Stvaranje halogeniziranih dezinfekcijskih nus-produkata zavisi od: ? pH-vrijednosti ? Kontaktnog vremena ? Temeperature vode i godišnjeg doba ? Porijekla i koncentracije prirodne organske materije ? Doze hlora i koncentracije rezidua ? Koncentracije bromida РЕПУБЛИКА СРПСКА МИНИСТАРСТВО ПРОСВЈЕТЕ И КУЛТУРЕ Njihovo je stvaranje proporcionalno sa kontaktnim vremenom sredstva za dezinfekciju i organske materije u vodi. Iz tog razloga nikada ne treba zaboraviti da se prije dezinfekcije provjere da li je mutnoća < od 1NTU i pH < od 8.0. Mutnu vodu ne hlorisati bez prethodne obrade!!! Hipohlorinator Reference: ?Kristoforović Ilić. M. et al. Komunalna higijena. Prometej. Novi Sad 2002. F. Higijena pitke vode. Univerzitet u Sarajevu. Fakultet zdravstvenih studija. Sarajevo 2008. ?Dalmacija B. Kvalitet vode za piće. Univerzitet u Novom Sadu. Prirodno matematički fakultet Novi Sad, 1998 ?Dalmacija B. Mali vodovodni i kanalizacioni sistem. Univerzitet u Novom Sadu. Prirodno matematički fakultet Novi Sad, 1999 ?Dalmacija B. Kontrola kvaliteta voda u okviru upravljanja kvalitetom. Univerzitet u Novom Sadu. Prirodno matematički fakultet Novi Sad, 2000 ?Ivančević-Tumbas I., Dalmacija B. Upravljanje kvalitetom vode sa aspekta okvirne Direktive EU o vodama. Univerzitet u Novom Sadu. Prirodno matematički fakultet Novi Sad, 2003. ?Kristoforović Ilić. M. Higijena sa medicinskom ekologijom. Ortomedics. Novi Sad 2003. ?Gledović Z. Janković S. Et al. Epidemiologija. Librimedicorum. Beograd 2006. ?WHO. Promoting the Health of Young people in Europe. Health education in schools. WHO. ?Copenhagen, 1994 ?Stewart Brown, S. What is the evidence on school health promotion in improving school health or preventing disease and specifically what is the effectiveness of the health promoting schools approach?. World Health Organization, Copenhagen 2006. ?St Leger, L. Kolbe, L., Lee, A., McCall, D. and Young, I.School Health Promotion– Achievements, Challenges and Priorities: in McQueen, D. V. And Jones, C. M. Global Perspectives on Health Promotion Effectiveness. New York: Springer Science and Business Media,2007. ?St Leger, L. & Nutbeam, D. Evidence of effective health promotion in schools”. In: Boddy, D. ed. The Evidence of Health Promotion Effectiveness: Shaping Public Health in a New Europe. European Union, Brussels, 1999. ?World Health Organisation. Promoting Health Through Schools – The World Health Organisation's Global School Health Initiative. World Health Organisation. Geneva, 1996. ?World Health Organization. Conference Resolution: The Health Promoting School - an investment in education, health and democracy. WHO Regional Office for Europe, Copenhagen 1997 ?World Health Organization. Schools for Health, Education and Development: A Call for Action. World Health Organization, Geneva, 2007. ?http://www.euro.who.int/ENHPS ?http://www.hzjz.hr/ ?Jusupović PRIMJENA DEZINFEKCIJE VODE HLORNIM PREPARATIMA U PRAKSI Institut za zaštitu zdravlja Republike Srpske PRIMJENA DEZINFEKCIJE VODE HLORNIM PREPARATIMA U PRAKSI Dezinfekcija bunara uz prethodnu sanaciju Najčešće i najlakše se zagade otvoreni bunari sa površine, iz obližnje propusne septičke jame ili iz đubrišta, poslije poplave ili namjernog zagađenja. U slučaju potrebe da se bunar očisti i dezinfikuje, neophodno je prvo utvrditi higijensku ispravnost vode koja dotiče u bunar. U slučaju da ona nije ispravna neophodno je izvršiti sanaciju kako terena oko bunara, tako i samog bunara. U slučaju potrebe, vrši se i uklanjanje nakupljenog mulja, sanacija i popravka samog objekta ili zamjena filtarskog sloja (šljunka). Čišćenje i dezinfekcija bunara: Čišćenje i dezinfekcija bunara se vrši na sljedeći način: ? Prvo se sa žičanom četkom namočenom u 3% rastvor hlornog kreča temeljno ostružu i očiste zidovi bunara. ? Čišćenje, ribanje i dezinfekcija se vrše u pravcu odozgo prema dole, pri čemu se spiraju nečistoće, biljke, mahovina i sl. Lanac i kofa sa bunara se takođe operu i dezinfikuju. ? Potom se iscrpi voda, kao i mulj i nečistoće. ? Dno se poslije toga prekrije novim očišćenim slojem šljunka. ? Odredi se količina vode u bunaru po sljedećoj formuli: 2 V=r π x h, gdje je r poluprečnik bunara, h je visina vodenog stuba, π je određena veličina 3,14. ? Novopridošla voda se hiperhloriše uzimajući 5X veću količinu hlornog preparata (dodavanjem 150-200 g hlornog kreča na svaki m3 vode u bunaru). ? Sredstvo se prije sipanja rastvara u 10-20 l vode u posebnoj posudi i naspe u bunar. ? Hlorni preparat treba da djeluje 12-24 h. ? Nakon ovog prvog hlorisanja voda se ponovo iscrpi. ? Drugo hlorisanje uslijedi nakon ponovnog punjenja bunara vodom, pri čemu se dodaje hlorni preparat po uputstvu (uobičajena doza-standardna doza 0,5-3 mg na 1 l vode). ? 