ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥ ΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ (ΕΠΙΨΥ) Μάρτιος 2014 Τ.Θ. 66517, Τ.Κ. 15601 Παπάγου Τηλ.: 210 6536902 Fax: 210 6537273 E-mail: [email protected] Web Site: www.ektepn.gr ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ: Ε. ΛΑΜΠΑΚΗ DESKTOP PUBLISHING: Ε. ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ – Π. ΠΡΑΣΣΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Π. ΝΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ISSN: 1792 6297 Το Επιστημονικό Προσωπικό του ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει, επεξεργάζεται και επιμελείται τα στοιχεία στα οποία βασίζεται η Έκθεση ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μ. ΤΕΡΖΙΔΟΥ Αποποίηση ευθύνης: Το ΕΚΤΕΠΝ δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί την ακρίβεια των πληροφοριών που προέρχονται από εξωτερικές πηγές και δεν φέρει ευθύνη για τις συνέπειες που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη χρήση τους. Στον Καθηγητή Ανδρέα Ραμπαβίλα γιατί τον νιώθαμε πλάι μας πολλά χρόνια ΠΡΟΛΟΓΟΣ Είναι σημαντικές και θαρραλέες οι προσπάθειες των φορέων και των επαγγελματιών του χώρου της ψυχικής υγείας, και των ναρκωτικών ιδιαίτερα, να σταθούν επάξια στα προβλήματα των ευάλωτων ομάδων και των χρηστών, στα τέσσερα αυτά χρόνια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Ο ευάλωτος πληθυσμός στην χώρα έχει αλλάξει μορφή, σύνθεση και χαρακτηριστικά. Έχει επίσης αλλάξει και μέγεθος: έχει αυξηθεί ο αριθμός των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων. Τέτοιου είδους μεταβολές αποτελούν η καθεμία ξεχωριστά παράγοντες κινδύνου για τη χρήση ουσιών και την εξάρτηση. Το περιεχόμενο της ανά χείρας Έκθεσης του ΕΚΤΕΠΝ μας δείχνει ότι παρά τη ανασφάλεια, τις περικοπές στη χρηματοδότηση, αλλά και τα πολλαπλά προβλήματα των εξαρτημένων, το σύστημα παροχής βοήθειας στη χώρα συνεχίζει την προσπάθεια να ανταποκριθεί στις ανάγκες. Τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Η δημιουργία νέων μονάδων, θεραπείας και μείωσης της βλάβης, αύξησε τον αριθμό των θεραπευομένων και των εξαρτημένων που απολαμβάνουν κάποιου είδους φροντίδα υγείας. Στον τομέα της εθνικής στρατηγικής, η Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών έχει σχεδόν ολοκληρώσει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την περίοδο 2014-2016. Η θεσμοθέτηση της νέας στρατηγικής για τα ναρκωτικά σε συνδυασμό και με την ελληνική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία βρίσκεται την περίοδο αυτή σε εξέλιξη, μας κάνει να ευελπιστούμε σε μια νέα ώθηση στο χώρο αυτόν. Κλείνοντας θα ήθελα να εκφράσω την ελπίδα πως σύντομα νέες ευνοϊκότερες συνθήκες στη χώρα θα υποστηρίξουν πιο ενεργά τις προσπάθειες που καταβάλλονται από όλους τους φορείς στην αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών και των συνεπειών του. Τέλος, τόσο εγώ προσωπικά όσο και το Δ.Σ. του ΕΠΙΨΥ ευχαριστούμε θερμά την υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ κυρία Τερζίδου αλλά και όλο το προσωπικό του για την ποιότητα της δουλειάς την οποία παρέχουν σταθερά και σε υψηλό επίπεδο παρά τις αντιξοότητες των τελευταίων ετών. Κ.Ν. Στεφανής Ακαδημαϊκός – Καθηγητής Διευθυντής ΕΠΙΨΥ VII VIII ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δημοσιονομική λιτότητα στην Ελλάδα συνεχίζεται, οι περικοπές στη χρηματοδότηση των φορέων συνεχίζονται κι αυτές. Τα αποθέματα ενέργειας που, από ό,τι φαίνεται, διαθέτουμε οι φορείς και το προσωπικό κινδυνεύουν να εξαντληθούν. Η Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την Κατάσταση των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών 2013 αποτυπώνει μεν τη λιτότητα και την οικονομική δυσκολία των φορέων, απεικονίζει δε την αποφασιστικότητά τους να επιβιώσουν και να παρέχουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στους χρήστες. Συνεχίζουμε την προσπάθεια και στο ΕΚΤΕΠΝ, για να ανταποκριθούμε στις ανάγκες πληροφόρησης των χαρασσόντων πολιτική, των συναδέλφων στη θεραπεία και την πρόληψη, που περιμένουν να δουν μέσα από την Έκθεση την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στη χώρα, αλλά και τη δική μας συμβολή σε αυτήν. Έτσι, λοιπόν, οι επαγγελματίες του χώρου αυξάνουμε τις προσπάθειές μας, άλλοι σε άμεση επαφή με το πρόβλημα και τον ευάλωτο πληθυσμό της χρήσης και άλλοι παρακολουθώντας και καταγράφοντας τις εξελίξεις. Τόσο οι πρώτοι, όσο και οι δεύτεροι, έχουμε κοινές αγωνίες και ανησυχίες και τις ξεπερνάμε με συνεργασία. Νοιώθω, λοιπόν, την ανάγκη να ευχαριστήσω όλους μου τους συναδέλφους στο ΕΚΤΕΠΝ για την ποιότητα της δουλειάς τους, για τις αντοχές τους. Φέτος θέλω να συγχαρώ ιδιαίτερα τις κυρίες Έφη Βλασσοπούλου και Πετρούλα Πρασσά και τον κύριο Μάρκο Φουντουκά, που ανέλαβαν τη γραφιστική επιμέλεια και το στήσιμο της Έκθεσης και έκαναν μια πραγματικά επαγγελματική δουλειά. Όπως κάθε χρόνο, ευχαριστώ την Καθηγήτρια κυρία Άννα Κοκκέβη για το χρόνο που διέθεσε να διαβάσει τα κείμενα και να προτείνει βελτιώσεις. Είχαμε και φέτος την τύχη να επιμεληθεί γλωσσικά τα κείμενά μας η κυρία Ελεάννα Λαμπάκη, η οποία ήρθε και πάλι με «φρέσκια» διάθεση να μας κατανοήσει και να μας στηρίξει έμπρακτα, θυσιάζοντας πολλά εκτός από την ποιότητα της δουλειάς της. Με μεγάλη χαρά δεχτήκαμε την εθελοντική προσφορά του κυρίου Τάκη Νινόπουλου, που σχεδίασε το εξώφυλλο της Έκθεσης. Η Ετήσια Έκθεση θα δημοσιοποιηθεί για άλλη μια χρονιά σε ηλεκτρονική μορφή, θα εκδοθεί, όμως, και σε έντυπη μορφή μια περίληψή της, που θα περιλαμβάνει και το CD με το πλήρες κείμενο. Παράλληλα θα είναι, όπως πάντα, προσβάσιμη από το δικτυακό τόπο του ΕΚΤΕΠΝ. Μανίνα Τερζίδου Επιστημονικά Υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ IX X ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Διευθυντή του ΕΠΙΨΥ, Καθηγητή Κ.Ν. Στεφανή………………………………………….………….... ΕΙΣΑΓΩΓΗ της Επιστημονικά Υπεύθυνης του ΕΚΤΕΠΝ Μ. Τερζίδου……………………………………………………. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 1.1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ………………………………………………………………………….……………………… 1 1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ……………………………………………………………………….……….. 2 1.2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ ………………………………………………………………………… 2 1.2.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ……….……………….. 7 1.3 ΔΑΠΑΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ……………………………..……………………………………… 8 1.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ……………………………..……………………………………………………………………..……… 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ 2.1 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ………………………………………………..…………………………………………... 13 2.2 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ………………………………………………..…………… 13 2.3 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ-ΜΑΘΗΤΕΣ ……………………………………..………………………………….. 13 2.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ …………………………..………………………………………………………………………………. 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..………….. 21 3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..…………………… 22 3.3 3.4 3.2.1 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ………….. 22 3.2.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ……………………… 28 3.2.3 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ……………………… 29 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..……….. 31 3.3.1 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΕ ΝΈΟΥΣ / ΝΈΕΣ …………… 31 3.3.2 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ …………. 32 3.3.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ ………………………………………………. 32 ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………….................... 32 XI 3.5 ΚΑΜΠΑΝΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ ………………………………………………..…………………………… 34 3.6 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ……………………………….. 34 3.7 3.6.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..……… 34 3.6.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ……………………………………………….. 35 3.6.3 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………… 35 3.6.4 ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ………………………………………………..… 36 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..…………………………………………................. 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ……………………………………… 39 4.1 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..…………………………………………................. 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΟΥΝΤΑΙ / ΕΝΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 5.1 ΑΙΤΗΣΕΙΣ / ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2012 ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΣΗ …………………………….. 41 5.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ……………………….............. 43 5.2.1 ΚΥΡΙΑ ΟΥΣΙΑ ΧΡΗΣΗΣ …………………………………..…………………………………………. 43 5.2.2 ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ (ΣΥΝΗΘΗΣ) ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ ………………………............... 44 5.2.3 ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ …………………....................................................... 5.2.4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ............................................... 48 5.3 46 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 6.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ………………………………………………..…………………………..... 55 6.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΟ 2012 ………………………………………………..…………………… 57 6.3 XII 6.2.1 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ………………………………………………..………… 57 6.2.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ «ΣΤΕΓΝΩΝ» ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ………………………………………………..………… 58 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟ 2012 ………………………………………………..………………….............. 59 6.3.1 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ………………………………………….. 62 6.3.2 «ΣΤΕΓΝΑ» ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ – ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ………………………………………………………………………………………….. 67 6.3.3 ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗΣ …………………………………………………… 70 6.4 ΑΛΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ………………………………………………..………………….... 70 6.5 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ ……………………………………………. 71 6.6 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 7.1 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ …………………………… 75 7.1.1 HIV ……………………..…………………………………………………………………………………….. 75 7.1.2 ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ C .…………………………………………………………………………………………….. 78 7.1.3 ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ B .…………………………………………………………………………………………….. 80 7.2 ΘΑΝΑΤΟΙ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ………………………………………………..…...... 82 7.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ 8.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ………………………………………………..………………………………………........................... 89 8.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ……………………………………..…………………… 90 8.3 8.4 8.5 8.2.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ………………………………………………..……………….. 90 8.2.2 ΚΙΝΗΤΗ ΜΟΝΑΔΑ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ ………………………………………………..…… ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ TΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ……………………………………. 90 8.3.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ………………………………………………..……………….. 90 8.3.2 ΠΑΡΟΧΗ ΣΥΡΙΓΓΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΩΝ ………………………………………………… 91 8.3.3 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ………………………… 92 8.3.4 ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ ………………………………………………..………………………………………... 92 8.3.5 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….......... 93 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ………………………………………….. 93 8.4.1 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ………………………………………………..…………………… 93 8.4.2 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ ………………………………………………..……………… 94 ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ………………………………………………..……………………...... 95 8.5.1 8.5.2 8.6 90 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ……………........................................................................................... 95 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ………………………..… 95 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 95 XIII ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ 9.1 9.2 9.3 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ……………………...................................................... 97 9.1.1 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ……………………………… 97 9.1.2 ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΘΕΝΤΕΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ………………….. 98 9.1.3 ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΑΠΟ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ … 99 9.1.4 ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ………………………… 100 9.1.5 ΑΛΛΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ……………………………… 101 Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ………………………………………………..……………….... 102 9.2.1 ΚΑΤΑΣΧΕΣΕΙΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ………………………………………………..………. 102 9.2.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΒΑΣΕΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΙΣΕΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ …………………………..…… 103 9.2.3 ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ……………………………………………………… 9.2.4 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΣΚΙΩΝ ΕΚΣΤΑΣΗΣ ……………………………………… 106 104 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 106 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ 10.1 10.2 ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ………………………………………………..………………………………………..................... 109 10.1.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ………………………………………… 110 10.1.2 ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ………………………………………………..……………………….. 111 10.1.3 ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ………………………………………………..………… 112 10.1.4 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΒΑΣΗΣ ………………………………………………..…………………………………. 113 10.1.5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ ………………………………………………………………………………………..… 114 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ………………………………………………..…………….. 114 10.2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ………………………………………………..………………………………………........... 114 10.2.2 ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΩΝ ΕΓΚΛΕΙΣΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ ΚΑΙ ΠΑΤΡΑΣ ……………………………………………………… 115 10.2.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ………………………………………………..………………… 117 10.2.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΦΥΛΑΚΩΝ ………………………………………………..…………… 119 10.2.5 ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΦΥΛΑΚΩΝ ………………………………………………………………………………… 121 10.3 XIV ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………………..……………………………………….................... 122 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ 11.1 ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ………………………………………......................... 123 11.1.1 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ………………………………………………..………………….. 123 11.1.2 ΔΑΠΑΝΗ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΓΙΑ ΑΛΚΟΟΛΟΥΧΑ ΠΟΤΑ ΚΑΙ ΚΑΠΝΟ …………………… 124 11.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ ………………………………………………………….. 124 11.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΕΝΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ…………………………… 126 11.4 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ ………………………………………………………….. 129 11.5 11.4.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ……………………………………………… 130 11.4.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ …………………........................................................ 130 11.4.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ……………...................................................... 134 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ ………………………………………………..…………………………………… 134 11.5.1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΒΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΟΔΗΓΗΣΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΙΑ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ…………………..…………................................... 134 11.5.2 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΩΝ ΤΡΟΧΑΙΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ……… 135 11.6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ………………………………………………....... 135 11.7 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ………………………………………..………………………………………............................ 136 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ………………………………………………..………………………………………………………………… 139 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………..…………………………………………………………. 143 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………..……………………………………………………. 144 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ ………………………..…………………………………………………………………………………………………… 145 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΚΕΝΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΟΚΑΝΑ / ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ………………………………………………..…………………………………… 147 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ………………………………………… 151 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ / ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ……………… 160 XV XVI Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 1.1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Το Μάρτιο του 2013 ψηφίστηκε ο νέος νόμος για τα ναρκωτικά. Ο νόμος 4139/13 αναθεωρεί την ποινική αντιμετώπιση των εξαρτημένων παραβατών και θεσμοθετεί ένα πλαίσιο συντονισμού στο χώρο των ναρκωτικών. Σχετικά με την ποινική μεταχείριση των εξαρτημένων χρηστών, ο νόμος προβλέπει μια πιο εμπεριστατωμένη διαδικασία για τη διάγνωση της εξάρτησης, καθώς και τη δυνατότητα εισαγωγής των εξαρτημένων σε θεραπεία αντί του εγκλεισμού, αλλά και τη θεραπεία κατά τον εγκλεισμό. Η επιτυχής ολοκλήρωση θεραπευτικού προγράμματος καταλήγει σε αναστολή της ποινής για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αναφορικά με την κατοχή ναρκωτικών ή την καλλιέργεια κάνναβης, εφόσον τα δύο παραπάνω αδικήματα αφορούν αποκλειστικά ατομική χρήση, προβλέπεται από το νόμο φυλάκιση μέχρι 5 μήνες. Παράλληλα εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου η ατιμωρησία μετά από εκτίμηση των συνθηκών τέλεσης της πράξης, της προσωπικότητας του χρήστη και της πιθανότητας επανάληψης της πράξης. Το νέο νομοσχέδιο προβλέπει επίσης: α) μια πιο επιεική αντιμετώπιση των ανήλικων δραστών, β) ένα πιο οργανωμένο πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης και γ) τη ρητή αναφορά για τη λειτουργία του προγράμματος υποκατάστασης στις φυλακές από τον ΟΚΑΝΑ. Στην κορυφή του νέου συντονιστικού σχήματος ο νόμος τοποθετεί τη Διυπουργική Επιτροπή για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών, η οποία αποτελείται από 10 Υπουργούς και τον Πρόεδρο της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής. Στην Επιτροπή προεδρεύει ο Πρωθυπουργός. Οι αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι η έγκριση, η παρακολούθηση και η αξιολόγηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά εκπονεί η Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών, μέλη της οποίας είναι εκπρόσωποι των Υπουργείων που συμμετέχουν στη Διυπουργική Επιτροπή, καθώς και εκπρόσωποι του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ, του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης και του ΕΚΤΕΠΝ. Εκτός από την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά, αρμοδιότητα της Επιτροπής είναι η προώθηση των αναγκαίων μέτρων για την εφαρμογή και την παρακολούθησή του, καθώς και η ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών. Πρόεδρος της Επιτροπής είναι η Εθνική Συντονίστρια για τα Ναρκωτικά. Η Εθνική Συντονίστρια για τα Ναρκωτικά ορίζεται από τον Πρωθυπουργό με πενταετή θητεία. Οι αρμοδιότητές της είναι η σύγκληση και ο συντονισμός του έργου της Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών και η εκπροσώπηση της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς για τα ναρκωτικά. Η Εθνική Συντονίστρια είναι μέλος της Διυπουργικής Επιτροπής, στην οποία παρουσιάζει το Σχέδιο Δράσης προς έγκριση και τις ετήσιες αναφορές παρακολούθησής του. Το κείμενο του νόμου μπορεί να μεταφορτωθεί: http://www.ministryofjustice.gr/site/LinkClick.aspx?fileticket=YTYbJcYuEkI%3D&tabid=132 1 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Η Ελληνική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το πρόγραμμα για τον τομέα των ναρκωτικών της Ελληνικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αφορά το πρώτο εξάμηνο του 2014, περιλαμβάνει αφενός μεν τις πάγιες υποχρεώσεις για τη συνέχιση του έργου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφετέρου δε τις πρωτοβουλίες τις οποίες έχει λάβει η χώρα. Οι πάγιες υποχρεώσεις, εκτός από την Προεδρία της Οριζόντιας Ομάδας για τα Ναρκωτικά, αφορούν το συντονισμό της Διάσκεψης Υψηλού Επιπέδου (High Level Conference) και της Συνάντησης της Επιτροπής Ναρκωτικών (Commission on Narcotic Drugs) του ΟΗΕ, καθώς και της Διάσκεψης Κορυφής της Κοινότητας των Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (CELAC – Community of Latin American and Caribbean States). Η Ελληνική Προεδρία της ΕΕ έχει αναλάβει επίσης τη διοργάνωση της συνάντησης των Εθνικών Συντονιστών για τα Ναρκωτικά. Η συνέχιση του έργου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφορά κυρίως τη διαβούλευση σχετικά με το Νέο Κανονισμό και την Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις Νέες Ψυχοδραστικές Ουσίες και με το Έγγραφο για την Κατάχρηση Συνταγογραφούμενων Φαρμάκων. Οι πρωτοβουλίες της Ελληνικής Προεδρίας περιλαμβάνουν την προσπάθεια εξασφάλισης συναίνεσης ανάμεσα στα κράτη-μέλη για την ανάγκη εκπόνησης Ελάχιστων Ευρωπαϊκών Κριτηρίων Ποιότητας στις υπηρεσίες μείωσης της ζήτησης, την έναρξη διαλόγου με θέμα την Επίδραση της Οικονομικής Κρίσης στις Ευρωπαϊκές Στρατηγικές για τα Ναρκωτικά και τη συζήτηση του Εγγράφου Εργασίας για τις Επιστημονικά Τεκμηριωμένες Πρακτικές στη Θεραπεία. 1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 1.2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ Ν. 4139/2013: ΦΕΚ Α΄ 74/20/03/2013) − Νόμος περί εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες διατάξεις Ο νόμος περιγράφεται στην Ενότητα 1.1 του Κεφαλαίου αυτού. ΠΟΛ 1049/2012: Π. 1049: Μηνυτήριες αναφορές και αναφορές ν. 2331/95 και ν. 3691/08 προς Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος (563570) Παρατίθενται οδηγίες και διευκρινίσεις για το άρθρο 3 του ν. 3943/2011, ο οποίος εξήγγειλε το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Καταπολέμησης της Φοροδιαφυγής και συνέστησε την Επιτροπή για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Ο νόμος αναφέρει αναλυτικά τις περιπτώσεις κατά τις οποίες απαιτείται μηνυτήρια αναφορά στη Γενική Διεύθυνση Φορολογικών Ελέγχων και Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων και διαβίβαση στην Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και Ελέγχου των Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης (αρχή του άρθρου 7 του ν. 3691/2008). Προβλέπεται ότι οι μηνυτήριες αναφορές θα απευθύνονται προς τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθήνας μέσω του Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος. 2 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά ΠΟΛ 1073/2012: Π. 1073: Κοινοποίηση ΥΑ 2/61546/0020/11 για τροποποίηση ΚΑΕ και διευκρινίσεις για βεβαιώσεις προστίμων άρθρων 51 και 52 του ν. 3691/08 (565788) Με την αριθμ. πρωτ. 2/61546/0020/15-9-2011 ΑΥΟ εγγράφηκε στον κώδικα κατάταξης εσόδων και εξόδων του κρατικού προϋπολογισμού ο νέος Κωδικός Αριθμός Εσόδων (ΚΑΕ) 3738 με την ονομασία «Πρόστιμα επιβαλλόμενα από τις δημόσιες αρχές για παραβάσεις σχετικές με την πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (άρθρα 51 και 52 του ν. 3691/2008). Συνεπώς, σε περίπτωση επιβολής προστίμων των άρθρων 51 και 52 του ν. 3691/2008, αυτά θα βεβαιώνονται πλέον στον ΚΑΕ 3738 και όχι στον ΚΑΕ 3739, «Λοιπά πρόστιμα και χρηματικές ποινές επιβαλλόμενες από δικαστήρια και δημόσιες γενικά αρχές», όπως προβλεπόταν πριν από τη δημιουργία του νέου κωδικού. ΠΟΛ 1196/2012: Π. 1196/12: Τροποποίηση ΠΟΛ 1067/11 περί αποστολής αναφορών σε Αρχή Καταπολέμησης Νομιμοποίησης Εσόδων (582060) Η παρούσα εγκύκλιος παρέχει νέες οδηγίες για την ορθή και ομοιόμορφη εφαρμογή των διατάξεων του ν. 3691/2008, όσον αφορά την υποχρέωση των υπόχρεων προσώπων του ν. 3691/2008 για αποστολή αναφορών στην Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και Ελέγχου των Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης. Πράξη Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας ΠΔΤΕ 2652/2012: Τροποποίηση Αποφάσεων της Επιτροπής Τραπεζικών και Πιστωτικών Θεμάτων (581954) Με την πράξη αυτή τροποποιείται η Απόφαση ΕΤΠΘ 281/5/17.3.2009 «Πρόληψη της χρησιμοποίησης των εποπτευομένων από την Τράπεζα της Ελλάδος πιστωτικών ιδρυμάτων και χρηματοπιστωτικών οργανισμών για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας» επισημαίνοντας τις ομάδες υψηλού κινδύνου για ξέπλυμα χρήματος και για φοροδιαφυγή. Συμπληρώνει επίσης την Απόφαση ΕΤΠΘ 285/6/9.7.2009 «Ενδεικτική τυπολογία ασυνήθιστων ή ύποπτων συναλλαγών κατά την έννοια των παραγράφων 13-14 του άρθρου 4 του ν. 3691/2008» παραθέτοντας όλες τις δυνητικά ύποπτες περιπτώσεις. Συμπληρωματική της παραπάνω ΠΔΤΕ είναι και η παρακάτω Πολυγραφημένη Υπουργική Εγκύκλιος (ΠΟΛ) ΠΟΛ 1185/2013: Π. 1185: Ενδείξεις συναλλαγών ύποπτων νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (600082) Η εγκύκλιος απευθύνεται στα υπόχρεα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που υπόκεινται στις υποχρεώσεις του ν. 3691/2008 «Πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και άλλες διατάξεις». Σκοπός της εγκυκλίου είναι η ενημέρωση των ανωτέρω προσώπων με την παρουσίαση ορισμένων ενδεικτικών περιπτώσεων ασυνήθιστων ή ύποπτων συναλλαγών ή δραστηριοτήτων που δύνανται να συνδέονται με απόπειρα ή διάπραξη των αδικημάτων της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Ως ύποπτη συναλλαγή ή δραστηριότητα νοείται (παρ. 13 άρθρου 4 του ν. 3691/2008, όπως ισχύει) η συναλλαγή ή οι συναλλαγές ή δραστηριότητες από τις οποίες εκτιμάται ότι προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις ή υπόνοιες για πιθανή απόπειρα ή διάπραξη των αδικημάτων του άρθρου 2 του ν. 3691/2008 ή για την εμπλοκή του συναλλασσόμενου ή του πραγματικού δικαιούχου σε εγκληματικές δραστηριότητες. 3 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Ως ασυνήθης συναλλαγή ή δραστηριότητα νοείται (παρ. 14 άρθρου 4 του ν. 3691/2008, όπως ισχύει) η συναλλαγή ή οι συναλλαγές ή δραστηριότητες που δεν συνάδουν με τη συναλλακτική, επιχειρηματική ή επαγγελματική συμπεριφορά του συναλλασσόμενου ή του πραγματικού δικαιούχου ή με την οικονομική τους επιφάνεια ή που δεν έχουν προφανή σκοπό ή κίνητρο οικονομικής, επαγγελματικής ή προσωπικής φύσεως. Παρατίθενται ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα συναλλαγών που μπορεί να θεωρηθούν ύποπτες ή ασυνήθεις. Υπουργική Απόφαση για λοιμώδη νοσήματα ΥΑ Γ.Υ//2012 (ΥΑ Γ.Υ. 39α ΦΕΚ΄ Β΄ 1002/2012): Ρυθμίσεις που αφορούν τον περιορισμό διάδοσης Λοιμωδών Νοσημάτων (βλ. ΥΑ οικ. 62752) (Β 1652/13) (568615) Στο άρθρο 1 ορίζονται τα λοιμώδη νοσήματα που θεωρούνται επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, όπως αυτά ορίζονται είτε ρητώς από το ΚΕΕΛΠΝΟ είτε με παραπομπή σε ισχύουσες ρυθμίσεις Διεθνών Κανονισμών Υγείας που αποδέχεται η χώρα μας (όπως ο Διεθνής Υγειονομικός Κανονισμός − International Health Regulations), καθώς και τα λοιμώδη νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Τα νοσήματα αυτά είναι: α) όσα απαιτούν για τον περιορισμό της μετάδοσής τους απομόνωση ή περιορισμό (καραντίνα) και β) μεταδοτικά νοσήματα που αποτελούν ιατρικό επείγον σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας WHO, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) και το Αμερικάνικο Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (CDC). Στον κατάλογο όλων των ανωτέρω νοσημάτων μπορεί να προστίθενται ή να αφαιρούνται νοσήματα από τον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μετά από εισήγηση του ΚΕΕΛΠΝΟ. Για τα νοσήματα της παραγράφου β) καθιερώνεται έλεγχος των μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και των αιτούντων άσυλο. Ειδικά για το HIV, HBV, HCV προβλέπεται ειδικός έλεγχος για τα άτομα που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών καθώς και για τα εκδιδόμενα άτομα που στερούνται του προβλεπόμενου βιβλιαρίου υγείας. Για τα άτομα αυτά, καθώς και για τους πληθυσμούς μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, προβλέπεται η εκπόνηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων. Το άρθρο αυτό ορίζει επίσης τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του ΚΕΕΛΠΝΟ. Το άρθρο 2 αφορά την εργασία και ορίζει τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και των αρμοδίων γιατρών σχετικά με λήψη προληπτικών μέτρων για τη μετάδοση των μολυσματικών ασθενειών. Το άρθρο απαγορεύει την απασχόληση εργαζομένων που δεν είναι εφοδιασμένοι με το πιστοποιητικό υγείας, καθώς και την απασχόληση μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Αρμόδια όργανα για τον έλεγχο των διατάξεων της Υπουργικής Απόφασης είναι η Ελληνική Αστυνομία, η Δημοτική Αστυνομία, η Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφερειακής Ενότητας, η Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Λειτουργίας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και κάθε άλλη αρμόδια αρχή, όπως το Σώμα Επιθεωρητών Υγείας και Πρόνοιας (ΣΕΥΥΠ), το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ), το ΣΔΟΕ και το ΚΕΕΛΠΝΟ σε συνεργασία ή και αυτόνομα. Το άρθρο 3 αφορά την ασφάλεια των χώρων διαβίωσης και τη διασφάλιση της υγείας των ενοίκων. 4 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά ΥΑ οικ.//2012 (ΥΑ οικ. 5298/178 ΦΕΚ Β΄ 1261/2012): Τροποποίηση ΥΑ 20537/752/10. Τριετές πρόγραμμα επιχορήγησης ασφαλιστικών εισφορών για πρόσληψη 2.300 ανέργων ΑμεΑ, αποφυλακισμένων κλπ. (568767) Η Υπουργική Απόφαση ορίζει τον υπολογισμό των ποσών επιχορήγησης για το ανωτέρω πρόγραμμα με βάση τις πραγματικές ακαθάριστες μηνιαίες αποδοχές των επιχορηγουμένων μέχρι του ύψους των 751,39 ευρώ α) για την πρόσληψη 2.300 ανέργων Ατόμων με Αναπηρίες (ΑμεΑ), Απεξαρτημένων από εξαρτησιογόνες ουσίες, Αποφυλακισμένων, Νεαρών Παραβατικών Ατόμων ή Νεαρών Ατόμων που βρίσκονται σε κοινωνικό κίνδυνο και β) για Πρόγραμμα Επιχορήγησης 50 θέσεων Εργονομικής Διευθέτησης του χώρου εργασίας για Άτομα με Αναπηρίες (ΑμεΑ). Τροποποίηση της Υπουργικής Απόφασης για το Κέντρο Τοξικομανών Κρατουμένων στον Ελεώνα Θηβών ΥΑ 143//2013 (ΥΑ 14332 οικ. ΦΕΚ Β΄ 553/2013): Τροποποίηση − κωδικοποίηση των YA 137061/02 και 96951/10 (Πιλοτική λειτουργία Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών) (592968) Τροποποιούνται και κωδικοποιούνται σε ενιαία απόφαση οι υφιστάμενες υπουργικές αποφάσεις υπ’ αριθμ. 137061/28-8-2002 (ΦΕΚ 1154 Β΄) και 96951/1-12-2010 (ΦΕΚ 1886 Β΄) σχετικά με την πιλοτική λειτουργία του Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών για τη σωματική και ψυχική απεξάρτηση και την κοινωνική επανένταξη των τοξικομανών και χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών κρατουμένων. Η κύρια τροποποίηση αφορά την πρώτη φάση του (τετραφασικού) θεραπευτικού προγράμματος και έχει ως εξής: Κατά την Α΄ φάση προετοιμασίας − κινητοποίησης του θεραπευτικού προγράμματος πραγματοποιείται σε ειδικά διαμορφωμένο, φυλασσόμενο χώρο του ΚΑΤΚΕΘ και συνίσταται στην προετοιμασία για την ένταξη στις αρχές και τα όρια του προγράμματος, στην κινητοποίηση − ευαισθητοποίηση των εγκλείστων χρηστών και στη δυνατότητα σωματικής απεξάρτησης χωρίς φαρμακευτική υποστήριξη. Ο ενδιαφερόμενος κρατούμενος που επιθυμεί να ενταχθεί στο θεραπευτικό πρόγραμμα του ΚΑΤΚΕΘ για να παρακολουθήσει την Α΄ φάση του προγράμματος υποβάλλει αίτηση προς τη Διεύθυνση του Καταστήματος Κράτησης όπου κρατείται, η οποία αξιολογείται από το Συμβούλιο της Φυλακής. Εφόσον πληρούνται οι απαραίτητες τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις, το Συμβούλιο με έκθεσή του διαβιβάζει την αίτηση στην Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών (ΚΕΜ) του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Η ΚΕΜ αποφασίζει, σύμφωνα με τις διατάξεις του Σωφρονιστικού Κώδικα, τη μεταγωγή του ενδιαφερόμενου κρατούμενου στο ΚΑΤΚΕΘ για να ενταχθεί στην Α΄ φάση του προγράμματος. Κατά τη διάρκεια παραμονής στην Α΄ φάση του προγράμματος, ο ενδιαφερόμενος κρατούμενος δεσμεύεται εγγράφως με γραπτή δήλωσή του ότι αποδέχεται: α) τοξικολογικούς ελέγχους που πιστοποιούν την αποχή του από τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, β) την ένταξή του σε εργασία με ευεργετικό υπολογισμό ημερών και γ) την αναστολή του δικαιώματος αδείας (τακτικής ή εκπαιδευτικής). Σημειώνεται ότι η εργασία στο πλαίσιο της Α΄ φάσης έχει θεραπευτικό χαρακτήρα και τα μέλη, λόγω της ιδιαιτερότητας της φάσης αυτής, μπορεί να τύχουν την εκ περιτροπής τοποθέτηση σε εργασία από το Πενταμελές Συμβούλιο Εργασίας Κρατουμένων του Καταστήματος. Στην Α΄ φάση τη θεραπευτική ευθύνη έχει η θεραπευτική oμάδα του ΚΑΤΚΕΘ (ΘΟΚ). Η διάρκεια παραμονής στην Α΄ φάση δεν δύναται να υπερβαίνει τους τέσσερις μήνες. Με τη συμπλήρωση δίμηνης παραμονής στην Α΄ φάση ο ενδιαφερόμενος κρατούμενος δύναται να υποβάλει αίτηση στην Επιτροπή Επιλογής για να μεταβεί στη Β΄ φάση του θεραπευτικού προγράμματος. Η αίτηση για μετάβαση στη Β΄ φάση εξετάζεται από την αρμόδια Επιτροπή Επιλογής. Η Επιτροπή Επιλογής αποτελείται από τους: α) Εισαγγελέα-Επόπτη του Καταστήματος ως πρόεδρο, β) Διευθυντή του Καταστήματος ως μέλος και γ) Προϊστάμενο του Θεραπευτικού Τμήματος ως μέλος. Η Επιτροπή αποφασίζει για τη μετάβαση του κρατούμενουθεραπευόμενου στη Β΄ φάση κατόπιν εισήγησης της ΘΟΚ και συνεκτίμησης των τυπικών και ουσιαστικών 5 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά κριτηρίων. Η εισήγηση της ΘΟΚ προς την Επιτροπή Επιλογής για τη μετάβαση του κρατούμενουθεραπευόμενου στη Β΄ φάση βασίζεται σε θεραπευτικά κριτήρια: κίνητρο, συμμετοχή, αλλαγή στάσης κατά την περίοδο συμμετοχής, αποχή από τη χρήση και την εν γένει ένταξή του στο θεραπευτικό πλαίσιο. Μετά την επιλογή για ένταξη στη Β΄ φάση ο κρατούμενος-θεραπευόμενος υπογράφει «θεραπευτικό συμβόλαιο», με το οποίο αποδέχεται τα όρια και τους κανόνες του θεραπευτικού προγράμματος. Σε περίπτωση δεύτερης απόρριψης της αίτησης για μετάβαση στη Β΄ φάση ο κρατούμενος-θεραπευόμενος αποπέμπεται και επαναμετάγεται άμεσα στο κατάστημα κράτησης από το οποίο προήλθε. Εάν το επιθυμεί, μπορεί με αίτησή του να ζητήσει την εκ νέου ένταξή του στο ΚΑΤΚΕΘ. Η επικοινωνία και το χρημάτιο ισχύουν όπως αυτά ορίζονται ρητά από τον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα. Στα μέλη της φάσης αυτής χορηγείται, κατόπιν αίτησής τους, βεβαίωση παρακολούθησης προγράμματος. Τυχόν πειθαρχικά παραπτώματα αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα και σε ειδικές περιπτώσεις, κατόπιν εισήγησης της ΘΟΚ, τίθεται ζήτημα αποπομπής. ΥΑ 2.2//2012 (ΥΑ 2.2250/οικ. 4.105 ΦΕΚ Β΄ 221/2012): Τήρηση Γενικού Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας ν. 4019/11 (Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα κλπ.) (563388) Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 1 του ν. 4019/2011 συνιστάται Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας, (εφεξής Γενικό Μητρώο), το οποίο είναι δημόσιο βιβλίο που τηρείται σε ηλεκτρονική μορφή. Το Μητρώο τηρείται στο Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας (εφεξής Τμήμα Μητρώου) της Διεύθυνσης Κοινωνικής Προστασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Σε αυτό εγγράφονται οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις και άλλοι Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας. Για την ένταξη ενός φορέα ή επιχείρησης στο Μητρώο βασικό ειδικό κριτήριο είναι η προώθηση της ένταξης στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού, όπως αυτές ορίζονται στο πεδίο α) της παρ. 4 του άρθρου 1 του ν. 4019/11. Προϋπόθεση για την πλήρωση του κριτηρίου (εφεξής κριτήριο απασχόλησης) είναι τουλάχιστον το 40% των εργαζομένων να ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Σε αυτές ανήκουν τα άτομα με αναπηρίες (σωματικές, ψυχικές, νοητικές, αισθητηριακές), άτομα εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες, οροθετικοί, φυλακισμένοι, αποφυλακισμένοι, ανήλικοι παραβάτες, με τα ακόλουθα δικαιολογητικά. Άτομα εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες: βεβαίωση από επίσημο φορέα ή άλλο θεσμοθετημένο για το σκοπό αυτό δημόσιο ή ιδιωτικό θεραπευτικό ίδρυμα (18 ΑΝΩ, ΚΕΘΕΑ ή από θεραπευτικές κοινότητες στις οποίες έχει χορηγηθεί η προβλεπόμενη άδεια λειτουργίας από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), από την οποία θα προκύπτει ότι ο εργαζόμενος είναι, ή διατέλεσε στο παρελθόν, χρήστης ναρκωτικών ή άλλων ουσιών. Οροθετικοί: βεβαίωση από δημόσιο νοσηλευτικό ίδρυμα ή αρμόδια υγειονομική υπηρεσία, από την οποία προκύπτει ότι ο εργαζόμενος είναι φορέας του ιού HIV. Φυλακισμένοι, αποφυλακισμένοι: βεβαίωση του Διευθυντή του Σωφρονιστικού καταστήματος, από την οποία προκύπτει ο εγκλεισμός του εργαζόμενου στο σωφρονιστικό κατάστημα, ή αποφυλακιστήριο. Ανήλικοι παραβάτες: απόφαση αρμόδιου Δικαστηρίου Ανηλίκων, από την οποία προκύπτει η επιβολή αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων, ή ο εγκλεισμός του ανήλικου σε κατάστημα κράτησης νέων. Ν. 4138/2013: Παράνομη υλοτομία / Αγροτικοί Συνεταιρισμοί / Ολυμπιακή/Τροποποίηση ΚΠολΔ / ΤΑΙΠΕΔ / Σχολές ΕΛΑΣ κλπ. (592050) Τροποποίηση του άρθρου 6 του ν. 3938/2011 (Α΄ 226) για τη διάθεση κατασχεμένων οχημάτων ως αντικειμένων λαθρεμπορίας, ως μέσων μεταφοράς ναρκωτικών ουσιών, λαθρεμπορευμάτων ή παράνομων μεταναστών ή ως μέσων παράνομης διακίνησης όπλων ή αρχαιοτήτων. 6 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 1.2.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/135725/11 ΦΕΚ Β΄ 710/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (570245) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Pfizer Fentadur 12μg/h, 25μg/h, 50μg/h,75μg/h και 100μg/h (Transdermal Patches με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/136860/11 ΦΕΚ Β΄ 710/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (570246) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Opiodur 12μg/h, 25μg/h, 50μg/h, 75μg/h και 100μg/h (Transdermal Patches με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/54202 ΦΕΚ Β 2024 2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (575494) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Buprenal-Viogen (δισκία 0,4mg/tab, 2mg/tab και 8mg/tab με δραστική ουσία Buprenorphine Hydrochloride) στον Πίνακα Δ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. Η διάθεση του εν λόγω προϊόντος θα γίνεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 22 του ν. 3459/2006. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/73933 ΦΕΚ Β΄ 3324/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (586037) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Dormiden PD.CSO.J.F. 1mg/vial, 2mg/vial, 5mg/vial (κόνις για παρασκευή πυκνού διαλύματος, για παρασκευή ενέσιμου διαλύματος ή διαλύματος προς έγχυση με δραστική ουσία Remifentanil Hydrochloride), το οποίο προορίζεται για νοσοκομειακή χρήση, στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/93492 ΦΕΚ Β 3324 2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (586018) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Tropium (ενέσιμο διάλυμα 100mg/2ml με δραστική ουσία Tramadol Hydrochloride)) στον Πίνακα Δ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/68107 ΦΕΚ Β΄ 3324/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του Ν.3459/2006 περί ναρκωτικών (586017) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Durfenta (Transdermal Patch μg/h, 25μg/h,50μg/h, 75μg/h, 100μg/h με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/64061 ΦΕΚ Β΄ 3324/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (586016) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Lavifent (Transdermal Patch 25μg/h, 50μg/h,100Mg/h με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. 7 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/54202 ΦΕΚ Β΄ 2024/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (575494) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Buprenal-Viogen (δισκία 0,4mg/tab, 2mg/tab και 8mg/tab με δραστική ουσία Buprenorphine Hydrochloride) στον Πίνακα Δ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. Η διάθεση του εν λόγω προϊόντος θα γίνεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 22 του ν. 3459/2006. 1.3 ΔΑΠΑΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Πίνακας 1.1: Κατανομή δαπανών ΟΚΑΝΑ (2009-2012) 2009 € 2010 € 2011 € 2012 € 6.146.371 14.836.230 4.043.606 3.926.017 354.800 58.680 549.234 322.165 Πρόληψη Συγχρηματοδότηση Κέντρων Πρόληψης Εκπαίδευση / υποστήριξη Μισθοδοσία προσωπικού 668.382 588.626 Έρευνα Σύνολο — 6.814.753 15.424.856 4.947.640 4.306.862 Μισθοδοσία προσωπικού 18.236.516 16.367.382 16.627.455 14.136.376 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 8.522.640 7.353.349 10.799.851 12.939.181 Σύνολο 26.759.156 23.720.731 27.427.306 27.075.557 Μισθοδοσία προσωπικού 476.288 374.868 340.081 289.842 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 167.921 163.067 268.644 103.126 Σύνολο 644.209 537.935 608.725 392.968 1.396.394 1.193.148 959.287 448.142 383.859 392.092 350.012 217.054 1.780.253 1.585.240 1.309.299 665.196 2.836.611 2.427.355 2.299.723 1.858.528 604.006 583.294 717.428 666.419 3.440.617 3.010.649 3.017.151 2.524.947 Μισθοδοσία προσωπικού 523.680 425.695 321.316 261.578 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 146.225 108.545 147.962 153.351 Σύνολο 669.905 534.240 469.278 414.929 Πρόγραμμα Υποκατάστασης Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας Μονάδες Εφήβων (Αθήνα, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Ρέθυμνο) Μισθοδοσία προσωπικού Έξοδα στέγασης και λειτουργίας Σύνολο Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) Μισθοδοσία προσωπικού Έξοδα στέγασης και λειτουργίας Σύνολο Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης Εξειδικευμένα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) 8 Μισθοδοσία προσωπικού 413.028 318.353 434.697 192.254 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 300.396 277.356 300.301 173.638 Σύνολο 713.424 595.709 734.998 365.892 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 2009 € 2010 € 2011 € 2012 € Μισθοδοσία προσωπικού 3.601.702 3.050.339 3.002.537 2.232.404 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 1.936.318 2.604.323 1.170.059 1.638.477 Σύνολο 5.538.020 5.654.662 4.172.596 3.870.881 771.401 458.729 43.458.394 40.075.961 Κεντρική Διοίκηση Επιχορηγήσεις φορέων μέσω ΥΥΚΑ 573.881 Σύνολο 46.934.218 51.064.022 Χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ 248.167 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 40.324.127 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, 2010-2013) Πίνακας 1.2: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2009-2012) 2009 € 2010 € 2011 € 2012 € Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση 192.515 139.565 155.522 95.100 Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 206.670 140.031 111.403 99.095 Στην Κοινότητα 347.857 293.409 255.338 198.100 Εποπτεία –Υποστήριξη – Ενημέρωση 252.397 247.869 185.213 296.900 Σύνολο 999.439 820.874 707.476 689.195 3.622.980 3.065.329 2.833.549 2.288.216 Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων 617.208 592.335 451.313 378.393 Προγράμματα Άμεσης Πρόσβασης 352.694 387.340 392.950 756.800 Πρόγραμμα Προσέγγισης Χρηστών στο Δρόμο 527.052 441.121 392.173 283.275 Τηλεφωνική Γραμμή SOS (Θεσσαλονίκη) 200.643 176.372 114.076 101.152 5.320.577 4.662.497 4.184.061 3.807.836 51.159 15.781 1.439 395 1.589.303 967.161 735.285 980.116 Προγράμματα Απεξάρτησης Κρατουμένων 654.257 510.458 630.161 475.372 Κέντρα Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων 542.865 782.378 973.304 726.923 48.629 48.877 38.416 52.947 2.886.213 2.324.655 2.378.605 2.235.753 Πρόληψη Μείωση της βλάβης – Κινητοποίηση Μείωση της βλάβης – Κινητοποίηση Συμβουλευτικά Κέντρα Σύνολο Παρεμβάσεις στο Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης Συμβουλευτικό Κέντρο στα Δικαστήρια Ανηλίκων Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων Πρόγραμμα Οικογενειακής Υποστήριξης Σύνολο 9 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 2009 € 2010 € 2011 € 2012 € Προγράμματα Απεξάρτησης Διαμονής Ενηλίκων 3.700.220 4.060.276 2.896.055 2.447.569 Προγράμματα Απεξάρτησης ΗμερήσιαςΦροντίδας Ενηλίκων 1.753.967 1.246.143 1.199.138 1.016.393 Προγράμματα Απεξάρτησης Ημερήσιας Φροντίδας Εφήβων – Νεαρών Ενηλίκων 1.230.006 1.492.955 1.632.017 1.356.795 858.839 – – – 7.543.032 6.799.374 5.727.210 4.820.757 Κέντρο για Μετανάστες και Πρόσφυγες 488.806 731.047 401.190 339.402 Μονάδα Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια 305.374 290.661 338.421 319.853 Ειδική Μονάδα Απεξάρτησης για Εξαρτημένους Γονείς 106.578 100.436 107.181 77.680 Σύνολο 900.758 1.122.144 846.792 736.935 1.545.251 1.733.860 1.529.661 1.315.434 Θεραπεία Μονάδες εφήβων Σύνολο Υπηρεσίες για Ειδικούς Πληθυσμούς Κοινωνική Επανένταξη Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης Επαγγελματική Κατάρτιση / Εκπαίδευση Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης 343.071 251.109 298.932 342.212 Παραγωγικές Μονάδες (Λιθογραφείο, Ξυλουργείο, Κεραμική, Αγρόκτημα) 3.461.776 3.004.093 2.912.188 2.328.324 Μεταβατικά Σχολεία 1.221.475 930.000 1.045.558 910.494 Σύνολο 5.026.322 4.185.202 4.256.678 3.581.030 1.819.197 1.460.974 1.367.499 1.031.585 900.036 672.469 556.436 510.748 Έρευνα / Αξιολόγηση 1.502.499 1.123.711 872.720 457.437 Διοικητική Υποστήριξη 1.875.087 1.643.640 1.198.512 1.020.955 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 30.318.411 26.549.400 23.625.650 20.207.665 Θεραπεία Οικογένειας Κέντρα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας Εκπαίδευση Επαγγελματιών Υγείας ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ, 2010-2013 Πίνακας 1.3: Δαπάνες 18 ΑΝΩ (2010-2012) 2010 Μισθοδοσία 2011 2012 € € € 7.958.257 7.815.323 6.138.435 Λειτουργικές Δαπάνες 2.912.128 2.708.277 2.387.268 Σύνολο 10.870.385 10.523.600 8.525.703 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2011-2013) 10 Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Πίνακας 1.4: Δαπάνες Υπηρεσιών Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (2010-2012) Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ Σύνολο 2010 2011 € € 3.457.544 2.739.283 2012 2.239.563 894.808 857.424 338.804 4.352.352 3.596.707 2.578.367 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2011-2013) To 2012 οι δαπάνες του OKANA εμφανίζονται μειωμένες κατά 15% και 8% σε σύγκριση με αυτές του 2009 και του 2011, αντίστοιχα. Οι δαπάνες του ΚΕΘΕΑ μειώθηκαν κατά 33% και 15% σε σχέση με το 2009 και το 2011, αντίστοιχα (Πίνακες 1.1 και 1.2). Το ποσοστό της μισθοδοσίας του ΟΚΑΝΑ μειώθηκε από 60% του συνόλου των δαπανών το 2009 σε 49% το 2012. Η μισθοδοσία στο ΚΕΘΕΑ καταλαμβάνει σταθερά το 68% των συνολικών δαπανών από το 2009 (ΚΕΘΕΑ 2010, 2011, 2012). Το πρόγραμμα 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής μείωσε τις δαπάνες κατά 22% το 2012 σε σύγκριση με το 2010. Στα δύο αυτά χρόνια η μισθοδοσία μειώθηκε κατά 23% (Πίνακας 1.3). Στα τμήματα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, ΙΑΝΟΣ και ΑΡΓΩ εμφανίζεται μια συνολική μείωση κατά 41% μεταξύ των ετών 2010 και 2012 (Πίνακας 1.4). 1.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Οι βασικές προβλέψεις του πρόσφατου νόμου για τα ναρκωτικά (4139/13) είναι: α) η ολοκληρωμένη (ποινική και θεραπευτική) αντιμετώπιση των εξαρτημένων, στους οποίους δίνεται η δυνατότητα της ένταξης σε θεραπεία αντί (ή κατά τη διάρκεια) του εγκλεισμού και β) η θεσμοθέτηση ενός νέου συντονιστικού σχήματος. Το συντονιστικό αυτό σχήμα αποτελείται από την Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών, η οποία εκπονεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης με επικεφαλής την Εθνική Συντονίστρια για τα Ναρκωτικά και στην ανώτερη βαθμίδα τη Διυπουργική Επιτροπή για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών, η οποία εγκρίνει την εθνική στρατηγική για τα ναρκωτικά και της οποίας ηγείται ο Πρωθυπουργός. Το πρώτο εξάμηνο του 2014 η Ελλάδα έχει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιο συγκεκριμένα όσον αφορά τον τομέα των ναρκωτικών εφαρμόζει ένα καθορισμένο πρόγραμμα πάγιων δράσεων και πρωτοβουλιών. Οι φορείς μείωσης της ζήτησης, οι οποίοι είχαν σημαντική περικοπή στις δαπάνες τους το 2011 σε σχέση με το 2012, εμφανίζουν το 2012 περαιτέρω μείωση στους απολογισμούς τους. Μανίνα Τερζίδου 11 Κεφάλαιο 1 12 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς 2.1 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Τα πιο πρόσφατα στοιχεία σχετικά με τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα εφήβων αφορούν το 2011 (ανακοινώθηκαν το 2012) και συλλέχθηκαν στο πλαίσιο έρευνας του ΕΠΙΨΥ με τίτλο «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών». Η έρευνα υλοποιείται ανά τετραετία και αποτελεί το ελληνικό σκέλος του Ευρωπαϊκού Προγράμματος European School Survey on Alcohol & Other Drugs (Έρευνα ESPAD, βλ. www.espad.org και www.epipsi.gr). Η έρευνα του 2011 πραγματοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ και τη συμμετοχή των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στις αρχές του 2014 θα υλοποιηθεί από το ΕΠΙΨΥ το ελληνικό σκέλος του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (HBSC, www.hbs.org). Η έρευνα επαναλαμβάνεται ανά τετραετία, έχει ως τίτλο «Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων» και διερευνά μεταξύ άλλων τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους 15χρονους μαθητές. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο γενικό πληθυσμό (ηλικίες 15-64 ετών) που παρουσιάζονται εδώ συλλέχθηκαν από το ΕΠΙΨΥ το 2004. Το ΕΚΤΕΠΝ επισημαίνει για μία ακόμα φορά την ανάγκη για άμεση επανάληψη έρευνας στην Ελλάδα που να διερευνά το πρόβλημα της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του γενικού πληθυσμού. 2.2 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο γενικό πληθυσμό προέρχονται από την έρευνα του ΕΠΙΨΥ «Πανελλήνια έρευνα στο γενικό πληθυσμό για την ψυχοκοινωνική υγεία και τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών», η οποία υλοποιήθηκε το 2004 (n = 4.774, 12-64 ετών, προσωπική συνέντευξη στο νοικοκυριό). Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, σχεδόν ένα στα 11 άτομα ηλικίας 15-64 ετών (9% του δείγματος, περίπου 670.000 άτομα του πληθυσμού ηλικίας 12-64) ανέφεραν χρήση παράνομης ουσίας (κυρίως κάνναβης) έστω και μία φορά στη ζωή, 4% δοκίμασαν 1-2 φορές, ενώ το 5% επανέλαβαν τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές. Χρήση τους τελευταίους 12 μήνες ανέφεραν το 2% των ερωτωμένων και χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες το 1%. Τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης παρατηρήθηκαν στους άνδρες (13%, έναντι 4% των γυναικών), στις ηλικιακές ομάδες 25-34, 18-24 και 35-44 ετών (περίπου12%), στα άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (15%) και στην Αθήνα (12%), έναντι της Θεσσαλονίκης (8%) και των λοιπών αστικών περιοχών (7%) (για πλήρη στοιχεία βλ. Κοκκέβη κ.ά. 2007). 2.3 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ-ΜΑΘΗΤΕΣ Πρόσφατα στοιχεία (έτος 2011) για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο μαθητικό πληθυσμό είναι διαθέσιμα από την έρευνα του ΕΠΙΨΥ «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών». Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2011 με τη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ και τη συμμετοχή των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στην έρευνα συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα περίπου 37.000 μαθητών ηλικίας 13-19 ετών από συνολικά 676 σχολεία της χώρας. Αναλυτικά, τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται σε Έκθεση του ΕΠΙΨΥ (ΕΠΙΨΥ 2012) στη σχετική ιστοσελίδα του ΕΠΙΨΥ (http://www.epipsi.gr/Tekmiriosi/epid/Epidimiologikes_erevnes/espadgr.php. 13 Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.1: Χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή ανέφερε το 2011σχεδόν ένας στους 6 μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (15,3%). Η κάνναβη (13,4%) και οι εισπνεόμενες ουσίες (14,1%) είναι οι ουσίες που αναφέρονται συχνότερα από τους μαθητές. Η χρήση των άλλων ουσιών δεν ξεπερνά το 3% το 2011. Διπλάσιο ποσοστό αγοριών (21,1%) από ό,τι κοριτσιών (9,4%) αναφέρουν χρήση ουσιών. Σημαντικές διαφορές στα φύλα χαρακτηρίζουν όλες τις παράνομες ουσίες. Με την ηλικία αυξάνεται το ποσοστό των μαθητών που αναφέρουν χρήση: αναφέρουν χρήση παράνομων ουσιών το 7,4% των 15χρονων, ενώ το ποσοστό αυτό τριπλασιάζεται στην ηλικία των 18 ετών (21,9%). Σημειώνεται ότι το 40,2% των 19χρονων που βρίσκονται ακόμα στο σχολείο αναφέρουν χρήση παράνομων ουσιών, αν και το δείγμα των μαθητών αυτής της ηλικίας δεν είναι αντιπροσωπευτικό για το σύνολο της χώρας. Ποσοστό 1,7% των 13-14χρονων μαθητών ανέφεραν χρήση κάνναβης έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή (δεν φαίνεται σε Πίνακα). Η επικράτηση της χρήσης είναι υψηλότερη στην Αθήνα (19,3%) και στη Θεσσαλονίκη (19,4%), συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας (12,0%). Πίνακας 2.1: Χρήση ουσιών στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών, ανά φύλο, ηλικία και γεωγραφικό στρώμα (%, Έρευνα ESPAD 2011) Φύλο Σύνολο (15-19 ετών) Ηλικία (έτη) Γεωγραφική περιοχή Αγόρια Κορίτσια 15 16 17 18 19 Αθήνα Θεσσαλ ονίκη Λοιπές περιοχές n=23.301 n=11.671 n=11.630 n=5.833 n=5.915 n=5.356 n=4.599 n=1.098 n=3.359 n=1.027 n=18.915 Οποιαδήποτε παράνομη ουσία 1 15,3 21,1 9,4 7,4 10,9 14,9 21,9 40,2 19,3 19,4 12,0 Κάνναβη 13,4 18,3 8,3 4,9 8,4 13,5 20,7 37,6 17,7 18,2 9,7 Εισπνεόμενα 14,1 15,7 12,4 12,0 14,4 14,7 14,6 15,9 15,0 16,5 13,0 Έκσταση 2,4 3,6 1,0 2,1 1,7 1,9 2,6 8,1 2,4 1,8 2,4 Αμφεταμίνες 2,1 3,1 1,1 2,0 2,0 1,5 2,2 5,5 1,8 1,8 2,4 Κοκαΐνη 2,5 3,9 1,0 1,7 1,5 2,0 3,0 11,1 2,7 2,9 2,3 Κρακ 1,7 2,7 0,7 1,8 1,1 1,4 1,8 4,8 1,9 1,3 1,6 LSD 2,5 3,9 1,1 2,0 1,7 2,1 2,8 9,2 3,0 3,0 2,2 «Μαγικά μανιτάρια» 2,4 3,6 1,2 2,1 1,9 1,9 2,5 8,2 2,9 2,2 2,2 GHB 0,9 1,4 0,4 1,0 0,6 0,7 0,9 2,2 0,8 0,7 1,0 Ηρωίνη 1,3 2,0 0,6 1,5 1,0 1,0 1,2 3,1 1,1 0,8 1,4 Ηρεμιστικά ή υπνωτικά2 9,3 9,4 9,2 10,1 9,3 8,9 7,9 14,3 8,6 13,4 9,0 Αναβολικά 2,6 4,2 0,9 2,3 2,4 2,5 2,6 5,0 2,3 2,5 2,8 1 Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη, κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, «μαγικά μανιτάρια» και GHB. 2 Μη ιατρική χρήση. ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011) 14 Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Ειδικά για την κάνναβη, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.2: Οι δύο στους 3 εφήβους που ανέφεραν χρήση κάνναβης έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή έκαναν χρήση της ουσίας κατά τους 12 τελευταίους μήνες πριν από την έρευνα (πρόσφατη χρήση), ένας στους 3 έκανε χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες. Ειδικότερα, 10,4% των μαθητών ηλικίας 15-19 ετών ανέφεραν το 2011 χρήση κάνναβης τους 12 τελευταίους μήνες, 6,3% ανέφεραν χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες. Η αναλογία αγοριών / κοριτσιών είναι περίπου δύο προς ένα για τη χρήση τον τελευταίο χρόνο (14,3% και 6,4%, για τα αγόρια και τα κορίτσια, αντίστοιχα) και σχεδόν τρία προς ένα για τη χρήση τον τελευταίο μήνα (9,1% και 3,3%, αντίστοιχα). Τα ποσοστά πρόσφατης χρήσης κάνναβης αυξάνονται σημαντικά με την ηλικία. Τέλος, διπλάσιο ποσοστό μαθητών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αναφέρουν πρόσφατη χρήση συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές. Το ποσοστό των μαθητών που έχουν επαναλάβει τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τη ζωή (7,8%) είναι υψηλότερο από εκείνων που έχουν μόνο δοκιμάσει την ουσία 1-2 φορές (5,6%). Τα αγόρια έχουν επαναλάβει τη χρήση κάνναβης σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τα κορίτσια (11,1% και 4,4%, αντίστοιχα). Οι έφηβοι μαθητές σε σχολεία των Αθηνών και Θεσσαλονίκης αναφέρουν επανάληψη της χρήσης κάνναβης σε υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές (10,6%, 11,1% και 5,4%, αντίστοιχα) (Πίνακας 2.2). Πίνακας 2.2: Επικράτηση της χρήσης κάνναβης στους μαθητές 15-19 ετών, ανά περίοδο και συχνότητα χρήσης, ανά φύλο, ηλικία και γεωγραφικό στρώμα (%,Έρευνα ESPAD 2011) Σύνολο (15-19 ετών) Φύλο Ηλικία (έτη) Γεωγραφική περιοχή Αγόρια Κορίτσια 15 16 17 18 19 Αθήνα Θεσσαλονίκη Λοιπές περιοχές n=23.301 n=11.671 n=11.630 n=5.833 n=5.915 n=5.356 n=4.599 n=1.098 n=3.359 n=1.027 n=18.915 Κάνναβη (τελ. 12 μήνες) 10,4 14,3 6,4 3,8 6,9 10,8 16,4 25,0 13,9 13,7 7,5 Κάνναβη (τελ. 30 ημέρες) 6,3 9,1 3,3 2,4 4,0 6,3 9,7 17,4 8,7 7,8 4,4 Κάνναβη 1-2 φορές σε όλη τη ζωή 5,6 7,2 3,9 2,5 4,4 5,8 8,1 11,2 7,1 7,1 4,3 Κάνναβη, ≥3 φορές σε όλη τη ζωή 7,8 11,1 4,4 2,5 4,0 7,7 12,6 26,4 10,6 11,1 5,4 ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011) Στις περιφέρειες της Αττικής και της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παρατηρούνται τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης παράνομων ουσιών στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών – σε Ήπειρο, Δυτική Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία και Στερεά Ελλάδα παρατηρούνται τα χαμηλότερα. Οι νομοί Ροδόπης (21,4%), Αττικής (19,2%) και Θεσσαλονίκης (19,0%) συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά παράνομης χρήσης – στους νομούς Πρεβέζης (6,9%), Γρεβενών (7,2%), και Ευβοίας (7,9%) παρατηρούνται τα χαμηλότερα ποσοστά (Χάρτης 2.1). 15 Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Χάρτης 2.1: Ποσοστό χρήσης οποιασδήποτε παράνομης ουσίας (≥1 φορά σε όλη τη ζωή) στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών, ανά νομό (Έρευνα ESPAD 2011) ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011) Διαχρονικά, σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε κατά την 4ετία 2007-2011 στην επικράτηση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (Πίνακας 2.3). Οι αυξήσεις αφορούν: τη χρήση «οποιασδήποτε παράνομης ουσίας», για το σύνολο των μαθητών και μόνο για τους 18χρονους και τους μαθητές σχολείων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης την κάνναβη, για το σύνολο των μαθητών και για όλες ξεχωριστά τις ηλικιακές ομάδες πλην 15χρονων και 16χρονων τις εισπνεόμενες ουσίες, για το σύνολο των μαθητών και για όλες ξεχωριστά τις ηλικιακές ομάδες πλην 15χρονων τα «μαγικά μανιτάρια», μόνο για τους 15χρονους, τα κορίτσια και τους μαθητές σχολείων των Αθηνών 16 Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Πίνακας 2.3: Διαχρονικές τάσεις στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές 15-19 ετών, ανά ουσία χρήσης (Έρευνα Μαθητικού 1984, 1993, 1998 και Έρευνα ESPAD 2003, 2007, 2011) 1984 1993 1998 2003 2007 2011 n=10.799 n=10.543 n=8.554 n=8.453 n=10.386 n=23.301 Οποιαδήποτε παράνομη ουσία 1 6,0 6,0 13,7 10,1 12,0 15,3 Κάνναβη 3,8 4,6 12,6 9,5 9,5 13,4 Εισπνεόμενα μ.δ.2 6,5 13,8 13,0 9,5 14,1 Αναβολικά μ.δ. μ.δ. μ.δ. μ.δ. μ.δ. 2,6 LSD 1,1 1,3 3,0 1,6 2,4 2,5 Κοκαΐνη 1,5 1,0 2,0 1,5 2,2 2,5 «Μαγικά» μανιτάρια μ.δ. μ.δ. μ.δ. 0,8 1,8 2,4 Έκσταση μ.δ. μ.δ. 2,1 2,0 2,7 2,4 Αμφεταμίνες μ.δ. μ.δ. μ.δ. 0,4 2,7 2,1 Κρακ μ.δ. 0,5 1,0 0,6 1,9 1,7 Ηρωίνη 0,5 0,7 1,1 0,8 1,3 1,3 GHB μ.δ. μ.δ. μ.δ. 0,2 1,0 0,9 Ηρεμιστικά ή υπνωτικά3 11,2 8,2 8,5 3,9 5,0 9,3 Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη, κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, «μαγικά μανιτάρια» και GHB. 2 Μ.δ.: Μη διαθέσιμα στοιχεία. 3 Μη ιατρική χρήση. 1 ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα Μαθητικού / ESPAD) Επιπλέον, ειδικά για την κάνναβη, σημαντικές αυξήσεις παρατηρήθηκαν κατά την 4ετία 2007-2011 στα ποσοστά: της χρήσης κατά τις 30 τελευταίες ημέρες (Γράφημα 2.1), για το σύνολο των μαθητών και μεταξύ των ηλικιακών ομάδων μόνο στους 18χρονους και 19χρονους της επαναλαμβανόμενης χρήσης (όχι ωστόσο στους 15χρονους και στους 16χρονους) (δεν φαίνεται σε Γράφημα) 17 Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Γράφημα 2.1: Διαχρονικές τάσεις στη χρήση κάνναβης στους μαθητές 15-19 ετών, ανά περίοδο χρήσης (Έρευνα Μαθητικού 1984, 1993, 1998 και Έρευνα ESPAD 2003, 2007, 2011) ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Στοιχεία: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα Μαθητικού / ESPAD) Στην Ελλάδα παρατηρούνται σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά επικράτησης της χρήσης συγκριτικά με την πλειονότητα των χωρών για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία. Έτσι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ESPAD, που υλοποιείται ανά τετραετία και αφορά τους 16χρονους μαθητές, σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά στην επικράτηση της χρήσης όλων των τύπων εξαρτησιογόνων ουσιών παρατηρούνται στην Ελλάδα, αν συγκριθεί με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα (36 χώρες συμμετείχαν το 2011) (Γράφημα 2.2). Εξαίρεση αποτελούν οι εισπνεόμενες ουσίες και τα ηρεμιστικά / υπνωτικά φάρμακα (μη ιατρική χρήση), για τα οποία παρατηρούνται υψηλότερα ποσοστά επικράτησης στην Ελλάδα σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (Hibell et al. 2012). Γράφημα 2.2: Επικράτηση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα συγκριτικά με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο ερευνητικό πρόγραμμα ESPAD (2011) 1 Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη, κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, «μαγικά μανιτάρια» και GHB. ΠΗΓΗ: Hibell et al. 2012 (European School Population survey of Alcohol & other Drugs, ESPAD 2011) 18 Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς 2.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Αύξηση παρατηρήθηκε την τελευταία περίοδο (2007-2011) στα ποσοστά χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών (κυρίως κάνναβης) στους εφήβους ηλικίας 15-19 ετών στην Ελλάδα. Εάν αυτή η αύξηση αντανακλά μια σταθερή τάση προς την επέκταση της χρήσης παράνομων ουσιών σε μεγαλύτερο αριθμό εφήβων μαθητών, δεν μένει παρά να επιβεβαιωθεί από τα στοιχεία ερευνών που θα υλοποιηθούν από το ΕΠΙΨΥ το 2014 (HBSC/WHO) και το 2015 (ESPAD) στη χώρα μας. Ελλείψει στοιχείων για τα επίπεδα επικράτησης και τα χαρακτηριστικά της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στο γενικό πληθυσμό της χώρας, επείγει η άμεση επανάληψη πανελλήνιας έρευνας σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Το ΕΚΤΕΠΝ συγκεντρώνει και παρουσιάζει ετησίως τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία σχετικά με τη χρήση παράνομων ουσιών σε πανελλήνια αντιπροσωπευτικά δείγματα του γενικού και του μαθητικού πληθυσμού, καθώς και σε δείγματα ειδικών πληθυσμών στην Ελλάδα. Η συλλογή των στοιχείων πραγματοποιείται στο πλαίσιο της εφαρμογής του Δείκτη Επικράτησης της Χρήσης στον Πληθυσμό, ενός εκ των πέντε επιδημιολογικών δεικτών που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ προκειμένου να αποτυπώσει την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ελλάδα (βλ. www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_1_general-populationsurveys.php). Οι έρευνες σε αντιπροσωπευτικά, πιθανοθεωρητικά δείγματα του πληθυσμού βοηθούν στην εκτίμηση της έκτασης της χρήσης παράνομων ουσιών στη χώρα και παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τα πρότυπα χρήσης, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των χρηστών, τις αντιλήψεις για τους κινδύνους από τη χρήση και τη διαθεσιμότητα των ουσιών, καθώς και τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που συνδέονται με τη χρήση. Στοιχεία για το γενικό πληθυσμό παρέχονταν ανά τακτά σχεδόν χρονικά διαστήματα (ανά 5ετία) ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 μέσα από έρευνες που υλοποιούσε αρχικά η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια το ΕΠΙΨΥ. Η μεθοδολογία της πιο πρόσφατης έρευνας που υλοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ το 2004 ήταν σε πλήρη εναρμόνιση με τις προδιαγραφές που θέτει το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την υλοποίηση ερευνών (βλ. www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/gps), επιτρέποντας την ασφαλή σύγκριση της κατάστασης στην Ελλάδα με αυτήν των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό υλοποιούνται ανελλιπώς ήδη από το 1984, αρχικά από την Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια από το ΕΠΙΨΥ. Μάλιστα από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 οι έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό εναρμονίστηκαν με το μεθοδολογικό πρωτόκολλο της «Πανευρωπαϊκής έρευνας στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών» (Έρευνα ESPAD, βλ. www.espad.org και www.epipsi.gr) και διεξάγονται σταθερά ανά τετραετία. Επιπλέον, στην Ελλάδα υλοποιείται ανά τετραετία από το ΕΠΙΨΥ και η «Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές εφηβικής ηλικίας για συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία», του Διεθνούς Προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (Έρευνα HBSC/WHO), η οποία επίσης παρέχει στοιχεία σχετικά με την επικράτηση της χρήσης παράνομων ουσιών σε 15χρονους μαθητές (βλ. www.hbsc.org και www.epipsi.gr). Τάσος Φωτίου, Ελευθερία Καναβού 19 Κεφάλαιο 2 20 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις 3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 73 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας (εφεξής Κέντρα Πρόληψης), το οποίο λειτουργεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς. Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (εφεξής Υπουργείο Παιδείας), κατά κύριο λόγο μέσω της υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ). Επιπλέον, παρεμβάσεις πρόληψης πραγματοποιούν και άλλοι φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ., οι οποίοι μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνται και στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης. Στους φορείς αυτούς συμπεριλαμβάνονται: το ΚΕΘΕΑ (Δίκτυο Υπηρεσιών Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης) ως αυτοδιοικούμενο νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας δύο μη κυβερνητικοί φορείς (Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης και Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός) δύο κρατικοί φορείς (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ / ΨΝΑ και ΨΝΘ) μία εθελοντική οργάνωση (Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής) δύο φορείς της Εκκλησίας (Ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Οργανισμός ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας) Τα 73 Κέντρα Πρόληψης, όπως όλοι οι παραπάνω φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης των ουσιοεξαρτήσεων, παρουσιάζονται ανά περιφέρεια στο Παράρτημα Ι. Σε επίπεδο εθνικής πολιτικής, ο τομέας της πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών αναφέρεται στο νέο νόμο για τα ναρκωτικά (4139/2013), όπου περιγράφεται ένα γενικό πλαίσιο κατάρτισης και έγκρισης αντίστοιχων προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το νόμο, τα Κέντρα Πρόληψης αποτελούν τους εγκεκριμένους φορείς στον τομέα της πρόληψης, σύμφωνα με τους άξονες που καθορίζονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών. Επιπλέον, σύμφωνα με τη διαδικασία που περιγράφεται στο νόμο, φορείς που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στην πρόληψη καταρτίζουν σχετικό σχεδιασμό, τον οποίο υποβάλλουν για έγκριση στον υπουργό Υγείας. Επίσης, στο νέο νόμο για τα ναρκωτικά προβλέπεται η σύσταση συντονιστικής επιτροπής με αρμοδιότητα την εκπροσώπηση του Δικτύου των Κέντρων Πρόληψης, καθώς και των εγκεκριμένων οργανισμών ή φορέων που υλοποιούν το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά και καταρτίζουν προγράμματα πρόληψης, στην Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών και σε οποιαδήποτε άλλη αρχή. 21 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Το 2012 ιδρύθηκε το Κέντρο Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΑΦΑΙΑ, το οποίο αποτελεί το πέμπτο Κέντρο Πρόληψης του Δήμου Αθηναίων ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ, ενώ το 2013 ο ΟΚΑΝΑ προέβη στην ίδρυση Κέντρου Πρόληψης στη Δράμα. Με τη δημιουργία αυτών των δύο Κέντρων, ο αριθμός των Κέντρων Πρόληψης ανήλθε στα 73, καλύπτοντας τους 50 από τους 51 νομούς της χώρας. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια του 2012 ο ΟΚΑΝΑ προέβη στην ανανέωση των τριετών προγραμματισμών για τη συνέχιση της λειτουργίας είκοσι έξι (26) Κέντρων Πρόληψης. 3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Η πλειονότητα των παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα εντάσσεται στην καθολική πρόληψη. Σε γενικές γραμμές οι παρεμβάσεις δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της πρόληψης των επικίνδυνων συμπεριφορών και της προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας . Οι καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στοχεύουν στο νεανικό πληθυσμό. Υλοποιούνται είτε άμεσα σε παιδιά και νέους /-ες (π.χ. μαθητές, στρατευμένους) είτε σε άλλες ομάδες (π.χ. εκπαιδευτικούς, γονείς) που έρχονται σε επαφή με νέους. Στόχος είναι η αποφυγή ή η αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών με την παροχή των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων. Πρόκειται για παρεμβάσεις ευρείας κλίμακας, που πραγματοποιούνται χωρίς προηγουμένως να έχει γίνει έλεγχος για τη συμπεριφορά και το βαθμό επικινδυνότητας των συμμετεχόντων όσον αφορά τη χρήση ουσιών. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με βασικές έννοιες στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, βλ. Εγχειρίδιο για την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες γραμμές και σχεδιασμός παρεμβάσεων (ΕΚΤΕΠΝ 2011). Η ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης για το μαθητικό πληθυσμό υλοποιούνται σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά με διαφορές τόσο στο επίπεδο κάλυψης όσο και στο περιεχόμενό τους (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2010). Σύμφωνα με τις πρόσφατες Εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Κέντρου (2012, 2013), τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μικρή μεταστροφή προς την εφαρμογή στα σχολεία προσεγγίσεων που έχουν αξιολογηθεί θετικά (π.χ. ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων) και σταδιακή εγκατάλειψη δράσεων για τις οποίες δεν έχει τεκμηριωθεί η αποτελεσματικότητά τους (π.χ. αποκλειστική παροχή πληροφόρησης). 3.2.1 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Η υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα αποτελεί πάγια προτεραιότητα της πρόληψης στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο χάραξης πολιτικής όσο και σε επίπεδο παρεμβάσεων που υλοποιούνται. Στο πλαίσιο της έμφασης που δίνεται στην εφαρμογή παρεμβάσεων, τόσο άμεσα στους μαθητές όσο και έμμεσα στους εκπαιδευτικούς, όχι μόνο για την πρόληψη των εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και ευρύτερα, όσον αφορά την πρόληψη των εξαρτήσεων και την αγωγή υγείας, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης, εκτός από τις παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης παράνομων και νόμιμων ουσιών υλοποιούν παρεμβάσεις για την πρόληψη της επιθετικότητας, για το διαδίκτυο κτλ., καθώς και ευρύτερες παρεμβάσεις προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα κατά το σχολικό έτος 2011-2012 Τα τελευταία χρόνια δίνεται έμφαση στην εφαρμογή παρεμβάσεων, όχι μόνο για την πρόληψη των εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και ευρύτερα για την πρόληψη των εξαρτήσεων, της επιθετικότητας, και για την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας. Tο σχολικό έτος 2011-2012 ενισχύθηκε η δράση των Κέντρων / φορέων Πρόληψης στη σχολική κοινότητα, όπου υλοποιήθηκαν καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που απευθύνθηκαν σε πάνω από 42.850 μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ διοργανώθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια και συναντήσεις για πάνω από 5.200 εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, το σχολικό έτος 2011-2012 συνεχίστηκε η έμφαση που δίνεται από το Υπουργείο Παιδείας στην πρόληψη εξαρτησιογόνων ουσιών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, με την εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων ΑΥ. Σε προγράμματα ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας για την πρόληψη παράνομων και νόμιμων ουσιών συμμετείχαν πάνω από 28.300 μαθητές της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. 22 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Για την υλοποίηση των παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα χρησιμοποιούνται εξειδικευμένα εκπαιδευτικά υλικά / προγράμματα (για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010, 2011). Παρεμβάσεις πρόληψης σε βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς. Η δράση σε αυτή τη βαθμίδα περιλαμβάνει κυρίως την υλοποίηση σεμιναρίων για παιδαγωγούς με κυριότερο στόχο την ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου, καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους στα βασικά αναπτυξιακά στάδια και χαρακτηριστικά της προσχολικής ηλικίας και στην έννοια της πρόληψης και του ρόλου των παιδαγωγών σε αυτήν. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2011-2012 πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια, όπου συμμετείχαν 157 εκπαιδευτικοί από 50 βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς. Παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η πρόληψη σε μαθητές της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης περιλαμβάνει παρεμβάσεις οι οποίες είτε υλοποιούνται στο πλαίσιο των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας είτε σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης σε συνεργασία με σχολεία της περιοχής τους. Συγκεντρωτικά στοιχεία για την εφαρμογή παρεμβάσεων πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2011-2012 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.1. Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 3.1, το σχολικό έτος 2011-2012 η πλειονότητα των παρεμβάσεων που απευθύνθηκαν σε μαθητές αφορούσαν την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, ενώ μεγάλος αριθμός μαθητών συμμετείχαν σε παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης οινοπνευματωδών. Πίνακας 3.1: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2011-2012 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αριθμός σχολείων Αριθμός μαθητών Αριθμός σχολείων Αριθμός μαθητών Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών (Στοιχεία: Υπ. Παιδείας και Κέντρα / φορείς Πρόληψης) 112 3.045 718 25.508 Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης νόμιμων ουσιών (Στοιχεία: Υπ. Παιδείας και Κέντρα / φορείς Πρόληψης) 119 3.624 402 11.755 Παρεμβάσεις πρόληψης των εξαρτήσεων (Στοιχεία: Υπ. Παιδείας και Κέντρα / φορείς Πρόληψης) 22 1.096 60 4.244 Παρεμβάσεις πρόληψης της επιθετικότητας (Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης) 64 2.382 42 3.430 24 820 33 2.207 174 7.538 93 5.585 515 18.505 1.348 52.729 10.696 798.380 3.902 695.705 7,81 2,32 34,55 7,58 Παρεμβάσεις για το διαδίκτυο Παρεμβάσεις αγωγής υγείας (Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης) (Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης) ΣΥΝΟΛΟ Σχολικός πληθυσμός (Ελληνική Στατιστική Αρχή 2011) Ποσοστό υλοποίησης συνόλου καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης (χρήσης ναρκωτικών, οινοπνευματωδών, καπνίσματος, επιθετικότητας κτλ.) και αγωγής υγείας σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό της χώρας ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Η κάλυψη των παρεμβάσεων πρόληψης παρουσίασε αύξηση το σχολικό έτος 2011-2012 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, όπως φαίνεται από τον Πίνακα 3.1, κατά το σχολικό έτος 2011-2012 στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 2,32% των μαθητών από το 7,81% των σχολείων της χώρας συμμετείχαν 23 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση το σχολικό έτος 2011-2012 σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας συμμετείχε περίπου 1 στα 3 σχολεία της χώρας και το 7,58% των μαθητών. Το προηγούμενο σχολικό έτος (2010-2011) σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας συμμετείχε το 1,71% των μαθητών από το 3,82% των σχολείων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση είναι 5,92% και 25,44% (ΕΚΤΕΠΝ 2013). Παρεμβάσεις στο πλαίσιο της υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ Η υλοποίηση των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας ξεκίνησε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση κατά το σχολικό έτος 2000-2001 και επεκτάθηκε στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 2001-2002. Εκτός από την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, τα προγράμματα ΑΥ περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας, όπως για παράδειγμα διατροφή, διαφυλικές σχέσεις, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, διαπροσωπικές σχέσεις / ψυχική υγεία, κυκλοφοριακή αγωγή, στοματική υγιεινή κτλ. Η διάρκεια κάθε προγράμματος μπορεί να είναι από δύο έως έξι μήνες, ενώ η συχνότητα υλοποίησής τους είναι κατά κύριο λόγο μία ή δύο διδακτικές ώρες σε εβδομαδιαία βάση. Τα προγράμματα υλοποιούνται από εκπαιδευτικούς σε εθελοντική βάση και εκτός ωρολογίου προγράμματος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ενώ στην Πρωτοβάθμια πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης ή εντάσσονται στις δραστηριότητες της απογευματινής ζώνης του Ολοήμερου Σχολείου. Κάθε εκπαιδευτικός που επιλέγει να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα ΑΥ υποβάλλει το σχεδιασμό που έχει καταρτίσει σε συνεργασία με τον υπεύθυνο Αγωγής Υγείας και Περιβαλλοντικής Αγωγής της τοπικής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης στο αρμόδιο Τμήμα του Υπουργείου Παιδείας προς έγκριση. Σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, προαπαιτούμενο για την υλοποίηση προγραμμάτων ΑΥ είναι η αρχική κατάρτιση των εκπαιδευτικών στη θεματολογία και στις καινοτόμες μεθόδους που πρόκειται να εφαρμόσουν, ενώ παράλληλα χρειάζεται η υποστήριξή τους κατά τη διάρκεια υλοποίησής τους. Η εφαρμογή των προγραμμάτων ΑΥ αποσκοπεί στο να συμβάλει το σχολείο στην αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς των μαθητών με σκοπό την ενίσχυση της υπευθυνότητας, της αυτοπεποίθησης, της προσωπικότητας και της ικανότητας του μαθητή στο πλαίσιο της υιοθέτησης θετικών επιλογών και στάσεων ζωής. Στη βάση τού ότι μια απλή ενημέρωση δεν αρκεί, τα προγράμματα ΑΥ περιλαμβάνουν μεθόδους ενεργητικής και βιωματικής μάθησης, ενθαρρύνοντας την ενεργητική συμμετοχή των παιδιών και ενισχύοντας δεξιότητες όπως η λήψη αποφάσεων, η αξιολόγηση των συνεπειών από την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς κτλ. Η υλοποίηση των προγραμμάτων ΑΥ με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας βασίζεται στην εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών / προγραμμάτων για παρεμβάσεις πρόληψης (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010). Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των προγραμμάτων ΑΥ, το Υπουργείο Παιδείας συνεργάζεται με κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς φορείς σε επίπεδο εκπαίδευσης και υποστήριξης των εκπαιδευτικών, καθώς επίσης και στην υλοποίηση των προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, για τα προγράμματα ΑΥ σε θέματα ψυχικής υγείας / διαπροσωπικών σχέσεων και πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, σύμφωνα με την υπουργική απόφαση που εκδόθηκε το 2011 (ΦΕΚ Β΄/434/17.3.2011, αριθμ. απόφ. 24146/Γ7) και καθορίζει το πλαίσιο συνεργασίας του Υπουργείου Παιδείας με τα Κέντρα Πρόληψης, τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί που εμπλέκονται σε προγράμματα αυτής της θεματολογίας συνεργάζονται με τα Κέντρα Πρόληψης της περιοχής τους στο πλαίσιο της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα. 24 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Σε προγράμματα ΑΥ με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών που υλοποιήθηκαν κατά το σχολικό έτος 2011-2012 συμμετείχαν συνολικά 1.760 μαθητές από 71 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση συμμετείχαν 12.236 μαθητές από 523 σχολεία της βαθμίδας αυτής (Γράφημα 3.1). ΓΡΑΦΗΜΑ 3.1: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά τα σχολικά έτη 20002001 έως και 2011-2012 Σχολικό έτος 71 523 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 125 460 185 190 683 735 645 705 663 733 2009-2010 2008-2009 4.505 4.201 2007-2008 13.540 2006-2007 14.258 12.790 550 181 1.000 800 600 400 0 200 2003-2004 16.860 2002-2003 16.500 13.960 0 2000-2001 0 34.320 3.620 5.720 2001-2002 123 1.200 13.580 12.276 2004-2005 562 23.758 15.461 14.335 2005-2006 286 1.400 12.000 4.935 4.442 620 685 698 12.236 3.000 2010-2011 204 209 1.144 1.760 2011-2012 0 Αριθμός σχολείων (Ν) 2.460 10.000 20.000 30.000 40.000 Αριθμός μαθητών (Ν) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων) Όσον αφορά την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, τα τελευταία σχολικά έτη (από το 2008-2009 και μετά) παρατηρείται μειωμένη εφαρμογή προγραμμάτων ΑΥ με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών. Σε αυτή τη βαθμίδα φαίνεται ότι η δράση των σχολείων στην ΑΥ επικεντρώνεται σε άλλα θέματα και όχι στην πρόληψη της χρήσης, τόσο παράνομων όσο και νόμιμων (αλκοόλ και κάπνισμα) ουσιών (Γράφημα 3.2), αφού το 2,6% του συνόλου των προγραμμάτων ΑΥ αφορούσαν την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών. 25 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις ΓΡΑΦΗΜΑ 3.2: Συνολικός αριθμός προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας, ποσοστό προγραμμάτων για την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και προγραμμάτων για την πρόληψη της χρήσης νόμιμων (οινοπνευματώδη και κάπνισμα) ουσιών (2000-2001 έως και 2011-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων) Αντίθετα, στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση τα δύο τελευταία σχολικά έτη (2010-2011 και 2011-2012) αυξάνονται τα σχολεία και οι μαθητές που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη της χρήσης παράνομων και νόμιμων ουσιών. Επιπλέον, από το σύνολο των προγραμμάτων ΑΥ το 39,1% αφορούσε την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών (Γραφήματα 3.1 και 3.2). Να σημειωθεί ότι η αύξηση που παρουσιάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση τα δύο τελευταία σχολικά έτη (2010-2011 και 2011-2012) στα προγράμματα ΑΥ με θέμα την πρόληψη ναρκωτικών (το ίδιο παρατηρείται και στα προγράμματα ΑΥ για την πρόληψη της χρήσης νόμιμων ουσιών, βλ. Κεφάλαιο 11) απεικονίζει την προτεραιότητα που δόθηκε από το Υπουργείο Παιδείας στην πρόληψη εξαρτησιογόνων ουσιών σε αυτή τη βαθμίδα. Παρεμβάσεις των Κέντρων / φορέων Πρόληψης Τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης υλοποιούν παρεμβάσεις σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ύστερα από συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής τους. Στις παρεμβάσεις συμμετέχουν προαιρετικά οι μαθητές, οι συναντήσεις πραγματοποιούνται εντός ή εκτός του βασικού ωρολογίου προγράμματος, ενώ στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση πραγματοποιούνται συνήθως στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης. 26 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Σε αρκετές περιπτώσεις οι παρεμβάσεις που υλοποιούνται άμεσα από τα στελέχη πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης εντάσσονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της ενίσχυσης των προγραμμάτων ΑΥ, πέρα από την εκπαίδευση και την υποστήριξη των εκπαιδευτικών που προτίθενται να υλοποιήσουν ή υλοποιούν προγράμματα (βλ. επόμενη Ενότητα: Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης), τα σχολεία συνεργάζονται με τα κατά τόπους Κέντρα / φορείς Πρόληψης σε επίπεδο υλοποίησης των προγραμμάτων. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2011-2012, σύμφωνα με τα στοιχεία των Κέντρων / φορέων Πρόληψης σε παρεμβάσεις που υλοποίησαν τα στελέχη τους και εντάχθηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας συμμετείχαν 4.624 μαθητές από 103 σχολεία Πρωτοβάθμιας και 9.315 μαθητές από 139 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούν είτε βραχείες ενημερωτικές συναντήσεις είτε συναντήσεις βιωματικού χαρακτήρα με τους μαθητές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ΑΥ των εκπαιδευτικών του σχολείου. Όσον αφορά τις παρεμβάσεις που υλοποιούνται εκτός ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας, στοιχεία για το σχολικό έτος 2011-2012, σε παρεμβάσεις των Κέντρων / φορέων Πρόληψης συμμετείχαν συνολικά 13.995 μαθητές από 349 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 28.893 μαθητές από 428 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η δράση των Κέντρων / φορέων Πρόληψης παρουσίασε αύξηση στη σχολική κοινότητα, δεδομένου ότι η αντίστοιχη συμμετοχή σχολείων και μαθητών σε παρεμβάσεις που υλοποιούνται εκτός ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας το προηγούμενο σχολικό έτος ήταν 8.563 μαθητές από 252 σχολεία της Πρωτοβάθμιας και 16.343 μαθητές από 247 σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (ΕΚΤΕΠΝ 2013). Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των προγραμμάτων ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας, κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2011-2012, σύμφωνα με τα στοιχεία των Κέντρων / φορέων Πρόληψης σε σεμινάρια και συναντήσεις που διοργάνωσαν για την υποστήριξη των προγραμμάτων ΑΥ συμμετείχαν συνολικά 1.641 εκπαιδευτικοί από 680 σχολεία Πρωτοβάθμιας και 791 εκπαιδευτικοί από 246 σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Πίνακας 3.2). Επιπλέον, εκτός της συμμετοχής τους στην υποστήριξη των προγραμμάτων ΑΥ, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης πραγματοποιούν εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίησή τους σε θέματα πρόληψης και σε σχέση με το ρόλο του σχολείου και του εκπαιδευτικού στην πρόληψη, αλλά και την ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου, έτσι ώστε οι αρχές της πρόληψης να ενσωματωθούν στη σχολική ζωή. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2011-2012 συμμετείχαν 1.504 εκπαιδευτικοί από 526 σχολεία Πρωτοβάθμιας και 1.240 εκπαιδευτικοί από 400 σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Πίνακας 3.2). Πίνακας 3.2: Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις των Κέντρων / φορέων Πρόληψης για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2011-2012 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Αριθμός Αριθμός σχολείων εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αριθμός Αριθμός σχολείων εκπαιδευτικών Εκπαιδευτικά σεμινάρια για την υλοποίηση Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας 511 1.346 193 700 Συναντήσεις εποπτικού χαρακτήρα για την υλοποίηση Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας 169 295 53 91 Σύνολο σεμιναρίων και συναντήσεων για την υλοποίηση Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας 680 1.641 246 791 Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις εκτός πλαισίου Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας 526 1.504 400 1.240 1.206 3.145 646 2.031 ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 27 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Παρεμβάσεις στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης συνεργάζονται με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας και πραγματοποιούν παρεμβάσεις και στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση φοιτητών σε θέματα ουσιών και εξαρτήσεων, την απομυθοποίηση στερεοτύπων και την αλλαγή υπερτιμημένων αντιλήψεων όσον αφορά τη χρήση ουσιών από συνομηλίκους, καθώς και την επεξεργασία θεμάτων που απασχολούν τους νέους αυτής της ηλικίας (π.χ. διαχείριση άγχους). Κατά τη διάρκεια του 2012 συμμετείχαν σε παρεμβάσεις πρόληψης 124 φοιτητές, ενώ σε Κέντρα Πρόληψης έκαναν την πρακτική τους 100 φοιτητές. 3.2.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗN ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια το 2012 Τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο της οικογένειας στην πρόληψη και την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας, με τους γονείς να αποτελούν βασική ομάδα-στόχος της δράσης τους. Το 2012 αυξήθηκαν οι δράσεις για γονείς με τη συμμετοχή περισσότερων από 15.700 ατόμων. Εκτός από τη σχολική κοινότητα, οι γονείς αποτελούν τη βασικότερη ομάδα-στόχος για τις παρεμβάσεις πρόληψης στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης σχεδιάζουν και υλοποιούν δύο τύπου παρεμβάσεις. Παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης: Βραχείες, ανοιχτές μεμονωμένες συναντήσεις ή κύκλοι συναντήσεων για γονείς σε θέματα πρόληψης, ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες / σχολές γονέων): Ομάδες (με μέγιστο αριθμό συμμετεχόντων τα 15 άτομα) βιωματικού συνήθως χαρακτήρα με κυριότερους στόχους τη βελτίωση της επικοινωνίας στην οικογένεια και την υποστήριξη των γονέων στο ρόλο τους. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν προκαθορισμένο αριθμό συναντήσεων, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις προβλέπεται η σύνθεση των ομάδων ανάλογα με τις ηλικιακές ανάγκες των παιδιών (γονείς παιδιών προσχολικής ηλικίας, σχολικής και εφηβικής ηλικίας) και αντίστοιχα η επεξεργασία εξειδικευμένων θεμάτων. Επίσης, αρκετές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών / προγραμμάτων που έχουν δημιουργηθεί για παρεμβάσεις σε γονείς (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010), ενώ μετά την ολοκλήρωση ενός πρώτου κύκλου συναντήσεων δίνεται η δυνατότητα σε όσους γονείς ενδιαφέρονται να συνεχίσουν σε επαναληπτικό κύκλο εκπαίδευσης (εμβάθυνσης). Στοιχεία για τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης για γονείς, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2012, παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.3. Πίνακας 3.3: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε γονείς κατά το έτος 2012 Παρεμβάσεις ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης (ανοιχτές συναντήσεις) Παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες / σχολές γονέων) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 28 Αριθμός Αριθμός Μέση διάρκεια Μέσος όρος παρεμβάσεων συμμετεχόντων (σε μήνες) συναντήσεων 2,5 1,6 4,9 11,1 61 98 9.124 (290 ομάδες) 6.605 (368 ομάδες) Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Η έμφαση που δίνεται στο ρόλο της οικογένειας στην πρόληψη φαίνεται και από το μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων στις παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται για αυτή την ομάδα, γεγονός που ισχύει διαχρονικά στον τομέα της πρόληψης (βλ. ενδεικτικά ΕΚΤΕΠΝ 2008). Παράλληλα, η συμμετοχή των γονέων τα τελευταία χρόνια σε παρεμβάσεις πρόληψης παρουσιάζει ανοδική πορεία. Ενδεικτικά αναφέρονται τα στοιχεία για το 2005, όπου είχαν πραγματοποιηθεί παρεμβάσεις ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης με 1.943 συμμετέχοντες, ενώ σε παρεμβάσεις εκπαίδευσης συμμετείχαν 3.458 γονείς (ΕΚΤΕΠΝ 2006). 3.2.3 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗN ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Παρεμβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους Παρεμβάσεις πρόληψης εκτός σχολικού πλαισίου σε παιδιά και νέους το 2012 Η δράση των Κέντρων / φορέων Πρόληψης δεν περιορίζεται μόνο στο χώρο του σχολείου, αλλά επεκτείνεται και με παρεμβάσεις που υλοποιούνται στο Κέντρο / φορέα, σε παιδικές κατασκηνώσεις κτλ. Το 2012 σε παρεμβάσεις πρόληψης συμμετείχαν πάνω από 2.300 παιδιά και νέοι. Στο πλαίσιο της συμμετοχής των νέων σε παρεμβάσεις πρόληψης, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης δεν περιορίζουν τη δράση τους μόνο στο χώρο του σχολείου, απευθύνονται επίσης σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών και σε εφήβους με παρεμβάσεις που πραγματοποιούν εκτός σχολικού πλαισίου (στο χώρο των Κέντρων / φορέων ή σε άλλα πλαίσια όπου βρίσκονται νέοι, π.χ. κατασκηνώσεις), ενώ για την υλοποίηση τέτοιων παρεμβάσεων έχουν δημιουργηθεί και χρησιμοποιούνται εκπαιδευτικά υλικά / προγράμματα (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010). Στοιχεία για τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης για παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας που πραγματοποιήθηκαν κατά το έτος 2012 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.4. Πίνακας 3.4: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας κατά το έτος 2012. Αριθμός Αριθμός Μέση διάρκεια Μέσος όρος παρεμβάσεων συμμετεχόντων (σε μήνες) συναντήσεων 2,4 6 3,4 8 Παρεμβάσεις σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών 20 Παρεμβάσεις σε εφήβους 10-18 ετών 24 1.582 (72 ομάδες) 720 (39 ομάδες) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Στο πλαίσιο της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής λειτουργεί από το 1993 το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης (ΚΔΑ) για παιδιά και εφήβους. Σκοπός του ΚΔΑ είναι η «παροχή ευκαιριών στα παιδιά και εφήβους, μέσω εναλλακτικών προτάσεων, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους προς ουσιαστικό όφελος της ψυχαγωγίας τους, της προσωπικής τους ανάπτυξης, της δημιουργικής τους έκφρασης» (http://www.kpachaia.gr). Επίσης, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης προσεγγίζουν και νέους άνω των 17 ετών, ενώ συνεργάζονται και με τις τοπικές μονάδες Ενόπλων Δυνάμεων (βλ. επόμενη Ενότητα: Παρεμβάσεις σε τοπικούς φορείς και ομάδες της κοινότητας). 29 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Παρεμβάσεις σε τοπικούς φορείς και ομάδες της κοινότητας Παρεμβάσεις πρόληψης σε τοπικούς φορείς και ομάδες της κοινότητας το 2012 Στο πλαίσιο της διάχυσης των παρεμβάσεών τους στην τοπική κοινότητα, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης επιδιώκουν την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών, τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες πρόληψης, καθώς και τη συνεργασία φορέων της τοπικής κοινότητας προκειμένου να αναπτύξουν ένα πλαίσιο συνεργασίας και να διευκολύνουν το έργο της πρόληψης στην τοπική κοινότητα. Τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης επεκτείνουν τις δράσεις τους σε τοπικούς φορείς και ομάδες της τοπικής κοινότητας που «επηρεάζουν σημαντικά το κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών (αιρετοί άρχοντες Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εκπρόσωποι εργαζομένων, εκπρόσωποι της Εκκλησίας, σύλλογοι κτλ.), έχουν άμεση επαφή με παιδιά και νέους (π.χ. πρόσκοποι, αθλητικοί και πολιτιστικοί σύλλογοι) και μπορούν να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην πρόληψη των εξαρτήσεων και να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές (π.χ. επαγγελματίες ψυχικής υγείας, […] εθελοντές πολίτες)» (http://www.pyxida.org.gr). Βασικοί στόχοι προσέγγισης της κοινότητας είναι η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών, η συμμετοχή τους σε δραστηριότητες πρόληψης, καθώς και η συνεργασία των φορέων της τοπικής κοινότητας. Για μια σύντομη περιγραφή των παρεμβάσεων που υλοποιούνται στην κοινότητα, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2013, ενώ στον Πίνακα 3.5 παρουσιάζονται αναλυτικά στοιχεία για το 2012. Πίνακας 3.5: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα κατά το έτος 2012 Στοιχεία για το 2012 Ομάδα-στόχος Αριθμός Αριθμός παρεμβάσεων συμμετεχόντων Εθελοντές 20 246 Σώματα Ασφαλείας 5 229 Ένοπλες Δυνάμεις 38 9.920 Επαγγελματίες Υγείας 11 1.580 Επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με νέους 7 257 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Όσον αφορά τη δικτύωση με «φορείς και ανθρώπους-κλειδί» των τοπικών κοινωνιών, τα Κέντρα Πρόληψης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με μέλη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τοπικούς φορείς και συλλόγους, προκειμένου να αναπτύξουν ένα πλαίσιο συνεργασίας και να διευκολύνουν το έργο τους στην τοπική κοινότητα. Επίσης, η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίηση φορέων και ομάδων της κοινότητας στην πρόληψη επιδιώκονται μέσα από τη διοργάνωση ανοικτών συναντήσεων, ημερίδων και ομιλιών, καθώς και τη δημιουργία και τη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων όλων των φορέων που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, αλλά και φορέων από το χώρο αντιμετώπισης των ουσιοεξάρτησης. Όσον αφορά τη συμμετοχή εθελοντών στην πρόληψη, με βάση το μοντέλο ανάπτυξης του εθελοντισμού σε τοπικό επίπεδο λειτουργεί η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής, στην οποία συμμετέχει ένας σημαντικός αριθμός ενεργών πολιτών της Πάτρας (για μια σύντομη περιγραφή της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2009, ενώ για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της, http://www.protasi.org.gr). 30 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Να σημειωθεί επίσης ότι η δράση της πρόληψης στις Ένοπλες Δυνάμεις διευκολύνεται μέσα από το πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και Υπουργείου Υγείας και ΟΚΑΝΑ, το οποίο υπογράφηκε το 2011. Κινητές μονάδες Μετά από 23 χρόνια λειτουργίας και 420 αποστολές κατά τις οποίες προσέγγισε πάνω από 175.00 άτομα σε όλη την Ελλάδα, η Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ (ΚΜΕ ΠΗΓΑΣΟΣ) του ΚΕΘΕΑ ολοκλήρωσε τη δράση της με τη λήξη της άδειας κυκλοφορίας του ειδικά διαμορφωμένου λεωφορείου με το οποίο πραγματοποιούνταν όλες αυτές οι αποστολές (ΚΕΘΕΑ 2013). 3.3 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Οι π αρεμβάσεις επικεντρωμένης πρόληψης απευθύνονται σε συγκεκριμένες υποομάδες του νεανικού πληθυσμού, για τις οποίες θεωρείται ότι συντρέχουν παράγοντες κινδύνου όσον αφορά την εκδήλωση προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. μαθητές με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, μαθητές με προβλήματα χαμηλής σχολικής επίδοσης, νέοι που έχουν εγκαταλείψει το σχολείο, παιδιά των οποίων οι γονείς έχουν προβλήματα χρήσης ουσιών, μετανάστες, άνεργοι κ.ά.). Οι παρεμβάσεις υλοποιούνται σε επίπεδο ομάδας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη ατομικοί παράγοντες κινδύνου. Πρόκειται για εστιασμένες παρεμβάσεις σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με βασικές έννοιες στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, βλ. Εγχειρίδιο για την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες γραμμές και σχεδιασμός παρεμβάσεων (ΕΚΤΕΠΝ 2011). Η ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου (2013) αυξάνεται η διαθεσιμότητα παρεμβάσεων στην Ευρώπη για ορισμένες ευάλωτες ομάδες και ειδικότερα οι παρεμβάσεις που απευθύνονται σε μαθητές με κοινωνικά προβλήματα, καθώς και με προβλήματα χαμηλής σχολικής απόδοσης. Παρεμβάσεις επικεντρωμένης πρόληψης το 2012 Παρά το γεγονός ότι η πρόληψη στην Ελλάδα επικεντρώνεται περισσότερο σε παρεμβάσεις καθολικού χαρακτήρα, έχουν αναπτυχθεί αρκετές επικεντρωμένες παρεμβάσεις με στόχο την προσέγγιση ευπαθών ομάδων. Η πλειονότητα των παρεμβάσεων πρόληψης υλοποιούνται στο σχολικό πλαίσιο για μαθητές που έχουν επαφή με τις ουσίες σε πειραματική βάση, μαθητές με παραβατική συμπεριφορά και μαθητές με διάφορα ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Δράσεις επικεντρωμένης πρόληψης κατά το σχολικό έτος 2011-2012 απευθύνθηκαν σε 1.400 μαθητές από 33 σχολεία. Η Μονάδα Πρόληψης ΙΚΑΡΟΣ (ΚΕΘΕΑ), η οποία δημιουργήθηκε το 2004, σχεδιάζει και υλοποιεί παρεμβάσεις επικεντρωμένης και ενδεδειγμένης πρόληψης. Στο πλαίσιο αυτό απευθύνεται σε άτομα, ομάδες και πληθυσμούς που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν παραβατικής μορφής συμπεριφορές και να καταφύγουν στη χρήση εξαρτητικών ουσιών. 3.3.1 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΕ ΝΕΟΥΣ / ΝΕΕΣ Το Εκπαιδεύοντας τον Ίκαρο, έκδοση του ΚΕΘΕΑ σε συνεργασία με το βρετανικό οργανισμό TACADE, είναι ένα εκπαιδευτικό υλικό για την παροχή συμβουλευτικής και στήριξης σε νέους με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά η οποία σχετίζεται με την τοξικοεξάρτηση. Στο πλαίσιο της προσέγγισης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης συνεργάζονται με σχολεία της περιοχής τους προκειμένου να υλοποιήσουν παρεμβάσεις για μαθητές που έχουν επαφή με τις ουσίες σε πειραματική βάση, μαθητές με παραβατική συμπεριφορά και μαθητές με διάφορα ψυχοκοινω- 31 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις νικά προβλήματα, ενώ υλοποιούν συναντήσεις και σεμινάρια για εκπαιδευτικούς προκειμένου να τους ευαισθητοποιήσουν και να τους υποστηρίξουν στη διαχείριση των παραπάνω περιστατικών. Κατά τη διάρκεια του 2012 πραγματοποιήθηκαν επικεντρωμένες παρεμβάσεις για μαθητές με τη συμμετοχή 1.393 μαθητών από 33 σχολεία. Στις παραπάνω παρεμβάσεις συμπεριλαμβάνονται και οι παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τους τρεις Συμβουλευτικούς Σταθμούς που έχει ιδρύσει ο Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ, στο πλαίσιο της πολύχρονης συνεργασίας του με τις Σχολές Μαθητείας του ΟΑΕΔ, στις σχολές του Νέου Ηρακλείου, του Μοσχάτου και του Αιγάλεω. Παρεμβάσεις επικεντρωμένης πρόληψης πραγματοποιούνται επίσης εκτός σχολικού πλαισίου. Έτσι, το 2010 το ΚΕΘΕΑ ίδρυσε στα Εξάρχεια το Κέντρο Κοινοτικής Παρέμβασης με στόχο την ανταπόκριση στις ανάγκες των νέων που ζουν στο Κέντρο της Αθήνας και αντιμετωπίζουν προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού, παραβατικότητας και χρήσης ουσιών. Με επίκεντρο το ΣΤΕΚΙ ΝΕΩΝ, ένα νέο χώρο για νέους, πραγματοποιούνται σε καθημερινή βάση ψυχοεκπαιδευτικές, υποστηρικτικές, καθώς και δημιουργικής απασχόλησης δραστηριότητες, ενώ παρέχεται και ατομική συμβουλευτική. Λειτουργεί επίσης καλοκαιρινό πρόγραμμα αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου για παιδιά και εφήβους, καθώς και σχολή γονέων (ΚΕΘΕΑ 2013). Παράλληλα, το Δίκτυο Υπηρεσιών Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης του ΚΕΘΕΑ συνέχισε την υλοποίηση παρέμβασης σε παιδιά ηλικίας 11-15 ετών μη προνομιούχων οικογενειών σε υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας με στόχο την ενδυνάμωση των παιδιών αυτών κατά την κρίσιμη μετάβασή τους από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και την πρόληψη σχολικής διαρροής. Στα παιδιά παρέχονται συναντήσεις εξατομικευμένης ενισχυτικής διδασκαλίας, συναντήσεις ατομικής συμβουλευτικής, υπηρεσίες έγκαιρης παρέμβασης και παραπομπής, δημιουργικές δραστηριότητες αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου, εκπαιδευτικά σεμινάρια ανάπτυξης δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα υπάρχει και ενεργή συμμετοχή των οικογενειών τους. 3.3.2 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Στο πλαίσιο της έμφασης που δίνεται στη σημασία του ρόλου της οικογένειας στην πρόληψη, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης προσεγγίζουν και οικογένειες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες από διαπολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες, οικογένειες μεταναστών κτλ.). Κατά τη διάρκεια του 2012 πραγματοποιήθηκαν παρεμβάσεις με τη συμμετοχή 285 γονέων. 3.3.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ Όπως αναφέρεται και σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ενδεικτικά ΕΚΤΕΠΝ 2008), στην Ελλάδα δεν έχουν αναπτυχθεί συστηματικές παρεμβάσεις πρόληψης σε χώρους ψυχαγωγίας, γίνονται μόνο κάποιες αποσπασματικές παρεμβάσεις και σε γενικές γραμμές οι δράσεις στον τομέα αυτόν περιορίζονται στη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων σχετικά με την πρόληψη, τις επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση ουσιών κτλ. 3.4 ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Οι παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης εστιάζουν στο άτομο και απευθύνονται μόνο σε άτομα τα οποία έχουν εκδηλώσει πρώιμα σημάδια χρήσης ουσιών (χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια για την εξάρτηση σύμφωνα με διαγνωστικά κριτήρια, π.χ. DSM IV), ψυχολογικά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. άτομα με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα ADHD κ.ά.). Στόχος είναι η έγκαιρη διάγνωση και η παρέμβαση σε ατομικό επίπεδο. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με βασικές έννοιες στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, βλ. Εγχειρίδιο για την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες γραμμές και σχεδιασμός παρεμβάσεων (ΕΚΤΕΠΝ 2011). 32 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Η ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από το Ευρωπαϊκό Κέντρο (2013), το σχολικό πλαίσιο είναι σημαντικό στον εντοπισμό μαθητών που αντιμετωπίζουν προβλήματα συμπεριφοράς ή που έχουν ξεκινήσει τη χρήση ουσιών. Όσον αφορά την υλοποίηση ενδεδειγμένων παρεμβάσεων πρόληψης στο σχολικό πλαίσιο, τα Κέντρα Πρόληψης σε συνεργασία με σχολεία της περιοχής τους παρέχουν υπηρεσίες συμβουλευτικής σε μαθητές κατόπιν αιτήματος των σχολείων. Κατά τη διάρκεια του 2012 τα Κέντρα Πρόληψης υποστήριξαν περίπου 244 μαθητές από 19 σχολεία. Π αρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης το 2012 Τα Κέντρα Πρόληψης παρέχουν επίσης υπηρεσίες συμβουλευτικής σε μαθητές με διάφορα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, ενώ ανταποκρίνονται σε αιτήματα χρηστών και των οικογενειών τους, καθώς και ατόμων με ποικίλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Το 2012 τα Κέντρα Πρόληψης δέχτηκαν αιτήματα από περισσότερα από 4.900 άτομα. Παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης πραγματοποιούν τα Κέντρα Πρόληψης ανταποκρινόμενα στα αιτήματα χρηστών και των οικογενειών τους, καθώς και σε αιτήματα ατόμων με ποικίλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα (π.