Πώς ορίζεται εκείνη η -σχεδόν μαγική- στιγμή που ένα σύνολο ατόμων καταφέρνει να υλοποιήσει το όραμα που έχει για ένα κοινό σκοπό; Και πώς αυτός ο ορισμός όταν παίρνει σάρκα και οστά σε επίπεδο δημιουργίας και προσωπικής έκφρασης, τελικά πραγματώνεται; Μία τέτοια «δυσκολία» αντιμετωπίζουν όσοι και όσες ασχολήθηκαν, ασχολούνται και θα ασχολούνται με το εγχείρημα που λέγεται Freequency. Ένα εγχείρημα που ξεκίνησε ως διαδικτυακός ραδιοφωνικός σταθμός (αποκλειστικά) και μετεξελίσσεται σε ένα δίαυλο επικοινωνίας μέσω του γραπτού λόγου και της ραδιοφωνικής έκφρασης. Η ανάγκη για αδιαμεσολάβητη και μη χειραγωγούμενη ενημέρωση που βασίζεται και ανοίγει στο πεδίο της Τέχνης (με όποια μορφή και αν εκφράζεται αυτή) και της πολιτικής αντίληψης των πραγμάτων, είναι η κινητήρια δύναμη των ανθρώπων που απαρτίζουν το εγχείρημα. Μία προσπάθεια για ένα πολυσυλλεκτικό Μέσο που δεν αντιλαμβάνεται την δημιουργία με όρους αγοραίους. Κριτήριό μας είναι το ενδιαφέρον που βρίσκουμε στην επικοινωνία, στη μουσική, στις παραστατικές τέχνες, στην πολιτική και στους ανθρώπους που είναι «κοινωνοί» αυτών των εννοιών. Η συνεργασία (μέσω της δικτύωσης) και η παρουσίαση ανάλογων εγχειρημάτων είτε στο κοινωνικό είτε στο καλλιτεχνικό πεδίο είναι για μας ζητούμενο και μία από τις συλλογικές απαντήσεις μας στις επιθέσεις που δεχόμαστε και θα δεχθούμε. “...δεν θα καίγεται ο κόσμος γύρω μας, και εμείς θα ακούμε μουσική . ας καίμε τον κόσμο γύρω μας, μετά μουσικής” συντονισμός ύλης/επιμέλεια κώστας τ. Γαβριήλ Φιλιππόπουλος Constant. Sphin. συντακτική ομάδα Μαρία Κουτρούμπα Δημήτρης Μπ. Αθηνά Παπαναγιώτου Αντώνης Σ. Νέλλη Σ. Ιχάμπ Σαμπάνα Ορέστης Σεφέρογλου Γαβριήλ Φιλιππόπουλος BigAlejandro εξώφυλλο/οπισθόφυλλο JNK δημιουργικό Μαρία Κουτρούμπα Άρης Παναγόπουλος μεταφράσεις Θάλεια Τσιάκα Ευχαριστούμε... τον JNK για τα σχέδια εξωφύλλου & οπισθοφύλλου τον Γιώργο Τριανταφυλλάκο για την ευγενική παραχώρηση των γραμματοσειρών την Ελισάβετ για την παρέα και τις ιδέες Σχέδιο εξωφύλλου: Κρυφτό οπισθόφυλλου: The End Of The Crisis In Near περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediμια σύντομη κουβέντα με τον jnk 6 περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoη καταστολήπεριεχόμενα του αυθορμήτου... 8 περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial Κλειστό λόγω διακοπών (;) περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediαδελφοί, αξιωματούχοι και 10 περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoκάποιες άδηλες επιθυμίες Επίταξη εκπαιδευτικών, συνεχιζόμενη καταστολή, τρομοκρατία και βιολογικός ολοκληρωτισμός στις Σκουριές, στρατόπεδα συγκέντρωσης για μετανάστες και τοξικοεξαρτημένους, μαύρο στην editorial περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial αναρχία στην ιστανμπούλ 16 ΕΡΤ, απολύσεις και ανελέητη επίθεση στην πολυτραγουδισμένη εργατική τάξη, ένα κράτος που περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial edi(κατά το anarchy in the uk) ζητάει λύτρα για να απελευθερώσει έναν παράνομα φυλακισμένο απεργό πείνας. Μια πόληeditorial που παραδίνεται άνευ όρων σταeditorial δόντια παραγόντων του real editorial estate, που βλέπει στους δρόμους της να editoπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial ο bigalejandro συνομιλεί με την λένα φουτσίτζη 24 αργοπεθαίνουν χρήστες από τη νέα γενιά φτηνών και ακόμη πιο καταστροφικών ουσιών. Και λίγο πιο περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial μακριά: εξέγερση στην Τουρκία, στη Βραζιλία, στην Αίγυπτο, στα προάστια της Στοκχόλμης. περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediβλέμματα 28 Αυτό είναι το φόντο του απόκοσμου πίνακα μέσα στον οποίο ζούμε και κινούμαστε ως μεμονωμένα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoάτομα αλλά και ως συλλογικότητα. Ως άτομα που συμμετέχουν σε συλλογικές διαδικασίες και το φαινόμενο της πεταλούδας 30 διεκδικήσεις. Ως συλλογικότητα που ενδοσκοπεί για να προχωρήσειeditorial παραπέρα καιeditorial προσπαθεί ναeditorial περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial με όρους gentrification ανανοηματοδοτήσει την ύπαρξη και την έκφρασή της, στήνοντας τον χώρο από όπου θα εκπέμψει περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial πλέον η φωνή της.editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediεντός, εντόςπεριεχόμενα και αφ'εαυτού περιεχόμενα 48 περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoΕίθισται αυτή η περίοδος του χρόνου, αν και ημερολογιακά τοποθετείται περισσότερο στη μέση περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial του, να θεωρείται τέλος editorial της σεζόν. Υποτίθεται πως ξεκινά μια περίοδος ανάπαυλαςeditorial προκειμένου editorial pink flamingos: an act of blasphemy 52 να αποτιμήσουμε την όποια δράση και παρουσία μας και να ξαναπιάσουμε αφήσαμε από περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial ό,τι editorial editorial edicult [kuhlt] περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial Σεπτέμβρη, μετά από το διάλειμμα της θερινής ραστώνης… περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoεργατιά για σένα κάθε μου τραγούδι 56 Μπορείς όμως στ’ αλήθεια να κάνεις διάλειμμα; (Ότ)αν θα αφήσεις editorial πίσω σου την πόλη, θα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ένα αφιέρωμα στα τραγούδια της εργατικής τάξης σταματήσει η καταστολή, η βία, η λυσσασμένη επίθεση στα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, στην περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial ediίδιαeditorial τη ζωή και τηνeditorial ύπαρξή σου; editorial Και ο κόσμος θα σταματήσειeditorial να γυρνά, να εξεγείρεται, να editorial αντιδρά, να σηκώνει κεφάλι; όταν η κυριαρχία λέει την αλήθειαπεριεχόμενα ή, περιεχόμενα 66 περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoτρόποι για μια ποινική παράστασηπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial περιεχόμενα περιεχόμενα Οι διακοπές χρειάζονται και μια περίοδο ομαλότητας για να γίνουν διάλειμμα από μια καθημερινότητα μπορείς ναeditorial σβήσεις από το μυαλό, έστωeditorial και πρόσκαιρα. Αυτή η ομαλότητα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorialπου editorial editorial editorial editorial ediόμως έχει τελειώσει προ πολλού. Ακόμη και αν μπορέσεις να φύγεις θα είναι για λίγο. Ένα κομμάτι περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial σου θα μείνειeditorial πίσω. Η σκέψη σου θα είναιeditorial σε αυτούς πουeditorial άφησες και ίσως να μη σε περιμένουν, αν editoέρθει η ώρα της αντεπίθεσης. περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial tail’s talesπεριεχόμενα [ένθετο] περιεχόμεναv περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial ediΣίγουρα θα τα πούμε κάπου εκείeditorial έξω. Μπορεί όχι σε κάποια παραλία. Ίσως editorial για ακόμα μια editorial φορά στους δρόμους. περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoφωτογραφικό αφιέρωμα στις εξεγέρσεις σε περιεχόμενα 1 Σουηδία, Τουρκία και Βραζιλία περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial ediπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα torial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editoπεριεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα περιεχόμενα rial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial editorial μετά ανακάλυψα και τα υπόλοιπα προγράμματα που πλέον χρησιμοποιώ για να φτιάχνω τα έργα μου. Σπούδασες ποτέ κάτι σχετικό; Όχι, ποτέ. Είμαι 100% αυτοδίδακτος. Ποιες ανάγκες σού καλύπτει η ενασχόληση με την τέχνη; Θέλω να ξεδίνω με κάθε τρόπο. Όλα τα ερεθίσματα που παίρνω καθημερινά, όλη η ένταση και η έμπνευση βγαίνουν στις εικόνες που φτιάχνω. Για πολλά χρόνια, όσα έργα έφτιαχνα, γίνονταν στον ελεύθερο χρόνο μου. Τα τελευταία χρόνια, προσπαθώ να τα μετατρέψω σε κύρια ενασχόλησή μου. Αποφάσισα να το ψάξω επαγγελματικά να γίνω γραφίστας και άρχισα σιγά-σιγά να μαθαίνω τα εργαλεία της δουλειάς μου και να ανακαλύπτω τις βασικές μου επιρροές, που είναι ο Νταλί και ο Πικάσο. Όσους καλλιτέχνες και να έχω ψάξει, πιστεύω ότι κανένας δεν ξεπερνάει αυτούς τους δύο. Όταν ξεκινάς να φτιάχνεις μια εικόνα έχεις προαποφασίσει τί θέλεις να πεις με αυτή και πώς θέλεις να τη στήσεις ή η τελική μορφή του έργου είναι αποτέλεσμα πειραματισμών; Συμβαίνουν και τα δύο. Είναι πολλές οι φορές που, πριν κάτσω στον υπολογιστή, έχω στο μυαλό μου πώς ακριβώς θέλω να είναι η εικόνα και τι μηνύματα θέλω να περάσω, αλλά είναι επίσης πολλά τα έργα μου που είναι αποτέλεσμα πειραματισμών και «ψυχοθεραπείας». Επειδή δε μπορώ να γράψω, προσπαθώ να βγάλω τις αγωνίες και τα απωθημένα μου μέσα από εικόνες. Future Is Here Μια σύντομη κουβέντα με τον JNK του Αντώνη Σ. Σε αυτό το τεύχος έχουμε τη χαρά να μας «δανείζει» τα έργα του ο JNK, κατά κόσμον Γιώργος, ένας νέος αυτοδίδακτος δημιουργός. Μας είπε και δυο λόγια για τον ίδιο και το έργο του. 6 Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τα εικαστικά; Είχαμε ένα συγκρότημα στο σχολείο στη Δράμα και κάποιος έπρεπε να φτιάχνει εξώφυλλα, layout και τα λοιπά εικαστικά για ό,τι φτιάχναμε. Μέχρι τότε δεν είχα καμία σχέση με τις καλές τέχνες, εκτός από τα σκιτσάκια με τα οποία μουτζούρωνα τα βιβλία μου όταν βαριόμουν στο μάθημα. Όταν πήγα στη Θεσσαλονίκη, με τον πρώτο υπολογιστή που αγόρασα, για να φτιάχνω μουσική, ανακάλυψα και το photoshop. Λίγο 7 Η καταστολή του αυθόρμητου… της συντακτικής ομάδας του freequency project η φάση εκείνη όπου όλα τα ανελεύθερα και φασιστικά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν προηγουμένως φαίνονται φυσιολογικά, γίνονται καθημερινότητα και πλέον στόχος γίνονται οι επιθυμίες και ο ίδιος ο πυρήνας της σκέψης. Προκαταβάλουμε τους εαυτούς μας για το χειρότερο. …του μη ανακοινωμένου, της παρόρμησης, της οργής, της ζωής. 10 Ιουλίου 2013 και μία μη ανακοινωμένη/ δημοσιευμένη παρέμβαση και πορεία αλληλεγγύης και αντιπληροφόρησης για την υπόθεση του απεργού πείνας Κώστα Σακκά1 συμβαίνει στην περιοχή της Ακρόπολης, με σκοπό να κινηθεί στα στενά του Θησείου και του Μοναστηρακίου. Η παρέμβαση είχε ως στόχο τη διάδοση της συνθήκης που βίωνε ο Κ. Σακκάς με δίγλωσσα κείμενα, τρικάκια και σπρέι. Η πορεία που ακολούθησε δέχτηκε άγρια επίθεση από τη δολοφονική συμμορία της ομάδας Δέλτα, με εγκλωβισμούς διαδηλωτών σε αρχαιολογικούς χώρους και πραγματικό λιντσάρισμα από πλευράς πραιτόρων σε όσους ξέμειναν μόνοι τους. Καταστολή της πηγαίας έμπνευσης για κάτι μη τετριμμένο. Για την επαναοικειοποίηση της δημόσιας σφαίρας μέσα στον δημόσιο χώρο. Η μηδενική ανοχή είναι πρακτική «σοκ και δέος» με στόχο κάτι ασυνείδητο που τείνει να γίνει συνειδητό. Την - πέμπτη και έκτη - σκέψη που κάνουμε πριν βγούμε έξω στην κοινωνία διεκδικώντας από το αυτονόητο, μέχρι το αδύνατο. Καταστολή θεωρίας και πράξης. Το σοκ και δέος φυσικά και δεν ήρθε τυχαία. Από τα χρόνια του μνημονίου και της εξαθλίωσης περάσαμε στους στρατιώτες του κράτους (επιστρατευμένοι ναυτεργάτες, καθηγητές και εργαζόμενοι στα Μ.Μ.Μ.), από το δόγμα της ανάπτυξης με κάθε κόστος (μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική) και από το success story και το μαύρο στους δέκτες στον περιορισμό (με φυσική βία) των μικρών 8 διαδηλώσεων. Η στρατηγική του σοκ στοχεύει στην αδρανοποίηση των υποκειμένων που το υφίστανται, κυρίως γιατί γίνεται εν μια νυκτί με αποφασιστικότητα, σφοδρότητα και βιαιότητα (π.χ. ποιος θα περίμενε ότι θα έκλεινε η ΕΡΤ;). Και μετά το σοκ έρχεται η αμηχανία. Η αποσβολωμένη παρακολούθηση της καταστολής από εκείνους που την υφίστανται χωρίς να έχουν προλάβει να αρθρώσουν τη σημασία της και την απάντησή τους. Ομαλότητα βίας, καταστολής και καταπίεσης, όπου τίποτα δεν ξαφνιάζει και όλα συνοδεύονται από περισσότερη, αναλογικά με τις περιστάσεις, αδράνεια και αμηχανία. Αυτό φυσικά μπορεί να ειδωθεί και θετικά, διότι αυτό που επείγει να δούμε πολύ σοβαρά είναι αν οι πρακτικές, οι διαδικασίες, και τα συλλογικά «ήθη και έθιμα» που άφησε ως ισχυρή παρακαταθήκη ο Δεκέμβρης του 2008, έχουν κάνει τον κύκλο τους. επεξεργασία των επιλογών σου. Η συλλογική επεξεργασία κάθε βήματος πρέπει να είναι μελετημένη και κατασταλαγμένη. Δεν υπάρχει χρόνος και πολυτέλεια για άλλες απώλειες. Και επειδή έχουμε κάθε λόγο για να πράξουμε ας το κάνουμε όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται. Όταν το πλαίσιο γίνεται ασφυκτικό και τείνει στο γενικευμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης, τουλάχιστον ας είμαστε έτοιμοι με πιο ισχυρό «οπλοστάσιο» να ξεφύγουμε και να αντιπαρατεθούμε στον επόμενο επίδοξο Γιόζεφ Μένγκελε… Ας γίνει πεποίθηση όλο και περισσότερων πως μέσα από τη σκλήρυνση των κοινωνικών συνθηκών, χαλυβδώνεσαι. Και αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την ενδελεχή Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα είναι ότι η βιαιότητα των κατασταλτικών μηχανισμών έχει πια γίνει κομμάτι της ρουτίνας μας. Η μανία, η βία, η σφοδρότητα με την οποία επιτίθενται στον παραμικρό πυρήνα αντίστασης, δυστυχώς προκαλεί μόνο αμήχανα γέλια και ατάκες του στυλ «μα καλά είναι δυνατόν; είναι σοβαροί οι άνθρωποι;». Ο παραλογισμός και η βιαιότητα του καπιταλιστικού συστήματος που τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα αναδεικνύονται χωρίς κανένα προκάλυμμα, καταλήγουν απλώς να είναι μπανάλ. Ο ξαφνιασμένος καταγγελτικός λόγος εξίσου κλισέ και εκείνοι που επιμένουν να αναζητούν την απάντηση στα όρια να μοιάζουν πως ματαιοπονούν. Αν όλα τα παραπάνω μπουν σε μία σειρά, βγάζουν το χρονολόγιο της τελευταίας πενταετίας στην Ελλάδα. Από άποψη ταξικών συσχετισμών, κοινωνικών διεργασιών και κρατικών επιλογών. Το στάδιο που βρισκόμαστε τώρα είναι το πλέον θολό. Είναι 1 Την ημέρα που γράφτηκε το κείμενο ο άδικα φυλακισμένος (επίσημος κρατικός όρος «προφυλάκιση») για 2,5 χρόνια, Κ. Σακκάς, διένυε την 38η μέρα απεργία πείνας και το κράτος, δείχνοντας το εκδικητικό του πρόσωπο, τον άφησε ελεύθερο ζητώντας του λύτρα 30.000 ευρώ και επιβάλλοντας περιοριστικούς όρους εξαιρετικά δυσμενείς. 9 Αδελφοί, αξιωματούχοι και κάποιες άδηλες επιθυμίες του Ιχάμπ Σαμπάνα Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο τρέχουν με τόσο μανιώδεις ρυθμούς, ώστε είναι δύσκολο κανείς να συμπυκνώσει σε ένα και μόνο κείμενο όσα διαδραματίζονται στη χώρα. Καθημερινά διαδραματίζονται εξελίξεις σε πολλαπλά επίπεδα, σε ορίζοντες που αλληλοτροφοδοτούνται και αλληλοεξαρτώνται. Από την πρώτη στιγμή της στρατιωτικής παρέμβασης για την εκδίωξη του Μόρσι, άνοιξε μια μεγάλη συζήτηση για το αν αυτό που συνέβη ήταν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ή επρόκειτο για την τρίτη φάση της αιγυπτιακής επανάστασης. Το ερώτημα αυτό σχετίζεται στενά, όχι τόσο με τη φύση αυτής της κίνησης, όσο με τη φύση των αιτημάτων από πλευράς της λαϊκής βάσης. Στο διάγγελμά του, μια μέρα πριν από την ιστορική του καθαίρεση, ο Μόρσι έκανε λόγο για τη δική του νομιμότητα. Χρησιμοποίησε τον όρο περίπου 70 φορές, προσπαθώντας απεγνωσμένα να περιγράψει τη φύση και το χαρακτήρα του αξιώματος που κατείχε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Προσπαθούσε να αποδείξει πως αυτός παρέμενε ο μοναδικός νόμιμος εκπρόσωπος της λαϊκής εντολής και της εκλογικής ετυμηγορίας, έστω και αν ο αριθμός του κόσμου που διαδήλωνε εναντίον του ήταν ασύλληπτος - κάποιοι κάνουν λόγο για 25 εκατομμύρια σε όλη την Αίγυπτο (το μισό εκλογικό σώμα περίπου). Η συζήτηση που άνοιξε απασχόλησε κυρίως την ίδια την Αίγυπτο και όχι τόσο το δυτικό κόσμο, ο οποίος έκανε λόγο για μια κλασική περίπτωση πραξικοπήματος. Μια τέτοιου είδους συζήτηση δεν είχε αναδυθεί όταν, τον Φλεβάρη του 2011, τα αιγυπτιακά τανκς παρέλαυναν στον δρόμο για να υποστηρίξουν, όπως περιέγραφαν και 10 τότε, τη λαϊκή βούληση. Ενάμιση περίπου χρόνο κράτησε η λεγόμενη μεταβατική περίοδος μέχρι να γίνουν οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές στην Αίγυπτο, αναδεικνύοντας ως κυρίαρχες δυνάμεις τους ισλαμιστές της χώρας. Αυτό που συνέβη στις 3 Ιουλίου δεν μπορεί να έχει έναν μονολιθικό χαρακτήρα: φαίνεται να έχει πολυεπίπεδες καταβολές και περίπλοκη εξωτερίκευση, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί και απελευθερώνει διαφορετικές και αντιφατικές δυναμικές. Πολυεπίπεδες καταβολές, επειδή τα γεγονότα που οδήγησαν στην εκδίωξη του Μόρσι περιείχαν αφενός ένα λαϊκό πρόσημο, αλλά και έναν στρατιωτικό οπορτουνισμό. Περίπλοκη εξωτερίκευση, καθότι οι διαδηλώσεις λάμβαναν ταυτόχρονα θριαμβευτικό αλλά και πολωτικό χαρακτήρα, την ίδια στιγμή που δημιουργούνταν το γόνιμο έδαφος για την παρέμβαση του στρατού. Συγχρόνως απελευθερώνονται δυναμικές που μετουσιώνονται σε περίπλοκες και αντιφατικές συμμαχίες μεταξύ διαφόρων πολιτικών δυνάμεων, αλλά και μια επικίνδυνη κατάσταση που δεν αποκλείεται να οδηγήσει σε μια ένοπλη εμφύλια σύρραξη. Η κίνηση του στρατού προφανώς δεν είχε ως στόχο την επαναφορά της δημόσιας τάξης στους δρόμους του Καΐρου και των άλλων μεγάλων πόλεων. Γιατί αυτή η κίνηση επιταχύνει (και το αποδεικνύουν τα γεγονότα) την αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών των Αδελφών Μουσουλμάνων και του Μόρσι, και της αντιπολίτευσης, όποια μορφή και αν πάρει αυτή η αντιπαράθεση. Επιπλέον δαιμονοποιεί μια οργάνωση που, θέλοντας και μη, έχει μια τεράστια κοινωνική βάση στην Αίγυπτο και μια μακρόχρονη - αν και αμαρτωλή κατά καιρούς - ιστορία. Ο στρατός επιβεβαίωσε από την αρχή ότι δεν επρόκειτο για πραξικόπημα και πως εγγυάται την ελευθερία του λόγου, του τύπου και τα ανθρώπινα δικαιώματα εν γένει. Παρόλα αυτά έσπευσε να συλλάβει τον Μόρσι και διάφορες άλλες ηγετικές προσωπικότητες των Αδελφών Μουσουλμάνων χωρίς να τους απαγγείλει κατηγορίες, να κλείσει διάφορα ισλαμικά κανάλια και να καταστείλει με τον χειρότερο τρόπο τις διαδηλώσεις των Αδελφών Μουσουλμάνων. Φυσικά ο Μόρσι και οι συνεργάτες του, όλον τον χρόνο της διακυβέρνησής τους, δεν υπέδειξαν ιδιαίτερα δημοκρατικό χαρακτήρα. Αυτό, εν μέσω μιας ήδη τεταμένης κοινωνικής κατάστασης, ενέτεινε και διόγκωσε τις επαναστατικές δράσεις του αιγυπτιακού κινήματος. Λόγου χάρη, η συνταγματική εκτροπή του Νοέμβρη του 2012, όταν ο Μόρσι ανακήρυξε τον εαυτό του υπεράνω του νομικού συστήματος της χώρας, αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο για την προεδρία του, αλλά και διέχυσε μια συσσωρευμένη δυσαρέσκεια προς το πρόσωπό του και το κόμμα του. Είχαν προηγηθεί, μήνες πριν, δύο εξαιρετικά άστοχες, αλλά και αυταρχικές επιλογές του Μόρσι. Ουσιαστικά προχώρησε στη σύνταξη ενός θεοκρατικού συντάγματος, επιχειρώντας μια θεσμική ισλαμοποίηση της Αιγύπτου, και στον διορισμό Αδελφών Μουσουλμάνων στη σούρα (κάτι αντίστοιχο της συγκλήτου συμβουλευτικό σώμα). Αυτό ήταν κάτι που 11 όχι μόνο παρέπεμπε σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, αλλά επιβεβαίωνε πανηγυρικά πως η επανάσταση έπρεπε, πέρα από το να εκριζώσει τους ανθρώπους του παλαιού καθεστώτος, να έρθει σε ουσιαστική ρήξη με παγιωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες. Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε την άκρως νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική των Αδελφών Μουσουλμάνων, με τα γνωστά αποτελέσματα της εξαθλίωσης μεσαίων και εργατικών στρωμάτων, και την εγκαθίδρυση οικονομικών μονοπωλίων που είχαν ως συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται πως υπήρξε μια σύγκλιση συμφερόντων μεταξύ λαϊκής επιταγής και στρατού, γιατί φυσικά δεν πρέπει να μιλάμε για τη διαδικασία δημιουργίας ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. αποτέλεσμα τη δημιουργία πιο στενών και ισχυρών οικονομικών ελίτ. στρατός έχει μια ιδιαίτερη παράδοση στην άσκηση της εξουσίας. Ας μην ξεχνάμε πως, μετά την ανεξαρτησία της χώρας, οι ηγέτες της προέρχονταν από τους κόλπους του στρατού. Τα γεγονότα της 3ης Ιουλίου αποτελούν μια πολυεστιακή φάση της εξέλιξης της αιγυπτιακής επανάστασης. Από τη μια η επαναστατική διαδικασία που λαμβάνει χώρα στους δρόμους, από την άλλη η προσπάθεια διατήρησης προνομίων των κυρίαρχων ελίτ της αιγυπτιακής κοινωνίας, που έρχεται σε σύγκρουση με την προσπάθεια ανάδυσης νέων δυνάμεων. Στη 12 Ιστορικά, αυτό δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο, καθώς και στην Αμερικανική Επανάσταση, αλλά και στην περίοδο της αποαποικιοποίησης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι στρατιωτικές εξουσίες είχαν κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση των νέων κρατών. Εξάλλου, στην Αίγυπτο ο το 25-40% της αιγυπτιακής οικονομίας. Η οικονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα του στρατού ποικίλει και διοχετεύεται σε διάφορους παραγωγικούς τομείς, από πρατήρια υγρών καυσίμων και κτηματομεσιτικές υπηρεσίες, μέχρι την κατασκευή επίπλων και την παραγωγή τροφίμων. Ωστόσο, άλλες οικονομικές δραστηριότητες του στρατού δεν είναι πολύ γνωστές στο κοινό, καθώς ο ίδιος ο στρατός φροντίζει να τις κρύβει επιμελώς με το πρόσχημα της εθνικής ασφάλειας. Από την εποχή του Νάσερ, πολλοί στρατιωτικοί αξιωματούχοι επωφελήθηκαν για να μανατζάρουν τέτοιες επιχειρήσεις και εργοστάσια. Οι συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ το ‘78-79 έδωσαν ώθηση στην οικονομική δραστηριότητα του στρατού, ενώ η ειρήνη με το Ισραήλ του έλυσε τα χέρια: πλέον δεν είχε να ασχοληθεί με την ασφάλεια της χώρας, αλλά με τις επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα, το κράτος έδωσε ιδιαίτερα προνόμια στις επιχειρήσεις του στρατού. Κατά τη διάρκεια της δυναστείας του Μουμπάρακ και της συνεχιζόμενης και εκτεταμένης κεφαλαιοποίησης της οικονομίας της Αιγύπτου, οι επιταγές του ΔΝΤ και των άλλων πιστωτών επέβαλαν την ιδιωτικοποίηση όλων των τομέων της αιγυπτιακής οικονομίας. Ή καλύτερα σχεδόν όλων. Αυτά που έμειναν εκτός των ιδιωτικοποιήσεων δεν ήταν παρά τα εργοστάσια και οι υπηρεσίες του στρατού. Ο Ταντάουι, ο πρώην αρχηγός του στρατού, υπήρξε σθεναρά πολέμιος της ιδιωτικοποίησης της στρατιωτικής οικονομίας, καθώς πίστευε πως έτσι θα καταστρεφόταν η οικονομική αυτοκρατορία του στρατού. Ο αντικαταστάτης του τελευταίου, ο αλ-Σίσι, ο οποίος διορίστηκε απευθείας από τον Μόρσι, φαίνεται να είχε καλές σχέσεις με τον Αιγύπτιο πρόεδρο, όπως και καλές ήταν συνήθως και οι σχέσεις Αδελφών Μουσουλμάνων και στρατού εν γένει. Υπάρχουν πολλές αναφορές σε διάφορες διαπραγματεύσεις που έχουν γίνει στο παρελθόν μεταξύ των Αδελφών Μουσουλμάνων και του στρατού, όπως οι τέσσερις ημέρες που καθυστέρησε η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των προεδρικών εκλογών, αφήνοντας υπόνοιες Ωστόσο, η αποδοχή του στρατού δεν προκύπτει μόνο από μια πατριωτική και εθνικιστική ιδεοληψία που έχει επικρατήσει στο φαντασιακό του αιγυπτιακού λαού εδώ και δεκαετίες. Πατάει επίσης πάνω σε πιο υλιστικές αντιλήψεις. Ο αιγυπτιακός στρατός διαχειρίζεται 13 για μυστικές συμφωνίες μεταξύ των δύο πλευρών. Αυτό μας κάνει να υποψιαζόμαστε ότι ενδεχομένως να υπήρξε μια διαπάλη εξουσιών, δηλαδή μια προσπάθεια - ίσως του Μόρσι περιορισμών κάποιων προνομίων του στρατού, πυροδοτώντας την αντίδραση του τελευταίου. Οι αντιλήψεις σχετικά με τον ρόλο του στρατού μπορεί να διαφοροποιούνται από κοινωνία σε κοινωνία. Αναφορικά με την Αίγυπτο, πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν έναν ισχυρό στρατό που θα αρθρώνει έναν πολιτικό λόγο όταν χρειάζεται. Θεωρούμε πως εξίσου πολλοί είναι εκείνοι που αντιλαμβάνονται τον αυταρχισμό και την πατριαρχία του στρατού και την προσπάθειά του να διατηρήσει τα προνόμιά του, ακόμα και εις βάρος του κοινωνικού σώματος. Η ιστορική συγκυρία έδειξε μάλλον πως και οι δύο πλευρές, στρατός και διαδηλωτές, χρησιμοποίησαν η μία την άλλη. Υπήρξε μια σύγκλιση όχι τόσο κοινών συμφερόντων, όσο μεσοπρόσθεσμων προσδοκιών. Η εν λόγω σύγκλιση από την πλευρά των Αιγυπτίων μπορεί να σχετίζεται με την πρόθεση της συνέχισης της επαναστατικής διαδικασίας, ενώ από την πλευρά του στρατού μπορεί να συνυφάνθηκε με την επιχείρηση απεμπόλησης του πολιτικού Ισλάμ. Φυσικά, η σύγκρουση μεταξύ Αδελφών Μουσουλμάνων και στρατιωτικού κατεστημένου δεν είναι μια σύγκρουση διαφορετικών κοσμοθεωριών, όπως πολλοί αρέσκονται να διαδίδουν. Περισσότερο είναι μια σύγκρουση για τα μερίδια της εξουσίας που θα καρπωθεί ο καθένας, καθώς ούτως ή άλλως η νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική των Αδελφών Μουσουλμάνων διόλου δε διαφοροποιείται από αυτή των προκατόχων. Ο στρατός έχει δείξει ξεκάθαρα πως δε θέλει να καταρρεύσει η παλαιά τάξη πραγμάτων, κατανοώντας πλήρως τον κίνδυνο που ελλοχεύει από το μαζικότατο ξεχείλισμα της οργής στους δρόμους. Ωστόσο, για να συμβεί μια πραγματική αλλαγή, οφείλουν να υπάρξουν δυνάμεις έτοιμες να μετατρέψουν τις καταστροφικές οικονομικές πολιτικές του παρελθόντος σε έναν πραγματικά γόνιμο μετασχηματισμό, και -σε ιδεολογικό επίπεδο- προς όφελος του αιγυπτιακού λαού και 14 των αράβων εν γένει. Δυνάμεις όπως το Εθνικό Μέτωπο Σωτηρίας ή το Ταμαρούντ (εξέγερση), φαίνεται να μην κατανοούν την επικινδυνότητα της επιλογής τους να συνταχθούν με την στρατιωτική επέμβαση ως μια κοινωνική πανάκεια. Η κοινωνική επανάσταση, όπως υποστήριζε ο Μαρξ, δεν μπορεί να εμπνευστεί από το παρελθόν αλλά μόνο από το μέλλον. Το τέλμα στο οποίο έχει περιέλθει η αιγυπτιακή οικονομία, ο πελώριος διεφθαρμένος γραφειοκρατικός μηχανισμός, η αδυναμία κρατικής διαχείρισης καθημερινών ζητημάτων (όπως η ηλεκτροδότηση, η επάρκεια στα καύσιμα και στο ψωμί) τα συνεχή φλερτ με το ΔΝΤ, είναι μερικοί από τους λόγους που οδηγούν στο να εκκολάπτεται εκ νέου μια νέα εκρηκτική κοινωνική κατάσταση, που κανένας από το Ancien Régime δε φαίνεται να μπορεί να διαχειριστεί. Η επέμβαση του στρατού συνιστά ίσως μια άστοχη κίνηση, καθώς μπορεί να αποτελέσει ένα casus belli για την ένταξη του μετριοπαθούς πολιτικού Ισλάμ στην πολιτική σκηνή, οδηγώντας ενδεχομένως έναν πιο σκληρό και μιλιταριστικό πυρήνα ισλαμιστών στους κόλπους των θρησκευτικών οργανώσεων. Οι αραβικές εξεγέρσεις προκάλεσαν, μεταξύ άλλων, μια βαθειά αλλαγή της πολιτικής γεωγραφίας στην περιοχή της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, η οποία επηρεάζει άμεσα τις παραδοσιακές δυνάμεις που ασκούν την εξωτερική τους πολιτική στην περιοχή. Για παράδειγμα, οι Η.Π.Α αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αναγκαστούν εκ των πραγμάτων να αναθεωρήσουν άρδην την πολιτική τους στη Μέση Ανατολή, καθώς παγιωμένα δόγματα και συμφωνίες, όπως αυτή του Σάικς-Πικό, αμφισβητούνται πλέον ρητά. Η πολιτική και κοινωνική κουλτούρα των Αιγυπτίων θα πρέπει να αποτελέσει βασικό εργαλείο ανάλυσης των γεγονότων, περιθωριοποιώντας οριενταλιστικές προσεγγίσεις, οι οποίες αναπαράγονται αφειδώς από τον δυτικό τύπο και τους «ειδικούς αναλυτές». Μια νέα ανάγνωση της Χάννα Άρεντ ή της Θέντα Σκόκπολ θα μας βοηθούσε να περιγράψουμε τις διαδικασίες μετασχηματισμού των αραβικών κοινωνιών τα τελευταία χρόνια, ωστόσο νέα ερμηνευτικά εργαλεία που να αγγίζουν τον αραβικό κόσμο σε βάθος ενδεχομένως να πρέπει να επινοηθούν. 15 Αναρχία στην Ιστανμπούλ (κατά το Anarchy in the UK) Μετάφραση/απόδοση: Θάλεια Τσιάκα, Γαβριήλ Φιλιππόπουλος Αναρχικοί στην Τουρκία; Τι εξωτικό φρούτο είναι αυτό; Αναρχικά προτάγματα στον μουσουλμανικό κόσμο; Στην Τουρκία δεν υπάρχουν μόνο ένοπλα και μη, Κομμουνιστικά και Μαοϊκά κόμματα; Τι έγινε τελικά στην Τουρκία το καλοκαίρι του 2013; Όλα έγιναν για λίγα δέντρα; Τις απαντήσεις τις δίνει η συνέντευξη1 που έγινε από την αναρχική κολεκτίβα CrimethInc. Ex-Workers’ Collective, σ’ έναν Τούρκο αναρχικό και μέλος της Επαναστατικής Αναρχικής Δράσης (Revolutionary Anarchist Action). Η μετάφραση και η απόδοση της συνέντευξης έγινε με γνώμονα τη μετάδοση της κινηματικής εμπειρίας από το στόμα ενός ανθρώπου που ζει μέσα στην εξέγερση. Και οι χρόνοι των ρημάτων έχουν παραμείνει ενεργητικοί καθώς όταν έγινε η συνέντευξη (και η μετάφρασή της φυσικά) εκείνη ήταν ακόμη σε εξέλιξη. Ποιες προϋπάρχουσες ομαδοποιήσεις και οργανώσεις έπαιξαν ρόλο σε αυτήν τη νέα έκρηξη κοινωνικού αγώνα; Το σημαντικότερο γεγονός σε αυτήν την εξέγερση είναι η μη ύπαρξη κάποιου επίσημου πολιτικού φορέα που ηγείται του κινήματος. Κανένας αρχηγός, κανένα κόμμα. Η έκρηξη πραγματοποιήθηκε την τρίτη μέρα των διαδηλώσεων για το πάρκο Γκεζί. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους γιατί είχε να αντιμετωπίσει τη θηριωδία της αστυνομικής καταστολής - που είναι κατ’ επέκταση η κρατική βία. Υπάρχουν και άλλα κίνητρα που οδήγησαν στην εξέγερση αλλά κανένα από αυτά δε σχετίζεται με κάποια πολιτική οργάνωση. Είναι ένα αυτόνομο κίνημα. 16 Ποιες τακτικές ήταν οι πιο σημαντικές και αποτελεσματικές στις συγκρούσεις; Πού πραγματώθηκαν και πώς επεκτάθηκαν; Αν και δεν υπάρχει καθοδήγηση από κάποιον συγκεκριμένο πολιτικό φορέα, στο δρόμο κατέβηκαν αναρχικοί, αριστεροί και άλλος κόσμος που ήταν από τα πριν οργανωμένος. Είναι πολύ σημαντικό να έχεις εμπειρίες συγκρούσεων. Ατομικά, κόσμος από το προαναφερθέν κομμάτι συζήτησε με τον υπόλοιπο κόσμο για το ποια θα είναι η δράση του στον δρόμο. Υπήρχαν κάποιες πολύ σημαντικές παράμετροι, όπως το χτίσιμο και η υπεράσπιση των οδοφραγμάτων, η κάλυψη με πρώτες βοήθειες και η παρασκευή προμηθειών (φαγητά κτλ). Ο κόσμος ανυπομονούσε για το επόμενο βήμα. Αυτό είναι κάτι πρωτόγνωρο στην Τουρκία. Οι πληροφορίες για το πού υπάρχουν αστυνομικές δυνάμεις, πώς αντιμετωπίζουμε τα δακρυγόνα, και πώς αντιδρούμε σε μία ενδεχόμενη σύλληψη, διαδίδονταν μέσω φλάιερ και κοινωνικών δικτύων. Πρέπει να παραδεχτώ πως ο κόσμος χρησιμοποίησε το facebook και το twitter πολύ σωστά. Θα μπορούσε να γίνει μία σύγκριση της αρχής της κατάληψης της Πλατείας Ταξίμ, με παλαιότερες διαμαρτυρίες, όπως οι διαδηλώσεις την Πρωτομαγιά του 2013; Και στις δύο περιπτώσεις ποιοι ήταν η διοργανωτές και ποιοι ήταν οι αρχικοί τους στόχοι; Για ποιο λόγο η κατάληψη της Ταξίμ σε αυτήν την περίπτωση είχε τόσο καινούριο κόσμο που ενεπλάκη με τις διαδικασίες; Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το εξής: το σημείο εκκίνησης όλων αυτών είναι η καταπίεση που κορυφώθηκε τον περασμένο χρόνο. 1 Η συνέντευξη στα αγγλικά καθώς και τα σκίτσα του άρθρου εδώ: www.crimethinc.com/blog/2013/07/04/interview-anarchists-in-the-turkish-uprising/ 17 Η κυβέρνηση απαγόρευσε τις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς και υπήρξαν συγκρούσεις. Αυτή ήταν η αρχή. Μετά την Πρωτομαγιά δε μπορούσαμε να διαδηλώσουμε για κανένα σκοπό στην Πλατεία. Η κατάσταση αυτή εξόργισε τον κόσμο. Από την 1η Μάη και έπειτα είμαστε σε συνεχείς διαδηλώσεις για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Το καινούριο στοιχείο με αυτήν την κατάληψη δεν ήταν τα αιτήματα ή οι ιδέες. Ήταν η αντίδραση του λαού, όταν έζησε την κρατική κατασταλτική βία. Πριν την εξέγερση έννοιες όπως «οδόφραγμα», «μάσκα για δακρυγόνα», «επίθεση στην αστυνομία» δημιουργούσαν άσχημα αντανακλαστικά στον κόσμο. Τώρα ο κόσμος ζητωκραυγάζει για τα δακρυγόνα και τραγουδά για τα οδοφράγματα. Πώς επηρέασε ο Δεκέμβρης του 2008 και η Εξέγερση στην Ελλάδα τις πολιτικές διεργασίες στην Τουρκία; Επηρέασε την κινηματική φαντασία; Τι πιστεύετε για τις επαναστάσεις στη Βόρεια Αφρική και το κίνημα του Occupy; Υπάρχουν κάποιες ομοιότητες μεταξύ της εξέγερσης στην Ελλάδα το 2008 και αυτήν στην Τουρκία τώρα. Οι οικονομικές συνθήκες είναι παρόμοιες, αλλά δεν είναι αυτή η ουσία. Η ουσία βρίσκεται στο γεγονός πως μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου τότε, και την καταστολή στο Γκεζί τώρα, το κράτος έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο χάνοντας τη νομιμοποίησή του στα μάτια των πολιτών. Τα γεγονότα του 2008 τράβηξαν την προσοχή των αναρχικών εδώ στην Τουρκία. Πολλές δράσεις αλληλεγγύης έλαβαν χώρα (στις οποίες είχαμε εμπλακεί και εμείς). Μας έδωσαν την ευκαιρία να μιλήσουμε στον κόσμο για την αναρχία. Δεν έχω ιδέα πάντως αν αυτό έπαιξε κάποιο ρόλο στην αυτοοργάνωση της κοινωνίας τώρα. Αλλά ένα μπορώ να πω με σιγουριά: Η εξέγερση στην Ελλάδα το 2008 μας εκκίνησε τη σκέψη και τη φαντασία. Ωστόσο για εμάς πιο σημαντική ήταν η εξέγερση που συνέβη το 2010 στην Ελλάδα (σ.μ.: Άνοιξη του 2010 με γενικές απεργίες και γενικευμένες συγκρούσεις στο Σύνταγμα ως πρώτη απάντηση στην ανακοίνωση ένταξης της Ελλάδας στο ΔΝΤ). Δίνουμε μεγάλο βάρος στο γεγονός πως οι αναρχικοί εκείνη την περίοδο έδωσαν σάρκα και οστά στο συνολικό πρόταγμά τους για τη ζωή. Αυτό είναι πολύ σημαντικό και για την κοινωνία πέραν των αναρχικών. Όλες οι αναλύσεις θα ήταν αναντίστοιχες αν δε συνδυάζονταν με την πραγματική εμπειρία της εφαρμογής αυτών των προταγμάτων. Η ομάδα μας «Επαναστατική Αναρχική Δράση» (Revolutionary Anarchist Action) είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει και να ανταλλάξει σκεπτικά πάνω στις δύο προαναφερθείσες συνθήκες με τους συντρόφους που ήρθαν στην Τουρκία από τη Θεσσαλονίκη. Είχαμε διοργανώσει μία ανοικτή συνέλευση στην πλατεία Ταξίμ μαζί με άλλους αλληλέγγυους. Όσον αφορά τα κινήματα Occupy φαίνεται πως έχουν έρεισμα στον κόσμο και είναι ελκυστικά. Πάντως πρέπει να πούμε πως η Εξέγερση στην Τουρκία έχει πολύ πιο σοβαρά και καθολικά αιτήματα να βάλει σε σχέση με τα ρεφορμιστικά των Occupy. Αυτοί που ασπάζονται τα κινήματα Occupy στην Τουρκία είναι κάποιες φιλελεύθερες ομάδες, που μιλούν κυρίως για κράτος δικαίου, περιβαλλοντολογικά και ουμανιστικά θέματα. Εδώ2 μπορείτε να διαβάσετε μία κριτική μας πάνω στα κινήματα του Occupy. Αναγνωρίζουν οι συμμετέχοντες στις διαδηλώσεις μία σύνδεση μεταξύ της αντίθεσής τους προς τον Ερντογάν και τον αγώνα που έχει ξεκινήσει κατά της διακυβέρνησης των «Αδελφών Μουσουλμάνων» στην Αίγυπτο; Πόσο έντονος είναι ο διάλογος των εξεγερμένων σε Τουρκία και Αίγυπτο; Δεν υπάρχει κάποια σημαντική σύνδεση μεταξύ των δύο. Έχουμε κάποιες επαφές με 2 18 issuu/com/faaliyet/docs/an_anarchist_criticism_to_occupy 19 αναρχικούς εκεί, ανταλλάσουμε πληροφορίες και σκεπτικά αλλά είναι πολύ δύσκολο να οργανωθεί ένας κοινός αγώνας. Πρέπει να οργανώσουμε τις κοινωνίες μας πρώτα. Κάποιοι άνθρωποι βγαίνουν στον δρόμο με τουρκικές σημαίες και σημαίες των Κεμαλιστών. Το κυρίαρχο κόμμα της αντιπολίτευσης θέλει να κατευθύνει τον κόσμο προς μία διαμάχη Κεμαλιστών-Ισλαμιστών και να τον αποπροσανατολίσει, αλλά τα επιχειρήματά του είναι σαθρά. Πολλές φορές χρησιμοποιούν την ίδια γλώσσα με την κυβέρνηση – ειδικά όταν μιλούν για τον κόσμο που συγκρούεται με το κράτος και την αστυνομία. Τα αιτήματα των εξεγερμένων δε μπορούν να καλυφθούν από εκλογές ή οτιδήποτε άλλο τέτοιο. Οι κεμαλιστές βρίσκονται στον δρόμο πλάι με Κούρδους, αναρχικούς, αριστερούς. Τώρα καταλαβαίνουν τι σημαίνει «πολιτική» και έχουν αρχίσει να βλέπουν τα πράγματα αλλιώς. Πάντως υπάρχουν και οπαδοί του καθεστώτος στον δρόμο, που θέλουν αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης. Ποια είναι η επίδραση δηλώσεων που ακούγονται ευρέως στον υπόλοιπο κόσμο και βγαίνουν από μερίδα εξεγερμένων της Τουρκίας, πως «δεν είμαστε ακτιβιστές, 20 είμαστε ο λαός», «δεν είμαι ριζοσπάστης, είμαι άνθρωπος που σέβεται τον νόμο»; Πρέπει να ξεχωρίσω τις δύο αυτές εκφράσεις. Το «δεν είμαστε ακτιβιστές, είμαστε ο λαός» είναι ένας πάρα πολύ ισχυρός λόγος να εκφράσεις το πνεύμα των ενεργειών. Το κράτος προσπάθησε να περιθωριοποιήσει τις ενέργειες από την αρχή και αυτό είναι μία γενική αρχή της Κυβέρνησης. Επειδή ακριβώς έχουν την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων για 11 χρόνια, προσπαθούν να χαρακτηρίσουν όλα τα διαφορετικά ως περιθώριο. Την ίδια αντιμετώπιση είχαν οι διαμαρτυρίες και από τα καθεστωτικά μίντια – π.χ. την πρωτομαγιά όπως ανέφερα πιο πριν. Παρόλα αυτά η εξέγερση της Ταξίμ τα άλλαξε όλα αυτά. Οι άνθρωποι στον δρόμο ήταν πολυποίκιλοι. Πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους κοινωνικές ομάδες έχουν καταπιεστεί μέσα στα χρόνια. Μέσα από τη διακυβέρνηση του AKP (σ.μ.: το κόμμα του Έρντογάν) πολλοί νόμοι και τροπολογίες έχουν επηρεάσει διαφορετικές κοινωνικές ομάδες όπως τους εργάτες, τις γυναίκες, την LGBT κοινότητα, τους Αλεβίνους και τις μειονότητες. Οπότε ο περιθωριακός έχασε το νόημά του, γιατί όλοι ήταν περιθωριακοί, οπότε αυτό μετασχηματίστηκε στο «οι περιθωριακοί έγιναν ο λαός». Ο πρωθυπουργός αποκαλούσε τους εξεγερμένους «κάποιους λίγους αλήτες» (bir ka� �apulcu). Όταν για παράδειγμα ένας ρεπόρτερ βγήκε στην τηλεόραση λέγοντας πως την τάδε πράξη την έκαναν αυτοί οι λίγοι ακραίοι, κάποιος πετάχτηκε και τον χαστούκισε on camera φωνάζοντας του «Ποιος είναι ακραίος και περιθώριο;»! Από την άλλη, οι κεμαλιστές έδιναν έμφαση στην απολιτικοποίηση των υποκειμένων που κατέβηκαν 21 στον δρόμο, γιατί έτσι μόνο μπορούσαν να ελέγχουν το κίνημα. Αλλά η πραγματικότητα του «δεν είμαι ριζοσπάστης, είμαι άνθρωπος που σέβεται τον νόμο» δεν αποτελεί κοινό κτήμα ανάμεσα στους εξεγερμένους, όπου το αναρχικό πρόσημο είναι εμφανέστατο. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως όλοι είναι αναρχικοί. Μία άλλη ρητορική είναι «Είμαστε ο λαός στον δρόμο και είμαστε ενάντια στην αστυνομία. ACAB». Υπάρχουν διαφωνίες σε σχέση με τη χρήση ή μη, βίας; Τι πιστεύει η πλειοψηφία των διαδηλωτών ότι νομιμοποιούνται να πράξουν; Πώς αντιδρά ο κόσμος απέναντι σε αυτούς που διαλέγουν πιο ριζοσπαστικά μέσα πάλης; Η αυτοάμυνα κατά την διάρκεια των συγκρούσεων δεν αποτέλεσε καν θέμα προς αμφισβήτηση. Αλλά κάποιοι αριστεροί και κεμαλιστές ήθελαν να μετατρέψουν τις διαδηλώσεις σε μη βίαιες. Για παράδειγμα, πριν δύο μέρες έγινε ένα μνημόσυνο με λουλούδια στην Ταξίμ στη μνήμη των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν και η αστυνομία το διέλυσε και αυτό βίαια. Αυτές οι καταστάσεις αλλάζουν τη συνείδηση του κόσμου και νομιμοποιούν την αυτοάμυνα απέναντι στην κρατική καταστολή. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων πολλές τράπεζες και μεγάλες εταιρείες υπέστησαν ζημιές, αλλά και μικρά μαγαζιά, που είναι ευρέως γνωστό πως ανήκουν σε φασίστες ή στον δήμαρχο της Ιστανμπούλ ή σε ανθρώπους πολύ κοντινούς στην κυβέρνηση. Το εύρος των ανθρώπων που είχαν εμπλοκή στις συγκρούσεις καθόρισε και την ριζοσπαστικοποίηση αυτών. Ένα από τα συνθήματα στα πανό μπορεί να βοηθήσει ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα όσα γίνονται: «Θα πάρουμε πίσω με επιτόκιο την ελευθερία που μας πήρατε με δόσεις - Λόμπι του Επιτοκίου». Έχει υπογραφή ως «Λόμπι του Επιτοκίου», επειδή ο Ερντογάν προσπάθησε να παρουσιάσει αυτές τις ενέργειες σαν «παιχνίδι ξένων δυνάμεων» κατηγορώντας το «Λόμπι του Επιτοκίου». Τι ρόλο έπαιξαν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης στη διάδοση του κινήματος και στον περιορισμό του; Όταν τα κυρίαρχα τηλεοπτικά κανάλια, οι εφημερίδες και οι ιστοσελίδες, λογόκριναν τις δράσεις, ο κόσμος χρησιμοποιούσε το facebook για να ενημερώσει και να ενημερωθεί, όχι μόνο για τα νέα, αλλά και για απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με τις επόμενες δράσεις. Το twitter ήταν ένα ακόμα σημαντικό μέσο για τους διαδηλωτές. Ο κόσμος μοιραζόταν τα νέα σχετικά με την κατάσταση στα οδοφράγματα και τις θέσεις (χωροταξικά) της αστυνομίας, επίσης γίνονταν ανακοινώσεις για τις διευθύνσεις των νοσοκομείων και τις ανάγκες των διαδηλωτών. Ο κόσμος χρησιμοποίησε τα «νέα Μέσα» για να οργανώσει την αλληλεγγύη του και την υποστήριξή του, αλλά και τις δράσεις του. Ακόμα και μέχρι σήμερα, κυκλοφορεί αρκετό υλικό με φωτογραφίες και βίντεο αστυνομικής βίας. Οι άνθρωποι αντιδρούν στα ελεγχόμενα κυρίαρχα Μέσα και χρησιμοποιούν ακόμα αποτελεσματικά τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης για επικοινωνία. Ποιες από τις κατασταλτικές πολιτικές των αρχών απέτυχαν και ποιες είχαν επιτυχία; Χρησιμοποιούν βία ακόμα. Αυτήν τη στιγμή, η αντίσταση είναι περισσότερο νομιμοποιημένη. Οι αξίες του κόσμου άλλαξαν. Στην κυβέρνηση τώρα συζητούν να ρωτάνε τον κόσμο για κάθε πολιτική της κίνηση. Αλλά ο κόσμος προσπαθεί πια να μιλήσει για πολιτικές κινήσεις που θέλει να πραγματοποιήσει χωρίς το κράτος. Από την άλλη, το κράτος συνεχίζει να κινείται με τον ίδιο τρόπο. Ξεκίνησαν ένα κυνήγι μαγισσών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Προφίλ στο facebook ή διάφορα tweet χρησιμοποιήθηκαν για να κατηγορηθούν άνθρωποι. Εκτός από αυτό, έγιναν πολλές έφοδοι σε πολιτικούς χώρους, γραφεία, εφημερίδες, ραδιοφωνικούς σταθμούς και σε σπίτια ανθρώπων με πολιτική δράση. Πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν και αρκετοί βρίσκονται ακόμα στη φυλακή. Με τις εφόδους, όλες αυτές οι υποθέσεις γίνονται μυστικά - που σημαίνει πως δε μπορείς να δεις το δικηγόρο σου για 24 ώρες και δεν ξέρεις για τι κατηγορείσαι - και διάφορα άσχετα πράγματα μετατρέπονται σε «αποδείξεις», ώστε να κατασκευαστούν στοιχεία ή να αποκρυφτούν στοιχεία για τις πράξεις της αστυνομίας. Το κράτος χρησιμοποιεί τις εξεγέρσεις για να καταστείλει κάθε κοινωνική αντίδραση και διαφωνία. Ο Ερντογάν συνεχάρη την αστυνομική διεύθυνση για τη στάση στις διαδηλώσεις, παρόλο που δολοφονήθηκαν άνθρωποι. Ο αστυνομικός που σκότωσε τον Ethem Sarιs�l�k –πέθανε αφού πυροβολήθηκε στο κεφάλι– πέρασε από το δικαστήριο και αποφυλακίστηκε με την υπόθεση να μην έχει τελεσιδικήσει ακόμη. Όσο η καταστολή μεγαλώνει, ο κόσμος οργίζεται ακόμα περισσότερο για την κρατική τρομοκρατία και την αδικία. Και όπως λένε και οι σύντροφοί μας, «ο δικός μας αιώνας έχει ξεκινήσει». Με επαναστατική αλληλεγγύη, Αναρχικοί στην Τουρκία - Επαναστατική Αναρχική Δράση Πώς θα αλλάξουν αυτά τα γεγονότα το μέλλον των κοινωνικών αγώνων στην Τουρκία; Πιστεύω πως αυτό εξαρτάται από τις οργανωμένες ομάδες. Επειδή για να αντισταθούμε, είναι σημαντικό όχι μόνο να συνεχίσουμε τις δράσεις, αλλά να σκεφτόμαστε συλλογικά, να δρούμε συλλογικά και να διαμορφώνουμε τις ζωές μας συλλογικά. Οι εμπειρίες που αποκτήσαμε από αυτήν την εξέγερση θα μας βοηθήσουν στους επόμενους αγώνες, όπως συνέβη και στην Ελλάδα το 2008 και το 2010. Αν, μετά την απώλεια της νομιμοποίησης του κράτους, αυτό συνδυαστεί με την οργή απέναντι στην καπιταλιστική διαδικασία και με την αντίσταση ενάντια στην κοινωνική καταστολή και αν κάνει τον κόσμο να αυτοοργανώσει το σύνολο της ζωής του, τότε δε θα φοβηθούμε να μιλήσουμε για κοινωνική επανάσταση. Αλλά ακόμα είναι πολύ νωρίς. Αυτά είναι τα πρώτα βήματα για τη μελλοντική κοινωνική επανάσταση. 