ELEKTRONSKO POSLOVANJE E-TRGOVINA SADRŽAJ E-TRGOVINA ..................................................................................... 3 1. DEFINISANJE E-TRGOVINE ............................................................. 3 2. ISTORIJA E-TRGOVINE ................................................................... 4 3. ORGANIZACIJA MODELA ELEKTRONSKE TRGOVINE ........................... 4 4. POSLOVNI MODELI - SA ASPEKTA SARADNJE MEĐU UČESNICIMA ....... 5 4.1. B2B (Business to Business) ........................................................ 7 Prednosti ....................................................................................... 7 Problemi ........................................................................................ 8 4.2. B2C (Business to Costumer) ...................................................... 8 4.3. C2B (Consumer to Business) ...................................................... 9 4.4. C2C (Consumer to Consumer) ................................................. 10 4.5. B2E (Business to Employee) ................................................... 10 4.6. E2B (Employee to Business) ................................................... 11 4.7. B2G (Business to Government) ............................................... 12 4.8. G2B (Government to Business) ............................................... 12 4.9. G2G (Government to Government) .......................................... 12 4.10. G2C (Government to Consumer) ........................................... 13 4.11. B2B2C (Business to Business to Consumer) ............................. 13 4.12. C2B2C (Cosumer to Business to Consumer) ............................. 13 4.13. P2P (Peer to Peer) ............................................................... 13 LITERATURA ................................................................................... 14 2 E-TRGOVINA Rezime Korišćenje jedne ili više telekomunikacionih tehnologija u cilju ostvarivanja kontakta ili direktne trgovine s partnerima. Pribavljanje informacija o tržištima, konkurenciji i poslovnim prilikama. Kupovina i prodaja proizvoda, usluga i informaciija putem mreže 1. DEFINISANJE E-TRGOVINE Elektronska trgovina (ili e-trgovina) primarno se sastoji od distribuiranja, kupovine, prodaje, marketinga, i servisiranja proizvoda i usluga putem elektronskih sistema kao što je Internet i druge kompjuterske mreže. Takode uključuje i elektronski transfer novca, upravljanje lancem snabdijevanja, e-marketing, elektronsku razmjenu podataka,i automatske sisteme za sakupljanje podataka. U ispunjavanju svojih zadataka koristi elektronske komunikacione tehnologije kao Internet,ekstranet, elektronska pošta, e-knjige, baze podataka, i mobilne telefone. Mnogi aspekti elektronske trgovine su se implementirali tokom posljednjih tridesetak godina. Ipak, posljednjih desetak godina, kako u specijalizovanoj literaturi tako i medu običnim ljudima, javljaju se različite interpretacije i značenja pojma elektronska trgovina, te se pod elektronskom trgovinom obično podrazumijevaju operacije kupovine i prodaje proizvoda i usluga, koje se obavljaju preko Interneta. Ali koncept elektronske trgovine je mnogo širi i ne ograničava se samo na Internet. Elektronska trgovina je jedan multidisciplinarni koncept, koji utiče na načine na koje se odvijaju interakcije i pregovori sa klijentima, načine na koje se obavljaju plaćanja, kao i odnosi sa dobavljačima, te iz navedenih razloga zahtjeva i novi pravni okvir. Po Francuskom udruženju trgovine i elektronske razmjene (FCEE - Association Française pour le Commerce et les Échanges), elektronska trgovina je skup neopipljivih veza koje održavaju ekonomski agenti. Ova definicija podrazumijeva bilo koju transakciju koja se odvija preko Interneta, telefona, bankarske mreže, itd., kao i bilo koji metod plaćanja nezavisno od toga da li se koristi stvarni ili elektronski novac. E-trgovina se može posmatrati sa šireg i užeg stanovišta, pa tako šira definicija obuhvata razmjenu poslovnih informacija, održavanje poslovnih odnosa i vodjenje poslovnih transakcija sredstvima telekomunikacionih mreža.A uža definicija obuhvata kupovinu i prodaju robe, usluga i informacija putem mreže. To znači da a je e-trgovina pojavljujući koncept koji opisuje procese kupovine i prodaje, odnosno razmenu proizvoda, usluga i informacija putem kompjuterskih mreža uključujući i Internet. 