χ. γονείς παιδιών που εμφανίζουν προβληματικές συμπεριφορές, γονείς και παιδιά / έφηβοι που ζητούν υποστήριξη σε θέματα επικοινωνίας και σχέσεων). Στο πλαίσιο αυτό παρέχουν συμβουλευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, καθώς και παραπομπή σε αντίστοιχη δομή, εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο. Κατά τη διάρκεια του 2012 τα Κέντρα Πρόληψης δέχτηκαν πάνω από 4.900 άτομα. Επιπλέον, συμβουλευτική υποστήριξη σε νέους με συμπεριφορά υψηλού κινδύνου και τις οικογένειές τους παρέχει και η Μονάδα Πρόληψης ΙΚΑΡΟΣ του ΚΕΘΕΑ (ΚΕΘΕΑ 2013). Όσον αφορά την προσέγγιση και την έγκαιρη παρέμβαση σε εφήβους που κάνουν περιστασιακή χρήση ουσιών, οι αρμόδιες υπηρεσίες για εφήβους του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ υλοποιούν ανάλογες δράσεις με στόχο την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και εκπαίδευσης στους ίδιους και στις οικογένειές τους. Τηλεφωνικές γραμμές Στην Ελλάδα λειτουργούν τρεις τηλεφωνικές γραμμές (Πίνακας 3.6), οι οποίες παρέχουν ενημέρωση για τις υπάρχουσες δομές μείωσης της ζήτησης που λειτουργούν στη χώρα, πληροφορίες σχετικά με τις εξαρτησιογόνες ουσίες, εξατομικευμένη συμβουλευτική υποστήριξη βραχείας διάρκειας, κινητοποίηση για αναζήτηση βοήθειας, άμεση βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη σε περιπτώσεις κρίσης που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. αυτοκτονική συμπεριφορά, πρόληψη υποτροπής), καθώς και παραπομπή. Πίνακας 3.6: Τηλεφωνικές γραμμές για θέματα χρήσης ουσιών1 Αριθμός Ανοιχτή Γραμμή Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ 210 3617089 Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ Ανοιχτή Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1031 ΟΚΑΝΑ 1 1145 1031 Ώρες λειτουργίας Δευτέρα-Παρασκευή 10.00-16.00 Στοιχεία 2012 1.741 κλήσεις Δευτέρα-Παρασκευή 2.646 κλήσεις 09.00-21.00 11 emails Δευτέρα-Παρασκευή 08.00-14.00 1.832 κλήσεις Οι τηλεφωνικές γραμμές παρουσιάζονται με τη χρονολογία ίδρυσής τους. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 33 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις 3.5 ΚΑΜΠΑΝΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ Το 2012 το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ συνέχισε την προβολή σε τηλεοπτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας ενός τηλεοπτικού σποτ για την πρόληψη των ναρκωτικών και τριών για τη διακοπή του καπνίσματος. Παράλληλα, τα Κέντρα Πρόληψης επιδιώκουν τη συνεργασία με τα τοπικά ΜΜΕ για την προβολή τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σποτ, για τη συμμετοχή των στελεχών σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, τη δημοσίευση άρθρων κτλ., ενώ αρκετά Κέντρα Πρόληψης διαθέτουν δική τους ραδιοφωνική εκπομπή στο πλαίσιο της έγκυρης ενημέρωσης της κοινότητας σχετικά με θέματα ουσιοεξάρτησης, την προσέγγιση της κοινότητας και της επαφής με το Κέντρο Πρόληψης και την προώθηση μηνυμάτων πρόληψης παράλληλα με την προβολή του Κέντρου Πρόληψης και των δραστηριοτήτων του. 3.6 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ 3.6.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Για την κατάρτιση και την εξειδικευμένη επιμόρφωση σε θέματα ουσιοεξάρτησης των στελεχών των Κέντρων Πρόληψης, του προσωπικού του ΟΚΑΝΑ αλλά και άλλων επαγγελματικών ομάδων, ο ΟΚΑΝΑ έθεσε σε λειτουργία στα τέλη του 2011 το Κέντρο Εκπαίδευσης και Εποπτείας. Τα σεμινάρια που διοργανώθηκαν από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Εποπτείας του ΟΚΑΝΑ κατά το 2012 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.7. Παράλληλα, στο πλαίσιο της συνεχούς επιμόρφωσης των στελεχών των Κέντρων Πρόληψης, ο ΟΚΑΝΑ εγκρίνει τη συμμετοχή τους σε συνέδρια, ημερίδες, σεμινάρια, βιωματικά εργαστήρια, επιστημονικά συμπόσια και συναντήσεις που σχετίζονται άμεσα με την πρόληψη και την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Πίνακας 3.7: Εκπαιδευτικά σεμινάρια στον τομέα της πρόληψης της χρήσης ουσιών που οργανώθηκαν από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Εποπτείας του ΟΚΑΝΑ κατά το 2012 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Εκπαιδευτική συνάντηση για την ανάπτυξη παρεμβάσεων πρόληψης στις Ένοπλες Δυνάμεις (στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και Υπουργείου Υγείας / ΟΚΑΝΑ) Πρόληψη και αντιμετώπιση χρήσης ουσιών στις Ένοπλες Δυνάμεις (στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και Υπουργείου Υγείας / ΟΚΑΝΑ) Πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στο Γυμνάσιο: Το πρόγραμμα πρόληψης ΞΕΡΩ ΤΙ ΖΗΤΑΩ1 (σε συνεργασία με το Κέντρο Πρόληψης ΠΥΞΙΔΑ) 1 Στοιχεία 2012 16 στελέχη Κέντρων Πρόληψης Μία διήμερη εκπαιδευτική συνάντηση 75 στρατιωτικοί απόφοιτοι Υγειονομικών Σχολών, 66 στελέχη Υγειονομικού προσωπικού Ενόπλων Δυνάμεων 8 τριήμεροι εκπαιδευτικοί κύκλοι 16 στελέχη Κέντρων Πρόληψης Ένα τριήμερο εκπαιδευτικό σεμινάριο Ελληνική εκδοχή του εκπαιδευτικού υλικού / προγράμματος UNPLUGGED που δημιουργήθηκε και αξιολογήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος European Drug Addiction Prevention trial EU-Dap (για περισσότερες πληροφορίες, βλ. http://www.pyxida.org.gr και http://www.eudap.net) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 (Στοιχεία: Κέντρο Εκπαίδευσης και Εποπτείας ΟΚΑΝΑ) Το ΚΕΘΕΑ συνεχίζει τη διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων για την πρόληψη, καθώς και ευρύτερα για θέματα σχετικά με την αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών, όπου συμμετέχουν στελέχη πρόληψης, ενώ τα Κέντρα Πρόληψης που έχουν εκδώσει δικά τους εκπαιδευτικά υλικά πραγματοποιούν εκπαιδευτικά σεμινάρια πάνω στα υλικά αυτά. 34 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Επίσης, το 2012 δεκαπέντε (15) Κέντρα Πρόληψης συνεργάστηκαν με το Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ) για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των στελεχών τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπήρχε για την εκπαίδευση στην παροχή συμβουλευτικής παρακίνησης για τη διακοπή καπνίσματος, καθώς και για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου και το φαινόμενο του εθισμού, αφού αρκετά ήταν τα στελέχη που συμμετείχαν σε αντίστοιχα σεμινάρια. 3.6.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ To 2011 η Υπηρεσία Συντονισμού Κέντρων Πρόληψης Βόρειας Ελλάδας του ΟΚΑΝΑ, τα 6 Κέντρα Πρόληψης του Νομού Θεσσαλονίκης,1 το Κέντρο Πρόληψης του Νομού Ξάνθης,2 το Κέντρο Πρόληψης του Νομού Ροδόπης,3 το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Θεαγένειο» (4 η Διοίκηση Υγειονομικής Περιφέρειας Μακεδονίας και Θράκης) και το ΕΚΤΕΠΝ ξεκίνησαν την υλοποίηση ενός προγράμματος που περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για την πρόληψη του καπνίσματος, την πιλοτική εφαρμογή του και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του. Το πρόγραμμα πρόληψης του καπνίσματος με τίτλο ΚΑΠΝΙΣΜΑ; ΟΧΙ ΕΜΕΙΣ, που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, απευθύνεται σε παιδιά προεφηβικής ηλικίας 9-11 ετών (μαθητές Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού), υλοποιείται από εκπαιδευμένους δασκάλους με την εποπτεία των Κέντρων Πρόληψης και στηρίζεται κυρίως σε θεωρίες και θεωρητικά μοντέλα που αναδεικνύουν το ρόλο της κοινωνικής επιρροής στην έναρξη του καπνίσματος. Παράλληλα προβλέπονται συναντήσεις ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης γονέων. Κατά το σχολικό έτος 2012-2013 το πρόγραμμα ΚΑΠΝΙΣΜΑ; ΟΧΙ ΕΜΕΙΣ υλοποιήθηκε από εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς, κι επίσης έγινε η αξιολόγησή του σε σχολεία των Νομών Θεσσαλονίκης, Ξάνθης και Ροδόπης. Η αξιολόγηση του προγράμματος πραγματοποιήθηκε με τη χορήγηση ανώνυμου ερωτηματολογίου στους μαθητές πριν και μετά την εφαρμογή του προγράμματος και θα επαναληφθεί ένα χρόνο μετά, κατά το σχολικό έτος 2013-2014. Ωστόσο, όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ, η αξιολόγηση των παρεμβάσεων πρόληψης στην Ελλάδα εξακολουθεί να χρειάζεται ενίσχυση. Με βάση τα στοιχεία του 2012, στην πλειονότητα των παρεμβάσεων η αξιολόγηση βασίζεται σε ερωτηματολόγια για τους συμμετέχοντες, καθώς και σε παρατηρήσεις των στελεχών πρόληψης, όμως αυτά είναι στοιχεία που αφορούν κυρίως την έκταση και την αποδοχή της παρέμβασης και όχι την επίτευξη των στόχων της. 3.6.3 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008), ενιαίες προδιαγραφές για την ανάπτυξη παρεμβάσεων πρόληψης σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχουν. Ωστόσο υπάρχει ένα πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης, ενώ, όσον αφορά τις παρεμβάσεις που υλοποιούν, υπάρχουν κάποιοι βασικοί άξονες σύμφωνα με τους οποίους τα Κέντρα Πρόληψης καταρτίζουν τους τριετείς τους προγραμματισμούς, οι οποίοι στη συνέχεια εγκρίνονται τόσο από τα Διοικητικά τους Συμβούλια όσο και από το Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΚΑΝΑ. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2013. Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δυτικής Θεσσαλονίκης ΔΙΚΤΥΟ ΑΛΦΑ, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ανατολικής Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ (http:www.kpelpida.gr), Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από τα Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας ΠΥΞΙΔΑ (http://www.pyxida.org.gr), Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και την Προαγωγή της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Θεσσαλονίκης (Κεντρικού και Ανατολικού Τομέα) ΣΕΙΡΙΟΣ (http://www.kp-seirios.gr) 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ξάνθης ΕΚΦΡΑΣΗ (http://www.prolipsi-xanthi.gr) 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ροδόπης ΟΡΦΕΑΣ (http://www.prolipsi-komotini.gr) 1 35 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις 3.6.4 ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Η υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και με τη συνεργασία άλλων ευρωπαϊκών χωρών, συμβάλλει αδιαμφισβήτητα στην αποτελεσματικότητα και στην ανάπτυξη προσεγγίσεων και μεθοδολογιών, καθώς και στη βελτίωση των παρεμβάσεων που υλοποιούνται. Το 2012 δημοσιοποιήθηκαν τα ευρήματα της έρευνας ESPAD, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2011 από το ΕΠΙΨΥ σε συνεργασία και με τη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ, καθώς και με την υποστήριξη των Κέντρων Πρόληψης. Στην έρευνα ESPAD συμμετείχαν 676 σχολικές μονάδες και συνολικά 37.000 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 13-19 ετών. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα αποτελέσματα της έρευνας είναι αντιπροσωπευτικά τόσο για το σύνολο της χώρας όσο και για τις περιφέρειες και τους νομούς, δίνοντας τη δυνατότητα στα κατά τόπους Κέντρα Πρόληψης να έχουν εικόνα της αποτύπωσης της έκτασης της χρήσης στο μαθητικό πληθυσμό στο νομό τους και να διαμορφώσουν τις τοπικές ανάγκες και προτεραιότητες. Κατά τη διάρκεια του 2012 συνεχίστηκε η υλοποίηση του ευρωπαϊκού προγράμματος «TAKE CARE: Strategies towards Responsible Alcohol Consumption for Adolescents in Europe», στο οποίο συμμετέχουν φορείς από 10 κράτη-μέλη με συντονιστή τη Γερμανία. Από την Ελλάδα συμμετέχει ως εταίρος ο ΟΚΑΝΑ, ενώ για την υλοποίησή του συνεργάζεται με το Κέντρο Πρόληψης Ναρκωτικών Νομού Δωδεκανήσου ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2010, έχει διάρκεια 33 μήνες και χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Προγράμματος για την Υγεία 2008-2013. Επιπλέον, ο ΟΚΑΝΑ συμμετέχει στο ευρωπαϊκό δίκτυο «Euridice: Ideas and Proposals for Intervention on Drug Addiction in the Workplace» με αντικείμενο την πρόληψη σε εργασιακούς χώρους. Το 2012 υποβλήθηκε πρόταση προς χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προγράμματος από το συγκεκριμένο δίκτυο. 3.7 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα υλοποιείται κατά βάση από το πανελλαδικό δίκτυο των 73 Κέντρων Πρόληψης που λειτουργούν στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς, από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων στο πλαίσιο της υλοποίησης προγραμμάτων ΑΥ, καθώς και από άλλους κυβερνητικούς ή μη κυβερνητικούς φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Οι παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιούνται τα τελευταία χρόνια δεν επικεντρώνονται στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά αφορούν ευρύτερα την πρόληψη των εξαρτήσεων και των επικίνδυνων συμπεριφορών, καθώς και την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας. Το δίκτυο των Κέντρων Πρόληψης επεκτάθηκε με την ίδρυση δύο νέων Κέντρων Πρόληψης. Το 2013 ο αριθμός των Κέντρων Πρόληψης ανήλθε στα 73, καλύπτοντας τους 50 από τους 51 νομούς της χώρας. Ο τομέας της πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών αναφέρεται στο νέο νόμο για τα ναρκωτικά (4139/2013), σύμφωνα με τον οποίο τα Κέντρα Πρόληψης αποτελούν τους εγκεκριμένους φορείς στον τομέα της πρόληψης, σύμφωνα με τους άξονες που καθορίζονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών, ενώ παράλληλα περιγράφεται ένα γενικό πλαίσιο κατάρτισης και έγκρισης αντίστοιχων προγραμμάτων. Σε επίπεδο παρεμβάσεων πρόληψης, η δράση στη σχολική κοινότητα παραμένει πάγια προτεραιότητα τόσο σε επίπεδο χάραξης πολιτικής όσο και σε επίπεδο παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται. Η κάλυψη των παρεμβάσεων πρόληψης παρουσίασε αύξηση το σχολικό έτος 2011-2012 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, καθώς είναι μεγαλύτερος ο αριθμός των μαθητών, εκπαιδευτικών και σχολείων που συμμετέχουν σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Αυξημένη επίσης συμμετοχή παρουσιάζουν και οι παρεμβάσεις για γονείς. 36 Κεφάλαιο 3 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Όσον αφορά τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεμβάσεων πρόληψης, επισημαίνεται η σπουδαιότητα και η αναγκαιότητα ανάπτυξης μεθόδων και εργαλείων αξιολόγησης των παρεμβάσεων που υλοποιούνται. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Το σύστημα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης του ΕΚΤΕΠΝ στον τομέα της πρόληψης Η συλλογή και η δημοσιοποίηση συγκρίσιμων στοιχείων σχετικά με τις παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα αποτελούν βασικές δραστηριότητες του ΕΚΤΕΠΝ. Για το σκοπό αυτό το ΕΚΤΕΠΝ χρησιμοποιεί από το 2002 ερωτηματολόγια που αποστέλλονται σε ετήσια βάση στα Κέντρα / φορείς Πρόληψης. Τα ερωτηματολόγια αυτά έχουν σχεδιαστεί από το ΕΚΤΕΠΝ με βάση δείκτες που έχουν καθοριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το Ευρωπαϊκό Κέντρο και από ομάδες εμπειρογνωμόνων (με τη συμμετοχή του ΕΚΤΕΠΝ). Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στον παρόν Κεφάλαιο προέρχονται κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των στοιχείων που απέστειλαν στο ΕΚΤΕΠΝ 68 από τα 72 Κέντρα Πρόληψης, καθώς και τρεις φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης. Εκτός από τα ερωτηματολόγια πρόληψης, το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει πληροφορίες από τον ΟΚΑΝΑ (σχετικά με τις νέες εξελίξεις στο χώρο της πρόληψης σε εθνικό επίπεδο), το Υπουργείο Παιδείας (σχετικά με την πρόληψη στη σχολική κοινότητα), καθώς και από φορείς που λειτουργούν τηλεφωνικές γραμμές (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ, ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ). Ιουλία Μπάφη, Ελευθερία Καναβού 37 Κεφάλαιο 3 38 Πρόληψη – Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Εκτίμηση του Αριθμού των Προβληματικών Χρηστών Κεφάλαιο 4 Ο πιθανός αριθμός προβληματικών χρηστών στην Ελλάδα έχει υπολογιστεί για κάθε χρόνο από το 2002 με την εφαρμογή της διεθνώς προτιμώμενης μεθόδου των πολλαπλών εγγραφών (multiple records ή capturerecapture) στα ετήσια δεδομένα του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας. Σε αυτή τη μεθοδολογία η προσαρμογή ενός κατάλληλου στατιστικού μοντέλου στις εγγραφές χρηστών από τρεις πηγές πληροφόρησης (ΚΕΘΕΑ, «18 ΑΝΩ», λοιπό δίκτυο) επιτρέπει την εκτίμηση του μεγέθους του «κρυμμένου πληθυσμού» των χρηστών που δεν παρουσιάστηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά τη διάρκεια του έτους. Σύμφωνα με αυτή τη διαδικασία, προβληματικός χρήστης ορίζεται εκείνος που κάποια στιγμή θα ζητήσει τη βοήθεια μιας θεραπευτικής υπηρεσίας για τη χρήση ηρωίνης. Για το έτος 2012 η εκτίμηση του συνολικού αριθμού χρηστών ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία την ηρωίνη είναι 20.429 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 18.232 – 22.968. Αυτός ο αριθμός είναι πολύ κοντά στην αντίστοιχη εκτίμηση για το 2011 (η οποία ήταν 20.473 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης από 18.529 έως 22.688). Κατά συνέπεια, η εκτίμηση του αριθμού των προβληματικών χρηστών φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί στο επίπεδο των ετών 2006-2008 ύστερα από μια σχετική αύξηση το 2009 και 2010. Πίνακας 4.1: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών και κύρια ουσία την ηρωίνη, ανά φύλο και ηλικία, έτος 2012 Σύνολο Εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού Εγγραφές Κρυμμένος πληθυσμός1 Πληθυσμός 95% δ.ε.2 4.143 16.286 20.429 18.232 – 22.968 Φύλο 3.470 13.529 16.999 15.021 – 19.315 Γυναίκες Άνδρες 673 2.755 3.428 2.590 – 4.632 15-24 317 1.844 2.161 1.318 – 3.714 25-34 2.173 7.129 9.302 8.097 – 10.752 35-64 1.653 7.067 8.720 7.117 – 10.794 Αττική 2.030 6.995 9.025 7.788 – 10.528 Εκτός Αττικής 2.080 8.329 10.409 8.755 – 12.474 Ηλικία Τόπος διαμονής 1 2 Εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που δεν καταγράφηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2012. Διάστημα εμπιστοσύνης (δ.ε.). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Ο Πίνακας 4.2 παρουσιάζει τις εκτιμήσεις του αριθμού προβληματικών χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα. Η συνολική εκτίμηση των 7.651 (95% δ.ε. 6.616 – 8.914) προβληματικών χρηστών είναι επίσης κοντά στην αντίστοιχη εκτίμηση της προηγούμενης χρονιάς, η οποία ήταν 7.847 (95% δ.ε. 6.904 – 9.951). 39 Κεφάλαιο 4 Εκτίμηση του Αριθμού των Προβληματικών Χρηστών Πίνακας 4.2: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών που έκαναν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα, ανά φύλο και ηλικία, έτος 2012 Σύνολο Εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού Εγγραφές Κρυμμένος πληθυσμός1 Πληθυσμός 95% δ.ε. 2 1.930 5.721 7.651 6.616 – 8.914 Φύλο 1.673 4.771 6.444 5.528 – 7.579 Γυναίκες Άνδρες 257 949 1.206 796 – 1.931 15-24 181 530 711 481 – 1.116 25-34 1.099 2.879 3.978 3.344 – 4.790 35-64 650 2.152 2.802 2.094 – 3.859 832 2.237 3.069 2.520 – 3.797 1.079 3.122 4.201 3.417 – 5.247 Ηλικία Τόπος διαμονής Αττική Εκτός Αττικής 1 2 Εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που δεν καταγράφηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2012. Διάστημα εμπιστοσύνης (δ.ε.). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 4.1 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Για το έτος 2012 η εκτίμηση του συνολικού αριθμού χρηστών ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία την ηρωίνη είναι 20.429 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 18.232 – 22.968. Αυτός ο αριθμός είναι πολύ κοντά στην αντίστοιχη εκτίμηση για το 2011 (η οποία ήταν 20.473 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης από 18.529 έως 22.688). Κατά συνέπεια, η εκτίμηση του αριθμού των προβληματικών χρηστών φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί στο επίπεδο των ετών 2006-2008 ύστερα από μια σχετική αύξηση το 2009 και 2010. Η συνολική εκτίμηση του αριθμού προβληματικών χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα είναι 7.651 (95% δ.ε. 6.616 – 8.914), αριθμός παραπλήσιος με αυτόν της αντίστοιχης εκτίμησης της προηγούμενης χρονιάς, η οποία ήταν 7.847 (95% δ.ε. 6.904 – 9.951). Clive Richardson, Αργυρώ Ανταράκη 40 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία 5.1 ΑΙΤΗΣΕΙΣ / ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2012 ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΣΗ Παρουσιάζονται ακολούθως τα στοιχεία για συνολικά 5.696 άτομα που αιτήθηκαν το 2012 θεραπεία για προβλήματα από τη χρήση ουσιών (εφεξής αιτήσεις θεραπείας). Τα στοιχεία διέθεσαν στο ΕΚΤΕΠΝ, μέσω του συστήματος του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ), 94 από τις 111 μονάδες που παρείχαν υπηρεσίες θεραπείας ή μείωσης της βλάβης στη χώρα το 2012. Σημειώνεται ότι για έναν επιπλέον αριθμό 320 περίπου χρηστών, για τους οποίους οι μονάδες θεραπείας ανέφεραν ότι εντάχθηκαν σε θεραπεία το 2012, δεν διατέθηκαν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ. Σύμφωνα δε με στοιχεία του ΚΥΕΠ-ΟΚΑΝΑ, 866 χρήστες οπιοειδών αιτήθηκαν το 2012 είσοδο στο πρόγραμμα υποκατάστασης και συμπεριλήφθηκαν στη λίστα αναμονής για την περιοχή της Αττικής. Ενδεχόμενη επικάλυψη των δύο παραπάνω αριθμών με αυτόν των χρηστών για τους οποίους διατέθηκαν το 2012 στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ δεν μπορεί να αποκλειστεί. Τα χαρακτηριστικά των αιτήσεων θεραπείας για το 2012 και για την περίοδο 2002-2012 παρουσιάζονται λεπτομερώς στον Πίνακα 5.1 στο τέλος του Κεφαλαίου. Τεχνικές λεπτομέρειες για την εφαρμογή του ΔΑΘ στην Ελλάδα περιγράφονται στην ειδική Ενότητα Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου. Συνοπτικά, για τις 5.696 αιτήσεις θεραπείας του 2012, για τις οποίες διατέθηκαν αναλυτικά στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ: Δύο στις 3 αιτήσεις θεραπείας (68,9%) έγιναν σε μονάδες εξωτερικής παραμονής, μία στις 4 (25,4%) σε εσωτερικής παραμονής, ενώ το 5,7% αφορούσε χρήστες που έλαβαν υπηρεσίες σε μονάδες άμεσης πρόσβασης. Στην πλειονότητά τους (56,8%) οι αιτήσεις θεραπείας αφορούσαν ένταξη σε «στεγνά» προγράμματα (μειωμένο ποσοστό συγκριτικά με το 2011, 63,5%), ενώ σε ποσοστό 37,5% εισήχθησαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης (αυξημένο συγκριτικά με το 2011, 30,2%). Δύο στις 5 αιτήσεις (42,4%, n=2.406) αφορούσαν χρήστες ναρκωτικών ουσιών που δεν είχαν ζητήσει θεραπεία ποτέ στο παρελθόν (εφεξής, νέες αιτήσεις), ποσοστό οριακά μειωμένο συγκριτικά με το 2011 (44,3%). Η «οικογένεια» ή «φίλοι» (38,1%) αποτελούν τις συχνότερα αναφερόμενες πηγές παραπομπής σε θεραπεία – οι χρήστες πήραν οι ίδιοι πρωτοβουλία να ενταχθούν σε πρόγραμμα θεραπείας σε ποσοστό 35,1%. Διαχρονικά αυξάνεται ο ετήσιος αριθμός των αιτήσεων θεραπείας (Γράφημα 5.1). Οι αυξήσεις που καταγράφονται κατά την περίοδο 2008-2012 αφορούν ωστόσο κυρίως χρήστες που είχαν απευθυνθεί και στο παρελθόν σε θεραπευτικές μονάδες για θεραπεία – σε αντίθεση με τις νέες αιτήσεις, των οποίων ο αριθμός, παρά την αύξηση στα ενδιάμεσα έτη, επανήλθε το 2012 στα επίπεδα του 2008 (Γράφημα 5.2). Ειδικότερα, σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2008-2012 το ποσοστό των ατόμων με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας ήταν υψηλότερο από αυτό των νέων αιτήσεων. Η τάση αυτή εντάθηκε το 2012, έτος κατά το οποίο επεκτάθηκε σημαντικά το δίκτυο των μονάδων υποκατάστασης στη χώρα, το οποίο και απορρόφησε σημαντικό αριθμό χρηστών με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας. 41 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Γράφημα 5.1: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία, στο σύνολο και ανά τύπο προγράμματος (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Γράφημα 5.2: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό και στο ποσοστό των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία, ανάλογα με το εάν αφορούν νέες αιτήσεις ή αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 42 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία 5.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 5.2.1 ΚΥΡΙΑ ΟΥΣΙΑ ΧΡΗΣΗΣ 2012: Τρεις στις 4 αιτήσεις θεραπείας το 2012 (77,5%) αφορούσαν προβλήματα με τη χρήση οπιοειδών. Ως κύρια ουσία η κάνναβη αναφέρθηκε σε ποσοστό 15,7%, η κοκαΐνη σε ποσοστό 4,1% και οι άλλες ουσίες σε ποσοστό 2,8% (Γράφημα 5.3). Η χρήση οπιοειδών αναφέρεται σε σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό στις νέες αιτήσεις θεραπείας συγκριτικά με τις αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (68,9% και 83,7%, αντίστοιχα). Η χρήση κάνναβης, αντίθετα, αναφέρεται σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό στις νέες αιτήσεις (24,6% και 9,1%, αντίστοιχα) (Γράφημα 5.3). Για περισσότερους από τους μισούς χρήστες που Στην Ευρώπη, αν και διαφέρει από χώρα σε χώαιτούνται θεραπεία (56,9%) η χρήση της κύριας ουρα, η κάνναβη είναι η δεύτερη συχνότερα αναφεσίας γίνεται καθημερινά, σε υψηλότερο ποσοστό μερόμενη ουσία μετά την ηρωίνη και η συχνότερα ταξύ των νέων αιτήσεων (60,0%) συγκριτικά με τις αναφερόμενη ουσία χρήσης μεταξύ των χρηστών αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά. Ο αριθ(54,6%) και σε υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των χρημός των χρηστών κάνναβης που ξεκίνησαν θεστών οπιοειδών (62,3%) συγκριτικά με τους χρήστες ραπεία για πρώτη φορά αυξήθηκε από περίπου κάνναβης (38,4%). Η μέση ηλικία έναρξης χρήσης 45.000 το 2006 σε 60.000 το 2011 (Ευρωπαϊκό της κύριας ουσίας είναι τα 20,1 έτη (τυπική απόκλιση Κέντρο, 2013). [τ.α.]: 5,9 έτη), υψηλότερη στις νέες αιτήσεις και στους χρήστες οπιοειδών συγκριτικά με τους χρήστες άλλων ουσιών. Η μέση διάρκεια χρήσης της κύριας ουσίας έως και την αίτηση θεραπείας είναι τα 11,0 έτη (τ.α.: 7,3 έτη), μικρότερη στις νέες αιτήσεις και στους χρήστες ουσιών εκτός οπιοειδών (Πίνακας 5.1). Γράφημα 5.3: Κύρια ουσία χρήσης στους χρήστες που αιτήθηκαν θεραπεία το 2012, στο σύνολο και ανάλογα με το εάν αφορούν νέες αιτήσεις ή αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (%) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 43 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Διαχρονικές τάσεις: Αυξητική τάση παρατηρείται κατά την περίοδο 2008-2012 στον αριθμό των αιτήσεων για θεραπεία για καθεμία από τις διάφορες κατηγορίες ουσιών. Το επίπεδο διαχρονικής μεταβολής διαφοροποιείται ωστόσο ανά κύρια ουσία: έτσι, την περίοδο 2008-2012 οι μεγαλύτερες αυξήσεις παρατηρήθηκαν στην κάνναβη (ως αιτία προσέλευσης στο θεραπευτικό πρόγραμμα) (119% αύξηση) και στη μη ιατρική χρήση ή κατάχρηση συνταγογραφούμενων ψυχοδραστικών φαρμάκων, κυρίως από εξαρτημένους σε άλλες ουσίες (100% αύξηση το 2012 συγκριτικά με το 2008). Όσον αφορά τη μεταβολή από το 2011 στο 2012, μικρές αυξήσεις παρατηρήθηκαν στον αριθμό των αιτήσεων θεραπείας για προβλήματα από τη χρήση κάνναβης (19% αύξηση), φαρμάκων (18% αύξηση) και άλλων ουσιών (15% αύξηση) – οι αιτήσεις για προβλήματα από τη χρήση οπιοειδών και κοκαΐνης σημείωσαν μικρή μείωση (Γράφημα 5.4). Το ποσοστό των χρηστών κάνναβης ήταν σχεδόν διπλάσιο το 2012 (15,7%) συγκριτικά με το 2008 (8,7%) – 13,0% και 24,6%, αντίστοιχα, στις νέες αιτήσεις. Αν και αναφέρεται σε μικρό μόνο αριθμό αιτήσεων (και επομένως ευαίσθητο σε σφάλματα μέτρησης), είναι αξιοσημείωτο ότι ο αριθμός των χρηστών που ανέφεραν τη χρήση μεθαμφεταμινών αυξήθηκε από μόλις 5 περιπτώσεις το 2010 στις 44 το 2012. Γράφημα 5.4: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό και το ποσοστό των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία, ανά κύρια ουσία χρήσης (2002-2012) 1 Μη ιατρική χρήση. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 5.2.2 ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ (ΣΥΝΗΘΗΣ) ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ 2012: Αν και εξαρτάται από την κύρια ουσία χρήσης, η ενδορινική χρήση (λήψη από τη μύτη) αποτελεί τον συχνότερα αναφερόμενο τρόπο χρήσης της κύριας ουσίας (40,4%), ακολουθούμενη από την ενέσιμη χρήση (31,8%) και το κάπνισμα / εισπνοή από το στόμα (23,2%) (Γράφημα 5.5). Στις νέες αιτήσεις η ενέσιμη χρήση αναφέρεται σε χαμηλότερα ποσοστά, ενώ το κάπνισμα / εισπνοή από το στόμα σε υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τους χρήστες με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (Γράφημα 5.5), στοιχείο που συνδέεται με το γεγονός ότι στις νέες αιτήσεις περιλαμβάνονται αναλογικά περισσότεροι χρήστες κάνναβης και λιγότεροι χρήστες οπιοειδών. 44 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Γράφημα 5.5: Συνήθης τρόπος χρήσης στους χρήστες που αιτήθηκαν θεραπεία το 2012, στο σύνολο και ανάλογα με το εάν αφορούν νέες αιτήσεις ή αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (%) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Διαχρονικές τάσεις: Με εξαίρεση τη «μύτη», που παρουσιάζει μείωση, αυξήσεις παρατηρούνται σε όλους τους τρόπους χρήσης της κύριας ουσίας κατά την περίοδο 2008-2012: οι υψηλότερες αυξήσεις παρατηρήθηκαν ωστόσο στη «βρώση / πόση» (200% αύξηση, συνδεόμενη κυρίως με την αύξηση της μη ιατρικής χρήσης φαρμάκων) και το «κάπνισμα / εισπνοή από το στόμα» (60% αύξηση, συνδεόμενη κυρίως με την αύξηση της χρήσης κάνναβης). Οι δύο παραπάνω τρόποι χρήσης ήταν οι μόνοι που παρουσίασαν αύξηση μεταξύ 2011 και 2012 (60% και 7% αύξηση, αντίστοιχα) (Γράφημα 5.6). Γράφημα 5.6: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία, ανά συνήθη τρόπο χρήσης της κύριας ουσίας (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 45 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία 5.2.3 ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 2012: Τρεις στις 4 αιτήσεις (74,0%) ανέφεραν χρήση πολλών εξαρτησιογόνων ουσιών (πολλαπλή χρήση), σε υψηλότερο ποσοστό οι χρήστες με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (77,8%, συγκριτικά με 69,0% στις νέες αιτήσεις) (Γράφημα 5.7) και οι χρήστες οπιοειδών (78,9%) συγκριτικά με τους υπόλοιπους χρήστες (57,7%) (δεν φαίνεται σε Γράφημα). Η κάνναβη (50,2%), τα συνταγογραφούμενα ψυχοδραστικά φάρμακα (κυρίως βενζοδιαζεπίνες) (52,7%) και σε χαμηλότερο ποσοστό η κοκαΐνη (33,5%) ήταν οι συχνότερα αναφερόμενες ουσίες χρήσης εκτός της ηρωίνης. Το 2012, επτά στις 10 αιτήσεις για θεραπεία (69,5%) ανέφεραν ενέσιμη χρήση της κύριας ουσίας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή, ενώ οι μισοί εξ αυτών (34,0%) ανέφεραν ενέσιμη χρήση τον τελευταίο μήνα – σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό στις νέες αιτήσεις (29,7%) συγκριτικά με τις αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (37,1%) (Γράφημα 5.7). Σε περισσότερες από τις μισές αιτήσεις για θεραπεία (57,2%) αναφέρθηκε η κοινή χρήση σύριγγας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή. Μεταξύ αυτών, το 22,0% ανέφεραν κοινή χρήση σύριγγας τον τελευταίο μήνα (Γράφημα 5.7). Γράφημα 5.7: Πολλαπλή χρήση, ενέσιμη χρήση τον τελευταίο μήνα και κοινή χρήση χρησιμοποιημένης σύριγγας στο σύνολο των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία το 2012 και ανάλογα με το εάν αφορούν νέες αιτήσεις ή αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (%) 1 2 Μεταξύ των χρηστών που ανέφεραν ενέσιμη χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή Μεταξύ των χρηστών που ανέφεραν κοινή χρήση σύριγγας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Διαχρονικές τάσεις: Ο αριθμός των χρηστών που ανέφεραν καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας αυξήθηκε κατά 12% την περίοδο 2008-2012 (αν και με διακυμάνσεις στα ενδιάμεσα έτη). Ωστόσο, το ποσοστό των χρηστών που ανέφεραν καθημερινή χρήση τον τελευταίο μήνα (έναντι των χρηστών που ανέφεραν μικρότερη συχνότητα) ήταν χαμηλότερο το 2012 συγκριτικά με το 2008, με τη μειούμενη αυτή τάση να διατηρείται διαχρονικά (Πίνακας 5.1). 46 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Αντίθετα, από το 2009 κι ύστερα το ποσοστό των αιτούντων θεραπεία που αναφέρουν πολλαπλή χρήση ουσιών αυξάνεται σταθερά. Οι αυξήσεις παρουσιάζονται εντονότερες στην υποομάδα των χρηστών που αναφέρουν πολλαπλή χρήση τριών ή περισσοτέρων ουσιών (Γράφημα 5.8). Η πολλαπλή χρήση ουσιών στις νέες αιτήσεις ακολουθεί την ίδια τάση, με τη διαφορά ότι τα τελευταία δύο χρόνια η ανοδική τάση ανακόπηκε (δεν φαίνεται σε Γράφημα). Γράφημα 5.8: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό κατάχρησης πολλαπλών ουσιών στους χρήστες που αιτήθηκαν θεραπεία (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Όπως φαίνεται στο Γράφημα 5.9, ενώ ο αριθμός των χρηστών που αναφέρουν ενέσιμη χρήση τον τελευταίο μήνα αυξάνεται μετά το 2008, το ποσοστό τους μειώνεται σε σύγκριση με τους χρήστες που δεν ανέφεραν ενέσιμη χρήση τον τελευταίο μήνα. Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται τόσο στα ποσοστά της κοινής χρήσης συριγγών (Γράφημα 5.9), όσο και στις νέες αιτήσεις και στις αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (δεν φαίνεται σε Γράφημα). Γράφημα 5.9: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό ενέσιμης και κοινής χρήσης σύριγγας κατά τον τελευταίο μήνα στους χρήστες που αιτήθηκαν θεραπεία (2002-2012) 1 2 Μεταξύ των χρηστών που ανέφεραν ενέσιμη χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή Μεταξύ των χρηστών που ανέφεραν κοινή χρήση σύριγγας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 47 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία 5.2.4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 2012: Η πλειονότητα των αιτούντων θεραπεία για χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών ήταν το 2012 άνδρες (83,4%), χωρίς η αναλογία αυτή να διαφοροποιείται στις νέες αιτήσεις (Γράφημα 5.10). Η μέση ηλικία των χρηστών ήταν 32,8 έτη (τ.α. 8,9 έτη), ένα έτος μικρότερη μεταξύ των νέων αιτήσεων (31,9 έτη), και 2 έτη υψηλότερη στους άνδρες από τις γυναίκες (33,1 έτη και 30,9 έτη, αντίστοιχα). Μεταξύ τριών ηλικιακών κατηγοριών, οι νεαροί ενήλικες (25-34 ετών) απαρτίζουν σχεδόν τις μισές περιπτώσεις αιτήσεων θεραπείας (47,5%) με τους χρήστες της ηλικιακής κατηγορίας 35-64 ετών να ακολουθούν σε ποσοστό (35,7%). Το 2012, μόλις μία σε κάθε 18 αιτήσεις θεραπείας αφορούσε αλλοδαπό χρήστη ουσιών (5,5%, 6,6% στις νέες αιτήσεις) (Γράφημα 5.10). Σε τρεις από τις 5 αιτήσεις για θεραπεία (58,3%) οι χρήστες ανέφεραν ότι ζουν με τους γονείς τους, σε μία από τις 7 (14,9%) ζουν μόνοι τους και σε ανάλογο ποσοστό (15,1%) συζούν με σύντροφο (με ή χωρίς παιδιά). Ένας στους 10 χρήστες (9,7%) ζει με παιδιά. Στην πλειονότητά τους (89,6%) οι χρήστες που αιτούνται θεραπεία ανέφεραν σταθερή στέγη, ενώ ένας στους 10 (10,5% ) έχει «μη σταθερή στέγη» ή είναι άστεγος (Γράφημα 5.10). Δύο στις 3 αιτήσεις για θεραπεία αφορούσαν το 2012 άνεργους χρήστες (63,9%, σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό στις νέες αιτήσεις, 54,1%). Σε μία στις 6 αιτήσεις (16,3%) ο χρήστης ανέφερε σταθερή εργασία, ενώ ένας στους 5 (19,8%) απασχολούνταν περιστασιακά. Τέλος, σχεδόν ένας στους 2 χρήστες (47,7%) είχε ολοκληρώσει τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γράφημα 5.10). Γράφημα 5.10: Κοινωνικο-δημογραφικά των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία το 2012 και ανάλογα με το εάν αφορούν νέες αιτήσεις ή αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας (%) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Διαχρονικές τάσεις: Οι άνδρες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των χρηστών που αιτούνται θεραπεία, αλλά οι γυναίκες αυξάνουν σταδιακά το ποσοστό τους κατά την περίοδο 2008-2012 (από 13,2% στο 14,7%) (Γράφημα 5.11). Η ηλικιακή κατηγορία 25-34 ετών αποτελεί τη μεγαλύτερη ομάδα χρηστών σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2008-2012, ωστόσο μετά το 2008 η ηλικιακή κατηγορία των 35 ετών και άνω έχει αυξήσει σημαντικά τα ποσοστά της (Πίνακας 5.1). Η μειούμενη τάση που είχε παρατηρηθεί στο ποσοστό των χρηστών που ανέφεραν ότι ζουν με τους γονείς τους ανακόπηκε από το 2010 κι ύστερα (Γράφημα 5.11). Στην πλειονότητά τους οι χρήστες αναφέρουν σταθερή στέγη, αλλά την τελευταία δεκαετία το ποσοστό των χρηστών που αναφέρουν «μη σταθερή στέγη» ή είναι «άστεγοι» παρουσιάζει αυξανόμενη τάση. 48 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι χρήστες που αιτούνται θεραπεία είναι Έλληνες (άνω του 90%). Το ποσοστό των αλλοδαπών σημείωνε μικρή αλλά σταθερή αύξηση σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, τάση η οποία ανακόπηκε ωστόσο το 2012 (τα στοιχεία για το 2013 θα επιβεβαιώσουν εάν η ανακοπή αυτή αποτελεί πραγματική μεταβολή ή τυχαίο γεγονός (Γράφημα 5.11). Παρόλο που το εκπαιδευτικό επίπεδο (ολοκληρωμένο) των χρηστών που αιτούνται θεραπεία παρουσιάζει τάσεις βελτίωσης διαχρονικά, το ποσοστό των χρηστών που αναφέρουν ότι είναι άνεργοι αυξάνεται (Γράφημα 5.11). Διαχρονικά παρατηρείται αύξηση στη μέση ηλικία των χρηστών που αιτούνται θεραπεία, από τα 30 έτη το 2008 στα 33 έτη το 2012). Η τάση αυτή δικαιολογεί και την αντίστοιχη αύξηση της μέσης διάρκειας χρήσης της κύριας ουσίας, από τα 8 έτη το 2008 στα 11 έτη το 2012 (Γράφημα 5.12). Γράφημα 5.11: Διαχρονικές τάσεις στα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Γράφημα 5.12: Διαχρονικές τάσεις στη μέση ηλικία α) των χρηστών που αιτήθηκαν θεραπεία, β) έναρξης χρήσης οποιασδήποτε ουσίας, γ) έναρξης χρήσης της κύριας ουσίας και δ) μέση διάρκεια χρήσης της κύριας ουσίας (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 49 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία 5.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Αυξάνεται ο ετήσιος αριθμός των αιτήσεων για θεραπεία διαχρονικά, αλλά οι αυξήσεις αφορούν κυρίως χρήστες που είχαν απευθυνθεί και στο παρελθόν σε θεραπευτικές μονάδες για θεραπεία. Η επέκταση του δικτύου των μονάδων υποκατάστασης στη χώρα δικαιολογεί την παρατηρούμενη αύξηση αριθμού των αιτήσεων θεραπείας που απευθύνθηκαν για θεραπεία στο πρόγραμμα, ιδιαίτερα των χρηστών με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας. Τα οπιοειδή αποτελούν τη συχνότερα αναφερόμενη κύρια ουσία θεραπείας (77,5%) αλλά η κάνναβη και η μη ιατρική χρήση συνταγογραφούμενων φαρμάκων καταγράφουν τα μεγαλύτερα επίπεδα αύξησης τα τελευταία χρόνια. Το 2012 φαίνεται να ανακόπτεται η ανοδική τάση στην ενέσιμη χρήση, ως συνήθης τρόπος χρήσης της κύριας ουσίας, που παρατηρήθηκε κατά την περίοδο 2008-2011. Μένει ωστόσο να επιβεβαιωθεί η οποιαδήποτε μεταβολή από τα στοιχεία του 2013. Η πολλαπλή χρήση συνεχίζει να αυξάνεται διαχρονικά. Ο αριθμός των χρηστών που αναφέρει πρόσφατη κοινή χρήση σύριγγας παρουσιάζει μείωση τα τελευταία χρόνια. Το εκπαιδευτικό επίπεδο των χρηστών που αιτούνται θεραπεία παρουσιάζεται βελτιωμένο διαχρονικά, ωστόσο το ποσοστό των χρηστών που αναφέρουν ότι είναι άνεργοι αυξάνεται. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ O Δείκτης Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) καταγράφει τον αριθμό, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά της χρήσης των ατόμων που απευθύνονται στα προγράμματα θεραπείας ή μείωσης της βλάβης της χώρας για βοήθεια σε σχέση με προβλήματα από τη χρήση ουσιών. Αποτελεί έναν από τους πέντε επιδημιολογικούς δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ από το 1994, προκειμένου να αποτυπώσει την κατάσταση του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ελλάδα. Η εφαρμογή του βασίζεται στο Ευρωπαϊκό Πρωτόκολλο (Standard Protocol v.3.0) του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου. Ο ΔΑΘ προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την πορεία του φαινομένου της εξάρτησης στη χώρα, το προφίλ των εξαρτημένων ατόμων, τις μεταβολές στα πρότυπα χρήσης ουσιών (π.χ. ενέσιμης χρήσης) και τους κινδύνους που συνδέονται με αυτά (π.χ. μολυσματικές ασθένειες). Επιπλέον, προσφέρει έμμεση πληροφόρηση για το ρυθμό εμφάνισης νέων περιπτώσεων εξαρτημένων χρηστών (επίπτωση). Στο πλαίσιο εφαρμογής του ΔΑΘ, ως «θεραπεία» ορίζεται κάθε υπηρεσία η οποία έχει στόχο να βελτιώσει την ψυχολογική, σωματική ή κοινωνική κατάσταση των ατόμων που ζητούν βοήθεια για προβλήματα από τη χρήση ναρκωτικών. Η θεραπεία παρέχεται συνήθως από εξειδικευμένες υπηρεσίες για χρήστες, αλλά μπορεί επίσης να δοθεί και από γενικές υπηρεσίες που προσφέρουν ιατρική και ψυχολογική βοήθεια σε άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τα ναρκωτικά. Ως «θεραπευτικό πρόγραμμα» ορίζεται η υπηρεσία η οποία παρέχει θεραπεία, όπως αυτή ορίζεται παραπάνω, σε άτομα με προβλήματα ναρκωτικών. Τα θεραπευτικά προγράμματα μπορεί να βασίζονται σε δομές που είναι ιατρικές ή μη ιατρικές, δημόσιες ή ιδιωτικές, ειδικευμένες ή μη. Με την ευρεία έννοια, ο παραπάνω ορισμός περιλαμβάνει παρεμβάσεις οι οποίες αποσκοπούν στη μείωση της βλάβης, παρεμβάσεις των οποίων κύριος σκοπός είναι η αποτοξίνωση και η αποχή, μη ιατρικές αλλά και ιατρικές παρεμβάσεις, βραχείες παρεμβάσεις σε κρίση ή συμβουλευτική παρέμβαση ή υποστήριξη, καθώς επίσης και περισσότερο δομημένα μακροχρόνια προγράμματα. (ΕΚΤΕΠΝ 2013). Τα στοιχεία του ΔΑΘ αφορούν για τα μεν «στεγνά» προγράμματα τα άτομα που απευθύνονται στους συμβουλευτικούς σταθμούς, για το δε πρόγραμμα υποκατάστασης τα άτομα που εντάσσονται στο πρόγραμμα. Εφόσον είναι διαθέσιμα στο ΕΚΤΕΠΝ σε ατομική μορφή, τα στοιχεία για τα χαρακτηριστικά των χρηστών οπιοειδών που καταθέτουν ετησίως αίτηση στο ΚΥΕΠ-ΟΚΑΝΑ για ένταξη στο πρόγραμμα υποκατάστασης περιλαμβάνονται στις αναλύσεις. 50 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Οι παρατηρούμενες διαχρονικές μεταβολές στον αριθμό των ατόμων που καταγράφονται ετησίως μέσω του ΔΑΘ απεικονίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό την πραγματική τάση του φαινομένου της εξάρτησης και της προβληματικής χρήσης ναρκωτικών στην Ελλάδα. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι τα στοιχεία του ΔΑΘ είναι ευαίσθητα τόσο σε μεθοδολογικούς παράγοντες όσο και σε παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με τη λειτουργία των μονάδων που συλλέγουν και διαχειρίζονται τα στοιχεία πρωτογενώς. Έτσι, για παράδειγμα, οι διαχρονικές μεταβολές στον ετήσιο αριθμό των καταγραφών στον ΔΑΘ μπορεί να απεικονίζουν συγκυριακές μεταβολές στην επιδημιολογία, στις αντιλήψεις και στα κίνητρα που οδηγούν τους χρήστες στη θεραπεία. Ενδέχεται, ωστόσο, να συνδέονται και με μεταβολές, όπως στην ευκολία ή δυσκολία πρόσβασης στα προγράμματα, στη διαθεσιμότητα σε θέσεις θεραπείας και στο βαθμό διείσδυσης των προγραμμάτων στην κοινότητα και στις ευάλωτες ομάδες. Μεταβολές στον ετήσιο αριθμό των καταγραφών του ΔΑΘ ενδέχεται να συνδέονται και με άλλους παράγοντες, όπως τις δυνατότητες που έχουν οι μονάδες σε ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους για τη συνεχή και πλήρη συμπλήρωση και αποστολή των εντύπων του ΔΑΘ στο ΕΚΤΕΠΝ, καθώς και τη δυνατότητα που έχει το ΕΚΤΕΠΝ για διαρκή εκπαίδευση και υποστήριξη των επαγγελματιών στις μονάδες / προγράμματα σε θέματα συμπλήρωσης του εντύπου του ΔΑΘ. Τάσος Φωτίου, Αργυρώ Ανταράκη 51 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Πίνακας 5.1: Διαχρονικές τάσεις στα χαρακτηριστικά των χρηστών που αιτούνται θεραπεία (2002-2012) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 3.630 3.637 4.269 4.248 4.847 4.786 4.682 5.501 5.645 5.834 5.696 «Στεγνό» 69,2 73,1 73,3 77,1 74,7 81,7 80,5 76,9 78,8 63,5 56,8 Υποκατάσταση 13,7 14,7 20,2 14,1 18,3 10,6 10,1 15,7 16,7 30,2 37,5 Άμεσης πρόσβασης 17,1 12,2 6,5 8,9 7,0 7,7 9,4 7,4 4,5 6,3 5,7 Νέες αιτήσεις 49,8 52,6 51,7 52,8 49,7 47,1 47,7 47,7 43,3 44,3 42,4 Με ιστορικό προηγούμενη θεραπείας 50,2 47,4 48,3 47,2 50,3 52,9 52,3 52,3 56,7 55,7 57,6 Άνδρες 83,4 83,4 84,0 84,3 84,5 85,2 86,8 85,5 85,3 85,3 83,4 Γυναίκες 16,6 16,6 16,0 15,7 15,5 14,8 13,2 14,5 14,7 14,7 16,6 Μέση ηλικία κατά την είσοδο στη θεραπεία 28,5 28,2 28,1 28,5 29,0 29,2 29,6 30,5 31,5 32,3 32,8 Μέση ηλικία (άνδρες) 28,9 28,6 28,5 28,9 29,3 29,4 29,7 30,9 31,8 32,7 33,1 Μέση ηλικία (γυναίκες) 26,4 26,0 26,1 26,7 27,8 27,5 28,3 28,2 30,0 29,7 30,9 Ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών 41,8 42,1 39,0 33,4 27,9 26,0 23,4 20,1 17,4 16,6 16,7 Ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών 35,2 37,3 41,9 46,3 51,6 54,6 56,8 56,6 54,1 50,6 47,5 Ηλικιακή ομάδα 35-64 ετών 23,0 20,7 19,1 20,3 20,5 19,5 19,9 23,3 28,6 32,8 35,7 Οικογένεια ή φίλοι 42,6 47,8 50,9 51,0 46,1 45,3 46,0 45,4 40,4 39,7 38,1 Ίδιος /-ια 37,7 32,4 28,3 28,9 32,4 32,4 30,6 32,7 37,9 35,4 35,1 Θεραπευτικό πρόγραμμα (κάποιο άλλο) 7,5 7,8 7,8 8,5 8,6 7,9 8,3 8,2 6,7 6,5 6,2 Άλλες υπηρεσίες υγείας 3,0 3,0 3,4 4,2 3,6 3,6 5,1 4,1 4,0 3,1 4,5 Άλλο (π.χ., γιατρός, κοινωνική υπηρεσία, αστυνομία κτλ.) 9,2 9,0 9,6 7,4 9,3 10,8 10,0 9,6 11,0 15,3 16,1 Με γονείς 72,3 74,2 73,7 71,5 66,9 66,4 63,3 62,9 56,9 59,6 58,3 Μόνος /-η 10,2 8,1 9,2 10,3 11,9 11,0 12,4 13,3 14,2 15,3 14,9 Με σύντροφο 6,2 4,6 4,5 5,5 4,6 4,3 5,9 5,4 5,8 7,3 8,8 Με σύντροφο και παιδί 4,3 5,6 5,0 5,2 6,9 7,0 6,5 6,4 7,3 6,2 6,3 Με φίλους 1,7 1,9 1,2 1,2 1,5 2,4 2,1 2,2 2,6 2,3 2,1 Άλλο (μόνος /-η με παιδί κτλ.) 5,3 5,6 6,3 6,3 8,2 8,9 9,8 9,8 13,2 9,3 9,7 Σταθερή ή άλλη κατάσταση 94,0 93,5 93,1 93,6 92,2 91,6 90,2 92,9 90,3 91,2 89,6 Μη σταθερή στέγη ή άστεγος /-η 6,0 6,5 6,9 6,4 7,8 8,4 9,8 7,1 9,7 8,8 10,5 Ελληνική 97,8 97,7 97,3 96,7 96,7 96,3 94,1 93,8 93,5 93,0 94,5 Αλλοδαπή 2,2 2,3 2,7 3,3 3,3 3,7 5,9 6,2 6,5 7,0 5,5 Σταθερή εργασία 19,2 20,0 22,8 24,0 25,0 24,3 24,6 22,3 20,7 17,7 16,3 Άνεργος /-η 62,8 62,7 58,9 59,5 57,6 60,0 61,3 61,3 62,3 64,3 63,9 Περιστασιακή εργασία, φοιτητής /τρια, άεργος κτλ. 18,0 17,3 18,3 16,5 17,4 15,7 14,1 16,4 17,0 18,0 19,8 n Πρόγραμμα Ιστορικό θεραπείας Φύλο Ηλικία Πηγή παραπομπής Συνθήκες διαμονής Διαμονή Υπηκοότητα Εργασιακή κατάσταση 52 Κεφάλαιο 5 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 3.630 3.637 4.269 4.248 4.847 4.786 4.682 5.501 5.645 5.834 5.696 2,3 1,6 1,2 1,6 1,7 1,3 1,7 1,5 2,0 2,4 2,3 25,1 25,3 23,6 22,0 21,9 21,9 22,3 22,4 22,5 22,2 20,4 32,7 33,0 34,8 32,6 31,8 30,7 30,8 29,0 28,8 29,3 29,6 33,9 34,3 35,7 39,1 38,3 38,7 36,8 37,5 37,6 38,2 39,5 6,1 5,9 4,7 4,6 6,2 7,5 8,5 9,6 9,1 8,0 8,2 Οπιοειδή 88,9 88,8 88,7 88,1 87,8 86,2 85,3 84,0 82,7 80,6 77,5 Κάνναβη 7,3 7,4 7,0 7,4 7,3 8,2 8,7 9,6 11,2 12,8 15,7 Κοκαΐνη / κρακ 1,3 1,5 2,2 2,4 2,6 3,8 4,0 4,5 4,4 4,3 4,1 Συνταγογραφούμενα φάρμακα (μη ιατρική χρήση) 1,4 1,6 1,2 1,2 1,3 1,5 1,2 1,4 1,2 1,6 2,0 Άλλες ουσίες 1,2 0,8 0,8 0,8 0,9 0,3 0,9 0,4 0,5 0,7 0,8 Ενέσιμη 52,1 46,4 44,8 40,9 39,3 38,0 33,7 34,2 32,9 34,2 31,8 Κάπνισμα / εισπνοή 23,8 19,9 18,2 17,7 16,9 17,6 17,6 18,1 20,7 21,1 23,2 Βρώση / πόση 5,5 4,7 2,1 2,1 2,0 2,0 1,8 1,9 2,1 2,7 4,5 Μύτη 28,7 29,0 34,9 39,2 41,7 42,0 46,8 45,7 44,2 41,8 40,4 0-1 φορές την εβδομάδα 7,6 8,2 8,0 7,9 8,7 7,9 9,2 9,9 10,0 12,0 11,4 2-6 φορές την εβδομάδα 14,3 14,7 15,9 15,8 14,4 16,7 15,4 15,8 16,5 17,0 16,9 Καθημερινά 66,1 66,1 64,0 64,1 66,3 63,2 63,1 61,1 61,0 56,5 56,9 Καθόλου χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες 12,0 11,0 12,0 12,2 10,7 12,3 12,3 13,2 12,5 14,5 14,8 Μία ουσία 20,8 23,5 25,3 28,2 30,3 31,8 32,9 31,3 29,3 27,4 26,0 2 ουσίες 28,5 30,4 30,6 30,3 29,7 31,1 30,8 33,1 34,3 32,7 32,7 3 ουσίες 28,8 22,6 20,2 19,5 19,4 18,5 19,7 18,7 20,0 22,9 23,8 4 ή 5 ουσίες 22,0 23,5 23,9 21,9 20,5 18,6 16,5 16,8 16,4 17,1 17,6 Χρήστες πολλαπλών ουσιών (≥ 2 ουσίες) 79,3 76,5 74,7 71,7 69,6 68,2 67,0 68,6 70,7 72,7 74,0 80,4 78,3 76,7 73,8 74,3 72,0 70,2 70,8 70,2 71,2 69,5 50,3 49,7 47,0 43,0 44,6 41,1 38,1 37,1 36,6 36,2 34,0 59,1 57,7 56,1 55,9 56,1 54,1 51,4 56,4 54,3 57,3 57,2 34,8 32,7 35,1 33,6 32,8 32,6 27,6 29,7 24,0 24,5 22,0 16,0 15,9 15,9 16,0 16,0 16,1 16,0 16,3 16,3 16,1 16,1 20,1 20,0 19,7 19,9 20,0 19,9 20,0 20,2 20,3 20,1 20,1 7,8 7,8 7,5 7,6 7,9 8,2 8,4 8,9 9,7 10,5 11,0 n Ανώτερο ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό επίπεδο Ποτέ στο σχολείο ή κάποιες μονό τάξεις του Δημοτικού Δημοτικό Γυμνάσιο ή σχολή αντίστοιχου επιπέδου Λύκειο ή σχολή αντίστοιχου επιπέδου Ανώτερη ή ανώτατη σχολή (ολοκληρωμένη) Κύρια ουσία Τρόπος χρήσης (κύριας ουσίας) Συχνότητα χρήσης της κύριας ουσίας τις 30 τελευταίες ημέρες Χρήση πολλαπλών ουσιών Συμπεριφορά υψηλού κινδύνου Ενέσιμη χρήση, ≥ 1 φορά σε όλη τη ζωή Ενέσιμη χρήση, ≥ 1φορά τις 30 τελευταίες ημέρες Κοινή χρήση σύριγγας, ≥ 1 φορά σε όλη τη ζωή1 Κοινή χρήση σύριγγας, ≥ 1 φορά τις 30 τελευταίες ημέρες2 Ηλικία έναρξης και διάρκεια χρήσης Μέση ηλικία έναρξης της χρήσης παράνομων ουσιών (έτη) Μέση ηλικία έναρξης της χρήσης της κύριας ουσίας (έτη) Μέση διάρκεια χρήσης της κύριας ουσίας (έτη) 1 2 Μεταξύ των χρηστών που ανέφεραν ενέσιμη χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή. Μεταξύ των χρηστών που ανέφεραν κοινή χρήση σύριγγας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή. 53 Κεφάλαιο 5 54 Χαρακτηριστικά των Χρηστών που Αιτούνται / Εντάσσονται στη Θεραπεία Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις 6.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Οι βασικοί τύποι θεραπείας για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης που παρέχονται στην Ελλάδα είναι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις («στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα), η θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών και η σωματική αποτοξίνωση. Οι επίσημα αναγνωρισμένοι φορείς οι οποίοι παρέχουν τους παραπάνω τύπους θεραπείας στη χώρα μας είναι οι εξής: ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ), το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικά δημόσια νοσοκομεία (σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ), το ανεξάρτητο σωματείο ΘΗΣΕΑΣ στο πλαίσιο του Δήμου Καλλιθέας, το Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών και το Υπουργείο Δικαιοσύνης (φυλακές Ελεώνα). Το 2012 στην Ελλάδα λειτουργούσαν συνολικά εκατόν τρία (103) θεραπευτικά προγράμματα / μονάδες (εφεξής δομές θεραπείας) που παρείχαν θεραπεία (βλ. Παράρτημα ΙΙ), εκ των οποίων πενήντα τρεις (53) μονάδες υποκατάστασης (44 μονάδες χορηγούν κυρίως βουπρενορφίνη και 9 μονάδες μεθαδόνη), 42 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (11 εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, 19 εξωτερικής παραμονής ενηλίκων, 11 εξωτερικής παραμονής εφήβων και 1 πρόγραμμα σωματικής αποτοξίνωσης), καθώς και οκτώ (8) «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα για φυλακισμένους και αποφυλακισμένους χρήστες1 (Γράφημα 6.1). Γράφημα 6.1: Δομές θεραπείας για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης, ανά τύπο παρέμβασης (2000-2012) Στα θεραπευτικά προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων έχει συμπεριληφθεί και ο Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ – Κέντρο Εμψύχωσης και Εξωτερικής Παρακολούθησης της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ, που παρέχει υπηρεσίες θεραπείας. 2 Στα θεραπευτικά προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων συμπεριλαμβάνεται και η Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης Χρ. Ρογκότης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ του ΨΝΘ. 3 Στα θεραπευτικά προγράμματα εξωτερικής παραμονής εφήβων δεν συμπεριλαμβάνεται η Μονάδα Εφήβων Ρεθύμνου του ΟΚΑΝΑ, που έκλεισε το 2012, ενώ έχει συμπεριληφθεί το Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων Ηρακλείου ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, που προσφέρει και υπηρεσίες θεραπείας. 