Δυνατότητες και Προοπτικές της Ένταξης Μαθητών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες στο Ελληνικό Σχολείο Παρουσίαση: Ευγενία Νιάκα Σχολική Σύμβουλος Η ΕΝΝΟΙΑ « ΕΝΤΑΞΗ» n ένταξη – integration = σκόπιμη τοποθέτηση (προσώπου ή πράγματος) σε ένα σύνολο ώστε να αποτελεί οργανικό μέλος του (Μπαμπινιώτης 1998). n ενσωμάτωση – incorporation = ένωση πολλών μερών σε ένα σώμα, αποτέλεσμα ενέργειας κατά την οποία καθιστώ κάτι αδιάσπαστο μέρος συγκροτημένου συνόλου (Βαρμάτης 1983, Μπαμπινιώτης 1998, Σταματάκος 1971). Η ΕΝΝΟΙΑ « ΕΝΤΑΞΗ» Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό ενσωμάτωση ΑΜΕΑ= ένταξη ατόμων σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ( ταυτολογία όρων). Ψυχολογία της Προσωπικότητας Το άτομο ως ενταγμένη προσωπικότητα αποτελεί μια συνανήκουσα οντότητα που αναπτύσσεται στο περιβάλλον και μαζί με αυτό. Ψυχολογία της Ανάπτυξης Η ένταξη αποτελεί βασικό παράγοντα της αναπτυξιακής διαδικασίας καθώς μεμονωμένες ικανότητες συγκλίνουν σε μια οργανικά οργανωμένη ολότητα. Κοινωνιολογία του 19ου αι. Μέσω της ένταξης επιτυγχάνεται η κοινωνικοποίηση των μεμονωμένων ατόμων αλλά και η κατάταξη των ομάδων ή των επιμέρους συστημάτων σε υψηλότερης τάξης κοινωνικούς σχηματισμούς. Η ΕΝΝΟΙΑ « ΕΝΤΑΞΗ» n Σύμφωνα με τη Ζώνιου-Σιδέρη «σκοπός της ένταξης είναι ο κάθε άνθρωπος να αναγνωρίζεται και να μαθαίνει σαν ένα ολοκληρωμένο άτομο, έτσι ώστε να συμμετέχει ισότιμα σε όλους τους τομείς της κοινωνίας μας» (1996, σελ.123) Προτιμάται ο όρος ένταξη ΓΙΑΤΙ n Περιγράφει την κουλτούρα της συμβίωσης και της συνεργασίας αναπήρων και μη αναπήρων n Είναι το μέσο – διαδικασία κατά την οποία τα παιδιά και οι έφηβοι με ή δίχως Ε. Α. θα δομήσουν έναν καινούριο πολιτισμό n Προϋποθέτει το σκόπιμο «ο ένας μαζί με τον άλλο» και όχι το τυχαίο «ο ένας με τον άλλο». Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Οι ειδικοί σε όλο τον κόσμο προτείνουν την κατάργηση των ειδικών σχολείων και την ίδρυση ενός περιεκτικού ενταξιακά δομημένου σχολικού πλαισίου. «Ένα σχολείο για όλα τα παιδιά της γειτονιάς, όπου θα γίνεται αποδεκτός κάθε μαθητής ανεξάρτητα της κατάστασης του χωρίς να τίθενται κριτήρια» (Barton 2000, Serbrock 2000, Tilston 2000). Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η ένταξη των ΑΜΕΑ είναι κοινωνική υποχρέωση n Απαιτεί από κάθε πολίτη την ενεργητική του συμμετοχή στις αντίστοιχες διαδικασίες. n Η αναγνώριση της ένταξης ως κοινωνικοπολιτιστικού ζητήματος θα επιφέρει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στους κοινωνικούς θεσμούς και στο σχολικό σύστημα. Η ένταξη νοείται ως αυτονόητη κατάσταση και όχι απλά ως καθήκον n Η διάκριση ανάμεσα στα ΑΜΕΑ και στα υγιή άτομα είναι πλασματική. Η αναπηρία αποτελεί έκφραση του ανθρώπινου είναι και της ποικιλομορφίας του. n Κάθε επιφύλαξη σχετικά με την ένταξη τραυματίζει το βασικό υπαρξιακό δικαίωμα του ανθρώπου για συνύπαρξη. Η ένταξη νοείται ως αξιακό σύστημα n Επιτρέπει την αυτοβελτίωση κάθε συμμετέχοντος στην ενταξιακή διαδικασία. n Συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής n Η κατανόηση της ένταξης ως συνόλου αρχών και αξιών ενισχύει τη μετάβαση από την τυπική ή συγκυριακή ένταξη στο «Σχολείο για όλους». ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ n Μέχρι το 13ο αι. η αγωγή των αναπήρων είχε τη μορφή ελεημοσύνης. n Το 16ο αι. ο Comenius υποστηρίζει την εκπ/ση ατόμων με Ν.Κ. «Ο άνθρωπος αν θέλει να είναι άνθρωπος πρέπει να μορφωθεί. Αυτό ισχύει και για τους καθυστερημένους». n Στα μέσα του 18ου αι. η Θεραπευτική Παιδαγωγική υποστηρίζει την ισότητα των ατόμων με αναπηρία. « Οι αδύναμοι και άρρωστοι πρέπει να προσέχονται εξίσου με τους καλούς μαθητές. n Ο Itard υποστηρίζει ότι ένα άτομο με χαμηλό ΔΝ μπορεί να βελτιωθεί εφαρμόζοντας το κατάλληλο εκπαιδευτικό σύστημα. n Ο Pestallozzi χρησιμοποίησε τον όρο Νοητική Καθυστέρηση αντί του βλάκας και ηλίθιος. n Το 18ο αι ο φιλόσοφος Hoffbauer στο έργο του «Η αισθητική του άσχημου» αναφέρει: Οι ανώμαλοι και παραμορφωμένοι ανήκουν στο αρνητικό ωραίο ως συμπλήρωμα του θετικού ωραίου που και τα δυο μαζί συνθέτουν το όλο». ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ n Στην Ελλάδα ο Όμηρος ξεχωρίζει μορφές μειονεκτικότητας κούφος = ανίκανος, νήπιος= κουτός, αεσίφρων= νοητικά καθυστερημένος, νηπύτιος= τρελός n Στην κλασική εποχή ο Δημόκριτος απαιτεί αγωγή για όλους. n Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» συνιστά ίδια αγωγή για όλους και θέτει ως βάση της εκπαίδευσης την ατομικότητα. n Ο Αριστοτέλης προτείνει κοινό σχολείο για όλα τα παιδιά n Ο Θεόφραστος δείχνει ενδιαφέρον για την αγωγή των Ν.Κ. n Στο Βυζάντιο επικρατεί η τάση για φιλανθρωπία. n 1821-1900 Οθωνική περίοδο οργανώνονται υγειονομικές υπηρεσίες. Η ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΟ 1900 n 1906 «Οίκος Τυφλών» από την Καλλιθέα Φιλανθρωπική Εταιρεία. Στεγάζεται στο σπίτι της Ειρήνης Λασκαρίδου. Εφαρμόζεται το σύστημα Braille n 1946 «Φάρος Τυφλών Καλλιθέας» n 1948 « Σχολή Τυφλών Βορείου Ελλάδος» Θεσ/νίκη n 1949 « Αγροτική και Τεχνική Σχολή Τυφλών» n 1950 Εξαθέσιο Ειδικό Σχολείο στο ΚΕΑΤ Καλλιθέας για τυφλά και μερικώς βλέποντα παιδιά. n 1923 από το Αμερικάνικο Ίδρυμα Περίθαλψης Παιδιών «Εγγύς Ανατολή» το πρώτο Ειδικό Σχολείο για 10 κωφάλαλα παιδιά. n 1932 «Ο Εθνικός Οίκος Κωφαλάλων» στη Σύρο για κωφά αγόρια και κορίτσια 7 – 15 ετών. n 1937 «Εθνικό Ίδρυμα Προστασίας Κωφαλάλων» ( μέθοδοι διδ/λιας προφορική, χειλεανάγνωση, ακουστική) Η ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΟ 1900 n 1937 «Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών» Καισαριανή. Ρόζα Ιμβριώτη. n n n n n n Ορόσημο. Αρχή της θεσμοθετημένης Ειδικής Αγωγής Ο Καλατζής το αναφέρει ως πρότυπο γιατί ενσωμάτωσε τις σύγχρονες για την εποχή τάσεις των Dewey, Kernschensteiner, Decroly, Monyessori. 1937 το Αμερικάνικο Ίδρυμα Περίθαλψης Παιδιών «Εγγύς Ανατολή» ιδρύει την ΕΛΕΠΑΑΠ στην Αθήνα για παιδιά με σωματικές αναπηρίες από τη γέννηση ως το 16ο έτος. 1950 Μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Η αγωγή των αναπήρων παιδιών ασκείται σε ιδρύματα. 1953 ιδρύεται από νέους επιστήμονες πολιτικά κυνηγημένους Ο 1ος Ιατροπαιδαγωγικός Συμβουλευτικός Σταθμός και η Εταιρεία Ψυχικής Υγείας και Νευροψυχιατρικής 1962 «Στουπάθειο» για ασκήσιμα Ν.Κ. παιδιά με Δ/ντή τον Κώστα Καλατζή 1961 «Ψυχολογικό Κέντρο Βορείου Ελλάδος» 1971 «Σικιαρίδειον Ίδρυμα Απροσαρμόστων Παίδων» ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ n Ν. 905/1951 κυβέρνηση Πλαστήρα ( εκπαίδευση τυφλών, επιδοματική πολιτική, σύσταση Επιτροπής Παιδείας με σκοπό τη μελέτη των συναφών προς αυτή θεμάτων). Η Ε.Π. ένα χρόνο μετά επισημαίνει καθυστερήσεις στην εκπαιδευτική μέριμνα των σωματικώς αναπήρων και διανοητικώς υστερούντων παιδιών, ελλείψεις σε προσωπικό και χρηματοδότηση. n Υ.Α. 1/8/1969 ΦΕΚ 490Β Ίδρυση Γραφείου Ειδικής Αγωγής Τα πρώτα μέτρα: α) Σεμινάρια Θεραπευτικής Παιδαγωγικής στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαι΄δευσης.β)Ίδρυση Ειδικών Σχολείων στις έδρες των Παιδαγωγικών Ακαδημιών γ) Εκπόνηση Αναλυτικών Πρ/των για Ειδικά Σχολεία. δ) Εισαγωγή μαθήματος «Αγωγή των Νοητικώς Καθυστερημένων» στα διδακτικά αντικείμενα των ακαδημιών. ε) Σύσταση επιτροπής για τη μελέτη και σύνταξη έκθεσης γύρω από την Ειδική Αγωγή. n Ν. 227/1975 συγκρότηση Επιτροπής Μελέτης και Προγραμματισμού Ειδικής Αγωγής στο ΥΠΕΠΘ. Μέτρα : α) Επέκταση της ειδικής μετεκπαίδευσης από μονοετή σε διετή. β) αναβάθμιση του Γραφείου Ειδικής Αγωγής σε Τμήμα Ειδικής Αγωγής. γ) Εισάγεται ο θεσμός του Ειδικού Επιθεωρητή. ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ n n n n n n n n n n n n n Ν. 1143/1981 «Περί ειδικής αγωγής, ειδικής επαγγελματικής εκπ/σης, απασχόλησης και κοινωνικής μέριμνας των αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού κ.α.δ.» Οριοθετεί τον όρο αποκλίνοντα άτομα Ορίζει την Ειδική Εκπ/ση σε 3 επίπεδα( προσχολική- δημοτική- μέση) Προβλέπει ειδικές σχολικές δομές. (ειδικά σχολεία, ειδικές τάξεις) Ορίζει την υποχρεωτική φοίτηση των ατόμων ηλικίας 6 – 17 ετών. Η Ευθύνη μεταβιβάζεται στο ΥΠΕΠΘ. Προβλέπει Συντονιστικά και Γνωμοδοτικά Συμβούλια Ειδ. Αγωγής Συνιστά κατά κλάδους θέσεις εκπ/κου και λοιπού προσωπικού και θέσεις νέων κλάδων. Προσδιορίζει τις δυνατότητες εκπ/σης επιμόρφωσης προσωπικού. Θέτει σε εφαρμογή παλαιότερους νόμους για την επαγγ. καταρτιση Προβλέπει τη σύσταση τεσσάρων θέσεων Ειδικών Επιθεωρητών. ΣΗΜΕΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ Η Ειδική Αγωγή εντελώς αποκομμένη από τη Γενική Εκπ/ση. Ο Ν. συνιστούσε «προφύλαξη των κανονικών παιδιών από τις παρενοχλήσεις των αναπήρων και κοινωνικό εφησυχασμό». Περιθωριοποίηση των αναπήρων διαχωρίζοντας τα ελληνόπουλα σε κατηγορίες που έχουν αντίστοιχα των δυνατοτήτων τους δικαιώματα. ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ n Ν. 1566/ 1985 «Δομή και Λειτουργία Α/θμιας και Β/θμιας Εκπ/σης». Αποτελεί καινοτομία. Για πρώτη φορά η ενσωμάτωση στην Ελλάδα εντάσσεται στο γενικότερο εκπαιδευτικό νομοθετικό πλαίσιο. Αλλαγή της επικρατούσας αντίληψης για τον παραγκωνισμό και την περιθωριοποίηση των αναπήρων. n ΣΗΜΕΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ n Δεν είναι παρά μια μεταγλωτισμένη μορφή των διατάξεων του Ν. 1143/1981 n Τα περισσότερα άρθρα του παραπάνω νόμου απαιτούσαν για την ισχύ τους Προεδρικά διατάγματα τα οποία δεν εξεδόθηκαν. n Τα σχέδια προεδρικών διαταγμάτων που δόθηκαν στη δημοσιότητα περιέχουν ελάχιστες αναφορές για την Ειδική Αγωγή. n Ο υπεύθυνος του ΥΠΕΠΘ Στ. Νικόδημος επισημαίνει τη μη ύπαρξη Τμήματος Ειδικής Αγωγής στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. n Στον προαναφερθέντα Ν. Η ιδιαιτερότητα της Ειδικής Αγωγής καθορίζεται βάσει των ατομικών δυνατοτήτων και όχι βάσει των τυπικών ή ειδικών μεθόδων θεραπειών και προωθήσεων. ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Ν. 2817/2000 «Εκπ/ση Ατόμων με Ειδικές Εκπ/κες Ανάγκες». n Ο Ν. επικεντρώνεται στις κοινές εκπ/κες ανάγκες των ατόμων με ειδικές ανάγκες και όχι στις αιτίες των ειδικών αναγκών. n Θεσμοθετείται η λειτουργία των Τμημάτων Ένταξης στα γενικά Σχολεία. n Επαναβεβαιώνεται η παροχή δωρεάν ειδικής εκπ/σης. n Καθορίζεται ο τύπος των αυτοτελών σχολείων ειδικής αγωγής για μαθητές με σοβαρές δυσκολίες. n Αναγνωρίζεται το ΥΠΕΠΘ ως αποκλειστικός φορέας για την ειδική αγωγή των ΑΜΕΕΑ. n Ιδρύεται Τμήμα Ειδικής Αγωγής στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με έργο α) την επιστημονική έρευνα, μελέτη και τεκμηρίωση όλων των θεμάτων της ειδικής αγωγής την υποβολή προτάσεων για το σχεδιασμό και την εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής στην ειδική αγωγή β) το σχεδιασμό και την υποστήριξη ανάπτυξης προγραμμάτων επιμόρφωσης του προσωπικού της ειδικής αγωγής γ) την ανάπτυξη ωρολογίων και αναλυτικών προγραμμάτων, και την εκπόνηση διδακτικού και λοιπού υποστηρικτικού υλικού για την εκπ/ση των ΑΜΕΕΑ δ) την επιστημονική υποστήριξη του έργου των σχολικών συμβούλων ειδικής αγωγής και των προγραμμάτων σχολικής ενσωμάτωσης ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Ν. 2817/2000 n Λειτουργία ΚΔΑΥ στην έδρα κάθε νομού. n Επιμήκυνση του χρόνου φοίτησης των ΑΜΕΕΑ στις σχολικές δομές και κατάρτιση εξατομικευμένων προγραμμάτων για τα άτομα αυτά. n Ιδρύονται τα ΕΕΕΕΚ και τα ΤΕΕ Ειδικής Αγωγής που αποσκοπούν στην επαγγελματική κατάρτιση των εφήβων με ειδικές ανάγκες. n Χρήση νέων τεχνολογιών στα πλαίσια της εκπ/σης των ΑΜΕΕΑ n Θεσμός του περιοδεύοντος ειδικού εκπ/κου n Σύσταση θέσεων νέων ειδικοτήτων στην ειδική εκπ/ση όπως για παράδειγμα εκπαιδευτές κινητικότητας για τυφλά άτομα, διερμηνείς νοηματικής γλώσσας, σύμβουλοι επαγγελματικού προσανατολισμού, μουσικοθεραπευτές κ.α. n Αναγνωρίζεται η νοηματική γλώσσα ως επίσημη γλώσσα για τα κωφά άτομα ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Ν. 2817/2000 n n n n n n ΣΗΜΕΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ Παρά τις σύγχρονες αντιλήψεις επικρίνεται ότι δεν παύει να αναπτύσσει ένα πλήρες ειδικό εκπ/κο σύστημα παράλληλα με το κοινό. Δε δρα αποκεντρωτικά, δηλαδή να αναθέτει περισσότερες αρμοδιότητες στις σχολικές δομές. Αναθέτει πλήθος αρμοδιοτήτων στο Τμήμα Ειδικής Αγωγής του Π.Ι. χωρίς να του παρέχει τις ανάλογες διοικητικές, οργανωτικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες για να μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα οι αποφάσεις του. Δεν αξιοποιεί τις δυνατότητες των συλλόγων γονέων και των υπόλοιπων κοινωνικών εταίρων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Προσεγγίζει αποσπασματικά την ένταξη των ΑΜΕΕΑ χωρίς να προβλέπει μέτρα ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής και της άρσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Μετονομάζει τις ήδη λειτουργούσες Ειδικές Τάξεις σε Τμήματα Ένταξης χωρίς να προβλέπει τα κατάλληλα μέτρα υποστήριξης τους, ώστε αυτά να αποτελέσουν πραγματικούς τόπους κοινής δράσης και κατάκτησης της μάθησης παιδιών με και δίχως ειδικές ανάγκες. ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ n Ν. 3699/2008 Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών διερευνώνται από τα ΚΕΔΔΥ Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης Διάγνωσης και Υποστήριξης (πρώην ΚΔΑΥ), τις ειδικές διαγνωστικές επιτροπές ΕΔΕΑ, που λειτουργούν στις ΣΜΕΑΕ Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης και τα αναγνωρισμένα από το Υπουργείο Παιδείας ΙΠΔ. Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα n Γίνεται σύσταση νέων κλάδων εκπαιδευτικών ΕΑΕ και ειδικού εκπαιδευτικού προσωπικού n Ο Ν εστιάζει στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών και προβλέπει προγράμματα πρώιμης παρέμβασης, παράλληλης στήριξης, εξατομικευμένης υποστήριξης, προγράμματα διευρυμένου ωραρίου και νέες σχολικές δομές που εστιάζουν στην επαγγελματική κατάρτιση των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες n Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ n «το σύνολο των διαπαιδαγωγικών και μορφωτικών θεωρήσεων και πρακτικών, οι οποίες αποσκοπούν στο σεβασμό και την αναγνώριση του δικαιώματος της ετερότητας, στην άρση προκαταλήψεων και στερεοτύπων απέναντι στο διαφορετικό και στην παροχή ευκαιριών και δυνατοτήτων σε όλους τους πολίτες για ισότιμη και ισάξια συμμετοχή τους στο πολιτικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό γίγνεσθαι» (Σούλης, 2002, σελ. 47) ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ n Η αναγνώριση της αξίας κάθε ανθρώπου ανεξάρτητα της n n n n n n n n n φυσικής, ψυχικής ή διανοητικής του ικανότητας. Η αποδοχή της διαφορετικότητας Η κατανόηση και ο σεβασμός των πολιτισμικών διαφορών. Η επικράτηση της κοινωνικής ισότητας. Η δημοκρατική συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Η ανάπτυξη πνεύματος αλληλεγγύης. Η μέριμνα για τον συμπολίτη. Η ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης. Η συνειδητοποίηση των ευθυνών του κάθε ατόμου απέναντι στον εαυτό του, στους άλλους και στο περιβάλλον. Η καλλιέργεια ενός ανοικτού πνεύματος απέναντι στην αλλαγή. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΜΕΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ n 1948 «Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» n 1990 «Παγκόσμια Διάσκεψη για την Εκπ/ση για όλους» n 1993 «Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών» n 1994 «Διακήρυξη της Σαλαμάγκα» n 1980 το Συμβούλιο της Ευρωπαικής Ένωσης υιοθετεί το πρόγραμμα HELIOS (Handicapped people in Europe Living Independently in an Open Society). Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΙΣ Η.Π.Α. n Η.Π.Α. Ν. 94/142 Τα ανάπηρα παιδιά πρέπει να εκπαιδεύονται σε κανονικές τάξεις. Επικρατεί το συντηρητικό κατηγορικό μοντέλο Σύμφωνα με στοιχεία του Τμήματος εκπ/σης των ΗΠΑ (1999) Το 68% των αναπήρων παιδιών φοιτούν στις κανονικές τάξεις ενώ το 25% σε Ειδικές Τάξεις που συστεγάζονται με τις κανονικές. Στις Η.Π.Α. δίνεται έμφαση στο ρόλο του δασκάλου του κανονικού σχολείου με επιπλέον εκπαίδευση έτσι ώστε να μπορέσει να εκπαιδεύσει το ειδικό παιδί στην κανονική τάξη. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ n Η κανονική και ειδική εκπ/ση διοικούνται και χρηματοδοτούνται από διαφορετικά κέντρα εξουσίας. Ένα άλλο εμπόδιο είναι η κατηγοριοποίηση των ατόμων που δέχονται ειδική εκπαίδευση, η οποία οδηγεί σε ετικετοποίηση και στιγματισμό. Δεν υπάρχει επίσης ιδιαίτερη συνεργασία ανάμεσα στη ειδική και τη γενική εκπαίδευση. Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ Ο Καναδάς στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 υιοθέτησε το μοντέλο των Η.Π.Α. το οποίο κρίθηκε ακατάλληλο γιατί δεν ανταποκρινόταν στις κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες των παιδιών Από τη δεκαετία του ΄90 κάθε πολιτεία έχει κάνει τη δική της νομοθεσία και τις δικές της ρυθμίσεις προκειμένου να προχωρήσει στην κατεύθυνση της πλήρους ενσωμάτωσης. Παρά την έλλειψη πόρων σε κυβερνητικό επίπεδο δίνεται έμφαση στα δικαιώματα των μειονοτήτων και των ατομικών ελευθεριών που ενισχύουν την ειδική αγωγή και παρέχουν δυνατότητες για ένταξη σε όλα τα ΑΜΕΑ. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ n 1ο Κατηγορικό – Παραδοσιακό μοντέλο (Αμερική). Η εκπαίδευση και η ένταξη εξαρτώνται από το είδος των προβλημάτων των παιδιών. n 2ο Μοντέλο Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (Ουαλία Ιρλανδία). Τα παιδιά εντάσσονται στην ειδική αγωγή με κριτήριο τις παιδαγωγικές τους ανάγκες και όχι το είδος του προβλήματός τους. n 3ο Μοντέλο Εξωτερικής στήριξης (Βέλγιο - Ελβετία). Τα παιδιά δέχονται ειδική βοήθεια έξω από το σχολείο για να μπορέσουν να ενταχθούν όσο το δυνατόν πιο ισότιμα σε ενταξιακά σχολικά πλαίσια. n 4ο Μοντέλο Ενσωμάτωσης για όλους (Ιταλία Σκανδιναβικές χώρες). Απαιτεί ριζικές αλλαγές στο «κανονικό» εκπαιδευτικό σύστημα ώστε να μπορεί να δέχεται κάθε μαθητή ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες του. ΙΤΑΛΙΑ n 1977. Παραμερίστηκε το μοντέλο κατηγοριοποίησης n Οι γονείς των παιδιών με Ε.Ε.Α. ανάγκες υποχρεώθηκαν n n n n n να τα στείλουν στο σχολείο της γειτονιάς τους σε τάξη ανάλογη με τη χρονολογική τους ηλικία ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα των προβλημάτων. Μέγιστος αριθμός μαθητών ανά τάξη 20, με 2 το πολύ μαθητές με ειδικές ανάγκες. Οι εκπαιδευτικοί υποστηρίζονται από κοινωνικές, ψυχολογικές και παιδαγωγικές υπηρεσίες. Τα αναλυτικά προγράμματα διαμορφώνονται από τους ίδιους τους δασκάλους καθώς και η εξατομικευμένη ή ομαδική διδασκαλία. Ν. 270/1982 Θεσπίζεται ο υποστηρικτικός δάσκαλος από τη βαθμίδα του νηπιαγωγείου μέχρι το λύκειο. Οργανώνονται διεπιστημονικές ομάδες αξιολόγησης και Τοπικές Υπηρεσίες Υγείας. Αποτέλεσμα το 99% των ΑΜΕΑ να φοιτούν στην κανονική εκπαίδευση ΙΤΑΛΙΑ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ n n n n n n n n n Υψηλό κόστος υλοποίησης. Ακατάλληλες υποδομές. Ανεπαρκής συντονισμός υποστήριξης από περιοχή σε περιοχή η οποία εξαρτάται από το πολιτικό κλίμα και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες Οι εκπαιδευτικοί δεν απορρίπτουν το παιδί με ειδικές ανάγκες ανακουφίζονται όμως όταν το αναλαμβάνει ο υποστηρικτικός δάσκαλος. Οι εκπαιδευτικοί διαπιστώθηκε ότι δεν ήταν αρκετά εκπαιδευμένοι να υλοποιήσουν την ένταξη. Δημιουργήθηκαν προβλήματα συνεργασίας υποστηρικτικού δασκάλου και δασκάλου της τάξης. Υπήρξαν αντιδράσεις από τους γονείς των υπόλοιπων παιδιών. Αυξήθηκαν τα ιδιωτικά σχολεία ειδικής εκπαίδευσης. Δεν υπήρχε συστηματική κεντρική αξιολόγηση του συστήματος ενσωμάτωσης και επίσημα στοιχεία για το βαθμό της επιτυχίας της ( Meijer, Pijl & Hegarty, 1994). ΒΡΕΤΑΝΙΑ n Από το 1944 επικράτησε το ιατρικό μοντέλο n 1970 Η τοπική αυτοδιοίκηση καθίσταται υπεύθυνη για n n n n n την εκπαίδευση όλων των παιδιών ανεξάρτητα από τη φύση και το βαθμό της αναπηρίας. 1977 Συγκροτείται η Committee of Enquiry ( Warnock) ακολουθεί έκθεση και προτάσεις που σηματοδοτούν ριζοσπαστικές αλλαγές. Στη Βρετανία μόνο το 16% των παιδιών έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και από αυτά μόνο το 3% δέχεται ειδική εκπαίδευση στο κανονικό σχολείο ή σε ειδικές τάξεις. Τα υπόλοιπα παρακολουθούν κανονικές τάξεις. Η ενσωμάτωση έχει πετύχει σε μεγάλο βαθμό γιατί παίζουν σημαντικό ρόλο οι υπηρεσίες υποστήριξης που παρέχονται από την τοπική αυτοδιοίκηση, οι υπηρεσίες υγείας και οι οργανώσεις εθελοντών. Παρέχεται συμβουλευτική και υποστήριξη με τη μορφή απευθείας βοήθειας στους δασκάλους. Υπάρχει αξιολόγηση και πρώιμη παρέμβαση. ΒΡΕΤΑΝΙΑ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ n n n n n Απαιτείται πολυδύναμο σχολικό περιβάλλον. Απαιτείται επανακατανομή των πόρων. Μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινωνίας και αίσθηση ομαδικής ευθύνης για όλα τα παιδιά. Όταν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δεν προσαρμόζονται στα κανονικά σχολικά προγράμματα. Εντάσσονται σε ομάδες χαμηλών ικανοτήτων ή προγράμματα χειρωνακτικής κατεύθυνσης Υπάρχει χάσμα εξαιτίας των διαφορών σε τοπικό επίπεδο. ΓΑΛΛΙΑ n Παρόλο που υπήρχε παράδοση στην ειδική αγωγή …. n 1905 Binet τεστ νοημοσύνης n 1909 Δημιουργία ειδικών τάξεων n 1970 «Κίνηση της ενσωμάτωσης ή το δικαίωμα στη διαφορά» Υποχρεωτική εκπ/ση για όλα τα παιδιά n Επικρατεί το ιατρικό μοντέλο n 68,8% ΑΜΕΑ εκπαιδεύονται σε σχολεία του Υπουργείου Παιδείας, 31,2% σε σχολεία του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας και ένας σημαντικός αριθμός ζουν σε ιδρύματα. n Η ένταξη στη Γαλλία βρίσκεται σε αρχικά στάδια. ΟΛΛΑΝΔΙΑ n Από το 1901 αυστηρή κατηγοριοποίηση 5 τύποι ειδικών σχολείων n 1984 