3 2. ISTORIJA E-TRGOVINE Značenje izraza e-trgovina se mijenjalo tokom vremena. Prvobitno, označavao je olakšavanje poslovnih transakcija elektronski, korišcenjem tehnologije kao što je Elektronska Razmjena Podataka (EDI, koji se pojavio krajem 70-tih godina), u cilju slanja poslovnih dokumenata kao narudžbenica i faktura elektronski. Kasnije, uključene su i aktivnosti zajednicki nazvane “Mrežna trgovina”, kupovina i prodaja robe i usluga putem Mreže (World Wide Web) preko sigurnih servera (kao HTTPS, specijalni serverski protokol koji kriptuje povjerljive podatke radi zaštite potrošaca) putem elektronskih servisa plaćanja, kao što su kreditne kartice. Kada je Mreža postala mnogo poznatija medju širom publikom 1994, mnogi eksperti su predvidjali da ce e-trgovina ubrzo postati vodeci ekonomski sektor. Medjutim, trebalo je nekoliko godina da sigurnosni protokoli (kao HTTPS) postanu dovoljno razvijeni široko rasprostranjeni. Kao posledica, izmedu 1998. i 2000. godine, veliki broj kompanija u SAD-u i Evropi razvio samo osnovne sajtove. Nakon 2005. godine, e-trgovina se veoma afirmisala u svim većim gradovima širom Sjeverne Amerike, Zapadne Evrope, i odredjenih istočno azijskih država. Takodje, e-trgovina se i dalje sporo razvija u nekim industrijalizovanim državama, a praktično ne postoji u zemljama trećeg svijeta. Pa ipak e-trgovina ima neograničeni potencijal kako za razvijene tako i nerazvijene zemlje, nudeći velike koristi u veoma neregulisanom okruženju. 3. ORGANIZACIJA MODELA ELEKTRONSKE TRGOVINE Ovom prilikom upoznaćemo se organizovanja elektronske trgovine. sa nekoliko zastupljenih načina Aukcijski model je prepoznatljiv po tome što je organizovan kao forum za online kupovinu. Korisnici se loguju kao licitant ili prodavac. Prodavac šalje podatke o predmetu prodaje, minimalnu cijenu i krajnji rok za završetak aukcije. Licitant pretražuje sajt, pregleda trenutne licitatorske aktivnosti i licitira. Aukcijski sajtovi po završetku posla dobijaju procenat od obje strane. Tipičan primjer ovakvog modela je www.e-bay.com. Portal modeli obično nude vijesti, sport, vrijeme kao pretraživanja Web-a. Portali su podijeljeni na dve vrste: mogućnost Horizontalni - sakpljaju informaciju o širokom opsegu tema, (kao na primjer www.yahoo.com) 4 Vertikalni - nude veliki broj informacija koje pripadaju jednoj oblasti(kao na primjer www.acm.org) Većina portala kao popularni dodatak imaju online kupovinu. Dinamic pricing modeli su nastali zahvaljujući tome što je internet doprinio spajanju velikog broja kupca a kao posledica toga došlo je do snižavanja cene proizvoda (www.priceline.com). Brokerska preduzeća su definisala način realizacije poslova osiguranja i trgovine nekretninama i hartijama od vrijednosti preko Web-a. Na sajtovima je moguće realizovati kupovinu, prodaju i upravljanje svim investicijama sa desktopa korisničkog raćunara(kao primjer može se pogledati www.afsd.com.au). 4. POSLOVNI MODELI - SA ASPEKTA SARADNJE MEĐU UČESNICIMA Poslovni model je metod planiranja vođenja biznisa na način koji kompaniji donosi profit, ukazujući joj pri tome gde će se pozicionirati u tržišnom lancu. Elektronske transakcije se mogu obavljati između tri strane, to su: vlada, kompanije i klijenti. Slika 1: Poslovni modeli – saradnja među učesnicima Tako da danas na osnovu relacija između učesnika možemo razlikovati više tipova modela mrežnog poslovanja: 5 Komunikacije između kompanija i krajnjih korisnika - Business to Business (B2B) - Business to Consumer (B2C) - Consumer to Business (C2B) - Consumer to Consumer (C2C) - Business to Employee (B2E) - Employee to Business (E2B) Komunikacija u elektronkoj vladi - business-to-government (B2G) - government-to-business (G2B) - government-to-government (G2G) - government-to-consumer (G2C) Višestruke transakcije - Business to Business to Consumer (B2B2C) - Consumer to Business to Consumer (C2B2C) - Peer to Peer (P2P) Komunikacije između kompanija i krajnjih korisnika 6 Slika 2: Komunikacija kompanija - krajnji korisnici 4.1. B2B (Business to Business) Osnovna definicija B2B modela je da on predstavlja automatizovanu razmjenu informacija između različitih organizacija (u okviru jedne kompanije, korporacije ili različitih kompanija i korporacija). To je application – on – to - application integracija. Ta integracija se vrši sve češće preko Interneta. Kompanije su primorane da otvore svoje aplikacije prema kupcima i partnerima. B2B ecommerce pruža poslovnim ljudima