1 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 1 Για φυλακισμένους και αποφυλακισμένους χρήστες, βλ. Ενότητα 10.2: Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος. 55 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Στην προσπάθεια περαιτέρω επέκτασης του προγράμματος υποκατάστασης, το 2012 ιδρύθηκαν από τον ΟΚΑΝΑ έντεκα (11) νέες μονάδες υποκατάστασης σε συνεργασία με δημόσια νοσοκομεία της χώρας σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις (Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Καβάλα, Καλαμάτα και Ρέθυμνο). Στο πλαίσιο των παρεμβάσεων για φυλακισμένους, το 2012 ξεκίνησε τη λειτουργία της η Θεραπευτική Κοινότητα του Προγράμματος ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ στις φυλακές Διαβατών, 1 δίνοντας τη δυνατότητα σε χρήστες ουσιών που έχουν εμπλοκή με το ποινικό σύστημα να ακολουθήσουν το δρόμο της απεξάρτησης και της επανένταξης. Επιπλέον, τον Ιούνιο του 2012 άρχισε να λειτουργεί το Πρόγραμμα Πολλαπλής Παρέμβασης Ρεθύμνου του ΟΚΑΝΑ, το οποίο αποτελεί συνέχεια της Μονάδας Εφήβων Ρεθύμνου και του Συμβουλευτικού Σταθμού Ενηλίκων Ρεθύμνου, των οποίων η λειτουργία ανεστάλη τον Απρίλιο του ιδίου έτους. Πρόκειται για ένα «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα εξωτερικής παραμονής που απευθύνεται τόσο σε εφήβους όσο και σε ενήλικες χρήστες ναρκωτικών και αλκοόλ, καθώς και στις οικογένειές τους. Παράλληλα με τις θεραπευτικές παρεμβάσεις σημαντικές είναι επίσης και οι υπηρεσίες συμβουλευτικής που παρέχονται από τους προαναφερθέντες φορείς μέσα από τα συμβουλευτικά κέντρα / σταθμούς / κέντρα υποδοχής, ενημέρωσης και εισαγωγής (εφεξής συμβουλευτικά κέντρα), στα οποία γίνεται η πρώτη επαφή όσων αναζητούν βοήθεια για θέματα χρήσης ουσιών. Τα συμβουλευτικά κέντρα, κυρίως στην περίπτωση των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων («στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα), αποτελούν την προετοιμασία για τη θεραπευτική διαδικασία των ατόμων που αναζητούν υποστήριξη σε θέματα χρήσης ουσιών, όπου παρέχεται ενημέρωση, αξιολόγηση της κατάστασης, ατομική και ομαδική συμβουλευτική / υποστήριξη, υπηρεσίες φροντίδας της υγείας, υποστήριξη οικογένειας, ενώ λειτουργούν και ως στάδιο προετοιμασίας για ένταξη στη θεραπευτική φάση. Το 2012 λειτουργούσαν στην Ελλάδα συνολικά σαράντα πέντε (45) συμβουλευτικά κέντρα, εκ των οποίων τριάντα τρία (33) απευθύνονταν σε ενήλικες,2 οκτώ (8) απευθύνονταν σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες και τέσσερα (4) σε αποφυλακισμένους χρήστες3 (βλ. Παράρτημα ΙΙ). Επιπλέον, από τα 45 συμβουλευτικά κέντρα τα 43 λειτουργούν στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, ενώ για το πρόγραμμα υποκατάστασης λειτουργούν δύο Κέντρα Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού του ΟΚΑΝΑ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια του 2012 ανεστάλη η λειτουργία της Μονάδας Συμβουλευτικής ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ στην Αθήνα, με τις υπηρεσίες της να παρέχονται πλέον από άλλες δομές του ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, ενώ άρχισε να λειτουργεί ο Συμβουλευτικός Σταθμός Ιλίου ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ. Τον Απρίλιο του 2013 το ΚΕΘΕΑ ΗΠΕΙΡΟΣ άρχισε τη λειτουργία Συμβουλευτικού Σταθμού στην Άρτα σε συνεργασία με το Δήμο Αρταίων, με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες και να ανταποκριθεί στα προβλήματα των χρηστών της ευρύτερης περιοχής, παρέχοντας υπηρεσίες υποστήριξης τόσο σε χρήστες ουσιών όσο και στις οικογένειές τους. Κατά τη διάρκεια του ιδίου έτους ιδρύθηκε από τον ΟΚΑΝΑ και το Πρόγραμμα Πολλαπλής Παρέμβασης Χανίων, το οποίο λειτουργεί στα πρότυπα του αντίστοιχου προγράμματος στο Ρέθυμνο. Στα συμβουλευτικά κέντρα ενηλίκων συμπεριλαμβάνονται το Ειδικό Ανοικτό Πρόγραμμα Εξαρτημένων Γονέων του ΚΕΘΕΑ στη Θεσσαλονίκη και η Ανοικτή Θεραπευτική Δομή του ΚΕΘΕΑ στη Θεσσαλονίκη, που εκτός των άλλων παρέχουν και υπηρεσίες συμβουλευτικής. 3 Για φυλακισμένους και αποφυλακισμένους χρήστες, βλ. Ενότητα 10.2: Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος. 2 56 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις 6.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΟ 2012 Στα συμβουλευτικά κέντρα, κυρίως στην περίπτωση των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων («στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα), πραγματοποιείται η πρώτη επαφή όσων αναζητούν θεραπεία για θέματα χρήσης ουσιών, πράγμα το οποίο και αποτελεί την προετοιμασία για τη θεραπευτική διαδικασία. Αντίστοιχα, για το πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ λειτουργούν δύο Κέντρα Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (Αθήνας και Θεσσαλονίκης), ως στάδιο προετοιμασίας των ατόμων για την εισαγωγή τους στις μονάδες υποκατάστασης. 6.2.1 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού του ΟΚΑΝΑ στην Αθήνα Το Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (ΚΥΕΠ) λειτουργεί από το 2002 στην Αθήνα με κύριο στόχο την αξιολόγηση των αναγκών των εξαρτημένων ατόμων που ζητούν θεραπεία και την παραπομπή τους στην κατάλληλη θεραπευτική δομή (του ΟΚΑΝΑ ή άλλων φορέων). Απώτερος σκοπός της υπηρεσίας αυτής είναι η παροχή πληρέστερων υπηρεσιών, ειδικότερα στα άτομα που υποβάλλουν αίτηση για το πρόγραμμα υποκατάστασης. Συγκεκριμένα, το ΚΥΕΠ παρέχει ενημέρωση και πληροφόρηση για όλα τα θεραπευτικά προγράμματα και ειδικότερα για το πρόγραμμα υποκατάστασης, παραλαμβάνει τις αιτήσεις συμμετοχής στο πρόγραμμα υποκατάστασης της Αττικής, χορηγεί έντυπο υλικό σε όλους όσοι προσέρχονται για να υποβάλουν αίτηση, κι επίσης διαχειρίζεται τη λίστα αναμονής των μονάδων υποκατάστασης της Αθήνας και του Πειραιά. Από την αρχή της λειτουργίας του προγράμματος υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ (1995) μέχρι και το τέλος του 2012 ο συνολικός αριθμός των αιτήσεων που έχουν υποβληθεί ανέρχεται, βάσει αριθμού πρωτοκόλλου, στις 12.959. Το 2012 κατέθεσαν στο ΚΥΕΠ αίτηση για ένταξη σε θεραπεία στο πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ για την Αθήνα συνολικά 866 άτομα, εκ των οποίων το 85% ήταν άτομα που έκαναν αίτηση για πρώτη φορά, ενώ το 83% των ατόμων ήταν άνδρες. Ο αριθμός των αιτήσεων που υποβλήθηκαν το 2012 στο ΚΥΕΠ είναι μειωμένος σε σχέση με το 2011 (είχαν υποβληθεί 1.321 αιτήσεις). Εκτός από την παραλαβή των αιτήσεων συμμετοχής και τη διαχείριση της λίστας, το ΚΥΕΠ του ΟΚΑΝΑ έχει την ευθύνη για τη λήψη ιστορικού και την αξιολόγηση κάθε περιστατικού, κατόπιν συνεντεύξεως και με τη χρήση ειδικών διαγνωστικών εργαλείων, αλλά και συζητήσεως με τον αιτούντα, η οποία ανάλογα με την περίπτωση συνοδεύεται από συστάσεις ή και παροτρύνσεις για την παρακολούθηση «στεγνού» προγράμματος και τη δημιουργία φακέλου ασθενή, όταν πρόκειται να γίνει εισαγωγή στο πρόγραμμα υποκατάστασης. Συγκεκριμένα, το 2012 πραγματοποιήθηκαν 102 ομάδες προεισαγωγής, τις οποίες ολοκλήρωσαν συνολικά 1.153 άτομα, τα οποία παραπέμφθηκαν σε μονάδες της Αττικής (μεθαδόνης και βουπρενορφίνης) κατόπιν παραπομπής τους από το ΚΥΕΠ για παθολογικό, μικροβιολογικό, βιοχημικό και ακτινολογικό έλεγχο. Το 2012 παρατηρείται αύξηση του αριθμού των ομάδων προεισαγωγής κατά 209% σε σχέση με το 2011 (το 2011 πραγματοποιήθηκαν 33 ομάδες προεισαγωγής) και ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν σε αυτές αυξήθηκε κατά 61% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Από το σύνολο των ατόμων που ολοκλήρωσαν τις ομάδες προεισαγωγής εισήχθησαν σε μονάδες υποκατάστασης της Αττικής συνολικά 998 άτομα, αύξηση της τάξης του 77% σε σχέση με το 2011 (565 άτομα) (ΚΥΕΠ 2013). Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της τελευταίας τριετίας (2010-2012) ο αριθμός των ατόμων που υπέβαλαν αίτηση για κατ’ εξαίρεση εισαγωγή στο πρόγραμμα υποκατάστασης λόγω HIV αυξήθηκε δραματικά (από 7 αιτήσεις το 2010 σε 130 αιτήσεις το 2012). 57 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Στις δραστηριότητες του ΚΥΕΠ συγκαταλέγεται, εκτός από τις υπηρεσίες ενημέρωσης και πληροφόρησης σε εξαρτημένα άτομα, γονείς / συγγενείς και άλλους ενδιαφερόμενους, και πρόγραμμα υποστήριξης οικογένειας, το οποίο διευκολύνει και συμπληρώνει το θεραπευτικό έργο των μονάδων, διαμορφώνοντας παράλληλα ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο παροχής υπηρεσιών σε οικογένειες, γονείς, ζεύγη και άλλα συγγενικά πρόσωπα των εξαρτημένων ατόμων. Επιπλέον, το 2012 το ΚΥΕΠ προσέφερε τις υπηρεσίες του (ενημέρωση, συμβουλευτική κινητοποίηση) στις εκδιδόμενες οροθετικές γυναίκες που είχαν συλληφθεί το καλοκαίρι του ιδίου έτους και κρατήθηκαν στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού.4 Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού Θεσσαλονίκης του ΟΚΑΝΑ Το Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού Θεσσαλονίκης (ΚΥΕΠΘ) του ΟΚΑΝΑ λειτουργεί από το Νοέμβριο του 2011 με στόχο την αναβάθμιση του τρόπου λειτουργίας του προγράμματος υποκατάστασης και τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τα εξαρτημένα άτομα έπειτα από την επέκταση του προγράμματος και στη Θεσσαλονίκη. Στην παρούσα φάση η νεοσύστατη αυτή υπηρεσία έχει, μεταξύ άλλων, υπ’ ευθύνη της την παραλαβή των αιτήσεων των ενδιαφερομένων για ένταξη στο πρόγραμμα υποκατάστασης, τη λήψη σύντομου ιστορικού, την ενημέρωση σχετικά με το πρόγραμμα υποκατάστασης στη Θεσσαλονίκη και γενικότερα στη Βόρεια Ελλάδα, τη διαχείριση της λίστας αναμονής των μονάδων της Θεσσαλονίκης, την παραπομπή του ενδιαφερομένου σε άλλα θεραπευτικά προγράμματα ανάλογα με την ηλικία, τις ανάγκες και τον τόπο διαμονής του, την παραπομπή του σε υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας, καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του οικογενειακού και ευρύτερου υποστηρικτικού περιβάλλοντος του ενδιαφερομένου. Τέλος, στους στόχους του Κέντρου περιλαμβάνονται η δικτύωση και η συνεργασία με θεραπευτικά προγράμματα, κοινωνικούς φορείς, υπηρεσίες υγείας και μη κυβερνητικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης που ασχολούνται με ευπαθείς ομάδες πληθυσμού. Όσον αφορά τις εκτός Αττικής περιοχές όπου λειτουργούν μονάδες υποκατάστασης, την ευθύνη για όλα τα παραπάνω έχουν οι ίδιες οι μονάδες (www.okana.gr). 6.2.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ «ΣΤΕΓΝΩΝ» ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσαν στο ΕΚΤΕΠΝ τα 37 από τα 39 συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων (βλ. Παράρτημα ΙΙ), το 2012 απευθύνθηκαν για υπηρεσίες συμβουλευτικής συνολικά 4.927 άτομα που αντιμετώπιζαν προβλήματα χρήσης ουσιών, εκ των οποίων τα 609 ήταν έφηβοι και τα 4.318 ενήλικες. Από το σύνολο των ατόμων που απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα τα 2.657 (53,9%) ήταν άτομα που απευθύνθηκαν σε αυτά για πρώτη φορά. Το 83,8% του πληθυσμού των συμβουλευτικών κέντρων αποτελείται από άνδρες, ενώ το 91,2% του συνόλου των ατόμων ήταν κάτω των 40 ετών. Ως κύρια ουσία χρήσης από το σύνολο των θεραπευομένων αναφέρονται τα οπιούχα (3.593 άτομα, 73,2%), ενώ από μικρότερο αριθμό θεραπευομένων αναφέρονται η κάνναβη (779 άτομα, 15,9%) και η κοκαΐνη (263 άτομα, 5,4%). Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τα συμβουλευτικά κέντρα εφήβων τα μεγαλύτερα ποσοστά συγκεντρώνουν η κάνναβη και τα οπιούχα με ποσοστά 63,4% και 27,2%, αντίστοιχα, ενώ στα συμβουλευτικά κέντρα ενηλίκων τα οπιούχα αναφέρονται από το μεγαλύτερο ποσοστό (79,7%) και η κάνναβη από το 9,2% των ατόμων. 4 Για φυλακισμένους και αποφυλακισμένους χρήστες, βλ. Ενότητα 10.2: Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος. 58 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Η μέση διάρκεια προβλεπόμενης παραμονής στη φάση του συμβουλευτικού κέντρου είναι 1-2 μήνες. Ωστόσο παρέχεται η δυνατότητα παραμονής πέραν του προκαθορισμένου χρονικού διαστήματος από το σύνολο σχεδόν των κέντρων. Τα συμβουλευτικά κέντρα παρέχουν υπηρεσίες προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες ανάγκες των πληθυσμών, οι οποίες ορίζονται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για την ακρίβεια, περίπου 9 στα 10 κέντρα παρέχουν υπηρεσίες προσαρμοσμένες σε άτομα υπό δικαστική επιτήρηση ή αναστολή, 8 στα 10 σε πρόσφατα αποφυλακισμένα άτομα, 8 στα 10 σε μετανάστες, 2 στα 3 σε αστέγους, τουλάχιστον 1 στα 2 σε μητέρες, ενώ περίπου 9 στα 10 σε υποδίκους, 2 στα 3 σε άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα και σχεδόν 1 στα 2 σε εφήβους. Όλα σχεδόν τα κέντρα παρέχουν ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, καθώς επίσης και ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία (9 στα 10 κέντρα). Μεγάλη έμφαση δίνεται και σε θέματα προσωπικής υγιεινής και μολυσματικών ασθενειών, αφού σχεδόν όλα τα συμβουλευτικά κέντρα παρέχουν ενημέρωση και καθοδήγηση στα ζητήματα αυτά, ενώ 8 στα 10 κέντρα παρέχουν, επιπλέον, συμβουλές και υποστήριξη σε νομικά θέματα. Όσον αφορά την έκβαση, από το σύνολο των ατόμων που δέχτηκαν τις υπηρεσίες των συμβουλευτικών κέντρων στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων το 18,9% (865 άτομα) συνέχισαν την παρακολούθηση του προγράμματος μέχρι το τέλος του 2012 (στοιχεία για 35 από τα 37 συμβουλευτικά κέντρα). Το 30,5% (1.400 άτομα) προχώρησαν στη φάση της κυρίως θεραπείας, ενώ το 32,3% (1.483 άτομα) αποχώρησαν οικειοθελώς από τους συμβουλευτικούς σταθμούς. Το υπόλοιπο 18,3% (841 άτομα) αποχώρησαν από τα συμβουλευτικά κέντρα λόγω παραπομπής σε άλλο συμβουλευτικό σταθμό, πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου, θανάτου ή φυλάκισης. 6.3 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟ 2012 Οι 92 δομές θεραπείας5 οι οποίες παρείχαν στοιχεία για τις υπηρεσίες θεραπείας που προσέφεραν το 2012 διακρίνονται στους ακόλουθους τύπους: 53 θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης. Εννέα (9) από αυτές τις μονάδες έχουν ως κύρια ουσία χορήγησης τη μεθαδόνη, ενώ σαράντα τέσσερις (44) τη βουπρενορφίνη (για περισσότερες πληροφορίες βλ. Ενότητα 6.3.1 του παρόντος Κεφαλαίου). 39 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για δέκα (10) προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, δεκαεπτά (17) εξωτερικής παραμονής ενηλίκων και δώδεκα (12) εξωτερικής παραμονής εφήβων (για περισσότερες πληροφορίες βλ. Ενότητα 6.3.2 του παρόντος Κεφαλαίου). Θεραπευόμενοι Το 2012 η δηλωθείσα συνολική δυναμικότητα των Η δυναμικότητα αναφέρεται στον αριθμό των κλιπροαναφερθεισών θεραπευτικών δομών ήταν νών / χώρων σε κέντρο εσωτερικής διαμονής ή 9.669 άτομα (στοιχεία για 89 από τα 92 προγράμστο μέσο όρο των χρηστών που μπορούν να εξυπηρετηθούν μηνιαίως σε κέντρο ημερήσιας φροματα) (Γράφημα 6.2). Οι μονάδες υποκατάστασης ντίδας ή θεραπευτική μονάδα εξωτερικής παραμοδιαθέτουν τις περισσότερες θέσεις θεραπείας νής. (8.691, 89,9%, Γράφημα 6.6) σε σύγκριση με τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (978, 10,1%, Γράφημα 6.13). Το 2012 παρατηρείται αύξηση στη δυναμικότητα των θεραπευτικών δομών κατά 23,1% σε σχέση με το 2011 –αύξηση που οφείλεται κυρίως στο άνοιγμα των νέων μονάδων του προγράμματος υποκατάστασης–, ενώ παράλληλα διατηρείται η σταθερά 5 Για τη Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης βλ. Ενότητα 6.3.3 του παρόντος Κεφαλαίου, ενώ για τα προγράμματα στις φυλακές βλ. Ενότητα 10.2: Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος. 59 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις αυξητική τάση που διαφαίνεται από το 2002 και συνδέεται άμεσα με την αύξηση των δομών θεραπείας στη διάρκεια των ετών (Γράφημα 6.1 και 6.2). Γράφημα 6.2: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του αριθμού των θεραπευομένων (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Όσον αφορά το σύνολο των ατόμων που παρακολούθησαν την κυρίως θεραπευτική φάση κατά το Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2011 υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν θεραπευτικά προγράμματα περισσότεροι από 1.200.000 εξαρτημένοι από παράνομες ουσίες, εκ των οποίων οι 730.000 παρακολούθησαν πρόγραμμα υποκατάστασης. (EMCDDA 2013). έτος αναφοράς πρόκειται για 11.604 άτομα (Γράφημα 6.2), εκ των οποίων 7.389 (63,7%) άτομα βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία με την έναρξη του 2012, ενώ ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε 4.215 (36,3%) εξαρτημένους6 (Γράφημα 6.2). Επιπρόσθετα, το 85,1% (9.878, Γράφημα 6.8) από το συνολικό αριθμό των θεραπευομένων για το 2012 βρίσκονταν σε μονάδα υποκατάστασης, ενώ το υπόλοιπο 14,9% (1.726, Γράφημα 6.14) σε «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα. Κατά την περίοδο 2002-2012 διαπιστώνεται σταδιακή αύξηση στο σύνολο των ατόμων που εντάχθηκαν σε κάποια θεραπευτική δομή ανά έτος, όπως αυτό προκύπτει από το άθροισμα των ατόμων που βρίσκονται ήδη σε θεραπεία με την έναρξη του έτους αναφοράς και των εισαγωγών κατά το έτος αναφοράς. Το 2012 διαπιστώνεται αύξηση και στο σύνολο των ατόμων που εντάχθηκαν σε κάποια θεραπευτική δομή κατά 28,3% σε σχέση με το 2011, ενώ η αύξηση αυτή φαίνεται να οφείλεται μόνο στην αύξηση των «παλιών» θεραπευόμενων7 κατά 49,8% σε σχέση με το 2011 (Γράφημα 6.2). Ως κύρια ουσία κατάχρησης αναφέρονται από τους θεραπευομένους τα οπιούχα (10.505 άτομα, 94,6%) – οι περισσότεροι από τους οποίους βρίσκονται σε θεραπεία υποκατάστασης (9.350 άτομα, 89%)–, ενώ από μικρότερο αριθμό θεραπευομένων αναφέρονται η κάνναβη (373 άτομα, 3,2%) –το σύνολο των οποίων βρίσκεται στα «στεγνά» προγράμματα και ειδικότερα σε αυτά των εφήβων–, η κοκαΐνη και τα υπνωτικά / κατασταλτικά (233 άτομα, 2,2%). Ενέσιμη χρήση πριν από την ένταξή τους στη συγκεκριμένη δομή δήλωσαν 6.236 (60,3%) άτομα σε θεραπεία κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς (στοιχεία για 89 από τις 92 δομές). Από το σύνολο των ατόμων σε θεραπεία τα 4.386 (37,8%) είναι άνω των 40 ετών (για την ηλικία, όσον αΟ αριθμός των «εισαγωγών», αναφέρεται σε άτομα και όχι σε περιστατικά, δεν περιλαμβάνονται δηλαδή επανεισαγωγές των ίδιων ατόμων κατά τη διάρκεια του έτους στην ίδια δομή. Ωστόσο δεν είναι εφικτός ο έλεγχος για τον αποκλεισμό διπλοεγγραφών μεταξύ των διαφορετικών δομών θεραπείας. 7 Εξαρτημένοι που συνεχίζουν τη θεραπεία τους από το προηγούμενο έτος. 6 60 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις φορά τις νέες εισαγωγές, βλ. επίσης Κεφάλαιο 5: Χαρακτηριστικά των χρηστών που αιτούνται / εντάσσονται στη θεραπεία). Όσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, 8.716 θεραπευόμενοι (75,1%) συνέχιζαν την παρακολούθηση του προγράμματος μέχρι το τέλος του 2012, ενώ 467 θεραπευόμενοι (4%) ολοκλήρωσαν τη θεραπεία. Οι υπόλοιποι 2.421 θεραπευόμενοι (20,9%) που αποχώρησαν από τα θεραπευτικά προγράμματα είχαν ως κυριότερους λόγους α) την οικειοθελή αποχώρηση (8,1%, 936 άτομα), β) την πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου (6,6%, 770 άτομα) και γ) την παραπομπή σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία (3,9%, 450 άτομα). Σύνολο θεραπευομένων για κάθε τύπο παρέμβασης Στην Ελλάδα οι δομές που παρέχουν θεραπεία για την ουσιοεξάρτηση χωρίζονται σε τέσσερις διαφορετικούς τύπους παρέμβασης: α) θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών, β) ψυχοκοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις (εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, εξωτερικής παραμονής ενηλίκων, εξωτερικής παραμονής εφήβων), γ) ψυχοκοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος (βλ. Ενότητα 10.2: Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος) και δ) σωματική αποτοξίνωση (βλ. Ενότητα 6.3.3 του παρόντος Κεφαλαίου). Το 2012 ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν θεραπεία για κάθε τύπο παρέμβασης ανήλθε στους 12.257 (Γράφημα 6.3), εκ των οποίων το 61,8% των θεραπευομένων (7.570 άτομα) βρίσκονταν ήδη σε κάποια θεραπευτική δομή με την έναρξη του 2012, ενώ το 38,2% των θεραπευομένων (4.687 άτομα) εισήχθησαν κατά τη διάρκεια του 2012. Γράφημα 6.3: Συνολικός αριθμός θεραπευομένων για κάθε τύπο παρέμβασης (2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 61 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Στελέχωση Το 2012 για τη λειτουργία των θεραπευτικών δομών απασχολήθηκαν εργαζόμενοι σε 1.261 θέσεις (έμμισθο προσωπικό μερικής ή πλήρους απασχόλησης). Το 44,3% των θέσεων αυτών αντιστοιχεί σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα και το 55,7% σε μονάδες υποκατάστασης. Επειδή το 2012 παρατηρήθηκε μεγάλη κινητικότητα εργαζομένων στα προγράμματα απεξάρτησης, λόγω διαθεσιμότητας, συνταξιοδοτήσεων κτλ., δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός των εργαζομένων κατά το έτος αναφοράς και να συγκριθεί με τα προηγούμενα έτη. Ένας επιπλέον λόγος μη ακριβούς προσδιορισμού του αριθμού των εργαζομένων είναι και το γεγονός ότι ένα ποσοστό εξ αυτών εργάζεται σε περισσότερα του ενός προγράμματα, με αποτέλεσμα το ίδιο άτομο να καταγράφεται τουλάχιστον δύο φορές. Εκτός από το έμμισθο προσωπικό, το 2012 εργάστηκαν εθελοντικά στις προαναφερθείσες δομές θεραπείας 94 συνολικά άτομα (75 για το 2011). Οι εθελοντές παρείχαν υπηρεσίες διαφόρων ειδικοτήτων, όπως εκπαιδευτές / καθηγητές / γυμναστές, ψυχολόγοι, σύμβουλοι, ειδικοί επανένταξης, ψυχίατροι, προσωπικό έρευνας, νοσηλευτές / επισκέπτες υγείας, καθώς και κοινωνικοί λειτουργοί. Επιπλέον, 37 πρώην χρήστες εργάζονται έναντι αμοιβής σε θεραπευτικές δομές, ενώ 15 πρώην χρήστες απασχολούνται σε εθελοντική βάση. Οι υπηρεσίες που προσφέρουν είναι κυρίως συνεδρίες ατομικής συμβουλευτικής, συντονισμός σε συνεδρίες ομαδικής θεραπείας, διαλέξεις ή ομιλίες και δουλειά-στο-δρόμο (street-work). Με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών, το 2012 η πλειονότητα των «στεγνών» προγραμμάτων (71,8%) προχώρησαν σε αξιολόγηση της θεραπευτικής διαδικασίας ή της θεραπευτικής έκβασης, ενώ μόνο δύο μονάδες υποκατάστασης ανέφεραν κάποια εσωτερική ή εξωτερική διαδικασία αξιολόγησης. Με στόχο τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, όλες σχεδόν οι θεραπευτικές δομές (9 στις 10) φροντίζουν για την παροχή επιμόρφωσης και εκπαίδευσης στο προσωπικό, εξασφαλίζοντας κατά κύριο λόγο τη συμμετοχή μέρους του προσωπικού τους σε διαλέξεις / σεμινάρια που διοργανώνονται είτε από το φορέα στον οποίο ανήκει η δομή είτε από άλλους φορείς, καθώς και παρέχοντας επιστημονική εποπτεία στο θεραπευτικό προσωπικό. 6.3.1 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Βασικοί στόχοι του προγράμματος υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ είναι η μείωση της χρήσης ναρκωτικών, καθώς και των συναφών με τη χρήση προβλημάτων (κοινωνικών και υγείας), η διασφάλιση της δημόσιας υγείας από τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών, καθώς και η παροχή υποστήριξης σε άτομα τα οποία επιθυμούν να απεξαρτηθούν από τις ουσίες. Κύρια επιδίωξη αποτελεί η σταθεροποίηση σε έναν κανονικό τρόπο ζωής, που θα συνοδεύεται από βελτίωση των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, καθώς και από ενδιαφέρον για εκπαίδευση / κατάρτιση, για εργασία και επαγγελματική αποκατάσταση. Οι θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης διακρίνονται σε δύο βασικούς τύπους, σύμφωνα με την κύρια φαρμακευτική ουσία που χορηγείται: α) στις μονάδες που εφαρμόζουν θεραπεία υποκατάστασης με κύρια ουσία χρήσης τη μεθαδόνη (εφεξής μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης) και β) στις μονάδες που χορηγούν βουπρενορφίνη ως υποκατάστατο (εφεξής μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης) (Παράρτημα ΙΙ). Θεραπευόμενοι Με βάση τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ η συνολική δυναμικότητα των μονάδων που παρείχαν θεραπεία υποκατάστασης το 2012 ήταν 8.691 θέσεις (στοιχεία για 52 από τις 53 μονάδες), ενώ ο συνολικός αριθμός των θεραπευομένων που 62 Ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται σε θεραπεία υποκατάστασης στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνεται διαρκώς. Το 2011 υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν πρόγραμμα υποκατάστασης περίπου 730.000 άτομα, από 650.000 άτομα που ήταν το 2008. (EMCDDA 2013). Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις παρακολούθησαν το πρόγραμμα υποκατάστασης ήταν 9.878 άτομα, εκ των οποίων το 27,1% (2.674 άτομα) στις μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης και το 72,9% (7.204 άτομα) στις μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης. Από το σύνολο των εισαγωγών (3.101 άτομα) μέσα στο 2012 ποσοστό 10,9% αντιστοιχεί σε μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης και 89,1% σε μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης (Γράφημα 6.4). Γράφημα 6.4: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που συνεχίζουν τη θεραπεία από το 2011 και εισαγωγές το 2012 σε μονάδες υποκατάστασης (2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Το 2012 η συνολική δυναμικότητα των μονάδων υποκατάστασης εμφανίζεται αυξημένη κατά 28% σε σχέση με το 2011 και 64% σε σχέση με το 2010, οπότε και συνεχίζεται η ανοδική τάση που παρατηρείται από το 2010, η οποία οφείλεται στο άνοιγμα των νέων μονάδων την τελευταία τριετία (Γράφημα 6.5). Όπως φαίνεται στο Γράφημα 6.5, η αύξηση στη δυναμικότητα του προγράμματος υποκατάστασης που παρατηρείται κατά το διάστημα 2009-2012 οφείλεται κυρίως στην αύξηση της δυναμικότητας των μονάδων βουπρενορφίνης (τριπλασιάστηκε), ενώ η δυναμικότητα στις μονάδες μεθαδόνης μειώθηκε κατά 10,8%. Γράφημα 6.5: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας στις μονάδες υποκατάστασης, ανά τύπο υποκατάστατου (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 63 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Ο συνολικός αριθμός των θεραπευομένων αυξάνεται συνεχώς κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 2002-2011, ενώ το 2012 παρουσιάζει ραγδαία αύξηση κατά 45,6% σε σχέση με το 2011 (Γράφημα 6.6 και 6.7), η οποία οφείλεται κυρίως στην αύξηση του αριθμού των ατόμων στις μονάδες βουπρενορφίνης κατά 57,8%, ενώ ο αριθμός των ατόμων στις μονάδες μεθαδόνης αυξήθηκε κατά 20,6% (Γράφημα 6.7). Γράφημα 6.6: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του αριθμού των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Γράφημα 6.7: Διαχρονική τάση του αριθμού των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης, ανά τύπο υποκατάστατου (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των θεραπευομένων το 2012, το 38,9% (3.842 άτομα) εντάχθηκαν σε μονάδες υποκατάστασης στην Αθήνα, ένα παρόμοιο ποσοστό θεραπευομένων (35,8%, 3.532 άτομα) εντάχθηκαν σε μονάδες που λειτουργούν σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, ενώ οι υπόλοιποι θεραπευόμενοι (25,3%, 2.504 άτομα) εντάχθηκαν σε μονάδες στη Θεσσαλονίκη, ακολουθώντας την τάση που παρατηρείται από το 2002 μέχρι το 2012 (Γράφημα 6.8). 64 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Γράφημα 6.8: Διαχρονική τάση του αριθμού των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης, ανά γεωγραφική κατανομή (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Λίστα αναμονής Η ταχεία εξάπλωση του δικτύου των μονάδων υποκατάστασης τα τελευταία δύο χρόνια (2010-2012) οδήγησε σε περαιτέρω μείωση της λίστας αναμονής, καλύπτοντας σταδιακά τις ανάγκες των χρηστών για εισαγωγή στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. Αναλυτικότερα, στα τέλη Δεκεμβρίου του 2012 υπήρχαν συνολικά σε εκκρεμότητα 2.710 αιτήσεις8 για ένταξη στο πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ (μειωμένες κατά 36,6% σε σχέση με το 2011 και 49,8% σε σχέση με το 2010), εκ των οποίων οι 2.431 (89,7%) αφορούν άτομα που βρίσκονται σε αναμονή για τις 23 μονάδες υποκατάστασης της Αθήνας και του Πειραιά (μειωμένες κατά 36,7% σε σχέση με το 2011). Στο Γράφημα που ακολουθεί (Γράφημα 6.9) φαίνεται ότι η λίστα αναμονής αφορά κατά κύριο λόγο τις μονάδες υποκατάστασης της Αθήνας, αν και μειώθηκε αισθητά το 2012 σε σχέση με το 2011. Όσον αφορά τις 12 δομές της Θεσσαλονίκης, μόνο 17 άτομα βρίσκονταν σε αναμονή για θεραπεία υποκατάστασης στα τέλη Δεκεμβρίου του 2012, καθώς συνεχίζεται η καθοδική τάση που παρατηρείται από το 2010. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 6.9, το 2012 η λίστα αναμονής για τις μονάδες της Θεσσαλονίκης παρουσιάζει μείωση κατά 83,3% σε σχέση με το 2011 και κατά 98,4% σε σχέση με το 2010. Για καθεμία από τις υπόλοιπες 18 μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης που λειτουργούν στην περιφέρεια (Παράρτημα ΙΙ) διατηρείται ξεχωριστή λίστα αναμονής. Το 2012, σε αυτές τις μονάδες 262 συνολικά άτομα βρίσκονταν σε αναμονή προκειμένου να ενταχθούν σε θεραπεία. Η λίστα αναμονής στην περιφέρεια μειώθηκε κατά 21,8% σε σύγκριση με το 2011 και κατά 58,6% σε σύγκριση με το 2010 (Γράφημα 6.9). 8 Τα στοιχεία που δίνει ο ΟΚΑΝΑ αφορούν αιτούντες που δεν έχουν ακόμη κληθεί για ένταξη στο πρόγραμμα υποκατάστασης και ο αριθμός τους ποικίλλει κατά τη διάρκεια του έτους. Αιτούντες που έχουν κληθεί αλλά δεν ανταποκρίθηκαν για διάφορους λόγους (θάνατος, φυλάκιση, αλλαγή κατοικίας κτλ.) δεν συμπεριλαμβάνονται στη λίστα αναμονής. 65 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Γράφημα 6.9: Διαχρονική τάση του αριθμού των χρηστών που βρίσκονται στη λίστα αναμονής για ένταξη στο πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, ανά γεωγραφική κατανομή (2005-2012) ΠΗΓΗ: ΟΚΑΝΑ 2013 Έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας Η πλειονότητα των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης (82%, 8.100 άτομα) συνέχιζαν τη θεραπεία μέχρι το τέλος του 2012, ενώ οι έξοδοι από τις μονάδες υποκατάστασης αντιστοιχούν στο 1/5 περίπου (18%, 1.778 άτομα) του συνολικού αριθμού των ατόμων που παρακολούθησαν το πρόγραμμα υποκατάστασης το 2012 (Γράφημα 6.10). Ειδικότερα, το 2012 ο αριθμός των ατόμων που έλαβαν πρόωρο εξιτήριο9 από το πρόγραμμα υποκατάστασης ανήλθε στους 627 (6,4% του συνολικού αριθμού των ατόμων που παρακολούθησαν το πρόγραμμα υποκατάστασης), ενώ η παραπομπή σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία αντιστοιχεί σε ποσοστό 4% (395 άτομα) του συνόλου των θεραπευομένων στις μονάδες υποκατάστασης. Ποσοστό 3,9% (384 άτομα) διακόπτει την παρακολούθηση με δική του βούληση, ποσοστό 1,5% (152 άτομα) διακόπτει λόγω φυλάκισης, ενώ η ολοκλήρωση της θεραπείας10 αντιστοιχεί σε ποσοστό 1,1% (110 άτομα) (Γράφημα 6.10). Για τα στοιχεία που αφορούν την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας πρέπει βέβαια να ληφθεί υπόψη ότι οι μονάδες υποκατάστασης είναι κατά κανόνα μακράς διαρκείας. Να σημειωθεί επίσης ότι ποσοστό 63,3% από το σύνολο των θεραπευομένων που συμμετέχουν σε μονάδα υποκατάστασης βρίσκονται σε θεραπεία για διάστημα μεγαλύτερο του έτους (59,5% για το 2011). 9 10 Ως «πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου» ορίζεται η αποπομπή από τη μονάδα λόγω παραβιάσεων των κανονισμών πλαισίου λειτουργίας. Στο πρόγραμμα υποκατάστασης «ολοκληρωμένη θεραπεία» θεωρείται η πλήρης αποχή από τη χρήση κάθε παράνομης εξαρτησιογόνου ουσίας με παράλληλη μείωση ή πλήρη διακοπή του υποκατάστατου. 66 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Γράφημα 6.10: Διαχρονική τάση της έκβασης της θεραπευτικής διαδικασίας στις μονάδες υποκατάστασης (2006-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Όσον αφορά τους κυριότερους λόγους χορήγησης πρόωρου εξιτηρίου το 2012, ένας στους 4 θεραπευόμενους αποπέμπεται από το πρόγραμμα λόγω απουσιών από τη χορήγηση υποκαταστάτου, ενώ ένα ίδιο ποσοστό αποπέμπεται λόγω προσπάθειας εξαγωγής φαρμάκων (μεθαδόνης ή βουπρενορφίνης) από τη μονάδα ή εισαγωγής ουσιών εντός της μονάδας. 6.3.2 ΣΤΕΓΝΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ – ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Η πλειονότητα των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων εσωτερικής διαμονής ή εξωτερικής παραμονής ακολουθεί ένα πολυφασικό θεραπευτικό σχήμα, που αποτελείται από: α) ενημέρωση, συμβουλευτική και κινητοποίηση για ένταξη σε δομή κυρίως θεραπείας (βλ. Ενότητα 6.2 του παρόντος Κεφαλαίου), β) σωματική αποτοξίνωση και θεραπεία και γ) επανένταξη (βλ. Ενότητα 1 του Κεφαλαίου 10: Επανένταξη). Στους κύριους στόχους των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων συμπεριλαμβάνονται η πλήρης αποχή από τη χρήση ουσιών, η βελτίωση των ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων του χρήστη, καθώς και της κατάστασης της υγείας του και των οικογενειακών και κοινωνικών του σχέσεων, η μείωση της παραβατικής συμπεριφοράς και η επαγγελματική του κατάρτιση. Από τα 42 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα που λειτουργούν στη χώρα, τα 20 (ποσοστό 47,6%) ανήκουν στο ΚΕΘΕΑ, τα 8 (ποσοστό 19%) ανήκουν στο 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ), ενώ τα υπόλοιπα 14 ανήκουν στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), τον ΟΚΑΝΑ και άλλους φορείς (Παράρτημα ΙΙ). Θεραπευόμενοι Το 2012 η συνολική δυναμικότητα της κυρίως θεραπευτικής φάσης των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων ήταν 978 θέσεις (στοιχεία για τα 37 από τα 39 προγράμματα) (Γράφημα 6.11). Το μεγαλύτερο αριθμό σε προσφερόμενες θέσεις διαθέτουν οι δομές εξωτερικής παραμονής (61,7%, 603 θέσεις), έναντι των αντίστοιχων εσωτερικής διαμονής (38,3%, 375 θέσεις). Κατά τη διάρκεια του 2012 1.726 άτομα παρακολουθούσαν την κυρίως θεραπευτική φάση των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, εκ των οποίων πάνω από το 1/3 (35,5%, 612 άτομα) αντιστοιχεί σε άτομα που βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία με την έναρξη του έτους. Σε όλη τη διάρκεια του έτους πραγματοποιήθηκαν 1.114 εισαγωγές (64,5%), εκ των οποίων τουλάχιστον οι μισές (49%) φαίνεται να σημειώθηκαν στα προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, ενώ ακολουθούν οι εισαγωγές στα προγράμματα εξωτερικής 67 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις παραμονής ενηλίκων (31,9%) και στην κυρίως θεραπευτική φάση των προγραμμάτων εφήβων (19,1%) (Γράφημα 6.11). Γράφημα 6.11: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2012) 1 Το 2012 δύο πολυάριθμα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων δεν έδωσαν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ. Πραγματικός αριθμός, που βασίζεται στα στοιχεία που εστάλησαν στο ΕΚΤΕΠΝ. 3 Εκτίμηση, κατόπιν πρόσθεσης του αριθμού των ασθενών των δύο προγραμμάτων σύμφωνα με τα στοιχεία που είχαν στείλει για το έτος 2011. 1 2 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Το 2012 τόσο η δυναμικότητα των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων όσο και ο συνολικός αριθμός των θεραπευομένων που βρίσκονταν σε θεραπεία σε κάποιο «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα θα πρέπει να έχουν παραμείνει σε παρόμοια επίπεδα με αυτά του 2011, σύμφωνα με την εκτίμηση, η οποία περιλαμβάνει και τις δύο μονάδες που δεν έδωσαν στοιχεία το 2012 (βλ. Γράφημα 6.12). Γράφημα 6.12: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του αριθμού των θεραπευομένων σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2002-2012)1 Το 2012 δύο πολυάριθμα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων δεν έδωσαν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ. Πραγματικός αριθμός, που βασίζεται στα στοιχεία που εστάλησαν στο ΕΚΤΕΠΝ. 3 Εκτίμηση, κατόπιν πρόσθεσης του αριθμού των ασθενών των δύο προγραμμάτων σύμφωνα με τα στοιχεία που είχαν στείλει για το έτος 2011. 1 2 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 68 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας Όσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, από το σύνολο των θεραπευομένων στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα το 2012 ποσοστό 35,7% (616 άτομα) βρισκόταν ακόμα σε θεραπεία στο τέλος του έτους αναφοράς,11 ποσοστό 20,7% (357 άτομα) ολοκλήρωσαν τη θεραπεία, ενώ το υπόλοιπο 43,7% (753 άτομα) εξήλθαν από το πρόγραμμα, κυρίως λόγω οικειοθελούς αποχώρησης (32%, 552 άτομα), πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου (8,3%, 143 άτομα) και παραπομπής (3,2%, 55 άτομα). Στο Γράφημα 6.13 παρουσιάζεται η έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα κατά την τελευταία επταετία (2006-2012). Όσον αφορά το 2012: Στα προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων το 34,9% των θεραπευομένων (284 άτομα) φαίνεται να διακόπτει πρόωρα τη θεραπευτική διαδικασία οικειοθελώς, ενώ ένα παρόμοιο ποσοστό θεραπευομένων (30,1%, 245 άτομα) συνεχίζει τη θεραπεία μέχρι το τέλος του 2012. Το ποσοστό των θεραπευομένων που αποχωρεί από το πρόγραμμα έχοντας ολοκληρώσει τη θεραπεία ανέρχεται στο 25,5% (207 άτομα), ενώ σχεδόν 1 στα 10 άτομα λαμβάνει πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου 12 από τα συγκεκριμένα προγράμματα (8,6%, 70 άτομα). Στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων περισσότερα από 4 στα 10 άτομα συνεχίζουν τη θεραπεία μέχρι το τέλος του 2012 (43,4%, 250 άτομα). Ποσοστό 22,2% (128 άτομα) αποχωρεί οικειοθελώς από το πρόγραμμα, ενώ το 17,9% των θεραπευομένων (103 άτομα) ολοκλήρωσαν τη θεραπεία. Ένας στους 10 θεραπευομένους αποπέμπεται για παραβιάσεις των κανονισμών πλαισίου λειτουργίας (11,1%, 64 άτομα). Στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής εφήβων 4 στους 10 αποχωρούν οικειοθελώς (41,5%, 140 άτομα), ενώ παρόμοιο ποσοστό θεραπευομένων συνεχίζει τη θεραπεία μέχρι το τέλος του 2012 (35,9%, 121 άτομα). Τουλάχιστον ένας στους 7 εφήβους φεύγει από το πρόγραμμα έχοντας ολοκληρώσει την παρακολούθησή του (14%, 47 άτομα) και μόνο ένα μικρό ποσοστό εφήβων παραπέμπεται σε άλλη δομή ή πρόγραμμα (5,9%, 20 άτομα). Όσον αφορά τους βασικότερους λόγους για τους οποίους οι θεραπευόμενοι έλαβαν πρόωρο εξιτήριο το 2012, ένας στους 2 θεραπευόμενους από αυτούς που έλαβαν πρόωρο εξιτήριο αποπέμπεται από προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, κυρίως λόγω βίαιης συμπεριφοράς εντός της μονάδας, ενώ παρόμοιο ποσοστό απομακρύνεται από τα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων εξαιτίας της χρήσης παράνομων ουσιών εκτός της μονάδας. Τέλος, στις μονάδες εξωτερικής παραμονής εφήβων, ο σημαντικότερος λόγος πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου είναι η άρνηση της λήψης φαρμάκου (1 στους 3 εφήβους). 11 12 Το ποσοστό αυτό αφορά θεραπευομένους στους οποίους η θεραπευτική διαδικασία βρισκόταν ακόμα σε εξέλιξη, λόγω της χρονικής στιγμής της εισαγωγής τους στο πρόγραμμα και της προγραμματισμένης διάρκειας θεραπείας. Ως «πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου» ορίζεται η αποπομπή από το πρόγραμμα λόγω παραβιάσεων των κανονισμών πλαισίου λειτουργίας. 69 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Γράφημα 6.13: Διαχρονική τάση της έκβασης της θεραπευτικής διαδικασίας στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2006-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 6.3.3 ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗΣ Στη χώρα μας λειτουργεί μία μόνο εξειδικευμένη δομή σωματικής αποτοξίνωσης, στο πλαίσιο του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ). Βασικός στόχος της Μονάδας είναι η παροχή φαρμακευτικής βοήθειας σε χρήστες –κυρίως ηρωίνης, αλλά και άλλων ουσιών– για την αντιμετώπιση των σωματικών στερητικών συμπτωμάτων. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η ενημέρωση σε θέματα υγείας, η πρόληψη της υποτροπής, καθώς και η ευαισθητοποίηση και η προετοιμασία για τη φάση της θεραπείας με τη λειτουργία ομάδων ψυχοθεραπείας. Η δηλωθείσα δυναμικότητα της Μονάδας Σωματικής Αποτοξίνωσης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ είναι 19 άτομα ανά μήνα και η προγραμματισμένη διάρκεια του προγράμματος είναι 21 ημέρες. Το 2012 παρακολούθησαν τη Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης (DETOX) συνολικά 226 άτομα, ενώ ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε 215 άτομα. Όσον αφορά τους λόγους εξόδου από τη συγκεκριμένη δομή, το 66,5% ολοκλήρωσε το πρόγραμμα και προωθήθηκε στην επόμενη φάση της θεραπευτικής διαδικασίας, το 26% αποχώρησε οικειοθελώς και το 6% έλαβε πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου, κυρίως λόγω χρήσης ουσιών και βίαιης συμπεριφοράς εντός της μονάδας. 6.4 ΑΛΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Προγράμματα προαγωγής αυτοβοήθειας Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης Το Ανοικτό Πρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και μελών των οικογενειών τους λειτουργεί από το Φεβρουάριο του 2001 με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ και τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και ανήκει στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,. Βασικός άξονας του προγράμματος είναι η προαγωγή της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης από τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια. Το πρόγραμμα αυτό αποτελεί κρατική πρόταση, η οποία αξιοποιεί την ιδέα της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης με το μικρότερο οικονομικό κόστος σε σύγκριση με άλλα είδη παρέμβασης («στεγνά» ή υποκατάστασης). Το 2012 συμμετείχαν στις δράσεις του προγράμματος 446 άτομα, εκ των οποίων 386 είχαν πρόβλημα εξάρτησης από τα ναρκωτικά, 55 από το αλκοόλ και 5 από τον τζόγο και τα τυχερά παιχνίδια, ενώ οι 132 ήταν νέες προσελεύσεις (απολογισμός Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας 2013). 70 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίλειτουργεί με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου ων ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2013, λειτουργεί Υγείας και της κίνησης πολιτών «Κόντρα» με τη συμε τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και νεργασία του ΟΚΑΝΑ. Η λογική λειτουργίας των του Δήμου Χανίων και με τη συνεργασία του δράσεων του προγράμματος αυτού είναι παρόμοια ΟΚΑΝΑ. Σε συνεργασία με τη μονάδα υποκατάμε αυτήν του προγράμματος Θεσσαλονίκης, προστασης Χανίων, έχει αναπτύξει δράση προσέγγισαρμοσμένη στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της σης και ευαισθητοποίησης χρηστών στο δρόμο τοπικής κοινωνίας της Σητείας. Το 2013 το Ανοικτό (street-work), ενώ έχει ξεκινήσει σε πιλοτικό επίΠρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηπεδο δράσεις υποστήριξης ατόμων που συμμεστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και Οικογενειών Χρητέχουν στο πρόγραμμα υποκατάστασης με στόχο στών, παρείχε υποστήριξη σε 13 άτομα με προβλήτην επανένταξή τους. ματα εξάρτησης και σε 21 μέλη οικογενειών χρηστών (απολογισμός Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας 2013). 6.5 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ Στη χώρα μας λειτουργούν σήμερα έξι (6) δομές, οι οποίες προσφέρουν θεραπευτικές υπηρεσίες και για άλλες εξαρτήσεις στο πλαίσιο των φορέων που παρέχουν θεραπεία για χρήση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ. Συγκεκριμένα πρόκειται για ένα (1) κέντρο υποδοχής και αντιμετώπισης διατροφικών διαταραχών, δύο (2) δομές που αφορούν τη προβληματική χρήση του διαδικτύου και τρεις (3) μονάδες απεξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια. Το Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών του 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) λειτουργεί από το 2008 και οι υπηρεσίες του αφορούν άτομα εξαρτημένα και μη από ουσίες, τα οποία είχαν ή έχουν στο ιστορικό τους οποιουδήποτε τύπου διατροφική διαταραχή. Οι υπηρεσίες οι οποίες παρέχονται είναι ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, ομάδες τέχνης και σωματικής έκφρασης, καθώς και εναλλακτικές ομάδες ψυχο-εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος εξάρτησης από τη χρήση του διαδικτύου λειτουργούν δύο δομές, η Μονάδα Βραχύχρονης Παρέμβασης ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ και το Τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ). Όσον αφορά την πρώτη δομή, από το 2010 το KEΘEA ΠΛEYΣH άρχισε να παρέχει υπηρεσίες σε νέους και τις οικογένειές τους που αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης από τη χρήση του διαδικτύου. Όσον αφορά το Τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του 18 ΑΝΩ, αυτό δέχεται άτομα εξαρτημένα και μη από ουσίες που είχαν ή έχουν στο ιστορικό τους οποιουδήποτε τύπου προβληματική επαφή με τον ιστό, οι δε υπηρεσίες που παρέχονται είναι ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, ομάδες τέχνης και σωματικής έκφρασης, καθώς και εναλλακτικές ομάδες ψυχο-εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Επιπλέον λειτουργούν τρεις θεραπευτικές μονάδες, δύο μονάδες στην Αθήνα (ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ – Πρόγραμμα Απεξάρτησης από Αλκοόλ και Τυχερά Παιχνίδια και Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ) και μία μονάδα στη Θεσσαλονίκη (Ψυχοκοινωνικός – Θεραπευτικός και Συμβουλευτικός Σταθμός για Άτομα Εξαρτημένα από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια, ΨΝΘ), στις οποίες απευθύνονται άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια. Οι δύο πρώτες μονάδες παρέχουν εξατομικευμένη θεραπεία σε εξωτερική βάση. Το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει την κατάχρηση ή την εξάρτηση και τα προβλήματα που απορρέουν από αυτές, ενώ ουσιαστικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και η συμβολή του στενού προσωπικού και οικογενειακού περιβάλλοντος σε αυτή την προσπάθεια. Στους κύριους στόχους της μονάδας αυτής περιλαμβάνονται ο περιορισμός ή η πλήρης αποχή από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια, η αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας, η αποχή από βίαιες ή παραβατικές μορφές συμπεριφοράς, η αποκατάσταση των οικογενειακών σχέσεων, η δημιουργική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, η πρόληψη της υποτροπής, καθώς και η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με τις «νόμιμες» εξαρτήσεις. 71 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Η τρίτη μονάδα λειτουργεί κυρίως σε επίπεδο πρωτοβάθμιας περίθαλψης, με δυνατότητα ολοκληρωμένων θεραπευτικών ενεργειών. Οι υπηρεσίες της μονάδας παρέχονται σε όσους θεωρούνται ότι αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης ως χρήστες ή έμμεσα, σε συμβουλευτικό επίπεδο, σε όσους ενδιαφέρονται ως συγγενείς χρηστών. Οι στόχοι του σταθμού πέρα από το θεραπευτικό έργο επικεντρώνονται στην πρόληψη σε όλες τις βαθμίδες, στην εκπαίδευση, στη διασύνδεση, στην έρευνα, στη στατιστική επεξεργασία και στην ανάλυση θεμάτων εξάρτησης. Δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην επικοινωνία και στη συνεργασία της θεραπευτικής ομάδας με την οικογένεια, τόσο στην πορεία προς την απεξάρτηση όσο και σε επίπεδο άλλου είδους διαταραχών. 6.6 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Το 2012 λειτουργούσαν στην Ελλάδα από επίσημα αναγνωρισμένους φορείς συνολικά 103 δομές θεραπείας για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης, που χωρίζονται σε τρεις βασικούς τύπους: ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις («στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα), θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών και σωματική αποτοξίνωση. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται για το 2012 αντιστοιχούν στο 96% των δομών που λειτουργούν στην Ελλάδα και ανταποκρίθηκαν στο σύστημα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης του ΕΚΤΕΠΝ. Σημαντική εξέλιξη αποτέλεσε η επέκταση του προγράμματος υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, καθώς κατά τη διάρκεια του έτους ιδρύθηκαν 11 νέες μονάδες υποκατάστασης σε συνεργασία με δημόσια νοσοκομεία της χώρας σε Αττική και Θεσσαλονίκη. Το σύνολο των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες θεραπείας ανήλθε σε 11.604 άτομα, εκ των οποίων 7.389 άτομα βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία κατά την έναρξη του 2012, ενώ ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε 4.215 εξαρτημένους. Το 85% των θεραπευομένων βρίσκονταν σε μονάδα υποκατάστασης, ενώ το υπόλοιπο 15% σε «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα. Κατά το έτος αυτό παρατηρείται αύξηση στο σύνολο των ατόμων που εντάχθηκαν σε κάποια θεραπευτική δομή κατά 28,3% σε σχέση με το 2011, κυρίως λόγω της αύξησης των «παλιών» θεραπευόμενων κατά 49,8% σε σχέση με το 2011, ακολουθώντας την ανοδική τάση στο σύνολο των υπό θεραπεία ατόμων, τάση η οποία παρατηρείται από το 2002. Όσον αφορά τις μονάδες υποκατάστασης, ο αριθμός των θεραπευομένων αυξάνεται σταδιακά από το 2002 μέχρι το 2010, ενώ από το 2011 ο αριθμός τους παρουσιάζει ραγδαία αύξηση, γεγονός που οφείλεται στο άνοιγμα των νέων μονάδων του ΟΚΑΝΑ. Όσον αφορά τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, ο αριθμός των θεραπευομένων παραμένει σταθερός κατά την τελευταία δεκαετία. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του 2012 παρακολούθησαν την εξειδικευμένη δομή σωματικής αποτοξίνωσης συνολικά 226 άτομα, εκ των οποίων τα 215 αποτελούν εισαγωγές κατά το έτος αναφοράς. Παράλληλα με τις θεραπευτικές παρεμβάσεις προσφέρθηκαν και υπηρεσίες συμβουλευτικής στα άτομα που αναζητούν υποστήριξη σε θέματα χρήσης ουσιών, μέσα από τα 45 συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν στη χώρα. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται για το 2012 αντιστοιχούν στο 90% των κέντρων που λειτουργούν στην Ελλάδα και ανταποκρίθηκαν στο σύστημα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης του ΕΚΤΕΠΝ. Όσον αφορά τα συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, το 2012 έλαβαν υπηρεσίες συμβουλευτικής συνολικά 4.927 άτομα που αντιμετώπιζαν προβλήματα χρήσης ουσιών, εκ των οποίων τα 2.657 (53,9%) ήταν άτομα που απευθύνθηκαν για πρώτη φορά, ενώ το 30,5% προχώρησε στην κυρίως φάση θεραπείας κάποιου προγράμματος. Επίσης, κατά το έτος αυτό, κατέθεσαν αίτηση στο Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού του ΟΚΑΝΑ για ένταξη σε θεραπεία στο πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ για την Αθήνα συνολικά 866 άτομα, εκ των οποίων το 85% έκανε αίτηση για πρώτη φορά, ενώ συνολικά 1.153 άτομα ολοκλήρωσαν τις ομάδες προεισαγωγής και παραπέμφθηκαν σε μονάδες τις Αττικής. 72 Κεφάλαιο 6 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ – ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΚΤΕΠΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Μια από τις βασικές δραστηριότητες του ΕΚΤΕΠΝ είναι η συλλογή και η προώθηση συγκρίσιμων στοιχείων σχετικά με τις υπηρεσίες συμβουλευτικής και κυρίως θεραπείας για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης. Όσον αφορά τις υπηρεσίες συμβουλευτικής, για τη συλλογή σχετικών στοιχείων χρησιμοποιείται το Ερωτηματολόγιο Συμβουλευτικού Κέντρου, το οποίο δημιουργήθηκε το 2011. Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο συμπληρώνεται από κάθε κέντρο χωριστά μία φορά το χρόνο και συλλέγει πληροφορίες που αφορούν τα χαρακτηριστικά των κέντρων, καθώς και συγκεντρωτικά στοιχεία για τους θεραπευομένους. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα Έκθεση σχετικά με τις υπηρεσίες συμβουλευτικής προέρχονται κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των στοιχείων που απέστειλαν 39 από τα 41 συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν πανελλαδικά, ενώ, όσον αφορά τέσσερα (4) συμβουλευτικά κέντρα που απευθύνονται σε αποφυλακισμένους χρήστες, βλ. Ενότητα 10.2: Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος. Από τα 41 συμβουλευτικά κέντρα ένα (1) συμβουλευτικό κέντρο δεν ανταποκρίθηκε στη συλλογή στοιχείων του ΕΚΤΕΠΝ, ένα (1) κατά το έτος αναφοράς παρείχε μόνο υπηρεσίες θεραπείας και συμπεριλήφθηκε στην ανάλυση για τις υπηρεσίες θεραπείας, ενώ όσον αφορά δύο (2) Κέντρα Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού του ΟΚΑΝΑ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, βλ. Ενότητα 6.2.1 του παρόντος Κεφαλαίου. Σε σχέση με τις υπηρεσίες θεραπείας, για τη συλλογή σχετικών στοιχείων από τους φορείς το ΕΚΤΕΠΝ χρησιμοποιεί το Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία, το οποίο αποτελεί τη 2η αναθεωρημένη εκδοχή (Ιανουάριος 2010) του πρωτότυπου ερωτηματολογίου TUF A (Treatment Unit Form Α, έκδοση Ιουνίου 1997). Το Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία συμπληρώνεται από κάθε δομή που παρέχει θεραπεία μία φορά το χρόνο και συλλέγει πληροφορίες για τις υπηρεσίες που παρέχονται, καθώς και συγκεντρωτικά στοιχεία για τους θεραπευομένους. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα Έκθεση σχετικά με τις υπηρεσίες θεραπείας προέρχονται κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των ερωτηματολογίων που συμπλήρωσαν 92 από τις 95 δομές θεραπείας που λειτουργούν πανελλαδικά, ενώ τα οκτώ (8) προγράμματα που λειτουργούν σε φυλακές αναφέρονται στην Ενότητα 10.2: Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος. Από τις 95 δομές εξαιρέθηκαν τρεις (3), που δεν έδωσαν στοιχεία, ενώ η Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης περιγράφεται χωριστά στην Ενότητα 6.3.3 του παρόντος Κεφαλαίου. Πρέπει να σημειωθεί ότι, λόγω των συγκεντρωτικών στοιχείων που συλλέγονται από τις δομές συμβουλευτικής και θεραπείας, είναι αδύνατο να ελεγχθούν και να αποφευχθούν τυχόν διπλοεγγραφές ατόμων σε διαφορετικές δομές. Επίσης, όσον αφορά τα διαχρονικά γραφήματα του παρόντος Κεφαλαίου, δεν παρουσιάζονται στοιχεία για το έτος 2007, καθώς το 2008 (έτος συλλογής στοιχείων για το 2007) η λειτουργία του ΕΚΤΕΠΝ είχε ανασταλεί. Σόνια Παπαδοπούλου, Λία Μαλέττου, Ιουλία Μπάφη 73 Κεφάλαιο 6 74 Συμβουλευτική και Θεραπεία για τις Ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά 7.1 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ 7.1.1 HIV Χρήση ενέσιμων ουσιών στις HIV διαγνώσεις Στοιχεία Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ): Από τις συνολικά 1.180 περιπτώσεις μόΣτην Ευρώπη, η ενέσιμη χρήση ως πιλυνσης από τον HIV που δηλώθηκαν στο ΚΕΕΛΠΝΟ το 2012 οι θανή κατηγορία μετάδοσης του HIV α522 είχαν την ενέσιμη χρήση ως πιθανή κατηγορία μετάδοσης ποτελούσε το 2012 μόλις το 6,1% των (44,2%) – διπλάσιος αριθμός συγκριτικά με το 2011 (n = 260) και συνολικών νέων HIV θετικών διαγνώ35 φορές μεγαλύτερος συγκριτικά με το 2010 (n=15) (Γράφημα σεων – στην Ελλάδα την ίδια χρονιά 7.1). Οι χρήστες ενέσιμων ουσιών ήταν κυρίως άνδρες (82,2%) αποτέλεσαν το 44,2% (ΚΕΕΛΠΝΟ 2012). Η περαιτέρω αύξηση που παρατηρήθηκε το 2012 στον αριθμό των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών που βρέθηκαν θετικοί στον HIV αντανακλά, εκτός από την επιδημική έκρηξη της HIV λοίμωξης στην κοινότητα των χρηστών της Αθήνας, που καταγράφηκε για πρώτη φορά το 2011, και την εντατικοποίηση των εξετάσεων ως ανταπόκριση στην επιδημική έκρηξη. Γράφημα 7.1: Διαχρονικές τάσεις στο συνολικό αριθμό δηλωθέντων HIV οροθετικών ατόμων στην Ελλάδα, ανά κατηγορία μετάδοσης (Στοιχεία ΚΕΕΛΠΝΟ 2006-2012) ΠΗΓΗ: ΚΕΕΛΠΝΟ 2012 Επιπολασμός της HIV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ουσιών Τα στοιχεία για το 2012 για τον επιπολασμό μολυσματικών ασθενειών στους χρήστες ενέσιμων ουσιών που παρουσιάζονται παρακάτω προέρχονται από τρεις κυρίως πηγές: α) το σύστημα Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών στους χρήστες ενέσιμων ουσιών (ΔΕΜΑ) του ΕΚΤΕΠΝ με κύρια πηγή στοιχείων τους χρήστες που εντάσσονται στα προγράμματα θεραπείας από τα ναρκωτικά ή απευθύνονται στις μονάδες μείωσης της βλάβης (τεχνικές λεπτομέρειες για την εφαρμογή του ΔΕΜΑ στην Ελλάδα παρουσιάζονται στο τέλος του Κεφαλαίου στην ειδική Ενότητα Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου), β) οροσυμπεριφορικές έρευνες που υλοποιήθηκαν σε δείγμα ενεργών χρηστών και γ) τις κινητές ιατρικές μονάδες του ΚΕΕΛΠΝΟ και μη κυβερνητικών οργανώσεων που κάνουν εξετάσεις, μεταξύ άλλων, και σε χρήστες ναρκωτικών. Στοιχεία για τον ετήσιο αριθμό νέων διαγνώσεων προέρχονται από το σύστημα επιδημιολογικής επιτήρησης του ΚΕΕΛΠΝΟ. 