ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ - ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή Ο ΘΡΥΛΟΣ Γενικά Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 1, φαίνεται το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, φωτογραφούµενο από σηµείο της περιοχής ΓΑΒΑΘΑ: Φωτ. Νο 1: Το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ φωτογραφούµενο από σηµείο της περιοχής ΓΑΒΑΘΑ: Όλες οι πληροφορίες, αρχαιολογικού περιεχοµένου, προέρχονται από τη Ι∆΄. Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και από το Νοµισµατικό Μουσείο Αθηνών και, όλα τα αρχαιολογικά ευρήµατα, έχουν παραδοθεί στις αρµόδιες Αρχαιολογικές Υπηρεσίες. Ο Θρύλος: Το περιεχόµενο του θρύλου: Όλοι οι Κωσταλεξιώτες γνωρίζουµε το συναρπαστικό θρύλο, που αναφέρεται στο χωριό µας και ο οποίος µεταδίδεται - αναλλοίωτος - από γενιά σε γενιά. Ήταν παλιά, λέει ο θρύλος, ένα «Παλιό χωριό» νοτιότερα από το σηµερινό, στους πρόποδες της Οίτης. Κάποτε έγινε ένας µεγάλος σεισµός και κατακρηµνίσθηκαν, από το βουνό, πολλά µεγάλα βράχια και χώµατα. Τα βράχια αυτά και τα χώµατα καταπλάκωσαν το «Παλιό Χωριό» και σκοτώθηκαν όλοι οι κάτοικοί του. Γλίτωσαν µόνο δύο. Από αυτούς ο ένας ονοµάζονταν Κώστας και ο άλλος Αλέξης. Αυτοί οι δύο έκτισαν - τα πρώτα σπίτια τους - βορειότερα, στη θέση που είναι το σηµερινό χωριό. Από τα ονόµατά τους, Κώστας και Αλέξης, έδωσαν, στο χωριό που άρχισε να δηµιουργείται εκεί, το όνοµα ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. Για να σκοτωθούν όλοι οι κάτοικοι, θα πρέπει, ο σεισµός, να έγινε νύχτα. Τότε ήταν συγκεντρωµένοι όλοι στα σπίτια τους και κοιµόντουσαν αµέριµνοι. Ας προσπαθήσουµε να ανασυνθέσουµε τις συγκλονιστικές στιγµές του καταστρεπτικού αυτού σεισµού: Ξαφνικά, κάποια νύχτα, ακούγεται ένα υπόκωφο, δυνατό και καταχθόνιο βουητό. Ταυτόχρονα η γη συγκλονίζεται και ταρακουνιέται συθέµελα! Σεισµός! Ήταν τέτοια η ένταση του σεισµού, που τεράστιοι όγκοι χωµάτων και βράχων αποκολλώνται από την ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Οίτη και κατρακυλούν, µε απαίσιο, τροµακτικό και εκκωφαντικό κρότο, προς τους πρόποδες του βουνού. Κατευθύνονται ακριβώς επάνω στο χωριό, λες και το έχουν σηµαδέψει. Στο ξέφρενο πέρασµά τους και µπροστά στην αδυσώπητη και ακατανίκητη δύναµή τους δεν αντιστέκεται τίποτε. Συµπαρασύρουν και σαρώνουν το κάθε τι! Ισοπεδώνουν και κάνουν θρύψαλα το άτυχο χωριό! Άνθρωποι, ζώα, κτίσµατα, δέντρα καταπλακώνονται, αλέθονται και αναµειγνύονται µε τα τεράστια βράχια! Και µετά νέκρα, απόλυτη σιγή, ησυχία θανάτου! Ένα τεράστιο σύννεφο κουρνιαχτού φαίνεται, όπως το φωτίζει το αχνό φως του φεγγαριού, να ανεβαίνει, σιγά – σιγά, στον ουρανό συµπληρώνοντας το τραγικό, το ασύλληπτο, το εφιαλτικό, το τροµακτικό σκηνικό! Όλα τελείωσαν σε λίγα δευτερόλεπτα! Έτσι ξαφνικά, απρόσµενα, αιφνιδιαστικά! Οι άνθρωποι δεν πρόλαβαν να συνειδητοποιήσουν τι συµβαίνει! ∆εν τους δόθηκε ο χρόνος να φοβηθούν, να κοψοχολιάσουν, να ουρλιάξουν από τρόµο, ν’ αγκαλιαστούν, να ζητήσουν βοήθεια, να φωνάξουν θεέ µου! Έτσι περιδεείς, κατάπληκτους και αιφνιδιασµένους τους βρήκε ο θάνατος! Έτσι αστραπιαία και ακαριαία κόπηκε το νήµα της ζωής τους! Είναι πράγµατι τροµερή και συγκλονιστική η αναδροµή στα γεγονότα που συνθέτουν το θρύλο. Ερωτήµατα που προκύπτουν από την ανάγνωση του θρύλου: Η φύση και τα αποτελέσµατα του ανωτέρω καταστροφής µε παρακίνησαν στο να ερευνήσω και να δώσω απάντηση στα ακόλουθα ερωτήµατα: Έγινε ο αναφερόµενος σεισµός; Κατακρηµνίσθηκαν, πράγµατι, τα αναφερόµενα βράχια και χώµατα από την Οίτη; Πότε έγινε ο σεισµός; Υπήρξε, πράγµατι, αυτό το «Παλιό Χωριό», που καταπλακώθηκε από τα βράχια και τα χώµατα και πού, ακριβώς, ήταν; Αληθεύει ο θρύλος όσον αφορά τη σηµερινή ονοµασία του χωριού, το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ; Αν οι απαντήσεις, στα ανωτέρω ερωτήµατα είναι θετικές τότε θα έχουµε ανακαλύψη τις απαρχές γενέσεως του σηµερινού χωριού. Οι απαντήσεις, στα ερωτήµατα, θα δοθούν στη συνέχεια της έρευνας. Η ακριβής θέση του «Παλιού Χωριού»: Η θέση στην οποία ήταν το «Παλιό Χωριό», όπως το αναφέρει ο θρύλος και όπως το διηγούνται οι Κωσταλεξιώτες, είναι περί τα 1.000 µέτρα, σε ευθεία γραµµή, νοτιοανατολικά της πλατείας του χωριού ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ στους πρόποδες, ακριβώς, της Οίτης και εκεί που είναι το τοπωνύµιο «ΡΟ∆ΙΑ». Τη βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία Νο 2: 2 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 2: Η θέση του «Παλιού Χωριού». Η ακριβής θέση της ΡΟ∆ΙΑΣ και του «Παλιού Χωριού» φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 4: Φωτ. Νο 4: Η ακριβής θέση του πλατώµατος της ΡΟ∆ΙΑΣ και του «Παλιού Χωριού». Το «Παλιό Χωριό» ήταν νότια του πλατώµατος της ΡΟ∆ΙΑΣ, όπως βλέπουµε τη φωτογραφία. Τώρα είναι καταπλακωµένο, σύµφωνα µε το θρύλο, από τους βράχους και τα χώµατα που έχουν καταπέσει από το βουνό, όπως θα δούµε στη συνέχεια. Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ο Σεισµός Αν έγινε ο σεισµός: Τα τοπωνύµια «ΠΛΑΚΕΣ» και «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ»: 3 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Όταν κοιτάξουµε από µακριά, προς το χωριό ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, θα δούµε, στους πρόποδες της Οίτης, δύο χαρακτηριστικά σηµάδια βράχων. Τα σηµάδια αυτά είναι εκατέρωθεν της χαράδρας ΚΑΚΚΑΒΟΣ και φέρουν την ονοµασία ΠΛΑΚΕΣ (αριστερά) και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ (δεξιά). Και τα δύο τοπωνύµια φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 5: Φωτ. Νο 5: Τα τοπωνύµια ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ. Ανάλυση των τοπωνυµίων: Τοπωνύµιο ΠΛΑΚΕΣ Φαίνεται, από κοντά, στην επόµενη φωτογραφία Νο 6: Φωτ. Νο 6: Το τοπωνύµιο ΠΛΑΚΕΣ από κοντινή απόσταση. Παρατηρώντας το τοπωνύµιο βλέπουµε, ότι οµοιάζει µε µία «χαίνουσα πληγή» στο βουνό, από την οποία, το υλικό που λείπει - αποτελούµενο, κυρίως, από βράχια έχει αποκολληθεί και έχει καταπέσει, έχει «χυθεί», προς τους πρόποδες του βουνού. Μετά την αποκόλληση και την κατακρήµνιση του ανωτέρω υλικού αποκαλύφθηκε ένας 4 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) τεράστιος συµπαγής, λείος και επικλινής βράχος, επάνω στον οποίο στηρίζονταν, προηγουµένως, το υλικό που κατέπεσε. Λόγω του λείου και γυαλιστερού της επιφανείας του αποκαλυφθέντος βράχου, πήρε, σαν τοπωνύµιο πλέον, την ονοµασία ΠΛΑΚΕΣ. Τοπωνύµιο ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ: Φαίνεται, από κοντά, στην επόµενη φωτογραφία Νο 7. Φωτ. Νο 7 : Το τοπωνύµιο ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ από κοντινή απόσταση. Και εδώ φαίνεται παρόµοια «χαίνουσα πληγή». Το υλικό που λείπει, αποτελούµενο από σαθρά βράχια και χώµατα, έχει «χυθεί», σε µεγάλη απόσταση, προς τους πρόποδες του βουνού. Μετά την αποκόλληση του υλικού αυτού αποκαλύφθηκε ένας τεράστιος κατακόρυφος κόκκινος βράχος, γι’ αυτό και το τοπωνύµιο έλαβε την ονοµασία ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ. Η σύνθεση του εδάφους, σ’ αυτή την περιοχή, είναι πολύ σαθρή, γι’ αυτό και υπάρχουν, εκεί, πολλές σάρες. Μπροστά από τον ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ ήταν επικολληµένο το σαθρό, αυτό, υλικό που προαναφέρθηκε. Τα ίδια τοπωνύµια, από κοντινή απόσταση και από πλάγια όψη, φαίνονται και στην επόµενη φωτογραφία Νο 8: Φωτ. Νο 8: Τα τοπωνύµια ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ, από κοντινή απόσταση και σε πλάγια όψη. 5 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Στη φωτογραφία φαίνονται τα τοπωνύµια ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ, τα αποκολληθέντα και κατακρηµνισθέντα βράχια και χώµατα και η κατεύθυνση προς την οποία κατακρηµνίστηκαν, όπως δείχνουν τα βέλη και, τέλος, η γραµµή µέχρι την οποία έφτασαν και σταµάτησαν στην περιοχή του τοπωνυµίου ΡΟ∆ΙΑ. Τα βράχια αυτά και τα χώµατα και από τα δύο τοπωνύµια, εκατέρωθεν της χαράδρας ΚΑΚΚΑΒΟΣ, φαίνονται και στην επόµενη φωτογραφία Νο 9, η οποία έχει ληφθεί από το ύψος του ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΥ, ο οποίος δεν φαίνεται σ’ αυτή: Φωτ. Νο 9: Το σύνολο των κατακρηµνισθέντων βράχων και χωµάτων. Στη φωτογραφία φαίνονται: Το σύνολο των καταρρευσάντων βράχων και χωµάτων, τα τοπωνύµια ΠΛΑΚΕΣ και ΡΟ∆ΙΑ και η γραµµή όπου σταµάτησαν, αυτά, πριν από τη ΡΟ∆ΙΑ. Όλα το καταρρεύσαντα βράχια και χώµατα έχουν µείνει, στην Κωσταλεξιώτικη παράδοση, µε την ονοµασία «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ». Την προέλευση της ονοµασίας αυτής θα τη δούµε στη συνέχεια. Το ζητούµενο, στην προκειµένη περίπτωση, είναι το πως αποκολλήθηκαν, από τη θέση τους, τα ανωτέρω βράχια και χώµατα: Η απάντηση, στο ερώτηµα, είναι η εξής: Όσον αφορά τις «ΠΛΑΚΕΣ»: Γράψαµε προηγουµένως για την σκληρή, λεία και επικλινή επιφάνεια των «ΠΛΑΚΩΝ». Επάνω σ’ αυτή την επιφάνεια επικάθονταν τα βράχια που λείπουν, πριν αποκολληθούν και πέσουν στον κατήφορο. Είναι αυτονόητο ότι, µεταξύ της ύλης αυτής και των γυαλιστερών «ΠΛΑΚΩΝ» - στο σηµείο επαφής των - δεν υπήρχε ισχυρή συνάφεια και σύνδεσµος µεταξύ τους, για να αποτελέσουν µία συνεκτική, συµπαγή και αδιαίρετη µάζα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό µε τη µεγάλη κλίση του εδάφους και το τεράστιο βάρος των βράχων που επικάθονταν επί των «ΠΛΑΚΩΝ», καθιστούσε, αυτούς, επιρρεπείς σε αποκόλληση και κατακρήµνιση. ∆εν απέµενε τίποτε άλλο, παρά να έλθει, κάποτε, ένας ισχυρός εδαφικός κραδασµός, για να προκληθεί η αποκόλληση. Όσον αφορά τον «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ»: Εδώ έχουµε έναν συµπαγή, σκληρό και κατακόρυφο βράχο, µπροστά από τον οποίο επικάθονταν µεγάλοι όγκοι σαθροποιηµένων βράχων και χωµάτων, υλικό το οποίο όχι µόνο δεν αποτελούσε, αυτό καθ’ εαυτό, µία συµπαγή µάζα, λόγω της σαθρότητάς του, αλλά δεν υπήρχε και καµία συνάφεια µεταξύ αυτού και του κατακόρυφου «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΥ». Αυτή η έλλειψη συνάφειας καθιστούσε και εδώ, τους σαθροποιηµένους βράχους και τα χώµατα, επιρρεπή σε αποκόλληση από τον 6 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ». Κι εδώ, η αποκόλληση, ήταν σε αναµονή ενός ισχυρού εδαφικού κραδασµού. Είναι αυτονόητο ότι, ένας τέτοιος εδαφικός κραδασµός - µία τέτοια ισχυρή δόνηση - ένα τέτοιο υποχθόνιο «ταρακούνηµα» του εδάφους, ώστε να προκαλέσει την αποκόλληση που αναφέραµε προηγουµένως, δεν είναι δυνατό να προέλθει παρά µόνο από έναν ισχυρότατο σεισµό. Συµπέρασµα: Ο καταστροφικός σεισµός έγινε πέραν πάσης αµφιβολίας και αυτός ήταν η αιτία, που προκάλεσε την αποκόλληση και κατάρρευση των βράχων και των χωµάτων, που επικάλυπταν τις «ΠΛΑΚΕΣ» και τον «ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ». Χρόνος κατά τον οποίο έγινε ο σεισµός: Ο θρύλος δεν µας άφησε καµία πληροφορία, για το πότε έγινε ο σεισµός. Το µόνο το οποίο αναφέρει είναι η λέξη «κάποτε». Με τις υπάρχουσες πληροφορίες µπορούµε να προσεγγίσουµε, µόνο, τον ανωτέρω χρόνο. Οι διατιθέµενες πληροφορίες είναι οι εξής: Η πρώτη πληροφορία: Είναι ένα νόµισµα το οποίο βρέθηκε στην περιοχή της ΡΟ∆ΙΑΣ το 1960 και στη θέση που έσκαβαν για την κατασκευή ενός σηµείου υδροληψίας, στο λεγόµενο «Άµπλα της Ροδιάς». Η θέση αυτή φαίνεται στη µεθεπόµενη φωτογραφία Νο 12, όπου σηµειώνεται µε την ένδειξη «ΕΡΓ. ΕΠΕΞ. ΜΕΤΑΛΛΩΝ» (ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ). Το νόµισµα, αυτό, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, No 10. Φωτ. Νο 10: Το νόµισµα που βρέθηκε στο σηµείο υδροληψίας του νερού του «Άµπλα της Ροδιάς». 7 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Περιγραφή του νοµίσµατος: Το νόµισµα είναι του ∆εσποτάτου της Ηπείρου. Είναι κοπής του νοµισµατοκοπείου της Θεσσαλονίκης και έχει κοπεί κατά τα έτη 1224 µέχρι 1230 µ. Χ. Ο Μιχαήλ Β.΄ Θεόδωρος Κοµνηνός, ∆εσπότης της Ηπείρου, κατέλαβε, το 1222, την πόλη της Θεσσαλονίκης και διέλυσε το οµώνυµο Λογγοβαρδικό Βασίλειο, το οποίο ιδρύθηκε, µετά την κατάληψη της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ από τους Φράγκους, το 1204. Στη µία όψη (αριστερά): Απεικονίζεται ο Άγιος ∆ηµήτριος (καθισµένος σε θρόνο) και φέρει την επιγραφή «ΑΓΙΟC ∆ΗΜΗΤΡΙΟC». Στην άλλη όψη (δεξιά): Στο µεν αριστερό µέρος απεικονίζεται ο Θεόδωρος Κοµνηνός, ∆εσπότης, µε την επιγραφή «ΘΕΟ∆ΩΡΟC ∆ΕC» (ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ∆ΕΣΠΟΤΗΣ), στο δε δεξιό η Παναγία µε την επιγραφή «ΜΗΡ ΘV» (ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ). Στο µέσον, Παναγία και Θεόδωρος, κρατούν Αυτοκρατορικό Σταυρό. Ο Αυτοκρατορικός Σταυρός δικαιολογείται, από το γεγονός ότι, ο Θεόδωρος, απέβλεπε στην κατάληψη της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ και την ανακήρυξή του ως Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Το 1222, ο Θεόδωρος Κοµνηνός, κατέλαβε και όλη τη Θεσσαλία «συµπεριλαµβανοµένης της Υπάτης και όλης της χώρας των Αινιάνων». Εξ αυτού συµπεραίνεται ότι και το εξεταζόµενο «Παλιό Χωριό» συµπεριλήφθηκε στην επικράτειά του. Έτσι δικαιολογείται η εύρεση, του ανωτέρω νοµίσµατος, στο «Χωριό» αυτό. Είναι σαφές ότι, µετά το σεισµό και την καταστροφή του «Παλιού Χωριού,1 έπαψε να υπάρχει οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα εκεί. Εποµένως, ό,τι βρίσκεται τώρα - στην περιοχή που ήταν το «Παλιό Χωριό» - υπήρχε πριν την καταστροφή του. Το ίδιο ισχύει και για το ανωτέρω νόµισµα. Άρα, κατ’ ελάχιστον, το 1224 µ. Χ. - έτος ενάρξεως κοπής του νοµίσµατος - το «Παλιό Χωριό» υπήρχε. Είναι δυνατό, το νόµισµα, να ήταν σε χρήση για πολλά χρόνια µετά την κοπή του και, ο σεισµός, να έγινε σε κάποιο χρόνο µετά το 1224. Ποιος είναι, όµως, ο χρόνος αυτός µας είναι άγνωστο.2 Συµπέρασµα: Με βάση την ανωτέρω ανάλυση µπορούµε να πούµε, µε βεβαιότητα, ότι, ο σεισµός, έγινε µετά το 1224 µ. Χ. και σε άγνωστο, µέχρι στιγµής, χρόνο. Η δεύτερη πληροφορία: Είναι η πληροφορία σύµφωνα µε την οποία, το νέο χωριό Κωσταλέξι, υπήρχε το 1466 µ. Χ.3 Η πληροφορία αυτή προέρχεται από τουρκικές αρχειακές πηγές. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 11, παρατίθεται χάρτης4, στον οποίο φαίνεται το χωριό Κωσταλέξι και τα λοιπά χωριά του Καζά Ζητουνίου5, τα οποία υπήρχαν, επίσης, το 1466 µ. Χ. 1 Μέχρι τώρα δεν έχουµε ασχοληθεί µε την ύπαρξη ή όχι του «Παλιού Χωριού». Στη συνέχεια θα αποδειχθεί ότι πράγµατι, το «Παλιό Χωριό», υπήρχε. 2 Υπάρχου και άλλα έξη νοµίσµατα, τα οποία είναι πολύ φθαρµένα και δεν δύνανται να πιστοποιηθούν µε ακρίβεια και τα οποία, εν πάση περιπτώσει, ανάγονται στον 13ο Αιώνα µ. Χ. Το γεγονός τούτου επιβεβαιώνει την καταστροφή του «Παλιού Χωριού» µετά το 1224. 3 ∆. Ν. Καρύδης, Χωρο – γραφία Νεωτερική, 1994, σελ. 76. 4 Ο χάρτης της φωτογραφίας έχει ληφθεί από το βιβλίο του ∆. Ν. Καρύδη. 5 Καζάς = Είναι τουρκικής προελεύσεως και σηµαίνει Επαρχία. 8 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 11: Το Κωσταλέξι και τα λοιπά χωριά του Καζά Ζητουνίου που υπήρχαν το 1466 µ. Χ. Από την ίδια πηγή προέρχονται, για το Κωσταλέξι, και οι πληροφορίες του εποµένου πίνακα, οι οποίες αφορούν τον αριθµό των «εστιών»,6 οι οποίες υπήρχαν, σ’ αυτό, κατά τα έτη 1466, 1506, 1529 και 1570 µ. Χ: ΕΤΗ 1466 1506 1529 1570 ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΣΤΙΩΝ 10 27 35 56 Η προέλευση των πληροφοριών από τουρκικές αρχειακές πηγές, αλλά και η επιβεβαίωση και άλλες τρεις φορές (1506, 1529 και 1570), της αρχικής πληροφορίας (1466) περί υπάρξεως του Κωσταλεξίου, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για αµφισβήτηση της αξιοπιστίας της πηγής και την ακρίβεια των παρεχοµένων πληροφοριών. Αφού, το 1466, υπήρχε το νέο χωριό ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, το οποίο ιδρύθηκε µετά το σεισµό και την καταστροφή του «Παλιού Χωριού», συµπεραίνεται ότι, ο σεισµός, έγινε κάποιον άγνωστο χρόνο πριν το 1466. Πληροφορίες για σεισµούς µεταξύ 1224 και 1466 µ. Χ. δεν υπάρχουν. Γενικό συµπέρασµα για το πότε έγινε ο σεισµός: Συνοψίζοντας τις πληροφορίες που αναφέρθηκαν, για τον πιθανό χρόνο κατά τον οποίο έγινε ο σεισµός - που κατέστρεψε το «Παλιό Χωριό» - καταλήγουµε στο συµπέρασµα, ότι, µε τα υπάρχοντα στοιχεία, αυτός έγινε σε κάποιο χρόνο µετά το 1224 µ. Χ. και πριν το 1466 µ. Χ. 6 Εστία = Το σπίτι και γενικά ο τόπος όπου διαµένει κανείς. Συνώνυµα: κατοικία, οικία, οίκος. Αν θεωρήσουµε ότι, σε κάθε εστία, διέµεναν, κατά µέσο όρο, 5 άτοµα, τότε µπορούµε να υπολογίσουµε τον αριθµό των κατοίκων, τους οποίους διέθετε το χωριό µας τα αναφερόµενα, στον πίνακα, έτη. 9 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Η ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ «ΠΑΛΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ» Γενικά Η ύπαρξη του «Παλιού Χωριού» αποδεικνύεται τόσο από τις διασωθείσες µαρτυρίες για ευρήµατα, όσο και από τα ευρήµατα που έχουν συγκεντρωθεί από επιφανειακή περισυλλογή. Μαρτυρίες για ευρήµατα: Οι κατωτέρω µαρτυρίες αναφέρονται στην περιοχή της Λάκας της Ροδιάς και έχουν ως εξής: Χάλκινα καζανάκια: Το 1944, κατά τη διάρκεια της γερµανικής κατοχής, η οικογένεια του αείµνηστου Γεωργίου Παπακυριαζή, µαζί µε την οικογένεια του αείµνηστου Ιωάννου Βελέντζα, κατέφυγαν σε µία σπηλιά των «ΧΑΛΑΣΜΑΤΩΝ», δυτικά του ΚΑΚΚΑΒΟΥ, προκειµένου να γλιτώσουν από τα πυρά των Γερµανών, οι οποίοι έβαλαν, κατά του Κωσταλεξίου, µε το πυροβολικό τους. Η σπηλιά είχε µεγάλο βάθος και, επηρεασµένοι από το θρύλο της καταστροφής του «Παλιού Χωριού», αποφάσισαν να την εξερευνήσουν. Για το σκοπό αυτό έδεσαν τη µικρή κόρη, Σωτηρία, του Ιωάννου Βελέντζα, µε ένα σκοινί, η οποία, µε τη βοήθεια ενός λυχναριού, κατέβηκε στο βάθος της σπηλιάς. Εκεί βρήκε δύο χάλκινα καζανάκια, µεσαίου µεγέθους, µε χερούλι. Τα καζανάκια αυτά, λόγω της αγνοίας της σηµασίας και της αξίας των, πουλήθηκαν στους γύφτους. Η Σωτηρία και οι λοιποί επιζώντες, λόγω των πολλών ετών που πέρασαν, δεν θυµούνται που ήταν η σπηλιά, επιβεβαιώνουν, όµως, την εύρεση των καζανιών. Τα καζανάκια αυτά αποτελούσαν, προφανώς, µέρος της οικοσκευής κάποιου νοικοκυριού. Το γεγονός της ευρέσεώς των στη θέση όπου, ο θρύλος, µας πληροφορεί ότι υπήρχε το «Παλιό Χωριό», επιβεβαιώνει αυτόν, όσον αφορά την ύπαρξη και καταστροφή του χωριού αυτού. Εργαστήριο επεξεργασίας µετάλλων: Το 1960 και στο σηµείο εκσκαφής για την περισυλλογή του νερού του «Άµπλα της ΡΟ∆ΙΑΣ», βρέθηκαν διάφορα εργαλεία επεξεργασίας µετάλλου (µεταλλικές τσιµπίδες, σφυριά κλπ). Η θέση στην οποία βρέθηκαν, τα ανωτέρω εργαλεία, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 12, και στην ένδειξη «ΕΡΓ. ΕΠΕΞ. ΜΕΤΑΛΛΩΝ» (ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ)7. 7 Στη φωτογραφία αυτή φαίνονται, συγκεντρωµένες, όλες οι πληροφορίες οι σχετικές µε τις µαρτυρίες για ευρήµατα και τα σηµεία στα οποία βρέθηκαν αυτά. 10 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 12: Γενική άποψη της λάκας της ΡΟ∆ΙΑΣ µε όλες τις πληροφορίες για τις µαρτυρίες περί ευρηµάτων και τα ευρήµατα που βρέθηκαν σ’ αυτή. Η ύπαρξη των εργαλείων αυτών, στο σηµείο που βρέθηκαν, µαρτυρεί, µε βεβαιότητα, ότι, εκεί, υπήρχε ένα εργαστήριο επεξεργασίας µετάλλων. Μπορεί να ήταν ένα σιδηρουργείο ή ένα χαλκουργείο ή, ακόµη, ένα πεταλουργείο. Και βέβαια, ένα τέτοιο εργαστήριο, εξυπηρετούσε τις ανάγκες κάποιου οικισµού, που θα υπήρχε εκεί. Το γεγονός τούτο επιβεβαιώνει, κατά τον καλύτερο τρόπο, την ύπαρξη του «Παλιού Χωριού». Τα εργαλεία αυτά, λόγω και πάλι της αγνοίας της σηµασίας και της αξίας των, δεν διαφυλάχθηκαν και απωλέσθηκαν. Ίχνη θεµελίων οικοδοµής: Στο σηµείο που σηµειώνεται, στην προηγούµενη φωτογραφία Νο 12, µε την ένδειξη «ΓΩΝΙΑ ΟΙΚΟ∆ΟΜΗΣ», υπάρχει, στο έδαφος, µία γωνία λιθοδοµής. Η γωνία, αυτή, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 13. Φωτ. Νο 13: Γωνία από πέτρες 11 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Το γεγονός της υπάρξεως, παλιά, εκκλησίας, στο συγκεκριµένο σηµείο, θρυλείται και µεταδίδεται, µεταξύ των Κωσταλεξιωτών, όπως και ο υπόλοιπος θρύλος. Επισηµαίνεται, µάλιστα στο θρύλο, ότι, η εκκλησία αυτή, καταστράφηκε από τον ίδιο σεισµό, που κατέστρεψε και το «Παλιό Χωριό». Η θέση της γωνίας βρίσκεται βορειοδυτικά και σε επαφή µε το νεκροταφείου του «Παλιού Χωριού», που εντοπίστηκε στη θέση που σηµειώνεται, στην ίδια φωτογραφία Νο 12, µε την ένδειξη «ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ». Το