11.500 παιδιά αφήνουν τα ειδικά σχολεία και ενσωματώνονται στην κανονική εκπαίδευση. nΗ ενσωμάτωση προωθείται μέσω της εκπαίδευσης εκπαιδευτικών. n Παρόλα αυτά η ενσωμάτωση παραμένει στο επίπεδο της διοικητικής ένταξης ΕΛΒΕΤΙΑ n Το σύστημα ειδικής αγωγής οργανωμένο στα 26 καντόνια που την απαρτίζουν. Ο συντονισμός γίνεται από μια επιτροπή στην οποία συμμετέχουν οι Δ/ντές της δημόσιας εκπ/σης. n Αναπτύσσονται διαρκώς υπηρεσίες εξωσχολικής βοήθειας – ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. n Οι Ελβετοί εκπαιδευτικοί τόσο στις βασικές τους σπουδές όσο και σε προγράμματα διαρκούς επιμόρφωσης εκπαιδεύονται για να αντιμετωπίσουν τις ειδικές ανάγκες των παιδιών στο κανονικό σχολείο. n Δίνεται έμφαση στην πρώιμη παρέμβαση. ΒΕΛΓΙΟ n 1970 Διάκριση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών σε τρεις ομάδες. n Παιδιά που μπορούν να ανταποκριθούν στην κανονική διδασκαλία. n Παιδιά με προβλήματα όρασης και ακοής εκπαιδεύονται σε ειδικά ιδρύματα. n Παιδιά με σοβαρές νοητικές και σωματικές αναπηρίες μένουν εκτός εκπαίδευσης. n Περιορισμός των ειδικών τάξεων και δημιουργία αυτόνομων ειδικών σχολείων που ελάχιστα συνδέονται με το κανονικό. ΣΚΑΝΔΙΔΑΒΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ (ΔΑΝΙΑ, ΝΟΡΒΗΓΙΑ, ΣΟΥΗΔΙΑ, ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ) n Τα ΑΜΕΑ αντιμετωπίζονται με υποδειγματικό τρόπο. n Η ειδική αγωγή αποτελεί ενιαίο σύνολο με την n n n n n υποχρεωτική εκπαίδευση. Οι πόροι είναι κοινοί και τα σχολεία είναι κοινά. Αναπτυγμένο ιατρικό σύστημα που δίνει τη δυνατότητα της πρώιμης διάγνωσης και παρέμβασης. Σήμερα υπάρχουν ελάχιστα ειδικά σχολεία για τυφλά και κωφά παιδιά που παρουσιάζουν ταυτόχρονα και άλλες σοβαρές διαταραχές. Τα αναλυτικά προγράμματα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης δίνουν έμφαση στην ολιστική προσέγγιση του μαθητή με ειδικές ανάγκες και στην υποχρέωση του σχολείου να αναπτύξει τις κατάλληλες μεθόδους για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις ανάγκες του. Υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό εμψυχωτές εκτός σχολείου και οι γονείς έχουν ενεργή εμπλοκή. ΣΟΥΗΔΙΑ n Εφαρμόζονται 2 τύποι ενσωμάτωσης α) η πλήρης ενσωμάτωση στην κανονική τάξη, β) η ειδική τάξη- ομάδα στο κανονικό σχολείο. n Οι «δύσκολοι» μαθητές παραπέμπονται σε εξωτερικές υπηρεσίες στήριξης. n Η επιτυχία της ένταξης οφείλεται στην αποδοχή της διαφοράς από την κοινωνία. ΔΑΝΙΑ n Πλήρης ενσωμάτωση με υποβοήθηση ενός επιπλέον δασκάλου. n Ενσωμάτωση με υποβοήθηση ειδικού δασκάλου. n Ειδική ομάδα που δέχεται επιμέρους εκπαίδευση στο κανονικό ή n n n n n n n ειδικό σχολείο. Κλινική ειδικής αγωγής στο κανονικό σχολείο. Ειδική τάξη στο σχολείο της εκπαιδευτικής περιφέρειας που ανήκει το παιδί Ειδική τάξη σε σχολείο εκτός της εκπαιδευτικής περιφέρειας που ανήκει το παιδί Ειδικό τμήμα που λειτουργεί σε συνεργασία με το ειδικό σχολείο (δίδυμα σχολεία) Ειδικά σχολεία, οικοτροφεία, ιδρύματα. Οι γονείς δέχονται εξειδικευμένη εκπαίδευση και καθοδήγηση. Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν εκπαιδευτικό πλαίσιο Η ειδική εκπ/ση στη Δανία είναι πρωτοποριακή και αυτό αποδίδεται στην κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική ομοιογένεια και στην οργάνωση του σχολείου που είναι χαλαρό και απελευθερώνει τους μαθητές από την πίεση της απόδοσης (Blake 1984) ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ – ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟI ü Σε όλες τις χώρες η ενσωμάτωση επικεντρώθηκε στις οργανωτικές και διοικητικές δομές και όχι στη διαδικασία ελαχιστοποίησης των διαφορών και μεγιστοποίησης της αλληλεπίδρασης. ü Υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής οι οποίες οφείλονται σε ποικίλους παράγοντες. Κοινή διαπίστωση: απαιτούνται βαθιές αλλαγές n Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών n Υλικοτεχνική Υποδομή n Στα αναλυτικά προγράμματα n Στον τρόπο λειτουργίας των Τμημ. ένταξης ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΑΠΟΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ n n n n Η πολιτεία αντιμετωπίζει την ένταξη αποσπασματικά και όχι στα πλαίσια ενός γενικότερου μετασχηματισμού. Οι συμπεριφορές αυτών που εντάσσουν απέναντι στους εντασσόμενους αποτυπώνουν την ιδεολογία του ισχυρού απέναντι στον