BİREY VE DAVRANIŞ ( SOS106U ) KISA ÖZET kolayaof.com BİREY VE DAVRANIŞ - SOS106U İÇİNDEKİLER Ünite Ünite Adı Sayfa Ünite 1 : Ünite 2 : Ünite 3 : Ünite 4 : Ünite 5 : Ünite 6 : Ünite 7 : Ünite 8 : Güdüler Ve Güdülenme Duygular Duygular Yaşam Boyu Gelişim Kişilik Stres Ve Sağlık Psikolojisi Normal Dışı Davranışlar Psikoterapi Sosyal Psikoloji 1 4 6 13 17 19 22 26 -2013- BİREY VE DAVRANIŞ - SOS106U 1.ÜNİTE : GÜDÜLER VE GÜDÜLENME Güdü Kavramı Psikolojide en önemli amaçlardan biri insan ve hayvan davranışlarının sebeplerini ortaya koymaktır.Davranışların ortaya çıkmasında ve bireyden bireye farklılaşmasında güdü kavramı önemli bir yer teşkil etmektedir. Davranışlar her zaman güdülerle oluşur ve şekillenir. İstek ,arzu ve dürtülerle ilgili bir kavram olan güdü organizmayı uyararak organizmanın belli bir amaç doğrultusunda faaliyete geçmesini sağlar.Güdü davranışa enerji ve yön veren güçtür.Güdü istekleri arzuları ihtiyaçları dürtüleri ve ilgileri kapsayan genel bir kavramdır.fizyolojik kökenli açlık susuzluk cinsellik gibi güdülere ise dürtü denir.Vücut süreçlerini denge durumuna getirmek için çeşitli kaynakların kullanıldığı organizmanın fizyolojik ihtiyaçları gereksinim(ihtiyaç) olarak tanımlanır Güdülenme Kuramları * Dürtü kuramı İnsanların hayatta kalmalarını sağlayacak temel gereksinimlerinden mahrum kalması organizmada gerilim halinin oluşmasına sebep olacaktır.Organizma gereksinmeyi gerçekleştirdikten sonra gerginlik durumu azalarak eski haline döner. Sonuç olarak organizmanın dürtü hali sonlanır. Açlık, susuzluk cinsellik gibi fizyolojik konularda en belirgin içsel güdüleyiciler olan dürtüler ile başarı sevgi statü sosyal kabullenme gibi daha karmaşık güdüler için kullanılan gereksinim kavramı bizi amaca yönelik davranışlarda bulunmaya zorlar. * Özendirici Uyarıcı Kuramı Bazı davranışların oluşmasında biyolojik bir unsur bulunmasına gerek yoktur.biyolojik olmayan birey cazip gelen ve onu davranışa iten unsurlar özendirici uyarıcı olarak adlandırılmaktadır .Biyolojik olarak açlık ihtiyacı yemekte giderilmiş olmasına rağmen yemek sonrası yenen kekin açlık gidermeyle ilgisi yoktur. * En uygun (Optimal) Düzeyde Uyarılma Kuramı Organizma sürekli olarak belirli bir uyarılma düzeyinde kalmak ister belirli uyarılma düzeyinin altına düştüğünde organizma çevresinde daha çok uyarıcı arar. Organizma en uygun uyarılma düzeyinin üstünde bir uyarılma halindeyse daha sakin bir çevre arayarak belirli bir uyarılma düzeyini sürdürmeye çalışır.Örneğin bireylerin paraşütle atlama gereksinimleri olduğu bu kuramla açıklanabilir. * İçgüdü Kuramı Belirli bir türün tümü yansıtan karakteristik davranış yapıları içgüdü olarak tanımlanmaktadır.Leyleklerin mevsime göre göç etmesi örümceklerin ağ örmeleri belirli bir türe özgü davranış yapılarını ortay koymaktadır.insanlar bir çok davranışı doğuştan değil sonradan öğrenerek şekillendirmekte ve insan ırkına özgü değil daha çok kendilerine özgü davranışlar sergilemektedir. * Bilinçdışı Güdüler Çoğu zaman insan davranışlarının sebeplerini bilinmediği ve anlaşılmadığı durumlar söz konusudur. Bilinçdışındaki düşünce istek ve güdüler aslında yok olmaz ve varlıklarını sürdürürüler. Bu düşünce istek ve güdüler bireyler farkında olmadan onların davranışlarını yönlendirirler. * Biyolojik denge (Homeostasis) Kuramı 1 1 -2013- BİREY VE DAVRANIŞ - SOS106U Organizmanın yaşamını sağlıklı şekilde sürdürebilmesi su hava temel besin maddeleri temel