75 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Στοιχεία από το Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών στους χρήστες / ΕΚΤΕΠΝ: Σε εθνικό επίπεδο, ο επιπολασμός της HIV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ουσιών που εντάχθηκαν στη θεραπεία για ναρκωτικά το 2012 κυμάνθηκε μεταξύ 5,0% και 8,0%, ανάλογα με την πηγή των στοιχείων και τον τύπο θεραπευτικού προγράμματος. Η HIV λοίμωξη στους χρήστες ενέσιμων ουσιών παρουσιάζεται αυξημένη το 2012 συγκριτικά με το 2011 (Γράφημα 7.2), γεγονός που σε συνδυασμό με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ επιβεβαιώνει την επιδημική έκρηξη του HIV στον πληθυσμό αυτόν. Γράφημα 7.2: Επιπολασμός της HIV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που εντάχθηκαν στη θεραπεία για ναρκωτικά, ανά πηγή αναφοράς στοιχείων στο ΕΚΤΕΠΝ (Στοιχεία με πανελλαδική κάλυψη 2002-2012) Δείγμα αποτελούμενο από άτομα που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης (68,1%), σε υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης (26,3%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή προγράμματα αποτοξίνωσης (5,6%). Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα. 2 «Στεγνό» πρόγραμμα. Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα. 3 Μη διαθέσιμα στοιχεία για το 2007. 1 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Και το 2012 η επιδημική έκρηξη της HIV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ουσιών περιορίστηκε στην Αθήνα: 93,6% των θετικών στον HIV περιπτώσεων χρηστών αναφέρθηκαν από μονάδες θεραπείας ή μείωσης της βλάβης που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην Αθήνα. Ειδικότερα, ο επιπολασμός της HIV λοίμωξης στους χρήστες που απευθύνθηκαν για θεραπεία ήταν το 2012 υψηλότερος στην Αθήνα (εύρος ανάλογα με την πηγή στοιχείων 7,0%-11,5%) συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές της χώρας (εύρος 0,8%-1,5%). Τα επίπεδα επιπολασμού διαφοροποιούνται ανάλογα με τον τύπο θεραπευτικού προγράμματος: σύμφωνα με τα στοιχεία για την περιοχή της Αθήνας, ο επιπολασμός της HIV λοίμωξης ήταν 6,2% στα προγράμματα μείωσης της βλάβης, περίπου 8% στα «στεγνά» προγράμματα και 15,3% στο πρόγραμμα υποκατάστασης. Οι διαφοροποιήσεις στα ποσοστά αντανακλούν διαφορές αφενός στα χαρακτηριστικά (ηλικία, διάρκεια ενέσιμης χρήσης κτλ.) των χρηστών που εντάσσονται για θεραπεία σε καθέναν από τους τρεις τύπους προγραμμάτων, αφετέρου στη διαδικασία εισόδου στη θεραπεία. Έτσι, τα υψηλότερα ποσοστά του επιπολασμού της HIV λοίμωξης που παρατηρήθηκαν το 2012 στο πρόγραμμα υποκατάστασης εξηγούνται και από το γεγονός ότι η υποκατάσταση υποδέχθηκε σημαντικό αριθμό χρηστών που διαγνώστηκαν θετικοί στον HIV μέσω του Προγράμματος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (βλ. παρακάτω). Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΥΕΠ-ΟΚΑΝΑ στην Αθήνα,130 χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που διαγνώστηκαν θετικοί στον HIV αιτήθηκαν κατ’ εξαίρεση είσοδο στο πρόγραμμα υποκατάστασης το 2012 – αριθμός αυξημένος κατά 83% και 1.857% συγκριτικά με το 2011 και το 2010, αντίστοιχα. Τα υψηλότερα επίπεδα επιπολασμού παρατηρήθηκαν το 2012 στο Πρόγραμμα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, που απευθύνθηκε σε ενεργούς χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών στην περιοχή των Αθηνών (19,8%, βλ. παρακάτω) (Γράφημα 7.3). 76 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Γράφημα 7.3: Επιπολασμός της HIV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών που προσέγγισαν το 2012 τις υπηρεσίες θεραπείας ή μείωσης της βλάβης στην περιοχή των Αθηνών, ανά υπηρεσία ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Ως προς τα χαρακτηριστικά τους, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΕΜΑ για 152 περιπτώσεις HIV-θετικών χρηστών ενέσιμων ουσιών που εντάχθηκαν το 2012 στο πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ (κυρίως) και στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), 78,3% ήταν άνδρες, 56,6% ηλικιακής κατηγορίας 25-34 ετών (5,3% είχαν ηλικία κάτω των 25 ετών), 61,7% είχαν ιστορικό προηγούμενης θεραπείας για προβλήματα από τα ναρκωτικά, 96,7% ανέφεραν χρήση οπιοειδών (7,2% ανέφεραν χρήση κοκαΐνης), 92,7% ανέφεραν ιστορικό ενέσιμης χρήσης τουλάχιστον 2 ετών και 90,5% ανέφεραν κοινή χρήση σύριγγας ή άλλου ενέσιμου υλικού. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις HIV-θετικών χρηστών (96,7%) ανιχνεύθηκαν αντισώματα έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C, ενώ ποσοστό 4,0% είχε HBV λοίμωξη. Στοιχεία από το Πρόγραμμα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Το Πρόγραμμα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ («Υπηρεσίες έγκαιρης παρέμβασης σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών και στις υψηλού κινδύνου επαφές τους για την αντιμετώπιση της επιδημικής έκρηξης HIV/AIDS») υλοποιήθηκε στην Αθήνα από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΕΛΠΝΟ κατά την περίοδο 2012-2013. Στόχος του ήταν η διερεύνηση των επιδημιολογικών, συμπεριφορικών και ιολογικών χαρακτηριστικών της επιδημίας στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών στην Αθήνα, την έγκαιρη παρέμβαση στους χρήστες και στο άμεσο περιβάλλον τους (οροθετικοί και οροαρνητικοί), την εκτίμηση του επιπολασμού HIV-1 στους ΧΕΝ ανά τρίμηνο και την αναστολή της επιδημικής έξαρσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Πρόγραμμα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, μεταξύ των 1.404 ενεργών χρηστών ενέσιμων ουσιών που συμμετείχαν στην παρέμβαση στην Αθήνα μεταξύ Αυγούστου και Δεκεμβρίου 2012, οι 278 ήταν θετικοί στον HIV [19,8%, 95% διάστημα εμπιστοσύνης [δ.ε.]: 17,7%, 22,0% (14,8%, 95% δ.ε.: 10,9%, 19,2%, σταθμισμένη εκτίμηση, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δειγματοληψίας που εφαρμόστηκε)] (Sypsa et al. 2014). Οι 36 από τους συνολικά 147 χρήστες που ανέφεραν ιστορικό ενέσιμης χρήσης μικρότερης των δύο ετών ήταν θετικοί στον HIV, στοιχείο που δίνει κάποια ένδειξη ότι η επίπτωση της λοίμωξης ήταν σε επίπεδα 23,4 νέων περιπτώσεων ανά 100 χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών ανά έτος (95% δ.ε.: 16,9, 32,4). Να σημειωθεί ότι σημαντικά υψηλότερα επίπεδα επιπολασμού της HIV λοίμωξης παρατηρήθηκαν στους ενεργούς χρήστες που ήταν άστεγοι, που είχαν φυλακιστεί έστω και μία φορά στο παρελθόν, που δεν είχαν απευθυνθεί στο παρελθόν για θεραπεία όσον αφορά προβλήματα από ναρκωτικά, στους χρήστες σπίντμπολ (κοκτέιλ ηρωίνης και κοκαΐνης), που κάνουν κοινή χρήση ενέσιμων συνέργων και στους χρήστες που ανέφεραν έκθεση στην πορνεία (Sypsa et al. 2014). 77 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Στοιχεία από τις κινητές μονάδες: Σύμφωνα με τα στοιχεία των κινητών μονάδων του ΚΕΕΛΠΝΟ, συνολικά 2.312 αιματολογικοί έλεγχοι υλοποιήθηκαν στο κέντρο της Αθήνας μεταξύ Σεπτεμβρίου 2011 και Ιουνίου 2012. Διεγνώσθηκαν συνολικά 113 περιπτώσεις ατόμων θετικών στον HIV (4,9%). Μεταξύ των περιπτώσεων με καταγεγραμμένη την πιθανή κατηγορία μετάδοσης του ιού, οι τέσσερις στις 5 ήταν χρήστες ενέσιμων ουσιών (ΚΕΕΛΠΝΟ 2012). Σύμφωνα με στοιχεία της ΜΚΟ PRAKSIS, σε συνολικά 6.022 εξετάσεις με τη χρήση ταχέων δıαγνωστıκών µεθόδων (rapid tests), που υλοποιήθηκαν από την Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης και Εξέτασης για τον HIV σε άτομα άνω των 18 ετών από ευάλωτες ομάδες του κέντρου των Αθηνών το 2012, 185 άτομα ήταν θετικά στον HIV (3,1%). Μεταξύ αυτών οι 35 (18,9%) ήταν χρήστες ενέσιμων ουσιών (PRAKSIS 2013). 7.1.2 ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ C Στοιχεία για τον επιπολασμό της HCV λοίμωξης (όπως και της HBV, βλ. παρακάτω) στους χρήστες ενέσιμων ουσιών είναι τα διαθέσιμα κυρίως μέσω του ΔΕΜΑ με κύρια πηγή στοιχείων τους χρήστες που εντάσσονται στα προγράμματα θεραπείας από τα ναρκωτικά ή απευθύνονται στις μονάδες μείωσης της βλάβης (τεχνικές λεπτομέρειες για την εφαρμογή του ΔΕΜΑ στην Ελλάδα παρουσιάζονται στο τέλος του Κεφαλαίου στην ειδική Ενότητα Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου). Όπως παρουσιάζεται στο Γράφημα 7.4, τα επίπεδα επιπολασμού της HCV λοίμωξης κυμάνθηκαν σε υψηλά επίπεδα σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2002-2012. Το 2012 αντισώματα έναντι του HCV (anti-HCV) ανιχνεύθηκαν σε ποσοστό μεταξύ 60,0% και 73,4% των εξετασθέντων χρηστών (Γράφημα 7.4). Όπως και με τον HIV, οι παρατηρούμενες διαφορές στον επιπολασμό της HCV λοίμωξης αντανακλούν διαφορές μεταξύ των διαφόρων τύπων προγραμμάτων ως προς τα χαρακτηριστικά των χρηστών στους οποίους προσφέρουν τις υπηρεσίες τους (π.χ. ηλικία, διάρκεια ενέσιμης χρήσης κτλ.). Συγκριτικά με το 2011, το 2012 τα ποσοστά μόλυνσης παρουσιάστηκαν αυξημένα στον πληθυσμό των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών που εξετάστηκαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης και στα προγράμματα μείωσης της βλάβης (κυρίως) και στο ΨΝΘ, αλλά παρέμειναν σταθερά στα «στεγνά» προγράμματα. Η αύξηση της HCV λοίμωξης στο πρόγραμμα υποκατάστασης το 2012 εξηγείται κυρίως από το γεγονός ότι η υποκατάσταση υποδέχθηκε σημαντικό αριθμό χρηστών που διαγνώστηκαν θετικοί στον HIV και είχαν HCV συλλοίμωξη. Γράφημα 7.4: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών με ανιχνευμένα θετικά αντισώματα έναντι του HCV (anti-HCV), ανά πηγή στοιχείων (Στοιχεία με πανελλαδική κάλυψη 2002-2012) Δείγμα αποτελούμενο από άτομα που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης (68,1%), σε υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης (26,3%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή προγράμματα αποτοξίνωσης (5,6%). Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα. 2 «Στεγνό» πρόγραμμα. Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα. 3 Μη διαθέσιμα στοιχεία για το 2007. 1 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 78 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Ο Πίνακας 7.1 παρουσιάζει τα επίπεδα επιπολασμού της ηπατίτιδας C ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των χρηστών. Τα στοιχεία αναφέρονται μόνο στους χρήστες που εξετάστηκαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης και στα προγράμματα μείωσης της βλάβης του ΟΚΑΝΑ και στο ΨΝΘ: η HCV λοίμωξη παρουσιάζεται σε υψηλότερα ποσοστά στους χρήστες μεγαλύτερης ηλικίας (συγκριτικά με τους χρήστες νεαρότερης ηλικίας), στους χρήστες των Αθηνών (συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές) και μεταξύ των χρηστών με ιστορικό χρήσης μεγαλύτερο των 2 ετών (συγκριτικά με τους χρήστες με σύντομο ιστορικό χρήσης) (Πίνακας 7.1). Πίνακας 7.1: Ποσοστό HCV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ουσιών που απευθύνθηκαν στις μονάδες θεραπείας και μείωσης της βλάβης της χώρας, ανά χαρακτηριστικό ή συμπεριφορά (Στοιχεία 2012 του ΟΚΑΝΑ και ΨΝΘ) Anti-HCV θετικό Χρήστες ενέσιμων ουσιών που εξετάστηκαν n % Άνδρες (1.607, 82,2%) 1.135 72,7 Γυναίκες (349, 17,8%) 257 76,7 (n=1.896) (n, %) Τιμή p Φύλο μ.σ.1 Ηλικία Μέση ηλικία [36,9] p<0,001 <25 ετών (83, 4,2%) 48 62,3 25-34 ετών (911, 46,6%) 616 70,1 >34 ετών (962, 49,2%) 728 77,4 Αθήνα (1.250, 63,9%) 977 79,4 Λοιπές περιοχές (706, 36,1%) 415 62,3 77 63,6 1.308 74,1 1.340 73,5 49 72,1 78 72,7 1.311 88,6 378 74,6 1.014 73,0 p<0,001 2 Περιοχή p<0,001 Ιστορικό ενέσιμης χρήσης Λιγότερο από 2 χρόνια (125, 6,4%) Τουλάχιστον 2 χρόνια (1.822, 93,6%) p=0,012 Ενέσιμη χρήση οπιοειδών Ναι 3 (1.823, 96,4%) Όχι (68, 3,6%) μ.σ. Ενέσιμη χρήση κοκαΐνης Ναι 4 (88, 4,7%) Όχι (1.803, 95,3%) p<0,001 Πλαίσιο στο οποίο απευθύνθηκαν για θεραπεία Μείωσης της βλάβης (515, 26,3%) Άλλο (π.χ. υποκατάσταση, «στεγνό» (1.441, 73,7%) 1 2 3 4 μ.σ. Μ.σ.: Μη σημαντική διαφορά Χρήστες ηλικίας <25 ετών σε σύγκριση με τους χρήστες μεγαλύτερων ηλικιών. Η χρήση κοκαΐνης ή άλλων ουσιών δεν αποκλείεται. Η χρήση οπιοειδών ή άλλων ουσιών δεν αποκλείεται. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 79 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Όπως φαίνεται στον Πίνακα 7.2 (στοιχεία ΟΚΑΝΑ και ΨΝΘ), τα ποσοστά της HCV λοίμωξης είναι υψηλότερα στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών της Αθήνας συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές σε όλη τη διάρκεια της πενταετίας 2008-2012. Μεταξύ 2008 και 2012, η HCV λοίμωξη εμφανίζεται αυξημένη στην Αθήνα κατά περίπου 20 ποσοστιαίες μονάδες. Αντίστοιχες τάσεις παρατηρούνται και σε υπο-ομάδες χρηστών, όπως στους χρήστες με ηλικία κάτω των 25 ετών, στους χρήστες με ιστορικό ενέσιμης χρήσης μικρότερο των 2 ετών και στους χρήστες που αναφέρουν ενέσιμη χρήση κοκαΐνης. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι ενδεικτικά του υψηλότερου ποσοστού χρηστών στην Αθήνα που υιοθετούν ενέσιμη συμπεριφορά υψηλού κινδύνου (π.χ. κοινή χρήση συνέργων). Ειδικά για τους νεαρούς χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών στην Αθήνα, η αύξηση της HCV λοίμωξης συνεχίστηκε το 2012 – ενδεικτικό ενδεχόμενης αύξησης της επίπτωσης σε αυτή την ομάδα χρηστών και κατ’ επέκταση στο σύνολο των ενέσιμων χρηστών. Σημειώνεται ότι τα δεδομένα που αφορούν τους χρήστες με ιστορικό ενέσιμης χρήσης μικρότερης των 2 ετών και εκείνους που αναφέρουν ενέσιμη χρήση κοκαΐνης θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με επιφύλαξη, δεδομένου του μικρού αριθμού των περιπτώσεων σε αυτές τις ομάδες χρηστών. Πίνακας 7.2: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό HCV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ουσιών που απευθύνθηκαν στις μονάδες θεραπείας και μείωσης της βλάβης της χώρας, α) στο σύνολο και β) είναι ηλικίας <25 ετών, γ) έχουν ιστορικό ενέσιμης χρήσης <2 ετών και δ) ανέφεραν κοκαΐνη ως ουσία ενέσιμης χρήσης. Στοιχεία για το σύνολο του δείγματος, για την Αθήνα και τις λοιπές περιοχές (Στοιχεία 2008-2012 του ΟΚΑΝΑ και ΨΝΘ) Επιπολασμός HCV λοίμωξης (%) Σύνολο δείγματος Αθήνα Λοιπές περιοχές 2008 2009 2010 2011 2012 2008 2009 2010 2011 2012 2008 2009 2010 2011 2012 Σύνολο 55,5 64,3 69,3 69,3 73,4 60,0 68,3 74,6 76,5 79,1 47,6 59,3 60,0 61,6 62,3 Ηλικίας <25 ετών 40,3 38,8 52,4 52,5 62,3 42,6 49,9 61,2 52,2 73,3 34,8 25,0 40,0 52,6 55,3 Ενέσιμη χρήση <2 χρόνια 29,3 39,0 55,5 52,4 63,6 33,9 44,7 59,4 76,5 72,9 21,2 28,8 51,9 49,2 51,0 Ενέσιμη χρήση κοκαΐνης 50,0 46,8 66,1 70,4 88,6 62,5 65,0 69,6 95,0 95,6 33,3 33,3 63,9 64,8 81,4 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 7.1.3 ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ B Το 2012 ο επιπολασμός του αυστραλιανού αντιγόνου (HBsAg) στους χρήστες ενέσιμων ουσιών που εξετάστηκαν κατά την είσοδό τους στα προγράμματα θεραπείας ή μείωσης της βλάβης στη χώρα κυμάνθηκε μεταξύ 1,3% και 3,3%, ανάλογα με την πηγή των στοιχείων (Γράφημα 7.5). Δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές μεταξύ των φύλων ή των ηλικιακών ομάδων των χρηστών. Ιστορικό μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας Β (ανιχνευμένα αντισώματα έναντι του πυρηνικού αντιγόνου της ηπατίτιδας Β, Anti-HBc) καταγράφηκε στο 37,0% των ελέγχων που διενεργήθηκαν στις εισαγωγές στο πρόγραμμα υποκατάστασης και στις μονάδες άμεσης πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ και στο ΨΝΘ και στο 20,7% των ελέγχων που διενεργήθηκαν στις εισαγωγές στα «στεγνά» προγράμματα (Γράφημα 7.5). 80 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Γράφημα 7.5: Ποσοστό χρηστών ενέσιμων ουσιών που απευθύνθηκαν στις μονάδες θεραπείας και μείωσης της βλάβης της χώρας α) με ιστορικό μόλυνσης (anti-HBc θετικό) και β) με πρόσφατη μόλυνση (HBsAg θετικό) από τον ιό της ηπατίτιδας Β, ανά πηγή στοιχείων (Στοιχεία με πανελλαδική κάλυψης 2012) Δείγμα αποτελούμενο από άτομα που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης (68,1%), σε υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης (26,3%) και σε «στεγνά» προγράμματα ή προγράμματα αποτοξίνωσης (5,6%). Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα. 2 «Στεγνό» πρόγραμμα. Πανελλαδικό, μη αντιπροσωπευτικό δείγμα. 1 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΚΑΝΑ και του ΨΝΘ (φορείς οι οποίοι παρέχουν στο ΕΚΤΕΠΝ ατομικά στοιχεία ΔΕΜΑ και δίνουν τη δυνατότητα περαιτέρω αναλύσεων) για το 2012: Ιστορικό μόλυνσης παρατηρήθηκε σε υψηλότερο ποσοστό ανδρών (37,7%) έναντι γυναικών (33,5%), στους χρήστες άνω των 34 ετών (45,7%) έναντι των χρηστών <25 ετών (22,2%) και των χρηστών της ηλικιακής ομάδας 25-34 ετών (28,0%) και στους χρήστες με ιστορικό ενέσιμης χρήσης μεγαλύτερο των δύο ετών (37,5%) έναντι των χρηστών με σύντομο ιστορικό χρήσης (29,9%). Σχεδόν τα 2/3 (62,5%) των χρηστών με θετικό το Anti-HBc έχουν αποκτήσει ανοσία λόγω μόλυνσης (AntiHBs-θετικό και HBsAg-αρνητικό). Σχεδόν δύο στους 5 χρήστες ενέσιμων ουσιών (38,6%) δεν έχουν νοσήσει, αλλά ούτε έχουν εμβολιασθεί κατά του ιού της Ηπατίτιδας Β και, εφόσον δεν εμβολιασθούν, είναι επίνοσοι (Γράφημα 7.6). Μόνο ένας στους 4 εξετασθέντες χρήστες (23,9%) έχει εμβολιασθεί για τον ιό της Ηπατίτιδας Β (Γράφημα 7.6). Το ποσοστό των εμβολιασμένων ήταν το 2012 υψηλότερο στις γυναίκες (30,7%, έναντι 22,3% των ανδρών), αλλά και μεταξύ των χρηστών που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία στο παρελθόν (24,5%, έναντι 17,7% των χρηστών που υποβλήθηκαν σε θεραπεία για πρώτη φορά. Αν και το ποσοστό εμβολιασμού παραμένει σχετικά χαμηλό στον πληθυσμό αυτόν, αυξήσεις παρατηρούνται διαχρονικά (Γράφημα 7.6), αντανακλώντας αλλαγές στην πολιτική εμβολιασμού έναντι της Ηπατίτιδας Β στη χώρα. 81 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Γράφημα 7.6: Χρήστες ενέσιμων ουσιών που είναι α) επίνοσοι και β) εμβολιασμένοι κατά του ιού της Ηπατίτιδας Β (Στοιχεία 2008-2012 του ΟΚΑΝΑ και ΨΝΘ) 1 2 HBsAg(-) και Anti-HBc(-) και Anti-HBs(-). HBsAg(-) και Anti-HBc(-) και Anti-HBs(+). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 7.2 ΘΑΝΑΤΟΙ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Στοιχεία για τους θανάτους που σχετίζονται με τα ναρκωτικά είναι διαθέσιμα κυρίως από το Τμήμα Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας (Τεχνικές λεπτομέρειες για την εφαρμογή του Δείκτη Θανάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά στην Ελλάδα παρουσιάζονται στο τέλος του Κεφαλαίου στην ειδική Ενότητα Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου). Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, το 2012 αναφέρθηκαν 77 θάνατοι σχετιζόμενοι με τη χρήση ουσιών. Από τους αναφερθέντες θανάτους είχαν επιβεβαιωθεί με τις απαραίτητες τοξικολογικές αναλύσεις οι 32 (41,6%, στοιχεία μέχρι τον Οκτώβριο του 2013) (Γράφημα 7.7 και Πίνακας 7.4). Η μείωση που παρατηρείται στον αριθμό των θανάτων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών συνεχίστηκε και το 2012 (Γράφημα 7.7). Γράφημα 7.7: Αριθμός αναφερθέντων και βεβαιωθέντων (μέχρι τον Οκτώβριο 2013) θανάτων που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, ανά έτος για την περίοδο 2000-20121 ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνομία 2012 1 Ερευνώνται: 45 περιπτώσεις για το 2012 (58,4% των αναφερθέντων), 93 για το 2011, 11 για το 2010, 38 για το 2009, 15 για το 2008 και 17 για το 2007. 82 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των βεβαιωθέντων θανάτων και οι σχετιζόμενες με τους θανάτους ουσίες παρουσιάζονται διαχρονικά στον Πίνακα 7.3. Εκκρεμεί η επιβεβαίωση του 58,4% των αναφερθέντων θανάτων για το 2012 και ως εκ τούτου τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται στον Πίνακα δεν αφορούν το σύνολο των θανάτων που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ωστόσο για τους θανάτους που υπάρχουν στοιχεία φαίνεται ότι στην πλειονότητά τους αφορούν άνδρες χρήστες, ηλικίας άνω των 30 ετών, ελληνικής υπηκοότητας και ανέργους. Εννέα στις 10 περιπτώσεις (90,6%) σχετίζονται με τη χρήση ηρωίνης / μορφίνης. Σύμφωνα με την Ιατροδικαστική Υπηρεσία Αθηνών (Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων), την περίοδο 2012-2013 αναφέρθηκαν δώδεκα θάνατοι με ανιχνευμένη στο αίμα την ουσία μεθαμφεταμίνη. Τονίζεται ωστόσο ότι οι θάνατοι οφείλονταν στο συνδυασμό της χρήσης πολλαπλών ουσιών και οργανικών αιτίων (π.χ. πνευμονικό οίδημα και ισχαιμικές αλλοιώσεις του μυοκαρδίου). Σε πέντε από αυτές τις περιπτώσεις στα περιστατικά και στα αίτια θανάτου καταγράφονταν η ανθρωποκτονία, η αυτοκτονία ή τροχαίο ατύχημα. Το σύνολο των παραπάνω θανάτων καταγράφηκαν στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου της Αθήνας και αφορούσαν χρήστες ουσιών ηλικίας 24-52 ετών. Στην πλειονότητά τους ήταν άνδρες (εννέα), ενώ δύο περιπτώσεις ήταν άστεγοι χρήστες κάτω των 30 ετών. 7.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Η επιδημική έκρηξη της HIV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ουσιών συνεχίστηκε το 2012: μόνο το 2012 δηλώθηκαν 522 νέες περιπτώσεις HIV οροθετικών με «ενέσιμη χρήση» καταγεγραμμένη ως την κύρια αιτία μετάδοσης, διπλάσιες σε αριθμό σε σύγκριση με το 2011. Αυξήσεις παρατηρήθηκαν και στον επιπολασμό της HIV λοίμωξης σε δείγματα χρηστών ενέσιμων ουσιών που εξετάστηκαν το 2012: ανάλογα με το δείγμα χρηστών, ο επιπολασμός κυμάνθηκε το 2012 στην Ελλάδα μεταξύ 5% και 8%. Τα επίπεδα επιπολασμού ήταν υψηλότερα στην Αθήνα (κυμάνθηκαν ανάλογα με την πηγή στοιχείων μεταξύ 6% και 20%). Τα επίπεδα επιπολασμού της HCV λοίμωξης στην κοινότητα των χρηστών ενέσιμων ουσιών στη χώρα παραμένουν υψηλά (μεταξύ 60% και 73% το 2012), υψηλότερα στην Αθήνα σε σύγκριση με τις λοιπές περιοχές. Υψηλά επίπεδα στην HCV λοίμωξη είναι ενδεικτικά της υιοθέτησης ενέσιμης συμπεριφοράς υψηλού κινδύνου για την υγεία στον πληθυσμό αυτόν. Ο αριθμός των αναφερθέντων θανάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά συνέχισε τη φθίνουσα πορεία του και το 2012. Στοιχεία της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών δείχνουν την παρουσία μεθαμφεταμίνης σε δώδεκα θανάτους που καταγράφηκαν στην Αθήνα τον τελευταίο χρόνο. 83 84 87,5 75 93,8 6,3 9,4 40,6 50 100 0 0 0 3,1 0 96,9 0 100 0 90,6 3,1 6,3 28 24 30 2 3 13 16 32 0 0 0 1 0 31 0 32 0 29 1 2 85,7 14,3 92,9 7,1 14,3 25 60,7 100 0 0 14,3 10,7 3,6 71,4 0 92,9 7,1 85,7 3,6 10,7 24 4 26 2 4 7 17 28 0 0 4 3 1 20 0 26 2 24 1 3 92,9 7,1 95,1 4,9 23,9 30,3 45,8 93,7 5,6 0,7 12,8 7,1 0 80,1 0 93 7 89,4 2,1 8,5 135 7 34 43 65 133 8 1 18 10 0 113 0 132 10 127 3 12 30,5 26,9 42,6 88,3 8,6 3 10,2 14,2 2 73,6 0 82,2 17,8 97 0,5 2,5 174 17 6 20 28 4 145 0 162 35 191 1 5 44,8 25,8 1,5 26,8 1 85,1 14,9 95,4 1,5 3,1 50 3 52 2 165 29 185 3 6 87 13 95,2 1,7 3 220 4 7 97,6 0,4 2 247 1 5 319 3 3 252 0 3 206 2 9 256 2 1 318 2 1 300 1 3 98,7 0,3 1 99,1 0,6 0,3 98,8 0,8 0,4 95 0,9 4,1 98,8 0 1,2 98,2 0,9 0,9 201 30 83,8 16,2 212 25 268 43 201 34 183 34 224 26 258 30 232 52 76,3 23,7 80,4 19,6 86,5 13,5 84,3 15,7 78,8 21,2 82,5 17,5 37,2 1,3 4,8 0 86 3 11 0 32,8 0,4 0,8 0 36,9 1,2 2,8 0 39,2 1,6 2,3 0 12,9 1,4 73,7 0 51,4 1,2 5,4 0 60,4 0,6 5,3 0 58,6 1,3 3,6 0 178 4 11 0 194 2 17 0 133 3 14 0 28 3 160 0 100 4 6 0 120 4 9 0 83 1 2 0 87 56,7 131 167 192 145 26 109 108 111 36,5 33,6 42,1 12 56,9 59,1 66 92,8 5,7 1,5 180 11 3 91,3 6,5 2,2 92,1 5,5 2,4 96 3,4 0,6 96,1 3,1 0,8 94,9 4,6 0,5 93,8 4,6 1,5 92,8 4,7 2,5 95,1 3,9 1 289 12 3 298 15 8 243 12 4 206 10 1 245 8 2 312 11 2 233 14 6 211 15 5 60 53 84 19,6 43,3 37,1 38 84 72 69 79 83 106 62 85 157 73 95 128 56 71 123 41 53 161 50 48 211 54 56 200 49 55 65,8 16,1 18,1 65,7 16,8 17,4 62,2 19,3 18,5 56,7 18,9 24,4 50,2 22 27,8 48,3 22,5 29,2 41,9 24,5 33,6 29,9 34,2 35,9 91,9 8,1 181 16 92,8 7,2 91,3 8,7 92,5 7,5 91,1 8,9 92,9 7,1 92,2 7,8 95,4 4,6 95,6 4,4 96,1 3,9 292 12 307 14 247 12 200 17 237 18 296 29 234 19 211 20 180 14 131 10 87,3 12,7 172 25 93,3 6,7 181 13 94,8 5,2 219 12 89,3 10,7 226 27 92 8 299 26 91,8 8,2 234 21 91,7 8,3 199 18 93,4 6,6 242 17 93,5 6,5 300 21 93,8 6,3 285 19 3,1 34,4 62,5 1 11 20 7,1 46,4 46,4 2 13 13 4,3 39,3 56,4 6 55 79 3 42,6 54,3 6 84 107 4,1 43,3 52,6 8 84 102 3 46,3 50,6 7 107 117 2,8 54,9 42,3 7 139 107 4,6 55,1 40,3 15 179 131 5,9 52,1 42 15 133 107 6 54,4 39,6 13 118 86 10,8 54,1 35,1 28 140 91 14,3 49,2 36,4 46 158 117 16,8 42,8 40,5 51 130 123 41,6 77 32 23,1 121 28 92,8 153 142 83,8 235 197 209 194 248 231 276 253 343 325 263 255 229 217 269 259 334 321 312 304 97,4 96,1 96,3 94,8 97 94,8 91,7 93,1 92,8 % % % ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνομία 2012 Χαρακτηριστικά για τους επιβεβαιωθέντες θανάτους έως και το 2012. Ερευνώνται: 45 περιπτώσεις για το 2012 (58,4% των αναφερθέντων), 93 για το 2011, 11 για το 2010, 38 για το 2009, 15 για το 2008 και 17 για το 2007. 1 Αναφερθέντες Επιβεβαιωθέντες Ηλικιακή κατηγορία ≤ 20 ετών 21-30 ετών ≥ 31 ετών Φύλο Άνδρες Γυναίκες Εθνικότητα Ελληνική Αλλοδαπή Γεωγραφικό στρώμα Αττική Θεσσαλονίκη Λοιπές περιοχές Οικογενειακή κατάσταση Άγαμος Παντρεμένος Διαζευγμένος Εκπαιδευτικό επίπεδο Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Άγνωστο Αγράμματος /-η Εργασιακή κατάσταση Άνεργος /-η Άλλο Ουσίες Ηρωίνη / μορφίνη Κοκαΐνη Άλλες ουσίες 2011 2012 % 2010 n 2009 % 2008 n 2007 % % % % n % n % n % n % n 2006 n 2005 n 2004 n 2003 n 2002 n 2001 n 2000 Πίνακας 7.3: Αριθμός και χαρακτηριστικά των θανάτων που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000-20121 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Μολυσματικές ασθένειες Το ΕΚΤΕΠΝ εφαρμόζει στη χώρα από το 2000 το Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών (ΔΕΜΑ) στους χρήστες ενέσιμων ουσιών. Ο ΔΕΜΑ καταγράφει τον επιπολασμό της HIV, HCV και HBV λοίμωξης στους χρήστες ενέσιμων ουσιών που εντάσσονται ετησίως στα προγράμματα θεραπείας ή απευθύνονται για βοήθεια στα προγράμματα μείωσης της βλάβης από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ειδικότερα: Ο ΔΕΜΑ αποτελεί έναν από τους πέντε επιδημιολογικούς δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ για την αποτύπωση των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών του φαινομένου των ναρκωτικών στη χώρα μας (οι υπόλοιποι αφορούν τη χρήση στον πληθυσμό, τα αιτήματα θεραπείας, το μέγεθος της προβληματικής χρήσης και τους θανάτους που σχετίζονται με τα ναρκωτικά). Η εφαρμογή του ΔΕΜΑ στην Ελλάδα στηρίζεται σε σχετικό Πρωτόκολλο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου (βλ. http://www.emcdda.europa.eu/publications/methods/drid-overview). Στο πλαίσιο εφαρμογής του ΔΕΜΑ, το ΕΚΤΕΠΝ έχει αναπτύξει εθνικό δίκτυο συλλογής στοιχείων από μονάδες εσωτερικής διαμονής και εξωτερικής παραμονής, «στεγνών» προγραμμάτων, του προγράμματος υποκατάστασης και υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης, εργαστηρίων και νοσοκομείων (βλ. www.ektepn.gr). Με τη χρήση ειδικού ατομικού, ανώνυμου εντύπου συλλέγονται σε ετήσια βάση στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα αιματολογικών εξετάσεων για τους ιολογικούς δείκτες Anti-HCV (Ηπατίτιδα C), HBsAg, Anti-HBc και Anti-HBs (Ηπατίτιδα Β) και anti-HIV-1/2, καθώς και εξετάσεων δερματικής φυματινοαντίδρασης (τεστ Mantoux) και ακτινογραφίας θώρακος ή οιασδήποτε άλλης εξέτασης (σε ανοιχτού τύπου ερώτηση). Βάσει αυτοαναφορών, ο ΔΕΜΑ συλλέγει επιπλέον στοιχεία για συμπεριφορές υψηλού κινδύνου για την υγεία, όπως τη συχνότητα ενέσιμης χρήσης, την κοινή χρήση συριγγών και λοιπού ενέσιμου ή μη ενέσιμου υλικού, τη χρήση προφυλακτικού και την ενέσιμη χρήση διεγερτικών ουσιών. Εξαιτίας του ότι σημαντικό μέρος των στοιχείων του ΔΕΜΑ διατίθενται ετησίως στο ΕΚΤΕΠΝ σε συγκεντρωτική μορφή, ο αριθμός των εξετασθέντων δεν μπορεί να ελεγχθεί για ενδεχόμενες διπλοεγγραφές μεταξύ των διάφορων τύπων προγραμμάτων. Για τον ίδιο λόγο –και για το 2012– η παρουσίαση των στοιχείων του ΔΕΜΑ γίνεται χωριστά για τα ατομικά στοιχεία που διαθέτουν στην πλειονότητά τους οι συνεργαζόμενοι φορείς (ΟΚΑΝΑ, ΨΝΘ, εργαστήρια, νοσοκομεία κτλ.) και για τα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ και (όπου αφορά την Αττική) του 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ, των οποίων τα στοιχεία διατίθενται σε συγκεντρωτική μορφή και ως εκ τούτου δεν υπάρχει η δυνατότητα περαιτέρω ανάλυσης. Το 2012 συλλέχθηκαν στοιχεία για ορολογικούς δείκτες και δείκτες συμπεριφοράς για περίπου 2.000 περιπτώσεις χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών από 59 από τις συνολικά 84 μονάδες / εργαστήρια που υλοποιούν ελέγχους (70% κάλυψη σε επίπεδο μονάδων). Ο αριθμός των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών που υποβλήθηκαν σε εξετάσεις στα προγράμματα θεραπείας και μείωσης της βλάβης το 2012, καθώς και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους παρουσιάζονται στον Πίνακα 7.4, ανά πηγή στοιχείων και ανά ορολογικό δείκτη ή τεστ. Πίνακας 7.4: Χρήστες ενέσιμων ουσιών που εξετάστηκαν για λοιμώδη νοσήματα στο πλαίσιο του θεραπευτικού συστήματος το 2012 στην Ελλάδα, ανά πηγή στοιχείων, ορολογικό δείκτη ή τεστ (n) και δημογραφικά χαρακτηριστικά (%) Αριθμός χρηστών ενέσιμων ουσιών που εξετάστηκαν Φύλο Ηλικιακή κατηγορία HBsAg AntiHCV Anti-HIV 1/2 Ακτινογραφία Άνδρες Γυναίκες <25 ετών 25-34 ετών ≥35 ετών ΟΚΑΝΑ και ΨΝΘ (n=1.911) 1.897 1.896 1.911 979 82,2 17,8 4,2 46,6 49,2 ΚΕΘΕΑ (n=553) 530 535 553 388 88,1 11,9 12.5 66,0 21,4 18 ΑΝΩ/ΨΝΑ (n=96) 96 23 96 96 62,5 37,5 4,3 72,9 22,9 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 85 Κεφάλαιο 7 Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας και Θάνατοι από τα Ναρκωτικά Θάνατοι Ο Δείκτης Θανάτων που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών αποτελεί από το 2000 έναν από τους πέντε δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ για να αποτυπώσει την επιδημιολογική κατάσταση του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ελλάδα (οι υπόλοιποι αφορούν τη χρήση στον πληθυσμό, τα αιτήματα θεραπείας, το μέγεθος της προβληματικής χρήσης και τον επιπολασμό μολυσματικών ασθενειών στους χρήστες ενέσιμων ουσιών). Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο παρόν Κεφάλαιο αφορούν τους αιφνίδιους θανάτους από ναρκωτικά. Συγκεντρώνονται και διατίθενται στο ΕΚΤΕΠΝ σε συγκεντρωτική μορφή από το Τμήμα Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας. Τα στοιχεία βασίζονται στα αποτελέσματα των ιατροδικαστικών εξετάσεων και των τοξικολογικών αναλύσεων οι οποίες διενεργούνται σε περιπτώσεις θανάτων από τους αρμόδιους φορείς (εργαστήρια ιατροδικαστικής και τοξικολογίας των πανεπιστημίων και ιατροδικαστικές υπηρεσίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης). Στους θανάτους καταγράφονται μόνον οι οξείες δηλητηριάσεις. Δεν καταγράφονται οι θάνατοι που σχετίζονται έμμεσα με τη χρήση ναρκωτικών (π.χ. θάνατοι από μολυσματικές ασθένειες σχετιζόμενες με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών, ατυχήματα, αυτοκτονίες κτλ.) Τάσος Φωτίου, Αργυρώ Ανταράκη 86 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των Χρηστών 8.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για την αντιμετώπιση της επιδημικής έξαρσης του ιού του HIV στην Αθήνα το 2012 έγιναν δύο νέα προγράμματα συριγγών από το ΚΕΘΕΑ και το ΚΕΕΛΠΝΟ, αντίστοιχα. Επιπλέον, για πρώτη φορά δημιουργήθηκαν στη Θεσσαλονίκη δύο προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» με σκοπό την πρόληψη της εξάπλωσης της επιδημίας σε άλλες περιοχές με πρωτοβουλία του Δήμου Θεσσαλονίκης και του ΟΚΑΝΑ. Ο OKANA ανέπτυξε ένα δίκτυο με την ονομασία «Οδηγίες χρήσης» σε συνεργασία με τα προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων: Γιατροί του Κόσμου, PRAKSIS, ΘΕΤΙΚΗ ΦΩΝΗ και ΚΕΝΤΡΟ ΖΩΗΣ, καθώς και του ΚΕΕΛΠΝΟ, με σκοπό την πληρέστερη αντιμετώπιση της έξαρσης της HIV λοίμωξης, αλλά και την πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση σε θέματα υγείας που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών. Το 2013 η ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) δημιούργησε έναν Εποπτευόμενο Σταθμό χρήσης ουσιών. Κατά την πιλοτική φάση λειτουργίας του εξυπηρετείται ένας μικρός αριθμός χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών. Το ΚΕΘΕΑ, επίσης μέσα στο 2013, ξεκίνησε τη λειτουργία μιας νέας μονάδας άμεσης πρόσβασης στο κέντρο της Αθήνας, για να καλύψει τις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού προβληματικών χρηστών στην περιοχή. Η προσέγγιση της ομάδας-στόχος γίνεται μέσω του προγράμματος «δουλειά-στο-δρόμο». Η κινητή μονάδα της μονάδας αυτής παρέχει επίσης συσκευασίες με σύνεργα ασφαλούς χρήσης στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών. Οι νέες δράσεις μείωσης της βλάβης / άμεσης πρόσβασης που αναφέρθηκαν προηγουμένως έχουν κυρίως χρηματοδοτηθεί μέσω των προγραμμάτων ΕΣΠΑ. Το 2013 το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ανέθεσε στο ΚΕΕΛΠΝΟ να σχηματίσει μια Επιτροπή αποτελούμενη από φορείς για τα ναρκωτικά και ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται για το HIV/AIDS, με σκοπό να γνωμοδοτήσουν για τις ανάγκες και το κόστος των απαιτούμενων δράσεων για την καταπολέμηση της επιδημίας του HIV/AIDS. Ο τελικός στόχος είναι η εκπόνηση ενός Σχεδίου Δράσης. «Ενεργοί» χρήστες ναρκωτικών: χρήστες ναρκωτικών ουσιών χωρίς αίτημα θεραπείας ή με άγνωστο αίτημα θεραπείας. Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης στοχεύουν στην προσέγγιση και στην παροχή βοήθειας στην ομάδα των χρηστών που βρίσκονται εκτός θεραπευτικών προγραμμάτων. Η προσέγγιση των ατόμων αυτών μπορεί να γίνει με ειδικά προγράμματα παρέμβασης εκτός δομών, σε χώρους δηλαδή συνάθροισης και συνδιαλλαγής χρηστών, καθώς και με υπηρεσίες ελεύθερης εισόδου, οι οποίες δεν θέτουν προϋποθέσεις για την υποδοχή και την εξυπηρέτηση των χρηστών (www.okana.gr). Παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης: σκοπός των παρεμβάσεων αυτών είναι ο περιορισμός των πιο άμεσων συνεπειών της χρήσης ναρκωτικών μέσα από «ρεαλιστικά» προγράμματα άμεσης πρόσβασης (Cheung YW 2000). 89 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των Χρηστών 8.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ 8.2.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τέσσερα (4) προγράμματα του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ διένειμαν έντυπο ενημερωτικό υλικό (φυλλάδια) για αιφνίδιους θανάτους και επείγοντα περιστατικά λόγω χρήσης ναρκωτικών. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία, το 2012 ο αριθμός των φυλλαδίων που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών ανήλθε στα 800. Πέντε (5) προγράμματα άμεσης πρόσβασης του ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ και της ΜΚΟ PRAKSIS πραγματοποίησαν ατομικές και ομαδικές εκπαιδεύσεις χρηστών σχετικά με την πρόληψη των κινδύνων και την αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας. Το 2012, μικρότερος αριθμός χρηστών παρακολούθησε τις ομαδικές εκπαιδεύσεις (Ν=661) σε σύγκριση με το 2011 (Ν=814) και το 2010 (Ν=1.015). 8.2.2 Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών Κατά τη διάρκεια του 2012 η Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών (ΟΚΑΝΑ) ανταποκρίθηκε σε 2.605 αιτήματα του ΕΚΑΒ για παρέμβαση στην περιοχή της Αθήνας, από τα οποία τα 1.528 (58,6%) αφορούσαν περιπτώσεις εξαρτημένων ατόμων. Γράφημα 8.1: Περιστατικά που εξυπηρετήθηκαν από την Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών κατά τα έτη 2002-2012 ΠΗΓΗ:ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: OKANA 2012) 8.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ 8.3.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Έντυπο ενημερωτικό υλικό σχετικά με την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών διατίθεται από οκτώ (8) προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης, που υλοποιούνται από τον ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, τις ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου και RRAKSIS, τα Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων και το ΚΕΕΛΠΝΟ. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, το 2012 σημαντικά μεγαλύτερος αριθμός φυλλαδίων διανεμήθηκε σε χρήστες ναρκωτικών σε σύγκριση με το 2011 (24.966 και 7.960, αντίστοιχα). Η ΜΚΟ PRAKSIS συνέχισε κατά το έτος αναφοράς την εκπαίδευση στο πλαίσιο των σεμιναριακών κύκλων αγωγής υγείας στα Συμβουλευτικά Κέντρα των θεραπευτικών προγραμμάτων του ΚΕΘΕΑ, καθώς και του θεραπευτικού προγράμματος ΑΡΓΩ του ΨΝΘ όσον αφορά θέματα που σχετίζονται με HIV/AIDS, ηπατίτιδα και ασφαλή χρήση. 90 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των ρηστών 8.3.2 ΠΑΡΟΧΗ ΣΥΡΙΓΓΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΩΝ Προγράμματα συριγγών Προγράμματα συριγγών υλοποιούνται από τις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ, έξι κινητές μονάδες και ένα πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» του ΚΕΕΛΠΝΟ, καθώς επίσης και από την κινητή μονάδα της ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου. Το 2012 διανεμήθηκαν / ανταλλάχθηκαν σύριγγες σε οκτώ (8) κινητές μονάδες, στις εγκαταστάσεις τριών (3) μονάδων άμεσης πρόσβασης και από τους επαγγελματίες δύο (2) προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» (συνολικά 13 σημεία παροχής συριγγών). Τα διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία παρουσιάζονται στον Πίνακα 8.1. Πίνακας 8.1: Αριθμός εξορμήσεων, ατόμων και επαφών των σημείων παροχής συριγγών το 2012 1 Εξορμήσεις Άτομα1 Επαφές 607 5.151 26.415 Τα στοιχεία για τον αριθμό των χρηστών που προσέρχονται στα σημεία παροχής συριγγών παραδίδονται στο ΕΚΤΕΠΝ σε συγκεντρωτική μορφή, έτσι δεν μπορεί να γίνει ξεκαθάρισμα διπλοεγγραφών για αυτούς που καταγράφονται στον πληθυσμό περισσοτέρων του ενός σημείου παροχής συριγγών. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου, ΚΕΕΛΠΝΟ, 2012) Κατά το έτος αναφοράς, ο συνολικός αριθμός των συριγγών που διανεμήθηκαν / ανταλλάχθηκαν αυξήθηκε σημαντικά σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη (Γράφημα 8.2). Σχεδόν 3,5 φορές περισσότερες σύριγγες διανεμήθηκαν / ανταλλάχθηκαν το 2012 σε σύγκριση με το 2011, με αποτέλεσμα σημαντική αύξηση της κάλυψης σε σύριγγες σε σχέση με τον πληθυσμό των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα προγράμματα συριγγών είναι διαθέσιμα μόνο στην Αθήνα, η κάλυψη διανομής συριγγών για την Αθήνα εκτιμάται στις 133 σύριγγες ανά χρήστη ενέσιμων ναρκωτικών ετησίως (Γράφημα 8.2). Γράφημα 8.2: Αριθμός συριγγών που διανεμήθηκαν / ανταλλάχθηκαν και κάλυψη των προγραμμάτων συριγγών στην Αθήνα (2005-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου, ΚΕΕΛΠΝΟ, 2012) Το 2012 ο αριθμός των συσκευασιών με εξοπλισμό για ασφαλή χρήση («injection kits») ανήλθε στις 41.889. 91 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των Χρηστών Παροχή προφυλακτικών Προφυλακτικά διανέμονται από τα προγράμματα συριγγών του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ, του ΚΕΕΛΠΝΟ και της ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου, από τα προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ και του Δήμου Θεσσαλονίκης και από τις δύο κινητές μονάδες της ΜΚΟ PRAKSIS. Το 2012 διανεμήθηκαν συνολικά 181.9371 προφυλακτικά, σημαντικά μεγαλύτερος αριθμός σε σύγκριση με το 2011 (Ν=74.184). 8.3.3 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ Στο μικροβιολογικό εργαστήριο της Μονάδας Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΟΚΑΝΑ) παρέχεται η δυνατότητα σε «ενεργούς» χρήστες και πρώην χρήστες για εξετάσεις Ηπατίτιδας Α, Β, C και HIV/AIDS. Οι κινητές μονάδες της ΜΚΟ PRAKSIS και του ΚΕΕΛΠΝΟ πραγματοποιούν επίσης αιμοληψίες (για Ηπατίτιδα Α και Β και HIV/AIDS) και rapid tests (για Ηπατίτιδα C και HIV/AIDS) σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες. Τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά στοιχεία παρουσιάζονται στον Πίνακα 8.2. Πίνακας 8.2: Στοιχεία για αιμοληψίες και rapid tests για Ηπατίτιδα Α, Β, C και HIV/AIDS το 2012 Φορείς ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΙΜΟΛΗΨΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ RAPID TESTS ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ MABY 3.622 - 3.590 2.312 - - 57 3.472 3.529 5.991 3.472 7.119 ΚΕΕΛΠΝΟ1 ΜΚΟ PRAKSIS 1 ΣΥΝΟΛΟ 1 Τα στοιχεία των κινητών μονάδων του ΚΕΕΛΠΝΟ και της ΜΚΟ PRAKSIS είναι συγκεντρωτικά για όλες τις κοινωνικά ευπαθείς ομάδες πληθυσμού στις οποίες απευθύνονται: μετανάστες, άστεγοι, χρήστες ναρκωτικών, εκδιδόμενες γυναίκες, δηλαδή δεν αποστέλλονται στο ΕΚΤΕΠΝ ξεχωριστά ποσοτικά στοιχεία για τους χρήστες ναρκωτικών. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΜΚΟ PRAKSIS, ΚΕΕΛΠΝΟ, 2012) 8.3.4 ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ Στο πλαίσιο των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης οι ιατρικές υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ και σε μικρότερο βαθμό του ΚΕΘΕΑ πραγματοποιούν εμβολιασμούς για Ηπατίτιδα Α και Β σε «ενεργούς» κυρίως χρήστες. 2012 1 81 άτομα εμβολιάστηκαν για Ηπατίτιδα Α 173 άτομα εμβολιάστηκαν για Ηπατίτιδα Β Τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ που προέρχονται από τις κινητές μονάδες και τη ΜΚΟ PRAKSIS είναι συγκεντρωτικά για όλες τις κοινωνικά ευπαθείς ομάδες πληθυσμού στις οποίες απευθύνονται: μετανάστες, άστεγοι, χρήστες ναρκωτικών, εκδιδόμενες γυναίκες, δηλαδή δεν αποστέλλονται στο ΕΚΤΕΠΝ ξεχωριστά ποσοτικά στοιχεία για τους χρήστες ναρκωτικών. 92 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των ρηστών 8.3.5 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, μέσα στο 2012 συνολικά 3852 χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών (ΧΕΝ) που ήταν θετικοί στον ιό του HIV έλαβαν τυπικά αντιρετροϊκή αγωγή στις Μονάδες Ειδικών Λοιμώξεων (ΜΕΛ) και τα εξωτερικά ιατρεία παρακολούθησης HIV θετικών ασθενών. Από αυτούς οι 209 έλαβαν τη θεραπεία για πρώτη φορά το 2012. Επιπλέον, σύμφωνα με τα πρωτόκολλα θεραπείας υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, οι χρήστες οπιοειδών που είναι θετικοί στον ιό του HIV γίνονται δεκτοί κατά προτεραιότητα στις μονάδες υποκατάστασης, καθώς και στην παροχή αντιρετροϊκής θεραπείας. 8.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ 8.4.1 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Παθολογικά προβλήματα αντιμετωπίζονται στις ιατρικές υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και των ΜΚΟ PRAKSIS και Γιατροί του Κόσμου, καθώς και οδοντιατρικά προβλήματα στις αντίστοιχες υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και της ΜΚΟ PRAKSIS. Επιπλέον, τα οδοντιατρικά προβλήματα των ατόμων που παρακολουθούν τις μονάδες υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ (Ν=12) στη Θεσσαλονίκη εξυπηρετούνται από το οδοντιατρείο που βρίσκεται στις εγκαταστάσεις μιας από τις μονάδες υποκατάστασης. Τα κυριότερα παθολογικά προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν κατά το έτος αναφοράς είναι διάφορες λοιμώξεις (δέρματος, αναπνευστικού, αποστήματα), θρομβοφλεβίτιδες, υπερδοσολογία, στερητικό σύνδρομο, καρδιαγγειακά νοσήματα, νευρολογικές διαταραχές, χρόνια έλκη κάτω άκρων, ψώρα, μόλυνση από τον ιό του HIV και χρόνια Ηπατίτιδα C. Τα διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία για τα παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά παρουσιάζονται στον Πίνακα 8.3. Πίνακας 8.3: Στοιχεία1 για παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά από τις υπηρεσίες των προγραμμάτων / μονάδων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2011, 2012) Παθολογικά περιστατικά Αριθμός επισκέψεων 1 Οδοντιατρικά περιστατικά Αριθμός ατόμων Αριθμός επισκέψεων Αριθμός ατόμων 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 8.207 9.431 7.171 7.341 2.354 4.346 1.825 1.811 Τα στοιχεία της ΜΚΟ PRAKSIS είναι συγκεντρωτικά για όλες τις κοινωνικά ευπαθείς ομάδες πληθυσμού που επισκέπτονται τις ιατρικές τους υπηρεσίες: μετανάστες, άστεγοι, χρήστες ναρκωτικών, εκδιδόμενες γυναίκες, δηλαδή δεν αποστέλλονται στο ΕΚΤΕΠΝ ξεχωριστά ποσοτικά στοιχεία για τους χρήστες ναρκωτικών. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου, ΜΚΟ PRAKSIS, 2012) Οι ιατρικές υπηρεσίες των μονάδων άμεσης πρόσβασης παραπέμπουν επίσης τους ασθενείς τους και στα γενικά νοσοκομεία για την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας. 2 Ο αριθμός αυτός μπορεί σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ να μην είναι ακριβής επειδή κάποιοι ασθενείς είναι πιθανό να διέκοψαν τη λήψη αντιρετροϊκής αγωγής χωρίς αυτό να έχει δηλωθεί στο αρμόδιο γραφείο του (ΚΕΕΛΠΝΟ). 93 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των Χρηστών 8.4.2 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ Η Μονάδα Διπλής Διάγνωσης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ) αποτελεί μια εξειδικευμένη για την ψυχιατρική συννοσηρότητα θεραπευτική υπηρεσία απεξάρτησης, η οποία αντιμετωπίζει κατεξοχήν περιστατικά χρηστών από τη Βόρεια Ελλάδα με σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα οι οποίοι δεν μπορούν να παρακολουθήσουν κάποιο άλλο θεραπευτικό πρόγραμμα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Μονάδας: Ο αριθμός των ατόμων που παραπέμφθηκαν στη Μονάδα για ψυχιατρική εκτίμηση το 2012 (N=85) παρέμεινε σταθερός σε σχέση με το 2011: (Ν = 84) και το 2010 (Ν=78). Το 74,1% προσήλθαν για πρώτη φορά στη Μονάδα. Το 65,0% ήταν παραπομπές από τον Συμβουλευτικό Σταθμό του Προγράμματος στο οποίο ανήκει η Μονάδα και το 35,0% παραπομπές από άλλα θεραπευτικά προγράμματα. Όλοι ήταν πολυχρήστες με κύρια ουσία κατάχρησης στη συντριπτική τους πλειοψηφία την ηρωίνη και δευτερεύουσα ουσία την κάνναβη. Τα ψυχιατρικά προβλήματα που εμφάνισαν κατά κανόνα τα άτομα αυτά ήταν ψυχώσεις (σχιζοφρενικού και άλλου τύπου), διαταραχές προσωπικότητας, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη και δυσθυμία. Άλλα εξειδικευμένα για την ψυχιατρική συννοσηρότητα προγράμματα θεραπείας είναι: Το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ (ΨΝΘ) έχει αναπτύξει μια υπηρεσία διπλής διάγνωσης για τη συστηματική παρακολούθηση ατόμων με ταυτόχρονο ψυχιατρικό (ψυχωτικό) και εξαρτητικό πρόβλημα. H Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ), όπου παραπέμπονται σοβαρά περιστατικά διπλής διάγνωσης που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν σε άλλα προγράμματα απεξάρτησης της Αττικής. Το Διαγνωστικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ, όπου προσέρχονται εξαρτημένα άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα για διάγνωση και ψυχιατρική εκτίμηση, καθώς επίσης και για παρακολούθηση όσα από αυτά προέρχονται από τα θεραπευτικά προγράμματα του φορέα, τα οποία εδρεύουν στην Αττική. Επιπλέον, η διάγνωση και η παρακολούθηση των εφήβων χρηστών με ψυχιατρική συννοσηρότητα γίνεται από παιδοψυχίατρο. Το 2012 προσήλθαν 1.048 άτομα στο Κέντρο, αριθμός μεγαλύτερος σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2011: 912, 2010: 898). Εκτός από τις παραπάνω εξειδικευμένες μονάδες ή υπηρεσίες, χρήστες με ψυχιατρική συννοσηρότητα έγινα ν δεκτοί το 2012 σε 80 (87,0%) από τις 92 δομές κυρίως θεραπείας για την ουσιοεξάρτηση που λειτουργούν στην Ελλάδα. Μέσα στο 2012 υπηρεσίες προσαρμοσμένες στις ειδικές ανάγκες των χρηστών με ψυχιατρική διαταραχή παρείχαν 51 θεραπευτικά προγράμματα, 30 μονάδες υποκατάστασης και 21 «στεγνά» προγράμματα, αριθμός που αντιστοιχεί στο 55,4% του συνόλου των θεραπευτικών προγραμμάτων, ποσοστό παρόμοιο σε σχέση με το 2011 (55,1%). Στο 45,7% των προγραμμάτων, τόσο αυτών που διαθέτουν εξειδικευμένες υπηρεσίες όσο και των υπολοίπων, αξιολογείται η ψυχιατρική κατάσταση των ατόμων με εργαλεία ψυχιατρικής αξιολόγησης. Το 2012, από το σύνολο των θεραπευομένων σε δομές θεραπείας το 23,2% αντιστοιχεί σε άτομα με διαγνωσμένο ψυχιατρικό πρόβλημα, υψηλότερο ποσοστό σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2011: 20,7%, 2010: 17,1%). Το αντίστοιχο ποσοστό στα θεραπευτικά προγράμματα που δέχονται χρήστες με συννοσηρότητα ή διαθέτουν προσαρμοσμένες υπηρεσίες ήταν 24,5%. 94 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των ρηστών 8.5 ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ 8.5.1 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ Κατά το έτος αναφοράς, 22 πρώην χρήστες ναρκωτικών εργάσθηκαν ως έμμισθοι υπάλληλοι και ως εθελοντές σε οκτώ (8) προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και των ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου και PRAKSIS, αριθμός μεγαλύτερος σε σύγκριση με το 2011 (Ν=17) λόγω της αύξησης του αριθμού των εθελοντών (2012: 4 εθελοντές, 13 έμμισθοι υπάλληλοι, 2011: 9 εθελοντές, 13 έμμισθοι υπάλληλοι). 8.5.2 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Το 2012, τέσσερα προγράμματα άμεσης πρόσβασης του ΚΕΘΕΑ και του ΟΚΑΝΑ παρείχαν ενημέρωση και εκπαίδευση σε 154 φοιτητές της ιατρικής και της νοσηλευτικής σχολής και σε 128 επαγγελματίες (κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, ιατρούς). Κατά το έτος αναφοράς, ο αριθμός των επαγγελματιών και των φοιτητών που ενημερώθηκαν και εκπαιδεύτηκαν σε θέματα χρήσης ναρκωτικών αυξήθηκε σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2010: 252, 2011: 156, 2012: 282). 8.6 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Το 2012, δύο νέα προγράμματα συριγγών λειτούργησαν στην Αθήνα και δύο προγράμματα «δουλειάστο-δρόμο» για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη. Σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε κατά το έτος αναφοράς στον αριθμό των συριγγών, των προφυλακτικών και των φυλλαδίων για την πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών. Το 2012 αυξήθηκε επίσης ο αριθμός των επισκέψεων στις ιατρικές υπηρεσίες των μονάδων άμεσης πρόσβασης και των συνεργαζόμενων ΜΚΟ. Σημαντικό ποσοστό προγραμμάτων θεραπείας της τάξης του 45,7% αξιολογεί την ψυχιατρική κατάσταση των θεραπευόμενων με ψυχιατρικά εργαλεία δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην ψυχική τους υγεία. Το 2013, ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ ανέπτυξαν επιπλέον νέες παρεμβάσεις άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Οι περισσότερες νέες παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης / άμεσης πρόσβασης έχουν κυρίως χρηματοδοτηθεί από τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα ΕΣΠΑ. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Τα στοιχεία για τις δράσεις των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης προέρχονται από το Ερωτηματολόγιο Μείωσης της Βλάβης του ΕΚΤΕΠΝ. Επιπλέον, ορισμένα στοιχεία για την ψυχική συννοσηρότητα προέρχονται από το Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία. Το ΕΚΤΕΠΝ δημιούργησε το 2008 το Ερωτηματολόγιο για τη Μείωση της Βλάβης για τη συγκέντρωση ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων σχετικά με τις παρεμβάσεις άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης που έχει αναπτύξει η χώρα μας. Η δημιουργία του Ερωτηματολογίου βασίστηκε κυρίως στο Έντυπο Περιγραφής Θεραπευτικής Μονάδας (Έντυπο Β), καθώς επίσης και στο Δομημένο Ερωτηματολόγιο 23 και στον Τυποποιημένο Πίνακα 10 του Ευρωπαϊκού Κέντρου (EMCDDA). Για τη διευκόλυνση της συμπλήρωσης του Ερωτηματολογίου υπάρχει σχετικός Οδηγός. Το Ερωτηματολόγιο για τη Μείωση της Βλάβης συμπληρώνεται μία φορά το χρόνο από κάθε υπηρεσία / μονάδα μείωσης της βλάβης / άμεσης πρόσβασης. Όλες οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (Ν=11) παρείχαν στοιχεία για το έτος 2012 στο ΕΚΤΕΠΝ. 95 Κεφάλαιο 8 Ανταπόκριση στα Προβλήματα Υγείας των Χρηστών Το Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία αποτελεί τη 2η αναθεωρημένη εκδοχή (Ιανουάριος 2010) του πρωτότυπου ερωτηματολογίου TUF A (Treatment Unit Form Α, έκδοση Ιουνίου 1997) και συμπληρώνεται από κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα μία φορά το χρόνο (βλ. Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου 6). Ιωάννα Σιάμου, Λία Μαλέττου 96 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών 9.1 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 9.1.1 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Tο ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει ετησίως από το Συντονιστικό Όργανο Δίωξης Ναρκωτικών (ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) στοιχεία που αφορούν τις κατηγορίες για αδικήματα που σχετίζονται με παραβάσεις του ισχύοντος νόμου (κωδικοποίηση 3459/2006). Το 2012 οι ελληνικές Διωκτικές Αρχές1 απήγγειλαν 13.385 κατηγορίες εις βάρος 13.451 ατόμων για χρήση, παραγωγή / καλλιέργεια, διακίνηση και άλλες κατηγορίες για ναρκωτικές ουσίες. Όπως παρουσιάζεται στο Γράφημα 9.1, η μείωση η οποία παρατηρήθηκε τόσο στον αριθμό των κατηγορηθέντων ατόμων όσο και των υποθέσεων κατά την τριετία 2005-2007 εμφανίστηκε εκ νέου μεταξύ των ετών 2010-2012. Γράφημα 9.1: Αριθμός κατηγορηθέντων και υποθέσεων για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) Γράφημα 9.2: Κατανομή κατηγορηθέντων ατόμων στην Ελλάδα, ανά εθνικότητα, για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά (Ελληνική Ιθαγένεια, Αλλοδαπή Ιθαγένεια, Σύνολο) (2004-2011) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) 1 Ελληνική Αστυνομία, Τελωνειακή Υπηρεσία, Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων, Λιμενικό Σώμα. 97 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών Το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει επίσης στοιχεία από το ΣΟΔΝ-ΕΜΠ για τον αριθμό των κατηγορηθέντων ατόμων στην Ελλάδα ανά εθνικότητα για παραβάσεις της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά. Στο Γράφημα 9.2 απεικονίζεται η κατανομή των κατηγορηθέντων ατόμων στην Ελλάδα ανά ιθαγένεια και συνολικά κατά τη διάρκεια της οκταετίας 2004-2011. 9.1.2 ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΘΕΝΤΕΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) έχει την ευθύνη της συλλογής στοιχείων από τις δικαστικές υπηρεσίες. Το ΕΚΤΕΠΝ ενημερώνεται σε ετήσια βάση για τον αριθμό των καταδικασθέντων για αδικήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία αναφέρονται στο έτος 2010 (Γράφημα 9.3). Ειδικότερα, επί συνόλου 43.135 καταδίκων, 1.694 άτομα (ποσοστό 3,9%) καταδικάστηκαν για αδικήματα του ισχύοντος νόμου. Η συντριπτική πλειοψηφία (95,2%, Ν=1.612) αφορά άνδρες. Μεταξύ των καταδικασθέντων ατόμων τα 1.226 άτομα (72,4%) ήταν για αδικήματα του ισχύοντος νόμου για χρήση, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση. 383 άτομα καταδικάστηκαν για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών από χρήστες (22,6%), 70 άτομα για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών (4,1%) και 15 άτομα για καλλιέργεια και παραγωγή ναρκωτικών ουσιών (0,9%). Γράφημα 9.3: Αριθμός καταδικασθέντων για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά (2000-2010) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΕΛ.ΣΤΑΤ.) Τα περισσότερα αδικήματα (36,2%) έλαβαν χώρα στην περιφέρεια της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, το 24,7% των αδικημάτων στην περιφέρεια της πρωτευούσης, το 7,6% στην Πελοπόννησο, το 6,9% στη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου, το 6,7% στην Κρήτη, το 6,1% σε Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, το 5,9% στη Θεσσαλία και το 5,9% στην υπόλοιπη χώρα. Επισημαίνεται ότι και για τα έτη 2005-2009 τα περισσότερα αδικήματα συντελέστηκαν στα γεωγραφικά διαμερίσματα της Μακεδονίας και της πρωτεύουσας. Οι ποινές που επιβλήθηκαν για χρήση ναρκωτικών ουσιών, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση είχαν ανασταλτικό κυρίως και μετατρέψιμο χαρακτήρα σε ποσοστό 99,2%. Ποινές άνευ μετατροπής επιβλήθηκαν στο σύνολο των υποθέσεων εμπορίας και διακίνησης. Το ποσοστό των καταδικασθέντων για αδικήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά στις ηλικιακές ομάδες μεταξύ 22 και 44 ετών κυμάνθηκε στο 76,0%, ποσοστό αντίστοιχο με εκείνα των ετών 2005 (80,0%), 2006 (77,0%), 2007 (77,0%), 2008 (79,0%) και 2009 (77,0%). 98 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών 9.1.3 ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΑΠΟ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ Η ΕΛ.ΣΤΑΤ. συλλέγει στοιχεία για ανηλίκους στους οποίους έχουν επιβληθεί αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα και περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία αφορούν το έτος 2010. Οι ανήλικοι παραβάτες του ισχύοντος νόμου, στους οποίους επιβλήθηκε αναμορφωτική, θεραπευτική ή σωφρονιστική μεταχείριση, ανήλθαν στους 210, εκ των οποίων το 94,3% ήταν άρρενες. Ποσοστό 91,9% παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη για το αδίκημα της χρήσης ναρκωτικών ουσιών και κατοχής ή καλλιέργειας μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση, ενώ το 8,1% για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών. Κάθε χρόνο η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων του Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών παρέχει στο ΕΚΤΕΠΝ συγκεντρωτικά στοιχεία δικαστικών αποφάσεων και ατομικών φακέλων των ανηλίκων. Τα στοιχεία αυτά, τα οποία παρατίθενται στη συνέχεια, στάλθηκαν στο ΕΚΤΕΠΝ τον Οκτώβριο του 2013. Με βάση την επεξεργασία των δικαστικών αποφάσεων του δικαστικού έτους 2011-2012 (Σεπτέμβριος 2011-Ιούλιος 2012), εισήχθησαν σε δίκη στα Δικαστήρια Ανηλίκων Αθηνών (Μονομελές και Τριμελές) 451 συνολικά κατηγορούμενοι ανήλικοι, με την κατηγορία ότι τέλεσαν παράβαση του ισχύοντος νόμου, ενίοτε σε συνδυασμό και με άλλη πράξη. Για τους 331 από αυτούς εκδόθηκε καταδικαστική ή αθωωτική απόφαση, ενώ για τους υπόλοιπους 120 η εκδίκαση της υπόθεσης αναβλήθηκε. Κάποιοι από τους ανηλίκους εισήχθησαν σε δίκη περισσότερες από μία φορές κατά το δικαστικό έτος 20112012 για διάφορες παραβάσεις του ισχύοντος νόμου (οπότε και απέκτησαν την ιδιότητα του κατηγορουμένου περισσότερες από μία φορές και καταμετρώνται τόσες φορές όσες εμπλέκονται σε υπόθεση ως κατηγορούμενοι), ενώ αρκετές είναι οι υποθέσεις όπου εμπλέκονται περισσότεροι από έναν ανήλικο (περισσότεροι συγκατηγορούμενοι). Για τους λόγους αυτούς ο αριθμός των ανηλίκων κατηγορουμένων για τους οποίους εκδόθηκε καταδικαστική ή αθωωτική απόφαση ανήλθε στους 451, αντιπροσωπεύοντας όμως 350 ανηλίκους ως φυσικά πρόσωπα. Επί συνόλου 451 κατηγορουμένων, οι 337 (278 φυσικά πρόσωπα) εισήχθησαν για τέλεση πλημμεληματικής παράβασης του ισχύοντος νόμου (προμήθεια ναρκωτικών προς ιδίαν χρήση), με το δικαστήριο κατά την εκδίκαση του συνόλου των υποθέσεων να επιβάλει αναμορφωτικά μέτρα σε 136 κατηγορούμενους (σε 9 ανηλίκους επίπληξη, σε έναν ανήλικο παρακολούθηση εκπαιδευτικού προγράμματος, σε 83 ανηλίκους επιμέλεια Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων, σε 14 ανηλίκους επιμέλεια Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων και παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος (για χρήση και κατάχρηση ουσιών), σε 5 ανηλίκους αποκλειστικά την παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος, σε έναν ανήλικο τοποθέτηση σε Ίδρυμα Αγωγής, ενώ 23 ανήλικοι παρέμειναν ατιμώρητοι (ως συμπτωματικοί χρήστες). Για τους 32 κρίθηκε ότι δεν τέλεσαν την πράξη και για 60 κατηγορουμένους εκδόθηκαν αποφάσεις που ανέβαλαν την εκδίκαση της υπόθεσης. Σε 109 περιπτώσεις το αδίκημα παρεγράφη βάσει ειδικού νομοθετήματος για επιτάχυνση στην ποινική δικαιοσύνη. Εξάλλου, επί του συνόλου των 451 κατηγορουμένων, οι 114 (72 φυσικά πρόσωπα) εισήχθησαν για τέλεση κακουργηματικής παράβασης του ισχύοντος νόμου (αγορά, κατοχή ή και πώληση ναρκωτικών). Το δικαστήριο έκρινε ότι 7 κατηγορούμενοι δεν τέλεσαν την πράξη, για 60 κατηγορουμένους εκδόθηκαν αποφάσεις που ανέβαλαν την εκδίκαση της υπόθεσης, ενώ βγήκαν αποφάσεις ότι 47 ανήλικοι τέλεσαν την πράξη. Το δικαστήριο επέβαλε τα παρακάτω αναμορφωτικά μέτρα και ποινές: σε έναν ανήλικο επιβλήθηκε επίπληξη, 24 ανήλικοι τέθηκαν στην επιμέλεια της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων, ενώ σε 7 ανηλίκους επιβλήθηκε επιμέλεια Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων και παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος (για χρήση και κατάχρηση ουσιών), 7 ανήλικοι τέθηκαν υπό περιορισμό σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων, 2 ανήλικοι υπό παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος, 2 επίσης ανήλικοι τοποθετήθηκαν στο Ίδρυμα Αγωγής, ενώ σε 4 ανηλίκους επιβλήθηκε το μέτρο της αποζημίωσης σε κέντρο απεξάρτησης. Από την επεξεργασία των ατομικών φακέλων των ανήλικων φυσικών προσώπων προκύπτει ότι, επιπλέον των 350 ανηλίκων που εισήχθησαν για παράβαση του ισχύοντος νόμου, 48 ανήλικοι εισήχθησαν σε δίκη 99 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών αποκλειστικά για άλλες παραβάσεις του Ποινικού Κώδικα και των ειδικών ποινικών νόμων, αλλά είχαν ιστορικό χρήσης ουσιών. Γενικότερα, ο πληθυσμός των ανηλίκων που εισήχθησαν για οποιαδήποτε αιτία παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά: Η συντριπτική πλειονότητα (94,7%) είναι άρρενες και το 46% των κατηγορουμένων έχουν ελληνική εθνικότητα. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό τους επίπεδο και την εργασιακή τους κατάσταση, το 42,6% δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, ενώ το 55,1% δεν εργάζεται. Ως τόπο διαμονής το 30,9% δηλώνει περιοχή του Δήμου της Αθήνας. Η πλειονότητα των ανηλίκων δηλώνουν ως ηλικία έναρξης της χρήσης παράνομων ουσιών εξίσου τα 15 έτη (25,8%), τα 16 έτη (24,4%) και τα 17 έτη (28,7%). Η κύρια ουσία χρήσης που αναφέρεται είναι η ινδική κάνναβη σε ποσοστό 90,4% και η ηρωίνη σε ποσοστό 8,9%. Το 72,7% των ανηλίκων είναι περιστασιακοί χρήστες, ενώ το 6,2% εξαρτημένοι χρήστες. Το 63,8% δεν έχει παρακολουθήσει ποτέ πρόγραμμα απεξάρτησης και το 25% έχει αποτυχημένες προσπάθειες παρακολούθησης προγράμματος στο ενεργητικό του. Σε ποσοστό 27,2% η ηλικία τέλεσης του πρώτου αδικήματος είναι τα 16 έτη, σε ποσοστό 43,7% η ηλικία τέλεσης του πρώτου αδικήματος είναι τα 17 έτη και σε ποσοστό 27,8% η ηλικία τέλεσης του πρώτου αδικήματος τοποθετείται ανάμεσα στα 17 και 18 έτη. 9.1.4 ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Το ΕΚΤΕΠΝ σε συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και πιο συγκεκριμένα με τη Διεύθυνση Σωφρονιστικής Αγωγής Ενηλίκων, διαθέτει στοιχεία για την κατάσταση Ελλήνων και αλλοδαπών κρατουμένων για παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών στις ελληνικές φυλακές. Ειδικότερα, ο αριθμός των παραβατών του νόμου περί ναρκωτικών την 1η Ιανουαρίου του 2012 ανήλθε στους 4.254, επί συνόλου 12.479 κρατουμένων. Όπως παρουσιάζεται στο Γράφημα 9.4, το σύνολο των υποδίκων / καταδίκων του νόμου περί ναρκωτικών παρουσιάζουν αύξηση κατά το χρονικό διάστημα 20002008 (9 έτη) και σταδιακή μείωση κατά τη χρονική περίοδο 2009-2012. Γράφημα 9.4: Αριθμός υποδίκων, καταδίκων και σύνολο, ανά έτος, για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά (2000-2012)1 1 2 Για τα έτη 2006-2008 δεν υπάρχει διαθέσιμη πληροφορία για τον αριθμό των καταδίκων και υποδίκων. Η πληροφορία για τον αριθμό των καταδίκων και υποδίκων για το 2011 προσδιορίστηκε στις 1.1.2011, ενώ για τα προηγούμενα έτη ο προσδιορισμός πραγματοποιούνταν στις 1.12.2000-2010. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) 100 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών 9.1.5 ΑΛΛΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Διαρρηχθέντα φαρμακεία Δείκτη της σχετιζόμενης με τα ναρκωτικά παραβατικότητας αποτελεί ο αριθμός των διαρρηχθέντων φαρμακείων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛ.ΑΣ.), κατά το έτος 2012 καταγράφηκαν παραβιάσεις σε 21 φαρμακεία. Στο Γράφημα 9.5 απεικονίζεται η κατανομή των διαρρηχθέντων φαρμακείων για το χρονικό διάστημα 2000-2012. Τροχαία ατυχήματα Συμπληρωματική ένδειξη της σχετιζόμενης με τα ναρκωτικά παραβατικότητας αποτελεί ο αριθμός των τροχαίων τα οποία οφείλονται σε χρήση ναρκωτικών ουσιών. Τα οριστικοποιημένα στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας κατά την εξαετία 2007-2012 αποκαλύπτουν ότι το ποσοστό των τροχαίων ατυχημάτων λόγω χρήσης ναρκωτικών ουσιών επί του συνολικού αριθμού των τροχαίων ανήλθε σε 1,8% (23 σε 1.292 τροχαία) το 2007, σε 1,1% (16 σε 1.414 τροχαία) το 2008, σε 1,4% (19 σε 1.314 τροχαία) το 2009, σε 3,5% (41 σε 1.162 τροχαία) το 2010, σε 3,5% (35 σε 1.011 τροχαία) το 2011 και σε 3,5% (18 σε 899 τροχαία) το 2012 (Γράφημα 9.6). Γράφημα 9.5: Κατανομή διαρρηχθέντων φαρμακείων για το χρονικό διάστημα 2000-2012 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΕΛ.ΑΣ.) Γράφημα 9.6: Κατανομή συνολικών οδικών ατυχημάτων και τροχαίων λόγω χρήσης ναρκωτικών ουσιών για το χρονικό διάστημα 2007-2012 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΕΛ.ΑΣ.) 101 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών 9.2 Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ 9.2.1 ΚΑΤΑΣΧΕΣΕΙΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Το ΣΟΔΝ-ΕΜΠ συλλέγει στοιχεία από όλες τις Διωκτικές Αρχές, τα οποία αφορούν τις κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών, τους συνηθέστερους τρόπους διακίνησής τους, καθώς και τις χώρες παραγωγής και προέλευσής τους. Ακολουθεί η επεξεργασία των στοιχείων και η αποστολή τους σε ετήσια βάση στο ΕΚΤΕΠΝ. Στον Πίνακα 9.1 παρουσιάζονται οι κατασχέσεις διαφόρων ουσιών κατά το χρονικό διάστημα 2008-2012. Πίνακας 9.1: Κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών (2008-2012) 2008 2009 2010 2011 2012 Ηρωίνη (kg) 442 595 521 307 331 Κοκαΐνη (kg) 61 626 221 463 201 Κάνναβη (kg) 4.695 7.367 7.746 13.515 22.428 Φυτά κάνναβης 23.916 15.515 21.607 33.242 34.040 Μεθαδόνη (δισκία) 4.359 1.277 1.092 2.075 1.137 8.652 46.115 12.823 70 3.253 491 244 141 2.890 104 68.424 72.956 116.591 64.539 123.347 1 Συνθετικά ναρκωτικά (δισκία) 2 LSD (δόσεις) Ηρεμιστικά (δισκία) 1 2 Συμπεριλαμβάνονται οι κατασχέσεις κατεργασμένης και ακατέργαστης κάνναβης. Συμπεριλαμβάνονται τα δισκία αμφεταμινών και Έκστασης. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ). Τα στοιχεία τα οποία παρουσίασε το ΣΟΔΝ για το έτος 2011 δηλώνουν ότι μεταξύ των ετών 2008 και 2011 η μεγαλύτερη ποσότητα ηρωίνης μεταφέρθηκε και διακινήθηκε από τα χερσαία εδάφη, ξεκινώντας από τις χώρες παραγωγής, όπως το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Στη συνέχεια οι ποσότητες πέρασαν μέσα από την Τουρκία ακολουθώντας δύο διαδρομές: Τη βόρεια διαδρομή, η οποία μετέφερε τα οπιοειδή στη Ρουμανία, στην Ουγγαρία, στην Τσεχία, στη Σλοβακία και βορειότερα και τη νότια διαδρομή, η οποία πέρασε μέσα από την Ελλάδα, την Αλβανία, την ΠΓΔΜ, την Κροατία και τη Σλοβενία, καταλήγοντας στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Τουρκικές και αλβανικές κυρίως εγκληματικές οργανώσεις διακίνησης ναρκωτικών ελέγχουν τη διανομή σε ένα μεγάλο αριθμό ευρωπαϊκών πόλεων. Οι κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης μεταξύ των ετών 2009 και 2010 παρέμειναν σταθερές, ενώ στη διετία 2011-2012 οι κατασχεθείσες ποσότητες παρουσίασαν μείωση (Πίνακας 9.1). Οι κατασχέσεις κοκαΐνης κατά το έτος 2011 διπλασιάστηκαν σε σχέση με το 2010 και το 2012 επανήλθαν στα επίπεδα των κατασχέσεων του 2010 (Πίνακας 9.1). Πύλες εισόδου της κοκαΐνης που διακινείται λαθραία προς την Ευρώπη φαίνεται ότι είναι η Ιβηρική Χερσόνησος (κυρίως η Ισπανία) και οι Κάτω Χώρες (κυρίως η Ολλανδία). Η Γαλλία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο αναφέρονται συχνά ως σημαντικές χώρες διαμετακόμισης ή προορισμού εντός της Ευρώπης. Το 2012 διαπιστώνεται αύξηση των κατασχέσεων της κάνναβης της τάξης του 65,9% σε σχέση με το 2011, αριθμός υπερτριπλάσιος συγκριτικά με τα έτη 2007-2009 (Πίνακας 9.1). Τόσο το 2011 όσο και κατά τη διετία 2009-2010, η πλειονότητα της κατασχεθείσας ποσότητας ακατέργαστης κάνναβης είχε ως πηγή προέλευσης την Αλβανία. Κατά το έτος 2012 ο αριθμός των κατασχέσεων για τις ψυχότροπες, χημικές και πρόδρομες ουσίες ανήλθε στα 3.253 δισκία, όταν για το 2011 ο αριθμός των κατασχέσεων ήταν 70 δισκία. Επιπλέον, για το έτος 2012 οι κατασχεθείσες ποσότητες ηρεμιστικών δισκίων ήταν οι μεγαλύτερες της τελευταίας πενταετίας (Πίνακας 102 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών 9.1). Οι κατασχεθείσες ποσότητες φυτών κάνναβης παρέμειναν αμετάβλητες κατά τη διετία 2011-2012. Το 2012 παρουσιάστηκε μείωση στις κατασχέσεις των δισκίων μεθαδόνης συγκριτικά με το 2011, πλησιάζοντας τον αριθμό των κατασχέσεων του 2010. Μετά τη ραγδαία αύξηση των κατασχεθεισών ποσοτήτων LSD κατά το 2011, οι κατασχεθείσες ποσότητες για το 2012 ήταν χαμηλές, παρόμοιες με εκείνες του 2010. Στο Γράφημα 9.7 απεικονίζεται διαχρονικά η πορεία των κατασχέσεων ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής κάνναβης. Γράφημα 9.7: Κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής κάνναβης (2000-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) 9.2.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΒΑΣΕΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΙΣΕΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ετήσιας Έκθεσης του ΣΟΔΝ, στις υποθέσεις για παραβάσεις του ισχύοντος νόμου που απασχόλησαν τις Διωκτικές Αρχές το 2011 ο Νομός Αττικής έρχεται πρώτος με ποσοστό 30,0%, ενώ ακολουθεί ο Νομός Θεσσαλονίκης με 15,8%. Αξιοσημείωτο επίσης ποσοστό κατέχει η Κεντρική Μακεδονία με ποσοστό 8,2% επί του συνόλου, ενώ ακολουθούν η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας με 7,3% και Δυτικής Μακεδονίας και Θράκης με 5,9%. Οι περισσότερες καταχέσεις ηρωίνης σε επίπεδο επικράτειας παρατηρούνται στο Νομό Αττικής (61,5%), ενώ ακολουθεί ο Νομός Θεσσαλονίκης με ποσοστό 14,2%. Στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κατασχέθηκε ποσοστό της τάξης του 8,6%, στη Θεσσαλία του 3,3%, ενώ στην Κρήτη ποσοστό της τάξης του 2,6%. Το μεγαλύτερο ποσοστό κατασχέσεων κοκαΐνης στην επικράτεια (89,8%) πραγματοποιήθηκε στο Νομό Θεσσαλονίκης, ακολουθεί ο Νομός Αττικής με ποσοστό 5,4% και η Δυτική Ελλάδα με ποσοστό 3,1%. Όσον αφορά τις κατασχέσεις ακατέργαστης κάνναβης, τα πρωτεία κατέχει η Ήπειρος, εξαιτίας της γειτνίασής της με την Αλβανία, με ποσοστό 44,8% επί του συνόλου των κατασχέσεων. Ακολουθεί ο Νομός Αττικής με ποσοστό 31,8%, ενώ στην τρίτη θέση βρίσκεται η Πελοπόννησος με ποσοστό 8,2% και ακολουθούν τα νησιά του Ιονίου με ποσοστό 3,3% και η Κεντρική Μακεδονία με 2,3%. Εντυπωσιακά είναι τα ποσοστά κατασχέσεων κατεργασμένης κάνναβης. Η πλειονότητα των κατασχέσεων πραγματοποιήθηκε στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, όπου κατασχέθηκε το 93,5% της συνολικής ποσότητας του 2011 και ακολουθούν η Αττική με μόλις 3,6% και η Κρήτη με 1,4%. Οι περισσότερες κατασχέσεις φυτών ινδικής κάνναβης έγιναν στην Κρήτη με ποσοστό 30,3% επί του συνόλου των κατασχέσεων της Επικράτειας, ενώ ακολουθούν η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη με ποσοστό 25,2%, η Πελοπόννησος με 11,2%, η Δυτική Ελλάδα με 11,0% και η Κεντρική Μακεδονία με 7,9%. 103 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών Στο Γράφημα 9.8 απεικονίζεται η γεωγραφική Περιφέρεια / Νομός με τις περισσότερες κατασχέσεις ανά ναρκωτική ουσία για το έτος 2011. Γράφημα 9.8: Ποσοστά κατασχεθεισών ποσοτήτων ναρκωτικών ουσιών, ανά γεωγραφική Περιφέρεια / Νομό για το έτος 2011 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) 9.2.3 ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ Το Γενικό Χημείο του Κράτους (Γ΄ Χημική Υπηρεσία Αθηνών και Β΄ Χημική Υπηρεσία Θεσσαλονίκης) προσδιορίζει ύστερα από εργαστηριακή ανάλυση δειγμάτων τη χημική σύσταση και την καθαρότητα των ουσιών που κατάσχονται από την Ελληνική Αστυνομία, την Τελωνειακή Υπηρεσία, το Λιμενικό Σώμα και την Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων. Ως καθαρότητα ορίζεται η επί τοις εκατό (%) περιεκτικότητα ενός δείγματος σε «δραστική» ουσία. Η Χημική Υπηρεσία Αθηνών δεν πραγματοποίησε έλεγχο και προσδιορισμό της καθαρότητας των παράνομων ουσιών για τα έτη 2009 και 2010. Κατά το έτος 2012 η μέση περιεκτικότητα σε δραστική ουσία στα δείγματα ηρωίνης ήταν 15,0%, αυξημένη κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες συγκριτικά με τη μέση περιεκτικότητα της ηρωίνης στα δείγματα του 2011, των οποίων τα μέσα επίπεδα ήταν 12,8%. Το 2012 η μέση περιεκτικότητα σε δραστική ουσία των δειγμάτων κοκαΐνης ήταν 59,0%, ενώ το 2011 η τιμή ήταν 61,1% και το 2008 64,1%. Πληροφορίες για την τιμή των ουσιών στην παράνομη αγορά των ναρκωτικών παίρνουμε από το ΣΟΔΝ. Η λιανική (σε «επίπεδο δρόμου») τιμή της ηρωίνης για το έτος 2012 κυμάνθηκε από 8-45 ευρώ/γραμμ. (Γράφημα 9.9). 104 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών Η λιανική τιμή της κοκαΐνης κυμάνθηκε μεταξύ 35-120 ευρώ/γραμμ. (Γράφημα 9.9). Αντίστοιχα, η λιανική τιμή της κατεργασμένης κάνναβης κυμάνθηκε μεταξύ 15-25 ευρώ/γραμμ. (Γράφημα 9.9). Γράφημα 9.9: Ελάχιστη και μέγιστη λιανική τιμή ηρωίνης, κοκαΐνης και κατεργασμένης κάνναβης (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) Τα δισκία Έκστασης παρουσιάζουν τιμή πώλησης μεταξύ 5-25 ευρώ/δισκίο, εμφανίζοντας αύξηση κατά 15 ευρώ/δισκίο στη μέγιστη τιμή πώλησης σε σύγκριση με το έτος 2011 (Γράφημα 9.10). Οι δόσεις LSD το 2012 κυμαίνονται μεταξύ 5-15 ευρώ/δόση, τιμές παρόμοιες με εκείνες του 2011, ακολουθώντας μείωση μετά το 2010, όταν οι τιμές κυμαίνονταν μεταξύ 16-20 ευρώ/δόση (Γράφημα 9.10). Γράφημα 9.10: Ελάχιστη και μέγιστη λιανική τιμή δισκίων Έκστασης και δόσεων LSD (2002-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) 105 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών 9.2.4 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΣΚΙΩΝ ΕΚΣΤΑΣΗΣ Οι δύο Υπηρεσίες (Γ΄ Αθηνών και Β΄ Θεσσαλονίκης) του Γενικού Χημείου του Κράτους είναι υπεύθυνες για τη χημική ανάλυση, τον ποιοτικό και ποσοτικό προσδιορισμό της σύστασης των κατασχεθέντων δισκίων Έκστασης. Η αποστολή των αποτελεσμάτων στο ΕΚΤΕΠΝ πραγματοποιείται σε συστηματική βάση. Σύμφωνα με τον Πίνακα 9.2 οι ποσοστιαίες αναλογίες της διετίας 2011 - 2012 ανά κατηγορία κατασχεθεισών ποσοτήτων δισκίων Έκστασης διαφοροποιήθηκαν συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη. Η παρατηρούμενη μεταβολή οφείλεται στη μεγάλη μείωση των κατασχεθεισών ποσοτήτων χαπιών και κυρίως των δισκίων που περιείχαν τις ουσίες MDMA, MDEA, MDA ή συνδυασμό αυτών των ουσιών. Πιθανά αίτια αυτής της μετατροπής στις ποσοστιαίες αναλογίες αποτελούν η μετάβαση από την κατανάλωση δισκίων στην κατανάλωση σκόνης, λόγω της ευκολότερης παραγωγής της (χωρίς τη χρήση συσκευής παραγωγής χαπιών), αλλά και η χαμηλότερη τιμή της σκόνης στην αγορά. Για τα έτη 2009 και 2012 παρουσιάστηκαν αποκλίσεις στην ποσοστιαία κατανομή των δισκίων Έκστασης, κατά τη διάρκεια των οποίων ο αριθμός των κατασχέσεων αμφεταμινών, μεθαμφεταμινών, καθώς επίσης και των πιθανών συνδυασμών των ανωτέρω ουσιών, παρουσίασε σημαντική αύξηση, μεταβάλλοντας την κατανομή των ποσοστών. Πίνακας 9.2: Χημική ανάλυση, ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός κατασχεθέντων δισκίων Έκστασης (2008-2012) 2008 2009 2010 2011 2012 (%) (%) (%) (%) (%) MDMA / MDEA / MDA 96,12 43,06 98,50 20,80 11,62 Αμφεταμίνες / Μεθαμφεταμίνες 2,28 43,21 0,05 0,00 0,00 Πιθανοί συνδυασμοί των ανωτέρω ουσιών 1,11 13,18 1,43 0,00 87,37 Ψυχοδιεγερτικές ουσίες 0,49 0,55 0,08 79,20 1,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Σύνολο ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 [Στοιχεία: Γενικό Χημείο Κράτους (Υπηρεσίες: Γ΄ Αθηνών, Β΄ Θεσσαλονίκης)] 9.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Ο αριθμός των κατηγορηθέντων ατόμων και των υποθέσεων που υπάγονται στον ισχύοντα νόμο παρουσίασαν αύξηση το έτος 2012, προσεγγίζοντας τα επίπεδα του 2010. Ο αριθμός των κατηγορηθέντων ατόμων αλλοδαπής ιθαγένειας για παραβάσεις του ισχύοντος νόμου παρουσιάζεται σταθεροποιητικά μειωμένος στη διετία 2010-2011. Η γεωγραφική κατανομή των αδικημάτων και η ηλικιακή κατανομή των καταδικασθέντων παραμένουν αμετάβλητες κατά την εξαετία 2005-2010. Το έτος 2010 ο αριθμός των ανήλικων παραβατών (Ν=210) αυξήθηκε συγκριτικά με τα έτη 2009 (Ν=170) και 2008 (Ν=186), προσεγγίζοντας τον αριθμό του 2006 (Ν=218). Από τα νεότερα στοιχεία της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων του Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών (Μονομελές και Τριμελές) προκύπτει ότι ο αριθμός των ανήλικων κατηγορουμένων οι οποίοι εισήχθησαν σε δίκη κατά το δικαστικό έτος 2011-2012 (Ν=451) υπερδιπλασιάστηκε συγκριτικά με το δικαστικό έτος 2010-2011 (Ν=204). Ο αριθμός των υποδίκων / καταδίκων για παραβάσεις του ισχύοντος νόμου για το έτος 2012 παρουσιάζει μικρή και συνεχόμενη μείωση την τετραετία 2009-2012. Ο αριθμός των διαρρηχθέντων φαρμακείων που καταγράφηκε το 2012 (Ν=21) κυμάνθηκε στα επίπεδα των διαρρήξεων του 2009 (Ν=23), όπως επίσης και των τροχαίων ατυχημάτων λόγω χρήσης ναρκωτικών ουσιών (2009 / Ν=19, 2012 / Ν=18) . 106 Κεφάλαιο 9 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών Οι κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης μειώνονται την τριετία 2010-2012, ενώ οι κατασχέσεις κοκαΐνης για το έτος 2012 είναι οι μικρότερες για την τετραετία 2009-2012. Αντιθέτως, οι κατασχέσεις ινδικής κάνναβης για το έτος 2012 παρουσιάζουν αύξηση 65,9% συγκριτικά με το έτος 2011. Πρόκειται για το μεγαλύτερο αριθμό κατασχέσεων οι οποίες πραγματοποιήθηκαν μετά το 2000. Οι περισσότερες κατασχέσεις ηρωίνης σε επίπεδο επικράτειας για το έτος 2011 πραγματοποιήθηκαν στο Νομό Αττικής, κοκαΐνης στο Νομό Θεσσαλονίκης, ακατέργαστης κάνναβης στην Ήπειρο, κατεργασμένης κάνναβης στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και φυτών ινδικής κάνναβης στην Κρήτη. Το 2012 η μέση περιεκτικότητα σε δραστική ουσία στα δείγματα ηρωίνης αυξήθηκε κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες συγκριτικά με τη μέση περιεκτικότητα της ηρωίνης στα δείγματα του 2011 και η μέση περιεκτικότητα κοκαΐνης ήταν μειωμένη συγκριτικά με τα έτη 2008 (6 ποσοστιαίες μονάδες) και 2011 (2 ποσοστιαίες μονάδες). Τη φθηνότερη ελάχιστη και μέγιστη λιανική τιμή πώλησης μετά το 2008 έλαβε η ηρωίνη το έτος 2012. Η κοκαΐνη έλαβε την ακριβότερη μέγιστη λιανική τιμή πώλησης και τη φθηνότερη ελάχιστη λιανική τιμή πώλησης μετά το 2008. Η ελάχιστη λιανική τιμή πώλησης της κατεργασμένης κάνναβης κυμαίνεται στα 15 ευρώ την τριετία 2010-2012, με τη μέγιστη τιμή της να μειώνεται κατά 10 ευρώ μεταξύ των ετών 2010 και 2012. Η μέγιστη τιμή λιανικής πώλησης των δισκίων Έκστασης για το 2012 αυξήθηκε στα 25 ευρώ/δισκίο λαμβάνοντας την τιμή των ετών 2006 και 2008, ενώ η ελάχιστη παρέμεινε στα επίπεδα της τριετίας 2010-2012 λαμβάνοντας την τιμή των 5 ευρώ/δισκίο. Τόσο η ελάχιστη όσο και η μέγιστη τιμή λιανικής πώλησης των δόσεων LSD μειώθηκαν μεταξύ των ετών 2010 και 2012. Κατά τα έτη 2011 και 2012 παρατηρήθηκε διαφοροποίηση στις ποσοστιαίες αναλογίες ανά κατηγορία κατασχεθεισών ποσοτήτων δισκίων Έκστασης συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη. Η μεταβολή οφείλεται στη μείωση του αριθμού των ποσοτήτων χαπιών που κατασχέθηκε και κυρίως των δισκίων που περιείχαν τις ουσίες MDMA, MDEA, MDA ή συνδυασμό αυτών. Ανταράκη Αργυρώ 107 Κεφάλαιο 9 108 Κοινωνικές Προεκτάσεις της Χρήσης: Η Παράνομη Αγορά των Ναρκωτικών Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης 10.1 ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ Σύμφωνα με τον ορισμό του ΕΚΠΝΤ (Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας), ως επανένταξη ορίζεται κάθε κοινωνική παρέμβαση με στόχο την ένταξη πρώην ή νυν προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στην κοινότητα. Η επανένταξη μπορεί να χωριστεί σε τρεις βασικούς τύπους παρεμβάσεων: α) στην εκπαίδευση (στην οποία περιλαμβάνεται και η κατάρτιση), β) στην απασχόληση και γ) στη στέγαση. Είναι επίσης δυνατό να χρησιμοποιούνται και άλλα μέτρα, όπως η συμβουλευτική και οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης η επανένταξη δεν πραγματοποιείται απαραίτητα μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, αλλά λαμβάνει χώρα στο τελικό στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας. Σε άλλες περιπτώσεις παρέχεται ως χωριστή και ανεξάρτητη μεταθεραπευτική παρέμβαση, η οποία πραγματοποιείται από ειδικές δομές. Στην Ελλάδα η επανένταξη έπεται της διαδικασίας απεξάρτησης και αποτελεί το τελευταίο, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας. Οι υπηρεσίες επανένταξης παρέχονται είτε στο τελευταίο στάδιο μιας ενιαίας θεραπευτικής διαδικασίας είτε σε εξειδικευμένες δομές επανένταξης. Το 2012 λειτουργούσαν συνολικά στην Ελλάδα 27 προγράμματα επανένταξης (Παράρτημα ΙΙΙ) τα οποία χωρίζονται στους ακόλουθους τύπους: έξι (6) Κέντρα Επανένταξης Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων1 δεκαεννέα (19) Κέντρα Επανένταξης Ενηλίκων2 και δύο (2) Εξειδικευμένα Κέντρα Κοινωνικής και Επαγγελματικής Επανένταξης (ΕΚΚΕΕ) Από τα προγράμματα αυτά δεκαεπτά (17) ανήκουν στο ΚΕΘΕΑ, πέντε (5) στον ΟΚΑΝΑ, τρία (3) στο Πρόγραμμα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ) και δύο (2) στα θεραπευτικά προγράμματα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ). Η προγραμματισμένη διάρκεια των προγραμμάτων επανένταξης είναι περίπου ένα έτος (382 ημέρες). Σύμφωνα με τα στοιχεία για τη λειτουργία των προαναφερθεισών δομών κατά το έτος αναφοράς, η συνολική δυναμικότητα σε θέσεις ήταν 853 άτομα, εκ των οποίων τα 95 ήταν έφηβοι ή νεαροί ενήλικες, ενώ τα υπόλοιπα 758 ήταν ενήλικες. Οι συγκεκριμένοι αριθμοί αναφέρονται στο σύνολο των ατόμων που μπορούν να εξυπηρετήσουν οι μονάδες ανά μήνα. Συγκεκριμένα, από το 2003 μέχρι το 2006 παρατηρείται διαρκής αύξηση της δυναμικότητας, ενώ το 2008 παρατηρήθηκε μείωση της τάξης του 15,9% σε σύγκριση με το 2006. Ανάλογη τάση παρουσιάζει και η περίοδος 2008-2011, με τον αριθμό των προσφερόμενων θέσεων να αυξάνεται συνεχώς κατά την περίοδο 20082010, ενώ το 2012 σημειώθηκε μείωση κατά 9,2% σε σύγκριση με το 2010 (Γράφημα 10.1). Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν τις υπηρεσίες των δομών επανένταξης σε όλη τη διάρκεια του 2012 ήταν 889 άτομα, εκ των οποίων τα μισά (449 άτομα) δέχτηκαν υπηρεσίες επανένταξης για πρώτη φορά το 2012. Τις υπηρεσίες των Κέντρων Επανένταξης Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων δέχτηκαν 60 άτομα, ενώ των Κέντρων Επανένταξης Ενηλίκων 829 άτομα. Το ένα από τα έξι Κέντρα Επανένταξης Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων δεν αποτελεί ξεχωριστή δομή αλλά επιμέρους στάδιο θεραπείας (φάση) και λειτουργεί στο πλαίσιο πολυφασικού «στεγνού» θεραπευτικού προγράμματος. 2 Τα δύο από τα δεκαεννέα Κέντρα Επανένταξης Ενηλίκων δεν αποτελούν ξεχωριστές δομές αλλά επιμέρους στάδιο θεραπείας (φάση) και λειτουργούν στο πλαίσιο πολυφασικών «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων. 1 109 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Κατά την περίοδο 2003-2010 παρατηρείται σταδιακή αύξηση στο συνολικό αριθμό των ατόμων που δέχτηκαν τις υπηρεσίες των δομών επανένταξης. Η αύξηση αυτή αποτυπώνεται στο Γράφημα 10.1 και συνδέεται άμεσα με την αύξηση των δομών επανένταξης κατά τη διάρκεια των ετών. Το 2011 ο συνολικός αριθμός των ατόμων αυτών παρέμεινε σταθερός σε σχέση με το 2010, ενώ το 2012 μειώθηκε κατά 7,6% σε σχέση με το 2011. Κατά την περίοδο 2003-2010 η αύξηση του αριθμού των ατόμων που δέχτηκαν τις υπηρεσίες των δομών επανένταξης ακολουθούσε την αύξηση των προσφερόμενων θέσεων σε αυτές. Ωστόσο, όπως φαίνεται στο Γράφημα 10.1, ο αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες επανένταξης το 2011 παρέμεινε σταθερός σε σύγκριση με το 2010, ενώ η δυναμικότητα των δομών επανένταξης μειώθηκε κατά 8,6%. Το αντίθετο παρατηρείται κατά την τελευταία διετία 2011-2012, όπου, ενώ η συνολική δυναμικότητα παρέμεινε σταθερή, ο συνολικός αριθμός των ατόμων μειώθηκε κατά 7,6%. Γράφημα 10.1: Διαχρονική τάση της δυναμικότητας και του συνολικού αριθμού των ατόμων σε προγράμματα επανένταξης (2003-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 10.1.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ Η γενικότερη επιμόρφωση, η κάλυψη εκπαιδευτικών ελλείψεων και η επαγγελματική κατάρτιση αποτελούν βασικές επιδιώξεις στο στάδιο της επανένταξης. Οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην αναβάθμιση των ακαδημαϊκών, τεχνικών ή πρακτικών δεξιοτήτων αυξάνουν τις πιθανότητες εύρεσης εργασίας των ατόμων που παρακολουθούν τη θεραπεία. Το 2012, δεκαεπτά (17) δομές παρείχαν τη δυνατότητα σχολικής εκπαίδευσης στους θεραπευομένους. Κύριος στόχος των συγκεκριμένων προγραμμάτων είναι η προετοιμασία των συμμετεχόντων, ώστε να λάβουν μέρος σε εξετάσεις και να επιτύχουν την κατοχύρωση των τυπικών τους προσόντων. Στη διάρκεια της σχολικής περιόδου 2011-2012 τα παραπάνω εκπαιδευτικά προγράμματα παρακολούθησαν συνολικά 622 άτομα (635 άτομα το 2011), εκ των οποίων 66 άτομα πέτυχαν σε προαγωγικές / απολυτήριες εξετάσεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (103 άτομα το 2011), 5 άτομα εισήχθησαν σε Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (2 άτομα το 2011), 16 άτομα απέκτησαν πιστοποιητικό γλωσσομάθειας (44 άτομα το 2011) και 33 άτομα απέκτησαν πιστοποιητικό εκμάθησης ηλεκτρονικών υπολογιστών (62 το 2011). Υπηρεσίες επαγγελματικής κατάρτισης είτε σε απεξαρτημένα άτομα είτε σε θεραπευόμενους χρήστες που βρίσκονται στο στάδιο της επανένταξης παρέχονται από 18 προγράμματα. Το 2012 συμμετείχαν σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης 162 άτομα (177 άτομα το 2011). Από την έναρξη του ακαδημαϊκού έτους 2011-2012, στις εγκαταστάσεις της Θεραπευτικής Κοινότητας ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ συνεχίζει τη λειτουργία του το ΙΕΚ «Βοηθός μαγειρικής τέχνης» ως παράρτημα του ΙΕΚ 110 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Σίνδου Θεσσαλονίκης. Το πρόγραμμα κατάρτισης παρακολούθησαν συνολικά 28 άτομα, εκ των οποίων τα 16 το ολοκλήρωσαν με επιτυχία. Επίσης, κατά το ίδιο ακαδημαϊκό έτος συνεχίστηκε η λειτουργία και του 2ου τμήματος ΙΕΚ στην ειδικότητα «Τεχνικός μαγειρικής τέχνης», το οποίο παρακολουθούν μέλη της θεραπευτικής κοινότητας και του κέντρου επανένταξης του ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ και του ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ. Τέλος, κατά το ίδιο ακαδημαϊκό έτος, στις εγκαταστάσεις του ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ άρχισε να λειτουργεί πρόγραμμα κατάρτισης για την ειδικότητα «Τεχνικός ηλεκτρονικής σχεδίασης εντύπων». Το συγκεκριμένο τμήμα παρακολούθησαν συνολικά 4 άτομα. Το 2012 το Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγελματικής Επανένταξης (ΕΚΚΕΕ) του ΟΚΑΝΑ στην Αθήνα οργάνωσε και υλοποίησε μη επιδοτούμενα Δημιουργικά Εργαστήρια Διαχείρισης Ελεύθερου Χρόνου διάρκειας περίπου 5 μηνών σε τομείς όπως η φωτογραφία, η πληροφορική, τα καλλιτεχνικά, η μουσική και η δημοσιογραφία, τα οποία ολοκλήρωσαν 56 άτομα. Παράλληλα, 90 άτομα επελέγησαν για να συμμετάσχουν σε ένα καινούριο πρόγραμμα εκπαίδευσης ενηλίκων με τίτλο «Υπηρεσίες κατάρτισης και συμβουλευτικής σε απεξαρτημένα και υπό εξάρτηση άτομα» σε τομείς όπως η πληροφορική, η φωτογραφία, η δημιουργία κοσμημάτων και η τεχνολογία (συστήματα ψύξης – θέρμανσης). Από το Μάρτιο του 2012, το ΕΚΚΕΕ Αθήνας συνεργάζεται με την Αναπτυξιακή Σύμπραξη «ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ», την οποία συντονίζει το ΚΕΘΕΑ και στην οποία συμμετέχουν μεταξύ άλλων φορέων το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής και ο ΟΚΑΝΑ, για την υλοποίηση Πράξεων που στόχο έχουν την κοινωνική επανένταξη των ευάλωτων ομάδων. Από το παράρτημα του ΕΚΚΕΕ στη Θεσσαλονίκη υλοποιήθηκαν 3 Προγράμματα Επαγγελματικής Κατάρτισης σε τομείς όπως πληροφορική, κόσμημα, διακόσμηση και κηπουρική, στα οποία συμμετείχαν 45 άτομα. 10.1.2 ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Η σημασία της εργασιακής απασχόλησης στη διαδικασία επανένταξης του ατόμου στην κοινωνία δημιουργεί την ανάγκη λήψης υποστηρικτικών μέτρων για να ξεπεραστούν προσωπικά και διαρθρωτικού επιπέδου εμπόδια για την εύρεση απασχόλησης και την αύξηση της απασχολησιμότητας. (EMCDDA 2012 b) Ο όρος απασχολησιμότητα χρησιμοποιείται για να εξηγήσει την πολυπλοκότητα της εργασιακής απασχόλησης και αναφέρεται στην «ικανότητα ενός ατόμου να αποκτήσει μια πρώτη απασχόληση, να τη διατηρήσει και να βρει μια καινούρια αν χρειαστεί» (Hillage and Pollard 1998). Ο κύριος φορέας προώθησης στην απασχόληση είναι ο Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), ο οποίος δραστηριοποιείται στην πρόληψη και στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, με απώτερο στόχο την ένταξη στην αγορά εργασίας ευπαθών πληθυσμιακών ομάδων. Για το 2012 ο ΟΑΕΔ έστειλε στοιχεία που αφορούσαν το συνολικό αριθμό των α ιτ ή σ εων που υπέβαλαν απεξαρτημένα ή υπό απεξάρτηση άτομα για θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα (11 αιτήσεις) και για νέους ελεύθερους επαγγελματίες (36 αιτήσεις) και όχι τον αριθμό των ατόμων που επωφελήθηκαν τελικά από τα προγράμματα απασχόλησης για ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Από τα στοιχεία για την εργασιακή κατάσταση των ατόμων Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες λειπου παρακολουθούν τα Κέντρα Επανένταξης προκύπτει ότι τουργούν σε πειραματικό στάδιο οργασε αυτό το στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας δίνεται από νώσεις που ονομάζονται «συνεταιρισμοί τα θεραπευτικά προγράμματα ιδιαίτερο βάρος στην επαγανάκτησης της υγείας» (recovery work γελματική αποκατάσταση των απεξαρτημένων. Εξάλλου, η cooperatives) και αποτελούν ένα μεταβαεργασία και οι δραστηριότητες, που δημιουργούν ένα αίτικό στάδιο από τη θεραπεία στην απασθημα συμμετοχής και παρέχουν ευκαιρίες για κοινωνικές σχόληση. Πρόκειται για μικρές επιχειρήεπαφές, συμβάλλουν στην πρόληψη της υποτροπής (McInσεις εντός της κοινότητας, οι οποίες στηtosh et al. 2008). Είναι ενδεικτικό ότι η πλειονότητα των δορίζουν άτομα που εισέρχονται ή επιμών επανένταξης θεωρεί προϋπόθεση για την παραμονή στρέφουν στην αγορά εργασίας, ενώ στο πρόγραμμα την εξασφάλιση σταθερής εργασιακής αταυτόχρονα δίνουν έμφαση στην κοινωπασχόλησης σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Συγκεκριφελή εργασία και στη συμμετοχή στη μένα, από το σύνολο των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες ζωή της κοινότητας. (EMCDDA 2012 b) σε εξειδικευμένες δομές επανένταξης το 2012 το 28,3% (252 άτομα) εργάζονταν ήδη με την έναρξη του έτους αναφοράς και παρόμοιο ποσοστό (28,9%, 257 άτομα) εξασφάλισαν εργασιακή απασχόληση κατά τη διάρκεια του έτους. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 10.2, το ποσοστό των ατόμων που εργάζονταν ήδη με την έναρξη του έτους αναφοράς παρουσιάζει δραματική μείωση από το 2008 έως το 2012, με εξαίρεση το 2011, το οποίο εμφανίζεται αυξημένο σε σχέση με το 2010. Όσον αφορά το ποσοστό των ατόμων που εξασφάλισαν εργασιακή 111 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης απασχόληση κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς, η τάση του παραμένει σταθερά καθοδική από το 2008, οπότε και ολοκληρώθηκε η υλοποίηση της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας EQUAL, ενώ το 2012 παραμένει στα επίπεδα του 2011 (Γράφημα 10.2). Γράφημα 10.2: Διαχρονική τάση του ποσοστού των ατόμων που εργάζονταν ήδη και εκείνων που εξασφάλισαν εργασία κατά το έτος αναφοράς (2005-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 10.1.3 ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Υπηρεσίες υποστήριξης και φροντίδας Βασικό στόχο των υπηρεσιών επανένταξης αποτελεί η παροχή υποστήριξης σε πρώην χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών στο κρίσιμο στάδιο της μετάβασής τους από το θεραπευτικό σύστημα στην εργασιακή πραγματικότητα. Στο κρίσιμο αυτό στάδιο της διαδικασίας απεξάρτησης, στο οποίο ο πρώην χρήστης καλείται να αναλάβει τη φροντίδα της υγείας και της ζωής του, οι δομές επανένταξης παρέχουν ατομικές και ομαδικές συνεδρίες ψυχολογικής στήριξης, ανάπτυξης προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, ενδυνάμωσης των σχέσεων με την οικογένεια, βελτίωσης της σωματικής υγείας, καθώς και ομάδες δημιουργικής απασχόλησης. Συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες παρείχαν 18 από τα 26 Κέντρα Επανένταξης, ενώ υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης παρείχε το σύνολο των κέντρων. Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης ΟΚΑΝΑ Το Πρόγραμμα της Μονάδας Κοινωνικής Επανένταξης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ιατροψυχοκοινωνική φροντίδα των πρώην εξαρτημένων. Παρέχεται συστηματική ιατρική φροντίδα (ψυχιατρική κάλυψη, παραπομπή στο Κέντρο Βοήθειας του ΟΚΑΝΑ για παθολογικό, οδοντιατρικό και εργαστηριακό έλεγχο, συνεργασία με δημόσια νοσοκομεία και άλλους σχετικούς ιατρικούς φορείς για παραπομπή και νοσηλεία ασθενών). Επίσης δίνεται η δυνατότητα θεραπείας με ναλτρεξόνη. Πρόκειται για ένα θεραπευτικό πρόγραμμα το οποίο αποσκοπεί στη θεραπεία απεξάρτησης, ως συνέχεια της θεραπείας με υποκατάστατα, στη συστηματική ιατρική και ψυχολογική φροντίδα των μελών και στην εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος πρόληψης των υποτροπών. Επιπλέον, στη Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης λειτουργεί Στάδιο Προεπανένταξης για άτομα που είναι σταθεροποιημένα σε χαμηλές δόσεις υποκατάστατων, εφόσον πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις, με στόχο την κινητοποίηση των ατόμων για σταδιακή μείωση και διακοπή του υποκατάστατου, την πρόληψη των υποτροπών και την τελική μετάβασή τους στην κύρια φάση της Μονάδας Κοινωνικής Επανένταξης. 112 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Νομικές υπηρεσίες Οι νομικές εκκρεμότητες αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στην πορεία της απεξάρτησης από τα ναρκωτικά. Η απεμπλοκή από ποινικά κολάσιμες πράξεις αποτελεί προϋπόθεση για την απεξάρτηση και την έναρξη ενός νέου τρόπου ζωής. Για να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη παρακολούθηση των θεραπευτικών προγραμμάτων προσφέρεται νομική συμβουλευτική και υποστήριξη ή παρουσία σε δίκη. Επιπλέον, νομικές υπηρεσίες παρέχονται και σε άτομα που έχουν ολοκληρώσει την παρακολούθηση του προγράμματος. Το 2012 τα Κέντρα Επανένταξης προσέφεραν νομικές υπηρεσίες σε 154 συνολικά άτομα (στοιχεία για 14 από τις 16 μονάδες που παρέχουν νομικές υπηρεσίες). Το 2011 προσφέρθηκαν υπηρεσίες σε 87 άτομα. Στο ίδιο πλαίσιο, στο ΚΕΘΕΑ και στον ΟΚΑΝΑ λειτουργεί υπηρεσία νομικής υποστήριξης σε συνεργασία με τους Δικηγορικούς Συλλόγους της χώρας. Κατά τη διάρκεια του 2012 η Υπηρεσία Νομικής Υποστήριξης του ΟΚΑΝΑ διεκπεραίωσε 280 υποθέσεις θεραπευομένων (181 υποθέσεις το 2011). Στεγαστική βοήθεια Η παροχή στέγης ή βοήθειας για την ανεύρεση στέγης αποτελεί σημαντική παρέμβαση επανένταξης, η οποία έχει στόχο να φέρει μεγαλύτερη σταθερότητα στη ζωή των ατόμων που ακολουθούν θεραπεία. Περισσότερα από τα μισά από τα 26 Κέντρα Επανένταξης παρέχουν τη δυνατότητα διαμονής σε θεραπευομένους, διαθέτοντας ξενώνες για άτομα που βρίσκονται και ζουν στην επαρχία ή στερούνται οικογενειακής στήριξης. Επίσης, δωρεάν στέγαση –με διαμονή σε ξενοδοχεία– προσφέρεται από τον ΟΚΑΝΑ για τους θεραπευομένους των μονάδων υποκατάστασης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, για όσο διάστημα αυτό κριθεί απαραίτητο στους συγκεκριμένους χώρους. Το 2012 η δυναμικότητα των παραπάνω χώρων ήταν 230 άτομα, ενώ φιλοξενήθηκαν συνολικά 263 άτομα. Υπηρεσίες μεταθεραπευτικής φροντίδας Όλα τα Κέντρα Επανένταξης παρέχουν μεταθεραπευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες (follow-up). Τα συγκεκριμένα προγράμματα έχουν διάρκεια 6 έως 24 μήνες και παρέχουν στον θεραπευόμενο τη δυνατότητα να βιώσει σταδιακά την αποδέσμευση από το θεραπευτικό πλαίσιο, να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα και να σταθεροποιήσει την αλλαγή που έγινε στη ζωή του. Οι υπηρεσίες αυτές διαφοροποιούνται ανά κέντρο και αφορούν κατά κύριο λόγο ατομικές και ομαδικές συναντήσεις, ομάδες οικογένειας, ψυχοθεραπεία κ.ά. 10.1.4 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΒΑΣΗΣ Με βάση τα στοιχεία έκβασης των Κέντρων Επανένταξης για το έτος Πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου 2012 (Γράφημα 10.3) το 56,2% των ατόμων (500 άτομα) συνεχίζουν είναι η αποπομπή από το πρότην παρακολούθηση του προγράμματος επανένταξης μέχρι το τέλος γραμμα λόγω παραβίασης του του 2012, ενώ το 31,8% των ατόμων (283 άτομα) αποχωρούν από τις κανονισμού του. δομές αυτού του τύπου έχοντας ολοκληρώσει την παρακολούθηση του προγράμματος. Ένα πολύ μικρό ποσοστό διακόπτει πρόωρα λόγω πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου (5,7%, 51 άτομα), ενώ παρόμοιο ποσοστό ισχύει και για τα άτομα που αποχωρούν ιδία βουλήσει (4,3%, 38 άτομα). Όσον αφορά τα στοιχεία της έκβασης των Κέντρων Επανένταξης, από το 2006 μέχρι και το 2012 το ποσοστό των ατόμων που συνεχίζουν την παρακολούθηση του προγράμματος επανένταξης μέχρι το τέλος του 2012, καθώς και τα ποσοστά ολοκλήρωσης του προγράμματος, πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου και οικειοθελούς αποχώρησης παραμένουν σχετικά σταθερά. 113 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Γράφημα 10.3: Έκβαση των Κέντρων Επανένταξης (2006-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 10.1.5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ Με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών, το 2012 η πλειονότητα των προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης (24 από τα 26 προγράμματα) πραγματοποίησαν κάποιο πρόγραμμα αξιολόγησης των παρεμβάσεων τους. Στο σύνολό τους ανέφεραν ότι έκαναν εσωτερική αξιολόγηση, ενώ μόνο δύο (2) από αυτά εφάρμοσαν εξωτερική αξιολόγηση της θεραπευτικής διαδικασίας. Όσον αφορά τον τύπο της αξιολόγησης, τα προγράμματα πραγματοποίησαν αξιολόγηση επίτευξης των στόχων (11 από τα 24), αξιολόγηση σχεδιασμού του προγράμματος (8 από τα 24) και αξιολόγηση της διαδικασίας (8 από τα 24). 10.2 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 10.2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη χώρα μας οι παρεμβάσεις που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος είναι κυρίως παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και θεραπείας. Οι φορείς υλοποίησης των παρεμβάσεων αυτών είναι κατεξοχήν το ΚΕΘΕΑ και σε μικρότερο βαθμό το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ). Το 2012 το ΚΕΘΕΑ δημιούργησε ένα νέο θεραπευτικό πρόγραμμα στο Γενικό Κατάστημα Κράτησης Θεσσαλονίκης στα Διαβατά και μία παρέμβαση ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στη Γενική Διεύθυνση Ασφάλειας Θεσσαλονίκης. Το 2011 ο ΟΚΑΝΑ πραγματοποίησε μία μελέτη σε δύο σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας (σωφρονιστικό κατάστημα Κορυδαλλού και Πάτρας), τα οποία συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό κρατουμένων που είναι παραβάτες του νόμου περί ναρκωτικών. Η μελέτη αυτή αποτέλεσε μία από τις προπαρασκευαστικές ενέργειες για το σχεδιασμό προγραμμάτων υποκατάστασης στις φυλακές (βλ. 10.2.2). 114 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης 10.2.2 ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΩΝ ΕΓΚΛΕΙΣΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ ΚΑΙ ΠΑΤΡΑΣ Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από τον ΟΚΑΝΑ το 2011 στα σωφρονιστικά καταστήματα του Κορυδαλλού και της Πάτρας τα οποία συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό κρατουμένων παραβατών του νόμου περί ναρκωτικών. Ήταν μέρος των προπαρασκευαστικών ενεργειών για τον ορθό σχεδιασμό και την εφαρμογή των θεραπευτικών προγραμμάτων υποκατάστασης στο πλαίσιο των σωφρονιστικών καταστημάτων (ΟΚΑΝΑ, 2012). Αν και η θεραπεία υποκατάστασης προβλέπεται από το 1999 σε ορισμένα σωφρονιστικά καταστήματα, αυτός ο τύπος θεραπείας δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Ο ν. 4139/2013 προβλέπει την εφαρμογή της θεραπείας υποκατάστασης σε όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα και μια σοβαρή προσπάθεια για την πιλοτική εφαρμογή της έχει ήδη ξεκινήσει σε επιλεγμένα σωφρονιστικά καταστήματα. Σκοπός της έρευνας είναι ο προσδιορισμός των πραγματικών αναγκών των ουσιο-εξαρτημένων κρατουμένων, όπως αυτές αναδεικνύονται από την καταγραφή και ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Δεν υπάρχουν πρόσφατα στοιχεία σχετικά με τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (ναρκωτικών) στο γενικό πληθυσμό της χώρας. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία (αφορούν το 2004) πανελλήνιας έρευνας του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) (Κοκκέβη κ.ά. 2007), περίπου 670.000 άτομα ηλικίας 12-64 ετών (9%) ανέφεραν χρήση ≥1 φορά στη ζωή (κυρίως κάνναβη), 4% δοκίμασαν κάποια παράνομη ουσία 1-2 φορές, ενώ το 5% επανέλαβαν τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές. Χρήση τους τελευταίους 12 μήνες ανέφερε το 2% και χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες το 1%. Τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης παρατηρήθηκαν στους άνδρες (13%, έναντι 4% των γυναικών), στις ηλικιακές ομάδες 25-34, 18-24 και 35-44 ετών (περίπου12%), στα άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (15%) και στην Αθήνα (12%, έναντι της Θεσσαλονίκης και των λοιπών αστικών περιοχών). Μέθοδοι Ο πληθυσμός της μελέτης ήταν κρατούμενοι του νόμου περί ναρκωτικών. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις: στην Α΄ φάση συγκεντρώθηκαν στοιχεία από ένα δείγμα 350 φακέλων ενήλικων κρατουμένων και στην Β΄ φάση πραγματοποιήθηκαν δομημένες συνεντεύξεις σε επιλεγμένο δείγμα των κρατουμένων (50% 175) που είχαν συμπεριληφθεί στην Α΄ φάση της έρευνας. Το δομημένο ερωτηματολόγιο που δημιουργήθηκε για την Β΄ φάση, περιλάμβανε τις ακόλουθες θεματικές ενότητες: α) σωματική και ψυχική υγεία, β) κίνητρο για θεραπεία, γ) ιστορικό χρήσης πριν από τη φυλάκιση, δ) ιστορικό θεραπευτικής προσπάθειας και ε) δυνατότητα ενημέρωσης των κρατουμένων για τα υπάρχοντα θεραπευτικά προγράμματα και τις προτιμήσεις τους σχετικά με τους τύπους των θεραπευτικών προγραμμάτων. Αποτελέσματα Οι Αλβανοί (28,7%) εκπροσωπούσαν τη μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα στον πληθυσμό της Α΄ φάσης της μελέτης, ενώ οι Έλληνες κρατούμενοι αποτελούσαν μόλις το ένα τρίτο του δείγματος. Σχεδόν το σύνολο του δείγματος των κρατουμένων για αδικήματα του νόμου περί ναρκωτικών έχει ιστορικό χρήσης ναρκωτικών πριν από τη φυλάκιση. 115 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Σχεδόν όλοι (93,1%) ανέφεραν χρήση κάνναβης, το 85,3% χρήση κοκαΐνης και το 70,6% χρήση ηρωίνης για περισσότερα από 10 έτη. Περισσότεροι από το ένα τρίτο του δείγματος ανέφερε χρήση πολλαπλών ουσιών (Πίνακας 10.1). Οι κρατούμενοι δεν ρωτήθηκαν εάν έκαναν πρόσφατη χρήση ουσιών (στη φυλακή). Πίνακας 10.1: Ουσίες που χρησιμοποιούσαν πριν από τη φυλάκιση % % Κάνναβη 93,1 Ηρωίνη 70,6 Φαρμακευτικές ουσίες 44,1 Μεθαδόνη 21,6 Κοκαΐνη 85,3 Παραισθησιογόνα 22,5 Αμφεταμίνες 14,7 Χρήση περισσότερων από μία ουσία 39,2 ΠΗΓΗ: OKANA 2012 Η μέση ηλικία των κρατουμένων ήταν τα 33 έτη. Στην πλειοψηφία τους ήταν ανύπαντροι, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, άνεργοι ή μερικώς απασχολούμενοι πριν από τη φυλάκιση. Ως προς το καθεστώς κράτησης οι περισσότεροι ήταν υπόδικοι. Σχετικά με την κατάσταση της υγείας τους ένας στους δέκα λάμβανε φαρμακευτική αγωγή για κάποια σοβαρή χρόνια ασθένεια, 6 στους 10 ανέφεραν σωματικά συμπτώματα, ενώ η πλειοψηφία διέτρεχε τον κίνδυνο να εκδηλώσει κάποια ψυχιατρική διαταραχή εφόσον η βαθμολογία στην κλίμακα GHQ-28 ήταν υψηλή για τα άτομα του δείγματος. Σχεδόν τα δύο τρίτα των κρατουμένων δεν αιτήθηκαν ποτέ θεραπεία σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα εντός ή εκτός φυλακής. Η πλειονότητα ανέφερε ότι γνωρίζουν κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα ή φορέα απεξάρτησης αλλά δεν έχουν ποτέ επισκεφτεί κάποιο από αυτά. Η συντριπτική πλειοψηφία εξέφρασε ενδιαφέρον για την παρακολούθηση προγράμματος θεραπείας μέσα στις φυλακές, το οποίο επιβεβαιώνεται και από τη βαθμολογία στην κλίμακα κινήτρου θεραπείας,3 η οποία ήταν υψηλή για τα άτομα του δείγματος. Με βάση το προφίλ των κρατουμένων του δείγματος, η εφαρμογή προγραμμάτων υποκατάστασης στις φυλακές θεωρείται κατάλληλη για μια σημαντική αριθμητικά κατηγορία αυτού του πληθυσμού, είτε ως μέτρο θεραπείας είτε ως μέτρο μείωσης της βλάβης. Τα προγράμματα υποκατάστασης θα απευθύνονται σε όλους τους κρατούμενους χρήστες οπιούχων και όχι μόνο στους κρατούμενους του νόμου περί ναρκωτικών. Γνωρίζοντας ότι η πλειοψηφία των ατόμων του δείγματος (και ο συνολικός πληθυσμός κρατουμένων) είναι αλλοδαποί, οι πολιτισμικές τους ιδιαιτερότητες (αξίες, ήθη, συνήθειες) θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά το σχεδιασμό των θεραπευτικών παρεμβάσεων. Επιπλέον, δεδομένου ότι το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης στην Ελλάδα είναι σε εξέλιξη, πολλοί αλλοδαποί κρατούμενοι δεν είχαν ποτέ πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες υγείας και θεραπευτικά προγράμματα για τα ναρκωτικά στην κοινότητα. Επομένως, το διάστημα παραμονής στη φυλακή θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία για αυτούς, όχι μόνο για τη θεραπεία από τη χρήση ναρκωτικών, αλλά και για τη βελτίωση της υγείας τους γενικά. 3 De Leon G. and Melnick G. CRM scales – Circumstances, motivation and readiness. Centre for Therapeutic Community Research, New York. In: EMCDDA Evaluation Instrument Bank Adapted in Greek by KETHEA. 116 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Πίνακας 10.2: «Σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν, πώς θα αξιολογούσες την υγεία σου τώρα» Έλληνες Αλβανοί Άτομα άλλων εθνικοτήτων Σύνολο % % % % Χειρότερη τώρα 34,3 22,6 29,2 28,9 Περίπου η ίδια 28,6 12,9 20,8 21,1 Καλύτερη τώρα 37,1 64,5 50,0 50,0 ΠΗΓΗ: OKANA 2012 Εκτός από τα προγράμματα υποκατάστασης στις φυλακές κρίνεται απαραίτητο να θεσπιστούν και άλλα μέτρα σύμφωνα με τις διεθνείς συστάσεις για τη φροντίδα της υγείας των τοξικομανών κρατουμένων, όπως ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών, προετοιμασία για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της αποφυλάκισης και παροχή φροντίδας στην κοινότητα μετά τη φυλακή. Επομένως, απαραίτητη είναι και η διασύνδεση του προγράμματος υποκατάστασης με αντίστοιχες υπηρεσίες στην κοινότητα, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέχιση της παροχής θεραπείας και της μεταθεραπευτικής φροντίδας. 10.2.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ Υποστηρικτικές παρεμβάσεις Οι υποστηρικτικές παρεμβάσεις που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια στις φυλακές βασίζονται στους σκοπούς λειτουργίας των Συμβουλευτικών Κέντρων των θεραπευτικών προγραμμάτων (βλ. Κεφάλαιο 6, Ενότητα 6.2) και ανταποκρίνονται στις εξειδικευμένες ανάγκες της ομάδας-στόχος (κρατούμενοι χρήστες ναρκωτικών). Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούν ατομική και ομαδική συμβουλευτική, ενημέρωση, κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση, καθώς και ομάδες αυτοβοήθειας. Στο πλαίσιο αυτών των παρεμβάσεων οι συμμετέχοντες ενημερώνονται σε θέματα υγείας (π.χ. πρόληψη μολυσματικών ασθενειών, ασφαλής χρήση κτλ.) και σε νομικά θέματα και κινητοποιούνται σε θεραπεία. Το 2012 δέκα θεραπευτικά προγράμματα υλοποίησαν παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, οκτώ προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, ένα της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ και το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων (ΚΑΤΚ) του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε 17 σωφρονιστικά καταστήματα, στο Νοσοκομείο και στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού, στο Κρατητήριο Αλλοδαπών και στη Γενική Διεύθυνση Ασφάλειας Θεσσαλονίκης. Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν στις υποστηρικτικές παρεμβάσεις κατά το έτος αναφοράς ανήλθε σε 2.170 (2011: 2.166). Ένταξη σε θεραπεία εκτός σωφρονιστικών καταστημάτων: Το 2012, 45 κρατούμενοι χρήστες οι οποίοι ολοκλήρωσαν την παρακολούθηση υποστηρικτικών προγραμμάτων που υλοποιήθηκαν στις φυλακές, ενεργώντας βάσει των σχετικών νομοθετικών ρυθμίσεων, εντάχθηκαν σε πρόγραμμα θεραπείας εκτός σωφρονιστικού πλαισίου, διακόπτοντας την κράτησή τους υπό όρους ή με αναστολή. Ο αριθμός των ατόμων αυτών (Ν=45) κατά το έτος αναφοράς είναι μεγαλύτερος σε σχέση με το 2011 και το 2010 (36 και 26 άτομα, αντίστοιχα). Θεραπεία Στον τομέα της θεραπείας, υπάρχουν 5 προγράμματα θεραπείας, το ΚΑΤΚ, που ανήκει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και τέσσερα θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης 117 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης που ανήκουν στο ΚΕΘΕΑ. Τα θεραπευτικά προγράμματα λειτουργούν σε 4 σωφρονιστικά καταστήματα που βρίσκονται στους νομούς Αττικής, Βοιωτίας και Θεσσαλονίκης. Στη διάρκεια του 2012 παρακολούθησαν τα θεραπευτικά προγράμματα συνολικά 299 άτομα. Σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2010, 2011), ο αριθμός των ατόμων που παρακολούθησαν κατά το έτος αναφοράς κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα στη φυλακή αυξήθηκε (Γράφημα 10.4). Η αύξηση αυτή σχετίζεται ως ένα βαθμό με τη δημιουργία του νέου θεραπευτικού προγράμματος. Από την άλλη πλευρά, σε σχέση με το 2011, κατά το έτος αναφοράς οι εισαγωγές μειώθηκαν (3,8%), εφόσον ο μικρός αριθμός ατόμων (Ν=21) που παρακολούθησαν το νέο θεραπευτικό πρόγραμμα στη φυλακή 4 δεν επηρέασε σημαντικά το συνολικό αριθμό των εισαγωγών, ενώ ο αριθμός των ήδη υπό θεραπεία ατόμων αυξήθηκε επειδή αρκετά άτομα που βρίσκονταν υπό θεραπεία το 2011 συνέχισαν τη θεραπεία και το 2012 (Γράφημα 10.4). Γράφημα 10.4: Αριθμός κρατουμένων σε θεραπεία (2010-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ, ΚΑΤΚ 2012) Το 2012, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, 145 άτομα δήλωσαν ως κύρια ουσία κατάχρησης πριν από την έναρξη της θεραπείας τα οπιούχα, 57 την κοκαΐνη, 50 την κάνναβη, 3 τα υπνωτικά και ηρεμιστικά και 2 άλλες διεγερτικές ουσίες εκτός της κοκαΐνης. Επιπλέον, 25 άτομα ανέφεραν ότι ήταν εξαρτημένα από τουλάχιστον δύο ναρκωτικές ουσίες. Το 54,5% των χρηστών (Ν=163 άτομα) ανέφερε ενέσιμη χρήση ουσιών πριν από την έναρξη της θερα- 4 πείας, ποσοστό μεγαλύτερο σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2011: 41,3%). Το 30,8% (Ν=92) των ατόμων που βρίσκονταν σε θεραπεία ήταν ηλικίας άνω των 40 ετών, ποσοστό διπλάσιο σε σχέση με το 2011 (15,7%). Έκβαση: Σε σύγκριση με το 2011, το 2012 τα ποσοστά των ατόμων που αποχώρησαν εθελοντικά και αυτών που αποφυλακίστηκαν παρέμειναν σχεδόν σταθερά. Από την άλλη πλευρά, τα ποσοστά αυτών που συνέχιζαν τη θεραπεία μειώθηκαν, ενώ τα ποσοστά αυτών που αποπέμφθηκαν και αυτών που μετατάχθηκαν σε άλλα σωφρονιστικά καταστήματα αυξήθηκαν σε σχέση με το 2011 (Γράφημα 10.5). Το νέο θεραπευτικό πρόγραμμα στη φυλακή βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία από το 2013. 118 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Γράφημα 10.5: Έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας για τα έτη 2011 και 2012 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ, ΚΑΤΚ 2012) Σχεδόν οι μισοί από αυτούς που αποφυλακίστηκαν (N=30 / 69), παρακολούθησαν κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα για πρόσφατα αποφυλακισμένους του ΚΕΘΕΑ. Μέτρα για την αντιμετώπιση των μολυσματικών ασθενειών εντός φυλακής Εξετάσεις πραγματοποιήθηκαν για Ηπατίτιδα Β και Ηπατίτιδα C στους υπό θεραπεία κρατούμενους τριών θεραπευτικών προγραμμάτων, τεστ Mantoux στους υπό θεραπεία κρατούμενους δύο προγραμμάτων και εξετάσεις για HIV/AIDS στους υπό θεραπεία κρατούμενους ενός θεραπευτικού προγράμματος. 10.2.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΦΥΛΑΚΩΝ Ως συνέχεια των υποστηρικτικών ή θεραπευτικών παρεμβάσεων μέσα στις φυλακές λειτουργούν τρία εξειδικευμένα θεραπευτικά προγράμματα που απευθύνονται σε αποφυλακισμένους χρήστες, τα οποία υλοποιούνται από το ΚΕΘΕΑ και εδρεύουν στις δύο μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) και στην Κρήτη (βλ. Παράρτημα 4). Επιπλέον, λειτουργούν τρεις δομές κοινωνικής επανένταξης στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη για αποφυλακισμένα άτομα, δύο από αυτές ανήκουν στο ΚΕΘΕΑ και μία στο ΚΑΤΚ. Ο Συμβουλευτικός Σταθμός (Α) της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ παρέχει επίσης υποστήριξη σε αυτή την ομάδα-στόχος. Εκτός από τις εξειδικευμένες δομές, θεραπεία και σε αποφυλακισμένα άτομα προσφέρεται από όλα τα θεραπευτικά προγράμματα της χώρας. Συμβουλευτικά κέντρα Το 2012, συνολικά 163 υπόδικοι και πρόσφατα αποφυλακισμένοι χρήστες ναρκωτικών δέχτηκαν τις υπηρεσίες δύο συμβουλευτικών κέντρων του ΚΕΘΕΑ και ενός συμβουλευτικού κέντρου της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών 18 ΑΝΩ. 119 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Θεραπευτικά προγράμματα Ο συνολικός αριθμός ατόμων οι οποίοι το 2012 παρακολούθησαν προγράμματα θεραπείας για αποφυλακισμένους χρήστες ήταν 128 άτομα, μικρότερος αριθμός σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (2011: 140 άτομα). Σε όλη τη διάρκεια του έτους πραγματοποιήθηκαν 79 εισαγωγές (61,7%), οι οποίες στη συντριπτική τους πλειοψηφία αφορούν νέες εισαγωγές (92,4%, Ν=73). Το 68, 0% των ατόμων ανέφεραν ενέσιμη χρήση. Ένα σχετικά μικρό ποσοστό ατόμων (11,7%) ήταν πάνω από 40 ετών. Έκβαση: Κατά το έτος αναφοράς, οι έξοδοι από τα εξειδικευμένα θεραπευτικά προγράμματα αντιστοιχούν σε ποσοστό 70,3%, το οποίο είναι υψηλότερο σε σχέση με το 2011 (62,9%). Συγκεκριμένα, το 2012 τα ποσοστά οικειοθελούς αποχώρησης αυξήθηκαν, της πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου μειώθηκαν, ενώ τα ποσοστά της ολοκλήρωσης της θεραπευτικής διαδικασίας παρέμειναν σχεδόν τα ίδια σε σύγκριση με το 2011 (Γράφημα 10.6). Η αύξηση του ποσοστού οικειοθελούς αποχώρησης σχετίζεται με το γεγονός ότι οι υπό θεραπεία χρήστες βιώνουν συχνότερα τον τελευταίο καιρό προσωπική ματαίωση λόγω της δύσκολης οικονομικής κατάστασης στην Ελλάδα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια (Οικονόμου και συν. 2011, Οικονόμου και συν. 2013α, Οικονόμου και συν. 2013β). Η κρίσιμη κοινωνικοοικονομική κατάσταση της χώρας εξηγεί και τη μείωση του ποσοστού της πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου. Με άλλα λόγια, στην πρακτική της θεραπευτικής διαδικασίας οι υποτροπές και άλλες προβληματικές συμπεριφορές έχουν επανακαθοριστεί τελευταία, με αποτέλεσμα να εφαρμόζονται πιο ευέλικτες θεραπευτικές προσεγγίσεις για τους χρήστες ναρκωτικών που παρακολουθούν κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα (Μαλλιώρη και συν. 2013). Γράφημα 10.6: Έκβαση θεραπείας για πρόσφατα αποφυλακισμένους χρήστες (2011, 2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ 2012) 5 Το 2012, 4.791 χρήστες ναρκωτικών5 οι οποίοι ήταν υπό επιτήρηση / αναστολή, σε εκκρεμότητα δίκης / απόφασης δικαστηρίου και πρόσφατοι αποφυλακισμένοι έγιναν δεκτοί σε 78 από τις 90 δομές κυρίως θεραπείας (οι οποίες έδωσαν σχετικά στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ). Ο πληθυσμός αυτός αντιστοιχεί στο 43,8% του συνόλου των θεραπευομένων σε δομές κυρίως θεραπείας. Τα στοιχεία για τους τρεις ειδικούς πληθυσμούς (άτομα υπό επιτήρηση / αναστολή, άτομα σε εκκρεμότητα δίκης / απόφασης δικαστηρίου, πρόσφατα αποφυλακισμένοι) παραδίδονται στο ΕΚΤΕΠΝ σε συγκεντρωτική μορφή, έτσι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ξεκαθάρισμα διπλοεγγραφών για όσα άτομα εμπίπτουν και στις τρεις κατηγορίες πληθυσμού. 120 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες στις δομές κοινωνικής επανένταξης κατά το έτος αναφοράς ήταν 65, μεγαλύτερος αριθμός σε σύγκριση με το 2011 (N=53). Παροχή υπηρεσιών: To 2012, και τα τρία Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης παρείχαν, όπως και το 2011, υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης, ενημέρωσης και πρόληψης της υποτροπής. Δύο στα τρία Κέντρα παρείχαν επίσης ψυχιατρική κάλυψη, υπηρεσίες επαγγελματικού προσανατολισμού, νομική βοήθεια, κοινωνικές υπηρεσίες και στεγαστική βοήθεια. Ο αριθμός των αποδεκτών κοινωνικών υπηρεσιών (N=59) ήταν μεγαλύτερος το 2012 σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2011: 48, 2010: 30). Μεταθεραπευτική φροντίδα: Όλα τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης για αποφυλακισμένους παρέχουν υπηρεσίες μεταθεραπευτικής φροντίδας, οι οποίες διαρκούν από 6 έως 12 μήνες και αφορούν κατά κύριο λόγο ατομικές και ομαδικές συναντήσεις. 10.2.5 ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΦΥΛΑΚΩΝ Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 10.3, ο αριθμός του προσωπικού μειώθηκε μεταξύ 2011 και 2012 κυρίως στις παρεμβάσεις εκτός φυλακών, ενώ ο αριθμός των εθελοντών αυξήθηκε σε όλες συνολικά τις παρεμβάσεις. Η αύξηση αυτή συνδέεται σε ένα βαθμό με τις περικοπές χρηματοδότησης των φορέων θεραπείας λόγω της οικονομικής κρίσης. Πίνακας 10.3: Αριθμός προσωπικού των προγραμμάτων θεραπείας και επανένταξης (2011, 2012) 2011 Εντός Εκτός φυλακής φυλακής ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ 2012 Εντός φυλακής Εκτός φυλακής Θεραπεία Θεραπεία Επανένταξη Θεραπεία Θεραπεία Επανένταξη Ψυχίατροι / άλλοι ιατροί 4 1 1 2 0 1 Ψυχολόγοι 7 4 6 7 5 3 11 6 6 6 3 6 5 2 2 6 3 2 14 6 4 15 6 3 Νοσηλευτικό προσωπικό 4 0 0 4 0 0 Εκπαιδευτές 3 1 2 3 1 0 26 8 3 21 3 4 Άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες / ερευνητικό προσωπικό Κοινωνικοί λειτουργοί Άλλοι θεραπευτές / σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης6 / σύμβουλοι (μη πτυχιούχοι) / ειδικοί επανένταξης Προσωπικό λογιστηρίου / διοικητικό προσωπικό / τεχνικό προσωπικό Φύλακες7 38 0 0 47 0 0 Σύνολο Απασχολούμενων 112 28 24 111 21 19 Εθελοντές 25 7 0 31 14 8 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ, ΚΑΤΚ 2012) 6 7 Σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης είναι οι απόφοιτοι θεραπευτικών προγραμμάτων και εργάζονται μόνο στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ. Το προσωπικό φύλαξης εργάζεται αποκλειστικά στο ΚΑΤΚ. 121 Κεφάλαιο 10 Ανταπόκριση στα Κοινωνικά Προβλήματα της Χρήσης 10.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Στα 25 προγράμματα επανένταξης που λειτουργούσαν το 2012 στην Ελλάδα ο αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες επανένταξης ανήλθε στα 889 άτομα, εκ των οποίων τα μισά (449 άτομα) δέχτηκαν τις υπηρεσίες των προγραμμάτων αυτών για πρώτη φορά το 2012. Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες επανένταξης το 2012 μειώθηκε σε σχέση με το 2011, ενώ η συνολική δυναμικότητα των προγραμμάτων επανένταξης παρέμεινε σταθερή ανάμεσα στα δύο έτη. Μειωμένο κατά 6,7% σε σχέση με το 2011 εμφανίζεται το ποσοστό των ατόμων που εργάζονταν ενώ παρακολουθούσαν το πρόγραμμα, ενώ σταθερό εμφανίζεται το ποσοστό εκείνων που εξασφάλισαν εργασία κατά το 2012. Το ΚΕΘΕΑ συνεχίζει τη δημιουργία νέων μονάδων απεξάρτησης στις φυλακές, ενώ παράλληλα διερευνάται η δυνατότητα λειτουργίας προγραμμάτων υποκατάστασης στο περιβάλλον της φυλακής. Το 2012 αυξήθηκε ο αριθμός των εθελοντών, ενώ παρατηρήθηκε μείωση του αμειβόμενου προσωπικού, κυρίως αυτού που απασχολούνταν στις δομές θεραπείας και επανένταξης εκτός φυλακών, λόγω της περικοπής της χρηματοδότησης των φορέων θεραπείας σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2011). Από την άλλη πλευρά, ο πληθυσμός που παρακολουθούσε τις περισσότερες από τις δομές εντός και εκτός φυλακών αυξήθηκε σε σύγκριση με το 2011. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Το σύστημα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης του ΕΚΤΕΠΝ στον τομέα της επανένταξης Όσον αφορά τις υπηρεσίες επανένταξης, για τη συλλογή σχετικών στοιχείων από τους φορείς το ΕΚΤΕΠΝ χρησιμοποιεί το Ερωτηματολόγιο για την Επανένταξη, το οποίο συμπληρώνεται από κάθε δομή που παρέχει τέτοιου είδους υπηρεσίες μία φορά το χρόνο και αφορά συγκεντρωτικά στοιχεία τόσο για τις υπηρεσίες που παρέχονται όσο και για τα άτομα που δέχονται αυτές τις υπηρεσίες. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα Έκθεση σχετικά με τις υπηρεσίες επανένταξης προέρχονται κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των παραπάνω ερωτηματολογίων που αποστέλλει κάθε δομή επανένταξης, καθώς και από στοιχεία που προέρχονται από τον ΟΑΕΔ. Για το έτος 2012 στοιχεία όσον αφορά την επανένταξη εστάλησαν από το σύνολο των προγραμμάτων επανένταξης (27 προγράμματα), ενώ ένα Πρόγραμμα Επανένταξης Ενηλίκων (ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ) έστειλε δύο ερωτηματολόγια, καθώς στο πλαίσιό του λειτουργούν δύο προγράμματα, ένα πρωινό και ένα βραδινό. Τα στοιχεία που αναφέρονται στην Ενότητα 10.2 (Παρεμβάσεις για χρήστες ναρκωτικών στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος) προήλθαν από 4 ερωτηματολόγια του ΕΚΤΕΠΝ: 1) ερωτηματολόγιο για τις παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος, 2) ερωτηματολόγιο συμβουλευτικού κέντρου (για λεπτομέρειες βλ. Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου 6), 3) ερωτηματολόγιο για τη θεραπεία (για λεπτομέρειες βλ. Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου 6) και 4) ερωτηματολόγιο για την κοινωνική επανένταξη. Το ερωτηματολόγιο για τις παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος δημιουργήθηκε το 2008 προκειμένου να συλλέγονται στοιχεία για τις υποστηρικτικές παρεμβάσεις που υλοποιούνται κυρίως στο πλαίσιο των φυλακών από τα θεραπευτικά προγράμματα. Στοιχεία συγκεντρώνονται σε ετήσια βάση για κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα. Όλα τα θεραπευτικά προγράμματα (Ν=10) που πραγματοποίησαν υποστηρικτικές παρεμβάσεις στις φυλακές παρείχαν στοιχεία για το έτος 2012 στο ΕΚΤΕΠΝ. Για το έτος 2012 στοιχεία για την επανένταξη παρείχαν στο ΕΚΤΕΠΝ και οι τρεις δομές κοινωνικής επανένταξης που απευθύνονται σε πρόσφατα αποφυλακισμένους χρήστες. Σόνια Παπαδοπούλου, Ιωάννα Σιάμου, Ελευθερία Καναβού, Λία Μαλέττου 122 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση 11.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ Για την καλύτερη ερμηνεία των παρακάτω ερευνητικών στοιχείων γίνεται μία σύντομη αναφορά της νομοθεσίας σε σχέση με την προστασία από τις επιπτώσεις της χρήσης οινοπνευματωδών. Σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία των τελευταίων ετών απαγορεύτηκε στους ανήλικους η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και η παραμονή τους σε νυχτερινούς χώρους διασκέδασης. Όσον αφορά την τηλεοπτική διαφήμιση αλκοολούχων ποτών θεσπίστηκαν ειδικά κριτήρια για τους ανήλικους, έτσι ώστε τα μηνύματα για την προώθηση των οινοπνευματωδών να μην προσελκύουν και να μην ενθαρρύνουν τη χρήση τους από αυτή την ηλικιακή ομάδα. Επιπλέον, υπήρξε σημαντική αύξηση των φόρων στα οινοπνευματώδη ποτά, κυρίως από το 2010 και μετά, και απαγορεύτηκε η χρήση τους σε αθλητικές εκδηλώσεις. 11.1.1 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Τα στοιχεία προέρχονται από την Πανελλήνια Έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), η οποία πραγματοποιήθηκε το 2011 στο μαθητικό πληθυσμό ηλικίας 13-19 ετών (ΕΠΙΨΥ 2012). Σύμφωνα με τα στοιχεία, τα υψηλότερα ποσοστά συχνής κατανάλωσης αλκοόλ (≥10 φορές) τον τελευταίο μήνα στους μαθητές (13-19 ετών) παρατηρούνται στους νομούς Καστοριάς, Πιερίας, Έβρου, Χαλκιδικής, Σερρών και Λέσβου, δηλαδή κυρίως σε νομούς της Βόρειας Ελλάδας, ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά στους νομούς Αχαΐας, Μεσσηνίας, Αιτωλοακαρνανίας, Αττικής και Φθιώτιδας (Χάρτης 11.1). Χάρτης 11.1: Συχνή χρήση αλκοόλ (≥10 φορές τον τελευταίο μήνα) στους μαθητές 13-19 ετών, ανά νομό (%) ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Έκθεση αποτελεσμάτων: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011, ΕΠΙΨΥ, Αθήνα 2012) 123 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Όσον αφορά την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ τον τελευταίο μήνα, τα υψηλότερα ποσοστά εμφανίζονται στους νομούς Ρεθύμνου, Σάμου, Έβρου, Λευκάδας, Καστοριάς, Χανίων και Σερρών, δηλαδή σε νομούς κυρίως της Κρήτης, του Βορείου Αιγαίου, της Μακεδονίας και της Θράκης, ενώ τα χαμηλότερα στους νομούς Μαγνησίας, Ευρυτανίας, Μεσσηνίας, Εύβοιας, Ηλίας, Αχαΐας και Αττικής (Χάρτης 11.2). Χάρτης 11.2: Υπερβολική χρήση αλκοόλ (≥5 ποτά στη σειρά, ≥1 φορά τον τελευταίο μήνα) στους μαθητές 13-19 ετών, ανά νομό (%) ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Έκθεση αποτελεσμάτων: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011, ΕΠΙΨΥ, Αθήνα 2012) 11.1.2 ΔΑΠΑΝΗ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΓΙΑ ΑΛΚΟΟΛΟΥΧΑ ΠΟΤΑ ΚΑΙ ΚΑΠΝΟ Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, για την περίοδο 20102012 ο μέσος όρος μηνιαίων αγορών σε οινοπνευματώδη ποτά και καπνό διαμορφώθηκε για κάθε έτος ως εξής: 2010=68,7€, 2011=66,52 € και 2012=62,71 €. 11.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ Οι παρεμβάσεις πρόληψης δεν περιορίζονται στις παράνομες ουσίες (βλ. Κεφάλαιο 3) αλλά εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο της πρόληψης της εξάρτησης, και γενικότερα της προαγωγής της υγείας, και αφορούν και την κατάχρηση οινοπνευματωδών. Ωστόσο, υπάρχουν εξειδικευμένες παρεμβάσεις πρόληψης οι οποίες επικεντρώνονται σε θέματα χρήσης οινοπνευματωδών. Όσον αφορά τη σχολική κοινότητα, το κυριότερο πλαίσιο εφαρμογής παρεμβάσεων πρόληψης για τη χρήση οινοπνευματωδών αποτελούν τα προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας (για μια συνοπτική περιγραφή του πλαισίου υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, βλ. Ενότητα 3.2.1 του Κεφαλαίου 3, ενώ για τα εκπαιδευτικά υλικά που χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010). 124 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Ωστόσο, τα διαθέσιμα στοιχεία για την κάλυψη των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας δεν αφορούν συγκεκριμένα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών, αλλά τις νόμιμες ουσίες, τα οινοπνευματώδη και τον καπνό. Κατά το σχολικό έτος 2011-2012 από το σύνολο των 3.455 προγραμμάτων Αγωγής Υγείας της Πρωτοβάθμιας και των 1.645 προγραμμάτων Αγωγής Υγείας της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, το 3,5% (120) και το 31% (510) των προγραμμάτων, αντίστοιχα, αφορούσαν την πρόληψη νόμιμων (οινοπνευματώδη και καπνός) ουσιών (για αναλυτικά στοιχεία για τα προγράμματα Αγωγής Υγείας σε σχέση με την πρόληψη νόμιμων ουσιών, βλ. Γράφημα 3.2 και Πίνακα 3.1 του Κεφαλαίου 3). Τα δύο τελευταία σχολικά έτη (2010-2011 και 2011-2012) παρουσιάζεται αύξηση στην εφαρμογή προγραμμάτων Αγωγής Υγείας για την πρόληψη νόμιμων ουσιών, τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, όπου τα τελευταία χρόνια δίνεται έμφαση από το Υπουργείο Παιδείας σε θέματα πρόληψης της χρήσης ουσιών, παράνομων και νόμιμων (βλ. επίσης Κεφάλαιο 3). ΓΡΑΦΗΜΑ 11.1: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης νόμιμων ουσιών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2011-2012 Σχολικό έτος 95 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση 397 Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 60 305 533 11.600 2.258 2010-2011 8.900 17.068 2009-2010 404 513 9.890 16.366 2008-2009 369 821 9.225 20.316 20.009 2007-2008 933 761 18.702 2006-2007 877 743 701 18.529 21.113 15.609 2004-2005 866 688 600 400 18.433 20.640 2003-2004 286 800 18.601 2005-2006 916 1.000 2.750 2011-2012 200 0 8.580 0 Αριθμός σχολείων (Ν) 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 Αριθμός μαθητών (Ν) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων) Παράλληλα, στη σχολική κοινότητα κάποια Κέντρα Πρόληψης πραγματοποιούν κυρίως ενημερωτικές συναντήσεις, αλλά και παρεμβάσεις εκπαιδευτικού χαρακτήρα με θέμα τα οινοπνευματώδη, ενώ πολλές φορές η θεματολογία των συναντήσεων αφορά γενικότερα τις νόμιμες εξαρτησιογόνες ουσίες (καπνός και οινοπνευματώδη). Κατά το σχολικό έτος 2011-2012 σε ανάλογες ενημερωτικές συναντήσεις και παρεμβάσεις συμμετείχαν 874 μαθητές από 24 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 531 μαθητές από 12 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (για αναλυτικά στοιχεία για τις παρεμβάσεις για την πρόληψη της χρήσης νόμιμων ουσιών, βλ. Πίνακα 3.1 του Κεφαλαίου 3). Όσον αφορά δράσεις στην ευρύτερη κοινότητα που είναι επικεντρωμένες στην πρόληψη της κατάχρησης οινοπνευματωδών, τα Κέντρα Πρόληψης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, πραγμα125 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση τοποιούν ανάλογες δράσεις με τη μορφή ημερίδων και ανοιχτών συναντήσεων, αλλά και με τη διανομή έντυπου ενημερωτικού υλικού. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών του Νομού Αχαΐας και στην Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής για την πρόληψη της κατάχρησης οινοπνευματωδών στο νομό Αχαΐας με σκοπό τη συνεργασία των τοπικών φορέων. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2013 και www.kpachaia.gr. 11.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΕΝΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Τα στοιχεία του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) για το αλκοόλ που παρουσιάζονται παρακάτω προέρχονται από έξι εξειδικευμένα προγράμματα θεραπείας και ένα αλκοολογικό ιατρείο1, τα οποία αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία των εξειδικευμένων υπηρεσιών θεραπείας που απευθύνονται σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ. Το 2012, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΑΘ για το αλκοόλ, 463 άτομα αιτήθηκαν θεραπεία, αριθμός ελάχιστα μικρότερος σε σχέση με το 2011 (Ν=477). Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά Σε σχέση με το φύλο, η μεγάλη πλειονότητα, και για τα δύο έτη, είναι άνδρες. Η μέση ηλικία των ατόμων που εντάχθηκαν σε θεραπεία το 2012 έχει αυξηθεί κατά ένα έτος σε σχέση με το 2011 (45,4 και 44,4 έτη, αντίστοιχα). για το έτος αναφοράς επικρατούν οι μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες (41 ετών και πάνω), ενώ η μέση ηλικία των ατόμων κατά την οποία εντάχθηκαν σε θεραπεία για πρώτη φορά ήταν τα 40,3 έτη. Επιπλέον, η μέση ηλικία κατά την οποία η χρήση οινοπνευματωδών άρχισε να καθιερώνεται για τα άτομα αυτά ως καθημερινή συμπεριφορά ήταν τα 30 έτη – αυξημένη κατά ένα έτος σε σύγκριση με το 2011 (29 έτη). Αναφορικά με το εκπαιδευτικό επίπεδο, η πλειονότητα των ατόμων (75,6%) είναι απόφοιτοι Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ή χαμηλότερης εκπαιδευτικής βαθμίδας. Άνεργοι δηλώνουν ένας στους τρεις περίπου, ενώ περισσότεροι από τους μισούς εργάζονται (πλήρως ή μερικώς). Ένας στους 10 δηλώνουν αλλοδαπή ιθαγένεια κυρίως από Αλβανία, Ουκρανία, Βουλγαρία και Ρωσία. Το 47,3% των ατόμων που εντάχθηκαν σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα / υπηρεσία το 2012 ανέφεραν ότι ήταν έγγαμοι. Τα μισά από τα άτομα που εντάχθηκαν σε θεραπεία (50,5%) ανέφεραν ότι συγκατοικούν με σύζυγο / σύντροφο ή σύζυγο / σύντροφο και παιδιά, ενώ ένα μικρό ποσοστό (6,4%) ανέφεραν ότι συγκατοικούσαν με άτομα που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή και χρήση / κατάχρηση παράνομων ουσιών ή και έχουν συμπεριφορικές εξαρτήσεις (π.χ. εξαρτημένοι από τον τζόγο). Ιστορικό θεραπείας Το 49,4% των ατόμων που εντάχθηκαν σε θεραπεία ανέφεραν ότι ζήτησαν βοήθεια για πρώτη φορά το 2012, ποσοστό χαμηλότερο σε σχέση με το 2011 (55,5%). Για τα άτομα που προσήλθαν για θεραπεία κατά το έτος αναφοράς στις εξειδικευμένες θεραπευτικές υπηρεσίες της χώρας εκτός αυτής του ΚΕΘΕΑ, οι κυριότεροι φορείς θεραπείας στους οποίους απευθύνθηκαν στο παρελθόν για βοήθεια ήταν τα δημόσια νοσοκομεία (21,4%), οι ιδιώτες ψυχίατροι ή ψυχολόγοι (21,0%) και οι ομάδες αυτοβοήθειας (15,3%). Για τα άτομα που προσήλθαν για θεραπεία στο ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ, οι κυριότεροι φορείς θεραπείας στους οποίους απευθύνθηκαν στο παρελθόν για βοήθεια ήταν οι ψυχίατροι / ψυχολόγοι (29,0%), άλλες θεραπευτικές 1 1) Εξωτερικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης από το αλκοόλ (ΨΝΑ), 2) Πρόγραμμα Βραχείας Απεξάρτησης από το αλκοόλ αλκοόλ (ΨΝΑ), 3) Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ), 4) Θεραπευτικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια ΑΛΦΑ (ΚΕΘΕΑ), 5) Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ (Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, ΟΚΑΝΑ), 6) Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ρεθύμνου (ΟΚΑΝΑ) και 7) Αλκοολογικό Ιατρείο (Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείου Ηρακλείου – ΠΑΓΝΗ). 126 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση υπηρεσίες (29,0%) και τα δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία (19,4%) (τα στοιχεία εμφανίζονται χωριστά για το ΚΕΘΕΑ, επειδή η ερώτηση δεν ήταν συμβατή με την αντίστοιχη στο έντυπο καταγραφής του ΕΚΤΕΠΝ). Πηγή ενημέρωσης για το τελευταίο αίτημα θεραπευτικής βοήθειας Οι κυριότερες πηγές ενημέρωσης για τα άτομα που εντάχθηκαν σε θεραπεία κατά το έτος αναφοράς στις εξειδικευμένες θεραπευτικές υπηρεσίες εκτός αυτής του ΚΕΘΕΑ ήταν τα δημόσια νοσοκομεία / υπηρεσίες υγείας (29,7%), η οικογένειά τους (22,0%) και το διαδίκτυο ή έντυπο ενημερωτικό υλικό (9,8%). Όσον αφορά τα άτομα που εντάχθηκαν σε θεραπεία στο θεραπευτικό πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ, αυτά ενημερώθηκαν σχετικά κυρίως από την οικογένειά τους (35,2%), από άλλα θεραπευτικά προγράμματα (26,8%) και από άλλα πρόσωπα (15,5%) (τα στοιχεία εμφανίζονται χωριστά για το ΚΕΘΕΑ, επειδή η ερώτηση δεν ήταν συμβατή με την αντίστοιχη στο έντυπο καταγραφής του ΕΚΤΕΠΝ). Χαρακτηριστικά χρήσης Σε σχέση με τη συχνότητα και την ποσότητα κατανάλωσης, η συντριπτική πλειονότητα (83,8%) των ατόμων που καταγράφηκαν στον ΔΑΘ για το αλκοόλ ανέφερε ότι έπιναν αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες πριν από την ένταξη σε θεραπεία με μέση ημερήσια κατανάλωση 10,3 μονάδες αιθανόλης, εκ των οποίων το 63,3% σε σχεδόν καθημερινή βάση (καθημερινά / 5-6 φορές την εβδομάδα). Γράφημα 11.2: Κύριο είδος αλκοολούχου ποτού που συνήθως καταναλωνόταν τον τελευταίο καιρό ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία ΔΑΘ για το Αλκοόλ: 2011-2012) Όπως φαίνεται στο Γράφημα 11.2, δεν παρατηρείται σημαντική διαφοροποίηση στα ποσοστά κατανάλωσης όσον αφορά το είδος του προτιμώμενου ποτού. Σε σύγκριση με το 2011, το 2012 παρατηρείται μία ελαφρώς μεγαλύτερη προτίμηση στα ποτά ελληνικής προέλευσης (ούζο, τσίπουρο, ρακή), με μια αντίστοιχα μικρότερη προτίμηση στο κρασί ή στα ποτά μη ελληνικής προέλευσης (ουίσκι, βότκα, τεκίλα, τζιν, κονιάκ, ρούμι, λικέρ), ίσως επειδή η οικονομική κρίση στρέφει τους χρήστες αλκοόλ στην αγορά φθηνότερων αλκοολούχων ποτών, όπως είναι τα αλκοολούχα ποτά εγχώριας παραγωγής (Γράφημα 11.2). Το 2012 παρατηρείται επίσης μία αύξηση της τάξης του 5,7% του συνολικού ποσοστού των ατόμων που έπιναν, εκτός του κύριου αλκοολούχου ποτού, και μία ή περισσότερες κατηγορίες αλκοολούχων ποτών σε σύγκριση με το 2011 (2011: 76,4%, 2012: 82,1%). 127 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Χρήση παράνομων ουσιών Τουλάχιστον ένα στα τρία άτομα (37,1%) που εντάχθηκαν σε θεραπεία για προβλήματα σε σχέση με το αλκοόλ το 2012 ανέφεραν δοκιμή ή χρήση τουλάχιστον μίας παράνομης ουσίας σε όλη τη ζωή τους, ποσοστό ελάχιστα μεγαλύτερο σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2011: 34,0%), με συνηθέστερη ουσία την κάνναβη (Πίνακας 11.1). Πίνακας 11.1: Δοκιμή / χρήση παράνομων ουσιών ατόμων που εντάχθηκαν σε θεραπεία για προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ % Κάνναβη 96,5 Κοκαΐνη 34,9 Ηρωίνη / άλλα οπιοειδή 22,7 Έκσταση 18,0 LSD 15,7 Αμφεταμίνες / speed 13,4 Άλλες ναρκωτικές ουσίες 8,1 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία ΔΑΘ για το Αλκοόλ: 2012) Ένα μικρό ποσοστό ατόμων της τάξης του 6,5% παρόμοιο με αυτό του 2011 (4,6%) ανέφεραν ότι έκαναν πιο συστηματική χρήση παράνομων ουσιών τις τελευταίες 30 ημέρες. Πάνω από τα μισά άτομα (52,7%) που εντάχθηκαν σε θεραπεία το 2012, όπως και το 2011 (55,0%), ανέφεραν ότι τουλάχιστον ένα μέλος της οικογένειάς τους αντιμετωπίζει ή αντιμετώπισε στο παρελθόν πρόβλημα με τη χρήση αλκοόλ. Προβλήματα υγείας σχετικά με τη χρήση ουσιών Το 41,4% των ατόμων ανέφεραν ότι έχουν αντιμετωπίσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα ψυχικής ή και σωματικής υγείας. Όσον αφορά το είδος των ψυχικών τους προβλημάτων αναφέρθηκαν κυρίως η κατάθλιψη και η αγχώδης διαταραχή, ενώ τα σωματικά προβλήματα ήταν πρωτίστως προβλήματα ήπατος, όπως αλκοολική ηπατίτιδα, και δευτερευόντως προβλήματα στομάχου και διαβήτη. Επικίνδυνες συμπεριφορές Έξι στα δέκα άτομα (60,6%) που εντάχθηκαν σε θεραπεία το 2012, όπως και το 2011 (60,7%), ανέφεραν ότι εξαιτίας της χρήσης αλκοόλ συμπεριφέρθηκαν βίαια κάποια στιγμή σε μέλος ή μέλη της οικογένειάς τους (λεκτική ή και σωματική βία). Τα μισά άτομα (49,9%) ανέφεραν ότι οδηγούν (συχνά ή πάντα) υπό την επίδραση αλκοόλ και ένας στους τέσσερις (25,5%) ότι αντιμετώπισε κάποια στιγμή πρόβλημα με το νόμο εξαιτίας της χρήσης αλκοόλ. Η μέση ηλικία έναρξης προβλημάτων υγείας και συμπεριφοράς ήταν τα 36,5 έτη. 128 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Πίνακας 11.2: Χαρακτηριστικά των ατόμων που εντάχθηκαν σε θεραπεία το 2011, 2012 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Φύλο Άνδρες Ηλικία ≤ 40 ετών ≥ 41 ετών Εκπαιδευτικό επίπεδο ≤ Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Εργασιακή κατάσταση Άνεργοι Εργαζόμενοι Ιθαγένεια Αλλοδαποί Οικογενειακή κατάσταση Έγγαμοι ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΧΡΗΣΗΣ Κατανάλωση αλκοόλ πριν το θεραπευτικό αίτημα Συχνότητα κατανάλωσης (τελευταίες 30 ημέρες) Καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά Λιγότερο συχνά Καθόλου τις τελευταίες 30 ημέρες Προτιμώμενο ποτό Μπίρα Κρασί Ουίσκι, βότκα, κονιάκ κλπ. Ούζο, τσίπουρο ρακή Χρήση παράνομων ουσιών Δοκιμή Συστηματική χρήση (τελευταίες 30 ημέρες) Κατάχρηση αλκοόλ από μέλη οικογένειας Προβλήματα υγείας από τη χρήση αλκοόλ Σωματικής υγείας Ψυχικής υγείας Σωματικής και ψυχικής υγείας Βίαιη συμπεριφορά Λεκτική βία Σωματική βία Λεκτική και σωματική βία Οδήγηση υπό την επήρεια (πάντα / συχνά) 2011 2012 % % 73,6 71,3 37,5 62,5 32,4 67,6 73,4 75,6 30,0 55,8 29,1 53,4 10,3 10,4 45,3 47,3 52,0 28,8 19,2 53,0 30,7 16,2 21,7 29,4 27,1 21,7 22,5 26,9 22,3 27,6 34,0 37,1 4,6 6,5 55,0 52,7 20,8 18,5 7,5 18,9 15,0 7,6 38,3 1,1 21,3 36,2 0,9 23,5 48,3 49,9 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία ΔΑΘ για το Αλκοόλ: 2012) 11.4 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ Με στόχο την παροχή θεραπευτικών υπηρεσιών για άτομα με προβλήματα στη χρήση αλκοόλ έχει αναπτυχθεί μια σειρά από παρεμβάσεις, οι οποίες περιγράφονται παρακάτω. Το 2012, η Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ) λειτούργησε ένα επιπλέον θεραπευτικό πρόγραμμα, το Πρόγραμμα ΔΑΝΑΗ. 129 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση 11.4.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ Συμβουλευτικά κέντρα στα οποία μπορούν να απευθύνονται άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το αλκοόλ λειτουργούν στη Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών (ΨΝΑ) και στο Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΛΦΑ (ΚΕΘΕΑ). Επιπλέον, το 2012 το Συμβουλευτικό Κέντρο Θράκης του Θεραπευτικού Προγράμματος για τα ναρκωτικά ΚΙΒΩΤΟΣ (ΚΕΘΕΑ) δέχθηκε ένα σημαντικό αριθμό ατόμων με προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ (Ν=24, 46,2%), γι’ αυτό και συμπεριλήφθηκε στα συμβουλευτικά κέντρα που υποστηρίζουν χρήστες οινοπνευματωδών. Κατά το έτος αναφοράς, συνολικά 1.348 άτομα παρακολούθησαν τα συμβουλευτικά κέντρα, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων προσήλθε (92,4%) στο κέντρο της Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών (ΨΝΑ). Οι νέες εισαγωγές αφορούσαν το 38,8%. Σύμφωνα με τους θεραπευτές των εξειδικευμένων προγραμμάτων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων από τη χρήση αλκοόλ, τα συμβουλευτικά κέντρα δεν αποτελούν μόνο ένα στάδιο προετοιμασίας για την κυρίως θεραπεία αλλά και ένα πλαίσιο συμβουλευτικής και υποστήριξης, όπου κάθε άτομο μπορεί να παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως σε περιπτώσεις μη ετοιμότητας για την εισαγωγή στην κυρίως θεραπεία, ή και να επανέρχεται σε αυτά όποτε χρειάζεται, για παράδειγμα σε περιπτώσεις υποτροπής ή διακοπής της κυρίως θεραπείας κτλ. Επομένως, ο αριθμός των ατόμων που παρακολουθούν τα συμβουλευτικά κέντρα δεν μπορεί να προσδιοριστεί με σαφήνεια. Όσον αφορά τις υπηρεσίες που παρέχονται από όλα τα συμβουλευτικά κέντρα κατά το έτος αναφοράς, αυτές αφορούσαν, όπως και το 2011, την ενημέρωση / ευαισθητοποίηση, την ατομική και οικογενειακή ψυχοθεραπεία, καθώς επίσης και την ψυχοθεραπεία ζεύγους. Συμβουλευτικά κέντρα των θεραπευτικών προγραμμάτων για τα ναρκωτικά Στα συμβουλευτικά κέντρα των θεραπευτικών προγραμμάτων για τα ναρκωτικά προσέρχονται επίσης για βοήθεια και ενημέρωση άτομα με προβλήματα από τη χρήση οινοπνευματωδών. Συγκεκριμένα, το 2012 επτά (7) από τα 38 συμβουλευτικά κέντρα τα οποία παρείχαν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ προσέφεραν τις υπηρεσίες τους έστω και μία φορά σε εξαρτημένα από το αλκοόλ άτομα (δεν υπολογίστηκε το συμβουλευτικό κέντρο του Θεραπευτικού Προγράμματος ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, επειδή έχει συμπεριληφθεί στον αριθμό των συμβουλευτικών κέντρων των εξειδικευμένων προγραμμάτων θεραπείας για τη χρήση αλκοόλ). Τα ποσοστά των εξαρτημένων από το αλκοόλ που ζήτησαν βοήθεια σε αυτά τα συμβουλευτικά κέντρα ήταν για τα περισσότερα κέντρα χαμηλά. Συγκεκριμένα, το 2012 σε 4 από τα 7 συμβουλευτικά κέντρα το ποσοστό των χρηστών αλκοόλ κυμαινόταν από 1,0% έως 3,6%, σε ένα το ποσοστό έφτασε το 5,3%, ενώ σε δύο συμβουλευτικά κέντρα το ποσοστό των χρηστών αλκοόλ ήταν 10,7% και 20,0%, αντίστοιχα. 11.4.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Στην παρούσα Ενότητα παρουσιάζονται τα θεραπευτικά προγράμματα για την εξάρτηση από οινοπνευματώδη. Πρόκειται για επτά θεραπευτικά προγράμματα, τα οποία παρέχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες θεραπείας για χρήστες οινοπνευματωδών, και τρία «μεικτά» θεραπευτικά προγράμματα.2 2 «Μεικτά προγράμματα»: Αφορούν τα προγράμματα των οποίων ο πληθυσμός των χρηστών αλκοόλ είναι ίσος ή μεγαλύτερος του αριθμού των χρηστών ναρκωτικών ουσιών. Τα προγράμματα αυτά για το 2012 είναι: Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, ΟΚΑΝΑ, Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ν. Ρεθύμνου ΟΚΑΝΑ, Πρόγραμμα Πολλαπλής Παρέμβασης Ν. Ρεθύμνου ΟΚΑΝΑ. 130 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Όσον αφορά τις εξειδικευμένες δομές θεραπείας, τέσσερις στις επτά ανήκουν στην Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ), δύο στη Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ) και μία στο ΚΕΘΕΑ. Το 2012, συνολικά 647 εξαρτημένα από τα οινοπνευματώδη άτομα παρακολούθησαν τα θεραπευτικά προγράμματα – μικρή αύξηση σε σύγκριση με το 2011 (Ν=616, 5%) αφενός λόγω του νέου θεραπευτικού προγράμματος της Μονάδας Απεξάρτησης Αλκοολικών (ΨΝΑ) και αφετέρου λόγω της παροχής πληροφοριών για τον αριθμό των «ήδη υπό θεραπεία» (θεραπευόμενοι που την 1η Ιανουαρίου του έτους αναφοράς ήταν ήδη εγγεγραμμένοι και παρακολουθούσαν τη θεραπευτική δομή) ατόμων και των «εισαγωγών παλαιών ασθενών» (πρόκειται για τους θεραπευόμενους που εισήχθησαν για θεραπεία στη διάρκεια του έτους αναφοράς, ωστόσο είχαν παρακολουθήσει το πρόγραμμα σε προηγούμενα έτη και είχαν διακόψει κάποια στιγμη πριν από την έναρξη του έτους αναφοράς) από ένα θεραπευτικό πρόγραμμα το οποίο το 2011 δεν διέθεσε στο ΕΚΤΕΠΝ τις σχετικές πληροφορίες. Το 34,5% (Ν=223) των θεραπευομένων βρίσκονταν ήδη σε θεραπεία στις αρχές του 2012 και το 65,5% (Ν=424) εισήχθησαν για πρώτη φορά ή επανεισήχθησαν από προηγούμενα έτη κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς. Η συντριπτική πλειοψηφία του θεραπευομένων (70,5%) ήταν το 2012 ηλικίας άνω των 40 ετών. Κατά το έτος αναφοράς, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, δύο στα οκτώ θεραπευτικά προγράμματα χορήγησαν εργαλείο ψυχιατρικής αξιολόγησης και οκτώ στα δέκα προγράμματα παρείχαν στο πλαίσιο των δομών τους ψυχιατρική βοήθεια. Το 2012, από το σύνολο των θεραπευομένων στις δέκα δομές θεραπείας το 11,6% αντιστοιχεί σε άτομα με διαγνωσμένο ψυχιατρικό πρόβλημα ποσοστό χαμηλότερο σε σχέση με το 2011 (16,4%). Όσον αφορά τη φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση προβλημάτων από τη χρήση αλκοόλ, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία κατά το έτος αναφοράς στα άτομα υπό θεραπεία χορηγήθηκαν κυρίως αντικαταθλιπτικά και ηρεμιστικά (15,8% και 15,2%, αντίστοιχα). Σε μικρότερο ποσοστό χορηγήθηκαν επίσης μείζονα ηρεμιστικά και νευροληπτικά (5,3%), σταθεροποιητικά του συναισθήματος και αντιμανιακά (4,3%), διάφορα άλλα ηρεμιστικά και υπνωτικά (3,4%), ναλτρεξόνη (1,3%) κτλ. Επίσης, σε ένα σημαντικό ποσοστό θεραπευομένων δεν χορηγήθηκε καμία φαρμακευτική ουσία (58,4%). Από το σύνολο των ατόμων που δέχθηκαν θεραπεία μέσα στο έτος οι έξοδοι αντιστοιχούν σε ποσοστό 44,2 (Ν=286), ποσοστό υψηλότερο σε σχέση με το 2011 (38,6%). Ο σημαντικότερος λόγος εξόδου για το 2012 είναι η οικειοθελής αποχώρηση, ενώ για το 2011 η ολοκλήρωση της θεραπευτικής διαδικασίας (Γράφημα 11.3). Στο Γράφημα 11.3 απεικονίζονται οι λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράμματα το 2012 και το 2011. Γράφημα 11.3: Λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράμματα το 2011 και το 2012 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 131 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Οι λόγοι πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.3. Πίνακας 11.3: Λόγοι πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου για τους θεραπευόμενους το 2012 % Χρήση παράνομων ουσιών εντός της δομής 31,8 Χρήση παράνομων ουσιών εκτός της δομής 4,6 Απουσία από συνεδρίες 22,7 Χρήση αλκοόλ 13,6 Βίαιη συμπεριφορά εντός της δομής 4,6 Παραβίαση κανόνων και κανονισμών της δομής, εκτός των προαναφερθέντων 22,7 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Το 2012 εργάσθηκαν στις δομές θεραπείας 146 άτομα πλήρους και μερικής απασχόλησης. Επιπλέον, απασχολήθηκαν 8 άτομα ως εθελοντές. Οι ειδικότητες του προσωπικού των προγραμμάτων και ο αριθμός των εργαζομένων ανά ειδικότητα παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.4. Πίνακας 11.4: Στελέχωση των θεραπευτικών προγραμμάτων το 2012 Ειδικότητες Ν Ψυχίατροι 20 Άλλοι ιατροί 11 Ψυχολόγοι 26 Κοινωνικοί λειτουργοί 14 Άλλοι θεραπευτές / ειδικοί επανένταξης 15 Νοσηλευτές / επισκέπτες υγείας 35 Κοινωνιολόγοι / κοινωνικοί ανθρωπολόγοι / ερευνητές 5 Εκπαιδευτές / καθηγητές / γυμναστές 4 Διοικητικοί υπάλληλοι / υπάλληλοι λογιστηρίου 11 Φύλακες / προσωπικό καθαριότητας / συντήρησης εγκαταστάσεων 5 ΣΥΝΟΛΟ 146 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 «Μεικτά» θεραπευτικά προγράμματα Εκτός από τα προαναφερόμενα τρία «μεικτά» θεραπευτικά προγράμματα, επτά επιπλέον προγράμματα που απευθύνονται σε εξαρτημένα από παράνομες ουσίες άτομα παρέχουν θεραπεία και σε άτομα με κύρια ουσία κατάχρησης το αλκοόλ (βλ. Κεφάλαιο 6). Tα προγράμματα αυτά είναι τρία θεραπευτικά προγράμματα για εφήβους και νέους (ένα της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών 18 ΑΝΩ και δύο του ΚΕΘΕΑ), τα οποία λειτουργούν σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και στο Ηράκλειο της Κρήτης, ένα «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα ενηλίκων του ΟΚΑΝΑ, που βρίσκεται στην Πάτρα, και τρία «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, που λειτουργούν στις δικαστικές φυλακές Κορυδαλλού και στις φυλακές στον Ελεώνα Θηβών. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2012 πέντε από τα επτά προγράμματα δέχθηκαν άτομα με προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ. Το ποσοστό των εξαρτημένων από το αλκοόλ χρηστών στο σύνολο των θεραπευομένων σε 132 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση καθένα από τα προγράμματα κατά το έτος αναφοράς αφορούσε το 16,7% και το 9,1% για τα δύο προγράμματα εφήβων και νέων του ΚΕΘΕΑ και το 3,0% για το πρόγραμμα εφήβων του 18 ΑΝΩ, καθώς επίσης και το 3,6% και το 2,0%, αντίστοιχα, για τα δύο προγράμματα ενηλίκων του ΚΕΘΕΑ στις φυλακές. Στοιχεία για άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις Σε οργανωμένο πλαίσιο και συστηματική βάση λειτουργούν δύο ειδικές δομές σε γενικά νοσοκομεία της χώρας, οι οποίες παρέχουν συμβουλευτική και ιατρική φροντίδα για οργανικά προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση οινοπνευματωδών. Συγκεκριμένα, οι δομές αυτές είναι: Το Ιατρείο Αλκοολογίας στο Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο (ΠΠΝ) Πατρών, το οποίο λειτουργεί από το 2003 με βασικό στόχο την παροχή ολοκληρωμένης σωματικής, ψυχιατρικής και ψυχοκοινωνικής εκτίμησης των ατόμων με προβλήματα στη χρήση οινοπνευματωδών. Κατά το έτος αναφοράς προσήλθαν στο Ιατρείο 119 άτομα, από τα οποία τα 27 (22,7%) το επισκέφθηκαν για πρώτη φορά. Το εξωτερικό Αλκοολογικό Ιατρείο της Γαστρεντερολογικής Κλινικής του Περιφερειακού Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ) λειτουργεί από το 2004 με βασικό στόχο τη διεπιστημονική προσέγγιση (ιατρική φροντίδα και συμβουλευτική) για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ατόμων με προβλήματα από τη χρήση οινοπνευματωδών, καθώς επίσης και τη στήριξη των οικογενειών τους. Κατά το έτος αναφοράς επισκέφθηκαν το Ιατρείο 291 άτομα και μέλη των οικογενειών τους, αριθμός αυξημένος σε σχέση με τα προηγούμενα δύο έτη (2010: 205, 2011: 278). Εναλλακτική πρόταση για την αντιμετώπιση της προβληματικής χρήσης οινοπνευματωδών συνιστούν οι παρεμβάσεις που βασίζονται στις αρχές της αυτοβοήθειας: 3 T ο Ανοικτό Πρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών και μελών οικογενειών τους (Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ΟΚΑΝΑ), το οποίο λειτουργεί από το 2001 με βασικό στόχο την υποστήριξη ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης από ναρκωτικά, το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια. Το 2012 συμμετείχαν στο πρόγραμμα 55 (12,5% στο σύνολο των χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών) άτομα που αντιμετώπιζαν πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ και ήταν λιγότεροι σε σχέση με το 2011 (Ν=73). Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια η επιτυχής πορεία του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης οδήγησε στην ανάπτυξη άλλων δύο ανάλογων προγραμμάτων σε δύο πόλεις της Κρήτης, τη Σητεία (2008) και τα Χανιά (2012). Τα ποσοτικά στοιχεία για το έτος αναφοράς όσον αφορά το Ανοικτό Πρόγραμμα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών και μελών οικογενειών τους στις δύο πόλεις της Κρήτης είναι τα ακόλουθα. Στη Σητεία συμμετείχε ένα άτομο (7,7%) που αντιμετώπιζε πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ στο πρόγραμμα και στα Χανιά επτά (27,0%) (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ΟΚΑΝΑ 2013). Ομάδες υποστήριξης και συγκεντρώσεις ανάρρωσης στη βάση των 12 Βημάτων οργανώνονται επίσης από τους Αλκοολικούς Ανώνυμους σε διάφορες πόλεις της χώρας. Για τη στήριξη των ατόμων με προβλήματα από το αλκοόλ και των οικογενειών τους έχουν επίσης δημιουργηθεί διεπιστημονικά κέντρα, σύλλογοι και κλαμπ οικογενειών. Α) Στο πλαίσιο του Διεπιστημονικού Κέντρου Αλκοολογίας, στο Ηράκλειο της Κρήτης λειτουργεί ο Σύλλογος Στήριξης Εξαρτημένων από το Αλκοόλ Ατόμων Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, ο οποίος είναι μια εθελοντική οργάνωση που υποστηρίζει άτομα με προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ και τις οικογένειές τους και υλοποιεί παρεμβάσεις καθολικής και επικεντρωμένης πρόληψης. Β) Στην Ελλάδα λειτουργούν από το 2000 τα Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ (ΚΟΠΑ) στον Πειραιά, στην Πάτρα και στο Ηράκλειο της Κρήτης, τα οποία ακολουθούν την οικολογική κοινωνική προσέγγιση σύμφωνα με τη μεθοδολογία του Hudolin (1922-1996).3 Το 2010 ιδρύθηκε ο Ελληνικός Σύλλογος Κλαμπ Οικογενειών με Προβλήματα από το Αλκοόλ (ΕΣΚΟΠΑ) με έδρα την Πάτρα, στον οποίο εντάσσονται όλα τα ΚΟΠΑ που λειτουργούν στην Ελλάδα. Κροάτης ψυχίατρος, ο οποίος εφάρμοσε μια νέα μέθοδο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν σχέση με το αλκοόλ. 133 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση 11.4.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ Υπηρεσίες επανένταξης παρέχουν τα τρία από τα τέσσερα προγράμματα θεραπείας της Μονάδας Απεξάρτησης Αλκοολικών του ΨΝΑ (Θεραπευτική Κοινότητα Απεξάρτησης Αλκοολικών, Πρόγραμμα Βραχείας Απεξάρτησης από το αλκοόλ και το Πρόγραμμα ΔΑΝΑΗ). Κατά το έτος αναφοράς 44 άτομα (35 άνδρες και 9 γυναίκες) παρακολούθησαν το στάδιο επανένταξης των προγραμμάτων. Οι υπηρεσίες που παρέχονται από όλα τα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης της Μονάδας αφορούν υπηρεσίες ψυχιατρικής κάλυψης, ενημέρωσης και πληροφόρησης, συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης, καθώς και πρόληψης της υποτροπής. Επιπλέον, δύο στα τρία προγράμματα επανένταξης παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες, τις οποίες κατά το έτος αναφοράς αξιοποίησε το σύνολο των ατόμων που παρακολούθησαν τα προγράμματα αυτά, και ένα στα τρία ιατρικές υπηρεσίες και συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες. Όσον αφορά την απασχόληση, ένα στα τρία προγράμματα επανένταξης της Μονάδας παρέχει τέτοιες υπηρεσίες με το να κατευθύνει τους ενδιαφερόμενους να κάνουν τις σωστές εκπαιδευτικές ή επαγγελματικές επιλογές και να τους ενημερώνει για νέες θέσεις εργασίας ή για επιχορηγήσεις. Επιπλέον, έχει αναπτύξει ένα δίκτυο συνεργασίας με επιχειρήσεις ή εργοδότες και με τον ΟΑΕΔ. Μέσα στο 2012, έξι από τα οκτώ άτομα του προγράμματος που ήταν άνεργοι εξασφάλισαν εργασία. ΄Εξοδοι: Από το σύνολο των ατόμων που παρακολούθησαν το στάδιο επανένταξης των προγραμμάτων κατά το έτος αναφοράς οι έξοδοι αντιστοιχούν σε ποσοστό 72,7%. Όσον αφορά τους λόγους εξόδου, ο σημαντικότερος είναι, όπως και τα προηγούμενα τρία χρόνια (2009, 2010, 2011), η ολοκλήρωση του προγράμματος (56,3%) και ακολουθεί η πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου (31,3%) και η εθελοντική αποχώρηση (12,5%). Η μεταθεραπευτική φροντίδα των δύο προγραμμάτων4 της Μονάδας για το 2012 περιλάμβανε κυρίως ατομικές συναντήσεις. 11.5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ 11.5.1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΒΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΟΔΗΓΗΣΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΙΑ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, οι έλεγχοι και οι διαπιστώσεις σχετικά με την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ που έγιναν μέσα στο 2012, καθώς και η σύγκρισή τους με τα προηγούμενα τρία έτη (2009, 2010, 2011), παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.5. 4 Tο τρίτο πρόγραμμα της Μονάδας Αλκοολικών (ΨΝΑ) λειτούργησε μέσα στο 2012, επομένως δεν έχει ακόμη αναπτύξει υπηρεσίες μεταθεραπευτικής φροντίδας. 134 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Πίνακας 11.5: Έλεγχοι Διεύθυνσης Τροχαίας για μέθη οδηγών κατά τη χρονική περίοδο 2009-2012 2009 2010 2011 2012 Συνεργεία Ελεγχθέντα περιστατικά ΕΤΗ Ν Ν 52.932 57.887 50.618 47.456 1.660.797 1.818.849 1.762.341 1.731.670 Περιστατικά μέθης Ν 45.897 38.033 35.006 30.738 % 2,8 2,1 2,0 1,8 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Ελληνική Αστυνομία, 2009-2012) Σύμφωνα με τα στοιχεία, κατά την περίοδο 2009-2012 το ποσοστό περιστατικών μέθης επί του συνόλου των ελεγχθέντων περιστατικών μειώνεται συνεχώς (Πίνακας 11.5). 11.5.2 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΩΝ ΤΡΟΧΑΙΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ Σύμφωνα με τα στοιχεία κατά την τελευταία τετραετία (2009-2012) παρατηρείται μείωση στον αριθμό των θανατηφόρων τροχαίων, καθώς επίσης και των θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται σε μέθη, ενώ το ποσοστό των θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται σε μέθη επί του συνόλου των θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων παραμένει σχεδόν αμετάβλητο (Πίνακας 11.6). Πίνακας 11.6: Αριθμός θανατηφόρων τροχαίων και αριθμός θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται σε μέθη ΕΤΗ Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα Ν ΕΤΗ 2009 2010 2011 2012 1.314 1.157 1.011 899 2009 2010 2011 2012 Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα Ν 265 260 213 183 οφειλόμενα σε μέθη % 20,2 22,5 21,1 21,1 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Ελληνική Αστυνομία, 2009-2012) 11.6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Η Διεύθυνση Αλκοόλης, Αλκοολούχων Ποτών, Οίνου και Ζύθου του Γενικού Χημείου του Κράτους διενεργεί ελέγχους των ποτών που περιέχουν αλκοόλη σύμφωνα με τις παρακάτω παραμέτρους: επισήμανση (αφορά το σύνολο των ενδείξεων και των παραστάσεων των φιαλών) σύσταση (αφορά κυρίως τον αλκοολικό βαθμό, τις ουσίες που περιέχονται και τις προδιαγραφές που πληρούν σύμφωνα με το νόμο) Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2012 σε σύνολο 5.110 εξετασθέντων δειγμάτων οινοπνευματωδών ποτών (αλκοολούχα ποτά, οίνοι, ζύθος), ένας μικρός αριθμός (Ν=178, 3,5%) ήταν μη κανονικά δείγματα ως προς τις παραμέτρους βάσει των οποίων ελέγχθηκαν (Πίνακας 11.7). 135 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση Πίνακας 11.7: Αριθμός εξετασθέντων δειγμάτων και αριθμός μη κανονικών δειγμάτων, ανά είδος ποτού το 2012 Αλκοολούχα ποτά Εξετασθέντα δείγματα 1460 Κανονικά δείγματα 1.360 Μη κανονικά δείγματα 100 (6,8%) Οίνος Εξετασθέντα δείγματα 2.065 Κανονικά δείγματα 2.002 Σύνολο μη κανονικών 63 (3,1%) Ζύθος Εξετασθέντα δείγματα 1.585 Κανονικά δείγματα 1.570 Σύνολο μη κανονικών 15 (0,9%) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Έκθεση Πεπραγμένων 2012, Υπουργείο Οικονομικών, Γενικό Χημείο του Κράτους, Αθήνα 2013) 11.7 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Σύμφωνα με τα ερευνητικά στοιχεία, τα υψηλότερα ποσοστά συχνής κατανάλωσης αλκοόλ στους μαθητές 13-19 ετών εμφανίζονται κυρίως σε νομούς της Μακεδονίας, της Θράκης και του Βορείου Αιγαίου και υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ σε νομούς της Κρήτης, καθώς επίσης της Μακεδονίας, της Θράκης και του Βορείου Αιγαίου. Επιπλέον, να επισημάνουμε ότι στους νομούς Αχαΐας και Αττικής τα ποσοστά συχνής και υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ ήταν χαμηλά. Τα άτομα που αιτήθηκαν θεραπευτική βοήθεια το 2012 στις θεραπευτικές μονάδες για το αλκοόλ σε όλη τη χώρα είχαν μέση ηλικία τα 45,5 έτη, από τα οποία περίπου τα μισά (49,4%) ανέφεραν ότι ζήτησαν βοήθεια για πρώτη φορά κατά το έτος αναφοράς. Η χρήση αλκοόλ σχετίζεται για ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων που εντάχθηκαν σε θεραπεία (41,1%) το 2012 με κάποιο σοβαρό πρόβλημα σωματικής (π.χ. αλκοολική ηπατίτιδα) ή ψυχικής υγείας (π.χ. κατάθλιψη) και για ένα ακόμη υψηλότερο ποσοστό (60,6%) με εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς σε μέλη της οικογένειάς τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας, τα τελευταία τέσσερα έτη (2009-2012) παρατηρείται τάση μείωσης στο ποσοστό περιστατικών μέθης επί του συνόλου των ελεγχθέντων περιστατικών για ένδειξη μέθης, επομένως οι Έλληνες οδηγοί φαίνεται να είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι τον τελευταίο καιρό όσον αφορά τις επιπτώσεις της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ. 136 Κεφάλαιο 11 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Έντυπο καταγραφής του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας για το Αλκοόλ: Το πλαίσιο εφαρμογής Ο Δείκτης Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) για το αλκοόλ αφορά τη συστηματική και τυποποιημένη συλλογή ανώνυμων ατομικών στοιχείων για τα άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα από τη χρήση αλκοόλ και απευθύνονται για βοήθεια στα θεραπευτικά προγράμματα και στις εξειδικευμένες υπηρεσίες της χώρας. Τα στοιχεία από αιτήσεις θεραπείας παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες σε όσους προσφέρουν υπηρεσίες, αλλά και σε όσους σχεδιάζουν τη δημιουργία υπηρεσιών και προγραμμάτων. Ειδικότερα, τα στοιχεία από τις αιτήσεις θεραπείας: Αποτελούν έμμεσους δείκτες της εξέλιξης της προβληματικής χρήσης αλκοόλ μέσα στο χρόνο και στο γεωγραφικό χώρο που καλύπτουν οι υπηρεσίες. Προσφέρουν τη δυνατότητα έγκυρης παρακολούθησης του φαινομένου της προβληματικής χρήσης αλκοόλ στη χώρα διαχρονικά. Στο πλαίσιο εφαρμογής του ΔΑΘ για το Αλκοόλ θεραπεία καλείται οποιαδήποτε δραστηριότητα απευθύνεται άμεσα σε άτομα που αναφέρουν ότι έχουν προβλήματα με τη χρήση αλκοόλ, η οποία στοχεύει στο να βελτιώσει τη ψυχολογική, σωματική ή κοινωνική κατάσταση όσων με δική τους πρωτοβουλία ζητούν βοήθεια για τα προβλήματά τους με το αλκοόλ. Η αίτηση για θεραπεία αφορά κάθε περίπτωση που ένα άτομο έχει τουλάχιστον μία επαφή αυτοπροσώπως με ένα θεραπευτικό πρόγραμμα / υπηρεσία για να ξεκινήσει θεραπεία (ΕΚΤΕΠΝ 2011). Ερωτηματολόγια για την πρόληψη Τα στοιχεία που παρουσιάζονται για την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών προέρχονται κατά κύριο λόγο από το σύστημα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης του ΕΚΤΕΠΝ στον τομέα της πρόληψης (βλ. επίσης Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίου 3). Κύρια εργαλεία αποτελούν τα ερωτηματολόγια πρόληψης, που συμπληρώνουν σε ετήσια βάση τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης. Εκτός από τα ερωτηματολόγια πρόληψης, στοιχεία για την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών δίνονται και από το Υπουργείο Παιδείας σχετικά με τα προγράμματα Αγωγής Υγείας. Ερωτηματολόγια για τη θεραπεία Τα στοιχεία που παρουσιάζονται για τη θεραπεία της χρήσης οινοπνευματωδών προέρχονται κυρίως από τρία ερωτηματολόγια του ΕΚΤΕΠΝ (Ερωτηματολόγιο Συμβουλευτικού Κέντρου, Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία και Ερωτηματολόγιο για την Επανένταξη, βλ. επίσης Τεχνικές παρατηρήσεις Κεφαλαίων 6 και 10) τα οποία συμπληρώνουν σε ετήσια βάση τα προγράμματα θεραπείας. Ιωάννα Σιάμου, Ιουλία Μπάφη, Λία Μαλέττου 137 Κεφάλαιο 11 138 Οινοπνευματώδη: Χρήση και Εξάρτηση ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ «... παρὰ δύναμιν τολμηταὶ καὶ παρὰ γνώμην κινδυνευταὶ καὶ ἐν τοῖς δεινοῖς εὐέλπιδες» Θουκυδίδης, ‘Ιστορίαι, Α΄ 70 Τα τέσσερα χρόνια δημοσιονομικής λιτότητας, ορατής σε όλες τις πλευρές της δημόσιας ζωής, έχουν επηρεάσει τον τομέα της υγείας, και ιδιαίτερα τον τομέα της ψυχικής υγείας, κομμάτι του οποίου αΣε βαθιά ύφεση… ποτελούν τα ναρκωτικά. Η οικονομική ύφεση προκάλεσε διττό πρόβλημα: από τη μία πλευρά, οι φορείς λειτουργούν με μειωμένους πόρους, ανθρώπινους και οικονομικούς, από την άλλη, οι ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων και των εξαρτημένων, έχουν αυξημένες ανάγκες, καθώς η κοινωνική τους κατάσταση και η κατάσταση της υγείας τους επιδεινώνονται. Παρ’ όλα αυτά, μέσα στο 2012, η κατάσταση των ναρκωτικών, όπως απεικονίζεται από τα στοιχεία της Ετήσιας Έκθεσης, δεν είναι τόσο απαισιόδοξη όσο θα περίμενε κανείς, ενδεχομένως με βάση την οικονομική κατάσταση της χώρας. Μέσα στο έτος λειτούργησαν δεκαοκτώ νέες μονάδες μείωσης της ζήτησης: έντεκα νέες μονάδες του προγράμματος υποκατάστασης, ένα «στεγνό» πρόγραμμα στις φυλακές, τέσσερα προγράμ… το σύστημα αντέχει... ματα εκτός δομών (προγράμματα διανομής συριγγών και προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο») και δύο Κέντρα Πρόληψης. Το 2012 τα 103 θεραπευτικά προγράμματα για τα ναρκωτικά εξυπηρέτησαν συνολικά 12.257 εξαρτημένους χρήστες. Η πλειονότητα (80%) είναι θεραπευόμενοι στο πρόγραμμα υποκατάστασης, το οποίο αύξησε τη δυναμικότητά του το 2012 κατά 46% και 58% σε σχέση με το 2011 και το 2010, αντίστοιχα. Η επέκταση του προγράμματος υποκατάστασης ήρθε ως ανταπόκριση της Πολιτείας στην επιδημική έκρηξη του ιού HIV και του AIDS, που εμφανίστηκε το 2011. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα οι θεραπευόμενοι στο πρόγραμμα υποκατάστασης αυξήθηκαν κατά 35% στην Αθήνα, κατά 120% στη Θεσσαλονίκη και κατά 55% στις υπόλοιπες περιοχές. Αυτό επηρέασε άμεσα τη διαβόητη «λίστα αναμονής» του προγράμματος, η οποία επί μακρόν αριθμούσε περισσότερους από 6.000 εξαρτημένους από οπιοειδή, με μέσο χρόνο αναμονής τα τρία χρόνια. Οι νέες μονάδες απορρόφησαν τα μισά σχεδόν άτομα της λίστας στην Αθήνα και το 2012 εξάλειψαν, ουσιαστικά, τη λίστα της Θεσσαλονίκης. Η λίστα αναμονής, όμως, ανατροφοδοτείται συνεχώς και στο τέλος του 2012 περιλάμβανε 2.710 άτομα. Ο αριθμός των θεραπευομένων στην κυρίως θεραπευτική φάση των προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής παρέμβασης («στεγνών» προγραμμάτων) παραμένει σταθερός, με ελαφρά αύξηση, κατά 6% σε σχέση με το 2010, παρά τη μείωση στα αιτήματα για θεραπεία. Στον τομέα της μείωσης της βλάβης, ακόμα και οι φορείς που αντιστέκονταν – παραδοσιακά και καταρχήν– με τις παρεμβάσεις εκτός δομών, ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση της επιδημικής έξαρσης του ιού HIV/AIDS, η οποία συνέχιζε την αυξητική της τάση καθ’ όλη τη διάρκεια του 2012. Με τα τέσσερα νέα και με τα ήδη υπάρχοντα προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο», ο αριθμός των συριγγών, των συνέργων ενέσιμης χρήσης, καθώς και των ενημερωτικών φυλλαδίων που διανεμήθηκαν αυξήθηκε σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, η προσπάθεια αυτή χρειάζεται περισσότερο συντονισμό. Πέρα από τα δύο νέα Κέντρα πρόληψης που δημιουργήθηκαν το 2012 διαφαίνεται μια αλλαγή και στο γενικότερο «σκηνικό» στον τομέα της Πρόληψης. Ο νόμος 4139/13 προβλέπει την ίδρυση ενός Δικτύου αποτελούμενου από όλους τους φορείς που ασχολούνται με την πρόληψη και την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας και το 139 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, καθώς και η Εθνική Συντονίστρια, έχουν ξεκινήσει τις ενέργειες προς αυτόν το σκοπό. Επίσης, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεταστροφή στην έμφαση των προληπτικών παρεμβάσεων προς όλες τις εξαρτήσεις και προς την ολιστική προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας. Οι παρεμβάσεις της πρόληψης εντάσσονται πλέον στο γενικότερο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης, με στόχο τη στήριξη των ευάλωτων ομάδων, οι οποίες αποτελούν και τις ομάδες υψηλού κινδύνου για χρήση ουσιών. … οι χρήστες, όμως, όχι. Σε αντίθεση με την παραπάνω εικόνα η κατάσταση των χρηστών το 2012 δεν ήταν τόσο αισιόδοξη, από πολλές πλευρές. Κατά πρώτον, παρότι ο αριθμός των χρηστών που απευθύνονται για θεραπεία στα «στεγνά» προγράμματα είναι μειωμένος κατά 27% σε σχέση με το 2010, ο αριθμός των χρηστών που εντάσσονται στην κυρίως θεραπευτική φάση παραμένει σταθερός. Αυτό σημαίνει ότι τα «στεγνά» προγράμματα έχουν κινητοποιηθεί για να συγκρατήσουν τους χρήστες μέσα στο υποστηρικτικό περιβάλλον της θεραπευτικής διαδικασίας, το οποίο λειτουργεί και ως ασπίδα απέναντι στην «αφιλόξενη» πραγματικότητα. Η αύξηση στον αριθμό των εξαρτημένων που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης δεν είναι συγκρίσιμη, αφού οι θεραπευόμενοι αυτοί αντλήθηκαν από τη λίστα αναμονής, είχαν δηλαδή κάνει αίτηση αρκετά χρόνια πριν, ενώ τα «στεγνά» προγράμματα δεν έχουν λίστα αναμονής. Αυτό συνάδει με τα συμπεράσματα της διεθνούς βιβλιογραφίας ότι σε περιόδους οικονομικής κρίσης και ανεργίας η προσπάθεια που απαιτείται από τον χρήστη για την απεξάρτησή του δεν αναμένεται να επιβραβευτεί με επανένταξη στην κοινωνία, δηλαδή με εργασία και αυτόνομη διαβίωση. Κατά δεύτερον, το προφίλ του χρήστη που αποπειράται θεραπεία για πρώτη φορά φαίνεται να έχει επιδεινωθεί: τα τελευταία 5 χρόνια η καθημερινή χρήση αυξάνεται, η χρήση πολλαπλών ουσιών αυξάνεται, ενώ η μείωση του ποσοστού των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών οφείλεται μάλλον στην αύξηση του αντίστοιχου ποσοστού των χρηστών κάνναβης και φαρμακευτικών ουσιών στον πληθυσμό των αιτούντων θεραπεία. Επιπλέον, στον ίδιο πληθυσμό, αυξάνονται οι άστεγοι, οι άνεργοι και οι χρήστες που επιστρέφουν στη γονική στέγη. Οι μεθαμφεταμίνες εισέβαλαν τεκμηριωμένα στην ελληνική εικόνα του προβλήματος των ναρκωτικών το 2012: η αύξηση των χρηστών αμφεταμινών στον πληθυσμό που αιτήθηκε θεραπεία ήταν εντυπωσιακή, παρότι οι αριθμοί είναι μικροί (από 5 το 2010 σε 44 το 2012). Προφανώς πρόκειται για την ουσία ΣΙΣΑ, η οποία εντοπίστηκε το 2011 από το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης. Κατά τρίτον, η επιδημία του ιού HIV/AIDS στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 2012. Το θετικό είναι ότι δεν επεκτάθηκε σε άλλες υποομάδες του πληθυσμού, όπως οι ομο/αμφιφιλόφυλοι άνδρες, αλλά και ότι περιορίστηκε στην Αθήνα. Όπως αναφέρθηκε ήδη, η κατάσταση στο ζήτημα των ναρκωτικών στην Ελλάδα το 2012 δεν εμφανίζεται τόσο προβληματική όσο ίσως αναμενόταν ως επακόλουθο της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα. Η αύξηση των μονάδων του προγράμματος υποκατάστασης αποτέλεσε την αιχμή της εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά τα τελευταία χρόνια και χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από δημόσια κονδύλια. Η σταθερότητα στη λειτουργία των «στεγνών» προγραμμάτων, παρά τη μείωση της χρηματοδότησής τους από το Κράτος, είναι αξιοθαύμαστη και μπορεί να αποδοθεί σε πολλούς παράγοντες, κυρίως στην περίπτωση του ΚΕΘΕΑ: κατά πρώτον, οι περικοπές στη χρηματοδότηση οδήγησαν σε αναδιάρθρωση των υπηρεσιών, αξιοποιώντας πλήρως τους ανθρώπινους πόρους και, κατά δεύτερον, καθώς τα δημόσια κονδύλια μειώνονται, αυξάνονται οι προσπάθειες συγκέντρωσης οικονομικών πόρων από πηγές ανεξάρτητες του Κράτους, όπως οι ιδιωτικές χορηγίες, των οποίων η υποστήριξη αποδείχθηκε σε αρκετές περιπτώσεις σημαντική, και οι τοπικές κοινωνίες, οι οποίες στηρίζουν οικονομικά και θεσμικά τις υπηρεσίες που λειτουργούν στη δικαιοδοσία τους. Η θετική πλευρά Εκτός από τις μεγάλες και συστηματικές προσπάθειες των φορέων όχι απλώς να επιβιώσουν αλλά και να διατηρήσουν την ποιότητα των υπηρεσιών τους και να ανταποκριθούν στις αυξημένες και διαφοροποιημένες ανάγκες 140 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ των χρηστών υπάρχουν και άλλα αισιόδοξα σημεία: ο αριθμός των χρηστών ηρωίνης και των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών παραμένει σταθερός, χωρίς να αυξάνεται τα τελευταία τρία χρόνια. ο αριθμός των αλλοδαπών που εντάσσονται στη θεραπεία αυξάνεται, ένδειξη από τη μια μεριά της αυξανόμενης διεισδυτικότητας της θεραπείας σε «κρυφούς πληθυσμούς» και από την άλλη της σημασίας της δουλειάς εκτός δομών (που, όπως αναφέρθηκε, εντατικοποιήθηκε ως ανταπόκριση στην επιδημία του ιού HIV/AIDS). τα προγράμματα διανομής συριγγών και συνέργων και τα προγράμματα «δουλειάς-στο-δρόμο» τροφοδότησαν τις υπηρεσίες μείωσης της ζήτησης με νέα άτομα από ευάλωτες ομάδες. Τέλος, η επιδημία του ιού HIV/AIDS δείχνει σημάδια σταθεροποίησης ή και μείωσης το 2013. Οι υπηρεσίες για την αντιμετώπιση της προβληματικής χρήσης αλκοόλ εξακολουθούν να είναι περιορισμένες, παρότι προστέθηκε ένα πρόγραμμα το 2012. Σε αυτές βρίσκονταν μέσα το 2012, περίπου 2.000 άτομα. Οι προβληματικοί χρήστες αλκοόλ εμφανίζουν ένα προφίλ αρκετά διαφορετικό από αυτό του χρήστη ναρκωτικών, έχουν διαφορετικές ανάγκες και χρειάζονται περισσότερα εξειδικευμένα προγράμματα θεραπείας και φροντίδας των προβλημάτων τους. Το νέο σχήμα συντονισμού του χώρου των ναρκωτικών, με τη Διυπουργική Επιτροπή και ιδιαίτερα το διορισμό της Εθνικής Συντονίστριας για τα Ναρκωτικά, αναβαθμίζει τη σημασία του προβλήματος στη χώρα. Το νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης αναμένεται να θεσμοθετήσει μια συνεκτική ανταπόκριση στους τομείς της μείωσης της ζήτησης και της προσφοράς, να θέσει προτεραιότητες και να προωθήσει μια ορθολογική διαχείριση σε όλες τις διαστάσεις του ζητήματος. Νέες ελπίδες Μανίνα Τερζίδου 141 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (2013). Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας, με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας: Απολογισμός έργου έτους 2012 Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης, Σητείας, Χανίων. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ΟΚΑΝΑ. Γενικό Χημείο του Κράτους (2013). Έκθεση πεπραγμένων έτους 2012. Αθήνα: Υπουργείο Οικονομικών, Γενικό Χημείο του Κράτους. ΕΚΤΕΠΝ (2010). Ετήσια έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2010. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. ΕΚΤΕΠΝ (2011). Ετήσια έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2011. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. ΕΚΤΕΠΝ (2012). Οδηγός Συμπλήρωσης Ερωτηματολογίου για τη Θεραπεία. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. ΕΚΤΕΠΝ (2013). Ετήσια έκθεση για την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2012. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. ΕΠΙΨΥ (2012). Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011. Έκθεση αποτελεσμάτων προς τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. ΕΠΙΨΥ(2102). Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές – Έρευνα ESPAD 2011. Έκθεση αποτελεσμάτων προς τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. EMCDDA (2012). Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Λισσαβόνα: Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ελληνική μετάφραση). EMCDDA (2013). Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά. (Τάσεις και Εξελίξεις). Λισσαβόνα: Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ελληνική μετάφραση). ΚΕΕΛΠΝΟ (2012). Κινητές Μονάδες ΚΕΕΛΠΝΟ. Στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην συνάντηση του ECDC στην Αθήνα στις 10 Σεπτεμβρίου, 2012. Αθήνα: Κινητές Μονάδες ΚΕΕΛΠΝΟ. ΚΕΘΕΑ (2011). Απολογισμός Έργου ΚΕΘΕΑ 2010. Αθήνα: Σχήμα και Χρώμα. ΚΕΘΕΑ (2012). Απολογισμός Έργου ΚΕΘΕΑ 2011. Αθήνα: Σχήμα και Χρώμα. ΚΕΘΕΑ (2013). Απολογισμός Έργου ΚΕΘΕΑ 2012. Αθήνα: Σχήμα και Χρώμα. Κοκκέβη Α, Κίτσος Γ, Φωτίου Α. (2007). Καπνός, Οινοπνευματώδη, Ναρκωτικά: Η πορεία της χρήσης από τη δεκαετία του ’80 έως σήμερα. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις. 143 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ OKANA (2012). Έκθεση αποτελεσμάτων έρευνας αξιολόγησης αναγκών των ουσιοεξαρτημένων κρατουμένων στις φυλακές Κορυδαλλού και Πάτρας, Πιλοτικά Προγράμματα Υποκατάστασης στις Φυλακές, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΣΠΑ 2007-2013). Αθήνα: Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών. ΟΚΑΝΑ (2012). Ετήσιος απολογισμός του Κέντρου Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού. Αθήνα: Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Economou, M., Madianos, M., Peppou, L., Paletakis, A., Stefanis, C. (2013). "Major depression in the era of economic crisis: A replication of a cross-sectional study across Greece." Journal of Affective Disorders 145: 308-314. Economou, M., Madianos, M., Peppou, L., Theleritis, C., Paletakis, A., Stefanis, C. (2013). "Suicidal ideation and reported suicide attempts in Greece during the economic crisis." World Psychiatry 6(1): 53-59. Economou, M., Madianos, M., Theleritis, C., Peppou, L., Stefanis, C. (2011). "Increased suicidality amid economic crisis in Greece." The Lancet 378: 1459. EMCDDA (2012). Annual Report 2012: The State of the Drugs Problem in Europe.. Lisbon, European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. EMCDDA (2013). European Drug Report: Trends and Developments. Lisbon, European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. Hibell, et. al. (2012). The 2011 ESPAD Report: Substance use among students in 36 countries. Stockholm, CAN, EMCDDA, Pompidou Group. Hillage, J., Pollard, E. (1998). "Employability: Developing a framework for policy analysis, Research Report RR85". Insight. Lisbon, European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Managing opioid dependence treatment and controlling for HIV incidence among injecting drug users in Greece: A case study of optimism in the face of adversity". Addiction 108 (6): 1174-1175. Ifanti, A., Argyriou, A., Kalofonou, F., Kalofonos, H. (2013). "Financial crisis and austerity measures in Greece: Their impact on health promotion policies and public health care." in press. KEELPNO (2012). KEELPNO data presented at the ECDC Technical Mission held in Athens on September 10, 2012. Athens, KEELPNO Mobile Units. KEELPNO (2013). HIV/AIDS surveillance in Greece (Data reported through 31.12.2012). Athens, HCDCP. KETHEA (2012). 2011 Report of Activities. Schema & Chroma, Athens, KETHEA. KETHEA (2011). 2010 Report of Activities. Schema & Chroma, Athens, KETHEA. KETHEA (2010). 2009 Report of Activities. Schema & Chroma, Athens, KETHEA. 144 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Kondilis, E., Giannakopoulos, S., Gavana, M., Ierodiakonou, I., Waitzkin, H., Benos, A. (2013). "Economic Crisis, Restrictive Policies and the Population's Health and Health Care: The Greek Case." American Journal of Public Health 103(6): 973-980. Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Managing opioid dependence treatment and controlling for HIV incidence among injecting drug users in Greece: A case study of optimism in the face of adversity." Addiction 108(6): 1174-1175. Michas, G., Varytimiadi, A., Micha, R. (2013). "The Greek financial crisis and homicide rates: another reason to worry." Journal of Epidemiology and Community Health in press. OKANA (2012). Technical Research Report: Assessment of drug dependent prisoners needs in the Corydallos and Patras prisons, Pilot Project for the implementation of OST in Prison Settings, European Cohesion Policy Fund (NSRF 2007 - 2013). Athens, OKANA. PRAKSIS (2013). Data presented at the 1st national Scientific Forum for Hepatitis & HIV/AIDS, September 2013, Athens. Sypsa, V., et.al. "Homelessness and other risk factors for HIV infection in the current outbreak among injecting drug users in Athens." American Journal of Public Health in press. UMHRI (2012). Nation wide school population survey on substance use / ESPAD Survey. Report submitted to OKANA. Athens, University Mental Health Research Institute. Vandoros, S., Hessel, P., Leone, T., Avendano, M. (2013). "Have health trends worsened in Greece as a result of the financial crisis? A quasi-experimental approach." European Journal of Public Health 23(5): 727-731. ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ www.ektepn.gr www.epipsi.gr www.espad.org www.hbsc.org www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/gps www.eudap.net www.ministryofjustice.gr www.okana.gr www.kethea.gr www.prevention.gr www.oecd.org/greece/BriefingNoteGreece2012.pdf www.ministryofjustice.gr www.protasi.org.gr www.pyxida.org.gr 145 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 146 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I ΚΕΝΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΟΚΑΝΑ / ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ, ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ1 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Ξάνθης ΕΚΦΡΑΣΗ Ξάνθη www.prolipsi-xanthi.gr 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Έβρου ΕΛΠΙΔΑ Αλεξανδρούπολη www.e-prolipsi.gr 3 Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης Ναρκωτικών Νομού Καβάλας Καβάλα 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ροδόπης ΟΡΦΕΑΣ Κομοτηνή 5 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δράμας ΔΡΑΣΗ Δράμα www.prolipsi-komotini.gr Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1 Κέντρο Πρόληψης κατά των Ψυχοδραστικών Ουσιών Νομού Πιερίας ΑΤΡΑΚΤΟΣ Κατερίνη www.kp-atraktos.gr 2 Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης και Προαγωγής της Υγείας Βορειο – δυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ Συκιές Θεσσαλονίκης www.pyxida.org.gr 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ανατολικού Τομέα Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ Νέα Κρήνη Θεσσαλονίκης www.kpelpida.gr 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Χαλκιδικής ΠΝΟΗ Χαλκιδική www.pnoh-chal.gr 5-6 Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Θεσσαλονίκης ΣΕΙΡΙΟΣ Θεσσαλονίκη www.kp-seirios.gr 7 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΔΙΚΤΥΟ ΑΛΦΑ Αμπελόκηποι Θεσσαλονίκης 8 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Σερρών ΟΑΣΙΣ Σέρρες www.kpoasis.gr 9 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς ΝΗΡΕΑΣ Κιλκίς www.nhreaskp.gr 10 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Πέλλας ΟΡΑΜΑ Έδεσσα www.kporama.gr 11 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ημαθίας ΠΡΟΣΒΑΣΗ Βέροια www.prosvasimathia.gr Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης Ομάδα Πρόληψης – Ενημέρωσης κατά των Εξαρτήσεων (Εναλλακτικό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΡΓΩ, ΨΝΘ) 147 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 2 3 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας Κέντρο Πρόληψης από Εξαρτησιογόνες Ουσίες Νομού Κοζάνης ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ Κέντρο Ενημέρωσης και Πρόληψης κατά των Ναρκωτικών Νομού Καστοριάς ΔΙΕΞΟΔΟΣ Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ Φλώρινα www.prolipsi.gr Κοζάνη www.kporizontes.gr Καστοριά Γρεβενά www.e-orizontes.gr www.kp-ioanninon.gr Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Ιωαννίνων ΣΧΕΔΙΑ Ιωάννινα 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Άρτας ΚΠΝ ΑΡΤΑΣ Άρτα 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Θεσπρωτίας ΑΡΙΑΔΝΗ Ηγουμενίτσα 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Πρέβεζας ΚΕΠΡΟΝΑΠ Πρέβεζα ΗΠΕΙΡΟΣ kpariadni.gr Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Τρικάλων ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Τρίκαλα 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Καρδίτσας ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Καρδίτσα www.prevkar.gr 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Μαγνησίας ΠΡΟΤΑΣΗ ΖΩΗΣ Βόλος www.protasizois.gr 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Λάρισας ΟΡΦΕΑΣ Λάρισα ΘΕΣΣΑΛΙΑ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 1 Δημοτική Μονάδα Πρόληψης κατά των Εξαρτησιογόνων Ουσιών και του AIDS Νομού Κέρκυρας ΔΗΜΟΠ ΝΙΚΟΣ ΜΩΡΟΣ Κέρκυρα 2 Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ζακύνθου Η ΣΤΟΡΓΗ Ζάκυνθος 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Λευκάδας ΔΙΑΥΛΟΣ Λευκάδα 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Κεφαλληνίας και Ιθάκης ΑΠΟΠΛΟΥΣ Αργοστόλι www.apoplus.gr www.kpstorgi.gr Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 1 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αχαΐας Πάτρα www.kpachaia.gr 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Αμαλιάδα www.paremvaseis.gr 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας ΟΔΥΣΣΕΑΣ Αγρίνιο Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης 148 ΠΡΟΤΑΣΗ Κίνηση για έναν άλλο τρόπο ζωής Πάτρα Οργανισμός Προαγωγής της Υγείας ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ (Ιερά Μητρόπολη Αιτωλίας και Ακαρνανίας) Μεσολόγγι www.protasi.org.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Εύβοιας Χαλκίδα 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Βοιωτίας ΠΡΟΤΑΣΗ ΖΩΗΣ Λιβαδειά, Θήβα 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Φθιώτιδας Λαμία 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας ΑΛΚΥΟΝΗ Καρπενήσι 5 Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Φωκίδας KΠΧΕΟ Άμφισσα ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ www.alkyoni.gr Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Ζωγράφου Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Αθηναίων ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ (1ο, 2ο, 3ο, 5ο Διαμέρισμα) Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Περιστερίου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμων Αλίμου, Γλυφάδας, Ελληνικού – Αργυρούπολης ΚΕΠΡΑΓΕΑ Κέντρο Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας Δήμων Χολαργού και Αγίας Παρασκευής ΑΡΓΩ Κέντρο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Εξάρτησης Δήμων Καλλιθέας, Ταύρου και Μοσχάτου ΣΤΑΘΜΟΣ Ζωγράφου www.kepheo.gr Αθήνα www.kentro-prolipsis.gr Καλλιθέα www.kp-stathmos.gr 11 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμων Αγίας Βαρβάρας, Αιγάλεω, Χαϊδαρίου ΑΡΗΞΙΣ Αιγάλεω kentroprolipsisarixis. blogspot.com 12 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Κηφισιάς ΠΡΟΝΟΗ Κηφισιά www.pronoi.org.gr 13 Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμου Αχαρνών ΔΙΕΞΟΔΟΣ Αχαρνές 14 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμων Ηλιούπολης και Δάφνης – Υμηττού Ηλιούπολη 15 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας των Δήμων Νέας Σμύρνης και Αγίου Δημητρίου ΗΛΙΟΣ Νέα Σμύρνη 16 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας των Δήμων Ιλίου, Πετρούπολης, Αγίων Αναργύρων – Καματερού ΦΑΕΘΩΝ Ίλιον 17 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Νέας Ιωνίας ΙΡΙΔΑ Νέα Ιωνία 1 ΑΤΤΙΚΗ 2-6 7 8 9 10 Περιστέρι Άλιμος, Αργυρούπολη, Γλυφάδα Χολαργός www.kpilios.gr Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης της Τοξικομανίας και του AIDS (Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός) Αθήνα Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.prevention.gr Τομέας Πρόληψης του Τμήματος Εφήβων και Νέων (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, ΨΝΑ) Αθήνα www.18ano.gr Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης Αθήνα www.kii.gr Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύματος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ (Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών) Αθήνα www.ecclesia.gr 149 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1 Κέντρο Ενημέρωσης, Πληροφόρησης και Ευαισθητοποίησης για Ψυχοδραστικές Ουσίες Νομού Μεσσηνίας ΚΕΠΕΨΟ Καλαμάτα 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Κορινθίας ΔΙΟΛΚΟΣ Κόρινθος 3 Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης των Ναρκωτικών Νομού Αρκαδίας ΚΠΝΝΑ Τρίπολη 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αργολίδας ΕΛΠΙΔΑ ΖΩΗΣ Άργος www.elpidazois.gr 5 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Λακωνίας ΔΙΑΥΛΟΣ Σπάρτη www.kplakonias.gr ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Χίου ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΧΙΟΥ Χίος www.prolipsihiou.gr 2 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Λέσβου ΠΝΟΗ Μυτιλήνη www.pnoh-lesvos.gr 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Σάμου ΦΑΡΟΣ Σάμος, Ικαρία www.kpfaros.gr 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Λήμνου και Αγίου Ευστρατίου ΠΟΛΙΟΧΝΗ Μύρινα Λήμνου ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης Κέντρα Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Κυκλάδων ΘΗΣΕΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ Πάρος, Σύρος www.thiseaskyklades.gr 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Κω ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ Κως www.kpippokratiskos.gr 4 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Υγείας ΔΙΟΔΟΣ Ρόδος www.kpdiodos.pblogs.gr www.prolipsis.gr 1-2 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης 1 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Ρέθυμνου Ρέθυμνο 2 Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Χανίων Χανιά 3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ηρακλείου Κρήτης ΚΕΣΑΝ Ηράκλειο ΚΡΗΤΗ 1 Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία ίδρυσης των Κέντρων / φορέων, ανά περιφέρεια. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 150 www.kesan.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ1 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Συμβουλευτικά Κέντρα / Σταθμοί / Κέντρα Εισαγωγής και Ενημέρωσης Ενηλίκων ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 1 Συμβουλευτικό Κέντρο Καβάλας ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Καβάλα www.kethea-kivotos.gr 2 Συμβουλευτικό Κέντρο Αλεξανδρούπολης ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αλεξανδρούπολη www.kethea-kivotos.gr 3 Συμβουλευτικό Κέντρο Κομοτηνής ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Κομοτηνή www.kethea-kivotos.gr 4 Συμβουλευτικό Κέντρο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea-ithaki.gr 5 Σταθμός Καθοδήγησης Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 6 Πολυδύναμος Συμβουλευτικός Σταθμός Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 7 Συμβουλευτικό Κέντρο Κιλκίς (με παράρτημα στα Γιαννιτσά)4 ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Κιλκίς www.kethea-ithaki.gr 8 Πρόγραμμα Προετοιμασίας για τη Θεραπευτική Κοινότητα Καρτερών Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 9 Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού Θεσσαλονίκης (ΚΥΕΠΘ) ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 10 Συμβουλευτικό Κέντρο ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και Επανένταξης Ιωαννίνων ΚΕΘΕΑ Ιωάννινα www.kethea-exodos.gr 11 Συμβουλευτικό Κέντρο Άρτας ΚΕΘΕΑ ΗΠΕΙΡΟΣ (σε συνεργασία με το Δήμο Αρταίων)10 ΚΕΘΕΑ Άρτα www.kethea-eripou.gr 12 Συμβουλευτικό Κέντρο Λάρισας ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Λάρισα www.kethea-exodos.gr 13 Συμβουλευτικό Κέντρο Τρικάλων ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Τρίκαλα www.kethea-exodos.gr 14 Συμβουλευτικός Σταθμός Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών ΓΕΦΥΡΑ ΟΚΑΝΑ Πάτρα www.okana.gr 151 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ 15 Συμβουλευτικός Σταθμός Ι Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 16 Κέντρο Ενημέρωσης και Εισαγωγής ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr 17 Συμβουλευτικός Σταθμός Υπηρεσία Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτητικών Καταστάσεων ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑΣΩΝ Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών Αθήνα 18 Συμβουλευτικό Κέντρο Αθήνας ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-paremvasi.gr 19 Συμβουλευτικός Σταθμός Πειραιά ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Πειραιάς www.kethea-nostos.gr 20 Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ – Κέντρο Εμψύχωσης και Εξωτερικής Παρακολούθησης8 Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 21 Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (ΚΥΕΠ) ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 22 Κέντρο Υποδοχής Εξαρτημένων Γυναικών και Μητέρων Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 23 Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ α) Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 24 Μεταβατικό Κέντρο Ένταξης Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων6 ΚΕΘΕΑ MOSAIC, διαπολιτισμικό μεταβατικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea.gr 25 Συμβουλευτικό Κέντρο Ιλίου ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-exelixis.gr 26 Συμβουλευτικό Κέντρο Ραφήνας4 ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Ραφήνα www.kethea-paremvasi.gr 27 Συμβουλευτικό Κέντρο Ελευσίνας4 ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Ελευσίνα www.kethea-nostos.gr ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 28 Συμβουλευτικό Κέντρο Καλαμάτας ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Καλαμάτα www.kethea.gr ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 29 Κέντρο Συμβουλευτικής και Επανένταξης στο Νομό Λέσβου ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Μυτιλήνη www.kethea.gr ΚΡΗΤΗ 30 Συμβουλευτικό Κέντρο Ηρακλείου ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea-ariadni.gr 31 Συμβουλευτικό Κέντρο Λασιθίου4 ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αγ. Νικόλαος www.kethea-ariadni.gr 152 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 32 Συμβουλευτικό Κέντρο Χανίων4 ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΦΟΡΕΑΣ ΚΕΘΕΑ ΕΔΡΑ Χανιά ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ www.kethea-ariadni.gr Συμβουλευτικά Κέντρα / Σταθμοί / Κέντρα Εισαγωγής και Ενημέρωσης Εφήβων ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1 Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων Θεσσαλονίκης ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea-anadysi.gr ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2 Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων Νέας Ιωνίας Βόλου ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Βόλος www.kethea-pilotos.gr ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 3 Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων Πάτρας ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Πάτρα www.kethea-oxygono.gr ΑΤΤΙΚΗ 4 Κέντρο Συμβουλευτικής Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-strofi.gr 5 Τμήμα Εφήβων και Νέων Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 6 Κέντρο Συμβουλευτικής και Έγκαιρης Παρέμβασης9 ΚΕΘΕΑ ΕΞΑΝΤΑΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Πειραιάς www.kethea-exantas.gr 7 Συμβουλευτικός Σταθμός Μονάδας Εφήβων και Νέων Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 8 Συμβουλευτικό Κέντρο Εφήβων Ηρακλείου5 ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea-ariadni.gr ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr ΚΡΗΤΗ Μονάδες Σωματικής Αποτοξίνωσης ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1 Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης ΧΡ. ΡΟΓΚΟΤΗΣ (εσωτερικής παραμονής) Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1 Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Υπουργείο Υγείας / ΟΚΑΝΑ) Υπουργείο Υγείας / ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.selfhelp.gr 2 Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Υπουργείο Υγείας – ΑμΚΕ «Κόντρα» – ΟΚΑΝΑ) Υπουργείο Υγείας / ΟΚΑΝΑ Σητεία www.selfhelp.gr 153 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 3 Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Υπουργείο Υγείας – Δήμος Χανίων – ΟΚΑΝΑ)10 ΦΟΡΕΑΣ Υπουργείο Υγείας / ΟΚΑΝΑ ΕΔΡΑ Χανιά ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ www.selfhelp.gr Θεραπευτικά Προγράμματα Εσωτερικής Διαμονής Ενηλίκων – Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις 1 Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Σίνδος, Θεσσαλονίκη www.kethea-ithaki.gr 2 Θεραπευτική Κοινότητα Καρτερών Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Καρτερές, Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr ΘΕΣΣΑΛΙΑ 3 Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Λάρισα www.kethea-exodos.gr ΑΤΤΙΚΗ 4 Α΄ Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Τοξικομανών Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Δαφνί www.18ano.gr 5 Εναλλακτική Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Ραφήνα www.kethea-paremvasi.gr 6 Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Σελήνια Σαλαμίνας www.kethea-nostos.gr 7 Ειδικό Πρόγραμμα Εξαρτημένων Γυναικών Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Παλαιό Ψυχικό www.18ano.gr 8 Β΄ Μεικτό Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Εσωτερικής Διαμονής Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 9 Γ΄ Μεικτό Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Εσωτερικής Διαμονής Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 10 Ειδικό Πρόγραμμα για Εξαρτημένες Μητέρες με τα Παιδιά τους Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 11 Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Καλαμάτα www.kethea.gr ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Θεραπευτικά Προγράμματα Εξωτερικής Παραμονής Ενηλίκων – Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 154 1 Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Ενηλίκων Αλεξανδρούπολης ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αλεξανδρούπολη www.kethea-kivotos.gr 2 Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Ενηλίκων Καβάλας ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Καβάλα www.kethea-kivotos.gr 3 Θεραπευτικό Κέντρο (Ψυχική Απεξάρτηση) Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ 4 Μονάδα Διπλής Διάγνωσης Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 5 ΚΕΘΕΑ Ειδικό Ανοικτό Πρόγραμμα Εξαρτημένων Γονέων5 ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea.gr 6 Εξωτερικό Πρόγραμμα Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 7 Εξωτερικό Πρόγραμμα Γυναικών / Μητέρων Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 8 ΚΕΘΕΑ Ανοικτή Θεραπευτική Δομή (πιλοτικό πρόγραμμα)5 ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea.gr ΗΠΕΙΡΟΣ 9 Ανοικτή Θεραπευτική Δομή ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και Επανένταξης Ιωαννίνων ΚΕΘΕΑ Ιωάννινα www.kethea-exodos.gr ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 10 Θεραπευτική Κοινότητα Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών ΓΕΦΥΡΑ ΟΚΑΝΑ Πάτρα www.okana.gr ΑΤΤΙΚΗ 11 Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr 12 Πρόγραμμα Αντιμετώπισης της Εξάρτησης ΘΗΣΕΑΣ Σωματείο ΘΗΣΕΑΣ / Δήμος Καλλιθέας Καλλιθέα 13 Τμήμα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 14 Βραδινή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr 15 Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ ΟΚΑΝΑ / Αιγινήτειο Νοσοκομείο Αθήνα www.okana.gr 16 Κέντρο Ημέρας Υπηρεσία Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτητικών Καταστάσεων ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑΣΩΝ Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών Αθήνα 17 Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea-ariadni.gr 18 Πρόγραμμα Πολλαπλής Παρέμβασης Ρεθύμνου11 ΟΚΑΝΑ Ρέθυμνο www.okana.gr 19 Πρόγραμμα Πολλαπλής Παρέμβασης Χανίων10, 11 ΟΚΑΝΑ Χανιά www.okana.gr ΚΡΗΤΗ Θεραπευτικά Προγράμματα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων – Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1 Θεραπευτική Μονάδα ΑΝΑΔΥΣΗ ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea-anadysi.gr 155 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2 Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων Βόλου ΠΙΛΟΤΟΣ ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Βόλος www.kethea-pilotos.gr ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 3 Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα ΟΞΥΓΟΝΟ ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Πάτρα www.kethea-oxygono.gr ΑΤΤΙΚΗ 4 Ανοικτή Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων ΣΤΡΟΦΗ ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-strofi.gr 5 Μονάδα Υποστήριξης Εφήβων και των Οικογενειών τους ΠΛΕΥΣΗ ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, πρόγραμμα έγκαιρης παρέμβασης για εφήβους ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-plefsi.gr 6 Μονάδα Υποστήριξης Νεαρών Ενηλίκων και των Οικογενειών τους ΠΛΕΥΣΗ ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ, πρόγραμμα έγκαιρης παρέμβασης για εφήβους ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-plefsi.gr 7 Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νέων Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Παλαιό Ψυχικό www.18ano.gr 8 Μονάδα Εφήβων και Νέων Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 9 Πρόγραμμα Έγκαιρης Παρέμβασης Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 10 Πρόγραμμα Εξατομικευμένης Παρέμβασης Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 11 Μονάδα Εφήβων Ρεθύμνης7 ΟΚΑΝΑ Ρέθυμνο www.okana.gr ΚΡΗΤΗ Μονάδες Υποκατάστασης ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αλεξανδρούπολης (ΟΚΑΝA / Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης) ΟΚΑΝΑ Αλεξανδρούπολη www.okana.gr 2 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Κομοτηνής (ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Κομοτηνής «Σισμανόγλειο») ΟΚΑΝΑ Κομοτηνή www.okana.gr 3 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Καβάλας (ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας) ΟΚΑΝΑ Καβάλα www.okana.gr Β΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσσαλονίκης Γ΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr Δ΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 4 5 6 156 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ 7 E΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσσαλονίκης (ΟΚΑΝA / Γ΄ Πανεπιστημιακή Κλινική ΑΠΘ) ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 8 Μονάδα Υποκατάστασης Πέτρας Ολύμπου (ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας Ολύμπου) ΟΚΑΝΑ Κατερίνη www.okana.gr 9 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / 424 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Εκπαιδεύσεως ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 10 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Παπαγεωργίου» ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 11 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Νοσοκομείο Ειδικών Παθήσεων ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 12 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Άγιος Παύλος» ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Δημήτριος» Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Ιπποκράτειο» Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Θεαγένειο» ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 16 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκoμείο Θεσσαλονίκης «Γ. Γεννηματάς» ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr ΗΠΕΙΡΟΣ 17 Μονάδα Υποκατάστασης Πρέβεζας (OKANA / Γενικό Νοσοκομείο Πρέβεζας) ΟΚΑΝΑ Πρέβεζα www.okana.gr ΘΕΣΣΑΛΙΑ 18 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Λάρισας (ΟΚΑΝΑ / ΠΠΓ Νοσοκομείο Λάρισας) ΟΚΑΝΑ Λάρισα www.okana.gr 19 Μονάδα Υποκατάστασης Βόλου (ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Βόλου «Αχιλλοπούλειο») ΟΚΑΝΑ Βόλος www.okana.gr ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 20 Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων – Μονάδα Υποκατάστασης Κέρκυρας (ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κέρκυρας) ΟΚΑΝΑ Κέρκυρα www.okana.gr ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 21 Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Αγρινίου (ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Δυτικής Ελλάδας – Γενικό Νοσοκομείο Αγρινίου) ΟΚΑΝΑ Αγρίνιο www.okana.gr 22 Μονάδα Υποκατάστασης Πάτρας (ΟΚΑΝΑ / Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών) ΟΚΑΝΑ Ρίο, Πάτρα www.okana.gr 23 Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λαμίας (ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας) ΟΚΑΝΑ Λαμία www.okana.gr 13 14 15 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 157 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗ 158 ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ 24 Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λιβαδειάς (ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – Γενικό Νοσοκομείο Λιβαδειάς) ΟΚΑΝΑ Λιβαδειά www.okana.gr 25 Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Χαλκίδας (ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – Γενικό Νοσοκομείο Χαλκίδας) ΟΚΑΝΑ Χαλκίδα www.okana.gr 26 Δ΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 27 Ε΄ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 28 Ιατρείο Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων Περιστερίου (ΟΚΑΝΑ / ΙΚΑ Περιστερίου) ΟΚΑΝΑ Περιστέρι www.okana.gr 29 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας – Πειραιά «Ο Άγιος Παντελεήμων» ΟΚΑΝΑ Πειραιάς www.okana.gr 30 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Κωνσταντοπούλειο Συγκρότημα Νέας Ιωνίας – «Η Αγία Όλγα» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 31 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αττικής «Σισμανόγλειο» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 32 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Ελευσίνας «Θριάσιο» ΟΚΑΝΑ Πειραιάς www.okana.gr 33 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Γ. Γεννηματάς» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 34 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Ειδικό Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Πειραιά «Μεταξά» ΟΚΑΝΑ Πειραιάς www.okana.gr 35 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο» ΟΚΑΝΑ Πειραιάς www.okana.gr 36 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Αντικαρκινικό - Ογκολογικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 37 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αττικής ΚΑΤ ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 38 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο «Ασκληπιείο» Βούλας ΟΚΑΝΑ Πειραιάς www.okana.gr 39 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Αλεξάνδρα» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 40 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο Ευαγγελισμός» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 41 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Μελισσίων «Αμαλία Φλέμιγκ» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 42 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Στρατόπεδο Βαρύτη Γουδή ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ 43 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Η Ελπίς» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 44 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς «Οι Άγιοι Ανάργυροι» ΟΚΑΝΑ Κηφισιά www.okana.gr 45 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Κοργιαλένειο–Μπενάκειο ΕΕΣ» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 46 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» ΟΚΑΝΑ Χαϊδάρι www.okana.gr 47 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο -Μαιευτήριο «Έλενα Βενιζέλου» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 48 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Λαϊκό» ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 49 Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Καλαμάτας (ΟΚΑΝA / Γενικό Νοσοκομείο Καλαμάτας) ΟΚΑΝΑ Καλαμάτα www.okana.gr ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 50 Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Ρόδου (ΟΚΑΝΑ / Δήμος Ροδίων, Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Δωδεκανήσου και Β΄ΔΥΠΕ Νοτίου Αιγαίου) ΟΚΑΝΑ Ρόδος www.okana.gr ΚΡΗΤΗ 51 Μονάδα Υποκατάστασης Χανίων (ΟΚΑΝΑ / Θεραπευτήριο Ψυχικών Παθήσεων Χανίων) ΟΚΑΝΑ Χανιά www.okana.gr 52 Μονάδα Υποκατάστασης Ηρακλείου (ΟΚΑΝΑ / Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου) ΟΚΑΝΑ Ηράκλειο www.okana.gr 53 Μονάδα Υποκατάστασης Ρεθύμνου (ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Ρεθύμνου) ΟΚΑΝΑ Ρέθυμνο www.okana.gr Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία ίδρυσης των υπηρεσιών / δομών, ανά περιφέρεια σε κάθε κατηγορία. 2 Η συγκεκριμένη δομή παρέχει στην παρούσα φάση κυρίως υπηρεσίες συμβουλευτικής. 3 Η συγκεκριμένη δομή παρέχει και υπηρεσίες επανένταξης. 4 Η συγκεκριμένη δομή παρέχει στην παρούσα φάση και υπηρεσίες υποστήριξης οικογένειας. 5 Στη συγκεκριμένη δομή παρέχονται ολοκληρωμένες υπηρεσίες για χρήστες και τις οικογένειές τους (συμβουλευτική, θεραπεία, επανένταξη και υποστήριξη οικογένειας). 6 Στη συγκεκριμένη δομή λειτουργεί εξειδικευμένη υπηρεσία υποδοχής μεταναστών και προσφύγων. 7 Το 2011 ανεστάλη η λειτουργία της δομής. 8 Η συγκεκριμένη δομή παρέχει στην παρούσα φάση υπηρεσίες συμβουλευτικού χαρακτήρα και θεραπείας. 9 Στη συγκεκριμένη δομή παρέχονται υπηρεσίες συμβουλευτικής, επανένταξης και υποστήριξης οικογένειας για χρήστες και τις οικογένειές τους. 10 Η συγκεκριμένη δομή άρχισε να λειτουργεί το 2013. 11 Η συγκεκριμένη δομή δέχεται και εφήβους. 1 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 159 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ / ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ1 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Υπηρεσίες Κοινωνικής Επανένταξης / Δραστηριοποίησης Ενηλίκων 1 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης Αλεξανδρούπολης ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αλεξανδρούπολη www.kethea-kivotos.gr 2 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης Καβάλας ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Καβάλα www.kethea-kivotos.gr 3 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea-ithaki.gr 4 Μονάδα Κοινωνικής Επαναδραστηριοποίησης Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 5 Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 6 Μονάδα Σχολικής Εκπαίδευσης ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr 7 Μεταβατικό Σχολείο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Σίνδος, Θεσσαλονίκη www.kethea-ithaki.gr 8 Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) Θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr 9 ΚΕΘΕΑ Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) ΙΘΑΚΗ ΚΕΘΕΑ Σίνδος, Θεσσαλονίκη www.kethea.gr 10 Πρόγραμμα Στήριξης στην Απασχόληση Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη www.psychothes.gr ΗΠΕΙΡΟΣ 11 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και Επανένταξης Ιωαννίνων ΚΕΘΕΑ Ιωάννινα www.kethea-exodos.gr ΘΕΣΣΑΛΙΑ 12 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Λάρισα www.kethea-exodos.gr 13 Εναλλακτικό Σχολείο Ενηλίκων ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Λάρισα www.kethea-exodos.gr 14 Παράρτημα Λάρισας του ΚΕΘΕΑ Εξειδικευμένου Κέντρου Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) ΙΘΑΚΗ ΚΕΘΕΑ Λάρισα www.kethea.gr 15 Πρόγραμμα Κοινωνικής Δραστηριοποίησης Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών ΓΕΦΥΡΑ ΟΚΑΝΑ Πάτρα www.okana.gr ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 160 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Υπηρεσίες Κοινωνικής Επανένταξης / Δραστηριοποίησης Ενηλίκων 16 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.ketheaparemvasi.gr 17 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr 18 Α΄ Τμήμα Κοινωνικής Επανένταξης Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 19 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Πειραιάς www.kethea-nostos.gr 20 Πολιτιστικό Στέκι ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr 21 Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) Αθήνας ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 22 Club Εργασίας ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr 23 Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης Θεραπευτικού Προγράμματος Υποκατάστασης Αθήνας – Πειραιά ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 24 ΚΕΘΕΑ Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea.gr 25 Σχολείο 18 ΑΝΩ Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 26 Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) Απεξαρτημένων ή υπό Απεξάρτηση Ατόμων Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 27 Κέντρο Εκπαίδευσης και Δημιουργίας Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr 28 Β΄ Τμήμα Κοινωνικής Επανένταξης Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Περιστέρι www.18ano.gr 29 Γ΄ Τμήμα Κοινωνικής Επανένταξης Γυναικών και Μητέρων Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ Αθήνα www.18ano.gr ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 30 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Καλαμάτα www.kethea.gr ΚΡΗΤΗ 31 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea-ariadni.gr 32 Παράρτημα Ηρακλείου του ΚΕΘΕΑ Εξειδικευμένου Κέντρου Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ) ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea.gr 1 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea-anadysi.gr ΑΤΤΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 161 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΔΡΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Υπηρεσίες Κοινωνικής Επανένταξης / Δραστηριοποίησης Ενηλίκων ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2 Κέντρο Κοινωνικής Υποστήριξης (ΚΕΚΥΠ) ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Λάρισα www.kethea-pilotos.gr ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 3 Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΚΕΘΕΑ Πάτρα www.kethea-oxygono.gr ΑΤΤΙΚΗ 4 Κέντρο Κοινωνικής Δραστηριοποίησης Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-strofi.gr 5 Μεταβατικό Σχολείο Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ, θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-strofi.gr 6 Πρόγραμμα Κοινωνικής Επανένταξης Εφήβων και Νέων Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr 1 Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία ίδρυσης των υπηρεσιών / δομών, ανά περιφέρεια, σε κάθε κατηγορία. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 162
© Copyright 2024 Paperzz
