1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΤΗΣ ΠΑΙ∆ΙΚΗΣ & ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚIΑΣ µε θέµα: «∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Παιδική & Εφηβική Πολλαπλή Σκλήρυνση» 16-18 Ιανουαρίου 2015 ∆ιοργάνωση: Χρούσος Γεώργιος Καθηγητής Παιδιατρικής Ε.Κ.Π.Α. ROYAL OLYMPIC HOTEL AΘΗΝΑ ύνται Χορηγοόρια 10 Μ ενης όµ Συνεχιζικής Ιατρ σης ευ Εκπαίδ PD) (CΜE-C Μαρία Αναγνωστούλη Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας Ε.Κ.Π.Α. Υπό την Αιγίδα: Ιατρικής Σχολής Αθηνών Ακαδηµίας Νευροεπιστηµών ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ & ΤΕΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΕ∆ΡΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Αγαπητές/οί Συνάδελφοι, αγαπητές φοιτήτριες, αγαπητοί φοιτητές, Η Σκλήρυνση κατά Πλάκας ή Πολλαπλή Σκλήρυνση (Multiple Sclerosis, MS) είναι µία νόσος που προσβάλλει άτοµα όλων των ηλικιών αλλά κυρίως νεαρά άτοµα. Μικρό ποσοστό του συνόλου των πασχόντων αφορά άτοµα παιδικής και εφηβικής ηλικίας, σε επίπεδο του 3-5% περίπου, αλλά µε την καταφανώς αυξανόµενη επίπτωση της νόσου, διεθνώς, τα τελευταία χρόνια προβάλλει αδήριτη η ανάγκη επικέντρωσης της προσοχής µας και σε αυτή την κατηγορία ασθενών, η οποία είναι και η πιο ευαίσθητη πιστεύουµε. Τόσο οι παιδίατροι και παιδονευρολόγοι που αρχικά αντιµετωπίζουν αυτά τα περιστατικά ασθενών, όσο και οι νευρολόγοι που τελικά αναλαµβάνουν σε µεταγενέστερες ηλικίες τη διαχείριση και την περαιτέρω θεραπευτική αντιµετώπισή τους, εκδηλώνουν συχνά την ανάγκη ανταλλαγής απόψεων, στην πλειάδα των ερωτηµάτων που προκύπτουν από τις ιδιαιτερότητες, τόσο από το ευαίσθητο της ηλικίας, όσο και από τη µεταβατικότητα της εφηβείας και των συνεπακόλουθων ορµονικών αλλαγών. Αλλά και άλλοι συνάδελφοι άλλων ειδικοτήτων έρχονται αντιµέτωποι µε το φάσµα των εκδηλώσεων της νόσου, όπως οι οφθαλµίατροι, οι ψυχίατροι, οι νευροαπεικονιστές, αλλά και οι ρευµατολόγοι. Οι τελευταίοι καλούνται συχνά να καταθέσουν την άποψή τους για τη σωστή διαφοροδιάγνωση των περιστατικών αυτών. Φυσικά οι ερευνητές και νοσοκοµειακοί όλων των πεδίων, βιολόγοι, ψυχολόγοι, νοσηλευτές, έχουν επίσης να προσφέρουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών αυτών. Να σηµειωθεί ότι από το 2013 εργάζεται διεθνώς η Internatiomal Pediatric Multiple Sclerosis Study Group (IPMSSG), αλλά ήδη από ετών ο Καθηγητής Νευρολογίας στο ΑΠΘ κ. Ωρολογάς, µε πρότασή του ευαισθητοποίησε τη Multiple Sclerosis International Federation (MSIF) για την ανάγκη στόχευσης και ενίσχυσης της ερευνητικής προσπάθειας στο πεδίο της παιδικής ΜS. Με την πεποίθηση ότι η επιστηµονική αυτή συνάντηση ανοίγει νέους δρόµους προσέγγισης και διεπιστηµονικής συνεργασίας των συναφών ειδικοτήτων, για την επικέντρωση του ενδιαφέροντος και τη βελτιστοποίηση της θεραπευτικής αντιµετώπισης αυτών των παιδιών σας καλούµε να µας τιµήσετε µε την παρουσία σας και την ενεργό συµµετοχή σας, στον πάντα φιλόξενο και πανοραµικής θέας στην Ακρόπολη, χώρο του Royal Olympic, στην Αθήνα! Σας περιµένουµε! Με εκτίµηση, Γεώργιος Χρούσος Καθηγητής Παιδιατρικής Ε.Κ.Π.Α Μαρία Αναγνωστούλη Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας, Ε.Κ.Π.Α 1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΤΗΣ ΠΑΙ∆ΙΚΗΣ & ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚIΑΣ µε θέµα: «∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Παιδική & Εφηβική Πολλαπλή Σκλήρυνση» EΠΙΤΡΟΠΕΣ ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Χρούσος Γεώργιος ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Αναγνωστούλη Μαρία ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ∆αλάκας Μαρίνος Κονιτσιώτης Σπυρίδων Κάππος Λουδοβίκος Παπαβασιλείου Αντιγόνη Καρούσης ∆ηµήτριος Κατσαρού Έφη Στεφανής Λεωνίδας Μαστρογιάννη Σωτηρία Ωρολογάς Αναστάσιος Ντινόπουλος Αργύριος Θεοχαρίδης Θεοχάρης Πονς Ροζέ Γιουρούκος Σωτήριος Βάρτζελης Γεώργιος Τούλας Παναγιώτης Γκίκα Άρτεµις Μόσχου Μαριλίτα Τσιτσάµη Έλενα Banwell Brenda Chintis Tanujia Ghezzi Angelo ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Παπαδηµητρίου Αλέξανδρος Κυλιντηρέας Κωνσταντίνος Παπαθανασόπουλος Παναγιώτης Βουµβουράκης Κωνσταντίνος Κυρίτσης Αθανάσιος Γρηγοριάδης Νικόλαος Πιπερίδου Χαριτωµένη Νικολάου Χρυσούλα Χατζηγεωργίου Γεώργιος Τριανταφύλλου Νικόλαος Αµοιρίδης Γεώργιος Καπάκη Ελισσάβετ Ηλιόπουλος Ιωάννης ∆ερετζή Γεωργία Παπαγεωργίου Χαράλαµπος Πελίδου Εριέττα Σπέγγος Κωνσταντίνος 1 16-18 Ιανουαρίου 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL AΘΗΝΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015 14.00µµ – 15.00µµ Εγγραφές 15.00µµ – 16.00 µµ Έναρξη εργασιών Συνεδρίου-Χαιρετισµοί 16.00µµ – 18.00µµ Στρογγυλό Τραπέζι Προεδρείο: Ωρολογάς Α., Κατσαρού Ε. Αναγνωστούλη Μ. “Βασικές γνώσεις παθοφυσιολογίας της ΣΚΠ-Νεότερα δεδοµένα” Ντινόπουλος Α. “Νεότερα επιδηµιολογικά και παθοφυσιολογικά δεδοµένα για την παιδική και εφηβική ΣΚΠ στην Ελλάδα και διεθνώς” Πoνς Ρ. “Η νόσος του Devic στην παιδική και εφηβική ηλικία. Παθοφυσιολογικά, διαγνωστικά, διαφοροδιαγνωστικά και θεραπευτικά δεδοµένα” Μαστρογιάννη Σ. “Η εµπειρία από τα παιδιά µε ΣΚΠ στο Παιδιατρικό Νοσοκοµείο. Ιδιαιτερότητες στην ιατρική φροντίδα και στην οικογενειακή, σχολική και κοινωνική προσαρµογή” 16.00µµ – 16.30µµ 16.30µµ – 17.00µµ 17.00µµ – 17.30µµ 17.30µµ – 18.00µµ 18.00µµ – 18.30µµ ∆ιάλειµµα 18.30µµ – 19.30µµ ∆ορυφορικό Συµπόσιο Προεδρείο: Chrousos G. Ghezzi A. "Υποδόρια IFN b-1a και Παιδιατρική Πολλαπλή Σκλήρυνση: Αναδροµική µελέτη" Mε την ευγενική χορηγία 2 19.30µµ – 20.30µµ Τιµητική Εναρκτήρια Οµιλία Προεδρείο: Chrousos G., Αναγνωστούλη Μ. Papatzikis E. “Προσεγγίζοντας τον Ήχο και τη Mουσική ως ∆ιαθεµατικό Νευροεπιστηµονικό Εργαλείο στην Έρευνα κατά της Παιδικής και Εφηβικής Πολλαπλής Σκλήρυνσης: Αλήθειες και Παρανοήσεις” 20.30µµ – 21.30µµ Τελετή Έναρξης Συνεδρίου 1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΤΗΣ ΠΑΙ∆ΙΚΗΣ & ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚIΑΣ µε θέµα: «∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Παιδική & Εφηβική Πολλαπλή Σκλήρυνση» ΣΑΒΒΑΤΟ 17 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015 09.30πµ – 11.00πµ 09.30πµ – 10.00πµ 10.00πµ – 10.30πµ 10.30πµ – 11.00πµ ∆ιάγνωση – ∆ιαφοροδιάγνωση 1 Προεδρείο: Στεφανής Λ., Παπαβασιλείου Α. Γκίκα Α. “Η ADEM, και η παιδική/εφηβική ΣΚΠ. ∆ιαφοροδιάγνωση” Βάρτζελης Γ. “Αυτοάνοσες εγκεφαλίτιδες & άλλες εγκεφαλοπάθειες και παιδική/εφηβική ΣΚΠ. ∆ιαφοροδιάγνωση” Τσιτσάµη Ε. “Νευροµυϊκές εκδηλώσεις των ρευµατικών νοσηµάτων της παιδικής ηλικίας µιµούµενες την πολλαπλή σκλήρυνση ” 11.00πµ – 11.30 πµ ∆ιάλειµµα 11.30πµ – 12.30µµ ∆ορυφορικό Συµπόσιο «The evolving landscape of MS treatment» Προεδρείο: Ωρολογάς A. Ghezzi A. "The transformative role of Alemtuzumab in treatment of Relapsing MS" Kappos L. "Therapeutic choices in 1st line treatment of Relapsing MS" Mε την ευγενική χορηγία Συζήτηση ∆ιάλειµµα 11.30πµ – 11.50πµ 11.50πµ – 12.10µµ 12.10µµ – 12.30µµ 12.30µµ – 13.00µµ 13.00µµ – 14.00µµ 13.00µµ – 13.30µµ 13.30µµ – 14.00µµ 14.00µµ – 15.00µµ ∆ιάγνωση – ∆ιαφοροδιάγνωση 2 Προεδρείο: Κονιτσιώτης Σ., Μητσικώστας ∆. Μόσχου Μ. “Οι οπτικές νευρίτιδες στα παιδιά και στους ενήλικες µε ΣΚΠ και άλλα αποµυελινωτικά νοσήµατα. Οµοιότητες και διαφορές” Τούλας Π. “Οι συµβατικές και µη συµβατικές νευρο-απεικονιστικές µέθοδοι στην διαφοροδιάγνωση της ΣΚΠ, στα παιδιά και τους εφήβους” ∆ορυφορικό Συµπόσιο Προεδρείο: Αναγνωστούλη Μ. Γκατζώνης Σ. "Η σηµασία των διαταραχών της βάδισης στην πολλαπλή σκλήρυνση και η αντιµετώπιση τους" Mε την ευγενική χορηγία 15.00µµ – 17.00µµ Μεσηµβρινή ∆ιακοπή 17.00µµ – 18.30µµ Θεραπείες στην Παιδική/Εφηβική ΣΚΠ Προεδρείο: Dalakas M., Γιουρούκος Σ. Chitnis T. “First and second line therapies in pediatric MS. New insights” Banwell B. “International Pediatric MS Study Group. Current and future perspectives” Ghezzi A. “New drugs and new hopes for Pediatric MS. Ongoing protocols” 17.00µµ – 17.30µµ 17.30µµ – 18.00µµ 18.00µµ – 18.30µµ 18.30µµ – 19.00µµ ∆ιάλειµµα 3 16-18 Ιανουαρίου 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL AΘΗΝΑ 19.00µµ – 20.00µµ State of the Art Lectures Προεδρείο: Chrousos G., Kappos L. Dalakas M. “New era of MS therapeutics. The role of B Cells and beyond” Kappos L. “A role for S1P modulation in a primarily degenerative hereditary disease? Rationale and design of a Phase I study in Rett Syndrome” 20.30µµ – 21.30µµ Βραβεύσεις ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015 10.00πµ – 11.00πµ 10.00πµ – 10.20πµ 10.20πµ – 10.40πµ 10.40πµ – 11.00πµ 11.00πµ – 11.30πµ ∆ιάλειµµα 11.30πµ – 13.00µµ State of the Art Lectures Προεδρείο: Παπαδηµητρίου Α., Ωρολογάς Α. Chrousos G. "Stress and the immune and inflammatory reaction vs. the wakefulness and sleep and fatigue systems" Theoharides T. “Autism, Rett syndrome and MS-molecular similarities and differences” Karussis D. “Stem cells application in neurological diseases; Implications for childhood MS” 11.30πµ – 12.00µµ 12.00µµ – 12.30µµ 12.30µµ – 13.00µµ 4 Θέσεις και Αντιθέσεις στην Προσέγγιση της Παιδικής και Εφηβικής ΣΚΠ – Ειδικά Θέµατα Προεδρείο: Αναγνωστούλη Μ., Φάκας Ν. Κατσαβός Σ. “Το σύστηµα HLA, η βιταµίνη D και