γεγονός αυτό, σε σχέση µε την περίοπτη θέση στην οποία βρίσκεται η γωνία, συνηγορεί υπέρ της πιθανότητας υπάρξεως εκκλησίας στο υπ’ όψη σηµείο. Τεµάχιο εικόνας από µωσαϊκό: Στο σηµείο που σηµειώνεται, στη φωτογραφία Νο 12, µε την ένδειξη «ΜΩΣΑΪΚΟ», βρέθηκε, πριν από πολλά χρόνια από το Θεόδωρο Πανταζή και το γιο του Αθανάσιο - κατά το όργωµα του χωραφιού τους που είναι εκεί - ένα τεµάχιο από ψηφιδωτή εικόνα. ∆υστυχώς δεν το περιµάζεψαν, αλλά το παράχωσαν πάλι, µέσα στο έδαφος, χωρίς να θυµούνται σε ποιο σηµείο. Ασφαλώς, το τεµάχιο αυτό του ψηφιδωτού, θα προέρχεται από την εικόνα κάποιου ναού. Για να είναι, ο ναός, εµπλουτισµένος µε τέτοιου είδους εικόνες σηµαίνει ότι ήταν µεγάλος και πολύ πλούσιος και, περαιτέρω, για να µπορεί, ο οικισµός που θα ήταν εκεί, να κατασκευάζει και να συντηρεί τέτοιους ναούς, θα ήταν και αυτός, επίσης, µεγάλος και πολύ πλούσιος. Η θέση στην οποία βρέθηκε, το ανωτέρω ψηφιδωτό, είναι ακριβώς βόρεια και πολύ πλησίον του σηµείου στο οποίο, σύµφωνα µε τον προηγούµενο θρύλο, υπήρχε η εκκλησία, η οποία καταστράφηκε από το σεισµό. Κατά συνέπεια, οι δύο αυτές µαρτυρίες, συνδυάζονται σε µεγάλο βαθµό. Ως εκ τούτου µπορούµε να εκφέρουµε την άποψη ότι, κατά πάσα πιθανότητα, το τεµάχιο του ψηφιδωτού προέρχεται από ψηφιδωτή εικόνα της, κατά το θρύλο, καταστραφείσης εκκλησίας Συµπέρασµα από τις µαρτυρίες για ευρήµατα: Όλες οι µαρτυρίες συνηγορούν, θετικότατα, υπέρ της υπάρξεως του οικισµού του «Παλιού Χωριού», στην περιοχή της ΡΟ∆ΙΑΣ. Ευρήµατα: α. ∆υτικά (Αριστερά) του ΞΕΡΙΑ8 : Ο Αναληµµατικός Τοίχος: Περιφερειακά, στο ανατολικό και βόρειο µέρος του πλατώµατος της «ΡΟ∆ΙΑΣ», αναγνωρίζεται µία συνεχής και απότοµη εδαφική κατάπτωση. Τα ευθύγραµµα τµήµατα της κατάπτωσης αυτής οµιλούν περί ανθρωπίνου τεχνικού έργου και όχι περί φυσικής καταπτώσεως. Το ανθρώπινο αυτό έργο δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά ένας µεγάλος Αναληµµατικός Τοίχος. Η γραµµή αυτού του τοίχου ιχνογραφείται, στη φωτογραφία Νο 12, µε την ένδειξη «ΑΝΑΛΗΜΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΙΧΟΣ». Το συνολικό µήκος του τοίχου ήταν 217 µ., περίπου, και ήταν κτισµένος µε µεγάλες πέτρες, από τις οποίες έχουν αποµείνει 8 ΞΕΡΙΑΣ ονοµάζεται ο ΚΑΚΚΑΒΟΣ από τους πρόποδες της Οίτης και βόρεια µέχρι τη συµβολή του στο ΣΠΕΡΧΕΙΟ. 12 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) ελάχιστες. Προφανώς, αυτές που λείπουν, τις έχουν χρησιµοποιήσει, κατά καιρούς, σαν οικοδοµήσιµο υλικό στο νέο χωριό, το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. Ο χώρος που περικλείεται, ως ανωτέρω, από τον Αναλληµατικό Τοίχο, είχε επιχωµατωθεί και αποτελούσε, προφανώς, την πλατεία του «Παλιού Χωριού» και είναι αυτό που βλέπουµε, σήµερα, σαν πλάτωµα της «ΡΟ∆ΙΑΣ». Στη βορειοανατολική γωνία του τοίχου αυτού, όπως θα αναφερθεί κατωτέρω, ανακαλύφθηκε το νεκροταφείο του «Παλιού Χωριού». Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 14, φαίνεται τµήµα του ανατολικού µέρους του Αναληµµατικού Τοίχου, ο οποίος, από την πλευρά αυτή, ήταν παράλληλος µε τον ΞΕΡΙΑ. Φωτ. Νο 14: Τµήµα του ανατολικού Αναλληµατικού Τοίχου. Στη φωτογραφία φαίνονται οι ελάχιστες πέτρες που έχουν αποµείνει. Στο επάνω αριστερό µέρος της φωτογραφίας φαίνεται η θέση του ανακαλυφθέντος νεκροταφείου του «Παλιού Χωριού», το οποίο αντιστηρίζονταν, από την ανατολική πλευρά, από τον υπ’ όψη . Στο κάτω αριστερό µέρος της φωτογραφίας φαίνεται µία κατάπτωση µαλακών χωµάτων. Από την παρατήρηση των χωµάτων γίνεται αµέσως αντιληπτό ότι, αυτά, δεν είναι γηγενή, αλλά φερτά από άλλο σηµείο. Το γεγονός τούτο επιβεβαιώνει την αναφερθείσα επιχωµάτωση. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 15, φαίνεται τµήµα του βορείου µέρος του Αναληµµατικού Τοίχου, όπως έχει διαµορφωθεί σήµερα, ύστερα από 700, περίπου, χρόνια. 13 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 15: Τµήµα του βορείου µέρους του Αναληµµατικού Τοίχου. Το µεγάλο µήκος του Αναληµµατικού Τοίχου και η µεγάλη έκταση της σχηµατιζόµενης πλατείας είναι ενδείξεις οι οποίες καταδεικνύουν ότι, το «Παλιό Χωριό», ήταν µεγάλο, πολυάνθρωπο, οικονοµικά εύρωστο και καλά οργανωµένο. Τα «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ» και η προέλευση της ονοµασίας των: Αναφέραµε, προηγουµένως, ότι, όλα τα βράχια και χώµατα που κατέρρευσαν από τις ΠΛΑΚΕΣ και τον ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟ, έχουν µείνει µε την ονοµασία «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ».9 Η προέλευση της ονοµασίας αυτής έχει ως εξής: Η λέξη «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ» σηµαίνει, εκτός των άλλων, «γκρεµισµένο ή ετοιµόρροπο κτίσµα ή τµήµα οικοδοµής». Είναι αυτονόητο ότι, η ονοµασία «ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ», έχει δοθεί µετά το σεισµό, από τους επιζήσαντες κατοίκους των γύρω περιοχών και από αυτούς που ήλθαν να κατοικήσουν - στο νέο χωριό που δηµιουργήθηκε - το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. Με την ονοµασία αυτή δεν εννοούσαν βέβαια, αυτά καθ’ εαυτά, τα βράχια και τα χώµατα που κατέπεσαν από το βουνό, αλλά τα «χαλάσµατα» των κτισµάτων του «Παλιού Χωριού» που ήταν καταπλακωµένα κάτω από αυτά. Άρα, από την ονοµασία «Χαλάσµατα», αναδύεται η ύπαρξη και η θέση του «Παλιού Χωριού» και επιβεβαιώνεται απολύτως ο θρύλος, όσον αφορά τον τόπο στον οποίο βρίσκονταν και τρόπο της καταστροφής του. Αν ερευνήσουµε στην παρυφή των βράχων, δυτικά του ΞΕΡΙΑ - στην περιοχή της ΡΟ∆ΙΑΣ - θα ανακαλύψουµε την ύπαρξη πολλών θραυσµάτων αρχαίων χοντρών κεραµιδιών µέσα σ’ αυτούς. Τέτοια θραύσµατα κεραµιδιών φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 16. 9 Βλέπε φωτογραφία Νο 9. 14 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 16: Θραύσµατα αρχαίων χοντρών κεραµιδιών µέσα στους βράχους στην περιοχή της ΡΟ∆ΙΑΣ. Είναι ξεκάθαρο ότι, τα κεραµίδια αυτά, προέρχονται από τις κεραµοσκεπές των κτισµάτων του «Παλιού χωριού», οι οποίες παρασύρθηκαν από τα βράχια και, τα κεραµίδια τους, κατακερµατίστηκαν και αναµίχθηκαν µε αυτά. Με τον τρόπο αυτό, βράχια και κεραµίδια, έφθασαν µέχρι του σηµείου όπου σταµάτησαν, στο πλάτωµα της ΡΟ∆ΙΑΣ. Εποµένως, τα θραύσµατα αυτά των κεραµιδιών, επιβεβαιώνουν, κατά τρόπο σαφή και ανεπίδεκτο αµφισβητήσεως, την ύπαρξη του «Παλιού Χωριού» και τον τρόπο της καταστροφής του. Το Νεκροταφείο του «Παλιού Χωριού»: Η θέση του µέρους του νεκροταφείου που εντοπίστηκε, όπως γράψαµε και προηγουµένως, φαίνεται, στη φωτογραφία Νο 12, µε την ένδειξη «ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ». Εντοπίστηκε κατά την εκχέρσωση του χωραφιού, µέσα στο οποίο βρίσκεται. Για την εκχέρσωση χρησιµοποιήθηκε γεωργικός ελκυστήρας µε µονόυνο άροτρο 10. Το άροτρο έφερνε στην επιφάνεια, εκτός από τις πέτρες και τις ρίζες των θάµνων, και σκελετούς. Ήλθαν επίσης στην επιφάνεια µεγάλα τεµάχια από χοντρές κυρτές κεραµίδες και µερικά νοµίσµατα. Τα νοµίσµατα προέρχονταν από εκείνα, που, οι οικείοι των νεκρών, τα έβαζαν στα δόντια τους, για να πληρώσουν το Χάρωνα, προκειµένου να τους οδηγήσει στον Άδη11. Τούτο έγινε πριν από 40 χρόνια περίπου (σήµερα 2008). Είχε, κατά συνέπεια, βρεθεί, τυχαία, µέρος του νεκροταφείου του «Παλιού Χωριού». 