velike mogućnosti za uštedu novca, povećanje prihoda, povećanje produktivnosti, reorganizaciju neefikasnih poslovnih tokova i povećanje kontrole nad svim procesima vezanim za efikasan i vremenski adekvatan kontakt sa klijentima. Godinama su kompanije koristile velike i glomazne EDI sisteme da bi automatizovale rutinske poslove koji idu uz jednu zaključenu poslovnu transakciju. Vremenom ovi skupi sistemi, koji su bili dosta zatvoreni, dobijaju svoju zamenu ili postaju otvoreni. B2B je omogućio da se značajno smanje troškovi. Prednosti Dramatično smanjenje troškova Omogućavaju integraciju lanca nabavke 7 On-line pribavljanje robe jedne firme za drugu Povećanje transparentnosti poslovanja Mogućnost pristupa novim tržištima Mnoge nove, efikasnije i fleksibilnije transakcione metode Problemi Pravni aspekti integracije Bezbednost, brzina i fleksibilnost u B2B aplikacijama Uspješan B2B se odnosi pre na optimizaciju poslovnih procesa i načina upravljanja nego na tehnologiju. Počeci Internet baziranog elektronskog poslovanja datiraju iz sredine 90-tih godina. Začetnici ovakvog vida poslovanja su kompanije poput FedEX (www.fedex.com), Cisco (www.cisco.com), Dell (www.dell.com). Ove kompanije su bile fokusirane na prodaju, potrošačke servise i nabavku. Danas Dell ostvaruje veće prihode on-line putem nego cijeli MecDonald’s. 4.2. B2C (Business to Costumer) B2C označava prodaju roba ili usluga krajnjim potrošačima posredstvom Interneta. Korisnici Interneta sve više imaju odnos prema web-u kao novom tržišnom prostoru. Oni pre kupovine istražuju ponudu, privrženi su određenim sajtovima i ovom načinu kupovine, vode računa o finansijama, sve više koriste servise koji se nude on-line. Potencijalni on-line kupci mogu da provjere cene i dostupnost proizvoda na različitim sajtovima što je mnogo lakše i jeftinije od obilazaka klasičnih prodavnica. Postoje i softveri i sajtovi koji nude mogućnost pretrage velikog broja on-line prodavnica za određenim proizvodom ili uslugom i informisanje kupca o mestu gdje se taj proizvod ili usluga mogu kupiti. Stručnjaci procenjuju da B2C, godinu do dvije prednjači u razvoju u odnosu na B2B metodi poslovanja. Prema studiji Forrester Research, evropska on-line B2C prodaja će se u narednih 5 godina gotovo udvostručavati svake godine, i direktno je povezana sa korišćenjem eura kao jedinstvene valute plaćanja. Poslovni sistemi su danas stvorili novog nelojalnog i izuzetno dobro informisanog kupca, tako da je i prosječan on-line kupac danas u dosta superiornijoj poziciji u odnosu na off-line populaciju. Glavna prednost ovakvog načina poslovanja je ta što su potencijalnim kupcima proizvodi dostupni 24 časa 7 dana u nedelji. Uobičajni procesi koji se odvijaju od ideje do izvšenja kupovine su: Pronalaženje kvalitetne robne marke (brenda – čijem kvalitetu se vjeruje) 8 Kada se odluči za određeni proizvod, kreće se u potragu za najpovoljnijom cijenom. Kada se informiše o rasponu cijena (u svijetu i lokalno), odlučuje se za kupovinu u najpovoljnijoj on-line ili off-line trgovini. Neki od načina unapređivanja B2C procesa trgovine su: Sajt koji je lak za upotrebu i snalaženje Pojednostavljivanje procesa plaćanja, као štо је plaćanje u jednom koraku i lako zamjenljive lozinke Slanje e-mail poruka sa specijalnim ponudama Sezonska ili periodična sniženja Slanje poklona , itd Jedna od mogućnosti za on-line kupovinu su i on-line aukcije. Žive aukcije postoje već dugo, ali je njihova praktična primjena bila ograničena skupoćom i teškoćom dovođenja potencijalnih kupaca na mjesto kupovine u isto vrijeme. Internet nudi jedno bolje, jeftinije i efikasnije rješenje kroz on-line aukcije. Jedan od primjera ovakvog vida poslovanja je eBuy.com koji na jednom mjestu okuplja kupce i prodavce iz cijelog svijeta i danas broji oko 50 miliona registrovanih korisnika. Takođe jedan od nosilaca elektronske trgovine i B2C načina poslovanja je i Amazon (www.amazon.com) čiji je obim trgovine za 2004.godinu bio negdje oko 40 milijardi dolara. Danas postoji mnoštvo kompanija koje većinu svog poslovanja zasnivaju na B2C sajtovima koji povezuju preduzeća i potošače (Amazon, eBay, Yell, Classmates, Gap, kod nas Pakom, EkstraSrbija, limundo,...) Glavne prepreke daljem razvoju pretstavljaju: Nerazvijenost transportne i telekomunikacione infrastrukture Nedostatak kulture koriščenja plastičnog novca Nerazvijenost “brzih net konekcija” i dominantnost modemskog pristupa net-u Nedovoljna pravna sigurnost Sigurnost brzog transfera novca. 