Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ-ΜΙΑ ΑΝΟΙΧΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΒΕΡΟΙΑΣ -ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7-12-2012, 18:00 Το άρθρο αυτό δημοσιεύεται με αφορμή την πραγματοποίηση ενημέρωσης – συζήτησης με θέμα «Η οικογένεια υπό την επήρεια αλκοόλ», σε συνεργασία με το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων «ΟΑΣΙΣ». που θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας, την Παρασκευή 7 Δεκεμβρίου 2012, στις 6 μ.μ. Αποφασίσαμε να αφιερώσουμε μια εκδήλωση για τον αλκοολισμό, καθώς μετά από καταγραφή ,διαπιστώσαμε ότι για το 20% από τα περιστατικά μας, η κατάχρηση και η εξάρτηση από το αλκοόλ των γονέων αποτελούν βασική αιτία για την εμφάνιση προβλημάτων κακοποίησης και παραμέλησης στα παιδιά. Στην εκδήλωση θα συμμετέχει ο Σύμβουλος Εξαρτήσεων από Ουσίες και το Τζόγο κ. Δουΐτσης Δαμιανός και άτομα που θα επιχειρήσουν να φωτίσουν το πρόβλημα, μέσα από την προσωπική τους εμπειρία: μια σύντροφος, μία μητέρα και ένας αλκοολικός. Η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» θα αναφερθεί στο πως βιώνεται από τα παιδιά, η ασθένεια του αλκοολισμού, θίγοντας το ζήτημα μέσα από τα δικά τους μάτια. «ΕΝΑΣ ΕΛΕΦΑΝΤΑΣ ΣΤΟ ΣΑΛΟΝΙ» - Μητέρα: σσσσσςςς. Μην το πεις πουθενά! Αυτό θα είναι το μυστικό μας! Έχουμε έναν ελέφαντα στο σαλόνι, αλλά θα κάνουμε σα να μην υπάρχει.» -Παιδί: «ναι, αλλά μυρίζει και είναι τεράστιος» -Μητέρα: «απλά αγνόησέ τον, μπορεί κάποια στιγμή να φύγει!» Φαίνεται λίγο χαζό, έτσι δεν είναι; Το να αγνοείς έναν ελέφαντα στο σαλόνι σου… Και όμως το νόημα των διαλόγων μεταξύ μη αλκοολικών μελών σε μια οικογένεια με αλκοολικό μέλος, είναι το ίδιο. Το μόνο που αλλάζει είναι οι λέξεις. Απλά σκεφτείτε για λίγο… πως θα ήταν να έχετε έναν ελέφαντα στο σαλόνι. Θα ήταν δύσκολο να δεις τηλεόραση, έξω από το παράθυρο ή δύσκολο ακόμα να δει ο ένας τον άλλον, να συζητήσει μαζί του. Έπειτα σκεφτείτε τι θα μπορούσε να κάνει στο χαλί. Μπορεί ακόμα να μην τον κρατούσε το πάτωμα ή θα μπορούσε να ανοίξει μια μεγάλη τρύπα στο ταβάνι. Τι άλλο θα σας έμενε να σκεφτείτε από το πώς θα καθαρίσετε τις ζημιές που κάνει στο σπίτι; Και τι θα κάνατε αν περιμένατε επισκέψεις; Θα του βάζατε ένα σεμεδάκι; Ούτε στο τηλέφωνο δε θα μπορούσατε να μιλήσετε γιατί έχει τη συνήθεια να ρουθουνίζει δυνατά. Και παρ’ όλα αυτά πως θα πείθατε τα παιδιά, τους φίλους σας, την οικογένειά σας και τον ίδιο σας τον εαυτό ότι ο ελέφαντας δεν είναι εκεί; Εντάξει, κανένας λογικός άνθρωπος δε θα είχε έναν ελέφαντα στο σαλόνι, αλλά αν το πρόβλημα του αλκοολισμού στεγάζεται σε ένα σπίτι, μη νομίζετε πως διαφέρει και πάρα πολύ η κατάσταση. Όσο και αν προσπαθήσετε δε θα καταφέρετε να τον κρύψετε. Εξακολουθεί να κυριαρχεί στο σπίτι, εξακολουθεί να προκαλεί ζημίες και εξακολουθεί να σας τρελαίνει παρά τις τεράστιες προσπάθειες που κάνετε για να τον αγνοήσετε. Ο «ελέφαντας» είναι εκεί και δεν πρόκειται να φύγει. Οπότε γιατί να λέτε στα παιδιά σας ότι είναι το μυστικό σας; Ο αλκοολισμός διαλύει τα παιδιά. Η στάση της μη άμεσης αντιμετώπισής του, κάνει τα πράγματα χειρότερα. Το να