Ετήσια Έκθεση 2012
H Κατάσταση
του Προβλήματος
των Ναρκωτικών και
των Οινοπνευματωδών
στην Ελλάδα
Αθήνα 2013
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ (ΕΠΙΨΥ)
Απριλιος 2013
Τ.Θ. 66517, Τ.Κ. 15601 Παπάγου
Τηλ: 210 6536902
Fax: 210 6537273
E-mail: [email protected]
Web Site: www.ektepn.gr
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ – ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ: Ε. ΛΑΜΠΑΚΗ
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
ISSN: 1792 6297
Το Επιστημονικό Προσωπικό του ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει, επεξεργάζεται και επιμελείται τα στοιχεία στα
οποία βασίζεται η Έκθεση και συγγράφει τα Κεφάλαια
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΝΙΝΑ ΤΕΡΖΙΔΟΥ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΚΤΕΠΝ
Επιστημονικά Υπεύθυνη
Διοικητικό Προσωπικό
Τερζίδου Μανίνα, Ψυχολόγος, M.Phil
Βλασσοπούλου Έφη, Υπεύθυνη Τομέα Διοικητικής Στήριξης & Διαχείρισης Στοιχείων
Επιστημονικό προσωπικό
Πρασσά Πετρούλα, Υπεύθυνη Διοικητικού Συντονισμού, Τεκμηρίωσης & Εκδόσεων
Ανταράκη Αργυρώ, Στατιστικός MSc, Υπεύθυνη
Τομέα Στατιστικής
Καναβού Ελευθερία, Στατιστικός MSc
Εξωτερικοί Συνεργάτες
Μαλέττου Λία, Στατιστικός MSc
Richardson Clive, Καθηγητής Εφαρμοσμένης Στατιστικής
Μπάφη Ιουλία, Ψυχολόγος MSc, Υπεύθυνη Τομέα
Μείωσης της Ζήτησης
Κοκκέβη Άννα, Ψυχολόγος, Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Παπαδοπούλου Σόνια, Ψυχολόγος MA
Σπηλιοπούλου Χαρά, Αναπλ. Καθηγήτρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Σιάμου Ιωάννα, Κοινωνιολόγος, Υπεύθυνη Τομέα
Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης (ΣΕΠ) &
Αλκοόλ
Φουντουκάς Μάρκος, Μηχανικός Ηλεκτρονικών
Υπολογιστών MSc, Υπεύθυνος Τομέα Τεχνικής
Υποστήριξης
Φωτίου Αναστάσιος, Κοινωνιολόγος MA, Υπεύθυνος Τομέα Επιδημιολογίας
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η οικονομική κρίση, που εξελίχθηκε μέσα στο 2012 σε ύφεση, είχε σημαντικές συνέπειες σε ολόκληρο τον
τομέα της ψυχικής υγείας και κλόνισε τα θεμέλια ενός συστήματος που με πολλή προσπάθεια και επένδυση
κτίζεται τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο χώρος των εξαρτήσεων, ως μέρος της ψυχικής υγείας, υπέστη και αυτός τα επακόλουθα της δημοσιονομικής λιτότητας. Μία από τις συνέπειες είναι και η καθυστερημένη δημοσιοποίηση της Ετήσιας Έκθεσης του
ΕΚΤΕΠΝ 2012 λόγω της μερικής απασχόλησης του προσωπικού για όλο το προηγούμενο έτος, την οποία
επέβαλε η περικοπή των κονδυλίων.
Τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στη παρούσα Έκθεση για το σύνολο των δεικτών στους τομείς της μείωσης της προσφοράς και της ζήτησης δείχνουν εντούτοις πως, παρά τις αντίξοες συνθήκες, οι προσπάθειες
συνεχίστηκαν τόσο στο επίπεδο των φορέων παροχής υπηρεσιών πρόληψης, θεραπείας και έρευνας όσο
και στο επίπεδο της πολιτικής για το θέμα των ναρκωτικών.
Ειδικότερα στον τομέα της πολιτικής, με την ολοκλήρωση και ψήφιση του νόμου Περί ναρκωτικών καρποφόρησαν μέσα στο περασμένο έτος σημαντικές πρωτοβουλίες που είχαν ξεκινήσει από το 2011 αναφορικά με
το συντονισμό του χώρου των εξαρτήσεων. Με το νόμο τίθενται σε πορεία υλοποίησης χρονίζοντα προβλήματα, όπως η επιεικέστερη ποινική αντιμετώπιση των χρηστών και η λειτουργία του Προγράμματος Υποκατάστασης στις φυλακές, αφού η Ελλάδα ήταν μία από τις τέσσερις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν
διέθετε τέτοιου είδους προγράμματα. Σημαντική τομή του νόμου είναι και η θεσμοθέτηση του διυπουργικού
συντονισμού του χώρου των εξαρτήσεων και η θέσπιση του ρόλου του εθνικού συντονιστή.
Αποτελεί επιθυμία όλων μας η αποτελεσματική λειτουργία των νεοσύστατων αυτών θεσμών, σε συνδυασμό
και με την αναμενόμενη εκπόνηση ενός Εθνικού Σχεδίου Καταπολέμησης των Εξαρτήσεων εναρμονισμένου
με τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δούμε καλύτερα αποτελέσματα στο μέλλον για τη
χώρα μας, ενώ παράλληλα θα έχουμε συμβάλει στην κοινή προσπάθεια των χωρών για την αντιμετώπιση
ενός προβλήματος το οποίο ξεπερνά τα εθνικά σύνορα.
Ελπίζουμε και ευχόμαστε όλοι οι εμπλεκόμενοι που απέδειξαν έως σήμερα πως οι αντιξοότητες δεν μείωσαν
την υψηλή αίσθηση καθήκοντός τους ώστε να συνεχίσουν να υπηρετούν την αποστολή τους αποτελώντας
πρότυπο για όλους όσους δοκιμάζονται κάτω από το βαρύ φορτίο της κρίσης που περνά η χώρα.
Θα ήθελα να κλείσω αυτόν το σύντομο Πρόλογο εκφράζοντας ειδικότερα τις ευχαριστίες και τις ευχές μου
προς το προσωπικό και την υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ κυρία Μ. Τερζίδου για το υψηλό επίπεδο έργου που
παρήγαγαν και αυτή τη χρονιά. Το έργο αυτό καλούνται να εκτιμήσουν οι αναγνώστες στις σελίδες της παρούσας Ετήσιας Έκθεσης.
Κ.Ν. Στεφανής
Ακαδημαϊκός – Καθηγητής
Διευθυντής ΕΠΙΨΥ
V
VI
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την Κατάσταση των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών 2012 δημοσιοποιείται με αρκετή καθυστέρηση. Ο λόγος δεν είναι άλλος από το οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει
το ΕΚΤΕΠΝ τα τελευταία δύο χρόνια. Το πρόβλημα κορυφώθηκε μέσα στο 2012 αφού το προσωπικό εργάστηκε με μερική απασχόληση όλη τη χρονιά και επομένως δεν ήταν δυνατή η έγκαιρη εκπόνηση της Έκθεσης.
.
Οι δυσκολίες που προκαλεί η δημοσιονομική λιτότητα δεν αγγίζουν, βέβαια, μόνο το ΕΚΤΕΠΝ όλοι σχεδόν
οι φορείς πλήττονται από λίγο έως πολύ, και αυτό έχει αντίκτυπο στην ποιότητα και στο χρόνο παράδοσης
των στοιχείων τους. Με τη σειρά του, το γεγονός δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο το έργο του ΕΚΤΕΠΝ.
Τα προβλήματα αυτά αφορούν το τεχνικό μέρος της αποτύπωσης της κατάστασης. Το ουσιαστικό μέρος, οι
εξελίξεις στο χώρο των ναρκωτικών δηλαδή, δεν φαίνεται να διαγράφονται τόσο αρνητικές. Μάλιστα η Έκθε.
ση στέλνει ένα θετικό και αισιόδοξο μήνυμα θετικό και αισιόδοξο, επειδή είναι φανερό ότι οι φορείς πολλαπλασιάζουν την προσπάθεια διατήρησης της ποιότητας των υπηρεσιών τους και της προσφοράς τους στους
εξαρτημένους, παρά τις μειώσεις των μισθών και τις περικοπές. Κι αυτό είναι, ασφαλώς, το σημαντικότερο
όλων.
Έτσι, λοιπόν, σε μένα δεν απομένει παρά να ενώσω τα συγχαρητήριά μου με αυτά των υπόλοιπων συναδέλφων του χώρου και με τα συγχαρητήρια που τους οφείλει η Πολιτεία.
Συγχαρητήρια οφείλω και σε όλους τους συναδέλφους του ΕΚΤΕΠΝ, όχι μόνο γιατί ολοκλήρωσαν την Έκθεση, αλλά κυρίως γιατί δεν έχασαν το πνεύμα ομαδικότητας και συνεργασίας και δεν δέχτηκαν να μειωθούν οι
δραστηριότητες του ΕΚΤΕΠΝ, δουλεύοντας επί της ουσίας στον ελεύθερό τους χρόνο.
Την επιστημονική επιμέλεια της Έκθεσης είχε για μία ακόμη χρονιά η Καθηγήτρια κυρία Άννα Κοκκέβη, την
οποία και ευχαριστούμε για τις επισημάνσεις της.
Στην κυρία Ελεάννα Λαμπάκη οφείλουμε όχι απλά την γλωσσική επιμέλεια και φροντίδα των κειμένων, αλλά
και ένα μεγάλο μέρος της επιστημονικής σαφήνειας της Έκθεσης. Περισσότερο από όλα, όμως, την ευχαριστούμε γιατί κατανοεί και συμπαρίσταται ενεργά στις δυσκολίες και στους περιορισμούς της εποχής.
Μανίνα Τερζίδου
Επιστημονικά Υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ
VII
VIII
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Διευθυντή του ΕΠΙΨΥ, Καθηγητή Κ.Ν. Στεφανή………………………………………….………….... V
ΕΙΣΑΓΩΓΗ της Επιστημονικά Υπεύθυνης του ΕΚΤΕΠΝ Μ. Τερζίδου……………………………………………………. VII
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
1.1
ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ………………………………………………………………………….……………………… 3
1.2
ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ……………………………………………………………………….……….. 4
1.3
1.2.1
Γενικά νομοθετήματα ……………………………………………………………………………………. 4
1.2.2
Νομοθεσία σχετική με φαρμακευτικά σκευάσματα ……….………………………………….. 8
1.2.3
Διακρατικές συμφωνίες ……………………………………………..…………………………………. 10
ΔΑΠΑΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ……………………………..……………………………………… 12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΚΑΙ ΣΕ
ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ
2.1
ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ………………………………………………..…………………………………………... 21
2.2
ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ………………………………………………..…………… 21
2.3
ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ………………………………………………..……………………………………….. 21
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
3.1
ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..………….. 29
3.2
ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..…………………… 30
3.3
3.4
3.2.1
Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα ……………………………….. 31
3.2.2
Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια ……………………………………….... 37
3.2.3
Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα ………………………………………..... 38
ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..……..... 41
3.3.1
Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης σε νέους / νέες …………………………………. 41
3.3.2
Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια ……………………………..... 43
3.3.3
Παρεμβάσεις σε χώρους διασκέδασης ………………………………………………..……….... 43
ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………….................... 43
IX
3.5
ΚΑΜΠΑΝΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ ………………………………………………..…………………………... 45
3.6
ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ……………………………….. 45
3.7
3.6.1
Εκπαίδευση στελεχών πρόληψης ………………………………………………..………………... 45
3.6.2
Αξιολόγηση παρεμβάσεων πρόληψης ………………………………………………..………….. 45
3.6.3
Προδιαγραφές στον τομέα της πρόληψης ………………………………………………..……… 46
3.6.4
Έρευνα στον τομέα της πρόληψης ………………………………………………..………………. 47
ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 49
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ……………………………………… 53
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
5.1
ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2011 ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΣΗ ………………………………………………..… 57
5.2
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΗΘΗΚΑΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ
2011 – ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ……………………………………..………………………………………... 57
5.3
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΗΘΗΚΑΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ
2011(Ν=5.834) ………………………………………………..………………………………………..................... 60
5.4
ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 67
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ:
ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
6.1
ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ………………………………………………..…………………………..... 73
6.2
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΟ 2011………………………………………………..…………………… 75
6.3
X
6.2.1
Υπηρεσίες Συμβουλευτικής στο πλαίσιο του
Προγράμματος Υποκατάστασης ………………………………………………..………………..... 76
6.2.2
Υπηρεσίες Συμβουλευτικής στο πλαίσιο των «στεγνών»
θεραπευτικών προγραμμάτων ………………………………………………..…………………..... 77
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟ 2011………………………………………………..………………….............. 78
6.3.1
Θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης ………………………………………………..……….. 82
6.3.2
«Στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα – Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις ………………. 87
6.3.3
Μονάδες σωματικής αποτοξίνωσης ………………………………………………..……………... 90
6.4
ΑΛΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ………………………………………………..………………….... 91
6.5
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ ……………………………………………. 91
6.6
ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 93
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ
ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
7.1
ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ …………………… 97
7.2
ΘΑΝΑΤΟΙ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ………………………………………………..…...... 103
7.3
ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 106
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ
8.1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ………………………………………………..………………………………………...........................
8.2
ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΙΩΣΗ
ΤΩΝ ΘΑΝΑΤΩΝ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ………………………………………………..…………………………...... 112
8.3
8.4
8.5
8.6
111
8.2.1
Ενημέρωση και εκπαίδευση ………………………………………………..………………………... 112
8.2.2
Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών ………………………………………………..………………. 112
ΠΡΟΛΗΨΗ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ………………………………………………..…………………. 113
8.3.1
Ενημέρωση και εκπαίδευση ………………………………………………..………………………… 113
8.3.2
Προγράμματα ανταλλαγής / διανομής
συριγγών ή και διανομής προφυλακτικών ………………………………………………..……… 114
8.3.3
Εξετάσεις για ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών ………………………………………….. 115
8.3.4
Εμβολιασμός ………………………………………………..………………………………………....... 116
8.3.5
Θεραπεία ………………………………………………..………………………………………............ 116
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ………………………………………….. 116
8.4.1
Παθολογικά προβλήματα ………………………………………………..………………………….... 116
8.4.2
Ψυχιατρική συννοσηρότητα ………………………………………………..…………………........ 117
ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΜΕΣΗΣ
ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ………………………………………………..……………………...... 118
8.5.1
Προγράμματα «δουλειά στο δρόμο»
8.5.2
Η συμβολή των πρώην χρηστών στις δράσεις των
προγραμμάτων / μονάδων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης …………….... 119
8.5.3
Κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή των
προγραμμάτων / μονάδων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης …………….... 119
118
ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 120
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ:
Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
9.1
ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ……………………...............................
123
9.1.1
Κατηγορίες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά ………………………………….............
123
9.1.2
Καταδικασθέντες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά ……………………………………… 124
XI
9.2
9.3
9.1.3
Παραβάσεις του ΚΝΝ από ανηλίκους ………………………………………………..………...... 125
9.1.4
Κρατούμενοι για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών ………………………………… 127
9.1.5
Άλλη παραβατικότητα σχετική με τα ναρκωτικά ……………………………………………….. 128
Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ………………………………………………..……………….... 128
9.2.1
Κατασχέσεις ναρκωτικών ουσιών ………………………………………………..………………... 128
9.2.2
Τιμή και καθαρότητα ναρκωτικών ………………………………………………..………………... 130
9.2.3
Ποιοτικός προσδιορισμός δισκίων Έκστασης ………………………………………………..… 131
ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 132
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
10.1
10.2
10.3
ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ………………………………………………..………………………………………..................... 135
10.1.1
Εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση ………………………………………………..…….. 137
10.1.2
Εργασιακή απασχόληση ………………………………………………..………………………........ 138
10.1.3
Άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες ………………………………………………..…………………….. 139
10.1.4
Στοιχεία έκβασης ………………………………………………..……………………………………….. 140
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ
ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ………………………………………………..…………….. 141
10.2.1
Εισαγωγή ………………………………………………..………………………………………............ 141
10.2.2
Παρεμβάσεις στις φυλακές ………………………………………………..………………………..... 142
10.2.3
Παρεμβάσεις εκτός φυλακών ………………………………………………..………………………. 146
ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 149
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
11.1
ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ………………………………………………..………………………………………....................... 153
11.2
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ ………………………………….. 153
11.2.1
Επιδημιολογικές έρευνες ………………………………………………..…………………............. 153
11.2.2
Δαπάνη νοικοκυριών για αλκοολούχα ποτά ………………………………………………..…… 155
11.3
ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ ………………………………………………..…………. 155
11.4
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ …………………………………………… 157
11.5
11.4.1
Η εφαρμογή του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας για το Αλκοόλ ……………………………….. 157
11.4.2
Τα χαρακτηριστικά των ατόμων που απευθύνθηκαν
το 2011 σε προγράμματα / υπηρεσίες για θεραπευτική βοήθεια …………………....... 157
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ ………………………………………………..…………. 161
11.5.1
XII
Στοιχεία για τα συμβουλευτικά κέντρα ………………………………………………..…………... 162
11.6
11.5.2
Στοιχεία για τη θεραπεία ………………………………………………..…………………………..... 162
11.5.3
Στοιχεία για την επανένταξη ………………………………………………..……………………..... 165
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ ………………………………………………..……………………………......... 166
11.6.1
Συγκριτικά στοιχεία παραβάσεων που αφορούν την
οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος ………………………………………………..…..... 166
11.6.2
Συγκριτικά στοιχεία των θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων ………………………….. 166
11.7
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ………………………………………………....... 167
11.8
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ………………………………………………..………………………………………................ 167
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ………………………………………………..………………………………………………………………… 171
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………..…………………………………………………………. 177
ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………..………………………………………........................... 178
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ ………………………………………………..………………………………………......................................
179
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι
Κέντρα Πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της
ψυχοκοινωνικής υγείας ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και
άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης
ανά περιφέρεια ………………………………………………..………………………………………..... 183
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ
Υπηρεσίες Συμβουλευτικής και Θεραπείας ………………………………………………..….... 187
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ
Υπηρεσίες Κοινωνικής Επανένταξης και Δραστηριοποίησης …………………………….. 195
XIII
XIV
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
1.1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
Ο νέος Νόμος των Ναρκωτικών
Η επιδημική έξαρση του ιού HIV/AIDS στους ενδοφλέβιους χρήστες ήταν και εξακολουθεί να είναι
το κύριο μέλημα της Πολιτείας αναφορικά με το
χώρο των ναρκωτικών από το 2010. Η απότομη
διακοπή της χαμηλής επικράτησης του ιού στην
Ελλάδα κατά το δεύτερο μισό του 2010 μας έβγαλε από τον εφησυχασμό μας και κινητοποίησε
τους χαράσσοντες πολιτική για άμεση ανταπόκριση, παρά τη δημοσιονομική λιτότητα.
Το νομοσχέδιο για τον Νόμο των Ναρκωτικών, το
οποίο είχε εκπονηθεί το 2011 προκειμένου να αντικαταστήσει τον υπάρχοντα Νόμο 3459/2006 και δεν
κατατέθηκε προς ψήφιση στη Βουλή, αναθεωρήθηκε το 2012 και ετοιμάζεται να κατατεθεί. Το νομοσχέδιο προβλέπει ποινή έως 5 μήνες για ατομική
χρήση, προμήθεια ή κατοχή ναρκωτικών ή καλλιέργεια κάνναβης για ατομική χρήση με κράτηση. Παράλληλα, εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του
δικαστηρίου η ατιμωρησία ύστερα από εκτίμηση
των συνθηκών τέλεσης της πράξης, της προσωπικότητας του χρήστη και της πιθανότητας η πράξη
να μην επαναληφθεί.
Η ανταπόκριση περιλαμβάνει τις 42 νέες μονάδες
υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, οι οποίες λειτουργούν σε νοσοκομεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, και από το 2012 και σε άλλες επαρχιακές
πόλεις. Η αύξηση των δράσεων μείωσης της
βλάβης (μεγαλύτερος αριθμός συριγγών και προφυλακτικών που διανέμονται ή ανταλλάσσο-νται).
Η αποτελεσματικότητα αυτών των δράσεων δεν
έχει φανεί ακόμα, αφού η εξάπλωση του ιού δεν
μπορεί να περιοριστεί.
Το νέο νομοσχέδιο προβλέπει επίσης: α) μια πιο
επιεική αντιμετώπιση των ανήλικων δραστών, β)
ένα πιο οργανωμένο πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης και γ) τη ρητή αναφορά για τη
λειτουργία του Προγράμματος Υποκατάστασης (ΠΥ)
στις φυλακές από τον ΟΚΑΝΑ.
Οι νέες μονάδες του Προγράμματος
Υποκατάστασης
Ο εθνικός συντονισμός των δράσεων
για τα ναρκωτικά
Ο προγραμματισμός για έναν τόσο μεγάλο αριθμό
μονάδων υποκατάστασης έλαβε υπόψη και τη
δημόσια όχληση, η οποία αποτέλεσε αντικείμενο
δημόσιου προβληματισμού και για την οποία ενοχοποιήθηκαν οι παλιές μονάδες του ΟΚΑΝΑ στο
Κέντρο της Αθήνας. Έτσι, τέσσερις από τις μονάδες του ΟΚΑΝΑ στην Αθήνα αντικαταστάθηκαν
από τις νέες μονάδες στα νοσοκομεία.
Η μη κατάθεση του νομοσχεδίου για τα ναρκωτικά
το 2011 άφησε κενό στο ζήτημα του συντονισμού
και της χάραξης εθνικής στρατηγικής. Μία από τις
επιπτώσεις είναι ότι δεν έχει ξεκινήσει η διαδικασία
εκπόνησης νέου Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Η έλλειψη εθνικού συντονιστή για τα ναρκωτικά, καθώς και
Σχεδίου Δράσης, αποτελεί ένα επιπρόσθετο πρόβλημα κατά την περίοδο της κρίσης και της δημοσιονομικής λιτότητας.
Πανελλήνια τηλεφωνική έρευνα του ΟΚΑΝΑ, που
πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 1.011 ατόμων, κατέληξε ότι ποσοστό 79,1% των ερωτηθέντων
«συμφωνούν» ή «μάλλον συμφωνούν» με τη λειτουργία των νέων μονάδων του ΟΚΑΝΑ στα νοσοκομεία, ενώ το 70,3% θεωρούν ότι «οι μονάδες
αυτές συμβάλλουν στην προστασία της δημόσιας
υγείας» (OKANA 2012).
Το 2012 ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων δημοσιοποίησε μια σειρά από Πρωτόκολλα Ιατρικών Πράξεων για εξαρτήσεις από διάφορες ουσίες, και πιο
συγκεκριμένα για τα οπιούχα, τα κανναβινοειδή, την
κοκαΐνη, το αλκοόλ, τα κατασταλτικά / υπνωτικά, τη
νικοτίνη και τα ψευδαισθησιογόνα.
Τα πρωτόκολλα αυτά αφορούν αποκλειστικά τη
φαρμακολογική αντιμετώπιση. Τα πρωτόκολλα μπο-
3
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
ρούν να μεταφορτωθούν από το δικτυακό τόπο του
ΕΟΦ, http://www.eof.gr/web/guest/protocols.
Ο ΟΚΑΝΑ έχει εκπονήσει κα αναμένεται να δημοσιοποιήσει το νέο Πλαίσιο Λειτουργίας του Προγράμματος Υποκατάστασης, το οποίο αφορά μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη φαρμακευτικά υποβοηθούμενη αντιμετώπιση της εξάρτησης.
1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
1.2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ
ΔΥΓ6/ΓΠ.123148 ΦΕΚ Β΄ 2773/2011): Ίδρυση,
μεταφορά και λειτουργία θεραπευτικών
μονάδων του ΟΚΑΝΑ σε παραχωρούμενους
χώρους νοσοκομείων (562730)
Τοποθέτηση και εγκατάσταση, ίδρυση ή και μεταφορά και λειτουργία θεραπευτικών μονάδων του
ΟΚΑΝΑ, κατά περίπτωση, για την εφαρμογή και
λειτουργία από αυτόν προγραμμάτων πολλαπλής
παρέμβασης – μονάδων χορήγησης υποκατάστατων και εξωτερικών ιατρείων ουσιοεξαρτήσεων σε
παραχωρούμενους αδόμητους χώρους ή και σε
παραχωρούμενα κτίρια των νοσοκομείων του ΕΣΥ,
μονάδων υγείας του ΙΚΑ – ΕΤΑΜ, στρατιωτικών
νοσοκομείων και χώρων και υποδομών των Ενόπλων Δυνάμεων.
Για την σε αδόμητους χώρους των εν λόγω παραχωρουμένων ακινήτων τοποθέτηση και εγκατάσταση των ανωτέρω θεραπευτικών μονάδων ως προσωρινώς τοποθετουμένων και εγκαθισταμένων
προκατασκευασμένων λυόμενων δομών εμβαδού
έως 200 τ.μ. σε ισόγειο ή και διώροφο κτίσμα δεν
απαιτείται η έκδοση οικοδομικής άδειας.
Στις μονάδες αυτές χορηγούνται οι εγκεκριμένες
ουσίες για την υποκατάσταση της εξάρτησης ή και
κάθε άλλη εγκεκριμένη φαρμακευτική ουσία για την
εν γένει φαρμακευτική αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης, έτσι όπως οι εν λόγω ουσίες καθορίζονται
από τις σχετικές διατάξεις και σύμφωνα με το πλαίσιο και τους όρους λειτουργίας των θεραπευτικών
μονάδων του ΟΚΑΝΑ.
Η παραχώρηση των παραπάνω κτιρίων ή και αδόμητων χώρων, καθώς επίσης και η ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ νοσοκομείων και του ΟΚΑΝΑ,
4
πραγματοποιείται σε άμεση εκτέλεση, πλήρη και
πιστή εφαρμογή και προσήκουσα υλοποίηση της
παρούσας απόφασης, ύστερα από υποβαλλόμενο
εγγράφως σε αυτά σχετικό και τυπικό αίτημα του
ΟΚΑΝΑ και άνευ τινός άλλου, με την υπογραφή
σύμβασης παραχώρησης και ανάπτυξης συνεργασίας, ή και άτυπα, για αόριστο χρόνο και χωρίς αντάλλαγμα.
Η συντήρηση των παραχωρούμενων κτιρίων πραγματοποιείται με επιμέλεια, μέριμνα και δαπάνες του
ΟΚΑΝΑ.
Την αποκλειστική αρμοδιότητα και την ευθύνη εγκατάστασης, διοικητικής οργάνωσης, διοίκησης, λειτουργίας, διάθεσης, πρόσληψης, εκπαίδευσης και
στελέχωσης με το αναγκαίο ιατρικό, νοσηλευτικό,
θεραπευτικό, διοικητικό και λοιπό προσωπικό, τη
χάραξη και το σχεδιασμό της πολιτικής, τον προγραμματισμό των δράσεων και την εποπτεία του
επιτελούμενου έργου των παραπάνω θεραπευτικών
μονάδων του ΟΚΑΝΑ έχει ο ΟΚΑΝΑ. Οι δαπάνες
για τη λειτουργία αυτών των μονάδων βαρύνουν τον
προϋπολογισμό του.
Τα νοσοκομεία αναλαμβάνουν με τα υπάρχοντα
τμήματά τους: α) την κάλυψη των αναγκών των ουσιοεξαρτημένων ασθενών του ΟΚΑΝΑ σε εξετάσεις
ιατρικών ειδικοτήτων, εφόσον η ύπαρξη των εν λόγω ιατρικών ειδικοτήτων δεν προβλέπεται από τον
Εσωτερικό Κανονισμό του ΟΚΑΝΑ ή πρόκειται περί
θέσεων που δεν έχουν εισέτι καλυφθεί από αυτόν,
β) την αντιμετώπιση των αναγκών περίθαλψής
τους, γ) τη χορήγηση φαρμάκων για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε άλλου προβλήματος σωματικής
ή ψυχικής υγείας των ουσιοεξαρτημένων ασθενών
του ΟΚΑΝΑ, εκτός αυτών των φαρμάκων που απαιτούνται και χορηγούνται από τον ΟΚΑΝΑ για τη
φαρμακευτική αντιμετώπιση της εξάρτησης και δ)
την υποχρέωση εκτέλεσης των συνταγών φαρμάκων των ιατρών του ΟΚΑΝΑ, που ενσωματώνονται
σε βιβλιάρια ανασφαλίστου των ουσιοεξαρτημένων
ασθενών του, που είναι δικαιούχοι δωρεάν νοσοκομειακής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και
προσκομίζονται στα φαρμακεία των νοσοκομείων.
Κατόπιν αιτήματος του ΟΚΑΝΑ και εφόσον δεν επαρκεί το ιατρικό προσωπικό του για την κάλυψη
των αναγκών των παραπάνω θεραπευτικών μονάδων του σε ιατρικό προσωπικό, δύνανται να τοποθετούνται ιατροί και από τον κατάλογο επικουρικών
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
ιατρών, που τηρείται στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η σύμβαση του επικουρικού
ιατρού συνάπτεται με τον ΟΚΑΝΑ, τον προϋπολογισμό του οποίου βαρύνει και η δαπάνη για την αμοιβή του.
Προβλέπεται επίσης ο καθορισμός των νοσοκομείων του ΕΣΥ, των μονάδων υγείας του ΙΚΑ – ΕΤΑΜ,
των στρατιωτικών νοσοκομείων και των χώρων και
υποδομών των Ενόπλων Δυνάμεων, όπου αναπτύσσονται, εγκαθίστανται, ιδρύονται, μεταφέρονται
και λειτουργούν μονάδες του ΟΚΑΝΑ.
Στην Αττική προβλέπεται η ίδρυση 34 μονάδων, στη
Θεσσαλονίκη 11 και στην υπόλοιπη Ελλάδα 51.
Νόμος 4058/2012: Παροχή υπηρεσιών
ασφαλείας από ένοπλους φρουρούς σε
εμπορικά πλοία και άλλες διατάξεις (566208)
Άρθρο 41: Ρυθμίσεις θεμάτων Νοσοκομείων ΕΣΥ,
Κέντρων Υγείας και ΟΚΑΝΑ
Τα νοσοκομεία του ΕΣΥ, τα Κέντρα Υγείας νησιωτικών, ορεινών και απομακρυσμένων περιοχών και ο
«Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών» δύνανται για
την κάλυψη των αναγκών τους σε προσωπικό και
για την προσήκουσα λειτουργία τους και των θεραπευτικών μονάδων του ΟΚΑΝΑ, εφόσον δεν επαρκεί το προσωπικό τους, να συνεργάζονται με ιατρούς ψυχιάτρους, ιατρούς παθολόγους ή και γενικούς ιατρούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και νοσηλευτές, υπό καθεστώς έκδοσης από
αυτούς δελτίου απόδειξης παροχής υπηρεσιών για
τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους. Η σχετική δαπάνη
καλύπτεται από ίδιους πόρους τους.
Υπουργική Απόφαση 276/2011 (ΥΑ 27677/Γ7
ΦΕΚ Β΄ 507/2011): Οργάνωση και λειτουργία
Τμημάτων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
στη Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (540686)
Η υπουργική απόφαση προβλέπει:
Την οργάνωση και λειτουργία τμημάτων Γυμνασίου,
Γενικού Λυκείου και Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης για όσους τομείς και ειδικότητες προβλέπεται βάσει της κείμενης νομοθεσίας κατ’ ιδίαν
διδασκαλία, σε χώρους της μονάδας απεξάρτησης
18 ΑΝΩ, στο πλαίσιο της κατ’ οίκον διδασκαλίας,
προκειμένου οι μαθητές αυτών να έχουν τη δυνατό-
τητα κατατακτήριας εξέτασης, ως κατ’ ιδίαν διδαχθέντες, για την απόκτηση απολυτηρίου τίτλου στη
σχολική μονάδα μετεγγραφής τους.
Στα τμήματα αυτά εντάσσονται απεξαρτημένα ή
υπό απεξάρτηση άτομα που βρίσκονται στο τελικό
στάδιο «στεγνών» προγραμμάτων απεξάρτησης
της μονάδας 18 ΑΝΩ, εφόσον έχουν παρέλθει τρία
χρόνια από την τελευταία εγγραφή τους στην αντίστοιχη σχολική μονάδα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Τη λειτουργία των τμημάτων θα εποπτεύει πενταμελής επιτροπή, η οποία θα διαμορφώνει το πρόγραμμα, θα επιλέγει τους εκπαιδευτικούς με προκαθορισμένα κριτήρια από την υπουργική απόφαση,
τους οποίους οφείλει να ενημερώνει για τις ιδιαιτερότητες των μαθητών τους.
Πριν από τη λήξη του διδακτικού έτους η λειτουργία
των σχολικών τμημάτων θα αξιολογείται από την
επιτροπή που έχει την εποπτεία, τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους θεραπευτές και θα υποβάλλεται σχετική έκθεση από τον/την επιστημονικά υπεύθυνο /-η της μονάδας απεξάρτησης 18
ΑΝΩ.
Η μονάδα απεξάρτησης 18 ΑΝΩ θα γνωστοποιεί
έγκαιρα τη λειτουργία των εν λόγω τμημάτων στις
αρμόδιες Αρχές.
Παρατίθεται ο κατάλογος των μαθημάτων και το
ωρολόγιο πρόγραμμα.
Υπουργική Απόφαση 153/2011 (ΥΑ 153789/Γ7
ΦΕΚ Β΄ 65/2011): Σχολικά Τμήματα
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ατόμων
στο στάδιο της Κοινωνικής Επανένταξης
της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (534676)
Δημιουργία σχολικών τμημάτων Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης σε άτομα τα οποία βρίσκονται στο
στάδιο της Κοινωνικής Επανένταξης της Μονάδας
Απεξάρτησης του 18 ΑΝΩ και επιθυμούν να τελειώσουν το Γυμνάσιο και το Λύκειο.
A. Λειτουργία τμημάτων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σε χώρους της Μονάδας Απεξάρτησης
του 18 ΑΝΩ, στο πλαίσιο της κατ’ οίκον διδασκαλίας.
5
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
B. Η οργάνωση και λειτουργία των τμημάτων, καθώς και ο τρόπος πρόσληψης και απασχόλησης των εκπαιδευτικών, ανήκει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Παιδείας.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ ΔΥΓ6/ΓΠ.
98553 ΦΕΚ Β΄ 2176/2011): Απόδοση
χρηματικών ποινών του νόμου 3459/2006
(άρθρο 44) για τα ναρκωτικά (558414)
Όλα τα έσοδα από χρηματικές ποινές, μετατροπές
ποινών, καθώς και από δημεύσεις που επιβάλλονται για παραβάσεις του Κεφαλαίου Δ του νόμου
3459/2006 (Α΄ 103) «Κώδικας Νόμων για τα Ναρκωτικά», εισάγονται αποκλειστικά στον Κωδικό Αριθμό Εσόδων (ΚΑΕ) 3722 του Κρατικού Προϋπολογισμού.
Τα ποσά που εισπράττονται στον ως άνω ΚΑΕ αποδίδονται μέσω του κρατικού προϋπολογισμού
στα Υπουργεία Υγείας και Δικαιοσύνης με ποσοστιαία αναλογία κατανομής 65% και 35%, αντίστοιχα.
Οι πιστώσεις που εγγράφονται είναι ίσες με το συνολικό ποσό των εσόδων που πραγματοποιήθηκαν
κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος, με βάση τις
διαθέσιμες πραγματοποιήσεις εκτιμήσεων, ενώ
συμψηφίζονται τυχόν διαφορές από προηγούμενα
έτη. Με πρόταση του ΟΚΑΝΑ οι ως άνω εγγεγραμμένες πιστώσεις διατίθενται από τα συναρμόδια
υπουργεία για τη χρηματοδότηση ενεργειών για την
αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών.
Υπουργική Απόφαση Γ.Υ./2012 (ΥΑ Γ.Υ. 39α
ΦΕΚ Β΄ 1002/2012): Ρυθμίσεις που αφορούν
τον περιορισμό της διάδοσης
Λοιμωδών Νοσημάτων (568615)
Λοιμώδη νοσήματα επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία
θεωρούνται τα νοσήματα που ορίζονται είτε ρητώς
από το ΚΕΕΛΠΝΟ είτε με παραπομπή σε ισχύουσες ρυθμίσεις Διεθνών Κανονισμών Υγείας που
αποδέχεται η χώρα μας (όπως ο Διεθνής Υγειονομικός
Κανονισμός – International Health
Regulations), καθώς και τα λοιμώδη νοσήματα που
προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Η υπουργική απόφαση παραθέτει ονομαστικά τα νοσήματα.
Για τα νοσήματα αυτά καθιερώνεται έλεγχος των
μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και των
αιτούντων άσυλο.
6
Ειδικότερα επιβάλλεται καταρχήν υποχρέωση υγειονομικής εξέτασης και κατά περίπτωση νοσηλείας
και θεραπευτικής αγωγής –ακόμη και άμεσα επιβλεπόμενη θεραπεία όπου υπάρχει ένδειξη– των
προσώπων που πάσχουν από τα προαναφερόμενα
νοσήματα, ή και καραντίνα. Για τα θέματα αυτά εφαρμόζονται ιδίως οι αντίστοιχες συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων
(ECDC) και του Αμερικάνικου Κέντρου Πρόληψης
και Ελέγχου Νοσημάτων (CDC). Η εμβολιαστική
κάλυψη καθορίζεται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών σε συνεργασία με το Κέντρο Ελέγχου
και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ).
Σε κάθε περίπτωση εφαρμόζονται όλες οι διεθνείς
διατάξεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών με βάση
το ελληνικό Σύνταγμα, την ΕΣΔΑ και τις διεθνείς
συμβάσεις και τα πρωτόκολλα περί προστασίας
ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχει υπογράψει η
χώρα.
Ειδικά για τους ιούς HIV, HBV και HCV θα υπάρχει
ειδικός έλεγχος για τα άτομα που κάνουν χρήση
ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών, καθώς και για τα
εκδιδόμενα άτομα που στερούνται του προβλεπόμενου βιβλιαρίου υγείας.
Σε περίπτωση που τα εκδιδόμενα άτομα είναι θύματα trafficking ειδοποιούνται άμεσα οι υπηρεσίες
trafficking του ΚΕΕΛΠΝΟ και της Αστυνομίας.
Η υπουργική απόφαση ορίζει το ΚΕΕΛΠΝΟ ως την
αρμόδια αρχή για την παροχή τεχνογνωσίας και
καθορίζει τη διαδικασία ελέγχου που αφορά την εξέταση των μεταναστών σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία των Διεθνών Οργανισμών.
Προβλέπεται η εκπόνηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων για τις ομάδες υψηλού κινδύνου, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών ενδοφλεβίων
ναρκωτικών.
Προβλέπεται, επίσης, ενημέρωση των Αρχών για
την παροχή θεραπείας και νοσηλευτικής περίθαλψης.
Οι μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα που
ελέγχονται για τα παραπάνω αναφερόμενα νοσήμα-
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
τα, και εφόσον δεν νοσούν από αυτά ή έχουν θεραπευθεί, εφοδιάζονται με ειδικό πιστοποιητικό υγείας,
το οποίο εκδίδεται σύμφωνα με όσα ορίζονται από
το ΚΕΕΛΠΝΟ και περιλαμβάνει: α) υπηκοότητα, β)
επώνυμο, όνομα, πατρώνυμο, γ) ακριβή ημερομηνία και χρόνο γέννησης, δ) φωτογραφία, ε) αποτυπώματα, στ) διεύθυνση κατοικίας ή τόπο διαμονής.
Ειδικά το μέτρο αυτό θα εφαρμοστεί τρεις μήνες
από την έναρξη της ισχύος της παρούσας.
Η υπουργική απόφαση προβλέπει την απαγόρευση
εργασίας χωρίς πιστοποιητικό υγείας σε επαγγέλματα όπου αυτό απαιτείται.
Καθορίζει, επίσης, τις προδιαγραφές των χώρων
διαβίωσης και τις υποχρεώσεις νομέων, μισθωτών
και εκμισθωτών.
Προεδρικό Διάταγμα 67/2011: Οργάνωση των
Υπηρεσιών του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής
Ακτοφυλακής (545485)
Η Διεύθυνση Δίωξης Ναρκωτικών και Λαθρεμπορίου είναι αρμόδια για το χειρισμό υποθέσεων διακίνησης / εμπορίας και χρήσης ναρκωτικών / ψυχοτρόπων ουσιών, οικονομικών εγκλημάτων που έχουν σχέση με τα ναρκωτικά και για τη δίωξη εγκλημάτων που αφορούν τη λαθραία εισαγωγή και
εξαγωγή αγαθών και άλλων προϊόντων. Συντονίζει,
υποστηρίζει και εποπτεύει το έργο των περιφερειακών υπηρεσιών ΛΣ – ΕΛ.ΑΚΤ. στους τομείς αυτούς
και μεριμνά για τη συνεργασία με αντίστοιχες υπηρεσίες και φορείς της ημεδαπής και της αλλοδαπής,
καθώς και με διεθνείς οργανισμούς και οργανισμούς
της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Υπουργική Απόφαση 104/2011 (ΥΑ 104830
ΦΕΚ Β΄ 3115/2011): Τροποποίηση ΥΑ
149020/1999 (Θεραπευτικό Πρόγραμμα Κέντρων
Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων)
(560547)
Αντικαθίσταται η παράγραφος 4 περ. 5 ως εξής: «Η
επιλογή των ατόμων που θα εισαχθούν στο Κέντρο,
για την Α΄ φάση του προγράμματος, γίνεται από
ειδικό τριμελές συμβούλιο αποτελούμενο από τους
εξής: α) τον αρμόδιο κατά τόπον εισαγγελέα (εκτέλεσης ποινών ή του καταστήματος κράτησης), β) το
διευθυντή του Κέντρου Απεξάρτησης, γ) τον ψυχίατρο ή ψυχολόγο που υπηρετεί στο κέντρο απεξάρ-
τησης και, σε περίπτωση απουσίας ειδικού επιστήμονα, τον αρχαιότερο κοινωνικό λειτουργό».
Υπουργική Απόφαση οικ./2011 (ΥΑ οικ.
16445/530 ΦΕΚ Β΄ 2543/2011): Τροποποίηση ΥΑ
200064/15.3.2007 Προγράμματα Επιδότησης
Νέων Θέσεων Εργασίας ΟΑΕΔ (557054)
Είναι δυνατή η συνέχιση των υλοποιούμενων με τις
200064/15.3.2007 και 20537/752/18.10.2010 κοινές
υπουργικές αποφάσεις προγραμμάτων επιχορήγησης στα οποία έχουν υπαχθεί για απασχόληση
ΑμεΑ επιχειρήσεις των ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού, οι
οποίες συγχωνεύθηκαν ή λύθηκαν και τέθηκαν σε
εκκαθάριση, σε κάθε έναν εξυπηρετούμενο δήμο ή
Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου που υπάγεται
σε αυτόν ή σε κοινωφελή επιχείρηση του δήμου ή
στην περιφέρεια ή στην επιχείρηση αυτής που αναλαμβάνει την εκπλήρωση των σκοπών της επιχείρησης που λύεται. Τα άτομα με αναπηρία που θα
μεταφερθούν στους δήμους ή σε Νομικά Πρόσωπα
Δημοσίου Δικαίου που υπάγονται σε αυτούς ή στις
περιφέρειες θα απασχοληθούν σε υπηρεσίες που
ασκούν αρμοδιότητες οι οποίες άπτονται δημόσιας
εξουσίας και όχι των οικονομικών δραστηριοτήτων
τους.
Οι ανωτέρω φορείς και επιχειρήσεις, οι οποίοι θα
συνεχίσουν την υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών, θα επιχορηγηθούν από την ημερομηνία μεταφοράς των εργαζομένων και για το υπολειπόμενο
διάστημα μέχρι τη συμπλήρωση του συνολικού επιχορηγούμενου διαστήματος (36 μήνες).
Υπουργική Απόφαση οικ./2011 (ΥΑ οικ.
16446/531 ΦΕΚ Β΄ 2543/2011): Συμπλήρωμα ΥΑ
20537/752/18.10.2010 Προγράμματα Επιδότησης
Νέων Θέσεων Εργασίας ΟΑΕΔ (557053)
Φορείς, και πιο συγκεκριμένα το Κέντρο Ελέγχου
και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), το Κέντρο
Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ) και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), οι οποίοι
παρέχουν κοινωνικό έργο άνευ εμπορικού χαρακτήρα, δεν ανήκουν στις επιχειρήσεις στις οποίες
έχει εφαρμογή το Κοινοτικό Δίκαιο (πρωτογενές και
παράγωγο) περί απαγόρευσης των κρατικών ενισχύσεων.
7
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Απόφαση οικ./2011 (Απόφαση οικ. 555 ΦΕΚ Β΄
139/2011): Μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στους
Αντιπεριφειάρχες Περιφερειακών Ενοτήτων
Μαγνησίας και Σποράδων, Τρικάλων,
Καρδίτσας (535668)
Μεταβιβάζουμε στους Αντιπεριφερειάρχες Μαγνησίας και Σποράδων, Τρικάλων, Καρδίτσας για τις
αντίστοιχες Περιφερειακές Ενότητες τις κάτωθι αρμοδιότητες:
Τη χορήγηση και ανάκληση αδειών άσκησης επαγ-
8
Την εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής, οδοντιατρικής, ψυχικής υγιεινής,
κοινωνικής επανένταξης, και αποϊδρυματοποίησης
χρονίων ψυχικά πασχόντων, την πρόληψη εξαρτήσεων από εξαρτησιογόνες ουσίες, την αντιμετώπιση
του αλκοολισμού και της κατάχρησης ουσιών, τις
ψυχικές εξαρτήσεις και τον εθισμό σε συνεργασία
με το αρμόδιο καθ’ ύλην υπουργείο και τους φορείς.
1.2.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ
ΜΕ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ
γελμάτων υγείας, τη χορήγηση αδειών ίδρυσης και
λειτουργίας ιδιωτικών κλινικών, ιδιωτικών προνοιακών επιχειρήσεων, ιατρείων, οδοντιατρείων, εργαστηρίων και πάσης φύσεως χώρων άσκησης ιδιωτικού επαγγέλματος υγείας και πρόνοιας, την άδεια
ίδρυσης, λειτουργίας και σκοπιμότητας φορέων
πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, την εποπτεία Ιατρικών, Οδοντιατρικών και Φαρμακευτικών Συλλόγων, τη χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας
ιδιωτικών μονάδων ψυχικής υγείας, την επιβολή
κυρώσεων σε ιατρούς και οδοντιάτρους σύμφωνα
με την κείμενη νομοθεσία, την επιβολή κυρώσεων
σε ιατρούς και οδοντιάτρους οι οποίοι αναγράφουν
ναρκωτικά σε απλές συνταγές και όχι στις ειδικές,
καθώς και στους φαρμακοποιούς που πωλούν ναρκωτικά με απλές και όχι με ειδικές συνταγές, την
τοποθέτηση ιατρών στα νοσοκομεία για ειδίκευση
και τη χορήγηση τίτλου ιατρικής ειδικότητας από
Ελλάδα ή από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη
χορήγηση άδειας λειτουργίας Μονάδων Αδυνατίσματος μετά από εισήγηση της αρμόδιας επιτροπής, που συγκροτείται στην έδρα της περιφερειακής
ενότητας.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2012 (ΥΑ
ΔΥΓ3γ/54202 ΦΕΚ Β΄ 2024/2012): Υπαγωγή
φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις
του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών (575494)
Την εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων δημόσιας υγιεινής, τη διαφύλαξη της υγείας των ταξιδιωτών και προάσπιση της δημόσιας υγείας, τους εμβολιασμούς μετακινούμενου πληθυσμού, τη χορήγηση προληπτικής φαρμακευτικής αγωγής, όπως
χημειοπροφύλαξη, την ενημέρωση για την αντιμετώπιση των ασθενειών και οδηγίες για νοσήματα,
για την κατανάλωση νερού και τροφίμων, για τις
επιδημίες λοιμωδών νοσημάτων σε διάφορες χώρες, καθώς και για τη λήψη μέτρων για την πρόληψη λοιμωδών νοσημάτων.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2012
(ΥΑ ΔΥΓ3γ/135725/11 ΦΕΚ Β΄ 710/2012):
Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος
στις διατάξεις του νόμου 3459/2006
Περί ναρκωτικών (570245)
Αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος με ονομασία Buprenal-Viogen (δισκία
0,4mg/tab, 2mg/tab και 8mg/tab με τη δραστική ουσία Buprenorphine Hydrochloride) στον Πίνακα Δ
των διατάξεων του ν. 3459/2006 Περί ναρκωτικών.
Η διάθεση του εν λόγω προϊόντος θα γίνεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 22
του νόμου 3459/2006.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2012 (ΥΑ
ΔΥΓ3γ/136860/11 ΦΕΚ Β΄ 710/2012): Υπαγωγή
φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις
του νόμου 3459/2006 περί Ναρκωτικών (570246)
Αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Opiodur 12μg/h, 25μg/h, 50μg/h, 75μg/h και
100μg/h (Transdermal Patches με δραστική ουσία
Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του νόμου
3459/2006 Περί ναρκωτικών.
Αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Pfizer Fentadur 12mg/h, 25mg/h, 50mg/h,
75mg/h και 100mg/h (Transdermal Patches με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων
του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών.
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011
(ΥΑ ΔΥΓ3γ/121296 ΦΕΚ Β΄ 3194/2011): Υπαγωγή
φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων στις διατάξεις
του νόμου 3459/2006 περί Ναρκωτικών (566291)
Αφορά την υπαγωγή των φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων Fentanyl Lavipharm 25mg/h, 50mg/h,
75mg/h και 100mg/h (Transdermal Patches με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων
του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών.
Υπουργική Απόφαση 349/2011
(ΥΑ 34912 ΦΕΚ Β΄ 3170/2011): Καθορισμός
απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων ντόπινγκ,
κατά την έννοια των άρθρων 128 Β και Γ
του νόμου 2725/1999 (560938)
Καθορίζονται ως εξής τα απαγορευμένα μέσα (ουσίες και μέθοδοι), κατά την έννοια των άρθρων 128
Β και 128 Γ του νόμου 2725/1999, τα οποία έχουν
τη δυνατότητα να μεταβάλλουν τεχνητά την αγωνιστική διάθεση, ικανότητα ή απόδοση ενός αθλητή ή
να συγκαλύψουν μια τέτοια μεταβολή.
Ο κατάλογος των απαγορευμένων ουσιών για το
έτος 2012 περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες: αναβολικούς παράγοντες, πεπτιδικές ορμόνες, αυξητικούς
παράγοντες και σχετικές ουσίες, γλυκοκορτικοστεροειδή, αγωνιστές, ορμονικούς και μεταβολικούς
τροποποιητές, διουρητικά και άλλους παράγοντες
και διεγερτικά.
Σε σχέση με τα ναρκωτικά περιλαμβάνονται οι παρακάτω ουσίες: βουπρενορφίνη, δεξτρομοραμίδιο,
διακετυλομορφίνη-διαμορφίνη (ηρωίνη), μεθαδόνη,
μορφίνη, πενταζοκίνη, ξυκωδόνη, πεθιδίνη, υδρομορφόνη φεντανύλη και τα παράγωγά της, οξυμορφόνη,
καθώς
και
τα
κανναβινοειδή
(η
φυσική κάνναβις –κάνναβις, χασίς, μαριχουάνα–,
η
συνθετική
Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη
(Δ9tetrahydrocannabinol-THC) και τα κανναβινομιμητικά (π.χ. Spice).
Υπουργική Απόφαση ΥΓ/2011 (ΥΑ
ΔΥΓ3γ/οικ.61549 ΦΕΚ Β΄ 1105/2011): Υπαγωγή
φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων στο νόμο
3459/2006 – Προϋποθέσεις διάθεσης (553323)
Αφορά την υπαγωγή των φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων Remifentanil/Generics PD.CSO.J.F 1mg,
2mg, 5mg (κόνις για παρασκευή πυκνού διαλύμα-
τος για παρασκευή ενέσιμου διαλύματος ή διαλύματος προς έγχυση 1mg/vial, 2mg/vial, 5mg/vial, με
δραστική ουσία Remifentanil Hydrochloride), τα οποία προορίζονται για νοσοκομειακή χρήση, στον
Πίνακα Γ των διατάξεων του νόμου 3459/2006 Περί
ναρκωτικών.
Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/48299 ΦΕΚ Β΄
1105/2011): Υπαγωγή φαρμακευτικού
ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του νόμου
3459/2006 Περί ναρκωτικών (553322)
Αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Pharmacy Cold and Flu Night Capsules
(caps με δραστική ουσία Paracetamol, Pseudoephedrine Hydrochloride, Pholcodine και Diphenhydramine Hydrochloride) στην Κατηγορία ΓΣ του
νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/οικ.
47477 ΦΕΚ Β΄ 1040/2011): Υπαγωγή
φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων στo νόμο
3459/2006 Περί ναρκωτικών (543773)
Αφορά την υπαγωγή των φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων Fentanyl Pfizer 25μ9/η, 50 μς/η, 75μ9/η
και 100 μς/η (διαδερμικά έμπλαστρα με δραστική
ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ του νόμου
3459/2006 Περί ναρκωτικών.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/οικ.
47476 ΦΕΚ Β΄ 1040/2011): Επανακαθορισμός
τιμών πώλησης φαρμάκων του Κρατικού
Μονοπωλίου Ναρκωτικών (543772)
Επανακαθορίζονται τιμές πώλησης φαρμάκων του
Κρατικού Μονοπωλίου Ναρκωτικών, κατόπιν της
υπ’ αριθμ. 1/08-02-2011 γνωμοδότησης της Επιτροπής Ναρκωτικών, ως εξής:
1) Φύσιγγες Υδροχλωρικής Πεθιδίνης 0,100 γρ.
προς πενήντα πέντε λεπτά η φύσιγγα (0,55
€/φύσιγγα).
2) Φύσιγγες Υδροχλωρικής Πεθιδίνης 0,050 γρ.
προς σαράντα λεπτά η φύσιγγα (0,40
€/φύσιγγα).
3) Φύσιγγες Υδροχλωρικής Μορφίνης 0,010 γρ.
προς τριάντα λεπτά η φύσιγγα (0,30 €/φύσιγγα).
4) Φύσιγγες Υδροχλωρικής Μορφίνης 0,015 γρ.
προς είκοσι τρία λεπτά η φύσιγγα (0,23
€/φύσιγγα).
9
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
5) Σκόνη Υδροχλωρικής Κοκαΐνης προς δεκατρία
ευρώ και σαράντα λεπτά το γραμμάριο (13,40
€/γραμμάριο).
6) Σκόνη Υδροχλωρικής Μορφίνης προς δύο ευρώ
και ογδόντα λεπτά το γραμμάριο (2,80
€/γραμμάριο).
7) Σκόνη Υδροχλωρικής Πεθιδίνης προς ένα ευρώ
και εβδομήντα λεπτά το γραμμάριο (1,70
€/γραμμάριο).
8) Σκόνη Οπίου προς δύο ευρώ και σαράντα λεπτά
το γραμμάριο (2,40 €/γραμμάριο).
Οι προαναφερόμενες τιμές των φαρμάκων του Κρατικού Μονοπωλίου Ναρκωτικών επιβαρύνονται με
τον ισχύοντα ΦΠΑ.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/οικ.
33402 ΦΕΚ Β΄ 695/2011): Υπαγωγή
φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων στις διατάξεις
του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών (541900)
Αφορά την υπαγωγή των φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων Lafene Transdermal Patches των 25μg/h,
50μg/h, 75μg/h και 100Mg/h (διαδερμικά έμπλαστρα με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ
του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/οικ.
33399 ΦΕΚ Β΄ 695/2011): Υπαγωγή
φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις
του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών (541899)
Αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Hypnonorm (δισκία 10mg/tab με δραστική
ουσία Zolpidem Hemitartrate) στον Πίνακα Δ του
νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών.
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ
ΔΥΓ3γ/οικ.33401 ΦΕΚ Β΄ 475/2011): Υπαγωγή
φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων στις διατάξεις
του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών (538534)
Αφορά την υπαγωγή των φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων Remifentanil/Kabi 1mg, 2mg, 5mg, (κόνις
για παρασκευή πυκνού διαλύματος για παρασκευή
ενέσιμου διαλύματος ή διαλύματος για έγχυση
1mg/vial, 2mg/vial, 5mg/vial), τα οποία προορίζονται για νοσοκομειακή χρήση, στον Πίνακα Γ του
νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών.
10
Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ/2011 (ΥΑ
ΔΥΓ3γ/οικ.3566 ΦΕΚ Β΄ 271/2011): Υπαγωγή
ουσίας στις διατάξεις του νόμου 3459/2006
Περί ναρκωτικών (536886)
Αφορά την υπαγωγή της ουσίας Mephedrone στον
Πίνακα Α της παρ. 2 του άρθρου Ι του νόμου
3459/2006 Περί ναρκωτικών.
1.2.3 ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ
Νόμος 3963/2011: Κίνα – Συμφωνία συνεργασίας
στην καταπολέμηση του εγκλήματος (540478)
Κυρώνεται και έχει την ισχύ που ορίζει το άρθρο 28
παρ. 1 του Συντάγματος η Συμφωνία μεταξύ Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και Κυβέρνησης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας περί της συνεργασίας για την καταπολέμηση του εγκλήματος,
ιδιαιτέρως της τρομοκρατίας, της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος, που υπογράφηκε στο Πεκίνο στις 5.6.2007.
Η Κυβέρνηση της Ελληνικής Δημοκρατίας και η Κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, εφεξής
αποκαλούμενες τα «μέρη», εκφράζοντας την επιθυμία τους να ενδυναμώσουν και να βελτιώσουν τις
ήδη υφιστάμενες φιλικές σχέσεις μεταξύ των δύο
Κρατών, καθώς και την ανησυχία τους σε σχέση με
τον κίνδυνο εξάπλωσης του διεθνούς οργανωμένου
εγκλήματος, συμφώνησαν να συνεργάζονται και να
παρέχουν αμοιβαίως βοήθεια στους ακόλουθους
τομείς:
α) καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας
β) καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος
γ) καταπολέμηση της παράνομης καλλιέργειας,
παραγωγής και διακίνησης ναρκωτικών, ψυχοτρόπων και προδρόμων ουσιών
δ) καταπολέμηση των παράνομων δραστηριοτήτων
που αφορούν σε όπλα, συμπεριλαμβανομένων
βιολογικών, χημικών και ραδιολογικών όπλων,
πυροβόλων όπλων και πυρομαχικών, εκρηκτικών, πυρηνικού και ραδιενεργού υλικού, καθώς
και δηλητηριωδών ουσιών
ε) καταπολέμηση του λαθρεμπορίου και του διεθνούς οικονομικού εγκλήματος και της νομιμοποίησης προϊόντων (ξέπλυμα χρήματος) από
εγκληματικές δραστηριότητες
στ) καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης
και της παράνομης διακίνησης ανθρώπων
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
ζ) καταπολέμηση της πλαστογράφησης και της
παραποίησης εγγράφων οποιουδήποτε είδους
η) καταπολέμηση της παραποίησης και πλαστογράφησης τραπεζογραμματίων, πιστωτικών
καρτών, χρεογράφων και άλλων πολύτιμων ειδών
θ) καταπολέμηση του εγκλήματος που στρέφεται
κατά της ανθρώπινης ζωής, της υγείας, της ελευθερίας και της σεξουαλικής ακεραιότητας
ι) καταπολέμηση του εγκλήματος, που στρέφεται
κατά της περιουσίας και ιδιαιτέρως κατά της
κλοπής και της παράνομης διακίνησης οχημάτων
ια) έρευνα για αγνοούμενα άτομα και για άτομα που
έχουν διαπράξει εγκλήματα εντός της επικράτειας του άλλου μέρους, καθώς και για την αναγνώριση πτωμάτων, υπό την εδαφική αρμοδιότητα κάθε μέρους
ιβ) καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης έργων ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, πολύτιμων λίθων και μετάλλων, καθώς και άλλων
πολύτιμων αντικειμένων
ιγ) βελτίωση μεθόδων και μέσων για τη διατήρηση
και την αποκατάσταση της δημόσιας τάξης και
για το χειρισμό καταστάσεων κρίσης, όπως αεροπειρατεία, απαγωγή κλπ.
ιδ) εκπαίδευση και τη μόρφωση των αστυνομικών
ιε) συνεργασία στον πολιτιστικό, αθλητικό και κοινωνικό τομέα μέσω της ανταλλαγής αστυνομικών αντιπροσωπειών
Τα μέρη θα συνεργάζονται και σε άλλους τομείς
που αφορούν την εγκληματικότητα γενικά, την πρόληψη του εγκλήματος και τη διατήρηση της δημόσιας τάξης, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει αμοιβαίο ενδιαφέρον γι’ αυτό.
Νόμος 3935/2011: Σερβία – Συμφωνία
συνεργασίας στην καταπολέμηση
του εγκλήματος (537938)
Κυρώνεται και έχει την ισχύ που ορίζει το άρθρο 28
παρ. 1 του Συντάγματος η Συμφωνία μεταξύ της
Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της
Κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Σερβίας σχετικά
με τη συνεργασία για την πρόληψη και την καταπολέμηση του εγκλήματος και ιδιαίτερα των οργανωμένων μορφών του, που υπογράφηκε στην Αθήνα
στις 17 Οκτωβρίου 2008. Οι δύο Κυβερνήσεις εξέφρασαν την επιθυμία τους να ενδυναμώσουν και να
βελτιώσουν τις ήδη υφιστάμενες φιλικές σχέσεις
μεταξύ των δύο Κρατών, καθώς και την ανησυχία
τους σε σχέση με τον κίνδυνο εξάπλωσης του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος, και συμφώνησαν
να συνεργάζονται και να παρέχουν αμοιβαίως βοήθεια στους ακόλουθους τομείς:
α) καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας
β) καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος
γ) καταπολέμηση της παράνομης καλλιέργειας παραγωγής εξαγωγής εισαγωγής μεταφοράς και
διακίνησης ναρκωτικών, ψυχοτρόπων και προδρόμων ουσιών
δ) καταπολέμηση της παράνομης παρασκευής διακίνησης και μεταφοράς όπλων (συμπεριλαμβανομένων των βιολογικών, χημικών και ραδιολογικών όπλων), πυρομαχικών, εκρηκτικών υλών,
πυρηνικών υλικών, καθώς επίσης ραδιενεργών
και τοξικών ουσιών
ε) καταπολέμηση του λαθρεμπορίου και των διεθνών παράνομων οικονομικών δραστηριοτήτων,
και της νομιμοποίησης εσόδων (ξέπλυμα χρήματος) από εγκληματικές δραστηριότητες, καθώς
επίσης εντοπισμός πρόληψη, καταπολέμηση και
διερεύνηση ύποπτων οικονομικών συναλλαγών
στ) καταπολέμηση της λαθρομετανάστευσης και της
παράνομης διακίνησης ανθρώπων και ανθρωπίνων οργάνων
ζ) καταπολέμηση της πλαστογραφίας και της παραχάραξης παντός είδους εγγράφου αποδεικτικού της ταυτότητας
η) καταπολέμηση της παραχάραξης και της πλαστογραφίας χαρτονομισμάτων, πιστωτικών καρτών, αξιόγραφων και λοιπών αξιών
θ) καταπολέμηση αδικημάτων κατά της ζωής, της
σωματικής ακεραιότητας και της ιδιοκτησίας
ι) αναζήτηση αγνοουμένων και ταυτοποίηση μη
αναγνωρισθέντων πτωμάτων
ια) αναζήτηση προσώπων τα οποία έχουν διαπράξει εγκλήματα εντός επικρατείας του άλλου Συμβαλλόμενου Μέρους
ιβ) καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης έργων ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αξιών, καθώς και άλλων πολύτιμων αντικειμένων
ιγ) καταπολέμηση της διακίνησης κλαπέντων οχημάτων
ιδ) καταπολέμηση των απαγωγών ή των εκβιάσεων
με σκοπό την απόκτηση χρημάτων ή υλικής ιδιοκτησίας
ιε) καταπολέμηση εγκληματικών πράξεων οι οποίες
σχετίζονται με την πορνεία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση και το βιασμό γυναικών και ανηλίκων
11
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
ιστ) καταπολέμηση εγκληματικών πράξεων οι οποίες σχετίζονται με το ηλεκτρονικό έγκλημα
Τα συμβαλλόμενα μέρη θα συνεργάζονται σε άλλους τομείς όσον αφορά την πρόληψη και την καταστολή της εγκληματικότητας γενικώς, εφόσον υπάρχει κοινό ενδιαφέρον.
Νόμος 3936/2011: Κύρωση Συμφωνίας
με Κυπριακή Δημοκρατία σε θέματα ασφάλειας
και αστυνομικής συνεργασίας. (537936)
Κυρώνεται και έχει την ισχύ που ορίζει το άρθρο 28
παρ. 1 του Συντάγματος η Συμφωνία μεταξύ της
Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της
Κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας σε θέματα
ασφάλειας και αστυνομικής συνεργασίας, που υπογράφηκε στη Λευκωσία στις 3 Δεκεμβρίου 2007. Οι
δύο Κυβερνήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από την ιδιότητα
τους ως κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
και υπό την επιφύλαξη ανειλημμένων υποχρεώσεών τους βάσει διμερών και πολυμερών συμφωνιών με τρίτα κράτη, αναγνώρισαν τα αμοιβαία πλεονεκτήματα από την αστυνομική συνεργασία σε θέματα ασφάλειας, πρόληψης και καταπολέμησης του
εγκλήματος και συμφωνούν τη συνεργασία στους
ακόλουθους τομείς:
α) καταπολέμηση της τρομοκρατίας
β) καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος
γ) καταπολέμηση της παράνομης παραγωγής, διακίνησης, εμπορίας και χρήσης ναρκωτικών, ψυχοτρόπων και προδρόμων ουσιών
δ) καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος, καθώς και της νομιμοποίησης εσόδων που προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες
ε) καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων
στ) καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης
και της εγκληματικότητας που σχετίζεται με αυτή
ζ) καταπολέμηση της παραχάραξης και πλαστογραφίας μέσων πληρωμής εγγραφών ταυτότητας, διαβατηρίων και άλλων ταξιδιωτικών εγγράφων
η) καταπολέμηση της παράνομης κατασκευής, διακίνησης και εμπορίας όπλων, πυρομαχικών, εκρηκτικών υλών καί Ρ.Β.Χ.Π. υλικών
θ) καταπολέμηση της κλοπής και παράνομης διακίνησης οχημάτων, καθώς και της πλαστογράφησης αδειών οδήγησης και άλλων συναφών εγγράφων
12
ι)
καταπολέμηση της παράνομης εμπορίας πολιτιστικών αγαθών και έργων τέχνης
ια) καταπολέμηση των εγκλημάτων που σχετίζονται με την παραβίαση της νομοθεσίας Περί
πνευματικής ιδιοκτησίας
ιβ) έρευνα για πρόσωπα που αγνοούνται ή καταζητούνται
ιγ) συνεργασία αναφορικά με την πρόληψη και την
καταπολέμηση εγκλημάτων που διαπράττονται
στον κυβερνοχώρο ή και με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών
ιδ) ασφάλεια επισήμων αντιπροσωπειών, κυβερνητικών απεσταλμένων, καθώς και άλλων
προσώπων που απολαμβάνουν διπλωματικών
προνομίων σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο
ιε) βελτίωση μεθόδων και μέσων τήρησης και αποκατάστασης της δημόσιας τάξης και χειρισμού καταστάσεων κρίσεως
ιστ) ενισχυμένη συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και επιμόρφωσης του αστυνομικού
προσωπικού για την προώθηση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, ιδίως στο πλαίσιο των υποχρεώσεών τους σε εθνικό, ευρωπαϊκό και
διεθνές επίπεδο
ιζ) ανταλλαγή επιστημονικών και τεχνολογικών
πληροφοριών
ιη) ανταλλαγή πληροφοριών σε θέματα ασφάλειας
μέσων μεταφοράς (αεροπορικών, θαλάσσιων
και χερσαίων)
ιθ) ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών σε θέματα
Τροχαίας
κ) συνεργασία στον κοινωνικό τομέα και στον τομέα της ψυχαγωγίας των μελών των Αστυνομικών Σωμάτων, περιλαμβανομένης και ανταλλαγής επισκέψεων για ψυχαγωγία στη βάση
που θα συμφωνηθεί μεταξύ των μερών
1.3 ΔΑΠΑΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ
ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ
Η εγκεκριμένη κρατική επιχορήγηση από τον κρατικό προϋπολογισμό ήταν το 2011 για τον ΟΚΑΝΑ
33.208.794 €, δηλαδή κατά 35% μειωμένος σε σχέση με αυτήν του 2010. Λόγω της επιδημικής έκρηξης του ιού HIV/AIDS το 2010 και ύστερα από απόφαση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης να ιδρυθεί μεγάλος αριθμός νέων μονάδων
υποκατάστασης ως ανταπόκριση στην επιδημία, ο
ΟΚΑΝΑ σύναψε οικονομική σύμπραξη με το
ΚΕΕΛΠΝΟ, με την οποία έλαβε 10.249.600 € επιπλέον. Έτσι, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.1., ο
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
ΟΚΑΝΑ κατέληξε με μείωση 15% το 2012 σε σχέση
με το 2010.
δωρεών και των πωλήσεων από τις παραγωγικές
μονάδες για να καλύψει μέρος των περικοπών.
Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.2, τη μεγαλύτερη
μείωση εμφανίζει το ΚΕΘΕΑ στις διοικητικές δαπάνες (27%) και στο τμήμα Έρευνας και Αξιολόγησης
(22%).
Αναφορικά με τις δαπάνες συγκεκριμένων κατηγοριών, το 2011, σε σύγκριση με το 2010, διαφαίνεται
μια σημαντική μείωση στη χρηματοδότηση των Κέντρων Πρόληψης, η οποία όμως οφείλεται στο ότι
το 2010 ο ΟΚΑΝΑ εξόφλησε χρέη προηγούμενων
ετών. Η μισθοδοσία του προσωπικού είναι μειωμένη σε όλα σχεδόν τα τμήματα, ενώ η κεντρική διοίκηση εμφανίζει τη μεγαλύτερη μείωση (26%) στις
δαπάνες.
Το Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ
του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης εμφανίζει μείωση 20% στις δαπάνες του το 2011 σε σύγκριση με το 2010, ενώ σημαντικά μικρότερη μείωση εμφανίζει το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ (4%), του ίδιου
νοσοκομείου, και το 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθήνας (3%).
Το ΚΕΘΕΑ εμφανίζει μείωση στην κρατική επιχορήγηση κατά 14,5% το 2011 σε σχέση με το 2010 (Πίνακας 1.3), ενώ οι δαπάνες του είναι μειωμένες κατά 11%, προφανώς επειδή αξιοποίησε μέρος των
Πίνακας 1.1: Κατανομή δαπανών ΟΚΑΝΑ (2005-2011)
2005
2008
2009
2010
2011
2011-2010
€
€
€
€
€
%
2.982.878
2.192.048
6.146.371
14.836.23
4.043.606
Εκπαίδευση / υποστήριξη
661 416
45.813
Μισθοδοσία προσωπικού
367.878
546.144
668.382
588.626
549.234
Έρευνα
835.532
Σύνολο
4.847.704
2.784.005
6.814.753
15.424.89
4.947.640
Μισθοδοσία προσωπικού
8.877.650
17.851.592
18.236.516
16.367.382
16.627.455
Έξοδα στέγασης και λειτουργίας
4.384.065
5.897.306
8.522.640
7.353.349
10.799.851
Σύνολο
13.261.715
23.748.898
26.759.156
23.720.731
27.427.306
Πρόληψη
Συγχρηματοδότηση Κέντρων Πρόληψης
354.800
<68
Πρόγραμμα Υποκατάστασης
>15
Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας
Μισθοδοσία προσωπικού
300.710
446.520
476.288
374.868
34.0081
Έξοδα στέγασης και λειτουργίας
147.755
167.850
167.921
163.067
268.644
Σύνολο
448.465
614.370
644.209
537.934
608.725
>13
Μονάδες Εφήβων (Αθήνα, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Ρέθυμνο, Λάρισα)
Μισθοδοσία προσωπικού
814.521
1.419.388
1.396.394
1.193.148
959.287
Έξοδα στέγασης και λειτουργίας
291.019
313.968
383.859
392.092
350.012
1.105.540
1.733.356
1.780.253
1.585.240
1.309.299
Σύνολο
<17
13
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
2005
2008
2009
2010
2011
2011-2010
€
€
€
€
€
%
1.516.863
2.746.156
2.836.611
2.427.355
2.299.723
520.990
502.141
604.006
583.294
717.428
2.037.853
3.248.297
3.440.617
3.010.649
3.017.151
Μισθοδοσία προσωπικού
325.283
513.146
523.680
425.695
321.316
Έξοδα στέγασης και λειτουργίας
123.783
139.348
146.225
108.545
147.962
Σύνολο
449.066
652.494
669.905
534.240
469.278
Μονάδες Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ)
Μισθοδοσία προσωπικού
Έξοδα στέγασης καιλειτουργίας
Σύνολο
>0.2
Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης
<12.2
Εξειδικευμένα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (Αθήνα, Θεσσαλονίκη)
Μισθοδοσία προσωπικού
227.652
470.998
413.028
318.353
434.697
Έξοδα στέγασης και λειτουργίας
116.305
223.173
300.396
277.356
300.301
Σύνολο
343.957
694.171
713.424
595.708
734.998
Μισθοδοσία προσωπικού
2.039.611
3.252.255
3.601.702
3.050.339
3.002.537
Έξοδα στέγασης και λειτουργίας
4.102.111
2.457.652
1.936.318
2.604.323
1.170.059
Σύνολο
6.141.722
5.709.907
5.538.020
5.654.662
4.172.596
>23
Κεντρική Διοίκηση
<26
Επιχορηγήσεις φορέων μέσω ΥΥΚΑ
573.881
Γενικό Σύνολο
28.636.022
39.185.497
771.401
46.934.218
51.064.065
43.458.394
<15
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, 2006-2012)
Πίνακας 1.2: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2009-2011)
2009
2010
2011
2011-2010
€
€
€
%
Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
192.515
139.565
155.522
Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
206.670
140.031
111.403
Στην Κοινότητα
347.857
293.409
255.338
Εποπτεία / Υποστήριξη / Ενημέρωση
252.397
247.869
185.213
Σύνολο
Μείωση της βλάβης – Κινητοποίηση
999.439
820.874
707.476
Πρόληψη
Συμβουλευτικά Κέντρα
3.622.980
3.065.329
2.833.549
Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων
617.208
592.335
451.313
Προγράμματα Άμεσης Πρόσβασης
352.694
387.340
392.950
Πρόγραμμα Προσέγγισης Χρηστών στο Δρόμο
527.052
441.121
392.173
Τηλεφωνική Γραμμή SOS (Θεσσαλονίκη)
200.643
176.372
114.076
5.320.577
4.662.497
4.184.061
Σύνολο
14
<14
<10
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
2009
2010
2011
2011-2010
€
€
€
%
51.159
15.781
1.439
1.589.303
967.161
735.285
Προγράμματα Απεξάρτησης Κρατουμένων
654.257
510.458
630.161
Κέντρα Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων
542.865
782.378
973.304
Πρόγραμμα Οικογενειακής Υποστήριξης
48.629
48.877
38.416
2.886.213
2.324.655
2.378.605
Προγράμματα Απεξάρτησης Διαμονής Ενηλίκων
3.700.220
4.060.276
2.896.055
Προγράμματα Απεξάρτησης Ημερήσιας Φροντίδας Ενηλίκων
1.753.967
1.246.143
1.199.138
1.230.006
1.492.955
1.632.017
7.543.032
6.799.374
5.727.210
Κέντρο για Μετανάστες και Πρόσφυγες
488.806
731.047
401.190
Μονάδα Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια
305.374
290.661
338.421
Ειδική Μονάδα Απεξάρτησης για Εξαρτημένους Γονείς
106.578
100.436
107.181
Σύνολο
900.758
1.122.144
846.792
<25
1.545.251
1.733.860
1.529.661
<12
343.071
251.109
298.932
3.461.776
3.004.93
2.912.188
Μεταβατικά Σχολεία
1.221.475
930.000
1.045.558
Σύνολο
5.026.322
4.185.202
4.256.678
>2
1.819.197
1.460.974
1.367.499
<6
900.036
672.469
556.436
<17
Έρευνα - Αξιολόγηση
1.502.499
1.123.711
872.720
<22
Διοικητική Υποστήριξη
1.875.087
1.643.640
1.198.512
<27
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
30.318.411
26.549.400
23.625.650
<11
Παρεμβάσεις στο Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης
Συμβουλευτικό Κέντρο στα Δικαστήρια Ανηλίκων
Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων
Σύνολο
>2
Θεραπεία
Προγράμματα Απεξάρτησης Ημερήσιας Φροντίδας
Εφήβων - Νεαρών Ενηλίκων
Μονάδες Εφήβων
Σύνολο
858.839
<16
Υπηρεσίες για Ειδικούς Πληθυσμούς
Κοινωνική Επανένταξη
Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης
Επαγγελματική Κατάρτιση – Εκπαίδευση
Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης
Παραγωγικές Μονάδες
(Λιθογραφείο, Ξυλουργείο, Κεραμική, Αγρόκτημα)
Θεραπεία Οικογένειας
Κέντρα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας
Εκπαίδευση Επαγγελματιών Υγείας
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ 2010-2012)
15
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Πίνακας 1.3: Πηγές χρηματοδότησης ΚΕΘΕΑ (2009-2011)
2009
2010
2011
2011-2010
€
€
€
%
Κρατική επιχορήγηση
24.000.000
22.080.000
18.870.000
<14,5
Δωρεές / προγράμματα
1.372.000
720.000
941.750
Πωλήσεις παραγωγικών μονάδων
2.862.100
2.500.000
1.930.192
Σύνολο
28.234.100
25.300.000
21.741.942
<14
ΠΗΓΗ: ΚΕΘΕΑ 2012
Πίνακας 1.4 : Δαπάνες 18 ΑΝΩ (2008-2011)
2009
2010
2011
2011-2010
€
€
€
Μισθοδοσία
10.000.000
7.958.257
7.815.323
<2
Λοιπές λειτουργικές δαπάνες
1.987.495
2.912.128
2.708.277
<7
Σύνολο
11.987.495
10.870.385
10.523.600
<3
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Πίνακας 1.5: Δαπάνες Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (2009-2010)
2009
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ
Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων
Ατόμων ΑΡΓΩ
Σύνολο
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
16
2010
2011
2011-2010
€
€
€
2.706.923
3.457.544
2.739.283
<20
930.677
894.808
857.424
<4
3.637.600
4.352.352
3.596.707
<17
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Η ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ
Το 2012 ήταν το πέμπτο έτος οικονομικής ύφεσης για την Ελλάδα, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 6,5%, δημόσιο χρέος 170% του ΑΕΠ, δημόσιο έλλειμμα >9% του ΑΕΠ και εκτιμώμενο ποσοστό ανεργίας 25,5%-30%
(Geitona 2012).
Στο διάστημα 2010-2012 οι ελληνικές κυβερνήσεις υπέγραψαν με την Ευρωπαϊκή Ένωση τρία «Μνημόνια
Κατανόησης» με στόχο την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης μέσα από ένα πρόγραμμα οικονομικής
προσαρμογής.
Η υγεία στην Ελλάδα χρηματοδοτείται κυρίως από το δημόσιο τομέα, ο οποίος το 2010 αποτελούσε το
59,4% του συνόλου των δαπανών. Παρ’ όλα αυτά, οι κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγεία στην Ελλάδα βρίσκονταν το ίδιο έτος (2.914 $) κάτω του μέσου όρου του ΟΟΣΑ (3.268 $) (OECD, 2012).