10 Το χωράφι ανήκει στον Παναγιώτη Βασιλείου Καρυώτη και, ο ελκυστήρας, ανήκε στον Σπύρο Βασιλείου Παλαιορούτη. 11 Πανάρχαιο έθιµο το οποίο διατηρείται ακόµη και σήµερα σε ορισµένες περιοχές της χώρας. 15 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) ∆υστυχώς και πάλι από άγνοια της σπουδαιότητας των ευρηµάτων που αποκαλύφθηκαν, οι µεν σκελετοί διασκορπίστηκαν και απωλέσθηκαν, τα δε νοµίσµατα, όσα περιµάζεψαν οι παρόντες, απωλέσθηκαν και αυτά. Το γεγονός της ευρέσεως του νεκροταφείου επιβεβαιώνει, µε τον πιο κατηγορηµατικό τρόπο, την ύπαρξή του «Παλιού Χωριού», διότι δεν είναι δυνατό να υπάρχει νεκροταφείο χωρίς κατοικηµένο οικισµό και, κατοικηµένος οικισµός, χωρίς νεκροταφείο., Η έκταση του µέρους του νεκροταφείου που εντοπίσθηκε, µετρήθηκε σε 1.000 µ2 περίπου. Σήµερα, το τµήµα αυτό του νεκροταφείου, είναι ελαιοπερίβολο. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 17, βλέπουµε µέρος της επιφάνείας του. Φωτ. Νο 17: Μέρος της επιφάνειας του νεκροταφείου. Όπως παρατηρούµε, η επιφάνεια του εδάφους, είναι κατάσπαρτη από πέτρες και θραύσµατα κεραµιδιών. Από τις συγκεντρωθείσες πληροφορίες προκύπτει ότι, οι λάκκοι των τάφων, ήταν λιθόκτιστοι εσωτερικά και, το επάνω µέρος τους, σκεπάζονταν µε δύο µεγάλες κυρτές και χοντρές κεραµίδες. Άρα, οι ανωτέρω αναφερόµενες πέτρες και τα θραύσµατα κεραµιδιών - στην επιφάνεια του εδάφους του ευρεθέντος νεκροταφείου - προέρχονται από τους τάφους, που ανασκάφηκαν από το υνί του αρότρου. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 18, βλέπουµε µία πέτρα, από τη λιθοδοµή κάποιου τάφου και θραύσµατα κεραµιδιών µε κύρτωση, από τις κεραµίδες µε τις οποίες σκεπάζονταν οι λάκκοι των τάφων. 16 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 18: Πέτρα και θραύσµατα κεραµιδιών από τους τάφους του Νεκροταφείου. Ακόµη παρατηρούµε και θραύσµατα επισµαλτωµένων πιάτων, επάνω στο κεραµίδι της κάτω αριστερής επιφάνειας της πέτρας, από αυτά που τοποθετούσαν, µέσα στον τάφο, µαζί µε το νεκρό (κτερίσµατα). Από τα Πρακτικά του 3ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας και στη εισήγηση της κας Μαρίας – Φωτεινής Παπακωνσταντίνου µε θέµα: Τα αποτελέσµατα των ανασκαφών της Ι∆.΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων στην περιοχή του Σταυρού (σελ. 22 – 23) προέκυψαν τα εξής στοιχεία: - Οι τάφοι είχαν τη µορφή που φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία Νο 19: Φωτ. Νο 19: Καραµοσκεπής καλυβίτης τάφος. - Κατά την κα Παπακωνσταντίνου: «Οι τάφοι προέρχονται από υστερορρωµαϊκό – παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο. Ήταν ορθογώνια ή ελλειψοειδή ορύγµατα λαξευµένα στο σχιστολιθικό βράχο της περιοχής µε ή χωρίς περιχείλωµα και µε προσανατολισµό Α – ∆. Στο εσωτερικό πολλών από αυτά είχαν κατασκευασθεί κεραµοσκεπείς καλυβίτες τάφοι (όπως φαίνεται στη φωτογραφία Νο 19). Οι περισσότεροι περιείχαν νεκρούς τοποθετηµένους εκτάδην µε το κρανίο προς τα ∆. Ήταν 17 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) όλοι ακτέριστοι, εκτός από έναν που περιείχε ταφή µικρού κοριτσιού µε δύο ασηµένια ενώτια. Αυτό το εύρηµα, σε συνδυασµό µε τον τρόπο κατασκευής των τάφων και την απουσία κτερισµάτων, που συνάδει µε την ένδεια που σηµειώνεται στον ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο της σλαβικής εισβολής, επιτρέπουν την τοποθέτηση της χρήσης του νεκροταφείου στον 5ο – 6ο αιώνα µ. Χ.». Από επιτόπια έρευνα, στην περιοχή της Ροδιάς, διαπιστώθηκε ότι, το νεκροταφείο που είχε εντοπισθεί αρχικά, επεκτείνονταν και προς την κατωφέρεια εκείθεν της βόρειας πλευράς του και κάτω από τον Αναλληµατικό τοίχο. Το νέο, αυτό, τµήµα σηµειώνεται, στη φωτογραφία Νο 12, µε την ένδειξη «ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ». Τα δύο ανωτέρω τµήµατα του νεκροταφείου (Αρχικό και «Συµπληρωµατικό») επικοινωνούσαν, µεταξύ τους, µε δίοδο, η οποία υπήρχε (και υπάρχει) στη βορειοανατολική γωνία του Αναλληµατικού Τοίχου. Το ότι, το νέο τµήµα που εντοπίσθηκε ως ανωτέρω, χρησιµοποιείτο ως νεκροταφείο, επιβεβαιώνεται από τα εξής: Η επιφάνειά του είναι διάσπαρτη από θραύσµατα κεραµιδιών, όµοια µε αυτά του νεκροταφείου που εντοπίσθηκε αρχικά. Στη θέση που σηµειώνεται, στη φωτογραφία Νο 12, µε την ένδειξη «ΤΑΦΟΣ», βρέθηκε, πριν από 40 χρόνια περίπου (σήµερα 2008), ένας τάφος. Σκάβοντας, ο Θεόδωρος Πανταζής, για να φτιάξει ένα λάκκο, προκειµένου να φυτέψει µία ελιά, έπεσε επάνω σε κάτι µεγάλες κεραµίδες. Τραβώντας τις κεραµίδες αποκαλύφθηκε ένας σκελετός, στα δόντια του οποίου ήταν ένα νόµισµα. Ο Θεόδωρος κράτησε το νόµισµα, πήρε µερικά τεµάχια από τις κεραµίδες, φύτεψε µία ελιά - µέσα στο λάκκο που είχε κατασκευάσει - και έτσι, ο νεκρός, ξανάµεινε στην αιώνια ησυχία του. Τα ευρήµατα που παρέλαβε ο Θεόδωρος Πανταζής, φαίνονται στις ακόλουθες φωτογραφίες: Το νόµισµα στην επόµενη φωτογραφία Νο 20: Φωτ. Νο 20: Το νόµισµα που βρέθηκε στον τάφο. 18 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Περιγραφή του νοµίσµατος: Το νόµισµα είναι ανώνυµος, χάλκινος, Βυζαντινός Φόλλις12 µε χρονολογία κοπής από το 976 µ.Χ.13 µέχρι, περίπου, το 1030/35 µ.Χ. Στη µία όψη (αριστερά) φέρει την προτοµή του Χριστού και τα γράµµατα «IC XC» και στην άλλη (δεξιά) γράφει: «IHCOΥC ΧΡΙCTOC BACIΛΕΥC ΒΑCΙΛΕΩΝ». Να σηµειώσουµε, εδώ, ότι, η κα Παπακωνσταντίνου, χρονολογεί τους τάφους του ανωτέρω είδους, που βρέθηκαν στο νεκροταφείου του Σταυρού, τον 5ο – 6ο αιώνα µ. Χ. Στην προκειµένη περίπτωση, παρόµοιος τάφος, φέρει το νόµισµα, το οποίο είναι κοπής 976 – 1030/35 µ. Χ.. Άρα, το είδος αυτών των τάφων, χρησιµοποιείτο και περί το τέλος του 9ου και αρχάς του 10ου αιώνος µ.