Κατεβάστε το αρχείο

Το κόσμημα στην Αρχαία Ελλάδα
Αρχικά, τα ελληνικά κοσμήματα ήταν απλούστερα από ότι σε άλλους πολιτισμούς, με
απέριττο σχεδιασμό και κατασκευή. Ωστόσο, καθώς ο χρόνος κυλούσε τα κοσμήματα
άρχισαν να γίνονται πολυπλοκότερα και από τα ευρήματα διαπιστώνεται μια μεγάλη
ποικιλία σε σχέδια και μοτίβα και μέσα σε μερικούς αιώνες έγιναν ειδήμονες στην
δημιουργία μεγαλοπρεπών χρυσών κοσμημάτων με λίθους όπως ο αμέθυστος, το
μαργαριτάρι και το σμαράγδι.
Οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα φορούσαν κοσμήματα μόνο για δημόσιες
εμφανίσεις ή ειδικές περιπτώσεις. Συχνά με αυτά έδειχναν τον πλούτο τους και την
κοινωνική τους θέση. Κάποια ιδιαίτερα όμορφα κοσμήματα που έχουν βρεθεί ήταν
εμπνευσμένα από τους 12 θεούς του Ολύμπου.
•
ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (16-11ος αι πΧ)
Την εποχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού ακμάζει στις πόλεις –κράτη της Ηπειρωτικής
Ελλάδας η μεταλλοτεχνία (χαλκός , ασήμι, κασσίτερος) και αναπτύσσεται ιδιαίτερα
η τέχνη της Χρυσοχοΐας και η επεξεργασία των ημιπολύτιμων λίθων.
Πολλές ανασκαφές τάφων αποκαλύπτουν σκεύη της καθημερινής ζωής από χαλκό
και ασήμι, ξίφη με εμπίεστη διακόσμηση, αλλά κυρίως πληθώρα χρυσών
κοσμημάτων, όπως αυτά που βρέθηκαν στους βασιλικούς τάφους των ταφικών
κύκλων Α και Β της Ακρόπολης των Μυκηνών.
Τα Μυκηναϊκά κοσμήματα που φορούσαν οι βασιλείς και η άρχουσα τάξη, ήταν
σύμβολα εξουσίας, κατασκευασμένα με ποικίλες τεχνικές και πλούσια θεματολογία.
Τα περισσότερα από αυτά τα κοσμήματα είναι σφυρήλατα με εξώγλυφο διάκοσμο,
όπως οι χρυσές βασιλικές μάσκες, συχνά όμως συνδυάζουν και άλλες ύλες όπως το
ασήμι, το χαλκό, το σμάλτο και τους ημιπολύτιμους λίθους. Διαδήματα και
βραχιόλια από λεπτό φύλλο χρυσού. Περόνες χρυσές, ασημένιες ή χάλκινες για το
στήθος, με σφαιρικές κεφαλές από κρύσταλλο ή ελεφαντόδοντο. Βαριές ζώνες–
συχνά και με επιπρόσθετα ασημένια στοιχεία- χρυσοί σφηκωτήρες για να
συγκρατούν τα μαλλιά των γυναικών. Επίσης χρυσά δαχτυλίδια- σφραγίδες. Τα
Μυκηναϊκά περιδέραια σε ποικιλία ζωικά και φυτικά σχέδια όπως αχιβάδες,
χταπόδια. Ανάμεσα στα χρυσά αυτά στοιχεία των περιδέραιων, οι Μυκηναΐοι
χρυσοχόοι τοποθετούσαν χάντρες από αχάτη, αμέθυστο.