Το 2011 η συνολική δαπάνη για την υγεία αποτελούσε το 9,3% του ΑΕΠ και εκτιμάται ότι το 2012 θα μειωθεί
σε λιγότερο από 9%. Οι δαπάνες για τα φάρμακα, ως μέρος του ΑΕΠ, μειώθηκαν από 2,2% το 2009 σε 1,4%
το 2012 (Geitona 2012).
Οι επιπτώσεις των δύο Μνημονίων στον πληθυσμό είναι ορατές. Η αύξηση της ανεργίας είναι σημαντική και
σημαίνει, πρώτον, ότι μικρότερος αριθμός πολιτών καλύπτονται από ασφάλιση για υγειονομική περίθαλψη
και, δεύτερον, ότι μικρότερος αριθμός ατόμων πληρώνουν εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία. Η επιδείνωση
της κατάστασης στο σύστημα δημόσιας υγείας καταλήγει σε μεγάλες λίστες αναμονής. Ήδη το 2009 σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat είναι σημαντικά χαμηλότερο το ποσοστό του πληθυσμού που ανέφεραν ιατρικές
επισκέψεις (σε σύγκριση με το 2007), εξαιτίας των προαναφερθέντων παραγόντων. Η αναζήτηση ιδιωτικής
υγειονομικής περίθαλψης έχει και αυτή μειωθεί κατά 25%-30%, προφανώς λόγω υψηλού κόστους (Eurostat
2011). Το 2009 η συσχέτιση προσωπικών οικονομικών δυσκολιών και κατάθλιψης επιβεβαιώθηκε με έρευνα
(Madianos et al. 2011) και το 2011, σύμφωνα με έρευνα των ίδιων συγγραφέων, οι απόπειρες αυτοκτονίας
αυξήθηκαν κατά 36% σε σύγκριση με το 2009, ενώ στα άτομα με υψηλή βαθμολογία στην κλίμακα IPED
(Index of Personal and Economic Distress – Δείκτης Προσωπικής Οικονομικής Δυσχέρειας) το ποσοστό ήταν ακόμη υψηλότερο (Economou et al. 2011). Το ελληνικό τμήμα της ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» αναφέρει
ότι τα άτομα που ζητούν ιατρική βοήθεια στις κινητές μονάδες της Οργάνωσης που λειτουργούν στους δρόμους των πόλεων αυξήθηκαν κατά 30% (Kentikelenis et al. 2011).
Με το τρίτο Μνημόνιο προβλέπεται επιδείνωση του προβλήματος. Η έρευνα της Γείτονα όσον αφορά τα αναμενόμενα αποτελέσματα της συνεχούς δημοσιονομικής λιτότητας στις υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα καταλήγει ότι τα αυξανόμενα μέτρα λιτότητας θα έχουν δυσμενείς συνέπειες, το Εθνικό Σύστημα Υγείας δύσκολα θα διατηρήσει την ποιότητα και τις προδιαγραφές του, ιδιαίτερα επειδή είναι ήδη σε πολλά σημεία ανεπαρκές, αλλά και εξαιτίας της αυξανομένης δυσαρέσκειας των επαγγελματιών υγείας λόγω των μειώσεων
των μισθών και του υπερβολικού φόρτου εργασίας (Geitona 2012).
Οι πολίτες που απευθύνονται στις υγειονομικές υπηρεσίες θα επιβαρυνθούν επίσης. Αναμένεται να αυξηθεί
το κόστος ατομικής δαπάνης για την υγεία (το οποίο σήμερα αποτελεί το 5,4% του συνολικού οικογενειακού
προϋπολογισμού), να επιδεινωθεί η αυτοαναφερόμενη υγεία των ατόμων τρίτης ηλικίας (η οποία το 2009
ήταν ήδη κάτω του μέσου όρου του ΟΟΣΑ), να αυξηθεί η θνησιμότητα από τον καρκίνο του τραχήλου της
μήτρας και του παχέος εντέρου, επειδή οι προληπτικοί έλεγχοι δεν καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία,
καθώς επίσης και η θνησιμότητα από καρδιαγγειακές παθήσεις και αυτοκτονίες (Geitona 2012).
17
1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
18
2. ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ
ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ
2. 1 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Το 2012 ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας του ΕΠΙΨΥ «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό
πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών».
Την έρευνα υλοποιεί ανά τετραετία το ΕΠΙΨΥ στο
πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος European
School Survey on Alcohol and Other Drugs
(Έρευνα ESPAD, βλέπε http://www.espad.org και
http://www.epipsi.gr). Η έρευνα του 2011 πραγματοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ και τη
συμμετοχή των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Το 2004 ήταν η τελευταία χρονιά που έγινε πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο
γενικό πληθυσμό.
2.2 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ
ΧΩΡΑΣ
Δεν υπάρχουν πρόσφατα στοιχεία σχετικά με τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (ναρκωτικών) στο γενικό
πληθυσμό της χώρας. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα
στοιχεία (αφορούν το 2004) πανελλήνιας έρευνας του
Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής
Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) (Κοκκέβη κ.ά. 2007), περίπου
670.000 άτομα ηλικίας 12-64 ετών (9%) ανέφεραν
χρήση ≥1 φορά στη ζωή (κυρίως κάνναβη), 4% δοκίμασαν κάποια παράνομη ουσία 1-2 φορές, ενώ το 5%
επανέλαβαν τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές. Χρήση
τους τελευταίους 12 μήνες ανέφερε το 2% και χρήση
τις τελευταίες 30 ημέρες το 1%. Τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης παρατηρήθηκαν στους άνδρες (13%, έναντι 4% των γυναικών), στις ηλικιακές ομάδες 25-34,
18-24 και 35-44 ετών (περίπου12%), στα άτομα με
υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (15%) και στην Αθήνα
(12%, έναντι της Θεσσαλονίκης και των λοιπών αστικών περιοχών).
2.3 ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Πρόσφατα στοιχεία (2011) για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο μαθητικό πληθυσμό είναι διαθέσιμα
από την έρευνα του ΕΠΙΨΥ «Πανελλήνια έρευνα στο
σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών». Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2011 με τη
χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ και τη συμμετοχή των
Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Στην έρευνα, που επαναλαμβάνεται στην Ελλάδα και
διεθνώς κάθε τέσσερα χρόνια, συμμετείχε πανελλήνιο
αντιπροσωπευτικό δείγμα περίπου 37.000 μαθητών
ηλικίας 13-19 ετών από συνολικά 676 σχολεία της
χώρας.
Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται αναλυτικά σε Έκθεση του ΕΠΙΨΥ (ΕΠΙΨΥ 2012)1 στην
ιστοσελίδα του ΕΠΙΨΥ. 2
Χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή
(μαθητές 15-19 ετών)
Χρήση οποιασδήποτε ουσίας:3 σχεδόν ένας
στους 6 μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (15,3%) ανέφερε
το 2011 χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έστω και
μία φορά σε όλη τη ζωή, διπλάσιο ποσοστό αγοριών
(21,1%) από ό,τι κοριτσιών (9,4%). Το ποσοστό των
μαθητών που αναφέρουν χρήση αυξάνεται με την ηλικία – έχει κάνει χρήση παράνομων ουσιών ποσοστό
7,4% των 15χρονων, το 21,9% των 18χρονων και το
40,2% των 19χρονων που βρίσκονται ακόμα στο
σχολείο. 4 Η επικράτηση της χρήσης είναι υψηλότερη
στην Αθήνα (19,3%) και στη Θεσσαλονίκη (19,4%),
συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας
(12,0%) (Πίνακας 2.1).
Ουσίες: η κάνναβη (13,4%) και οι εισπνεόμενες ουσίες (14,1%) είναι οι ουσίες που αναφέρονται συχνότερα από τους μαθητές. Η επικράτηση της χρήσης
ουσιών εκτός κάνναβης και εισπνεόμενων ουσιών δεν
ξεπερνά το 3% το 2011. Τα αγόρια αναφέρουν χρήση
ουσιών σε σημαντικά υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά
με τα κορίτσια, ανεξαρτήτως ουσίας (Πίνακας 2.1).
1
Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών
στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011. Έκθεση αποτελεσμάτων προς τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής
Υγιεινής. 2012.
2
http://www.epipsi.gr/Tekmiriosi/epid/Epidimiologikes_
erevnes/espadgr.php
3
Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη
χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD,
κοκαΐνη, κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, μαγικά μανιτάρια και
GHB.
4
Το δείγμα των 19χρονων είναι πανελλήνιο, μη αντιπροσωπευτικό.
21
2. ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ
Πίνακας 2.1: Χρήση ουσιών στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών, ανά φύλο, ηλικία και γεωγραφικό
στρώμα (%, 2011)
Σύνολο
(15-19 ετών)
Φύλο
Ηλικία
Γεωγραφικό στρώμα
Αγόρια
Κορίτσια
15 ετών
16 ετών
17 ετών
18 ετών
19 ετών
Αθήνα
Θεσσαλονίκη
Άλλες
πόλεις
n=23.301
n=11.671
n=11.630
n=5.833
n=5.915
n=5.356
n=4.599
n=1.098
n=3.359
n=1.027
n=18.915
Οποιαδήποτε
παράνομη ουσία*
15,3
21,1
9,4
7,4
10,9
14,9
21,9
40,2
19,3
19,4
12,0
Κάνναβη
13,4
18,3
8,3
4,9
8,4
13,5
20,7
37,6
17,7
18,2
9,7
Εισπνεόμενα
14,1
15,7
12,4
12,0
14,4
14,7
14,6
15,9
15,0
16,5
13,0
Έκσταση
2,4
3,6
1,0
2,1
1,7
1,9
2,6
8,1
2,4
1,8
2,4
Αμφεταμίνες
2,1
3,1
1,1
2,0
2,0
1,5
2,2
5,5
1,8
1,8
2,4
Κοκαΐνη
2,5
3,9
1,0
1,7
1,5
2,0
3,0
11,1
2,7
2,9
2,3
Κρακ
1,7
2,7
,7
1,8
1,1
1,4
1,8
4,8
1,9
1,3
1,6
LSD
2,5
3,9
1,1
2,0
1,7
2,1
2,8
9,2
3,0
3,0
2,2
Μαγικά μανιτάρια
2,4
3,6
1,2
2,1
1,9
1,9
2,5
8,2
2,9
2,2
2,2
GHB
0,9
1,4
0,4
1,0
0,6
0,7
0,9
2,2
0,8
0,7
1,0
Ηρωίνη
1,3
2,0
0,6
1,5
1,0
1,0
1,2
3,1
1,1
0,8
1,4
2,6
4,2
0,9
2,3
2,4
2,5
2,6
5,0
2,3
2,5
2,8
Αναβολικά
*
Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη,
κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, μαγικά μανιτάρια και GHB.
ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Στοιχεία: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα
ESPAD 2011)
κάνναβης σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τα
κορίτσια (11,1% και 4,4%, αντίστοιχα). Συγκριτικά
με τη 1-2 φορές δοκιμή, η επανάληψη της χρήσης
κάνναβης αυξάνεται σημαντικά μετά την ηλικία των
16 ετών. Τέλος, οι έφηβοι μαθητές σε Αθήνα και
Θεσσαλονίκη αναφέρουν επανάληψη της χρήσης
κάνναβης σε υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τις
λοιπές περιοχές (10,6%, 11,1% και 5,4%, αντίστοιχα) (Πίνακας 2.2).
Δοκιμή 1-2 φορές σε όλη τη ζωή και επανάληψη
της χρήσης
Στοιχεία για τη δοκιμή (χρήση 1-2 φορές σε όλη τη
ζωή) και την επανάληψη της χρήσης (χρήση ≥3 φορές σε όλη τη ζωή) είναι διαθέσιμα μόνο για την
κάνναβη. Μεγαλύτερο ποσοστό μαθητών έχει επαναλάβει τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τη
ζωή (7,8%) από ό,τι έχουν δοκιμάσει μόνο 1-2 φορές (5,6%). Τα αγόρια έχουν επαναλάβει τη χρήση
Πίνακας 2.2: Επικράτηση της χρήσης κάνναβης στους μαθητές 15-19 ετών, ανά περίοδο και συχνότητα χρήσης, ανά φύλο, ηλικία και γεωγραφικό στρώμα (%, 2011)
Σύνολο
(15-19 ετών)
Κάνναβη (12
τελευταίοι μήνες)
Κάνναβη (30
τελευταίες ημέρες)
Κάνναβη, 1-2 φορές
(σε όλη τη ζωή)
Κάνναβη, ≥3 φορές
(σε όλη τη ζωή)
Φύλο
Ηλικία
Γεωγραφικό στρώμα
Αγόρια
Κορίτσια
15 ετών
16 ετών
17 ετών
18 ετών
19 ετών
Αθήνα
Θεσσαλονίκη
Άλλες
πόλεις
n=23.301
n=11.671
n=11.630
n=5.833
n=5.915
n=5.356
n=4.599
n=1.098
n=3.359
n=1.027
n=18.915
10,4
14,3
6,4
3,8
6,9
10,8
16,4
25,0
13,9
13,7
7,5
6,3
9,1
3,3
2,4
4,0
6,3
9,7
17,4
8,7
7,8
4,4
5,6
7,2
3,9
2,5
4,4
5,8
8,1
11,2
7,1
7,1
4,3
7,8
11,1
4,4
2,5
4,0
7,7
12,6
26,4
10,6
11,1
5,4
ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Στοιχεία: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα
ESPAD 2011)
22
2. ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ
Πρόσφατη χρήση κάνναβης (μαθητές 15-19 ετών)
Στοιχεία για την πρόσφατη χρήση (χρήση τους 12
τελευταίους μήνες και τις 30 τελευταίες ημέρες) είναι διαθέσιμα μόνο για την κάνναβη. Το 2011 ένας
στους 10 μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (10,4%) ανέφερε χρήση κάνναβης τους 12 τελευταίους μήνες
και ένας στους 16 (6,3%) ανέφερε χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες. Η αναλογία αγοριών / κοριτσιών
είναι περίπου 2:1 για τη χρήση τον τελευταίο χρόνο
(14,3% και 6,4%, για τα αγόρια και τα κορίτσια, αντίστοιχα) και σχεδόν 3:1 για τη χρήση τον τελευταίο
μήνα (9,1% και 3,3%, αντίστοιχα). Τα ποσοστά
πρόσφατης χρήσης κάνναβης αυξάνονται σημαντικά με την ηλικία. Τέλος, διπλάσιο ποσοστό μαθητών
σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αναφέρουν πρόσφατη
χρήση συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές (Πίνακας
2.2).
Χρήση στους μαθητές 13 και 14 ετών
Οι μαθητές ηλικίας 13-14 ετών (μέση ηλικία 13,5,
τυπική απόκλιση τα 0,5 έτη) ρωτήθηκαν σχετικά με
τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών το 2011. Ποσοστό 1,7% ανέφεραν χρήση κάνναβης έστω και μία
φορά σε όλη τη ζωή (1,1% ανέφεραν χρήση της
ουσίας 1-2 φορές και 0,6% επανάληψη της χρήσης
τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τη ζωή), 5,8% ανέφε-
ραν χρήση εισπνεόμενων ουσιών και 1,0% χρήση
της ουσίας έκσταση. Σε αυτή την ηλικιακή ομάδα
σημαντικά υψηλότερη είναι η χρήση κάνναβης στα
αγόρια (2,6%) συγκριτικά με τα κορίτσια (0,9%), και
στη Θεσσαλονίκη (3,9%) σε σύγκριση με την Αθήνα
(1,5%) και τις λοιπές περιοχές (1,4%).
Διαχρονικές τάσεις
Περίοδος 1984-2011: Παρ’ όλες τις διακυμάνσεις,
η γενική τάση τα τελευταία 27 χρόνια στη χρήση
«οποιασδήποτε» παράνομης ουσίας στους μαθητές
ηλικίας 15-19 ετών είναι αυξητική. Μεταξύ 1984 και
2011 το ποσοστό χρήσης «οποιασδήποτε» παράνομης ουσίας υπερδιπλασιάστηκε (από 6,0% το
1984 σε 15,3% το 2011) (Γράφημα 2.1). Ειδικότερα,
κατά την περίοδο αυτή η επικράτηση της χρήσης
σχεδόν τριπλασιάστηκε στα αγόρια (από 7,8% στο
21,1%, αντίστοιχα), στους 18χρονους (από 8,5% σε
21,9%), καθώς και στους μαθητές των σχολείων της
Αθήνας (από 6,5% σε 19,3%) και της Θεσσαλονίκης
(από 5,5% σε 19,4%). Στατιστικά σημαντικές αυξήσεις στα ποσοστά της χρήσης καταγράφονται μεταξύ 1984 και 2011 σε όλες τις ουσίες, αν και το ποσοστό επικράτησης της χρήσης ουσιών εκτός κάνναβης και εισπνεόμενων ουσιών παρέμεινε κάτω
του 3% σε όλη σχεδόν την περίοδο μεταξύ 1984 και
2011) (Γράφημα 2.1).
Γράφημα 2.1: Διαχρονικές τάσεις στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές 15-19 ετών, ανά
ουσία χρήσης (1984, 1993, 1998, 2003, 2007, 2011)
30
Οποιαδήποτε παράνομη ουσία*
Κάνναβη
Χρήση ≥1 φορά σε όλη τη ζωή, %
25
Εισπνεόμενα
Έκσταση
20
Αμφεταμίνες
Κοκαΐνη
15
Κρακ
LSD
10
Μαγικά μανιτάρια
GHB
5
Ηρωίνη
0
1984
(n=10799)
*
Αναβολικά
1993
(n=10543)
1998
(n=8554)
Έτος
2003
(n=8453)
2007
(n=10386)
2011
(n=23301)
Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη,
κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, μαγικά μανιτάρια και GHB.
ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Στοιχεία: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα
ESPAD)
23
2. ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ
Πρόσφατες τάσεις: Σημαντικές αυξήσεις παρατηρήθηκαν τα τελευταία τέσσερα χρόνια (2007-2011)
στην επικράτηση της χρήσης (Γράφημα 2.1):
Επιπλέον, σημαντικές αυξήσεις παρατηρήθηκαν
κατά την τετραετία 2007-2011 στα ποσοστά:
της πρόσφατης χρήσης κάνναβης (σε όλους
τους μαθητές εκτός από τους 15χρονους και
τους 16χρονους) (Γράφημα 2.2)
«οποιασδήποτε» παράνομης ουσίας (μόνο
στους 18χρονους και στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη)
της τωρινής χρήσης κάνναβης (σε όλους τους
μαθητές εκτός από τους 15χρονους, τους
16χρονους και τους 17χρονους) (Γράφημα 2.2)
κάνναβης (σε όλους τους μαθητές εκτός από
τους 15χρονους και τους 16χρονους)
εισπνεόμενων ουσιών (σε όλους τους μαθητές
εκτός από τους 15χρονους)
της χρήσης κάνναβης 1-2 φορές (στο σύνολο και
μόνο στα κορίτσια, στους 18χρονους, και στους
μαθητές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης)
(Γράφημα 2.3) και της επαναλαμβανόμενης
χρήσης (όχι ωστόσο στους 15χρονους και τους
16χρονους) (Γράφημα 2.3).
μαγικών μανιταριών (στους 15χρονους, στα κορίτσια και στους μαθητές της Αθήνας)
Γράφημα 2.2: Διαχρονικές τάσεις στη χρήση κάνναβης στους μαθητές 15-19 ετών, ανά περίοδο χρήσης (1984, 1993, 1998, 2003, 2007, 2011)
20
Χρήση κάνναβης, %
15
10
5
0
1984
(n=10.799)
1993
(n=10.543)
1998
(n=8.554)
2003
(n=8.453)
2007
(n=10.386)
2011
(n=23.301)
Έτος
Κάνναβη (≥1 φορά σε όλη τη ζωή)
Κάνναβη (12 τελευταίους μήνες)
ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Στοιχεία: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD)
Γράφημα 2.3: Διαχρονικές τάσεις στη χρήση κάνναβης στους μαθητές 15-19 ετών, ανά συχνότητα
χρήσης (1984, 1993, 1998, 2003, 2007, 2011)
20
Χρήση κάνναβης, %
15
10
5
0
1984
(n=10799)
1993
(n=10543)
1998
(n=8554)
Κάνναβη (≥1 φορά σε όλη τη ζωή)
Έτος
2003
(n=8453)
2007
(n=10386)
2011
(n=23301)
Κάνναβη, 1-2 φορές (σε όλη τη ζωή)
ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Στοιχεία: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD)
24
2. ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ
μαθητές (σε 36 χώρες το 2011), τα ποσοστά στην
επικράτηση της χρήσης όλων των τύπων
εξαρτησιογόνων
ουσιών
είναι
σημαντικά
χαμηλότερα στην Ελλάδα σε σύγκριση με το μέσο
όρο των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα
(Γράφημα 2.4). Εξαίρεση αποτελούν εισπνεόμενες
ουσίες και μη ιατρική χρήση ηρεμιστικών /
υπνωτικών, των οποίων τα ποσοστά επικράτησης
είναι υψηλότερα στην Ελλάδα σε σύγκριση με τον
ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Η Ελλάδα συγκριτικά με τις άλλες χώρες
Tα ποσοστά χρήσης στην Ελλάδα είναι σημαντικά
χαμηλότερα σε σύγκριση με την πλειονότητα των
χωρών της Ευρώπης, σύμφωνα με τα στοιχεία από
τα διεθνή ερευνητικά προγράμματα ESPAD και
Health Behaviour in School-aged Children (Έρευνα
HBSC/WHO).
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του
ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ESPAD,
το οποίο υλοποιείται ανά τετραετία στους 16χρονους
Γράφημα 2.4: Επικράτηση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα
συγκριτικά με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο ερευνητικό πρόγραμμα ESPAD (2011)
25
20
18
15
10
17
0
*
14
13
11
8
5
Οποιαδήποτε
παράνομη ουσία*
7
Κάνναβη
3
Κάνναβη
(12 τελευταίους
μήνες)
7
4
Κάνναβη
(≥3 φορές τις 30
τελευταίες ημέρες)
7
Κάνναβη
(30 τελευταίες
ημέρες)
9
6
5
Παράνομες ουσίες
εκτός κάνναβης
Εισπνεόμενες
ουσίες
Ελλάδα
Μέσος όρος χωρών ESPAD
Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη,
κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, μαγικά μανιτάρια και GHB.
ΠΗΓΗ: Hibell et al. 2012 (Στοιχεία: European School Population Survey of Alcohol and Other Drugs, ESPAD 2011)
Σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά στη χρήση κάνναβης
παρατηρούνται στην Ελλάδα συγκριτκά με το μέσο
όρο των χωρών και στα στοιχεία του διεθνούς
ερευνητικού προγράμματος HBSC/WHO για το
2010 (Γράφημα 2.5).
Γράφημα 2.5. Επικράτηση της χρήσης κάνναβης στους 15χρονους μαθητές στην Ελλάδα συγκριτικά
με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο ερευνητικό πρόγραμμα HBSC/WHO (2010)
Χρήση κάνναβης ≥1 φορά σε όλη τη ζωή, %
Χρήση ουσιών , %
30
30
25
20
20
15
17
15
10
5
0
11
7
3
Σύνολο
Αγόρια
Ελλάδα
Κορίτσια
Μέσος όρος χωρών HBSC/WHO
ΠΗΓΗ: Currie et al. 2012 (Στοιχεία: Health Behaviour in School-aged Children, HBSC/WHO 2010)
25
2. ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ
ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1.
Το ΕΚΤΕΠΝ συγκεντρώνει και παρουσιάζει ετησίως τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία
σχετικά με τη χρήση παράνομων ουσιών στο γενικό πληθυσμό, στους μαθητές και σε ειδικούς
πληθυσμούς στην Ελλάδα. Η συλλογή των στοιχείων πραγματοποιείται στο πλαίσιο της εφαρμογής του
Δείκτη επικράτησης της χρήσης στον πληθυσμό, ενός από τους πέντε επιδημιολογικούς δείκτες που
εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ προκειμένου να αποτυπώσει την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ελλάδα (βλ.
http://www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_1_general-population-surveys.php).
2.
Οι έρευνες σε αντιπροσωπευτικά, πιθανοθεωρητικά δείγματα του πληθυσμού βοηθούν στην εκτίμηση
της έκτασης της χρήσης παράνομων ουσιών στη χώρα και παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με
τα πρότυπα χρήσης, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των χρηστών, τις αντιλήψεις για τους
κινδύνους από τη χρήση και τη διαθεσιμότητα των ουσιών, καθώς και τους ψυχοκοινωνικούς
παράγοντες που συνδέονται με τη χρήση.
3.
Στοιχεία για το γενικό πληθυσμό παρέχονταν ανά τακτά σχεδόν χρονικά διαστήματα (ανά 5ετία) ήδη
από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 μέσα από έρευνες που υλοποιούσε αρχικά η Ψυχιατρική Κλινική του
Πανεπιστημίου Αθηνών και στη
συνέχεια το ΕΠΙΨΥ. Μάλιστα η μεθοδολογία της
πιο πρόσφατης έρευνας, που υλοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ το 2004, ήταν σε πλήρη εναρμόνιση
με τις προδιαγραφές που θέτει το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την υλοποίηση ερευνών (βλ.
http://www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/gps), επιτρέποντας ως εκ τούτου την ασφαλή
σύγκριση της κατάστασης στην Ελλάδα με αυτήν των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Σημειώνεται,
ωστόσο, ότι μετά το 2004 δεν έχει επαναληφθεί έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του γενικού
πληθυσμού.
4.
Έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό υλοποιούνται ανελλιπώς ήδη από το 1984, αρχικά από την
Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια από το ΕΠΙΨΥ. Μάλιστα από τα τέλη
της δεκαετίας του ’90 οι έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό εναρμονίστηκαν με το μεθοδολογικό
πρωτόκολλο της «Πανευρωπαϊκής έρευνας στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων
ουσιών» (Έρευνα ESPAD, βλ. http://www.espad.org και http://www.epipsi.gr) και διεξάγονται σταθερά
ανά τετραετία. Επίσης, στην Ελλάδα υλοποιείται ανά τετραετία από το ΕΠΙΨΥ και η «Πανελλήνια έρευνα
στους μαθητές εφηβικής ηλικίας για συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία», του Διεθνούς
Προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (Έρευνα HBSC/WHO), η οποία παρέχει και
αυτή στοιχεία σχετικά με την επικράτηση της χρήσης παράνομων ουσιών σε 15χρονους μαθητές
(βλ.http:// www.hbsc.org και http://www.epipsi.gr).
Τάσος Φωτίου, Ελευθερία Καναβού
26
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Το 2011, στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ
με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού (εφεξής: Υπουργείο Παιδείας), δημοσιεύθηκε υπουργική απόφαση που καθορίζει το πλαίσιο συνεργασίας του Υπουργείου Παιδείας με τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και
Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας (εφεξής:
Κέντρα Πρόληψης) σε θέματα πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της ψυχικής υγείας (ΦΕΚ Β΄
434/17.3.2011, αριθμός απόφασης 24146/Γ7). Η
απόφαση αυτή αναμένεται να συμβάλει στη συστηματική υλοποίηση δράσεων πρόληψης της ουσιοεξάρτησης και ευρύτερα της αγωγής υγείας στο μαθητικό πληθυσμό (http://www.okana.gr).
Το 2011 δημοσιεύθηκε, σε συνέχεια της ψήφισής
του από τη Βουλή, ο νόμος 3966/2011, ο οποίος
περιλαμβάνει άρθρο σχετικά με το θεσμικό πλαίσιο
λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης (ΦΕΚ Α΄
118/24.5.2011, νόμος 3966/2011, άρθρο 58). Σύμφωνα με το συγκεκριμένο άρθρο, τα επονομαζόμενα ως τότε Κέντρα Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών επεκτείνουν τις δράσεις τους,
πέραν της πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων
ουσιών, στην πρόληψη των εξαρτήσεων και την
προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας και μετονομάζονται σε Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και
Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας. Παράλληλα αναφέρεται το πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων
αυτών, τα οποία έχουν συστήσει ή συστήνουν οι
Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) Α΄ και Β΄
βαθμού και συμβάλλουν στην υλοποίηση και στην
επίτευξη των ιδρυτικών σκοπών του ΟΚΑΝΑ όσον
αφορά την πρόληψη των εξαρτήσεων και την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το συγκεκριμένο άρθρο, βλ. Κεφάλαιο 1: Εθνική στρατηγική και νομοθεσία για τα ναρκωτικά.
ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 71 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας (εφεξής: Κέντρα Πρόληψης), το οποίο λειτουργεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς.
Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, κατά κύριο λόγο μέσω της υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας.
Επιπλέον, παρεμβάσεις πρόληψης πραγματοποιούν και άλλοι φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της
υγείας κτλ., οι οποίοι μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνται και στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης.
Στους φορείς αυτούς συμπεριλαμβάνονται τρεις μη κυβερνητικοί φορείς (ΚΕΘΕΑ, Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης και Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός), δύο κρατικοί φορείς (Μονάδα
Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ και Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων του ΑΡΓΩ
του ΨΝΘ), μία εθελοντική οργάνωση (Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής) και δύο φορείς της
Εκκλησίας (Ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Οργανισμός Προαγωγής της Υγείας ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας).
Τα 71 Κέντρα Πρόληψης, καθώς και οι άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης
της ουσιοεξάρτησης, παρουσιάζονται ανά περιφέρεια στο Παράρτημα Ι.
29
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Επίσης, στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ
με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και της κοινής
δράσης τους σε θέματα εξαρτήσεων στις Ένοπλες
Δυνάμεις, το 2011 υπογράφηκε σχετικό Μνημόνιο
Συναντίληψης και Συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και του Υπουργείου Υγείας
και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Στο τέλος του 2011 σημαντική εξέλιξη ήταν η λειτουργία από τον ΟΚΑΝΑ του Κέντρου Εκπαίδευσης
και Εποπτείας, όπου παρέχεται ενίσχυση, στήριξη,
εκπαίδευση και εποπτεία στα στελέχη των Κέντρων
Πρόληψης (ΟΚΑΝΑ 2012).
Τα 71 Κέντρα Πρόληψης που λειτουργούν έως και
σήμερα (Σεπτέμβριος 2011) καλύπτουν τις 13 περιφέρειες και τους 49 από τους 51 νομούς της χώρας.
Το 2011 ο ΟΚΑΝΑ προέβη στην ανανέωση των
τριετών προγραμματισμών για τη συνέχιση της λειτουργίας έξι (6) Κέντρων Πρόληψης, ενώ σύμφωνα
με τον ΟΚΑΝΑ προχώρησαν οι διαδικασίες για τη
δημιουργία δύο (2) νέων Κέντρων Πρόληψης στους
νομούς Δράμας και Λασιθίου.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ – ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ
ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΚΤΕΠΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Η συλλογή και η δημοσιοποίηση συγκρίσιμων στοιχείων σχετικά με τις παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα αποτελούν βασικές δραστηριότητες του ΕΚΤΕΠΝ. Για το σκοπό αυτό το ΕΚΤΕΠΝ
χρησιμοποιεί από το 2002 ερωτηματολόγια, που αποστέλλονται σε ετήσια βάση στα Κέντρα Πρόληψης,
καθώς και σε φορείς που υλοποιούν παρεμβάσεις πρόληψης. Τα ερωτηματολόγια αυτά έχουν σχεδιαστεί
από το ΕΚΤΕΠΝ με βάση δείκτες που έχουν καθοριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το Ευρωπαϊκό Κέντρο
και από ομάδες εμπειρογνωμόνων (με τη συμμετοχή του ΕΚΤΕΠΝ).
Το 2011 τα ερωτηματολόγια πρόληψης αναθεωρήθηκαν, προκειμένου να καλύπτουν την καταγραφή παρεμβάσεων πρόληψης συμπεριφορών υψηλού κινδύνου πέραν της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, όπως
για παράδειγμα παρεμβάσεις πρόληψης της σχολικής επιθετικότητας, της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, καθώς και ευρύτερες παρεμβάσεις προαγωγής της υγείας.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο παρόν Κεφάλαιο προέρχονται κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και
την επεξεργασία των στοιχείων που απέστειλαν στο ΕΚΤΕΠΝ 65 από τα 71 Κέντρα Πρόληψης, καθώς και
από τρεις φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης.
Εκτός από τα ερωτηματολόγια πρόληψης, το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει πληροφορίες από τον ΟΚΑΝΑ (σχετικά με
τις νέες εξελίξεις στο χώρο της πρόληψης σε εθνικό επίπεδο), το Υπουργείο Παιδείας (σχετικά με την πρόληψη στη σχολική κοινότητα), καθώς και από φορείς που λειτουργούν τηλεφωνικές γραμμές (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ, ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ).
3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Οι καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στοχεύουν στο νεανικό πληθυσμό. Υλοποιούνται είτε άμεσα σε παιδιά και νέους /-ες (π.χ. μαθητές, στρατευμένους) είτε σε άλλες ομάδες (π.χ. εκπαιδευτικούς, γονείς) που
έρχονται σε επαφή με νέους. Στόχος είναι η αποφυγή ή η αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών με την
παροχή των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων. Πρόκειται για παρεμβάσεις ευρείας κλίμακας, που
πραγματοποιούνται χωρίς προηγουμένως να έχει γίνει έλεγχος για τη συμπεριφορά και το βαθμό επικινδυνότητας των συμμετεχόντων όσον αφορά τη χρήση ουσιών. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με βασικές έννοιες στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, βλ. Εγχειρίδιο για την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες γραμμές και σχεδιασμός παρεμβάσεων (ΕΚΤΕΠΝ 2011).
30
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Η πλειονότητα των παρεμβάσεων των Κέντρων
Πρόληψης, καθώς και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, εντάσσεται στην καθολική πρόληψη. Σε γενικές γραμμές οι παρεμβάσεις
πρόληψης που υλοποιούνται δεν επικεντρώνονται
αποκλειστικά στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών,
αλλά εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της πρόληψης των επικίνδυνων συμπεριφορών και της
προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας.
Η ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης για το μαθητικό πληθυσμό υλοποιούνται σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά με διαφορές τόσο στο επίπεδο κάλυψης όσο και στο περιεχόμενό τους (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2010). Σημαντικό είναι ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται αλλαγές στην υιοθέτηση περισσότερο
υποσχόμενων προσεγγίσεων (π.χ. εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών / προγραμμάτων δεξιοτήτων ζωής,
εξειδικευμένες παρεμβάσεις για αγόρια) σε σχέση με προσεγγίσεις για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία αναποτελεσματικότητας (π.χ. αποκλειστική παροχή πληροφόρησης, Ευρωπαϊκό Κέντρο 2011), ενώ παράλληλα η ανάγκη βελτίωσης καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης στους μαθητές αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2010). Ωστόσο, παρεμβάσεις που δεν έχουν δείξει στοιχεία αποτελεσματικότητας (π.χ. ενημερωτικές επισκέψεις σε σχολεία από ειδικούς, αστυνομικούς κτλ.) συνεχίζουν να πληθαίνουν σε κάποιες χώρες (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2011).
3.2.1 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Παρεμβάσεις πρόληψης σε βρεφονηπιακούς
και παιδικούς σταθμούς
Η υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική
κοινότητα αποτελεί πάγια προτεραιότητα της πρόληψης στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο χάραξης πολιτικής όσο και σε επίπεδο δράσης των Κέντρων
Πρόληψης, καθώς και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης. Στο πλαίσιο της έμφασης που δίνεται στην εφαρμογή παρεμβάσεων, τόσο άμεσα στους μαθητές όσο και
έμμεσα στους εκπαιδευτικούς, όχι μόνο για την
πρόληψη των εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και,
ευρύτερα, όσον αφορά την πρόληψη των εξαρτήσεων και την αγωγή υγείας, τα Κέντρα Πρόληψης,
καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται
στην πρόληψη, εκτός από τις παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης παράνομων και νόμιμων ουσιών
υλοποιούν παρεμβάσεις για την πρόληψη της επιθετικότητας, για το διαδίκτυο, κτλ., καθώς και ευρύτερες παρεμβάσεις προαγωγής της ψυχοκοινωνικής
υγείας.
Η δράση των Κέντρων Πρόληψης, καθώς και άλλων
φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της
πρόληψης, σε αυτή τη βαθμίδα περιλαμβάνει κυρίως την υλοποίηση σεμιναρίων για παιδαγωγούς με
κυριότερο στόχο την ενίσχυση του παιδαγωγικού
τους ρόλου, καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους στα βασικά αναπτυξιακά στάδια και
χαρακτηριστικά της προσχολικής ηλικίας και στην
έννοια της πρόληψης και του ρόλου των παιδαγωγών σε αυτήν. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους
2010-2011 πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια, όπου συμμετείχαν 93 εκπαιδευτικοί από 33
βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς.
Για την υλοποίηση των παρεμβάσεων πρόληψης
στη σχολική κοινότητα χρησιμοποιούνται εξειδικευμένα εκπαιδευτικά υλικά / προγράμματα (για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010, 2011).
Παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας
και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
Η πρόληψη σε μαθητές της Πρωτοβάθμιας και της
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης περιλαμβάνει παρεμβάσεις οι οποίες είτε υλοποιούνται στο πλαίσιο
των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (εφεξής: ΑΥ)
του Υπουργείου Παιδείας είτε σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και
από άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται στον
31
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
τομέα της πρόληψης, σε συνεργασία με σχολεία της
περιοχής τους.
Συγκεντρωτικά στοιχεία για την εφαρμογή παρεμβάσεων πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος
2010-2011 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.1.
Όπως φαίνεται από τον Πίνακα, κατά το σχολικό
έτος 2010-2011 η πλειονότητα των παρεμβάσεων
που απευθύνθηκαν σε μαθητές αφορούσαν την
πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, ενώ
μεγάλος αριθμός μαθητών συμμετείχαν σε παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης οινοπνευματωδών.
Πίνακας 3.1: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2010-2011
Πρωτοβάθμια
Εκπαίδευση
Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών
ΣΥΝΟΛΟ
Παρεμβάσεις στο πλαίσιο του θεσμού των Προγραμμάτων
Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
(Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας)
Παρεμβάσεις εκτός Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
(Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
Παρεμβάσεις σε σχολεία / επαγγελματικές σχολές (ΕΠΑΣ)
ΟΑΕΔ και άλλων Υπουργείων, πλην του Υπουργείου Παιδείας (Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης οινοπνευματωδών
ΣΥΝΟΛΟ
Παρεμβάσεις στο πλαίσιο του θεσμού των Προγραμμάτων
Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
(Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας)
Παρεμβάσεις εκτός Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
(Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
Παρεμβάσεις πρόληψης του καπνίσματος
(Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση
Αριθμός
Αριθμός
Αριθμός
Αριθμός
σχολείων
μαθητών
σχολείων
μαθητών
228
6.301
637
23.089
125
3.000
460
12.000
103
3.301
166
10.668
11
421
60
2.120
312
9.278
60
2.120
305
8.900
0
0
7
378
34
1.080
15
897
Παρεμβάσεις πρόληψης των νόμιμων ουσιών
(Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
21
631
12
836
Παρεμβάσεις πρόληψης της επιθετικότητας
(Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
18
1.299
7
295
Παρεμβάσεις για το διαδίκτυο
(Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
30
936
13
1.600
Παρεμβάσεις αγωγής υγείας
(Στοιχεία: Κέντρα Πρόληψης και άλλοι φορείς)
46
1.316
16
1.248
ΣΥΝΟΛΟ
437
13.683
1.012
37.243
11.444
801.101
3 978
691.556
1,99
0,79
16,01
3,34
3,82
1,71
25,44
5,39
Σχολικός πληθυσμός (Ελληνική Στατιστική Αρχή 2011)
Ποσοστό υλοποίησης καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης
της χρήσης ναρκωτικών σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό
της χώρας
Ποσοστό υλοποίησης συνόλου καθολικών παρεμβάσεων
πρόληψης (της χρήσης ναρκωτικών, οινοπνευματωδών, καπνίσματος, της επιθετικότητας, κτλ.) και αγωγής υγείας σε
σχέση με το συνολικό πληθυσμό της χώρας
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Σε σχέση με το συνολικό σχολικό πληθυσμό της
χώρας, κατά το σχολικό έτος 2010-2011 ένα μικρό
32
ποσοστό σχολείων και μαθητών δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης και ευρύτερα της
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Συγκεκριμένα, κατά το σχολικό έτος 2010-2011 στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 1,71% των μαθητών από
το 3,82% των σχολείων της χώρας συμμετείχαν σε
παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση,
ενώ συμμετέχει σε παρεμβάσεις πρόληψης και
προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας περίπου
ένα στα 4 σχολεία της χώρας, η κάλυψη σε επίπεδο
μαθητών είναι μικρή, αφού συμμετέχει το 5,39%
των μαθητών της χώρας.
ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ
Η υλοποίηση των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ) ξεκίνησε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση κατά το
σχολικό έτος 2000-2001 και επεκτάθηκε στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 2001-2002. Εκτός από την
πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, τα προγράμματα ΑΥ περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας, όπως για παράδειγμα διατροφή, διαφυλικές σχέσεις, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα,
διαπροσωπικές σχέσεις / ψυχική υγεία, κυκλοφοριακή αγωγή, στοματική υγιεινή κτλ.
Η διάρκεια κάθε προγράμματος μπορεί να είναι από δύο έως έξι μήνες, ενώ η συχνότητα υλοποίησής
τους είναι κατά κύριο λόγο μία ή δύο διδακτικές ώρες σε εβδομαδιαία βάση. Τα προγράμματα υλοποιούνται από εκπαιδευτικούς σε εθελοντική βάση και εκτός ωρολογίου προγράμματος στη Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση, ενώ στην Πρωτοβάθμια πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης ή εντάσσονται στις δραστηριότητες της απογευματινής ζώνης του Ολοήμερου Σχολείου. Κάθε εκπαιδευτικός που
επιλέγει να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα ΑΥ υποβάλλει το σχεδιασμό που έχει καταρτίσει σε συνεργασία
με τον υπεύθυνο Αγωγής Υγείας και Περιβαλλοντικής Αγωγής της τοπικής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης στο
αρμόδιο Τμήμα του Υπουργείου Παιδείας προς έγκριση. Σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, προαπαιτούμενο για την υλοποίηση προγραμμάτων ΑΥ είναι η αρχική κατάρτιση των εκπαιδευτικών στη θεματολογία και στις καινοτόμες μεθόδους που πρόκειται να εφαρμόσουν, ενώ παράλληλα χρειάζεται η υποστήριξή τους κατά τη διάρκεια υλοποίησής τους.
Η εφαρμογή των προγραμμάτων ΑΥ αποσκοπεί στο να συμβάλει το σχολείο στην αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς των μαθητών με σκοπό την ενίσχυση της υπευθυνότητας, της αυτοπεποίθησης, της προσωπικότητας και της ικανότητας του μαθητή στο πλαίσιο της υιοθέτησης θετικών επιλογών και στάσεων
ζωής. Στη βάση τού ότι μια απλή ενημέρωση δεν αρκεί, τα προγράμματα ΑΥ περιλαμβάνουν μεθόδους
ενεργητικής και βιωματικής μάθησης, ενθαρρύνοντας την ενεργητική συμμετοχή των παιδιών και ενισχύοντας δεξιότητες όπως η λήψη αποφάσεων, η αξιολόγηση των συνεπειών από την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς κτλ.
Η υλοποίηση των προγραμμάτων ΑΥ με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας βασίζεται στην εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών / προγραμμάτων για παρεμβάσεις
πρόληψης (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010).
Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των προγραμμάτων ΑΥ, το Υπουργείο Παιδείας συνεργάζεται με κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς φορείς σε επίπεδο εκπαίδευσης και υποστήριξης των εκπαιδευτικών, καθώς
επίσης και στην υλοποίηση των προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, για τα προγράμματα ΑΥ σε θέματα ψυχικής υγείας – διαπροσωπικών σχέσεων και πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, σύμφωνα με
την υπουργική απόφαση που εκδόθηκε το 2011 (ΦΕΚ Β/434/17.3.2011, αριθμ. απόφ. 24146/Γ7) και καθορίζει το πλαίσιο συνεργασίας του Υπουργείου Παιδείας με τα Κέντρα Πρόληψης, τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί που εμπλέκονται σε προγράμματα αυτής της θεματολογίας συνεργάζονται με τα Κέντρα Πρόληψης της περιοχής τους στο πλαίσιο της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα.
Σε σχέση με το προηγούμενο σχολικό έτος (20092010), κατά το σχολικό έτος 2010-2011 παρατηρή-
θηκε αύξηση των σχολείων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που δραστηριοποιούνται όχι μόνο στην
33
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά και ευρύτερα στην προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας. Συγκεκριμένα, για την πρόληψη της
χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών το σχολικό έτος
2009-2010 σε αντίστοιχες παρεμβάσεις συμμετείχε
το 2,3% των μαθητών από το 10,2% των σχολείων
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας, ενώ το
σχολικό έτος 2010-2011 δραστηριοποιήθηκε το
3,34% των μαθητών από το 16,01% των σχολείων
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Παρεμβάσεις στο πλαίσιο της υλοποίησης
των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ)
του Υπουργείου Παιδείας
Σε προγράμματα ΑΥ με θέμα την πρόληψη της
χρήσης ναρκωτικών, που υλοποιήθηκαν κατά το
σχολικό έτος 2010-2011, συμμετείχαν συνολικά
3.000 μαθητές και 150 εκπαιδευτικοί από 125
σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ στη
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση συμμετείχαν 12.000
μαθητές και 705 εκπαιδευτικοί από 460 σχολεία
της βαθμίδας αυτής (Πίνακας 3.1).
Σε σχέση με τα δύο προηγούμενα σχολικά έτη
(2008-2009 και 2009-2010), όπου σημειώθηκε
μειωμένη εφαρμογή προγραμμάτων ΑΥ με θέμα
την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών, το σχολικό
έτος 2010-2011 παρατηρείται στη μεν Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση περαιτέρω μείωση αυτών των
προγραμμάτων, στη δε Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση μεγάλη αύξηση (Γράφημα 3.1).
ΓΡΑΦΗΜΑ 3.1: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2010-2011
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού)
Με εξαίρεση την αύξηση στα προγράμματα ΑΥ με
θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών στη
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, κατά το σχολικό έτος
2010-2011 συνεχίστηκε, όπως και τα δύο προηγούμενα σχολικά έτη, η μειωμένη συμμετοχή της σχολικής κοινότητας στο σύνολο των προγραμμάτων ΑΥ
34
(Γράφημα 3.2). Βασικός λόγος αυτής της μείωσης
αποτελεί, όπως αναφέρεται και σε προηγούμενες
Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (2010, 2011), η διακοπή, από το σχολικό έτος 2008-2009, της διαδικασίας χρηματοδότησης και στήριξης των προγραμμάτων αυτών από ευρωπαϊκούς πόρους.
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Η εφαρμογή των προγραμμάτων ΑΥ με θέμα την
πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών σε σύγκριση με
το συνολικό επίπεδο εφαρμογής προγραμμάτων ΑΥ
το σχολικό έτος 2010-2011, στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα, όπως και
τα δύο προηγούμενα σχολικά έτη (2008-2009 και
2009-2010), αφού ποσοστό 4,6% του συνόλου
τωνπρογραμμάτων ΑΥ αφορούσαν την πρόληψη
της χρήσης ναρκωτικών. Αντίθετα, στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση το σχολικό έτος 2010-2011,
οπότε και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη
της χρήσης ναρκωτικών, η αύξηση των προγραμμάτων αυτής της θεματολογίας ήταν αρκετή, καλύπτοντας το 40,1% από το σύνολο των προγραμμάτων ΑΥ που υλοποιήθηκαν σε αυτή τη βαθμίδα
(Γράφημα 3.2).
ΓΡΑΦΗΜΑ 3.2: Συνολικός αριθμός προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας, ποσοστό προγραμμάτων για την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και προγραμμάτων για την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών (2000-2001 έως και 2010-2011)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού)
Τα αντίστοιχα ποσοστά τα δύο προηγούμενα σχολικά έτη (2008-2009 και 2009-2010) ήταν ιδιαίτερα
χαμηλά σε σύγκριση με προηγούμενα έτη (το σχολικό έτος 2009-2010 ήταν 6,1% στην Πρωτοβάθμια
Εκπαίδευση και 9,9% στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και το σχολικό έτος 2008-2009 ήταν 5,5% και
9%, αντίστοιχα). Ενδεικτικά αναφέρονται ότι το σχολικό έτος 2007-2008 ήταν 16,9% και 18,8% και το
σχολικό έτος 2006-2007 ήταν 16,7% και 18,9%,
αντίστοιχα.
Να σημειωθεί ότι η αύξηση που παρουσιάστηκε το
σχολικό έτος 2010-2011 σε σχέση με τα δύο προηγούμενα (2008-2009 και 2009-2010) μόνο στα προγράμματα ΑΥ με θέμα την πρόληψη ναρκωτικών (το
ίδιο παρατηρείται και στα προγράμματα ΑΥ για την
πρόληψης της χρήσης οινοπνευματωδών ποτών,
βλ. Κεφάλαιο 11) στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
απεικονίζει την προτεραιότητα που δόθηκε από το
Υπουργείο Παιδείας στην πρόληψη εξαρτησιογόνων
ουσιών σε αυτή τη βαθμίδα.
35
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Παρεμβάσεις των Κέντρων Πρόληψης και άλλων
φορέων
Τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που
δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, υλοποιούν παρεμβάσεις σε μαθητές Πρωτοβάθμιας
και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ύστερα από συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής τους. Στις παρεμβάσεις συμμετέχουν προαιρετικά οι μαθητές, οι
συναντήσεις πραγματοποιούνται εντός ή εκτός του
βασικού ωρολογίου προγράμματος, ενώ στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση πραγματοποιούνται συνήθως
στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης.
Σε αρκετές περιπτώσεις οι παρεμβάσεις που υλοποιούν τα στελέχη των Κέντρων Πρόληψης, καθώς
και άλλων φορέων, άμεσα σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης εντάσσονται
στο πλαίσιο των προγραμμάτων ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της ενίσχυσης των προγραμμάτων ΑΥ, πέρα από την εκπαίδευση και την υποστήριξη των εκπαιδευτικών που
προτίθενται να υλοποιήσουν ή υλοποιούν προγράμματα (βλ. επόμενη Ενότητα: Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης), τα σχολεία συνεργάζονται με τα κατά
τόπους Κέντρα Πρόληψης, καθώς και με άλλους
φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, σε
επίπεδο υλοποίησης των προγραμμάτων. Κατά τη
διάρκεια του σχολικού έτους 2010-2011, σύμφωνα
με τα στοιχεία των Κέντρων Πρόληψης, καθώς και
άλλων φορέων, σε παρεμβάσεις που υλοποίησαν
τα στελέχη τους και εντάχθηκαν στο πλαίσιο των
προγραμμάτων ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας συμμετείχαν 2.402 μαθητές από 68 σχολεία Πρωτοβάθμιας και 4.551 μαθητές από 74 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Οι παρεμβάσεις αυτές
αφορούν είτε βραχείες ενημερωτικές συναντήσεις
είτε συναντήσεις βιωματικού χαρακτήρα με τους
μαθητές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ΑΥ των
εκπαιδευτικών του σχολείου.
Όσον αφορά τις παρεμβάσεις που υλοποιούνται
εκτός ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας, στοιχεία για το
σχολικό έτος 2010-2011 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.1. Συνολικά, σε παρεμβάσεις των Κέντρων
Πρόληψης, καθώς και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, συμμετείχαν 8.563 μαθητές από 252 σχολεία Πρωτοβάθμιας
Εκπαίδευσης και 16.343 μαθητές από 247 σχολεία
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές
συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας
και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των προγραμμάτων ΑΥ
του Υπουργείου Παιδείας, κατά τη διάρκεια του
σχολικού έτους 2010-2011, σύμφωνα με τα στοιχεία
των Κέντρων Πρόληψης, καθώς και άλλων φορέων
που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης,
σε σεμινάρια και συναντήσεις που διοργάνωσαν για
την υποστήριξη των προγραμμάτων ΑΥ συμμετείχαν συνολικά 1.631 εκπαιδευτικοί από 853 σχολεία
Πρωτοβάθμιας και 684 εκπαιδευτικοί από 303 σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Πίνακας
3.2).
Πίνακας 3.2: Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2010-2011
Πρωτοβάθμια
Εκπαίδευση
Αριθμός
Αριθμός
σχολείων εκπαιδευτικών
Εκπαιδευτικά σεμινάρια για την υλοποίηση Προγραμμάτων
Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
Συναντήσεις εποπτικού χαρακτήρα για την υλοποίηση Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
Σύνολο σεμιναρίων και συναντήσεων για την υλοποίηση
Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις εκτός πλαισίου Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας
ΣΥΝΟΛΟ
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
36
Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση
Αριθμός
Αριθμός
σχολείων
εκπαιδευτικών
666
1.345
252
598
187
286
51
86
853
1.631
303
684
550
1.206
361
1.086
1.403
2.837
664
1.770
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Επιπλέον, εκτός της συμμετοχής τους στην υποστήριξη των προγραμμάτων ΑΥ, τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, πραγματοποιούν
εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς με στόχο την ενημέρωση
και την ευαισθητοποίησή τους σε θέματα πρόληψης
και σε σχέση με το ρόλο του σχολείου και του εκπαιδευτικού στην πρόληψη, αλλά και την ενίσχυση
του παιδαγωγικού τους ρόλου, έτσι ώστε οι αρχές
της πρόληψης να ενσωματωθούν στη σχολική ζωή.
Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2010-2011
συμμετείχαν 1.206 εκπαιδευτικοί από 550 σχολεία
Πρωτοβάθμιας και 1.086 εκπαιδευτικοί από σχολεία
της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Πίνακας 3.2).
Παρεμβάσεις στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
Τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που
δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, συνεργάζονται με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας
και πραγματοποιούν παρεμβάσεις και στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση φοιτητών σε θέματα ουσιών και εξαρτήσεων, την απομυθοποίηση στερεοτύπων και την αλλαγή υπερτιμημένων αντιλήψεων όσον αφορά τη χρήση ουσιών
από συνομηλίκους, καθώς και την επεξεργασία θεμάτων που απασχολούν τους νέους αυτής της ηλικίας (π.χ. διαχείριση άγχους).
Κατά τη διάρκεια του 2011 συμμετείχαν σε παρεμβάσεις πρόληψης 127 φοιτητές, ενώ σε Κέντρα
Πρόληψης έκαναν την πρακτική τους 98 φοιτητές.
3.2.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Εκτός από τη σχολική κοινότητα, οι γονείς αποτελούν τη βασικότερη ομάδα-στόχο για τις παρεμβά-
σεις πρόληψης στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, τα
Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που
δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης,
σχεδιάζουν και υλοποιούν δύο τύπου παρεμβάσεις:
Παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης: Βραχείες, ανοιχτές μεμονωμένες
συναντήσεις ή κύκλοι συναντήσεων για γονείς
σε θέματα πρόληψης, ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών.
Παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες / σχολές γονέων): Ομάδες (με μέγιστο αριθμό
συμμετεχόντων τα 15 άτομα) βιωματικού συνήθως χαρακτήρα με κυριότερους στόχους τη
βελτίωση της επικοινωνίας στην οικογένεια και
την υποστήριξη των γονέων στο ρόλο τους. Οι
παρεμβάσεις περιλαμβάνουν προκαθορισμένο
αριθμό συναντήσεων, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις προβλέπεται η σύνθεση των ομάδων
ανάλογα με τις ηλικιακές ανάγκες των παιδιών
(γονείς παιδιών προσχολικής ηλικίας, σχολικής
και εφηβικής ηλικίας) και αντίστοιχα η επεξεργασία εξειδικευμένων θεμάτων. Επίσης, αρκετές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών / προγραμμάτων που
έχουν δημιουργηθεί για παρεμβάσεις σε γονείς
(βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010), ενώ μετά την ολοκλήρωση ενός πρώτου κύκλου συναντήσεων δίνεται
η δυνατότητα σε όσους γονείς ενδιαφέρονται
να συνεχίσουν σε επαναληπτικό κύκλο εκπαίδευσης (εμβάθυνσης).
Στοιχεία για τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης
για γονείς, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν κατά τη
διάρκεια του 2011, παρουσιάζονται στον Πίνακα
3.3.
Πίνακας 3.3: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε γονείς κατά το έτος 2011
Αριθμός παρεμβάσεων
Αριθμός συμμετεχόντων
Μέση διάρκεια
(σε μήνες)
Μέσος όρος
συναντήσεων
Παρεμβάσεις ενημέρωσης /
ευαισθητοποίησης
(ανοιχτές συναντήσεις)
45
7.344
(205 ομάδες)
2,9
2,4
Παρεμβάσεις εκπαίδευσης
(ομάδες / σχολές γονέων)
98
4.816
(318 ομάδες)
4,5
10,7
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
37
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Η έμφαση που δίνεται στο ρόλο της οικογένειας
στην πρόληψη φαίνεται και από το μεγάλο αριθμό
συμμετεχόντων στις παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται για αυτή την ομάδα, γεγονός που ισχύει
διαχρονικά στον τομέα της πρόληψης (βλ. ενδεικτικά ΕΚΤΕΠΝ 2008). Σε σχέση με το προηγούμενο
έτος παρατηρείται αύξηση στη συμμετοχή των γονέων σε παρεμβάσεις πρόληψης, ιδιαίτερα στις παρεμβάσεις ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης, αφού
το 2010 συμμετείχαν σε τέτοιου τύπου παρεμβάσεις
4.037 γονείς (149 ομάδες). Οι παρεμβάσεις εκπαίδευσης έμειναν στα ίδια περίπου επίπεδα σε σχέση
με το 2010, όπου συμμετείχαν 4.539 γονείς (317
ομάδες) (ΕΚΤΕΠΝ 2011). Σε κάθε περίπτωση, η
συμμετοχή των γονέων σε παρεμβάσεις πρόληψης
την τελευταία πενταετία παρουσιάζει ανοδική πορεία. Ενδεικτικά αναφέρονται τα στοιχεία για το
2005, όπου είχαν πραγματοποιηθεί παρεμβάσεις
ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης με 1.943 συμμετέχοντες, ενώ σε παρεμβάσεις εκπαίδευσης συμμετείχαν 3.458 γονείς (ΕΚΤΕΠΝ 2006).
3.2.3 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Παρεμβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους
άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα
της πρόληψης, δεν περιορίζουν τη δράση τους μόνο
στο χώρο του σχολείου, αλλά απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών και σε εφήβους με παρεμβάσεις που πραγματοποιούν εκτός σχολικού πλαισίου
(στο χώρο των Κέντρων / φορέων ή σε άλλα πλαίσια όπου βρίσκονται νέοι, π.χ. κατασκηνώσεις), ενώ
για την υλοποίηση τέτοιων παρεμβάσεων έχουν
δημιουργηθεί και χρησιμοποιούνται εκπαιδευτικά
υλικά / προγράμματα (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010).
Στοιχεία για τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης
για παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας που
πραγματοποιήθηκαν κατά το έτος 2011 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.4. Σε σχέση με το 2010
υπήρξε μειωμένη συμμετοχή σε παρεμβάσεις
παιδιών μικρότερης ηλικίας, 4-12 ετών, (το 2010
τα αντίστοιχα στοιχεία για παρεμβάσεις σε παιδιά
ηλικίας 4-12 ετών ήταν 18 παρεμβάσεις με τη
συμμετοχή 1.161 παιδιών), ενώ το 2011 σε σχέση
με το προηγούμενο έτος αυξήθηκε η συμμετοχή
των εφήβων σε παρεμβάσεις πρόληψης (το 2010
τα αντίστοιχα στοιχεία για παρεμβάσεις σε εφήβους 10-18 ετών ήταν 18 παρεμβάσεις με τη
συμμετοχή 807 εφήβων).
Στο πλαίσιο της συμμετοχής των νέων σε παρεμβάσεις πρόληψης, τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και
Πίνακας 3.4: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας κατά
το έτος 2011
Παρεμβάσεις σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών
Παρεμβάσεις σε εφήβους 10-18 ετών
Αριθμός
παρεμβάσεων
Αριθμός
συμμετεχόντων
20
758
(41 ομάδες)
2,7
Μέση διάρκεια
(σε μήνες)
Αριθμός
παρεμβάσεων
20
7
(41 ομάδες)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Στο πλαίσιο της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο
τρόπο ζωής λειτουργεί από το 1993 το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης (ΚΔΑ) για παιδιά και εφήβους. Σκοπός του ΚΔΑ είναι η «παροχή ευκαιριών
στα παιδιά και εφήβους, μέσω εναλλακτικών προτάσεων, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους
προς ουσιαστικό όφελος της ψυχαγωγίας τους, της
προσωπικής τους ανάπτυξης, της δημιουργικής
38
τους έκφρασης» (http://www.kpachaia.gr). Επίσης,
τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που
δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, προσεγγίζουν
και νέους άνω των 17 ετών, ενώ συνεργάζονται και
με τις τοπικές μονάδες Ενόπλων Δυνάμεων (βλ.
επόμενη Ενότητα: Παρεμβάσεις σε τοπικούς φορείς
και ομάδες της κοινότητας).
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Παρεμβάσεις σε τοπικούς φορείς και ομάδες
της κοινότητας
Τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, επεκτείνουν τις δράσεις τους σε τοπικούς φορείς και
ομάδες της τοπικής κοινότητας που «επηρεάζουν
σημαντικά το κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών (αιρετοί άρχοντες Τοπικής Αυτοδιοίκησης,
εκπρόσωποι εργαζομένων, εκπρόσωποι της Εκκλησίας, σύλλογοι κτλ.), έχουν άμεση επαφή με
παιδιά και νέους (π.χ. πρόσκοποι, αθλητικοί και
πολιτιστικοί σύλλογοι) και μπορούν να αναλάβουν
ενεργό ρόλο στην πρόληψη των εξαρτήσεων και να
λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές (π.χ. επαγγελματίες ψυχικής υγείας, […] εθελοντές πολίτες)»
(http://www.pyxida.org.gr). Βασικοί στόχοι προσέγγισης της κοινότητας είναι η ευαισθητοποίηση των
τοπικών κοινωνιών, η συμμετοχή τους σε δραστηριότητες πρόληψης, καθώς και η συνεργασία των
φορέων της τοπικής κοινότητας.
Ακολουθεί σύντομη περιγραφή των παρεμβάσεων
που υλοποιούνται στην κοινότητα, ενώ στον Πίνακα
3.5 παρουσιάζονται αναλυτικά στοιχεία για το 2011.
Πίνακας 3.5: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα κατά το έτος 2011
Στοιχεία για το 2011
Ομάδα-στόχος
Αριθμός
Αριθμός
παρεμβάσεων
συμμετεχόντων
Εθελοντές
17
452
Σώματα Ασφαλείας
5
188
Ένοπλες Δυνάμεις
10
9.388
Επαγγελματίες Υγείας
8
240
Επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με νέους
9
370
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Όσον αφορά τη δικτύωση με «φορείς και ανθρώπους-κλειδιά» των τοπικών κοινωνιών, τα Κέντρα
Πρόληψης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με μέλη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τοπικούς φορείς και συλλόγους, προκειμένου να αναπτύξουν ένα πλαίσιο συνεργασίας και να διευκολύνουν το έργο τους στην τοπική κοινότητα.
Επίσης, η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η
κινητοποίηση φορέων και ομάδων της κοινότητας
στην πρόληψη επιδιώκονται μέσα από τη διοργάνωση ανοικτών συναντήσεων, ημερίδων και ομιλιών, καθώς και τη δημιουργία και τη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων τόσο του ΟΚΑΝΑ όσο και
των Κέντρων Πρόληψης και άλλων φορέων που
δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, αλλά και φορέων από το χώρο της αντιμετώπισης των ουσιοεξάρτησης.
Εθελοντές. Τα Κέντρα Πρόληψης οργανώνουν εκπαιδευτικά σεμινάρια για τη δημιουργία εθελοντικών
ομάδων ή για τη συμμετοχή στην πρόληψη ήδη δι-
αμορφωμένων δικτύων εθελοντών (π.χ. εθελοντές
Ερυθρού Σταυρού), ενώ στη συνέχεια παρέχουν
υποστηρικτικές συναντήσεις για την ενίσχυση και
την υποστήριξη των δράσεων των εθελοντών στον
τομέα της πρόληψης.
Με βάση το μοντέλο ανάπτυξης του εθελοντισμού
σε τοπικό επίπεδο λειτουργεί η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ
για έναν άλλο τρόπο ζωής, στην οποία συμμετέχει
σημαντικός αριθμός ενεργών πολιτών της Πάτρας
(για μια σύντομη περιγραφή της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ
βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2009, ενώ για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της,
(http://www.kpachaia.gr).
Ένοπλες Δυνάμεις. Στο πλαίσιο της προσέγγισης
νέων, τα Κέντρα Πρόληψης συνεργάζονται με τις
τοπικές μονάδες Ενόπλων Δυνάμεων και πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με στρατευμένους και μόνιμα στελέχη σχετικά με τις εξαρτησιογόνες ουσίες, τη διάσταση του προβλήματος και τις
επιπτώσεις της χρήσης, καθώς και τους παράγο-
39
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ντες κινδύνου και τους προστατευτικούς παράγοντες όσον αφορά τη χρήση ουσιών και την εξάρτηση. Παράλληλα, τα Κέντρα Πρόληψης υλοποιούν
εκπαιδευτικά σεμινάρια για μόνιμα στελέχη και μέλη
των υγειονομικών υπηρεσιών προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν σχετικά με την πρόληψη και τις ανάγκες των στρατευμένων και να διερευνήσουν
τρόπους διαχείρισης περιστατικών χρήσης.
Σώματα Ασφαλείας. Τα Κέντρα Πρόληψης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με στελέχη
Σωμάτων Ασφαλείας (συμπεριλαμβανομένων λιμενικών, συνοριοφυλάκων, ειδικών φρουρών, Δημοτικής Αστυνομίας), καθώς και των εκπαιδευομένων
στις σχολές τους, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν στη φιλοσοφία της πρόληψης και να διερευνήσουν τρόπους διαχείρισης περιστατικών χρήσης.
Επαγγελματίες υγείας. Τα Κέντρα Πρόληψης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με επαγγελματίες υγείας με στόχο την ενημέρωσή τους για το
έργο της πρόληψης, την ανάπτυξη συνεργασίας,
καθώς και την ευαισθητοποίησή τους για την αντιμετώπιση περιστατικών χρήσης.
Επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με νέους. Τα
Κέντρα Πρόληψης υλοποιούν παρεμβάσεις για επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με νέους /-ες,
όπως για παράδειγμα ομαδάρχες κατασκηνώσεων,
ιερείς, κατηχητές κτλ.). Στόχος αυτών των παρεμβάσεων είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση
στη φιλοσοφία και στις αρχές της πρόληψης. Επίσης, το Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύματος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ της Ιεράς
Αρχιεπισκοπής Αθηνών πραγματοποιεί εκπαιδευτικά σεμινάρια για κατηχητές σχετικά με την ουσιοεξάρτηση.
ευαισθητοποίησης, βιωματικά εργαστήρια, καθώς
και πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, ενώ
συμμετέχει επίσης σε φεστιβάλ, καθώς και σε καλλιτεχνικά και αθλητικά γεγονότα.
Κατά τη διάρκεια του 2011 πραγματοποιήθηκαν οι
παρακάτω δράσεις:
δράσεις σε σχολεία και πανεπιστημιακά ιδρύματα του Νομού Αττικής: α) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με 2.189 μαθητές, 117 εκπαιδευτικούς και 35 γονείς από 25 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, β) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με 541 μαθητές και 50 καθηγητές σε δύο σχολές μαθητείας ΟΑΕΔ, γ) εβδομαδιαία παρέμβαση στο ΤΕΙ Αθηνών σε συνεργασία με την Κοινωνική Υπηρεσία του ΤΕΙ με
υλοποίηση δημιουργικού παιχνιδιού / σταυρόλεξου σε 10 σπουδαστές και ενημέρωση με έντυπο
υλικό του ΚΕΘΕΑ περίπου 600 σπουδαστών, δ)
δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με 140 σπουδαστές
δράσεις στις τοπικές κοινότητες: α) σε δύο
Δήμους (Αθηνών, Λιβαδειάς): στάθμευση του
λεωφορείου σε κεντρικό σημείο κάθε πόλης, ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση ενδιαφερομένων (~745 άτομα), β) στην τοπική κοινότητα δύο
Δήμων (Αθηνών, Καρπάθου) με τη συμμετοχή
234 ατόμων, γ) σε σχολεία της περιοχής των
Εξαρχείων για ενημέρωση σχετικά με το ΣΤΕΚΙ
ΝΕΩΝ του ΚΕΘΕΑ, με προσέγγιση περίπου 300
μαθητών
δράσεις για νέους σε χώρους διασκέδασης,
και φεστιβάλ πολιτικών παρατάξεων: σε πέντε φεστιβάλ νέων, με προσέγγιση περίπου
2.000 ατόμων
Κινητές μονάδες
Η Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ (ΚΜΕ
ΠΗΓΑΣΟΣ) του ΚΕΘΕΑ υλοποιεί βραχύχρονες παρεμβάσεις σε όλη την Ελλάδα στο πλαίσιο της ανταπόκρισης αιτημάτων από τοπικούς φορείς. Με
το ειδικά διαμορφωμένο λεωφορείο, οι αποστολές
του ΠΗΓΑΣΟΥ απευθύνονται στις τοπικές κοινωνίες
και περιλαμβάνουν συναντήσεις ενημέρωσης και
40
συναντήσεις συμβουλευτικής σε θέματα ουσιοεξάρτησης: α) 4 συναντήσεις με χρήστες και
5 συναντήσεις με συγγενείς και φίλους χρηστών,
β) συναντήσεις με 8 άτομα σε θέματα πρόληψης
ενέργειες προβολής: συνέντευξη στον ΑΘΗΝΑ
984 FM σχετικά με την καμπάνια για την πρόληψη της χρήσης κάνναβης
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
3.3 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Οι παρεμβάσεις επικεντρωμένης πρόληψης απευθύνονται σε συγκεκριμένες υποομάδες του νεανικού
πληθυσμού, για τις οποίες θεωρείται ότι συντρέχουν παράγοντες κινδύνου όσον αφορά την εκδήλωση
προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. μαθητές με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, μαθητές με προβλήματα χαμηλής σχολικής επίδοσης, νέοι που έχουν εγκαταλείψει το σχολείο, παιδιά των οποίων οι γονείς έχουν προβλήματα χρήσης ουσιών, μετανάστες, άνεργοι κ.ά.). Οι παρεμβάσεις υλοποιούνται σε επίπεδο ομάδας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη ατομικοί παράγοντες κινδύνου. Πρόκειται για
εστιασμένες παρεμβάσεις σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με
βασικές έννοιες στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, βλ. Εγχειρίδιο για την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες γραμμές και σχεδιασμός παρεμβάσεων (ΕΚΤΕΠΝ 2011).
Παρά το γεγονός ότι η πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στην Ελλάδα εξακολουθεί να
εστιάζει σε παρεμβάσεις καθολικού χαρακτήρα, έχουν αναπτυχθεί αρκετές επικεντρωμένες παρεμβάσεις με στόχο την προσέγγιση ευπαθών ομάδων.
Η Μονάδα Πρόληψης ΙΚΑΡΟΣ (ΚΕΘΕΑ), η οποία
δημιουργήθηκε το 2004, σχεδιάζει και υλοποιεί παρεμβάσεις επικεντρωμένης και ενδεδειγμένης πρόληψης. Στο πλαίσιο αυτό απευθύνεται σε άτομα,
ομάδες και πληθυσμούς που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν παραβατικής μορφής
συμπεριφορές και να καταφύγουν στη χρήση εξαρτητικών ουσιών.
Η ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Στο πλαίσιο της ανοδικής πορείας των παρεμβάσεων πρόληψης για την προσέγγιση ευάλωτων κοινωνικά ομάδων (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2011) υλοποιούνται από τα κράτη-μέλη είτε στοχευμένες παρεμβάσεις
πρόληψης για συγκεκριμένες ομάδες-στόχος, που είναι γενικά αποδεκτό ότι κινδυνεύουν περισσότερο να
παρουσιάσουν προβλήματα χρήσης ουσιών, είτε ευρύτερες προσεγγίσεις που εντάσσουν τους νέους υψηλού κινδύνου σε διάφορες δραστηριότητες εκπαιδευτικού χαρακτήρα (π.χ. μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας, δράσεις κοινωνικής προσφοράς από τους νέους) (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2012). Παρεμβάσεις έγκαιρης παρέμβασης αναφέρονται επίσης από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, με διαφορετικό ωστόσο σκοπό και περιεχόμενο. Πρόσφατα το Ηνωμένο Βασίλειο έδωσε έμφαση στην προσέγγιση της «έγκαιρης παρέμβασης», όπου ο όρος στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν χρησιμοποιήθηκε για την παρέμβαση σε νέους σε πειραματικό στάδιο με τις ουσίες, αλλά για την παροχή κοινωνικής, συναισθηματικής
και μαθησιακής στήριξης σε ασθενέστερα παιδιά με σκοπό την πρόληψη επιβλαβών συμπεριφορών, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ουσιών (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2012)
3.3.1 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΕ ΝΕΟΥΣ /
ΝΕΕΣ
ροχή συμβουλευτικής και στήριξης σε νέους με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά η οποία σχετίζεται με
την τοξικοεξάρτηση.
Το Εκπαιδεύοντας τον Ίκαρο, έκδοση του ΚΕΘΕΑ
σε συνεργασία με το βρετανικό οργανισμό
TACADE, είναι ένα εκπαιδευτικό υλικό για την πα-
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι επικεντρωμένες
παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά το έτος
2011 για νέους /-ες.
41
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε νέους (με
πειραματική χρήση ουσιών, ψυχοκοινωνικά
προβλήματα, προβλήματα χαμηλής σχολικής
απόδοσης, από διαπολιτισμικά
διαφορο ποιημένες ομάδες, μετανάστες)
Στο πλαίσιο της προσέγγισης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της
πρόληψης, συνεργάζονται με σχολεία της περιοχής
τους προκειμένου να υλοποιήσουν παρεμβάσεις για
μαθητές που έχουν επαφή με τις ουσίες σε πειραματική βάση, μαθητές με παραβατική συμπεριφορά
και μαθητές με διάφορα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, ενώ υλοποιούν συναντήσεις και σεμινάρια για
εκπαιδευτικούς προκειμένου να τους ευαισθητοποιήσουν και να τους υποστηρίξουν στη διαχείριση
των παραπάνω περιστατικών.
Κατά τη διάρκεια του 2011 πραγματοποιήθηκαν 12
παρεμβάσεις για μαθητές με τη συμμετοχή 839 μαθητών από 22 σχολεία, ενώ έγιναν και 6 παρεμβάσεις για εκπαιδευτικούς, όπου συμμετείχαν 133 άτομα από 10 σχολεία. Στις παραπάνω παρεμβάσεις
συμπεριλαμβάνονται οι παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τους τρεις Συμβουλευτικούς
Σταθμούς που έχει ιδρύσει ο Τομέας Πρόληψης του
ΚΕΘΕΑ, στο πλαίσιο της πολύχρονης συνεργασίας
του με τις Σχολές Μαθητείας του ΟΑΕΔ, στις σχολές
Νέου Ηρακλείου, Μοσχάτου και Αιγάλεω.
Παρεμβάσεις επικεντρωμένης πρόληψης πραγματοποιούνται επίσης εκτός σχολικού πλαισίου. Το
Κέντρο Κοινοτικής Παρέμβασης, που ίδρυσε το
2011 το ΚΕΘΕΑ στα Εξάρχεια με στόχο την ανταπόκριση στις ανάγκες των νέων που ζουν στο Κέντρο της Αθήνας και αντιμετωπίζουν προβλήματα
κοινωνικού αποκλεισμού, παραβατικότητας και
χρήσης ουσιών, διεύρυνε τις δράσεις του λειτουργώντας ένα νέο χώρο για νέους, το ΣΤΕΚΙ ΝΕΩΝ.
Σε καθημερινή βάση πραγματοποιούνται ψυχοεκπαιδευτικές, υποστηρικτικές, καθώς και δημιουργικής απασχόλησης δραστηριότητες, ενώ παρέχεται
και ατομική συμβουλευτική. Λειτουργεί επίσης καλοκαιρινό πρόγραμμα αξιοποίησης του ελεύθερου
χρόνου για παιδιά και εφήβους, καθώς και σχολή
γονέων (ΚΕΘΕΑ 2012).
Παράλληλα, το Δίκτυο Υπηρεσιών Πρόληψης και
Έγκαιρης Παρέμβασης του ΚΕΘΕΑ συνέχισε την
42
υλοποίηση παρέμβασης σε παιδιά ηλικίας 11-15
ετών μη προνομιούχων οικογενειών σε υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας με στόχο την ενδυνάμωση των παιδιών αυτών κατά την κρίσιμη μετάβασή τους από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και την
πρόληψη της σχολικής διαρροής. Στα παιδιά παρέχονται συναντήσεις εξατομικευμένης ενισχυτικής
διδασκαλίας, συναντήσεις ατομικής συμβουλευτικής, υπηρεσίες έγκαιρης παρέμβασης και παραπομπής, δημιουργικές δραστηριότητες αξιοποίησης
ελεύθερου χρόνου, εκπαιδευτικά σεμινάρια ανάπτυξης δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα υπάρχει και ενεργός συμμετοχή των οικογενειών τους.
Στο πλαίσιο της προσέγγισης παιδιών από διαπολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες και την πρόληψη
του εκπαιδευτικού αποκλεισμού τους, το Υπουργείο
Παιδείας έχει προβεί από το 1996 στη δημιουργία
διαπολιτισμικών σχολείων, τάξεων υποδοχής και
φροντιστηριακών τμημάτων για την εκμάθηση της
ελληνικής γλώσσας και τη γενικότερη προετοιμασία
τους για την ένταξη στο ελληνικό σχολικό σύστημα
(http://www.ipode.gr) (βλ. επίσης ΕΚΤΕΠΝ 2010).
Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε ιδρύματα,
κέντρα φιλοξενίας, υπηρεσίες για ΑΜΕΑ κτλ.
Στο πλαίσιο της συμμετοχής σε παρεμβάσεις πρόληψης κοινωνικά ευαίσθητων ομάδων, τα Κέντρα
Πρόληψης, καθώς και οι άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, συνεργάζονται με ιδρύματα, κέντρα φιλοξενίας, υπηρεσίες
για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ), όσον αφορά
την υλοποίηση δράσεων για τα μέλη των δομών
αυτών, καθώς και εκπαιδευτικών σεμιναρίων για
τους επαγγελματίες. Κατά τη διάρκεια του 2011, το
Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων
Ουσιών Δήμου Νέας Ιωνίας ΙΡΙΔΑ συνέχισε τη συνεργασία του με τη Στέγη Ανηλίκων, όπου διαμένουν αγόρια ηλικίας 8-18 ετών λόγω οικογενειακών
προβλημάτων. Στην παρέμβαση που πραγματοποίησε το Κέντρο Πρόληψης ΙΡΙΔΑ, η οποία περιλάμβανε εκπαίδευση δεξιοτήτων και δράσεις δημιουργικής απασχόλησης, συμμετείχαν 6 παιδιά. Επίσης, τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και οι άλλοι
φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της
πρόληψης, πραγματοποιούν εκπαιδευτικά σεμινάρια για επαγγελματίες που εργάζονται σε πλαίσια
κοινωνικής φροντίδας. Το 2011 πραγματοποιήθηκαν σεμινάρια για 75 επαγγελματίες
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Επικεντρωμένες παρεμβάσεις στο πλαίσιο του
ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος
εφήβους και νεαρούς ενήλικες χρήστες ναρκωτικών
στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα.