ανίσχυρο. Σε ένα αυστηρά ανταγωνιστικό σύστημα που αξιολογείται με βάση οικονομικά κριτήρια και τις απαιτήσεις της αγοράς η ένταξη καταλήγει να είναι πράξη φιλανθρωπίας του φυσιολογικού απέναντι στο μη φυσιολογικό. Δεν έχουν μέχρι στιγμής απαντηθεί ερωτήματα σχετικά με τα αναλυτικά πρ/ματα, τις διδακτικές μεθόδους,τα χαρακτηριστικά του παιδαγωγού της ένταξης ,τις οργανωτικές και διαρθρωτικές αλλαγές που επιβάλλεται να γίνουν στο εκπ/κό σύστημα, την αξιοποίηση των συλλογικών οργάνων του αναπηρικού και γονεικού κινήματος, την ευαισθητοποίηση των κοινωνικών εταίρων ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ n Υιοθέτηση στρατηγικών που να προωθούν την επικοινωνία και τη συμμετοχή. n Υιοθέτηση θετικής στάσης για την ένταξη από την πλευρά των εκπαιδευτικών. n Απαραίτητη η συναίνεση της εκπαιδευτικής κοινότητας και η ενδυνάμωση της n n n n n n n οργανωτικής δομής της κάθε σχολικής μονάδας καθώς και η ουσιαστική συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων, εκπαιδευτικών, μαθητών γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Να διασφαλιστεί η ατομική συνεισφορά κάθε εμπλεκομένου και να εξασφαλιστεί η θεσμική υποστήριξη της από τους γονείς, τις συμβουλευτικές ψυχολογικές υπηρεσίες το εκπαιδευτικό προσωπικό. Να αναπτυχθούν περαιτέρω οι αρχές της ουμανιστικής συμβίωσης Η κατανόηση της φιλοσοφίας των αρχών και των στόχων της ένταξης συμβάλλει στην ανάπτυξη δομών συνεργασίας και συμπληρωματικότητας. Το φαινόμενο της ένταξης εξαιτίας της πολυπλοκότητας του επιβάλλει τη διεπιστημονική συνεργασία . Συνεργασία των άμεσα ενδιαφερομένων με τους υπόλοιπους κοινωνικούς εταίρους ( ομάδες εθελοντών επιστημονικές εταιρείες, ιδρύματα αυτοβοήθειας και σύλλογοι γονέων) Η συμβολή της δημόσιας διοίκησης η οποία πρέπει να διαθέτει εξειδικευμένους συμβούλους και κατάλληλα επιστημονικά όργανα Ένα πιο αυτόνομο σχολείο O ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ n Προγράμματα συμπληρωματικής εκπαίδευσης n Επαφές με διάφορους φορείς και ειδικούς. n Συνεργασία με ΚΔΑΥ, ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες, σχολικούς συμβούλους n Ο ειδικός παιδαγωγός οφείλει να λειτουργεί ως εξισορροποιητικός παράγοντας για την αποφυγή συγκρούσεων. ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η διερεύνηση των απόψεων κανονικών τάξεων για: των δασκάλων n Την ένταξη και τον τρόπο υλοποίησής της στο σημερινό δημοτικό σχολείο. n Τους παράγοντες που πιστεύουν ενδυναμώνουν ή την περιορίζουν. ότι την n Τις παρεμβάσεις ή μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες. n Τον ρόλο του εκπαιδευτικού. ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑ 10 ( 7 άνδρες, 3 γυναίκες) δάσκαλοι/ες κανονικών τάξεων ενός 12θ σχολείου με τμήμα ένταξης. ΣΠΟΥΔΕΣ Π.Τ.Δ.Ε Π.Α. Π.Α. & Εξομοίωση Π.Α. & Δεύτερο πτυχίο ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Ημι-δομημένη συνέντευξη ΕΤΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ 3 2 4 1 0 – 10 10 – 20 21 – 30 2 6 2 ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ – ΑΞΟΝΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ n «Ένα σχολείο για όλα τα παιδιά». Ποια είναι η άποψή σου γι’ αυτό και πώς μπορεί να υλοποιηθεί στο σημερινό ελληνικό σχολείο; n Ποιες είναι οι δυνατότητες και ποιοι οι περιορισμοί εφαρμογής της ένταξης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στις συνηθισμένες τάξεις σήμερα; n Σε ποιες απαραίτητες μεταρρυθμίσεις πρέπει να προβεί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα για να γίνει πράξη η ένταξη; n Σε ποιους τομείς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προετοιμαστούν για να μπορούν να υλοποιήσουν προγράμματα ένταξης; ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ «Ένα σχολείο για όλα τα παιδιά». Ποια είναι η άποψή σου γι’ αυτό και πώς μπορεί να υλοποιηθεί στο σημερινό ελληνικό σχολείο; n ΠΛΗΡΗΣ ΕΝΤΑΞΗ: Κανείς n ΜΕΡΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ: 6 «είμαι θετικός αλλά όχι για τα παιδιά με πολλές βαριές Ε.