23 Ο BigAlejandro συνομιλεί με τη Σίγουρα σημαντική ήταν η κατεύθυνση από την οικογένεια. Οι γονείς μου ξόδεψαν πολλά λεφτά για να έχω όποιο βιβλίο ήθελα, όταν ήμουν μικρή. Αυτή η ενθάρρυνση έκανε τα βιβλία τρομερά ευχάριστη ενασχόληση. Όμως μάλλον υπήρχε και μια φυσική ροπή. Ποτέ δεν ξέρεις γιατί ακριβώς είσαι αυτό που είσαι. Λένα Φουτσιτζή Ποια είναι η Λ.Φ.; Μιλήστε μου για τον εαυτό σας με δυο λόγια. Συμπαθώ τις γάτες, ξεκαρδίζομαι με τον Jerry Seinfeld, μου αρέσει το τζιν τόνικ. Νομίζω ότι φτιάχνω ωραία μακαρόνια με κιμά. Κάπου είχα διαβάσει πως ''απαισιόδοξος είναι ένας καλά ενημερωμένος αισιόδοξος'' και συχνά πυκνά το σκέφτομαι όταν διαβάζω τα κείμενα σας. Είστε και στην ζωή τόσο κυνική και ψύχραιμη όσο διαφαίνεται από τα γραπτά σας; Πραγματικά δεν καταλαβαίνω γιατί με λένε κυνική. Δεν είμαι καν απαισιόδοξη. Πιστεύω ότι “all you need is love”. Αυτό που προσπαθώ είναι να είμαι ρεαλίστρια. Όχι λόγω κάποιας ξηράς εμμονής, αλλά επειδή η ζωή είναι μικρή και δεν θέλω να χάνω χρόνο σε φαντασιώσεις και χίμαιρες. Άλλο τόσο προσπαθώ να είμαι ψύχραιμη. Δεν έχει και τόση σημασία κατά πόσο τα καταφέρνει κανείς, σημασία έχει τι προσπαθεί να είναι. Υπάρχουν βιβλία που σας έχουν επηρεάσει και σε βάθος χρόνου να επιστρέφετε συχνά σε αυτά; Αυτή την περίοδο τι διαβάζετε; Αλήθεια, θυμάστε ποιο είναι το πρώτο βιβλίο που είχε βρεθεί στο δρόμο σας και σας έκανε μεγάλη εντύπωση; Δεν υπάρχει περίπτωση να διαβάσω δεύτερη φορά βιβλίο, γιατί φοβάμαι ότι έτσι θα χάσω κάποιο ακόμη καλύτερο. Τώρα διαβάζω το “Olive Kitteridge” της Elizabeth Strout, πολύ ωραίο. Θυμάμαι ναι, πολύ καλά. Είναι το «Σκακιστική Νουβέλα» του Στέφαν Τσβάιχ. Μιλάει για το θέμα του πνευματικού εγκλεισμού, που οδηγεί στην τρέλα. Ένας διανοούμενος είναι κρατούμενος των Ναζί και βρίσκεται σε κατάσταση απόλυτης απομόνωσης. Το βιβλίο περιγράφει με μοναδικό τρόπο πώς αχρηστεύεται το μυαλό, όταν δεν έχει πνεύμα για να μασήσει. Διάβασμα, μπλόγκινγκ, αρχιτεκτονική, αρθρογραφία, οικογένεια... πού βρίσκετε χρόνο μέσα στη μέρα; Ε μην υπερβάλλουμε, δεν έχω πολλές δουλειές. Πολλές δουλειές έχουν οι γυναίκες που έχουν παιδιά και άντρα που δεν βοηθάει. Πώς ξεκινάμε να διαβάζουμε; Εννοώ, τι μεσολάβησε και εξελιχθήκατε σε συστηματική αναγνώστρια; Φυσική ροπή, τυχαιότητα, κατεύθυνση από την οικογένεια, ή κάτι άλλο; 24 Από ό,τι ξέρω, ζείτε μόνιμα στην Αμερική. Πόσο εύκολα πήρατε την απόφαση; Θυμάμαι κάπου να γράφετε ότι δε σας κρατούσε τίποτα πια στην Ελλάδα, αλλά πώς γίνεται; Εκτός των φίλων και της οικογένειας, δενόμαστε μέχρι και με το μέρος που πίνουμε τον καφέ μας, ή με το αγαπημένο μας παγκάκι στον πεζόδρομο που κάνουμε την απογευματινή μας βόλτα. Ποσό εύκολο είναι στην πραγματικότητα να τα αφήσεις όλα πίσω; Δε δένομαι με πράγματα, δε δένομαι με τόπους, δε δένομαι με τα άψυχα, με λίγα λόγια. Δεν κρατάω παλιά ρούχα, αντικείμενα. Δένομαι με τους ανθρώπους και μου λείπουν, αλλά από μια ηλικία και μετά, μπορείς να διατηρήσεις ανθρώπινες σχέσεις και από μακριά, χωρίς να φθίνουν. Ήταν εύκολο να φύγω γιατί είχα το μεγαλύτερο κίνητρο, που ήταν ένας άλλος άνθρωπος. Αντίθετα, είμαι πολύ περίεργη για νέους τόπους. Βέβαια είμαι τυχερή και βρέθηκα σε έναν παράδεισο. Η Καλιφόρνια είναι τόπος απίστευτης ομορφιάς, κάθε μέρα είναι ένα θαύμα, προσπαθώ να βρω μια άλλη λέξη εκτός του «παράδεισος», αλλά είναι μάταιο. «Ήταν εύκολο να φύγω γιατί είχα το μεγαλύτερο κίνητρο, που ήταν ένας άλλος άνθρωπος». Φιλία-Έρωτας: 0-1 λοιπόν; Γενικά έχω σχηματίσει την εντύπωση πως δίνετε στους φίλους έναν ρόλο «παρατηρητή που θα πρέπει να δέχεται και να έχει κατανόηση για το οτιδήποτε» στη ζωή μας. Κάνω λάθος; Η φιλία και ο έρωτας δεν είναι ανταγωνιστικές πλευρές της ζωής. Δεν πρόκειται για αγώνα 25 ποδοσφαίρου. Παίρνουμε ό,τι καλό μας τυχαίνει, όταν μας τυχαίνει, χωρίς να το εξετάζουμε. Μπορείς να έχεις και τα δύο, αλλά η συντροφικότητα, η σχέση, δεν γίνεται από απόσταση. Πιστεύω ότι ο κόσμος χρησιμοποιεί τους φίλους ως υποκατάστατα σχέσης, και όταν βρει τη σχέση, παρατάει τις φιλίες στα κρύα του λουτρού. Οι φίλοι δε μπορούν να καλύψουν τις ίδιες ανάγκες με μια λειτουργική σχέση, είναι διαφορετικό είδος σχέσης. Όποιος το προσπαθεί, έχει παράλογες απαιτήσεις και χάνει τους φίλους του. Τελικά, Εξάρχεια, Θεσσαλονίκη ή Αμερική; Όλα έχουν τη χάρη τους, φυσικά. Η Θεσσαλονίκη είναι καταπληκτική πόλη για να ζει κανείς, έχει τα καλά της πόλης χωρίς τις νευρώσεις της. Τα Εξάρχεια για δέκα χρόνια ήταν πολύ ζωντανά, πολύ ευπρόσδεκτα και όλο ενδιαφέρον. Η κρίση άλλαξε πολλά και πολύ στενοχωριέμαι, αλλά αν γύριζα στην Αθήνα, πάλι εκεί θα ήθελα να μείνω. Η Αμερική είναι νέα πίστα, δύσκολη πίστα, αλλά γεμάτη θαυμαστά σοκ. Είναι τεράστιο μάθημα να ζεις στην καρδιά του φθονερού καπιταλισμού, κατά τον υπόλοιπο κόσμο βέβαια. Εκτός από τα αυτονόητα αρνητικά, σ’ αυτή τη χώρα βλέπεις και μια αγάπη προς την ελευθερία και τη δημοκρατία, ένα αμερικανικό χαρακτηριστικό για την οποίο διαλέγουμε να έχουμε μεσάνυχτα. Δηλαδή; Πάντα πίστευα ότι οι Αμερικάνοι είναι ιδιαίτερα απαθείς και αδιάφοροι σε ζητήματα πολιτικής. Θέλετε να μου εξηγήσετε λίγο παραπάνω τι εννοείτε; 26 χρειάζονται θρύλους ούτε εξωφρενικά βιβλία ιστορίας στα δημοτικά σχολεία. Το σύμβολο που τους συγκινεί είναι ο Πρόεδρος και η σημαία, που συμβολίζει την Ένωση. Αυτό γίνεται μόνο με θεσμούς που ευνοούν την αξιοκρατία, την ελευθερία, τη δημοκρατία αλλά και τον έλεγχο από τους πολίτες. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να σκεφτούμε ως Ευρωπαίοι, που προσπαθούμε να γίνουμε ένωση με νύχια και με δόντια, ενώ στο παραμικρό στραβοπάτημα ξεχύθηκε τόσο ρατσιστικό μίσος. αλλάξει, οι κοινωνίες έχουν ανοίξει, η επιβίωση απαιτεί συνεργασία και άλλη έννοια ενότητας, μέσω της πολιτικής και όχι του συναισθήματος. Όλη η Ευρώπη έχει αυτό το πρόβλημα, όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι εντονότερο γιατί η Ελλάδα είναι πιο φτωχή. Η μόνη μας ελπίδα είναι να ενωθεί η Ευρώπη θεσμικά. Η απομόνωση σε έναν κόσμο ενωμένο είναι αυτοκτονία. Βλέπετε στο μέλλον επιστροφή στην Ελλάδα; Όπως όλα τα μελλοντικά, έτσι κι αυτό, δεν εξαρτάται και τόσο πολύ από μένα. Μιας και μιλήσαμε πριν για τον Τσβάιχ και τους ναζί, ποια εξήγηση δίνετε για τη δεξιά στροφή των ελλήνων πολιτών; Ξαφνικά έγιναν οι Έλληνες φασίστες; Μάλλον το είπα παραπάνω: οι δυσκολίες έφεραν στην επιφάνεια αυτό που υπήρχε στον πάτο. Η Ελλάδα τρέφεται με θρύλους φυλής, ανωτερότητας, προσπαθεί να προσδιοριστεί ως χώρα συγκεκριμένου χρώματος, θρησκείας και προσανατολισμού. Τα πράγματα όμως έχουν Η άποψη που έχουν οι Έλληνες για την Αμερική είναι α) αποτέλεσμα του είδους του αμερικανικού σινεμά που είναι σχεδιασμένο για παγκόσμιο κοινό και β) η ανάγνωση της εξωτερικής πολιτικής της Αμερικής. Πιστεύεις ότι είναι δίκαιο να σχηματίσουν οι Αμερικάνοι γνώμη για τους Έλληνες από α) τα πρωινάδικα της τηλεόρασης και β) από την εικόνα της ελληνικής κυβέρνησης στο εξωτερικό; Εσωτερικά η Αμερική είναι μια πολυ-χώρα, που αποτελείται από 50 χώρες που έχουν τρομαχτικές διαφορές μεταξύ τους, με έναν πληθυσμό που φτάνει τα 300 εκατομμύρια. Η ένωση λειτουργεί με δημοκρατία, χωρίς να χρειάζονται ακρότητες, εκφοβισμός ή φασιστικές πρακτικές ώστε να μη φύγει κανένας, όπως συμβαίνει σε τόσο μεγάλες χώρες του παρελθόντος και του παρόντος. Η ένωση αυτή είναι σταθερή και ομαλή επειδή είναι πολιτική ένωση. Ούτε θρησκεία, ούτε φυλή, ούτε γλώσσα ενώνει αυτά τα εκατομμύρια, δεν 27 Βλέμματα του Ορέστη Σεφέρογλου Συνήθως τις μέρες που από πριν ξέρεις ότι έχεις να φωτογραφίσεις ένα ενδιαφέρον θέμα, ξυπνάς με μία αυξημένη ενέργεια και η μέρα σου κινείται γύρω από αυτό. Πριν καν ξεκινήσεις, μπαίνεις σε έναν διαφορετικό κόσμο συλλογισμών για το πώς πρέπει να καλύψεις το θέμα που σου ζητήθηκε. Στο μυαλό σου εμφανίζονται πιθανές εικόνες που θα ήθελες να κάνεις, δουλειές άλλων συναδέλφων σε αντίστοιχη θεματολογία. Σκέψεις για το πώς θα βάλεις την προσωπική ματιά σε αυτό που θα φωτογραφίσεις. Αυτή τη φορά, όμως, ήταν μια ακριβώς αντίθετη μέρα. Είχε προηγηθεί μια εβδομάδα μεγάλης έντασης και κούρασης. Προβλεπόταν λοιπόν μια «ξεκούραστη» μέρα στο γραφείο. Με αφορμή ένα ρεπορτάζ που είχε ήδη γίνει, προέκυψε η ανάγκη για εικόνες από δύο οικογένειες προσφύγων από τη Συρία, που ζουν σε συνοικία της Αθήνας. Δύο μητέρες, με τέσσερα και πέντε παιδιά η καθεμία, ήρθαν μέσω Τουρκίας στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους μια εμφύλια σύρραξη που έχει βάψει με αίμα χιλιάδων μια από τις πιο όμορφες χώρες της Μέσης Ανατολής. Δεν θα γράψω άλλο για τα ήδη γνωστά και γραμμένα που αφορούν το δράμα και τις συνθήκες που βιώνουν αυτοί οι άνθρωποι. Σκοπός μου δεν είναι να φτιάξω άλλη μία παρουσίαση για το τι βιώνουν οι πρόσφυγες ανά τον κόσμο. Εξάλλου, αν 28 ανατρέξετε σε εφημερίδες και διαδίκτυο, θα βρείτε εξαιρετικά κείμενα από ανθρώπους πολύ πιο ταλαντούχους από εμένα στη συγγραφή. Δεν έχω φωτογραφίσει παρόμοιο θέμα. Η προηγούμενή μου φωτογραφική συνάντηση με μετανάστες και πρόσφυγες ήταν στο αεροδρόμιο της Αθήνας, λίγο πριν οι τελευταίοι αφήσουν πίσω τους τη χώρα που ποτέ δεν προσπάθησε να τους δεχτεί, να τους γνωρίσει και να τους μιλήσει. Αυτή τη φορά πήγαινα εκεί που οι άνθρωποι προσπαθούν να ζήσουν με όνειρο να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τον δικό τους προορισμό στη Δυτική Ευρώπη. Θα έμπαινα στα σπίτια τους. Θα καθόμουν στα κρεβάτια που μοιράζονται για να κοιμηθούν. Θα έπινα από τον καφέ που με περηφάνεια έφεραν μαζί τους, τον «Arab coffee», όπως μου τον πρόσφεραν. Στον δρόμο για το ραντεβού με την Τζιχάν σκεφτόμουν διαρκώς το πώς θα πρέπει να φωτογραφίσω, το πώς θα πρέπει να συμπεριφερθώ. Προσπαθούσα να θυμηθώ τι ξέρω για τη Συρία και τους ανθρώπους της. Είχα αγχωθεί. Το θέμα μού φαινόταν τρομερά ενδιαφέρον. Σκεφτόμουν αν, φεύγοντας, θα κατάφερνα να είχα μαζί μου εικόνες που να με ικανοποιούν και φυσικά να καλύπτουν τις ανάγκες της εφημερίδας μου. Συχνά όταν βρίσκεσαι μπροστά σε ένα θέμα που ξέρεις ότι θα σου προσφέρει πολύ δυνατές εικόνες, διστάζεις. Χάνεσαι στην προσπάθειά σου να εντυπωσιάσεις και τελικά χάνεις την ευκαιρία. Λίγο πριν το σημείο συνάντησης σταμάτησα για μερικά δευτερόλεπτα και προσπάθησα να καθαρίσω το μυαλό μου, έχοντας την ανάγκη να αποβάλω την ένταση και να συγκεντρωθώ. Μάταια. Στρίβοντας είδα μια γυναίκα να μιλάει στο κινητό με ρυθμό πολυβόλου στα αραβικά. Όταν με είδε αμέσως κατάλαβε ποιος ήμουν και σταμάτησε. Ανεβήκαμε στον 1ο όροφο να συναντήσουμε την οικογένειά της. Εκείνη έμοιαζε μεγάλης ηλικίας, αλλά είναι μόλις 31 και έχει 5 παιδιά. Μια τηλεόραση, ένας καναπές και ένα σπασμένο παιδικό κρεβάτι. Αυτά μέσα σε ένα σχεδόν σκοτεινό δωμάτιο. Ένα αγόρι χαζεύει στην τηλεόραση το πρόγραμμα που έρχεται κατευθείαν από τη Μέση Ανατολή. Άλλα δύο κορίτσια έρχονται να καθίσουν στον σκονισμένο καναπέ. Η μεγαλύτερη κόρη, η Αλάβ, με καλωσορίζει. Από δω και πέρα παίρνει τον ρόλο του διερμηνέα μιας και γνωρίζει καλά αγγλικά. Δεν φωτογραφίζω. Μιλάμε για λίγη ώρα. Μου εξηγούν από ποιο σημείο της Συρίας είναι και το πώς κατάφεραν να φτάσουν ως την Αθήνα. Συνεχίζω να μην φωτογραφίζω τίποτα. Το κακό φως εξάλλου δεν βοηθάει. Έχουν περάσει 10 λεπτά και ήδη καταλαβαίνω πως αυτοί οι άνθρωποι είναι εδώ για να πουν την ιστορία τους, δεν φοβούνται. Θέλουν να δείξουν τα πρόσωπά τους στον κόσμο, θέλουν να μιλήσουν και σίγουρα έχουν πολλά να πουν. Αντιλαμβάνομαι πως δεν μπορώ να κάνω μόνο αυτό που μου έχει ζητηθεί, μερικά καταγραφικά πορτραίτα δηλαδή και να φύγω. Είκοσι λεπτά υπόθεση και τέλος. Αποφασίζω να τους προτείνω να ανοίξουν το μοναδικό παντζούρι για να μπει περισσότερο φως στον χώρο. Ανησυχώ μήπως δεν δεχτούν, μήπως φοβηθούν να φανερωθούν στην υπόλοιπη γειτονιά. Αντιθέτως. Ανοίγουν και το δωμάτιο φωτίζεται, μαζί και τα πρόσωπά τους. Πλέον είναι όλα πιο καθαρά, τα βλέμματά τους με καρφώνουν. Νιώθω πως μόνο με τα μάτια τους μπορούν να πουν την ιστορία όλης της ζωής τους. Τα ίδια μάτια που την επόμενη στιγμή γεμίζουν ελπίδα και περηφάνεια. Είναι λαός περήφανος, όπως και γενικότερα όλοι οι λαοί της Μέσης Ανατολής. Δύο από τα παιδιά συνεχίζουν να παρακολουθούν την τηλεόραση σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Η Αλάβ μου λέει ότι δεν πρέπει να φανούν τα γυμνά πόδια τους στις φωτογραφίες, η θρησκεία το επιβάλει. Τα βλέμματα συνεχίζουν να υπάρχουν εκεί σε αυτά τα καθαρά πρόσωπα. Ακόμα όμως δεν έχω καταφέρει να δημιουργήσω αυτό που θέλω, κινούμαι μέσα στο δωμάτιο ψάχνοντας το κατάλληλο κάδρο, τότε αρχίζει ….το παιχνίδι. Η μικρότερη κόρη, η «Λούλου», χωμένη στην αγκαλιά της μητέρας της κρύβεται κάθε φορά που γυρνάω τον φακό προς το μέρος τους. Την επόμενη στιγμή ξαναεμφανίζεται με ένα χαμόγελο. Η Τζιχάν με κοιτάει επίμονα και δεν προσπαθεί να την πείσει να γυρίσει προς το μέρος μου, έξαλλου εδώ δεν τραβάμε τις φωτογραφίες για το οικογενειακό άλμπουμ. Συνεχίζει να την κρατάει σφιχτά στην αγκαλιά της. Με κοιτάει επίμονα, προσπαθώ να φανταστώ τι μπορεί να σκέφτεται εκείνη τη στιγμή, δεν μιλάει κανείς. Ο ήχος της τηλεόρασης απλά καλύπτει το κενό της σιωπής όλων μας. Τα βλέμματα νιώθω πως μου φωνάζουν την ιστορία που το σώμα τους έχει ζήσει. Συνεχίζω να περιμένω τη μικρή Λούλου να γυρίσει το βλέμμα της προς το μέρος μου, έχω κολλήσει και σταματάω να φωτογραφίζω για μερικά δευτερόλεπτα. Ξαφνικά, η Τζιχάν την κοιτάει και την επόμενη στιγμή και οι δυο τους κοιτάνε εμένα! Όσο δύο κλικ κράτησε αυτή η στιγμή και μετά εξαφανίστηκε... Ένιωσα σαν να είχα ακούσει την ομορφότερη και παράλληλα τη σκληρότερη ιστορία και δεν είχα ακούσει απολύτως τίποτα, απλώς είχα δει δυο βλέμματα που στην ουσία ήταν ένα. Μετά η μικρή Λούλου με υποδέχτηκε στο σπίτι της. Αλάβ, Τζιχάν, «Λούλου» اليزج اركش 29 Το φαινόμενο της πεταλούδας με όρους gentrification1 πολίτες της». Ας δούμε, σε τελική ανάλυση, πως συνδέεται η δράση της - φαινομενικά ανώδυνης, αλτρουιστικής και κυρίως απολίτικης - Κοινωνίας των Πολιτών με το φαινόμενο του gentrification. ή αλλιώς «Πώς όταν ένας ατενίστας ξύνει τσίχλες στη Σταδίου, ένα mall ανοίγει στον Κεραμεικό» της Νέλλης Σ. «Μια-μια, πολλές από τις εργατικές γειτονιές του Λονδίνου κυριεύθηκαν από τις μεσαίες τάξεις - ανώτερες και κατώτερες. Χαμόσπιτα, στάβλοι και αγροικίες - δύο δωμάτια στον πάνω και δύο δωμάτια στον κάτω όροφο - καταλήφθηκαν όταν εξαντλήθηκαν οι εκμισθώσεις τους, και έγιναν κομψές, ακριβές κατοικίες. Τα μεγαλύτερα βικτοριανά σπίτια, που είχαν υποβαθμιστεί σε μια προηγούμενη ή πιο πρόσφατη περίοδο - που χρησιμοποιούνταν σαν καταλύματα ή ήταν υπό καθεστώς πολλαπλής ενοικίασης - αναβαθμίστηκαν για μια ακόμα φορά… Όταν αυτή η διαδικασία «gentrification» ξεκινά σε μία περιοχή, συνεχίζει ταχέως μέχρι όλοι ή οι περισσότεροι αρχικοί ένοικοι της εργατικής τάξης να μετατοπιστούν και να αλλάξει ο συνολικός κοινωνικός χαρακτήρας της περιοχής» Ruth Glass, 19642 Χειμώνας του 2011. Περπατάω αμέριμνη στο κέντρο της Αθήνας όταν ξάφνου διακρίνω μια παρέα πρώιμων ακόμα hipster, πεσμένη στα τέσσερα στον πεζόδρομο μπροστά από γνωστό πολυκατάστημα, να επιδίδεται σε κάτι που μοιάζει με ανηλεή πόλεμο κατά του πλακόστρωτου. Πλησιάζω περισσότερο έχοντας ήδη αρχίσει να χαμογελάω ειρωνικά, αφού υποψιάζομαι ποια είναι η χαρωπή και πολύχρωμη ομάδα και με τι έχει καταπιαστεί. Στυλάτα τυπάκια, τρέντυ φατσούλες, βγαλμένα θα ’λεγες απευθείας από τις σελίδες ενός free press εντύπου, είναι οι Ατενίστας που ξύνουν πατημένες τσίχλες από τον πεζόδρομο της Αιόλου, σαν να μην υπάρχει αύριο. Όντας ριζικά αρνητική απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή εθελοντισμού, πάντα στο πλαίσιο του, πολυθρύλητου και πολυτραγουδισμένου από συστημικούς κοινωνιολόγους – κοινωνικούς επιστήμονες, «Τρίτου Τομέα» (ή αλλιώς «Κοινωνίας των Πολιτών»), ήταν φυσικό απλά 1 30 Η πρώτη που χρησιμοποίησε τον όρο ήταν η κοινωνιολόγος Ruth Glass, προκειμένου να περιγράψει τον εκτοπισμό των κατοίκων του Islington του Λονδίνου - οι οποίοι ανήκαν στην εργατική τάξη - από τα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Πρόκειται για τη διαδικασία μετάλλαξης φτωχών εργατικών κατοικιών σε αστικά κέντρα μέσω της δράσης του κτηματικού κεφαλαίου, των ιδιοκτητών γης και κατοικιών, των μεσοαστών αγοραστών και ενοικιαστών ακινήτων. Άμεση συνέπεια της διαδικασίας αυτής είναι η αλλαγή της κοινωνικής σύνθεσης των περιοχών αυτών. Όπως επισημαίνει ο P. Marcuse «η απομάκρυνση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων είναι στόχος του gentrification, όχι μια παρενέργεια»3. Ο εκτοπισμός και εν συνεχεία το gentrification αποτελούν ουσιαστικά την άσκηση εξουσιαστικής βίας πάνω σε πληθυσμούς, τους οποίους ιδιοκτήτες οικοπέδων ή ακινήτων, μεγαλοεπενδυτές, τραπεζικοί όμιλοι (συνεπικουρούμενοι σχεδόν πάντα από το κράτος στον τομέα της καταστολής) έχουν πρώτα εκμεταλλευτεί προκειμένου να μειώσουν την αξία των ακινήτων τους. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς την σχεδόν προδιαγεγραμμένη πορεία της διαδικασίας: • Έστω ότι σε μια περιοχή αρχίζουν να συγκεντρώνονται αδύναμα οικονομικά στρώματα, τόσο ημεδαπών, όσο και μεταναστών. Οι πληθυσμιακές αυτές ομάδες νοικιάζουν φτηνές κατοικίες από ανάγκη και όχι φυσικά από επιλογή. Η αξία της περιοχής σταδιακά μειώνεται. • Όταν η διαφορά μεταξύ της υφιστάμενης αξίας μιας περιοχής σε σχέση με τη δυνητική της αξία, κατόπιν του εξωραϊσμού (διαφορά γαιοπροσόδου), είναι αρκετά μεγάλη ώστε να συμφέρει η αγορά γης/κτιρίων, αρχίζει ένας νέος επενδυτικός κύκλος. να χαρίσω ένα απαξιωτικό χαμογελάκι στα θυμωμένα βλέμματα που αντίκρισα πίσω από βίντατζ γυαλιά – παρμπρίζ αυτοκινήτου και προσπερνώντας τα κάθιδρα -κάτω από πολύχρωμα σκουφάκια και καρό μπουφανάκιατυπόνια, τα άφησα να συνεχίσουν το Καμιν-άρεστο έργο τους. Ας υποθέσουμε όμως πως εγώ είμαι μια μίζερη καναπεδάτη, η οποία, αντί να δραστηριοποιηθεί για να αλλάξει ό,τι δεν της αρέσει στην Αθήνα, ψέγει τα νιάτα τούτης της πόλης που με κέφι, μεράκι και δουλειά θέλουν να την κάνουν πιο όμορφη. Ας κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά τι κρύβει η ρητορεία που ξεκίνησε πριν 7 χρόνια περί «γκέτο του κέντρου», «υποβαθμισμένων περιοχών από την παρουσία πρεζάκηδων, εκδιδόμενων, λαθρομεταναστών (sic)» για να καταλήξει πλέον σήμερα στην «επανακατάληψη των πόλεων» ή «των δημόσιων χώρων», στην «απόδοση της Αθήνας και πάλι στους α. Ο όρος δεν αποδίδεται στα ελληνικά («εξευγενισμός») από επιλογή, καθώς η συγκεκριμένη λέξη εμπεριέχει μια θετική έννοια σε αντίθεση με τις αρνητικές εκφάνσεις της διαδικασίας, τις οποίες άλλωστε επιχειρεί να καταδείξει το συγκεκριμένο κείμενο. β. Ο όρος «gentrification» προέρχεται από τη λέξη «gentry» που αφορά την αγγλική ταξική διαστρωμάτωση και αναφέρεται στους ευγενείς της Αγγλικής υπαίθρου που βρίσκονται κατώτερα στην κοινωνική ιεραρχία από τους κατεξοχήν ευγενείς του παλατιού. Περιοδικό Κομπρεσέρ #4, «Neil Smith – Νέος Παγκοσμισμός, Νέα Πολεοδομία: το gentrification ως παγκόσμια στρατηγική των πόλεων», σελ.63 Μελέτη του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) με τίτλο: «Το φαινόμενο του εξευγενισμού κεντρικών περιοχών των πόλεων» (Ο. Αθανασόπουλος, Μ. Καραβά) courses.arch.ntua.gr/fsr/124829/gentrification.pdf 3 2 idem, «Rethink gentrification: Φιλόδοξοι Μεσίτες, Ξεπεσμένοι Μεσοαστοί και Σύγχρονοι Πληβείοι στο Κέντρο της Αθήνας», σελ.38 31 • Τα αδύναμα οικονομικά στρώματα εκδιώχνονται για να πάρουν τη θέση τους εκπρόσωποι διαφορετικών κοινωνικών ομάδων: μποέμ καλλιτέχνες, γκαλερίστες, νεαρά στελέχη εταιρειών, φοιτητές. Όλοι αυτοί αποτελούν ένα είδος «νέας μεσαίας τάξης», που καθοδηγείται από το life style και τα trends. Οδηγούνται σε αυτές τις περιοχές από την υποτιθέμενη αγάπη τους για το couleur locale, τη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα, ενώ στην πραγματικότητα είναι αυτοί που τα εκτόπισαν ευθύς εξαρχής. • Η ειρωνεία είναι πως εν συνεχεία και αυτοί θα εκδιωχθούν προς χάριν της εγκατάστασης πιο αποδοτικών χρήσεων γης αλλά και πιο εύπορων κοινωνικών τάξεων. Πρόκειται ουσιαστικά για μια νέας μορφής επεκτατική πολιτική στα πλαίσια μιας πόλης και τη μετατροπή ενός γκέτο «ανομίας» και «εγκληματικότητας» σε ένα γκέτο για οικονομικές ελίτ. Οι βασικοί παίχτες που διαμορφώνουν ουσιαστικά τον χώρο της πόλης και που κινούν τα νήματα του gentrification είναι τρεις: το κράτος, το κεφάλαιο και η κοινωνία των πολιτών4. Στην Ελλάδα, ο ρόλος του κράτους στη διαμόρφωση του χώρου της πόλης υπήρξε περιθωριακός για δεκαετίες. Στην ουσία Επίσημη παρουσίαση (από δημοσίευμα7) Αυτοκινητόδρομος 130χλμ προκειμένου να τρέξει και η επενδυτική αξιοποίηση του παραλιακού μετώπου κι άλλων δημόσιων ακινήτων. Αφορά τη συγκοινωνιακή σύνδεση του αεροδρομίου με τον πόλο του ΕλληνικούΦαλήρου άλλα και την ολοκλήρωση του οδικού περιφερειακού δακτυλίου της Αθήνας. Ο οδικός αυτός άξονας αποτελεί δέλεαρ για τους μεγάλους κατασκευαστικούς ομίλους της χώρας και θεωρείται ότι μπορεί