ο δυνητικός θεραπευτικός ρόλος της, στην παιδική/εφηβική ΣΚΠ” Αρτεµιάδης Α. “Ηλεκτροφυσιολογική και νευρο-απεικονιστική αξιολόγηση των γνωστικών λειτουργιών των ασθενών µε ΣΚΠ. Προτάσεις για την παιδική και εφηβική ΣΚΠ” Χρηστίδη Φ. “Ανίχνευση και αντιµετώπιση των γνωστικών δυσλειτουργιών σε παιδιά και εφήβους µε πολλαπλή σκλήρυνση: νευροψυχολογική προσέγγιση” 13.00πµ – 14.00µµ Παρουσίαση περιστατικών παιδικής και εφηβικής ΣΚΠ Συζήτηση θεραπευτικής προσέγγισης 14.00µµ – 14.30µµ Συµπεράσµατα - Συζήτηση 15.00 Τέλος των εργασιών του Συνεδρίου 1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΤΗΣ ΠΑΙ∆ΙΚΗΣ & ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚIΑΣ µε θέµα: «∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Παιδική & Εφηβική Πολλαπλή Σκλήρυνση» ΟΜΙΛΗΤΕΣ-ΠΡΟΕ∆ΡΟΙ (µε αλφαβητική σειρά) Banwell Brenda MD, Division Chief, Neurology, Professor of Neurology and Pediatrics, Children's Hospital of Philadelphia, University of Pennsylvania, [email protected] Chitnis Tanuja Associate Professor of Neurology, Harvard Medical School, Director, Partners Pediatric Multiple Sclerosis Center, Massachusetts General Hospital, Boston, USA, [email protected] Chrousos George MD, MACP, MACE, FRCP (London) Professor and Chairman, First Dept of Pediatrics, Director, Division of Endocrinology, Metabolism and Diabetes, UNESCO Chair on Adolescent Health Care, University of Athens Medical School, Aghia Sophia Children's Hospital [email protected] Dalakas Marinos M.D., FAAN, Professor of Neurology, National and Kapodistrian University of Athens Medical School, Athens Greece, And Professor of Neurology, Department of Neurology, Thomas Jefferson University, Philadelphia, PA, USA, [email protected] Ghezzi Angelo Ospedale di Gallarate, Centro Studi Sclerosi Multipla, Gallarate, [email protected] Kappos Ludwig Chair Neurology, University Hospital, Basel, Switzerland, [email protected];[email protected] Karussis Dimitrios MD, PhD, Head of the MS Center at Hadassah, Department of Neurology, Jerusalem, Israel, [email protected] Theoharides Theoharis MS, PhD, MD, FAAAAI, Professor of Pharmacology and Internal Medicine Director, Molecular Immunopharmacology and Drug Discovery, Department of Integrative Physiology and Pathobiology, Tufts University School of Medicine, [email protected] Αναγνωστούλη Μαρία Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας, Ε.Κ.Π.Α. Τµήµα Αποµυελινωτικών Νοσηµάτων & Υπεύθυνη Εργαστηρίου Ανοσογενετικής, Α΄ Παν/κής Νευρολογικής Κλινικής, Αιγινήτειο Νοσοκοµείο, [email protected] Αρτεµιάδης Αρτέµιος Ιατρός, Ειδικευόµενος Νευρολογίας, 417 ΝΙΜΤΣ, Επιστηµονικός Συνεργάτης, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Αθηνών, [email protected] Bάρτζελης Γεώργιος Λέκτορας Παιδιατρικής Νευρολογίας, Ε.Κ.Π.Α. B' ΠΠΚ, Νοσοκοµείο Παίδων «Π&Α Κυριακού», [email protected] Γιουρούκος Σωτήριος Παιδονευρολόγος, Αµ. Επίκουρος Καθηγητής Παιδιατρικής, Ε.Κ.Π.Α., [email protected] Γκατζώνης Στέργιος Νευρολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Α’ Ν.Χ. Κλινική, Ιατρική Σχολή Αθηνών [email protected] Γκίκα Άρτεµις Παιδονευρολόγος, MD, MSc , PhD, MRCPCH CCT(UK), Πανεπιστηµιακή Υπότροφος Α' Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστηµίου Αθηνών, Νοσοκοµείο Παίδων Αγία Σοφία, [email protected] Κατσαβός Σεραφείµ Νευρολόγος, Επιµελητής Νευρολογικής Κλινικής 251 ΓΝΑ, Υποψήφιος ∆ιδάκτωρ Ε.Κ.Π.Α, [email protected] 5 16-18 Ιανουαρίου 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL AΘΗΝΑ ΟΜΙΛΗΤΕΣ-ΠΡΟΕ∆ΡΟΙ (µε αλφαβητική σειρά) Κατσαρού Έφη ∆ιευθύντρια Νευρολογικού Τµήµατος Νοσοκοµείου Παίδων «Π & Α Κυριακού», [email protected] Κονιτσιώτης Σπυρίδων Αναπληρωτής Καθηγητής Νευρολογίας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, [email protected] Μαστρογιάννη Σωτηρία ∆ιευθύντρια Νευρολογικού Τµήµατος Νοσοκοµείου Παίδων «Π & Α Κυριακού», [email protected] Μητσικώστας ∆ήµος-∆ηµήτριος ∆ιευθυντής Νευρολογικής Κλινικής, Ναυτικού Νοσοκοµείου, Αθηνών, [email protected] Μόσχου Μαριλίτα Επίκουρη Καθηγήτρια Οφθαλµολογίας Ε.Κ.Π.Α., Πανεπιστηµιακή Κλινική Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηµατάς», [email protected] Ντινόπουλος Αργύριος Επίκουρος Καθηγητής Παιδονευρολογίας, Γ΄ Παιδιατρική Κλινική Ε.Κ.Π.