bazı ihtiyaç unsurlarının düzenli olarak alınmasına bağlıdır. Organizmanın bünyesine katılan maddelerin hangi yoğunluk ve ne şekilde alınacağı ve alınan bu maddelerin arasında nasıl bir denge kurulacağı homeostasis kavramıyla açıklanabilir.Sabit içsel durumu işaret eden biyolojik denge olarak tanımlanabilecek homeostasis ısıyı sürekli dengede tutan termostat gibi vücudun sürekli olarak dengede olmasını ve bir şekilde işlemsini sağlar. Güdülerin Sınıflandırılması Bazı güdüler biyolojik olarak tüm insanlarda görülürken bazı güdüler de toplumdan topluma değişen bir yapı gösterirler.En geçerli sınıflandırma güdülerin birincil güdüler ve sosyal güdüler şeklinde iki gruba ayrılmasıdır. Birincil Güdüler Her güdü her insanda aynı sonuçları doğurmamaktadır.aynı uyarıcı farklı bireylerde farklı güdüleri ortaya çıkarabiliyorken aynı güdü farklı insanlarda farklı davranışları tetikleyebilmektedir Bir çok organizmada ortak öğrenilmemiş belli biyolojik gereksinme durumu ile ortaya çıkıp davranışı yönlendiren güdüler birincil dürtüler olarak adlandırılmaktadır. örneğin açlık susuzluk cinsellik * Açlık ve susuzluk Bazı araştırmacılar kandaki glikoz olarak adlandırılan basit şeker düzeyine duyarlı bir şekilde beynin bazı alanlarının uyarıldığını ileri sürmektedirler.Organizmada açlık ile ilgili tepkileri yönlendiren merkez hipotalamustur.kana doğrudan verilen insülin kandaki şeker miktarını düşürerek açlık hissine yol açmaktadır. aynı şekilde kana verilen glikozda açlık hissini ortadan kaldırmaktadır.açken midede ortaya çıkan kasılmaların sebebinin beyindeki açlıkla ilgili merkez olduğu düşünülmektedir. Güzel bir pastanın görüntüsü güzel kokan bir simit gibi çevresel unsurlar biyolojik süreçleri tetikleyebilir ve ani bir açlık dürtüsüne sebep olabilir Bu tarz yiyecek koku görüntü ve düşüncesi insülin salgılanmasına ve kandaki glikoz seviyesinin düşmesine neden olmaktadır Vücuttaki su ve tuz dengesinin bozulması susuzlukla ilgili gereksinimin belirmesine neden olur.Susuzluk da açlıkta olduğu gibi çevreden gelen dışsal uyarıcıların etkisi altındadır.örneğin yaz aylarında buz gibi bir içecek görüntüsü Kültür farklılıkları da her bireyde ortak biyolojik bir unsur olan açlık gereksinimin doyurulmasını etkilemektedir.Damak tadı olarak adlandırılan farkın kültüre göre değiştiğini ve açlık hissini şekillendirdiğini unutmamak gerekir. Bazı ülkelerde bazı böcek türleri iştah açıcı olarak nitelendirilebilmektedir. öte yandan kültür farkı ve beslenme alışkanlıkları nedeniyle günümüzde ABD toplumu gibi gelişmiş ülkelerde küçük yaşlardan başlayarak aşırı kilo sorunlarının yaşandığı görülmektedir..Sonuçta açlık gereksinimin doyurulması biyolojik unsurdan öte psikolojik sosyal ve kültürel etkilerle şekillenir. * Cinsellik üreme davranışı ile ilgili birincil dürtü olan cinsellik biyolojik ve çevresel unsurlar tarafından uyarılarak ortaya çıkar. açlık ve susuzluk dürtüleri organizmanın yaşamını sürdürmesi için önemlidir cinsellik ise türün devamının sağlanması açısından önem kazanmaktadır. Kadın ve erkekte cinsel davranışın altında yatan en önemli biyolojik unsur testesteron hormonudur.diğer yandan bazı araştırmacılar insanlarında birçok hayvanın cinsel davranışlar ortaya koymadan önce hazırlık döneminde feromen adı verilen maddeler gibi koltukları ve cinsel organların bulunduğu bölgede benzer kimyasallar salgıladıklarını ortay koymaktadır. cinsel heyecanın uyarılmasında beynin iç kısmında yer alan limbik sistemin etkisinin olduğu düşünülmektedir. 