να υλοποιηθεί με σύμβαση παραχώρησης επρόκειτο για μια πολιτική μη παρέμβασης. Οι πόλεις διαμορφώθηκαν στη βάση της μικροϊδιοκτησίας και από το μικρό κατασκευαστικό κεφάλαιο σε διαπλοκή με τον κρατικό μηχανισμό. Το ελληνικό κράτος περιόρισε τη δραστηριότητά του στην κατασκευή των υποδομών και των δημόσιων χώρων. Τα τελευταία χρόνια αυτό φαίνεται να αλλάζει. Το 2012 τέθηκε σε ισχύ ο Νέος Οικοδομικός Κανονισμός, ο οποίος, μεταξύ άλλων, προβλέπει και τη θέσπιση ενός είδους υπερ-αντιπαροχής. Κάποιος που έχει στην κατοχή του διπλανά κτίρια και οικόπεδα μπορεί να τα γκρεμίσει, να ενώσει τα οικόπεδα και να χτίσει ένα νέο κτίριο με περισσότερα τετραγωνικά και ύψος από αυτά που επιτρέπονταν ως τώρα5. Μεγαλύτερη ευελιξία και διαδικασίες εξπρές στη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) Πολεοδομική και χωροταξική διευκόλυνση επενδύσεων σε δημόσια ακίνητα Πακέτα επιδοτήσεων και φορολογικών κινήτρων Βλ. Νέο Οικοδομικό Κανονισμό για την ανακύκλωση ήδη πολεοδομημένης γης και με επανάχρηση κτιρίων και αναπλάσεις στο Ανέγερση εμπορικών κέντρων, πολυχώρων κλπ κέντρο της Αθήνας, που μπορούν δυνητικά με επιδοτήσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις να δημιουργήσουν σημαντικές επενδυτικές των κατασκευαστών, επιχειρηματιών κλπ ευκαιρίες στον χώρο των κατασκευών και του real estate. Διεύρυνση των ζωνών υποδοχής μεγάλων εμπορικών κέντρων (mall), χωροθέτηση η ανέγερση mall θεσμοθετείται και επίσημα για μεγάλων εμπορευματικών πάρκων στις δυο ορισμένες ζώνες κύριες οδικές εισόδους της Περιφέρειας, στο λιμάνι και στο αεροδρόμιο Μετάφραση Ξεπούλημα των φιλέτων, ακτογραμμών και παραθαλάσσιων εκτάσεων Κατάργηση της ελεύθερης πρόσβασης στον αιγιαλό αφού θα υπάρχει αντίτιμο για την πρόσβαση στην παραλία Με τη σύμβαση παραχώρησης ο φορολογούμενος επιβαρύνεται διπλά αφού συμμετέχει και στο κόστος κατασκευής (φόροι) και στο κόστος συντήρησης (διόδια) Περιοδικό Κομπρεσέρ #4, «Rethink gentrification: Φιλόδοξοι Μεσίτες, Ξεπεσμένοι Μεσοαστοί και Σύγχρονοι Πληβείοι στο Κέντρο της Αθήνας», σελ.42 Δανειακή επιβάρυνση του Δημόσιου με επαχθείς όρους, η οποία δεν εμφανίζεται στο δημόσιο χρέος προκειμένου να εμφανιστεί τεχνητά μειωμένο τόσο αυτό όσο και το έλλειμμα. Οι συμπράξεις υποκαθιστούν τρέχουσες δαπάνες, οι οποίες μετατίθενται προς εξόφληση τα επόμενα χρόνια, επιβαρύνοντας συσσωρευτικά μελλοντικούς προϋπολογισμούς Συνήθως η ανάδειξη των αναδόχων γίνεται με αδιαφάνεια και με απευθείας αναθέσεις. Ιδιωτικοποίηση δημόσιων κτιρίων με ευνοϊκούς όρους, όπως πάντα, για τους επιχειρηματίες Άλλο ένα κομμάτι της κρατικής παρέμβασης στο αστικό τοπίο είναι και το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας. Έχει θεσμοθετηθεί με τον νόμο 1515/1985 και αποτελεί «το σύνολο των στόχων, των κατευθύνσεων, των προγραμμάτων και των μέτρων που προβλέπονται από τον νόμο ως αναγκαία για τη χωροταξική και πολεοδομική οργάνωσή της στα πλαίσια των πενταετών προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης6». Η αναθεώρηση του Σχεδίου αυτού αναμένεται να τεθεί εκ νέου σε διαβούλευση και κατόπιν για ψήφιση στη Βουλή. Ποιες είναι οι παρεμβάσεις που προβλέπει; Ο αναπτυξιακός πόλος εικάζουμε ότι αφορά Το θαλάσσιο μέτωπο από το Φάληρο έως το «πολιτιστικά κέντρα» της νύχτας, ξενοδοχεία και Ελληνικό χαρακτηρίζεται “αναπτυξιακός πόλος” ανάλογες επιχειρηματικές δραστηριότητες 4 Ευελιξία ΣΔΙΤ: Διπλή επιβάρυνση των πολιτών εφ’ όρου ζωής: επιβάλλεται νέο πρόσθετο καθεστώς έμμεσης φορολογίας, για την πληρωμή υπηρεσιών/ υποδομών Και στο πεδίο της καταστολής όμως, το κράτος παρουσιάζει πεδίο δόξης λαμπρό. Βασικοί αποδέκτες της είναι κυρίως οι εθνοτικές μειονότητες και οι διαδηλωτές. Στην Ελλάδα, όσον αφορά τις πρώτες, ειδικά τα τελευταία 7 χρόνια, η καταστολή πάει χέρι-χέρι με τη μεταστροφή του κυρίαρχου μιντιακού λόγου. Οι πηχυαίοι τίτλοι άρθρων για τις «πολύχρωμες γειτονιές της Αθήνας», την «πολυπολιτισμική αγορά του κέντρου» γίνονται σιγά-σιγά «Υγειονομικές Βόμβες», «Κοινωνία σε κρίση πανικού», «Φύλλα πορείας στους λαθρομετανάστες», «Έλληνες όμηροι στις γειτονιές τους», «Όταν ο φόβος αντικαθιστά την ελπίδα», κλπ8. Άλλα τόσα είναι τα άρθρα που ενημερώνουν το φιλοθεάμον κοινό για την οικονομική μαράζωση του κέντρου λόγω των απεργιών και των διαδηλώσεων, τον κίνδυνο για τη «βαριά μας βιομηχανία» - τον τουρισμό τόσο από την εγκληματικότητα, όσο και από την καταστροφή της πόλης στο τέλος κάθε πορείας από τους «γνωστούς-αγνώστους». 5 Idem σελ.45 6 www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=Cg0i3tsuP3w%3D&tabid=379&language=el-GR 7 www.ergonblog.gr/2013/03/blog-post_9380.html#axzz2Y99Cu8aq «Εκτοπισμός και Εξευγενισμός. Το αστικό κέντρο της Αθήνας πεδίο κοινωνικού πειραματισμού και καταστολής», Νικόλας Μιτζάλης, www.greekarchitects.gr/gr/επιλεγόμενα/εκτοπισμός-και-εξευγενισμός-id4264 8 33 Η αναθέρμανση της αγοράς έχει για όπλα της την επιτήρηση και την καταστολή. Περιοχές και πληθυσμοί δαιμονοποιούνται και η περιθωριοποίησή τους, αποκομμένη από τα πραγματικά κοινωνικά της αίτια, εμφανίζεται ως μια νοσηρή κατάσταση που αποδίδεται στα ίδια τα άτομα που την υφίστανται9. Επιχειρείται λοιπόν η ρεβανσιστική ανακατάληψη της πόλης που θέλει να καθαρίσει το κέντρο της από τις ενοχλητικές κοινωνικές ομάδες (μουσουλμάνοι, έγχρωμοι, ομοφυλόφιλοι, αναρχικοί, χαμηλόμισθοι εργάτες). 34 Το κεφάλαιο περιλαμβάνει τους βασικούς επενδυτές στην αγορά γης και ακινήτων και αφορά το κατασκευαστικό σε συσχέτιση με το τραπεζικό, καθώς και το εφοπλιστικό που δραστηριοποιείται παράλληλα σε επιχειρήσεις όπως ξενοδοχεία, εμπόριο και φυσικά ΜΜΕ10. Εδώ τα μικρά κεφάλαια απουσιάζουν από την όποια σχετική οικονομική διεργασία, κάτι που δε συμβαίνει όμως και με κάποιους από τους ιδιοκτήτες. Αυτοί είναι που θα αναλάβουν πρόθυμα τον ρόλο του αγανακτισμένου κατοίκου και θα ζητήσουν επιτακτικά από την 9 «Εξευγενισμός: κοινωνικές και χωρικές ανακατατάξεις στις σύγχρονες πόλεις. Το παράδειγμα της Αθήνας» www.anoihtipoli.gr/arthra/ekseygenismos-koinonikes-kai-chorikes-anakatatakseis-stis-sygchrones-poleis.-to-paradeigma-tis-athinas/ 10 Περιοδικό Κομπρεσέρ #4, «Rethink gentrification: Φιλόδοξοι Μεσίτες, Ξεπεσμένοι Μεσοαστοί και Σύγχρονοι Πληβείοι στο Κέντρο της Αθήνας», σελ.47. πολιτεία να αναλάβει δράση ή θα πάνε ένα βήμα παραπέρα σχηματίζοντας σύγχρονες πολιτοφυλακές σε αγαστή συνεργασία με νεοναζιστικά μορφώματα, που πλέον μισθοδοτούνται και επίσημα από τον κρατικό προϋπολογισμό. Βασικός παράγοντας που ανέκοψε τον δρόμο προς την κορυφή αυτής της ευγενούς τάξης των μεγαλοεπενδυτών στάθηκε η οικονομική κρίση. Αυτό αποδεικνύουν τουλάχιστον τα απούλητα λοφτ στο Γκάζι και η ανακοπή της μετεγκατάστασης της όποιας μεσαίας τάξης στην περιοχή του Κεραμεικού, που θα μπορούσε να αποτελέσει το βασικό αγοραστικό κοινό της «εξευγενισμένης» πλέον περιοχής. Η λεγόμενη κοινωνία των πολιτών είναι αυτή που φαίνεται να παίζει βασικό και τον πιο ύπουλο ρόλο στην όλη ιστορία. Ακόμη και θιασώτες του εν λόγω κοινωνικού μορφώματος παραδέχονται πως πρόκειται για μια αχαρτογράφητη περιοχή στο πεδίο της Κοινωνιολογίας. Ο λεγόμενος και Τρίτος Τομέας τοποθετείται στον χώρο μεταξύ του κράτους και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και εμφανίζεται ως αυτόκλητος παίχτης στη διαμόρφωση του κοινωνικού γίγνεσθαι και στη διόρθωση των παθογενειών της κοινωνίας. Περιλαμβάνει μορφές εθελοντισμού, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, συλλόγους φιλάνθρωπων κυριών της καλής κοινωνίας που πλήττουν από την ανιαρή καθημερινότητά τους και αποφασίζουν να τείνουν μια χείρα βοηθείας στον αναξιοπαθούντα συνάνθρωπό τους και φυσικά τους αγανακτισμένους κατοίκους. Να ξεκαθαριστεί πως σε αυτό το πεδίο δεν εντάσσονται ακηδεμόνευτα, αυτο-οργανωμένα εγχειρήματα που στοχεύουν στην κοινωνική χειραφέτηση, στη διεκδίκηση και εν γένει στην ταξική πάλη. Πολύ σωστά όλο αυτό το συνονθύλευμα «δραστήριων πολιτών» χαρακτηρίστηκε Δούρειος Ίππος του επενδυτικού κεφαλαίου. Ο ρόλος του είναι πολλαπλός: ασχολείται επιδερμικά με ανούσια ζητήματα καλλωπισμού της πόλης, δε θίγει τα πραγματικά αίτια της υποβάθμισης των περιοχών, επιχειρεί να απαξιώσει την έννοια της διεκδίκησης, δεν ασχολείται επ’ ουδενί με τους μαστιζόμενους από την ανέχεια και την εργασιακή εκμετάλλευση πληθυσμούς και αναπαράγει τη ρητορεία περί «βρώμικου κέντρου», «εστιών ανομίας» κλπ. Το πιο βασικό όλων όμως είναι η ουσιαστική τους συμβολή στην απενοχοποίηση της οικονομικής δραστηριότητας με οποιοδήποτε κόστος για τον κοινωνικό ιστό. Ουσιαστικά αποτελούν το εξευγενισμένο περίβλημα του βίαιου ξεπουλήματος του δημόσιου χώρου και της περαιτέρω εξαθλίωσης του πληθυσμού που θα βρεθεί στο διάβα τους. Καλύτερη όμως από την θεωρία είναι η πράξη, για αυτό και επέλεξα τρία βασικά παραδείγματα δραστηριοποίησης της ευαίσθητης Κοινωνίας των Πολιτών που αποδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας ποιος είναι ο πραγματικός τους ρόλος. 35 1. Aτενίστας Ποια είναι αυτά τα χαρωπά τυπάκια που μοιάζουν να αντλούν ευχαρίστηση από δραστηριότητες όπως βάψιμο παγκακίων, κρέμασμα κορδονιών σε απόμερα στενάκια, αποστολή επιστολών σε δημοτικές και αστυνομικές αρχές για τα κακώς κείμενα της πόλης, ξεχορτάριασμα ζαρντινιέρας, δεντροφύτευση παρτεριών και άλλα; Στην ενότητα «Ποιοι είμαστε» του ιστότοπού τους (atenistas.org/poioi) διαβάζω πως πρόκειται για μια ανοικτή κοινότητα και όχι για έναν κομματικό οργανισμό (κάποιος νεολογισμός άραγε;), ούτε για μία δημοτική παράταξη. Άτιμο πράγμα, όμως το διαδίκτυο. Όταν νομίζεις πως 3 χρόνια μετά μια παλιά ανάρτηση θα έχει χαθεί στη λήθη του κυκεώνα της υπερπληροφόρησης, με λίγο παραπάνω ψάξιμο ανακαλύπτεις πως αυτό είναι το αναθεωρημένο προφίλ της ομάδας. Το 2010, οι θέσεις τους ήταν λίγο διαφορετικές11: σέβονται τη νομιμότητα (μην μας περάσουν και για τίποτα άπλυτους γκρούβαλους που καταλαμβάνουν παράνομα εγκαταλελειμμένα σπίτια), έχουν μανία με την καθαριότητα, είναι δίπλα στους τουρίστες (όχι στους φτωχούς; τους άνεργους; τους αστέγους; τα αδέσποτα, έστω;;;), υπερασπίζονται την επιχειρηματικότητα και συγκεντρώνουν χρήματα από πολίτες και ιδιωτικές επιχειρήσεις, αφού «οι χορηγίες υπέρ της πόλης είναι ένα αναξιοποίητο πεδίο δράσης που φιλοδοξούμε να το τροφοδοτήσουμε με νέα ενέργεια». Μισό λεπτό να πέσω από τα σύννεφα… Η ρητορική πάντα ίδια: η απαξίωση του κράτους λόγω της αδυναμίας (;) του να παρέμβει αποτελεσματικά στον δημόσιο χώρο δεν οδηγεί στην αυτοοργάνωση και τη διεκδίκηση, αλλά στη φιλόξενη αγκαλιά του πορτοφολιού ενός ιδιώτη. Υποψίες για κρυφές ατζέντες ή παρεμβάσεις των χορηγών στον χαρακτήρα και τη στόχευση των καλλωπιστικών δράσεων κρίνονται ως υπερβολικές και συνομωσιολογικές. Το θέμα όμως δεν είναι μόνο πως η συγκεκριμένη ομάδα προσπαθεί να πείσει ότι δεν εμφορείται από συγκεκριμένη πολιτική στόχευση και ταυτότητα, αλλά πως ορισμένες από τις δράσεις της κινούνται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση - στην πραγματικότητα εχθρική - από άλλες σαφώς αντισυστημικές πολιτικές δράσεις: δύο μέρες πριν την πορεία για τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου αποφασίζει να ξεκολλήσει αφίσες και να καθαρίσει από συνθήματα την Πατησίων. Την επομένη της πυρκαγιάς στο Αττικόν, οι Aτενίστας βολτάρουν με ρεσώ στη Σταδίου. Πόση σπουδή πραγματικά για να αποδείξουν, όχι μόνο πως δεν έχουν τίποτα κοινό με πορείες και συγκεντρώσεις, αλλά και εμμέσως να τις στοχοποιήσουν προβάλλοντας ένα φιλήσυχο τρόπο διαμαρτυρίας. Υπάρχει όμως ένα βασικό κενό στον ισχυρισμό τους σχετικά με την πολιτική τους ουδετερότητα: είναι καθαρά πολιτική πράξη το καθάρισμα τοίχων από αφίσες και συνθήματα. Όσο πολιτική είναι η δράση που οδήγησε στην αφισοκόλληση, άλλο Και κάτι ακόμα: ορισμένοι δεν ξεχνάμε πόσο κόπιασαν να χτίσουν το προφίλ του νυν δημάρχου Αθηναίων, προσδίδοντάς του ένα εναλλακτικό, μοντέρνο και οικολογικό προφίλ (τι ειρωνεία της τύχης όμως! Τον Αύγουστο του 2011, ο δήμαρχος της καρδιάς τους, έκοψε την παροχή νερού στο πάρκο Κύπρου και Πατησίων, για να μαραθούν τα φυτά και τα δέντρα που είχαν φυτευτεί, συνεχίζοντας το έργο του προκατόχου του). Είναι κοινό μυστικό πως ο Καμίνης εξελέγη έπειτα και από ομαδόν προώθησή του από τους λάτρεις των ρεσώ, σε όλες τις μορφές των κοινωνικών δικτύων. Οπότε πάει και το παραμύθι της πολιτικής ουδετερότητας. Θα ήταν, τέλος, παράλειψη να μην αναφερθεί σε αυτό το σημείο και η γεμάτη ευαισθησία κίνηση του Καμίνη να ξηλώσει παγκάκια από την Κλαυθμώνος (την οποία χαρακτήρισε «υγειονομική βόμβα») γιατί σε αυτά κοιμόντουσαν οι άστεγοι, με αποτέλεσμα οι δημότες να αποκλείονται από τη χρήση τους «περιοριζόμενοι σε ιδιότυπα γκέτο»12. (Μάλλον κάνει πολύ παρέα με τη Δημουλά ο δήμαρχος). Μια ακόμα χαρακτηριστική δράση για την οποία τους επιτέθηκαν πολλοί ήταν η ανάρτηση διάφορων «ενημερωτικών» φυλλαδίων σε παρατημένα κτίρια της Αθήνας. Τα φυλλάδια αυτά ενημέρωναν τον περαστικό σχετικά με την ιστορία και τη σπουδαιότητα του εκάστοτε κτιρίου ως ιστορικού landmark της πόλης. Επιτρέψτε μου βέβαια να αμφιβάλλω σε σχέση με το κατά πόσο ο επισφαλής εργαζόμενος των 400 ευρώ που τρέχει σκυφτός από τη μια υπο-απασχόληση στην άλλη, θα αφιερώσει έστω και 3 λεπτά από τον χρόνο του για να κάνει ένα μίνι μάθημα ιστορίας… Ποιο ήταν όμως ένα από τα κτίρια που επέλεξαν να αναδείξουν μέσω αυτής της δράσης τους, τα χαρωπά παιδιά; Το Μινιόν. Ένα πολυκατάστημα. 11 36 τόσο πολιτική είναι και το καθάρισμα του τοίχου από αυτές. Άλλωστε συλλογική δράση πολιτών, χωρίς πολιτικό χαρακτήρα δεν υπάρχει. Εικάζω απλά ότι από την αγωνία τους να μην κακοχαρακτηριστούν, μπέρδεψαν οι έρμοι το πολιτικό με το κομματικό. stavro-lekso.blogspot.gr/2010/11/atenistas.html 12 13 Όσοι μεγαλώσαμε στην Αθήνα τη δεκαετία του 1980 μπορεί να θυμόμαστε με νοσταλγία τις - μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού μέσα σε έναν χρόνο - φορές που μας πήγαν οι γονείς μας σε αυτόν τον παράδεισο της Bi Βi Βo και των Ρlaymobil. Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως (κάποιοι τουλάχιστον) λοβοτομηθήκαμε αρκετά πνευματικώς, ώστε να συνδεθούμε συναισθηματικά με ένα πολυκατάστημα, οι διάδοχοι του οποίου αποτελούν σήμερα τον ναό της εργασιακής εκμετάλλευσης, της κατάργησης και των τελευταίων εργασιακών δικαιωμάτων. Κάτι λέει όμως η επιλογή του συγκεκριμένου κτιρίου για τη λογική από την οποία εμφορείται η συγκεκριμένη ομάδα, δε νομίζετε; Ο αρχι-ατενίστας και διαχειριστής του μπλογκ Athensville, Τάσος Ρηγόπουλος, δεν αφήνει καμία αμφιβολία σχετικά με το τι αποτελεί βασικό στοιχείο μιας όμορφης πόλης, όπως την οραματίζονται οι Tσιχλίστας. Να πως περιγράφει την επιχειρηματική του ονείρωξη, το νέο Metro Mall, στο άρθρο του «Μαθήματα εμπορικής πολιτικής»13: «κάτι ανοιχτόκαρδο, αμερικάνικο, διασκεδαστικό», «το μοναδικό που έχει όλες τις μεγάλες μάρκες ρούχων (το μοναδικό με Ζara family και Η&Μ), Βασιλόπουλο κι επίσης τα village cinemas με όλες τις ανέσεις που πρέπει να 'χει στην εποχή του νετ ένας κινηματογράφος», «για μένα τα Mall αν τα δεις με καθαρό μυαλό, χωρίς ιδεολογικά μπουρδουκλώματα, σε επίπεδο ανέσεων δεν συγκρίνονται, είναι σαφώς καλύτερα, παρέχουν ένα βολικό μπουκέτο υπηρεσιών στον καταναλωτή ή στους γονείς που δεν έχουν πολύ χρόνο.» Αυτό είναι, φίλε αναγνώστη, το όραμα των εθελοντών οδοκαθαριστών-κηπουρών-ζωγράφων κλπ για την πόλη μας. Αμερικάνικου τύπου μεγαθήρια στο κέντρο της πόλης (την οποία κατά τα άλλα ονειρεύονται όμορφη και γραφική), γεμάτα υποκαταστήματα πολυεθνικών, των οποίων τα προϊόντα κατασκευάζονται σε χώρες του Τρίτου Κόσμου ή μέσα σε αμπάρια σαπιοκάραβων σε διεθνή ύδατα, από ενήλικους και ανήλικους εργαζομένους, έναντι του πλουσιοπάροχου μηνιάτικου των 5 ευρώ. Οι εργασιακές kokkinopanni.wordpress.com/2011/11/30/hopelss/ athensville.blogspot.gr/2010/12/mαθήματα-εμπορικής-πολιτικής.html 37 συνθήκες μέσα στα ίδια τα υποκαταστήματα προσομοιάζουν επικίνδυνα με αυτές μιας γαλέρας. Για τους Ξύστας άλλωστε, οι τσίχλες που με πάθος πάλευαν να ξεκολλήσουν από την Αιόλου ήταν αυτές που αμαύρωναν «το γκλαμουράτο πρόσωπο της Σταδίου με το Attica, το Holmes και τους διάσημους designer»14 και έκαναν το πεζοδρόμιο αυτό «το πιο παραμελημένο της πόλης» (μα σοβαρά τώρα; όλης της πόλης;) και όχι οι απόκληροι αυτής της κοινωνίας. Όχι μόνο παραβλέπουν σκοπίμως τις πραγματικές αιτίες της αλλοτρίωσης του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος της πόλης (υπεροικοδόμηση, τσιμεντοποίηση, παραμέληση ή καταστροφή πάρκων και δημόσιων χώρων) και της δυστυχίας που βιώνουν εκατοντάδες συνάνθρωποί μας – σκουπίδια στα μάτια του συστήματος (αδυναμία πρόσβασης σε υγειονομική περίθαλψη, δομές ψυχικής υγείας, ανεργία, φτώχεια). Αγκαλιάζουν και φιλάνε με λατρεία όλα τα είδη της οικοδομικής δραστηριότητας που θα συνεχίσουν να καταστρέφουν το αστικό τοπίο, ενώ η αυτοδιάθεση και η ελευθερία του ατόμου μετενσαρκώνεται για αυτούς στη δυνατότητα του καταναλωτή να επιλέγει μεταξύ γνωστών brand ρούχων και αξεσουάρ, βολτάροντας ανέμελα μέσα στα αστραφτερά και λουστραρισμένα ντουβάρια ενός mall, ενώ κάθε του ανάγκη θα ικανοποιείται από εργαζομένους των 400 ευρώ με ωράριο 9:00 με 21:00, εφτά μέρες την εβδομάδα. Ως εκ τούτου, η μόνη αντίδραση που μπορεί να προκαλέσει η υποκρισία τους σε βαθμό…κακουργήματος, όταν διοργανώνουν «ανοιχτούς περιπάτους» στην Αθήνα (απορία: υπάρχουν και «κλειστοί»; μέμπερς όνλι;;) για να ανακαλύψεις «μαγαζάκια και βιοτεχνίες με σπάνιο αντικείμενο»15 είναι μια έντονη γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση. 2. Η Κίνηση Πολιτών Κέντρου Αθήνας Πολλές και ενδιαφέρουσες οι πληροφορίες στον ιστότοπο της ΚΙΠΟΚΑ (kipoka.wordpress.com). Στην ενότητα «Σχετικά με εμάς» θα μάθεις πως «ξεκίνησε τις δραστηριότητές 14 της τον Σεπτέμβριο του 2009 από μια ομάδα κατοίκων και επιχειρηματιών της περιοχής Αγ. Κωνσταντίνου και Πλατείας Ομονοίας». Γνώμονας της Κίνησης είναι η προστασία της κοινωνικής και οικονομικής ζωής των κατοίκων και επαγγελματιών. Σχετικά ελπιδοφόρα μοιάζει και η ρητή δήλωση πως «είναι ανεξάρτητη πολιτικών κομμάτων» ενώ σέβεται απόλυτα τα ανθρώπινα δικαιώματα καταδικάζοντας κάθε ενέργεια ρατσισμού (η υπογράμμιση υπάρχει και στην ιστοσελίδα). Τι συνάγεται, λοιπόν, από την παραπάνω περιγραφή; Πρώτον, ακόμα και το όνομα της Κίνησης είναι παραπλανητικό: άλλο «πολίτες», άλλο «επιχειρηματίες». Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς πως τα κίνητρα παρέμβασης στον δημόσιο χώρο μιας πόλης διαφοροποιούνται σημαντικά όταν αυτός που επιχειρεί να παρέμβει δεν είναι ένας απλός πολίτης, αλλά έχει στο νου του την κερδοσκοπία της επιχείρησής του, ειδικά αν αυτή βρίσκεται στην Αιόλου (ναι, ναι, εκεί που σουρνώντουσαν οι Τσιχλίστας) ή την Πανεπιστημίου. Πάει άρα η βιτρίνα του «ευαισθητοποιημένου» πολίτη. Όσο για την πολιτική της ανεξαρτησία, η Κίνηση αυτοαναιρείται στην ίδια της την ιστοσελίδα. Στην ενότητα «Νέα Ευρωβουλής» από τις συνολικά 11 αναρτήσεις, οι 7 αφορούν τον ευρωβουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, Γ. Παπανικολάου, γνωστού για την έντονη δραστηριότητά του σε θέματα ελέγχου της παράτυπης μετανάστευσης. Ο συγκεκριμένος φαίνεται να μοιράζεται κάποια βασικά στοιχεία από την πολιτική του ατζέντα με την εν λόγω ομάδα (βλ. «Κι.Πο.Κ.Α. - Επαναπατρισμός και Διαχείριση επιστροφών των παράνομων μεταναστών»). Στον «απόλυτο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» φαίνεται να γίνονται επίσης κάποιες εκπτώσεις: η ΚΙΠΟΚΑ, παρέα με τον Λοβέρδο αλλά και το περιβάλλον Καμίνη, με το οποίο διατηρεί σχέση προνομιακού συνομιλητή, είχαν οραματιστεί πριν από κάθε άλλο ένα κέντρο της Αθήνας απελευθερωμένο από την ομηρία της πρέζας. Μόνο που αυτό atenistas.org/2011/01/31/stadiou/ 15 atenistas.org/2013/05/14/openwalk/ 39 περιελάμβανε τον εγκλεισμό αρρώστων σε στρατόπεδα (Οι τοξικομανείς των «δρόμων» σε κλειστούς ελεγχόμενους χώρους: Συνεχείς συναντήσεις έχει η ΚΙ.ΠΟ.Κ.Α. με τον Υπουργό Υγείας κ. Αν. Λοβέρδο, την Πρόεδρο του ΟΚΑΝΑ κα. Μ.Μαλλιώρη & Στελέχη του Δήμου Αθηναίων με θέμα: Τα κέντρα προ ένταξης των τοξικομανών των δρόμων. Οι συζητήσεις συνεχίζονται….). Δυο χρόνια μετά, το όραμα της ΚΙΠΟΚΑ για εκκαθάριση του κέντρου της Αθήνας από τα ζόμπι της πρέζας ενσαρκώνεται πιλοτικά στην επιχείρηση ‘Θέμις’16. Ως κεντρικός άξονας της δράσης της ΚΙΠΟΚΑ τίθεται η «προστασία». Μέχρι τώρα είχαμε συνηθίσει από τις κινήσεις κατοίκων και λοιπών φιλάνθρωπων να επιλέγουν πεδία δράσης όπως τον καλλωπισμό σάπιων παρτεριών, χάιδεμα αδέσποτων, τάισμα σπουργιτιών, βάψιμο ζαρντινιερών. Εδώ η ευγενής τάξη του Τρίτου Τομέα επιλέγει την ασφάλεια των περιοχών στις οποίες δραστηριοποιείται. Παραδέχεται ουσιαστικά πως θέλει να γίνει εθελοντής χωροφύλακας στη θέση ή και παράλληλα με τα ήδη υφιστάμενα σώματα ασφαλείας. Κίνηση Επίδοξων Μπάτσων, άρα. Η περαιτέρω εξειδίκευση των στόχων της δείχνει πέραν πάσης αμφιβολίας την στόχευση στην επιτήρηση και την καταστολή, χωρίς να κρατάει έστω κάποια προσχήματα: 1. Εξομάλυνση της κοινωνικής και εμπορικής λειτουργίας του κέντρου της Αθήνας. Αποκατάσταση της έννομης τάξης. Πάταξη της εγκληματικότητας και μικροεγκληματικότητας. 