Στο πλαίσιο της πρόληψης της εγκληματικότητας
έχουν ιδρυθεί από το 1995 Εταιρείες Προστασίας
Ανηλίκων (ΕΠΑ), οι οποίες υπάγονται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας
και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ασχολούνται με
την πρόληψη της εγκληματικότητας των ανηλίκων.
Οι ΕΠΑ λειτουργούν στην έδρα κάθε πρωτοδικείου
της χώρας. Επιπλέον, στο πλαίσιο του Υπουργείου
Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχουν ιδρυθεί από το 1976 οι Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων των δικαστηρίων ανηλίκων
στην έδρα κάθε πρωτοδικείου, όπου υπάρχει και
δικαστήριο ανηλίκων, και εποπτεύονται από το δικαστή ανηλίκων. Οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν τον
κυριότερο φορέα εξωιδρυματικής μεταχείρισης ανηλίκων που έχουν διαπράξει αξιόποινες πράξεις ή
κινδυνεύουν να γίνουν δράστες ή θύματα αξιόποινων πράξεων (http://www.ministryofjustice.gr – για
μια συνοπτική περιγραφή των δομών αυτών, βλ.
ΕΚΤΕΠΝ 2008).
3.3.2 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Δράσεις πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης νέων
με παραβατική συμπεριφορά προσφέρουν και φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων. Από το 1998
λειτουργεί ο Συμβουλευτικός Σταθμός Ανηλίκων
Παραβατών στο Δικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών του
Θεραπευτικού Προγράμματος Ημερήσιας Φροντίδας Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ. Επίσης, το ΚΕΘΕΑ
ΣΤΡΟΦΗ παρέχει από το 2004 συμβουλευτική σε
Στο πλαίσιο της έμφασης που δίνεται στη σημασία
του ρόλου της οικογένειας στην πρόληψη, τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, προσεγγίζουν και οικογένειες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες από διαπολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες, οικογένειες
μεταναστών κτλ.). Κατά τη διάρκεια του 2011 πραγματοποιήθηκαν παρεμβάσεις με τη συμμετοχή 167
γονέων.
3.3.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ
ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ
Όπως αναφέρεται και σε προηγούμενες Ετήσιες
Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ενδεικτικά ΕΚΤΕΠΝ
2008), στην Ελλάδα δεν έχουν αναπτυχθεί συστηματικές παρεμβάσεις πρόληψης σε χώρους ψυχαγωγίας, γίνονται μόνο κάποιες αποσπασματικές
παρεμβάσεις και σε γενικές γραμμές οι δράσεις
στον τομέα αυτόν περιορίζονται στη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων σχετικά με την πρόληψη, τις
επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση ουσιών κτλ.
3. 4 ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Οι παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης εστιάζουν στο άτομο και απευθύνονται μόνο σε άτομα τα
οποία έχουν εκδηλώσει πρώιμα σημάδια χρήσης ουσιών (χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια για την εξάρτηση σύμφωνα με διαγνωστικά κριτήρια, π.χ. DSM IV), ψυχολογικά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. άτομα με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή
χωρίς υπερκινητικότητα ADHD κ.ά.). Στόχος είναι η έγκαιρη διάγνωση και η παρέμβαση σε ατομικό επίπεδο. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με βασικές έννοιες στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, βλ. Εγχειρίδιο για την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες γραμμές και σχεδιασμός
παρεμβάσεων (ΕΚΤΕΠΝ 2011).
Η ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από το Ευρωπαϊκό Κέντρο (2012), οι παρεμβάσεις
ενδεδειγμένης πρόληψης που υλοποιούνται από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αφορούν την παροχή συμβουλευτικής σε νέους που έχουν ξεκινήσει τη χρήση ουσιών.
43
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Όσον αφορά την υλοποίηση ενδεδειγμένων παρεμβάσεων πρόληψης στο σχολικό πλαίσιο, τα Κέντρα
Πρόληψης σε συνεργασία με σχολεία της περιοχής
τους παρέχουν υπηρεσίες συμβουλευτικής σε μαθητές κατόπιν αιτήματος των σχολείων. Κατά τη
διάρκεια του 2011 τα Κέντρα Πρόληψης υποστήριξαν περίπου 174 μαθητές από 9 σχολεία.
Επίσης, το Υπουργείο Παιδείας, στο πλαίσιο της
προαγωγής της ψυχικής υγείας στη σχολική κοινότητα, έχει ιδρύσει ανά τη χώρα τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης Διάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕΔΔΥ),
τα οποία απευθύνονται σε μαθητές με ψυχολογικές,
συναισθηματικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες και
ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Παράλληλα, οι δομές
αυτές ευαισθητοποιούν και παρέχουν υποστήριξη
σε εκπαιδευτικούς και γονείς.
Παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης πραγματοποιούν τα Κέντρα Πρόληψης, τα οποία ανταποκρίνονται σε αιτήματα χρηστών και των οικογενειών
τους, καθώς και ατόμων με ποικίλα ψυχοκοινωνικά
προβλήματα (π.χ. γονείς παιδιών που εμφανίζουν
προβληματικές συμπεριφορές, γονείς και παιδιά /
έφηβοι που ζητούν υποστήριξη σε θέματα επικοινωνίας και σχέσεων). Στο πλαίσιο αυτό παρέχουν
συμβουλευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, καθώς και παραπομπή σε αντίστοιχη δομή, εφόσον
αυτό κριθεί απαραίτητο. Κατά τη διάρκεια του 2010,
τα Κέντρα Πρόληψης δέχτηκαν πάνω από 3.700
άτομα. Επιπλέον, ατομική συμβουλευτική σε ομάδες ατόμων υψηλού κινδύνου, καθώς και σε χρήστες και οικογένειες χρηστών, παρέχει και η Κινητή
Μονάδα Ενημέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ (ΚΕΘΕΑ).
Όσον αφορά την προσέγγιση και την έγκαιρη παρέμβαση σε εφήβους που κάνουν περιστασιακή
χρήση ουσιών, οι αρμόδιες υπηρεσίες για εφήβους
του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ υλοποιούν ανάλογες δράσεις με στόχο την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και εκπαίδευσης στους ίδιους και στις οικογένειές τους.
Τηλεφωνικές γραμμές
Στην Ελλάδα λειτουργούν τρεις τηλεφωνικές γραμμές (Πίνακας 3.6), οι οποίες παρέχουν ενημέρωση
για τις υπάρχουσες δομές μείωσης της ζήτησης που
λειτουργούν στη χώρα, πληροφορίες σχετικά με τις
εξαρτησιογόνες ουσίες, εξατομικευμένη συμβουλευτική υποστήριξη βραχείας διάρκειας, κινητοποίηση
για αναζήτηση βοήθειας, άμεση βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη σε περιπτώσεις κρίσης που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. αυτοκτονική συμπεριφορά, πρόληψη υποτροπής), καθώς και παραπομπή.
Πίνακας 3.6: Τηλεφωνικές γραμμές για θέματα χρήσης ουσιών*
Ανοιχτή Γραμμή (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ)
210 3617089
Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ
1145
Ανοιχτή Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1031 (ΟΚΑΝΑ)
1031
* Οι τηλεφωνικές γραμμές παρουσιάζονται με τη χρονολογία ίδρυσής τους.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
44
Κατά τη διάρκεια του 2011 η Ανοιχτή Γραμμή
(Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ) δέχθηκε 1.721 κλήσεις.
ψυχολογική υποστήριξη, ενώ γίνεται παραπομπή
σε υπηρεσίες αντιμετώπισης των εξαρτήσεων
(ΚΕΘΕΑ 2011).
Το 2011 η Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ δέχθηκε 2.294 τηλεφωνικές κλήσεις και 19 ηλεκτρονικά μηνύματα. Η
Γραμμή απευθύνεται σε εξαρτημένους, καθώς και
στο περιβάλλον τους, και παρέχει ενημέρωση και
Όσον αφορά την Ανοιχτή Τηλεφωνική Γραμμή SOS
1031 (ΟΚΑΝΑ), σύμφωνα με τα απολογιστικά στοιχεία της Γραμμής, το 2011 δέχθηκε συνολικά 2.124
κλήσεις, από τις οποίες η πλειονότητα των κλήσεων
(1.404 κλήσεις) αφορούσαν άτομα που κάλεσαν για
πρώτη φορά.
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Το 2011, στο πλαίσιο της συμμετοχής της Ανοιχτής Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 1031
του
ΟΚΑΝΑ
στο ευρωπαϊκό δίκτυο
τηλεφωνικών
γραμμών βοήθειας για θέματα ναρκωτικών FESAT
(http://www.fesat.org) και του προγράμματος Leonardo da Vinci της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εκδόθηκαν κατευθυντήριες γραμμές για τις τηλεφωνικές
γραμμές βοήθειας στον τομέα της ουσιοεξάρτησης.
Η συγκεκριμένη έκδοση είναι διαθέσιμη στην ελληνική γλώσσα μέσω της ιστοσελίδας του ΟΚΑΝΑ
(http://www.okana.gr).
τους σε συνέδρια, ημερίδες, σεμινάρια, βιωματικά
εργαστήρια, επιστημονικά συμπόσια και συναντήσεις που σχετίζονται άμεσα με την πρόληψη και την
προαγωγή της ψυχικής υγείας. Το ΚΕΘΕΑ συνεχίζει τη διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων ειδικών για την πρόληψη, αλλά και ευρύτερα για θέματα σχετικά με την αντιμετώπιση του προβλήματος
των ναρκωτικών, όπου συμμετέχουν στελέχη πρόληψης, ενώ τα Κέντρα Πρόληψης που έχουν εκδώσει δικά τους εκπαιδευτικά υλικά πραγματοποιούν
εκπαιδευτικά σεμινάρια πάνω στα υλικά αυτά.
3.5 ΚΑΜΠΑΝΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ
Το 2011 το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από
Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας του Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ
(http://www.pyxida.org.gr) οργάνωσε ένα σεμινάριο
για στελέχη Κέντρων Πρόληψης για την εκπαίδευσή
τους στο εκπαιδευτικό υλικό / πρόγραμμα Ξέρω Τι
Ζητάω (ελληνική εκδοχή του εκπαιδευτικού υλικού /
προγράμματος UNPLUGGED, που δημιουργήθηκε
και αξιολογήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού
προγράμματος European Drug Addiction Preven1
tion trial EU-Dap).
Το 2011 το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από
Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ συνέχισε
την προβολή σε τηλεοπτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας τηλεοπτικού σποτ για την πρόληψη των ναρκωτικών και τριών για τη διακοπή του καπνίσματος.
Παράλληλα, τα Κέντρα Πρόληψης επιδιώκουν τη
συνεργασία με τα τοπικά ΜΜΕ για την προβολή
τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σποτ, για τη συμμετοχή των στελεχών σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, τη δημοσίευση άρθρων κτλ., ενώ
αρκετά Κέντρα Πρόληψης διαθέτουν δική τους ραδιοφωνική εκπομπή στο πλαίσιο της έγκυρης ενημέρωσης της κοινότητας σχετικά με θέματα ουσιοεξάρτησης, την προσέγγιση της κοινότητας και της
επαφής με το Κέντρο Πρόληψης, καθώς και την
προώθηση μηνυμάτων πρόληψης παράλληλα με
την προβολή του Κέντρου Πρόληψης και των δραστηριοτήτων του.
Επίσης, 15 Κέντρα Πρόληψης συνεργάστηκαν το
2011 με το Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ) για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των στελεχών τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπήρχε για την
εκπαίδευση στην παροχή συμβουλευτικής παρακίνησης για τη διακοπή καπνίσματος, καθώς και για
τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι
έφηβοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου
και το φαινόμενο του εθισμού, αφού αρκετά ήταν τα
στελέχη που συμμετείχαν σε αντίστοιχα σεμινάρια.
3.6 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ
ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
3.6.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ
3.6.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ
To 2011 η Υπηρεσία Συντονισμού Κέντρων Πρόληψης Βόρειας Ελλάδας του ΟΚΑΝΑ, τα 6 Κέντρα
Πρόληψης του Νομού Θεσσαλονίκης, 2 το Κέντρο
Για την κατάρτιση και την εξειδικευμένη επιμόρφωση σε θέματα ουσιοεξάρτησης των στελεχών των
Κέντρων Πρόληψης, του προσωπικού του ΟΚΑΝΑ
αλλά και άλλων επαγγελματικών ομάδων, ο ΟΚΑΝΑ
λειτούργησε στα τέλη του 2011 το Κέντρο Εκπαίδευσης και Εποπτείας. Παράλληλα, στο πλαίσιο της
συνεχούς επιμόρφωσης των στελεχών των Κέντρων Πρόληψης, ο ΟΚΑΝΑ εγκρίνει τη συμμετοχή
1
2
http://www.pyxida.org.gr και http://www.eudap.net
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δυτικής Θεσσαλονίκης ΔΙΚΤΥΟ ΑΛΦΑ, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ανατολικής Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ
(http:www.kpelpida.gr), Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από
τα Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας ΠΥΞΙΔΑ
(http://www.pyxida.org.gr), Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων
και την Προαγωγή της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου
Θεσσαλονίκης (Κεντρικού και Ανατολικού Τομέα) ΣΕΙΡΙΟΣ
(http://www.kp-seirios.gr)
45
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Πρόληψης του Νομού Ξάνθης,3 το Κέντρο Πρόληψης του Νομού Ροδόπης,4 το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Θεαγένειο» (4η Διοίκηση
Υγειονομικής Περιφέρειας Μακεδονίας και Θράκης)
και το ΕΚΤΕΠΝ ξεκίνησαν την υλοποίηση ενός
προγράμματος που περιλαμβάνει τη δημιουργία
ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για την πρόληψη
του καπνίσματος, την πιλοτική εφαρμογή του και
την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του. Το
πρόγραμμα πρόληψης του καπνίσματος με τον τίτλο Κάπνισμα; Όχι Εμείς, που δημιουργήθηκε στο
πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, απευθύνεται σε
παιδιά προεφηβικής ηλικίας 9-11 ετών (μαθητές Δ΄,
Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού), υλοποιείται από εκπαιδευμένους δασκάλους με την εποπτεία των Κέντρων
Πρόληψης και στηρίζεται κυρίως σε θεωρίες και θεωρητικά μοντέλα που αναδεικνύουν το ρόλο της
κοινωνικής επιρροής στην έναρξη του καπνίσματος.
Παράλληλα προβλέπονται συναντήσεις ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης γονέων. Κατά το σχολικό
έτος 2012-2013 το πρόγραμμα Κάπνισμα; Όχι Εμείς
θα υλοποιηθεί από εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς,
κι επίσης θα γίνει η αξιολόγησή του σε σχολεία των
Νομών Θεσσαλονίκης, Ξάνθης και Ροδόπης. Η αξιολόγηση του προγράμματος θα πραγματοποιηθεί
με τη χορήγηση ενός ανώνυμου ερωτηματολογίου
στους μαθητές πριν και μετά την εφαρμογή του
προγράμματος και θα επαναληφθεί ένα χρόνο μετά,
κατά το σχολικό έτος 2013-2014.
Ωστόσο, όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενες
Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ, η αξιολόγηση των
παρεμβάσεων πρόληψης στην Ελλάδα εξακολουθεί
να χρειάζεται ενίσχυση. Με βάση τα στοιχεία του
2011, στην πλειονότητα των παρεμβάσεων η αξιολόγηση βασίζεται σε ερωτηματολόγια για τους συμμετέχοντες, καθώς και σε παρατηρήσεις των στελεχών πρόληψης, στοιχεία, ωστόσο, που αφορούν
κυρίως την έκταση και την αποδοχή της παρέμβασης και όχι την επίτευξη των στόχων της.
3.6.3 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ
ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενες Ετήσιες
Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008), ενιαίες
προδιαγραφές για την ανάπτυξη παρεμβάσεων
πρόληψης σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχουν. Ωστόσο υπάρχει ένα πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων
Πρόληψης (Πίνακας 3.7), ενώ, όσον αφορά τις παρεμβάσεις που υλοποιούν, υπάρχουν κάποιοι βασικοί άξονες σύμφωνα με τους οποίους τα Κέντρα
Πρόληψης καταρτίζουν τους τριετείς τους προγραμματισμούς, οι οποίοι στη συνέχεια εγκρίνονται τόσο
από τα Διοικητικά τους Συμβούλια όσο και από το
Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΚΑΝΑ (Πίνακας 3.8).
Πίνακας 3.7: Προδιαγραφές και κριτήρια λειτουργίας Κέντρων Πρόληψης
Προδιαγραφές
Κριτήρια
Στελέχωση Κέντρων
Πρόληψης
Διαμόρφωση προδιαγραφών στελέχωσης Κέντρων Πρόληψης από τον ΟΚΑΝΑ
Αποδοχή και εφαρμογή τους από τα Διοικητικά Συμβούλια των Κέντρων Πρόληψης
Όλα τα υποψήφια στελέχη Κέντρων Πρόληψης περνούν από μια επιτροπή προσλήψεων,
στην οποία συμμετέχει και ο ΟΚΑΝΑ
Σχεδιασμός
Κατάρτιση τριετούς επιστημονικού προγράμματος σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ. Τα τριετή
επιστημονικά προγράμματα των Κέντρων Πρόληψης εγκρίνονται από την αρμόδια Επιτροπή
Αξιολόγησης, καθώς και από το Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΚΑΝΑ (βλ. επίσης Πίνακα 3.8)
Αξιολόγηση και παρακολούθηση
Αξιολόγηση τριετών επιστημονικών προγραμμάτων από το Τμήμα Εφαρμογών Πρόληψης ΟΚΑΝΑ
Κατάρτιση εξαμηνιαίων επιστημονικών απολογισμών δράσεων των Κέντρων Πρόληψης και
αποστολή τους στο Τμήμα Εφαρμογών Πρόληψης ΟΚΑΝΑ
Τακτικές συναντήσεις στελεχών του ΟΚΑΝΑ με επιστημονικές ομάδες και διοικητικά συμβούλια των Κέντρων Πρόληψης
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ)
3
4
46
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της
Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ξάνθης ΕΚΦΡΑΣΗ
(http://www.prolipsi-xanthi.gr)
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της
Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ροδόπης
ΟΡΦΕΑΣ (http://www.prolipsi-komotini.gr)
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Πίνακας 3.8: Βασικοί άξονες για το σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης με βάση το τριετές επιστημονικό πρόγραμμα που καταρτίζουν τα Κέντρα Πρόληψης
Βασικοί άξονες
Περιγραφή
Περιγραφή των κοινωνικο-δημογραφικών στοιχείων της περιοχής
Αρχική κατάσταση
Περιγραφή συναφών δράσεων και φορέων στον τομέα της πρόληψης
στην περιοχή
Θεωρητικό υπόβαθρο
Περιγραφή βασικής φιλοσοφίας των παρεμβάσεων που αναπτύσσονται
Για κάθε παρέμβαση που σχεδιάζεται γίνεται περιγραφή:
– της ομάδας-στόχος και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της
– του γενικού στόχου
Αναλυτικός σχεδιασμός παρεμβάσεων
– των ειδικών στόχων
– του σκεπτικού και του τρόπου οργάνωσής της
– του τύπου αξιολόγησης, των εργαλείων και των δεικτών που θα
χρησιμοποιηθούν
Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης παρεμβάσεων
Περιγραφή των οργανωτικών διαδικασιών για την υλοποίηση της παρέμβασης, καθώς και καθορισμός της διάρκειάς της και της απασχόλησης του
προσωπικού
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Το 2011 εκδόθηκε με πρωτοβουλία του ΕΚΤΕΠΝ,
και με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ, το Εγχειρίδιο για
την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες
γραμμές και σχεδιασμός παρεμβάσεων. Το βιβλίο
αυτό βασίζεται στο υλικό του Ευρωπαϊκού Κέντρου
(2010), Prevention and Evaluation Resources Kit
(PERK), ενώ οι βασικές αρχές που προτείνει βασίζονται στο Preventing drug use among children and
adolescents (Guide Red Book, 2003, 2nd edition)
του National Institute οn Drug Abuse (NIDA), στο
Best Practice Portal και στο σύστημα πληροφόρησης EDDRA (http://www.emcdda.europa.eu) του
Ευρωπαϊκού Κέντρου. Το Εγχειρίδιο περιλαμβάνει
βασικές έννοιες και ορισμούς, ενώ παράλληλα συγκεντρώνει τεκμηριωμένο υλικό, όπως αυτό έχει
προκύψει από σχετικές επιστημονικές μελέτες. Επίσης παρέχει υποστήριξη για το σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης, προτείνοντας και αναλύοντας
βασικούς άξονες σχεδιασμού και αξιολόγησης παρεμβάσεων πρόληψης. Επιπλέον, προκειμένου να
διευκρινιστούν θεωρητικά ζητήματα και να παρουσιαστεί η πρακτική τους όψη, δίνονται και παραδείγματα παρεμβάσεων. Η συγκεκριμένη έκδοση
αποτελεί μια προσπάθεια να διατυπωθούν για
πρώτη φορά στην Ελλάδα βασικές αρχές και κατευθυντήριες γραμμές στον τομέα της πρόληψης.
3.6.4 ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ
ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Η υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων, τόσο σε
εθνικό επίπεδο όσο και με τη συνεργασία άλλων
ευρωπαϊκών χωρών, συμβάλλει αδιαμφισβήτητα
στην αποτελεσματικότητα και στην ανάπτυξη προσεγγίσεων και μεθοδολογιών, καθώς και στη βελτίωση των παρεμβάσεων που υλοποιούνται.
Το 2011 πραγματοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ η «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (Έρευνα ESPAD)», σε
συνεργασία και με τη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ,
καθώς και με την υποστήριξη των Κέντρων Πρόληψης. Στην έρευνα συμμετείχαν 676 σχολικές μονάδες και στο σύνολό τους 37.000 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 13-19 ετών, ενώ τα αποτελέσματα της
έρευνας είναι αντιπροσωπευτικά για το σύνολο
47
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
της χώρας, κι επίσης τις περιφέρειες και τους νομούς (http://www.epipsi.gr).
από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προγράμματος από
το συγκεκριμένο δίκτυο.
Κατά τη διάρκεια του 2011 συνεχίστηκε η υλοποίηση του ευρωπαϊκού προγράμματος «TAKE CARE:
Strategies towards Responsible Alcohol Consumption for Adolescents in Europe», στο οποίο συμμετέχουν φορείς από 10 κράτη-μέλη με συντονιστή τη
Γερμανία. Από την Ελλάδα συμμετέχει ως εταίρος ο
ΟΚΑΝΑ, ενώ για την υλοποίησή του συνεργάζεται
με το Κέντρο Πρόληψης Ναρκωτικών Νομού Δωδεκανήσου ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το
2010, έχει διάρκεια 33 μήνες και χρηματοδοτείται
από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του
Προγράμματος για την Υγεία 2008-2013.
Το 2011 ολοκληρώθηκε η έρευνα που πραγματοποίησε το Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών του Νομού Κυκλάδων ΘΗΣΕΑΣ
ΚΥΚΛΑΔΩΝ, στο πλαίσιο της αξιολόγησης του έργου του. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2010 με
στόχο αφενός την αποτίμηση του έργου σε διαφορετικά νησιά της περιοχής ευθύνης του που γίνεται
με την οικογένεια –η οποία αποτελεί την πιο σταθερή και τη μεγαλύτερη ομάδα-στόχο διαχρονικά των
παρεμβάσεων που υλοποιεί– και αφετέρου τη διερεύνηση νέων αναγκών μέσα από τη βαθύτερη κατανόηση των ιδιαίτερων κοινωνικοπολιτισμικών χαρακτηριστικών των τοπικών κοινωνιών. Μια συνοπτική παρουσίαση της μεθοδολογίας της έρευνας,
καθώς και τα κύρια ευρήματα, είναι διαθέσιμα
στην ιστοσελίδα του ΘΗΣΕΑ ΚΥΚΛΑΔΩΝ.
(http://thiseaskyklades.gr/)
Επιπλέον, ο ΟΚΑΝΑ συμμετέχει στο ευρωπαϊκό
δίκτυο «Euridice: Ideas and Proposals for Intervention on Drug Addiction in the Workplace» με αντικείμενο την πρόληψη σε εργασιακούς χώρους. Το
2011 υποβλήθηκε πρόταση προς χρηματοδότηση
48
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
3.7 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα
υλοποιείται κατά βάση από το πανελλαδικό δίκτυο
των 71 Κέντρων Πρόληψης που λειτουργούν στο
πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική
Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς, από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και
Αθλητισμού στο πλαίσιο της υλοποίησης προγραμμάτων ΑΥ, καθώς και από άλλους κυβερνητικούς ή
μη κυβερνητικούς φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Ειδικότερα, τα Κέντρα Πρόληψης αναπτύσσουν παρεμβάσεις πρόληψης όχι
μόνο για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά
και παρεμβάσεις που εντάσσονται στο γενικότερο
πλαίσιο της πρόληψης των εξαρτήσεων και των
επικίνδυνων συμπεριφορών, καθώς και ευρύτερα
της προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας.
Το 2011 σημαντικές ήταν οι εξελίξεις στον τομέα της
πρόληψης της ουσιοεξάρτησης σε επίπεδο εθνικής
πολιτικής και συντονισμού με την ψήφιση και δημοσίευση άρθρου σχετικού με το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης και τη διεύρυνση
των δράσεών τους σε θέματα όχι μόνο πρόληψης
της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και ευρύτερα των εξαρτήσεων και της προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας, την υπουργική απόφαση του
Υπουργείου Παιδείας, όπου καθορίζεται το πλαίσιο
συνεργασίας με τα Κέντρα Πρόληψης, και το Μνημόνιο Συναντίληψης και Συνεργασίας μεταξύ Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και Υπουργείου Υγείας
και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Σε επίπεδο παρεμβάσεων πρόληψης, η δράση στη
σχολική κοινότητα παραμένει πάγια προτεραιότητα
τόσο σε επίπεδο χάραξης πολιτικής όσο και σε επί-
πεδο παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται.
Ωστόσο θα πρέπει να επισημανθεί η περιορισμένη
κάλυψη, καθώς ένα ελάχιστο ποσοστό μαθητών
από το συνολικό σχολικό πληθυσμό της χώρας
συμμετέχει σε παρεμβάσεις πρόληψης σε ετήσια
βάση. Όσον αφορά το πλαίσιο υλοποίησης παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα, η πρόσφατη Υπουργική Απόφαση αναμένεται να διευκολύνει το συντονισμό σε επίπεδο παρεμβάσεων
πρόληψης στα σχολεία, στο βαθμό που οι σχετικές
δυσκολίες έχουν επισημανθεί από τα Κέντρα Πρόληψης τα τελευταία χρόνια.
Όσον αφορά τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεμβάσεων πρόληψης, σημαντική εξέλιξη αποτέλεσε η λειτουργία στα τέλη του 2011 από τον ΟΚΑΝΑ
του Κέντρου Εκπαίδευσης και Εποπτείας στο πλαίσιο της κάλυψης εκπαιδευτικών αναγκών των στελεχών των Κέντρων Πρόληψης.
Επίσης, το 2011 πραγματοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ
η «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για
τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (Έρευνα
ESPAD)» σε συνεργασία και με τη χρηματοδότηση
του ΟΚΑΝΑ, καθώς και με την υποστήριξη των Κέντρων Πρόληψης. Η συγκεκριμένη έρευνα αποτελεί
εργαλείο για το έργο των Κέντρων Πρόληψης, παρέχοντας πολύτιμα στοιχεία για το σχεδιασμό των
παρεμβάσεων πρόληψης, καθώς τα αποτελέσματά
της είναι αντιπροσωπευτικά για το σύνολο της χώρας, τις περιφέρειες και τους νομούς.
Επισημαίνεται η σπουδαιότητα και η αναγκαιότητα
ανάπτυξης μεθόδων και εργαλείων αξιολόγησης
των παρεμβάσεων που υλοποιούν (βλ. επίσης
ΕΚΤΕΠΝ 2008).
Ιουλία Μπάφη, Ελευθερία Καναβού
49
3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
50
4. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ
ΧΡΗΣΤΩΝ
Ο υπολογισμός του πιθανού αριθμού προβληματικών χρηστών στην Ελλάδα εξακολουθεί να υπολογίζεται κάθε χρόνο με την εφαρμογή της διεθνώς
προτιμώμενης μεθόδου των πολλαπλών εγγραφών
(multiple records ή capture-recapture) στα ετήσια
δεδομένα του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας. Σε αυτή τη
μεθοδολογία η προσαρμογή ενός κατάλληλου στατιστικού μοντέλου στις εγγραφές χρηστών από τρεις
πηγές πληροφόρησης (ΚΕΘΕΑ, «18 ΑΝΩ», λοιπό
δίκτυο) επιτρέπει την εκτίμηση του μεγέθους του
«κρυμμένου πληθυσμού» των χρηστών που δεν
παρουσιάστηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία
κατά τη διάρκεια του έτους. Σύμφωνα με αυτή τη
διαδικασία, ως προβληματικός χρήστης ορίζεται
εκείνος που κάποια στιγμή θα ζητήσει τη βοήθεια
μιας θεραπευτικής υπηρεσίας για τη χρήση ηρωίνης. Η έλλειψη στοιχείων στην απαιτούμενη μορφή
από άλλες πηγές πληροφόρησης εκτός υπηρεσιών
θεραπείας, όπως οι ιατρικές υπηρεσίες και η Αστυνομία, στερεί τη δυνατότητα διασταύρωσης και βελτίωσης των εκτιμήσεών μας.
Για το έτος 2011 η εκτίμηση του συνολικού αριθμού
χρηστών ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία την
ηρωίνη είναι 20.473 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 18.529 – 22.688. Αυτή η εκτίμηση είναι μειωμένη σε σχέση με το προηγούμενο έτος (22.515 με
95% δ.ε. από 20.202 έως 25.171), αν και θα πρέπει
να ληφθεί υπόψη το μεγάλο εύρος των διαστημάτων εμπιστοσύνης. Με τη σειρά της, η εκτίμηση για
το έτος 2010 ήταν χαμηλότερη αυτής του 2009
(24.097 με 95% δ.ε. από 21.362 έως 27.272). Συνεπώς υπάρχουν ενδείξεις ότι έχει σταματήσει η
γενικώς αύξουσα τάση των εκτιμήσεων από το
2002. Ο Πίνακας 4.1 παρουσιάζει την ανάλυση του
αριθμού προβληματικών χρηστών ανά φύλο, ηλικία
και τόπο διαμονής. Ο Πίνακας 4.2 παρουσιάζει τις
αντίστοιχες εκτιμήσεις του αριθμού χρηστών που
κάνουν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα. Η
συνολική εκτίμηση των 7.847 (95% δ.ε. 6.904 –
9.951) είναι επίσης μειωμένη σε σύγκριση με τα δύο
προηγούμενα έτη.
Πίνακας 4.1: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία την ηρωίνη, ανά φύλο, ηλικία, τόπο διαμονής (2011)
Εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού
Εγγραφές
Κρυμμένος πλη*
θυσμός
Πληθυσμός
95% δ.ε.
4.561
15.912
20.473
18.529 – 22.688
Άνδρες
3.906
14.132
18.038
16.160 – 20.203
Γυναίκες
652
1.848
2.500
1.991 – 3.203
Σύνολο
**
Φύλο
Ηλικία
15-24
418
1.180
1.598
1.175 – 2.256
25-34
2.520
7.475
9.995
8.843 – 11.357
35-64
1.623
6.628
8.251
6.827 – 10.063
Αττική
2.028
6.028
8.056
7.000 – 9.337
Εκτός Αττικής
2.478
8.437
10.915
9.519 – 12.586
Τόπος διαμονής
*
**
Εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που δεν καταγράφηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2011.
Διάστημα εμπιστοσύνης.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
53
4. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ
Πίνακας 4.2: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών ηλικίας 15-64 ετών που έκαναν
ενέσιμη χρήση τον τελευταίο μήνα, ανά φύλο, ηλικία, τόπο διαμονής (2011)
Εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού
Εγγραφές
Κρυμμένος πλη*
θυσμός
Πληθυσμός
95% δ.ε.
2.104
5.743
7.847
6.904 – 9.951
Άνδρες
1.836
5.206
7.042
6.122 – 8.878
Γυναίκες
267
574
841
627 – 1.108
25-34
1.234
2.789
4.23
3.473 – 5.257
35-64
630
2.289
2.919
2.162 – 3.549
827
1.976
2.803
2.330 – 3.630
1.243
3.207
4.450
3.756 – 5.693
Σύνολο
**
Φύλο
Ηλικία
Τόπος διαμονής
Αττική
Εκτός Αττικής
*
**
Εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που δεν καταγράφηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2011.
Διάστημα εμπιστοσύνης.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Clive Richardson, Αργυρώ Ανταράκη
54
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ
ΒΟΗΘΕΙΑ
5.1 ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2011
ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΣΗ
Τα στοιχεία του ΔΑΘ για το 2011 προέρχονται από
82 από τις συνολικά 100 μονάδες του Δικτύου ΔΑΘ
(κάλυψη 82,0%) και αναφέρονται σε συνολικά 5.834
περιπτώσεις ατόμων που αιτήθηκαν και εντάχθηκαν
σε θεραπεία στις αναγνωρισμένες μονάδες θεραπείας / μείωσης της βλάβης της χώρας κατά τη
διάρκεια του έτους. Όπως φαίνεται στο Γράφημα
5.1, το 2011 συνεχίστηκε η αυξητική τάση στον
αριθμό των αιτήσεων για θεραπεία, γεγονός το
οποίο, μεταξύ άλλων, σχετίζεται με την αύξηση των
μονάδων υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ κατά το έτος
αυτό (βλ. Κεφάλαιο 6). Για τον παραπάνω λόγο,
περαιτέρω αύξηση του αριθμού των αιτήσεων αναμένεται και για το 2012.
Γράφημα 5.1: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό των ατόμων που αιτήθηκαν θεραπεία, στο σύνολο και
ανά τύπο προγράμματος (2002-2011)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
5.2 ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
ΠΟΥ ΑΙΤΗΘΗΚΑΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2011 –
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Τα χαρακτηριστικά των ατόμων που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011 παρουσιάζονται αναλυτικά στον
Πίνακα 5.1. Δύο στις 3 περιπτώσεις (63,5%) απευθύνθηκαν σε «στεγνά» προγράμματα, το 30,2%
εντάχθηκαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης,
ενώ 6,3% εξυπηρετήθηκαν σε μονάδες άμεσης
πρόσβασης. Για λιγότερους από τους μισούς
(44,3%, n=2.572) ήταν «πρώτη» θεραπεία – δηλαδή άτομα που δεν είχαν ενταχθεί ποτέ στο παρελθόν σε θεραπεία. Επιπλέον, στην πλειονότητά τους
είναι άνδρες (85,3%), ελληνικής υπηκοότητας
(93,0%), άνεργοι (64,3%) με κύρια ουσία κατάχρησης ταοπιοειδή (80,6%), αλλά με υψηλό ποσοστό
χρήσης πολλαπλών ουσιών (72,7%).
57
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
Πίνακας 5.1: Διαχρονικές τάσεις στα χαρακτηριστικά των ατόμων που αιτούνται θεραπεία (TDI)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
3.630
3.637
4.269
4.248
4.847
4.786
4.682
5.501
5.645
5.834
69,2
73,1
73,3
77,1
74,7
81,7
80,5
76,9
78,8
63,5
13,7
14,7
20,2
14,1
18,3
10,6
10,1
15,7
16,7
30,2
17,1
12,2
6,5
8,9
7,0
7,7
9,4
7,4
4,5
6,3
«Πρώτη» θεραπεία
49,8
52,6
51,7
52,8
49,7
47,1
47,7
47,7
43,3
44,3
Με προηγούμενη προσπάθεια θεραπείας
50,2
47,4
48,3
47,2
50,3
52,9
52,3
52,3
56,7
55,7
83,4
83,4
84,0
84,3
84,5
85,2
86,8
85,5
85,3
85,3
16,6
16,6
16,0
15,7
15,5
14,8
13,2
14,5
14,7
14,7
28,5
28,2
28,1
28,5
29,0
29,2
29,6
30,5
31,5
32,3
Μέση ηλικία (άνδρες)
28,9
28,6
28,5
28,9
29,3
29,4
29,7
30,9
31,8
32,7
Μέση ηλικία (γυναίκες)
26,4
26,0
26,1
26,7
27,8
27,5
28,3
28,2
30,0
29,7
Ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών
41,8
42,1
39,0
33,4
27,9
26,0
23,4
20,1
17,4
16,6
Ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών
35,2
37,3
41,9
46,3
51,6
54,6
56,8
56,6
54,1
50,6
Ηλικιακή ομάδα 35-64 ετών
23,0
20,7
19,1
20,3
20,5
19,5
19,9
23,3
28,6
32,8
42,6
47,8
50,9
51,0
46,1
45,3
46,0
45,4
40,4
39,7
Ο/η ίδιος /-α
37,7
32,4
28,3
28,9
32,4
32,4
30,6
32,7
37,9
35,4
Θεραπευτικό πρόγραμμα
7,5
7,8
7,8
8,5
8,6
7,9
8,3
8,2
6,7
6,5
Άλλες υπηρεσίες υγείας
3,0
3,0
3,4
4,2
3,6
3,6
5,1
4,1
4,0
3,1
Άλλο (γιατρός, κοινωνική υπηρεσία, αστυνομία κτλ.)
9,2
9,0
9,6
7,4
9,3
10,8
10,0
9,6
11,0
15,3
72,3
74,2
73,7
71,5
66,9
66,4
63,3
62,9
56,9
59,6
Μόνος /-η
10,2
8,1
9,2
10,3
11,9
11,0
12,4
13,3
14,2
15,3
Με σύντροφο
6,2
4,6
4,5
5,5
4,6
4,3
5,9
5,4
5,8
7,3
Με σύντροφο και παιδί
4,3
5,6
5,0
5,2
6,9
7,0
6,5
6,4
7,3
6,2
Με φίλους
1,7
1,9
1,2
1,2
1,5
2,4
2,1
2,2
2,6
2,3
Άλλο (μόνος /-η με παιδί κτλ.)
5,3
5,6
6,3
6,3
8,2
8,9
9,8
9,8
13,2
9,3
94,0
93,5
93,1
93,6
92,2
91,6
90,2
92,9
90,3
91,2
n
Τύπος θεραπείας
Στεγνό
Υποκατάστασης
Άμεσης πρόσβασης
Ιστορικό θεραπείας
Φύλο
Άνδρες
Γυναίκες
Ηλικία
Μέση ηλικία κατά την είσοδο στη θεραπεία
Πηγή παραπομπής
Οικογένεια ή φίλοι
Συνθήκες διαμονής
Με γονείς
Διαμονή
Σταθερή ή άλλη κατάσταση
6,0
6,5
6,9
6,4
7,8
8,4
9,8
7,1
9,7
8,8
Υπηκοότητα
Ελληνική
97,8
97,7
97,3
96,7
96,7
96,3
94,1
93,8
93,5
93,0
Αλλοδαπή
2,2
2,3
2,7
3,3
3,3
3,7
5,9
6,2
6,5
7,0
Μη σταθερή στέγη ή άστεγος /-η
Εργασιακή κατάσταση
Σταθερή εργασία
19,2
20,0
22,8
24,0
25,0
24,3
24,6
22,3
20,7
17,7
Άνεργος /-η
62,8
62,7
58,9
59,5
57,6
60,0
61,3
61,3
62,3
64,3
Περιστασιακή εργασία, φοιτητής /-ρια, άεργος κτλ.
18,0
17,3
18,3
16,5
17,4
15,7
14,1
16,4
17,0
18,0
2,3
1,6
1,2
1,6
1,7
1,3
1,7
1,5
2,0
2,4
Δημοτικό
25,1
25,3
23,6
22,0
21,9
21,9
22,3
22,4
22,5
22,2
Γυμνάσιο ή σχολή αντίστοιχου επιπέδου
32,7
33,0
34,8
32,6
31,8
30,7
30,8
29,0
28,8
29,3
Λύκειο ή σχολή αντίστοιχου επιπέδου
33,9
34,3
35,7
39,1
38,3
38,7
36,8
37,5
37,6
38,2
Ανώτερη ή ανώτατη σχολή (ολοκληρωμένη)
6,1
5,9
4,7
4,6
6,2
7,5
8,5
9,6
9,1
8,0
Ανώτερο ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό επίπεδο
Ποτέ στο σχολείο ή μόνο κάποιες τάξεις του Δημοτικού
58
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
3.630
3.637
4.269
4.248
4.847
4.786
4.682
5.501
5.645
5.834
Οπιοειδή
88,9
88,8
88,7
88,1
87,8
86,2
85,3
84,0
82,7
80,6
Κάνναβη
7,3
7,4
7,0
7,4
7,3
8,2
8,7
9,6
11,2
12,8
Κοκαΐνη / κρακ
1,3
1,5
2,2
2,4
2,6
3,8
4,0
4,5
4,4
4,3
Συνταγογραφούμενα φάρμακα (μη ιατρική χρήση)
1,4
1,6
1,2
1,2
1,3
1,5
1,2
1,4
1,2
1,6
Άλλες ουσίες
1,2
0,8
0,8
0,8
0,9
0,3
0,9
0,4
0,5
0,7
52,1
46,4
44,8
40,9
39,3
38,0
33,7
34,2
32,9
34,2
23,8
19,9
18,2
17,7
16,9
17,6
17,6
18,1
20,7
21,1
n
Κύρια ουσία
Τρόπος χρήσης (κύριας ουσίας)
Ενέσιμη
Κάπνισμα / εισπνοή
Βρώση / πόση
Μύτη
Συχνότητα χρήσης της κύριας ουσίας τις 30 τελευταίες
ημέρες
0-1 φορές την εβδομάδα
5,5
4,7
2,1
2,1
2,0
2,0
1,8
1,9
2,1
2,7
28,7
29,0
34,9
39,2
41,7
42,0
46,8
45,7
44,2
41,8
7,6
8,2
8,0
7,9
8,7
7,9
9,2
9,9
10,0
12,0
2-6 φορές την εβδομάδα
14,3
14,7
15,9
15,8
14,4
16,7
15,4
15,8
16,5
17,0
Καθημερινά
66,1
66,1
64,0
64,1
66,3
63,2
63,1
61,1
61,0
56,5
Καθόλου χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες
12,0
11,0
12,0
12,2
10,7
12,3
12,3
13,2
12,5
14,5
20,8
23,5
25,3
28,2
30,3
31,8
32,9
31,3
29,3
27,4
2 ουσίες
28,5
30,4
30,6
30,3
29,7
31,1
30,8
33,1
34,3
32,7
3 ουσίες
28,8
22,6
20,2
19,5
19,4
18,5
19,7
18,7
20,0
22,9
4 ή 5 ουσίες
22,0
23,5
23,9
21,9
20,5
18,6
16,5
16,8
16,4
17,1
Χρήστες πολλαπλών ουσιών (≥ 2 ουσίες)
79,3
76,5
74,7
71,7
69,6
68,2
67,0
68,6
70,7
72,7
Χρήση πολλαπλών ουσιών
Μία ουσία
Συμπεριφορά υψηλού κινδύνου
Ενέσιμη χρήση, ≥ 1 φορά σε όλη τη ζωή
80,4
78,3
76,7
73,8
74,3
72,0
70,2
70,8
70,2
71,2
Ενέσιμη χρήση, ≥ 1φορά τις 30 τελευταίες ημέρες
50,3
49,7
47,0
43,0
44,6
41,1
38,1
37,1
36,6
36,2
Κοινή χρήση σύριγγας, ≥ 1 φορά σε όλη τη ζωή
Κοινή χρήση σύριγγας, ≥ 1 φορά τις 30 τελευταίες
ημέρες
59,1
57,7
56,1
55,9
56,1
54,1
51,4
56,4
54,3
57,3
17,1
15,8
15,9
14,1
14,4
13,9
10,3
10,8
8,6
8,7
Ηλικία έναρξης και διάρκεια χρήσης
Μέση ηλικία έναρξης της χρήσης παράνομων ουσιών
16,0
15,9
15,9
16,0
16,0
16,1
16,0
16,3
16,3
16,1
Μέση ηλικία έναρξης της χρήσης της κύριας ουσίας
20,1
20,0
19,7
19,9
20,0
19,9
20,0
20,2
20,3
20,1
Μέση διάρκεια χρήσης της κύριας ουσίας (έτη)
7,8
7,8
7,5
7,6
7,9
8,2
8,4
8,9
9,7
10,5
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Το 44,3% των αιτήσεων για θεραπεία το 2011
(n=2.572) ήταν «πρώτη» θεραπεία – δηλαδή περιπτώσεις χρηστών που δεν είχαν ενταχθεί ποτέ
στο παρελθόν σε θεραπεία. Παρά τις διακυμάνσεις στα ενδιάμεσα έτη, αύξηση παρατηρείται γενικά μεταξύ 2002 και 2011 στον αριθμό των ατόμων που εντάσσονται για πρώτη φορά στη θεραπεία. Σε σύγκριση με το 2010, το 2011 ο αριθμός
των περιπτώσεων «πρώτης» θεραπείας παρουσιάζει αύξηση της τάξης του 5,4% (Γράφημα 5.2).
Ωστόσο, αύξηση μεταξύ 2002 και 2011 παρατη-
ρείται και στον ετήσιο αριθμό των αιτήσεων που
αφορούν περιπτώσεις χρηστών με «προηγούμενη» θεραπεία – στα άτομα δηλαδή που είχαν και
στο παρελθόν ενταχθεί σε κάποιο πρόγραμμα για
θεραπεία (1,5% αύξηση το 2011 συγκριτικά με το
2010). Μάλιστα, μετά το 2006 εντάχθηκαν ετησίως περισσότερα άτομα με «προηγούμενη» θεραπεία, από ό,τι άτομα «πρώτης» θεραπείας, γεγονός που έχει να κάνει με τα σχετικά υψηλά ποσοστά πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου από τα προγράμματα θεραπείας (βλ. Κεφάλαιο 6).
59
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
Γράφημα 5.2: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό και στο ποσοστό των ατόμων που αιτήθηκαν θεραπεία, ανάλογα με το αν αφορούν περιπτώσεις με «προηγούμενη» θεραπεία ή «πρώτη» θεραπεία
(2002-2011)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
5.3 ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
ΠΟΥ ΑΙΤΗΘΗΚΑΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2011
(N=5.834)
Κύρια ουσία κατάχρησης
Το 2011 τα άτομα που αιτήθηκαν θεραπεία ανέφεραν στην πλειονότητά τους ως κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη ή άλλα οπιοειδή (80,6%). Ακολουθούν η κάνναβη (12,8%), η κοκαΐνη ή κρακ
(4,3%) και οι «άλλες ουσίες» (κυρίως ηρεμιστικά ή
υπνωτικά χάπια) σε ποσοστό 2,3% (Γράφημα 5.3).
Συγκριτικά με τις περιπτώσεις «προηγούμενης»
θεραπείας, οι περιπτώσεις «πρώτης» θεραπείας
ανέφεραν σε σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό κατάχρηση ηρωίνης ή άλλων οπιοειδών (86,4% και
73,4%, αντίστοιχα) και σε υψηλότερο ποσοστό
(σχεδόν τριπλάσιο) προβλήματα με κάνναβη (7,0%
και 20,2%, αντίστοιχα) (Γράφημα 5.3). Περισσότεροι
από τους μισούς (56,5%) ανέφεραν καθημερινή
χρήση της κύριας ουσίας, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο μεταξύ των περιπτώσεων «πρώτης» θεραπείας (58,9%), συγκριτικά με τις περιπτώσεις
«προηγούμενης» θεραπείας (54,7%).
Στην Ευρώπη το 25% των χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία το 2010 ανέφεραν την κάνναβη ως κύρια ουσία κατάχρησης, ποσοστό που
την καθιστά τη δεύτερη συχνότερα αναφερόμενη ουσία μετά την ηρωίνη ή τα άλλα οπιοειδή το (48%). Το αντίστοιχο ποσοστό για την
κοκαΐνη ή το κρακ ήταν 15% (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2012).
Γράφημα 5.3: Κύρια ουσία κατάχρησης στα άτομα που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011, στο σύνολο και
ανάλογα με το αν αφορούν περιπτώσεις με «προηγούμενη» ή «πρώτη» θεραπεία (%)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
60
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
Η μέση ηλικία έναρξης της κύριας ουσίας ήταν το
2011 τα 20,1 έτη (5,9 έτη τυπική απόκλιση), με τη
μέση ηλικία να είναι υψηλότερη μεταξύ των περιπτώσεων «πρώτης» θεραπείας (20,8 έτη, τυπική
απόκλιση 6,4 έτη). Η μέση διάρκεια χρήσης της κύριας ουσίας είναι τα 10,5 έτη (6,9 έτη τυπική απόκλιση), μέση διάρκεια μικρότερη μεταξύ των περιπτώσεων «πρώτης» θεραπείας (9,6 έτη, τυπική
απόκλιση 7,3 έτη) (Πίνακας 5.1).
Μεταξύ 2002 και 2011 αύξηση παρατηρείται στον
αριθμό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία για
προβλήματα από τη χρήση ηρωίνης ή άλλων οπιοειδών. Αύξηση παρατηρείται και στον αριθμό των
αιτήσεων που αφορούν προβλήματα από τη
χρήση κάνναβης και κοκαΐνης, ιδιαίτερα μετά το
2008 (Γράφημα 5.4), με τις ομάδες αυτές να διεκδικούν ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των
χρηστών που αιτούνται θεραπεία ετησίως (Γράφημα
5.4). Ειδικότερα, μεταξύ 2008 και 2011 παρατηρήθηκε αύξηση της τάξης του 17,5% στον αριθμό των
ατόμων που ανέφεραν προβλήματα με τη χρήση
ηρωίνης ή άλλων οπιοειδών (6,0% αύξηση μεταξύ
των περιπτώσεων «πρώτης» θεραπείας). Μεγαλύτερη αύξηση (83,7% και 34,1%) παρατηρήθηκε ωστόσο κατά την ίδια περίοδο στον αριθμό των ατόμων που ανέφεραν ως κύρια ουσία κατάχρησης την
κάνναβη και την κοκαΐνη, αντίστοιχα (78,6% αύξηση
και 3,5% μείωση, αντίστοιχα, στις περιπτώσεις
«πρώτης» θεραπείας).
Γράφημα 5.4: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό και το ποσοστό των ατόμων που αιτήθηκαν
θεραπεία, ανά κύρια ουσία κατάχρησης (2002-2011)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
61
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
Τρόπος χρήσης (συνήθης)
Η «μύτη» αποτελεί το συνήθη τρόπο χρήσης της
κύριας ουσίας για το μεγαλύτερο ποσοστό των
χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011 (41,8%).
Ακολουθούν η ενέσιμη χρήση (34,2%), το κάπνισμα
/ εισπνοή από το στόμα (21,1%) και άλλοι τρόποι
(2,9%) (Γράφημα 5.5). Συγκριτικά με τις περιπτώσεις «προηγούμενης» θεραπείας οι περιπτώσεις
«πρώτης» θεραπείας αναφέρουν σε χαμηλότερο
ποσοστό ενέσιμη χρήση (Γράφημα 5.5), κάτι το οποίο ήταν αναμενόμενο, δεδομένου ότι στην υποομάδα αυτή των χρηστών παρατηρούνται χαμηλότερα ποσοστά χρηστών ηρωίνης ή άλλων οπιοειδών.
Γράφημα 5.5: Συνήθης τρόπος χρήσης στα άτομα που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011, στο σύνολο και
ανάλογα με το αν αφορούν περιπτώσεις με «προηγούμενη» ή «πρώτη» θεραπεία (%)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Η εισπνοή από τη μύτη αποτελεί μετά το 2006 το
συνήθη τρόπο χρήσης της κύριας ουσίας (με τα
ποσοστά να κυμαίνονται μεταξύ 41,7% και 46,8%).
Ως συνήθης τρόπος χρήσης η εισπνοή από τη μύτη
επικρατεί έως και το 2011, αν και μετά το 2008 τα
ποσοστά επικράτησης σταδιακά μειώνονται. Όπως
φαίνεται στο Γράφημα 5.6, μετά το 2008 παρατηρεί-
ται, επιπλέον, ανακοπή στην έως τότε μειούμενη
τάση της ενέσιμης χρήσης (αύξηση 7,2% από το
2010 στο 2011) και αύξηση στο ποσοστό των χρηστών που ανέφεραν κάπνισμα / εισπνοή από το
στόμα (αύξηση 5,3% από το 2010 στο 2011), ειδικά
στις περιπτώσεις «πρώτης» θεραπείας (δεν παρουσιάζεται σε Γράφημα).
Γράφημα 5.6: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτήθηκαν θεραπεία, ανά συνήθη
τρόπο χρήσης της κύριας ουσίας (2002-2011)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
62
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
Κατάχρηση πολλαπλών ουσιών
Σχεδόν τρεις στους 4 χρήστες που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011 (72,7%) ανέφεραν πολλαπλή χρήση –
κατάχρηση περισσότερων της μίας ουσιών, σημαντικά υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των ατόμων με
«προηγούμενη» θεραπεία (75,6%) συγκριτικά με τις
αιτήσεις για «πρώτη» θεραπεία (68,9%) (Γράφημα
5.7). Μεταξύ των χρηστών ηρωίνης ή άλλων οπιοειδών, η κάνναβη (55,8%), τα συνταγογραφούμενα
φάρμακα (κυρίως βενζοδιαζεπίνες) (55,9%) και η
κοκαΐνη / κρακ (36,8%) αποτελούν τις συχνότερα
αναφερόμενες ουσίες κατάχρησης εκτός της κύριας
ουσίας.
Γράφημα 5.7: Πολλαπλή χρήση, ενέσιμη χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες και κοινή χρήση χρησιμοποιημένης σύριγγας, στο σύνολο και ανάλογα με το αν αφορούν περιπτώσεις με «προηγούμενη» ή
«πρώτη» θεραπεία (%)
100
Ποσοστό , %
80
72,7
75,6
68,9
60
36,2
40
39,4
32,2
24,5
25,3
23,2
20
0
Χρήση
πολλαπλών ουσιών
Όλες οι αιτήσεις θεραπείας
Ενέσιμη χρήση
τις τελευταίες 30 ημέρες
Κοινή χρήση συριγγών
τις τελευταίες 30 ημέρες
Αιτήσεις με προηγούμενη θεραπεία
Αιτήσεις για πρώτη θεραπεία
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Ύστερα από μια τάση μείωσης μεταξύ 2002 και
2008, από το 2009 και μετά παρατηρείται αυξητική
τάση στο ποσοστό των ατόμων που αναφέρουν
κατάχρηση πολλών ουσιών. Σημαντικές αυξήσεις
παρατηρήθηκαν ιδιαίτερα στους χρήστες που ανέ-
φεραν 3 ή περισσότερες ουσίες κατάχρησης (Γράφημα 5.8). Παρόμοιες τάσεις χαρακτηρίζουν και τα
άτομα που αιτήθηκαν για πρώτη φορά (δεν παρουσιάζεται σε Γράφημα).
Γράφημα 5.8: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό κατάχρησης πολλαπλών ουσιών στα άτομα που
αιτήθηκαν θεραπεία (%)
100
Ποσοστό, %
80
60
40
20
0
2002
(3.630)
2003
(3.637)
2004
(4.269)
Χρήση πολλαπλών ουσιών
2005
(4.248)
1 ουσία
2006
(4.847)
2007
(4.786)
Έτος
2 ουσίες
2008
(4.682)
2009
(5.501)
3 ουσίες
2010
(5.645)
2011
(5.834)
4 ή 5 ουσίες
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
63
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
ριγγών κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίων ημερών
(Γράφημα 5.7).
Ενέσιμη συμπεριφορά
Επτά στις 10 αιτήσεις για θεραπεία (71,2%) ανέφεραν το 2011 ενέσιμη χρήση έστω και μία φορά σε
όλη τη ζωή. Οι μισοί από αυτούς (36,2%) ανέφεραν
ενέσιμη χρήση κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίων
ημερών, με το ποσοστό αυτό να είναι σημαντικά
χαμηλότερο μεταξύ των περιπτώσεων «πρώτης»
θεραπείας (32,2%) (Γράφημα 5.7). Λίγο περισσότεροι από τους μισούς (57,3%) ανέφεραν κοινή χρήση
συριγγών έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή. Οι μισοί από αυτούς (24,5%) ανέφεραν κοινή χρήση συ-
Ο αριθμός των ατόμων που ανέφεραν ενέσιμη και
των ατόμων που ανέφεραν κοινή χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες κατά την ίδια περίοδο αυξάνεται
διαχρονικά – ιδιαίτερα μετά το 2008 (Γράφημα 5.9),
Ως ποσοστό, ωστόσο, παρουσιάζει μείωση συγκριτικά με τα ποσοστά των χρηστών που δεν ανέφεραν ενέσιμη χρήση ή κοινή χρήση τις τελευταίες 30
ημέρες, τα οποία αυξάνονται διαχρονικά. Παρόμοιες
τάσεις χαρακτηρίζουν και τα ποσοστά των χρηστών
που απευθύνθηκαν για θεραπεία για πρώτη φορά.
100
3.000
80
2.500
2.000
60
1.500
40
1.000
20
0
Αριθμός, N
Ποσοστό, %
Γράφημα 5.9: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό ενέσιμης και κοινής χρήσης σύριγγας τις τελευταίες
30 ημέρες στα άτομα που αιτήθηκαν θεραπεία (2002-2011)
500
2002
(3.630)
2003
(3.637)
2004
(4.269)
2005
(4.248)
2006
(4.847)
2007
(4.786)
Έτος
Ενέσιμη χρήση (30 τελευταίες ημέρες, %)
Ενέσιμη χρήση (30 τελευταίες ημέρες, Ν)
2008
(4.682)
2009
(5.501)
2010
(5.645)
2011
(5.834)
0
Κοινή χρήση σύριγγας (30 τελευταίες ημέρες, %)
Κοινή χρήση σύριγγας (30 τελευταίες ημέρες, Ν)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά
Φύλο: Το 2011 οι αιτήσεις θεραπείας αφορούσαν
στην πλειονότητά τους άνδρες (85,3% και 14,7%
για άνδρες και γυναίκες, αντίστοιχα) – με την ίδια
αναλογία να χαρακτηρίζει και τις αιτήσεις για «πρώτη» θεραπεία (Γράφημα 5.10). Δεν παρατηρούνται
αλλαγές στα φύλα διαχρονικά (Γράφημα 5.11).
Ηλικία: Η μέση ηλικία κατά το αίτημα / εισαγωγή
στη θεραπεία ήταν τα 32,3 έτη (τυπική απόκλιση 8,6
έτη) – 31,8 έτη στις αιτήσεις για «πρώτη» θεραπεία
64
(τυπική απόκλιση 9,6 έτη). Υψηλότερη μέση ηλικία
παρατηρείται στους άνδρες (32,7 έτη), συγκριτικά
με τις γυναίκες (29,7 έτη), στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης (36,1 έτη), συγκριτικά με τα «στεγνά»
προγράμματα (30,1 έτη), και στους χρήστες ηρωίνης ή άλλων οπιοειδών (33,6 έτη, τυπική απόκλιση
8,0 έτη) και κοκαΐνης ή κρακ (32,2 έτη, τυπική απόκλιση 8,6 έτη), συγκριτικά με τους χρήστες κάνναβης (24,4 έτη, τυπική απόκλιση 8,5 έτη). Διαχρονικά
αυξάνεται η μέση ηλικία των χρηστών ανεξαρτήτως
της κύριας ουσίας κατάχρησης (Γράφημα 5.11).
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
Γράφημα 5.10: Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των ατόμων που αιτήθηκαν θεραπεία το
2011, στο σύνολο και ανάλογα με το αν αφορούν περιπτώσεις με «προηγούμενη» ή «πρώτη» θεραπεία (%)
100
85,3 84,4 86,7
93,0 95,8
89,9
Ποσοστό, %
80
70,8
64,3
60
56,0
46,2 47,2 44,6
40
20
8,8
0
Άνδρες
Ελληνική
υπηκοότητα
9,7
7,6
Μη σταθερή
στέγη / άστεγοι
Όλες οι αιτήσεις θεραπείας
Πρώτη φορά θεραπεία
Ολοκληρωμένο
τουλάχιστον το Λύκειο
Άνεργοι
Με προηγούμενη θεραπεία
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Γράφημα 5.11: Διαχρονικές τάσεις στα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των ατόμων που αιτήθηκαν θεραπεία (2002-2011)
100
Ποσοστό, %
80
60
40
20
0
2002
(3.630)
2003
(3.637)
2004
(4.269)
2005
(4.248)
2006
2007
(4.847)
(4.786)
Έτος
Άνδρες
Άνεργοι
Τουλάχιστον Λύκειο ολοκληρωμένο
Μη σταθερή στέγη ή άστεγοι
2008
(4.682)
2009
(5.501)
2010
(5.645)
2011
(5.834)
Κατοικούν με τους γονείς τους
Αλλοδαποί
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Ανάμεσα στις τρεις ηλικιακές ομάδες η ομάδα των
νεαρών ενηλίκων (25-34 ετών) αντιπροσωπεύει το
μεγαλύτερο ποσοστό αιτήσεων (50,6%) – ακολουθεί η ηλικιακή ομάδα 35-64 ετών (32,8%). Διαχρονικά –και ιδιαίτερα μετά το 2008– αυξάνεται το ποσοστό των ατόμων της ηλικιακής ομάδας 35-64 ετών
που αιτήθηκαν θεραπεία ετησίως (δεν παρουσιάζεται σε Γράφημα).
Υπηκοότητα: Μία στις 13 αιτήσεις για θεραπεία
(7,0%) αφορούσαν χρήστες αλλοδαπής υπηκοότητας – υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των αιτήσεων για
«πρώτη» θεραπεία (10,1%) (Γράφημα 5.10) και
μεταξύ των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες στις
μονάδες άμεσης πρόσβασης (17,2%). Διαχρονικά,
και ιδιαίτερα μετά το 2008, αυξάνεται ο αριθμός και
το ποσοστό των αλλοδαπών (Γράφημα 5.11).
Στέγη: Στη συντριπτική τους πλειονότητα (90,9%)
τα άτομα που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011 ανέφεραν σταθερή στέγη – ένας στους 11 (8,8%) ανέφερε
ως πρόσφατη κατάσταση «μη σταθερή στέγη» ή
«άστεγος» (Γράφημα 5.10). Στην πλειονότητά τους
65
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
(59,6%) επίσης ανέφεραν ότι κατοικούν «με τους
γονείς». Ένας στους 7 ζει μόνος (15,3%), ενώ σχεδόν ένας στους 10 (9,3%) ζει μόνο με παιδιά ή «σε
άλλη κατάσταση». Διαχρονικά μειώνεται το ποσοστό των χρηστών που αναφέρουν ότι κατοικούν με
τους γονείς τους, αν και μεταξύ 2010 και 2011 παρατηρήθηκε ανακοπή αυτής της τάσης και αύξηση
του ποσοστού (Γράφημα 5.11). Επίσης, διαχρονικά
αυξάνεται ο αριθμός και το ποσοστό των χρηστών
που αναφέρουν «μη σταθερή στέγη» ή «άστεγος»
(Γράφημα 5.11), τάση η οποία είναι πιο έντονη στον
πληθυσμό των χρηστών της Αθήνας και ιδιαίτερα
των χρηστών που δέχτηκαν υπηρεσίες στις μονάδες άμεσης πρόσβασης (δεν παρουσιάζεται σε
Γράφημα).
Απασχόληση: Δύο στις 3 αιτήσεις για θεραπεία
αφορούσαν άνεργους χρήστες (64,3%, 81,3% στα
άτομα που δέχτηκαν υπηρεσίες στις μονάδες άμεσης πρόσβασης) – σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό
μεταξύ των αιτήσεων για «πρώτη» θεραπεία
(56,0%). Ποσοστό 17,7% ανέφεραν το 2011 σταθερή απασχόληση, ενώ ένας στους 10 (10,0%) ανέφερε περιστασιακή απασχόληση. Διαχρονικά παρατηρείται αύξηση στον αριθμό και το ποσοστό των
χρηστών που αιτούνται θεραπεία και είναι άνεργοι
(Γράφημα 5.11).
Εκπαιδευτικό επίπεδο: Σχεδόν μία στις 2 αιτήσεις
για θεραπεία το 2011 (46,2%) ανέφερε ολοκληρωμένες σπουδές σε σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαί-
δευσης (Λύκειο ή αντίστοιχο) (Γράφημα 5.10), ποσοστό υψηλότερο στα «στεγνά» προγράμματα
(51,1%).
Αθήνα συγκριτικά με τις άλλες περιοχές
Τα χαρακτηριστικά των αιτούντων θεραπεία στην
Αθήνα διαφέρουν σε σύγκριση με εκείνα των άλλων
περιοχών. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 5.2, η Αθήνα
συγκεντρώνει υψηλότερα, συγκριτικά, ποσοστά αιτημάτων από χρήστες με «προηγούμενη» θεραπεία,
χρήστες με ιστορικό ενέσιμης χρήσης διάρκειας μικρότερης των δύο ετών, αλλοδαπούς χρήστες, άνεργους χρήστες, καθώς και από χρήστες που δηλώνουν «μη σταθερή στέγη» ή «άστεγοι». Στην Αθήνα παρατηρούνται χαμηλότερα, συγκριτικά, ποσοστά χρηστών που αναφέρουν την «ένεση» ως το
συνήθη τρόπο χρήσης – η «μύτη» επικρατεί ως συνήθης τρόπος.
Ωστόσο στην Αθήνα παρατηρούνται σημαντικά υψηλότερα ποσοστά χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών
με χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες που αναφέρουν
χρήση κοκαΐνης και χρηστών που αναφέρουν καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας. Τέλος, στην Αθήνα παρατηρούνται συγκριτικά με τις άλλες περιοχές της χώρας (6,5% και 1,7%, αντίστοιχα) υψηλότερα ποσοστά χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών που
αναφέρουν κοινή χρήση σύριγγας τις 30 τελευταίες
ημέρες με ταυτόχρονη χρήση διεγερτικών εκτός κοκαΐνης (δεν παρουσιάζεται σε Γράφημα).
Πίνακας 5.12: Διαφορές στα χαρακτηριστικά των αιτήσεων για θεραπεία σε Αθήνα και άλλες περιοχές (2011)
Αθήνα
Άλλες
περιοχές
Τιμή p
Άνδρες
84,4
86,4
p<0,05
Μέση ηλικία (έτη)
32,3
32,3
ns
«Πρώτη» θεραπεία
41,3
47,7
p<0,001
Ενέσιμη χρήση < 2 χρόνια
8,8
6,5
p<0,01
Ελληνική υπηκοότητα
90,6
96,1
p<0,001
Άνεργοι
65,8
62,5
p<0,01
Μη σταθερή στέγη / άστεγοι
11,0
6,3
p<0,001
«Ένεση» ως κύριος τρόπος χρήσης
26,4
43,3
p<0,001
Ενέσιμη χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες
30,4
42,8
p<0,001
Σύνολο αιτήσεων για θεραπεία (n=5.834)
66
*
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
Αθήνα
Άλλες
περιοχές
Τιμή p
Οπιοειδή ως κύρια ουσία χρήσης
93,9
96,1
p<0,05
Κοκαΐνη / κρακ ως κύρια ή δευτερεύουσα ουσία χρήσης
42,3
24,5
p<0,001
Διεγερτικά εκτός κοκαΐνης / κρακ ως κύρια ή δευτερεύουσα ουσία χρήσης
5,3
4,0
ns
Καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας
78,3
66,8
p<0,001
Κοινή χρήση σύριγγας τις 30 τελευταίες ημέρες
23,0
25,7
ns
Σύνολο αιτήσεων για θεραπεία (n=5.834)
*
Αιτήσεις για θεραπεία που ανέφεραν ενέσιμη
χρήση τις 30 τελευταίες (n=2.105)
* Σύγκριση ανάμεσα στην Αθήνα και στις άλλες περιοχές.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
5.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Τουλάχιστον 5.834 άτομα αιτήθηκαν και εντάχθηκαν
σε θεραπεία για προβλήματα από τη χρήση ναρκωτικών στα αναγνωρισμένα προγράμματα θεραπείας
/ μείωσης της βλάβης που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη χώρα, κυρίως άνδρες.
Η ηρωίνη ή άλλα οπιοειδή επικρατούν ως η κύρια
ουσία κατάχρησης, και μάλιστα ο αριθμός των ατόμων που ανέφεραν προβλήματα από τη χρήση αυτής της κατηγορίας ουσιών συνέχισε να αυξάνεται
και το 2011. Ωστόσο μεγαλύτερες ποσοστιαίες μεταβολές παρατηρήθηκαν στις αναφορές για κατάχρηση κάνναβης και κοκαΐνης ή κρακ (ιδιαίτερα σε
υποομάδες χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών στην
Αθήνα), γεγονός που οδηγεί σε αυξανόμενες ανάγκες στην παροχή υπηρεσιών μείωσης της βλάβης.
Μετά το 2007 το μεγαλύτερο ποσοστό των χρηστών
που αιτούνται ετησίως θεραπεία λαμβάνουν την
κύρια ουσία συνήθως από τη μύτη. Ωστόσο, τα τε-
λευταία δύο χρόνια παρατηρείται εκ νέου αύξηση
του ποσοστού των χρηστών που ανέφεραν την ένεση ως το συνήθη τρόπο χρήσης, γεγονός που
προειδοποιεί για τον αυξανόμενο κίνδυνο για μολύνσεις που συνδέονται με την ενέσιμη συμπεριφορά.
Αυξήσεις παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στο
ποσοστό των χρηστών που αναφέρουν προβλήματα από τη χρήση πολλαπλών ουσιών, ιδιαίτερα των
χρηστών που αναφέρουν χρήση τριών ή περισσότερων ουσιών.
Δείκτες συμπεριφοράς υψηλού κινδύνου, όπως η
καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας, η ενέσιμη
χρήση και η κοινή χρήση συριγγών τις 30 τελευταίες
ημέρες παρουσιάζουν τάσεις μείωσης για το σύνολο
των ατόμων που αιτούνται θεραπεία ιδιαίτερα μετά
το 2007. Ωστόσο η τάση αυτή διαφοροποιείται ανάμεσα στις διάφορες υποομάδες χρηστών, ιδιαίτερα
στην Αθήνα.
67
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
O Δείκτης Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) καταγράφει τον αριθμό, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά της χρήσης των ατόμων που απευθύνονται στα αναγνωρισμένα προγράμματα θεραπείας / μείωσης της βλάβης της χώρας για βοήθεια σε σχέση με προβλήματα από τη
χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Ο ΔΑΘ αποτελεί έναν από τους πέντε επιδημιολογικούς δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ από το
1994, προκειμένου να αποτυπώσει την κατάσταση του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ελλάδα. 1 Η
εφαρμογή του βασίζεται στο Ευρωπαϊκό Πρωτόκολλο (Standard Protocol 3,0) του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου. 2
Ο ΔΑΘ προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες σε σχέση με την πορεία του φαινομένου της εξάρτησης
στη χώρα, το προφίλ των εξαρτημένων ατόμων, τις μεταβολές στα πρότυπα χρήσης ουσιών (π.χ. ενέσιμη χρήση) και τους κινδύνους που συνδέονται με αυτά (π.χ. μολυσματικές ασθένειες). Επιπλέον
προσφέρει έμμεση πληροφόρηση για το ρυθμό εμφάνισης νέων περιπτώσεων εξαρτημένων χρηστών
(επίπτωση), μέσω της σύγκρισης των ποσοστών των ατόμων που ζητούν και εντάσσονται σε θεραπεία για πρώτη φορά (αιτήσεις για «πρώτη» θεραπεία) με αυτά των ατόμων που έχουν υποβληθεί σε
θεραπεία και στο παρελθόν (αιτήσεις με «προηγούμενη» θεραπεία).
Στο πλαίσιο εφαρμογής του ΔΑΘ, ως θεραπεία ορίζεται κάθε δραστηριότητα η οποία έχει στόχο να
βελτιώσει την ψυχολογική, σωματική ή κοινωνική κατάσταση των ατόμων που ζητούν βοήθεια για
προβλήματα από τη χρήση ναρκωτικών. Η θεραπεία παρέχεται συνήθως από εξειδικευμένες υπηρεσίες για χρήστες, αλλά μπορεί επίσης να δοθεί και από γενικές υπηρεσίες που προσφέρουν ιατρική και
ψυχολογική βοήθεια σε άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τα ναρκωτικά. Ο παραπάνω ορισμός, με την ευρεία του έννοια, περιλαμβάνει παρεμβάσεις οι οποίες αποσκοπούν στη μείωση της
βλάβης από τα ναρκωτικά σε ενεργούς χρήστες, κι επίσης εκείνες τις παρεμβάσεις των οποίων κύριος
στόχος είναι η αποτοξίνωση και η αποχή, μη ιατρικές αλλά και ιατρικές παρεμβάσεις, βραχείες παρεμβάσεις σε κρίση ή συμβουλευτική παρέμβαση ή υποστήριξη, καθώς επίσης και περισσότερο δομημένα
μακροχρόνια προγράμματα. Ως θεραπευτικό πρόγραμμα ορίζεται η υπηρεσία η οποία παρέχει θεραπεία, όπως αυτή ορίζεται παραπάνω, σε άτομα με προβλήματα ναρκωτικών. Τα θεραπευτικά προγράμματα μπορεί να βασίζονται σε δομές που είναι ιατρικές ή μη ιατρικές, δημόσιες ή ιδιωτικές, ειδικευμένες ή μη.
Οι παρατηρούμενες διαχρονικές μεταβολές στον αριθμό των ατόμων που καταγράφονται ετησίως μέσω του ΔΑΘ απεικονίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό την πραγματική τάση του φαινομένου της εξάρτησης και της προβληματικής χρήσης ναρκωτικών στην Ελλάδα. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι τα στοιχεία
του ΔΑΘ είναι ευαίσθητα τόσο σε μεθοδολογικούς παράγοντες όσο και σε παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με τη λειτουργία των μονάδων που συλλέγουν και διαχειρίζονται τα πρωτογενή στοιχεία. Έτσι,
για παράδειγμα, οι διαχρονικές μεταβολές στον ετήσιο αριθμό των καταγραφών στον ΔΑΘ μπορεί να
απεικονίζουν συγκυριακές μεταβολές στην επιδημιολογία, τις αντιλήψεις και τα κίνητρα που οδηγούν
τους χρήστες στη θεραπεία. Ενδέχεται, ωστόσο, να σχετίζονται με μεταβολές στην ευκολία ή δυσκολία
πρόσβασης στα προγράμματα, στη διαθεσιμότητα σε θέσεις θεραπείας και στο βαθμό διείσδυσης των
προγραμμάτων στην κοινότητα και στις ευάλωτες ομάδες. Μεταβολές στον ετήσιο αριθμό των καταγραφών του ΔΑΘ μπορεί, τέλος, να συνδέονται και με άλλους παράγοντες, όπως για παράδειγμα τις
1
2
68
http://www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_2_treatment-demand.php
http://www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/tdi
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
δυνατότητες που έχουν οι μονάδες σε ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους για τη συνεχή και πλήρη
συμπλήρωση και αποστολή των εντύπων του ΔΑΘ στο ΕΚΤΕΠΝ, καθώς και τη δυνατότητα που έχει
το ΕΚΤΕΠΝ για διαρκή εκπαίδευση και υποστήριξη των επαγγελματιών στις μονάδες / προγράμματα
σε θέματα συμπλήρωσης του εντύπου του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας.
Τάσος Φωτίου, Αργυρώ Ανταράκη
69
5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
70
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
6.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών και
το Υπουργείο Δικαιοσύνης (φυλακές Ελεώνα).
Οι βασικοί τύποι θεραπείας που παρέχονται στην
Ελλάδα για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης
είναι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις («στεγνά»
θεραπευτικά προγράμματα), η θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών και η σωματική αποτοξίνωση. Οι
επίσημα αναγνωρισμένοι φορείς οι οποίοι παρέχουν τους παραπάνω τύπους θεραπείας στη χώρα
μας είναι: ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ), το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικά δημόσια νοσοκομεία (σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ), το ανεξάρτητο σωματείο
ΘΗΣΕΑΣ στο πλαίσιο του Δήμου Καλλιθέας, το
Το 2011 στην Ελλάδα λειτουργούσαν συνολικά ενενήντα δύο (92) θεραπευτικά προγράμματα / μονάδες (εφεξής: δομές θεραπείας) που παρείχαν θεραπεία (βλ. Παράρτημα ΙΙ), εκ των οποίων σαράντα
δύο (42) μονάδες υποκατάστασης (33 μονάδες χορηγούν κυρίως βουπρενορφίνη και 9 μονάδες μεθαδόνη), 43 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα
(11 εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, 19 εξωτερικής
παραμονής ενηλίκων, 12 εξωτερικής παραμονής
εφήβων και ένα πρόγραμμα σωματικής αποτοξίνωσης), καθώς και 7 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα για φυλακισμένους και αποφυλακισμένους
χρήστες 1 (Γράφημα 6.1).
Γράφημα 6.1: Δομές θεραπείας για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης, ανά τύπο παρέμβασης (2000-2011)
100
Αριθμός μονάδων θεραπείας, N
92
80
73
69
60
49
56
77
57
43
40
25
31
26
20
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2008
2009
2010
2011
Σύνολο
25
26
31
43
49
56
57
2007
69
73
77
92
Μονάδες Υποκατάστασης*
5
6
5
11
15
17
17
24
24
25
42
Στεγνά Εξωτερικής Παραμονής Ενηλίκων**
8
8
9
11
11
13
13
14
15
18
19
Στεγνά Εσωτερικής Διαμονής Ενηλίκων***
8
8
8
8
9
9
10
11
12
12
12
Στεγνά Εξωτερικής Παραμονής Εφήβων****
3
3
7
11
12
13
13
15
16
15
12
Παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού
συστήματος
1
1
2
2
2
4
4
5
6
7
7
* Στις Μονάδες Υποκατάστασης δεν συμπεριλαμβάνονται 5 Μονάδες που έκλεισαν το 2011 (βλ. Παράρτημα ΙΙ: Υπηρεσίες Συμβουλευτικής και Θεραπείας).
** Στα
θεραπευτικά προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων έχει συμπεριληφθεί και ο Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ρεθύμνου του ΟΚΑΝΑ, ο οποίος λειτουργεί στο πλαίσιο της Μονάδας Εφήβων Ρεθύμνου του συγκεκριμένου φορέα, καθώς και ο Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ – Κέντρο Εμψύχωσης και Εξωτερικής Παρακολούθησης της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ, που παρέχει υπηρεσίες θεραπείας.
*** Στα θεραπευτικά προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων συμπεριλαμβάνεται και η Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης Χρ. Ρογκότης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ του ΨΝΘ.