4.3. C2B (Consumer to Business) C2B pretstavlja model u kom potrošač zahtjeva proizvod ili uslugu od prodavca, tako što postavlja svoj zahjtev putem Interneta, a prodavci pregledaju zahjteve i daju ponude. Potrošač zatim odabira onu ponudu koja mu najviše odgovara. Prednost ovakvog načina poslovanja je: 9 - Povezivanje velikog broja potrošača u bidirekcionalne internet mreže - Smanjivanje troškova tehnologije proizvodnje, pojedinci sada imaju mogućnost pristupa tehnologiji proizvodnje koji su svojevremeno bili dostupni jedino velikim kompanijama (na pr. digitalna štampa, prikupljanje i akvizicija podataka, razvijanje moćnih o komplikovanih softvera,...) Primjer ovakvog vida poslovanja su kompanije: www.priceline.com www.letsbuyit.com 4.4. C2C (Consumer to Consumer) C2C je novi oblik trgovine. Ovo je model u kome potrošači vrše prodaju jedni drugima uz pomoć internet kompanija koje za pružanje ovakvog vida usluga uglavnom traže neki ne tradicionalni način ua naplatu usluga. Cijena ovih usluga je obično neki mali procenat transakcije, članarina, reklamiranje itd. Obično su u formi aukcije, a najbolji primjer je www. Bay.com takođe dobri primjeri C2C poslovanja su Amazom.com i Craigslist.org. U budućnosti se očekuje rast ovakvog načina poslovanja jer smanjuje ili u potpunosti otklanja korišnjenje drugih kompanija. Kao primjer , ako krenemo na putovanje automobilom , a neko ima garažu za izdavanje, on svoju ponudu može oglasiti, a mi tu istu primiti putem GPS-a u našem autu. Problemi koji prate ovakav model poslovanja su: Nema kvalitetne kontrole Nema garncije plaćanja Komplikovano i teško plaćanje 4.5. B2E (Business to Employee) B2E je model koji je u konstantnom rasu upotrebe. U praksi ovaj model je više poznat kao Intranet, odnosno web sajt stvoren da zaposlenima pruži proizvode i/ili informacije. Intranetu se pristupa sa interne mreže organizacije, a često se može proširiti i na korisnika ali je onda pristup ograničen korišćenjem lozinke koja je potrebna kako bi se ulogovao na sistem. Zaposleni ovim putem naručuju sredstva i materijal koji im je potreban za rad, a takođe putem ovog modela mogu kupovati prouzvode 10 organizacije u kojoj rade po posebnim popustima, da uzimaju časove obuke, itd. Obično kompanije koriste B2E da automatizuju procese vezane za zaposlene u firmi. 4.6. E2B (Employee to Business) Ovaj model pruža zaposlenima mogućnost poslovne saradjnje preko odgovarajućih servisa kompanije, koji upotpunjuju njihove poslovne veze. Kao primjer možemo navesti servise kompanije u kojima zaposleni mogu pretstaviti svog prijatelja ili bivšeg kolegu kao potencijalnog kandidata za odgovarajući posao. Komunikacija u elektronskoj vladi Ovo je model ne-komercijalne elektronske trgovine sa vladinim obrazovnim i neprofitnim organizacijama. Neki od takvih modela su: - business-to-government (B2G) - government-to-business (G2B) - government-to-government (G2G) - government-to-consumer (G2C) Slika 3: Komunikacija u elektronskoj vladi 11 4.7. B2G (Business to Government) B2G je poizašao iz B2B modela poslovanja. On nam daje definiciju “Javnog marketinškog sektora” koji obuhvata načine i servise marketinga određene vlade. Kao rezultat imamo: 1. Ovlašćene vladine agencije koje se staraju da biznis procesi postaju sve lakši i efikasniji 2. B2G postaju sve bolji korisnički servisi dostupni svakom građaninu i omogućuju pristup javnim podacima putem savremene tehnologije 3. Stvaraju vizuelnu nadležnost smanjivanjem broja različitih sistema i centralizovanjem funkcija (koje kasnije mogu biti pre-programirane da bi se “mjerile i obračunavale”) u cilju kontrolisanja. 4.8. G2B (Government to Business) G2B je on-line ne-komercijalna interakcija između lokalne (ili republičke) vlade i uglavnom velikih komercijalnih proizvodnih kompanija, a ređe malih privatnih. Ovim se obezbjeđuje saradnja vlade i poslovnih subjekata, kao i drugih pravnih lica. Takođe ovim se postiže i smanjenje vremena izvršenja složenih transakcija i stvara se dobra podloga za kvalitetno i brzo odlučivanje. G2B pretstavlja najveću mogućnost za povećanje efikasnosti ekonomije. Primjer ovakvog ne-komercijalnog načina poslovanja se može naći na www.dti.gov.uk . Ovo je web sajt Britanske vlade koji daje kompanijama sve potrebne informacije i savjete na temu elektronskog poslovanja i elektronske trgovine. 