Α. Νοσ. «Αττικόν», [email protected] Παπαβασιλείου Αντιγόνη Παιδονευρολόγος, Συντονίστρια ∆ιευθύντρια Παιδονευρολογικής Κλινικής Νοσοκοµείο Παίδων Πεντέλης, [email protected] Παπαδηµητρίου Αλέξανδρος Οµότιµος Καθηγητής Νευρολογίας Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, ∆ιευθυντής Νευρολογικής Κλινικής, Νοσοκοµείο «Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center», [email protected] Παπατζίκης Ευθύµιος Ερευνητής/Λέκτορας Εκπαιδευτικής Νευροεπιστήµης, BMusEd, MMus, PhD, Prof.Cert.Ed., NeuroCert. FHEA, QTS, [email protected] Πονς Ροζέ Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδονευρολογίας, Α΄ Πανεπιστηµιακή Παιδιατρική Κλινική, Ε.Κ.Π.Α., Νοσοκοµείο «Αγ. Σοφία», [email protected] Στεφανής Λεωνίδας Καθηγητής Νευρολογίας, Ε.Κ.Π.Α., ∆ιευθυντής Β' Παν/κής Νευρολογικής Κλινικής, Νοσ. «Αττικόν», ∆ιευθυντής Εργαστηρίου Νευροεκφυλιστικών Νόσων, Ίδρυµα Ιατροβιολογικών Ερευνών, Ακαδηµία Αθηνών, [email protected] Τούλας Παναγιώτης Νευροακτινολόγος, Επιστηµονικός ∆ιευθυντής του Τµήµατος Απεικόνισης του ∆ιαγνωστικού και Θεραπευτικού Κέντρου ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ-EUROMEDICA. Επιστηµονικός Συνεργάτης «Ευγενίδιο» Θεραπευτήριο, [email protected] Τσιτσάµη Έλενα Υπεύθυνη Μονάδας Παιδιατρικής Ρευµατολογίας, Α' Παιδιατρική Κλινική, Ε.Κ.Π.Α. Νοσοκοµείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», [email protected] Φάκας Νικόλαος ∆ιευθυντής Νευρολογικής Κλινικής, 401 Γ.Σ.Ν.Α., [email protected] Χρηστίδη Φωτεινή Κλινική Νευροψυχολόγος MSc, Υποψήφια ∆ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α., [email protected] Ωρολογάς Αναστάσιος Καθηγητής Νευρολογίας Α.Π.Θ., ∆ιευθυντής A' Πανεπιστηµιακής Νευρολογικής Κλινικής, Π.Γ.Ν.Θ. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, [email protected] 6 1ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ ΤΗΣ ΠΑΙ∆ΙΚΗΣ & ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚIΑΣ µε θέµα: «∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Παιδική & Εφηβική Πολλαπλή Σκλήρυνση» Χ Ο Ρ Η Γ Ο Ι (µε αλφαβητική σειρά) 7 16-18 Ιανουαρίου 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL AΘΗΝΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Τόπος Συνεδρίου Ξενοδοχείο Royal Olympic Αθ. ∆ιάκου 28 117 43 Αθήνα Τηλ.: 21 0928 8400 Hµεροµηνία 16-18 Ιανουαρίου 2015 Επίσηµη Γλώσσα του Συνεδρίου Οι επίσηµες γλώσσες του Συνεδρίου είναι τα Ελληνικά και τα Αγγλικά Εγγραφές Ειδικευµένοι Ιατροί Ειδικευόµενοι Ιατροί Νοσηλευτές/Τεχνολόγοι Φοιτητές 100€ ∆ωρεάν ∆ωρεάν ∆ωρεάν Γραµµατεία Συνεδρίου E.T.S. Events & Travel Solutions A.E. Ελ. Βενιζέλου 154, 17122 Ν. Σµύρνη Τηλ.: 210-98 80 032, Φαξ: 210-98 81 303 E-mail: [email protected], [email protected] Website: www.events.gr Εικαστικό έργο εξωφύλλου: Σπύρος Πουληµένος 8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ (µε αλφαβητική σειρά) Banwell B. «International Pediatric MS Study Group. Current and future perspectives» ..............................................................10 Chitnis T. «First and second line therapies in pediatric MS. New insights» ................10 Chrousos G. «Stress and the immune and inflammatory reaction vs. the wakefulness and sleep and fatigue systems» ................................................................10 Ghezzi A. «New drugs and new hopes for Pediatric MS. Ongoing protocols» ............11 Kappos L. «A role for S1P modulation in a primarily degenerative hereditary disease? Rationale and design of a Phase I study in Rett Syndrome» ................................................................................................12 Karussis D. «Stem cells application in neurological diseases; Implications for childhood MS» ................................................................13 Theoharides Th. «Autism, Rett syndrome and MS-molecular similarities and differences» ..............................................................................................14 Αναγνωστούλη Μ. «Βασικές γνώσεις παθοφυσιολογίας της ΣΚΠΝεότερα δεδοµένα» ..................................................................................14 Αρτεµιάδης Α. «Ηλεκτροφυσιολογική και νευρο-απεικονιστική αξιολόγηση των γνωστικών λειτουργιών των ασθενών µε ΣΚΠ. Προτάσεις για την παιδική και εφηβική ΣΚΠ» ..........................................................................15 Βάρτζελης Γ. «Αυτοάνοσες εγκεφαλίτιδες & άλλες εγκεφαλοπάθειες και παιδική/εφηβική ΣΚΠ. ∆ιαφοροδιάγνωση» ................................................16 Γκίκα Α. «Η ADEM, και η παιδική/εφηβική ΣΚΠ. ∆ιαφοροδιάγνωση» ........................17 Κατσαβός Σ. «Το σύστηµα HLA, η βιταµίνη D και ο δυνητικός θεραπευτικός ρόλος της, στην παιδική/εφηβική ΣΚΠ» ................................................................17 Μαστρογιάννη Σ. «Η εµπειρία από τα παιδιά µε ΣΚΠ στο Παιδιατρικό Νοσοκοµείο. Ιδιαιτερότητες