•
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (11-9ος αι πΧ)
Μετά το τέλος του Μυκηναϊκού κόσμου, στα σκοτεινά λεγόμενα χρόνια, η
αργυροχρυσοχοΐα δεν έχει να επιδείξει τον πλούτο και την φαντασία των
προηγούμενων αιώνων. Ο ελλαδικός χώρος και η Ανατολική Μεσόγειος διανύουν μια
περίοδο επιδρομών και φυλετικών ανακατατάξεων, που συγκροτούν νέες
εθνοκοινωνικές ομάδες. Από τη σκοτεινή αυτή εποχή, γνωστή ως γεωμετρική,
ελάχιστα
κοσμήματα
σώθηκαν.
Όμως η παράδοση που είχε δημιουργηθεί θα επιβιώσει, ανάμικτη με νεότερες
επιδράσεις από τον Βορρά, στα χάλκινα και σιδερένια κυρίως κοσμήματα- τα
πολύτιμα
μέταλλα
είναι
πολύ
σπάνιατων
πρώτων
αιώνων.
•
ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (8-5ος αι πΧ)
Από τον 8ο π.Χ. οι ελληνικοί ορίζοντες και πάλι πλάτυναν και νέες πηγές χρυσού από
Μ. Ασία εμπλούτισαν την πολύτιμη πρώτη ύλη. Ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν από
την Μαύρη Θάλασσα και την Μ. Ασία μέχρι τη Δυτική Μεσόγειο και φυσικά άρχισε
πάλι το εμπόριο με την εγγύς Ανατολή και την Φοινίκη. Έτσι, είναι ευνόητο πως οι
ανατολικές επιδράσεις οριοθετούν το ελληνικό θεματολόγιο των χρυσοχόων
προσφέροντας νέα στοιχεία.
Μυθικές μορφές, σφίγγες, τέρατα εξωτικά, πτερωτά άλογα, φυτά και ζώα, γύπες και
λιοντάρια στολίζουν τα ελληνικά κοσμήματα, με τη σφυρήλατη και την έκκροστη
τεχνική. Συγχρόνως κάνουν την εμφάνισή τους μεγάλα και εντυπωσιακά
κοσμήματα με τη νέα τεχνική του συρματερού (κατασκευές που αποτελούνται από
σύρματα δουλεμένα με χειροποίητο τρόπο. Τα σύρματα αυτά στρίβονται μεταξύ τους σαν
κοτσίδα, και συχνά κολλιούνται πάνω σε ένα μοτίβο που έχει δημιουργηθεί πάνω σε μία
πλάκα ή φύλλο μετάλλου. Στη συνέχεια προστίθενται γράνες, μπίλιες, αλυσίδες, χειροποίητα
φυλλαράκια, ή πέτρες και οτιδήποτε κρίνει ο καλλιτέχνης κατάλληλο, για να ολοκληρώσει
την κατασκευή του) και με επιμέρους διάκοσμο από σμάλτο. Για πρώτη φορά κάνουν
την εμφάνισή τους στα κοσμήματα η ανθρώπινη μορφή και οι αφηγηματικές
μυθολογικές σκηνές σε τρισδιάστατη φόρμα.
Αρχαϊκές ελληνικές κοινωνίες στις παραμονές των περσικών πολέμων
χρησιμοποίησαν τα κοσμήματα τόσο ως σύμβολο οικονομικής επιτυχίας όσο και ως
πολύτιμα εμπορεύσιμα είδη. Ο τομέας όμως της χρυσοχοΐας στον Ελλαδικό χώρο έχει
να επιδείξει ελάχιστα δείγματα. Αυτή η έλλειψη χρυσών κοσμημάτων μπορεί να
εξηγηθεί ίσως με τους Περσικούς πολέμους, και με το γεγονός ότι οι Πέρσες εκείνη
την εποχή είχαν το έλεγχο της Μέσης Ανατολής, άρα και των διαθέσιμων ποσοτήτων
χρυσού. Όμως στην διάρκεια όλης αυτής της περιόδου η συνέχεια της
κοσμηματοτεχνίας δεν διακόπτεται, καθώς οι Έλληνες κοσμηματοποιοί προσφέρουν
τώρα την τέχνη τους έξω από τη Ελλάδα, στην ξένη αγορά. Έτσι με το τέλος των
Περσικών πολέμων, η ελληνική κοσμηματοτεχνία συνέχισε, σαν να μην υπήρξε
καμιά διακοπή, τα εξαιρετικά έργα της με ορισμένες σημαντικές αλλαγές στην
τεχνική.