2. Εμπέδωση του αισθήματος ασφάλειας και σιγουριάς στους διαβιούντες και επισκεπτόμενους το κέντρο της πόλης. Διαρκής και συστηματική αστυνόμευση της περιοχής. Εκπόνηση μακρόπνοου σχεδίου αστυνόμευσης της περιοχής . 3. α. Συνεργασία και άσκηση πίεσης προς τη δημοτική αρχή για ενεργοποίηση της Δημοτικής αστυνομίας, αποτελεσματική και συστηματική καθαριότητα, καλύτερο φωτισμό, επισκευή πεζοδρομίων, έλεγχος οίκων ανοχής, επεμβάσεις και αναμόρφωση της πλατείας Ομονοίας, ώστε να γίνει εκ νέου σημείο αναφοράς για την πόλη μας. β. Συνεργασία για την υλοποίηση ενεργειών με σκοπό την προβολή των εμπορικών δυνατοτήτων και της καλής εικόνας του κέντρου μας. Αφού λοιπόν έχει βρει στο πρόσωπο του δημάρχου έναν πρόθυμο συνεργάτη, ονειρεύεται ν’ ανθίσουν τραπεζοκαθίσματα17 και μάλιστα αφορολόγητα στον χώρο που απελευθερώνεται από την υποχώρηση της παραβατικότητας: «Επιπλέον, ενστερνιζόμενοι το όραμα του Δήμου για μια ανοιχτή πόλη και γεμάτες πλατείες, είμαστε οι πρώτοι επιχειρηματίες που θα τολμήσουμε αυτό το εγχείρημα και θα προσπαθήσουμε να συμβάλλουμε στην ανάπτυξη, αποδεχόμενοι συνάμα το επιχειρηματικό ρίσκο σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει. Γι’ αυτούς τους λόγους πιστεύουμε ότι για εμάς, τους πρώτους επιχειρηματίες που θα επωμιστούμε το κόστος κατασκευής των υποδομών και θα αναλάβουμε το ρίσκο, θα πρέπει να υπάρξει ειδική πρόβλεψη απαλλαγής από τα πάσης φύσεως τέλη προς το Δήμο, για τους παραχωρούμενους επί των πλατειών χώρους, για τέσσερα (4) χρόνια. Εφόσον φυσικά όλα τα προαναφερθέντα συνδεθούν και με την οικονομική ανάπτυξη των πλατειών». Το καλύτερο το άφησα για το τέλος. Αν τα παραπάνω δεν σας έπεισαν για τις διόλου αγνές και άδολες προθέσεις της ΚΙΠΟΚΑ, η σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου δεν αφήνει καμία αμφιβολία σχετικά με την πραγματική φύση της οργάνωσης αυτής: i) Βαρβάρα Βερνίκου – Στράτου Πρόεδρος του ΔΣ. Πρόκειται για τη διευθύνουσα σύμβουλο των πολυκαταστημάτων Notos Galleries. Στην κορυφή της λίστας των προσωπικοτήτων από τις οποίες γοητεύεται -για την πίστη του μάλιστα στην ειρήνη- βρίσκεται ο Ισραηλινός στρατιωτικός και πολιτικός Σίμον Πέρες. Το δεύτερο επώνυμό της το οφείλει στο 16 40 σύζυγό της Γιώργο Βερνίκο, πρόεδρο του ομίλου εταιρειών «Vernicos Yachts» και πρώην υφυπουργό Ναυτιλίας. ii) Αλέξανδρος Βασιλικός Ο αντιπρόεδρος, με πλούσιο βιογραφικό, είναι πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδόχων Αθηνών–Αττικής και διευθύνων σύμβουλος του ομίλου AIROTEL. Κατόρθωσε να εξασφαλίσει κρατική επένδυση ύψους 4.130.000 ευρώ, ως ενταγμένο έργο του ΕΣΠΑ 2007-2013, σύμφωνα με τον αναπτυξιακό νόμο 3299/2004. iii) Στέφανος Γαβριηλίδης Ο γενικός γραμματέας, διευθυντής της εταιρείας Camel Active η οποία στην Ελλάδα αντιπροσωπεύεται από την «Διανομές Ένδυσης ΑΕ», με περισσότερα από 100 σημεία πώλησης σε όλη την Ελλάδα. Αρκετά από αυτά βρίσκονται μέσα στα καταστήματα Notos Galleries. Είναι επίσης επικεφαλής της εταιρείας «Pantrack S.A.», εταιρεία με περισσότερα από 40 χρόνια παρουσία στον τομέα μελετών, κατασκευής, συντήρησης μεταφορικών εγκαταστάσεων. iv) Μαρία Θεοφανοπούλου Ταμίας και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της «Δράσης» και δραστήρια επιχειρηματίας στον χώρο του τουρισμού. Μεταξύ άλλων είναι πρόεδρος του ομίλου «Danae Airlines S.A.», αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Αντιπροσώπων Αεροποριών Εταιρειών και μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων. Στο ίδιο Δ.Σ. συναντάμε και τον Γιώργο Βερνίκο αλλά και τον Αλέξανδρο Βασιλικό. v) Παναγιώτης Μπερνίτσας Μέλος του ΔΣ. Καθηγητής και δικηγόρος ο οποίος διευθύνει ένα από τα μεγαλύτερα δικηγορικά γραφεία της Αθήνας. Το εν λόγω δικηγορικό γραφείο προσελήφθη από την Διυπουργική Επιτροπή Αποκρατικοποιήσεων ως νομικός σύμβουλος αποκρατικοποίησης της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και της συντήρησης τεχνικής βάσης του ΟΣΕ (Rosco), σε ζητήματα που αφορούν το ελληνικό δίκαιο. Στα τέλη Γενάρη μάλιστα, το γραφείο Μπερνίτσα ήταν παρόν στις επαφές που είχε ο Σαμαράς στο Κατάρ για την ανάπτυξη συνεργασιών και υλοποίηση επενδύσεων. Ο Π. Μπερνίτσας, τέλος, έχει προσφέρει τις υπηρεσίες του στο ζεύγος Γιάννας και Θόδωρου Αγγελόπουλου την εποχή της «λύσης και εκκαθάρισης» της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος και των περίπου 460 εργαζομένων του. vi) Βλάσσης Γεωργάτος Πρόκειται για τον διευθύνοντα σύμβουλο του ομίλου εταιρειών εστίασης «Γρηγόρης» ο οποίος βλέπει τις δουλειές να πηγαίνουν εξαίρετα τα τελευταία χρόνια, με 250 καταστήματα σε 5 χώρες. vii) Λυδία Καρρά Η ΚΙΠΟΚΑ: Κίνηση Πολιτών με όραμα τα τραπεζοκαθίσματα, wp.me/p1pa1c-iDe 17 kipoka.wordpress.com/2013/03/22/κι-πο-κ-α-ομονοια-κοτζια/ 41 Πρόκειται για τη συνιδρύτρια της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, τη μεγαλύτερη αμιγώς εθνική (σύμφωνα με τα «Νέα») ΜΚΟ, που δραστηριοποιείται στην προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτισμικής κληρονομιάς. Θεωρείται από τις πιο δραστήριες στον χώρο των «πράσινων» ΜΚΟ, με μεγάλες ικανότητες lobbying, ενώ αναλαμβάνει μεταξύ άλλων την υλοποίηση έργων που χρηματοδοτούνται με ευρωπαϊκά κονδύλια που αφορούν περιβαλλοντικά προγράμματα (Life programme). viii) Δημήτρης Νικολακόπουλος Γνώστης της χωροταξίας και των τεκταινομένων στο αθηναϊκό κέντρο. Μαζί με άλλους μαγαζάτορες και κατοίκους συνέβαλε στο να φτιαχτεί ένας χάρτης της ανομίας, μοναδικός στο είδος του. Παράλληλα, μαζί με άλλα μέλη της ΚΙΠΟΚΑ κατέθεσαν το 2011 μηνυτήρια αναφορά κατά παντός υπευθύνου για την ελλιπή αστυνόμευση του κέντρου, ιδιαίτερα τη νύχτα. ix) Κωνσταντίνος Αδριανόπουλος Υπεύθυνος Επικοινωνίας, αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος της Civitas, εταιρείας επικοινωνιακής στρατηγικής και η οποία είχε αναλάβει αρκετές διαφημιστικές εκστρατείες της Νέας Δημοκρατίας και είχε προσφέρει, μεταξύ άλλων, υπηρεσίες monitoring στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο18. 3. ΜΚΟ «ΚΜ ΠΡΟΤΥΠΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ» Ιδρύθηκε το 2008 από κατοίκους και επαγγελματίες που ζουν και δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Κεραμεικού–Μεταξουργείου. Δε φαίνεται να υφίσταται πλέον κάποιος ιστότοπος που να ενημερώνει για τις ευγενείς δραστηριότητες και προθέσεις της εν λόγω ΜΚΟ, αλλά η δράση και τα οράματά της περιγράφονται σε πολλές άλλες ιστοσελίδες, όπως θα φανεί και στη συνέχεια. Η ΚΜ ΠΡΟΤΥΠΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ παρουσιάζεται σε διάφορα δημοσιεύματα, κυρίως της Καθημερινής, πάντα ευαίσθητης σε ζητήματα όπως η εξαφάνιση του άγριου κορμοράνου, η αναπαραγωγική περίοδος των 3 σταυραετών που έχουν απομείνει στο παγκόσμιο στερέωμα, οι πάγοι που λιώνουν και σε λίγα χρόνια θα μας πνίξουν όλους, αλλά κυρίως στο ζήτημα των περιοχών του κέντρου που αναδύουν άρωμα σήψης και παρακμής λόγω της απουσίας του κράτους και του λούμπεν στοιχείου που διαβιεί εκεί. Το 2010, σε άρθρο του Γ. Λιάλου19, παρακολουθούμε με αγωνία την περιπέτεια που έζησε ο εν λόγω συντάκτης στη ζούγκλα του Μεταξουργείου. Το σκηνικό αποτελείται από εγκαταλελειμμένα σπίτια που ζέχνουν, βρωμερούς τοξικομανείς που τρυπιούνται, σπίτια με κόκκινο φωτάκι. Εκεί ο θαρραλέος ρεπόρτερ, υπερνικώντας τους φόβους του, συναντά μια «κάτοικο» από την ΚΜ ΠΡΟΤΥΠΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ με την οποία θα πάρει ένα απεριτίφ σε παρακείμενο καφενεδάκι. Στην τολμηρή συντροφιά τους θα προστεθεί κι ένας ακόμη δραστήριος «κάτοικος» της περιοχής, ο Ιάσωνας Τσάκωνας (κρατήστε αυτό το όνομα). Εν ολίγοις, μέσα από αυτό το οδοιπορικό στην κόλαση, μαθαίνουμε πως η ΚΜ άφησε τα λόγια και πέρασε στην πράξη για την ανάπλαση της περιοχής που τόσο αγαπά: την χαρτογράφησε, κατέθεσε στον Δήμο Αθηναίων προτάσεις για την ποιοτική αναβάθμιση των οδών Κεραμεικού και Σαλαμίνος, διοργάνωσε ενημέρωση για την ανακύκλωση και γενικά συμμετέχει, κινείται στη γειτονιά, αναζητά τρόπους να παρέμβει. Μια από τις δράσεις της ΚΜ ΠΡΟΤΥΠΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ, για την οποία μας ενημερώνει - ω του θαύματος! - το κανάλι του ΣΚΑÚ ήταν ένα event «αντάρτικης κηπουρικής». Οι διοργανωτές ανέλαβαν το κοπιώδες έργο να εξηγήσουν στις κάμερες ποιο ακριβώς ήταν το κοινωφελές έργο που είχε επιτελεστεί εκεί, αφού πρώτα κάποιοι εργάτες και μια μπουλντόζα είχαν καθαρίσει τις βρωμιές από το οικόπεδο και ορισμένοι εθελοντές είχαν φυτέψει γιούλια και βιόλες. Ουσιώδης διευκρίνιση: η δράση αυτή ουδεμία σχέση έχει με κατάληψη και κατ’ ουδένα τρόπο δεν αμφισβητεί το ιερότερο όλων στην αστική δημοκρατία δικαίωμα: αυτό της ιδιοκτησίας (πήγε η καρδιά μου στη θέση της). Το μόνο στο οποίο αποσκοπεί είναι ο εξωραϊσμός του οικοπέδου, το οποίο θα 18 42 Όλα τα στοιχεία αντλήθηκαν από το κείμενο της ομάδας γτπ γραφιάδες των πόλεων «Η ΚΙΠΟΚΑ: Κίνηση Πολιτών με όραμα τα τραπεζοκαθίσματα», wp.me/p1pa1c-iDe 19 news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_02/10/2010_417236 παραμείνει αλώβητο έως ότου ο ιδιοκτήτης του θελήσει να το αξιοποιήσει. Ο τότε δήμαρχος, κατά κόσμον γνωστός και ως «Ομέρ Πριόνης», άδραξε την ευκαιρία να στηρίξει με την παρουσία του το χαρωπό αυτό project, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να διορθώσει το λαβωμένο του προφίλ έπειτα από την καταστροφή του πάρκου Κύπρου και Πατησίων. Κάπου εδώ όμως τελειώνουν οι κωμικοτραγικές προσπάθειες αυτής της ΜΚΟ να μας πείσει πως πρόκειται για μια προσπάθεια ανάπλασης του αστικού τοπίου και επανοικειοποίησης του δημόσιου χώρου και αποκαλύπτονται οι, όχι και τόσο, μύχιες επιθυμίες για αστυνόμευση, καταστολή αλλά και οικονομικά οφέλη. Την Πέμπτη 30 Σεπτεμβρίου 2010 διοργάνωσε συνάντηση ανάμεσα στους κατοίκους και τους εργαζομένους στην περιοχή Κεραμεικού– Μεταξουργείου και του Γενικού Διευθυντή της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής «με σκοπό τον διάλογο για τα προβλήματα της περιοχής ΚΜ και την επίλυσή τους»20. Η συζήτηση έλαβε χώρα στην αίθουσα New York του Classical Imperial Hotel στην Πλατεία Καραϊσκάκη, που «ευγενικά παραχώρησε η διοίκηση του ξενοδοχείου» - δηλαδή η κα Δασκαλαντωνάκη, σπόνσορας του Τσαγκαρουσιάνου και άλλων «εναλλακτικών» επιχειρηματιών από τον χώρο της τέχνης. Από το σχετικό δημοσίευμα της Ελευθεροτυπίας21 («ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΑΠΕΓΝΩΣΜΕΝΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΗΓΕΣΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ - Το γκέτο του κέντρου διώχνει θέατρα και γκαλερί») μαθαίνουμε πως στη συνάντηση παρέστησαν διάφορες προσωπικότητες του καλλιτεχνικού στερεώματος: ο Θ. Τερζόπουλος, η Δ. Γαλάνη, η Α. Βαγενά και η Ρ. Καμχή, η οποία ζήτησε «αύξηση των περιπολιών της αστυνομίας». Ένας ιδιοκτήτης ξενοδοχείου πήγε αυτό το όμορφο brainstorming ένα βήμα παραπέρα ζητώντας «να ανοίξουν δύο νησιά και να τους ρίξετε όλους μέσα», εννοώντας ναρκομανείς και μετανάστες. Στο άρθρο αυτό ξανασυναντάμε 20 21 Ποιος είναι τελικά αυτός ο δραστήριος τύπος με την πολυσχιδή προσωπικότητα; Πρόκειται για τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας ανάπτυξης ακινήτων Oliaros, που ιδρύθηκε το 2002. Η Oliaros ελέγχεται ρυθμιστικά από την Κεντρική Τράπεζα Κύπρου (ΚΤΚ), είναι δηλαδή καταχωρημένη ως διεθνές συμμετοχικό επενδυτικό σχήμα με την επωνυμία «KM Real Estate Investment Fund» στο μητρώο της ΚΤΚ22. Πιο απλά η μετοχή της διαπραγματεύεται στο χρηματιστήριο Κύπρου, το μεγαλύτερο πλυντήριο μαύρου χρήματος στην Ευρώπη. Η εν λόγω εταιρεία είναι υπεύθυνη για την οικοπεδοποίηση της Αντιπάρου και την κατασκευή στο νησί μιας σειράς από βίλες όπως και δυο ξενοδοχείων, ενώ στην περιοχή του Κεραμικού–Μεταξουργείου (ΚΜ) διαθέτει τουλάχιστον 65 ακίνητα23. Ο δαιμόνιος αυτός επιχειρηματίας, εργάστηκε στη Νέα Υόρκη από το 1994 έως το 1996, χρονιά κατά την οποία μετοίκησε στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν (δηλαδή την περίοδο του εμφυλίου) για να «δραστηριοποιηθεί στο πεδίο των χρηματοοικονομικών και της ανάπτυξης ακινήτων»24. Αξίζει να σημειωθεί πως στον συντάκτη του άρθρου του capital.gr25, που περιγράφει τον Τσάκωνα απλά ως ένα δαιμόνιο επιχειρηματικό πνεύμα, σχεδόν «ξεφεύγει» πως ο μπίζνεσμαν απέφυγε να απαντήσει στην ερώτηση που αφορούσε το ύψος του τιμήματος που κατέβαλλε για τα 65 ακίνητα στον Κεραμεικό και το Γκάζι λέγοντας απλώς πως «οι τιμές στην περιοχή είναι σταθερά ανοδικές από το 1999». Το θέμα βέβαια δεν είναι πως απλά μεταξύ των παριστάμενων στις όποιες εκδηλώσεις της ΚΜ ΠΡΟΤΥΠΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ εντοπίζεται και ο συγκεκριμένος επιχειρηματίας, αλλά πως στην athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1211735 www.enet.gr/?i=news.el.article&id=208886 22 www.capital.gr/gmessages/showTopic.asp?id=1927248 23 akaeaak.wordpress.com/2011/03/20/μαθήματα-αστικού-σχεδιασμού-από-τον-ε/ 24 τον Ι. Τσάκωνα, όχι όμως με την ιδιότητα του «ανήσυχου πολίτη», αλλά με αυτήν του επιχειρηματία που δραστηριοποιείται στην περιοχή. www.capital.gr/gmessages/showTopic.asp?id=1927248 25 idem 43 ιστοσελίδα της εταιρείας Oliaros φιλοξενούνται και προβάλλονται όλες οι δραστηριότητες της ΜΚΟ, η οποία μάλιστα περιγράφεται ως «μία ανοικτή πλατφόρμα επικοινωνίας, δράσης και προβληματισμού26». Σε δημοσίευμα της free press – λιβανιστήρι του Τρίτου Τομέα Lifo, το 2013 πλέον, αναφέρεται πως «το 2008 η OLIAROS ίδρυσε στις περιοχές Κεραμεικού– Μεταξουργείου τη μη κερδοσκοπική οργάνωση ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά»27, κάτι που αποκρύπτεται τεχνηέντως σε αντίστοιχα δημοσιεύματα περασμένων ετών. Φαίνεται πως η ακούραστη επιμονή του γνωστού και ως «King Jason» στην αναβάθμιση της περιοχής του Κεραμεικού-Μεταξουργείου κατάφερε να δρέψει καρπούς, αφού πρώτα είδε για κάποια χρόνια τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του να μην ευοδώνονται, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης. Τον Απρίλιο του 2013 ο Καμίνης, σε συνάντηση με τον υφυπουργό Ανάπτυξης, κατάφερε η επένδυση της Oliaros για τον Κεραμεικό και το Μεταξουργείο να ενταχθεί στη διαδικασία fast track και να χρηματοδοτηθεί με κοινοτικά κονδύλια από το πρόγραμμα Jessica (ΕΣΠΑ). Το φιλόδοξο πρόγραμμα για την ενεργειακή και αρχιτεκτονική αναβάθμιση κτηρίων στην περιοχή του Μεταξουργείου και του Κεραμεικού έχει την «κωδική» ονομασία KM Properties και προϋπολογιζόταν στα 100 εκατ. ευρώ, αλλά τελικά φαίνεται πως ο Τσάκωνας κατάφερε να εξασφαλίσει γύρω στα 70… Σε άλλο δημοσίευμα του προαναφερθέντος λατρεμένου free press διαβάζουμε πως «η βασική εκκρεμότητα για να προχωρήσει η επένδυση και να ενταχθεί στο Jessica είναι να την χρηματοδοτήσει η Εθνική Τράπεζα / η τελευταία έχει όλη την καλή διάθεση, υπό έναν όρο: να λυθεί το πρόβλημα της ασφάλειας»28. Παρά την πληθώρα των αγιογραφιών που 26 των διοργανωτών αφορούσε «ένα πολύπλευρο καλλιτεχνικό πρόγραμμα που θα λειτουργούσε παράλληλα με την 1η Μπιενάλε της Αθήνας στην περιοχή Κεραμεικού–Μεταξουργείου και αποσκοπούσε στο να δώσει μία ακόμα πτυχή στο θεματολόγιο και μεθοδολογικό πλαίσιο της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας με τίτλο Destroy Athens μέσα από την εξερεύνηση www.oliaros.com/?lang=gr&p=111 27 44 βρίσκει κανείς στο διαδίκτυο για αυτόν τον ακούραστο και φέρελπι ευεργέτη της πόλης, η πρώτη του προσπάθεια να παρουσιάσει το λαοφιλές προφίλ ενός αυτόκλητου σωτήρα της περιοχής Κεραμεικού–Μεταξουργείου (όταν ακόμα κρυβόταν πίσω από ΜΚΟ και art project) δεν είχε στεφθεί με επιτυχία. Επρόκειτο για το ReMap, που σύμφωνα με τα λεγόμενα 28 www.lifo.gr/now/life/25832 www.lifo.gr/mag/columns/5647 45 της ταυτότητας της συγκεκριμένης περιοχής και την αναθεώρηση του τρόπου χρήσης ιδιωτικών και δημόσιων χώρων»29. Το δημόσιο προφίλ του Τσάκωνα αμαυρώθηκε τότε, όταν η αρχιτέκτονας Ελ. Τζιρτζιλάκη από το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική, ουσιαστικά κατήγγειλε τόσο ότι πίσω από τη βιτρίνα του καλλιτεχνικού γεγονότος κρύβεται επενδυτικό σχέδιο για «αξιοποίηση» της περιοχής, όσο και ότι, ακριβώς λόγω αυτού του γεγονότος, εκτοπίστηκαν κάτοικοι και μετανάστες που έμεναν σε εγκαταλελειμμένα σπίτια εν μια νυκτί. Αυτό έγινε προκειμένου τα κτίρια να είναι άδεια στην έναρξη της Μπιενάλε30. Αξίζει να δοκιμάσω για λίγο ακόμα την υπομονή σου αγαπητέ αναγνώστη (αν δεν έχεις εγκαταλείψει ήδη), αναφερόμενη εν συντομία σε μια απάντηση στο κείμενο της Τζιρτζιλάκη που δημοσιεύτηκε στο datascape. blogspot.gr, η συντάκτρια της οποίας δεν μας χαρίζει το ονοματάκι της. Είναι αρκετά αποκαλυπτική της νοοτροπίας που διακατέχει αυτούς τους θιασώτες του gentrification, τους καλλιτεχνίζοντες μικροαστούς που ονειρεύονται το δεκαπεντάλεπτο της διασημότητας που υποτίθεται ότι τους αναλογεί - σε μια φωτογραφία free press μαρουλοφυλλάδας. Μέσα από μια ακατάσχετη φλυαρία χωρίς ειρμό, ισχυρίζεται με περισσή ειρωνεία πως, αν κάποιος πραγματικά νοιάζεται τους αναξιοπαθούντες που έτυχε να διαμένουν στα εγκαταλελειμμένα σπίτια, δεν καταγγέλλει αυτόν που τους έδιωξε (στην τελική δικά του είναι τα κτίρια, τα παίρνει και τα καίει), αλλά κάνει τα πάντα για να βγάλει κι αυτός λεφτά, να αγοράσει τα κτίρια και να τους τα χαρίσει. Το ρεσιτάλ κυνικότητας συνεχίζεται με ισχυρισμούς της συνομοταξίας «μπορεί να με θεωρείς κακιά που περιφέρομαι με το ipad ανάμεσα σε πρεζάκια και μετανάστες που ψωμολυσσάνε, αλλά πώς αλλιώς θα βιώσω τον χώρο και κατόπιν θα γράψω την εμπνευσμένη μου μελέτη (την οποία θα καταθέσω στον Δήμο για να γίνω πλούσια και διάσημη);». Το απόγειο όμως της ελεεινής και τρισάθλιας νοοτροπίας αυτών των τραγικών μικροαστών θα το μεταφέρω αυτούσιο: «Γιατί in my opinion, αυτή είναι η εξέλιξη της ζωής κ. Τζιρτζιλάκη. Οι καλλιτέχνες πάντα θα έλκονται από την παρακμή, οι οραματιστές πάντα θα εφευρίσκουν νέους τρόπους να βελτιώσουν (ή και να αξιοποιήσουν αν θέλετε) μέρη των πόλεων και οι μετανάστες/οι παράνομοι/ οι πουτάνες/τα πρεζάκια/όσοι δεν έχουν χρήματα/στον ήλιο μοίρα ή έχουν συμφέρον να ζουν στην παρακμή τέλος πάντων, θα βρίσκουν νέα σημεία στην πόλη που θα “οικειοποιούνται”. Αυτά θα φτηναίνουν, θα βρωμίζουν και θα παρακμάζουν και κάποια χρόνια μετά, εκεί οι πολεοδόμοι θα ανακαλύπτουν την ευκαιρία για να υλοποιήσουν τα οραματικά τους projects και οι μεσίτες το νέο bon fillet. Και το αυτό. Ξανά και ξανά. Ούτε η μια πλευρά ούτε η άλλη θα πάψει να υπάρχει ξαφνικά. Όπως δεν θα πάψει και η σκληρότητα ή η αδικία απέναντι στα πιο αδύναμα μέλη. Και φυσικά ούτε και αυτοί οι ευγενείς που προσπαθούν να βοηθήσουν λίγο την κατάστασή τους.» Γιατί εκεί κρύβεται ο χειρότερος εχθρός μας καλέ μου αναγνώστη: στον διπλανό μας. Η εξουσία και τα ιδιωτικά συμφέροντα ήταν, είναι και θα είναι πάντα απέναντι. Πάντα θα επιχειρούν να ελέγξουν και να καταστείλουν τις ακηδεμόνευτες μορφές αυτοοργάνωσης, πραγματικής αλληλεγγύης και όχι φιλανθρωπίας, διεκδίκησης της αξιοπρέπειας, της ζωής και όχι της επιβίωσης. Αυτός όμως που τους ανοίγει τον δρόμο και νομιμοποιεί τη δράση τους είναι ο διπλανός μας: ο αγανακτισμένος κάτοικος, ο προσκυνητής της σβάστικας, ο hipster με το πατομπούκαλο που τρέχει από γκαλά σε γκαλερί για να ανέβει κι αυτός σκαλί-σκαλί στην κοινωνική τάξη που ονειρεύεται. ΥΓ: Την ιδέα για το άρθρο την χρωστάω, πέρα από το άσβεστο μίσος μου για τα πουά παγκάκια και τις βεραμάν ζαρντινιέρες, σε έναν διαδικτυακό «φίλο» που ένα κυριακάτικο βράδυ ανάρτησε στο ιντερνετικό του ντουβάρι άρθρο με την τελευταία δράση των Σχοινίστας, μαζί με τα αυτονόητα (για εμάς τους «καναπεδάτους») απαξιωτικά σχόλια. Έτσι έδωσε άθελά του την αφορμή για να βρουν διέξοδο στο παραπάνω κείμενο οι αξιοσέβαστες δόσεις χολής που φύλαγα για αυτή την διόλου αθώα συνομοταξία. Ειδικά αυτός ο τελευταίος έχει εξοπλίσει και το ιδεολογικό του οπλοστάσιο με επιχειρήματα: ο κάθε λεχρίτης που καταλαμβάνει υπόγες με κατσαρίδες και ποντίκια, γουστάρει και το κάνει, έχει συμφέρον να κυλιέται στη 29 46 βρώμα, την παρακμή και τη δυσωδία. Αυτός ευθύνεται για την υποτίμηση της περιοχής που ο μεγαλοεργολάβος θα πάρει μπιρ παρά. Αυτός, και όχι οι φιλεύσπλαχνοι ευγενείς, που προσπαθούν να συνδράμουν άλλωστε με την πολιτιστική τους δράση και τον κάθε χτικιάρη. Ο χρήσιμος ηλίθιος είναι άρα αυτός που επικροτεί και αποζητά τo gentrification και τον εκτοπισμό των μεταναστών, των χρηστών ουσιών, των θυμάτων του trafficking, των αστέγων, όλων όσοι υπόκεινται στον κοινωνικό αποκλεισμό και την καταστολή του κράτους, αποζητά και ζητωκραυγάζει την οικιστική ανάπλαση των mall, των μπαρ, των γκαλερί και των πολυχώρων «τέχνης» και «πολιτισμού». futura-blog.blogspot.gr/2007/09/remap-km.html 30 idem 47 Εντός, Εντός και αφ’ Εαυτού* του Δημήτρη Μπ. Στο περσινό Φεστιβάλ Αθηνών είχαμε τονίσει την από χρόνια διαρκή προσπάθεια τόσο του ίδιου του θεσμού, όσο και των δημιουργών που κάθε φορά το απαρτίζουν, να εκκινούν και να συμμετέχουν σε έναν ευρύτερο και διεθνή διάλογο σε σχέση τόσο με διαχρονικά ζητήματα της ανθρώπινης εμπειρίας όσο και με άλλα, περισσότερο τρέχοντα, πολιτικά ζητήματα. Από το Insenso του Μιχαήλ Μαρμαρινού μέχρι τον Βόυτσεκ της Έλλης Παπακωνσταντίνου, αυτό που είχε αναδειχθεί μέσα από την αντίστοιχη ανάλυση ήταν η σχέση της ελληνικότητας (είτε αφορά το κοινωνικό πεδίο, είτε το στενότερο καλλιτεχνικό-θεατρικό) με τη διεθνή σκηνή, θεατρική ή μη. Με παραστάσεις όπως: Ιλιάδα (σκην. Στάθης Λιβαθινός), Oh! Deep Sea – corpus III (εμπνευσμένο από την Οδύσσεια σε σκην. Κατερίνας Παπαγεωργίου), Η γυναίκα της Ζάκυθος (σκην. Δήμος Αβδελιώδης), Η φωνή (σκην. Ρούλα Πατεράκη), Ύμνος εις την Ελευθερίαν (σκην. Λάμπρος Φιλίππου), Γκόλφω (σκην. Νίκος Καραθάνος, από τη χειμερινή παραγωγή του Εθνικού στην Επίδαυρο), αλλά και δυο πρωτοεμφανιζόμενες σκηνοθέτιδες (Νατάσα Τριανταφύλλη, Μαρία Πρωτόπαππα) να παρουσιάζουν στην Αθήνα την Αντιγόνη και την Ιφιγένεια εν Αυλίδι, δε μπορεί παρά να επαληθεύεται η παραπάνω διαπίστωση. Ωστόσο, η κοινή θεματολογία δε σημαίνει απαραίτητα και κοινή στάση απέναντι στο υλικό. Τα παραδείγματα Φέτος, με το πρόγραμμα να βρίσκεται εν πλήρη των Λιβαθηνού, Παπαγεωργίου και Φιλίππου εξελίξει, δε μπορεί παρά να παρατηρηθεί μια αποτελούν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για να στροφή των σημαντικών νέων παραστάσεων που χαρτογραφηθεί αυτή η διαφορετικότητα, όπως το συνθέτουν προς μια περισσότερο εσωστρεφή φανερώθηκε μέσα από τις προτάσεις τους. αναζήτηση και διερώτηση πάνω στα ίδια θέματα. Αν δηλαδή το περσινό ερώτημα που συνέθετε το Λιβαθινός – Ιλιάδα: Από μόνη της η ιδέα της μεγαλύτερο μέρος των παραστάσεων ήταν το «τι σκηνικής πραγμάτωσης ολόκληρου του έπους είναι ο Άλλος;», αυτό το καλοκαίρι μοιάζει να έχει της Ιλιάδας αποτελεί ένα μεγαλόπνοο σχέδιο, αντικατασταθεί από το «ναι, αλλά ποιοι είμαστε που απαιτεί και αντίστοιχα μεγάλο όραμα επί “εμείς”;». Και πράγματι μια ματιά μόνο στο του αντικειμένου. Ο Λιβαθινός στην πεντάωρη πρόγραμμα αρκεί για να διαπιστωθεί ένας μεγάλος παράσταση που παρουσίασε έμοιασε αρχικά αριθμός παραστάσεων με φανερά «ελληνικό» να διέπεται από μια τέτοια ορμή. Οι πολλαπλές χαρακτήρα με θεάματα που εκκινούνται από τον αναφορές σε διάφορες ιστορικές περιόδους, η Όμηρο μέχρι τον Σολωμό και από τον Βέλτσο επίκληση μακρινών, μη ελληνικών, πρακτικών μέχρι τη Γκόλφω. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει και παραδόσεων (βλ. την συμμετοχή ενός σαολίν ότι απουσιάζουν προτάσεις από το παγκόσμιο κατά τη διάρκεια των προβών για τη διδασκαλία ρεπερτόριο (βλ. για παράδειγμα το «Έρωτας και των απαράμιλλων μαχών που περιγράφει ο Ραδιουργία» του Σίλλερ από τους Καραζήση- Όμηρος) έδωσε την υπόσχεση μιας απόστασης Χατζόπουλο ή την 24ωρη performance «Μερσιέ της σκηνικής αφήγησης από τους συνήθεις και Καμιέ» του Μπέκετ σε σκηνοθεσία Γιάννη – και πλέον παρεξηγήσιμους – ύμνους της Κακλέα), αλλά ότι η αίσθηση μιας ενισχυμένης ανωτερότητας της ελληνικής ψυχής, που συχνά εντοπιότητας όχι μόνο σε αριθμό συμμετοχών, ισορροπούνται από επιφανειακά διδακτικά όπως άλλωστε επεδίωξε η Διεύθυνση του επιχειρήματα για την τραγικότητα κάθε πολέμου. Φεστιβάλ, αλλά και σε θεματολογία είναι ισχυρή. Όμως, ενώ η Ιλιάδα του Λιβαθινού έμεινε 48 * Ο τίτλος αναφέρεται από τη μια στο αντίστοιχο άρθρο του γράφοντος στο τεύχος #3 («Εντός, Εκτός και επί του Άλλου»), αλλά αποτελεί και ένα έμμεσο σχόλιο στη διαμόρφωση του προγράμματος του φετινού Ελληνικού Φεστιβάλ, η όποια επιτυχία του οποίου οφείλεται αποκλειστικά στην «αφ’ εαυτού» προσπάθεια του διευθυντή του, Γ. Λούκου. Λιβαθηνός - Ιλιάδα επάξια μακριά από το πρώτο (αποκορύφωμα η διαχείριση της φιγούρας του Αίαντα που καλούσε του «Έλληνες» σε ανάταση, σε έναν μονόλογο που αν δεν φροντιζόταν όπως έγινε θα μύριζε σκέτο εθνικισμό), έπεσε στην παγίδα του δεύτερου, με το φινάλε της παράστασης να επαληθεύει την απλοϊκότητα του λόγου, όπως την έχουμε συναντήσει σε άλλες δουλειές του ίδιου σκηνοθέτη. Μόνο που εδώ, ο συνδυασμός με το παρωχημένο (ειδικά για την εποχή μας, των καθημερινών κοινωνικών συγκρούσεων) αντιπολεμικό μήνυμα, χωρίς ίχνος κριτικής, άφηνε εν τέλει την αίσθηση μιας αφελούς αποδοχής των μεγάλων ανθρωπιστικών ιδεών των προγόνων «μας», γεγονός που ενισχυόταν από την ολοένα και πιο απλουστευμένη σκηνοθεσία της οποίας τα ευρήματα μοιάζει να τέλειωσαν νωρίς. πρόταση του Λάμπρου Φιλίππου και του συγκροτήματός του Yianneis είναι η πληρέστερη εκδοχή δημιουργικού-καλλιτεχνικού λόγου με ξεκάθαρη κοινωνική απεύθυνση ριζωμένη σε πυκνό πολιτικό λόγο. Η περιγραφή του πρώτου μέρους της παράστασης είναι αρκετή για να δείξει τα παραπάνω: μια νεαρή ηθοποιός (Δάφνη Ιωακειμίδου-Πατακιά), με μάτια δεμένα με μια λευκή κορδέλα και καθοδηγούμενη από τις καταπιεστικές κραυγές-οδηγίες ενός «σκηνοθέτη» (ρόλο που τίμια επέλεξε για τον εαυτό του ο Φιλίππου), απαγγέλλει τον εθνικό ύμνο ενώ κάθε τόσο οι υπόλοιποι ηθοποιοί, εξίσου τρομαγμένοι από τις εντολές του «σκηνοθέτη» την περιλούζουν με λευκούς και γαλάζιους κουβάδες με νερό, χωρίς εκείνη να γνωρίζει το πότε και πνίγοντας προσωρινά τον ασθμαίνοντα λόγο της. Οι συνδηλώσεις με εικόνες από βασανιστήρια (βλ. πείραμα του Μίλγκραμ), Φιλίππου – Ύμνος εις την Ελευθερίαν: αλλά και η έντονη σωματική βία στο πρόσωπο Αντίθετα με όσα μπορεί κανείς να προσάψει της κοπέλας που λειτούργησε κιναισθητικά για στην προηγούμενη παράσταση, η σκηνική τους θεατές, ερχόταν να προστεθεί στο επίσης 49 Yianneis - Ύμνος Εις Την Ελευθερίαν ξεκάθαρο σημαίνον της εναρκτήριας δράσης της παράστασης. Ο Φιλίππου, αφού ξυρίσει εντελώς το κεφάλι του, πίνει το αίμα - πολτό ντομάτας και στη συνέχεια ξεπλένει τις τρίχες από το κεφάλι του με αυτό. Η πολυπόθητη για αυτόν «πατρίδα»1 θα έχει το σώμα της μάνας του, της πραγματικής μητέρας του ηθοποιού, Αλεξάνδρας Φιλίππου, που σε όλη τη διάρκεια της παράστασης θα τον «φροντίζει» πνικτικά για να του διαβάσει στο τέλος τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» κι αυτή, σαν άλλο παραμύθι αφού προηγουμένως τον έχει βάλει για ύπνο. Το γνωστό σύνθημα «όποιος κοιμάται πατριώτης, ξυπνά εθνικιστής» μοιραία ερχόταν στον νου, κατά πάσα πιθανότητα εναρμονισμένο με τους στόχους του θιάσου, που σημειωτέον απέφυγε εμφατικά το χειροκρότημα, αφήνοντας τους θεατές μόνους με την αμηχανία της ερώτησης του Σολωμού στην προτελευταία στροφή του «Ύμνου»: «Τι θα κάμετε; θ’ αφήστε / να αποκτήσωμεν εμείς / Λευθερίαν, ή θα την λύστε / Εξ αιτίας Πολιτικής;», κλείνοντας έτσι την παράσταση, με την ευθύνη της συνέχειας στα χέρια των θεατών. Παπαγεωργίου - Oh! Deep Sea – corpus ΙΙΙ: Μια εντελώς διαφορετική σχέση με το θέμα χαρακτήρισε την παράσταση χορού που παρουσίασε η Κατερίνα Παπαγεωργίου, που τελευταία ζει και εργάζεται στο Βερολίνο, υπογράφοντας μάλιστα τις δουλειές της ως Kat Valastur. Η χαλαρή σχέση με την Οδύσσεια ήταν εξ αρχής φανερή, ανάμεσα στα άλλα και από τον ίδιο τον τίτλο της παράστασης, η οποία αποτελεί το τρίτο μέρος μιας τετραλογίας της χορογράφου με αφετηρία το έπος του Ομήρου. Η οικουμενικότητα, η παγκοσμιότητα της Οδύσσειας χρησιμοποιήθηκε από την Παπαγεωργίου ως εκκίνηση για μια μελέτη της εμπειρίας της καθημερινότητας δοσμένη μέσα από την σπασμωδική μηχανιστική κίνηση, που εξάντλησαν οι χορευτές κατά τη διάρκεια της παράστασης. Η συμβολή μιας σφιχτής δραματουργίας (Νίκος Φλέσσας) και μιας εκφραστικότατης μουσικής (Λάμπρος Πηγούνης) που με διακριτικότητα ενέτειναν το περιεχόμενο της χορογραφίας, επέτρεψε στην παράσταση να προσπεράσει το εμπόδιο της οπτικής κόπωσης των θεατών από την ειδική επιλογή της διαρκούς μηχανιστικής κίνησης και να τους καθηλώσει σε μια αφήγηση που συνειδητά απομακρυνόταν από το στενό πλαίσιο του μύθου προς μια απόλυτα προσωπική σκηνική εξιστόρηση (βλ. τα χορευτικά σόλο των συμμετεχόντων που τιτλοφορούνταν μάλιστα και από το όνομά τους, διακόπτοντας έτσι την όποια εξέλιξη σε σχέση με τις ομηρικές ραψωδίες). Το αποτέλεσμα θέλει την Παπαγεωργίου να μας έχει παρουσίασει λιγότερο την «Οδύσσειά» της και περισσότερο την εμπειρία της πάνω στον κόσμο, φιλτραρισμένη μέσα από αυτήν την εντελώς προσωπική της αναφορά. Είτε ήταν το ομηρικό έπος είτε η Μαχαμπαράτα, η Παπαγεωργίου θα έβρισκε τρόπο να μας αφηγηθεί την οπτική της και αυτό είναι που την κάνει μια πραγματική δημιουργό. Στο περσινό άρθρο κλείναμε με μια παρατήρησηευχή: προσπάθειες όπως αυτή του Φεστιβάλ, να γίνουν η αφορμή για μια διερεύνηση της σχέσης μας με το Άλλο «κυρίως αυτό που εδρεύει μέσα στους ίδιους μας τους εαυτούς». Με την ανάληψη των καθηκόντων των νέων διευθύνσεων των δυο μεγαλύτερων δημόσιων σκηνών (Εθνικού Θεάτρου και ΚΘΒΕ), κάτι τέτοιο μοιάζει να απομακρύνεται ακόμα περισσότερο σαν ενδεχόμενο, ειδικά με δηλώσεις όπως αυτή του νέου διευθυντή του Εθνικού «Δεν είναι ντροπή να αγαπάμε την πατρίδα». Η ανάληψη πρωτοβουλιών από την πλευρά των διαφωνούντων, θα μοιάζει σύντομα εκτός από θεμιτή και ζήτημα επιβίωσης. Ας την ενισχύσουμε ο καθένας με τον τρόπο του. Yianneis - Λάμπρος Φιλίππου 50 1 Περισσότερο ταιριαστό εδώ ήταν το αγγλικό “motherland” 51 Pink Flamingos: An act of blasphemy Cult [kuhlt] Adjective 4. of, for, or attracting a small group of devotees: a cult movie 5. film or book that has a large non mainstream following over a long period of time της Μαρίας Κουτρούμπα Ένα κείμενο για τα ροζ φλαμίνγκο και το καλτ στάτους τους. Αποκλειστικά και συνειδητά αφιερωμένο στους φαν του είδους. Οι υπόλοιποι διακριτικά μπορούν να το προσπεράσουν. Dreamlanders Το 1972 οι Dreamlanders, το σταθερό κινηματογραφικό καστ και συνεργείο του John Waters, συγκεντρώνεται κάπου στο Phoenix των Ηνωμένων Πολιτειών και υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Γουότερς γυρίζουν τα Ροζ Φλαμίνγκο (1972), μία από τις πιο αμφιλεγόμενες καλτ ταινίες όλων των εποχών. Δεν θα σταθούμε στην υπόθεση, καθώς όπως σε σχεδόν κάθε καλτ ταινία σημασία δεν έχει αυτό που ακριβώς βλέπουμε στην οθόνη, αλλά ο τρόπος που το ερμηνεύουμε. Στόχος είναι πάντα η πρόκληση του σοκ, σε μία ταινία που κυριαρχεί ο τρανσέξουαλ ερωτισμός, η αιμομιξία, ο καννιβαλισμός, οι διάλογοι χωρίς κανένα απολύτως νόημα και κάθε είδους άσεμνη πράξη ( πόσο άσεμνο μπορεί να χαρακτηριστεί το σεξ με μία κότα και η δολοφονία της στο τέλος;). Carnivalesque Παρόλο που τα πιο πάνω μπορεί να θεωρηθούν από πολλούς από αηδιαστικά έως ασεβή, θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε την πραγματική αξία του «Ροζ Φλαμίνγκο» μόνο αν το δούμε μακριά από κάθε καθωσπρεπισμό και σεμνοτυφία. Η πρόκληση του σοκ λειτουργεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να καθαρίσει το μυαλό του θεατή από κάθε κοινωνικό και ηθικό φραγμό και να τον οδηγήσει στη θέαση και στη 52 συνέχεια στην ερμηνεία της ταινίας, ως μια ουσιαστικά αντιεξουσιαστική μορφή τέχνης. Ο Μιχαήλ Μπαχτίν (Mikhail Bakhtin) βασιζόμενος στα έργα του Φρανσουά Ραμπελαί (Fran�ois Rabelais), πολύ εύστοχα είχε εφεύρει το λογοτεχνικό είδος του carnivalesque. Την περίοδο του μεσαίωνα, όταν γυναίκες καίγονταν στην πυρά ως μάγισσες και η ιερά εξέταση εξαφάνιζε καθετί αιρετικό, κάνουν την εμφάνιση τους οι πρώτες γιορτές του καρναβαλιού, όπου καταπιεσμένοι διάκονοι αποδομούν την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων παρασύροντας όλους εκείνους που πάντα είχαν - αλλά αδυνατούσαν να εκφράσουν με τον φόβο της τιμωρίας - αυτή τη διάθεση. Η έννοια του carnivalesque όπως αυτή ορίστηκε από τον Μπαχτίν έχει αυτόν ακριβώς τον στόχο: τη δημιουργία μιας διονυσιακής κατάστασης, όπου μέσα από το χάος καταρρίπτεται οποιαδήποτε ιδέα και πράξη νομιμοποιεί τον συντηρητισμό. Το πιο σημαντικό ωστόσο, δεν είναι ότι καθετί το ευσεβές και κοινωνικά αποδεκτό αποδομείται, αλλά ότι αυτό γίνεται από τους καταπιεσμένους, από αυτούς που δεν έχουν φωνή, από αυτούς που πρέπει να υπακούουν. Ο κόσμος γυρίζει ανάποδα, οι πάνω βρίσκονται κάτω και το χάος παίρνει τη θέση τους. Αν η Babs Johnson της Divine και το πανηγύρι που σέρνει μαζί της δεν είναι αυτό ακριβώς το πράγμα, τότε το «Ροζ Φλαμίνγκο» θα μείνει στην ιστορία ως μία ακόμα προκλητική – αδιάφορη για πολλούς – σκατολογική ταινία. Στην πραγματικότητα όμως το περιθώριο της Divine και ό,τι αυτό περιλαμβάνει τα διαλύει όλα. Έτσι λοιπόν μπορεί να κάνει στοματικό έρωτα στον γιο της, να τρώει αληθινά κόπρανα σκύλου (χωρίς director’s cut), να αποθεώνει οτιδήποτε σεξουαλικά μη αποδεκτό και στο τέλος να εξευτελίζει και να σκοτώνει τα όργανα της τάξης που προσπαθούν να διαλύσουν το πάρτυ της. Ο δικός της γκροτέσκος ρεαλισμός την αποδεσμεύει από κάθε είδους εξουσία κάνοντας ηδονικά ευπρόσδεκτο το οτιδήποτε κοινωνικά απαράδεκτο. Transgression Η έννοια του carnivalesque όπως την ορίσαμε πιο πάνω συναντά την έννοια του transgression στην καλτ κινηματογράφηση. Η transgression τέχνη παρα-βιάζει κάθε νόρμα για να οδηγήσει στην καθαρότητα του βλέμματος και έτσι στην απόλυτη αισθητική και ηθική ελευθερία. Με τη δικαιολογία ότι κάθε θεατής κουβαλά ευαισθησίες, πολλές φορές η τέχνη αυτοπεριορίζεται έτσι ώστε να μην προκαλέσει το κοινωνικό αίσθημα και προσβάλει. Μέσα σε αυτή λοιπόν την κανονικότητα κάνουν την εμφάνιση τους 53 οι transgressive ταινίες, όπου κάθε ηθικό στοιχείο κουρελιάζεται και πετιέται στα μούτρα του κάθε δυσκοίλιου “πρέπει” και “επιβάλλεται”. Ακολουθώντας την εξέλιξη της αποδόμησης αυτής που ξεκίνησε με το carnivalesque, το «Ροζ Φλαμίγκο» γίνεται η επιτομή του transgressive και ο Γουότερς ένας από τους βασικούς εκφραστές του. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα, παρόλο που το «Ροζ Φλαμίγκο» έχει πάψει να θεωρείται τόσο προκλητικό, η πλειοψηφία των θεατών το αντιλαμβάνεται και το επικοινωνεί ως κάτι – στην καλύτερη περίπτωση – γραφικό. Και αυτό γιατί... ... η κοινωνία ξέρει πως να μας καταπιέζει. Ο Ζωρζ Μπατάιγ (Georges Bataille) θεωρούσε το θάνατο ώς το όριο στα πάντα. Οποιαδήποτε διάθεση του ανθρώπου να σπάσει την κανονικότητα αναζητώντας την απόλαυση, θα οδηγούσε μοιραία στον θάνατο και αυτό είναι κάτι που η κοινωνία δε θα μπορούσε να επιτρέψει. Έτσι λοιπόν δημιουργεί και πλασάρει τη φυλακή των ταμπού και απωθεί κάθε ελευθεριακή διάθεση. 54 Cult Status Η παραπάνω τακτική της υπενθύμισης του απωθημένου, είναι αυτή που πολύ επιτυχημένα προσδιορίζει μία ταινία ως ουσιαστικά καλτ τοποθετώντας την ταυτόχρονα στο περιθώριο των λίγων. Και ειλικρινά δεν υπάρχει κάτι μεμπτό σε αυτό. Με πολύ απλά λόγια, δεν μπορούν όλοι να παρακολουθούν τα πάντα. Για να αποφευχθεί όμως κάθε πιθανή παρεξήγηση, αξίζει να πούμε ότι οι καλτ ταινίες δεν απευθύνονται σε μία ελίτ που κατέχει την απόλυτη αλήθεια και συνειδητοποίηση του εαυτού της. Περισσότερο απευθύνονται σε αυτούς που αντιστεκόμενοι σε κάθε είδους κοινωνικό, ηθικό και σεξουαλικό περιορισμό μπορούν και θέλουν να αφεθούν στην απόλαυση της θέασης του ερεθιστικά μη κανονικού. 55 Εργατιά, για σένα κάθε μου τραγούδι Ένα αφιέρωμα στα τραγούδια της εργατικής τάξης του Αντώνη Σ. “Some may find them merely diverting melodies. Others may find them incitements to Red revolution. And who will say if either or both is wrong? Not I.” Pete Seeger, 1972 Αφορμή για αυτό το κείμενο στάθηκε το εξαιρετικό βιβλίο “Wobblies1, Εικονογραφημένη ιστορία των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου - IWW2” (εκδόσεις ΚΨΜ). Το λεύκωμα αυτό, αφηγείται μέσα από κείμενα και κόμικς την ιστορία του πλέον ακηδεμόνευτου και μαχητικού σωματείου των ΗΠΑ κατά τον τελευταίο αιώνα. Εκτός όμως από την εξιστόρηση των εργατικών αγώνων της IWW, το βιβλίο ασχολείται και με την τέχνη που αναδείχτηκε από αυτούς, και ιδιαίτερα με τη μουσική στρατευμένων δημιουργών, όπως ο Joe Hill και ο Utah Phillips. Μια μουσική που δεν εμπνεύστηκε απλά από τη ζωή και τους αγώνες της εργατικής τάξης, αλλά έγινε όπλο στα χέρια του λαού3. Οι τραγουδοποιοί–wobblies δεν ήταν απλά καλλιτέχνες, αλλά αγωνιστές που σε όλη τους τη ζωή συγκρούονταν με τα αφεντικά και το καθεστώς και πολύ συχνά πλήρωναν τη συνεπή τους στάση με την ίδια τους τη ζωή. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι το θέμα είναι τεράστιο, απαιτεί μακρόχρονη έρευνα και πολλές σελίδες χαρτιού για μια αξιοπρεπή παρουσίαση. Τα τραγούδια που είναι συγκεντρωμένα εδώ, επιλέχτηκαν με δύο 1 www.youtube.com/watch?v=6os8BRJxvI4 2 en.wikipedia.org/wiki/Industrial_Workers_of_the_World κριτήρια: πρώτο, ανήκουν στη λεγόμενη δυτική ποπ (από το popular – λαϊκός, δημοφιλής) μουσική του τελευταίου αιώνα (όπως αυτή ενσωματώνει επιρροές από την παραδοσιακή μουσική πολλών χωρών) και δεύτερο, είναι τα τραγούδια που αρέσουν στον υπογράφοντα το άρθρο. Πολλά “εργατικά τραγούδια” με αφήνουν αδιάφορο, για αυτό τα παρέλειψα (για παράδειγμα, το 9 to 5, της Dolly Parton είναι ένα από αυτά). Τα μουσικά είδη που συναντάς, βάζοντας ως λήμμα αναζήτησης το “working class music” είναι άπειρα. Η σχέση του καθενός από αυτά τα μουσικά είδη με την εργατική τάξη θα απαιτούσε ξεχωριστό άρθρο. Η jazz, τα blues, το rock'n'roll, το punk, η metal, η reggae, το afro-beat και η techno (για να αναφέρουμε μόνο τα πιο βασικά) αποτελούν κατεξοχήν είδη που έχουν γεννηθεί από την εργατική τάξη και σε μεγάλο βαθμό μιλάνε για αυτή. Όμως σε αυτό το τεύχος δεν υπάρχει χώρος για να γίνει ξεχωριστή αναφορά σε καθένα από αυτά τα είδη, για αυτό και θα περιοριστώ σε μια αναφορά σε συγκεκριμένα κομμάτια και καλλιτέχνες, που διατρέχει τα παραπάνω είδη. Ο όρος χρησιμοποιείται ελλείψει άλλου αντίστοιχου μεγέθους, καθώς, όπως λέει και ένα απόσπασμα από ένα κείμενο του περιοδικού Sarajevo (και δε θα μπορούσα να το θέσω πιο σωστά): «Η έννοια του “λαού” είναι πολύ βολική στη χειραγώγηση (των εργατών), και γι’ αυτό έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στον 20ο αιώνα. Απ’ τους ναζί και τους φασίστες τη δεκαετία του 1930, ως τις διάφορες τάσεις της αριστεράς απ’ το τέλος του Β' παγκόσμιου και μετά. Τι χρήσιμο έχει η έννοια του “λαού”; Χωράει σχεδόν τους πάντες εκτός απ’ τους πολύ πλούσιους. Χωράει τους εργάτες και τις εργάτριες, τους αγρότες (ακόμα κι εκείνους που είναι εργοδότες), τους ελεύθερους επαγγελματίες, τους εμπόρους και τους βιοτέχνες που έχουν 1, 2, 5, 10 ή 20 μισθωτούς, τους δημόσιους υπαλλήλους (ακόμα κι αν είναι διευθυντές), τους διανοούμενους... Σε μια τυπική καπιταλιστική κοινωνία, με μια τυπική ιεραρχία εξουσιών και πλούτου, “λαός” μπορεί να είναι το 70%, το 80% του πληθυσμού, ακόμα και παραπάνω... Συγκεκριμένοι “μεγαλοεπιχειρηματίες” (για τα δεδομένα του ελληνικού καπιταλισμού της δεκαετίας του ‘80 οι “Βαρδινογιάννηδες”, οι “Λάτσηδες”, οι “ΣτρατοΚατσαμπαίοι”) δε χωράνε στον “λαό” - όλοι οι υπόλοιποι ναι. Με άλλα λόγια η έννοια του “λαού” βολεύει όσους θέλουν την εύνοιά του (κατ’ αρχήν την ψήφο του) για να κυβερνήσουν. Στο όνομά του, αλλά με εξαιρετικά συζητήσιμους σκοπούς, αφού δεν είναι δυνατόν να είναι ταυτόχρονα ευχαριστημένος ένας “μικροέμπορος” ή ένας “μικροβιοτέχνης” (που πληρώνει 5 ή 15 εργάτες / υπαλλήλους και έχει στο μυαλό του πώς θα τους δίνει λιγότερα και πώς θα δουλεύουν περισσότερο) και οι ίδιοι αυτοί εργάτες / υπάλληλοι» (www.sarajevomag.gr/vivliothiki/block_tetradio_4.html) 3 57 Ψάχνοντας στο διαδίκτυο τις αναρτήσεις για τη μουσική της εργατικής τάξης, συνάντησα την παρακάτω αδρή κατηγοριοποίηση4, που φαίνεται επαρκής για το σκοπό αυτού του κειμένου. Σύμφωνα με αυτή, τα τραγούδια της εργατικής τάξης χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες: Τα τραγούδια της δουλειάς (work songs) Τραγούδια που αποτελούν μέρος της ίδιας της διαδικασίας της μισθωτής εργασίας Τραγούδια για τη δουλειά (songs about working) – τραγούδια που μιλούν για τη δουλειά, τις δυσκολίες, τις συναδελφικές και εξουσιαστικές σχέσεις και τους κινδύνους που προέρχονται από αυτή Τραγούδια για τη ζωή της εργατικής τάξης (songs about working class life) Τραγούδια για τους εργατικούς αγώνες – τραγούδια διαμαρτυρίας (songs about working class struggle – protest songs). Belgian coalminers in a lift - - - - - Με βάση την παραπάνω διάκριση, ας ξεκινήσουμε να μαζεύουμε μερικά τραγούδια– ορόσημα. Προκαταβολικά, πρέπει να ζητήσω συγγνώμη για τα πολλά λινκ που περιέχει αυτό το άρθρο από το youtube, αλλά στάθηκε αδύνατο να τα εντοπίσω σε άλλες, πιο “ελεύθερες” πλατφόρμες. Οι περιορισμοί της μουσικής βιομηχανίας γαρ... Τα τραγούδια της δουλειάς Aν και πολλοί μελετητές5,6 συμπεριλαμβάνουν σε αυτήν την κατηγορία τόσο τα τραγούδια που τραγουδάνε οι εργάτες στη διάρκεια της δουλειάς, όσο και τα τραγούδια που μιλούν για τη δουλειά, εδώ, λίγο αυθαίρετα, επιλέγεται να αναφερθεί μόνο η πρώτη κατηγορία. Αυτή περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, υποκατηγορίες όπως τα sea-shanties7, τα αγροτικά τραγούδια, τα αφροαμερικανικά εργατικά τραγούδια8, αλλά και τα τραγούδια που τραγουδούσαν στα chain-gangs9, στις ομάδες κρατουμένων που αλυσοδεμένοι και χωρίς τη θέλησή τους συνέβαλαν στη βελτίωση των υποδομών της αμερικανικής ενδοχώρας. Κοινό γνώρισμα όλων αυτών των ειδών, που έχουν τις ρίζες τους στο 18ο και 19ο αιώνα, και τα οποία όχι μόνο δεν εξέλειψαν με την εκβιομηχάνιση της παραγωγής, αλλά αντίθετα