στην ιατρική φροντίδα και στην οικογενειακή, σχολική και κοινωνική προσαρµογή» ......................................................................18 Μόσχου Μ. «Οι οπτικές νευρίτιδες στα παιδιά και στους ενήλικες µε ΣΚΠ και άλλα αποµυελινωτικά νοσήµατα. Οµοιότητες και διαφορές» ..................19 Ντινόπουλος Α. «Νεότερα επιδηµιολογικά και παθοφυσιολογικά δεδοµένα για την παιδική και εφηβική ΣΚΠ στην Ελλάδα και διεθνώς»....................................20 Παπατζίκης Ε. «Προσεγγίζοντας τον Ήχο και τη Mουσική ως ∆ιαθεµατικό Νευροεπιστηµονικό Εργαλείο στην Έρευνα κατά της Παιδικής και Εφηβικής Πολλαπλής Σκλήρυνσης: Αλήθειες και Παρανοήσεις» ..................20 Πονς Ροζέ «Η νόσος του Devic στην παιδική και εφηβική ηλικία. Παθοφυσιολογικά, διαγνωστικά, διαφοροδιαγνωστικά και θεραπευτικά δεδοµένα» ..................21 Τούλας Π. «Οι συµβατικές και µη συµβατικές νευρο-απεικονιστικές µέθοδοι στην διαφοροδιάγνωση της ΣΚΠ, στα παιδιά και τους εφήβους» ................22 Τσιτσάµη Ε. «Νευροµυϊκές εκδηλώσεις των ρευµατικών νοσηµάτων της παιδικής ηλικίας µιµούµενες την πολλαπλή σκλήρυνση» ............................................23 Χρηστίδη Φ. «Ανίχνευση και αντιµετώπιση των γνωστικών δυσλειτουργιών σε παιδιά και εφήβους µε πολλαπλή σκλήρυνση: νευροψυχολογική προσέγγιση» ......24 9 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ (µε αλφαβητική σειρά) «International Pediatric MS Study Group. Current and future perspectives» Banwell Brenda MD, Division Chief, Neurology, Professor of Neurology and Pediatrics, Children’s Hospital of Philadelphia, University of Pennsylvania The International Pediatric Multiple Sclerosis Study Group (IPMSSG) is a collaborative network of clinicians and researchers partnered to foster advances in the clinical care, research and knowledge of pediatric MS. At present, there are over 150 members from over 40 countries. Supported by the Multiple Sclerosis International Federation and its partnered societies, the IPMSSG has created international consensus guidelines regarding the diagnosis of MS and related conditions, and has convened and summarized international priorities for pediatric MS clinical trials. The Research subcommittee has completed a pilot study exploring the feasibility of collaborative research involving biological samples in order to design future studies, and has submitted a proposal to study vitamin Drelated biology in pediatric MS. The Education committee is creating a family-centered website. The Clinical Care group and the Clinical Trials Advisory are working with regulatory authorities and pharmaceutical companies to optimize opportunities for pediatric MS therapeutic trials. Dr. Banwell will review these activities in her address. «First and second line therapies in pediatric MS. New insights» Chitnis Tanuja Associate Professor of Neurology, Harvard Medical School, Director, Partners Pediatric Multiple Sclerosis Center, Massachusetts General Hospital, Boston, USA This presentation will summarize the available data on currently used first and second line treatment in pediatric MS. As well, definitions for treatment failure and when to escalate treatment will be discussed. Cases and practical issues in administering treatments to children and teenagers with MS will be covered. «Stress and the immune and inflammatory reaction vs. the wakefulness and sleep and fatigue systems» Chrousos George MD, MACP, MACE, FRCP (London) Professor and Chairman, First Dept of Pediatrics, Director, Division of Endocrinology, Metabolism and Diabetes, UNESCO Chair on Adolescent Health Care, University of Athens Medical School, Aghia Sophia Children's Hospital 10 Sleep is essential for life in mammals and, us humans, spend approximately one third of our lives sleeping. Sleep and wakefulness are linked to the circadian clock and its zeitgebers and function diurnally in succession and mutual opposition of each other. Like other vital systems of the organism, the systems that subserve sleep and wakefulness are both located in the central nervous system (CNS), particularly the hypothalamus and the brainstem. Wakefulness is attained by the Arousal System, i.e. the Locus Caeruleus (LC) and the reticular formation, which together with the autonomic system and the hypothalamic-pituitary-adrenal (HPA) axis, are also components of the Stress System, that is activated when any stressor exceeds a certain threshold. The need of the organism for sleep is expressed as somnolence (sleepiness, sleep propensity), while the need