•
ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (5-4ος αι πΧ)
Οι νικηφόροι πόλεμοι έφεραν πολύ χρυσάφι στην Ελλάδα και η χρυσοχοΐα γνώρισε
καινούργια άνθηση. Τα κλασσικά κοσμήματα έχουν έναν περισπούδαστο συρματερό
και κοκκιδωτό διάκοσμο με μορφή ανθρώπων, αλλά και ζώων και λουλουδιών,
πάνω σε ελάσματα βραχιολιών. Μεγάλη έμφαση δίνεται στα σκουλαρίκια, τα οποία
γίνονται πολύπλοκα με μικρά λεπτεπίλεπτα άνθινα και ανθρωπόμορφα στοιχεία
(έρωτες και θεότητες). Το ίδιο ισχύει και για τα περιδέραια. Παράλληλα, ένας
σημαντικός νεωτερισμός κάνει την εμφάνισή του στην μορφολογία των κλασσικών
κοσμημάτων, τα βραχιόλια γίνονται κυλινδρικά, σαν μεγάλοι κούφιου κρίκοι, με
απολήξεις από κεφαλές ζώων κυρίως κριαριών σε αντιμέτωπη διάταξη. Το σχήμα
του φιδιού χρησιμοποιείται επίσης για πρώτη φορά σε βραχιόλια και δαχτυλίδια.
•
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (3-1ος αι πΧ)
Η καινούργια εποχή που ανατέλλει μέσα από τον μακρόχρονο και καταστρεπτικό
Πελοποννησιακό Πόλεμο για τις πόλεις- κράτη του Ελλαδικού χώρου, είναι μια
περίοδος σημαντικής ευημερίας και αυξανόμενης λάμψης.
Οι μεγάλες αλλαγές που σηματοδοτούν την ελληνιστική περίοδο και οφείλονται στις
κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και στις επαφές με την Ανατολή και την
Αίγυπτο, δεν είναι δυνατόν να αφήσουν ανεπηρέαστη και την κοσμηματοτεχνία. Δεν
είναι μόνο η πληθώρα που εκπλήσσει αλλά και η δημιουργία νέων τύπων
κοσμημάτων, καθώς και διακοσμητικών θεμάτων. Καθιερώνεται τώρα η
πολυχρωμία που επιτυγχάνεται με την χρήση ημιπολύτιμων και μερικές φορές
πολύτιμων
λίθων
όπως
ο
αμέθυστος,
ο
γρανάτης.
Τα ευρήματα των βασιλικών Μακεδονικών κοσμημάτων από τους τάφους της
Βεργίνας, αποκάλυψαν το υψηλότερο επίπεδο γνώσης της τεχνικής των χρυσοχόων.
Πράγματι μένει κανείς έκθαμβος μπροστά στην τελειότητα των εγχάρακτων, αλλά
και των έκτυπων διακοσμήσεων πάνω στα χρυσά κοσμήματα και τα χρηστικά
αντικείμενα της εποχής. Ιδιαίτερα έμφαση δίνουν και στα κράματα που
απομιμούνται το χρυσό, όπως ο περίφημος κρατήρας του Δερβενίου, όπου το έντονο
κίτρινο χρώμα προέρχεται από την μεγάλη περιεκτικότητα του κράματος του χαλκού
σε κασσίτερο.