****
Στα θεραπευτικά προγράμματα εξωτερικής παραμονής εφήβων δεν συμπεριλαμβάνονται η Μονάδα Εφήβων Θεσσαλονίκης ΝΑΥΤΙΛΟΣ του ΟΚΑΝΑ και το Πρόγραμμα Σωματικής Αποτοξίνωσης της Μονάδας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ του ΟΚΑΝΑ που έκλεισαν το 2011, ενώ έχει συμπεριληφθεί το Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων Ηρακλείου ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, που προσφέρει και υπηρεσίες θεραπείας.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
1
Για τις παρεμβάσεις στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού
συστήματος για φυλακισμένους και αποφυλακισμένους χρήστες, βλ. Ενότητα 2 του Κεφαλαίου 10.
73
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Στην προσπάθεια περαιτέρω επέκτασης του Προγράμματος Υποκατάστασης (ΠΥ), αλλά και μετακίνησης μονάδων, το 2011 ιδρύθηκαν από τον
ΟΚΑΝΑ είκοσι δύο (22) νέες Μονάδες Υποκατάστασης σε συνεργασία με δημόσια νοσοκομεία της
χώρας σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη, ενώ
ανεστάλη η λειτουργία πέντε (5) Μονάδων Υποκατάστασης που λειτουργούσαν στο κέντρο των προαναφερθεισών περιοχών.
Τον Αύγουστο του 2011 σε όλη την Ελλάδα λειτουργούσαν 25 Μονάδες Υποκατάστασης, ενώ
δύο μήνες μετά (Οκτώβριος 2011) ο αριθμός
τους σχεδόν διπλασιάστηκε (42). Τον Αύγουστο
του 2012 λειτουργούσαν 52 Μονάδες Υποκατάστασης, ενώ εκτιμάται ότι 13 επιπλέον μονάδες θα αρχίσουν να λειτουργούν τους επόμενους μήνες (Μίχα 2012). Η επέκταση του Προγράμματος Υποκατάστασης έγινε ώστε το ΠΥ
να μπορεί να ανταποκριθεί στα προβλήματα
των χρηστών και να μικρύνει η λίστα αναμονής,
η δε επέκτασή του επισπεύστηκε λόγω της ραγδαίας εξάπλωσης του ιού HIV στην Αθήνα το
2011.
To 2011, στο πλαίσιο των παρεμβάσεων για φυλακισμένους, άρχισε να λειτουργεί η Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ στις γυναικείες φυλακές του Ελεώνα Θηβών,1 όπου παραχωρήθηκε ειδικός χώρος αποκλειστικής χρήσης για
τις εξαρτημένες κρατούμενες.
Ωστόσο το 2011 ανεστάλη η λειτουργία του
Προγράμματος Σωματικής Αποτοξίνωσης της
Μονάδας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων
ΑΤΡΑΠΟΣ του ΟΚΑΝΑ, που λειτουργούσε σε
συνεργασία με την Ε΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας του ΟΚΑΝΑ και βρισκόταν σε φάση αξιολόγησης το 2010. Επίσης, το
2011 ανεστάλη η λειτουργία της Μονάδας Εφήβων Θεσσαλονίκης ΝΑΥΤΙΛΟΣ του ΟΚΑΝΑ, ενώ
το Κέντρο Συμβουλευτικής και Έγκαιρης Παρέμβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΑΝΤΑΣ έπαψε να προσφέρει υπηρεσίες θεραπείας το 2011.
Παράλληλα με τις θεραπευτικές παρεμβάσεις,
σημαντικές είναι επίσης και οι υπηρεσίες συμ
βουλευτικής που παρέχονται από τους προαναφερθέντες φορείς μέσα από τα Συμβουλευτικά
Κέντρα / Σταθμούς / Κέντρα Υποδοχής, Ενημέρωσης και Εισαγωγής (εφεξής: συμβουλευτικά
κέντρα), στα οποία γίνεται η πρώτη επαφή όσων
αναζητούν βοήθεια για θέματα χρήσης ουσιών.
Τα συμβουλευτικά κέντρα, κυρίως στην περίπτωση των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων
(«στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα), αποτελούν το πρώτο στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας των ατόμων που αναζητούν υποστήριξη
σε θέματα χρήσης ουσιών, όπου παρέχεται ενημέρωση, αξιολόγηση της κατάστασης, ατομική
και ομαδική συμβουλευτική / υποστήριξη, υπηρεσίες φροντίδας της υγείας, υποστήριξη οικογένειας, ενώ λειτουργούν και ως στάδιο προετοιμασίας για ένταξη στη θεραπευτική φάση.
Το 2011 λειτουργούσαν στην Ελλάδα συνολικά
σαράντα έξι (46) συμβουλευτικά κέντρα, εκ των
οποίων τριάντα δύο (32) απευθύνονταν σε ενήλικες, 2 δέκα (10) απευθύνονταν σε εφήβους και
νεαρούς ενήλικες 3 και τέσσερα (4) σε αποφυλακισμένους χρήστες 4 (βλ. Παράρτημα ΙΙ). Επιπλέον, από τα 46 συμβουλευτικά κέντρα τα 44 λειτουργούν στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, ενώ για το ΠΥ λειτουργούν δύο Κέντρα Υποδοχής, Ενημέρωσης και
Προσανατολισμού του ΟΚΑΝΑ σε Αθήνα και
Θεσσαλονίκη.
Το Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού Θεσσαλονίκης (ΚΥΕΠΘ) του ΟΚΑΝΑ
άρχισε να λειτουργεί το Νοέμβριο του 2011 με
στόχο τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου παροχής υπηρεσιών προς τα εξαρτημένα
άτομα μετά τη ραγδαία ανάπτυξη των Θεραπευτικών Μονάδων Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ στη
Θεσσαλονίκη.
2
3
4
74
Στα συμβουλευτικά κέντρα ενηλίκων συμπεριλαμβάνονται το
Ειδικό Ανοικτό Πρόγραμμα Εξαρτημένων Γονέων του ΚΕΘΕΑ
στη Θεσσαλονίκη και η Ανοικτή Θεραπευτική Δομή του ΚΕΘΕΑ
στη Θεσσαλονίκη που εκτός των άλλων παρέχουν και υπηρεσίες συμβουλευτικής.
Στα συμβουλευτικά κέντρα εφήβων και νεαρών ενηλίκων συμπεριλαμβάνεται και η Μονάδα Εφήβων Θεσσαλονίκης
ΝΑΥΤΙΛΟΣ του ΟΚΑΝΑ, η οποία στην παρούσα φάση παρέχει
κυρίως υπηρεσίες συμβουλευτικής.
Για παρεμβάσεις συμβουλευτικής και υποστήριξης για φυλακισμένους χρήστες, βλ. Ενότητα 2 του Κεφαλαίου 10.
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ – ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΤΟΥ
ΕΚΤΕΠΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Μια από τις βασικές δραστηριότητες του ΕΚΤΕΠΝ είναι η συλλογή και η προώθηση συγκρίσιμων στοιχείων
σχετικά με τις υπηρεσίες συμβουλευτικής και κυρίως θεραπείας για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης.
Όσον αφορά τις υπηρεσίες συμβουλευτικής, για τη συλλογή σχετικών στοιχείων χρησιμοποιείται το Ερωτηματολόγιο Συμβουλευτικού Κέντρου, το οποίο δημιουργήθηκε το 2011. Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο
συμπληρώνεται από κάθε κέντρο χωριστά μία φορά το χρόνο και συλλέγει πληροφορίες που αφορούν τα
χαρακτηριστικά των κέντρων, καθώς και συγκεντρωτικά στοιχεία για τους θεραπευομένους. Τα στοιχεία που
παρουσιάζονται στην παρούσα Έκθεση σχετικά με τις υπηρεσίες συμβουλευτικής προέρχονται κατά κύριο
λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των στοιχείων που απέστειλαν 39 από τα 42 συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν πανελλαδικά, ενώ όσον αφορά τέσσερα συμβουλευτικά κέντρα που απευθύνονται σε
αποφυλακισμένους χρήστες βλ. Κεφάλαιο 10. Από τα 42 συμβουλευτικά κέντρα, ένα κέντρο δεν ανταποκρίθηκε στη συλλογή στοιχείων του ΕΚΤΕΠΝ, ένα παρείχε μόνο υπηρεσίες θεραπείας κατά το έτος αναφοράς
και συμπεριλήφθηκε στην ανάλυση για τις υπηρεσίες θεραπείας, ενώ για τα δύο Κέντρα Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού του ΟΚΑΝΑ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη βλ. Ενότητα 6.2.1.
Σε σχέση με τις υπηρεσίες θεραπείας, για τη συλλογή σχετικών στοιχείων από τους φορείς το ΕΚΤΕΠΝ
χρησιμοποιεί το Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία, το οποίο αποτελεί τη δεύτερη αναθεωρημένη εκδοχή (Ιανουάριος 2010) του πρωτότυπου ερωτηματολογίου TUF A (Treatment Unit Form Α, έκδοση Ιουνίου 1997).
Το Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία συμπληρώνεται από κάθε δομή που παρέχει θεραπεία μία φορά το
χρόνο και συλλέγει πληροφορίες για τις υπηρεσίες που παρέχονται, καθώς και συγκεντρωτικά στοιχεία για
τους θεραπευομένους.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα Έκθεση σχετικά με τις υπηρεσίες θεραπείας προέρχονται
κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των ερωτηματολογίων που συμπλήρωσαν 79 από τις
85 δομές θεραπείας που λειτουργούν πανελλαδικά, ενώ τα επτά (7) προγράμματα που λειτουργούν σε φυλακές αναφέρονται στην Ενότητα 2 του Κεφαλαίου 10. Από τις 85 δομές εξαιρέθηκαν έξι (6), που δεν έδωσαν στοιχεία, ενώ το πρόγραμμα σωματικής αποτοξίνωσης περιγράφεται χωριστά στην Ενότητα 4 του Κεφαλαίου αυτού.
Πρέπει να σημειωθεί ότι, λόγω των συγκεντρωτικών στοιχείων που συλλέγονται από τις δομές συμβουλευτικής και θεραπείας, είναι αδύνατο να ελεγχθούν και να αποφευχθούν τυχόν διπλοεγγραφές ατόμων σε διαφορετικές δομές.
6.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΤΟ 2011
Στα συμβουλευτικά κέντρα, κυρίως στην περίπτωση
των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων («στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα), πραγματοποιείται η
πρώτη επαφή όσων αναζητούν θεραπεία για θέματα χρήσης ουσιών, πράγμα το οποίο και αποτελεί
το πρώτο στάδιο θεραπευτικής διαδικασίας. Αντίστοιχα, για το ΠΥ του ΟΚΑΝΑ λειτουργούν δύο Κέντρα Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (Αθήνας και Θεσσαλονίκης), ως στάδιο προετοιμασίας των ατόμων για την εισαγωγή τους στις
μονάδες υποκατάστασης.
75
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
6.2.1 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Συγκεκριμένα, το ΚΥΕΠ παρέχει ενημέρωση και
πληροφόρηση για όλα τα θεραπευτικά προγράμματα και ειδικότερα για το ΠΥ, παραλαμβάνει τις αιτήσεις συμμετοχής στο ΠΥ της Αττικής, χορηγεί έντυπο υλικό σε όλους όσοι προσέρχονται για να υποβάλουν αίτηση, κι επίσης διαχειρίζεται τη λίστα αναμονής των μονάδων υποκατάστασης της Αθήνας
και του Πειραιά.
Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και
Προσανατολισμού του ΟΚΑΝΑ στην Αθήνα
Το Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (ΚΥΕΠ) λειτουργεί από το 2002 στην Αθήνα με κύριο στόχο την αξιολόγηση των αναγκών
των εξαρτημένων ατόμων που ζητούν θεραπεία και
την παραπομπή τους στην κατάλληλη θεραπευτική
δομή (του ΟΚΑΝΑ ή άλλων φορέων). Απώτερος
σκοπός της υπηρεσίας αυτής είναι η παροχή πληρέστερων υπηρεσιών, ειδικότερα στα άτομα που
υποβάλλουν αίτηση για το (ΠΥ).
Το 2011 κατέθεσαν στο ΚΥΕΠ αίτηση για ένταξη σε
θεραπεία στο ΠΥ του ΟΚΑΝΑ για την Αθήνα συνολικά 1.321 άτομα, εκ των οποίων το 83% ήταν άτομα που έκαναν αίτηση για πρώτη φορά, ενώ το
84% των ατόμων ήταν άνδρες. Ο αριθμός των αιτήσεων που υποβλήθηκαν το 2011 στο ΚΥΕΠ σχεδόν
διπλασιάστηκε σε σχέση με το 2010, οπότε και ανερχόταν στις 675 αιτήσεις. Όσον αφορά το συνολικό αριθμό των αιτήσεων που δέχτηκε ο ΟΚΑΝΑ
από όλη την Ελλάδα για ένταξη στο ΠΥ, 2.773 άτομα κατάθεσαν αίτηση το 2011, καταγράφοντας τον
υψηλότερο αριθμό αιτήσεων στην ιστορία του ΠΥ
(Γράφημα 6.2).
Από την αρχή της λειτουργίας του Προγράμματος Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ (1995) μέχρι
και το τέλος του 2011 ο συνολικός αριθμός των
αιτήσεων που έχουν υποβληθεί ανέρχεται, βάσει αριθμού πρωτοκόλλου, στις 12.093.
Γράφημα 6.2: Διαχρονική τάση του αριθμού των αιτήσεων για θεραπεία για το Πρόγραμμα Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ (1995-2011)
2.773
3.000
2.274
Αριθμός, Ν
2.500
2.000
1.604
1.500
1.000
500
0
1.124
678
553
125
1995
782
964
609
435
342 174
1996
1997
714
534
180
509
416
93
1998 1999
958
2.211 2.246
1.859
1.587 1.594
1.071
990
687
646
847
534
112 117
2000
810
121
27
2001 2002
453
161
2003
853
350
2004
637
263
2005
1.751
1.269
681
719
302
258
675
216
2008
2009
2010
810
649
630
607
315
334
2006
2007
1.321
1.228
968
863
589
2011
Έτος
Σύνολο
Αθήνα
Θεσσαλονίκη
Υπόλοιπη Ελλάδα
ΠΗΓΗ: ΟΚΑΝΑ 2012
Εκτός από την παραλαβή των αιτήσεων συμμετοχής και τη διαχείριση της λίστας, το ΚΥΕΠ του
ΟΚΑΝΑ έχει την ευθύνη για τη λήψη ιστορικού και
την αξιολόγηση κάθε περιστατικού, κατόπιν συνεντεύξεως και με τη χρήση ειδικών διαγνωστικών
εργαλείων, αλλά και συζητήσεως με τον αιτούντα, η
οποία ανάλογα με την περίπτωση συνοδεύεται από
76
συστάσεις ή και παροτρύνσεις για την παρακολούθηση «στεγνού» προγράμματος και τη δημιουργία
φακέλου ασθενή, όταν πρόκειται να γίνει εισαγωγή
στο ΠΥ.
Συγκεκριμένα, το 2011 πραγματοποιήθηκαν 33 ομάδες προεισαγωγής, τις οποίες ολοκλήρωσαν
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
συνολικά 717 άτομα, τα οποία παραπέμφθηκαν σε
Μονάδες της Αττικής (μεθαδόνης και βουπρενορφίνης) κατόπιν παραπομπής τους από το ΚΥΕΠ για
παθολογικό, μικροβιολογικό, βιοχημικό και ακτινολογικό έλεγχο. Το 2011 παρατηρείται αύξηση του
αριθμού των ομάδων προεισαγωγής κατά 65% σε
σχέση με το 2010 (το 2010 συγκροτήθηκαν 20 ομάδες προεισαγωγής). Από το σύνολο των ατόμων
που ολοκλήρωσαν τις ομάδες προεισαγωγής εισήχθησαν σε μονάδες υποκατάστασης της Αττικής
συνολικά 565 άτομα, αύξηση της τάξης του 48% σε
σχέση με το 2010 (382 άτομα) (ΚΥΕΠ 2011).
Επιπλέον, το ΚΥΕΠ του ΟΚΑΝΑ προσφέρει από το
2007 υπηρεσίες και στο στενό περιβάλλον του χρήστη, που το 2011 εμπλουτίστηκαν διαμορφώνοντας
ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο παροχής υπηρεσιών σε
οικογένειες, γονείς, ζεύγη και άλλα συγγενικά πρόσωπα των εξαρτημένων ατόμων.
Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και
Προσανατολισμού Θεσσαλονίκης του ΟΚΑΝΑ
Το Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού Θεσσαλονίκης (ΚΥΕΠΘ) του ΟΚΑΝΑ λειτουργεί από το Νοέμβριο του 2011 με στόχο την
αναβάθμιση του τρόπου λειτουργίας του Προγράμματος Υποκατάστασης και τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τα εξαρτημένα άτομα
έπειτα από την επέκταση του ΠΥ στη Θεσσαλονίκη.
Στην παρούσα φάση η νεοσύστατη αυτή υπηρεσία
έχει, μεταξύ άλλων, υπό την ευθύνη της την παραλαβή των αιτήσεων των ενδιαφερομένων για ένταξη
στο ΠΥ, τη λήψη σύντομου ιστορικού, την ενημέρωση σχετικά με το ΠΥ στη Θεσσαλονίκη και γενικότερα στη Βόρεια Ελλάδα, τη διαχείριση της λίστας
αναμονής των μονάδων της Θεσσαλονίκης, την παραπομπή του ενδιαφερομένου σε άλλα θεραπευτικά
προγράμματα ανάλογα με την ηλικία, τις ανάγκες
και τον τόπο διαμονής του, την παραπομπή του σε
υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας, καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του οικογενειακού και
ευρύτερου υποστηρικτικού περιβάλλοντος του ενδιαφερομένου.
Τέλος, στους στόχους του περιλαμβάνονται η δικτύωση και η συνεργασία με θεραπευτικά προγράμματα, κοινωνικούς φορείς, υπηρεσίες υγείας
και μη κυβερνητικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης
που ασχολούνται με ευπαθείς ομάδες πληθυσμού.
Όσον αφορά τις εκτός Αττικής περιοχές όπου λειτουργούν μονάδες υποκατάστασης, την ευθύνη για
όλα τα παραπάνω έχουν οι ίδιες οι μονάδες
(http://www.okana.gr).
6.2.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ «ΣΤΕΓΝΩΝ»
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσαν στο ΕΚΤΕΠΝ τα
38 από τα 40 συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών
προγραμμάτων (βλ. Παράρτημα ΙΙ), το 2011 απευθύνθηκαν για υπηρεσίες συμβουλευτικής συνολικά
5.609 άτομα που αντιμετώπιζαν προβλήματα χρήσης ουσιών, εκ των οποίων τα 727 ήταν έφηβοι και
τα 4.882 ενήλικες.
Από το συνολικό αριθμό των ατόμων που απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα 3.100 άτομα
(ποσοστό 55,3%), απευθύνθηκαν σε αυτά για
πρώτη φορά. Το 83,5% του πληθυσμού των συμβουλευτικών κέντρων αποτελείται από άνδρες, ενώ
το 87,1% του συνόλου των ατόμων ήταν κάτω των
40 ετών.
Ως κύρια ουσία χρήσης από το σύνολο των θεραπευομένων αναφέρονται τα οπιούχα (80,8%), ενώ
από μικρότερο αριθμό θεραπευομένων αναφέρονται η κάνναβη (12,8%) και η κοκαΐνη (4,2%).
Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τα συμβουλευτικά
κέντρα εφήβων, τα μεγαλύτερα ποσοστά συγκεντρώνουν η κάνναβη και τα οπιούχα με ποσοστά
57,2% και 33,9%, αντίστοιχα, ενώ στα συμβουλευτικά κέντρα ενηλίκων τα οπιούχα αναφέρονται από
το μεγαλύτερο ποσοστό (87,7%) και η κάνναβη από
το 6,2% των ατόμων.
Η μέση διάρκεια προβλεπόμενης παραμονής
στη φάση του συμβουλευτικού κέντρου είναι 1-2
μήνες. Ωστόσο παρέχεται η δυνατότητα παραμονής
πέραν του προκαθορισμένου χρονικού διαστήματος
από το σύνολο σχεδόν των κέντρων.
Τα συμβουλευτικά κέντρα παρέχουν υπηρεσίες
προσαρμοσμένες στις ανάγκες πληθυσμών, οι οποίες ορίζονται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Συγκεκριμένα, 8 στα 10 κέντρα παρέχουν υπηρεσίες προσαρμοσμένες σε άτομα υπό δικαστική επιτήρηση ή αναστολή, περίπου 8 στα 10 σε πρόσφατα
77
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
αποφυλακισμένα άτομα, περίπου 8 στα 10 σε μετανάστες, 1 στα 2 σε αστέγους, 1 στα 2 σε μητέρες,
ενώ 8 στα 10 σε υποδίκους, 1 στα 2 σε άτομα με
ψυχιατρική συννοσηρότητα και 1 στα 2 σε εφήβους.
Θεραπευόμενοι
Όλα σχεδόν τα κέντρα παρέχουν ενημέρωση και
ευαισθητοποίηση, καθώς επίσης και ατομική και
ομαδική ψυχοθεραπεία. Μεγάλη έμφαση δίνεται
και σε θέματα προσωπικής υγιεινής και μολυσματικών ασθενειών, αφού όλα σχεδόν τα συμβουλευτικά κέντρα παρέχουν ενημέρωση και καθοδήγηση
στα ζητήματα αυτά, ενώ 8 στα 10 κέντρα παρέχουν, επιπλέον, συμβουλές και υποστήριξη σε νομικά θέματα.
Το 2011 η δηλωθείσα συνολική δυναμικότητα
των προαναφερθεισών θεραπευτικών δομών ήταν
7.853 άτομα (στοιχεία για 75 από τα 78 προγράμματα) (Γράφημα 6.3). Οι μονάδες υποκατάστασης
διαθέτουν τις περισσότερες θέσεις θεραπείας
(6.789, 86,5%, Γράφημα 6.6) σε σύγκριση με τα
«στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (1.064,
13,5%, Γράφημα 6.13), δηλαδή διαθέτουν πάνω
από 6 φορές περισσότερες θέσεις.
Όσον αφορά την έκβαση, από το σύνολο των ατόμων που δέχτηκαν τις υπηρεσίες των συμβουλευτικών κέντρων στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων το 14,5% (763 άτομα)
συνέχισε την παρακολούθηση του προγράμματος μέχρι το τέλος του 2011 (στοιχεία για 37 από
τα 38 συμβουλευτικά κέντρα). Το υπόλοιπο 85,5%
(4.504 άτομα) των ατόμων που δέχτηκαν τέτοιου
είδους υπηρεσίες το 2011 αποχώρησαν από τους
συμβουλευτικούς σταθμούς. Οι κύριοι λόγοι αποχώρησης από τα συμβουλευτικά κέντρα ήταν α) η
οικειοθελής αποχώρηση (44,5%), β) η εισαγωγή
στην κύρια φάση θεραπείας (40%) και γ) η παραπομπή σε άλλο κέντρο ή υπηρεσία (10%).
6.3 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟ 2011
Οι 78 δομές θεραπείας 5 οι οποίες παρείχαν στοιχεία για τις υπηρεσίες θεραπείας που προσέφεραν
το 2011 διακρίνονται στους ακόλουθους τύπους:
• 39 θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης.
Επτά (7) από αυτές τις μονάδες έχουν ως κύρια
ουσία χορήγησης τη μεθαδόνη, ενώ τριάντα
δύο (32) τη βουπρενορφίνη (για περισσότερες
πληροφορίες, βλ. Ενότητα 6.3.1).
• 39 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα. Πιο
συγκεκριμένα, πρόκειται για δέκα (10) προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, δεκαεπτά (17) εξωτερικής παραμονής ενηλίκων
και δώδεκα (12) εξωτερικής παραμονής εφή5
78
Για τη Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης βλ. Ενότητα 6.3.3,
ενώ για τα προγράμματα στις φυλακές βλ. Κεφάλαιο 10.
βων (για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε
Ενότητα 6.3.2).
Η δυναμικότητα αναφέρεται στο αριθμό των
κλινών / χώρων σε κέντρο εσωτερικής διαμονής ή στο μέσο όρο των χρηστών που
μπορούν να εξυπηρετηθούν μηνιαίως σε κέντρο ημερήσιας φροντίδας ή θεραπευτική
μονάδα εξωτερικής παραμονής.
Όσον αφορά το συνολικό αριθμό ατόμων που παρακολούθησαν την κυρίως θεραπευτική φάση κατά
το έτος αναφοράς πρόκειται για 9.047 άτομα, εκ
των οποίων 4.934 (54,5%) βρίσκονταν ήδη υπό
θεραπεία με την έναρξη του 2011, ενώ ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε 4.113
(45,5%) εξαρτημένους 6 (Γράφημα 6.3). Επιπρόσθετα, το 75% (6.783, Γράφημα 6.6) από το σύνολο αριθμό των θεραπευομένων για το 2011 βρίσκονταν σε μονάδα υποκατάστασης, ενώ το υπόλοιπο 25% (2.264, Γράφημα 6.13) σε «στεγνό»
θεραπευτικό πρόγραμμα.
Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2010
υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν θεραπευτικά προγράμματα πάνω από 1.100.000 εξαρτημένοι από παράνομες ουσίες. Από αυτούς περισσότεροι από τους μισούς παρακολούθησαν το Πρόγραμμα Υποκατάστασης.
(EMCDDA 2012)
6
Ο αριθμός των εισαγωγών αναφέρεται σε άτομα και όχι σε
περιστατικά, δεν περιλαμβάνονται δηλαδή επανεισαγωγές των
ίδιων ατόμων κατά τη διάρκεια του έτους στην ίδια δομή.
Ωστόσο δεν είναι εφικτός ο έλεγχος για τον αποκλεισμό διπλοεγγραφών μεταξύ των διαφορετικών δομών θεραπείας.
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Γράφημα 6.3: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του αριθμού των θεραπευομένων (2002-2011)
10.000
Αριθμός, Ν
8.000
7.160
6.000
4.000
2.000
5.135
3.745
2.156
2.157
1.588
0
2002
4.260
3.179
2.356
3.903
2.762
2.373
1.904
2003
2004
5.695
4.246
3.260
2.435
2005
6.125
5.731
4.478
4.088
3.341
7.547
6.038
8.296
9.047
7.853
6.610
5.156
4.546
4.934
4.113
2.784
2006
2007
3.072
3.001
3.140
2008
2009
2010
2011
Έτος
Δυναμικότητα
Εξαρτημένοι που συνεχίζουν τη
θεραπεία από το προηγούμενο έτος
Εισαγωγές
Σύνολο εξαρτημένων
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Κατά την περίοδο 2002-2011 παρατηρείται σταθερή αύξηση στη δυναμικότητα των θεραπευτικών προγραμμάτων. Η αύξηση αυτή αποτυπώνεται στο Γράφημα 6.3 και συνδέεται άμεσα με
την αύξηση των δομών θεραπείας στη διάρκεια
των ετών (Γράφημα 6.1). Πιο συγκεκριμένα, το
2011 παρατηρείται αύξηση στη δυναμικότητα των
θεραπευτικών δομών κατά 18,8% σε σχέση με το
2010, αύξηση που οφείλεται κυρίως στο άνοιγμα
των νέων μονάδων του ΠΥ.
Αντίστοιχα διαπιστώνεται αύξηση στο σύνολο
των ατόμων που εντάχθηκαν σε κάποια θεραπευτική δομή ανά έτος, όπως αυτό προκύπτει
από το άθροισμα των ατόμων που βρίσκονται
ήδη σε θεραπεία με την έναρξη του έτους αναφοράς και των εισαγωγών κατά το έτος αναφοράς
(το 2002 ήταν 3.745 άτομα, ενώ το 2011 ήταν
9.047 άτομα). Το 2011 διαπιστώνεται αύξηση και
στο σύνολο των ατόμων που εντάχθηκαν σε κάποια θεραπευτική δομή κατά 9,1% σε σχέση με το
2010, ενώ η αύξηση αυτή φαίνεται να οφείλεται
μόνο στην αύξηση των εισαγωγών κατά 31% σε
σχέση με το 2010 (Γράφημα 6.3).
Ως κύρια ουσία κατάχρησης αναφέρονται από
τους θεραπευομένους τα οπιούχα (6.782 άτομα,
86,5%), ενώ από μικρότερο αριθμό θεραπευομένων
αναφέρονται η κάνναβη (314 άτομα, 3,7%), η κοκαΐνη (179 άτομα, 2,3%) και τα υπνωτικά / κατασταλτικά (133 άτομα, 1,6%). Ενέσιμη χρήση πριν
από την ένταξή τους στη συγκεκριμένη δομή δήλωσαν 4.690 (59,8%) άτομα σε θεραπεία κατά τη
διάρκεια του έτους αναφοράς (στοιχεία για 74 από
τις 78 δομές). Από το σύνολο των ατόμων σε θεραπεία 3.133 (36%) είναι άνω των 40 ετών (στοιχεία
για 76 από τις 78 δομές). (Σε σχέση με την ηλικία,
όσον αφορά τις νέες εισαγωγές, βλ. επίσης Κεφάλαιο 5.)
Όσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, στοιχεία έδωσαν οι 75 από τις 78 δομές.
Συγκεκριμένα, 6.354 θεραπευόμενοι (74,5%) συνέχιζαν την παρακολούθηση του προγράμματος μέχρι
το τέλος του 2011, ενώ οι 2.179 θεραπευόμενοι
(25,5%) που αποχώρησαν από τα θεραπευτικά
προγράμματα είχαν ως κυριότερους λόγους α) την
οικειοθελή αποχώρηση (37,9%), β) την ολοκλήρωση της θεραπείας (22,6%), γ) την πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου (19,9%) και δ) την παραπομπή σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία (13,3%).
79
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Σύνολο θεραπευομένων για κάθε τύπο παρέμβασης
Στην Ελλάδα οι δομές που παρέχουν θεραπεία για την ουσιοεξάρτηση χωρίζονται σε τέσσερις διαφορετικούς
τύπους παρέμβασης: α) θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών, β) ψυχοκοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις
(εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, εξωτερικής παραμονής ενηλίκων, εξωτερικής παραμονής εφήβων), γ) ψυχοκοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος (βλ. Ενότητα 10.2) και
δ) σωματική αποτοξίνωση (βλ. Ενότητα 6.3.3 του παρόντος Κεφαλαίου).
Το 2011 ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν θεραπεία για κάθε τύπο παρέμβασης ανήλθε στους
9.721, εκ των οποίων οι 5.066 (ποσοστό που αντιστοιχεί στο 52,1% των θεραπευομένων) βρίσκονταν ήδη
σε κάποια θεραπευτική δομή με την έναρξη του 2011, ενώ 4.655 άτομα (ποσοστό που αντιστοιχεί στο
47,9%) εισήχθησαν κατά τη διάρκεια του 2011.
Αριθμός
θεραπευομένων
Τύπος παρέμβασης
Παρέμβαση υποκατάστασης
6.783
Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις («στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα)
2.264
Παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος
394
Μονάδες σωματικής αποτοξίνωσης
280
Συνολικός αριθμός θεραπευομένων
Στελέχωση
9.721
νέων μονάδων υποκατάστασης. Από το 2002 μέχρι
το 2011 ο αριθμός των εργαζομένων σε θεραπευτικές δομές αυξανόταν διαρκώς, με εξαίρεση το 2010,
οπότε και παρατηρήθηκε μείωση του αριθμού των
εργαζομένων της τάξης του 4,4% σε σχέση με το
2009 (Γράφημα 6.4).
Το 2011 στις θεραπευτικές δομές απασχολήθηκαν
συνολικά 1.113 άτομα (έμμισθο προσωπικό). Το
48,3% των ατόμων αυτών εργάζεται σε «στεγνά»
θεραπευτικά προγράμματα και το 51,7% σε μονάδες υποκατάστασης (Γράφημα 6.4).
Από το σύνολο των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης σε δομές θεραπείας 318 άτομα εργάζονται και σε άλλα προγράμματα του ίδιου φορέα ή σε
άλλες φάσεις (π.χ. επανένταξη).
Το 2011 παρατηρήθηκε αύξηση του αριθμού των
εργαζομένων της τάξης του 7,2% σε σχέση με το
2010, η οποία οφείλεται κυρίως στο άνοιγμα των
Γράφημα 6.4: Διαχρονική τάση του αριθμού των εργαζομένων σε δομές θεραπείας της ουσιοεξάρτησης (2002-2011)
1.200
Αριθμός, Ν
1.000
776
800
600
400
512
370
347
200
0
142
198
2002
2003
Σύνολο
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
80
361
302
2004
411
1.086
587
611
580
463
475
458
2008
2009
2010
1.038
1.113
860
663
545
1.050
502
365
358
2005
2006
2007
Έτος
Στεγνά Προγράμματα
538
575
2011
Πρόγραμμα Υποκατάστασης
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Στο Γράφημα 6.5 παρουσιάζονται οι ειδικότητες που
στελεχώνουν τις θεραπευτικές δομές. Το 2011 τα
μεγαλύτερα ποσοστά του έμμισθου προσωπικού
αντιστοιχούν σε διοικητικούς υπαλλήλους / προσωπικό λογιστηρίου / προγραμματιστές και φύλακες /
προσωπικό καθαριότητας / προσωπικό συντήρησης εγκαταστάσεων (22,9%, 255 εργαζόμενοι). Παρόμοια ποσοστά συγκεντρώνουν ειδικότητες όπως
ψυχολόγοι και οι άλλοι θεραπευτές / σύμβουλοι
(21,7%, 242 εργαζόμενοι) και νοσηλευτές / επισκέπτες υγείας (20,2%, 225 εργαζόμενοι). Ψυχίατροι
και ιατροί άλλων ειδικοτήτων αντιπροσωπεύουν το
11,1% των εργαζομένων (123 εργαζόμενοι) σε δομές θεραπείας, όπου στην πλειονότητά τους (ποσοστό 76%) απασχολούνται σε μονάδες υποκατάστασης (έναντι ποσοστού 24% που εργάζονται σε
«στεγνά» προγράμματα). Επίσης, στις θεραπευτικές δομές απασχολούνται εκπαιδευτές / καθηγητές /
γυμναστές (7,5%, 83 εργαζόμενοι, όλοι σε «στεγνά»
προγράμματα) ενώ ίδιο ποσοστό (7,5%) συγκεντρώνουν και οι κοινωνικοί λειτουργοί (83 εργαζόμενοι).
Γράφημα 6.5: Στελέχωση θεραπευτικών προγραμμάτων, ανά ειδικότητα (2011)
Αριθμός, Ν
0
50
100
150
200
250
Διοικητικοί Υπάλληλοι / Λογιστές / Προγραμματιστές (N=128)
Φύλακες / Καθαριστές / Συντηρητές εγκαταστάσεων (N=127)
255
Ψυχολόγοι (N=183)
Άλλοι θεραπευτές / σύμβουλοι (Ν=59)
242
Νοσηλευτές / Επισκέπτες υγείας
225
Ψυχίατροι (N=84)
Άλλοι ιατροί (N=39)
123
Καθηγητές / Γυμναστές
83
Κοινωνικοί λειτουργοί
83
Άλλοι
Κοινωνιολόγοι / Κοινωνικοί ανθρωπολόγοι
Προσωπικό έρευνας
300
64
21
17
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Εκτός από το έμμισθο προσωπικό, κατά το έτος
αναφοράς εργάστηκαν εθελοντικά στις προαναφερθείσες δομές θεραπείας 75 συνολικά άτομα (62 άτομα το 2010). Οι εθελοντές παρείχαν υπηρεσίες
διαφόρων ειδικοτήτων, όπως εκπαιδευτές / καθηγητές / γυμναστές, ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, ειδικοί επανένταξης, κοινωνικοί
λειτουργοί, νοσηλευτές / επισκέπτες υγείας, προσωπικό έρευνας, καθώς και ιατροί. Επιπλέον, 38
πρώην χρήστες εργάζονται έναντι αμοιβής σε θεραπευτικές δομές, ενώ 4 πρώην χρήστες απασχολούνται σε εθελοντική βάση. Οι υπηρεσίες που
προσφέρουν είναι κυρίως συνεδρίες ατομικής συμβουλευτικής, συντονισμός σε συνεδρίες ομαδικής
θεραπείας, διαλέξεις ή ομιλίες και δουλειά-στοδρόμο (street-work).
Με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών, το 2011 η πλειονότητα
των «στεγνών» προγραμμάτων (77%) πραγματοποίησαν κάποιο πρόγραμμα αξιολόγησης της θεραπευτικής διαδικασίας ή της θεραπευτικής έκβασης, ενώ μόνο δύο μονάδες υποκατάστασης ανέφεραν κάποια εσωτερική ή εξωτερική διαδικασία
αξιολόγησης.
Με στόχο τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, όλες σχεδόν οι θεραπευτικές δομές (9 στις
10) φροντίζουν για την παροχή επιμόρφωσης και
81
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
εκπαίδευσης στο προσωπικό, εξασφαλίζοντας κατά
κύριο λόγο τη συμμετοχή μέρους του προσωπικού
τους σε διαλέξεις / σεμινάρια που διοργανώνονται
είτε από το φορέα στον οποίο ανήκει η δομή είτε
από άλλους φορείς, καθώς και παρέχοντας επιστημονική εποπτεία στο θεραπευτικό προσωπικό.
6.3.1 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Βασικοί στόχοι του Προγράμματος Υποκατάστασης
του ΟΚΑΝΑ είναι η μείωση της χρήσης ναρκωτικών,
καθώς και των συναφών με τη χρήση προβλημάτων
(κοινωνικών και υγείας), η διασφάλιση της δημόσιας
υγείας από τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών,
καθώς και η παροχή υποστήριξης σε άτομα τα οποία επιθυμούν να απεξαρτηθούν από τις ουσίες.
Κύρια επιδίωξη αποτελεί η σταθεροποίηση σε έναν
κανονικό τρόπο ζωής, που θα συνοδεύεται από
βελτίωση των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, καθώς και από ενδιαφέρον για εκπαίδευση /
κατάρτιση, για εργασία και επαγγελματική αποκατάσταση.
Οι θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης διακρίνονται σε δύο βασικούς τύπους, σύμφωνα με την κύρια φαρμακευτική ουσία που χορηγείται α) στις μονάδες που εφαρμόζουν θεραπεία υποκατάστασης
με κύρια ουσία χρήσης τη μεθαδόνη (εφεξής: μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης) και β) στις μονάδες που χορηγούν βουπρενορφίνη ως υποκα-
τάστατο (εφεξής: μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης) (Παράρτημα ΙΙ).
Θεραπευόμενοι
Με βάση τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ (για 39 από τις
42 συνολικά μονάδες υποκατάστασης που λειτουργούσαν στα τέλη του 2011), η συνολική δυναμικότητα των μονάδων που παρείχαν θεραπεία υποκατάστασης το 2011 ήταν 6.789 θέσεις (στοιχεία για
38 από τις 39 μονάδες), ενώ ο συνολικός αριθμός
των θεραπευομένων που παρακολούθησαν το
Πρόγραμμα Υποκατάστασης ήταν 6.783 άτομα, εκ
των οποίων το 32,7% (2.218 άτομα) στις μονάδες
υποκατάστασης μεθαδόνης και το 67,3% (4.565
άτομα) στις μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης.
Ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται σε θεραπεία υποκατάστασης στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνεται διαρκώς. Το 2010 υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν πρόγραμμα υποκατάστασης περίπου 709.000 άτομα, ενώ το
2008 ο αριθμός αυτός ήταν 650.000 άτομα
και 500.000 το 2003 (EMCDDA 2012).
Από το σύνολο των εισαγωγών (2.584 άτομα)
που πραγματοποιήθηκαν το 2011 ποσοστό 16,9%
αντιστοιχεί σε μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης
και 83,1% σε μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης (Γράφημα 6.6).
Γράφημα 6.6: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που συνεχίζουν τη θεραπεία από το 2010 και εισαγωγές
το 2011 σε μονάδες υποκατάστασης (2011)
Αριθμός, Ν
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
2.169
Δυναμικότητα
4.620
6.789
1.781
Εξαρτημένοι που συνεχίζουν
τη θεραπεία από το 2010
2.418
4.199
437
Εισαγωγές το 2011
2.147
2.584
Μονάδες Υποκατάστασης Μεθαδόνης (Ν=7)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
82
Μονάδες Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης (Ν=32)
Σύνολο
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Το 2011 η συνολική δυναμικότητα των μονάδων
υποκατάστασης εμφανίζεται αυξημένη κατά 28,1%
σε σχέση με το 2010, 41,3% σε σχέση με το 2008
και πέντε φορές μεγαλύτερη σε σχέση με το 2002,
ενώ δεν παρατηρείται καμία διαφορά στη δυναμικότητα μεταξύ των ετών 2008 και 2009 (Γράφημα 6.7).
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 6.7, η αύξηση στη δυ-
ναμικότητα του Προγράμματος Υποκατάστασης
που παρατηρείται κατά το διάστημα 2008-2011 οφείλεται κυρίως στην αύξηση της δυναμικότητας
των μονάδων βουπρενορφίνης (100% αύξηση), ενώ
η δυναμικότητα στις μονάδες μεθαδόνης μειώθηκε
κατά 13%.
Γράφημα 6.7: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας στις μονάδες υποκατάστασης, ανά τύπο υποκατάστατου (2002-2011)
Αριθμός, Ν
8.000
6.789
6.000
4.804
4.000
2.155
1.790
1.310
2.000
1.310
0
2.299
2.630
2.169
2.670
2.120
1.010
1.075
741
2.680
2.505
2.240
1.985
2.063
4.620
3.250
3.060
2.804
5.300
4.800
365
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Έτος
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ:
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ
Μονάδες Υποκατάστασης Μεθαδόνης:
ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ
Μονάδες Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης:
ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Ο συνολικός αριθμός των θεραπευομένων αυξάνεται διαρκώς κατά τη δεκαετία 2002-2011. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τον αριθμό των θεραπευομένων, το 2011 παρατηρείται αύξηση 8,3% σε σχέση
με το 2010 και 34,4% σε σχέση με το 2008, ενώ
τετραπλασιάστηκε σε σχέση με το 2002 (Γράφημα
6.8). Επιπλέον, αύξηση κατά 43,7% εμφανίζεται και
στο συνολικό αριθμό των εισαγωγών (νέες εισα-
γωγές και επανεισαγωγές) σε σχέση με το 2010,
που οφείλεται κυρίως στο άνοιγμα των νέων μονάδων (Γράφημα 6.1). Η αύξηση του αριθμού των θεραπευομένων μεταξύ 2008 και 2011 οφείλεται αποκλειστικά στην αύξηση του αριθμού των ατόμων
στις μονάδες βουπρενορφίνης κατά 106%, αφού ο
αριθμός των ατόμων στις μονάδες μεθαδόνης μειώθηκε κατά 22% (Γράφημα 6.9).
Γράφημα 6.8: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του αριθμού των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης (2002-2011)
8.000
6.264
Αριθμός, Ν
6.000
5.045
1.616
2.000
1.310
931
0
3.596
3.336
4.000
685
2002
4.804
3.403
3.250
2.293
1.221
3.950
2.155
1.072
2003
2.804
1.500
2004
3.060
1.836
2.601
995
2005
5.360
4.800
3.836
6.783
6.789
5.300
4.466
2.748
4.199
2.584
1.202
2006
2007
1.642
1.524
2008
2009
1.798
2010
2011
Έτος
Συνολικός αριθμός θεραπευόμενω
κατά το έτος αναφοράς
Δυναμικότητα
Θεραπευόμενοι που συνεχίζουν
από το προηγούμενο έτος
Εισαγωγές κατά το έτος αναφοράς
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
83
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Γράφημα 6.9: Διαχρονική τάση του αριθμού των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης, ανά
τύπο υποκατάστατου (2002-2011)
8.000
6.783
6.264
Αριθμός, Ν
6.000
5.360
5.045
3.336
4.000
2.293
1.616
2.000
0
275
2002
2003
2.430
906
1.176
1.426
2004
2005
2006
2008
2009
Έτος
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ:
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΩΝ
2.895
2.218
2.479
2.215
2007
3.369
2.881
2.830
2.524
2.420
2.018
1.616
4.565
3.950
3.596
Μονάδες Υποκατάστασης Μεθαδόνης:
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΩΝ
2010
2011
Μονάδες Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης:
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΩΝ
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των θεραπευομένων το 2011, το 37,9% (2.568 άτομα) εντάχθηκε σε μονάδες υποκατάστασης στην Αθήνα, ένα
παρόμοιο ποσοστό (34,9%, 2.370 άτομα) εντάχθηκε σε κάποιες μονάδες που λειτουργούν σε άλλες
πόλεις της Ελλάδας, ενώ οι υπόλοιποι θεραπευόμενοι (27,2%, 1.845 άτομα) εντάχθηκαν σε μονάδες
στη Θεσσαλονίκη, ακολουθώντας την τάση που
παρατηρείται από το 2003 μέχρι το 2011 (Γράφημα
6.10). Ωστόσο, το 2011 ο αριθμός των θεραπευομένων στις μονάδες της Αθήνας μειώθηκε κατά
9,5% σε σχέση με το 2010, ενώ στη Θεσσαλονίκη
και στην υπόλοιπη Ελλάδα παρατηρήθηκε αύξηση
κατά 61,6% και 3,7%, αντίστοιχα. Επομένως, η αύξηση που παρατηρείται στον αριθμό των θεραπευομένων το 2011 οφείλεται κυρίως στην αύξηση του
αριθμού των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης της Θεσσαλονίκης (Γράφημα 6.10), αφού
στη Θεσσαλονίκη άνοιξαν οι πρώτες νέες μονάδες
το 2011, ενώ στην Αθήνα η έναρξη των περισσότερων νέων μονάδων πραγματοποιήθηκε προς το
τέλος του 2011, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν
περισσότερες νέες θέσεις θεραπείας στις αρχές του
2012.
Με βάση τα στοιχεία του ΟΚΑΝΑ (2012) πανελλαδικά, στα τέλη Μαρτίου 2012 παρακολουθούσαν το Πρόγραμμα Υποκατάστασης
συνολικά 7.338 άτομα: 2.801 στην Αθήνα,
2.074 στη Θεσσαλονίκη και 2.463 σε μονάδες
στην υπόλοιπη Ελλάδα. (ΟΚΑΝΑ 2012).
Γράφημα 6.10: Διαχρονική τάση του αριθμού των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης,
ανά γεωγραφική κατανομή (2003-2011)
8.000
Αριθμός, Ν
6.264
6.000
5.045
4.000
2.293
1.557
2.000
0
3.336
3.596
1.839
1.886
848
461
275
649
2003
2004
ΣΥΝΟΛΟ
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
84
6.783
5.360
3.950
2.019
950
1.062
869
760
2005
2006
Αθήνα
2.426
1.565
1.054
2007
2008
Έτος
Θεσσαλονίκη
2.651
1.514
2.838
2.284
1.195
1.142
2009
2010
Υπόλοιπη Ελλάδα
2.568
2.370
1.845
2011
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Λίστα αναμονής
Η ταχεία εξάπλωση του δικτύου των μονάδων υποκατάστασης οδήγησε σε περαιτέρω αύξηση του αριθμού των προσφερόμενων θέσεων σε θεραπεία
υποκατάστασης και ως εκ τούτου συνετέλεσε στη
μείωση της λίστας αναμονής, καλύπτοντας σταδιακά τις ανάγκες των χρηστών για εισαγωγή στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. Ωστόσο το πρόβλημα της
ύπαρξης λίστας αναμονής για ένταξη σε θεραπεία
εξακολουθεί να υπάρχει στις μονάδες της Αθήνας.
Αναλυτικότερα, στα τέλη Δεκεμβρίου του 2011 υ7
πήρχαν συνολικά σε εκκρεμότητα 4.275 αιτήσεις
για ένταξη στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης του
ΟΚΑΝΑ (μείωση κατά 20,8% σε σχέση με το 2010),
εκ των οποίων οι 3.838 (90%) αφορούν άτομα που
βρίσκονται σε αναμονή για τις 18 μονάδες υποκατάστασης της Αθήνας και του Πειραιά (αύξηση κατά
4% σε σχέση με το 2010). Στο Γράφημα που ακολουθεί φαίνεται ότι η λίστα αναμονής αποτελεί κατά
κύριο λόγο πρόβλημα για τις μονάδες υποκατάστασης της Αθήνας (Γράφημα 6.11).
Γράφημα 6.11: Διαχρονική τάση του αριθμού των χρηστών που βρίσκονται στη λίστα αναμονής για
ένταξη στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, ανά γεωγραφική κατανομή (2005-2011)
Αριθμός, Ν
8.000
6.000
5.261
4.681
3.850
4.000
2.000
0
5.394
4.275
3.875
2.757
2.828
585
739
508
2005
5.558
2006
3.157
3.569
3.771
3.689
930
1.117
1.072
996
308
Σύνολο
528
2007
Αθήνα
670
762
2008
2009
Έτος
Θεσσαλονίκη
3.838
633
2010
2011
335
102
Υπόλοιπη Ελλάδα
ΠΗΓΗ: ΟΚΑΝΑ 2012
Συγκεκριμένα, όσον αφορά την αύξηση της λίστας
η τάση αυτή αλλάζει το 2011, παρουσιάζοντας ση-
αναμονής στην Αθήνα κατά 4% μεταξύ 2010 και
μαντική μείωση κατά 90,5% σε σχέση με το 2010.
2011, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, ενώ σημαντικός αριθμός χρηστών εισάγονταν στις νέες μονά-
Για καθεμία από τις υπόλοιπες 13 μονάδες υποκα-
δες, προστίθεντο διαρκώς νέες αιτήσεις: ο αριθμός
τάστασης βουπρενορφίνης που λειτουργούν στην
των αιτήσεων που υποβλήθηκαν το 2011 σχεδόν
περιφέρεια (Παράρτημα ΙΙ) διατηρείται ξεχωριστή
διπλασιάστηκε σε σχέση με το 2010 (Γράφημα 6.2),
λίστα αναμονής. Το 2011, σε αυτές τις μονάδες 335
ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι η λίστα με τις αιτήσεις
συνολικά άτομα βρίσκονταν σε αναμονή, προκειμέ-
σε αναμονή για την Αθήνα μειώθηκε στις αρχές του
νου να ενταχθούν σε θεραπεία. Η λίστα αναμονής
2012 (βλ. ΟΚΑΝΑ 2012).
στην περιφέρεια παρέμενε σε σταθερά επίπεδα μεταξύ 2005 και 2010, αλλά η τάση αυτή αλλάζει το
Όσον αφορά τις 11 δομές της Θεσσαλονίκης, 102
2011, αφού μειώνεται σχεδόν στο μισό σε σύγκριση
άτομα βρίσκονται σε αναμονή για θεραπεία υποκα-
με το 2010 (Γράφημα 6.11).
τάστασης. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 6.11, υπήρχε σταδιακή αύξηση στη λίστα αναμονής στη
Θεσσαλονίκη μεταξύ των ετών 2005 και 2010, αλλά
7
Τα στοιχεία που δίνει ο ΟΚΑΝΑ αφορούν αιτούντες που δεν
έχουν ακόμη κληθεί για ένταξη στο ΠΥ και ο αριθμός τους
ποικίλλει κατά τη διάρκεια του έτους. Αιτούντες που έχουν
κληθεί αλλά δεν ανταποκρίθηκαν για διάφορους λόγους
(θάνατος, φυλάκιση, αλλαγή κατοικίας κτλ.) δεν συμπεριλαμβάνονται στη λίστα αναμονής.
85
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ση της θεραπείας9 αντιστοιχεί σε ποσοστό 1,2%
(79 άτομα) (Γράφημα 6.12).
Έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας
Η πλειονότητα των θεραπευομένων στις μονάδες
υποκατάστασης (86,1%, 5.687 άτομα) συνέχιζαν
τη θεραπεία μέχρι το τέλος του 2011, ενώ οι έξοδοι από τις μονάδες υποκατάστασης αντιστοιχούν
στο 1/7 περίπου (13,9%, 915 άτομα) του συνολικού
αριθμού των ατόμων που παρακολούθησαν το
Πρόγραμμα Υποκατάστασης το 2011 (στοιχεία για
38 από τις 39 μονάδες) (Γράφημα 6.12).
Ειδικότερα, το 2011 ο αριθμός των ατόμων που
έλαβαν πρόωρο εξιτήριο8 από το Πρόγραμμα Υποκατάστασης ανήλθε στους 254 (3,9% του συνολικού αριθμού των ατόμων που παρακολούθησαν
το Πρόγραμμα Υποκατάστασης), ενώ η παραπομπή σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία αντιστοιχεί σε
ποσοστό 3,6% (240 άτομα) του συνόλου των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης. Ποσοστό 3,2% (214 άτομα) διακόπτει την παρακολούθηση με δική του βούληση, ενώ η ολοκλήρω-
Για τα στοιχεία που αφορούν την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας πρέπει βέβαια να ληφθεί
υπόψη ότι οι μονάδες υποκατάστασης είναι κατά
κανόνα μακράς διαρκείας. Να σημειωθεί επίσης ότι
ποσοστό 59,5% από το σύνολο των θεραπευομένων που συμμετέχουν σε μονάδα υποκατάστασης
βρίσκονται σε θεραπεία για διάστημα μεγαλύτερο
του έτους (63,7% για το 2010).
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 6.12, η πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου φαίνεται να παρουσιάζει ανοδική
τάση από το 2006 μέχρι το 2010, ενώ το 2011 εμφανίζει μείωση κατά 12,6% σε σχέση με το 2010.
Τα ποσοστά της παραπομπής σε άλλη μονάδα ή
υπηρεσία, της οικειοθελούς αποχώρησης, καθώς
και της ολοκληρωμένης θεραπείας, παραμένουν
σταθερά κατά την περίοδο 2006-2011.
Γράφημα 6.12: Διαχρονική τάση της έκβασης της θεραπευτικής διαδικασίας στις μονάδες υποκατάστασης (2006-2011)
100
Ποσοστό, %
80
5,4
6,5
3,7
2,4
1,0 3,5
9,1
3,1
0,8
0,8 4,3
78,9
81,8
80,6
0,8
11,0
1,5
1,1
0,9 4,7
16,4
2,2
1,6
0,8
3,8
3,2
3,6
1,2
60
40
73,6
86,1
20
0
2006
2007
2008
Έτος
2009
Συνέχιση θεραπείας έως 31/12
Ολοκλήρωση θεραπείας
Παραπομπή
Οικειοθελής αποχώρηση
Θάνατος
Άλλο (π.χ. φυλάκιση)
2010
2011
Πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Το 2011 ως κυριότερος λόγος χορήγησης πρόωρου εξιτηρίου αναφέρεται η προσπάθεια εξαγωγής φαρμάκων (μεθαδόνης ή βουπρενορφίνης)
από τη μονάδα ή εισαγωγής ουσιών εντός της μονάδας (21,3%). Άλλοι λόγοι αποπομπής είναι η
απουσία από θεραπευτικές / συμβουλευτικές συνεδρίες (14,7%), η παραβίαση των κανόνων της
μονάδας (14,3%), η χρήση ουσιών εκτός της μο8
86
Ως «πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου» ορίζεται η αποπομπή από
τη μονάδα λόγω παραβιάσεων των κανονισμών πλαισίου λειτουργίας.
νάδας (12,4%), τα «ψευδή ούρα» (8,1%), η βίαιη
συμπεριφορά εντός της μονάδας (7%), η συμμετοχή σε άλλες, εκτός της χρήσης ουσιών, παράνομες
δραστηριότητες (4,7%), καθώς και η χρήση παράνομων ουσιών εντός της μονάδας (1,6%).
9
Στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης «ολοκληρωμένη θεραπεία»
θεωρείται η πλήρης αποχή από τη χρήση κάθε παράνομης
εξαρτησιογόνου ουσίας με παράλληλη μείωση ή πλήρη διακοπή του υποκατάστατου.
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Στελέχωση
Το 2011 ο αριθμός των εργαζομένων σε μονάδες
υποκατάστασης ανήλθε στους 575. Κατά την τριετία
2008-2010 ο αριθμός των εργαζομένων παρέμεινε
στα ίδια επίπεδα, ενώ σε σχέση με το 2010 παρατηρείται αύξηση της τάξης του 25,5% (Γράφημα
6.4).
Από τα 43 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα
που λειτουργούν στη χώρα τα 20 (ποσοστό 46,5%)
ανήκουν στο ΚΕΘΕΑ, τα 8 (ποσοστό 18,6%) ανήκουν στο 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου
Αττικής (ΨΝΑ), ενώ τα υπόλοιπα 15 ανήκουν στο
Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) και
σε άλλους φορείς (Παράρτημα ΙΙ).
Θεραπευόμενοι
6.3.2 «ΣΤΕΓΝΑ» ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ – ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Η πλειονότητα των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων εσωτερικής διαμονής ή εξωτερικής παραμονής ακολουθεί ένα πολυφασικό θεραπευτικό
σχήμα, που αποτελείται από: α) ενημέρωση, συμβουλευτική και κινητοποίηση για ένταξη σε δομή
κυρίως θεραπείας (βλ. Ενότητα 6.2), β) σωματική
αποτοξίνωση και θεραπεία και γ) επανένταξη (βλ.
Ενότητα 1 του Κεφαλαίου 10). Στους κύριους στόχους των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων
συμπεριλαμβάνονται η πλήρης αποχή από τη χρήση ουσιών, η βελτίωση των ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων του χρήστη, καθώς και της κατάστασης της υγείας του και των οικογενειακών και
κοινωνικών του σχέσεων, η μείωση της παραβατικής συμπεριφοράς και η επαγγελματική του κατάρτιση.
Το 2011 η συνολική δυναμικότητα της κυρίως θεραπευτικής φάσης των «στεγνών» θεραπευτικών
προγραμμάτων ήταν 1.064 θέσεις (στοιχεία για τα
37 από τα 39 προγράμματα) (Γράφημα 6.13). Το
μεγαλύτερο αριθμό σε προσφερόμενες θέσεις διαθέτουν οι δομές εξωτερικής παραμονής (64,8%,
689 θέσεις), έναντι των αντίστοιχων εσωτερικής
διαμονής (35,2%, 375 θέσεις).
Παρατηρείται διαρκώς αύξηση δυναμικότητας στα
«στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα από το 2002
μέχρι το 2010, ενώ αυτή η τάση άλλαξε το 2011,
οπότε και σημειώθηκε σημαντική μείωση των προσφερόμενων θέσεων για θεραπεία σε ποσοστό
18,8% σε σχέση με το 2010 (Γράφημα 6.14). Η μείωση αυτή, το 2011, μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι ανεστάλη η λειτουργία κάποιων «στεγνών» προγραμμάτων, κυρίως εξωτερικής παραμονής, ενηλίκων και εφήβων (βλ. Ενότητα 6.1: Εξελίξεις και νέες υπηρεσίες).
Γράφημα 6.13: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε
«στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2011)
Αριθμός, Ν
0
200
400
375
Δυναμικότητα
Εξαρτημένοι που συνεχίζουν τη
θεραπεία από το προηγούμενο
έτος
195
600
Εσωτερικής διαμονής
(Ν=10)
1.000
1.200
1.400
1.600
1.800
494
1.064
298
337
100
735
575
Εισαγωγές το 2011
800
204
Εξωτερικής παραμονής ενηλίκων
(Ν=17)
750
1.529
Εξωτερικής παραμονής εφήβων
(N=12)
Σύνολο
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
87
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Γράφημα 6.14: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, ανά
τύπο παρέμβασης (2002-2011)
Αριθμός, Ν
1.600
1.200
1.099
1.024
1.186
1.238
1.228
1.064
927
846
800
400
225
0
507
352
497
342
342
279
2003
540
356
550
423
561
387
240
290
280
2004
2005
2006
185
2002
1.310
365
305
257
2007
265
2008
2009
625
417
494
375
195
268
2010
2011
Έτος
ΣΤΕΓΝΑ:
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ
Εσωτερικής διαμονής:
ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ
Εξωτερικής παραμονής ενηλίκων:
ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ
Εξωτερικής παραμονής εφήβων:
ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Το 2011, 2.264 άτομα παρακολουθούσαν την κυρίως θεραπευτική φάση των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, με το 1/3 (ποσοστό 32,5%,
735 άτομα) να αντιστοιχεί σε άτομα που βρίσκονταν
ήδη υπό θεραπεία με την έναρξη του έτους. Σε
όλη τη διάρκεια του έτους πραγματοποιήθηκαν
1.529 εισαγωγές (ποσοστό 67,5%), εκ των οποίων
οι μισές (49,1%) φαίνεται να σημειώθηκαν στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων. Ακολουθούν οι εισαγωγές στα προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων (37,6%) και στην κυρίως
θεραπευτική φάση των προγραμμάτων εφήβων
(13,3%) (Γράφημα 6.13).
Σε αντίθεση με την τάση που παρατηρείται στη δυναμικότητα, ο συνολικός αριθμός των θεραπευομένων που βρίσκονταν σε θεραπεία σε κάποιο «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα παρουσίασε το 2011
αύξηση της τάξης του 11,4% σε σχέση με το 2010
(2.032 και 2.264 για το 2010 και το 2011, αντίστοιχα). Η αύξηση αυτή οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά
στην αύξηση του αριθμού των εισαγωγών στη φάση
της κυρίως θεραπείας κατά 14% (Γράφημα 6.15),
ενώ αφορά μόνο τις δομές εξωτερικής παραμονής
ενηλίκων, που εμφανίζουν αύξηση κατά 43% (Γράφημα 6.16).
Γράφημα 6.15: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του αριθμού των θεραπευομένων σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2002-2011)
4.000
Αριθμός, Ν
3.000
2.129
2.000
1.000
0
1.472
1.967
1.284
846
1.262
1.024
657
683
2002
2003
1.799
1.099
2.099
1.440
1.186
2.175
2.115
2.187
1.582
1.430
1.477
927
1.228
537
659
593
2004
2005
2006
2007
1.238
2.032
1.342
1.310
2.264
1.529
1.064
685
710
690
735
2008
2009
2010
2011
Έτος
Συνολικός αριθμός θεραπευόμενων
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
88
Δυναμικότητα
Θεραπευόμενοι που συνεχίζουν από
το προηγούμενο έτος
Εισαγωγές κατά τη διάρκεια
του έτους αναφοράς
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Γράφημα 6.16: Διαχρονική τάση του αριθμού των θεραπευομένων στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, ανά τύπο παρέμβασης (2002-2011)
3.000
Αριθμός, Ν
2.129
2.000
1.000
0
1.967
957
910
780
753
392
2002
304
2003
2.099
2.175
2.115
2.187
1.799
797
2004
898
888
772
230
851
280
232
303
2005
984
1.045
908
2006
ΣΤΕΓΝΑ:
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΩΝ
Εξωτερικής παραμονής ενηλίκων:
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΩΝ
Έτος
2007
2008
985
918
2.032
2.264
980
1.087
873
759
284
293
2009
2010
304
2011
Εσωτερικής διαμονής:
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΩΝ
Εξωτερικής παραμονής εφήβων:
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΩΝ
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας
Όσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, από το σύνολο των θεραπευομένων στα
«στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα το 2011 ένα
ποσοστό 65,5% (1.264 άτομα) εξήλθε από το πρόγραμμα, ενώ ποσοστό 34,5% (667 άτομα) βρισκόταν ακόμα σε θεραπεία στο τέλος του έτους αναφοράς (στοιχεία για 37 από τα 39 προγράμματα που
έδωσαν σχετικά στοιχεία). Το ποσοστό αυτό αφορά
θεραπευομένους στους οποίους η θεραπευτική διαδικασία βρισκόταν ακόμα σε εξέλιξη, λόγω της χρονικής στιγμής της εισαγωγής τους στο πρόγραμμα
και της προγραμματισμένης διάρκειας θεραπείας.
Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά το 2011:
Στα προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων το 34,6% των θεραπευομένων (302 άτομα) φαίνεται να διακόπτει πρόωρα τη θεραπευτική διαδικασία οικειοθελώς, ενώ ένα παρόμοιο
ποσοστό θεραπευομένων (30%, 262 άτομα) συνεχίζει τη θεραπεία μέχρι το τέλος του 2011. Το
ποσοστό των θεραπευομένων που αποχωρεί
από το πρόγραμμα έχοντας ολοκληρώσει τη θεραπεία ανέρχεται στο 23,9% (209 άτομα), ενώ
μόνο ένα στα 10 άτομα λαμβάνει πρόωρη χορή10
γηση εξιτηρίου από τα συγκεκριμένα προγράμματα (10,4%, 91 άτομα).
10
Στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων περίπου 4 στα 10 άτομα συνεχίζουν τη
θεραπεία μέχρι το τέλος του 2011 (37,9%, 286
άτομα). Ποσοστό 26,8% (202 άτομα) αποχωρεί
οικειοθελώς από το πρόγραμμα, ενώ το 20,4%
των θεραπευομένων (154 άτομα) ολοκλήρωσαν
τη θεραπεία. Ένας στους 10 θεραπευομένους
αποπέμπεται για παραβιάσεις των κανονισμών
πλαισίου λειτουργίας (10,1%, 76 άτομα).
Στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής εφήβων περίπου 4 στους 10 συνεχίζουν τη θεραπεία μέχρι το τέλος του 2011 (39,1%, 119 άτομα), ενώ παρόμοιο ποσοστό θεραπευομένων
αποχωρεί οικειοθελώς (35,5%, 108 άτομα). Περίπου ένας στους 6 εφήβους φεύγει από το πρόγραμμα έχοντας ολοκληρώσει την παρακολούθησή του (16,8%, 51 άτομα) και μόνο ένα μικρό
ποσοστό εφήβων λαμβάνει πρόωρη χορήγηση
εξιτηρίου (4,3%, 13 άτομα).
Αναλύοντας τους βασικότερους λόγους για τους
οποίους οι θεραπευόμενοι έλαβαν πρόωρο εξιτήριο
το 2011 παρατηρούνται τα ακόλουθα:
Από προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων οι θεραπευόμενοι αποπέμπονται κυρίως
λόγω βίαιης συμπεριφοράς εντός της μονάδας
(35,2%), παραβίασης κανόνων ή κανονισμών
της μονάδας / προγράμματος (13,2%), χρήσης
αλκοόλ (11%), χρήσης παράνομων ουσιών ε-
Ως «πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου» ορίζεται η αποπομπή από
το πρόγραμμα λόγω παραβιάσεων των κανονισμών πλαισίου
λειτουργίας.
89
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
κτός της μονάδας (8,8%), απουσίας από θεραπευτικές / συμβουλευτικές συνεδρίες (7,7%) και
χρήσης παράνομων ουσιών εντός της μονάδας
(6,6%).
Στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων οι κυριότεροι λόγοι αποπομπής είναι η
χρήση παράνομων ουσιών εκτός της μονάδας
(67,1%), η βίαιη συμπεριφορά εντός της μονάδας (11,8%), η παραβίαση άλλων κανόνων ή
κανονισμών της μονάδας / προγράμματος
(9,2%), η χρήση αλκοόλ (5,3%) και η απουσία
από θεραπευτικές / συμβουλευτικές συνεδρίες
(5,3%).
Τέλος, στις μονάδες εξωτερικής παραμονής
εφήβων οι σημαντικότεροι λόγοι πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου είναι η χρήση παράνομων
ουσιών εκτός της μονάδας (46,2%) και εντός της
μονάδας (15,4%), η απουσία από θεραπευτικές /
συμβουλευτικές συνεδρίες (15,4%), η χρήση αλ-
κοόλ (7,7%) και η συμμετοχή σε άλλες, εκτός της
χρήσης ουσιών, παράνομες δραστηριότητες
(7,7%).
Στο Γράφημα 6.17 παρουσιάζεται η έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας στα «στεγνά» θεραπευτικά
προγράμματα κατά την τελευταία εξαετία (20062011). Τα ποσοστά των ατόμων που αποχωρούν
οικειοθελώς από τα «στεγνά» προγράμματα, καθώς
και εκείνα των ατόμων που ολοκληρώνουν τη θεραπεία σε αυτά παραμένουν αμετάβλητα κατά την
περίοδο 2006-2011. Όσον αφορά τη δεύτερη κατηγορία, το 2010 αποτελεί εξαίρεση, αφού τότε είχαμε
αύξηση ποσοστού κατά 7% σε σύγκριση με το
2009. Τα ποσοστά πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου
φαίνεται να παραμένουν σταθερά από το 2006 μέχρι το 2010, ενώ το 2011 παρουσιάστηκε μικρή αύξηση κατά 1,4% σε σχέση με το 2010. Όσον αφορά
τα ποσοστά της παραπομπής σε άλλο πρόγραμμα,
παρέμειναν και αυτά σταθερά από το 2006 μέχρι το
2011.
Γράφημα 6.17: Διαχρονική τάση της έκβασης της θεραπευτικής διαδικασίας στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2006-2011)
100
Ποσοστό, %
80
60
30,6
28,9
26,6
27,4
7,4
1,4
7,4
2,0
7,4
1,1
8,0
1,4
23,6
22,5
23,0
36,9
39,1
40,9
0
2006
2007
Συνέχιση θεραπείας έως 31/12
Πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου
2008
Έτος
2009
Ολοκλήρωση θεραπείας
Οικειοθελής αποχώρηση
9,3
2,5
29,9
21,4
33,1
34,5
2010
2011
40
20
31,7
Παραπομπή
Θάνατος
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Στελέχωση
Το 2011 ο αριθμός των εργαζομένων στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα ανήλθε στους 538.
Ο αριθμός αυτός εμφανίζεται μειωμένος κατά 7,2%
σε σχέση με το 2010, με τη μείωση αυτή να οφείλεται κυρίως στην αναστολή της λειτουργίας κάποιων
«στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων. Πριν
από το 2011 ο αριθμός των εργαζομένων στα συ-
90
γκεκριμένα προγράμματα παρουσίαζε διαρκή αύξηση μέχρι το 2009, οπότε και ανακόπτεται αυτή η
αυξητική τάση (Γράφημα 6.4).
6.3.3 ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ
ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗΣ
Κατά τη διάρκεια του 2011 λειτούργησε στη χώρα
μας μία μόνο εξειδικευμένη δομή σωματικής αποτο-
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ξίνωσης, στο πλαίσιο του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ), καθώς το Πρόγραμμα Σωματικής Αποτοξίνωσης της Μονάδας
Εφήβων ΑΤΡΑΠΟΣ βρισκόταν σε φάση αξιολόγησης και η λειτουργία του ανεστάλη κατά το έτος αναφοράς. Η δηλωθείσα δυναμικότητα της Μονάδας
Σωματικής Αποτοξίνωσης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ είναι 19 άτομα ανά
μήνα. Βασικός στόχος της Μονάδας είναι η παροχή
φαρμακευτικής βοήθειας σε χρήστες –κυρίως ηρωίνης, αλλά και άλλων ουσιών– για την αντιμετώπιση
των σωματικών στερητικών συμπτωμάτων. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η ενημέρωση σε θέματα υγείας,
η πρόληψη της υποτροπής, καθώς και η ευαισθητοποίηση και η προετοιμασία για τη φάση της θεραπείας με τη λειτουργία ομάδων ψυχοθεραπείας.
Η προγραμματισμένη διάρκεια του Προγράμματος
είναι 21 ημέρες.
Το 2011 παρακολούθησαν τη Μονάδα Σωματικής
Αποτοξίνωσης (DETOX) συνολικά 280 άτομα, ενώ
ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε
272 άτομα. Όσον αφορά τους λόγους εξόδου από
τη συγκεκριμένη δομή, ποσοστό 54% ολοκλήρωσε
το πρόγραμμα και προωθήθηκε στην επόμενη φάση της θεραπευτικής διαδικασίας, 39,7% αποχώρησε οικειοθελώς και 6,3% έλαβαν πρόωρη χορήγηση
εξιτηρίου. Οι κυριότεροι λόγοι για πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου στη Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης
είναι η συμμετοχή σε παράνομες, εκτός της χρήσης
ουσιών, δραστηριότητες (35,3%), οι σεξουαλικές
σχέσεις μεταξύ των θεραπευομένων (35,3%) και η
βίαιη συμπεριφορά εντός της μονάδας (29,4%).
6.4 ΑΛΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας
Πρόκειται για το Ανοικτό Πρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών
και μελών των οικογενειών τους, που ανήκει στο
Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης και λειτουργεί από το Φεβρουάριο
του 2001. Χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μέσω του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ). Βασικό άξονα του προγράμματος αποτελεί η προαγωγή της
αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης
από ψυχότροπες ουσίες. Το πρόγραμμα είναι ανοιχτό, δεν υπάρχουν λίστες αναμονής, παρέχει τις
υπηρεσίες του δωρεάν και βασικός του στόχος είναι
η υποστήριξη των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν
προβλήματα εξάρτησης από τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια, καθώς και των οικογενειών τους. Το πρόγραμμα αυτό αποτελεί τη μοναδική κρατική πρόταση η οποία αξιοποιεί την ιδέα
της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης, με το μικρότερο οικονομικό κόστος σε σύγκριση με άλλα είδη παρέμβασης («στεγνά» ή υποκατάστασης).
Το 2011 συμμετείχαν στις δράσεις του προγράμματος 587 άτομα (αύξηση 18,8% σε σχέση με το
2010), εκ των οποίων 492 είχαν πρόβλημα εξάρτησης από τα ναρκωτικά, 73 από το αλκοόλ και 22
από τον τζόγο και τα τυχερά παιχνίδια. Επίσης, στο
πρόγραμμα συμμετείχαν 154 συγγενείς και φίλοι
εξαρτημένων χρηστών. Από το 2001 που άρχισε η
λειτουργία του προγράμματος, περισσότεροι από
2.500 εξαρτημένοι χρήστες και μέλη των οικογενειών τους έχουν λάβει υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής
υποστήριξης. Το πρόγραμμα υποστηρίζει σε ετήσια
βάση περισσότερους από 500 εξαρτημένους, ενώ
σε μηνιαία περισσότερους από 140 χρήστες ουσιών.
6.5 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ
Στη χώρα μας λειτουργούν σήμερα πέντε (5) δομές,
οι οποίες προσφέρουν θεραπευτικές υπηρεσίες και
για άλλες εξαρτήσεις στο πλαίσιο των φορέων που
παρέχουν θεραπεία για χρήση ναρκωτικών ουσιών
και αλκοόλ. Συγκεκριμένα πρόκειται για ένα (1) κέντρο υποδοχής και αντιμετώπισης διατροφικών διαταραχών, δύο (2) δομές που αφορούν τη προβληματική χρήση του διαδικτύου και δύο (2) μονάδες
απεξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια.
Το Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών του 18 ΑΝΩ
(ΨΝΑ) λειτούργησε για πρώτη φορά το 2008. Οι
υπηρεσίες του αφορούν άτομα εξαρτημένα και μη
από ουσίες, τα οποία είχαν ή έχουν στο ιστορικό
τους οποιουδήποτε τύπου διατροφική διαταραχή. Οι
υπηρεσίες οι οποίες παρέχονται είναι ατομική και
ομαδική ψυχοθεραπεία, ομάδες τέχνης και σωματικής έκφρασης, καθώς και εναλλακτικές ομάδες ψυχο-εκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος εξάρτησης
από τη χρήση του διαδικτύου λειτουργούν δύο δο-
91
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
μές, η Μονάδα Βραχύχρονης Παρέμβασης ΚΕΘΕΑ
ΠΛΕΥΣΗ και το Τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ). Όσον αφορά την
πρώτη δομή, από το 2010 το KEΘEA ΠΛEYΣH άρχισε να παρέχει υπηρεσίες σε νέους και τις οικογένειές τους που αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης από τη χρήση του διαδικτύου. Όσον αφορά το
Τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του 18
ΑΝΩ, δέχεται άτομα εξαρτημένα και μη από ουσίες
που είχαν ή έχουν στο ιστορικό τους οποιουδήποτε
τύπου προβληματική επαφή με τον ιστό, οι δε υπηρεσίες που παρέχονται είναι ατομική και ομαδική
ψυχοθεραπεία, ομάδες τέχνης και σωματικής έκφρασης, καθώς και εναλλακτικές ομάδες ψυχοεκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Επιπλέον, λειτουργούν δύο θεραπευτικές μονάδες,
μία μονάδα στην Αθήνα (ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ, Πρόγραμμα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά
Παιχνίδια) και μία μονάδα στη Θεσσαλονίκη (Ψυχοκοινωνικός – Θεραπευτικός και Συμβουλευτικός
Σταθμός για Άτομα Εξαρτημένα από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια, ΨΝΘ), στις οποίες απευθύνονται άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια.
Η πρώτη μονάδα παρέχει εξατομικευμένη θεραπεία
σε εξωτερική βάση. Το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει την κατάχρηση ή την εξάρτηση και τα προβλήματα που απορρέουν από αυτές, ενώ ουσιαστικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και η συμβολή του
στενού προσωπικού και οικογενειακού περιβάλλο-
92
ντος σε αυτή την προσπάθεια. Στους κύριους στόχους της μονάδας αυτής περιλαμβάνονται ο περιορισμός ή η πλήρης αποχή από το αλκοόλ και τα
τυχερά παιχνίδια, η αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας, η αποχή από
βίαιες ή παραβατικές μορφές συμπεριφοράς, η αποκατάσταση των οικογενειακών σχέσεων, η δημιουργική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, η πρόληψη της υποτροπής, καθώς και η ενημέρωση και η
ευαισθητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας σε σχέση
με τις «νόμιμες» εξαρτήσεις.
Η δεύτερη μονάδα λειτουργεί κυρίως σε επίπεδο
πρωτοβάθμιας περίθαλψης, με δυνατότητα ολοκληρωμένων θεραπευτικών ενεργειών. Οι υπηρεσίες
της μονάδας παρέχονται σε όσους θεωρούνται ότι
αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης ως χρήστες ή
έμμεσα, σε συμβουλευτικό επίπεδο, σε όσους ενδιαφέρονται ως συγγενείς χρηστών. Οι στόχοι του
σταθμού πέρα από το θεραπευτικό έργο επικεντρώνονται στην πρόληψη σε όλες τις βαθμίδες,
στην εκπαίδευση, στη διασύνδεση, στην έρευνα,
στη στατιστική επεξεργασία και στην ανάλυση θεμάτων εξάρτησης. Δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην επικοινωνία και στη συνεργασία της θεραπευτικής ομάδας
με την οικογένεια, τόσο στην πορεία προς την απεξάρτηση όσο και σε επίπεδο άλλου είδους διαταραχών.
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
6.6 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Το 2011 λειτουργούσαν στην Ελλάδα από επίσημα
αναγνωρισμένους φορείς συνολικά 92 δομές θεραπείας για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης, οι
οποίες χωρίζονται σε τρεις βασικούς τύπους: α)
ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις («στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα), β) θεραπεία υποκατάστασης
οπιοειδών και γ) σωματική αποτοξίνωση. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται για το 2011 αντιστοιχούν
στο 93% των δομών που λειτουργούν στην Ελλάδα
και ανταποκρίθηκαν στο σύστημα τεκμηρίωσης και
πληροφόρησης του ΕΚΤΕΠΝ.
Σημαντική εξέλιξη αποτέλεσε η επέκταση του Προγράμματος Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, καθώς
κατά τη διάρκεια του έτους ιδρύθηκαν 22 νέες μονάδες υποκατάστασης σε συνεργασία με δημόσια
νοσοκομεία της χώρας σε Αττική και Θεσσαλονίκη.