for tissue rest and recovery from exertion is expressed as fatigue. Somnolence and fatigue are frequently confused with each other, however, they are different feelings subserved by different neural pathways and substrates. Cytokines and adipokines, such as TNF-a and Interleukin (IL)-6, are both somnogenic and fatigogenic, while Stress System mediators, including the key neurotransmitter of the LC and sympathetic system norepinephrine, as well as corticotropin-releasing hormone (CRH) and cortisol, are stimulating wakeful- ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ ness and arousal. Thus, states associated with hypercytokinemia, such as infections, inflammatory disorders and central obesity, are frequently associated with excessive daytime sleepiness (EDS) and fatigue, while states associated with Stress System activation, such as situational apprehension, anxiety disorders and melancholic depression, are frequently associated with sleep disturbances, including insomnia, early morning awakening, frequent awakenings, etc. We have shown that lack of sleep in normal individuals is associated with elevated circulating somnogenic and fatigogenic cytokines, such as IL-6, while stress is associated with elevated CRH, catecholamines and cortisol, all of which promote wakefulness and disturb sleep. We have also shown that patients with central obesity and insulin resistance, or even lean patients with polycystic ovaries and insulin resistance, suffer from sleep apnea, have increased circulating cytokines/adipokines, and suffer from EDS and fatigue. Thus, sleep apnea and EDS and fatigue appear to be components of the Dysmetabolic Syndrome. In contrast, we have shown that patients with idiopathic insomnia have Stress System hyperactivity with elevated CRH, catecholamine and cortisol production throughout the 24h, with the highest difference from normal controls observed in the evening hours. Interestingly, in the same patients, the plasma levels of inflammatory cytokines are also elevated, especially in the evening. In these patients we have the seemingly paradoxical combination of insomnia with fatigue, apparently because both arousal and somnogenic/fatigogenic mediators are elevated. «New drugs and new hopes for Pediatric MS. Ongoing protocols» Ghezzi Angelo Ospedale di Gallarate, Centro Studi Sclerosi Multipla, Gallarate Interferon-beta and glatiramer acetate are used as first line therapy in pediatric multiple sclerosis (ped-MS) based on results observed in randomized phase 3 trials performed in the adult population, and in observational studies performed in ped-MS. although with many methodological limitations, these studies have shown that these drugs are well tolerated and useful to reduce relapse rate in this population (1.2) For subjects with a poor response to first-line therapies and/or patients with an aggressive evolution Natalizumab is the most promising medication, at least in patients with a negative anti-JCV status, and consequently with no or low risk of PML (1, 2). New drugs are now available in the market, or will be available in the next future: fingolimod, teriflunomide, dimethylfumarate, alemtuzumab, opening new possibilities for MS treatment. At present, these medications are not licensed for the use in ped-MS and, as for other new medications under study, Regulatory Authorities require a program of investigation in pediatric patients. The International Pediatric MS Study Group has paid a lot of attention in this field of clinical research and has recently published a paper discussing the related most relevant clinical and ethical issues (optimal design of a trial, endpoints, use of placebo/active comparator for controlled studies, pharmacokinetics aspects, attention to risk of infections, physical/sexual maturation, etc) (3). The safety profile, as evidenced in phase 3 and 4 clinical trials in adult MS patients, remains the major issue when considering the potential use of a new medication in ped-MS: for this reason alemtuzumab is currently not under study in the pediatric population. At oresent, three trials are ungoing in the pediatric population: The Terikids study, comparing teriflunomide vs. placebo, having the time to relapse as primary endpoint, The Paradigms study, comparing fingolimod vs. IFNB-1a 30 mg weekly, having relapse rate as primary endpoint, The Connect study,comparing dimetylfumarate vs. IFNB-1a 30 mg weekly, having MRI as primary endpoint A pharmacokinetic/pharmacodynamic study of natalizumab has been recently concluded in a cohort of 10 ped-MS patients, and a meta-analysis study is ongoing in many countries collecting prospective and retrospective data of patients with pediatric MS exposed to natalizumab. In the future more robust data will be available helping physicians to choice the right drug to then right patients, optimizing the clinical response and reducing the risk of exposure to adverse events. 