Α.» «υπάρχουν παιδιά που μπορούν να ενταχθούν ενταχθούν… ….» «είναι δύσκολο να γίνει γίνει… …όχι μόνο ένα ΤΕ αλλά περισσότερα» n ΑΔΥΝΑΤΗ ΕΝΤΑΞΗ: 4 «δεν ωφελούνται, δημιουργούν προβλήματα» «ανισότητα κουβαλάει κάθε παιδί από τη γέννησή του» «η τάξη είναι σκληρή μ’ αυτά τα παιδιά παιδιά… …δεν μπορούν να αναπτυχθούν όπως πρέπει» ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ποιες είναι οι δυνατότητες και ποιοι οι περιορισμοί εφαρμογής της ένταξης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στις συνηθισμένες τάξεις σήμερα; ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΠΟΙΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ: 4 n Επιμόρφωση εκπαιδευτικών «να εκπαιδευτούν οι συνάδελφοι» «να γίνουν σεμινάρια για όλες τις κατηγορίες Ε.Α.» n Νέα ειδικά πανεπιστημιακά τμήματα «οι απόφοιτοι των παιδαγωγικών τμημάτων ειδικής αγωγής να μπουν στα σχολεία» ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΘΟΛΟΥ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ: 2 «είμαι απαισιόδοξη στην Ελλάδα πρέπει να περάσουν έτη φωτός για να αλλάξει κάτι» «πρέπει να δημιουργηθούν ειδικά ειδικά σχολεία» ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ n Ανεπαρκής επιμόρφωση: 10 «δεν είναι οι εκπ/κοί ειδικά εκπαιδευόμενοι σε θέματα ειδικής αγωγής» n Περιορισμένος διδακτικός χρόνος: 3 «ο χρόνος είναι περιορισμένος με τα καινούρια βιβλία» n Μεγάλος αριθμός μαθητών: 8 «υπάρχουν πολλά παιδιά στην τάξη» n Υλικοτεχνική υποδομή: 5 «το σχολείο δεν διαθέτει υλικοτεχνική υποδομή» n Απουσία ειδικών επιστημόνων: 5 «δεν υπάρχει κατάλληλο προσωπικό» n Άλλα (δυσκολίες προσαρμογής, ανομοιογένεια στην τάξη λίγα τμήματα ένταξης, κ.τ.λ) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σε ποιες απαραίτητες μεταρρυθμίσεις πρέπει να προβεί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα για να γίνει πράξη η ένταξη; Εκπ/ση στην Ε.Α. σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, μετεκπ/ση και σεμινάρια Υλικοτεχνική υποδομή Ειδικοί επιστήμονες στα σχολεία Συνεργασία του δασκάλου με άλλους (Σχ. Σύμβουλο, ψυχολόγους, Κ.Δ.Α.Υ., κτλ) Μείωση του αριθμού των μαθητών όταν υπάρχει ΑΜΕΑ στην τάξη Νέα αναλυτικά προγράμματα Εξειδίκευση για κάθε κατηγορία ειδικών αναγκών ΑΛΛΑ (περισσότερα ειδικά σχολεία, ιερέας στο σχολείο 10 7 6 5 4 2 1 2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σε ποιους τομείς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προετοιμαστούν για να μπορούν να υλοποιήσουν προγράμματα ένταξης; Παιδαγωγική ψυχολογική κατάρτιση με έμφαση στη τροποποίηση συμπεριφοράς 5 Εξειδίκευση στην ειδική αγωγή και τις μαθησιακές δυσκολίες 5 Εκπ/ση σε συγκεκριμένες μεθόδους π.χ. νοηματική και τεχνικές διδασκαλίας 2 Σχεδιασμός και εφαρμογή εξατομικευμένων προγραμμάτων 2 Βιωματική μάθηση 1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ n Οι δάσκαλοι του συγκεκριμένου δείγματος δεν αποδέχονται το μοντέλο της πλήρους ένταξης και υιοθετούν ένα μοντέλο ένταξης για λίγους και υπό προϋποθέσεις. n Οι περιορισμοί υπερισχύουν των δυνατοτήτων οι οποίες επικεντρώνονται μόνο στην εκπαίδευση και κατάρτιση. n Σημαντικοί παράγοντες για ένταξη θεωρούνται η επιμόρφωση, η υλικοτεχνική υποδομή, η ύπαρξη ειδικών και ο μικρός αριθμός μαθητών στην τάξη. n Η εκπαίδευση σε περισσότερο θεωρητικά θέματα φαίνεται να υπερτερεί των περισσότερο πρακτικών και βιωματικών ζητημάτων. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Για να εφαρμοστεί με επιτυχία η «ένταξη» απαιτούνται ουσιαστικές αλλαγές στο εκπ/κο σύστημα, συμμετοχή των εκπ/κων, συνεργασία των γονέων και ενεργοποίηση της κοινότητας. Συγκεκριμένα: n Η Πολιτεία οφείλει να υποστηρίξει την ένταξη στην πράξη μέσω εξοικονόμησης και διάθεσης πόρων, νομοθετικών και διοικητικών ρυθμίσεων και υιοθέτησης ευρύτερων κοινωνικών μέτρων. n Οι εκπ/κοι οφείλουν να μετεκπ/τούν κατάλληλα και να αναπροσαρμόσουν τις παιδαγωγικές τους πρακτικές με στόχο την ανάπτυξη των ικανοτήτων και των ταλέντων του κάθε μαθητή. n Οι γονείς πρέπει να ενισχύσουν τη μεταρρυθμιστική πρόταση του σχολείου και να επιδιώκουν εμπράκτως τα παιδιά δίχως ειδικές ανάγκες να γνωρίζουν και να συναναστρέφονται παιδιά με ειδικές ανάγκες. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ n Οι κοινωνικοί φορείς οφείλουν να διοργανώνουν δραστηριότητες που εξυπηρετούν τη συλλογική δράση και να αναλαμβάνουν την ενημέρωση του ευρύτερου κοινού για τις θετικές προοπτικές της ενταξιακής μεταρρύθμισης. « Ο αγώνας για κοινωνικούς μετασχηματισμούς είναι ιδιαίτερα δύσκολος και κοπιαστικός, μια μάχη από την οποία δε δικαιούται κανένας μας να απουσιάσει» (Σούλης 2002, σελ. 337)