Το σύνολο των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες
θεραπείας ανήλθε σε 9.047 άτομα, εκ των οποίων
4.934 άτομα βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία κατά
την έναρξη του 2011, ενώ ο συνολικός αριθμός των
εισαγωγών ανέρχεται σε 4.113 εξαρτημένους. Το
75% των θεραπευομένων βρίσκονταν σε μονάδα
υποκατάστασης, ενώ το υπόλοιπο 25% σε «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα. Κατά το έτος αυτό
παρατηρείται αύξηση στο σύνολο των ατόμων που
εντάχθηκαν σε κάποια θεραπευτική δομή κατά 9,1%
σε σχέση με το 2010, κυρίως λόγω της αύξησης
των εισαγωγών κατά 31% σε σχέση με το 2010 και
ακολουθείται ανοδική τάση στο σύνολο των υπό
θεραπεία ατόμων, τάση η οποία παρατηρείται από
το 2002.
Όσον αφορά τις μονάδες υποκατάστασης, ο αριθμός των θεραπευομένων αυξάνεται συνεχώς από
το 2002 μέχρι το 2011, ενώ το 2011 ο αριθμός των
εισαγωγών αυξήθηκε κατά 43,7% σε σχέση με το
2010, γεγονός που οφείλεται στο άνοιγμα των νέων
μονάδων του ΟΚΑΝΑ.
Όσον αφορά τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα παρατηρείται αύξηση κατά 11,4% στον αριθμό
των θεραπευομένων σε σχέση με το 2010, η οποία
οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση των εισαγωγών στην κυρίως θεραπευτική φάση κατά 14%,
γεγονός που παρατηρείται κυρίως στις δομές εξωτερικής παραμονής ενηλίκων, που εμφανίζουν αύξηση κατά 43% στον αριθμό των θεραπευομένων
σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Επίσης, κατά τη διάρκεια του 2011 παρακολούθησαν την εξειδικευμένη δομή σωματικής αποτοξίνωσης συνολικά 280 άτομα, εκ των οποίων τα 272
αποτελούν εισαγωγές κατά το έτος αναφοράς.
Παράλληλα με τις θεραπευτικές παρεμβάσεις προσφέρθηκαν και υπηρεσίες συμβουλευτικής στα άτομα που αναζητούν υποστήριξη σε θέματα χρήσης
ουσιών, μέσα από τα 46 συμβουλευτικά κέντρα που
λειτουργούν στη χώρα. Όσον αφορά τα συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, το 2011 έλαβαν υπηρεσίες συμβουλευτικής συνολικά 5.609 άτομα που αντιμετώπιζαν προβλήματα χρήσης ουσιών, εκ των οποίων τα 3.100 (55,3%) ήταν άτομα
που απευθύνθηκαν για πρώτη φορά. Επιπλέον,
κατά το έτος αυτό κατέθεσαν αίτηση στο Κέντρο
Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού του
ΟΚΑΝΑ για ένταξη σε θεραπεία στο Πρόγραμμα
Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ για την Αθήνα συνολικά 1.321 άτομα, εκ των οποίων το 83% έκανε αίτηση για πρώτη φορά. Αντίστοιχο κέντρο λειτουργεί
από το Νοέμβριο του 2011 και στη Θεσσαλονίκη
(ΚΥΕΠΘ), μετά την επέκταση του Προγράμματος
Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ στη Θεσσαλονίκη.
Σόνια Παπαδοπούλου, Λία Μαλέττου, Ιουλία Μπάφη
93
6. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΗ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ
Το πρώτο θεραπευτικό πρόγραμμα στην Ελλάδα για τα ναρκωτικά ήταν η θεραπευτική κοινότητα ΙΘΑΚΗ, η
οποία ιδρύθηκε το 1983 στη Σίνδο Θεσσαλονίκης.
Σήμερα υπάρχουν συνολικά 12 προγράμματα εσωτερικής διαμονής, από τα οποία τα έξι (6) είναι θεραπευτικές κοινότητες και ένα (1) πρόγραμμα σωματικής αποτοξίνωσης.
Το ΚΕΘΕΑ λειτουργεί 5 θεραπευτικές κοινότητες: α) την ΙΘΑΚΗ στη Σίνδο, β) την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ στη Ραφήνα, που ιδρύθηκε το 1989, γ) την ΕΞΟΔΟ στη Λάρισα, που ιδρύθηκε το ίδιο έτος, δ) το ΝΟΣΤΟ στον Πειραιά
(1993) και ε) την πιο πρόσφατη (2009), το ΚΥΤΤΑΡΟ στην Καλαμάτα. Στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ, λειτουργούν α) μία θεραπευτική κοινότητα στις ΚΑΡΤΕΡΕΣ και β) το DETOX Χρήστος Ρογκότης, το μοναδικό τμήμα σωματικής αποτοξίνωσης στην Ελλάδα.
Η φιλοσοφία των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ βασίζεται στο ιεραρχικό μοντέλο και υποστηρίζει ότι
η εξάρτηση αποτελεί ένα σύμπτωμα γενικότερων προβλημάτων, τα οποία το άτομο μπορεί να μάθει να αναγνωρίζει και να τα αντιμετωπίζει με υγιή τρόπο, με στόχο να υιοθετήσει ένα νέο τρόπο ζωής, νέες συμπεριφορές και σύστημα αξιών. Από την εποχή που ξεκίνησε η ΙΘΑΚΗ οι θεραπευτικές κοινότητες έχουν προσαρμοστεί στις κοινωνικές αλλαγές, είναι ανοιχτές στην κοινότητα και συνεργάζονται περισσότερο με τις τοπικές
κοινωνίες.
Το 18 ΑΝΩ, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών, λειτουργεί 5 προγράμματα εσωτερικής διαμονής: α) τρία
(3) Τμήματα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Τοξικομανών (Α, Β και Γ), που ιδρύθηκαν το 1995, το 2004 και
το 2005, αντίστοιχα β) το Ειδικό Πρόγραμμα Γυναικών και γ) το Ειδικό Πρόγραμμα για Εξαρτημένες
Μητέρες και τα παιδιά τους.
Σύμφωνα με τη φιλοσοφία του 18 ΑΝΩ, η εξάρτηση οργανώνεται στο άτομο όταν η προσωπική (ψυχολογική)
κρίση συναντά την κοινωνική, με τη μεσολάβηση της οικογένειας. Η θεραπεία πραγματοποιείται μέσα από
την ψυχοθεραπεία και τη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα.
Όλα τα προγράμματα εσωτερικής διαμονής και οι θεραπευτικές κοινότητες είναι δωρεάν, δεν έχουν λίστα
αναμονής και αποτελούν μέρος ενός τριφασικού προγράμματος, το οποίο ξεκινά με την παρακολούθηση του
συμβουλευτικού σταθμού. ακολουθεί η φάση της κυρίως θεραπείας με την εσωτερική διαμονή και, τέλος, η
επανένταξη.
Το 2011 τα 12 προγράμματα εσωτερικής διαμονής και οι θεραπευτικές κοινότητες αποτελούσαν το 13,5%
του συνόλου των θεραπευτικών προγραμμάτων στη χώρα. Η δυναμικότητά τους ήταν 460 άτομα, δηλαδή το
5,8% της συνολικής δυναμικότητας του θεραπευτικού συστήματος.
Ο αριθμός των θεραπευομένων παραμένει σχετικά σταθερός τα τελευταία δέκα χρόνια (από 780 το 2002 σε
873 το 2011), αλλά το ποσοστό τους στο σύνολο των θεραπευομένων στη χώρα έχει μειωθεί από 41% το
2001 σε 27% το 2011, προφανώς λόγω της μεγάλης εξάπλωσης του Προγράμματος Υποκατάστασης. Το
πρόγραμμα σωματικής αποτοξίνωσης DETOX Χρήστος Ρογκότης εμφανίζει μικρή αύξηση στον αριθμό των
θεραπευομένων τα τελευταία έξι χρόνια: 217 το 2007 και 280 το 2011.
Αισιόδοξο είναι ότι, ακόμα και μέσα στην κρίση, οι Έλληνες χαράσσοντες πολιτική εξακολουθούν να υποστηρίζουν το θεραπευτικό πλουραλισμό και να στηρίζουν, αν και όχι στον ίδιο βαθμό, όλους τους τύπους
προγραμμάτων.
Μανίνα Τερζίδου
94
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
7.1 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ
ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
HIV
Επιδημική έξαρση του ιού HIV στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών καταγράφηκε στα συστήματα
επιδημιολογικής επιτήρησης στην Ελλάδα το 2011.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου και
Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) (European
Centre for Disease Prevention and Control, 2012)
σημαντική αύξηση σημειώθηκε το 2011 στον αριθμό
των HIV-θετικών περιπτώσεων που αφορούσαν
χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών συγκριτικά με το
2010. Ειδικότερα, έως και το 2010 οι περιπτώσεις
των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών ως κατηγορία
μετάδοσης δεν ξεπερνούσαν τις 20 ετησίως (Γράφημα 7.1). Ωστόσο μόνο για το 2011 δηλώθηκαν
συνολικά 256 περιπτώσεις HIV-θετικών χρηστών
ναρκωτικών, σημειώνοντας 1500% αύξηση συγκριτικά με το 2010. Ως κατηγορία μετάδοσης η ενέσιμη
χρήση ναρκωτικών αντιπροσώπευε το 2011 το 27%
των συνολικών περιπτώσεων (συγκριτικά με μόλις
2%-3% του 2010) – δεύτερη σε ποσοστό μετά τη
σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών (Γράφημα 7.1).
Οι HIV-θετικές περιπτώσεις για το 2011 με κατηγορία μετάδοσης την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ήταν
κυρίως άνδρες (81%) και ελληνικής υπηκοότητας
(81%), ενώ στην πλειονότητά τους (52%) ήταν νεαροί ενήλικες (25-34 ετών).
Γράφημα 7.1: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των HIV-θετικών περιπτώσεων που δηλώθηκαν
στο ΚΕΕΛΠΝΟ, ανά κατηγορία μετάδοσης (2006-Αύγουστος 2012)
HIV οροθετικά άτομα, %
60
50
41
40
38
30
27
20
19
16
10
0
27
2006
ΧΕΝ
2007
2008
Ομο / αμφιφυλόφιλοι
2009
2010
Ακαθόριστοι / ες
2011
21
11
2012
(Αύγουστος)
Ετεροφυλόφιλοι / ες
ΠΗΓΗ: ΚΕΕΛΠΝΟ (προσαρμογή)
Τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ από τις μονάδες θεραπείας, άμεσης πρόσβασης και τα συνεργαζόμενα εργαστήρια επιβεβαιώνουν την επιδημική έξαρση του
HIV στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών το 2011.
Ειδικότερα, ενώ μέχρι και το 2010 ο επιπολασμός
του HIV στον πληθυσμό αυτό δεν ξεπερνούσε το
0,8%, το 2011 κυμάνθηκε σε εθνικό επίπεδο μεταξύ
3,7% και 4,4%, ανάλογα με την πηγή των στοιχείων
(Γράφημα 7.2). Τα ποσοστά του επιπολασμού του
ιού HIV ήταν υψηλότερα στην περιοχή της Αθήνας
(κυμάνθηκαν μεταξύ 7,5% και 8,1%). Η πλειονότητα
των HIV-θετικών χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών
ήταν άνδρες (85,9%), νεαροί ενήλικες 25-34 ετών
(56,3%) και χρήστες ηρωίνης (88,0%). Σε ποσοστό
8,0% τα άτομα αυτά ανέφεραν επίσης ενέσιμη χρήση διεγερτικών ουσιών. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις (98,3%) αναφέρθηκε HCV συλλοίμωξη.
97
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Γράφημα 7.2: Επιπολασμός του ιού HIV στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που εξετάστηκαν για
λοιμώδη νοσήματα στο πλαίσιο του θεραπευτικού συστήματος στην Ελλάδα, ανά πηγή στοιχείων
(2002-Αύγουστος 2012)
HIV οροθετικοί ΧΕΝ, %
10
8,5
8
6
5,6
4,4
4
1,5
2
0
2002
(1.695)
2003
(2.113)
0,8
4,0
3,7
0,7
0,4
0,5
0,0
2004
2005
2006
2007****
2008
2009
2010
2011
2012
(2.229)
(1.834)
(2.168)
(1.563)
(1.941)
(2.028)
(2.238) (Αύγουστος)
(2.827)
Έτος (αριθμός ΧΕΝ που εξετάστηκαν)
ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ κ.ά.*
ΚΕΘΕΑ**
18 ΑΝΩ / ΨΝΑ***
* Αποτελείται από άτομα που εισήλθαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης (60,0%), που απευθύνθηκαν σε υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης
(34,1%) και σε στεγνά προγράμματα ή προγράμματα αποτοξίνωσης (5,9%). Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα.
** «Στεγνό» πρόγραμμα. Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα.
*** «Στεγνό» πρόγραμμα, δείγμα Αθήνας, μη αντιπροσωπευτικό.
**** Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2007.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Σύμφωνα με αναλύσεις των ατομικών στοιχείων
που συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ στο πλαίσιο του ΔΕΜΑ
και του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας (Βλ. Κεφάλαιο 5),
η αύξηση του επιπολασμού του HIV ακολουθεί χρονικά αυξήσεις που παρατηρήθηκαν μεταξύ 2008 και
2011 στα ποσοστά συμπεριφορών υψηλού κινδύνου για την υγεία ανάμεσα στους χρήστες ενέσιμων
ουσιών στην Αθήνα. Ειδικότερα, σημαντικές αυξήσεις παρατηρήθηκαν τα τελευταία 4 χρόνια στους
χρήστες που ανέφεραν ενέσιμη χρήση κοκαΐνης ή
κρακ, ενέσιμη χρήση άλλων διεγερτικών (στους ε-
νεργούς μόνο χρήστες), συχνή χρήση (στους ενεργούς μόνο χρήστες) και κοινή χρήση συριγγών
(στους χρήστες <25 ετών).
Επιπλέον, παρατηρούμενες μεταβολές στην ενέσιμη συμπεριφορά των χρηστών στην Αθήνα συμπίπτουν χρονικά με χαμηλά ποσοστά κάλυψης των
προγραμμάτων ανταλλαγής / διανομής συριγγών
και του Προγράμματος Υποκατάστασης στην Αθήνα
(βλ. αναλυτικά Fotiou et al. 2012).
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟ 2012
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις η επιδημική έκρηξη του ιού του HIV στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών συνεχίστηκε και το 2012, αν και αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των εξετάσεων που έγιναν στον πληθυσμό αυτό. Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ από προκαταρκτικές αναλύσεις, ο επιπολασμός του HIV στους ΧΕΝ
κυμάνθηκε το 2012 σε εθνικό επίπεδο μεταξύ 4% (στοιχεία ΚΕΘΕΑ) και 7% (στοιχεία ΟΚΑΝΑ και ΨΝΘ), σε
υψηλότερα επίπεδα για την Αθήνα – μεταξύ 9% (ΜΑΒΥ / ΟΚΑΝΑ) και 19% (Πρόγραμμα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ), 1
προγράμματα τα οποία, ωστόσο, απευθύνονται και σε ενεργούς χρήστες. Επιπλέον, 314 περιπτώσεις χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών είχαν ήδη δηλωθεί στο ΚΕΕΛΠΝΟ έως και τον Αύγουστο του 2012, ποσοστό
αυξημένο κατά 95% συγκριτικά με την αντίστοιχη περίοδο του 2011, ενώ και η ενέσιμη χρήση αποτέλεσε για
πρώτη φορά το 2012 την κύρια κατηγορία μετάδοσης με ποσοστό 41%. Σύμφωνα δε με στοιχεία του
ΚΕΕΛΠΝΟ, το ποσοστό των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών που διεγνώσθησαν το 2012 θετικοί στον HIV
και είχαν αλλοδαπή υπηκοότητα παρουσίασε αύξηση συγκριτικά με το 2011. Η αύξηση συνδέεται και με την
εφαρμογή προληπτικών παρεμβάσεων με στόχο τους ενεργούς χρήστες στο κέντρο της Αθήνας, οι οποίες
στη συνέχεια προσαρμόστηκαν στις ανάγκες του πληθυσμού των αλλοδαπών χρηστών, με αποτέλεσμα να
βελτιωθεί η πρόσβαση του πληθυσμού αυτού σε εξετάσεις.
1
98
Το Πρόγραμμα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ («Υπηρεσίες έγκαιρης παρέμβασης σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών και στις υψηλού κινδύνου
επαφές τους για την αντιμετώπιση της επιδημικής έκρηξης HIV/AIDS») υλοποιείται στην Αθήνα από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΕΛΠΝΟ για την περίοδο 2012-2013. Έχει ως στόχο τη διερεύνηση των επιδημιολογικών, δημογραφικών, συμπεριφορικών, κοινωνικών και ιολογικών χαρακτηριστικών της επιδημίας στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών στην
Αθήνα, την έγκαιρη παρέμβαση στους χρήστες και στο άμεσο περιβάλλον τους (οροθετικοί και οροαρνητικοί), την εκτίμηση του επιπολασμού HIV-1 στους ΧΕΝ ανά τρίμηνο και την αναστολή της επιδημικής έξαρσης.
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Ηπατίτιδα C
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ ο επιπολασμός της HCV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων
ναρκωτικών που απευθύνθηκαν για θεραπευτική
βοήθεια στα προγράμματα θεραπείας / μείωσης
της βλάβης κυμάνθηκε σε υψηλά επίπεδα σε όλη
την περίοδο μεταξύ 2002 και 2011. Η τάση ήταν,
επιπλέον, αυξητική μετά το 2008. Το 2011 ο επιπολασμός της Ηπατίτιδας C κυμάνθηκε μεταξύ
62,4% (στο δείγμα του ΚΕΘΕΑ) και 79,3% (στο
δείγμα του 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ). Συγκριτικά με το 2010,
το 2011 τα ποσοστά επιπολασμού διατηρήθηκαν
σταθερά στα δείγματα του ΟΚΑΝΑ και του ΨΝΘ,
ενώ αυξήθηκαν σημαντικά στο δείγμα του ΚΕΘΕΑ
και του 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ (Γράφημα 7.3).
ΧΕΝ με ανιχνευμένα αντισώματα
έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C, %
Γράφημα 7.3: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών με θετικά
αντισώματα έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV),* ανά πηγή στοιχείων (2002-2011)
100
79,3
80
62,0
60
67,2
61,2
48,1
42,2
40
40,8
35,8
48,2
66,0
61,7
44,2
43,3
2004
(2.230)
2005
(1.889)
64,3
55,5
48,6
45,9
69,3
44,9
42,6
44,2
43,5
48,7
69,3
62,4
44,4
35,6
20
0
2002
(1.686)
2003
(2.140)
2006
(2.198)
2007****
2008
(1.569)
2009
(1.961)
2010
(2.015)
2011
(2.165)
Έτος (αριθμός ΧΕΝ που εξετάστηκαν)
ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ κ.ά.*
ΚΕΘΕΑ**
18 ΑΝΩ / ΨΝΑ***
* Αντισώματα ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο (EIA).
** Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2007.
*** Το δείγμα του 2011 είναι πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό και αποτελείται από άτομα που εισήλθαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης ΟΚΑΝΑ (60,0%), που απευθύνθηκαν στις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ (34,1%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή
προγράμματα αποτοξίνωσης του ΟΚΑΝΑ ή του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (5,9%).
**** «Στεγνό» πρόγραμμα – δείγμα πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό.
***** «Στεγνό» πρόγραμμα – δείγμα Αθήνας, μη αντιπροσωπευτικό.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Στον Πίνακα 7.1 παρουσιάζονται τα ποσοστά επιπολασμού της Ηπατίτιδας C ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών
για το 2011 μόνο για τα στοιχεία του ΟΚΑΝΑ
(Πρόγραμμα Υποκατάστασης, άμεσης πρόσβασης) και του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, φορείς οι οποίοι παρέχουν ατομικά στοιχεία
στο ΕΚΤΕΠΝ (n=1.481). Υψηλότερα επίπεδα επιπολασμού αντισωμάτων έναντι του HCV πα-
ρουσιάζονται στους μεγαλύτερους σε ηλικία χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών (συγκριτικά με τους
νεαρούς χρήστες <25 ετών), στην Αθήνα (συγκριτικά με άλλες πόλεις, ποσοστά 76,6% και 61,6%,
αντίστοιχα), και στους χρήστες με τουλάχιστον
δύο χρόνια ενέσιμης χρήσης (συγκριτικά με τους
χρήστες με λιγότερα από δύο χρόνια ενέσιμης
χρήσης, ποσοστά 71,3% και 52,4%, αντίστοιχα).
99
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Πίνακας 7.1: Ποσοστά επιπολασμού θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C* στους
χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που απευθύνθηκαν για θεραπεία στον ΟΚΑΝΑ και το Ψυχιατρικό
Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης το 2011, ανά χαρακτηριστικό ή συμπεριφορά
Ύπαρξη αντισωμάτων έναντι του ιού της
Ηπατίτιδας C*
Θετικοί
XEN (n=1.481)** (n, %)
Αρνητικοί
N
%
N
%
Τιμή p
Άνδρες (1.264, 85,5%)
865
68,4
399
31,6
ns
Γυναίκες (214, 14,5%)
160
74,8
54
25,2
Φύλο
Ηλικία
Μέση ηλικία
37,0
p<0,001
35,0
<25 ετών (61, 4,1%)
32
52,5
29
47,5
25-34 ετών (683, 46,1%)
454
66,5
229
33,9
>34 ετών (737, 49,8%)
541
73,4
196
26,6
Αττική (773, 52,2%)
591
76,6
182
23,5
Λοιπές περιοχές (708, 47,8%)
436
61,6
272
38,4
Ενέσιμη χρήση < 2 χρόνια (143, 9,7%)
75
52,4
68
47,6
Ενέσιμη χρήση ≥ 2 χρόνια (1.329, 90,3%)
948
71,3
381
28,7
1.002
69,7
436
30,3
24
58,5
17
41,5
Κοκαΐνη / κρακ (108, 7,3%)
76
70,4
32
29,6
Άλλες ουσίες (1.373, 92,7%)
951
69,3
422
30,7
Άμεσης πρόσβασης (515, 34,8%)
380
73,8
135
26,2
Άλλο (966, 65,2%)
647
67,0
319
33,0
*****
p<0,01
Περιοχή
p<0,001
Ιστορικό ενέσιμης χρήσης
Ενέσιμη χρήση οπιοειδών
p<0,001
***
Οπιοειδή (1.438, 97,2%)
Άλλες ουσίες (41, 2,8%)
ns
****
Ενέσιμη χρήση κοκαΐνης / κρακ
ns
Θεραπευτικό πλαίσιο
p<0,001
* Αντισώματα ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο (EIA).
** Το δείγμα είναι πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό και αποτελείται από άτομα που εισήλθαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝΑ (60,0%), που απευθύνθηκαν στις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ (34,1%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή
προγράμματα αποτοξίνωσης του ΟΚΑΝΑ ή του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (5,9%). 3) Η χρήση κοκαΐνης ή κρακ δεν
αποκλείεται.
*** Η χρήση οπιοειδών δεν αποκλείεται.
**** Χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών ηλικίας <25 ετών σε σύγκριση με χρήστες ηλικίας ≥25 ετών.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Τα υψηλότερα ποσοστά επιπολασμού αντισωμάτων
έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C που παρατηρούνται
στο δείγμα των χρηστών στην Αθήνα σε σύγκριση
με το δείγμα των χρηστών σε άλλες περιοχές της
χώρας συνδέονται ενδεχομένως με το γεγονός ότι
τα χαρακτηριστικά και η ενέσιμη συμπεριφορά των
χρηστών στην Αθήνα διαφέρουν από αυτά των
χρηστών στις άλλες περιοχές, με τους χρήστες στην
περιοχή των Αθηνών να υιοθετούν σε υψηλότερα
100
ποσοστά συμπεριφορές υψηλού κινδύνου (βλ. Κεφάλαιο 5).
Με δεδομένο ότι η μετάδοση του ιού της Ηπατίτιδας
C σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την υιοθέτηση
πρακτικών υψηλού κινδύνου μεταξύ των χρηστών
ενέσιμων ναρκωτικών, οι παραπάνω διαφορές στον
επιπολασμό της Ηπατίτιδας C είναι ενδεικτικές της
ύπαρξης αυξημένου κινδύνου μόλυνσης από τον ιό
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
του HIV στους ενέσιμους χρήστες της περιοχής των
Αθηνών. Επιπλέον, οι παρατηρούμενες αυξήσεις
στον επιπολασμό των θετικών στην ανίχνευση αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C στην
Αθήνα είναι ενδεικτικές μιας αντίστοιχης αύξησης
του ποσοστού των χρηστών που υιοθετούν πρακτικές υψηλού κινδύνου.
Θεσσαλονίκης) δείχνουν ότι μεταξύ 2008 και 2010
υπήρξε σημαντική αύξηση στα ποσοστά της μόλυνσης με τον ιό της Ηπατίτιδας C, ιδιαίτερα στην Αθήνα (Γράφημα 7.4). Η αύξηση είναι ιδιαίτερα σημαντική στους χρήστες ηλικίας κάτω των 25 ετών,
στους χρήστες με ιστορικό ενέσιμης χρήσης μικρότερης των 2 ετών, καθώς και στους χρήστες που
αναφέρουν, μεταξύ άλλων, ενέσιμη χρήση κοκαΐνης.
Ειδικότερα όσον αφορά τους χρήστες με σύντομο
ιστορικό ενέσιμης χρήσης και τους χρήστες ενέσιμης κοκαΐνης, η αυξητική τάση συνεχίστηκε και το
2011 (Πίνακας 7.2).
Αναλύσεις που έγιναν στα στοιχεία των φορέων
που παρέχουν ατομικά δεδομένα στο ΕΚΤΕΠΝ (κυρίως του ΟΚΑΝΑ και του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου
ΧΕΝ με ανιχνευμένα αντισώματα
έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C, %
Γράφημα 7.4: Διαχρονικές τάσεις στον επιπολασμό των θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της
Ηπατίτιδας C* στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που απευθύνθηκαν για θεραπεία στην Αθήνα
και σε άλλες περιοχές (2002-2011)
100
80
66,0
70,3
68,5
66,8
63,8
60,0
74,6
76,5
59,3
60,0
61,6
2009
(1.961)
2010
(2.015)
68,3
60
40
49,1
56,8
56,6
2003
(2.140)
2004
(2.230)
61,7
50,5
47,6
20
0
2002
(1.686)
2005
(1.889)
2006
(2.198)
2007**
2008
(1.569)
2011 ***
(2.165)
Έτος (αριθμός ΧΕΝ που εξετάστηκαν)
Αθήνα
Λοιπές περιοχές
* Αντισώματα ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο (EIA).
** Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το 2007.
*** Το δείγμα του 2011 είναι πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό και αποτελείται από άτομα που εισήλθαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης ΟΚΑΝΑ (60,0%), που απευθύνθηκαν στις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ (34,1%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή
προγράμματα αποτοξίνωσης του ΟΚΑΝΑ ή του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (5,9%).
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Πίνακας 7.2: Διαχρονικές τάσεις στον επιπολασμό των θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της
Ηπατίτιδας C* στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών α) ηλικίας <25 ετών, β) με ιστορικό ενέσιμης
χρήσης <2 ετών και γ) που ανέφεραν ενέσιμη χρήση κοκαΐνης, στο σύνολο του δείγματος, στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές (2008-2011)
Σύνολο
Αθήνα
Λοιπές περιοχές
2008
2009
2010
2011**
2008
2009
2010
2011
2008
2009
2010
2011
Ηλικία <25 ετών
40,3
38,8
52,4
52,5
42,6
49,9
61,2
52,2
34,8
25,0
40,0
52,6
Ιστορικό ενέσιμης χρήσης <2 ετών
29,3
39,0
55,5
52,4
33,9
44,7
59,4
76,5
21,2
28,8
51,9
49,2
Ανέφεραν ενέσιμη χρήση κοκαΐνης
50,0
46,8
66,1
70,4
62,5
65,0
69,6
95,0
33,3
33,3
63,9
64,8
* Αντισώματα ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο (EIA).
** Το δείγμα του 2011 είναι πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό και αποτελείται από άτομα που εισήλθαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης ΟΚΑΝΑ (60,0%), που απευθύνθηκαν στις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ (34,1%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή
προγράμματα αποτοξίνωσης του ΟΚΑΝΑ ή του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (5,9%).
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
101
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Οι σημαντικές αυξήσεις που παρατηρούνται στον
επιπολασμό των αντισωμάτων έναντι του ιού της
Ηπατίτιδας C στους νεαρούς ενέσιμους χρήστες και
στους χρήστες με πρόσφατο ιστορικό ενέσιμης
χρήσης είναι ενδεικτικές της πιθανής αύξησης της
επίπτωσης της μόλυνσης με τον ιό σε αυτές τις υποομάδες του πληθυσμού και κατ’ επέκταση ενδεικτικές της αύξησης της επίπτωσης της μόλυνσης
στο σύνολο του πληθυσμού των χρηστών, δεδομένου ότι οι χρήστες με πρόσφατο ιστορικό ενέσιμης
χρήσης έχουν κατά πάσα πιθανότητα μολυνθεί από
χρήστες με μακρό ιστορικό χρήσης. Αυτό με τη σειρά του καταδεικνύει ότι η παρατηρούμενη αύξηση
του επιπολασμού στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών συνδέεται περισσότερο με την αύξηση της
επίπτωσης και λιγότερο, για παράδειγμα, με την
ενδεχόμενη αύξηση της θνησιμότητας ή της μετακίνησης εκτός Αθηνών πληθυσμού χρηστών που δεν
είχαν μολυνθεί με τον ιό της Ηπατίτιδας C.
Ηπατίτιδα Β
Ο επιπολασμός του αυστραλιανού αντιγόνου
(HBsAg) στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που
εξετάστηκαν το 2011 στο πλαίσιο του θεραπευτικού
συστήματος στην Ελλάδα κυμάνθηκε μεταξύ 1,1%
και 3,8%, ανάλογα με την πηγή των στοιχείων (Πίνακας 7.3). Δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές στα ποσοστά του επιπολασμού του
HBsAg μεταξύ των φύλων ή των ηλικιακών ομάδων.
Πίνακας 7.3: Επιπολασμός του αυστραλιανού αντιγόνου (HBsAg) στους χρήστες ενέσιμων
ναρκωτικών, ανά φύλο και ηλικία (2011)
ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ κ.ά.
(n=1.512)
ΚΕΘΕΑ
(n=595)
18 ΑΝΩ/ΨΝΑ
(n=89)
%
%
%
3,8
1,2
1,1
Άνδρες
4,2
1,4
1,7
Γυναίκες
1,7
0,0
0,0
<25 ετών
1,6
1,2
0,0
25-34 ετών
4,3
0,8
1,9
≥35 ετών
3,6
2,6
0,0
Σύνολο (HBsAg)
Φύλο
Ηλικιακή ομάδα
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Με βάση τα αποτελέσματα για τον ιολογικό δείκτη
Anti-HBc, ιστορικό μόλυνσης από τον ιό παρουσιάζει το 32,3% των εξεταζόμενων ΧΕΝ στα στοιχεία
του ΟΚΑΝΑ και ΨΝΘ (n=1.552), το 21,5% στα
στοιχεία του ΚΕΘΕΑ (n=595) και το 14,0% στα
στοιχεία του 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ (n=89).
Σύμφωνα με αναλύσεις στα στοιχεία των φορέων
που παρέχουν ατομικά στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ (κυρίως του ΟΚΑΝΑ και του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου
Θεσσαλονίκης, n=1.552):
Αντισώματα έναντι του πυρηνικού αντιγόνου της
Ηπατίτιδας Β (Anti-HBc) ανιχνεύθηκαν σε υψηλότερο ποσοστό ανδρών χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών (33,3%, έναντι γυναικών 26,4%), χρηστών
άνω των 34 ετών (41,0%, έναντι των χρηστών κά102
τω των 25 ετών, 12,8% και 25-34 ετών, 23,7%),
και χρηστών με τουλάχιστον 2 έτη ιστορικό ενέσιμης χρήσης (33,8%, έναντι 15,8% στους χρήστες
με πρόσφατη ενέσιμη χρήση).
Πάνω από τους μισούς χρήστες ενέσιμων ναρκω
τικών με θετικό Anti-HBc (58,3%) έχουν αποκτήσει
ανοσία λόγω μόλυνσης (HBsAg αρνητικό και AntiHBs θετικό).
Επιπλέον, σχεδόν ένας στους 2 χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών (47,6%) δεν έχουν νοσήσει, αλλά
ούτε έχουν εμβολιασθεί κατά του ιού της Ηπατίτιδας Β και, εφόσον δεν εμβολιασθούν, είναι επίνοσοι.
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Με βάση τα αποτελέσματα στους τρεις ιολογικούς
δείκτες για την Ηπατίτιδα Β προκύπτει ότι μόνο
ένας στους 5 εξεταζόμενους χρήστες (19,9%) έχει
εμβολιασθεί για τον ιό της Ηπατίτιδας Β.
Το ποσοστό των εμβολιασθέντων ΧΕΝ καταγράφεται υψηλότερο μεταξύ των γυναικών (26,5%,
συγκριτικά με το 15,3% των ανδρών), αλλά και μεταξύ των ΧΕΝ που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία
στο παρελθόν (21,8%, συγκριτικά με το 14,6%
των ΧΕΝ που υποβάλλονται σε θεραπεία για
πρώτη φορά στη ζωή τους).
Φυματίωση
Το 2011 θετικοί στο τεστ Mantoux ήταν το 40,7%
των συνολικά 231 εξετασθέντων ΧΕΝ από τα ατομικά στοιχεία των ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ και λοιπών φορέων, το 14,1% των συνολικά 291 εξετασθέντων ΧΕΝ
του ΚΕΘΕΑ και το 12,4% των συνολικά 89 ατόμων
του 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ.
Ποσοστό 1,1% των 965 εξετασθέντων ΧΕΝ των
ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ και λοιπών φορέων είχαν θετική ακτινογραφία θώρακος, ενώ το 0,6% ήταν θετικοί
στην ακτινογραφία θώρακος στις 497 περιπτώσεις
που εξετάστηκαν στο ΚΕΘΕΑ. Κανένα άτομο δεν
βρέθηκε θετικό στις 89 συνολικά περιπτώσεις χρηστών που εξετάστηκαν στο 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ.
7.2 ΘΑΝΑΤΟΙ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ
ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας
(Διεύθυνση Δημόσιας Ασφάλειας – Τμήμα Ναρκωτικών) που παρουσιάζονται στον Πίνακα 7.4 στο τέλος του Κεφαλαίου, το 2011 αναφέρθηκαν 119 θάνατοι από ναρκωτικά. Από τους αναφερθέντες θανάτους είχαν επιβεβαιωθεί με τις απαραίτητες τοξικολογικές αναλύσεις οι 20 (16,8%, στοιχεία μέχρι
τον Οκτώβριο του 2012).
Το 2011 σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία συνεχίστηκε η μείωση του αριθμού των αναφερθέντων
θανάτων από ναρκωτικά, μείωση η οποία παρατηρείται από το 2005 και μετά (Γράφημα 7.5). Παρόμοια τάση παρατηρείται και στους βεβαιωθέντες
από τα τοξικολογικά εργαστήρια θανάτους. Ωστόσο,
όσον αφορά το 2011 δεν μπορεί να γίνει περαιτέρω
σχολιασμός, δεδομένου ότι εκκρεμεί η επιβεβαίωση
μεγάλου ακόμα αριθμού αναφερθέντων θανάτων.
Γράφημα 7.5: Αριθμός αναφερθέντων και βεβαιωθέντων (μέχρι και Οκτώβριο 2012) θανάτων από
ναρκωτικά, ανά έτος για την περίοδο 2000-2011
500
Θάνατοι σχετιζόμενοι με τα
ναρκωτικά, Ν
400
312
300
304
343
334
321
269
263
229
259
200
276
325
249
211
255
253
235
232
217
153
196
196
140
100
0
119
20
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Έτος
Αναφερθέντες
Επιβεβαιωθέντες*
* Ερευνώνται: 99 περιπτώσεις για το 2011 (83,2% των αναφερθέντων), 13 περιπτώσεις για το 2010 (8,5%), 39 περιπτώσεις για το
2009 (16,6%), 15 περιπτώσεις για το 2008 (7,1%), 17 περιπτώσεις για το 2007 (6,8%), 13 περιπτώσεις για το 2006 (8,3%) και 18
περιπτώσεις θανάτων για το 2005 (5,2%).
ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνομία 2012
103
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Στον Πίνακα 7.4 παρουσιάζονται τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά των βεβαιωθέντων
θανάτων. Με δεδομένο ότι εκκρεμεί η επιβεβαίωση
της πλειονότητας (83%) των αναφερθέντων θανάτων για το 2011 δεν μπορούν να σχολιαστούν τα
στοιχεία για το έτος αυτό. Σύμφωνα με τα στοιχεία
του 2010, ωστόσο, φαίνεται ότι η πλειονότητα των
περιπτώσεων αφορούν τη χρήση ηρωίνης / μορφίνης, είναι άνδρες χρήστες, ηλικίας άνω των 30 ετών, ελληνικής υπηκοότητας και άνεργοι.
Πίνακας 7.4: Θάνατοι από ναρκωτικά στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000-2011
2000
Ν
2001
%
Ν
2002
%
334
Ν
2003
%
269
Ν
2004
%
229
Ν
2005
%
263
Ν
2006
%
343
Ν
%
Αναφερθέντες
312
276
Επιβεβαιωθέντες
304
97,4
321
96,1
259
96,3
217
94,8
255
97
325
94,8
253
91,7
≤ 20 ετών
51
16,8
46
14,3
28
10,8
13
6
15
5,9
15
4,6
7
2,8
21-30 ετών
130
42,8
158
49,2
140
54,1
118
54,4
133
52,1
179
55,1
139
54,9
≥ 31 ετών
123
40,5
117
36,4
91
35,1
86
39,6
107
42
131
40,3
107
42,3
Άνδρες
285
93,8
300
93,5
242
93,4
199
91,7
234
91,8
299
92
226
89,3
Γυναίκες
19
6,3
21
6,5
17
6,6
18
8,3
21
8,2
26
8
27
10,7
Ελληνική
292
96,1
307
95,6
247
95,4
200
92,2
237
92,9
296
91,1
234
92,5
Αλλοδαπή
12
3,9
14
4,4
12
4,6
17
7,8
18
7,1
29
8,9
19
7,5
Αττική
200
65,8
211
65,7
161
62,2
123
56,7
128
50,2
157
48,3
106
41,9
Θεσσαλονίκη
49
16,1
54
16,8
50
19,3
41
18,9
56
22
73
22,5
62
24,5
Άλλες περιοχές
55
18,1
56
17,4
48
18,5
53
24,4
71
27,8
95
29,2
85
33,6
Άγαμος
289
95,1
298
92,8
243
93,8
206
94,9
245
96,1
312
96
233
92,1
Παντρεμένος
12
3,9
15
4,7
12
4,6
10
4,6
8
3,1
11
3,4
14
5,5
Διαζευγμένος
3
1
8
2,5
4
1,5
1
0,5
2
0,8
2
0,6
6
2,4
Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
111
36,5
108
33,6
109
42,1
26
12
145
56,9
192
59,1
167
66
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
178
58,6
194
60,4
133
51,4
28
12,9
100
39,2
120
36,9
83
32,8
Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
4
1,3
2
0,6
3
1,2
3
1,4
4
1,6
4
1,2
1
0,4
Άγνωστο
11
3,6
17
5,3
14
5,4
160
73,7
6
2,3
9
2,8
2
0,8
Αγράμματος /-η
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Άνεργος /-η
232
76,3
258
80,4
224
86,5
183
84,3
201
78,8
268
82,5
212
83,8
Άλλο
52
23,7
30
19,6
26
13,5
34
15,7
34
21,2
43
17,5
25
16,2
300
98,7
318
99,1
256
98,8
206
95
252
98,8
319
98,2
247
97,6
Κοκαΐνη
1
0,3
2
0,6
2
0,8
2
0,9
0
0
3
0,9
1
0,4
Κάνναβη / αλκοόλ
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Άλλες ουσίες
3
1
1
0,3
1
0,4
9
4,1
3
1,2
3
0,9
5
2
Ηλικιακή κατηγορία
Φύλο
Εθνικότητα
Γεωγραφκό στρώμα
Οικογενειακή κατάσταση
Εκπαιδευτικό επίπεδο
Εργασιακή κατάσταση
Ουσίες
Ηρωίνη / μορφίνη
104
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
2008
2007
Ν
%
249
Ν
%
211
2009
Ν
%
235
2010
Ν
%
153
2011*
Ν
%
119
232
93,2
196
92,9
196
83,4
140
91,5
20
16,8
7
3,0
8
4,1
6
3,1
5
3,6
2
10,0
108
46,6
86
43,9
83
42,3
55
39,3
8
40,0
117
50,4
102
52,0
107
54,6
79
56,4
10
50,0
220
94,8
183
93,4
171
87,2
130
92,9
17
85,0
12
5,2
13
6,6
25
12,8
10
7,1
3
15,0
211
90,9
182
92,9
180
91,8
133
95,0
20
100,0
20
8,6
14
7,1
16
8,2
7
5,0
0
0,0
70
30,2
40
20,4
59
30,1
32
22,9
1
5,0
79
34,1
84
42,9
53
27,0
43
30,7
6
30,0
83
35,8
72
36,7
84
42,9
65
46,4
13
65,0
0,0
212
91,4
182
92,9
173
88,3
131
93,6
20
100,0
15
6,5
11
5,6
17
8,7
8
5,7
0
0,0
5
2,2
3
1,5
6
3,1
1
0,7
0
0,0
131
56,5
89
45,4
20
10,2
18
12,9
4
20,0
86
37,1
50
25,5
28
14,3
10
7,1
1
5,0
3
1,3
3
1,5
4
2,0
0
0,0
0
0,0
12
5,2
52
26,5
144
73,5
112
80,0
15
75,0
0
0,0
2
1,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
202
87,1
167
85,2
161
82,1
130
92,9
19
95,0
30
12,9
29
14,8
35
17,9
10
7,1
1
5,0
221
95,3
187
95,4
190
96,9
125
89,3
17
85,0
4
1,7
3
1,5
1
0,5
1
0,7
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
* Ερευνώνται: 99 περιπτώσεις για το 2011 (83,2% των αναφερθέντων), 13 περιπτώσεις για το 2010 (8,5%), 39
περιπτώσεις για το 2009 (16,6%), 15 περιπτώσεις για το
2008 (7,1%), 17 περιπτώσεις για το 2007 (6,8%), 13 περιπτώσεις για το 2006 (8,3%) και 18 περιπτώσεις θανάτων για το 2005 (5,2%).
7
3,0
6
3,1
5
2,6
14
10,0
3
15,0
ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνομία 2012
105
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
7.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Το 2011 αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των
HIV-θετικών περιπτώσεων που δηλώθηκαν στο
ΚΕΕΛΠΝΟ και σχετίζονται με τη χρήση ενέσιμων
ναρκωτικών. Σημαντική αύξηση στον επιπολασμό του HIV παρατηρήθηκε το 2011 και στα
στοιχεία του Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών
Ασθενειών (ΔΕΜΑ) του ΕΚΤΕΠΝ, που αναφέρεται στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που
υποβλήθηκαν σε εξετάσεις ρουτίνας στα θεραπευτικά προγράμματα της χώρας. Όλα τα στοιχεία παραπέμπουν σε επιδημική έξαρση του ιού
HIV στον πληθυσμό των χρηστών ενέσιμων
ναρκωτικών στην Αθήνα για το 2011, ενώ τα έως
τώρα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η αύξηση
των θετικών κρουσμάτων συνεχίστηκε το 2012,
αν και στο μεταξύ εντατικοποιήθηκαν οι έλεγχοι.
Η επιδημική έξαρση του ιού του HIV είναι πιθανό
να συνδέεται με παρατηρούμενες αυξήσεις στα
ποσοστά των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών οι
οποίοι ανέφεραν πρακτικές υψηλού κινδύνου για
την υγεία τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα. Σημειώνεται ωστόσο ότι η επιδημική έξαρση ακο-
λουθεί χρονικά περίοδο κατά τη διάρκεια της
οποίας τα ποσοστά κάλυψης των προγραμμάτων ανταλλαγής / διάθεσης συριγγών και θεραπείας υποκατάστασης ήταν χαμηλά.
Ενδείξεις περί ενδεχόμενης υιοθέτησης επικίνδυνων για την υγεία πρακτικών μεταξύ των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών είχαν ήδη αρχίσει να
αποτυπώνονται τα τελευταία χρόνια στην αύξηση του επιπολασμού της Ηπατίτιδας C στον
πληθυσμό αυτόν – ιδιαίτερα στην Αθήνα, στους
χρήστες κάτω των 25 ετών, στους χρήστες με
ιστορικό ενέσιμης χρήσης μικρότερο των 2 ετών
και στους χρήστες που ανέφεραν ενέσιμη χρήση
διεγερτικών ουσιών.
Το 2011 εξακολουθεί η μείωση του αριθμού των
θανάτων που οφείλονται σε χρήση ναρκωτικών,
τάση η οποία είχε ήδη αρχίσει να παρατηρείται
μετά το 2005. Συνεχίστηκαν, ωστόσο, και το έτος
αυτό οι καθυστερήσεις στην επιβεβαίωση των
αναφερθέντων θανάτων.
ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Μολυσματικές ασθένειες
Στοιχεία για τις μολυσματικές ασθένειες στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών στην Ελλάδα συλλέγονται κυρίως μέσω του Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών (ΔΕΜΑ), τον οποίο εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ
από το 2000.
Ο ΔΕΜΑ καταγράφει τον επιπολασμό της μόλυνσης με τους ιούς της Ηπατίτιδας Β και C και τον ιό HIV/AIDS
στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών οι οποίοι σε ετήσια βάση απευθύνονται στις μονάδες / προγράμματα
της χώρας για διάφορες θεραπευτικές υπηρεσίες σε σχέση με προβλήματα από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών (κυρίως απεξάρτηση). Αποτελεί έναν από τους πέντε δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ για να αποτυπώσει την επιδημιολογική κατάσταση του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ελλάδα. Η εφαρμογή του
ΔΕΜΑ στη χώρα μας στηρίζεται σε σχετικό Πρωτόκολλο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου.
Όσον αφορά την εφαρμογή του ΔΕΜΑ, το ΕΚΤΕΠΝ έχει αναπτύξει ένα εθνικό δίκτυο φορέων / μονάδων και
προγραμμάτων εσωτερικής διαμονής και εξωτερικής παραμονής («στεγνά» και υποκατάστασης), υπηρεσίες
άμεσης πρόσβασης, εργαστηρίων και νοσοκομείων (βλ. http://www.ektepn.gr).
Με τη βοήθεια ατομικού και ανώνυμου Εντύπου συλλέγονται σε ετήσια βάση στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα αιματολογικών εξετάσεων για τους ιολογικούς δείκτες Anti-HCV (Ηπατίτιδα C), HBsAg, Anti-HBc και
Anti-HBs (Ηπατίτιδα Β) και HIV, καθώς και εξετάσεων δερματικής φυματινοαντίδρασης (τεστ Mantoux) και
ακτινογραφίας θώρακος ή οιασδήποτε άλλης εξέτασης (σε ανοιχτού τύπου ερώτηση).
106
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Επιπλέον, ο ΔΕΜΑ διερευνά συμπεριφορές υψηλού για την υγεία κινδύνου, όπως π.χ. κοινή χρήση συριγγών και λοιπού ενέσιμου ή μη ενέσιμου εξοπλισμού, καθώς και τη μη χρήση προφυλακτικού.
Ειδικότερα σε σχέση με τον ιό HIV, τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο Κεφάλαιο προκύπτουν από δύο
διαφορετικές πηγές, τον ΔΕΜΑ και το ΚΕΕΛΠΝΟ.
ΔΕΜΑ: Το 2011 στοιχεία για ορολογικούς δείκτες και δείκτες συμπεριφοράς συλλέχθηκαν για συνολικά
2.071 περιπτώσεις χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών από 63 εκ των 70 μονάδων / εργαστηρίων που παρέχουν ετησίως στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ. Ο αριθμός των ΧΕΝ που υποβλήθηκαν σε εξετάσεις ρουτίνας το 2011,
ανά πηγή στοιχείων και ανά ορολογικό δείκτη ή τεστ, καθώς και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους παρουσιάζονται στον Πίνακα 7.5.
Να σημειωθεί ότι και για το 2011 η παρουσίαση των στοιχείων του ΔΕΜΑ γίνεται χωριστά για τα ατομικά
στοιχεία που αποστέλλουν στην πλειονότητά τους οι συνεργαζόμενοι φορείς (ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ, εργαστήρια,
νοσοκομεία κτλ.) και για τα στοιχεία που αποστέλλει το ΚΕΘΕΑ και το 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ, τα οποία διατίθενται σε
συγκεντρωτική μορφή και για τα οποία το ΕΚΤΕΠΝ δεν έχει τη δυνατότητα ανάλυσης.
ΚΕΕΛΠΝΟ: Το ΚΕΕΛΠΝΟ (http://www.keelpno.gr) πραγματοποιεί την επιδημιολογική επιτήρηση του επιπολασμού και της επίπτωσης της μόλυνσης με τον ιό HIV/AIDS στην Ελλάδα. Τα στοιχεία του παρουσιάζονται
αναλυτικά στην ετήσια έκθεση του Κέντρου (ΚΕΕΛΠΝΟ 2011). Σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ, το ποσοστό πληρότητας των δεδομένων εκτιμάται ότι φτάνει το 80%-90%, λόγω, μεταξύ άλλων, της δωρεάν χορήγησης της
αντιρετροϊκής θεραπείας και του ότι η δήλωση των κρουσμάτων είναι υποχρεωτική, ανώνυμη και απόρρητη.
Πίνακας 7.5: Χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που εξετάστηκαν για λοιμώδη νοσήματα στο πλαίσιο
του θεραπευτικού συστήματος το 2011 στην Ελλάδα, ανά πηγή στοιχείων, ορολογικό δείκτη ή
τεστ (n) και δημογραφικά χαρακτηριστικά (%)
Δημογραφικά χαρακτηριστικά
Ορολογικοί δείκτες ή τεστ (n)
ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ κ.ά.* (n=1.557)
**
ΚΕΘΕΑ (n=595)
18 ΑΝΩ/ΨΝΑ (n=89)
***
Φύλο
Ηλικιακή ομάδα
HBsAg
AntiHCV
AntiHIV1/2
Ακτινογραφία
θώρακα
Άνδρες
Γυναίκες
<25
ετών
2534
ετών
≥35
ετών
1.512
1.481
1.557
965
85,1
14,9
4,2
46,4
49,3
595
526
592
497
86,2
13,8
13,9
66,6
19,5
89
29
82
89
65,2
34,8
3,4
58,4
38,2
* Αποτελείται από άτομα που εισήλθαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης (60,0%), άτομα που απευθύνθηκαν σε υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης (34,1%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή προγράμματα αποτοξίνωσης (5,9%). Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα.
** «Στεγνό» πρόγραμμα. Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα.
*** «Στεγνό» πρόγραμμα, δείγμα Αθήνας, μη αντιπροσωπευτικό.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Θάνατοι
Ο Δείκτης Θανάτων αποτελεί, από το 2000, έναν από τους πέντε δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ για να
αποτυπώσει την επιδημιολογική κατάσταση του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ελλάδα. Η εφαρμογή του
Δείκτη στην Ελλάδα στηρίζεται σε σχετικό Πρωτόκολλο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου.
Τα στοιχεία που αφορούν τους αιφνίδιους θανάτους από ναρκωτικά συγκεντρώνονται και διατίθενται στο
ΕΚΤΕΠΝ από το Τμήμα Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας.
107
7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Τα στοιχεία βασίζονται στα αποτελέσματα των ιατροδικαστικών εξετάσεων και των τοξικολογικών αναλύσεων οι οποίες διενεργούνται σε περιπτώσεις θανάτων από τους αρμόδιους φορείς (εργαστήρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας των πανεπιστημίων και ιατροδικαστικές υπηρεσίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης).
Στους θανάτους καταγράφονται μόνο οι οξείες δηλητηριάσεις. Δεν καταγράφονται οι θάνατοι που σχετίζονται
έμμεσα με τη χρήση ναρκωτικών (π.χ. θάνατοι από μολυσματικές ασθένειες σχετιζόμενες με την ενέσιμη
χρήση ναρκωτικών, ατυχήματα, αυτοκτονίες κτλ.)
Τάσος Φωτίου, Αργυρώ Ανταράκη
108
8. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ
ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ
8.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της
βλάβης υλοποιούν παρεμβάσεις οι οποίες αφορούν
κυρίως την πρόληψη περιπτώσεων υπερδοσολογίας και μολυσματικών ασθενειών και την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας. Παρεμβάσεις πρόληψης
μολυσματικών ασθενειών αναπτύσσονται επίσης
από τα Συμβουλευτικά Κέντρα όλων των θεραπευτικών προγραμμάτων. Επιπλέον, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (MKO) που παρέχουν ιατρικές και
κοινωνικές υπηρεσίες σε κοινωνικά αποκλεισμένες
ομάδες, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών
ναρκωτικών, αναπτύσσουν παρεμβάσεις μείωσης
της βλάβης και δράσεις για την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών.
Το 2011, λόγω της ραγδαίας αύξησης των κρουσμάτων HIV στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών
(ΧΕΝ), οι αρμόδιες υπηρεσίες της χώρας μας επιφορτίστηκαν με το καθήκον της ενίσχυσης των υπαρχόντων δράσεων και της ανάπτυξης νέων, με
πολύ περιορισμένα οικονομικά μέσα για την υλοποίησή τους εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης είναι εξαιρετικά περιορισμένες στη χώρα μας και οι δράσεις
που έπρεπε να υλοποιηθούν δυσανάλογα πολλές,
θεωρούμε ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες κατάφεραν να
ανταποκριθούν επαρκώς στην επιτακτική ανάγκη
για υλοποίηση σχετικών παρεμβάσεων.
Συγκεκριμένα, από τον Ιούνιο του 2011 το
ΚΕΕΛΠΝΟ ξεκίνησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα εκτός δομών υγειονομικής φροντίδας με σκοπό την
ενημέρωση για τις μολυσματικές ασθένειες, την παροχή πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας και επείγουσας ιατρικής, καθώς επίσης και συμβουλευτικής
σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (μετανάστες, προβληματικοί χρήστες ναρκωτικών, ιερόδουλες κτλ.),
οι οποίες δεν έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, με έξι (6) κινητές μονάδες, που λειτούργησαν σε
περιοχές του κέντρου της Αθήνας και του Πειραιά. Η
Κινητή Μονάδα για τον HIV της ΜΚΟ PRAKSIS έ-
κανε εξετάσεις σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Η
συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης και των ΜΚΟ έγινε
πιο στενή για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Τέλος, οι νέες μονάδες υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ
στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας (βλ. Κεφάλαιο
6) συνέβαλαν στην αντιμετώπιση της αύξησης του
αριθμού κρουσμάτων HIV στους ΧΕΝ.
Κατά τη διάρκεια του 2012 οι υπηρεσίες διανομής /
ανταλλαγής συριγγών ενισχύθηκαν περαιτέρω με
αύξηση των εξορμήσεων των προγραμμάτων
«δουλειά-στο-δρόμο», νέες συνεργασίες μεταξύ
τους και νέες δράσεις, με αποτέλεσμα η ποσότητα
συριγγών και προφυλακτικών που διατέθηκαν σε
χρήστες ναρκωτικών να αυξηθεί σημαντικά.
«Ενεργοί» χρήστες ναρκωτικών: χρήστες ναρκωτικών ουσιών χωρίς αίτημα θεραπείας ή με άγνωστο αίτημα θεραπείας.
Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης στοχεύουν
στην προσέγγιση και στην παροχή βοήθειας στους
χρήστες που βρίσκονται εκτός θεραπευτικών προγραμμάτων. Προσέγγιση της ομάδας αυτής μπορεί
να γίνει με ειδικά προγράμματα παρέμβασης εκτός
δομών, σε χώρους δηλαδή συνάθροισης και συνδιαλλαγής χρηστών, καθώς και με υπηρεσίες ελεύθερης εισόδου, οι οποίες δεν θέτουν προϋποθέσεις
για την υποδοχή και την εξυπηρέτηση των χρηστών (http: //www.okana.gr).
Παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης: σκοπός
των παρεμβάσεων αυτών είναι ο περιορισμός
των πιο άμεσων συνεπειών της χρήσης ναρκωτικών μέσα από «ρεαλιστικά» προγράμματα
άμεσης πρόσβασης (Cheung YW 2000).
Τα στοιχεία που αναφέρονται σε αυτό το Κεφάλαιο
αφορούν τις δράσεις των υπηρεσιών άμεσης πρό-
111
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
σβασης / μείωσης της βλάβης και προέρχονται από
το Ερωτηματολόγιο Μείωσης της Βλάβης και Θεραπείας του ΕΚΤΕΠΝ.
8.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ
ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΙΩΣΗ
ΤΩΝ ΘΑΝΑΤΩΝ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
8.2.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Ενημέρωση. Έντυπο ενημερωτικό υλικό (φυλλάδια)
για αιφνίδιους θανάτους και επείγοντα περιστατικά
λόγω χρήσης ναρκωτικών διατίθεται από τέσσερα
προγράμματα τα οποία υλοποιούνται από τον
ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ.
Σύμφωνα με τα ποσοτικά στοιχεία τριών (3) προγραμμάτων, ο αριθμός των φυλλαδίων που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών το 2011 ανέρχεται
στα 876.
Το Πρόγραμμα Άμεσης Παρέμβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ του
ΚΕΘΕΑ τοιχοκόλλησε ενημερωτικές αφίσες όσον
αφορά την πρόληψη των θανάτων και την υπερδοσολογία στους ανοιχτούς χώρους συνάθροισης των
χρηστών της Αθήνας. Το πρόγραμμα διέθεσε και
σχετικό ενημερωτικό υλικό στις οικογένειες και
στους φίλους των χρηστών, καθώς επίσης και σε
ομάδες επαγγελματιών (αστυνομικούς, φαρμακοποιούς και προσωπικό κοινωνικών υπηρεσιών των
δημόσιων νοσοκομείων).
Εκπαίδευση. Τέσσερα (4) προγράμματα άμεσης
πρόσβασης του ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ και της ΜΚΟ
PRAKSIS (Προγράμματα Ανάπτυξης Κοινωνικής
Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας) πραγματοποίησαν ατομικές και ομαδικές εκπαιδεύσεις χρηστών
σχετικά με την πρόληψη των κινδύνων και την αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας.
Το 2011, 814 χρήστες ναρκωτικών παρακολούθησαν τις ομαδικές εκπαιδεύσεις, αριθμός μικρότερος
σε σύγκριση με το 2010 (N=1.015) και το 2009
(N=1.020). Ο αριθμός των εκπαιδευτών (ιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, κοινωνιοθεραπευτές, φαρμακοποιός) ανέρχεται κατά
το έτος αναφοράς στους 30, αριθμός ελάχιστα υψηλότερος σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος
(2010: 25 άτομα).
8.2.2 ΚΙΝΗΤΗ ΜΟΝΑΔΑ ΠΡΩΤΩΝ
ΒΟΗΘΕΙΩΝ
Κατά τη διάρκεια του 2011 η Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών (ΚΙΜ) του ΟΚΑΝΑ ανταποκρίθηκε σε
2.377 αιτήματα του ΕΚΑΒ για παρέμβαση στην περιοχή της Αθήνας, από τα οποία τα 1.602 (ποσοστό: 67,4%), αφορούσαν περιπτώσεις εξαρτημένων
ατόμων.
Κύριες αιτίες των περιστατικών αυτών ήταν α) η
υπερδοσολογία, β) συμπτώματα που συνδέονται
αποκλειστικά με τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών
και γ) στερητικό σύνδρομο.
Σχετικά διαχρονικά στοιχεία από το 2001-2011 παρουσιάζονται στο Γράφημα 8.1.
Γράφημα 8.1: Περιστατικά που εξυπηρετήθηκαν από την Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών κατά τα
έτη 2001-2011
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ 2001-2011)
112
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Σύμφωνα με τα στοιχεία ο αριθμός των περιστατικών των εξαρτημένων που εξυπηρετήθηκαν από
την ΚΙΜ ήταν υψηλότερος το 2011 σε σύγκριση με
τα προηγούμενα έτη (Γράφημα 8.1).
βελτιστοποίηση επιστημονικά τεκμηριωμένων πρακτικών πρόληψης όσον αφορά την Ηπατίτιδα C για
νεαρούς χρήστες ναρκωτικών που βρίσκονται σε
κίνδυνο. 1
Το προσωπικό του Προγράμματος Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) καλεί το ΕΚΑΒ σε περιπτώσεις επειγόντων περιστατικών και συνοδεύει
το χρήστη στο νοσοκομείο.
8.3.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
8.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ
ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ
Για την πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών οι
υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης πραγματοποιούν διάφορα είδη παρεμβάσεων,
όπως ενημέρωση και εκπαίδευση, προγράμματα
ανταλλαγής / διανομής συριγγών, εξετάσεις για την
ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών κτλ. Επιπλέον,
ενημέρωση για τις μολυσματικές ασθένειες γίνεται
σε ατομικές ή ομαδικές συναντήσεις στα Συμβουλευτικά Κέντρα όλων των φορέων απεξάρτησης
(βλ. Κεφάλαιο 6) και στις υποστηρικτικές παρεμβάσεις του ΚΕΘΕΑ στο χώρο των φυλακών (βλ. Κεφάλαιο 10). Επίσης, οι χρήστες ναρκωτικών που
απευθύνονται στις θεραπευτικές δομές παραπέμπονται συστηματικά για σχετικές εξετάσεις στα
μικροβιολογικά εργαστήρια των φορέων απεξάρτησης, των δημόσιων νοσοκομείων ή άλλων αρμόδιων ιατρικών υπηρεσιών (π.χ. ΚΕΕΛΠΝΟ).
Όσον αφορά την υλοποίηση σχετικών μελετών, το
2011 το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΕΛΠΝΟ ξεκίνησαν την υλοποίηση μελέτης «Υπηρεσίες έγκαιρης παρέμβασης σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών και στις
υψηλού κινδύνου επαφές τους για την αντιμετώπιση
της επιδημικής έκρηξης HIV/AIDS στην Αθήνα»
(2011-2013) με σκοπό α) την πλήρη αποσαφήνιση
των επιδημιολογικών, δημογραφικών, συμπεριφορικών, κοινωνικών και ιολογικών χαρακτηριστικών
της επιδημίας στους ΧΕΝ στην Αθήνα, β) την έγκαιρη παρέμβαση στους ΧΕΝ και στο άμεσο περιβάλλον τους (οροθετικοί και οροαρνητικοί) μέσω του
περιβάλλοντος του οποίου επανατροφοδοτείται η
μετάδοση του ιού του HIV, γ) την εκτίμηση του επιπολασμού HIV-1 στους ΧΕΝ ανά τρίμηνο και δ) την
αναστολή της επιδημικής έξαρσης. Επιπλέον, το
ΚΕΘΕΑ κατά τη χρονική περίοδο 2010-2011 συμμετείχε σε ευρωπαϊκή μελέτη για τον εντοπισμό και τη
Ενημέρωση. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης α) του
ΟΚΑΝΑ (Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων, ΜΑΒΥ), β) του ΚΕΘΕΑ (Πρόγραμμα Άμεσης
Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ, Συμβουλευτική Μονάδα
Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ), γ) της ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» (Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ
ΑΘΗΝΑΣ) και δ) των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ
ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων (Πρόγραμμα «δουλειάστο-δρόμο») διατίθεται έντυπο ενημερωτικό υλικό
σχετικά με την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών.
Συνολικά, 7.960 φυλλάδια διανεμήθηκαν σε χρήστες
ναρκωτικών το 2011, σύμφωνα με τα στοιχεία που
έδωσαν τέσσερα από τα έξι προγράμματα άμεσης
πρόσβασης / μείωσης της βλάβης, αριθμός σημαντικά μικρότερος σε σχέση με τον αριθμό των φυλλαδίων που διανεμήθηκαν από τον ίδιο αριθμό
προγραμμάτων το 2010 (11.796) και μεγαλύτερος
από τον αριθμό των φυλλαδίων που διανεμήθηκαν
από αυτά τα προγράμματα το 2009 (5.282 φυλλάδια).
Επιπλέον, η ΜΚΟ PRAKSIS και το ΚΕΕΛΠΝΟ διένειμαν σχετικό έντυπο ενημερωτικό υλικό σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων και
των χρηστών ναρκωτικών. Το 2011 οι δύο υπηρεσίες διένειμαν συνολικά 140.000 φυλλάδια. Ειδικότερα, τα φυλλάδια του ΚΕΕΛΠΝΟ παρέχουν πληροφορίες για HIV/AIDS, φυματίωση, Ηπατίτιδα Β και C
και ψώρα και είναι μεταφρασμένα σε 4 επιπλέον
γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, αραβικά, βουλγαρικά).
Ενημέρωση σχετικά με την πρόληψη μολυσματικών
ασθενειών γίνεται και από τις τηλεφωνικές Γραμμές
Βοήθειας 1031 του ΟΚΑΝΑ, 1145 του ΚΕΘΕΑ και
800 11 11 600 του ΜΚΟ PRAKSIS (για Ηπατίτιδα
B, C και HIV/AIDS).
1
Τίτλος μελέτης: «Identification and Optimisation of Evidencebased HCV Prevention in Europe for Young Drug Users at
Risk». Συμμετέχουσες χώρες: Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία (Καταλονία), Λιθουανία, Ολλανδία.
113
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Κατά το έτος αναφοράς οι εξορμήσεις της Κινητής
Μονάδας Ενημέρωσης και Εξέτασης για τον HIV
της ΜΚΟ PRAKSIS αυξάνονται σημαντικά επειδή
πραγματοποιούνται καθημερινά. Στο τέλος του
2011 η συνεργασία του Προγράμματος «δουλειάστο-δρόμο» του ΟΚΑΝΑ και της Κινητής Μονάδας
είχε ως αποτέλεσμα «να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση»
στον πληθυσμό των προβληματικών χρηστών ναρκωτικών.
Εκπαίδευση. Το 2011 η ΜΚΟ PRAKSIS συνέχισε
την εκπαίδευση στο πλαίσιο των σεμιναριακών κύκλων αγωγής υγείας στα Συμβουλευτικά Κέντρα
των θεραπευτικών προγραμμάτων του ΚΕΘΕΑ στη
Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, καθώς επίσης και του
θεραπευτικού προγράμματος ΑΡΓΩ του ΨΝΘ στις
θεματικές ενότητες HIV/AIDS, ηπατίτιδες και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.
8.3.2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ/
ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΣΥΡΙΓΓΩΝ Ή ΚΑΙ
ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΩΝ
Οι δράσεις των προγραμμάτων ανταλλαγής / διανομής συριγγών και διανομής προφυλακτικών είναι
βασικές για την πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών, ιδιαίτερα μετά τη ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων ΗΙV στους ΧΕΝ.
Κατά το 2011, η ενίσχυση των προγραμμάτων αυτών με νέα προγράμματα ή δράσεις είχε ως αποτέλεσμα τη διάθεση ενός αρκετά αυξημένου αριθμού
συριγγών και προφυλακτικών σε ΧΕΝ σε σύγκριση
με τα προηγούμενα έτη. Το 2012, η ενίσχυση αυτών
των προγραμμάτων συνεχίστηκε, πράγμα το οποίο
αποτυπώνεται στη σημαντική αύξηση του αριθμού
των συριγγών και προφυλακτικών που διατέθηκαν
στους χρήστες ναρκωτικών.
Προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών
Πρακτικές συμβουλές και εκπαίδευση για ασφαλέστερη χρήση ή ασφαλέστερη ενδοφλέβια χρήση
παρέχονται από τις περισσότερες υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και μείωσης της βλάβης.
Ατομική συμβουλευτική για τους κινδύνους των μολυσματικών ασθενειών παρέχονται σε χρήστες
ναρκωτικών από όλες τις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και μείωσης της βλάβης. Επιπλέον, το 2011
το Πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» του ΚΕΘΕΑ
ΕΞΕΛΙΞΙΣ συνεργάστηκε με έναν εθελοντή ιατρό ο
οποίος παρείχε ενημέρωση για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα σε εκδιδόμενες γυναίκες χρήστες ναρκωτικών.
Το 2011 υπηρεσίες ανταλλαγής / διανομής συριγγών παρείχαν δύο προγράμματα άμεσης πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ, το Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ
ΑΘΗΝΑΣ της ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» και το
πιλοτικό πρόγραμμα του ΚΕΕΛΠΝΟ στις πέντε από
τις έξι κινητές του μονάδες.
Κατά το έτος αναφοράς ανταλλάχθηκαν 88.958 σύριγγες και διανεμήθηκαν 30.439. Ο συνολικός αριθμός των συριγγών κατά το έτος αναφοράς ανέρχεται
στις 119.397 και είναι μεγαλύτερος σε σύγκριση με
τα δύο προηγούμενα έτη (2009, 2010) (Πίνακας
8.1). Επιπλέον, σύμφωνα με τα δύο προγράμματα
ανταλλαγής συριγγών, τους τελευταίους μήνες του
2011 ανταλλάσσεται μία σύριγγα χρησιμοποιημένη
με δύο ή τρεις νέες σύριγγες, ως εκ τούτου η αναλογία ανταλλαγής διπλασιάστηκε ή τριπλασιάστηκε.
Πίνακας 8.1: Αριθμός συριγγών που ανταλλάχθηκαν / διανεμήθηκαν
το 2009, το 2010 και το 2011
ΕΤΗ
2009
2010
2011
Αριθμός συριγγών που ανταλλάχθηκαν
55.483
48.546
88.958
Αριθμός συριγγών που διανεμήθηκαν
13.096
12.970
30.439
ΣΥΝΟΛΟ
68.579
61.516
119.397
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου», ΚΕΕΛΠΝΟ 2009-2011)
114
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Στα τέλη του 2011, ο ΟΚΑΝΑ αντικατέστησε τις
σύριγγες υψηλού κενού χώρου που ανταλλάσσονται ή διανέμονται στα προγράμματα του με σύριγγες χαμηλού κενού χώρου για τον περιορισμό
της μόλυνσης από τον ιό του HIV.
Προγράμματα διανομής προφυλακτικών
Έξι (6) προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης που ανήκουν στον ΟΚΑΝΑ, στο
ΚΕΘΕΑ, στη ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» και στα
Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ πραγματοποίησαν διανομή προφυλακτικών σε χρήστες ναρκωτικών το 2011.
Το 2011, σύμφωνα με τα στοιχεία (Πίνακας 8.2)
παρατηρείται σημαντική αύξηση στον αριθμό των
προφυλακτικών που διανεμήθηκαν σε χρήστες
ναρκωτικών σε σχέση με τα δύο προηγούμενα
έτη (2009, 2010).
Επιπλέον, το 2011 η ΜΚΟ RRAKSIS και το
ΚΕΕΛΠΝΟ διένειμε 50.000 προφυλακτικά σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, μεταξύ των οποίων και σε προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών.
Πίνακας 8.2: Αριθμός προφυλακτικών που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών (2009, 2010,
2011)
ΕΤΗ
Αριθμός προφυλακτικών
2009
2010
2011
18.703
14.239
24.184
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ, ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» 2009-2011)
Έντυπο υλικό σχετικά με «τη χρήση ουσιών και την
εγκυμοσύνη», το οποίο έχει δημιουργήσει το πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ, διανέμεται σε εκδιδόμενες γυναίκες χρήστες ναρκωτικών (2011: 540 φυλλάδια).
Ηπατίτιδα B, C και για HIV/AIDS, οι οποίες αναλύονται σε γενικό νοσοκομείο. Το 2011 το πρόγραμμα
αυτό δεν υλοποίησε τη σχετική δράση λόγω σοβαρών οικονομικών προβλημάτων.
8.3.3 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ
ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ
Κατά το έτος αναφοράς στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) 2.647
περίπου εξετάσεις πραγματοποιήθηκαν για Ηπατίτιδα Α, Β, C και HIV/AIDS, αριθμός μεγαλύτερος σε
σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη (Πίνακας 8.3).
Η ΜΑΒΥ του ΟΚΑΝΑ είναι η μόνη υπηρεσία άμεσης
πρόσβασης που διαθέτει μικροβιολογικό εργαστήριο και παρέχει εξειδικευμένα τη δυνατότητα σε «ενεργούς» χρήστες, χρήστες υπό θεραπεία και πρώην χρήστες για εξετάσεις Ηπατίτιδας Α, Β, C και
HIV/AIDS.
Αναλυτικά στοιχεία για τον αριθμό των εξετάσεων
και των ατόμων που προσήλθαν στο μικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ για τα έτη 2009, 2010 και
2011 παρατίθενται στον Πίνακα 8.3.
Το Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ της ΜΚΟ
«Γιατροί του Κόσμου» πραγματοποιεί επίσης αιμοληψίες, σε αρκετά μικρότερο αριθμό «ενεργών»
χρηστών ναρκωτικών σε σχέση με τη ΜΑΒΥ, για
Σχεδόν το ένα τέταρτο (23%) των ατόμων που
προσήλθαν για εξετάσεις στο μικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ το 2011 ήταν, όπως και τα δύο
προηγούμενα έτη (2009, 2010), «ενεργοί» χρήστες
ναρκωτικών (Πίνακας 8.3).
115
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Πίνακας 8.3: Στοιχεία για εξετάσεις Ηπατίτιδας Α, Β, C και HIV/AIDS
στο μικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ 2009-2011
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ
ΑΡΙΘΜΟΣ
ΑΡΙΘΜΟΣ
ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
ΕΝΕΡΓΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ
ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΕΡΓΩΝ
ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ
ΧΡΗΣΤΩΝ
2009
2010
2011
2009
2010
2011
2009
2010
2011
2009
2010
2011
Ηπατίτιδα Α
1661
1595
2298
453
435
543
1575
1533
2264
433
416
530
Ηπατίτιδα B
5510
5111
2406
1364
1307
544
1619
1550
2367
433
416
531
Ηπατίτιδα C
1668
1610
2317
456
437
544
1580
1547
2276
434
416
528
ΗΙV/AIDS
1830
1725
2647
454
437
583
1717
1650
2565
434
416
560
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ 2009-2011)
Όσον αφορά τις υπηρεσίες εκτός δομών του
ΚΕΕΛΠΝΟ και τη Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης
PRAKSIS, που απευθύνονται σε κοινωνικά ευαίσθητους πληθυσμούς, το 2011 το ΚΕΕΛΠΝΟ έκανε
940 αιμοληψίες για HIV/AIDS και η ΜΚΟ PRAKSIS
έκανε εξετάσεις για HIV/AIDS (Rapid HIV testing) σε
950 άτομα που ανέφεραν επικίνδυνη σεξουαλική
συμπεριφορά.
8.3.4 ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ
Στο πλαίσιο των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης /
μείωσης της βλάβης, η ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) και σε μικρότερο βαθμό το Διαγνωστικό Κέντρο του Προγράμματος
Άμεσης
Πρόσβασης
ΕΞΕΛΙΞΙΣ
(ΚΕΘΕΑ) πραγματοποιούν εμβολιασμούς για Ηπατίτιδα Α και Β σε «ενεργούς» κυρίως χρήστες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2011 εμβολιάστηκαν
από τις προαναφερθείσες υπηρεσίες 58 άτομα για
Ηπατίτιδα Α και 184 για Ηπατίτιδα Β. Σε σύγκριση
με το 2010, το 2011 παρατηρείται αύξηση στον αριθμό των ατόμων που εμβολιάστηκαν για Ηπατίτιδα Β (2011: 184, 2010: 118).
8.3.5 ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Σύμφωνα με τα πρωτόκολλα θεραπείας υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, οι προβληματικοί χρήστες
ναρκωτικών που είναι θετικοί στο ιό του HIV γίνονται δεκτοί κατά προτεραιότητα στις μονάδες υπο-
116
κατάστασης και στην παροχή αντιρετροϊκής θεραπείας.
8.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ
8.4.1 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Οι εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες των προγραμμάτων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης
έχουν ως κύριο στόχο τους την κινητοποίηση των
«ενεργών» χρηστών, χρηστών υπό θεραπεία και
πρώην χρηστών, ώστε να αναλάβουν τη φροντίδα
της σωματικής τους υγείας.
Παθολογικά προβλήματα αντιμετωπίζονται στη
ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ), στο Διαγνωστικό Κέντρο του προγράμματος ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) και σε μικρότερο
βαθμό στην κινητή μονάδα του προγράμματος
ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου»), καθώς και οδοντιατρικά προβλήματα στα
αντίστοιχα προγράμματα του ΟΚΑΝΑ και του
ΚΕΘΕΑ.
Τα παθολογικά προβλήματα που συνήθως αντιμετωπίζονται στις ιατρικές υπηρεσίες των προαναφερθέντων προγραμμάτων είναι διάφορες λοιμώξεις
(δέρματος, αναπνευστικού, αποστήματα), θρομβοφλεβίτιδες, χρόνια έλκη των κάτω άκρων, χρόνια
φλεβική ανεπάρκεια, υπερδοσολογία, στερητικό
σύνδρομο, γαστρεντερολογικές διαταραχές, καρδι-
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
αγγειακά νοσήματα, νευρολογικές διαταραχές, μόλυνση από τον ιό του HIV και χρόνια Ηπατίτιδα C.
ξυπηρέτησαν 4.387 άτομα που είχαν παθολογικά
προβλήματα (αριθμός επισκέψεων: 5.423) και 825
άτομα για οδοντιατρικά προβλήματα (αριθμός επισκέψεων: 1.354) (Πίνακας 8.4).
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2011 oι εξειδικευμένες
ιατρικές υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ ε-
Πίνακας 8.4: Στοιχεία για παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά από τις υπηρεσίες των προγραμμάτων / μονάδων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2010, 2011)
Παθολογικά περιστατικά
αριθμός επισκέψεων
Οδοντιατρικά περιστατικά
αριθμός ατόμων
αριθμός επισκέψεων
αριθμός ατόμων
2010
2011
2010
2011
2010
2011
2010
2011
4.582
5.423
3.699
4.387
1.359
1.354
801
825
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» 2010-2011)
Σύμφωνα με τα στοιχεία παρατηρείται αύξηση στον
αριθμό των χρηστών που επισκέφθηκαν τις ιατρικές
υπηρεσίες των προγραμμάτων άμεσης πρόσβασης
/ μείωσης της βλάβης για την αντιμετώπιση παθολογικών προβλημάτων το 2011 σε σύγκριση με το
2010 (4.387 and 3.699, αντίστοιχα) (Πίνακας 8.4).
Επιπλέον, στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) γίνεται πλήρης αιματολογικός έλεγχος. Το 2011 ελέγχθηκαν 2.973
άτομα, αριθμός μεγαλύτερος σε σχέση με το 2010
(2.087 άτομα).
Περαιτέρω, τα προγράμματα άμεσης πρόσβασης /
μείωσης της βλάβης παραπέμπουν τους αποδέκτες των υπηρεσιών τους για την αντιμετώπιση των
προβλημάτων σωματικής τους υγείας στις αντίστοιχες υπηρεσίες των γενικών νοσοκομείων. Το 2011
οι ιατρικές υπηρεσίες των προαναφερθέντων προγραμμάτων πραγματοποίησαν 1.100 παραπομπές
για παθολογικά κυρίως προβλήματα.