2 2 -2013- BİREY VE DAVRANIŞ - SOS106U Açlık ve susuzluk güdüsü birey istemese gereksinim olarak çoğalmaya devam eder. Cinsellik ise uyarılma hem birey tarafından istenir başlatılır ve devamında bu gerginlik giderilmeye çalışılır. Uyarıcı Kaynaklı Güdüler öğrenilmemiş güdüler arasında yer alan uyarıcı kaynaklı güdüler dış uyarıcılara daha fazla bağlı olup çevreden bilgi edinmeye yöneliktir. * Araştırma ve Merak Bir kısım araştırmalar merak kavramını yaşamın anlamını bulma yolunda bir gereksinme olarak ortaya koyarlarken bir kısmı da merak zeka ve yaratıcılıkla ilişkilendirilmiştir ilerleme ve gelişmenin temeli merak ve araştırmadan geçer. * Kurcalama birey bilmediği yeni bir cihazı kurcalayarak ne olduğunu anlama yönünde kendini tatmin eder. öte yandan tesbih çekmek yüzüğüyle oynamak gibi durumlarda birey maddelerle kendini sakinleştirir. Sosyal Güdüler Öğrenilmiş güdüler olan sosyal güdüler biyolojik gereksinmelerden etkilenmelerine rağmen toplum değerleri yaşantısının etkisiyle şekillenmiş güdülerdir..Öğrenilmiş bu tarz güdülerin bireyde sıkıntı yaratarak psikolojik sorunların yaşanmasına neden olabilir. bu tarz gereksinimler kültürden kültüre değişebilmektedir. Başarı Gereksinimi Başarı gereksinimi yapılan işin en iyi şekilde yerine getirme ve sonuçları ile ilgili haz alma davranışı ile ilgilidir. başarı gereksiniminde ailenin yetiştirme tarzı da önemlidir.özellikle çocuğun küçük yaşta kendi seçimlerini yapmasına izin verilmesi kendi parasını kazanabilmesi ve inisiyatif alabilmesi için bağımsız bir kişi olarak büyütülmesi başarı gereksinimin artmasına yol açar. başarı gereksinimin başarısızlık korkusuyla karıştırılmaması gerekir.başarısızlık korkusu yüksek bireyle başarılı olmayacakları işler yerine başarı olasılığı yüksek işleri tercih eder ve başaracak yeterlilikleri olsa dahi daha üst seviyedeki işlerden kaçınırlar. İlişki Kurma ve Bağlanma Gereksinimi Toplumdaki diğer insanlarla ilişki kurma onlarla yakın olma gereksinimi yine insan davranışlarını şekillendiren önemli gereksinimler içerisinde yer almaktadır.. örneğin bir sosyal topluluğa üye olma dernek faaliyetlerine katılma ilişki kurma gereksinimiyle ilgilidir. Kontrol Altında Tutma Gereksinimi bazı bireyler çevrelerindeki olaylar ve kişiler üzerinde denetim kurma onları kontrol edebilme gereksinimi duyarlar..Örneğin yaşlılık döneminde çevreleri üzerinde denetim kurma inisiyatifi olan kişiler daha sağlıklı ve uzun yaşama konusunda daha avantajlıdırlar. Ödülün Kaynağına Göre Güdülenme Yapılan işin doğası gereği işin kendisinin ve içeriğin ödül niteliğini taşıması birey için zevk ve tatmin sağlıyorsa bu tarz ödüller içsel kaynaklı ödül olarak nitelendirilebilir.hızlı ve yeterli olma isteği gibi..Eğer davranışın gerçekleştirilmesi için dışarıdan bir ödül sunuluyor ve davranış oluşuyorsa bu durumda dışsal kaynaklı ödülden söz etmek mümkündür. bir iş yerinde fazla mesaiye prim verilmesi gibi. 3 3 -2013- BİREY VE DAVRANIŞ - SOS106U Gereksinimler (İhtiyaçlar) Hiyerarşisi Abraham Maslow insan davranışlarını şekillendiren gereksinimleri bir piramit şeklinde en temel gereksinimlerden yukarı doğru en karmaşık olanına uzanan bir şekilde sınıflandırmıştır Piramidin en alt basamağında açlık susuzluk gibi temel fizyolojik gereksinimler yer alırken Maslow piramidin en üst noktasına insanların tümüyle potansiyellerini ortaya koymaya dönük