Χ. Ίσως, το θέµα, να έχει ανάγκη περαιτέρω ερεύνης. Τα τεµάχια, από τις µεγάλες κεραµίδες, φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 21: Φωτ. Νο 21: Τα τεµάχια από τις µεγάλες κεραµίδες. Οι κεραµίδες αυτές φυλάσσονται στο Λαογραφικό Μουσείο του Κωσταλεξίου. Η έκταση, του νέου τµήµατος του νεκροταφείου που εντοπίσθηκε, είναι 2000 µ2 περίπου. Αν, σ’ αυτά, προσθέσουµε και τα 1000 µ2, περίπου, του αρχικού τµήµατος που εντοπίσθηκε, έχουµε µία συνολική έκταση νεκροταφείου της τάξεως των 3000 µ2 περίπου. Η µεγάλη έκταση του νεκροταφείου είναι µία σαφέστατη απόδειξη ότι και ο πληθυσµός του «Παλιού Χωριού» ήταν µεγάλος σε αριθµό. Κατ’ επέκταση γίνεται αντιληπτό ότι και η έκταση του «Χωριού» αυτού ήταν πολύ µεγάλη, για να µπορεί να χωρέσει τον πληθυσµό αυτόν. Υπέρ αυτής της απόψεως συνηγορεί και το µεγάλο µήκος του Αναλληµατικού Τοίχου και της µεγάλης έκτασης της πλατείας που, αυτός, περιέκλειε. Κατά συνέπεια έχουµε όλα τα απαραίτητα και απαιτούµενα στοιχεία, για να προαγάγουµε, τον εξεταζόµενο οικισµό, από «Χωριό» σε «πόλισµα» ή και «Κωµόπολη» ακόµη. Η δακτυλήθρα και το βελόνι ραφής: Στη φωτογραφία Νο 12 και στη θέση που σηµειώνεται µε την ένδειξη «∆ΑΚΤΥΛΗΘΡΑ – ΒΕΛΟΝΙ» βρέθηκαν µία χάλκινη δακτυλήθρα και ένα χάλκινο βελόνι, τα οποία φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 22: 12 13 Φόλλις = το λέπι, µεταλλικό νόµισµα < από το αρχαίο φόλλις. Το 976 µ. Χ. έγινε Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ο Βασίλειος Β΄. (Ο Βουλγαροκτόνος). 19 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 22: Η ∆ακτυλήθρα και το Βελόνι Η εύρεση των αντικειµένων αυτών, στο σηµείο που βρέθηκαν, αποτελεί σαφή ένδειξη ότι, στο σηµείο εκείνο, πρέπει να υπήρχε κάποιο ραφείο και, η δακτυλήθρα και το βελόνι, να αποτελούσαν µέρος της συλλογής των εργαλείων του καταστηµατάρχου – ράπτου. Αν, την ανωτέρω εκτίµηση, τη συνδυάσουµε µε την αναµφισβήτητη ύπαρξη εργαστηρίου επεξεργασίας µετάλλων, λίγο ανατολικότερα στο σηµείο µε την ένδειξη «ΕΡΓ. ΕΠΕΞ. ΜΕΤΑΛΛΩΝ», µπορούµε να συµπεράνουµε τα ακόλουθα: Στο νότιο µέρος του πλατώµατος (Πλατείας) της Ροδιάς υπήρχαν τα καταστήµατα του «Παλιού Χωριού». Μπροστά από τα καταστήµατα αυτά θα πρέπει να περνούσε δρόµος, ο οποίος θα συνέδεε, το «Παλιό Χωριό», µε οικισµούς που ήταν δυτικότερα και ανατολικότερα. Συµπέρασµα από τα ευρήµατα δυτικά του Ξεριά: Επιβεβαιώνεται πέραν πάσης αµφιβολίας, ο θρύλος, όσον αφορά την ύπαρξη και καταστροφή του «Παλιού Χωριού». Ο οικισµός αυτός πρέπει να ήταν σηµαντικός σε έκταση και πολυάνθρωπος. β. Ανατολικά (∆ξιά) του ΞΕΡΙΑ: Ο χώρος αυτός είναι µικρός σε έκταση και η καταστροφή, από τα βράχια που κατέπεσαν, πλήρης. Τα µόνα που βρέθηκαν, στη θέση αυτή, είναι αρκετά θραύσµατα αρχαίων χοντρών κεραµιδιών. Η θέση που βρέθηκαν φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 23, µε την ένδειξη Κεραµίδια. 20 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 23: Θέση ευρέσεως θραυσµάτων κεραµιδιών ανατολικά του ΞΕΡΙΑ. Τα θραύσµατα των κεραµιδιών τα βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία Νο 24: Φωτ. Νο 24: Θραύσµατα κεραµιδιών, στην παρυφή των βράχων, ανατολικά του ΞΕΡΙΑ. Στο σηµείο που βρέθηκαν τα κεραµίδια, τα χώµατα είναι πολύ σαθρά, γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν είναι αυτόχθονα, αλλά φερτά από άλλη περιοχή. Στην προκειµένη περίπτωση πρέπει να είναι τα χώµατα τα οποία συµπαρέσυραν τα βράχια, που κατέπεσαν από τις «ΠΛΑΚΕΣ». Μέσα στα χώµατα αυτά υπάρχουν πολλά θραύσµατα κεραµιδιών, σαν αυτά που βλέπουµε στην προηγούµενη φωτογραφία. Αυτό είναι µία ένδειξη ότι, και αυτά, προέρχονται από τις κεραµοσκεπές των οικηµάτων, που υπήρχαν ανατολικά του Ξεριά. Αυτό σηµαίνει ότι υπήρχαν σπίτια και ανατολικά του ΞΕΡΙΑ και, το «Παλιό Χωριό», επεκτείνονταν και προς την κατεύθυνση αυτή. Γενικό συµπέρασµα από το σύνολο των µαρτυριών και ευρηµάτων: Η ύπαρξη του οικισµού του «Παλιού χωριού» είναι αναµφίβολο γεγονός. Το κύριο µέρος του οικισµού ήταν δυτικά (Αριστερά) του ΞΕΡΙΑ. 21 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Ο οικισµός επεκτείνονταν, πιθανότατα, και ανατολικά (∆εξιά) του ΞΕΡΙΑ. Γενικό συµπέρασµα για την αυθεντικότητα του θρύλου: Από την όλη έρευνα αποδείχτηκαν τα εξής: α. Ο σεισµός έγινε, σε άγνωστο χρόνο, µεταξύ των ετών 1224 και 1466 µ. Χ. β. Τεράστιοι όγκοι βράχων και χωµάτων αποκολλήθηκαν, ένεκα του σεισµού, από τις θέσεις ΠΛΑΚΕΣ και ΚΟΚΚΙΝΟΒΡΑΧΟΣ και κατέρρευσαν προς τους πρόποδες του βουνού. γ. Τα ανωτέρω βράχια και χώµατα καταπλάκωσαν το «Παλιό Χωριό», το οποίο βρίσκονταν στη θέση ΡΟ∆ΙΑ. Πιθανότατα το χωριό να εκτείνονταν και ανατολικά (∆εξιά) του ΞΕΡΙΑ και στο ίδιο ύψος µε τη ΡΟ∆ΙΑ. Κατά συνέπεια, ο Θρύλος, απηχεί, µέχρις εδώ, πραγµατικά γεγονότα, τα οποία τα µεταδίδει, δια του προφορικού λόγου, από γενιά σε γενιά και τα διατηρεί, αναλλοίωτα, ανά τους αιώνες. Στο δυτικό (∆εξιό) µέρος, της περιοχής που εξετάσαµε, υπάρχει µία τοποθεσία, µε την ονοµασία ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ.14 Φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία Νο 25: Φωτ. Νο 25: Η τοποθεσία ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ Είναι σαφή τα ίχνη, Νοτιοδυτικά του τοπωνυµίου Βαθιές Λάκες, αρχαίας κατολίσθησης. Στην υποδεικνυόµενη θέση και µέσα στα βράχια βρέθηκαν τα εξής: Πρώτον: Τα κεραµικά που βλέπουµε σ’ αυτή τη φωτογραφία, Νο 26: 14 κάποιας Βλέπε και ΒΙΒΛΙΟ ∆ΕΚΑΤΟ (ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΕΣ). 22 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 26: Τα κεραµικά που βρέθηκαν στις ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ. Η ύπαρξή τους, αποτελεί σαφή ένδειξη υπάρξεως κάποιου αρχαίου οικισµού, στην περιοχή που βρέθηκαν, ο οποίος καταστράφηκε, από την κατολίσθηση που προαναφέρθηκε. Τούτο επιβεβαιώνεται από το κεραµικό σε µεγέθυνση, το οποίο φαίνεται στο επάνω δεξιό µέρος της φωτογραφίας. Πρόκειται για θραύσµα της βάσεως ενός αγγείου, επάνω στο οποίο διατηρείται, ακόµη, η πανάρχαια βαφή του. Το θραύσµα αυτό χρονολογείται περί τον 4ο αιώνα π.Χ., χρονολογία που προσδιορίζει τον περίπου χρόνο της κατολίσθησης και της καταστροφής του εκεί οικισµού. ∆εύτερον: Η σφαιροειδής πέτρα που φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 27: Φωτ. Νο 27: Η πέτρα που βρίσκεται στις ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΚΕΣ. Η διάµετρός της είναι 2,30µ και η περιφέρειά της 7,15µ. Κατά το Ίδρυµα Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών πρόκειται, για πέτρα που σχηµατίστηκε την εποχή των παγετώνων ως εξής: Στο κάτω µέρος κάποιου παγετώνα και στο σηµείο που, αυτός, έρχονταν σε επαφή µε το έδαφος, σχηµατίστηκε κάποιο αρχικό σφαιρικό 23 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) µόρφωµα. Με την κίνηση του παγετώνα το µόρφωµα περιστρέφονταν και, κατά την περιστροφή, επικάθονταν, περιφερειακά, διάφορα υλικά του εδάφους. Με τον τρόπο αυτό η σφαίρα µεγάλωνε και, τελικά, έφτασε στο µέγεθος που τη βλέπουµε στη φωτογραφία. Αυτός είναι και ο λόγος που, η δοµή της, είναι διαστρωµατική και όχι συµπαγής. Αν λάβουµε υπ’ όψη ότι, οι τελευταίοι παγετώνες στην - περιοχή της Ελλάδος - υπήρχαν πριν από 13.000 χρόνια, µπορούµε να εκτιµήσουµε πόσο πανάρχαια είναι η πέτρα αυτή. Ίσως, η ηλικία της, είναι και εκατοµµυρίων ετών. Η σύνθεσή της είναι η τυπική ενός ψαµµίτη, αποτελουµένου, κυρίως, από κόκκους χαλαζία και από αστρίους. Αποµένει να αποδειχθεί και η ακρίβειά του θρύλου, όσον αφορά και την προέλευση της ονοµασίας του σηµερινού χωριού, ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ, από τα ονόµατα των δύο διασωθέντων, από το σεισµό, Κώστα και Αλέξη. Αυτό θα το δούµε στη συνέχεια. ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Όλα τα ευρήµατα, τα οποία έχουν αναφερθεί µέχρι τώρα, στην περιοχή της Ροδιάς, ανήκουν στη µεταχριστιανική εποχή. Υπάρχουν όµως και ευρήµατα, τα οποία ανήκουν στην προχριστιανική εποχή. Τα ευρήµατα αυτά είναι τα ακόλουθα: Nόµισµα των ΛΟΚΡΩΝ: Οι όψεις του νοµίσµατος φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 28: Φωτ. Νο 28: Οι δύο όψεις του νοµίσµατος των ΛΟΚΡΩΝ. Περιγραφή του νοµίσµατος: Χρονολογείται από 338 – 300 π.Χ. Στη µία όψη απεικονίζεται η κεφαλή της Αθηνάς, ενώ, στην άλλη, ένα σταφύλι και φέρει την επιγραφή «ΛΟΚΡΩΝ». Νόµισµα των ΒΟΙΩΤΩΝ: 24 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Οι όψεις του νοµίσµατος φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 29. Φωτ Νο 29: Οι δύο όψεις του νοµίσµατος των ΒΟΙΩΤΩΝ. Περιγραφή του νοµίσµατος: Χρονολογείται από το 338 - 315 π.Χ. Στη µία όψη του απεικονίζεται η Βοιωτική Ασπίδα. Η Βοιωτική Ασπίδα ήταν το σύµβολο ισχύος των Βοιωτών. Στην άλλη όψη απεικονίζεται η Τρίαινα και φέρει την επιγραφή «ΒΟΙΩΤΩΝ». Η ύπαρξη των νοµισµάτων αυτών δικαιολογείται, προφανώς, από υφιστάµενες εµπορικές συναλλαγές µεταξύ Οιταίων του «Παλιού Χωριού» και Λοκρών αφ’ ενός και Βοιωτών αφ’ ετέρου ή από άλλες επαφές µεταξύ των. ∆ύο τοξωτά τµήµατα από χάλκινο βραχιόλι: Φέρουν αβαθείς διακοσµητικές αυλακώσεις στην εξωτερική επιφάνεια. Ανάγονται στη γεωµετρική περίοδο (1100 – 700 π. Χ.). ∆εν διατίθεται εικόνα ή περίγραµµα. Αγνύθα: Η αγνύθα φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία Νο 30: Φωτ. Νο 30: Η αγνύθα. 25 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Η λέξη «αγνύθα» προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη «αγνύς». Οι αγνύθες ήταν υφαντικά βάρη (βαρίδια του αργαλειού). Τα χρησιµοποιούσαν για να τεντώνουν και να κρατούν, στη θέση τους, τα νήµατα του στηµονιού, στον κατακόρυφο αργαλειό που χρησιµοποιούσαν στην αρχαιότητα. Για να το πετύχουν αυτό, περνούσαν, την κλωστή του στηµονιού, στην οπή της αγνύθας (Στη φωτογραφία φαίνεται, η οπή της αγνύθας, στην κορυφή της). Η Αγνύθα, µε το βάρος της, την κρατούσε τεντωµένη την κλωστή και στη θέση της. Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό το θέµα, σας παραθέτω την επόµενη φωτογραφία, Νο 31, στην οποία φαίνεται η Πηνελόπη µε το αργαλειό της και ένας µνηστήρας. Φωτ. Νο 31: Η Πηνελόπη και ο αργαλειός της. Βλέπουµε ότι, ο αργαλειός, είναι κατακόρυφος. Βλέπουµε, ακόµη, τις κλωστές του στηµονιού και, στις κάτω άκρες τους, τις δεµένες, σ’ αυτές, αγνύθες (µε το άσπρο χρώµα), οι οποίες τις κρατούν τεντωµένες και στη θέση τους. Σηµειώνεται ότι, ένας µεγάλος κατακόρυφος αργαλειός, είχε 65 – 70 αγνύθες. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 32, βλέπουµε αγνύθες διαφόρων µεγεθών και σχηµάτων, οι οποίες εκτίθενται στο Μουσείου του αεροδροµίου «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» και οι οποίες βρέθηκαν, κατά τις ανασκαφές που έγιναν, στο χώρο που κατασκευάστηκε το αεροδρόµιο. Χρονολογούνται κατά το 11ο και 12ο αιώνα π. Χ. 26 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Φωτ. Νο 32: Αγνύθες από το Μουσείο του Αεροδροµίου ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. Στο σταθµό «Πανεπιστήµιο», του Μετρώ, εκτίθενται αγνύθες, οι οποίες χρονολογούνται τον 4ο αιώνα π.Χ. Εποµένως, η αγνύθα που βρέθηκε στη ΡΟ∆ΙΑ, είναι ένα πανάρχαιο εύρηµα. Αιχµή δόρατος: Η αιχµή φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 33. Φωτ. Νο 33: Η αιχµή δόρατος. Πρόκειται για εύρηµα, το οποίο µπορεί να χρονολογηθεί από την αρχαιότητα µέχρι και τη ρωµαϊκή εποχή (395 µ. Χ.). Συµπέρασµα από τα προχριστιανικά ευρήµατα: Από τα ανωτέρω ευρήµατα προκύπτει ότι, η περιοχή του «παλιού Χωριού», κατοικείτο, συνέχεια και αδιάλειπτα, από τους πανάρχαιους χρόνους, µέχρι που επήλθε η καταστροφή του από το σεισµό. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ «ΠΑΛΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ» 27 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) ∆εν υπάρχει κανένα στοιχείο, το οποίο να προδίδει την ονοµασία της Κωµόπολης (Παλιού Χωριού), όπως αποκαλύφθηκε ανωτέρω. Ούτε ο θρύλος παραδίδει τίποτε το σχετικό µε την ονοµασία της. Και να υπήρχε η ονοµασία, στον απόηχο του θρύλου, φαίνεται ότι, µε την πάροδο του χρόνου, λησµονήθηκε και χάθηκε. Εποµένως, η ονοµασία του «Παλιού Χωριού», είναι άγνωστη. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΧΩΡΙΟΥ «ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ» Γενικά: Η ονοµασία του σηµερινού χωριού, «ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ», είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε το θρύλο. Κατά την προηγηθείσα ανάλυση αποδείχθηκε η αυθεντικότητα του θρύλου όσον αφορά το γεγονός του επισυµβάντος σεισµού και της υπάρξεως και καταστροφής του «Παλιού Χωριού». Αφού συµβαίνει αυτό, δικαιούµεθα να δεχθούµε ότι, ο θρύλος, απηχεί, κατά τεκµήριο, πραγµατικό γεγονός και για το θέµα της προέλευσης της ονοµασίας του νέου χωριού. Τα γλωσσολογικά: Ας δούµε όµως αν, γλωσσολογικά, είναι δυνατό να προκύψει, από τα ονόµατα Κώστας και Αλέξης, η ονοµασία «Κωσταλέξι». Το ανωτέρω γλωσσολογικό θέµα αποτελείται από δύο, επί µέρους, ζητήµατα, τα εξής: Το πρώτο: Αν, τα δύο ονόµατα Κώστας και Αλέξης, µπορούν να παρατεθούν το ένα δίπλα από το άλλο και να αποτελέσουν ένα ενιαίο όνοµα, το «Κωσταλέξης». Το δεύτερο: Αν είναι δυνατό το αρσενικό, «ο Κωσταλέξης», να µετατραπεί σε ουδέτερο, «το Κωσταλέξι». Το πρώτο θέµα: Επειδή δεν έχω γλωσσολογικές γνώσεις, απευθύνθηκα, ύστερα από υπόδειξη, στον κ. Βαγιακάκο ∆ικαίο, ο οποίος είναι Φιλόλογος, Επίτιµος Γενικός ∆ιευθυντής του Κέντρου Συντάξεως της Νέας Ελληνικής Γλώσσας της Ακαδηµίας Αθηνών, Πρόεδρος της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών, Γραµµατέας του Συλλόγου για την ∆ιάδοση Ωφελίµων Βιβλίων και Γλωσσολόγος εξειδικευµένος στα τοπωνύµια. Ο κ. Βαγιακάκος, λοιπόν, µου είπε τα εξής: Οι δύο διασωθέντες πρέπει να ήταν πατέρας και γιος και το µεν όνοµα Κώστας πρέπει να ήταν το µικρό όνοµα του πατέρα και, το Αλέξης, το µικρό όνοµα του γιου. Σ’ αυτή την περίπτωση, τα µικρά ονόµατα πατέρα και γιου, παρατίθενται το ένα δίπλα στο άλλο και, συνδεόµενα µεταξύ τους µε απόλυτα φυσικό τρόπο, αποτελούν ένα ενιαίο και αδιαίρετο όνοµα. Κατόπιν τούτου, η σύνθετη ονοµασία «Κωσταλέξης», σηµαίνει, κατά τον κ. Βαγιακάκο, ο Αλέξης (γιος) του Κώστα (πατέρας). Συγκέντρωσα πολλά τέτοια, σύνθετα και ενιαία, ονόµατα από Ρουµελιώτικα χωριά, τα οποία φαίνονται στον επόµενο πίνακα. 