4.9. G2G (Government to Government) G2G je on-line ne komercijalna interakcija između Vladinih organizacija, ministarstava, nadležnih organa i drugih Vladinih organizacija, ministarstava i nadležnih organa. Ona je temelj saradnje između republičke vlade i organa lokalne samouprave. Državni organi efikasno koriste Internet servise na svim nivoima upravljanja. Ovaj tip modela može se javiti u dva slučaja: Interna obrada – objedinjuje vladina ministarstva, agencije, organizacije i nadležne organe. Primjer ovakvog vida saradnje je primjenila Britanska vlada u sistemu zdravstva pod nazivom: Connecting for Healt Eksterne obrade - objedinjavanje IS (Information System) sistema više vlada. Kao primjer možemo navesti integracioni aspekat Šengenskog 12 Informacionog sistema (SIS) razvijen u cilju zadovoljavanja odrebi Šengenskog sporazuma. 4.10. G2C (Government to Consumer) G2C je takođe on-line ne-komercijalna interakcija između republičke vlade (ili organa lokalne samouprave) i privantih lica (građana). Ovaj servis je korisnicima dostupan 24 časa dnevno i zasnovan je na Single touch point koncepciji, tj. jednim pristupom na internet korisnik pristupa svim potrebnim informacijama. Korisnik plaća administrativnu taksu i plaćanje se zatim odvija putem Interneta. Višestruke transakcije (B2B2C, C2B2C, ...) Pored postojećih modela poslovanja u današnje vrijeme možemo identifikovati i pojedine višestruke transakcije koje su sve popularnije i u stalnom su porastu korišćenja. Neki od takvih modela su: 4.11. B2B2C (Business to Business to Consumer) Ovo je noviji model elektronske trgovine on se ostvaruje korišćenjem modela B2B koji podržava poslovanje preduzeća po modelu B2C. Aplikacija koja povezuje jedan on-line katalog sa drugim se može smatrati kao B2B2C aplikacija. 4.12. C2B2C (Cosumer to Business to Consumer) Ovo je takođe danas jedan on sve češćeg modela poslovanja i on opisuje iterakciju između potrošača sprovodeći transakciju koristeći on-line kompanije kao posrednike. Primjer ovakve on-line aplikacije je www.autotrader.com koja obezbjeđuje potrošačima dinamički katalog i prodaju polovnih i novih automobila. Ovakve primjere poslovanja danas sledi mnoštvo kompanija kako na stranom tako i na domaćem tržištu. 4.13. P2P (Peer to Peer) P2P je internet protokol za deljenje fajlova. Neki od najpoznatijih P2P klijenata za deljenje fajlova su: Ares Blubster FileSpree Gnutella AquaLime, BearShare, FileNavigator, FreeWire, Gnucleus, LimeWire, Phex, Shareaza, Xolox Ultra 13 DirectConnect eDonkey2000, eMule FastTrack, Morpheus, KaZaA, KaZaA Lite, Grokster, iMesh WASTE LITERATURA www.google.com www.wikipedia.org 14 ELEKTRONSKA TRGOVINA (prvi dio) UVOD U ELEKTRONSKU TRGOVINU POJAM Korišćenje jedne ili više telekomunikacionih tehnologija u cilju ostvarivanja kontakta ili direktne trgovine s partnerima. Pribavljanje informacija o tržištima, konkurenciji i poslovnim prilikama. Kupovina i prodaja proizvoda, usluga i informaciija putem mreže. UVOD U ELEKTRONSKU TRGOVINU Slično klasičnoj trgovini, elektronska razmjena roba i usluga podrazumijeva nekoliko etapa razvoja: proizvodnju ili dobavljanje robe, oglašavanje, primanje narudžbina, novčane transakcije, isporuku, reklamacije i drugo. UVOD U ELEKTRONSKU TRGOVINU PREDNOSTI I OGRANIČENJA Prednosti: Smanjenje troškova Brzo poslovanje Veća konkurentnost na tržištu Brži odgovor potrošaču Dostupnost proizvoda Kupovina iz fotelje UVOD U ELEKTRONSKU TRGOVINU PREDNOSTI I OGRANIČENJA Ograničenja: kupac ne može izbliza da vidi ili dodirne proizvod i da ga kupi odmah, bez čekanja na isporuku Poteškoće vezane za tehničke aspekte realizacije elektronskog biznisa UVOD U ELEKTRONSKU TRGOVINU ISTORIJA Izraz “e-trgovina” prvobitno označavao korišćenje Elektronske Razmjene Podataka (EDI). uključene su i aktivnosti zajednički nazvane “Mrežna trgovina”. Tek nakon 2005 e-trgovina doživljava ekspanziju. UVOD U ELEKTRONSKU TRGOVINU E-TRGOVINA KOD NAS U začetku Ograničavajući faktori (mali broj platnih kartica, nerazvijeno elektronsko bankarstvo...) UVOD U ELEKTRONSKU TRGOVINU BEZBJEDNOST Zaštita tajnosti informacija (spriječavanje otkrivanja njihovog sadržaja) Integritet informacija (spriječavanje neovlašćene izmjene informacija) Autentičnost informacija (definisanje i provjera identiteta pošiljaoca) ELEKTRONSKE TRANSAKCIJE VRSTE ELEKTRONSKIH TRANSAKCIJA B2B (business to bussines) elektronske transakcije između preduzeća B2C (business to consumer) elektronske transakcije između firmi i