•
ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1-3ος αι μΧ)
Η κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους δεν οριοθετεί το τέλος του λαμπρού
ελληνικού πολιτισμού, αφού είναι γνωστό ότι οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν την ελληνική
φιλοσοφία, τις τέχνες και τα γράμματα. Οι δύσκολες τεχνικές υποχωρούν μπροστά
στην όλο και περισσότερο αυξανόμενη προτίμηση στους πολύτιμους και
ημιπολύτιμους λίθους, ενώ κάνουν την εμφάνισή τους και τα μαργαριτάρια, ως
επιμέρους διακοσμητικά στοιχεία.
Στους Ρωμαϊκούς χρόνους για πρώτη φορά κάνουν την εμφάνισή τους επιστήθια
κοσμήματα που αποτελούνται από ένα μικρό κεντρικό στοιχείο κρεμασμένο από
χοντρή αλυσίδα. Το μενταγιόν αυτό αποτελούνται από χρυσό νόμισμα, που έφερε
προτομή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Παράλληλα χρησιμοποιείται μια νέα
τεχνική, η διάτρητη τεχνική.
•
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (4-15ος αι μΧ)
Τα βυζαντινά κοσμήματα χαρακτηρίζονται από λιτότητα. Η λιτότητα αυτή οφειλόταν
εν μέρει και στις οικονομικές δυσκολίες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η οποία λόγω
των βαρβαρικών επιδρομών και συνεχών πολέμων, αδυνατούσε να προμηθεύσει την
αγορά με χρυσό και πολύτιμες πέτρες. Με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης
από του Φράγκους σταυροφόρους καταστράφηκαν τα περισσότερα έργα τέχνης
και αργυροχρυσοχοΐας της βασιλεύουσας, ενώ άλλα παίρνουν τον δρόμο για την
Δύση και σήμερα στολίζουν τα μουσεία και τους καθεδρικούς ναούς πολλών πόλεων
της Ευρώπης. Η αριστοκρατία του Βυζαντίου φορούσε κοσμήματα σε υπερβολική
αφθονία από χρυσό, μαργαριτάρια, ρουμπίνια και σμάλτο. Χαρακτηριστικό μοτίφ
σε βυζαντινά σκουλαρίκια ήταν ο ανάγλυφος σταυρός πλαισιωμένος από παγόνια και
άλλες θρησκευτικές παραστάσεις (εικόνα: βυζαντινό σκουλαρίκι εγχάρακτη αγιογραφία
είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα).
•
ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ/ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (16-19ος αι μΧ)
Η νεοελληνική αργυροχρυσοχοΐα μια αισθητική βασίζεται όχι μόνο σε ενδογενή
στοιχεία, αλλά και σε στοιχεία δανεισμένα τόσο από τη Δύση όσο και από την
Ισλαμική Ανατολή.
Το νεοελληνικό κόσμημα, τα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, χαρακτηρίζεται
από μια πηγαία έμπνευση και πρωτοτυπία, έστω και με τα ευτελή υλικά που διέθετε,
λόγω της γενικότερης φτώχιας των κατακτημένων Ελλήνων. Έτσι, χρησιμοποιεί
κυρίως τον μπρούτζο και το ασήμι, αναμειγμένο σε μεγάλες ποσότητες με χαλκό, στο
οποίο προσθέτουν αρσενικό για να πάρει λίγη λάμψη, ενώ παράλληλα, όταν οι
συνθήκες το επέτρεπαν, τα επιχρύσωναν. Διαδήματα με πολλά μικρά στοιχεία ή
νομίσματα που κρέμονται στο μέτωπο, επιστήθια κοσμήματα με αλυσίδες χιαστή
και σταυρούς που στόλιζαν το στήθος των γυναικών, πόρπες βαρύτιμες, με
σφυρήλατο πολύπλοκο φυτικό διάκοσμο, βραχιόλια με αλυσίδες που συχνά φτάνουν
μέχρι του αγκώνες, ενώ πρωτεύοντα ρόλο έχει η ζώνη, έχει συμβολικό χαρακτήρα,
ενώ παράλληλα χρησίμευε και ως διακριτικό σημείο της κοινωνικής τάξης και του
αξιώματος.

Download Report