Στις ιατρικές υπηρεσίες της ΜΚΟ PRAKSIS προσήλθαν 4.188 ασθενείς, μεταξύ των οποίων και
χρήστες ναρκωτικών για παθολογικά, οδοντιατρικά
και οφθαλμολογικά προβλήματα, καθώς επίσης και
για γυναικολογικά προβλήματα όσον αφορά τις γυναίκες ασθενείς.
Η κινητή μονάδα του προγράμματος «Δρόμοι της
Αθήνας» της ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» παρείχε
φάρμακα (π.χ. αντιβιοτικά, αναλγητικά κτλ.) στους
χρήστες ναρκωτικών.
8.4.2 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ
Η Μονάδα Διπλής Διάγνωσης του Τμήματος
Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ)
αποτελεί μια εξειδικευμένη για την ψυχιατρική συννοσηρότητα θεραπευτική υπηρεσία απεξάρτησης, η
οποία αντιμετωπίζει κατεξοχήν περιστατικά χρηστών από τη Βόρεια Ελλάδα με σοβαρά ψυχιατρικά
προβλήματα οι οποίοι δεν μπορούν να παρακολουθήσουν κάποιο άλλο θεραπευτικό πρόγραμμα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, ο αριθμός των ατόμων
που παραπέμφθηκαν στη Μονάδα για ψυχιατρική
εκτίμηση το 2011 (N=84) ήταν μεγαλύτερος σε σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη (2010: 78 άτομα,
2009: 72 άτομα). Το 72,6% προσήλθε για πρώτη
φορά στη Μονάδα κατά το έτος αναφοράς.
Πενήντα πέντε (55) από τα 84 άτομα προέρχονταν
από το Συμβουλευτικό Σταθμό του Προγράμματος
στο οποίο ανήκει η Μονάδα και 29 παραπέμφθηκαν
από άλλα θεραπευτικά προγράμματα (κυρίως από
τα θεραπευτικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ).
Όλοι ήταν πολυχρήστες με κύρια ουσία κατάχρησης
στη συντριπτική τους πλειοψηφία την ηρωίνη και
δευτερεύουσες ουσίες τις βενζοδιαζεπίνες, την κάνναβη, το αλκοόλ, τα ψευδαισιογόνα, τα αντιπαρκινσονικά, τη μεθαδόνη και την κοκαΐνη. Τα ψυχιατρικά προβλήματα που εμφάνισαν κατά κανόνα τα άτομα αυτά ήταν ψυχώσεις (σχιζοφρενικού και άλλου
τύπου), διαταραχές προσωπικότητας, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη και δυσθυμία.
117
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ (ΨΝΘ) έχει επίσης αναπτύξει μια υπηρεσία διπλής διάγνωσης για τη συστηματική παρακολούθηση ατόμων με ταυτόχρονο
ψυχιατρικό (ψυχωτικό) και εξαρτητικό πρόβλημα.
Επιπλέον, στη Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
(ΨΝΑ) παραπέμπονται σοβαρά περιστατικά διπλής
διάγνωσης που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν
σε άλλα προγράμματα απεξάρτησης της Αττικής
(Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, 2010).
σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη (2010: 33,7%,
2009: 31,8%), επειδή ένας μεγάλος αριθμός νέων
μονάδων υποκατάστασης (11 από τις 22) που δημιουργήθηκαν το 2011 παρέχει αυτή την υπηρεσία
στους χρήστες ναρκωτικών.
Στο Διαγνωστικό Κέντρο του Προγράμματος
Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ του ΚΕΘΕΑ προσέρχονται εξαρτημένα άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα για διάγνωση και ψυχιατρική εκτίμηση,
καθώς επίσης και για παρακολούθηση όσα από
αυτά προέρχονται από τα θεραπευτικά προγράμματα του φορέα, τα οποία εδρεύουν στην Αττική, με
εξαίρεση τα εξαρτημένα άτομα με πολύ σοβαρά
ψυχιατρικά προβλήματα. Επιπλέον, η διάγνωση και
η παρακολούθηση των εφήβων χρηστών με ψυχιατρική συννοσηρότητα γίνεται από παιδοψυχίατρο.
Το 2011 προσήλθαν 912 άτομα στο Κέντρο, αριθμός μεγαλύτερος σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2010: 898, 2009: 533).
Το 2011, από το σύνολο των θεραπευομένων σε
δομές θεραπείας το 20,7% αντιστοιχεί σε άτομα με
διαγνωσμένο ψυχιατρικό πρόβλημα. Το αντίστοιχο
ποσοστό στα θεραπευτικά προγράμματα που δέχονται χρήστες με συννοσηρότητα ή διαθέτουν προσαρμοσμένες υπηρεσίες ήταν 22,0%.
Εκτός από τις παραπάνω εξειδικευμένες μονάδες ή
υπηρεσίες, χρήστες με ψυχιατρική συννοσηρότητα
έγιναν δεκτοί το 2011 στη συντριπτική τους πλειοψηφία (85,1%) στις δομές θεραπείας που λειτουργούν στην Ελλάδα. Πρόκειται για 28 «στεγνά»
προγράμματα και 39 μονάδες υποκατάστασης. Στα
προγράμματα αυτά οι χρήστες με διαγνωσμένη ψυχιατρική διαταραχή εντάσσονται στη θεραπεία με
τους ίδιους ακριβώς όρους και συνθήκες με τους
υπόλοιπους χρήστες.
Το 2011, υπηρεσίες προσαρμοσμένες στις ειδικές
ανάγκες των χρηστών με ψυχιατρική διαταραχή
παρείχαν 43 προγράμματα, 23 μονάδες υποκατάστασης και 20 «στεγνά» προγράμματα, αριθμός
που αντιστοιχεί στο 55,1% του συνόλου των θεραπευτικών προγραμμάτων, ποσοστό υψηλότερο σε
Στο 44,9% των προγραμμάτων, τόσο αυτών που
διαθέτουν εξειδικευμένες υπηρεσίες όσο και των
υπολοίπων, αξιολογείται η ψυχιατρική κατάσταση
των ατόμων με εργαλεία ψυχιατρικής αξιολόγησης.
8.5 ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ
ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΜΕΣΗΣ
ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ
8.5.1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
«ΔΟΥΛΕΙΑ-ΣΤΟ-ΔΡΟΜΟ»
Οι δράσεις των προγραμμάτων αυτών, αποσκοπούν στη μείωση της βλάβης από τους κινδύνους
που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών και την
κινητοποίηση των χρηστών στη θεραπεία.
Πέντε προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» υλοποιούν το ΚΕΘΕΑ, ο ΟΚΑΝΑ, η ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» και τα Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του
Δήμου Αθηναίων. Τέσσερα από τα προγράμματα
αυτά δραστηριοποιούνται στο κέντρο της Αθήνας
και ένα στον Πειραιά.
Τα διαθέσιμα στοιχεία για το 2011 σχετικά με τον
αριθμό των εξορμήσεων, καθώς επίσης και σχετικά
με τον αριθμό των ατόμων και των επαφών στα
προγράμματα αυτά, περιγράφονται στον Πίνακα
8.5.
Πίνακας 8.5: Στοιχεία για τα προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» το 2011
Επαφές
(Στοιχεία από τρία προγράμματα)
7.076
Άτομα
(Στοιχεία από τρία προγράμματα)
4.219
Εξορμήσεις
(Στοιχεία από όλα τα προγράμματα)
722
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου», Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ 2011)
118
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Σύμφωνα με τα στοιχεία, σε σύγκριση με το 2010,
το 2011 ο αριθμός των εξορμήσεων αυξήθηκε κατά
15,9% (2011: 722, 2010: 623) (Πίνακας 8.5,
ΕΚΤΕΠΝ 2011).
8.5.3 ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ
ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ /
ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ /
ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ
Ένα πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» του ΚΕΘΕΑ
υποστήριξε το 2011 μία νέα ομάδα υψηλού κινδύνου (γυναίκες εκδιδόμενες από την Αφρική, που
κάνουν χρήση ναρκωτικών) και πραγματοποίησε
έρευνα μικρής εμβέλειας για τη χρήση της ουσίας
ΣΙΣΑ (κύριο δραστικό συστατικό της ουσίας η μεθαμφεταμίνη) σε δείγμα 148 ατόμων που σύχναζαν
σε ανοιχτούς χώρους συνάθροισης χρηστών ναρκωτικών στο κέντρο της Αθήνας. Επιπλέον, κατά το
έτος αναφοράς, το προσωπικό του προγράμματος
αυτού στο πλαίσιο της δράσης «Υποστήριξη στο
σπίτι» πραγματοποίησε 25 επισκέψεις σε χρήστες
ναρκωτικών στον τόπο όπου αυτοί διαμένουν (σπίτι, νοσοκομείο, ακατοίκητα σπίτια κτλ.), με κύριο
στόχο την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ίδιων και
των μελών του υποστηρικτικού τους δικτύου.
Οι εκπρόσωποι των περισσότερων υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης εκτιμούν
ότι η κτιριακή και υλικοτεχνική τους υποδομή είναι
«σχετικά ικανοποιητική», άποψη η οποία δεν διαφοροποιείται σε σχέση με τα τρία προηγούμενα έτη
(2001, 2009, 2008). Όσον αφορά τις ανάγκες που
προκύπτουν σε σχέση με την προηγούμενη εκτίμησή τους, αυτές αφορούν κυρίως α) την εξασφάλιση
κατάλληλων χώρων με την αναδιαμόρφωση και επέκταση των υπαρχόντων, β) τη διαμόρφωση χώρων σύμφωνα με τις προδιαγραφές ΑΜΕΑ, γ) τη
διαμόρφωση ιστοσελίδων με πληροφοριακό υλικό
και δ) τη δημιουργία νέων κινητών μονάδων παροχής πληροφοριών και πρώτων βοηθειών.
Περαιτέρω, το προσωπικό του προγράμματος
«δουλειά-στο-δρόμο» του ΟΚΑΝΑ υποστηρίζει τα
μέλη του όταν είναι έγκλειστα σε κάποιο σωφρονιστικό κατάστημα ή νοσηλεύονται.
8.5.2 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΗΝ
ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ
ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ
Ο αριθμός των πρώην χρηστών που εργάσθηκαν
σε έξι (6) προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και της
ΜΚΟ «Γιατροί του Κόσμου» ήταν κατά το έτος
αναφοράς 17 άτομα, εκ των οποίων οι 13 ήταν έμμισθοι υπάλληλοι και οι 4 εθελοντές. Σε σύγκριση με
το 2010, το 2011 παρατηρήθηκε μείωση στον αριθμό των πρώην χρηστών που εργάζονται στις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και στον αριθμό των
προγραμμάτων που τους απασχολούν (2010: 23
άτομα εργάζονταν σε 7 προγράμματα, 2011: 17
άτομα σε 6 προγράμματα).
8.5.4 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ
Το 2011 δύο (2) προγράμματα άμεσης πρόσβασης,
ένα του ΚΕΘΕΑ και ένα του ΟΚΑΝΑ, πραγματοποίησαν ενημέρωση σε θέματα χρήσης ναρκωτικών
σε 16 επαγγελματίες υγείας. Επίσης, η ΜΑΒΥ
(ΟΚΑΝΑ) παρείχε σχετική εκπαίδευση σε 140 φοιτητές της Νοσηλευτικής.
Κατά το έτος αυτό ο αριθμός των προγραμμάτων
που οργάνωσαν εκπαιδευτικά σεμινάρια και ο αριθμός των εκπαιδευόμενων επαγγελματιών μειώθηκε
σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2009: 5
προγράμματα άμεσης πρόσβασης ενημέρωσαν και
εκπαίδευσαν 290 επαγγελματίες, 2010: 5 προγράμματα άμεσης πρόσβασης ενημέρωσαν και εκπαίδευσαν 252 επαγγελματίες και μεταπτυχιακούς φοιτητές, 2011: 2 προγράμματα άμεσης πρόσβασης
ενημέρωσαν και εκπαίδευσαν 156 επαγγελματίες
και φοιτητές).
119
8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
8.6 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Το 2011, λόγω της έξαρσης των κρουσμάτων
HIV μεταξύ των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών,
οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης, παρά την περιορισμένη χρηματοδότησή τους, ενίσχυσαν περαιτέρω τις δράσεις τους αυξάνοντας τον αριθμό
των εξορμήσεων των προγραμμάτων «δουλειάστο-δρόμο», των συριγγών που διανέμονται /
ανταλλάσσονται και των προφυλακτικών που
παρέχονται, ενώ κάποιες από τις δράσεις αυτές
υλοποιήθηκαν από κοινού προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα τους. Επιπλέον, νέες δράσεις αναπτύχθηκαν από το
ΚΕΕΛΠΝΟ και τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση
PRAKSIS για την αντιμετώπιση του προβλήματος, ενώ περαιτέρω παρεμβάσεις μείωσης της
βλάβης σχεδιάστηκαν από τον ΟΚΑΝΑ και το
ΚΕΘΕΑ. Επίσης, σχετικές μελέτες / προγράμματα υλοποιήθηκαν από τους αρμόδιους φορείς.
Η προσφορά των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης στην αντιμετώπιση της ραγδαίας αύξησης
των κρουσμάτων ΗIV στους ΧΕΝ μας οδηγεί
στο συμπέρασμα ότι τέτοιου είδους παρεμβάσεις
θα πρέπει να υπάρχουν, στα μεγαλύτερα έστω
αστικά κέντρα της χώρας μας.
Η ψυχιατρική συννοσηρότητα φαίνεται να αποτελεί κύριο μέλημα της θεραπευτικής διαδικασίας
τα τελευταία χρόνια, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία, το ποσοστό των θεραπευτικών προγραμμάτων που παρέχουν υπηρεσίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες ατόμων με ψυχιατρική συννοσηρότητα διαρκώς αυξάνεται.
Ιωάννα Σιάμου, Λία Μαλέττου
120
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ:
Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
9.1 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΧΕΣΗ
ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
12.805 ατόμων για χρήση, παραγωγή / καλλιέργεια
διακίνηση και άλλες κατηγορίες για ναρκωτικές ουσίες. Σύμφωνα με το Γράφημα 9.1, η μείωση η οποία παρατηρήθηκε, τόσο στον αριθμό των κατηγορηθέντων ατόμων όσο και των υποθέσεων κατά
την τριετία 2005-2007, εμφανίστηκε εκ νέου μεταξύ
των ετών 2009-2011. Ειδικότερα, ο αριθμός των
κατηγορηθέντων ατόμων για το 2011 επέστρεψε
στα επίπεδα του 2004, ενώ ο αριθμός των υποθέσεων κυμάνθηκε στα επίπεδα της διετίας 20062007.
9.1.1 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Tο Συντονιστικό Όργανο Δίωξης Ναρκωτικών
(ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) παρέχει ετησίως στο ΕΚΤΕΠΝ στοιχεία που αφορούν τις κατηγορίες για αδικήματα που
σχετίζονται με παραβάσεις του Κώδικα Νόμων περί
Ναρκωτικών (ΚΝΝ). Το 2011 οι ελληνικές Διωκτικές
Αρχές απήγγειλαν 13.1761 κατηγορίες σε βάρος
Γράφημα 9.1: Αριθμός κατηγορηθέντων και υποθέσεων για παράβαση του Κώδικα Νόμων περί Ναρκωτικών (ΚΝΝ)
18.000
16.000
14.000
10.973
Αριθμός, Ν
9.729
10.000
6.000
4.000
14.922
16.464
13.963
12.543
12.000
8.000
16.197
16.195
16.045
15.395
11.198
10.902
6.961
1996
1997
7.094
7.220
1998
1999
10.461
12.164
10.710
10.066
6.562
4.801
12.824
12.641
13.253
10.424
9.873 9.540
9.053
13.580
12.805
9.764
8.174
2000
2001
2002
Κατηγορηθέντες
2003
Έτος
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Υποθέσεις
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ)
Το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει επίσης στοιχεία από το
ΣΟΔΝ-ΕΜΠ για τον αριθμό των κατηγορηθέντων
ατόμων στην Ελλάδα ανά εθνικότητα για παραβάσεις της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά. Η κατανομή
των ατόμων κατά τη διάρκεια της επταετίας 20042010 απεικονίζεται στον Πίνακα 9.1. Ο μεγαλύτερος
αριθμός Ελλήνων κατηγορηθέντων παρατηρήθηκε
το έτος 2005 (13.450 άτομα). Ο μέσος αριθμός Ελλήνων κατηγορηθέντων κατά την επταετία 20042010 είναι 11.418 άτομα, με τον αριθμό τους για το
έτος 2010 να είναι ο μικρότερος της επταετίας. Για
το ίδιο χρονικό διάστημα ο αριθμός των αλλοδαπών
1
κατηγορηθέντων μειώθηκε το 2010 συγκριτικά με τη
διετία 2008-2009, αλλά παρέμεινε σε υψηλότερα
επίπεδα από ό,τι κατά την τετραετία 2004-2007.
Στις περισσότερες ξένες εθνικότητες κατά τα έτη
2008-2010 ο αριθμός των κατηγορηθέντων παρέμεινε σταθερός. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι γεωργιανής και σομαλικής εθνικότητας κατηγορηθέντες, ο
αριθμός των οποίων παρουσίασε μείωση. Αντιθέτως, ο αριθμός των κατηγορηθέντων πακιστανής
και παλαιστινιακής εθνικότητας παρουσίασε αύξηση
κατά το ίδιο χρονικό διάστημα.
Ελληνική Αστυνομία, Τελωνειακή Υπηρεσία, Υπηρεσία Ειδικών
Ελέγχων, Λιμενικό Σώμα.
123
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Πίνακας 9.1: Κατανομή κατηγορηθέντων ατόμων στην Ελλάδα ανά εθνικότητα για παραβάσεις του
ΚΝΝ (2004-2010)*
Αριθμός κατηγορηθέντων**
Εθνικότητα
Ελληνική
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
11.000
13.450
11.383
10.611
11.524
11.869
10.090
Αλβανική
814
912
1.022
873
1.122
1.062
1.154
Γεωργιανή
111
124
116
93
483
221
147
Ιρακινή
79
127
130
203
362
449
208
Ιρανική
47
66
Βουλγαρική
42
35
48
87
155
154
158
Ρωσική
38
47
Ηνωμένου Βασιλείου
29
39
70
62
Ιταλική
14
28
Αφγανική
67
66
157
320
310
Πακιστανή
57
59
107
135
149
Μπαγκλαντές
40
83
293
100
64
97
294
421
Σομαλίας
Παλαιστίνης
Λοιπές / Άγνωστες
649
65
1.027
1.116
1.796
1.860
886
Σύνολο αλλοδαπών
1.823
1.443
2.577
2.642
4.572
4.595
3.497
Γενικό σύνολο
12.823
14.893
13.960
13.253
16.096
16.464
13.587
* Επικαιροποιημένες τιμές σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση για τα Ναρκωτικά στην Ελλάδα έτους 2010, Φεβρουάριος 2012.
** Για τα έτη για τα οποία δεν υπάρχουν χωριστά τιμές ανά εθνικότητα οι τιμές περιλαμβάνονται στην κατηγορία «Λοιπές / Άγνωστες».
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ)
9.1.2 ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΘΕΝΤΕΣ
ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) έχει την
ευθύνη της συλλογής στοιχείων από τις δικαστικές
υπηρεσίες. Η ενημέρωση του ΕΚΤΕΠΝ για τον αριθμό των καταδικασθέντων για αδικήματα που
σχετίζονται με τα ναρκωτικά πραγματοποιείται σε
ετήσια βάση. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία αναφέρονται στο έτος 2009 (Γράφημα 9.2). Συγκεκριμένα,
επί συνόλου 45.127 καταδίκων, 1.818 άτομα (ποσοστό 4,0%) καταδικάστηκαν για αδικήματα του
ΚΝΝ. Η συντριπτική πλειοψηφία (96,3%, Ν=1.751)
124
αφορά άνδρες. Από αυτούς που καταδικάστηκαν τα
1.222 άτομα (67,2%) ήταν για αδικήματα του ΚΝΝ
για χρήση, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας
προς ιδίαν χρήση. 520 άτομα καταδικάστηκαν για
εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών από
χρήστες (28,6%), 61 άτομα για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών (3,4%) και 15 άτομα για
καλλιέργεια και παραγωγή ναρκωτικών ουσιών
(0,8%). Η κατανομή των καταδικασθέντων ανά φύλο και αδίκημα του ΚΝΝ κατά την πενταετία 20052009 παρουσιάζεται στο Γράφημα 9.3, στο οποίο ο
αριθμός των καταδικασθέντων ανά φύλο και αδίκημα του ΚΝΝ τη δεδομένη πενταετία κινείται σε σταθερά επίπεδα.
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Γράφημα 9.2: Αριθμός καταδικασθέντων του ΚΝΝ (1992-2009)
3.000
Αριθμός, Ν
2.548
2.324
2.500
1.906
2.000
1.484
1.500
1.055
1.000
500
1.725
1.263
1.929
1.847
1.681
1.957
1.752
1.847
1.831
1.715
1.818
1.028
1.065
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Έτος
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΕΣΥΕ)
Γράφημα 9.3: Κατανομή καταδικασθέντων, ανά φύλο και αδίκημα, του ΚΝΝ κατά την πενταετία 20052009
2009
22
0
3 42
30
0
1 45
25
1
5 57
31
0
2
68
21
1
1 45
15 58
2008
25 54
Γυναίκες
2009
2008
2007
2006
Άνδρες
Έτος
2005
2007
12
2006
15 52
2005
19 66
0
498
1.180
509
1.167
495
81
1.039
424
1.160
497
200
Εμπορία - διακίνηση απο χρήστες
Εμπορία - Διακίνηση
400
600
Αριθμός, Ν
1.307
800
1.000
1.200
1.400
Καλλιέργεια - Παραγωγή
Χρήση, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΕΣΥΕ)
Τα περισσότερα αδικήματα (32,4%) έλαβαν χώρα
στην περιφέρεια της πρωτευούσης, το 30,5% των
αδικημάτων στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, το 8,1% στην Πελοπόννησο, το 7,9% στην Κρήτη, το 6,4% σε Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, το 4,9% στη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου και το 9,8% στην υπόλοιπη
χώρα. Να σημειωθεί ότι και για τα έτη 2005-2008 τα
περισσότερα αδικήματα τελέστηκαν στα γεωγραφικά διαμερίσματα της Μακεδονίας και της πρωτεύουσας.
Οι ανώτερες επιβαλλόμενες ποινές για χρήση ναρκωτικών ουσιών, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση φθάνουν τον ένα χρόνο
φυλάκισης. Στους καταδικασθέντες για εμπορία και
διακίνηση το σύνολο των ποινών αναφέρεται σε
ποινές πρόσκαιρης και ισόβιας κάθειρξης. Αντίστοιχα, οι καταδικασθέντες για καλλιέργεια και παραγωγή ναρκωτικών ουσιών εκτίουν ποινές άνευ μετατροπής και πρόσκαιρης κάθειρξης. Από τους χρήστες που καταδικάστηκαν για εμπορία και διακίνηση
ουσιών ποσοστό 99,4% αναφέρεται σε ποινές πρό-
125
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
σκαιρης και ισόβιας κάθειρξης, καθώς επίσης και σε
ποινές φυλάκισης άνω του έτους.
Οι ποινές που επιβλήθηκαν για χρήση ναρκωτικών
ουσιών, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας
προς ιδίαν χρήση είχαν ανασταλτικό κυρίως και μετατρέψιμο χαρακτήρα σε ποσοστό 99,2%. Ποινές
άνευ μετατροπής επιβλήθηκαν στο σύνολο των υποθέσεων εμπορίας και διακίνησης.
Όσον αφορά τις ηλικιακές ομάδες, το 77,0% των
καταδικασθέντων για αδικήματα που σχετίζονται με
τα ναρκωτικά ήταν μεταξύ 22 και 44 ετών, ποσοστό
αντίστοιχο με εκείνα των ετών 2005 (80,0%), 2006
(77,0%), 2007 (77,0%) και 2008 (79,0%).
9.1.3 ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΝΝ
ΑΠΟ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ
Στοιχεία για ανηλίκους στους οποίους έχουν επιβληθεί αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα και περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων,
συλλέγονται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. και τα πιο πρόσφατα αφορούν το 2009. Οι ανήλικοι παραβάτες του
ΚΝΝ (νόμος 1721/1987) στους οποίους επιβλήθηκε
αναμορφωτική, θεραπευτική ή σωφρονιστική μεταχείριση ανήλθαν στους 170, από τους οποίους το
84,5% ήταν άρρενες. Ποσοστό 98,8% παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη για το αδίκημα της χρήσης
ναρκωτικών ουσιών και κατοχής ή καλλιέργειας μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση, ενώ ποσοστό
1,2% για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών.
Κάθε χρόνο η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων του
Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών παρέχει στο
ΕΚΤΕΠΝ συγκεντρωτικά στοιχεία αποφάσεων ατομικών φακέλων των ανηλίκων. Τα στοιχεία αυτά, τα
οποία παρατίθενται στη συνέχεια, στάλθηκαν στο
ΕΚΤΕΠΝ τον Οκτώβριο του 2012.
Με βάση την επεξεργασία των δικαστικών αποφάσεων του δικαστικού έτους 2010-2011 (Σεπτέμβριος 2010-Ιούλιος 2011), εισήχθησαν σε δίκη στα
Δικαστήρια Ανηλίκων Αθηνών (Μονομελές και Τριμελές) 204 συνολικά ανήλικοι, 189 αγόρια και 15
κορίτσια, με την κατηγορία ότι τέλεσαν παράβαση
του ΚΝΝ σε συνδυασμό και με άλλη πράξη. Για
τους 164 από αυτούς εκδόθηκε καταδικαστική ή
αθωωτική απόφαση, ενώ για τους υπόλοιπους 40 η
υπόθεση πήρε αναβολή.
126
Κάποιοι από τους ανηλίκους εισήχθησαν σε δίκη
περισσότερες από μία φορές κατά το δικαστικό έτος
2010-2011 για διάφορες παραβάσεις του ΚΝΝ (οπότε και απέκτησαν την ιδιότητα του κατηγορουμένου περισσότερες από μία φορές και καταμετρώνται
τόσες φορές όσες εμπλέκονται σε υπόθεση ως κατηγορούμενοι), ενώ αρκετές είναι οι υποθέσεις όπου
εμπλέκονται περισσότεροι από έναν ανήλικο (περισσότεροι συγκατηγορούμενοι). Για τους λόγους
αυτούς ο αριθμός των ανήλικων κατηγορουμένων
για τους οποίους εκδόθηκε καταδικαστική ή αθωωτική απόφαση ανήλθε στους 204, αντιπροσωπεύοντας όμως 187 ανηλίκους ως φυσικά πρόσωπα.
Επί συνόλου 204 κατηγορουμένων, στους 153 απαγγέλθηκαν κατηγορίες για τέλεση πλημμεληματικής παράβασης του ΚΝΝ (προμήθεια ναρκωτικών προς ιδίαν χρήση), με το δικαστήριο κατά την
εκδίκαση του συνόλου των υποθέσεων να επιβάλλει
αναμορφωτικά μέτρα και ποινές σε 101 κατηγορούμενους (σε 24 ανηλίκους επίπληξη, σε έναν ανήλικο
επιμέλεια γονέων, σε 60 ανηλίκους επιμέλεια Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων, σε έναν ανήλικο παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος, σε 4
ανηλίκους τοποθέτηση σε Ίδρυμα Αγωγής, σε έναν
νεαρό ενήλικο φυλάκιση (το αδίκημα διαπράχθηκε
πριν από την ενηλικίωσή του), ενώ 10 ανήλικοι παρέμειναν ατιμώρητοι (ως συμπτωματικοί χρήστες).
Για τους 22 κρίθηκε ότι δεν τέλεσαν την πράξη και
για 30 κατηγορουμένους εκδόθηκαν αποφάσεις που
ανέβαλαν την εκδίκαση της υπόθεσης.
Επιπροσθέτως, από τις 153 υποθέσεις οι 51 αφορούσαν κατηγορίες για τέλεση κακουργηματικής
παράβασης του Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά
(εφεξής: ΚΝΝ) (αγορά, κατοχή, πώληση ναρκωτικών). Το Δικαστήριο έκρινε ότι 3 κατηγορούμενοι
δεν τέλεσαν την πράξη, για 10 κατηγορουμένους
εκδόθηκαν αποφάσεις που ανέβαλαν την εκδίκαση
της υπόθεσης, ενώ αποφασίστηκε ότι 38 ανήλικοι
τέλεσαν την πράξη. Το Δικαστήριο επέβαλε τα παρακάτω αναμορφωτικά μέτρα και ποινές: σε έναν
ανήλικο επιβλήθηκε επίπληξη, 16 ανήλικοι τέθηκαν
στην επιμέλεια της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων, 14 ανήλικοι τέθηκαν υπό περιορισμό σε Ειδικό
Κατάστημα Κράτησης Νέων, ένας ανήλικος υπό
παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος, 6
νεαροί ενήλικοι καταδικάστηκαν σε φυλάκιση / κάθειρξη (το αδίκημα διαπράχθηκε πριν από την ενηλικίωσή τους).
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Από την επεξεργασία των ατομικών φακέλων των
ανήλικων φυσικών προσώπων προκύπτει ότι, επιπλέον των 187 συνολικά ανηλίκων, 54 ανήλικοι (36
Έλληνες, 18 αλλοδαποί) εισήχθησαν σε δίκη αποκλειστικά για άλλες παραβάσεις του Ποινικού Κώδικα και των ειδικών ποινικών νόμων, αλλά είχαν ιστορικό χρήσης ουσιών.
Το 53,5% των ανηλίκων είναι περιστασιακοί
χρήστες, ενώ το 22,2% εξαρτημένοι χρήστες.
Το 62,1% δεν έχει παρακολουθήσει ποτέ πρόγραμμα απεξάρτησης και το 23,2% έχει αποτυχημένες προσπάθειες παρακολούθησης προγράμματος στο ενεργητικό του.
Σε ποσοστό 41,1% η ηλικία τέλεσης του πρώτου
αδικήματος είναι τα 17 έτη.
Ειδικότερα, ο συνολικός πληθυσμός των 241 ανηλίκων κατηγορουμένων για οποιαδήποτε αίτια παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:
9.1.4 ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ
ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΡΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Η συντριπτική πλειοψηφία (93,8%) είναι άρρενες
και το 53,1% των παραβατών έχουν ελληνική
εθνικότητα.
Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο και την
εργασιακή τους κατάσταση, το 24,3% δεν έχουν
ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, ενώ
το 48,1% δεν εργάζονται.
Ως τόπο διαμονής το 37,9% δηλώνει το κέντρο
της Αθήνας.
Σε ποσοστό 83,6% οι ανήλικοι δηλώνουν ως
ηλικία έναρξης της χρήσης παράνομων ουσιών
τα 15-17 έτη.
Η κύρια ουσία χρήσης είναι η ινδική κάνναβη σε
ποσοστό 81,9% και η ηρωίνη σε ποσοστό
14,7%.
Το ΕΚΤΕΠΝ συνεργάζεται με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
και πιο συγκεκριμένα με τη Διεύθυνση Σωφρονιστικής Αγωγής Ενηλίκων. Σκοπός της συνεργασίας
αυτής είναι η διάθεση στοιχείων για την κατάσταση
Ελλήνων και αλλοδαπών κρατουμένων για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών στις ελληνικές
φυλακές. Ειδικότερα, ο αριθμός των παραβατών
του νόμου Περί ναρκωτικών την 1η Ιανουαρίου του
2011 ανήλθε στους 4.303, επί συνόλου 12.349 κρατουμένων. Όπως παρουσιάζεται στο Γράφημα 9.4,
ο αριθμός των κρατουμένων και κατά συνέπεια ο
αριθμός των καταδικαστικών αποφάσεων παρουσιάζουν αύξηση κατά το χρονικό διάστημα 19982009 (12 έτη) και σταθεροποιητική τάση μεταξύ των
ετών 2009 και 2011.
Γράφημα 9.4: Αριθμός υποδίκων, καταδίκων και σύνολο ανά έτος, για παραβάσεις του ΚΝΝ (19982011)*
14.000
12.270
12.000
9.984
10.000
Αριθμός, Ν
8.000
7.791
7.332
8.417
8.633
8.841
8.434
4.305
2.000
0
12.349
2.870
2.636
1.183
1.453
1998
3.226
1.756
1.227
1.114
1999
1.999
2000
3.578
4.419
4.303
2001
1.079
1.375
2002
2003
Υπόδικοι για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών
Σύνολο Υποδίκων/Καταδίκων του νόμου Περί ναρκωτικών
10.627
4.640
4.727
5.012
4.498
3.537
2.295
2.259
2.304
2.303
1.275
3.634
3.383
10.370
8.709
6.000
4.000
12.312
11.547
1.242
2004
Έτος
2.953
2.549
1.756
2005
1.545
2006
2007
2008
2009
2.835
1.584
2010
2011**
Κατάδικοι για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών
Σύνολο Φυλακισθέντων
* Για τα έτη 2006-2008 δεν υπάρχει διαθέσιμη πληροφορία για τον αριθμό των καταδίκων και υποδίκων.
** Η πληροφορία για τον αριθμό των καταδίκων και υποδίκων για το 2011 προσδιορίστηκε στις 1.1.2011, ενώ για τα προηγούμενα έτη ο
προσδιορισμός πραγματοποιούνταν στις 1.12.1998-2010.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων)
127
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
9.1.5 ΑΛΛΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
τροχαίων τα οποία οφείλονται σε χρήση ναρκωτικών ουσιών. Σύμφωνα με τα οριστικοποιημένα
στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας, κατά την πενταετία 2007-2011 το ποσοστό των τροχαίων ατυχημάτων λόγω χρήσης ναρκωτικών ουσιών επί
του συνολικού αριθμού των τροχαίων ανήλθε σε
1,8% (23 περιπτώσεις σε 1.292 τροχαία) το 2007,
σε 1,1% (16 σε 1.414 τροχαία) το 2008, σε 1,4%
(19 σε 1.314 τροχαία) το 2009, σε 3,5% (41 σε
1.162 τροχαία) το 2010 και σε 3,5% (35 σε 1.011
τροχαία) το 2011.
Διαρρηχθέντα φαρμακεία
Ο αριθμός των διαρρηχθέντων φαρμακείων αποτελεί δείκτη της σχετιζόμενης με τα ναρκωτικά
παραβατικότητας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της
Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛ.ΑΣ) κατά το έτος 2011
καταγράφηκαν παραβιάσεις σε 15 φαρμακεία,
αριθμός αντίστοιχος με τις διαρρήξεις που έγιναν
κατά το έτος 2008. Ο αριθμός των διαρρήξεων
παρουσιάζεται μειωμένος, είναι όμως μεγαλύτερος από ό,τι το 2010 (Ν=4). Στο Γράφημα 9.5 απεικονίζεται η κατανομή των διαρρηχθέντων
φαρμακείων για το χρονικό διάστημα 2000-2011.
Όπως παρατηρείται, ο καταγεγραμμένος αριθμός
τροχαίων ατυχημάτων λόγω χρήσης ναρκωτικών
ουσιών το έτος 2011 παραμένει υψηλότερος από
τον αντίστοιχο αριθμό ατυχημάτων κατά τη χρονική περίοδο 2007-2009, χωρίς να φθάνει τον αριθμό των ατυχημάτων του έτους 2010.
Τροχαία ατυχήματα
Πρόσθετη ένδειξη της σχετιζόμενης με τα ναρκωτικά παραβατικότητας αποτελεί ο αριθμός των
Γράφημα 9.5: Κατανομή διαρρηχθέντων φαρμακείων για το χρονικό διάστημα 2000-2011
60
57
Αριθμός, Ν
50
40
43
44
30
35
33
29
20
23
19
10
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
15
23
17
2008
4
2009
2010
2011
Έτος
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΕΛ.ΑΣ)
9.2 Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ
ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
9.2.1 ΚΑΤΑΣΧΕΣΕΙΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
ΟΥΣΙΩΝ
Το ΣΟΔΝ-ΕΜΠ συλλέγει στοιχεία από όλες τις
Διωκτικές Αρχές, τα οποία αφορούν τις κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών, τους συ
128
νηθέστερους τρόπους διακίνησής τους, καθώς και
τις χώρες παραγωγής και προέλευσής τους. Ακολουθεί η επεξεργασία των στοιχείων και η αποστολή τους σε ετήσια βάση στο ΕΚΤΕΠΝ. Στον
Πίνακα 9.2. παρουσιάζονται οι κατασχέσεις διαφόρων ουσιών κατά το χρονικό διάστημα 20042011 (8 έτη).
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Πίνακας 9.2: Κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών (2004-2011)
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ηρωίνη (kg)
Κοκαΐνη (kg)
*
Κάνναβη (kg)
334
1.152
4.777
331
43
18.213
312
61
12.389
259
255
6.915
442
61
4.695
595
626
7.367
521
221
7.746
307
463
13.515
Φυτά κάνναβης
Μεθαδόνη (δισκία)
**
Συνθετικά ναρκωτικά (δισκία)
LSD (δόσεις)
Ηρεμιστικά (δισκία)
39.820
10.993
87.953
1.111
43.722
34.993
15.385
150.932
120
58.250
32.495
5.038
118.680
146
56.166
17.611
14.119
58.482
2.880
53.625
23.916
4.359
8.652
491
68.424
15.515
1.277
46.115
244
72.956
21.607
1.092
12.823
141
116.591
33.242
2.075
70
2.890
64.539
*
**
Συμπεριλαμβάνονται οι κατασχέσεις κατεργασμένης και ακατέργαστης κάνναβης.
Συμπεριλαμβάνονται τα δισκία αμφεταμινών και Έκστασης.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ).
Τα στοιχεία τα οποία παρουσίασε το ΣΟΔΝ για το
έτος 2010 αποκαλύπτουν ότι το 41,6% της κατασχεθείσας ποσότητας ηρωίνης προέρχεται από την
Τουρκία, το 1,8% από τη Βουλγαρία, το 1,2% από
το Ιράκ, το 0,6% από την Ιταλία, ενώ το υπόλοιπο
50,8% από διάφορες άλλες χώρες ή είναι αγνώστου
προελεύσεως. Η συντριπτική ποσότητα ηρωίνης
μεταφέρθηκε το 2010, όπως και το 2009, διά ξηράς
(93,0%). Η ποσότητα η οποία διακινήθηκε στη χώρα μας μέσω θαλάσσης ανήλθε στο 4,1%, ενώ η
διακίνηση μέσω αεροδρομίων ανήλθε στο 2,9%. Οι
κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης για το έτος 2011
ήταν παρόμοιες με αυτές του 2006, σαφώς μειωμένες σε σύγκριση με το χρονικό διάστημα 20082010.
Μετά τη ραγδαία αύξηση που παρουσιάστηκε στις
κατασχεθείσες ποσότητες κοκαΐνης μεταξύ 2008 και
2009 (926%), οι ποσότητες το 2010 κυμάνθηκαν σε
παραπλήσια μεγέθη με το 2007. Οι κατασχέσεις
κατά το έτος 2011 διπλασιάστηκαν σε σχέση με το
2010. Η Ισπανία και η Ολλανδία αποτελούν πύλες
εισόδου της κοκαΐνης στην Ευρώπη, ενώ Γαλλία,
Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο αναφέρονται ως χώρες
μετεπιβίβασης ή προορισμού της κοκαΐνης. Το 2010
η διακίνηση των ποσοτήτων κοκαΐνης έγινε μέσω
θαλάσσης (76,1%) και ξηράς (15,1%), ενώ η μεταφορά ποσοστού 8,8% των ποσοτήτων κοκαΐνης
έγινε μέσω αέρος.
Το 2011 διαπιστώνεται αύξηση των κατασχέσεων
της κάνναβης της τάξης του 74,5% σε σχέση με το
2010, αριθμός αισθητά μεγαλύτερος συγκριτικά με
τα έτη 2007-2009. Για το 2010, όπως και για το
2009, το 67,0% της συνολικά κατασχεθείσας ποσότητας ακατέργαστης κάνναβης είχε ως πηγή προέλευσης την Αλβανία. Το 2010 οι ποσότητες της ακατέργαστης κάνναβης που μεταφέρθηκαν διά θαλάσσης αντιπροσωπεύουν το 9,3%. Αντίστοιχα, η
συνολική σχεδόν ποσότητα της κατεργασμένης
κάνναβης μεταφέρθηκε διά ξηράς (93,8%).
Κατά το έτος 2011 καταγράφηκε περιορισμένος αριθμός κατασχέσεων για τις ψυχότροπες, χημικές
και πρόδρομες ουσίες (70 δισκία). Επιπλέον, ο αριθμός των κατασχέσεων του 2010 παρουσίασε
μείωση της τάξης του 72,2% συγκριτικά με τις κατασχέσεις του 2009. Ως χώρα προέλευσης για το
44,1% των κατασχεθεισών ποσοτήτων ψυχοτρόπων, χημικών και πρόδρομων ουσιών καταγράφηκε
η Βουλγαρία, ενώ οι υπόλοιπες ποσότητες προέρχονται από άλλες χώρες ή είναι αγνώστου προελεύσεως.
Όπως φαίνεται στον Πίνακα 9.2, το 2011 οι κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης μειώθηκαν συγκριτικά με την τριετία 2008-2010. Στα φυτά κάνναβης οι
κατασχεθείσες ποσότητες ήταν παρόμοιες με τα
επίπεδα του 2006 και αυξημένες κατά 11.635 φυτά
σε σύγκριση με το 2010. Οι κατασχεθείσες ποσότητες της κάνναβης σε κιλά διπλασιάστηκαν σε σχέση
με το 2010, φθάνοντας επίσης τα επίπεδα του
2006. Το 2011 παρουσιάστηκε αύξηση της τάξης
του 90% στα δισκία μεθαδόνης συγκριτικά με το
2010, ύστερα από τη μεγάλη πτώση το 2009 και το
2010. Φανερή είναι επίσης η ραγδαία αύξηση των
129
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
κατασχεθεισών ποσοτήτων LSD κατά το 2011, σε
αντιστάθμιση με τις χαμηλές ποσότητες κατά την
τριετία 2008-2010.
Στο Γράφημα 9.6 σημειώνεται διαχρονικά η πορεία
των κατασχέσεων ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής
κάνναβης.
Γράφημα 9.6: Κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής κάνναβης (1996-2011)
100.000
19.331 17.541
Κιλά
10.000
14.966
11.926
14.225
7.243
3.374
660
1.000
190
100
10
146
283
156
1997
97
155
297
324
247
239
1998
1999
6.915
315
331
2001
2002
312
2003
259
2004
2005
7.746
4.663
448
626
521
463
595
221
307
67
57
2006
13.515
7.367
255
201
43
2000
12.446
4.777
1.152
45
17
1996
330
185
18.220
14.144
2007
2008
2009
2010
2011
Έτος
Ηρωίνη
Κοκαΐνη
Ινδική κάνναβη
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ)
9.2.2 ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ
ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
Το Γενικό Χημείο του Κράτους (Γ΄ Χημική Υπηρεσία
Αθηνών και Β΄ Χημική Υπηρεσία Θεσσαλονίκης)
προσδιορίζει ύστερα από εργαστηριακή ανάλυση
δειγμάτων τη χημική σύσταση και την καθαρότητα
των ουσιών που κατάσχονται από την Ελληνική
Αστυνομία, την Τελωνειακή Υπηρεσία, το Λιμενικό
Σώμα και την Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων.
Η Χημική Υπηρεσία Αθηνών δεν πραγματοποίησε
έλεγχο και προσδιορισμό της καθαρότητας των παράνομων ουσιών για τα έτη 2009 και 2010.
Ως καθαρότητα ορίζεται η επί τοις εκατό (%)
περιεκτικότητα ενός δείγματος σε «δραστική»
ουσία.
Κατά το έτος 2011 η μέση περιεκτικότητα σε δραστική ουσία στα δείγματα ηρωίνης ήταν 12,8%, μειωμένη κατά 6,5 ποσοστιαίες μονάδες συγκριτικά με
τη μέση περιεκτικότητα της ηρωίνης στα δείγματα
του 2008, των οποίων τα μέσα επίπεδα ήταν
19,3%. Το 2011 η μέση περιεκτικότητα σε δραστική
ουσία των δειγμάτων κοκαΐνης ήταν 61,1%, όταν το
2008 το ποσοστό ήταν 64,1%.
130
Πληροφορίες για την τιμή των ουσιών στην παράνομη αγορά των ναρκωτικών παίρνουμε από το
ΣΟΔΝ. Η λιανική (σε «επίπεδο δρόμου») τιμή της
ηρωίνης για το έτος 2011 κυμάνθηκε από 8-20 ευρώ/γραμμ., αρκετά φθηνότερη από το 2010 (10-50
ευρώ/γραμμ.) και το 2009 (8-80 ευρώ/γραμμ.). Η
λιανική τιμή της κοκαΐνης κυμάνθηκε μεταξύ 40-100
ευρώ/γραμμ. Η ελάχιστη τιμή πώλησης της κοκαΐνης μειώθηκε κατά 5 ευρώ/γραμμ. σε σύγκριση με
το 2010 και κατά 10 ευρώ/γραμμ. σε σύγκριση με το
2009 (50-100 ευρώ/γραμμ.).
Η μέση τιμή πώλησης της κατεργασμένης κάνναβης
κυμάνθηκε στα 20 ευρώ/γραμμ., έναντι 25 ευρώ/γραμμ. το 2010, 8,5 ευρώ/γραμμ. το 2009 και 10
ευρώ/γραμμ. το 2008.
Τα δισκία Έκστασης εμφανίζουν τιμή πώλησης μεταξύ 5-10 ευρώ/δισκίο, παρουσιάζοντας μείωση
κατά 5 ευρώ/δισκίο στη μέγιστη τιμή πώλησης σε
σύγκριση με το έτος 2010. Κατά τη διετία 2008-2009
οι τιμές τους κυμαίνονταν μεταξύ 8-25 ευρώ/δισκίο.
Αντίστοιχα, οι δόσεις LSD κυμαίνονται μεταξύ 5-15
ευρώ/δόση, επιστρέφοντας στις τιμές του 2009 και
ακολουθώντας μείωση μετά το 2010, όταν οι τιμές
κυμαίνονταν μεταξύ 16-20 ευρώ/δόση.
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
9.2.3 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
ΔΙΣΚΙΩΝ ΕΚΣΤΑΣΗΣ
Οι δύο Υπηρεσίες (Γ΄ Αθηνών και Β΄ Θεσσαλονίκης)
του Γενικού Χημείου του Κράτους είναι υπεύθυνες
για τη χημική ανάλυση, τον ποιοτικό και ποσοτικό
προσδιορισμό της σύστασης των κατασχεθέντων
δισκίων Έκστασης. Η αποστολή των αποτελεσμάτων στο ΕΚΤΕΠΝ πραγματοποιείται σε συστηματική
βάση.
Το 2011 οι ποσοστιαίες αναλογίες ανά κατηγορία
κατασχεθεισών ποσοτήτων δισκίων Έκστασης διαφοροποιήθηκαν συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη.
Η συγκεκριμένη μεταβολή οφείλεται στη μεγάλη
μείωση στις κατασχεθείσες ποσότητες χαπιών και
κυρίως στα δισκία που περιείχαν τις ουσίες MDMA,
MDEA, MDA ή συνδυασμό αυτών των ουσιών. Ο
αριθμός των συγκεκριμένων κατασχεθέντων χα-
πιών ήταν μόλις 370 το 2011 (σύνολο: 1.779 χημικές αναλύσεις, ποιοτικού και ποσοτικού προσδιορισμού όλων των κατηγοριών), όταν το 2010 ήταν
12.598 (σύνολο: 12.795 αναλύσεις) και το 2009
19.970 (σύνολο: 46.378). Πιθανά αίτια αυτής της
μετατροπής στις ποσοστιαίες αναλογίες αποτελούν
η αλλαγή από την κατανάλωση δισκίων στην κατανάλωση σκόνης, λόγω της ευκολότερης παραγωγής
της (χωρίς τη χρήση συσκευής παραγωγής χαπιών)
και η χαμηλότερη τιμή της σκόνης στην αγορά. Τα
προηγούμενα έτη δεν παρουσιάστηκαν αποκλίσεις
στην ποσοστιαία κατανομή των δισκίων Έκστασης,
με εξαίρεση το έτος 2009, κατά τη διάρκεια του οποίου ο αριθμός των κατασχέσεων αμφεταμινών,
μεθαμφεταμινών, καθώς επίσης και των πιθανών
συνδυασμών των ανωτέρω ουσιών, παρουσίασε
σημαντική αύξηση, μεταβάλλοντας την κατανομή
των ποσοστών.
Πίνακας 9.3: Χημική ανάλυση, ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός κατασχεθέντων δισκίων
Έκστασης (2006-2011)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
MDMA / MDEA / MDA
98,66
99,05
96,12
43,06
98,50
20,80
Αμφεταμίνες / Μεθαμφεταμίνες
1,30
0,36
2,28
43,21
0,05
0,00
Πιθανοί συνδυασμοί των ανωτέρω ουσιών
0,03
0,49
1,11
13,18
1,43
0,00
Ψυχοδιεγερτικές ουσίες
0,01
0,10
0,49
0,55
0,08
79,20
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
%
Σύνολο
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 [Στοιχεία: Γενικό Χημείο Κράτους (Υπηρεσίες: Γ΄ Αθηνών, Β΄ Θεσσαλονίκης)]
131
9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
9.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Ο αριθμός των κατηγορηθέντων ατόμων και των
υποθέσεων που υπάγονται στον ΚΝΝ παρουσίασαν μείωση κατά τη διετία 2010-2011, ύστερα
από μια περίοδο διαρκούς αύξησης κατά την τριετία 2007-2009.
Μεταξύ των κατηγορηθέντων ατόμων ξένης εθνικότητας για παραβάσεις του ΚΝΝ την πλειοψηφία για το χρονικό διάστημα 2004-2010 αποτελούν Αλβανοί.
Η κατανομή των καταδικασθέντων του ΚΝΝ ανά
φύλο και αδίκημα κυμαίνεται σε σταθερά επίπεδα κατά τη διάρκεια της πενταετίας 2005-2009.
Ομοίως, η γεωγραφική κατανομή των αδικημάτων και η ηλικιακή κατανομή των καταδικασθέντων παραμένουν αμετάβλητες κατά την ίδια τετραετία.
Το έτος 2009 ο αριθμός των ανήλικων παραβατών (Ν=170) εξακολουθεί να μειώνεται σε σύγκριση με το 2008 (Ν=186) και το 2006 (Ν=218).
Τα πρόσφατα στοιχεία της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων του Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών αποκαλύπτουν ότι ο αριθμός των ανήλικων
κατηγορουμένων για τους οποίους εκδόθηκε καταδικαστική ή αθωωτική απόφαση τόσο από το
Μονομελές όσο και από το Τριμελές Δικαστήριο
Ανηλίκων κατά το δικαστικό έτος 2010-2011
μειώθηκε κατά 23,4% σε σύγκριση με το δικαστικό έτος 2009-2010.
Ο αριθμός των κρατουμένων και των καταδικαστικών αποφάσεων για παραβάσεις του ΚΝΝ
παρουσιάζουν διαρκή αύξηση κατά τα τελευταία
12 έτη.
Το 2011 καταγράφηκε ο μικρότερος αριθμός διαρρηχθέντων φαρμακείων (Ν=15) μετά το 2000,
με εξαίρεση τον αριθμό των διαρρήξεων του
2010 (Ν=4).
Οι κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης για το έτος
2011 ήταν παρόμοιες με τα επίπεδα του 2006,
σαφώς μειωμένες συγκριτικά με την τριετία
2008-2010. Οι κατασχέσεις κοκαΐνης κατά το έτος 2011 διπλασιάστηκαν συγκριτικά με το 2010,
αλλά παρέμειναν χαμηλότερες από τις κατασχεθείσες ποσότητες του 2009. Το 2011 διαπιστώνεται αύξηση των κατασχέσεων της κάνναβης,
της,τάξης του 74,5% σε σχέση με το 2010. Επιπλέον, στα φυτά κάνναβης οι κατασχεθείσες
ποσότητες αυξήθηκαν κατά 11.635 φυτά σε σύγκριση με το 2010. Οι κατασχέσεις των δισκίων
μεθαδόνης παρουσίασαν αύξηση της τάξης του
90% το 2011 συγκριτικά με το 2010, ύστερα από
τη μεγάλη πτώση κατά τη διετία 2009-2010. Είναι επίσης φανερή η ραγδαία αύξηση των κατασχεθεισών ποσοτήτων LSD κατά το 2011, η οποία πλησιάζει σε αριθμό τις κατασχεθείσες ποσότητες του 2007, υπερβαίνοντας κατά πολύ το
μικρό αριθμό κατασχέσεων της τριετίας 20082010.
Το 2011 η μέση περιεκτικότητα σε δραστική ουσία στα δείγματα ηρωίνης και κοκαΐνης ήταν
μειωμένη σε σύγκριση με το 2008.
Η λιανική τιμή πώλησης της ηρωίνης το 2011
ήταν αρκετά φθηνότερη συγκριτικά με τα έτη
2009-2010. Η ελάχιστη τιμή πώλησης της κοκαΐνης μειώθηκε κατά 5 ευρώ/γραμμ. σε σχέση με
το 2010 και κατά 10 ευρώ/γραμμ. σε σύγκριση
με το 2009, ενώ η μέση τιμή πώλησης της κατεργασμένης κάνναβης μειώθηκε κατά 5 ευρώ/γραμμ. συγκριτικά με το 2010. Μείωση παρατηρήθηκε επίσης στη μέγιστη τιμή πώλησης
των δισκίων Έκστασης συγκριτικά με το 2010,
ενώ οι τιμές των δόσεων LSD μειώθηκαν σε
σχέση με το 2010, επιστρέφοντας στις τιμές του
2009.
Το 2011 παρατηρήθηκε διαφοροποίηση στις
ποσοστιαίες αναλογίες ανά κατηγορία κατασχεθεισών ποσοτήτων δισκίων Έκστασης συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη. Η μεταβολή οφείλεται στη μείωση του αριθμού των ποσοτήτων χαπιών που κατασχέθηκε και κυρίως των δισκίων
που περιείχαν τις ουσίες MDMA, MDEA, MDA ή
συνδυασμό αυτών.
Ανταράκη Αργυρώ
132
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
10.1 ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ
Σύμφωνα με τον ορισμό του ΕΚΠΝΤ (Ευρωπαϊκό
Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας), ως επανένταξη ορίζεται κάθε κοινωνική
παρέμβαση με στόχο την ένταξη πρώην ή νυν προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στην κοινότητα.
Η επανένταξη μπορεί να χωριστεί σε τρεις βασικούς
τύπους παρεμβάσεων: α) στην εκπαίδευση (στην
οποία περιλαμβάνεται και η κατάρτιση), β) στην
απασχόληση και γ) στη στέγαση. Είναι επίσης δυνατό να χρησιμοποιούνται και άλλα μέτρα, όπως η
συμβουλευτική και οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
Πρόσφατα το ΕΚΠΝΤ, για να εξηγήσει την πολυπλοκότητα της εργασιακής απασχόλησης, εισήγαγε
τον όρο α π α σ χο λη σ ιμ ό τ η τ α , ως την «ικανότητα
ενός ατόμου να αποκτήσει μια πρώτη απασχόληση,
να τη διατηρήσει και να βρει μια καινούρια αν χρειαστεί» (Hillage and Pollard 1998). Η απασχολησιμότητα εξαρτάται από το επίπεδο των γνώσεων,
των ικανοτήτων και των στάσεων που έχουν τα άτομα, τον τρόπο που χρησιμοποιούν όλα αυτά και
τα παρουσιάζουν στους εργοδότες, καθώς και το
πλαίσιο (προσωπικοί παράγοντες και εργασιακό
περιβάλλον) μέσα στο οποίο αναζητούν εργασία. Η
αντίληψη που έχει κάποιος για το επίπεδο «απασχολησιμότητάς» του εξαρτάται από τις προσωπικές καταστάσεις (π.χ. ευθύνες συντήρησης του εαυτού του ή και της οικογένειάς του, δυσκολίες, οικογενειακή κατάσταση, που μπορεί να επηρεάσουν
την ικανότητα του ατόμου στην αναζήτηση διαφορετικών ευκαιριών, ενώ αλλάζουν κατά τη διάρκεια της
ζωής του). (EMCDDA 2012b)
Επιπλέον, καθώς η σημασία της εργασιακής απασχόλησης στη διαδικασία επανένταξης του ατόμου
στην κοινωνία αναγνωρίζεται από τα κράτη-μέλη
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τυχόν υποστηρικτικά
μέτρα για να ξεπεραστούν προσωπικά και διαρθρωτικού επιπέδου εμπόδια για την εύρεση απασχόλησης και την αύξηση της απασχολησιμότητας
θεωρούνται πολύ σημαντικοί παράγοντες κατά την
επανένταξη. (EMCDDA, 2012b)
Σε πολλές χώρες της Ευρώπης η επανένταξη δεν
πραγματοποιείται απαραίτητα μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, αλλά λαμβάνει χώρα στο τελικό
στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας. Σε άλλες περιπτώσεις παρέχεται ως χωριστή και ανεξάρτητη
μεταθεραπευτική παρέμβαση, η οποία πραγματοποιείται από ειδικές δομές. Στην Ελλάδα η επανένταξη έπεται της διαδικασίας απεξάρτησης και αποτελεί το τελευταίο αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της
θεραπευτικής διαδικασίας. Οι υπηρεσίες επανένταξης παρέχονται είτε στο τελευταίο στάδιο μιας ενιαίας θεραπευτικής διαδικασίας είτε σε εξειδικευμένες
δομές επανένταξης.
Το 2011 λειτουργούσαν συνολικά στην Ελλάδα 25
Προγράμματα Επανένταξης (Παράρτημα ΙΙΙ) τα οποία χωρίζονται στους ακόλουθους τύπους:
πέντε (5) Κέντρα Επανένταξης Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων
δεκαεπτά (17) Κέντρα Επανένταξης Ενηλίκων
δύο (2) Κέντρα Επανένταξης Ενηλίκων, που
αποτελούν επιμέρους στάδιο θεραπείας (φάση)
και λειτουργούν στο πλαίσιο πολυφασικού «στεγνού» θεραπευτικού προγράμματος
ένα (1) Κέντρο Επανένταξης Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων, που αποτελεί επίσης επιμέρους
στάδιο ενός πολυφασικού «στεγνού» θεραπευτικού προγράμματος
Από τα προγράμματα αυτά δεκαεπτά ανήκουν στο
ΚΕΘΕΑ, τρία στον ΟΚΑΝΑ, τρία στο Πρόγραμμα
Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ) και δύο στα θεραπευτικά προγράμματα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ).
Κατά τη διάρκεια του 2011 το Κέντρο Συμβουλευτικής και Έγκαιρης Παρέμβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΑΝΤΑΣ
έπαψε να προσφέρει υπηρεσίες θεραπείας και επανένταξης.
135
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ – ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
ΤΟΥ ΕΚΤΕΠΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ
Όσον αφορά τις υπηρεσίες επανένταξης, για τη συλλογή σχετικών στοιχείων από τους φορείς το ΕΚΤΕΠΝ
χρησιμοποιεί το Ερωτηματολόγιο για την Επανένταξη, το οποίο συμπληρώνεται από κάθε δομή που παρέχει
τέτοιου είδους υπηρεσίες μία φορά το χρόνο και αφορά συγκεντρωτικά στοιχεία τόσο για τις υπηρεσίες που
παρέχονται όσο και για τα άτομα που δέχονται τις υπηρεσίες αυτές.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα Έκθεση σχετικά με τις υπηρεσίες επανένταξης προέρχονται
κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των παραπάνω ερωτηματολογίων που αποστέλλει
κάθε δομή επανένταξης, καθώς και από στοιχεία που προέρχονται από τον ΟΑΕΔ και τα ΕΚΚΕ Αθήνας και
Θεσσαλονίκης.
Για το έτος 2011 στοιχεία επανένταξης εστάλησαν από το σύνολο των Προγραμμάτων Επανένταξης (25
Προγράμματα), ενώ ένα Πρόγραμμα Επανένταξης Ενηλίκων (ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ) έστειλε δύο ερωτηματολόγια, καθώς στο πλαίσιό του λειτουργούν δύο προγράμματα, ένα πρωινό και ένα βραδινό.
Η προγραμματισμένη διάρκεια των προγραμμάτων επανένταξης είναι περίπου ένα έτος (383 ημέρες).
Σύμφωνα με τα στοιχεία για τη λειτουργία των προαναφερθεισών δομών κατά το έτος αναφοράς, η
συνολική δυναμικότητα σε θέσεις ήταν 858 άτομα, εκ των οποίων τα 90 ήταν έφηβοι ή νεαροί ενήλικες, ενώ τα υπόλοιπα 768 ήταν ενήλικες. Οι συγκεκριμένοι αριθμοί αναφέρονται στο σύνολο των
ατόμων που μπορούν να εξυπηρετήσουν οι μονάδες ανά μήνα.
Κατά την περίοδο 2003-2011 η συνολική δυναμικότητα των δομών επανένταξης παρουσιάζει διακυμάνσεις. Συγκεκριμένα, από το 2003 μέχρι το 2006
παρατηρείται διαρκής αύξηση της δυναμικότητας,
ενώ το 2008 παρατηρήθηκε μείωση, της τάξης του
15,9% σε σύγκριση με το 2006. Ανάλογη τάση παρουσιάζει και η περίοδος 2008-2011, με τον αριθμό
των προσφερόμενων θέσεων να αυξάνεται συνεχώς κατά την περίοδο 2008-2010, ενώ το 2011 σημειώθηκε μείωση κατά 8,6% σε σύγκριση με το
2010. (Γράφημα 10.1)
Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν τις
υπηρεσίες των δομών επανένταξης σε όλη τη διάρ-
136
κεια του 2011 ήταν 962 άτομα, εκ των οποίων τα
μισά (485 άτομα) δέχτηκαν υπηρεσίες επανένταξης
για πρώτη φορά το 2011. Τις υπηρεσίες των Κέντρων Επανένταξης Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων
δέχτηκαν 61 άτομα, ενώ των Κέντρων Επανένταξης
Ενηλίκων 901 άτομα.
Κατά την περίοδο 2003-2010 παρατηρείται σταδιακή αύξηση στο συνολικό αριθμό των ατόμων που
δέχτηκαν τις υπηρεσίες των δομών επανένταξης. Η
αύξηση αυτή αποτυπώνεται στο Γράφημα 10.1 και
συνδέεται άμεσα με την αύξηση των δομών επανένταξης κατά τη διάρκεια των ετών. Το 2011 ο συνολικός αριθμός των ατόμων αυτών παρέμεινε σταθερός σε σχέση με το 2010 (962 και 958 άτομα, αντίστοιχα).
Κατά την περίοδο 2003-2010 η αύξηση του αριθμού
των ατόμων που δέχτηκαν τις υπηρεσίες των δομών επανένταξης ακολουθούσε την αύξηση των
προσφερόμενων θέσεων σε αυτές. Ωστόσο, όπως
φαίνεται στο Γράφημα 10.1, ο αριθμός των ατόμων
που δέχτηκαν υπηρεσίες επανένταξης το 2011 παρέμεινε σταθερός σε σύγκριση με το 2010, ενώ η
δυναμικότητα των δομών επανένταξης μειώθηκε
κατά 8,6%.
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
Γράφημα 10.1: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του συνολικού αριθμού των ατόμων σε
προγράμματα επανένταξης (2003-2011)
1200
Αριθμός, Ν
1000
800
695
748
794
525
587
615
2004
2005
848
958
939
802
784
600
400
734
820
962
858
659
200
0
2003
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Έτος
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Δυναμικότητα
Αριθμός ατόμων
10.1.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ
προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης 177 άτομα (117 άτομα το 2010).
Η γενικότερη επιμόρφωση, η κάλυψη εκπαιδευτικών
ελλείψεων και η επαγγελματική κατάρτιση αποτελούν βασικές επιδιώξεις στο στάδιο της επανένταξης. Οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην αναβάθμιση των ακαδημαϊκών, τεχνικών ή πρακτικών δεξιοτήτων αυξάνουν τις πιθανότητες εύρεσης εργασίας
των ατόμων που παρακολουθούν τη θεραπεία.
Υπηρεσίες επαγγελματικής κατάρτισης παρέχονται
από το σύνολο των φορέων είτε σε απεξαρτημένα
άτομα είτε σε θεραπευόμενους χρήστες που βρίσκονται στο στάδιο της επανένταξης. Συγκεκριμένα,
κατά το έτος αναφοράς το Εξειδικευμένο Κέντρο
Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ)
του ΟΚΑΝΑ Αθήνας και Θεσσαλονίκης οργάνωσε
και υλοποίησε μη επιδοτούμενα Δημιουργικά Εργαστήρια Διαχείρισης Ελεύθερου Χρόνου διάρκειας
πέντε περίπου μηνών σε τομείς όπως η φωτογραφία (9 άτομα), η πληροφορική (16 άτομα), τα καλλιτεχνικά (8 άτομα), η δημοσιογραφία και η δημιουργική γραφή (14 άτομα). Επίσης, κατά τη διάρκεια
του 2011 το ΕΚΚΕΕ Αθήνας οργάνωσε και υλοποίησε για τα μέλη του ΟΚΑΝΑ προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων σε συνεργασία με το Ινστιτούτο
Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ), το οποίο
υπάγεται στη Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης
και Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, με
σκοπό να ελαχιστοποιηθεί το κόστος υλοποίησής
του. Από τις 106 αιτήσεις συμμετοχής παρακολούθησαν τα εργαστήρια 60 άτομα (με αυξημένη ζήτηση στα μαθήματα της Πληροφορικής). Το 2011 λειτούργησαν στο ΕΚΚΕΕ Θεσσαλονίκης δημιουργικά
εργαστήρια κοσμήματος και διακόσμησης, στα οποία συμμετείχαν 40 άτομα.
Κατά το έτος αναφοράς 17 δομές παρείχαν τη δυνατότητα σχολικής εκπαίδευσης στους θεραπευομένους. Κύριος στόχος των συγκεκριμένων προγραμμάτων είναι η προετοιμασία των συμμετεχόντων, ώστε να λάβουν μέρος σε εξετάσεις και να
επιτύχουν την κατοχύρωση των τυπικών τους προσόντων. Στη διάρκεια της σχολικής περιόδου 20102011 τα παραπάνω εκπαιδευτικά προγράμματα
παρακολούθησαν συνολικά 635 άτομα (297 άτομα
το 2010), εκ των οποίων 103 άτομα πέτυχαν σε
προαγωγικές / απολυτήριες εξετάσεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (91 άτομα το 2010), 2 άτομα
εισήχθησαν σε Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά
Ιδρύματα (3 άτομα το 2010), 44 άτομα απέκτησαν
πιστοποιητικό γλωσσομάθειας (5 άτομα το 2010)
και 62 άτομα απέκτησαν πιστοποιητικό εκμάθησης
ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Υπηρεσίες επαγγελματικής κατάρτισης είτε σε απεξαρτημένα άτομα είτε σε θεραπευόμενους χρήστες
που βρίσκονται στο στάδιο της επανένταξης παρέχονται από 14 φορείς. Το 2011 συμμετείχαν σε
Από την έναρξη του ακαδημαϊκού έτους 2010-2011
λειτουργεί στις εγκαταστάσεις της Θεραπευτικής
Κοινότητας ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, για δεύτερη συνεχή
χρονιά, ΙΕΚ «Βοηθός μαγειρικής τέχνης» ως πα137
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
ράρτημα του ΙΕΚ Σίνδου Θεσσαλονίκης. Κατά το
ίδιο ακαδημαϊκό έτος συνεχίστηκε η λειτουργία του
παραρτήματος του 1ου ΙΕΚ ΛΑΡΙΣΑΣ στις εγκαταστάσεις του ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, με δύο τμήματα /
ειδικότητες. Μέλη του κέντρου επανένταξης και
απόφοιτοι του ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ φοίτησαν στο 3ο
και 4ο εξάμηνο του τμήματος «Τεχνικός εφαρμογών πληροφορικής με πολυμέσα». Το συγκεκριμένο τμήμα παρακολούθησαν συνολικά 8 άτομα.
Παράλληλα, από τον Οκτώβριο του 2010 ξεκίνησε
η λειτουργία 2ου τμήματος ΙΕΚ στην ειδικότητα
«Τεχνικός μαγειρικής τέχνης», το οποίο παρακολουθούν μέλη της θεραπευτικής κοινότητας και του
κέντρου επανένταξης του ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ και
του ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ. Το συγκεκριμένο τμήμα
παρακολούθησαν με την έναρξη της λειτουργίας
του 17 άτομα.
10.1.2 ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Ο κύριος φορέας προώθησης στην απασχόληση
είναι ο Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), ο οποίος δραστηριοποιείται στην
πρόληψη και στην καταπολέμηση του κοινωνικού
αποκλεισμού, με απώτερο στόχο την ένταξη στην
αγορά εργασίας ευπαθών πληθυσμιακών ομάδων.
Για το 2011 ο ΟΑΕΔ έστειλε στοιχεία που αφορούσαν το συνολικό αριθμό των α ιτ ή σ εων που υπέβαλαν απεξαρτημένα ή υπό απεξάρτηση άτομα για
θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα (117 αιτήσεις)
και για νέους ελεύθερους επαγγελματίες (43 αιτήσεις). Ως εκ τούτου, για το 2011 δεν υπάρχουν
στοιχεία για τον αριθμό των απεξαρτημένων ή των
υπό απεξάρτηση ατόμων που επωφελήθηκαν από
τα προγράμματα απασχόλησης για ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.
Από τα στοιχεία για την εργασιακή κατάσταση των
ατόμων που παρακολουθούν τα Κέντρα Επανένταξης προκύπτει ότι σε αυτό το στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας δίνεται από τα θεραπευτικά προγράμματα ιδιαίτερο βάρος στην επαγγελματική αποκατάσταση των απεξαρτημένων. Εξάλλου, η εργασία και οι δραστηριότητες, που δημιουργούν ένα
αίσθημα συμμετοχής και παρέχουν ευκαιρίες για
κοινωνικές επαφές, συμβάλλουν στην πρόληψη της
υποτροπής (McIntosh et al. 2008). Είναι ενδεικτικό
ότι η πλειονότητα των δομών επανένταξης θεωρεί
προϋπόθεση για την παραμονή στο πρόγραμμα την
εξασφάλιση σταθερής εργασιακής απασχόλησης σε
συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Συγκεκριμένα, από
το σύνολο των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες σε
εξειδικευμένες δομές επανένταξης το 2011 το 35%
(337 άτομα) εργάζονταν ήδη με την έναρξη του έτους αναφοράς και το 29% (279 άτομα) εξασφάλισαν εργασιακή απασχόληση κατά τη διάρκεια του
έτους.
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 10.2, το ποσοστό
των ατόμων που εργάζονταν ήδη με την έναρξη
του έτους αναφοράς παρουσιάζει δραματική μείωση από το 2008 έως το 2010, ενώ το 2011 αυξάνεται κατά 6,1% σε σχέση με το 2010. Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στην προσωπική προσπάθεια
των ατόμων και εξηγείται από το γεγονός ότι η ανασφάλιστη εργασία έχει αυξηθεί σημαντικά. Όσον
αφορά το ποσοστό των ατόμων που εξασφάλισαν
εργασιακή απασχόληση κατά τη διάρκεια του έτους
αναφοράς για την περίοδο 2005-2011, αυτό παραμένει σταθερό έως το 2008, οπότε και ολοκληρώθηκε η υλοποίηση της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας
EQUAL και αρχίζει η σταθερά καθοδική τάση του
μέχρι και το 2011 (Γράφημα 10.2).
Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες λειτουργούν σε πειραματικό στάδιο οργανώσεις που ονομάζονται «συνεταιρισμοί ανάκτησης της υγείας» (recovery work cooperatives) και αποτελούν ένα μεταβατικό στάδιο
από τη θεραπεία στην απασχόληση. Πρόκειται για μικρές επιχειρήσεις εντός της κοινότητας, οι οποίες
στηρίζουν άτομα που εισέρχονται ή επιστρέφουν στην αγορά εργασίας, ενώ ταυτόχρονα δίνουν έμφαση
στην κοινωφελή εργασία και στη συμμετοχή στη ζωή της κοινότητας. (EMCDDA, 2012b)
138
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
Γράφημα 10.2: Διαχρονική τάση του ποσοστού των ατόμων που εργάζονταν ήδη και εκείνων που
εξασφάλισαν εργασία κατά το έτος αναφοράς (2005-2011)
Ποσοστό, %
60
50
40
30
45,1
56,3
45,8
41,2
43,7
45,1
33,5
39,8
36,7
28,9
35,0
29,0
20
10
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Έτος
Εργάζονταν ήδη
Εξασφάλισαν εργασία κατά το έτος αναφοράς
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Όσον αφορά το Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής
και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) του ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκης, 28 συνολικά άτομα εξασφάλισαν
εργασιακή απασχόληση.
10.1.3 ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
Υπηρεσίες υποστήριξης και φροντίδας
Βασικό στόχο των υπηρεσιών επανένταξης αποτελεί η παροχή υποστήριξης σε πρώην χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών στο κρίσιμο στάδιο της μετάβασής τους από το θεραπευτικό σύστημα στην εργασιακή πραγματικότητα. Στο κρίσιμο αυτό στάδιο της
διαδικασίας απεξάρτησης, στο οποίο ο πρώην χρήστης καλείται να αναλάβει τη φροντίδα της υγείας
και της ζωής του, οι δομές επανένταξης παρέχουν
ατομικές και ομαδικές συνεδρίες ψυχολογικής στήριξης, ανάπτυξης προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, ενδυνάμωσης των σχέσεων με την οικογένεια, βελτίωσης της σωματικής υγείας, καθώς και
ομάδες δημιουργικής απασχόλησης. Συνοδευτικές
υποστηρικτικές υπηρεσίες παρείχαν 16 από τα 26
Κέντρα Επανένταξης, ενώ υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης παρείχε το σύνολο των κέντρων.
Επιπλέον, τα Εξειδικευμένα Κέντρα Κοινωνικής και
Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) του ΟΚΑΝΑ σε
Αθήνα και Θεσσαλονίκη παρείχαν τις ακόλουθες
συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες: επαγγελ-
ματικό προσανατολισμό, συμβουλευτική εργασίας,
ψυχολογική υποστήριξη για ενδυνάμωση και αύξηση της αυτοπεποίθησης, αλλά και για την ανάπτυξη
κοινωνικών δεξιοτήτων επικοινωνίας και συναλλαγής με υπηρεσίες, εργοδότες κτλ. Το 2011 το
ΕΚΚΕΕ της Αθήνας παρείχε συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες σε 42 συνολικά άτομα του Προγράμματος Υποκατάστασης στην Αθήνα, ενώ το
ΕΚΚΕΕ Θεσσαλονίκης παρείχε συμβουλευτική εργασίας σε 168 άτομα, οικογενειακή συμβουλευτική
σε 38 άτομα και ψυχοκοινωνική στήριξη σε 54 άτομα μέλη των προγραμμάτων υποκατάστασης Θεσσαλονίκης.
Παράλληλα, το ΕΚΚΕΕ επιδιώκει την προώθηση και
υιοθέτηση στάσεων και συμπεριφορών που διευκολύνουν την ένταξη στην αγορά εργασίας.
Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης
του ΟΚΑΝΑ
Το Πρόγραμμα της Μονάδας Κοινωνικής Επανένταξης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ιατροψυχοκοινωνική φροντίδα των πρώην εξαρτημένων.
Παρέχεται συστηματική ιατρική φροντίδα (ψυχιατρική κάλυψη, παραπομπή στο Κέντρο Βοήθειας του ΟΚΑΝΑ για παθολογικό, οδοντιατρικό και
εργαστηριακό έλεγχο, συνεργασία με δημόσια
νοσοκομεία και άλλους σχετικούς ιατρικούς φορείς για παραπομπή και νοσηλεία ασθενών).
Επίσης δίνεται η δυνατότητα θεραπείας με ναλτρεξόνη. Πρόκειται για ένα θεραπευτικό πρό-
139
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
γραμμα το οποίο αποσκοπεί στη θεραπεία απεξάρτησης, ως συνέχεια της θεραπείας με υποκατάστατα, στη συστηματική ιατρική και ψυχολογική φροντίδα των μελών και στην εφαρμογή
ενός ολοκληρωμένου προγράμματος πρόληψης
των υποτροπών. Επιπλέον, με βάση πρόσφατη
απόφαση της Διοίκησης του ΟΚΑΝΑ, το Μάρτιο
του 2011 η Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης
άρχισε να παρέχει υπηρεσίες και σε άτομα που
είναι σταθεροποιημένα σε χαμηλές δόσεις υποκατάστατων, εφόσον πληρούν συγκεκριμένες
προϋποθέσεις.
Μείζονος σημασίας είναι και η συμμετοχή ψυχιάτρου στη σύνθεση του επιστημονικού προσωπικού,
ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχιατρική
παρακολούθηση των μελών και γενικότερα στην
παρακολούθηση της υγείας τους σε συνεργασία με
το Κέντρο Βοήθειας του ΟΚΑΝΑ και άλλους δημόσιους φορείς υγείας και έχει την ευθύνη για τη χορήγηση ναλτρεξόνης, όπου αυτή κρίνεται αναγκαία.
Ωστόσο το Πρόγραμμα «χαμηλής δόσης υποκατάστατου», που άρχισε να λειτουργεί στο πλαίσιο της
Μονάδας Κοινωνικής Επανένταξης το Μάρτιο του
2011, σταμάτησε να δέχεται νέες εισαγωγές μετά
την αποχώρηση του ψυχιάτρου της Μονάδας το
Σεπτέμβριο του 2011.
Νομικές υπηρεσίες
140
χώρας. Κατά τη διάρκεια του 2011 η Υπηρεσία Νομικής Υποστήριξης του ΟΚΑΝΑ διεκπεραίωσε 181
υποθέσεις θεραπευομένων (215 υποθέσεις το
2010), ενώ το Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και
Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) του ΟΚΑΝΑ στη
Θεσσαλονίκη προσέφερε νομικές συμβουλές σε
107 άτομα.
Στεγαστική βοήθεια
Η παροχή στέγης ή βοήθειας για την ανεύρεση στέγης αποτελεί σημαντική παρέμβαση επανένταξης, η
οποία έχει στόχο να φέρει μεγαλύτερη σταθερότητα
στη ζωή των ατόμων που ακολουθούν θεραπεία. Τα
μισά από τα 26 Κέντρα Επανένταξης παρέχουν τη
δυνατότητα διαμονής σε θεραπευομένους, διαθέτοντας ξενώνες για άτομα που βρίσκονται και ζουν
στην επαρχία ή στερούνται οικογενειακής στήριξης.
Επίσης, δωρεάν στέγαση –με διαμονή σε ξενοδοχεία– προσφέρεται από τον ΟΚΑΝΑ για τους θεραπευομένους των μονάδων υποκατάστασης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, για όσο διάστημα αυτό κριθεί
απαραίτητο στους συγκεκριμένους χώρους. Το
2011 η δυναμικότητα των παραπάνω χώρων ήταν
199 άτομα, ενώ φιλοξενήθηκαν συνολικά 314 άτομα.
Υπηρεσίες μεταθεραπευτικής φροντίδας
Όλα τα Κέντρα Επανένταξης παρέχουν μεταθεραπευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες (follow-up). Τα
συγκεκριμένα προγράμματα έχουν διάρκεια 6 έως
24 μήνες και παρέχουν στον θεραπευόμενο τη δυνατότητα να βιώσει σταδιακά την αποδέσμευση από
το θεραπευτικό πλαίσιο, να προσαρμοστεί στη νέα
πραγματικότητα και να σταθεροποιήσει την αλλαγή
που έγινε στη ζωή του. Οι υπηρεσίες αυτές διαφοροποιούνται ανά κέντρο και αφορούν κατά κύριο
λόγο ατομικές και ομαδικές συναντήσεις, ομάδες
οικογένειας, ψυχοθεραπεία κ.ά.