28 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Α/Α 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 15 16 ΕΝΙΑΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ (ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ) ΑΠΟ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟ ΟΝΟΜΑ ΚΑΝΟΝΙΚΟ (ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΧΩΡΙΟ: ΑΝΑΤΟΛΗ (ΧΟΜΙΡΓΙΑΝΗ) Ζουουγιώργους (Ζωογιώργος = Γεώργιος Μπενίσης του Ζώη ο Γιώργος του Ζώη) Νικουλουγιώργους Γεώργιος Σκαρµούτσος του (Νικολογιώργος = Νικολάου ο Γιώργος του Νικ.). Βαγγιλουθανάης (Βαγγελοθανάσης = Αθανάσιος Σκαρµούτσος του ο Αθανάσιος του Ευαγγέλου Ευαγγέλου) ΧΩΡΙΟ: ΝΕΟΧΩΡΙΟ ΥΠΑΤΗΣ ∆ρουσουµήτρους ∆ηµήτριος Κεφαλάς του (∆ροσοµήτρος = ∆ρόσου15 ο Μήτρος του ∆ρόσου) Σταυρουκώτσιους (Σταυροκώτσιος = Κωνσταντίνος Γεωργουσόπουλος ο Κώτσιος του του Σταύρου16 Σταύρου) Βασιλουµήτρους (Βασιλοµήτρος = ∆ηµήτριος Παπασταµάτης του ο Μήτρος του Βασιλείου Βασιλείου) Πιρικλουθανάης (Περικλοθανάσης = Αθανάσιος Πολίτης του Περικλή ο Θανάσης του Περικλή) ΧΩΡΙΟ: ΚΑΣΤΑΝΙΑ Γιαννουχρήστους (Γιαννοχρήστος = Χρήστος Λέλλης του Ιωάννου ο Χρήστος του Γιάννη) Γιουργόιαννους (Γεωργόγιαννος = Ιωάννης Λέλλης του Γεωργίου ο Γιάννης του Γιώργου) ∆ηµόιαννους (∆ηµόγιαννος = Ιωάννης Λέλλης του ∆ήµου ο Γιάννης του ∆ήµου) Από το 1928 ήταν κάτοικος Κωσταλεξίου. Κάθε χρόνο και επί σειρά πολλών ετών ξεχειµώνιαζε, µε τα πρόβατά του, στο Κωσταλέξι. 29 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Ακόµη και στο χωριό Κρόγγοι, της περιοχής των Αγίων Σαράντα της Βορείου Ηπείρου, υπάρχει κάτοικος, που τον ονοµάζουν Κωσταλέξη (µόνο που, εδώ, είναι ο Κώστας του Αλέξη και όχι ο Αλέξης του Κώστα) και τη γυναίκα του Κωσταλέξινα. Την πληροφορία αυτή µου την έδωσε η κόρη τους Ευτυχία, η οποία, συµπτωµατικά, καθαρίζει το κλιµακοστάσιο της πολυκατοικίας που διαµένω, στην Αθήνα. Κατόπιν των ανωτέρω είναι αναµφισβήτητο το γεγονός ότι, τα ονόµατα Κώστας και Αλέξης, είναι δυνατό να τεθούν, το ένα µετά το άλλο, µε απλή παράθεση και να αποτελέσουν το ενιαίο και αδιαίρετο όνοµα ο Κωσταλέξης. Το δεύτερο θέµα: Η µετατροπή του αρσενικού, «ο Κωσταλέξης», σε ουδέτερο, «το Κωσταλέξι»: Και για το θέµα αυτό απευθύνθηκα και πάλι στον κ. Βαγιακάκο, ο οποίος µε ενηµέρωσε ως εξής: Υπάρχει γενικός γλωσσολογικός κανόνας, ο οποίος ισχύει από την εποχή του Βυζαντίου, σύµφωνα µε τον οποίο, η γενική των ονοµασιών των τοπωνυµίων - που προέρχονται από το όνοµα ιδρυτού ή κτήτορα - µετατρέπεται σε ουδέτερο. Ο κανόνας αυτός διαµορφώθηκε µε την ακόλουθη διαδικασία: Στην αρχή έλεγαν: Πάµε στο χωριό, π.χ., ο Μαυροµάτης (ονοµαστική του αρσενικού). Μετά έλεγαν: Πάµε στο χωριό του Μαυροµάτη (γενική του αρσενικού). Τέλος κατέληξαν να λένε: Πάµε στο χωριό το Μαυροµάτι (ονοµαστική του ουδετέρου). Στην περίπτωση αυτή, η ουδέτερη λέξη το χωριό, παράσυρε και την επόµενη γενική του αρσενικού, του Μαυροµάτη, και την έκαµε και αυτή ουδέτερο, το Μαυροµάτι. Σήµερα, βέβαια, δεν χρειάζεται να ακολουθηθεί η διαδικασία αυτή, αλλά, οι ονοµασίες των τοπωνυµίων της ανωτέρω περιπτώσεως, δίδονται, απ’ ευθείας, στο ουδέτερο γένος. Με βάση τον ανωτέρω κανόνα µετατρέπεται και το αρσενικό, «ο Κωσταλέξης», σε ουδέτερο «το Κωσταλέξι», δεδοµένου ότι, ο Κωσταλέξης (ο Αλέξης του Κώστα) ήταν ιδρυτής και κτήτορας του νέου χωριού. Αλλά έχουµε και τη µαρτυρία του ∆ηµητρίου Γρηγορίου Καµπούρογλου,17 ο οποίος, σε µία επιστολή του προς το φίλο του Κ. Γ. Κατσίµπαλη η οποία δηµοσιεύθηκε στην εφηµερίδα «Εστία» στις 28 Ιουνίου 1898, έγραφε τα εξής: «…. Όπως και το κτήµα του Τατόη έγινε το Τατόϊ, το κτήµα του Ρέντη έγινε το Ρέντι….». Εποµένως δεν έχουµε µόνο το γλωσσολογικό κανόνα του κ. Βαγιακάκου, σχετικά µε τη µετατροπή του αρσενικού σε ουδέτερο, αλλά και τη µαρτυρία του ∆ηµητρίου Καµπούρογλου, Συνεπώς, πέραν πάσης αµφιβολίας, είναι απόλυτα φυσιολογική η µετατροπή του αρσενικού «ο Κωσταλέξης» σε ουδέτερο «το Κωσταλέξι». 17 ∆ηµ. Καµπούρογλου (1852 – 1942): Λογοτέχνης και ιστοριοδίφης. Το κύριο µέρος του έργου του είναι αφιερωµένο σε εθνολογικές και ιστορικές µελέτες. Συγκέντρωσε πολύτιµο όγκο ανεκδότων και άλλων στοιχείων υλικού, σχετικού µε την αθηναϊκή ζωή του µεσαίωνα και της τουρκοκρατίας. Ένεκα τούτου έλαβε τον τίτλο του ιστορικού της ελληνικής πρωτεύουσας. 30 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Από όλα τα ανωτέρω παρατηρούµε ότι, η Ελληνική γλωσσολογία, υποστηρίζει πλήρως και απολύτως το θρύλο περί προελεύσεως της ονοµασίας Κωσταλέξι από το ονόµατα Κώστας και Αλέξης. Εποµένως, ο θρύλος, είναι ακριβής και ως προς την ονοµασία του νέου χωριού. Κατόπιν τούτου είναι σαφές και αναµφισβήτητο ότι, η ονοµασία αυτή, είναι το κανονικό όνοµα του χωριού από της ιδρύσεώς του. Εν τούτοις η επίσηµη ονοµασία του χωριού είναι Κωσταλέξης. Τούτο έγινε µε διοικητική απόφαση της Νοµαρχίας Φθιώτιδας το 1940, χωρίς καµία έρευνα. Προφανώς, σε κάποιον εκσυγχρονιστή της εποχής εκείνης, δεν του πήγαινε καλά στο αυτί «το Κωσταλέξι» και εισηγήθηκε την τροποποίησή του σε «ο Κωσταλέξης». Ακόµη δεν έλαβε υπ’ όψη του την από 27 Απριλίου 1914 απόφαση του Κοινοτικού Συµβουλίου σύµφωνα µε την οποία, η Κοινότητα, θα φέρει το όνοµα «Κοινότης Κωσταλεξίου». Μέρος του Πρακτικού της Αποφάσεως του Συµβουλίου φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία, Νο 34: Φωτ. Νο 34: Μέρος του Πρακτικού του Κοινοτικού Συµβουλίου για την ονοµασία του χωριού µε το όνοµα Κωσταλέξι. Θα πρέπει να τονιστεί ότι, παρά την ανωτέρω παραποίηση της ονοµασίας του χωριού, όλοι οι Κωσταλεξιώτες και όσοι γνωρίζουν το χωριό το αναφέρουν µε την παραδοσιακή του ονοµασία, το Κωσταλέξι. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Με την ολοκλήρωση της ανωτέρω έρευνας: Αποδείχθηκε η αυθεντικότητα του θρύλου που αναλύθηκε, όσον αφορά το σεισµό που έγινε, την ύπαρξη και καταστροφή του «Παλιού Χωριού» και την προέλευση της ονοµασίας Κωσταλέξι από τα ονόµατα Κώστας και Αλέξης. Ο θρύλος, λοιπόν, απηχεί, στο σύνολό του, πραγµατικά γεγονότα. Ταυτόχρονα αποδείχθηκε η δυναµική του Θρύλου, να διατηρεί, τα γεγονότα αυτά, αναλλοίωτα επί σειρά αιώνων. Ο ενεργήσας την έρευνα αισθάνεται εξαιρετικά ευτυχής, διότι του δόθηκε η ευκαιρία, να αναστήσει τη χαµένη ιστορία του «Παλιού Χωριού», να αποκαθάρει την ονοµασία του σηµερινού χωριού και να παραδώσει, στους παρόντες και επερχόµενους Κωσταλεξιώτες, µία γνήσια και πραγµατική αναφορά στην ιστορική τους παράδοση. 31 ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΩ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ) Ακόµη, ο ενεργήσας την έρευνα, αισθάνεται και περαιτέρω ευτυχής, διότι θεωρεί, την ανωτέρω εργασία του, ως ευκαιρία για την επιστροφή λίγων τροφίων, από αυτά που χρωστά στη γενέτειρά του το ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ. 32
© Copyright 2024 Paperzz