επηρέασαν ριζικά τη διαμόρφωση της αμερικανικής και κατά συνέπεια της παγκόσμιας μουσικής του 20ού και 21ού αιώνα, ήταν ότι τραγουδιούνται κατά την εργασία είτε με στόχο να αυξήσουν την παραγωγικότητα, είτε με στόχο την ψυχαγώγηση των εργατών. Στην παράδοση των chain-gangs συναντάμε το τραγούδι Po' Lazarus που τραγουδάνε οι αλυσοδεμένοι κρατούμενοι στην ταινία “Ω αδελφέ, που είσαι” των αδελφών Cohen. Το 1960, ο μεγάλος soul man Sam Cooke απέτισε φόρο τιμής στα τραγούδια της καταναγκαστικής εργασίας με το ομώνυμο κομμάτι του. 4 firemtn.blogspot.gr/2012/04/working-class-music-playlist-supplement.html Τα sea-shanties, που είχαν τις ρίζες τους (και) στην κελτική μουσική παράδοση, τραγουδιόνταν από τους ναυτικούς του 18ου και 19ου αιώνα, κατά την εκτέλεση των σκληρών καθηκόντων τους πάνω στα καράβια. Επηρέασαν βαθιά την αμερικανική, ιρλανδική και αγγλική φολκ μουσική. Οι Dubliners μας έχουν δώσει ένα πολύ ωραίο δείγμα αυτής της παράδοσης με το South Australia. Όμως, αυτές οι ρίζες εντοπίζονται και στη σύγχρονη φολκ τραγουδοποιία της Alela Daine και των Moriarty. Tears, o Johnny Cash τραγουδάει στο κομμάτιποταμό Legend Of John Henry's Hammer: “With a steep nose hammer on a four foot switch channel / John Henry raised it back till it touched his heels / then the spike went through the cross tie and it split it half in two / 35 cents a day for driving steel / (he said sweat boy, sweat, you owe me two more swings) / I was born for driving steel”. O Bob Dylan έχει πολλά κομμάτια που μιλάνε για την εργατική τάξη. Όμως, το κομμάτι εκείνο που μιλούσε τόσο ξεκάθαρα για τη... μισθωτή σκλαβιά γράφτηκε το 1965 και ήταν το Maggie's Farm. Οι Specials, στις αρχές της δεκαετίας του 80, το χρησιμοποίησαν για να βγάλουν το άχτι τους κατά της Θάτσερ, ενώ η διασκευή των Rage Against The Machine από τον δίσκο Renegades του 2000, του πρόσθετε τον απαραίτητο σκληρό ήχο. Στην κατηγορία αυτή βρίσκουμε τραγούδια που περιγράφουν την ίδια την εργασία, τις εργασιακές σχέσεις και την επιρροή της στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Οι Rolling Stones, στα πρώτα χρόνια της καριέρας τους δήλωναν ταγμένοι στο rock'n'roll και απέφευγαν τις πολιτικές αναφορές στους στίχους τους. Αυτή τους η στάση άλλαξε ριζικά το 1968, με το άλμπουμ Beggar's Banquet, το οποίο, μεταξύ πολλών άλλων αριστουργημάτων, περιείχε και έναν ύμνο στην εργατική τάξη. Ήταν το, επηρεασμένο από την ομώνυμη ταινία του Herbert Biderman, Salt Of The Earth. Ο Tennessee Ernie Ford, το 1955, διασκεύαζε ένα κομμάτι του 1946 που μιλούσε για τη σκληρή δουλειά και την αδιέξοδη ζωή ενός ανθρακωρύχου. Ήταν το 16 Tones και οι στίχοι του έλεγαν τα εξής: “Some people say a man is made outta mud / A poor man's made outta muscle and blood / Muscle and blood and skin and bones / A mind that's a-weak and a back that's strong / You load sixteen tons / What do you get? / Another day older and deeper in debt / Saint Peter don't you call me 'cause I can't go / I owe my soul to the company store”. Από το 1963 και το άλμπουμ Blood, Sweat and Ο κατεξοχήν τροβαδούρος της εργατικής τάξης της Αμερικής, o Bruce Springsteen, έχει να επιδείξει μια ολόκληρη δισκογραφία με τραγούδια που μιλάνε για τη δουλειά και τη ζωή των προλετάριων. Θα επιλέξουμε το κομμάτι του Factory από το 1978 και θα τον ξανασυναντήσουμε το 2010 να διασκευάζει μια σειρά τραγουδιών του Pete Seeger11 στο δίσκο We Shall Overcome, The Pete Seeger Sessions. Το Pay Me My Money Down μιλάει για τα λεφτά που ζητούσαν οι λιμενεργάτες των τεχνητών νησιών της Georgia από τα αφεντικά. Στο ομώνυμο ντεμπούτο τους από το 1977, οι Clash ειρωνεύονταν τις ψεύτικες υποσχέσεις Τραγούδια για τη δουλειά 7 shanty.rendance.org/ 8 en.wikipedia.org/wiki/Work_song 9 en.wikipedia.org/wiki/Chain_gang en.wikipedia.org/wiki/Calypso_music E. Gioia, Work Songs (Duke University Press, 2006) 10 A. Green, Songs about Work: Essays in Occupational Culture for Richard A. Reuss (Indiana University Press, 1993) 11 5 6 Περίπου την ίδια εποχή, ο Harry Belafonte διασκεύαζε ένα παραδοσιακό τζαμαϊκανό calypso10 κομμάτι για να μιλήσει για τα βάσανα των (πρώην σκλάβων) φορτοεκφορτωτών μπανάνας στα λιμάνια των αποικιών. Ήταν το διάσημο Day-O-Banana Boat Song. Λίγα χρόνια αργότερα, η Nina Simone τραγουδούσε στο πολυδιασκευασμένο Work Song: “Breaking rocks out here on the chaingang / Breaking rocks and serving my time”. en.wikipedia.org/wiki/Pete_Seeger 59 του καπιταλιστικού συστήματος για καριέρα. Το τραγούδι ήταν το Carreer Opportunities και οι στίχοι του έλεγαν τα εξής: “The offered me the office, offered me the shop / They said I'd better take anything they'd got. Do you wanna make tea at the BBC? / Do you wanna be, do you really wanna be a cop? Career opportunities are the ones that never knock / Every job they offer you is to keep you out the dock / Career opportunities, the ones that never knock”. Οι Ramones, από το Pleasant Dreams του 1981, αφελώς τραγουδούσαν It's Not My Place In The 9 to 5 World, αρνούμενοι τη λογική της καθημερινής εργασίας. Το 1986, οι Smiths κυκλοφορούσαν το Frankly Mister Shankly, όπου ο Morrissey γκρίνιαζε για την αδιέξοδη δουλειά και το καταπιεστικό αφεντικό του. Το 1988, οι R.E.M. τιτλοφορούσαν το 5ο σινγκλ τους από το άλμπουμ Document, Finest Work Song. Στους πάντα περίπλοκους στίχους του Michael Stipe διαβάζουμε: “The time to rise has been engaged / You're better best to rearrange / I'm talking here to me alone / I listen to the finest work song / Your finest hour”. Τέλος, οι Dropkick Murphys, το 2003, κυκλοφορούσαν το Worker's Song, μια ελεγεία για την εργατική τάξη. Τραγούδια για τη ζωή της εργατικής τάξης Είναι άπειρα τα παραδείγματα τραγουδιών που μιλάνε για τις δυσκολίες της ζωής των προλετάριων. Μόνο από τα blues, την punk, το hip-hop και την country–americana θα μπορούσαμε να βρούμε χιλιάδες δείγματα με παρόμοια θεματολογία. Ο περιορισμένος χώρος του περιοδικού όμως επιβάλλει μια πολύ αυστηρή επιλογή λίγων αντίστοιχων τραγουδιών. 60 Το 1966, οι Kinks στο Dead End Street περιγράφουν την αδιέξοδη ζωή ενός νέου ζευγαριού στην Αγγλία της δεκαετίας του 60: “What are we living for? / Two-roomed apartment on the second floor / No money coming in / The rent collectors knocking, trying to get in”. O ποιητής του γκέτο Gil Scott Heron το 1974 έβγαζε ένα από τα κορυφαία “μαύρα” άλμπουμ όλων των εποχών. Στο The Bottle τραγουδούσε για τον αλκοολισμό που μάστιζε τους φτωχούς αφροαμερικανούς των αμερικανικών μεγαλουπόλεων. Οι Gang Of Four, τραγουδούσαν το 1981 στο To Hell With Poverty: “To hell with poverty we'll get drunk on cheap wine / To hell with poverty the check will arrive we'll turn the boast again / To hell with poverty the check will arrive we'll turn to boast again / In my arms we shall begin with none of the rocks and there's no charge”. Την ίδια χρονιά, οι Specials τραγουδούσαν στο Ghost Town για τη βία, το ρατσισμό και τις υπόλοιπες συνέπειες της παρακμής που επέβαλε η νεοφιλελεύθερη πολιτική της Θάτσερ. Το Different Class του 1995 αποτέλεσε τη μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία των Pulp. Οι ποπ μελωδίες του όρισαν σε μεγάλο βαθμό την brit-pop μόδα. Όμως οι στίχοι του Jarvis Cocker παρέμεναν εξαιρετικά αιχμηροί. Στο Mis-Shapes ονειρευόταν μια ειρηνική, πνευματική νίκη της εργατικής τάξης: “We want your homes / We want your lives / We want the things you won't allow us / We won't use guns / We won't use bombs / We'll use the one thing we've got more of - that's our minds”. Το 1996 οι Manic Street Preachers βγάζουν το A Design For Life: “Libraries gave us power / then work came and made us free / What price now for a shallow piece of dignity”. 61 Την ίδια χρονιά, ο Bruce Springsteen θα κυκλοφορήσει το The Ghost Of Tom Joad, εμπνευσμένος από τον κεντρικό ήρωα του μυθιστορήματος του John Steinbeck “Τα σταφύλια της οργής”. Και πάλι, η διασκευή που θα κάνουν λίγα χρόνια αργότερα οι Rage Against The Machine θα είναι λίγο καλύτερη. “Mom, wherever there's a cop beatin' a guy / Wherever a hungry newborn baby cries / Where there's a fight 'gainst the blood and hatred in the air / Look for me Mom I'll be there”. O Tom Waits αποτελεί ένα ολόκληρο κεφάλαιο από μόνος του και το κάθε τραγούδι του είναι μια μικρή ιστορία από το περιθώριο της κοινωνίας. Ήταν εξαιρετικά δύσκολο, στο πλαίσιο αυτού του άρθρου να διαλέξω μόνο ένα κομμάτι. Τελικά, μια μάλλον προφανής επιλογή είναι το God's Away On Business από το άλμπουμ Blood Money του 2002: “The ship is sinking / There's leak, there's leak / In the boiler room / The poor, the lame, the blind / Who are the ones that we kept in charge? / Killers, thieves, and lawyers”. need this job more than you know / But he gave me my last paycheck and he sent me on out the door”. Τα τραγούδια των εργατικών αγώνων Η ενότητα με τα τραγούδια που συνόδευσαν και ενέπνευσαν τους εργατικούς αγώνες του τελευταίου αιώνα δε θα μπορούσε παρά να ξεκινήσει από τον Joe Hill13. O Σουηδός Joel Emmanuel H�gglund μετανάστευσε στην Αμερική στις αρχές του 20ού αιώνα. Εκεί αλλάζει το όνομά του στο πιο εύκολο για τους Αμερικανούς Joe Hill και αμέσως δραστηριοποιείται στο συνδικαλιστικό κίνημα. Στρατεύεται στην ΙWW σχεδόν από την ίδρυσή της, το 1905. Γυρνάει όλη την Αμερική, οργανώνοντας διαμαρτυρίες και απεργίες και γίνεται αποδέκτης της πιο σκληρής καταστολής. Τελικά, καταδικάζεται για συμμετοχή σε δολοφονία και εκτελείται στη Γιούτα, το 1915. Το πιο γνωστό κομμάτι του είναι το Rebel Girl, που έγραψε το 1911 για την “πασιονάρια” των wobblies Elizabeth Gurley Flynn14. H κληρονομιά του Joe Hill παραμένει μέχρι σήμερα ζωντανή στο χώρο των αμερικανικών συνδικάτων. Ο σπουδαίος Ry Cooder κυκλοφόρησε το 2006 το καταπληκτικό άλμπουμ Chavez Ravine. Όλο το άλμπουμ ασχολούνταν με τον εκτοπισμό μιας κοινότητας μεξικανών μεταναστών από μια περιοχή του Los Angeles, προκειμένου να χτιστεί το νέο γήπεδο της ομάδας μπέιζμπολ των Dodgers, κατά τη δεκαετία του 1950. Οι συνθήκες διαβίωσης, οι συγκρούσεις και η καταστολή της περιόδου περιγράφονται πολύ παραστατικά από τον Ry Cooder, που είναι σαν να πιάνει το νήμα από τα βιβλία του James Ellroy12. Μια προφανής επιλογή από αυτό το άλμπουμ είναι το Poor Man's Shangri-La. Για τον Joe Hill θα τραγουδήσει λίγα χρόνια αργότερα ένας άλλος μεγάλος φολκ τραγουδοποιός και αγωνιστής, ο Pete Seeger. Στο ομώνυμο κομμάτι του 1938 λέει: “I dreamed I saw Joe Hill last night / Alive as you and me / Says I "But Joe, you're ten years dead" / "I never died" says he”. Λίγες δεκαετίες αργότερα και συγκεκριμένα το 1968, ο εξίσου στρατευμένος Phil Ochs15 θα τραγουδήσει στην ιδιαίτερη πατρίδα του Joe, τη Σουηδία, τη δική του Ballad of Joe Hill. Το 2010, ο Aloe Blacc κυκλοφορεί για την εταιρία Stones Throw το σινγκλ I need a dollar, στο οποίο μιλάει για τη φτώχεια και την ανεργία: “I had a job but the boss man let me go / He said, I'm sorry but I won't be needing your help no more / I said, Please mister boss man I Το 1931, η Florence Reece, εμπνευσμένη από τους συνδικαλιστικούς αγώνες του ανθρακωρύχου άντρα της θα γράψει το πασίγνωστο Which Side Are You On?, που θα διασκευάσουν δεκάδες άλλοι, από τους Dropkick Murphys μέχρι τη Natalie Merchant. 12 13 62 14 jamesellroy.net/ en.wikipedia.org/wiki/Joe_Hill www.spartacus.schoolnet.co.uk/USAflynn.htm 15 en.wikipedia.org/wiki/Phil_Ochs 63 Το Keep Your Eyes on the Prize είναι ένα κομμάτι που συνδέθηκε άρρηκτα με το κίνημα για τις πολιτικές ελευθερίες των δεκαετιών 50 και 60. Όμως είχε γραφτεί πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και χρησιμοποιήθηκε σε πολλές εργατικές εκδηλώσεις. Έχει διασκευαστεί πολλές φορές. Η καλύτερη διασκευή παραμένει αυτή της Mavis Staples. Ο φίλος του Pete Seeger και μέντορας του Bob Dylan, Woody Guthrie16, θα τραγουδήσει to 1940 τον ανεπίσημο ύμνο της αμερικανικής εργατικής τάξης This Land Is Your Land. Την ίδια χρονιά καλούσε τα σωματεία να τσακίσουν τον φασισμό με το Tear The Fascist Down. Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 60 τοποθετείται αυτή η εκτέλεση του συνδικαλιστικού ύμνου Solidarity Forever από τον ακαταπόνητο τραγουδοποιό και μέλος της IWW Utah Phillips17. Το κομμάτι γράφτηκε το 1917 από τον αναρχικό εκδότη και συνδικαλιστή Ralph Chaplin18. Το Bread And Roses είναι ένα εργατικό κομμάτι που βασίστηκε σε ένα ποίημα που έγραψε το 1911 ο James Oppenheim19. Έγινε ευρύτερα γνωστό από την ομώνυμη ταινία20 του Ken Loach. Μια από τις πιο γνωστές εκτελέσεις του κομματιού ανήκει στην Joan Baez από τη δεκαετία του 60. Μιας και αναφερθήκαμε όμως στην Joan Baez, θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφέρουμε εδώ και το Here's To You, Nicola and Bart, που συνέθεσε ο Ennio Morricone και τραγούδησε η ίδια για το soundtrack της ταινίας για τους αναρχικούς αγωνιστές και εκτελεσμένους από την αμερικανική κυβέρνηση, Sacco και Vanzetti. Το 1986, ο Billy Bragg, στο άλμπουμ του Talking With The Taxman About Poetry συμπεριέλαβε το κομμάτι There Is Power In Α Union: “Now the lessons of the past were all learned with workers' blood / The mistakes of the bosses we must pay for / From the cities and the farmlands to trenches full of mud / War has always been the bosses' way, sir”. Το 1987 οι New Model Army αποτίουν φόρο τιμής στους απεργούς ανθρακωρύχους με το The Charge. Το 1996, οι μαδριλένοι σκα-πάνκηδες Ska-P κυκλοφορούν το El Vals Del Obrero, το βαλς του εργάτη: “Somos obreros / La clase preferente / Por eso, hermano proletario / Con orgullo yo te canto esta cancion / Somos la revolucion”. Την εποχή του τέλους της ιστορίας, εκεί γύρω στο 1999, η “αμετανόητη” Anni Di Franco συναντάει τον αειθαλή Utah Phillips στο άλμπουμ Fellow Workers. Το Direct Action δίνει μια καλή ιδέα για το τι θα ακούσετε εκεί. Το άλμπουμ προλογίζει ο Howard Zinn21. Το 2002 οι καμένοι Libertines τραγουδάνε το Mayday για τις ταραχές της εργατικής πρωτομαγιάς του 2001 στο Λονδίνο. Επίσης τo 2002 κυκλοφορεί για πρώτη φορά επίσημα το κομμάτι των Pulp Last Days Of The Miners' Strike αφιερωμένο και αυτό στον πολύμηνο αγώνα των ανθρακωρύχων ενάντια στην αντεργατική πολιτική της Θάτσερ. Το 2003, ο ακτιβιστής David Rovics τραγουδάει στο Behind The Barricades “When they're gunning down our comrades / and it seems the end is near / As they're loading up the launchers / for the tear gas grenades / We can take off our bandanas (for a moment) / and kiss behind the barricades”. Το La Lega είναι ένα ιταλικό δημοτικό εργατικό τραγούδι που πρωτοτραγούδησαν στα τέλη του 19ου αιώνα οι εργάτριες στους ορυζώνες της κοιλάδας του Πάδου. Μια από τις καλύτερες εκτελέσεις ανήκει στους Έλληνες Encardia. 16 64 Από το άλμπουμ My Name Is Buddy του 2007, ο Ry Cooder ξανασυναντά τον Joe Hill και τον Pete Seeger στο κομμάτι 3 Chords And The Truth: “I dreamed I saw Joe Hill last night / standin' in the prison yard / They were taking poor Joe / chained and bound / to a Utah firing squad / Well he turned and looked at me right then / sayin', don’t you be misled / They're trying to tear our free speech down / and Buddy, they ain't near quit yet”. 22 el.wikipedia.org/wiki/Άνοιξη_των_λαών 23 Το 2008, οι Calexico επιλέγουν να ανοίξουν το άλμπουμ τους Carried To Dust με το κομμάτι Victor Jara's Hands, προς τιμήν του Χιλιανού δασκάλου, ποιητή, σκηνοθέτη, τραγουδοποιού και αγωνιστή της αριστεράς Victor Jara27, o οποίος βασανίστηκε, ακρωτηριάστηκε και εκτελέστηκε αμέσως μετά το πραξικόπημα του Πινοτσέτ. Οι περσινές πολυήμερες απεργίες χιλιάδων εκπαιδευτικών από το Chicago έδειξαν τη δύναμη που έχουν ακόμα και σήμερα τα εργατικά σωματεία στην Αμερική και κέρδισαν την παγκόσμια αναγνώριση και αλληλεγγύη. Οι χιλιανο-αμερικανοί ράπερ Rebel Diaz τους αφιέρωσαν το εξαιρετικό Chicago Teacher. Αυτό το κεφάλαιο θα κλείσει με το καταπληκτικό Union Strike Song από την καλύτερη σειρά κινουμένων σχεδίων όλων των εποχών, τους Simpsons. “So we march day and night, by the big cooling tower / They have the plants, but we have the power”. Από αυτή τη συλλογή τραγουδιών λείπουν μερικά καταπληκτικά ελληνικά εργατικά τραγούδια, ένα κεφάλαιο που θα καλυφθεί σε κάποιο από τα επόμενα τεύχη. Μέχρι τότε, insistimos! tvxs.gr/news/σαν-σήμερα/πόλεις-και-επανάσταση-η-κομμούνα-του-παρισιού-1871 www.tactikollectif.org/spip_v2/spip.php?article282 24 www.folkworks.org/all-columns-by-/40172-bread-and-roses 20 www.imdb.com/title/tt0212826/ 25 www.howardzinn.org/ 27 21 μια θεματολογία που περιστρέφεται γύρω από τους εργατικούς αγώνες, την κοινωνική απελευθέρωση και την επανάσταση. Tην ίδια χρονιά, ο Joe Hill επανεμφανίζεται μαζί με τον Cesar Chavez26 στο κομμάτι Union Song του Tom Morello των Rage Against The Machine και στο άλμπουμ The Nightwatchman – One Man Revolution. Στο άλμπουμ αυτό, ο Morello αφήνει στην άκρη τα ηλεκτρικά ριφ και επιλέγει φολκ φόρμες για να ντύσει www.spartacus.schoolnet.co.uk/USAchaplin.htm 18 19 woodyguthrie.org/index.htm 17 thelongmemory.com/ La Carmagnole σημαίνει το κοντό πανωφόρι που φορούσαν οι “ξεβράκωτοι” της γαλλικής επανάστασης. Το ομώνυμο τραγούδι έχει τις ρίζες του στο 1792, αλλά συνδέθηκε με κάθε εξέγερση της γαλλικής εργατικής τάξης, από την Άνοιξη των Λαών22 του 1848, μέχρι την Παρισινή Κομμούνα23 του 1871. Εδώ και δύο αιώνες συνοδεύει κάθε εξέγερση της γαλλικής εργατικής τάξης. Έχει διασκευαστεί από πολλούς, αλλά η πιο ιδιαίτερη εκτέλεση προέρχεται από το άλμπουμ 100% Famille – La Chorale. Πρόκειται για ένα κόνσεπτ άλμπουμ από τη γαλλική κολεκτίβα Tactikollectif24, που αποτελείται από μέλη του συγκροτήματος Zebda25 ή Motivé(e)s (όπως μετονομάστηκαν για να συμμετάσχουν στις δημοτικές εκλογές της Τουλούζ το 2001, όπου κέρδισαν το 12% των ψήφων), στο οποίο μια παιδική χορωδία τραγουδάει εργατικά και επαναστατικά τραγούδια από όλον τον κόσμο. Δυστυχώς, στάθηκε αδύνατο να βρεθεί οποιοδήποτε λινκ με κάποιο από αυτά τα τραγούδια στο διαδίκτυο, όμως σύντομα θα αποκατασταθεί αυτό το κενό... en.wikipedia.org/wiki/Zebda chavez.cde.ca.gov/ModelCurriculum/Teachers/Lessons/Resources/Biographies/K-2_Bio.aspx en.wikipedia.org/wiki/Victor_Jara 26 65 Όταν η κυριαρχία λέει την Αλήθεια ή, τρόποι για μια ποινική παράσταση της Αθηνάς Παπαναγιώτου Οι μεγάλες αφηγήσεις σας να ξεκινούν από τον λόγο του υποκειμένου που υποτίθεται ότι γνωρίζει, του κάθε λογής ειδικού, του γνωρίζω καλά, του επιστήμονα. Να κανιβαλιστείτε από τη βεβαιότητά σας. Και εγώ να γελάω. Έτσι μας είπε ο θεός και μας πέταξε στη νεωτερικότητα. Ορίζεται ως ταυτοποίηση DNA και φαντάζει το απαύγασμα της αλήθειας για κάθε μοντέρνα ποινική δικογραφία. Πραγματοποιείται από τη Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών, από επιστήμονες - αξιωματικούς της ΕΛΑΣ. Ο βαθμός βεβαιότητας που υπόσχεται, φαίνεται να αναιρεί την αστική επιχειρηματολογία περί αναγκαιότητας φυσικού δικαστή και δίκαιης δίκης. Σε επίπεδο θεάματος, καταδικάζει σε κάθειρξη με ένα κεντρικό δελτίο ειδήσεων. Το DNA περιέχει και παρέχει την πληροφορία για τη δομή και τη λειτουργία όλων των φυσικών μας χαρακτηριστικών, και είναι αυτό που μας κάνει όλους να μοιάζουμε αλλά και να διαφέρουμε τόσο πολύ μεταξύ μας. Η ομοιότητα σε σχέση με άλλους οργανισμούς, προκύπτει από το γεγονός ότι μοιραζόμαστε το 99% του DNA μας (δηλαδή το 99% της δομής και της λειτουργίας μας είναι πανομοιότυπο) και είναι το υπόλοιπο 1% που εμφανίζει ποικιλομορφία και μας κάνει διαφορετικούς, αν και η μοναδικότητα του γονιδιώματος κάθε ανθρώπου δε μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά1. Σε κάθε περίπτωση, οι μέθοδοι ταυτοποίησης DNA βασίζονται στην ανάλυση ενός περιορισμένου αριθμού τμημάτων DNA που αντιστοιχούν σε ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ποικιλομορφίας, κάνοντας ακόμα πιο πιθανό το να ταυτίζονται τα αναλυόμενα γενετικά στοιχεία δύο τυχαίων ανθρώπων. Σε βάσεις δεδομένων του FBI έχουν εντοπιστεί εκατοντάδες περιπτώσεις πανομοιότυπων προφίλ, ακόμα και ανθρώπων διαφορετικών φυλών2. Σε αδρές γραμμές, για την ανάλυση DNA, συλλέγεται δείγμα (αίματος, στοματικών κυττάρων) από τον ύποπτο και απομονώνεται το γενετικό του υλικό, πολλαπλασιάζονται και διαβάζονται κάποια μόνο σημεία του που εμφανίζουν ποικιλομορφία και δημιουργείται ένα γενετικό προφίλ ενός ατόμου. Αυτό επιχειρείται να ταυτοποιηθεί με τα γενετικά στοιχεία που προκύπτουν από αντίστοιχη εργαστηριακή ανάλυση δείγματος που έχει ληφθεί από πειστήριο του εγκλήματος. Παρότι τυπικά η Δ.Ε.