Οι νομικές εκκρεμότητες αποτελούν σημαντικό
πρόβλημα στην πορεία της απεξάρτησης από τα
ναρκωτικά. Η απεμπλοκή από ποινικά κολάσιμες
πράξεις αποτελεί προϋπόθεση για την απεξάρτηση
και την έναρξη ενός νέου τρόπου ζωής. Για να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη παρακολούθηση των θεραπευτικών προγραμμάτων προσφέρεται νομική
συμβουλευτική και υποστήριξη ή παρουσία σε δίκη.
Επιπλέον, νομικές υπηρεσίες παρέχονται και σε
άτομα που έχουν ολοκληρώσει την παρακολούθηση
του προγράμματος.
10.1.4 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΒΑΣΗΣ
Το 2011 τα Κέντρα Επανένταξης προσέφεραν νομικές υπηρεσίες σε 87 συνολικά άτομα (στοιχεία για
11 από τις 16 μονάδες που παρέχουν νομικές υπηρεσίες). Το 2010 προσφέρθηκαν υπηρεσίες σε 161
άτομα. Στο ίδιο πλαίσιο, στο ΚΕΘΕΑ και στον
ΟΚΑΝΑ λειτουργεί υπηρεσία νομικής υποστήριξης
σε συνεργασία με τους Δικηγορικούς Συλλόγους της
Με βάση τα στοιχεία έκβασης των Κέντρων Επανένταξης για το έτος 2011 (Γράφημα 10.3) το 49,8%
των ατόμων (479 άτομα) συνεχίζουν την παρακολούθηση του προγράμματος επανένταξης μέχρι το
τέλος του 2011, ενώ το 35,2% των ατόμων (339
άτομα) αποχωρούν από τις δομές αυτού του τύπου
έχοντας ολοκληρώσει την παρακολούθηση του
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
προγράμματος. Περίπου ένας στους δέκα διακόπτει
πρόωρα λόγω πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου (7%,
67 άτομα), ενώ παρόμοιο ποσοστό ισχύει και για τα
άτομα που αποχωρούν ιδία βουλήσει (6,6%, 63
άτομα). Όσον αφορά τα στοιχεία της έκβασης των
Κέντρων Επανένταξης, από το 2006 μέχρι και το
2011, το ποσοστό των ατόμων που συνεχίζουν την
παρακολούθηση του προγράμματος επανένταξης
μέχρι το τέλος του 2011, καθώς και τα ποσοστά
ολοκλήρωσης του προγράμματος, πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου και οικειοθελούς αποχώρησης, παραμένουν σχετικά σταθερά.
Πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου είναι η αποπομπή από το πρόγραμμα λόγω παραβίασης
του κανονισμού του.
Γράφημα 10.3: Έκβαση των Κέντρων Επανένταξης (2006-2011)
100
Ποσοστό, %
80
60
0,0
6,3
5,9
33,1
0,1
7,2
11,5
0,7
9,3
8,3
0,5
6,1
12,1
1,5
6,6
7,0
33,9
36,2
31,2
35,2
47,3
45,5
50,1
49,8
2009
2010
2011
40
20
0
54,7
2006
2007
2008
Έτος
Συνέχιση της παρακολούθησης μέχρι 31/12 του έτους αναφοράς
Πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου
Άλλο (π.χ. φυλάκιση)
Ολοκλήρωση της παρακολούθησης
Οικειοθελής αποχώρηση
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
10.2 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ
ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ
ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ
ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
10.2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο μεγάλος αριθμός χρηστών μέσα στις φυλακές
επιβάλλει τη δημιουργία, υλοποίηση και στήριξη
παρεμβάσεων θεραπευτικών, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και μείωσης της βλάβης.
Συγκεκριμένα, από τους φορείς απεξάρτησης τo
ΚΕΘΕΑ και σε μικρότερο βαθμό η Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ έχουν αναπτύξει υποστηρικτικές παρεμβάσεις σε 19 από τις
32 φυλακές της χώρας με σκοπό την κάλυψη των
αναγκών των κρατούμενων χρηστών για συμβουλευτική υποστήριξη.
Στον τομέα της θεραπείας υπάρχουν τέσσερα
προγράμματα θεραπείας, ένα δημόσιο (το Κέντρο
Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων − ΚΑΤΚ),
που ανήκει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας
και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και βρίσκεται στον
Ελεώνα Θηβών, και τρεις θεραπευτικές κοινότητες του προγράμματος ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ του ΚΕΘΕΑ
στις Γυναικείες και τις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού και στις Γυναικείες Φυλακές στον Ελεώνα
Θηβών.
Ως συνέχεια των υποστηρικτικών ή θεραπευτικών
παρεμβάσεων μέσα στις φυλακές λειτουργούν τρία
εξειδικευμένα θεραπευτικά προγράμματα που
απευθύνονται σε αποφυλακισμένους χρήστες,
τα οποία υλοποιούνται από το ΚΕΘΕΑ και εδρεύουν
στις δύο μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα
και Θεσσαλονίκη) και στην Κρήτη (βλ. Παράρτημα
4). Επιπλέον λειτουργούν τρεις δομές κοινωνικής
επανένταξης στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη για
αποφυλακισμένα άτομα, δύο από αυτές ανήκουν
στο ΚΕΘΕΑ και μία στο ΚΑΤΚ. Ο Συμβουλευτικός
Σταθμός Ι της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ παρέχει επίσης υποστήριξη σε αυτή την ομάδαστόχος. Εκτός από τις εξειδικευμένες δομές, θεραπεία σε αποφυλακισμένα άτομα προσφέρεται και
από όλα τα θεραπευτικά προγράμματα της χώρας.
141
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
Νέα προγράμματα και δράσεις
Το 2011 ο ΟΚΑΝΑ σχεδίασε το πλαίσιο για την πιλοτική λειτουργία προγραμμάτων υποκατάστασης
και την ανάπτυξη παρεμβάσεων για την πρόληψη
του ΗIV σε δύο φυλακές της χώρας.
Κατά το έτος αναφοράς το ΚΕΘΕΑ συμμετείχε σε
διαγωνισμό του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων για μία μελέτη
με στόχο τη θεραπεία και την επανένταξη εφήβων
και νεαρών ενηλίκων παραβατών που κάνουν χρήση ναρκωτικών. Το ΚΕΘΕΑ διερεύνησε τρία σενάρια για την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας πραγματοποιώντας έρευνα αξιολόγησης αναγκών σε νεαρούς παραβάτες και αξιοποιώντας τη
διεθνή και εγχώρια εμπειρία με σκοπό την ανάπτυξη πρότασης σχετικά με την αξιοποίηση των ανεκμετάλλευτων υποδομών του Υπουργείου στην περιοχή της Κασσάνδρας Χαλκιδικής (ΚΕΘΕΑ 2012).
Τα προκαταρκτικά στοιχεία της έρευνας και η σχετική πρόταση παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν σε
ομάδα εργασίας με στελέχη του σωφρονιστικού συστήματος και της απεξάρτησης στη Θεσσαλονίκη
και σε ημερίδα για το ευρύτερο κοινό στην Αθήνα το
2012. Σύμφωνα με τα ερευνητικά στοιχεία η μέση
ηλικία των συμμετεχόντων (Ν=416) είναι τα 19,1
έτη. Τα συχνότερα αδικήματα που έχουν διαπράξει
είναι κλοπές, ληστείες και αδικήματα τα οποία σχετίζονται με το νόμο Περί ναρκωτικών. Τα 4/5 είναι
αλλοδαποί. Το 58,9% ανέφερε δοκιμή ή χρήση ναρκωτικών και δύο στους πέντε συστηματική χρήση
ναρκωτικών. Περίπου ένας στους τρεις (32,1%) ανέφερε ότι υπάρχει χρήση ουσιών στη φυλακή.
Όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης αναφέρθηκαν
ελλείψεις χώρων και υλικοτεχνικής υποδομής σε
ορισμένα σωφρονιστικά καταστήματα ανηλίκων και
δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης (προβλήματα σίτισης, καθαριότητας, υγιεινής, θέρμανσης κτλ.) στην
πλειοψηφία των καταστημάτων αυτών. Το ΚΕΘΕΑ
πρότεινε τη δημιουργία ενός πρότυπου κέντρου για
την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας
υπό την ευθύνη και την εποπτεία του Υπουργείου
Δικαιοσύνης, καθώς και τη συνεργασία φορέων ψυχικής υγιεινής και απεξάρτησης, το οποίο να περιλαμβάνει κέντρο σωματικής αποτοξίνωσης και μονάδες ψυχικής απεξάρτησης και να φιλοξενεί νεαρούς κρατούμενους έως 21 ετών με απόφαση
εισαγγελέα, ανακριτή ή δικαστηρίου, για να παρα-
142
κολουθήσουν θεραπευτικό πρόγραμμα με περιοριστικούς όρους (ΚΕΘΕΑ 2012).
To 2012 το ΚΕΘΕΑ συμμετείχε ως εξωτερικός συνεργάτης στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Access to
Treatment and Harm Reduction for Drug Users in
Custody» με στόχο την ανάπτυξη και την εφαρμογή
παρεμβάσεων μείωσης της βλάβης για έγκλειστους
ή και πρόσφατα αποφυλακισμένους χρήστες ναρκωτικών, καθώς επίσης και για τη διευκόλυνση της
πρόσβασής τους στη θεραπεία (2011-2012). 1 Το
ΚΕΘΕΑ διεξήγαγε έρευνα αξιολόγησης των υποστηρικτικών παρεμβάσεων και θεραπευτικών κοινοτήτων του φορέα που λειτουργούν στις φυλακές, με
σκοπό την περιγραφή «των καλών πρακτικών» για
παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης και θεραπείας
στο σωφρονιστικό σύστημα της χώρας.
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται παρακάτω προήλθαν από τέσσερα ερωτηματολόγια του ΕΚΤΕΠΝ: 1)
ερωτηματολόγιο για τις παρεμβάσεις στο πλαίσιο
του σωφρονιστικού συστήματος, 2) ερωτηματολόγιο
συμβουλευτικού κέντρου, 3) ερωτηματολόγιο για τη
θεραπεία και 4) ερωτηματολόγιο για την επανένταξη.
10.2.2 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ
Υποστηρικτικές παρεμβάσεις
Οι υποστηρικτικές παρεμβάσεις που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια στις φυλακές βασίζονται
στους σκοπούς λειτουργίας των Συμβουλευτικών
Κέντρων των θεραπευτικών προγραμμάτων (βλ.
Κεφ. 6, Ενότητα 6.2) και ανταποκρίνονται στις εξειδικευμένες ανάγκες της ομάδας-στόχος (κρατούμενοι χρήστες ναρκωτικών).
Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούν ατομική και ομαδική
συμβουλευτική, ενημέρωση,
κινητοποίηση και
ευαισθητοποίηση, αξιολόγηση των αναγκών και
ομάδες αυτοβοήθειας.
Το 2011 οκτώ προγράμματα υλοποίησαν παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, επτά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ και ένα της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ σε δεκαεννέα σωφρονιστικά κα1
Βασικοί συμμετέχοντες: University of Applied Sciences, Germany
and the NGOs: Association Française de Réduction de Risques,
France, ANVOLT, Italy, APDES, Portugal, ARAS, Romania.
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
ταστήματα και στο Κρατητήριο Αλλοδαπών. Ο αριθμός των καταστημάτων κράτησης στα οποία υλοποιήθηκαν οι παρεμβάσεις αυτές έχει παραμείνει
σταθερός από το 2009.
Το 2011 ο συνολικός αριθμός των ατόμων που
συμμετείχαν στις υποστηρικτικές παρεμβάσεις ανήλθε σε 2.166, αριθμός μεγαλύτερος σε σχέση με
τα τρία προηγούμενα έτη (2010: 1.822, 2009: 1.880.
2008: 1.281). Κατά το έτος αναφοράς το ποσοστό
εγκλείστων γυναικών που συμμετείχαν στις παρεμβάσεις αυτές ήταν σχεδόν διπλάσιο (13%) σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2010: 6,8% και
2009: 7,7%). Από την άλλη πλευρά, οι ανήλικοι
κρατούμενοι συμμετείχαν στις υποστηρικτικές παρεμβάσεις το 2011 με παραπλήσια ποσοστά (6,0%)
σε σχέση με το 2010 (6,1%) και το 2009 (6,9%).
Επιπλέον, στο Κρατητήριο Αλλοδαπών στην Αθήνα
39 άτομα (31 άνδρες και 8 γυναίκες) κατά το έτος
αναφοράς έλαβαν μέρος σε ομάδες ενημέρωσης και
ευαισθητοποίησης και σε ατομικές συναντήσεις,
αριθμός αρκετά μικρότερος σε σύγκριση με το 2010
(Ν=82) και το 2009 (Ν=93).
Μείωση της βλάβης
Οι παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης αφορούν κυρίως την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των
κρατούμενων χρηστών ναρκωτικών σε θέματα υγείας (π.χ. πρόληψη μολυσματικών ασθενειών), ασφαλούς χρήσης και πρόληψης θανάτων (υπερδοσολογίας).
Το 2011 έξι προγράμματα του ΚΕΘΕΑ πραγματοποίησαν σεμινάρια, ατομικές και ομαδικές συναντήσεις και κατά περίπτωση διανομή ενημερωτικού
υλικού, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν και να
ενημερώσουν 1.623 συμμετέχοντες σε θέματα μείωσης της βλάβης σε δεκαεπτά σωφρονιστικά καταστήματα, αριθμός μεγαλύτερος σε σχέση με τα δύο
προηγούμενα έτη (2010: 1.550 και 2009:1.535).
Νομική υποστήριξη
Παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης
κρατούμενων χρηστών σε νομικά θέματα, οι οποίες
υλοποιούνται κυρίως με ομαδικές και ατομικές συναντήσεις και με σεμινάρια, πραγματοποιήθηκαν το
2011 από έξι προγράμματα του ΚΕΘΕΑ και ένα της
Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ σε 18 σωφρονιστικά καταστήματα. Στις παρεμβάσεις αυτές συμμετείχαν 2.036 κρατούμενοι χρήστες, αριθμός αρκετά
μεγαλύτερος σε σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη
(2010: 1.652 και 2009: 1.441 άτομα).
Ενημέρωση σε νομικά θέματα έγινε επίσης σε 39
άτομα στο Κρατητήριο Αλλοδαπών από ένα πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ.
Ένταξη σε θεραπεία εκτός σωφρονιστικών
καταστημάτων
Το 2011 τριάντα τρεις (Ν=33) κρατούμενοι χρήστες
οι οποίοι ολοκλήρωσαν την παρακολούθηση υποστηρικτικών προγραμμάτων που υλοποιήθηκαν στις
φυλακές, ενεργώντας βάσει των σχετικών νομοθετικών ρυθμίσεων, εντάχθηκαν σε πρόγραμμα θεραπείας εκτός σωφρονιστικού πλαισίου, διακόπτοντας
την κράτησή τους υπό όρους ή με αναστολή. Ο αριθμός των ατόμων αυτών (Ν=36) κατά το έτος αναφοράς είναι μεγαλύτερος σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2010: 26 άτομα) και μικρότερος σε
σχέση με το 2009 (61 άτομα). Επιπλέον, στο Κρατητήριο Αλλοδαπών τρία άτομα διέκοψαν την κράτησή τους για να παρακολουθήσουν κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα εκτός σωφρονιστικού πλαισίου.
Θεραπεία
Στην παρούσα Ενότητα επιχειρείται μια συνοπτική
παρουσίαση των τεσσάρων προγραμμάτων τα οποία παρείχαν υπηρεσίες θεραπείας για την εξάρτηση από τα ναρκωτικά μέσα στις φυλακές το 2011,
τα οποία υλοποιούνται από το ΚΕΘΕΑ και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων.
Η συνολική δυναμικότητα των μονάδων που παρείχαν θεραπεία το 2011 ήταν 145 θέσεις. Ο αριθμός
των θέσεων θεραπείας κατά το έτος αναφοράς ήταν
υψηλότερος σε σύγκριση με το 2010 (Ν=125) λόγω
του νέου θεραπευτικού προγράμματος του ΚΕΘΕΑ
στις Γυναικείες Φυλακές στον Ελεώνα Θηβών, που
ξεκίνησε στα τέλη του 2010.
Στη διάρκεια του 2011 παρακολούθησαν τα θεραπευτικά προγράμματα συνολικά 254 άτομα. Συγκεκριμένα, στις αρχές του έτους αναφοράς 69 άτομα
βρίσκονταν ήδη σε θεραπεία και σε όλη τη διάρκεια
143
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
του έτους πραγματοποιήθηκαν 185 εισαγωγές κρατούμενων χρηστών ναρκωτικών (Πίνακας 10.1). Σε
σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2009, 2010),
ο αριθμός των ατόμων που παρακολούθησαν κατά
το έτος αναφοράς κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα
στη φυλακή είναι μεγαλύτερος (Πίνακας 10.1).
Πίνακας 10.1: Αριθμός κρατουμένων σε θεραπεία (2009, 2010, 2011)
ΕΤΗ
2009
2010
2011
Ήδη υπό θεραπεία
94
72
69
Εισαγωγές
84
97
185
ΣΥΝΟΛΟ
178
169
254
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Το 2011 σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία 108
άτομα δήλωσαν ως κύρια ουσία κατάχρησης πριν
από την έναρξη της θεραπείας τα οπιούχα, 20 την
κοκαΐνη, 18 την κάνναβη, 3 τα υπνωτικά και ηρεμιστικά και ένα άλλες διεγερτικές ουσίες εκτός της
κοκαΐνης. Επιπλέον, 33 άτομα ανέφεραν ότι ήταν
εξαρτημένα από τουλάχιστον δύο ναρκωτικές ουσίες.
Το 41,3% των χρηστών (Ν=105 άτομα) ανέφερε
ενέσιμη χρήση ουσιών πριν από την έναρξη της
θεραπείας, ποσοστό μικρότερο σε σχέση με το
προηγούμενο έτος (2010: 65,1%).
Το 2011 το 15,7% (Ν=40) των ατόμων που βρίσκονταν σε θεραπεία ήταν ηλικίας άνω των 40 ετών,
ποσοστό παρόμοιο με το 2010 (15,4%).
Κατά το έτος αναφοράς τρία θεραπευτικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ παρείχαν εκπαίδευση στα
μέλη τους για HIV/AIDS, ηπατίτιδες και ΣΜΝ. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν εξετάσεις για HIV/AIDS
και άλλες μολυσματικές ασθένειες σε άτομα δύο
θεραπευτικών προγραμμάτων.
Έκβαση
Σύμφωνα με τα στοιχεία το 2011 το 46,9% των ατόμων συνέχιζε τη θεραπεία, το 20,1% αποχώρησε
εθελοντικά, το 7,9% αποπέμφθηκε, το 23,6% αποφυλακίστηκε και το 1,6% μετατάχθηκε σε άλλα σωφρονιστικά καταστήματα (Πίνακας 10.2). Μεταξύ
των ετών 2010 και 2011 αυξήθηκαν τα ποσοστά
εθελοντικής αποχώρησης και μειώθηκαν τα ποσοστά αποφυλάκισης και μετάταξης σε άλλα σωφρονιστικά καταστήματα, ενώ τα ποσοστά αυτών που
συνέχισαν την θεραπεία κατά το έτος αναφοράς και
αυτών που αποπέμφθηκαν παρουσιάζουν μικρές
μεταβολές (Πίνακας 10.2).
Πίνακας 10.2: Έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας για τα έτη 2010 και 2011
ΕΤΗ
2010
2011
%
%
Συνέχιση θεραπείας
47,9
46,9
Οικειοθελής αποχώρηση
10,7
20,1
Αποπομπή
7,1
7,9
Αποφυλάκιση
32,0
23,6
Μεταγωγή σε άλλα σωφρονιστικά καταστήματα
2,3
1,6
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
144
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
Να επισημανθεί επίσης ότι από τους κρατούμενους
χρήστες που αποφυλακίστηκαν μέσα στο 2011 και
παρακολούθησαν τα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ η
συντριπτική πλειοψηφία (36 από τα 40 άτομα) εντάχθηκε στο πρόγραμμα αποφυλακισμένων του
φορέα που εδρεύει στην Αττική (Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ).
Αποπομπή από το πρόγραμμα έγινε σε τρία από τα
τέσσερα θεραπευτικά προγράμματα και στο 50,0%
των ατόμων λόγω χρήσης παράνομων ουσιών εντός και εκτός θεραπευτικής δομής, στο 20% λόγω
εμπλοκής σε παράνομες δραστηριότητες, εκτός της
χρήσης ουσιών, και στο ίδιο ποσοστό (20%) λόγω
παραβίασης κανόνων / κανονισμών του προγράμματος, ενώ στο υπόλοιπο 10% λόγω απουσίας από
θεραπευτικές / συμβουλευτικές συνεδρίες.
Στελέχωση
Ο αριθμός του (έμμισθου) προσωπικού των θεραπευτικών προγραμμάτων στις φυλακές, στο σύνολο
και ανά ειδικότητα, για τα έτη 2010 και 2011 παρουσιάζεται στον Πίνακα 10.3.
Πίνακας 10.3: Αριθμός προσωπικού, ανά ειδικότητα, στα θεραπευτικά προγράμματα (2010, 2011)
2010
2011
Ψυχίατροι
2
1
Άλλοι ιατροί
4
3
Ψυχολόγοι
10
7
Άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες / προσωπικό έρευνας
5
11
Κοινωνικοί λειτουργοί
6
5
Άλλοι θεραπευτές
-
4
Σύμβουλοι (μη πτυχιούχοι)
1
1
Σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης*
5
9
Νοσηλευτικό προσωπικό
4
4
Εκπαιδευτές
3
3
26
26
Φύλακες**
43
38
ΣΥΝΟΛΟ
109
112
Διοικητικοί υπάλληλοι / Προσωπικό λογιστηρίου /
Τεχνικό προσωπικό
* Σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης είναι οι απόφοιτοι θεραπευτικών προγραμμάτων και εργάζονται μόνο στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ ΕΝ
ΔΡΑΣΕΙ
** Το προσωπικό φύλαξης εργάζεται αποκλειστικά στο ΚΑΤΚ.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Σύμφωνα με τα στοιχεία, κατά το έτος αναφοράς
παρατηρήθηκε μικρή αύξηση στο συνολικό αριθμό
των εργαζομένων στα θεραπευτικά προγράμματα
σε σχέση με το 2010 (Πίνακας 10.3).
Λαμβάνοντας υπόψη το συνολικό αριθμό των εργαζομένων (Ν=112), περίπου ένας στους τέσσερις
(25,9%) εργάσθηκαν το 2011 και σε άλλα προγράμματα ή φάσεις προγραμμάτων, ποσοστό ελά-
χιστα υψηλότερο σε σχέση με το προηγούμενο έτος
(2010: 21,1%).
Επιπλέον, γνωρίζοντας ότι το 2010 είχε σημειωθεί
σημαντική αύξηση στον αριθμό των εθελοντών
(N=20) σε σχέση με το 2009 (Ν=4), κατά το έτος
αναφοράς παρατηρείται ότι ο αριθμός τους συνεχίζει να αυξάνεται (Ν=25).
145
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
10.2.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ
ΦΥΛΑΚΩΝ
Συμβουλευτικά Κέντρα
Τέσσερα Συμβουλευτικά Κέντρα παρέχουν υποστήριξη σε χρήστες ναρκωτικών που αποφυλακίστηκαν πρόσφατα και πιο συγκεκριμένα τα Συμβουλευτικά Κέντρα τριών θεραπευτικών προγραμμάτων του ΚΕΘΕΑ και ο Συμβουλευτικός Σταθμός Ι
της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών 18 ΑΝΩ
(ΨΝΑ).
Το 2011 συνολικά 265 υπόδικοι και πρόσφατα αποφυλακισμένοι χρήστες ναρκωτικών δέχτηκαν τις
υπηρεσίες των Συμβουλευτικών Κέντρων, αριθμός
μικρότερος σε σχέση με το 2010 (Ν=311) (τα στοιχεία του 2010 και του 2011 για τα τρία Κέντρα
προήλθαν από τα Ερωτηματολόγια για τα Συμβουλευτικά Κέντρα και για τις Παρεμβάσεις στο πλαίσιο
του Σωφρονιστικού Συστήματος, ενώ ένα Κέντρο
έστειλε στοιχεία αποκλειστικά για το συνολικό αριθμό των μελών του).
Θεραπευτικά προγράμματα
Σε αυτή την Ενότητα παρουσιάζονται συνοπτικά
στοιχεία για τρία προγράμματα του ΚΕΘΕΑ τα οποία παρείχαν θεραπεία σε πρόσφατα αποφυλακισμένους χρήστες το 2011.
Ο συνολικός αριθμός των ατόμων οι οποίοι το 2011
παρακολούθησαν προγράμματα θεραπείας για αποφυλακισμένους χρήστες ήταν 140 άτομα. Συγκεκριμένα, στις αρχές του έτους αναφοράς 55 άτομα
βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία και σε όλη τη διάρκεια του έτους έγιναν 85 εισαγωγές, οι οποίες στη
συντριπτική τους πλειοψηφία είναι νέες εισαγωγές
(88,2%, Ν=75 άτομα).
Tο 11,4% (Ν=16) των ατόμων ήταν πάνω από 40
ετών και το 35% ανέφεραν ενέσιμη χρήση.
Κατά το έτος αναφοράς οι έξοδοι από τα εξειδικευμένα θεραπευτικά προγράμματα αντιστοιχούν σε
ποσοστό 62,9%, ποσοστό υψηλότερο σε σχέση με
το 2010 (49,1%).
Οι σημαντικότεροι λόγοι εξόδου το 2011 ήταν η οικειοθελής αποχώρηση (46,6%), η ολοκλήρωση της
θεραπευτικής διαδικασίας (29,6%) και η πρόωρη
χορήγηση εξιτηρίου (21,6%) (Πίνακας 10.4). Σε σύγκριση με το 2010 κατά το έτος αναφοράς τα ποσοστά της πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου αυξήθηκαν
αρκετά, τα ποσοστά της ολοκλήρωσης της θεραπευτικής διαδικασίας παρέμειναν σχεδόν ίδια, ενώ
τα ποσοστά οικειοθελούς αποχώρησης παρουσίασαν μείωση (Πίνακας 10.4).
Πίνακας 10.4: Λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράμματα για πρόσφατα αποφυλακισμένους
χρήστες ναρκωτικών
ΕΤΗ
Ολοκλήρωση της θεραπευτικής
2011
%
%
30,8
29,6
Οικειοθελής αποχώρηση
63,5
46,6
Πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου
3,8
21,6
−
1,1
1,9
1,1
διαδικασίας
Παραπομπή
Άλλο (απέλαση, φυλάκιση)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
146
2010
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
Οι κυριότεροι λόγοι πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου αφορούσαν τη χρήση παράνομων ουσιών
εκτός θεραπευτικής δομής (42,1%), τη χρήση
αλκοόλ (31,6%) και την εμπλοκή σε παράνομες
δραστηριότητες εκτός της χρήσης ναρκωτικών
(10,5%).
Στελέχωση
Ο αριθμός του (έμμισθου) προσωπικού των θεραπευτικών προγραμμάτων για πρόσφατα αποφυλακισμένους χρήστες το 2010 και το 2011, στο σύνολο
και ανά ειδικότητα, παρουσιάζεται στον Πίνακα
10.5.
Πίνακας 10.5: Αριθμός προσωπικού, ανά ειδικότητα, στα θεραπευτικά προγράμματα για πρόσφατα αποφυλακισμένους χρήστες ναρκωτικών (2010, 2011)
2010
2011
Ψυχίατροι
4
1
Άλλοι ιατροί
4
−
Ψυχολόγοι
8
4
Άλλοι θεραπευτές / Ειδικοί επανένταξης
2
2
Κοινωνικοί λειτουργοί
1
2
Σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης *
4
4
Νοσηλευτικό προσωπικό
2
−
4
6
Εκπαιδευτές
−
1
Διοικητικοί υπάλληλοι και τεχνικό προσωπικό
11
8
ΣΥΝΟΛΟ
40
28
Άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες / προσωπικό
έρευνας
* Οι σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης είναι απόφοιτοι θεραπευτικών προγραμμάτων.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Σύμφωνα με τα στοιχεία το 2011 ο συνολικός αριθμός εργαζομένων στα θεραπευτικά προγράμματα
μειώθηκε κατά 30% σε σχέση με το 2010 (Πίνακας
10.5).
Λαμβάνοντας υπόψη το συνολικό αριθμό των εργαζομένων (Ν=28), οι περισσότεροι (60,7%, Ν=17)
εργάσθηκαν το 2011 και σε άλλα προγράμματα ή
φάσεις προγραμμάτων του φορέα απεξάρτησης
(ΚΕΘΕΑ) στον οποίο έχουν προσληφθεί.
Το 2011 επτά άτομα (2010: 8 άτομα) εργάσθηκαν
επίσης εθελοντικά στα προγράμματα αυτά, εκ των
οποίων τα περισσότερα (Ν=6) ήταν εκπαιδευτικοί οι
οποίοι υποστήριζαν κατεξοχήν άτομα που φοιτούσαν σε κάποια εκπαιδευτική βαθμίδα.
Εκτός από τα παραπάνω εξειδικευμένα προγράμματα το 2011 χρήστες ναρκωτικών οι οποίοι ήταν
υπό επιτήρηση / αναστολή ή και σε εκκρεμότητα
δίκης / απόφασης δικαστηρίου έγιναν δεκτοί σε 68
από τις 79 δομές κυρίως θεραπείας (οι οποίες έδωσαν σχετικά στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ). Ο πληθυσμός
αυτός αντιστοιχεί στο 44,6% 2 (2010: 36,9%) του
συνόλου των θεραπευομένων σε δομές κυρίως θεραπείας.
2
Τα στοιχεία για τους δύο ειδικούς πληθυσμούς (άτομα υπό επιτήρηση / αναστολή, άτομα σε εκκρεμότητα δίκης / απόφασης
δικαστηρίου) παραδίδονται στο ΕΚΤΕΠΝ σε συγκεντρωτική
μορφή, έτσι λοιπόν δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ξεκαθάρισμα διπλοεγγραφών για όσα άτομα εμπίπτουν και στις δύο κατηγορίες πληθυσμού.
147
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
Κέντρα Επανένταξης
Τα στοιχεία σχετικά με τη λειτουργία των Κέντρων
Επανένταξης για αποφυλακισμένους χρήστες για το
2011 αφορούν τρία Κέντρα, τα οποία ανήκουν σε
δύο προγράμματα του ΚΕΘΕΑ και ένα του ΚΑΤΚ.
Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν
υπηρεσίες στις δομές κοινωνικής επανένταξης κατά
το έτος αναφοράς ήταν 53 άτομα. Από αυτούς σχεδόν τα μισά άτομα (47,5%) δέχτηκαν τις υπηρεσίες
αυτές για πρώτη φορά. Σε σύγκριση με το 2010, ο
αριθμός των ατόμων και το ποσοστό εισαγωγών
κατά το έτος αναφοράς παρέμειναν στα ίδια επίπεδα (2010: 51 άτομα, ποσοστό εισαγωγών: 47,2%).
Παρεχόμενες υπηρεσίες
To 2011 και τα τρία Κέντρα Επανένταξης παρείχαν
υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης και υπηρεσίες ενημέρωσης και πρόληψης
της υποτροπής. Δύο στα τρία Κέντρα παρείχαν επίσης ψυχιατρική κάλυψη, υπηρεσίες επαγγελματικού
προσανατολισμού, νομική βοήθεια, κοινωνικές υπηρεσίες και στεγαστική βοήθεια, ενώ ένα στα τρία
προσέφερε βασική ιατρική φροντίδα και συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες.
Κατά το έτος αναφοράς ένα επιπλέον Κέντρο παρείχε κοινωνικές υπηρεσίες και στεγαστική βοήθεια
σε σύγκριση με το 2010 (2011: 2 Κέντρα, 2010: 1
Κέντρο) και ως εκ τούτου ο αριθμός ατόμων που
έλαβαν κοινωνικές υπηρεσίες (Ν=48) και στεγαστική
βοήθεια (Ν=7) ήταν μεγαλύτερος σε σύγκριση με το
προηγούμενο έτος (30 και 4 άτομα, αντίστοιχα, για
κάθε τύπο υπηρεσίας).
Έκβαση
Κατά το έτος αναφοράς το 55,0% των ατόμων συνέχισαν την παρακολούθηση του προγράμματος
των Κέντρων, το 31,6% το ολοκλήρωσαν, το 11,6%
αποχώρησαν οικειοθελώς, το 0,8% παραπέμφθη-
148
καν στην κυρίως θεραπεία και σε ένα επιπλέον
0,8% χορηγήθηκε πρόωρο εξιτήριο.
Σε σύγκριση με το 2010 παρατηρείται αύξηση στο
ποσοστό συνέχισης της παρακολούθησης του προγράμματος (2010:41,6% και 2011:55,0%). Όσον
αφορά της λόγους εξόδου, το 2011 το ποσοστό ολοκλήρωσης του προγράμματος (31,6%) παρέμεινε
σχεδόν στα ίδια επίπεδα με το 2010 (32,6%), ενώ
τα ποσοστά πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου (0,8%)
και οικειοθελούς αποχώρησης (11,6%) μειώθηκαν
(2010:6,5% και 15,5%, αντίστοιχα).
Μεταθεραπευτική φροντίδα
Όλα τα Κέντρα Επανένταξης για αποφυλακισμένους
παρέχουν υπηρεσίες μεταθεραπευτικής φροντίδας,
οι οποίες διαρκούν από 6 έως 24 μήνες και αφορούν κατά κύριο λόγο ατομικές και ομαδικές συναντήσεις, σεμινάρια πρόληψης της υποτροπής, πρωτοβάθμια ιατρική βοήθεια, νομική υποστήριξη και
ομάδες οικογένειας.
Στελέχωση και εξοπλισμός των Κέντρων
Επανένταξης
Το 2011 εργάσθηκαν συνολικά 24 άτομα πλήρους
και μερικής απασχόλησης στις τρεις δομές κοινωνικής επανένταξης, αριθμός αρκετά μεγαλύτερος σε
σύγκριση με το προηγούμενο έτος (9 άτομα).
Παράλληλα εκφράστηκε η ανάγκη από όλα τα Κέντρα για «περισσότερο διοικητικό προσωπικό» και
για δύο από τα τρία η ανάγκη για «ενίσχυση εκπαίδευσης / κατάρτισης προσωπικού σε θέματα ένταξης και αγοράς εργασίας» και «σταθερότητα των
ατόμων που ασχολούνται με τις υπηρεσίες προώθησης στην απασχόληση».
Όσον αφορά την κτιριακή υποδομή αυτών των Κέντρων τα τελευταία τρία χρόνια (2009, 2010, 2011),
όλα τα κέντρα χρήζουν εξασφάλισης «κατάλληλων
χώρων».
.
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
10.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ
Στα 25 Προγράμματα Επανένταξης που λειτουργούσαν το 2011 στην Ελλάδα ο αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες επανένταξης ανήλθε
στα 962 άτομα, εκ των οποίων τα μισά (485 άτομα)
δέχτηκαν τις υπηρεσίες των προγραμμάτων αυτών
για πρώτη φορά το 2011.
Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν
υπηρεσίες επανένταξης το 2011 παρέμεινε σταθερός σε σχέση με το 2010, ανακόπτοντας την αυξητική τάση που παρατηρήθηκε κατά την περίοδο
2003-2010, ενώ η συνολική δυναμικότητα των προγραμμάτων επανένταξης μειώθηκε κατά 8,6% το
2011 σε σχέση με το 2010.
Μειωμένο κατά 6,5% σε σχέση με το 2010 εμφανίζεται το ποσοστό των ατόμων που εξασφάλισαν
εργασία κατά το 2011, ακολουθώντας την τάση
μείωσης των προηγούμενων ετών (2005-2010).
Αντίθετα, το 2011 το ποσοστό των ατόμων που εργάζονταν ενώ παρακολουθούσαν το πρόγραμμα
αυξήθηκε κατά 6,1% σε σύγκριση με το 2010, ενώ
μειωνόταν δραματικά από το 2008.
Αύξηση παρατηρήθηκε στον αριθμό των κρατουμένων χρηστών που συμμετείχαν το 2011 στις υποστηρικτικές παρεμβάσεις και στα θεραπευτικά προγράμματα σε σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη
(2010, 2009). Το νέο θεραπευτικό πρόγραμμα στις
γυναικείες φυλακές του Ελεώνα Θηβών συνέβαλε
στην αύξηση του αριθμού των ωφελουμένων.
Το 2011 το ποσοστό οικειοθελούς αποχώρησης
από τα θεραπευτικά προγράμματα στις φυλακές
σχεδόν διπλασιάστηκε σε σύγκριση με το 2010
(20,1% και 10,7%, αντίστοιχα). Από την άλλη πλευρά, στα θεραπευτικά προγράμματα για πρόσφατα
αποφυλακισμένους χρήστες, παρόλο που η οικειοθελής αποχώρηση αποτελεί το σημαντικότερο λόγο
εξόδου για το 2010 και το 2011, το ποσοστό οικειοθελούς αποχώρησης για το 2011 είναι μικρότερο σε
σύγκριση με το προηγούμενο έτος (46,6% και
63,5%, αντίστοιχα).
Κατά το έτος αναφοράς ο αριθμός του προσωπικού
των θεραπευτικών προγραμμάτων για πρόσφατα
αποφυλακισμένους χρήστες μειώθηκε σε σχέση με
το 2010, κυρίως επειδή, σύμφωνα με τα στοιχεία,
μειώθηκε αρκετά ο αριθμός του ιατρικού προσωπικού, των ψυχολόγων και των νοσηλευτών. Από την
άλλη πλευρά, ο αριθμός του επιστημονικού προσωπικού των Κέντρων Επανένταξης αυξήθηκε σημαντικά το 2011, κατά πάσα πιθανότητα επειδή οι
αρμόδιοι ανταποκρίθηκαν στο πάγιο αίτημα των
εργαζομένων των Κέντρων για «περισσότερο επιστημονικό προσωπικό» όπως καταγράφηκε για τρία
συνεχόμενα έτη (2008-2010) μέσα από τα στοιχεία
μας.
Σόνια Παπαδοπούλου, Ιωάννα Σιάμου, Ελευθερία Καναβού, Λία Μαλέττου
149
10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
150
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
11.1 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
Υπουργική Απόφαση 2500/15/135-ι
(ΦΕΚ Β΄ 2077/19.09.2011)
Διαπίστωση χρήσης οινοπνεύματος, τοξικών ουσιών
και φαρμάκων από οδηγούς και πεζούς σε τροχαία
ατυχήματα
Σύμφωνα με το άρθρο 1, παράγραφος 1 της υπουργικής απόφασης, «απαγορεύεται η οδήγηση
επιβατηγών αυτοκινήτων δημόσιας χρήσης, φορτηγών αυτοκινήτων με μέγιστο επιτρεπόμενο βάρος
μεγαλύτερο των 3,5 τόνων, σχολικών και λοιπών
κατηγοριών λεωφορείων, ασθενοφόρων, οχημάτων
μεταφοράς επικίνδυνων εμπορευμάτων, μοτοσικλετών και μοτοποδηλάτων, από οδηγό στον οργανισμό του οποίου υπάρχει οινόπνευμα σε ποσοστό
μεγαλύτερο από 0,20 γραμμάρια ανά λίτρο αίματος
μετρούμενο με τη μέθοδο της αιμοληψίας ή από
0,10 χιλιοστά του γραμμαρίου ανά λίτρο εκπνεόμενου αέρα». Επιπλέον, σύμφωνα με την παράγραφο
3 του προαναφερόμενου άρθρου, «το διοικητικό
πρόστιμο που προβλέπει η διάταξη της παραγράφου 7α του άρθρου 42 του νόμου 2696/1999, όπως
ισχύει, επιβάλλεται στους οδηγούς της παρ. 1 του
παρόντος άρθρου αν η συγκέντρωση οινοπνεύματος κυμαίνεται από 0,20 έως 0,80 γραμμάρια ανά
λίτρο αίματος, μετρούμενη με τη μέθοδο της αιμοληψίας και από 0,10 έως 0,40 χιλιοστά του γραμμαρίου ανά λίτρο εκπνεόμενου αέρα, όταν η μέτρηση
γίνεται στον εκπνεόμενο αέρα με αντίστοιχη συσκευή αλκοολομέτρου».
Υπουργική Απόφαση (30/077/2131/2011)
του Υπουργείου Οικονομικών
ωση συμμόρφωσης προς τη νομοθεσία. Η βεβαίωση αυτή αφορά όλα τα αλκοολούχα ποτά που παράγονται στη χώρα. Επιπλέον, σύμφωνα με την
παράγραφο 2 του άρθρου 7 της υπουργικής απόφασης, η περιεκτικότητα αλκοόλης κατ’ όγκο αναγράφεται υποχρεωτικά στις ετικέτες των φιαλών των
αλκοολούχων ποτών.
11.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ
11.2.1 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ
Βασική πηγή πληροφόρησης για την κατανάλωση
οινοπνευματωδών αποτελούν οι πανελλήνιες επιδημιολογικές έρευνες που υλοποιεί το Ερευνητικό
Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής
(ΕΠΙΨΥ) στο γενικό και στο μαθητικό πληθυσμό. Το
πλαίσιο διεξαγωγής αυτών των ερευνών παρέχει τη
δυνατότητα για έγκυρη και αξιόπιστη εξέταση του
φαινομένου διαχρονικά και διακρατικά, εφόσον τα
εργαλεία που χρησιμοποιούνται δίνουν τη δυνατότητα σύγκρισης των ελληνικών δεδομένων με τα
αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Στη συνέχεια γίνεται συνοπτική παρουσίαση των
στοιχείων που αφορούν την κατανάλωση οινοπνευματωδών στην Ελλάδα από την Πανελλήνια Έρευνα
για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών του ΕΠΙΨΥ
(Έρευνα ESPAD), η οποία πραγματοποιήθηκε το
2011 στο μαθητικό πληθυσμό ηλικίας 13-19 ετών. Η
έρευνα έγινε σε συνεργασία και με την υποστήριξη
του ΟΚΑΝΑ και των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ /
Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Για στοιχεία σχετικά με τη
μεθοδολογία της έρευνας, βλ. Κεφάλαιο 2.
Σύνολο μαθητών 13-19 ετών (ΕΠΙΨΥ 2012)
Παραγωγή και διάθεση αλκοολούχων ποτών
Σύμφωνα με την παράγραφο 5 του άρθρου 3 της
υπουργικής απόφασης, «προκειμένου να διατεθεί
στην κατανάλωση ένα νέο αλκοολούχο ποτό, ο παρασκευαστής ποτοποιός οφείλει να υποβάλει τα
προβλεπόμενα στοιχεία του ποτού στην εποπτεύουσα Χημική Υπηρεσία, η οποία χορηγεί τη βεβαί-
Έξι στους 10 μαθητές (60,8%) ήπιαν τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο μήνα και ένας στους
10 (11%) τουλάχιστον 10 φορές κατά το ίδιο
χρονικό διάστημα.
Το 45,1% των μαθητών ηλικίας 15-19 ετών ανέφεραν υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματω-
153
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
δών ποτών (κατανάλωση τουλάχιστον 5 ποτών
στη σειρά τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο
μήνα).
Ένας στους 3 (34%) μαθητές ηλικίας 13-19 ετών
έχει μεθύσει τουλάχιστον μία φορά σε όλη τη
ζωή και το 13,3% τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τη
ζωή.
Φύλο: Τα αγόρια πίνουν οινοπνευματώδη σε σημαντικά υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τα κορίτσια. Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων γίνονται
μεγαλύτερες όσο αυξάνεται η συχνότητα και η βαρύτητα της κατανάλωσης (Πίνακας 11.1) (ΕΠΙΨΥ
2012).
Πίνακας 11.1 Κατανάλωση αλκοόλ, ανά φύλο, στους μαθητές
ΑΓΟΡΙΑ
%
ΚΟΡΙΤΣΙΑ
%
Κατανάλωση αλκοόλ ≥ 1 φορά τον τελευταίο μήνα
64,5
56,9
Κατανάλωση αλκοόλ ≥ 10 φορές τον τελευταίο μήνα
15,4
7,2
Κατανάλωση ≥ 5 ποτών στη σειρά ≥ 1 φορά τον τελευταίο μήνα
52,8
37,3
Μέθη ≥ 1 φορά σε όλη τη ζωή
36,5
31,2
Μέθη ≥ 3 φορές σε όλη τη ζωή
15,7
10,8
ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΘΗΣ
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Έκθεση αποτελεσμάτων: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές –
Έρευνα ESPAD 2011, ΕΠΙΨΥ, Αθήνα 2012)
Σύμφωνα με τα στοιχεία, πάνω από τα μισά αγόρια
(52,8%) αναφέρουν ότι ήπιαν υπερβολικά τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο μήνα. Οι διαφορές που
καταγράφονται μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στα
ποσοστά μέθης είναι μικρότερες σε σχέση με τις
αντίστοιχες διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στα
ποσοστά υπερβολικής κατανάλωσης και κατανάλωσης τον τελευταίο μήνα (Πίνακας 11.1) (ΕΠΙΨΥ
2012).
Ηλικία: Η κατανάλωση αλκοόλ και η μέθη αυξάνονται πολύ με την ηλικία (Πίνακας 11.2).
Πίνακας 11.2 Κατανάλωση αλκοόλ ανά ηλικιακή σειρά στους μαθητές
13-14
15-16
17-18
19
%
%
%
%
Κατανάλωση αλκοόλ ≥ 1 φορά τον τελευταίο μήνα
34,4
64,6
79,1
77,4
Κατανάλωση αλκοόλ ≥ 10 φορές τον τελευταίο μήνα
3,5
10,1
18.0
26,8
–
40,4
48,4
56,9
Μέθη ≥ 1 φορά σε όλη τη ζωή
11,1
32,8
52,7
64,3
Μέθη ≥ 3 φορές σε όλη τη ζωή
2,9
11,2
22,7
31,5
ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΘΗΣ
Κατανάλωση ≥ 5 ποτών στη σειρά ≥ 1 φορά τον τελευταίο μήνα
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Έκθεση αποτελεσμάτων: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές –
Έρευνα ESPAD 2011, ΕΠΙΨΥ, Αθήνα 2012)
154
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Αρκετοί έφηβοι στη χώρα μας πίνουν ήδη αλκοόλ
από την ηλικία των 15-16 ετών. Σε υψηλά ποσοστά οι έφηβοι ηλικίας 15 ετών και πάνω αναφέρουν υπερβολική χρήση οινοπνευματωδών ποτών
(Πίνακας 11.2) (ΕΠΙΨΥ 2012).
Διαχρονικές μεταβολές: Τα τελευταία 25 χρόνια
(1984-2011) διαπιστώνεται συνολικά τάση μείωσης
της κατανάλωσης οινοπνευματωδών μέσα στον
τελευταίο μήνα στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών,
αλλά μέσα στα τελευταία 4 χρόνια η τάση αυτή
φαίνεται να αντιστρέφεται (1984: 82,4%, 1993:
75,8%, 1998: 74,0%, 2003: 73,6%, 2007: 70,2%,
2011: 72,8%). Τα ποσοστά της συχνής κατανάλωσης, δηλαδή της κατανάλωσης οινοπνευματωδών
10 φορές και πάνω τον τελευταίο μήνα, παραμένουν σχεδόν σταθερά, με μικρές αυξομειώσεις
(1984: 15,3%, 1993: 15,9%, 1998: 12,0%, 2003:
15,9%, 2007: 14,5%, 2011: 14,8%). Από την άλλη
πλευρά, η υπερβολική κατανάλωση παρουσιάζει
αυξητική τάση (≥ 5 ποτά στη σειρά ≥ 1 φορά τον
τελευταίο μήνα: 1984: 38,4%, 1993: 36,6%, 1998:
36,9%, 2003: 40,1%, 2007: 41,6%, 2011: 45,1%)
(ΕΠΙΨΥ 2012).
11.2.2 ΔΑΠΑΝΗ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ
ΓΙΑ ΑΛΚΟΟΛΟΥΧΑ ΠΟΤΑ
Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής
Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ), το 2008 και το 2009 ο μέσος
όρος μηνιαίων αγορών σε οινοπνευματώδη ποτά
ήταν 13,74 € και 15,55 €, αντίστοιχα.
11.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ
Οι παρεμβάσεις πρόληψης δεν περιορίζονται στις
παράνομες ουσίες (βλ. Κεφάλαιο 3), εντάσσονται
στο ευρύτερο πλαίσιο της πρόληψης της εξάρτησης, και γενικότερα της προαγωγής της υγείας, και
αφορούν και την κατάχρηση οινοπνευματωδών.
Ωστόσο, υπάρχουν εξειδικευμένες παρεμβάσεις
πρόληψης, οι οποίες επικεντρώνονται σε θέματα
χρήσης οινοπνευματωδών.
Όσον αφορά τη σχολική κοινότητα, το κυριότερο
πλαίσιο εφαρμογής παρεμβάσεων πρόληψης για
τη χρήση οινοπνευματωδών αποτελούν τα προγράμματα Αγωγής Υγείας (εφεξής: ΑΥ), του Υπουργείου Παιδείας (για μια συνοπτική περιγραφή
του πλαισίου υλοποίησης των προγραμμάτων ΑΥ,
βλ. Ενότητα 3.2.1 του Κεφαλαίου 3, ενώ για τα εκπαιδευτικά υλικά που χρησιμοποιούνται για την
υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων, βλ.
ΕΚΤΕΠΝ 2010).
Κατά το σχολικό έτος 2010-2011, από το σύνολο
των 3.200 προγραμμάτων ΑΥ της Πρωτοβάθμιας
και των 1.545 προγραμμάτων ΑΥ της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, το 1,9% (60) και το 20,7%
(320) των προγραμμάτων, αντίστοιχα, αφορούσαν
την πρόληψη οινοπνευματωδών (για αναλυτικά
στοιχεία για τα προγράμματα ΑΥ για την πρόληψη
της χρήσης οινοπνευματωδών, βλ. Γράφημα 3.2
και Πίνακα 3.1 του Κεφαλαίου 3).
Η εικόνα των δύο τελευταίων σχολικών ετών
(2008-2009 και 2009-2010), οπότε και παρατηρήθηκε μειωμένη εφαρμογή των προγραμμάτων ΑΥ
με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών, φαίνεται να αλλάζει, αφού το σχολικό έτος
2010-2011 τα προγράμματα ΑΥ αυτής της θεματολογίας παρουσίασαν αύξηση, ιδιαίτερα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γράφημα 1). Με δεδομένο
ότι η αύξηση αυτή δεν παρατηρήθηκε στο σύνολο
των προγραμμάτων ΑΥ και ότι στη Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση το σχολικό έτος 2010-2011 σχεδόν 1
στα 5 προγράμματα ΑΥ αφορούσαν την πρόληψη
της χρήσης οινοπνευματωδών ποτών, ενώ 2 στα 5
την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών, φαίνεται ότι
κατά το συγκεκριμένο σχολικό έτος σε αυτή τη
βαθμίδα δόθηκε έμφαση από το Υπουργείο Παιδείας σε θέματα πρόληψης της χρήσης ουσιών,
παράνομων και νόμιμων.
155
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
ΓΡΑΦΗΜΑ 11.1: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2010-2011.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού)
Παράλληλα, στη σχολική κοινότητα κάποια Κέντρα
Πρόληψης πραγματοποιούν κυρίως ενημερωτικές
συναντήσεις, αλλά και παρεμβάσεις εκπαιδευτικού
χαρακτήρα με θέμα τα οινοπνευματώδη, ενώ πολλές φορές η θεματολογία των συναντήσεων αφορά
γενικότερα τις νόμιμες εξαρτησιογόνες ουσίες (καπνό και οινοπνευματώδη). Κατά το σχολικό έτος
2010-2011, σε ανάλογες ενημερωτικές συναντήσεις
και παρεμβάσεις συμμετείχαν 631 μαθητές από 21
σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 1.214 μαθητές από 19 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (για αναλυτικά στοιχεία για τις παρεμβάσεις των
Κέντρων Πρόληψης για την πρόληψη της χρήσης
οινοπνευματωδών, βλ. Πίνακα 3.1 του Κεφαλαίου 3).
Όσον αφορά δράσεις στην ευρύτερη κοινότητα επικεντρωμένες στην πρόληψη της κατάχρησης οινοπνευματωδών, τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και
άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, πραγματοποιούν ανάλογες δράσεις με τη μορφή ημερίδων, ανοιχτών συναντήσεων, καθώς και με
τη διανομή έντυπου ενημερωτικού υλικού.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη δράση για την πρόληψη της κατάχρησης οινοπνευματωδών στο Νομό
Αχαΐας. Το Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών του Νομού Αχαΐας και η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για
έναν άλλο τρόπο ζωής έχουν την επιστημονική εποπτεία του Προγράμματος Πρόληψης της Χρήσης
156
Αλκοόλ από Ανηλίκους. Το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται από το 2005 και περιλαμβάνει τη συνεργασία τοπικών φορέων με στόχους α) την ενημέρωση
και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες της χρήσης αλκοόλ σε
ανηλίκους, καθώς επίσης τις ανησυχητικές διαστάσεις που έχει λάβει το πρόβλημα, β) την εκπαίδευση
των μελών των φορέων που συμμετέχουν, ώστε να
ευαισθητοποιηθούν και να συμβάλουν με θετικό
τρόπο στην αντιμετώπιση του προβλήματος, γ) τη
διαμόρφωση μιας κοινής στάσης της τοπικής κοινότητας, που θα αποθαρρύνει τους ανηλίκους από τη
χρήση αλκοόλ, δ) τη διαμόρφωση κανόνων, κοινά
αποδεκτών, για την αντιμετώπιση του προβλήματος, οι οποίοι θα λειτουργούν με ευθύνη της τοπικής
κοινότητας και θα είναι συμβατοί με τους σκοπούς
της πρόληψης. Μερικές από τις δράσεις που υλοποιούνται για την επίτευξη των στόχων είναι οι εξής:
εκπαιδευτικές ημερίδες στους εργαζόμενους των
φορέων που συμμετέχουν, διανομή ενημερωτικών
εντύπων στα καταστήματα όπου συχνάζουν ανήλικοι, ανοιχτές συναντήσεις με γονείς και εκπαιδευτικούς σε σχολεία, προώθηση προτάσεων για αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο σε αρμόδια όργανα, ώστε
να καλυφθούν τα όποια κενά στη νομοθεσία προς
όφελος των ανηλίκων, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά
σποτ για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του
κοινού της πόλης. Για περισσότερες πληροφορίες,
βλ. http://www.kpachaia.gr.
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
11.4 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ
11.4.1 Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ
ΑΙΤΗΣΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ
τά τους με το αλκοόλ. Η αίτηση για θεραπεία
αφορά κάθε περίπτωση που ένα άτομο έχει τουλάχιστον μία επαφή αυτοπροσώπως με ένα θεραπευτικό πρόγραμμα / υπηρεσία για να ξεκινήσει θεραπεία (ΕΚΤΕΠΝ 2011).
Το πλαίσιο εφαρμογής του Δείκτη Αίτησης
Θεραπείας για το Αλκοόλ
Προγράμματα / υπηρεσίες που διέθεσαν
στο ΕΚΤΕΠΝ στοιχεία το 2011
Ο Δείκτης Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) για το Αλκοόλ
αφορά τη συστηματική και τυποποιημένη συλλογή
ανώνυμων ατομικών στοιχείων για τα άτομα που
αντιμετωπίζουν πρόβλημα από τη χρήση αλκοόλ
και απευθύνονται για βοήθεια στα θεραπευτικά
προγράμματα και τις εξειδικευμένες υπηρεσίες της
χώρας.
Το 2011 στο Δίκτυο του ΔΑΘ για το Αλκοόλ προστέθηκε μία επιπλέον δομή θεραπείας, ο Σταθμός
Ενηλίκων Ρεθύμνου του ΟΚΑΝΑ. Τα στοιχεία επομένως του Δείκτη που παρουσιάζονται παρακάτω
προέρχονται από επτά προγράμματα θεραπείας /
υπηρεσίες για βοήθεια, τα οποία είναι τα εξής: 1)
Εξωτερικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης από το αλκοόλ 18ΑΝΩ (ΨΝΑ), 2) Πρόγραμμα Βραχείας Απεξάρτησης από το αλκοόλ 18 ΑΝΩ, 3) Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ), 4) Θεραπευτικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια
ΑΛΦΑ (ΚΕΘΕΑ), 5) Θεραπευτικό Πρόγραμμα
ΑΘΗΝΑ (Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, ΟΚΑΝΑ), 6) Αλκοολογικό Ιατρείο (Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείου Ηρακλείου
– ΠΑΓΝΗ) και 7) Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ρεθύμνου (ΟΚΑΝΑ).
Τα στοιχεία από αιτήσεις θεραπείας παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες σε όσους προσφέρουν υπηρεσίες, αλλά και σε όσους σχεδιάζουν τη δημιουργία
υπηρεσιών και προγραμμάτων.
Ειδικότερα, τα στοιχεία από τις αιτήσεις θεραπείας:
Αποτελούν έμμεσους δείκτες της εξέλιξης της
προβληματικής χρήσης αλκοόλ μέσα στο χρόνο
και στο γεωγραφικό χώρο που καλύπτουν οι
υπηρεσίες.
Προσφέρουν τη δυνατότητα έγκυρης παρακολούθησης του φαινομένου της προβληματικής
χρήσης αλκοόλ στη χώρα διαχρονικά.
Παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη συχνότητα εμφάνισης νέων περιστατικών χρηστών (επίπτωση) με τη σύγκριση των ποσοστών των
ατόμων που ζητούν θεραπεία για πρώτη φορά
(νέα περιστατικά) με αυτά των ατόμων που έχουν υποβληθεί ξανά σε θεραπεία στο παρελθόν.
Στο πλαίσιο εφαρμογής του ΔΑΘ για το Αλκοόλ
θεραπεία καλείται οποιαδήποτε δραστηριότητα
απευθύνεται άμεσα σε άτομα που αναφέρουν ότι
έχουν προβλήματα με τη χρήση αλκοόλ, η οποία
στοχεύει στο να βελτιώσει τη ψυχολογική, σωματική ή κοινωνική κατάσταση όσων με δική τους
πρωτοβουλία ζητούν βοήθεια για τα προβλήμα
11.4.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ
ΠΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝΘΗΚΑΝ ΤΟ 2011
ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ / ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ
Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά
Φύλο και ηλικία
Το 2011 καταγράφηκαν στον ΔΑΘ για το Αλκοόλ
477 άτομα, στην πλειονότητά τους άνδρες (Ν=351,
ποσοστό 73,6%), ενώ περίπου ένα στα τέσσερα
άτομα ήταν γυναίκες (Ν=126, ποσοστό 26,4%).
Η μέση ηλικία των ατόμων που ζήτησαν θεραπευτική βοήθεια ήταν τα 44,4 έτη. Ειδικότερα, το 37,3%
ήταν άτομα ηλικίας 41-51 ετών, το 30,6% 30-40 ετών, το 25,2% 52 ετών και πάνω και το 6,9% νεαροί
ενήλικες κάτω των 30 ετών.
157
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Εκπαιδευτικό επίπεδο και εργασιακή κατάσταση
Κοινωνικο-οικονομικό στρώμα
Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο το μεγαλύτερο αναλογικά ποσοστό των ατόμων που καταγράφηκαν στον ΔΑΘ για το Αλκοόλ το 2011 ήταν απόφοιτοι της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (43,2%).
Ακολουθούν τα ποσοστά των αποφοίτων υποχρεωτικής εκπαίδευσης (29,3%) και των αποφοίτων Ανώτερων ή Ανώτατων Σχολών (24,0%). Επιπλέον,
ένα μικρό ποσοστό ατόμων της τάξης του 2,5% ήταν κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, ενώ
ένα ακόμη μικρότερο ποσοστό ατόμων (0,8%) δεν
είχε ολοκληρώσει τη στοιχειώδη εκπαίδευση.
Τα περισσότερα άτομα που καταγράφηκαν στον
ΔΑΘ για το Αλκοόλ το 2011 αναφέρουν ότι ανήκουν
στο χαμηλό (μεσαίο / χαμηλό και χαμηλό) κοινωνικο-οικονομικό στρώμα (57,1%). Περίπου ένα στα
τρία άτομα (32,7%) θεωρούν ότι ανήκουν στο μεσαίο κοινωνικο-οικονομικό στρώμα και περίπου ένα
στα δέκα (10,1%) στο υψηλό (μεσαίο – υψηλό και
υψηλό) κοινωνικο-οικονομικό στρώμα.
Πάνω από τα μισά άτομα (55,7%) που απευθύνθηκαν σε κάποια θεραπευτική υπηρεσία / πρόγραμμα
το 2011 ανέφεραν ότι ήταν εργαζόμενοι, το 30,0%
των ατόμων ήταν άνεργοι, το 13,6% οικονομικά μη
ενεργοί (συνταξιούχοι, νοικοκυρές, ανίκανοι σε εργασία κτλ.) και το 0,6% φοιτητές.
Σχετικά με το είδος του επαγγέλματος που τα άτομα
δήλωσαν ότι ασκούσαν στο παρόν ή στο παρελθόν
(για τους πρόσφατα άνεργους / συνταξιούχους), τα
υψηλότερα ποσοστά αφορούν κατά σειρά υπαλλήλους γραφείου (π.χ. δημόσιοι υπάλληλοι, ιδιωτικοί
υπάλληλοι, τραπεζικοί κ.ά.) (17,6%), απασχολούμενους στην παροχή προσωπικών υπηρεσιών (π.χ.
μάγειρες, σερβιτόροι, ξενοδοχοϋπάλληλοι κ.ά.)
(12,6%), τεχνίτες ανέγερσης κτιρίων (π.χ. οικοδόμοι, ελαιοχρωματιστές, ηλεκτρολόγοι κ.ά.) (10,1%),
επιχειρηματίες μικρών επιχειρήσεων (6,6%), επιστήμονες και καλλιτέχνες (π.χ. δημοσιογράφοι,
μουσικοί, σκηνοθέτες κ.ά.) (4,8%) και οδηγοί μέσων
μεταφοράς (4,6%). Οι υπόλοιπες επαγγελματικές
κατηγορίες, όπως τεχνίτες υφαντουργίας και επεξεργασίας τροφίμων, σιδηρουργοί και ελασματουργοί, αρχιτέκτονες και μηχανικοί, εκπαιδευτικοί, πλανόδιοι πωλητές και καθαριστές /-ριες, στρατιωτικοί,
αγρότες κτλ., αφορούν η καθεμία περίπου το 2%.
Εθνικότητα
Η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων (89,7%) που
ζήτησαν θεραπευτική βοήθεια το 2011 είχαν εθνικότητα ελληνική, ενώ το υπόλοιπο 10,3% κατάγονταν
από άλλες χώρες (κυρίως από Αλβανία, Ρουμανία
και Γεωργία).
Οικογενειακή κατάσταση και συνθήκες διαμονής
Το 45,3% των ατόμων που απευθύνθηκαν σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα / υπηρεσία το 2011
ανέφεραν ότι ήταν παντρεμένοι, περίπου ένα στα
τέσσερα άτομα (22,8%) διαζευγμένοι ή σε διάσταση και περίπου ένα στα τρία (29,6%) ήταν άγαμοι.
Το 30,6% των ατόμων που ζήτησαν θεραπευτική
βοήθεια το 2011, ανέφεραν ότι έμεναν με την οικογένειά τους (με σύζυγο / σύντροφο και παιδί /ιά), το 21,6% μόνοι τους, το 18,9% με σύζυγο /
σύντροφο και το 16,1% με έναν ή δύο γονείς (Πίνακα 11.3). Το υπόλοιπο 12,8% αφορά άλλες
συνθήκες διαμονής, όπως συγκατοίκηση με το/τα
παιδιά τους, με συγγενείς, με γονείς και συγγενείς, με φίλους, με άλλο /-α πρόσωπο /-α, με σύζυγο / σύντροφο και γονείς κτλ.
Πίνακας 11.3: Συνθήκες διαμονής ατόμων που ζήτησαν βοήθεια για χρήση αλκοόλ
Ν
%
Mε σύζυγο / σύντροφο και παιδί /-ιά
146
30,6
Mόνος /-η
103
21,6
Mε σύζυγο / σύντροφο
90
18,9
Mε έναν ή δύο γονείς
77
16,1
Άλλες συνθήκες διαμονής
61
12,8
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία ΔΑΘ για το Αλκοόλ: 2011)
158
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Το 7,1% των ατόμων που απευθύνθηκαν σε κάποια
θεραπευτική υπηρεσία το 2011 ανέφεραν ότι συγκατοικούσαν με άτομα που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή και χρήση / κατάχρηση παράνομων ουσιών
ή έχουν συμπεριφορικές εξαρτήσεις (π.χ. εξαρτημένοι από τον τζόγο).
Ιστορικό θεραπείας
Το 44,5% των ατόμων που καταγράφηκαν στον
ΔΑΘ για το Αλκοόλ το 2011 ανέφεραν ότι έχουν
ζητήσει βοήθεια και στο παρελθόν.
Δομές θεραπείας στις οποίες απευθύνθηκαν
Όσον αφορά τα άτομα με ιστορικό θεραπείας που
προσήλθαν για θεραπευτική βοήθεια κατά το έτος
αναφοράς στις εξειδικευμένες θεραπευτικές μονάδες / υπηρεσίες της χώρας εκτός αυτής του ΚΕΘΕΑ,
το 30,1% είχε ζητήσει βοήθεια από ιδιώτες ψυχίατρους ή ψυχολόγους, το 21,4% από δημόσια νοσοκομεία, το 20,2% από ομάδες αυτοβοήθειας (π.χ.
Ανώνυμοι Αλκοολικοί), το 17,9% από Συμβουλευτικά Κέντρα και ένα ίδιο ποσοστό (17,9%) από δημόσια ψυχιατρικά ιδρύματα, το 16,2% από ιδιωτικές
ψυχιατρικές κλινικές, το 8,1% από θεραπευτικές
κοινότητες και το 2,3%, από ιδιώτες ιατρούς, εκτός
ψυχιάτρων, όπως και από άλλου είδους υπηρεσίες
(π.χ. Ελληνικός Σύλλογος Κλαμπ Οικογενειών με
Προβλήματα από το Αλκοόλ – ΕΣΚΟΠΑ) (2,3%)
αντίστοιχα (στοιχεία από ερώτηση πολλαπλής επιλογής). Όσον αφορά τα άτομα με ιστορικό θεραπείας που αιτήθηκαν θεραπευτική βοήθεια στο πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ κατά το έτος αναφοράς, το
25,6% ανέφερε ότι είχε ζητήσει βοήθεια από ιδιώτες
ιατρούς (ψυχιάτρους / ψυχολόγους ή ιατρούς άλλης
ειδικότητας) ή ιδιωτικές κλινικές, ένα ίδιο ποσοστό
(25,6%) ζήτησε βοήθεια από άλλου είδους υπηρεσίες, το 23,1% από συμβουλευτικά κέντρα / θεραπευτικές κοινότητες, το 15,4% από δημόσια νοσοκομεία
και το 10,3% από ομάδες αυτοβοήθειας. (Tα στοιχεία εμφανίζονται χωριστά για το ΚΕΘΕΑ, επειδή
επιλέχθηκε μία μόνο απάντηση στη σχετική ερώτηση πολλαπλής επιλογής.)
Αριθμός αιτημάτων θεραπείας
Συνολικά, πάνω από τα μισά άτομα με ιστορικό θεραπείας (56,0%) ανέφεραν ότι ζήτησαν βοήθεια μία
φορά στο παρελθόν, το 24,9% δύο φορές, το 9,6%
τρεις φορές, το 7,6% τέσσερις έως έξι φορές και το
υπόλοιπο 2,0% επτά έως δώδεκα φορές.
Η μέση ηλικία των ατόμων κατά την οποία ζήτησαν
βοήθεια για πρώτη φορά ήταν τα 40 έτη.
Πηγή ενημέρωσης για το τελευταίο αίτημα
θεραπευτικής βοήθειας
Οι κυριότερες πηγές ενημέρωσης για τα άτομα που
αιτήθηκαν θεραπευτική βοήθεια κατά το έτος αναφοράς στις θεραπευτικές μονάδες / υπηρεσίες εκτός
αυτής του ΚΕΘΕΑ ήταν τα δημόσια νοσοκομεία /
υπηρεσίες υγείας (27,6% των απαντήσεων), η οικογένειά τους (21,5%) και οι ιδιώτες ιατροί, κυρίως οι
ψυχίατροι (12,1%). Σε μικρότερο βαθμό ανέφεραν
ότι ο ίδιος /-α ενημερώθηκε σχετικά (6,5% των απαντήσεων) από άλλο φορέα / υπηρεσία (6,5%), από
έντυπο φυλλάδιο / διαδίκτυο (6,3%), από άλλα θεραπευτικά προγράμματα (5,9%), από άλλα άτομα
με προβλήματα με το αλκοόλ (5,6%), από κοινωνική
υπηρεσία (4,4%), από τα ΜΜΕ (2,7%) και από δικαστική υπηρεσία / αστυνομία (0,8%).
Όσον αφορά τα άτομα που αιτήθηκαν θεραπεία στο
θεραπευτικό πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ, αυτά ενημερώθηκαν σχετικά κυρίως από την οικογένειά τους
(24,7%), από άλλα θεραπευτικά προγράμματα
(24,7%), από άλλο φορέα / υπηρεσία (12,3%) ή αυτοί οι ίδιοι έλαβαν τη σχετική ενημέρωση (12,3%)
και από ιδιώτες ιατρούς, κυρίως ψυχιάτρους (9,5%).
Σε μικρότερο βαθμό ενημερώθηκαν από τα ΜΜΕ
ποσοστό (5,5%), το διαδίκτυο / ενημερωτικό φυλλάδιο (4,1%), την κοινωνική υπηρεσία / από άλλα
άτομα με προβλήματα με το αλκοόλ (2,7%) και από
κάποιο δημόσιο νοσοκομείο / υπηρεσία υγείας
(1,4%) (τα στοιχεία εμφανίζονται χωριστά για το
ΚΕΘΕΑ, επειδή επιλέχθηκε μία μόνο απάντηση στη
σχετική ερώτηση πολλαπλής επιλογής).
Χαρακτηριστικά χρήσης
Συχνότητα χρήσης
Καθημερινή χρήση αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες
ανέφερε το 46,1% των ατόμων που ζήτησαν βοήθεια από κάποια θεραπευτική υπηρεσία το 2011,
εβδομαδιαία χρήση το 34,8%, με συχνότητα 1-2
φορές την εβδομάδα το 15,8%, 3-4 φορές το 13,1%
και 5-6 φορές το 5,9%. Το υπόλοιπο 19,2% δεν έ-
159
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
κανε καθόλου χρήση αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες πριν από την αίτηση θεραπευτικής βοήθειας.
Ποσότητα χρήσης
Τριακόσιοι ογδόντα τέσσερα άτομα στα τετρακόσια
εβδομήντα επτά (384 στους 477) ανέφεραν ότι έκαναν χρήση αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες πριν
κάνουν αίτηση για θεραπεία και κατανάλωναν ημερησίως κατά μέσο όρο 10,8 μονάδες αιθανόλης.
Προτιμήσεις αλκοολούχων ποτών
Όσον αφορά το κύριο είδος αλκοολούχου ποτού
που τα άτομα ανέφεραν ότι έπιναν συνήθως τον
τελευταίο καιρό πριν αιτηθούν θεραπεία, το 29,4%
έπινε κυρίως κρασί ή και ρετσίνα, το 27,1% ποτά
υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ, μη ελληνικής
προέλευσης (ουίσκι, βότκα, τεκίλα, τζιν, κονιάκ,
ρούμι, λικέρ), το 21,7% μπίρα και ένα επιπλέον
21,7% ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ,
ελληνικής προέλευσης (ούζο, τσίπουρο, ρακί) (Πίνακας 11.4).
Πίνακας 11.4: Κύριο είδος αλκοολούχου ποτού που συνήθως καταναλωνόταν τον τελευταίο καιρό
Ν
%
Κρασί, ρετσίνα, σαμπάνια
138
29,4
Μπίρα
102
21,7
Ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ, μη ελληνικής
προέλευσης (ουίσκι, βότκα, τεκίλα, τζιν, κονιάκ, ρούμι, λικέρ)
127
27,1
Ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ, ελληνικής προέλευσης (ούζο, τσίπουρο, ρακί)
102
21,7
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία ΔΑΘ για το Αλκοόλ: 2011)
Όσον αφορά τον αριθμό των αλκοολούχων ποτών
που τα άτομα ανέφεραν ότι συνήθως έπιναν επιπλέον του κύριου αλκοολούχου ποτού τον τελευταίο καιρό, περίπου τα μισά άτομα (53,7%) κατανάλωναν μία επιπλέον κατηγορία αλκοολούχου
ποτού, 1 το 17,5% δύο επιπλέον κατηγορίες αλκοολούχων ποτών και το 5,2% τρεις ή και περισσότερες κατηγορίες αλκοολούχων ποτών, ενώ το 23,6%
κανένα άλλο είδος αλκοολούχου ποτού εκτός από
το κύριο.
Ηλικία έναρξης της χρήσης αλκοόλ
ως καθημερινό πρότυπο συμπεριφοράς
Η μέση ηλικία κατά την οποία η χρήση οινοπνευματωδών άρχισε να καθιερώνεται για τα άτομα αυτά
ως καθημερινός τρόπος συμπεριφοράς ήταν τα 29
έτη.
1
160
Με τον όρο «κατηγορία αλκοολούχου ποτού» εννοούμε μια
ομάδα οινοπνευματωδών ποτών με κοινά χαρακτηριστικά,
όπως είναι τα ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ
ελληνικής προέλευσης, στα οποία περιλαμβάνονται το ούζο, το
τσίπουρο, το ρακί κτλ. ή τα ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε
αλκοόλ μη ελληνικής προέλευσης, στα οποία περιλαμβάνονται
το ουίσκι, η βότκα, η τεκίλα, το τζιν, το κονιάκ, το ρούμι, το λικέρ κτλ.
Χρήση παράνομων ουσιών
Δοκιμή / χρήση παράνομων ουσιών: Περίπου
ένα στα τρία άτομα (34,0%, Ν=161) που αιτήθηκαν
θεραπεία για το αλκοόλ το 2011 ανέφεραν δοκιμή ή
χρήση τουλάχιστον μίας παράνομης ουσίας σε όλη
τη ζωή τους.
Οι ουσίες που χρησιμοποίησαν μία ή περισσότερες
φορές στη ζωή τους τα άτομα αυτά (Ν=161) παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.5. Σύμφωνα με τα
στοιχεία, σχεδόν όλοι όσοι ανέφεραν δοκιμή ή χρήση παράνομων ουσιών έκαναν χρήση κάνναβης
(91,3%) και ακολουθεί, με μεγάλη ποσοστιαία διαφορά, η χρήση κοκαΐνης και ηρωίνης, με ακόμη μικρότερα ποσοστά η χρήση LSD, έκστασης, αμφεταμινών και άλλων ναρκωτικών ουσιών (Πίνακας
11.5).
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Πίνακας 11.5: Δοκιμή / χρήση παράνομων ουσιών ατόμων που ζήτησαν βοήθεια για χρήση αλκοόλ*
Ν
%
Κάνναβη
147
91,3
Κοκαΐνη
52
32,3
Ηρωίνη / άλλα οπιοειδή
36
22,4
LSD
19
11,8
Έκσταση
19
11,8
Αμφεταμίνες / speed
18
11,2
Άλλες ναρκωτικές ουσίες
14
8,7
* Στοιχεία από ερώτηση πολλαπλής επιλογής.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία για το Αλκοόλ: 2011)
Δευτερεύουσες ουσίες κατάχρησης: Ένα μικρό
ποσοστό ατόμων της τάξης του 4,6% (Ν=22 άτομα)
ανέφερε ότι, εκτός από την κύρια ουσία κατάχρησης
(αλκοόλ), έκανε δευτερευόντως και κατάχρηση παράνομων ουσιών, όπως κάνναβη, βενζοδιαζεπίνες,
κοκαΐνη, ηρωίνη, βουπρενορφίνη και υπνωτικά /
κατασταλτικά, όπου η κάνναβη αναφέρθηκε ως η
βασική δευτερεύουσα ουσία κατάχρησης από την
πλειονότητα των ατόμων (Ν=15, ποσοστό 68,2%).
Κατάχρηση αλκοόλ από μέλη της οικογένειας
Πάνω από τα μισά άτομα (55%) που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011 ανέφεραν ότι τουλάχιστον ένα μέλος της οικογένειάς τους αντιμετωπίζει ή αντιμετώπισε στο παρελθόν πρόβλημα με τη χρήση αλκοόλ.
Προβλήματα υγείας σχετικά με τη χρήση ουσιών
Το 46,8% των ατόμων που ζήτησαν βοήθεια από
κάποια θεραπευτική υπηρεσία το 2011 ανέφεραν
ότι έχουν αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα ψυχικής
ή και σωματικής υγείας που σχετίζεται με τη χρήση
αλκοόλ. Συγκεκριμένα, στο σύνολο των ατόμων
που αντιμετώπισαν κάποιο πρόβλημα υγείας με το
αλκοόλ (Ν=212), το 44,3% ανέφερε πρόβλημα σωματικής υγείας, το 39,6% πρόβλημα ψυχικής υγείας
και το 16,0% και τα δύο.
Όσον αφορά το είδος των ψυχικών τους προβλημάτων η κατάθλιψη αναφέρθηκε κατά κύριο λόγο, ενώ
τα σωματικά προβλήματα ήταν κατεξοχήν προβλήματα ήπατος και δευτερευόντως προβλήματα στομάχου και πίεσης.
Επικίνδυνες συμπεριφορές
Βίαιη συμπεριφορά
Τα περισσότερα άτομα (60,7%) που αιτήθηκαν θεραπεία το 2011 ανέφεραν ότι εξαιτίας της χρήσης
αλκοόλ συμπεριφέρθηκαν βίαια κάποια στιγμή σε
μέλος ή μέλη της οικογένειάς τους. Συγκεκριμένα,
στο σύνολο των ατόμων που άσκησαν βία (Ν=279)
το 63,1% άσκησε λεκτική βία, το 35,1% λεκτική και
σωματική βία και ένα πολύ μικρό ποσοστό, της τάξης του 1,8%, αποκλειστικά σωματική βία.
Οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ και
παραβίαση των νόμων λόγω χρήσης αλκοόλ
Το 48,4% των ατόμων ανέφερε ότι οδηγεί (συχνά ή
πάντα) υπό την επίδραση αλκοόλ και το 24,9% ότι
αντιμετώπισε κάποια στιγμή πρόβλημα με το νόμο
εξαιτίας της χρήσης αλκοόλ.
Η μέση ηλικία έναρξης προβλημάτων υγείας και
συμπεριφοράς ήταν τα 36 έτη.
11.5 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ
Με στόχο την παροχή θεραπευτικών υπηρεσιών για
άτομα με προβλήματα στη χρήση οινοπνευματωδών έχει αναπτυχθεί μια σειρά από παρεμβάσεις, οι
οποίες περιγράφονται παρακάτω.
Το 2011 το ΕΚΤΕΠΝ έλαβε στοιχεία από ένα επιπλέον θεραπευτικό πρόγραμμα της Μονάδας Απε161
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
ξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού
Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ), το Εξωτερικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης Αλκοολικών.