2-3 dana poslije dezinfekcije kontroliše se vrijednost rezidualnog hlora, te se uzima uzorak vode za hemijsku i mikrobiološku analizu. ? Vrijednost rezidualnog hlora treba da se kreće od 0,2-0,5 mg/l, a voda treba da je ispravna u pogledu fizičko-hemijskih i mikrobioloških parametara. ? Svaki put uz čišćenje bunara vrši se i čišćenje i dezinfekcija njegove okoline. ? Svo blato i nečistoće se ostružu i odstrane u okolini bunara prečnika 4-5 metara, a tlo se pospe rastvorom hlornog kreča. ? Isti postupak se vrši i prilikom čišćenja i dezinfekcije bunara, kada je novoizgrađen, a dezinfekciju treba na staviti kontinuirano, najbolje je postaviti hipohlorinatore. Hlorisanje putem hipohlorinatora ? Hlorisanje se obavlja putem gravitacije ili automatski. Obično su izrađeni od plastične mase, veličine 72 do 500 litara. Postavljaju se na pogodno mjesto u rezervoaru, cisterni ili kaptaži. Hlorinatori su povezani preko plastičnog crijeva sa mjestom aplikacije hlora. ? Za kontinuiranu dezinfekciju bunara konstruisan je novi tip hipohlorinatora. Rezervoar se proizvodi obično sa zapreminom od 12 l. ? Koncentracija hlornog rastvora zavisi od hlornog broja – to je količina hlora koja se utroši u vodi za reakciju sa organskim i drugim materijama sadržanim u vodi, pa je hlorni broj jednak razlici između dodate količine hlora vodi i rezidualnog hlora. ? Regulator pritiska predstavlja jedna prava cijev na čijem se donjem dijelu nalazi cilindar sa perforacijom, čija je uloga da spriječi isticanje hlornog rastvora iz rezervoara za vrijeme spuštanja hlorinatora u bunar. ? Dozator hlornog rastvora povezan je sa rezervoarom preko kapaljke. Na donjem dijelu dozatora postavljeno je plastično crijevo čija dužina zavisi od dubine vode u bunaru, vodeći računa da donji kraj crijeva treba da bude 20-30 cm iznad dna bunara. Hlorinator se spušta u bunar i postavlja na oko 30 cm iznad maksimalnog nivoa vode u bunaru. Funkcioniše na bazi promjene pritiska nastalog podizanjem i spuštanjem nivoa vode u bunaru. ? Za kontinuiranu dezinfekciju primjenjuje se postupak poznat pod nazivom „bugarska metoda“. Rastvor hlora se stavlja u posebne cilindre od infuzorijske zemlje, šamotne zemlje ili drugog poroznog materijala. Cilindar se stavlja u bunar, voda lagano dolazi do površine dezinfekcione mase i polako se rastvara. Nedostatak ovog načina je opadanje, odnosno povećanje koncentracije hlora pri velikoj, odnosno smanjenoj eksploataciji vode. Dezinfekcija Nortonove pumpe Kod dezinfekcije pumpe vrši se samo dezinfekcija uređaja i cijevi, te dezinfekcija vodonosnog sloja neposredno oko pumpe. U slučaju da se radi o stalnoj neispravnosti vode, ovom dezinfekcijom se neće postići zadovoljavajući rezultati. Uzme se 50 g 30 % hlornog kreča, razmuti se dobro u 5-6 l vode, ostavi da se istaloži i sipa u cijev. Vrijeme djelovanja hlora iznosi 24 h. Zatim se ispumpava voda nekoliko minuta i onda se može koristiti. Dezinfekcija lokalnog vodovoda Vrši se putem hipohlorinatora. Potrebno je odrediti hlorni broj i protok vode. Protok vode se izračunava po sljedećoj formuli: P=V/T, gdje je V zapremina rezervoara u litrima, a T vrijeme za koje se rezervoar napuni, izraženo u sekundama. Npr: Rezervoar je kapaciteta 5000 l, a da bi se isti napunio potrebno je 1000 sec. Prema datoj formuli protok vode iznosi 5 l/sec. Ukupan protok vode za 24 h je 432.000 l. Ako hlorni broj iznosi 1,7 mg/l, a želi se postići količina rezidualnog hlora od 0,3 mg/l, treba obezbjediti 2 mg aktivnog hlora na 1 litar vode odnosno za 24 h 864 g aktivnog hlora. Ako smo npr. uzeli preparat, kao što je hloramin, koji sadrži 25 % aktivnog hlora, onda je potrebno uzeti 3.456 g hloramina za 24 h (1oox0.002/25 = 0.008; 0.0008 x 432.000/1000 = 3.456). Nus-produkti dezinfekcije Pri dezinfekciji vode hlornim preparatima nastaju sporedni štetni hemijski spojevi od kojih neki imaju izražena kancerogena ili mutagena djelovanja na živu stanicu. Nus-produkti dezinfekcije nastaju interreakcijom sredstava za dezinfekciju sa prirodnom organskom tvari.