kendini gerçekleştirme gereksinimini koymuştur.sırasıyla en alt basmaktan üste1 temel fizyolojik gereksinimler, 2 güvenlik, 3 ait olma ve sevgi, 4 değer başarı saygı 5kendini gerçekleştirmedir. Maslow’a göre piramidin alt tarafındaki gereksinimleri gidermeden üst taraftaki gereksinimleri gidermek mümkün olmamaktadır.Piramidin en üst noktasına çok az kişi ulaşabilmektedir. Piramitte bir üst basmaktaki gereksinim giderilmesinde bir sorun yaşadığında birey önceki basamağa döner ve bu dönüşler bazen birey için sıkıntılar yaratır. örneğin sevgilisinden ayrılan bir kadın sevgi ve ait olma ihtiyacı tam doyurulamadığı için kendisini aşırı şekilde yemeye verebilir. Zaman zaman Maslow’un gereksinimlerin hiyerarşisiyle ilgili yaklaşımına eleştireler yapılmaktadır.örneğin bir anne çoğu zaman kendi yemez çocuğuna yedirir çocuğu için kariyerlerini noktalayan pek çok anne örneği bulunmaktadır. 2.ÜNİTE : DUYGULAR Duygular Duygu yaşantısı vücutta 3 farklı düzeyde gerçekleşir; * Öznel yaşantı deneyimi * Duygusal davranış düzeyi * Fizyolojik olaylar Kalp ya da öfke gibi duygu durumlarında *Kalp atışı ve solunum artar *Göz bebekleri büyür. *Salya salgılanması ketlenir *Kanın pıhtılaşma hızı artar *Deriden kan çekilmesiyle tüyler ürperir. *Kan şekeri enerji sağlama adına kanda daha yoğun hale gelir. *Kan acil durumlarda kullanılmak üzere mide, karar vermede kullanmak için beyne harekete geçmek için kullanılmak üzere iskelet kaslarına gönderilir. Duygular-heyecanlar: Bulunulan ortamın algılanmasıyla ortaya çıkan, iç organları harekete geçirerek beden, davranış ve bilinçte farklılık oluşturarak kendini hissettiren süreçlerdir. Duyguların ifadesi beyindeki limbik sistem ve ototnom sinir sistemi tarafından koordine edilir. Plutchik, bireylerin uyum sağlayıcı davranışlarını güdüleyen duyguları 8 temel kategoriye ayırmıştır *korku *sevinç/neşe *öfke/kızgınlık *üzüntü/hüzün *tiksinti/iğrenme *umut/beklenti *kabul etme/edilme *hayret/şaşkınlık/süpriz 4 4 -2013- BİREY VE DAVRANIŞ - SOS106U Plutchik duyguları belirli bir sıralamaya göre dizerek bir duygu çemberi/tekerleği oluşturmuştur. * Neşe ve kabul etme= aşk *Kabul etme ve korku= teslim olma *Korku ve şaşkınlık/sürpriz= dehşet *sürpriz ve üzüntü= hayal kırıklığı *üzüntü ve iğrenme= pişmanlık *İğrenme ve öfke= hor görme *Öfke ve beklenti= hırçınlık *Beklenti ve neşe= iyimserlik Duygu Kuramları *James-Lange Kuramı *Canon-Bard Kuramı *Bilişsel Kuram *Sosyobiyolojik Kuram James-Lange Kuramı: Beden çevrede gerçekleşen belirli özelliklere göre tepkide bulunur ve tepkimim farkına varıldığında fizyolojik değişmelerle birlikte duygu durumu meydana gelir. [Uyaran] ->[Algı/yorum] ->[Fizyolojik değişim/otonom uyarılma] -> [Duruma özel duygunun hissedilmesi] Canon-Bard Kuramı: James-Lange kuramının eksiklerini gidermeyi amaçlamıştır.Duygular ve bedensel davranışlar aynı anda ortaya çıkar. [Başlatan olay] -> [ Beyinde talamusun harekete geçmesi] [ otonom sistemin uyarılması] [ Bilinçli duygu] Bilişsel Kuramı:Bedendeki fizyolojik değişikliklerin şekillenmesinde bilişsel unsurlar olarak tanımlanan algı, anlayış, edinilen bilgi ve tecrübelerin kodlanması ve geri çağırılması şekilleri, düşünme şekilleri gibi zihinsel süreçleri etkilidir.Bu noktada Schacter ve Singer Kuramı öne çıkar. Bilişsel kuramda farklı olarak bir geri bildirim mekanizması bulunmaktadır. [Uyaran] -> [Algı/yorum] [uyaran ] [bağlam] [geri bildirim ] [fizyolojik değişim ->[Duruma özel duygunun hissedilmesi] otonom uyarılma] Siz birleştirin artık kitaba göre çünkü yaptım olmuyor burada Sosyobiyolojik Kuram: Duyguların çevreye uyum aracı olduğunu ve yıllar sürecinde değişip bugünlere geldiğini savunan kuramdır. Plasebo Etkisi: Kişilerin gerçek bir tedavi olmaksızın, aslında hiç bir fizyolojik etkisi olmayan ve ilaç sanılarak içilen haplar yoluyla tedavi gördükleri inancıyla iyileşme göstermelerini anlatan kavramdır. Jest ve mimikler: Duygu ve düşünceleri destekleyerek gözle görülür somut hale gelmelerine katkıda bulunan hareketlerdir.Esas ve İkincil olarak sınıflandırılır. 1. Esas jest ve mimikler: Duygu ve düşünceleri destekleyen onları somut hale getiren hareketlerdir. 3 gruba ayrılır. 5 5 -2013- BİREY VE DAVRANIŞ - SOS106U *Anlatım jest ve mimikleri: Yüz ifadelerinde ortaya çıkan biyolojik kökenli temel duyguları dile getiren hareketlerdir. Mutluluk, öfke, şaşkınlık, üzüntü, tiksinti gibi duygular evrenseldir. *Toplumsal jest ve mimikler:Bireyin toplumsal rolü gereği ortaya koymak zorunda olduğu hareketlerdir. *Şematik jest ve mimikler:Tiyatro oyuncularının, pandomim sanatçılarının yaptıkları taklit hareketleri gibi. İşle ilgili belli bir mesleği yürütenlerin örn:borsada çalışanların sergilemek zorunda oldukları hareketler. 2. İkincil jest ve mimikler: Bedenin gereksinimleriyle ilgili olarak toplumsal nitelikli olmayan esneme, hapşırma, öksürme gibi bedensel hareketleri içerir. Sürekli esnemek , yapılan konuşma ile ilgili düşünce ve duyguları da yansıtabileceği için önemlidir. 3.ÜNİTE : DUYGULAR YAŞAM BOYU GELİŞİM Yaşam boyu gelişim anlayışı : Doğum öncesi döllenme ile başlayan, yaşlılık ve ölüme yaklaşma ile ilgili süreçlerin yaşandığı dönemlerinde içinde yer aldığı anlayıştır. Yaşam boyu gelişimin ana çalışma konusu : bireylerin doğum öncesi dönemden başlayarak geçirdiği değişimleri betimlemek ve açıklamak, yine bu değişime yönelik benzerlik ve farklılıkları ortaya koymaktır. Yaşam boyu gelişimi , gelişim psikolojisi inceler. Yaşam boyu gelişimle ilgili en önemli tartışma konusu bireyin gelişiminde kalıtımla gelen özelliklerin mi yoksa çevresel faktörlerin mi etkin olduğudur. Çevre faktörleri : 1- Fiziksel çevre 2- Toplumsal çevre olarak sınıflandırılır. Gelişimde Kritik Dönemler Gelişim sürecinde kriz dönemleri ve kritik anlar gelişimin seyri açısından etkilidir. Kriz dönemleri : ülkemizi sarsan Marmara depreminin, bu olayı yaşayan bireylerin gelişim sürecinde izler bıraktığını söylemek mümkündür Kritik anlar : hamilelik döneminde alkol tüketimi bebeğin anne karnındaki gelişim sürecini etkileyebileceğinden ileriye dönük olarak bebekte fiziksel ve bilişsel değişimlere yol açmaktadır. Yaşam Boyu Gelişimde Araştırma Yöntemleri Gelişim psikolojisinde : doğal gözlem, örnek olay yöntemi, deneysel gözlem ve ilişkisel gözlem olmak üzere 4 farklı araştırma yöntemi kullanılmaktadır. Doğal gözlem : gelişim sürecini kendi ortamında izlemeye dayalıdır. Örnek olay yöntemi : tek bir deneğin ayrıntılı olarak incelenmesi. Deneysel yöntem : gelişim sürecindeki değişim ve süreçleri neden-sonuç ilişkisi içerisinde açıklamaya çalışan yöntem. İlişkisel yöntem : iki farklı değişkenin arasındaki ilişkiyi gösteren yöntem. Bunun yanında yaşam boyu gelişimde gelişim sürecine ilişkin bilgileri elde etmede 3 farklı araştırma deseni kullanılmaktadır. Bunlar; enlemsel(kesitsel) desen, boylamsal desen ve sırasal desen 6 6
© Copyright 2024 Paperzz