potrošaca (knjige, karte, itd) C2C (consumer to consumer) elektronske transakcije između potrošaca (aukcije) A2A (administration to administration) elektronske transakcije između državnih organa B2A (business to administration) elektronske transakcije između kompanija i državnih organa C2A (consumer to administration) elektronske transakcije između potrošaca i državnih organa Poslovni model • Poslovni model je metod planiranja vođenja biznisa na način koji kompaniji donosi profit, ukazujući joj pri tome gdje će se pozicionirati u tržišnom lancu. Elektronske transakcije se mogu obavljati između tri strane, to su: vlada, kompanije i klijenti. ELEKTRONSKE TRANSAKCIJE B2B POSLOVANJE Odnosi se na korišćenje Interneta i web tehnologija za kupovinu, prodaju, jeftiniju, bržu i bolju saradnju poslovnih subjekata. Predstavlja poslovanje između preduzeća, tj. razmjenu proizvoda, usluga ili informacija sa drugim firmama iz okruženja. ELEKTRONSKE TRANSAKCIJE B2B POSLOVANJE Tri faze razvoja: EDI - razmjena podataka izvršena elektronskim putem posredstvom standardizovanih poruka koje zamjenjuju tradicionalne papirne dokumente osnovni B2B e-commerce Electronic Marketplaces (eMarkets) - Web sajtovi na kojima veliki broj prodavaca i kupaca na jednom mjestu prezentuje svoju ponudu i tražnju u određenoj oblasti ELEKTRONSKE TRANSAKCIJE B2C POSLOVANJE B2C (business to consumer) predstavlja trgovačku djelatnost koja prodaje proizvode i usluge do krajnjih potrošača posredstvom internet tehnologija Virtuelni trgovinski centri (online prodavnice) - skup dvije ili više elektronskih prodavnica, u kojima se potrošačima nude neki proizvodi ili usluge, uz koje može biti uključen i program pratećih usluga ili zabavnih sadržaja. ELEKTRONSKE TRANSAKCIJE B2C POSLOVANJE Funkcionisanje online prodavnica posmatra se sa dva stanovišta: sa stanovišta prodavca (dostupnost elektronskog tržnog centra, cijena korišćenja prostora elektronskog tržnog centra i dodatne usluge koje se nalaze u ponudi). sa stanovišta potrošača (dolazak na home page virtuelnog tržnog centra, pronalaženje traženog proizvoda ili kategorije proizvoda, preusmjeravanje na prezentaciju, tj. prodavnicu koja prodaje te proizvode). MARKETING MARKETING NA INTERNETU Učešćem u diskusionim grupama Interneta, službenici marketinga mogu dobiti korisna saznanja o zahtjevima i potrebama kupaca; Službenici preduzeća mogu da posjete Web lokacije konkurencije i na taj način se upoznaju sa karakteristikama njihove ponude, sagledaju njihovu strategiju i uslove prodaje i o tome obavjeste odsjek za razvoj proizvoda i usluga; Na osnovu ovih informacija pomenuti odsjek za razvoj proizvoda ili usluga razvija novi proizvod ili modifikuje postojeći; Nakon toga, odsjek za marketing uvodi i plasira ponudu novog ili modifikovanog proizvoda na tržište posredstvom Web lokacije preduzeća; Učešćem u diskusionim grupama na Internetu službenici marketinga ostvaruju podršku za realizovane ponude. ISTRAŽIVANJE TRŽIŠTA PUTEM INTERNETA Slanje upita diskusionim grupama MARKETING Slanje anketnog lista na svoju Web lokaciju Slanje strateških upita na svoju Web lokaciju U okviru sadržaja koji se šalje diskusionim grupama treba naznačiti pokazivačem anketu na Web lokaciji. MARKETING PROAKTIVNE MARKETINŠKE STRATEGIJE NA INTERNETU Korišćenje biltena koji se dostavljaju preko elektronske pošte, dotoka profilisanih informacija i diskusionih lista Registrovanje Vaše Web prezentacije na mašinama za pretraživanje, direktorijumima i lokacijama ciber trgovinskih centara, Integrisanje konvencionalne marketinške aktivnosti sa elektronskim marketingom, Usmjerenje marketing aktivnosti na proizvođače Internet medija, Oglašavanje na elektronskim oglasnim tablama (BBS), Distribucija elektronskih medija kao što su CD-ROM-ovi. DOSTAVA ROBE NEDOSTACI, RJEŠENJA I PLANIRANJE DISTRIBUCIJE Najveća slabost e-Commerce sistema je neispunjenje potpunih očekivanja potrošača u pogledu vremena isporuke naručenih proizvoda Najefikasnije rješenje je stvaranje strateških alijansi sa poštanskim i kurirskim kompanijama na domaćim i internacionalnim tržištima Jedno od najvažnijih pitanja u procesima planiranja distribucije online naručenih proizvoda je izbor distributera TRENDOVI DISTRIBUCIJE DOSTAVA ROBE Jedan od najznačajnijih trendova je veća saradnja između proizvodnih i distributivnih tačaka. Drugi značajni trend je nepredvidljivost rada više kanala distribucije, koje su često nepremostiva