αποδεχθούμε την ύπαρξή του είναι αυτό που στην ανάρρωση ονομάζουμε παύση της άρνησης. Το να αποδεχθούμε ότι είμαστε αδύναμοι απέναντι σε αυτόν και ότι χρειαζόμαστε βοήθεια σημαίνει πως κάνουμε τα πρώτα μας βήματα στο δρόμο της ανάρρωσης. Το να αποδεχθούμε τον αλκοολισμό ως οικογένεια μπορεί να μας κάνει να σκεφτόμαστε ότι τελείωσε ο κόσμος μας, αλλά συχνά αποτελεί την αρχή μιας καινούριας ζωής. Το περίεργο είναι ότι από τη στιγμή που θα το αποδεχθούμε θα ανακαλύψουμε ότι όλοι γνώριζαν την ύπαρξή του. ΣΥΝΕΞΑΡΤΗΣΗ: Η ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΛΚΟΟΛΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ «Δε μπορεί να έρθει στη δουλειά σήμερα, εεεε.. έχει μια ίωση». Το τηλέφωνο κλείνει. Αστυνόμε θα κάνουμε ό,τι μπορούμε να βγει από τη φυλακή γιατί θα χάσει τη δουλειά του, τι θα κάνουμε μετά; Εγώ έφταιγα… του είπα πράγματα που δεν έπρεπε… δεν έπρεπε να θυμώσω μαζί του.» Με αυτού του είδους τις συμπεριφορές ο αλκοολικός προστατεύεται από τις συνέπειες των πράξεών του. Δε χρειάζεται να νοιώσει τον πόνο των πράξεων που προκάλεσε υπό την επήρεια; Όλοι τρέχουν πίσω του προσπαθώντας να βάλουν μαξιλάρι για να πέσει αυτός στα μαλακά. Με αυτόν τον τρόπο ο αλκοολικός δεν μαθαίνει ποτέ τον πόνο του πεσίματος. Παρά το γεγονός ότι ο αλκοολικός έβαλε τον εαυτό του σε μια απελπιστική κατάσταση, εξακολουθεί να πιστεύει ότι «θα τη βγάλει καθαρή» αφού σύζυγοι, σύντροφοι, φίλοι και συγγενείς, ακόμα και σύμβουλοι θα τον βγάλουν πάντα από τη δυσμενή κατάσταση. Οι ρόλοι που παίζουν όλοι αυτοί οι «βοηθοί» με τη συμπεριφορά τους μπορούν να χαρακτηριστούν το ίδιο καταναγκαστικές και επιζήμιες όσο και η συμπεριφορά του αλκοολικού. Με όλη αυτή τη «στήριξη» η άρνηση διατηρείται ισχυρή και συνεχίζει ελεύθερος να τρέχει στο δρόμο της ασθένειας, ακόμα και στο σημείο που και ο πιο αφοσιωμένος αλκοολικός θα είχε πιάσει «πάτο». Δεν υπάρχει περίπτωση να πιάσει πάτο αν είναι πάντα καλυμμένος με μαξιλάρια. Τελικά, αυτές είναι οι συμπεριφορές της συνεξάρτησης: απλές εκφάνσεις της άρνησης, το να λέμε ψέματα στον εργοδότη, για το ότι κάποιος ήπιε τόσο, που δεν μπορεί να πάει στη δουλειά ή να αποφεύγουμε να το συζητάμε, να λέμε ότι φταίμε εμείς ή τα παιδιά που κακοποιήθηκαν επειδή δε συμπεριφερθήκαμε σωστά ή που συνεχίζουμε να μπαίνουμε στο αυτοκίνητο μαζί του για να μην τον προσβάλλουμε και τον αφήνουμε να οδηγεί σε κατάσταση βαριάς μέθης. Αλλά αν δεν υπάρχει πρόβλημα γιατί λέμε ψέματα; Γιατί φοβόμαστε να μιλήσουμε; Γιατί κάνουμε τη δουλειά που έπρεπε να κάνει αυτός; Γιατί πληρώνουμε τους λογαριασμούς που δεν πληρώνει για να έχει χρήματα να επενδύσει σε διάφορα μπουκάλια; Γιατί σπεύδουμε να τον σώσουμε από τα προβλήματα που έχει με το νόμο; Και γιατί αναλαμβάνουμε τις ευθύνες του; Η απάντηση είναι συνήθως «γιατί τον αγαπάμε». Και αυτό είναι το σημείο που θα πρέπει να κατανοήσουμε στις περιπτώσεις οικογενειών με μέλος εξαρτημένο από το αλκοόλ η αγάπη μπορεί να εκφραστεί μέσα από έναν «σκληρό» τρόπο. Αν τον αγαπάμε θα πρέπει να τον αφήσουμε να αναλάβει τις συνέπειες των πράξεων που προκλήθηκαν από το αλκοόλ. Αυτό που προτείνεται στα μέλη της