Ε. θεωρεί απαραίτητη την ύπαρξη δείγματος βιολογικού υλικού που έχει ληφθεί απευθείας από το σώμα του υπόπτου για να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε σύγκριση, στην πράξη η ποινική διαδικασία αρκείται στη σύγκριση δειγμάτων σάρωσης (σάρωση αντικειμένων με βαμβακοφόρο στειλεό για τη συλλογή βιολογικού υλικού). Συγκρίνει δηλαδή πειστήρια μεταξύ τους. Το δικαστήριο δέχεται τα αποτελέσματα που προκύπτουν από αυτήν την πρακτική ανεπιφύλακτα. Η μέθοδος συνιστά μια σύνθετη και ευαίσθητη στη διεξαγωγή της διαδικασία. Ενδεικτικά, τα δείγματα μπορούν να επιμολυνθούν εξαιρετικά εύκολα πριν, κατά ή μετά τη συλλογή τους με ξένο γενετικό υλικό, αλλοιώνοντας το αποτέλεσμα ή να επιμολυνθούν μεταξύ τους, ειδικά όταν η επεξεργασία γίνεται στο ίδιο εργαστήριο, δίνοντας ψευδή εικόνα ταύτισης. Επιπλέον η διαδικασία προϋποθέτει δείγματα ικανής ποσότητας, ώστε να είναι αξιόπιστη η ανάλυση και δυνατή η επανάληψή της. Στην Ελλάδα το εργαστήριο είναι ένα, αυτό της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών και πολύ συχνά τα δείγματα που αναλύονται ανεπαρκή σε ποσότητα και ποιότητα. 1 “Regardless of the method used to arrive at the probability of a particular forensic trait existing, extrapolation to uniqueness from these results still involves a ‘leap of faith’. This is because the probability of the same series of markers appearing more than once in the population should technically be zero in order for a trait to be considered truly unique. This is impossible to derive using probability formulae, as it necessarily involves use of multiplication, based on frequencies of the individual characteristics occurring in the population. The probability of observing such a characteristic either alone or in combination with others is always greater than zero, which implies that there is always the probability that a duplicate exists, no matter how small. The leap of faith occurs when the practitioner ‘rounds down’ this probability to zero and then claims uniqueness. Even arriving at a very low probability of encountering a match via statistical modelling does not ‘prove’ anything.” Page, M., et al., “Uniqueness in the forensic identification sciences—Fact or fiction?”, ForensicSci. Int., 2010, διαθέσιμο στο διαδίκτυο: dl.dropboxusercontent.com/u/63356006/Uniqueness(2010).pdf 66 Mueller, L.D., “Can simple population genetic models reconcile partial match frequencies observed in large forensic databases?”, Journal of Genetics, 87 (2), 2008. 2 67 Εξάλλου, η ερμηνεία των αποτελεσμάτων προϋποθέτει λογική στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Για παράδειγμα ομοιότητες στα εξεταζόμενα σημεία δεν σημαίνουν απαραίτητα ταύτιση των δύο προφίλ. Ενώ αυτή καθαυτή η ταύτιση δεν έχει ενοχοποιητική αξία, με τον ίδιο τρόπο που δε μπορεί να οδηγήσει στη φυλακή κάποιον το γεγονός ότι είναι ψηλός, καστανός με μαύρα μάτια, όπως ο δράστης. Η εξέταση ενός αριθμού πολυμορφικών σημείων του DNA οδηγεί σε μια διαφορετική για τον κάθε άνθρωπο περιγραφή, όχι όμως μοναδική, μιας και δεν εξετάζεται το σύνολο του γονιδιώματος, αλλά τμήμα μόνο από την πληροφορία που εμφανίζει ποικιλομορφία (συγκεκριμένα 15 τόποι από αλληλουχίες DNA εκατομμυρίων νουκλεοτιδίων). Η εξέταση όσο το δυνατόν περισσότερων τόπων, οδηγεί σε μια στατιστικά πιο εξατομικευμένη περιγραφή, όχι όμως σε μια περιγραφή - ταυτότητα.3 Η διαφορά της οποιασδήποτε άλλης βιολογικής περιγραφής με εκείνη που προκύπτει από την ταυτοποίηση δεν είναι ποιοτική, αλλά ποσοτική (πόσο σπάνιος είναι ο συνδυασμός που προκύπτει από τα σημεία του γονιδιώματος που εξετάζονται). Στη θεωρία, με δεδομένο τον αριθμό των τόπων που ελέγχονται, η πιθανότητα να έχουν δύο άτομα το ίδιο προφίλ είναι αμελητέα. Στην πράξη όμως, έχουν βρεθεί πολλές φορές πανομοιότυπα προφίλ σε βάσεις δεδομένων, γεγονός που καταδεικνύει πως η παραπάνω θεωρία εμφανίζει σοβαρά προβλήματα.4 Στα παραπάνω οφείλουμε να προσθέσουμε εύλογες απορίες όπως: ποιος συλλέγει τα δείγματα; Με ποιον τρόπο; Τηρεί τις προδιαγραφές, ώστε αυτά να μην επιμολυνθούν από το γενετικό υλικό των ίδιων των υπαλλήλων της ασφάλειας;5 Πού οδηγεί τα δείγματα; Πώς τα αποθηκεύει; Ποιος τα εξετάζει; Ποιος ελέγχει τη διαδικασία, δεδομένου ότι κατά 3 ειδική παρέκκλιση της ποινικής διαδικασίας ο κατηγορούμενος μόνο εκ των υστέρων μπορεί να διορίσει τεχνικό σύμβουλο;6 Μαρί Μπεραχά ή ζωγραφίζοντας τον στόχο γύρω από το βέλος7 Η Μαρί Μπεραχά είναι η σύντροφος του Κώστα Γουρνά. Ο τελευταίος κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε για συμμετοχή στην οργάνωση Επαναστατικός Αγώνας, ενώ ανέλαβε την πολιτική ευθύνη για τη συμμετοχή του στην οργάνωση. 8 Σε αδρές γραμμές ο προσδιορισμός του φύλου προϋποθέτει τον εντοπισμό των Η Μπεραχά αρνείται να δώσει δείγμα γενετικού υλικού και οι αρχές, μη έχοντας δείγμα αναφοράς, επιχειρούν να δημιουργήσουν ενδείξεις με απίθανα λογικά άλματα: σε διαμέρισμα χρήσης του Μανώλη Μπεραχά, πατέρα της Μαρί Μπεραχά, συλλέγεται από μία μάσκα, δείγμα γενετικού υλικού, που επίσης είναι άγνωστο αν ανήκει σε ένα μόνο πρόσωπο. Παρ’όλ’αυτά δημιουργείται από τη Δ.Ε.Ε. ένα υποθετικό προφίλ, άγνωστου ατόμου, το οποίο μάλιστα παρατηρείται πως διαθέτει κληρονομική Ειδικότερα, η αστυνομία συλλέγει αρχικά δείγμα DNA από όπλο, που βρέθηκε σε διαμέρισμα της οδού Αιγίνης στην Κυψέλη, το οποίο αποδίδεται σε γιάφκα του Επαναστατικού Αγώνα. Το δείγμα αυτό παρότι δεν πληρεί τις προϋποθέσεις να θεωρηθεί πλήρες και αμιγές, υλικό δηλαδή που προέρχεται από έναν μόνο άνθρωπο και με επαρκείς πληροφορίες για να δημιουργηθεί το γενετικό του προφίλ, κρίνεται από το πόρισμα της Δ.Ε.Ε. ως τέτοιο και δημιουργείται το προφίλ ενός άγνωστου ανθρώπου (ίσως ανύπαρκτου). Μείγμα γενετικού υλικού δύο ατόμων που συλλέγεται ως δείγμα αφής (σάρωση αντικειμένων με βαμβακοφόρο στειλεό) από ένα αντικείμενο, μπορεί με τη λογική αυτής της ερμηνείας των αποτελεσμάτων, να θεωρηθεί Μάρτυρες αναφέρουν πως συχνά υπάλληλοι της ασφάλειας συλλέγουν υλικό δίχως μάσκες και γάντια. Συγκεκριμένα, ο Μανώλης Μπεραχάς, γαμπρός του Κώστα Γουρνά όπως και η σύζυγος του τελευταίου, κατήγγειλαν πως το υλικό από τα σπίτια τους συλλέχθηκε χωρίς προστατευτικά μέτρα. 6 Εμπεριστατωμένα θέτει τις ενστάσεις που δημιουργούνται για τη διαδικασία σχετική έκθεση της Εναλλακτικής Παρέμβασης Δικηγόρων Αθήνας: www.epda.gr/index.php?result_id=524&number=16&type=archive&month=11&year=2012&liveqall=dna&s=0 7 Το σχόλιο αυτό, που συμπυκνώνει εξαιρετικά την προσέγγιση των αρχών στη στοιχειοθέτηση του κατηγορητηρίου της Μπεραχά, έκανε τελειώνοντας την κατάθεση της η ειδική επιστήμονας βιολόγος που κλήθηκε ως μάρτυρας στην δίκη της Μαρί Μπεραχά. Το σχόλιο βασίζεται στον τίτλο σχετικής δημοσίευσης: Thompson, W. C., “Painting the target around the matching profile: the Texas sharpshooter fallacy in forensic DNA interpretation”, Law, Probability and Risk, 2009 68 Μάλιστα ο άνθρωπος αυτός θεωρείται γυναίκα, επίσης χωρίς κάτι τέτοιο να είναι επιστημονικά βέβαιο. υπαρκτού στο δείγμα Y δεν είναι μια αόριστη πιθανολογία. Το φθινόπωρο του 2010, και ενώ οι άλλοι κατηγορούμενοι για τον Ε.Α. ήταν ήδη προσωρινά κρατούμενοι, της ασκείται δίωξη για συμμετοχή στην οργάνωση8. Το μοναδικό στοιχείο που θεμελιώνει το κατηγορητήριο είναι αυθαίρετες ενδείξεις που προκύπτουν με την εφαρμογή της μεθόδου ταυτοποίησης γενετικού υλικού από τη Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών. Για μία αναλυτικότερη περιγραφή της μεθόδου ταυτοποίησης DNA με κατανοητό τρόπο, ενδεικτική είναι η μαγνητοφωνημένη εκδήλωση που έλαβε χώρα στο Πολυτεχνείο στις 28-02-2011, σχετικά με την υπόθεση του Άρη Σειρηνίδη, διαθέσιμη από το αρχείο του 98 FM: radio98fm.org/index/el/archive.html 4 Felch J. and Dolan, M., “FBI resists scrutiny of 'matches'”, Los Angeles Times, 2008, διαθέσιμο στο διαδίκτυο: articles.latimes.com/2008/jul/20/local/me-dna20 5 δείγμα DNA από ένα μόνο ανύπαρκτο πρόσωπο. Το ότι οι γενετικές πληροφορίες προέρχονται από ένα και το αυτό πρόσωπο δεν είναι καθόλου βέβαιο, καθώς τα γενετικά υλικά αναμειγνύονται, μεταφέρονται στον χώρο και τον χρόνο, ενώ η μέθοδος δεν τα αποκωδικοποιεί πάντα απόλυτα. Για το κείμενο της Μαρί Μπεραχά σχετικά με την άσκηση σε βάρος της ποινικής δίωξης, βλ. athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1219637 δύο χρωμοσωμάτων του φύλου Χ και Υ. Ο εντοπισμός του Υ σημαίνει πως το άτομο στο οποίο ανήκει το δείγμα είναι άντρας. Ο μη εντοπισμός όμως του Υ δεν σημαίνει δίχως άλλο πως είναι γυναίκα, καθώς μπορεί να υπάρχει το χρωμόσωμα Υ, αλλά λόγω εγγενών χαρακτηριστικών της μεθόδου να μην εντοπίστηκε. Τα περισσότερα δείγματα στις εκθέσεις της Δ.Ε.Ε. είναι ελλιπώς προσδιορισμένα (allele dropout), άρα υπό αυτές τις συνθήκες ο μη εντοπισμός ενός συμβατότητα με εκείνο του όπλου. Κληρονομική συμβατότητα που μεταφράζεται ως συγγένεια αυθαίρετα. Δύο άνθρωποι μη συγγενείς είναι πιθανόν να διαθέτουν γενετικά προφίλ που παρουσιάζουν ομοιότητες (κληρονομική συμβατότητα). Η έκθεση της μάρτυρα βιολόγου στην υπόθεση της Μπεραχά παραθέτει ένα αποκαλυπτικό παράδειγμα: σε βάση δεδομένων 700 γενετικών προφίλ από τις ΗΠΑ, εντοπίστηκε άτομο που 69 παρουσιάζει κληρονομική συμβατότητα όμοια με εκείνη των δύο υποθετικών προφίλ που συνέκρινε η Δ.Ε.Ε.. Αυτό φυσικά δε σημαίνει πως είναι συγγενής με το υποθετικό άτομο του οποίου το προφίλ βρέθηκε στο διαμέρισμα (προφίλ που αποδόθηκε στον Μπεραχά). Συνεπώς το πόρισμα της Δ.Ε.Ε. ζωγραφίζει ως άγνωστους των δύο προφίλ την Μπεραχά και τον πατέρα της μέσω της συγγενικής τους σχέσης, με ιλιγγιώδη λογικά άλματα: Κανένα από τα παραπάνω πρόσωπα δεν έδωσε δείγμα για να υπάρχει άμεσο δείγμα αναφοράς, τα έμμεσα δείγματα δεν μπορούν να συγκροτήσουν με ασφάλεια προφίλ υπαρκτών προσώπων, το φύλο του ενός προφίλ θεωρείται αυθαίρετα θηλυκό, η συγγενική σχέση προκύπτει από ομοιότητες που δεν τη θεμελιώνουν με καμία ασφάλεια. Η Μαρί Μπεραχά αθωώθηκε και η απόφαση αυτή χειροκροτήθηκε στο ακροατήριο. Το χειροκρότημα του αυτονόητου. Άρης Σειρηνίδης ή ψάχνοντας κεφάλι να του πηγαίνει το σομπρέρο Ο Άρης Σειρηνίδης συλλαμβάνεται στις 3 Μαΐου 2010, με αφορμή επιχείρηση της αστυνομίας για την ανεύρεση των δραστών ληστείας σε γνωστό πολυκατάστημα. Ύστερα από 5 ημέρες και ενώ κρατείται παράνομα στη ΓΑΔΑ, αποσύρεται η κατηγορία για συμμετοχή στη ληστεία και λίγο πριν αφεθεί ελεύθερος τον κατηγορούν για άσχετη υπόθεση: εκείνη της επίθεσης με πυροβολισμούς εναντίον κλούβας των ΜΑΤ στην οδό Χαρίλαου Τρικούπη, τον Ιούλιο του 2009. Ο δράστης, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, φορώντας σομπρέρο, σαγιονάρες και χειρουργική μάσκα πυροβολεί την κλούβα των ΜΑΤ, καταδιωκόμενος από τους αστυνομικούς πυροβολεί μια ακόμα φορά στον αέρα και εξαφανίζεται. Κανένα στοιχείο δε φαίνεται να ενοχοποιεί τον Άρη Σειρηνίδη, ο οποίος διαθέτει και ισχυρό άλλοθι για τη συγκεκριμένη ώρα και μέρα καθώς πολλοί τον είδαν σε καφενείο των Εξαρχείων. Αν όμως είχες ένα καπέλο, θα μπορούσες να ψάξεις στα τυφλά να καπελώσεις κάποιον που κατά τα γούστα σου του πάει... Μάρτυρας που δεν εμφανίστηκε ποτέ ξανά στην ποινική διαδικασία, κατέθεσε πως είδε χειρουργική μάσκα να πέφτει από τον δράστη της επίθεσης στην κλούβα των ΜΑΤ. Από τη μάσκα συλλέγονται δείγματα γενετικού υλικού, από τα οποία η Δ.Ε.Ε. ισχυρίζεται πως εξάγει το γενετικό προφίλ του δράστη. Στη συνέχεια με μια μέθοδο ταυτοποίησης που έχει εγείρει ισχυρές ενστάσεις από την επιστημονική κοινότητα9, αυτή του λεγόμενου cold hit, το υποθετικό αυτό προφίλ επιχειρείται να ταυτοποιηθεί τυφλά με οποιοδήποτε προφίλ βρεθεί στα χέρια της ασφάλειας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση με εκείνο που υποτίθεται πως ανήκει στον Άρη Σειρηνίδη. Ο τελευταίος ποτέ δεν έδωσε δείγμα γενετικού υλικού. Το γενετικό του προφίλ θεωρείται από την αστυνομία πως υπάρχει από δείγμα γενετικού υλικού που απομονώθηκε από το πορτοφόλι του. Το ενδεχόμενο να επιμολύνθηκαν εδώ τα δείγματα μεταξύ τους ή για παράδειγμα με το γενετικό υλικού των εμπλεκόμενων στη διαδικασία συλλογής και ανάλυσης, δεδομένου ότι εξετάζονται στο ίδιο εργαστήριο και είναι χαμηλής ποσότητας και ποιότητας, άρα πιο επιρρεπή σε επιμόλυνση, είναι σοβαρό. Η δε τυφλή ταυτοποίηση ενέχει άγνωστα περιθώρια σφάλματος, αφού το κάθε τμήμα του γονιδιώματος που εξετάζεται ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο αλλά δεν είναι μοναδικό. Άρα υποτίθεται πως απομονώθηκε γενετικό υλικό ενός ανθρώπου από το πορτοφόλι του Σειρηνίδη, το οποίο υποτίθεται πως είναι το δικό του γενετικό υλικό (γενετικό προφίλ), το οποίο υποτίθεται πως είναι το ίδιο με εκείνο, που υποτίθεται πως απομονώθηκε από τη μάσκα, που υποτίθεται πως ανήκε στο δράστη της επίθεσης στην κλούβα των ΜΑΤ τον Ιούλιο του 2009. Ο αριθμός των παραπάνω «υποτίθεται» δεν είναι βερμπαλιστική σοφιστεία. Σημαίνει το μίνιμουμ των ενστάσεων που μπορεί να εγείρει κάποιος για τη λογική που θεμελίωσε το κατηγορητήριο και οδήγησε τα μέσα ενημέρωσης και τις αρχές την περίοδο εκείνη να μιλάνε ανενδοίαστα για ταυτοποίηση του δράστη της επίθεσης. 70 Koehler, J. J., Chia, A. and Lindsey, S., “The Random Match Probability (RMP) in DNA Evidence: Irrelevant and Prejudicial?”, Jurimetrics Journal, Vol. 35, 1995, διαθέσιμο στη διεύθυνση: ssrn.com/abstract=1432066 Αυτή η χαρακτηριστική δομή της, αναδεικνύεται στην κατάσταση εξαίρεσης11, όταν ο κυρίαρχος μετατρέπει σε ενέργεια τη δυνατότητα να αποφασίζει να ασκήσει την έκνομη - σε συνθήκες κανονικότητας - βία του. Ύστερα από 10 μήνες προφυλάκισης, ο Άρης Σειρηνίδης αθωώθηκε κατά πλειοψηφία από το Μικτό Ορκωτό. Μειοψήφησαν οι τακτικοί δικαστές. Στην απολογία του υποστήριξε μεταξύ άλλων: Ο κυρίαρχος εκφέρει την αλήθεια, γιατί μπορεί να την αναιρεί όταν χρειάζεται. Ο λόγος που επικοινωνεί είναι κυρίαρχος λόγος και αξιώνει απόλυτη ισχύ και βεβαιότητα, μόνο στο βαθμό που μπορεί εκείνος που τον εκφέρει να τον αναιρεί. «Η πράξη για την οποία κατηγορούμαι έρχεται σε αντίθεση με την κεντρική μου πολιτική θεώρηση. Η πράξη αυτή δε δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Εγώ ανήκω σε μια κοινότητα. Η αντίθεσή μου στο σύστημα είναι βαθιά, δεν προσωποποιείται και δεν ψάχνει να βρει βεντέτες με την αστυνομία». Η μοναδικότητα του γονιδιώματος στο σύνολό του, επιστημονικά καθόλου δεν έχει αποδειχτεί. Στατιστικά με ελάχιστα περιθώρια σφάλματος που τείνουν στην απιθανότητα, εικάζεται. Είναι όμως ενδεικτικό το ακόλουθο σχήμα: Οι παραπάνω περιπτώσεις τίθενται ως απλά παραδείγματα του τρόπου που τείνει η εξουσία να μεταχειρίζεται την αλήθεια και τα σώματα. Και τα δύο αυτά είναι αλληλένδετα και ανάγονται στα θεμέλιά της, στις απαρχές της. Το 1995 ο Αγκάμπεν (Giorgio Agamben), δημοσιεύει το έργο του Homo Sacer - Il poetro Sovrano e la nuda vita10, πιάνοντας το νήμα από εκεί που το άφησε η Άρεντ (Hannah Arendt) αναλύοντας τον ολοκληρωτισμό, ο Φουκώ (Foucault) ανακαλύπτοντας την βιοπολιτική, πιο πριν ο Σμιτ (Schmitt) ορίζοντας τον κυρίαρχο. Η κυρίαρχη εξουσία, όπως τη σχεδιάζει ο Αγκάμπεν, είναι εκείνη που στο έθνος κράτος της νεωτερικότητας εγκαθιστά την κανονικότητα. Θεσπίζει το νόμο και εκφέρει το λόγο που είναι αλήθεια. Η εξουσία αυτή είναι σε θέση να διατηρεί την κανονικότητά της μόνο διατηρώντας πάντα σε σπερματική κατάσταση τη δυνατότητα να την αίρει (για παράδειγμα όταν απειλείται). 10 9 Μόνο ούσα μέσα και έξω από τον νόμο της η κυρίαρχη εξουσία είναι κυρίαρχη. Αμελητέα πιθανότητα στηριζόμενη σε υπάρχοντα στατιστικά μοντέλα οδηγεί στην βεβαιότητα σε θεωρητικό επίπεδο. Στη συνέχεια, μέσα από μια μέθοδο ανάλυσης, που πάλι στατιστικά προσεγγίζει εκείνο που κατά προσέγγιση εκλαμβάνεται θεωρητικά ως απόλυτη αλήθεια, επιχειρείται στην πράξη να δημιουργηθούν προφίλ - ταυτότητες που θα καταδικάζουν στο όνομα της αλήθειας. Η αλήθεια και η εξουσία σε ένα διάλογο που πρέπει να προβληματίσει επιστημολογικά, φιλοσοφικά, πολιτικά. Η αλήθεια συνδέεται με τα σώματα στη θεμελιακή στιγμή12, που ο κυρίαρχος καθίσταται κυρίαρχος για να εγγυηθεί τα σώματα, τη ζωή καθαυτή. Για να εγγυηθεί τη ζωή, μέσω της διακήρυξης θεμελιωδών δικαιωμάτων που τίθενται από όλα τα αστικά συντάγματα, θα πρέπει να διατηρεί τη δυνατότητα να την απειλεί. Γι’ αυτό για τον Αγκάμπεν από τη στιγμή που στα θεμέλια του κράτους τίθεται η ζωή καθαυτή, είμαστε όλοι εν δυνάμει γυμνή ζωή. Η τελευταία είναι μια ζωή φονεύσιμη και άθυτη ταυτόχρονα. Agamben, G., Homo Sacer - Κυρίαρχη Εξουσία και Γυμνή Ζωή, μτφ. Τσιαμούρας Π., επιμέλεια Σταυρακάκης Γ., εδόσεις Scripta, 2005. Εκείνη η κατάσταση που η εξουσία απειλούμενη αναστέλλει θεμελιώδεις αρχές της. Σε κάθε αστικό σύνταγμα προβλέπεται η δυνατότητα, υπό συγκεκριμένες συνθήκες που το πολιτικό σύστημα απειλείται, να αίρονται κάποια από τα άρθρα του, ώσπου να αντιμετωπιστεί η κρίση, όπως εκείνα κατοχυρωμένων συνταγματικών δικαιωμάτων. 11 71 Τα αστικά ανθρώπινα δικαιώματα είναι εγγυημένα από το κράτος, γιατί μπορεί εκείνο να αποφασίσει πότε είναι κρίσιμο να τα αίρει, για να διαφυλάξει τη δυνατότητα του να τα εγγυάται. Επίσης και αυτονόητα, η εγγυητική αυτή δύναμη του κράτους αφορά στην επικράτεια του (όχι μόνο υπό την έννοια της εδαφικής επικράτειας, όσο του πεδίου ισχύος του γενικότερα) και άρα τα δικαιώματα αυτά αφορούν κατ’ αρχήν στους πολίτες του. Και αν κάποιοι θεωρούν πως ο πρόσφυγας είναι η έννοια όριο, όπου τα δικαιώματα φαίνεται να έχουν και να μην έχουν εφαρμογή (βλέπε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης προσφύγων σε ευυπόληπτα δυτικά κράτη), νομίζω πως ο πολίτης - πολιτικός εχθρός του κυρίαρχου είναι μια παρουσία που αναδεικνύει ακόμα καλύτερα τα παραπάνω. Εκείνος που εχθρεύεται τον κυρίαρχο, ενεργοποιεί τον μηχανισμό εξαίρεσης, που υπάρχει ακριβώς για να εξασφαλίζει τη διατήρηση του κυρίαρχου και την καταστολή εκείνου που τον απειλεί. Επιπλέον, ακριβώς όταν ενεργοποιείται ο μηχανισμός αυτός, αναδεικνύεται η έννοια της γυμνής ζωής. Το κράτος κατ’ αρχήν δεν εκτελεί τους εχθρούς του (η ζωή είναι άθυτη), αλλά μεταχειρίζεται τα σώματα σαν να έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου σε αυτά (η ζωή είναι φονεύσιμη). Για να μπορεί ο κυρίαρχος να συνεχίσει να εγγυάται το δικαίωμα στη ζωή των πολιτών του, θα πρέπει να μπορεί να απειλεί τη ζωή εκείνων των πολιτών του που τον εχθρεύονται. Αυτοί που θεωρεί πολιτικούς εχθρούς είναι μέσα και έξω από το νόμο του. Αναθεματισμένοι. Κανείς δεν επιτρέπεται να βασανίζει ή να στερεί την ελευθερία, εφόσον ο κυρίαρχος έχει τη δυνατότητα να αποφασίζει να το κάνει. Μια δυσοίωνη πρόβλεψη κάνει ο Αγκάμπεν: σταδιακά η κατάσταση εξαίρεσης θα υποκαθιστά την κανονικότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα βιώσουμε μια προδικαιϊκή συνθήκη, όπου όλα θα είναι δυνατά σε ένα γενεσιουργό κοινωνικό ανταγωνισμό. Απλά 72 12 ο κυρίαρχος θα λειτουργεί ως κυρίαρχος σε ενεργή εξαίρεση και η ζωή στη συνθήκη αυτή θα είναι μόνιμα γυμνή... Η περιγραφή των βιολογικών παραμέτρων των σωμάτων, η αρχειοθέτησή τους και ο έλεγχός τους με τη διαδικασία αυτή (μιλάω ακόμα και για τον έλεγχο του αν διέπραξαν ή όχι αξιόποινη πράξη) βαθαίνει τη βιοπολιτική. Όσο βαθαίνει το εξουσιαστικό βλέμμα στο σώμα. Φτάνοντας στο κύτταρο. Στην περίπτωση της χρήσης της μεθόδου ταυτοποίησης DNA, οι παραπάνω προσεγγίσεις βρίσκουν ανατριχιαστική εφαρμογή. Μέσα από αδιανόητες διαδικασίες που συνεχίζουν να φαντασιώνονται πως τηρούν τα προσχήματα, η αλήθεια για τη βιολογία και την ενοχή εκφέρονται χωρίς να χρειάζεται μέθοδος και δίκη. Τα σώματα περιγράφονται και αρχειοθετούνται με την πιο πυρηνική έννοια, αφού πρώτα η εξουσία επεμβαίνει πάνω σε αυτά για να αποσπάσει τη βιολογική τους ταυτότητα, την πληροφορία της βιολογικής τους διαφορετικότητας: κατακτήθηκε πια η τακτική, οι αρχές να μη ζητούν τη συναίνεση του κατηγορούμενου για την απόσπαση γενετικού υλικού. Στην περίπτωση του Τ. Θεοφίλου και πολιτών από τις Σκουριές Χαλκιδικής, η αστυνομία απέσπασε με τη βία παρειακό επίχρισμα (δείγμα κυττάρων από το στόμα). Αυτό που πρέπει να μας γίνει κατανοητό, είναι πως εδώ το διακύβευμα δεν είναι η αλήθεια. Στην ως τώρα εφαρμογή της μεθόδου ταυτοποίησης DNA για την ενοχοποίηση κατηγορουμένων, ο κυρίαρχος γίνεται επιστήμονας μέσω ενός αξιωματικού - βιολόγου και εκφέρει την αλήθεια. Στο τέλος αυτού του δρόμου, ο επιστήμονας γίνεται κυρίαρχος μέσω της Αλήθειας και καταδικάζει. Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. που κατά τον Αγκάμπεν είναι λάθος να ορίζουμε ως χρονική στιγμή σε ένα γραμμικό συνεχές. tail’s tales Τρεις γωνιές του κόσμου, όπου φαινομενικά δεν συνδέονται. Κι όμως, η ζωή στα εργατικά προάστια, η ισοπέδωση ενός πάρκου και η αύξηση του κομίστρου των ΜΜΜ, πυροδότησαν 3 εξεγέρσεις όπου τα αποτελέσματά τους δεν έχουν γίνει ακόμα ορατά στις ίδιες τις κοινωνίες που τις βίωσαν και προφανώς και στον υπόλοιπο κόσμο. Γι’αυτό επιλέξαμε να μην έχουμε κάποια γραπτή αποτύπωση των σκέψεών μας, στο παρόν τεύχος, μέχρι να περάσει ένα εύλογο χρονικό διάστημα όπου θα μπορούσαμε να επεξεργαστούμε τί συνέβη την Άνοιξη και το Καλοκαίρι του 2013 σε Σουηδία, Τουρκία και Βραζιλία. Αντ’αυτού επιλέξαμε, ως ελάχιστη ένδειξη αλληλεγγύης, ένα φωτογραφικό αφιέρωμα από στιγμιότυπα των εξεγέρσεων. Είχαμε και στα καθ’ημάς πολύ σημαντικά γεγονότα που παρακολουθήσαμε πολύ στενά (όπως το κλείσιμο της ΕΡΤ) για τα οποία, θα υπάρξει αναφορά σε επόμενα τεύχη. εξώφυλλο JNK Σχέδιο εξωφύλλου: Revolution Is Over S V E R I G E T � R K I Y E by Άρης Μεσσήνης AFP B R A S I L Sao Paolo Brazil Reuters Victor Moriyama
© Copyright 2024 Paperzz