prepreka za većinu transportnih kompanija, ali ne i za poštanske kompanije. Treći značajan trend u upravljanju procesima dostave je spremnost e-Commerce kompanija da prihvate manju zaradu po prodatom proizvodu. MOBILE COMMERCE I MOBILE BANKING M-COMMERCE Predstavlja svaku transakciju novčane vrijednosti koja je realizovana preko mobilne telekomunikacione mreže M-Commerce aplikacije omogućavaju primjenu bežičnih mobilnih uređaja za kupovinu različitih roba i usluga. MOBILE COMMERCE I MOBILE BANKING GENERATORI RAZVOJA M-COMMERCE-A Masovno tržište mobilne telefonije, Nagli razvoj Interneta i elektronske trgovine, Usavršavanje opreme i uređaja za mobilnu telefoniju, Novi principi tarifiranja servisa, i Uspijeh u podjeli licenci za UMTS (3G). MOBILE COMMERCE I MOBILE BANKING M-COMMERCE SERVISI Bankarske usluge, Berzanske usluge, Online kupovina (šoping), i Servisi sadržaja (novosti, vremenska prognoza, horoskop). E-TRGOVINA KOD NAS U ODNOSU NA SVJETSKE STANDARDE Uzročnici nerazvijenosti e trgovine kod nas: ZAKLJUČAK visoke carinske dažbine visoke provizije banaka kompjuterski neobrazovano stanovništvo nepotpunost zakonskih odredbi E-TRGOVINA KOD NAS U ODNOSU NA SVJETSKE STANDARDE Šta učiniti? ZAKLJUČAK smanjiti carinske dažbine smanjiti provizije banaka raditi na kompjuterskoj edukaciji stanovništva donijeti nove i potpunije zakonske odredbe ELEKTRONSKA TRGOVINA (drugi dio) E-TRGOVINA Elektronska trgovina podrazumijeva korišćenje više različitih elektronskih inlormacionih tehnologija u koje se ubrajaju telefon, e-mail, faks, automatska identifikacija na bazi elektronskim obrascima, prenos elektronskih kataloga i, konačno, korišćenje Interneta, odnosno WWW-a. Razvoj globalne ekonomije i globalne računarske mreže omogućio je razvoj elektronske trgovine kao novi segment savremenog poslovanja. Sa aspekta komunikacija, elektronska trgovina predstavlja isporuku informacija, proizvoda, usluga ili plaćanja putem telefona, računarske mreže ili nekog drugog sredstva. Sa aspekta poslovanja elektronska trgovina predstavlja primjenu tehnologije u cilju automatizacije poslovnih transakcija. Sa stanovišta usluga elektronska trgovina predstavlja alat koji smanjuje troškove, usavršava kvalitet robe i povećava brzinu isporuke. Tržište koje se realizuje preko WWW mreže daje nove mogućnosti u trgovanju, ali i zahtjeva promjenu pristupa samom konceptu trgovine, a označava se pojmom eCommerce. Medutim, jasna i jedinstvena definicija pojma e-Commerce još uvijek ne postoji. Postoje samo različite interpretacije ove nove tehnike razmjene. Dodatnu terminološku zabunu unio je izraz eBusiness, preuzet od IBM-a, koji tako naziva skupove svojih poslovnih aranžmana vezanih za Internet. Ipak, široko je prihvaćena ona definicija po kojoj se pod elektronskom trgovinom podrazumijeva skup komercijalnih transakcija koje se odvljaju preko Interneta, nevezano za njihove prave ili virtuelne vrijednosti. Ova definicija ne uključuje oglasne poslove. Postavlja se pitanje šta to e-Commerce obuhvata u sebi što donosi toliko velike i široko najavljivane promjene koje će izmijeniti način na koji poslovanje sada funkcioniše u svijetu. Kada se govori o elektronskoj trgovini većina ljudi prvo pomisli na on-line shopping (npr. Amazon.com) i mogućnost kupovine preko Interneta. Ali Web kupovina je samo mali dio cijele slike o elektronskoj trgovini. Bitna karakteristika je da je elektronska trgovina dinamičkog karaktera i da se svake godine širi i objedinjava nove funkcije i elemente. Danas postoje dve osnovna modela - B2B i B2C koji u sebi objedinjavaju veliki broj podvrsta. Prvi talas Internet orijentisanih kompanija bio je consumerbased (zasnovan na kontaktu sa krajnjim kupcem), što se uklapa u model B2C (business-to-consumer). Vremenom se javila nova vrsta Internet kompanija koja je svoj model zasnivala na međusobnom kontaktu kompanija business-based, što se uklapa u model B2B (business-tobusiness). Podaci pokazuju da je B2B model uveliko pretekao i bacio i zasjenak B2C model. Dvije najveće softverske kompanije koji su se već okrenule ka novim trendovima i stavile malo slovo e ispred svojih novih softverskih paketa, ORACLE i Microsoft slažu se je da će u 21. vijeku sve biti u ubrzanju - brzini kojom se obavljaju poslovne aktivnosti i brzini kojom se sustižu novonastale promjene. E-COMMERCE - VODEĆA SNAGA DIGITALNE EKONOMIJE Oživljavanje vodećih svjetskih ekonomija se suočava se sa rastućim korišćenjem