Τα ποσοτικά στοιχεία αυτών των παρεμβάσεων
προέρχονται από τα Ερωτηματολόγια για α) τα
Συμβουλευτικά Κέντρα, β) τη Θεραπεία (βλ. Κεφ. 6)
και γ) την Κοινωνική Επανένταξη και αφορούν το
έτος 2011.
11.5.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ
ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Στη χώρα μας υπάρχουν δύο συμβουλευτικά κέντρα
στα οποία μπορούν να απευθύνονται άτομα που
αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το αλκοόλ. Το ένα
κέντρο λειτουργεί για τα τρία προγράμματα της Μονάδας Απεξάρτησης Αλκοολικών (ΨΝΑ) και το άλλο
για το Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΛΦΑ (ΚΕΘΕΑ).
Το 2011, συνολικά 501 άτομα παρακολούθησαν τα
συμβουλευτικά κέντρα. Το 67,7% των ατόμων ήταν
ηλικίας άνω των 40 ετών.
Όσον αφορά τις υπηρεσίες που παρέχονται και από
τα δύο συμβουλευτικά κέντρα κατά το έτος αναφοράς, αυτές αφορούσαν την ενημέρωση / ευαισθητοποίηση, την ατομική και οικογενειακή ψυχοθεραπεία, καθώς επίσης και την ψυχοθεραπεία ζεύγους.
Συμβουλευτικά κέντρα των θεραπευτικών
προγραμμάτων για τα ναρκωτικά
Στα συμβουλευτικά κέντρα των θεραπευτικών προγραμμάτων για τα ναρκωτικά προσέρχονται επίσης
για βοήθεια και ενημέρωση άτομα με προβλήματα
από τη χρήση οινοπνευματωδών. Συγκεκριμένα, το
2011 έντεκα από τα σαράντα συμβουλευτικά κέντρα
τα οποία παρείχαν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ προσέφεραν τις υπηρεσίες τους έστω και μία φορά σε εξαρτημένα από το αλκοόλ άτομα.
Τα ποσοστά των εξαρτημένων από το αλκοόλ που
ζήτησαν βοήθεια σε αυτά τα συμβουλευτικά κέντρα
ήταν για τα περισσότερα κέντρα αρκετά χαμηλά.
Συγκεκριμένα, το 2011 σε επτά από τα έντεκα συμβουλευτικά κέντρα το ποσοστό των χρηστών αλκοόλ κυμαινόταν από 0,7% έως 3,7%, σε 3 από
4,9% έως 8,7%, ενώ σε ένα συμβουλευτικό κέντρο
το ποσοστό χρηστών αλκοόλ έφτασε στο 18,2%.
162
11.5.2 ΣΤΟΙΧΕIΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Στην παρούσα Ενότητα παρουσιάζονται τα θεραπευτικά προγράμματα για την εξάρτηση από οινοπνευματώδη. Πρόκειται για έξι θεραπευτικά προγράμματα τα οποία παρέχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες θεραπείας για χρήστες οινοπνευματωδών
και δύο «μεικτά» θεραπευτικά προγράμματα.
Όσον αφορά τις εξειδικευμένες δομές κυρίως θεραπείας, τρεις από τις έξι ανήκουν στην Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών (ΨΝΑ), δύο στη Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά
Παιχνίδια (ΨΝΘ) και ένα στο ΚΕΘΕΑ.
Το 2011, συνολικά 616 εξαρτημένα από τα οινοπνευματώδη άτομα παρακολούθησαν τα θεραπευτικά προγράμματα. Συγκεκριμένα, ποσοστό 31,7%
(Ν=195) των θεραπευομένων βρίσκονταν ήδη σε
θεραπεία στις αρχές του 2011 και το 68,3% (Ν=421)
εισήχθησαν για πρώτη φορά ή επανεισήχθησαν
από προηγούμενα έτη κατά τη διάρκεια του έτους
αναφοράς (ένα πρόγραμμα δεν διαθέτει στοιχεία για
«άτομα ήδη υπό θεραπεία» και «εισαγωγές παλαιών ασθενών»).
Το 2011, τρία στα οκτώ θεραπευτικά προγράμματα
χορήγησαν στους θεραπευομένους εργαλείο ψυχιατρικής αξιολόγησης και έξι προγράμματα παρείχαν
ψυχιατρική βοήθεια.
Όσον αφορά τη φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση προβλημάτων από τη χρήση αλκοόλ,
σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία το 2011 στο
12,2% των ατόμων υπό θεραπεία χορηγήθηκε ναλτρεξόνη, στο 9,3% αντικαταθλιπτικά, στο 6,9% ηρεμιστικά, στο 3,6% σταθεροποιητικά του συναισθήματος και αντιμανιακά και στο 2,3% μείζονα ηρεμιστικά και νευροληπτικά.
Στο Γράφημα 11.2 απεικονίζονται οι λόγοι εξόδου
από τα θεραπευτικά προγράμματα το 2011. Τα
στοιχεία προέρχονται από τα επτά προγράμματα τα
οποία κατεγράφησαν (ένα πρόγραμμα δεν διαθέτει
σχετικά στοιχεία). Από το σύνολο των ατόμων που
δέχθηκαν θεραπεία στα συγκεκριμένα προγράμματα μέσα στο έτος οι έξοδοι αντιστοιχούν σε ποσοστό
38,6% (Ν=187), ποσοστό υψηλότερο σε σχέση με
το 2010 (19,7%). Ο σημαντικότερος λόγος εξόδου
το 2011 παραμένει, όπως και το προηγούμενο έ-
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
τος,η ολοκλήρωση της θεραπευτικής διαδικασίας
(55,6%), με υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με το
2010 (43,8%). Aκολουθεί η οικειοθελής αποχώρηση
(31, 6%), με ποσοστό λίγο χαμηλότερο σε σύγκριση
με το 2010 (37,4%). Επιπλέον, το ποσοστό της παραπομπής είναι χαμηλότερο το 2011 (2,1%) σε
σχέση με το 2010 (12,3%), ενώ το ποσοστό της
πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου είναι περίπου διπλάσιο με αυτό του προηγούμενου έτους (2011:
10,2%, 2010: 5,5%) (Γράφημα 11.2). Αξίζει επίσης
να αναφέρουμε ότι το 2011 μία από τις 187 (ποσοστό: 0,5%) εξόδους αφορούσε θάνατο ατόμου που
βρισκόταν υπό θεραπεία.
Γράφημα 11.2: Λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράμματα το 2010 και το 2011
1000
814
Αριθμός, Ν
800
673
600
421
400
419
245
200
0
Εισαγωγές*
195
Άτομα εξαρτημένα από αλκοόλ ήδη υπό θεραπεία**
2009
2010
2011
* Τα στοιχεία για τις εισαγωγές δεν περιλαμβάνουν τον αριθμό των «εισαγωγών παλαιών πελατών» από ένα θεραπευτικό πρόγραμμα
για τα έτη 2009, 2010, 2011.
** Τα στοιχεία για «άτομα εξαρτημένα από οινοπνευματώδη ήδη υπό θεραπεία» δεν περιλαμβάνουν τον αντίστοιχο αριθμό πελατών από
ένα θεραπευτικό πρόγραμμα για τα έτη 2009, 2010, 2011.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Όσον αφορά τους λόγους πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου, το 47,4% έλαβαν πρόωρα εξιτήριο από το
πρόγραμμα λόγω χρήσης παράνομων ουσιών, το
26,3% λόγω βίαιης συμπεριφοράς, το 15,8% λόγω
απουσιών από τις συνεδρίες θεραπείας ή συμβουλευτικής και το 10,5% λόγω χρήσης αλκοόλ.
Το 2011 εργάσθηκαν στις οκτώ δομές θεραπείας
125 άτομα πλήρους και μερικής απασχόλησης και 6
άτομα ως εθελοντές. Ο αριθμός των αμειβόμενων
απασχολούμενων και των εθελοντών κατά το έτος
αναφοράς αυξήθηκε αρκετά σε σύγκριση με το 2010
(Ν=88 εργαζόμενοι, 3 εθελοντές).
Οι ειδικότητες του προσωπικού των προγραμμάτων
αυτών και ο αριθμός των εργαζομένων ανά ειδικότητα παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.6.
Πίνακας 11. 6: Στελέχωση των θεραπευτικών προγραμμάτων το 2011
Ειδικότητες
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ψυχίατροι
Άλλοι ιατροί
Ψυχολόγοι
Κοινωνικοί λειτουργοί
Άλλοι θεραπευτές / Ειδικοί επανένταξης
Ειδικοί παιδαγωγοί
Νοσηλευτές / επισκέπτες υγείας
Κοινωνιολόγοι / κοινωνικοί ανθρωπολόγοι
Αριθμός
εργαζομένων
22
2
23
15
11
1
32
4
163
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Ειδικότητες
9.
Ερευνητές
10.
11.
12.
13.
Εκπαιδευτές / καθηγητές / γυμναστές
Αγγειοπλάστες
Διοικητικοί υπάλληλοι / υπάλληλοι λογιστηρίου
Φύλακες / προσωπικό καθαριότητας / προσωπικό συντήρησης εγκαταστάσεων
ΣΥΝΟΛΟ
Αριθμός
εργαζομένων
1
2
1
9
2
125
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι ειδικότητες με τον υψηλότερο αριθμό εργαζομένων κατά το 2011 είναι νοσηλευτές, ψυχολόγοι και ψυχίατροι.
Το ίδιο έτος αναφοράς το θεραπευτικό Πρόγραμμα
ΑΛΦΑ (ΚΕΘΕΑ) εκπαίδευσε σε θέματα προβληματικής κατανάλωσης και εξάρτησης από το αλκοόλ,
καθώς επίσης και σε θέματα θεραπείας, 60 στελέχη
ιδιωτικής εταιρίας παραγωγής και πώλησης οινοπνευματωδών, 4 θεραπευτές που εργάζονται σε
προγράμματα θεραπείας για τα ναρκωτικά του φορέα, 2 απόφοιτους πανεπιστημίου και 18 σπουδαστές των ΤΕΙ Κοινωνικής Εργασίας.
33,3% για τη Μονάδα Εφήβων Ρεθύμνου (ΟΚΑΝΑ),
το 8,3% για το ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, το 7,7% για το
ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ και το 3,3% για το Κέντρο Ημέρας του Τμήματος Εφήβων και Νέων (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ).
Στοιχεία για άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις
Σε οργανωμένο πλαίσιο και συστηματική βάση λειτουργούν δ ύο ειδικές δομές σε γενικά νοσοκομεία
της χώρας, οι οποίες παρέχουν συμβουλευτική και
ιατρική φροντίδα για οργανικά προβλήματα που
σχετίζονται με τη χρήση οινοπνευματωδών.
Συγκεκριμένα, οι δομές αυτές είναι:
«Μεικτά» θεραπευτικά προγράμματα
Εκτός από το Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ και
τον Συμβουλευτικό Σταθμό Ενηλίκων Ρεθύμνου,
πέντε επιπλέον προγράμματα που απευθύνονται σε
εξαρτημένα από παράνομες ουσίες άτομα παρέχουν θεραπεία και σε άτομα με κύρια ουσία κατάχρησης το αλκοόλ (βλ. Κεφάλαιο 6).
Tα προγράμματα αυτά είναι τρία θεραπευτικά προγράμματα για εφήβους (το Θεραπευτικό Πρόγραμμα
Εφήβων ΑΝΑΔΥΣΗ του ΚΕΘΕΑ, η Μονάδα Εφήβων Ρεθύμνου του ΟΚΑΝΑ και το Κέντρο Ημέρας
του Τμήματος Εφήβων και Νέων της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών 18 ΑΝΩ) και δύο «στεγνά»
θεραπευτικά προγράμματα ενηλίκων (Θεραπευτική
Κοινότητα ΓΕΦΥΡΑ του ΟΚΑΝΑ και το Θεραπευτικό
Πρόγραμμα Εξωτερικής Παρακολούθησης Ενηλίκων ΚΙΒΩΤΟΣ του ΚΕΘΕΑ).
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2011 τέσσερα από τα
πέντε προγράμματα δέχθηκαν άτομα με προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ. Το ποσοστό των εξαρτημένων από το αλκοόλ χρηστών στο σύνολο των
θεραπευομένων σε κάθε ένα από αυτά τα προγράμματα κατά το έτος αναφοράς αφορούσε το
164
1. Το Ιατρείο Αλκοολογίας στο Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο (ΠΠΝ) Πατρών, το
οποίο λειτουργεί από το 2003 με βασικό στόχο
την παροχή ολοκληρωμένης σωματικής, ψυχιατρικής και ψυχοκοινωνικής εκτίμησης των ατόμων με προβλήματα στη χρήση οινοπνευματωδών. Κατά το έτος αναφοράς πραγματοποιήθηκαν στο Ιατρείο 115 επαφές και προσήλθαν 29
άτομα για πρώτη φορά.
2. Το εξωτερικό Αλκοολογικό Ιατρείο της Γαστρεντερολογικής Κλινικής του Περιφερειακού Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου
(ΠαΓΝΗ) λειτουργεί από το 2004 με βασικό στόχο τη διεπιστημονική προσέγγιση (ιατρική φροντίδα και συμβουλευτική) για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ατόμων με προβλήματα από τη χρήση οινοπνευματωδών, καθώς επίσης και τη στήριξη των οικογενειών τους. Κατά
το έτος αναφοράς επισκέφθηκαν το Ιατρείο 278
άτομα και μέλη των οικογενειών τους, αριθμός
αυξημένος σε σχέση με τα προηγούμενα δύο έτη
(2009:169, 2010: 205).
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Εναλλακτική πρόταση για την αντιμετώπιση της
προβληματικής χρήσης οινοπνευματωδών συνιστούν οι παρεμβάσεις που βασίζονται στις αρχές
της αυτοβοήθειας:
1. T ο Ανοικτό Πρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής
Υποστήριξης χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών
και μελών των οικογενειών τους (Πρόγραμμα
Προαγωγής Αυτοβοήθειας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ΟΚΑΝΑ), το οποίο
λειτουργεί από το 2001 με βασικό στόχο την υποστήριξη ανθρώπων που αντιμετωπίζουν
προβλήματα εξάρτησης από ναρκωτικά και αλκοόλ και πρόσφατα από τυχερά παιχνίδια. Tο
2011 συμμετείχαν στο πρόγραμμα 565 χρήστες
ψυχοτρόπων ουσιών, από τους οποίους οι 73
(ποσοστό 12,9%) αντιμετώπιζαν πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ και ήταν περισσότεροι
σε σχέση με το 2010 (Ν=47).
2. Ομάδες υποστήριξης και συγκεντρώσεις ανάρρωσης στη βάση των 12 Βημάτων οργανώνονται
επίσης από τους Αλκοολικούς Ανώνυμους σε
διάφορες πόλεις της χώρας.
3. Για τη στήριξη των ατόμων με προβλήματα από
το αλκοόλ και των οικογενειών τους έχουν επίσης δημιουργηθεί διεπιστημονικά κέντρα, σύλλογοι και κλαμπ οικογενειών:
α) Στο πλαίσιο του Διεπιστημονικού Κέντρου
Αλκοολογίας στο Ηράκλειο της Κρήτης λειτουργεί ο Σύλλογος Στήριξης Εξαρτημένων
από το Αλκοόλ Ατόμων Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, ο
οποίος είναι μια εθελοντική οργάνωση που
υποστηρίζει άτομα με προβλήματα από τη
χρήση αλκοόλ και τις οικογένειές τους και υλοποιεί παρεμβάσεις καθολικής και επικεντρωμένης πρόληψης.
β) Στην Ελλάδα λειτουργούν από το 2000 τα
Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το
Αλκοόλ (ΚΟΠΑ) στον Πειραιά, στην Πάτρα
και στο Ηράκλειο της Κρήτης, τα οποία ακολουθούν την οικολογική κοινωνική προσέγγιση σύμφωνα με τη μεθοδολογία του Hudolin
(1922-1996). 2 Το 2010 ιδρύθηκε ο Ελληνικός
2
Σύλλογος Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ (ΕΣΚΟΠΑ) με έδρα την
Πάτρα, στον οποίο εντάσσονται όλα τα
ΚΟΠΑ που λειτουργούν στην Ελλάδα.
11.5.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ
Υπηρεσίες επανένταξης παρέχουν αποκλειστικά τα
δύο προγράμματα θεραπείας της Μονάδας Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ (Θεραπευτική
Κοινότητα Απεξάρτησης Αλκοολικών και Πρόγραμμα Βραχείας Απεξάρτησης από το αλκοόλ 18 ΑΝΩ).
Το 2011 στοιχεία για τις υπηρεσίες επανένταξης
παρουσιάζονται για το Πρόγραμμα Βραχείας Απεξάρτησης από το αλκοόλ 18 ΑΝΩ (το δεύτερο πρόγραμμα του ΨΝΑ δεν έδωσε σχετικά στοιχεία).
Κατά το έτος αναφοράς 24 άτομα (18 άνδρες και 6
γυναίκες) παρακολούθησαν το στάδιο επανένταξης
του προγράμματος.
Οι παρεχόμενες υπηρεσίες του προγράμματος αφορούν ιατρικές υπηρεσίες, υπηρεσίες ενημέρωσης, συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης,
υπηρεσίες πρόληψης της υποτροπής και επαγγελματικού προσανατολισμού και κοινωνικές υπηρεσίες, τις οποίες αξιοποίησε η συντριπτική πλειοψηφία
των ατόμων (79,2%).
Από το σύνολο των ατόμων που παρακολούθησαν
το στάδιο επανένταξης του προγράμματος κατά το
έτος αναφοράς οι έξοδοι αντιστοιχούν σε ποσοστό
87,5%. Ο σημαντικότερος λόγος εξόδου το 2011
παραμένει, όπως και για τα δύο προηγούμενα έτη
(2009, 2010), η ολοκλήρωση του προγράμματος
(80,9%), ενώ το υπόλοιπο ποσοστό αφορά την
πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου (19,1%).
Η μεταθεραπευτική φροντίδα του προγράμματος για
το 2011 περιλάμβανε, όπως και τα δύο προηγούμενα έτη (2009, 2010), ατομικές και ομαδικές συναντήσεις, ατομική συμβουλευτική / ψυχοθεραπεία και
ομάδες οικογένειας.
Κροάτης ψυχίατρος, ο οποίος εφάρμοσε μια νέα μέθοδο για την
αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν σχέση με το αλκοόλ.
165
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
11.6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ
έτη (2008, 2009, 2010), παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.7.
11.6.1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΠΑΡΑΒΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ
ΤΗΝ ΟΔΗΓΗΣΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΙΑ
ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας
του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, οι έλεγχοι
και οι διαπιστώσεις που έγιναν μέσα στο 2011 σχετικά με την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, καθώς και η σύγκρισή τους με τα προηγούμενα τρία
Το 2011, 50.618 συνεργεία της Διεύθυνσης Τροχαίας έκαναν ελέγχους για ένδειξη μέθης σε 1.762.341
περιστατικά σε όλη τη χώρα, εκ των οποίων τα
35.006 αφορούσαν περιστατικά μέθης (ποσοστό
2%). Το 2011 ο αριθμός των περιστατικών μέθης
είναι μικρότερος σε σύγκριση με τα τρία προηγούμενα έτη (2008, 2009, 2010), ενώ το σχετικό ποσοστό επί του συνόλου των ελεγχθέντων περιστατικών
παρουσιάζει κατά τη χρονική περίοδο 2008-2011
τάση μείωσης (Πίνακας 11.7).
Πίνακας 11.7: Έλεγχοι Διεύθυνσης Τροχαίας για μέθη οδηγών κατά τη χρονική περίοδο 2008-2011
ΕΤΗ
2008
2009
2010
2011
Συνεργεία
Ν
52.979
52.932
57.887
50.618
Ελεγχθέντα περιστατικά
Ν
1.500.933
1.660.797
1.818.849
1.762.341
Περιστατικά μέθης
Ν
46.841
45.897
38.033
35.006
%
(3,1%)
(2,8%)
(2,1%)
(2,0%)
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Ελληνική Αστυνομία 2008-2011)
11.6.2 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΤΩΝ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΩΝ
ΤΡΟΧΑΙΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ
Σύμφωνα με τα στοιχεία παρατηρείται μείωση των
θανατηφόρων τροχαίων κατά την τελευταία τετραετία (2008-2011) (Πίνακας 11.8). Όσον αφορά τα
θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα που οφείλονται σε
μέθη, το 2011 ο αριθμός αυτών των ατυχημάτων
είναι μικρότερος σε σύγκριση με τα τρία προηγούμενα έτη (2008, 2009, 2010), ενώ το ποσοστό τους
επί του συνόλου των θανατηφόρων τροχαίων παρουσιάζει για την περίοδο 2008-2011 μικρές διακυμάνσεις (Πίνακας 11.8).
Πίνακας 11.8: Αριθμός θανατηφόρων τροχαίων και αριθμός θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται
σε μέθη − Στοιχεία 2008-2011
ΕΤΟΣ 2008
Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα
Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα οφειλόμενα σε μέθη
ΕΤΟΣ 2009
Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα
Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα οφειλόμενα σε μέθη
ΕΤΟΣ 2010
Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα
Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα οφειλόμενα σε μέθη
ΕΤΟΣ 2011
Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα
Θανατηφόρα τροχαία οφειλόμενα σε μέθη
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012 (Στοιχεία: Ελληνική Αστυνομία 2008-2011)
166
Ν
%
1.387
257
18,5
Ν
%
1.314
265
20,2
Ν
%
1.157
260
22,5
Ν
%
1.011
213
21,1
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
11. 7 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ
ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
τις ουσίες που περιέχονται και τις προδιαγραφές
που πληρούν σύμφωνα με το νόμο)
Η Διεύθυνση Αλκοόλης, Αλκοολούχων Ποτών, Οίνου και Ζύθου του Γενικού Χημείου του Κράτους
διενεργεί ελέγχους των ποτών που περιέχουν αλκοόλη σε σχέση τις παρακάτω παραμέτρους:
επισήμανση (αφορά το σύνολο των ενδείξεων
και των παραστάσεων των φιαλών)
Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2011 σε σύνολο 2.298
εξετασθέντων δειγμάτων οινοπνευματωδών ελληνικής παραγωγής, με προέλευση από την Ευρωπαϊκή
Ένωση και τρίτες χώρες, καθώς επίσης και δειγμάτων οινοπνευματωδών κάτω του 15% vol. (αλκοόλης κατ’ όγκο), τα 295 (ποσοστό 12,8%) ήταν μη
κανονικά δείγματα ως προς τις παραμέτρους βάσει
των οποίων ελέγχθηκαν (Πίνακας 11.9).
σύσταση (αφορά κυρίως τον αλκοολικό βαθμό,
Πίνακας 11.9: Καταγραφή κανονικών και μη κανονικών δειγμάτων οινοπνευματωδών (2011)
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ
Κανονικά
Μη κανονικά
Ν
%
Ν
Αλκοολούχα ποτά ελληνικής παραγωγής
1.135
90,3
Αλκοολούχα ποτά Ευρωπαϊκής Ένωσης
713
83,8
Αλκοολούχα ποτά τρίτων χωρών
88
Αλκοολούχα ποτά κάτω του 15% vol.
ΣΥΝΟΛΟ
Σύνολο
%
Ν
122
9,7
1257
138
16,2
651
88,9
11
11,1
99
67
73,6
24
26,4
91
2.003
87,2
295
12,8
2.298
ΠΗΓΗ: ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 2012
11.8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Σύμφωνα με τα ερευνητικά στοιχεία η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ την τελευταία 25ετία
(1984-2011) παρουσιάζει αυξητική τάση στους
μαθητές ηλικίας 15-19 ετών.
Κατά το σχολικό έτος 2010-2011 τα προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Υγείας για
την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών αυξήθηκαν σημαντικά, κυρίως στη Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση, σε σχέση με τα δύο προηγούμενα
σχολικά έτη (2008-2009 και 2009-2010).
Σημαντικό ποσοστό των ατόμων που αιτήθηκαν
θεραπευτική βοήθεια το 2011 (44,5%) δήλωσαν
ότι ζήτησαν βοήθεια στο παρελθόν από κάποια
ιατρική / θεραπευτική υπηρεσία ή ιδιώτη ψυχίατρο / ψυχολόγο για προβλήματα σχετικά με τη
χρήση αλκοόλ. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η μέση
ηλικία αίτησης θεραπευτικής βοήθειας για πρώτη
φορά ήταν τα 40 έτη και ότι η μέση ηλικία έναρξης καθιέρωσης της χρήσης αλκοόλ ως καθημερινού τρόπου συμπεριφοράς ήταν τα 29 έτη,
παρατηρούμε ότι μεσολαβούν περίπου 10 έτη,
κατά τη διάρκεια των οποίων η χρήση αλκοόλ γίνεται προβληματική χρήση για τα άτομα αυτά,
γεγονός το οποίο τα οδηγεί σε αναζήτηση βοήθειας.
Πάνω από τα μισά άτομα που αιτήθηκαν θεραπεία κατά το έτος αναφοράς ανέφεραν ότι τουλάχιστον ένα μέλος της οικογένειάς τους αντιμετωπίζει ή αντιμετώπιζε στο παρελθόν πρόβλημα
με το αλκοόλ και περίπου τα μισά ότι έχουν αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα ψυχικής ή και σωματικής υγείας που σχετίζεται με τη χρήση οινοπνευματωδών.
Σε γενικές γραμμές το 2011 παρασχέθηκε θεραπευτική βοήθεια για μία ή περισσότερες φορές
σε 1.593 άτομα για την αντιμετώπιση προβλημάτων λόγω χρήσης οινοπνευματωδών από συμβουλευτικά κέντρα, θεραπευτικά προγράμματα
και κέντρα επανένταξης με εξειδίκευση σε χρήστες οινοπνευματωδών ή μεικτά προγράμματα
απεξάρτησης και εξειδικευμένα ιατρεία γενικών
νοσοκομείων.
167
11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Αύξηση παρατηρείται στο ποσοστό των εξόδων
από την κυρίως θεραπεία το 2011 σε σύγκριση
με το 2010 (38,6% και 19,7%, αντίστοιχα), κα-
θώς επίσης και στο ποσοστό όσων ολοκλήρωσαν τη θεραπεία (2011: 55,6%, 2010: 43,8%).
Ιωάννα Σιάμου, Ιουλία Μπάφη, Λία Μαλέττου, Ελευθερία Καναβού
TΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ
ΣΤΟ ΕΚΤΕΠΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΑΘ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΤΤΙΚΗΣ (ΨΝΑ)
1. Μονάδα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ
2. Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών Βραχείας Διάρκειας 18 ΑΝΩ
3. Εξωτερικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (ΨΝΘ) - ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΑΠΟ
ΑΛΚΟΟΛ, ΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΤΥΧΕΡΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
1. Συμβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθμός για άτομα εξαρτημένα από αλκοόλ, φάρμακα και τυχερά παιχνίδια
2. Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Πρόγραμμα Αντιμετώπισης της Αλκοολεξάρτησης ΜΕΘΕΞΙΣ
ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ (ΚΕΘΕΑ)
1. Πρόγραμμα Απεξάρτησης από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια ΑΛΦΑ
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΟΚΑΝΑ
1. Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
1. Ιατρείο Αλκοολογίας
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ
1. Αλκοολογικό Ιατρείο
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
1. Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ν. Ρεθύμνου
2. Μονάδα Εφήβων Ν. Ρεθύμνου
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΚΑΝΑ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ
1. Ανοικτό Πρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών και μελών οικογενειών τους
168
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
«Η φτώχεια σε θλίβει, αλλά σε κάνει σοφότερο». (Μπ. Μπρεχτ)
Το 2011 ήταν το τρίτο έτος δημοσιονομικής λιτότητας για την Ελλάδα, το τρίτο έτος περικοπών των
προϋπολογισμών των υπηρεσιών υγείας, ψυχικής
υγείας και, φυσικά, των ναρκωτικών. Οι σχετικές με
τα ναρκωτικά υπηρεσίες είχαν, κατά μέσο όρο, 20%
περικοπές στους προϋπολογισμούς τους μεταξύ
2010 και 2011.
Ο φόβος για τις επιπτώσεις της κρίσης στην ψυχική
υγεία και κατά συνέπεια στην αύξηση της χρήσης
ουσιών είναι βάσιμος και αποτυπωμένος, αφού η
ψυχική υγεία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από περιβαλλοντικούς παράγοντες (WHO 2012).
ο φόβος και η αγωνία
Η ανεργία και η μείωση του εισοδήματος σχετίζονται
με την αύξηση της επικράτησης της χρήσης παράνομων ουσιών (Chalmers and Ritter 2011). Για την
αύξηση αυτή ευθύνονται, εκτός από τους ψυχολογικούς παράγοντες, η μείωση της τιμής των ναρκωτικών (καθώς η ύφεση «σπρώχνει» τις τιμές προς τα
κάτω), αλλά και η χαλάρωση της επιβολής του νόμου λόγω περικοπών στις διωκτικές αρχές (Bretteville-Jensen 2011).
Οι εξαρτημένοι χρήστες, ως ευάλωτα άτομα, υφίστανται την κρίση σε μεγαλύτερο βαθμό από το γενικό πληθυσμό. Όπως επισημαίνει η Παγκόσμια
Τράπεζα, το εισόδημά τους (από χαρτζιλίκι η επαιτεία) μειώνεται, αλλά και οι δωρεές στις ΜΚΟ που
τους στηρίζουν είναι και αυτές μικρότερες. Κυρίως,
όμως, περικόπτονται οι χρηματοδοτήσεις των υπηρεσιών πρόληψης και θεραπείας, με αποτέλεσμα να
διογκώνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός (World Bank
2009). Επιπλέον, σε περιόδους οικονομικής χρήσης
μειώνεται ο αριθμός των εξαρτημένων που αναζη-
τούν θεραπεία, επειδή τα υψηλά ποσοστά ανεργίας
εξαφανίζουν την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή μετά
την απεξάρτηση (Costa Storti et al. 2011a).
oι μοχλοί κινητοποίησης
Οι επαγγελματίες του χώρου γνωρίζουν καλά τους
κινδύνους αυτούς και κατέβαλαν γενναίες προσπάθειες για να τους αποφύγουν μέσα το 2011.
Παρά τις περικοπές στους μισθούς τους και στη
χρηματοδότηση των φορέων τους διατήρησαν την
ποιότητα των υπηρεσιών τους, μετατρέποντας το
φόβο σε κίνητρο τόσο για τους ίδιους όσο και για
τους θεραπευόμενους χρήστες. Αλλά και οι χαράσ.
σοντες πολιτική κινητοποιήθηκαν χαρακτηριστικό
παράδειγμα αποτελεί η έξαρση της επικράτησης
του ιού, που άρχισε το 2010, για την οποία ενοχοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό η κρίση και η οποία θεωρήθηκε «προάγγελος» δυσμενέστερων συνεπειών, με αποτέλεσμα να κινητοποιηθούν οι χαράσσοντες πολιτική και να λάβουν μέτρα για την
ελαχιστοποίησή τους.
Ο αριθμός των χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία
μέσα στο 2011 παρέμεινε γενικά στα ίδια επίπεδα
με αυτά του 2010: μειώθηκε η προσέλευση στα
«στεγνά» προγράμματα, ενώ διπλασιάστηκαν οι
εισαγωγές στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης, λόγω
των νέων μονάδων. Αυτό επηρέασε και το συνολικό
αριθμό των χρηστών που βρέθηκαν σε θεραπεία
μέσα στο 2011, όπου στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης ο αριθμός αυτός είναι τριπλάσιος από αυτόν των «στεγνών» προγραμμάτων. Παρά τη μείωση των εισαγωγών, τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα κατάφεραν να συγκρατήσουν τους θεραπευομένους μέσα στο πρόγραμμα, αφού ο αριθμός
των χρηστών που βρέθηκαν στην φάση της κυρίως
θεραπείας στα «στεγνά» προγράμματα μέσα στο
2011 εμφανίζει αύξηση σε σχέση με αυτόν του
2010.
171
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
Σε γενικές γραμμές, από την κατάσταση που σκιαγραφείται μέσα από την Έκθεση είναι προφανές ότι
οι επαγγελματίες του χώρου, παρά τη δυσμενή οικονομική κατάσταση που βιώνουν, έκαναν τιτάνιες
προσπάθειες μέσα στο 2011 για να διατηρήσουν
την ποιότητα των υπηρεσιών και να στηρίξουν τους
θεραπευομένους.
Η μείωση των εισαγωγών στα «στεγνά» προγράμματα οφείλεται λιγότερο στις μαζικές εισαγωγές
στον ΟΚΑΝΑ (αφού οι νέες μονάδες τροφοδοτήθηκαν κυρίως από άτομα που περίμεναν χρόνια στη
λίστα αναμονής) και περισσότερο στην οικονομική
κρίση, στην ανεργία και στην ύφεση, η οποία στερεί
από τους χρήστες το κίνητρο της προσπάθειας για
θεραπεία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.
Το προφίλ των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία
εμφανίζεται επιβαρυμένο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια: παρατηρείται αύξηση της ηρωίνης ως
κύριας ουσίας, αύξηση της ενέσιμης χρήσης στους
ΧΕΝ της Αθήνας και αύξηση της χρήσης πολλαπλών ουσιών. Η εικόνα αυτή είναι σαφώς επηρεασμένη από τα χαρακτηριστικά των θεραπευομένων
στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης, που είναι πολύ
περισσότεροι και που, ως γνωστόν, είναι πιο «βαρείς» χρήστες. Παράλληλα, όμως, όπως τεκμηριώνεται και από τη βιβλιογραφία, η οικονομική κρίση
επιδρά στον τρόπο χρήσης. διάφορες ουσίες εναλλάσσονται στην καθημερινότητα του χρήστη ανάλο.
γα με την τιμή τους και τα διαθέσιμα χρήματα επιπλέον, με λιγότερα χρήματα αγοράζεται μικρότερη
ποσότητα ηρωίνης και επιστρατεύεται η ενέσιμη
χρήση ως πιο δραστική (Lakhdar and Bastianich
2011).
Στον τομέα της πρόληψης ο νόμος 3966/2011, ο
οποίος αναθεώρησε το πλαίσιο των Κέντρων Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
και τα θεσμοθέτησε ως Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας,
αναγνώρισε την προσφορά τους στην πρωτοβάθμια
ψυχική υγεία, καθώς και τον ευρύτερο ρόλο τους
στην πρόληψη διευρύνοντας την ομάδα-στόχο τους.
Έτσι, το 2011 τα Κέντρα Πρόληψης επέκτειναν τις
προληπτικές παρεμβάσεις τους σε προβλήματα
όπως η εξάρτηση από το διαδίκτυο και η σχολική
βία.
172
Περαιτέρω, όσον αφορά την πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων τα Κέντρα Πρόληψης και το Υπουργείο
Παιδείας, Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού αύξησαν το 2011 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια τις παρεμβάσεις τους στη Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση κατά 20% για το αλκοόλ και κατά 40%
για τα ναρκωτικά.
22 νέες μονάδες βουπρενορφίνης
με 30% περικοπές στη χρηματοδότηση
είναι ένας νέος άθλος
Είκοσι δύο νέες μονάδες προστέθηκαν στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης το 2011 και 10 ακόμη το
2012. και αυτό παρά την περικοπή στη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ. Η λίστα αναμονής στη Θεσσαλονίκη σχεδόν εξαλείφθηκε, ενώ στην Αθήνα μειώθηκε
τελικά κατά 20%, αφού αυξήθηκαν οι νέες αιτήσεις
επειδή οι χρήστες ενθαρρύνθηκαν από τη μεγάλη
απορρόφηση της λίστας, και αυτό παρά τον διπλασιασμό των ατόμων που έκαναν αίτηση το 2011 σε
σχέση με το 2010.
Στις φυλακές η κατάσταση είναι σταθερή: δεν υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στον αριθμό
των φυλακισμένων για αδικήματα του νόμου Περί
ναρκωτικών, ούτε και στον αριθμό των υπηρεσιών
που παρέχονται. Ο αριθμός των κρατών-μελών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχουν προγράμματα
υποκατάστασης στις φυλακές μειώνεται σταθερά. Η
Ελλάδα, όμως, εξακολουθεί να συγκαταλέγεται ανάμεσα στις τέσσερις πλέον μόνο χώρες που δεν
διαθέτουν τέτοιου τύπου προγράμματα στο πλαίσιο
του σωφρονιστικού τους συστήματος.
η επιδημική έξαρση του ιού HIV/AIDS
δεν έχει ακόμη ελεγχθεί
Η έξαρση του ιού HIV/AIDS στους ΧΕΝ στο τέλος
του 2010 συνεχίστηκε με αμείωτο ρυθμό όλο το
2011 και το 2012. Η ανταπόκριση της Πολιτείας ήταν άμεση, παρά τη δημοσιονομική λιτότητα, όχι
μόνο με τις νέες μονάδες αλλά και με τις νέες παρεμβάσεις εκτός δομών από δημόσιους φορείς και
ΜΚΟ. Ως εκ τούτου, αυξήθηκε ο αριθμός των συ-
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
ριγγών που διανεμήθηκαν ή ανταλλάχθηκαν, καθώς
και ο αριθμός των συσκευασιών με εξοπλισμό για
ασφαλή χρήση και των προφυλακτικών.
Το πρόβλημα του HIV/AIDS και η αύξηση της ενέσιμης χρήσης είναι αλληλένδετα με την οικονομική
κρίση και επομένως δυσεπίλυτα στην παρούσα φάση. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μία από τις
επιπτώσεις της κρίσης αναμένεται να είναι η αύξηση
της ενέσιμης χρήσης (Costa Storti et al. 2011b), και
επειδή το σύστημα λειτουργεί ήδη στα όρια του ας
μην αφήσουμε το πρόβλημα αυτό να οδηγήσει σε
φαύλο κύκλο.
η κρίση είναι ορατή, αλλά…
Η επιδημία του HIV/AIDS δεν είναι η μόνη ορατή
επίπτωση της κρίσης στον κόσμο των ναρκωτικών.
Το ποσοστό των εργαζομένων ανάμεσα στους εξαρτημένους που ξεκινούν θεραπεία έχει μειωθεί,
ενώ παράλληλα αυξάνεται το ποσοστό όσων επιστρέφουν στη γονική οικογένεια. Από τους θεραπευομένους που βρίσκονται στη φάση της επανένταξης το ποσοστό αυτών που εργάζονται μειώνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια από το 2008, όπου
τα προγράμματα EQUAL προσέφεραν κάποιες θέσεις εργασίας. το 2011, το 29% των θεραπευομένων στη φάση της επανένταξης εργάζονταν, σε αντίθεση με το 56,3% το 2008. Οι επαγγελματίες των
προγραμμάτων αναφέρουν ότι οι θέσεις εργασίας
προσφέρονται με ιδιαίτερα χαμηλή αμοιβή και χωρίς
κοινωνική ασφάλιση.
… δεν έχει οδηγήσει σε απελπισία
Παρά το ότι από μελέτες στο πληθυσμό προκύπτει
ότι τα καταθλιπτικά συμπτώματα και οι απόπειρες
αυτοκτονίας έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα τα τελευταία δύο-τρία χρόνια, τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην Έκθεση αυτή δείχνουν ότι κανείς δεν «κατέθεσε τα όπλα». Οι χαράσσοντες πολιτική και οι
επαγγελματίες έκαναν αξιέπαινους αγώνες ώστε να
διατηρήσουν το κίνητρο και την ελπίδα των θεραπευομένων για πλήρη ένταξη στην κοινωνία.
Ορισμένοι επαγγελματίες αναφέρουν ότι υπάρχει
μια διάχυτη απόγνωση στον κόσμο των εξαρτημένων, επειδή αισθάνονται ότι οι προοπτικές τους για
καλύτερη ζωή λιγοστεύουν. Υπάρχουν όμως και
άλλοι επαγγελματίες που πιστεύουν ότι οι χρήστες
απαντούν στην κρίση με «πείσμα» να τα καταφέρουν, να επιβιώσουν, με αυτοπεποίθηση να εργαστούν, να ενταχθούν. Για παράδειγμα υπάρχουν
μονάδες επανένταξης όπου όλοι οι συμμετέχοντες
έχουν εργασία. Το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα, όμως,
έρχεται από τους εξαρτημένους που ξεκίνησαν θεραπεία μέσα στο έτος: συνολικά το 44% το επιχειρούσαν για πρώτη φορά, ενώ στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης οι νέες αιτήσεις της λίστας έφτασαν
το 83%.
Συμπερασματικά, παρά τη δημοσιονομική λιτότητα
στην Ελλάδα, που μείωσε δραστικά τη χρηματοδότηση των φορέων, το σύστημα λειτούργησε ικανοποιητικά το 2011 και το 2012. Αρκετοί πιστεύουν ότι
αυτό οφείλεται στην αδράνεια του συστήματος και
ότι οι επιπτώσεις θα φανούν μέσα στο 2013.
Εάν το κύριο μέλημα των χαρασσόντων πολιτική
στην ψυχική υγεία και στα ναρκωτικά είναι οι περικοπές δαπανών, τότε γίνονται και αυτοί μέρος του
προβλήματος και όχι της λύσης του, επειδή με τον
τρόπο αυτόν μεγιστοποιούν τις συνέπειες της κρίσης στους ευάλωτους πληθυσμούς (Costa Storti et
al. 2011b editorial). Η οικονομική κρίση έχει επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, αλλά και τα προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη (WHO 2012).
Μανίνα Τερζίδου
173
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
174
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΚΤΕΠΝ (2008). Ετήσια Έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2006. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
ΕΚΤΕΠΝ (2009). Ετήσια Έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2009. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
ΕΚΤΕΠΝ (2010). Ετήσια Έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2010. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
ΕΚΤΕΠΝ (2011). Ετήσια Έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2011. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
ΕΚΤΕΠΝ (2011). Εγχειρίδιο για την Πρόληψη της Ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες Γραμμές και Σχεδιασμός
Παρεμβάσεων. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
Ελληνική Στατιστική Αρχή (2011). Δελτίο Τύπου: Στατιστικές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Μαθητές, Σχολικές Μονάδες και Διδακτικό Προσωπικό. Έναρξη Σχολικού Έτους 2010/11. Πειραιάς:
Ελληνική Στατιστική Αρχή.
ΕΠΙΨΥ (2012). Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD
2011. Έκθεση αποτελεσμάτων προς τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
EMCDDA (2011). Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Λισσαβόνα, Ευρωπαϊκό
Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ελληνική μετάφραση).
EMCDDA (2012). Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Λισσαβόνα, Ευρωπαϊκό
Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ελληνική μετάφραση).
ΚΕΕΛΠΝΟ (2011). Επιδημιολογική Επιτήρηση της HIV/AIDS λοίμωξης στην Ελλάδα. Τεύχος 26 (Δεκέμβριος
2011). Αθήνα, Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων / Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
ΚΕΘΕΑ (2012). Απολογισμός έργου ΚΕΘΕΑ 2011. Αθήνα: Σχήμα και Χρώμα.
Κοκκέβη, Α., Φωτίου, Α., Ξανθάκη, Μ., Καναβού, Ε. (2011). Εξαρτησιογόνες ουσίες στην εφηβεία. Σειρά θεματικών τευχών: Έφηβοι, Συμπεριφορές και Υγεία. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής
Υγιεινής.
OKANA (2011). Ετήσιος Απολογισμός του Κέντρου Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού. Αθήνα,
Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών.
ΟΚΑΝΑ (2012). Απολογισμός έργου Διετίας 2010-2012.
177
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bretteville-Jensen A. (2011). Illegal drug use and the economic recession – What can we learn from existing
research? International Journal of Drug Policy, 22, p. 353-359.
Chalmers, J. & Ritter, A. (2011). The business cycle and drug use in Austalia: Evidence from repeated cross
sections of individual level data. International Journal of Drug Policy, 22, p. 341-352.
Costa Storti, C., & De Grauwe, P., & Reuter, P. (2011b). Economic recession, drug use and public health. International Journal of Drug Policy, 22, editorial, p. 321-325.
Currie, et al, eds. Social determinants of health and well-being among young people. Health Behaviour in
School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2009/2010 survey. Copenhagen: WHO regional Office for Europe (health Policy for children and Adolescents, No. 6), 2012.
Economou, M., Madianos, M., Theleritis, Ch., Peppou, L. & Stefanis, C. (2011). Increased suicidality amid
economic crisis in Greece. The Lancet, 378:1459.
EMCDDA (2012b). Insight series, Social Reintegration and Reduction of Social Exclusion of Drug Users:
Improving labour market participation of drug users in treatment. Lisbon, European Monitoring Centre for
Drugs and Drug Addiction.
European Centre for Disease Prevention and Control. Risk assessment on HIV in Greece. Stockholm:
ECDC, 2012.
EUROSTAT (2011). Cross sectional European Union Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC),
2007 and 2009 users’ database. Luxembourg: European Commission, Eurostat. In: Eurostat Globhem Bulletin Issue III: Health Crisis: The Effects of austerity Measures on People’s Health.
Fotiou A. Micha K. Paraskevis D. Terzidou M. Malliori M. M. Hatzakis A. HIV outbreak among injecting drug
users in Greece: An updated report for the EMCDDA on the recent outbreak of HIV infections among drug
injectors in Greece. Athens: Greek REITOX Focal Point, 2012.
Geitona, M. (2012). Policy strategies under austere conditions in European Countries: Doing less with less at
what cost? The experience of Greece. ISPOR 15th Annual European Congress, November 2012, Berlin.
Hibell et al The 2011 ESPAD Report: substance use among students in 36 countries. Stockholm: CAN,
EMCDDA, Pompidou Group, 2012.
Kentikelenis, A., Karanikolos, M., Papanikolas, I., Basu, S., McKee, M. & Stuckler, D. (2011). Health effects
of financial crisis: omens of a Greek tragedy. The Lancet, 378: 1467-1458.
Lakhdar, B. & Bastianich, T. (2011). Economi constraints and modes of consumption of addictive goods.
International Journal of Drug Policy, 22, p. 360-365. In: Costa Storti, C., De Grauwe, P. & Reuter, P.
(2011b): Economic recession, drug use and public health. International Journal of Drug Policy, 22, editorial,
p. 321-325.
Madianos, M., Economou, M., Alexiou, T., & Stefanis, C. (2011). Depression and economic hardship across
Greece in 2008 and 2009: two cross sectional surveys nationwide. Soc. Psychiatry Psychiatr. Epidemiology,
46: 943-952.
178
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Malliori, M., Terzidou, M. Paraskevis, D., Hatzakis, A. (2011). HIV/AIDS among IDUs in Greece: report of a
recent outbreak and initial response policies. Report submitted to the EMCDDA. Athens, November 2011.
OECD (2012). OECD Health Data 2012: How does Greece compare,
www.oecd.org/greece/BriefingNoteGreece2012.pdf.
WHO (2012). Impact of economic crises on metal health: World Health Organization, Copenhagen.
World Bank (April 2009). Protecting pro-poor health services during financial crisis – Lessons from previous
experience. In: Costa Storti, C., De Grauwe, P. & Reuter, P. (2011b): Economic recession, drug use and
public health. International Journal of Drug Policy, 22, editorial, p. 321-325.
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
www.ektepn.gr
www.espad.org
www.hbsc.org
www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/gps
www.eudap.net
www.ministryofjustice.gr
www.okana.gr
www.kethea.gr
www.prevention.gr
www.oecd.org/greece/BriefingNoteGreece2012.pdf.
179
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
180
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I
ΚΕΝΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ
ΥΓΕΙΑΣ ΟΚΑΝΑ / ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ, ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ1
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Ξάνθης ΕΚΦΡΑΣΗ
Ξάνθη
www.prolipsi-xanthi.gr
2
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Έβρου ΕΛΠΙΔΑ
Αλεξανδρούπολη
www.e-prolipsi.gr
3
Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης Ναρκωτικών Νομού Καβάλας
Καβάλα
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ροδόπης ΟΡΦΕΑΣ
Κομοτηνή
www.prolipsi-komotini.gr
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
1
Κέντρο Πρόληψης κατά των Ψυχοδραστικών Ουσιών Νομού Πιερίας ΑΤΡΑΚΤΟΣ
Κατερίνη
www.kp-atraktos.gr
2
Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης και Προαγωγής της Υγείας Βορειο-δυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ
Συκιές
Θεσσαλονίκης
www.pyxida.org.gr
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ανατολικού Τομέα Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ
Νέα Κρήνη
Θεσσαλονίκης
www.kpelpida.gr
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικής Υγείας
Νομού Χαλκιδικής ΠΝΟΗ
Χαλκιδική
www.pnoh-chal.gr
5-6
Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Θεσ/νίκης ΣΕΙΡΙΟΣ
Θεσσαλονίκη
www.kp-seirios.gr
7
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΔΙΚΤΥΟ ΑΛΦΑ
Αμπελόκηποι
Θεσσαλονίκης
8
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Σερρών ΟΑΣΙΣ
Σέρρες
www.kpoasis.gr
9
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς ΝΗΡΕΑΣ
Κιλκίς
www.nhreaskp.gr
10
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Πέλλας ΟΡΑΜΑ
Έδεσσα
www.kporama.gr
11
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ημαθίας ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Βέροια
www.prosvasimathia.gr
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης
Ομάδα Πρόληψης - Ενημέρωσης κατά των Εξαρτήσεων (Εναλλακτικό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΡΓΩ, ΨΝΘ)
183
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΔΥΤΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
1
2
3
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας
Κέντρο Πρόληψης από Εξαρτησιογόνες Ουσίες Νομού Κοζάνης
ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ
Κέντρο Ενημέρωσης και Πρόληψης κατά των Ναρκωτικών Νομού
Καστοριάς ΔΙΕΞΟΔΟΣ
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ
Φλώρινα
www.prolipsi.gr
Κοζάνη
www.kporizontes.gr
Καστοριά
Γρεβενά
www.e-orizontes.gr
www.kp-ioanninon.gr
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΗΠΕΙΡΟΣ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Ιωαννίνων ΣΧΕΔΙΑ
Ιωάννινα
2
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Άρτας ΚΠΝ ΑΡΤΑΣ
Άρτα
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Θεσπρωτίας ΑΡΙΑΔΝΗ
Ηγουμενίτσα
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Πρέβεζας ΚΕΠΡΟΝΑΠ
Πρέβεζα
kpariadni.gr
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Τρικάλων ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
Τρίκαλα
2
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Καρδίτσας ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ
Καρδίτσα
www.prevkar.gr
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Μαγνησίας ΠΡΟΤΑΣΗ ΖΩΗΣ
Βόλος
www.protasizois.gr
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Λάρισας ΟΡΦΕΑΣ
Λάρισα
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
1
Δημοτική Μονάδα Πρόληψης κατά των Εξαρτησιογόνων Ουσιών
και του AIDS Νομού Κέρκυρας ΔΗΜΟΠ ΝΙΚΟΣ ΜΩΡΟΣ
Κέρκυρα
2
Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ζακύνθου Η
ΣΤΟΡΓΗ
Ζάκυνθος
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Λευκάδας ΔΙΑΥΛΟΣ
Λευκάδα
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Κεφαλληνίας και Ιθάκης ΑΠΟΠΛΟΥΣ
Αργοστόλι
www.apoplus.gr
www.kpstorgi.gr
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αχαΐας
Πάτρα
www.kpachaia.gr
2
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Αμαλιάδα
www.paremvaseis.gr
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας ΟΔΥΣΣΕΑΣ
Αγρίνιο
Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης
184
ΠΡΟΤΑΣΗ Κίνηση για έναν άλλο τρόπο ζωής
Πάτρα
Οργανισμός Προαγωγής της Υγείας ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ
(Ιερά Μητρόπολη Αιτωλίας και Ακαρνανίας)
Μεσολόγγι
www.protasi.org.gr
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Εύβοιας
Χαλκίδα
2
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Βοιωτίας ΠΡΟΤΑΣΗ
ΖΩΗΣ
Λιβαδειά, Θήβα
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Φθιώτιδας ΚΕΠΕΠΨΥ
Λαμία
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας ΑΛΚΥΟΝΗ
Καρπενήσι
5
Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού
Φωκίδας KΠΧΕΟ
Άμφισσα
www.alkyoni.gr
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΑΤΤΙΚΗ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Ζωγράφου
Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής
Υγείας Δήμου Αθηναίων ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ (1ο, 2ο, 3ο, 5ο Διαμέρισμα)
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Περιστερίου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμων Αλίμου, Γλυφάδας, Ελληνικού - Αργυρούπολης ΚΕΠΡΑΓΕΑ
Κέντρο Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας Δήμων Χολαργού και Αγίας Παρασκευής ΑΡΓΩ
Κέντρο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Εξάρτησης Δήμων Καλλιθέας, Ταύρου και Μοσχάτου ΣΤΑΘΜΟΣ
Ζωγράφου
www.kepheo.gr
Αθήνα
www.kentro-prolipsis.gr
Καλλιθέα
www.kp-stathmos.gr
10
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμων Αγίας Βαρβάρας, Αιγάλεω, Χαϊδαρίου
ΑΡΗΞΙΣ
Αιγάλεω
kentroprolipsisarixis.
blogspot.com
11
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Κηφισιάς ΠΡΟΝΟΗ
Κηφισιά
www.pronoi.org.gr
12
Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμου
Αχαρνών ΔΙΕΞΟΔΟΣ
Αχαρνές
13
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμων Ηλιούπολης και Δάφνης – Υμηττού
Ηλιούπολη
14
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας των Δήμων Νέας Σμύρνης και Αγίου Δημητρίου
ΗΛΙΟΣ
Νέα Σμύρνη
15
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας των Δήμων Ιλίου, Πετρούπολης, Αγίων Αναργύρων - Καματερού ΦΑΕΘΩΝ
Ίλιον
16
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Νέας Ιωνίας ΙΡΙΔΑ
Νέα Ιωνία
2-5
6
7
8
9
Περιστέρι
Άλιμος,
Αργυρούπολη,
Γλυφάδα
Χολαργός
www.kpilios.gr
Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης
Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης της Τοξικομανίας και του
AIDS (Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός)
Αθήνα
Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.prevention.gr
Τομέας Πρόληψης του Τμήματος Εφήβων και Νέων (Μονάδα Απεξάρτησης 18ΑΝΩ, ΨΝΑ)
Αθήνα
www.18ano.gr
Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης
Αθήνα
www.kii.gr
Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύματος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και
Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ (Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών)
Αθήνα
www.ecclesia.gr
185
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
1
Κέντρο Ενημέρωσης, Πληροφόρησης και Ευαισθητοποίησης για
Ψυχοδραστικές Ουσίες Νομού Μεσσηνίας ΚΕΠΕΨΟ
Καλαμάτα
2
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Κορινθίας ΔΙΟΛΚΟΣ
Κόρινθος
3
Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης των Ναρκωτικών Νομού
Αρκαδίας ΚΠΝΝΑ
Τρίπολη
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αργολίδας ΕΛΠΙΔΑ
ΖΩΗΣ
Άργος
www.elpidazois.gr
5
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Λακωνίας ΔΙΑΥΛΟΣ
Σπάρτη
www.kplakonias.gr
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Χίου ΚΕΝΤΡΟ
ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΧΙΟΥ
Χίος
www.prolipsihiou.gr
2
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Λέσβου ΠΝΟΗ
Μυτιλήνη
www.pnoh-lesvos.gr
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Σάμου ΦΑΡΟΣ
Σάμος, Ικαρία
www.kpfaros.gr
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Λήμνου και Αγ. Ευστρατίου ΠΟΛΙΟΧΝΗ
Μύρινα Λήμνου
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
Κέντρα Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού
Κυκλάδων ΘΗΣΕΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ
Πάρος, Σύρος
www.thiseaskyklades.gr
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Κω ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
Κως
www.kpippokratiskos.gr
4
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Υγείας
ΔΙΟΔΟΣ
Ρόδος
www.kpdiodos.pblogs.gr
www.prolipsis.gr
1-2
Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης
ΚΡΗΤΗ
1
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ρέθυμνου
Ρέθυμνο
2
Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Χανίων
Χανιά
3
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ηρακλείου Κρήτης
ΚΕΣΑΝ
Ηράκλειο
1
Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία ίδρυσης των κέντρων / φορέων ανά περιφέρεια.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
186
www.kesan.gr
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 1
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
Συμβουλευτικά Κέντρα / Σταθμοί / Κέντρα Εισαγωγής και Ενημέρωσης Ενηλίκων
1
Συμβουλευτικό Κέντρο Καβάλας
ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Καβάλα
www.kethea-kivotos.gr
2
Συμβουλευτικό Κέντρο Αλεξανδρούπολης
ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αλεξανδρούπολη
www.kethea-kivotos.gr
3
Συμβουλευτικό Κέντρο Κομοτηνής
ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Κομοτηνή
www.kethea-kivotos.gr
4
Συμβουλευτικό Κέντρο
ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα
διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Θεσσαλονίκη
www.kethea-ithaki.gr
5
Σταθμός Καθοδήγησης
Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας
Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
6
Πολυδύναμος Συμβουλευτικός Σταθμός
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
7
Συμβουλευτικό Κέντρο Κιλκίς (με παράρ4
τημα στα Γιαννιτσά)
ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα
διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Κιλκίς
www.kethea-ithaki.gr
8
Πρόγραμμα Προετοιμασίας για τη Θεραπευτική Κοινότητα Καρτερών
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
9
Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και
Προσανατολισμού Θεσσαλονίκης
(ΚΥΕΠΘ)
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
ΗΠΕΙΡΟΣ
10
Συμβουλευτικό Κέντρο
ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και
Επανένταξης Ιωαννίνων
ΚΕΘΕΑ
Ιωάννινα
www.kethea-exodos.gr
ΘΕΣΣΑΛΊΑ
11
Συμβουλευτικό Κέντρο Λάρισας
ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Λάρισα
www.kethea-exodos.gr
12
Συμβουλευτικό Κέντρο Τρικάλων
ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Τρίκαλα
www.kethea-exodos.gr
ΔΥΤΙΚΉ ΕΛΛΆΔΑ
13
Συμβουλευτικός Σταθμός
Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών
ΓΕΦΥΡΑ
ΟΚΑΝΑ
Πάτρα
www.okana.gr
ΑΤΤΙΚΗ
14
Συμβουλευτικός Σταθμός Ι
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
15
Κέντρο Ενημέρωσης και Εισαγωγής
ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-diavasi.gr
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
187
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
16
Συμβουλευτικός Σταθμός
Υπηρεσία Πρόληψης και Αντιμετώπισης
Εξαρτητικών Καταστάσεων
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑΣΩΝ
Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής
Υγιεινής και
Ερευνών
Αθήνα
17
Συμβουλευτικό Κέντρο Αθήνας
ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό
πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-paremvasi.gr
18
Συμβουλευτικός Σταθμός Πειραιά
ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Πειραιάς
www.kethea-nostos.gr
19
Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ - Κέντρο Εμψύχωσης και Εξωτερικής Παρακολούθη8
σης
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
20
Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και
Προσανατολισμού (ΚΥΕΠ)
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
21
Κέντρο Υποδοχής Εξαρτημένων Γυναικών και Μητέρων
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
22
Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ (α)Μονάδα
Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
23
Μεταβατικό Κέντρο Ένταξης Ειδικών
6
Κοινωνικών Ομάδων
ΚΕΘΕΑ MOSAIC, διαπολιτισμικό μεταβατικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea.gr
24
Συμβουλευτικό Κέντρο Ραφήνας
ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό
πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Ραφήνα
www.kethea-paremvasi.gr
25
Συμβουλευτικό Κέντρο Ελευσίνας
ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Ελευσίνα
www.kethea-nostos.gr
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
26
Συμβουλευτικό Κέντρο Καλαμάτας
ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Καλαμάτα
www.kethea.gr
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
27
Κέντρο Συμβουλευτικής και Επανένταξης
στο Νομό Λέσβου
ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Μυτιλήνη
www.kethea.gr
ΚΡΗΤΗ
28
Συμβουλευτικό Κέντρο Ηρακλείου
ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Ηράκλειο
www.kethea-ariadni.gr
29
Συμβουλευτικό Κέντρο Λασιθίου
ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αγ. Νικόλαος
www.kethea-ariadni.gr
30
Συμβουλευτικό Κέντρο Χανίων
ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Χανιά
www.kethea-ariadni.gr
ΑΤΤΙΚΗ
4
4
4
4
Συμβουλευτικά Κέντρα / Σταθμοί / Κέντρα Εισαγωγής και Ενημέρωσης Εφήβων
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
188
1
Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων Θεσσαλονίκης
ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Θεσσαλονίκη
www.kethea-anadysi.gr
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
2
Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων Νέας Ιωνίας Βόλου
ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και
νεαρών ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Βόλος
www.kethea-pilotos.gr
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
3
Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων Πάτρας
ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και
νεαρών ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Πάτρα
www.kethea-oxygono.gr
ΑΤΤΙΚΗ
4
Κέντρο Συμβουλευτικής Εφήβων
ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-strofi.gr
5
Τμήμα Εφήβων και Νέων
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
6
Μονάδα Συμβουλευτικής
ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, πρόγραμμα έγκαιρης
παρέμβασης για εφήβους
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-plefsi.gr
7
Κέντρο Συμβουλευτικής και Έγκαιρης
9
Παρέμβασης
ΚΕΘΕΑ ΕΞΑΝΤΑΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Πειραιάς
www.kethea-exantas.gr
8
Συμβουλευτικός Σταθμός Μονάδας Εφήβων και Νέων
Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων
ΑΤΡΑΠΟΣ
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
9
Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων
5
Ηρακλείου
ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Ηράκλειο
www.kethea-ariadni.gr
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
ΚΡΗΤΗ
Μονάδες Σωματικής Αποτοξίνωσης
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
1
Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης ΧΡ.
ΡΟΓΚΟΤΗΣ (εσωτερικής παραμονής)
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
Θεραπευτικά Προγράμματα Εσωτερικής Διαμονής Ενηλίκων – Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις
1
Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ,
θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Σίνδος, Θεσσαλονίκη
www.kethea-ithaki.gr
2
Θεραπευτική Κοινότητα Καρτερών
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Καρτερές, Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
3
Θεραπευτική Κοινότητα
ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Λάρισα
www.kethea-exodos.gr
ΑΤΤΙΚΗ
4
Α΄ Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης
Τοξικομανών
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Δαφνί
www.18ano.gr
5
Εναλλακτική Θεραπευτική Κοινότητα
ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό
πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Ραφήνα
www.kethea-paremvasi.gr
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
189
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΑΤΤΙΚΗ
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
6
Θεραπευτική Κοινότητα
ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Σελήνια Σαλαμίνας
www.kethea-nostos.gr
7
Ειδικό Πρόγραμμα Εξαρτημένων
Γυναικών
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Παλαιό Ψυχικό
www.18ano.gr
8
Β΄ Μεικτό Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Εσωτερικής Διαμονής
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
9
Γ΄ Μεικτό Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Εσωτερικής Διαμονής
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
10
Ειδικό Πρόγραμμα για Εξαρτημένες Μητέρες με τα Παιδιά τους
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
11
Θεραπευτική Κοινότητα
ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Καλαμάτα
www.kethea.gr
Θεραπευτικά Προγράμματα Εξωτερικής Παραμονής Ενηλίκων – Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις
1
Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Ενηλίκων Αλεξανδρούπολης
ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αλεξανδρούπολη
www.kethea-kivotos.gr
2
Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Ενηλίκων Καβάλας
ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Καβάλα
www.kethea-kivotos.gr
3
Θεραπευτικό Κέντρο (Ψυχική Απεξάρτηση)
Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας
Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
4
Μονάδα Διπλής Διάγνωσης
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
5
ΚΕΘΕΑ Ειδικό Ανοικτό Πρόγραμμα Ε5
ξαρτημένων Γονέων
ΚΕΘΕΑ
Θεσσαλονίκη
www.kethea.gr
6
Εξωτερικό Πρόγραμμα
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
7
Εξωτερικό Πρόγραμμα Γυναικών / Μητέρων
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
8
ΚΕΘΕΑ Ανοικτή Θεραπευτική Δομή (πι5
λοτικό πρόγραμμα)
ΚΕΘΕΑ
Θεσσαλονίκη
www.kethea.gr
ΗΠΕΙΡΟΣ
9
Ανοικτή Θεραπευτική Δομή
ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και
Επανένταξης Ιωαννίνων
ΚΕΘΕΑ
Ιωάννινα
www.kethea-exodos.gr
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
10
Θεραπευτική Κοινότητα
Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών
ΓΕΦΥΡΑ
ΟΚΑΝΑ
Πάτρα
www.okana.gr
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
190
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΑΤΤΙΚΗ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
11
Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα
ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
12
Πρόγραμμα Αντιμετώπισης της Εξάρτησης ΘΗΣΕΑΣ
Σωματείο
ΘΗΣΕΑΣ /
Δήμος Καλλιθέας
Καλλιθέα
13
Τμήμα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και
Θεραπείας
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
14
Βραδινή Θεραπευτική Κοινότητα
ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-diavasi.gr
15
Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ
ΟΚΑΝΑ / Αιγινήτειο Νοσοκομείο
Αθήνα
www.okana.gr
16
Κέντρο Ημέρας
Υπηρεσία Πρόληψης και Αντιμετώπισης
Εξαρτητικών Καταστάσεων
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑΣΩΝ
Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής
Υγιεινής και
Ερευνών
Αθήνα
17
Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα
ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Ηράκλειο
www.kethea-diavasi.gr
www.kethea-ariadni.gr
Θεραπευτικά Προγράμματα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων – Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις
1
Μονάδα Εφήβων Θεσσαλονίκης
ΝΑΥΤΙΛΟΣ 2 ,7
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
2
Θεραπευτική Μονάδα ΑΝΑΔΥΣΗ
ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Θεσσαλονίκη
www.kethea-anadysi.gr
ΘΕΣΣΑΛΊΑ
3
Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων
και Νεαρών
Ενηλίκων Βόλου ΠΙΛΟΤΟΣ
ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και
νεαρών ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Βόλος
www.kethea-pilotos.gr
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
4
Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα
ΟΞΥΓΟΝΟ
ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
και νεαρών ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Πάτρα
www.kethea-oxygono.gr
ΑΤΤΙΚΗ
5
Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων
ΣΤΡΟΦΗ
ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-strofi.gr
6
Μονάδα Υποστήριξης Εφήβων και των
Οικογενειών τους ΠΛΕΥΣΗ
ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, πρόγραμμα έγκαιρης
παρέμβασης για εφήβους
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-plefsi.gr
7
Μονάδα Υποστήριξης Νεαρών Ενηλίκων
και των Οικογενειών τους ΠΛΕΥΣΗ
ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, πρόγραμμα έγκαιρης
παρέμβασης για εφήβους
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-plefsi.gr
8
Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νέων
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Παλαιό Ψυχικό
www.18ano.gr
ΚΕΝΤΡΙΚΉ
ΜΑΚΕΔΟΝΊΑ
191
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΑΤΤΙΚΗ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
9
Μονάδα Εφήβων και Νέων Ενηλίκων
ΑΤΡΑΠΟΣ
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
10
Πρόγραμμα Έγκαιρης Παρέμβασης
Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων
ΑΤΡΑΠΟΣ
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
11
Πρόγραμμα Εξατομικευμένης Παρέμβασης
Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων
ΑΤΡΑΠΟΣ
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
12
Μονάδα Εφήβων Ρεθύμνης
ΟΚΑΝΑ
Ρέθυμνο
www.okana.gr
Α΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Θεσσαλονίκης 7
Β΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Θεσσαλονίκης
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
3
Γ΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Θεσσαλονίκης
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
4
Δ΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Θεσσαλονίκης
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
5
E΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Θεσσαλονίκης (ΟΚΑΝA / Γ΄ Πανεπιστημιακή Κλινική ΑΠΘ)
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
6
Μονάδα Υποκατάστασης Πέτρας Ολύμπου (ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκομείο
Πέτρας Ολύμπου)
ΟΚΑΝΑ
Κατερίνη
www.okana.gr
7
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / 424 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Εκπαιδεύσεως
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
8
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Παπαγεωργίου»
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
9
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Νοσοκομείο Ειδικών Παθήσεων
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
10
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Άγιος Παύλος»
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
11
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Δημήτριος»
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης
«Ιπποκράτειο»
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
13
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Αντικαρκινικό Νοσοκομείο
Θεσσαλονίκης «Θεαγένειο»
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
ΗΠΕΙΡΟΣ
14
Μονάδα Υποκατάστασης Πρέβεζας
(OKANA / Γενικό Νοσοκομείο Πρέβεζας)
ΟΚΑΝΑ
Πρέβεζα
www.okana.gr
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
15
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Λάρισας (ΟΚΑΝΑ / ΠΠΓ Νοσοκομείο
Λάρισας)
ΟΚΑΝΑ
Λάρισα
www.okana.gr
16
Μονάδα Υποκατάστασης Βόλου
(ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Βόλου
«Αχιλλοπούλειο»)
ΟΚΑΝΑ
Βόλος
www.okana.gr
ΚΡΗΤΗ
Μονάδες Υποκατάστασης
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
1
2
12
192
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
17
Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Μονάδα Υποκατάστασης Κέρκυρας
(ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κέρκυρας)
ΟΚΑΝΑ
Κέρκυρα
www.okana.gr
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
18
Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Αγρινίου (ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Δυτικής
Ελλάδας - Γενικό Νοσοκομείο Αγρινίου)
ΟΚΑΝΑ
Αγρίνιο
www.okana.gr
19
Μονάδα Υποκατάστασης Πάτρας
(ΟΚΑΝΑ / Περιφερειακό Πανεπιστημιακό
Γενικό Νοσοκομείο Πατρών)
ΟΚΑΝΑ
Ρίο, Πάτρα
www.okana.gr
20
Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων
Λαμίας
(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας - Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας)
ΟΚΑΝΑ
Λαμία
www.okana.gr
21
Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων
Λιβαδειάς
(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας - Γενικό Νοσοκομείο Λιβαδειάς)
ΟΚΑΝΑ
Λιβαδειά
www.okana.gr
22
Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων
Χαλκίδας (ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας - Γενικό Νοσοκομείο Χαλκίδας)
ΟΚΑΝΑ
Χαλκίδα
www.okana.gr
23
Α΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Αθήνας 7
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
24
Β΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Αθήνας 7
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
25
Γ΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Πειραιά 7
ΟΚΑΝΑ
Πειραιάς
www.okana.gr
26
Δ΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Αθήνας
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
27
Ε΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
Αθήνας
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
28
Ιατρείο Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων
Περιστερίου (ΟΚΑΝΑ / ΙΚΑ Περιστερίου)
ΟΚΑΝΑ
Περιστέρι
www.okana.gr
29
Α΄ Μονάδα Ολοκληρωμένης Θεραπείας
Υποκατάστασης (ΜΟΘΥ) Πειραιά 7
ΟΚΑΝΑ
Πειραιάς
www.okana.gr
30
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας Πειραιά «Ο Άγιος Παντελεήμων»
ΟΚΑΝΑ
Πειραιάς
www.okana.gr
31
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Κωνσταντοπούλειο Συγκρότημα Νέας Ιωνίας –
«Η Αγία Όλγα»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
32
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αττικής
«Σισμανόγλειο»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
33
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Ελευσίνας
«Θριάσιο»
ΟΚΑΝΑ
Πειραιάς
www.okana.gr
34
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών
«Γ. Γεννηματάς»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
35
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Ειδικό Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Πειραιά «Μεταξά»
ΟΚΑΝΑ
Πειραιάς
www.okana.gr
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΑΤΤΙΚΗ
193
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
36
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά
«Τζάνειο»
ΟΚΑΝΑ
Πειραιάς
www.okana.gr
37
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Αντικαρκινικό - Ογκολογικό
Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
38
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αττικής ΚΑΤ
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
39
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο «Ασκληπιείο» Βούλας
ΟΚΑΝΑ
Πειραιάς
www.okana.gr
40
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών
«Αλεξάνδρα»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
41
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών
«Ο Ευαγγελισμός»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
42
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Μελισσίων
«Αμαλία Φλέμιγκ»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
43
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Στρατόπεδο Βαρύτη Γουδή
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
44
Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης
ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Η
Ελπίς»
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
45
Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Ρόδου (ΟΚΑΝΑ / Δήμος Ροδίων,
Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων
Δωδεκανήσου και Β΄ ΔΥΠΕ Νοτίου Αιγαίου)
ΟΚΑΝΑ
Ρόδος
www.okana.gr
ΚΡΗΤΗ
46
Μονάδα Υποκατάστασης Χανίων
(ΟΚΑΝΑ / Θεραπευτήριο Ψυχικών Παθήσεων Χανίων)
ΟΚΑΝΑ
Χανιά
www.okana.gr
47
Μονάδα Υποκατάστασης Ηρακλείου
(ΟΚΑΝΑ / Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου)
ΟΚΑΝΑ
Ηράκλειο
www.okana.gr
ΑΤΤΙΚΗ
1
Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία ίδρυσης των υπηρεσιών / δομών ανά περιφέρεια
σε κάθε κατηγορία.
Η συγκεκριμένη δομή παρέχει στην παρούσα φάση κυρίως υπηρεσίες συμβουλευτικής.
3
Η συγκεκριμένη δομή παρέχει και υπηρεσίες επανένταξης.
4
Η συγκεκριμένη δομή παρέχει στην παρούσα φάση και υπηρεσίες υποστήριξης οικογένειας.
5
Στη συγκεκριμένη δομή παρέχονται ολοκληρωμένες υπηρεσίες για χρήστες και τις οικογένειές τους
(συμβουλευτική, θεραπεία, επανένταξη και υποστήριξη οικογένειας).
6
Στη συγκεκριμένη δομή λειτουργεί εξειδικευμένη υπηρεσία υποδοχής μεταναστών και προσφύγων.
7
Το 2011 ανεστάλη η λειτουργία της δομής.
8
Η συγκεκριμένη δομή παρέχει στην παρούσα φάση υπηρεσίες συμβουλευτικού χαρακτήρα και θεραπείας.
9
Στη συγκεκριμένη δομή παρέχονται υπηρεσίες συμβουλευτικής, επανένταξης και υποστήριξης οικογένειας
για χρήστες και τις οικογένειές τους.
2
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
194
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ / ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 1
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
Υπηρεσίες Κοινωνικής Επανένταξης / Δραστηριοποίησης Ενηλίκων
1
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
Αλεξανδρούπολης
ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αλεξανδρούπολη
www.kethea-kivotos.gr
2
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
Καβάλας
ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Καβάλα
www.kethea-kivotos.gr
3
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα
διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Θεσσαλονίκη
www.kethea-ithaki.gr
4
Μονάδα Κοινωνικής
Επαναδραστηριοποίησης
Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας
Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
5
Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
6
Μονάδα Σχολικής Εκπαίδευσης
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
7
Μεταβατικό Σχολείο
ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα
διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Σίνδος,
Θεσσαλονίκη
www.kethea-ithaki.gr
8
Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και
Επαγγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ)
Θεσσαλονίκης
ΟΚΑΝΑ
Θεσσαλονίκη
www.okana.gr
9
ΚΕΘΕΑ Εξειδικευμένο Κέντρο
Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης
(ΕΚΚΕΕ) ΙΘΑΚΗ
ΚΕΘΕΑ
Σίνδος, Θεσσαλονίκη
www.kethea.gr
10
Πρόγραμμα Στήριξης στην Απασχόληση
Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων
ΙΑΝΟΣ
ΨΝΘ
Θεσσαλονίκη
www.psychothes.gr
ΉΠΕΙΡΟΣ
11
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και
Επανένταξης Ιωαννίνων
ΚΕΘΕΑ
Ιωάννινα
www.kethea-exodos.gr
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
12
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Λάρισα
www.kethea-exodos.gr
13
Εναλλακτικό Σχολείο Ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό
πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Λάρισα
www.kethea-exodos.gr
14
Παράρτημα Λάρισας του ΚΕΘΕΑ
Εξειδικευμένου Κέντρου Κοινωνικής και
Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ)
ΙΘΑΚΗ
ΚΕΘΕΑ
Λάρισα
www.kethea.gr
15
Πόγραμμα Κοινωνικής Δραστηριοποίησης
Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών ΓΕΦΥΡΑ
ΟΚΑΝΑ
Πάτρα
www.okana.gr
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
195
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
16
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό
πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.ketheaparemvasi.gr
17
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-diavasi.gr
18
Α΄ Τμήμα Κοινωνικής Επανένταξης
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
19
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης
ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό
πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Πειραιάς
www.kethea-nostos.gr
20
Πολιτιστικό Στέκι
ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-diavasi.gr
21
Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και
Επαγγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ)
Αθήνας
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
22
Club Εργασίας ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας
φροντίδας ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-diavasi.gr
23
Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης Θεραπευτικού Προγράμματος Υποκατάστασης
Αθήνας - Πειραιά
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
24
ΚΕΘΕΑ Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης
(ΕΚΚΕΕ)
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea.gr
25
Σχολείο 18 ΑΝΩ
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
26
Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και
Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) Απεξαρτημένων ή υπό Απεξάρτηση Ατόμων 2
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
27
Κέντρο Εκπαίδευσης και Δημιουργίας
Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
28
Β΄ Τμήμα Κοινωνικής Επανένταξης Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Περιστέρι
www.18ano.gr
29
Γ΄ Τμήμα Κοινωνικής Επανένταξης Γυναικών και Μητέρων Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ
ΨΝΑ
Αθήνα
www.18ano.gr
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
30
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ
ΚΥΤΤΑΡΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα
διαμονής ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Καλαμάτα
www.kethea.gr
ΚΡΗΤΗ
31
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ
ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Ηράκλειο
www.kethea-ariadni.gr
32
Παράρτημα Ηρακλείου του ΚΕΘΕΑ Εξειδικευμένου Κέντρου Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ)
ΚΕΘΕΑ
Ηράκλειο
www.kethea.gr
ΑΤΤΙΚΗ
Υπηρεσίες Κοινωνικής Επανένταξης / Δραστηριοποίησης Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων
ΚΕΝΤΡΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
196
1
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ, θεραπευτικό
πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Θεσσαλονίκη
www.kethea-anadysi.gr
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΦΟΡΕΑΣ
ΕΔΡΑ
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
2
Κέντρο Κοινωνικής Υποστήριξης
(ΚΕΚΥΠ) ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας
εφήβων και νεαρών ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Λάρισα
www.kethea-pilotos.gr
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
3
Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ
ΟΞΥΓΟΝΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα
ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών
ενηλίκων
ΚΕΘΕΑ
Πάτρα
www.kethea-oxygono.gr
ΑΤΤΙΚΗ
4
Κέντρο Κοινωνικής Δραστηριοποίησης
Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό
πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-strofi.gr
5
Μεταβατικό Σχολείο Εφήβων
ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων
ΚΕΘΕΑ
Αθήνα
www.kethea-strofi.gr
6
Πρόγραμμα Κοινωνικής Επανένταξης
Εφήβων και Νέων Μονάδα Εφήβων και
Νεαρών Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ
ΟΚΑΝΑ
Αθήνα
www.okana.gr
1
Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία ίδρυσης των υπηρεσιών / δομών, ανά περιφέρεια
σε κάθε κατηγορία.
2
Η συγκεκριμένη δομή δεν λειτούργησε κατά τη διάρκεια του 2011.
ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2012
197

εδώ - Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα

Ετήσια Έκθεση 2011 - Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και

ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΤΜΗΜΑ FAX E-MAIL ΙΑΤΡΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΥΛΗ

ηλεκτρονικοι υπολογιστες στην ιατρικη

Μονάδες Υποκατάστασης και λοιπών δομών

Stylus Magazine Indesign Template

Weekly teuxos279_Gitakou.indd

Οδηγό - Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα

συνεδριο προχωρω και επιχειρω

ψυχιατρικη - BHTA Ιατρικές Εκδόσεις

Γενικά - Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης