Univerzitet Crne Gore Fakultet politic politickih nauka 1. MEDJUNARODNI EKONOMSKI ODNOSI - Uvodno predavanje - Prof. dr Gordana Djurović, nastavnik, Ekonomski fakultet, kabinet 208, [email protected] Termin konsultacija dostupan na web sajtu Ekonomskog fakulteta za svaku akademsku godinu PLAN RADA I nedjelja nastave Srijedom u 9.15 h II nedjelja Upoznavanje - program predmeta i plan rada 1 Uvodno predavanje 2 Medjunarodna trgovina III nedjelja 3 Osnovna pitanja medj. podjele rada, svjetskog trzista I globalizacije IV nedjelja 4 Subjekti u svjetskoj privredi V nedjelja VI nedjelja 5 Pokazatelji uspješnosti u spoljnoj trgovini Srijeda u 9.15 PRVI KOLOKVIJUM (30 bodova) VII nedjelja Slobodna nedjelja VIII nedjelja 6 Konkurentnost u meñunarodnoj ekonomiji; IX nedjelja 7 Medjunarodne ekonomske transakcije X nedjelja 8 Instrumenti za regulisanje medjunarodne trgovine XI nedjelja XII nedjelja 9 Medjunarodne ekonomske i finansijske institucije Srijeda u 9.15 DRUGI KOLOKVIJUM (30 bodova) XIII nedjelja 10. Svjetska trgovinska organizacija 11 Regionalne ekonomske integracije XIV nedjelja 12 EU kao regionalna ekonomska integracija; 13. EU i region; XV nedjelja nastave XVI nedjelja 14. CG i EU – evropske ekonomske integracije Kraj decembra XVI nedjelja XVII nedjelja ZAVRŠNI ISPIT (usmeno) 30 bodova Ovjera semestra i upis ocjena (6 bodova na esej, 4 boda na aktivnost) Januar Popravni ispit Napomena: Esej i aktivnosti na vježbama – do 10 bodova (6 6 bodova na esej esej,, 4 boda na aktivnost); aktivnost 1 Literatura • SKRIPTA: “MEĐUNARODNA EKONOMIJA” prof. dr Gordana Đurović Septembar 2013 Preporuč Preporu čena literatura • Krugman Paul, Obstfeld Maurice, Meñunarodna ekonomija – teorija i politika (prevod), Datastatus, Beograd, 2009; • Unković Milorad, Meñunarodna ekonomija, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010; • Pelević Branislav, Vučković Vladimir, Meñunarodna ekonomija, Ekonomski fakultet u Beogradu, 2007; • Popovčić Avrić Snežana, Vidas Bubanja Marijana, Meñunarodna ekonomija, Zavod za udžbenike, FEFA, Beograd, 2009. • Đurović Gordana, Evropska unija i Crna Gora: politika proširenja, Ekonomski fakultet, Podgorica, 2012; 2 MEDARODNI EKONOMSKI ODNOSI 1. U V O D N O P R E D A V A N J E I glava: Uvod Pojam i obuhvat MEO • cjelokupnost ekonomskih transakcija, koje privredni partneri i drugi subjekti ekonomskog procesa obavljaju preko državnih granica. • dio sveukupnih medjunarodnih odnosa, podsistem velikog sistema medjunarodne politike • MEO proučavaju ekonomske odnose izmeñu organizovanih zejednica i njihovih elemenata, preko granica nacionalne ekonomije. • MEO su društveni odnosi koji stvaraju vrijednost, u formi roba, usluga, razmjene, potrošnje, štednje, investicija • obuhvata meñunarodnu trgovinu kao granu ekonomije (robe i usluge) i meñunarodne finansije (meñunarodni finansijski odnosi -kretanje kapitala i meñunarodni monetarni odnosi – meñunarodna plaćanja). 3 MEDJUNARODNI EKONOMSKI ODNOSI • CILJ IZUČAVANJA PREDMETA - analiza institucionalne strukture, mehanizama i glavnih trendova u svjetskoj privredi i trgovini SUBJEKTI MEO 1. Oni koji neposredno obavljaju proizvodne i spoljnotrgovinske poslove (proizvodna i uslužna preduzeća) 2. Oni koji obavljaju finansijske poslove (banke, organizacije osiguranja) 3. Oni koji sistemom ekonomskih instrumenata opredjeljuju uslove privredjivanja: suverene države i medjunarodne organizacije OBLICI MEO • Spoljna trgovina je najstariji, najmasovniji oblik ekonomske saradnje sa inostranstvom. (robni i nerobni promet); • Meñunarodni finansijski odnosi: a) naplate i plaćanja po osnovu robnog ili uslužnog prometa sa inostranstvom i b) meñ. finansiranje; • Meñunarodni monetarni odnosi obuhvaćaju probleme novca u meñunarodnom prometu, i to: a) devizni kurs, b) devizni sistem, c) carinski sistem, d) pitanje meñunarodne likvidnosti; • Meñunarodno kretanje radne snage (emigracije i imigracije RS): • Meñunarodna ekonomska pomoć, odnosno transfer kapitala ili robe bez neposredne nadoknade. Meñ Me ñunarodna ekonomija ekonomija • Meñunarodna ekonomija (International economics) je samostalna naučna disciplina - dio ekonomije koji se bavi transakcijama roba i usluga izmeñu zemalja, analizirajući realne i monetarne veličine • Meñunarodnu ekonomiju čine dijelovi ekonomije koji se tiču odnosa izmeñu različitih država. To uključuje razmjenu dobara i usluga, kretanje faktora, kretanje kapitala, transfer tehnologije, devizni kurs i rezerve. Izučava državne politike, regionalne institucije i meñunarodno pregovaranje 4 Otvorena i zatvorena ekonomija ZATVORENA EKONOMIJA OTVORENA EKONOMIJA U ovoj ekonomiji input je jednak dohotku tj. sve što se proizvede u privredi neke zemlje uravnoteženo je sa dohotkom te zemlje, jer rezidenti date države ne mogu da kupe output druge države, niti da svoj output plasiraju na inostrano tržište. Otvara mogućnosti međunarodne trgovine i dohodak u njoj jednak je privatnoj i javnoj proizvodnji, investicijama i trgovinskom bilansu koji predstavlja odnos uvoza i izvoza. U otvorenoj ekonomiji mogu da se pojave suficit, deficit i ravnoteža međunarodnih tokova roba i kapitala. Nacionalni dohodak se raspodjeljuju na domaću (privatnu i javnu) Tu postoje dva izvora dobara (dohodak i uvoz) i četiri upotrebe dobara (privatna potrošnju i investicije. potrošnja, javna potrošnja, investicije i izvoz). Nivo konkurentnosti (privredna struktura i kvalitet ponude) i otvorenost (zatvorenost) ekonomije, neposredno i posredno se održavaju na ulogu i značaj spoljnotrgovinskog poslovanja. NACIONALNI RAČUNI – OSNOVNI AGREGATI BRUTO DOMAĆI PROIZVOD Godina tekuće cijene 1 po glavi stopa stalne stanov- realnog stanovcijene nika rasta 2 3 € hilj.€ Bruto domaći proizvod /tekuce cijene/ cijene/ deflator 4 % 5 % Lična potrošnja domaćinstava Potrošnja države 6 7 Bruto Spoljno investicije Promjene trgovinski u osnovna u zalihama saldo sredstva 8 9 10 hilj. € 2000 1.065.699 1.750 - 745.691 233.759 179.821 58.772 2001 1.295.110 1.077.420 2.113 1,1 20,2 970.764 325.988 226.683 76.835 -305.160 2002 1.360.353 1.319.768 2.208 1,9 3,1 1.100.461 338.195 198.916 56.301 -333.520 - -152.344 2003 1.510.128 1.394.126 2.435 2,5 8,3 1.120.474 404.181 200.830 31.940 -247.297 2004 1.669.783 1.576.967 2.684 4,4 5,9 1.221.101 439.238 286.072 -8.368 -268.260 2005 1.814.994 1.739.590 2.912 4,2 4,3 1.267.951 543.420 326.329 -4.594 -318.112 2006 2.148.998 1.970.474 3.443 8,6 9,1 1.660.948 580.054 469.811 77.000 -638.815 2007 2.680.467 4.280 10,7 - 2.368.961 539.340 867.109 39.043 -1.133.986 74.747 -1.682.267 - 2008 3.085.621 2.866.025 4.908 6,9 7,7 2.814.821 698.103 1.180.216 2009 2.980.967 2.911.070 4.720 -5,7 2,4 2.503.696 661.430 797.623 10.855 -992.637 2010 3.103.855 3.054.410 5.006 2,5 1,6 2.550.717 727.215 655.139 52.333 -881.549 2011 3.234.060 3.204.056 5.211 3,2 0,9 2.728.471 714.670 596.453 35.265 -840.799 21% 2% 583.824 30.907 19% 1% 82% 2012 3.148.857 3.151.727 5.062 -2,5 2013 3.335.883 3.258.114 5.363 3,5 2014* 3.517.000 -0,1 2.631.969 84% 23% 679.108 22% -28% -776.951 -25% •Bruto domaći proizvod (BDP ili GDP) u tržišnim cijenama iskazuje vrijednost svih proizvedenih dobara i usluga rezidentnih jedinica tokom perioda, tj. zbir bruto dodatih vrijednosti po djelatnostima i poreza na proizvode umanjenih za subvencije na proizvode (MONSTAT). 5 Kruž Kru žni tok privredne aktivnosti: domać domaćinstva, firme, drž država i inostranstvo 2. PREDAVANJE - MEDJUNARODNA TRGOVINA - 6 II glava: Meñ.trgovina • POJAM MEDJ MEDJUNARODNE DJUNARODNE TRGOVINE MEDJUNARODNA TRGOVINA (MT) je nauka koja proučava složene fenomene u medj.trgovini, počev od njenog pojma i istorijskog razvoja, osnovnih specifičnosti nacionalnih, regionalnih i svjetskog tržišta, subjekata koji nose medjunarodnu trgovinu, vrste i oblika medjunarodnih ekonomskih transakcija MTobuhvata ukupno kretanje trgovine izmedju svih zemalja u svijetu, tj. svjetsku trgovinu u cjelini, a spoljna trgovina (ST) obuhvata trgovinu jedne zemlje sa svijetom • • SPOLJNA TRGOVINA - privrednu aktivnost jedne zemlje koja predstavlja razmjenu roba, usluga i proizvoda ljudskog duha (intelektualne, nematerijalne svojine) koja se obavlja izmeñu preduzeća iz različitih država, tako što predmet kupoprodaje prelazi carinsku liniju i teritoriju zemlje prodavca (izvoz) ili zemlje kupca (uvoz), a na osnovu zaključenih pismenih spoljnotrgovinskih ugovora ST se obavlja po odredjenim pravilima i zakonima, a prava i obaveze (interesi) učesnika se izražavaju u zaključenim ugovorima U ST uključuju se samo konkurentni proizvodi i usluge, u pogledu kvaliteta, cijene, načina plaćanja, rokova isporuke i sl. • • ISTORIJSKI RAZVOJ MT • • • • • • • • • • • • • MT nastala kad i država /stari Egipat, Rim, maslinovo ulje, pšenica, zlato, srebro, nakit/ Rani srednji vijek : u Evropi,gradovi Venecija, Djenova, Firenca /porcelan svila/, a u Aziji Kina i Indija /pamuk, svila, biber/ Kraj XV vijeka jača trgovine izmedju Evrope , Azije i Afrike /karavani, kasnije pomorski putevi/ Od 1492 trgovina na relaciji Evropa – Amerika XVI-XVII vijek, Holandija najveći trgovac Prve carine u zemljama jugoistočne Azije i Japana Prva zabrana izvoza /vune/ zbog razvoja domaće tekstilne industrije, GB / XVIII vijek XVIII-XIX vijek Velika Britanija najveći svjetski trgovac Rast svjetske trgovine 1820-1913 iznosio je 4,5% godišnje, trgovina je rasla dva puta brže od proizvodnje, povećana 25 puta - period od 1850. godine, pa sve do I svjetskog rata, označava liberalizomom, odnosno „zlatnim periodom“ u razvoju meñurodne trgovine 2/3 trgovine činili su primarni proizvodi, a Evropa od tada drži prvo mjesto u trgovini Velika ek.kriza 1929-1933 razorno djelovala na spoljnu trgovinu /uvodjenje protekcionizma/ Poslije II sv.rata osnovan je GATT, IMF i WB, usvojen je Maršalov plan za obnovu Evrope, osnovano je više regionalnih ekonomskih integracija Uvedena je konvertibilnost mnogih valuta, te standardizacija i liberalizacija medjunarodne trgovine 7 Glavni svj svjetski trgovinski putevi, putevi, 14001400-1800 Baltic Sjeverna Amerika Zapadna Evropa Centralna Azija Kina Canton Indija Hormuz Mexico Havana Zapadna Afrika Karibi Aden Manila Istočna Afrika Pacifik Peru Brazil Trgovinske rute Atlantik Pacifik Aceh Malacca Indijski okean Southeast Asia Dominantni tokovi kapitala Svjetska trgovina u strukturi ukupnog BDP-a porasla je sa 4,6% 1870. godine na 10,5% sto godina kasnije (1973), odnosno na 17,2% u 1998. • Imajući u vidu dugoročne trendove u medjunarodnoj trgovini, može se konstatovati da se svjetska trgovina, poslije II svjetskog rata, dugoročno brže povećava nego proizvodnja u svijetu (mjerana rastom BDP-a), što je bio trend u čitavom poslijeratnom periodu. • Tako npr. stopa rasta realnog BDP-a svijeta u periodu 1950-2007. godine bila je 3,8%, dok je stopa rasta trgovine (izvoz) bila gotovo dvostruka i iznosila u prosjeku 6,2%. 8 Prosjecne stope rasta svjetske proizvodnje i trgovine (izvoza) u periodu 1991-2011. (WTO izvještaj 2012) Prosječan rast izvoza 1990-2008 cca 6% 2009 -12% 2010 14% 2011 5% (pad) 2012* 2% Stopa rasta GDP 1990-2008 cca 3,1% 2009 -2,4% 2010 3,8% 2011 2,4% 2012* 2,1% Multiplikovani ekonomski šokovi u 2011: Japan; poplave, nemiri u Sjev. Africi, kriza dugova u EU... nastavljaju se i u 2012 – Sjeverna Afrika, smanjenje izvoza RZ, eurozona...Sirija.. 2012 - U dugoročnom trendu, ovo je prava godina u kojoj su realne stope rasta ova dva indikatora gotovo identične. Uzrok pada obima trg. razmjene može se tražiti prvenstveno u smanjenju eksterne tražnje RZ uslijed smanjenjih ukupnih performansi ovih ekonomija u drugoj polovini godine, gdje je rast izvoza svega 1%, dok je uvoz neznatno smanjen Sa EU! 1980. godine Kina je na listi svjetskih izvoznika bila na 30 mjestu, sa učešćem od 0,89 u svjetskom izvozu, a Njemačka je bila na 2. mjestu sa učešćem od 9,48%. Prve su bile SAD sa učešćem od 11,09%, dok je Japan bio treći (6,4%). 9 Najveći svjetski trgovci - zemlje % u svjetskom izv izvozu, 2011, WTO CH US DE JP NL FR S.Korea IT RU BE UK HongKong CA Singapore SaudiArabia Other CH 10% Other 39% US 8% DE 8% JP 5% NL 4% SaudiArabia S.Korea FR 2% 3% CA 3% Singapore HongKong UK BE RU IT 2% 3% 3% 2% 2% 3% 3% % učešća u svjetskom uvozu, 2011, WTO US 12% Other 36% CH 9% DE 7% JP 5% FR Singapore 4% 2% NL UK HongES BE India CA Kong,CH S.Korea IT 3% 3% 2% 3% 3% 3% 3% 3% 3% US CH DE JP FR UK NL IT S.Korea Hong-Kong,CH CA India BE ES Singapore Other 10 Stope rasta izvoza i BDP 16.0 14.0 14.0 12.0 10.0 World goods exports 8.0 6.0 4.0 World GDP 5.5 4.0 2.5 2.0 2.5 3.0 2.0 2.1 0.0 2010 2011 GROWTH RATES WORLD MERCHANDISE EXPORTS Agricultural products Fuels and mining products Manufactures World merchandise production Agriculture Mining Manufacturing WORLD GDP 2012 2005-12 3.5 4.0 2.0 4.0 2.0 2.0 1.0 2.5 2.0 2013* 2010 14.0 7.5 5.5 18.0 6.5 0.0 2.0 9.0 4.0 2011 5.5 6.0 2.5 7.0 2.5 2.0 1.5 3.0 2.5 2012/WTO/ 2013* /IMF/ 2.5 2.1 2.0 2.5 2.5 2.0 1.5 3.0 2.0 2.0 3,0 FUNKCIJE MT • MT koriguje naturalnu strukturu DP kroz medjunarodnu razmjenu, tako da se deficitarne robe uvoze, a suficitarne robe izvoze u inostranstvo; na taj način se mijenja i poboljšava naturalna struktura DP u skladu sa potrebama potrošača i domaće proizvodnje • Devizni priliv • Povoljan uticaj MT na produktivnost rada, privredni rast i dohodak: razmjena tehnologije (licence, tehnička saradnja i obuka kadrova), opreme, repromaterijala i sl. • MT primorava domaće proizvodjače da uvode medjunarodne standarde poslovanja – rast konkurentnosti • MT utiče i na stabilnost cijena, snabdjevenost na domaćem tržištu, kreiranje novih radnih mjesta, poželjno stanje u platnom bilansu zemlje /situacija spoljnotrgovinskog suficita/ 11 FAKTORI MT • Faktori razvoja djeluju na položaj nacionalne u meñunarodnoj privredi (makrofaktori) I na snagu i konkurentnost neposrednih prizvoñaća I njihovih roba na svjetskom tržištu (mikro faktori). • I makro i mirko faktori su meñusobno isprepleteni, a mogu biti dugoročni (efekti kroz investicije, tehnološki progres I promjena sektorske strukture BDP I uvoza/izvoza) I kratkoročni (efekti kroz promjenu cijena, deviznog kursa, poreza, uslova kredita, izvoznih podsticaja isl.). • Mogu biti unutrašnji (endogeni) kao npr. politika unutrašnjeg razvoja, efikasnst prozvodnje, nivo štednje, produktivnost rada, politika cijena) i spoljni (egzogeni) kao što su npr. kretanje tražnje na ino-tržištima, djelovanje monopola na istim, protekcionizam, promjene u odnosuima valutnih kurseva u svijetu, sankcije I sl.). • Faktori meñunarodne trgovine mogu biti subjektivni (uticaj različitih aktera u proizvodnji I meñunarodnoj trgovini kao što su sindikati, država, menadžment I sl.) i objektivni (svi faktori izvan subjektivnih, kao što su odnosi snaga u svijetu, položaj pojedinih zemalja i regionalnih integracija, bogatstvo prirodnih resursa, klima, i sl.). Makro--faktore razvoja MT Makro 1. Geopolitički položaj, raspoloživost prirodnih resursa i stanovništvo 2. Veličina zemlje 3. Tehnološki progres 4. Nivo, dinamika i struktura razvoja 5. Mikro i makro menadžment /strateški i operativni/ 6. Dugoročne strukturne promjene u svjetskoj privredi 7. Konvertibilnost valuta, liberalizacija i standardizacija medjunarodne trgovine 12
© Copyright 2024 Paperzz