οικογένειάς του, είναι να ζητήσουν βοήθεια πρώτα τα ίδια, για τον εαυτό τους. Να ενημερωθούν για το πρόβλημα και να εισέλθουν σε μια θεραπευτική διαδικασία μέσα από μια ατομική ή ομαδική διαδικασία αυτοβοήθειας ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΠΙΝΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΟΦΕΡΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟ Η συχνότερη ερώτηση που κάνουν σύντροφοι ή σύζυγοι αλκοολικών είναι «πως θα τον κάνω να σταματήσει;». Η χρονική στιγμή που το μέλος της οικογένειας θα κάνει αυτήν την ερώτηση, συμπίπτει συνήθως με την περίοδο που ο/η πότης έχει περάσει το στάδιο της περιστασιακής κατάχρησης αλκοόλ και έχει εισέλθει στο στάδιο της εξάρτησης. Με άλλα λόγια, συνεχίζει να πίνει παρά τα ξεκάθαρα προβλήματα που προκλήθηκαν από τη χρήση. Προσωπικά, κοινωνικά ακόμα και νομικά προβλήματα θα έπειθαν κάθε λογικό άτομο να ελαττώσει ή να διακόψει την κακή του συνήθεια. Και όμως τίποτε από όλα αυτά δεν καθίστανται αποτελεσματικά για αυτούς που είναι εξαρτημένοι, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον. Ο λόγος που αυτό συμβαίνει είναι επειδή η εξάρτηση από το αλκοόλ συνοδεύεται σχεδόν πάντα από άρνηση για την ύπαρξη προβλήματος. Δεν έχει σημασία πόσο εμφανές είναι σε αυτούς που περιτριγυρίζουν τον αλκοολικό, ο εξαρτημένος αρνείται ότι ο λόγος που συμβαίνουν όλα αυτά είναι το αλκοόλ και συχνά κατηγορεί τους άλλους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά του ή θεωρεί ότι είναι θύμα των καταστάσεων ή της κακής του τύχης. Η απάντηση στην ερώτηση των συντρόφων/συζύγων είναι ότι «δυστυχώς κανένας δε μπορεί να κάνει τίποτε μέχρι που ο ίδιος/α παραδεχθεί το πρόβλημα». Αν ο αλκοολικός δεν είναι έτοιμος να ψάξει για βοήθεια, οι προσπάθειες που κάνουν φίλοι και συγγενείς να τον αναγκάσουν να αποδεχθεί το πρόβλημα, συνήθως δημιουργεί περισσότερα προβλήματα. Συνηθέστερα, ο αλκοολικός θα ζητήσει βοήθεια μόνο όταν οι συνέπειες των προβλημάτων που προκλήθηκαν από την αλκοολική συμπεριφορά του είναι αρκετά οδυνηρές στο να τον οδηγήσουν να το κάνει. Μερικές φορές, σε ακραίες περιπτώσεις όταν η υγεία του πότη έχει φτάσει σε σημείο να απειλείται σημαντικά, μια παρέμβαση κάποιου ειδικού μπορεί να κατασταθεί αναγκαία, αλλά ακόμα και τότε είναι δυνατόν να προκληθούν περισσότερα οικογενειακά προβλήματα. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Ένα πολύ συγκεκριμένο χαρακτηριστικό των οικογενειών με αλκοολικό μέλος είναι ότι πολλά παιδιά κρύβουν πολύ καλά το γεγονός ότι υποφέρουν. Αυτό είναι αποτέλεσμα της άρνησης και της κοινωνικής αποξένωσης που διαχέεται στο οικογενειακό τους σύστημα. Οι περισσότεροι συγγενείς ή γνωστοί υποκρίνονται ότι αγνοούν την κατάστασή τους, αλλά αυτό τους δίνει το μήνυμα ότι τα συναισθήματα και οι προβληματισμοί τους δεν είναι πραγματικοί και σημαντικοί. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε αυτές τις οικογένειες η πιθανότητα εμφάνισης συνεχών συγκρούσεων και κακοποίησης είναι μεγαλύτερη από τις μη αλκοολικές οικογένειες. Είναι πιθανότερο να υπάρξουν φαινόμενα παραμέλησης και οι δεξιότητες επικοινωνίας είναι σημαντικά περιορισμένες. Στο οικογενειακό αυτό σύστημα δεν υπάρχει μια σαφώς καθορισμένη δομή και ξεκάθαροι ρόλοι για κάθε μέλος της. Τα παιδιά συνήθως καλούνται να αναλάβουν ευθύνες δυσανάλογες σε σχέση με την ικανότητα που τους προσδίδει η ηλικία τους. Πολύ συχνά κρίνονται από το πόσο κατάφεραν να τις φέρουν εις πέρας και κατηγορούνται από τους γονείς αν δεν τα κατάφεραν σύμφωνα με τις προσδοκίες τους. Σημειωτέον, ότι θα πρέπει να διαχειριστούν έναν απρόβλεπτο, ασταθή και ίσως αδιάφορο γονέα για τις ανάγκες του παιδιού του. Ο αλκοολισμός του γονέα γίνεται το κυρίαρχο γεγονός στην καθημερινότητα : «πως θα γυρίσει στο σπίτι σήμερα;», «μήπως έχει τα νεύρα της και με χτυπήσει;», «έκαψα το φαγητό και θα θυμώσει», «πως θα έρθει η φίλη μου στο σπίτι, οι γονείς της δε θα την αφήσουν να είμαστε φίλες αν έρθει ο μπαμπάς χάλια», «μαμά μη νευριάζεις μαζί του, γιατί θα μας χτυπήσει». Αυτού του είδους η καθημερινότητα δημιουργεί γεγονότα και συναισθήματα που επηρεάζουν βαθύτατα την προσωπικότητα και την ανάπτυξη ενός παιδιού. Είναι πολλές οι φορές που δοκιμάζεται και η κρίση τους. Από τη στιγμή που έρχονται σε επαφή με άλλα παιδιά και οικογένειες, αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά στο σπίτι τους. Στη δοκιμασία που περνάει η κριτική τους ικανότητα συνεισφέρει και το γενικότερο κλίμα άρνησης μέσα στην οικογένεια. Φανταστείτε: ο μπαμπάς έχει πέσει με τα μούτρα στο πιάτο με τη μακαρονάδα. Όχι επειδή του αρέσει πολύ, αλλά επειδή έπεσε αναίσθητος. Το παιδί λογικά θα ρωτήσει: «μαμά, τι έχει ο μπαμπάς;» και η μαμά απαντάει: «τίποτα αγάπη μου, ο μπαμπάς είναι μια χαρά, είναι πολύ κουρασμένος από τη δουλειά». Για να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αυτήν την καθημερινότητα αναπτύσσουν συγκεκριμένους μηχανισμούς άμυνας. Ξοδεύουν πολύ χρόνο στο να ξεχωρίσουν το φυσιολογικό από το μη φυσιολογικό και κάνουν τεράστια προσπάθεια, παρά τα προβλήματά τους να φέρονται και να είναι όπως όλα τα άλλα παιδιά. Μπορεί να μην κοιμήθηκαν από τη φασαρία όλο το βράδυ, αλλά θα κάνουν το παν να τα βγάλουν πέρα με τις υποχρεώσεις και τις πρόσθετες ευθύνες της επόμενης μέρας. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία τα παιδιά αναλαμβάνουν συγκεκριμένους ρόλους στην αλκοολική οικογένεια και ο κάθε ρόλος σκοπεύει στο να αποσυμπιεστεί το αλκοολικό οικογενειακό σύστημα από έντονες πιέσεις. Ο ΗΡΩΑΣ: είναι συνήθως το μεγαλύτερο παιδί που εξυπηρετεί ως υποκατάστατο γονέα. Τα καταφέρνει σε όλα και αποζημιώνει τα μέλη της οικογένειας για τις ανεπάρκειές της. Ο ΑΠΟΔΙΟΠΟΜΠΑΙΟΣ ΤΡΑΓΟΣ: μέσα από τη συμπεριφορά αυτού του παιδιού εκφράζεται ο θυμός και η σύγχυση για όλες τις δυσλειτουργίες της οικογένειας. Αυτό είναι συνήθως το «μαύρο πρόβατο» . Ο ΓΕΛΩΤΟΠΟΙΟΣ: χρησιμοποιεί το χιούμορ ώστε να ανακουφίζει από τις αγχογόνες καταστάσεις. Η ικανότητά του να διασκεδάζει τους άλλους δίνει την εντύπωση ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα ΤΟ «ΧΑΜΕΝΟ ΠΑΙΔΙ»: ονομάζεται έτσι αυτός ο ρόλος γιατί το παιδί επιμένει να θέλει να μένει στο προσκήνιο ώστε να μην προκαλέσει κανένα πρόβλημα που θα κάνει την οικογένεια να αναστατωθεί.