Interneta, i prije svega rapidnim rastom elektronskog poslovanja. Stalno raste broj ljudi koji on-line kupuju, traže posao, riješavaju čak i medicinske probleme. Cjelokupno poslovanje se kreće ka Internetu i on-line pristupu, kreirajući on-line tržišta. Novi prozvodi i servisi koje kompanije nude doživljavaju i svoje on-line promocije. Digitalna ekonomija uz e-commerce je ubrzala i unaprijedila ekonomije razvijenih zemalja, a tek treba vidjeti kako će se snaći i uhvatiti korak. Ostale srednje i nerazvijene zemlje. Može se reći da živimo u umreženom svijetu. Razvoj i širenje Interneta ne dovode u sumnju ovu činjenicu. Prema podacima Nua Internet Surveys, tokom proteklih godina rast korisnika Interneta u cijelome svijetu je bio rapidan. Broj informacija koje su dostupne ljudima preko Interneta takođe đe doživeo rapidan rast. Smanjenje troškova, koje obezbijeđuje korišćenje Interneta, je onaj ekonomski aspekt koji objašnjava ovakav trend. Imajući to u vidu, logično je što se elektronskoj trgovini u Evropi prognozira ogroman rast. Računa se da će ogroman potrošački potencijal predstavljati mladi ljudi. Razvojem elektronske trgovine posebno rastu šanse malim kompanijama da se za njih sazna i da ravnopravno sa velikim plasiraju svoje proizvode. ONLINE AUKCIJA Internet aukcije predstavljaju veoma popularan način poslovanja, i jedan su od značajnijih segmenata elektronskog poslovanja. Promet koji se ovim putem ostvaruje raste iz dana u dan. Osnovne karakteristike online aukcija su: Kupci se nadmeću, a prodavci maksimizuju cijenu. Uz to, svako može da ponudi bilo kakvu robu i za nju pronađe kupca; Tradicija, koja je u ovom slučaju prenijeta na visoko sofisticirani medij - Internet; Jednostavnost. Ne postoji lakši način da prodamo neki predmet nego ovim putem. Sve ovo je stvorilo idealne uslove da online aukcije postanu jedan o najunosnijih poslova. Aukcija je formalizovana procedura trgovine u kojoj partneri u trgovini postupaju po specifičnim pravilima. Aukcionar postupa kao posrednik u ovoj trgovini. Online aukcija predstavlja samo specifican oblik posredovanja. Postoji dva tipa aukcija: kada se roba prodaje; kada se roba kupuje. Elementi aukcijskog poslovanja su: aukcionar - lice zaduženo da se aukcija sprovede u regularnim okvirima, po unaprijed definisanim pravilima; kupac; prodavac; objekti trgovine - predstavijaju predmet trgovine (stvari, usluge, pravila trgovine; proces izvršenja transakcije. Tokom istorije su razvijeni različiti vidovi aukcija. Najčešće se koriste slijedeći oblici: engleski tip polazi se od najniže prihvatljive cijene kupci licitiraju i predmet nadmetanja ide licu koje je dalo najveću ponudu; holandski tip - suprotan engleskom, polazi se od nerealno visoke cijene koja se postepeno spušta; kupac je onaj ko prvi da ponudu; zapečaćene aukcije – učesnici dostavljaju kovertirane ponude tako da ostali ne znaju kakva je ponuda; licitaciju dobija najviša ponuda; dvostruka aukcija - kupci i trgovci korak po korak dolaze do dogovora, kupac kreće od najniže cijene a prodavac od najviše; obje strane postepeno koriguju ponude; aukcija tipa Vickery - procedura slična kao kod zapečaćenih aukcija, licitaciju dobija učesnik sa najvećom ponudom, ali plaća se cijena prve manje ponude. Kada aukcija počne, podrazumijeva se da učesnici prihvate propisana pavila. Pravila se odnose na: početak aukcije; utvrđivanje inicijalnih uslova ponude (početna cijna i slično); vrijeme trajanja aukcije; objavljivanje rezultata; plaćanje i preuzimanje robe. Za razliku od tradicionalnih aukcija, online aukcije ne zahtijevaju prisustvo učesnika u prostoriji gdje se licitacija obavlja. Time je eliminisano ograničenje u broju učesnika, prema tome, i u postizanju odgovarajuće cijene. Evo još nekih karakteristika online aukcija: pristup online aukciji se obavlja jednostavno, uz pomoć standardnih softverskih alata; infrastruktura je postojeća, nema dodatnih troškova komunikacije; moguć je detaljan, multimedijalni prikaz robe. plaćanje i preuzimanje robe. PITANJA Koje uslove je potrebno obezbijediti za realizaciju elektronske trgovine? Koji faktori pozitivno utiču na razvoj elektronske trgovine? Navedite modele elektronske trgovine na osnovu relacije između učesnika. Opišite modele elektronske trgovine sa aspekta poslovanja. Navedite modele elektronskih tržišta. Kako funkcioniše virtuelni tržišni centar sa aspekta prodavca i sa aspekta kupca?
© Copyright 2024 Paperzz