11 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ References 1. Ghezzi A, Banwell B, Boyko A et al. The management of multiple sclerosis in children: a European view. Mult Scler 2010;16:1258-1267. 2. Chitnis T, Tenembaum S, Banwell B et al. Consensus statement: evaluation of new and existing therapeutics for pediatric multiple sclerosis. Mult Scler 2012;18:116-127. 3. Chitnis T, Tardieu M, Amato M.P. et al International pediatric MS study goup clinical trials summit Neurology 2013, 80:1161-1168 «A role for S1P modulation in a primarily degenerative hereditary disease? Rationale and design of a Phase I study in Rett Syndrome» Kappos Ludwig Chair Neurology, University Hospital, Basel, Switzerland Rett syndrome is a neurodevelopmental disorder characterized by normal early psychomotor development followed by the loss of psychomotor and acquired purposeful hand skills and the onset of stereotyped movements of the hands and gait disturbance. In 1999 the genetic cause of the disease, a mutation of the methyl-CpG-binding protein 2 was described. However, in many ways, this clinically peculiar condition remains a mystery, with no clear correlations between the gene mutation and abnormal biological markers, neuropathology and/or characteristic clinical symptoms and signs. A key study that opened a window of opportunity for therapeutic interventions for Rett patients was published in Science by Guy et al., showing robust phenotypic reversal by activation of Mecp2 expression in a knock out mouse model using a specific genetic construct in both immature and mature symptomatic adult animals. Repeated observations and further experiments with the mouse models in several laboratories led to the appreciation of the role of BDNF in disease pathophysiology. BDNF is a neurotrophic factor with major impact on neuro-genesis, neuronal survival, differentiation, and maturation during early development as well as on synaptic function and plasticity throughout life. Abnormalities in BDNF homeostasis are believed to contribute to the pathophysiology and neurological phenotype in Mecp2 null mice that show progressively deficient BDNF expression during the symptomatic stage. Fingolimod (Gilenya®) is an orally active modulator of four of the five sphingosine-1 phosphate (S1P) receptors. Fingolimod acts as ‘super agonist’ on the S1P1 receptor on thymocytes and lymphocytes, inducing uncoupling/internalization of that receptor. This renders these cells unresponsive to S1P1 signaling, thus depriving them of a signal necessary for egress from lymph nodes and secondary lymphoid tissues. The downstream result is a marked reduction in the number of both B and T lymphocytes in the intravascular compartment and a decrease in recirculation of these cells to extravascular compartments, including the central nervous system (CNS). The effects on lymphocytes are believed to be linked to the efficacy of fingolimod in reducing inflammatory activity as shown first in experimental autommune encephalomyelitis (EAE) and in several controlled studies in patients with relapsing MS. Since its approval fingolimod has been prescribed worldwide to more than 120'000 adult patients for the treatment of relapsing remitting multiple sclerosis and has up to now - in the approved dose of 0.5 mg per day - displayed a manageable safety profile. A controlled trial in pediatric MS is ongoing. The group of Yves-Alain Barde in Basel (Switzerland) found, that FINGOLIMOD increases the levels of brain-derived neurotrophic factor and improves symptoms in mice lacking MeCP2. Based on these findings we embarked in a first phase I clinical proof of concept study (FINGORETT) to assess the safety of oral fingolimod in children with Rett Syndrome and its effects on BDNFlevels in blood and cerebrospinal fluid, on development of atrophy (MRI) and on clinical outcomes. 12 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Stem cells application in neurological diseases; Implications for childhood MS» Karussis Dimitrios MD, PhD, Head of the MS Center at Hadassah, Department of Neurology, Jerusalem, Israel Although MS occurs most commonly in adults, it is also diagnosed in children and adolescents. Studies suggest that 2-5% of all people with MS have a history of symptom onset before age 18. Diagnosing MS in children is more challenging than in adults due to the frequency of other childhood disorders with similar symptoms and characteristics such as neurological complications of systemic connective tissue diseases and vasculitis and monophasic diseases like ADEM. Almost all children with MS experience a relapsing-remitting course of the disease. Although most symptoms of paediatric MS are similar to those seen in adults, there are often symptoms that are not typical in adults, such as seizures and mental status changes. Children often experience more frequent relapses than adults with early MS. Studies have shown that the approved injectable disease-modifying therapies developed for adults are also safe and well tolerated in children. However, at present, these medications are used “off-label” in children. The theoretical alternative to overcome the limited capacity of the CNS for regeneration (both in adults an children), would be to use stem cells for more effective management of chronic degenerative and inflammatory neurological conditions. Stem cell transplantation is based on the assumption that such cells may have the potential to regenerate or support the survival of the existing -partially damaged cells. Although the adult brain contains small numbers of stem cells in restricted areas, this intrinsic stem cell repertoire is small and does not measurably contribute to functional recovery. Embryonic cells carrying pluripotent and self-renewal properties represent the stem cell prototype, but there are additional somatic stem cells that may be harvested and expanded from various tissues during adult life. Mesenchymal stromal cells (MSC) are part of the bone marrow stem cells repertoire which also includes the main stem cells population of the bone marrow, the hematopoietic stem cells. The main role of MSCs is to support hematopoiesis but they can also give rise to cells of the mesodermal layers. During the last decade, MSCs were also shown to possess strong immunomodulatory effects and additional stem cells features, such as the self-renewal potential and multipotency. Their debatable transdifferentiation potential to cells of the endo- and exo-dermal layer, including cells of the CNS, may explain in part their reported neuroprotective effects. Studies in vitro and in vivo (in cells cultures and in animal models) have indicated neuroprotective effects. MSCs are believed to promote functional recovery following CNS injury or inflammation, by producing trophic factors that may facilitate the mobilization of endogenous neural stem cells and promote the regeneration or the survival of the affected neurons. These immunomodulatory and neuroprotective features could make MSCs potential candidates for future therapeutic modalities in immune-mediated and neurodegenerative diseases. The findings of our pilot trials at Hadassah Medical Centre suggest that intrathecal and intravenous injection of MSC in patients with MS and ALS, is a clinically feasible and relatively safe procedure. MSC treatment resulted in immediate immunomodulatory effects and have indicated some clinical benefits induced by the transplantation. An additional, phase I/II trial from UK, with intravenous administration of MSCs in MS showed indications of neuroregeneration in the visual tracts. Further controlled studies and longer observation periods are needed to evaluate the long term safety and the potential clinical efficacy of MSC treatment. Severe cases of paediatricc MS could represent an additional target group for such stem cell therapies, since at this early age, the lack of permanent and chronic neurodegeneration and the higher quality of the autologous adult stem cells from children afflicted with MS and similar diseases, may increase the chance of long lasting beneficial effects of such cell therapies. 13 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Autism, Rett syndrome and MS-molecular similarities and differences» Theoharides Theoharis MS, PhD, MD, FAAAAI, Professor of Pharmacology and Internal Medicine Director, Molecular Immunopharmacology and Drug Discovery, Department of Integrative Physiology and Pathobiology, Tufts University School of Medicine Η σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣKΠ) χαρακτηρίζεται από φλεγµονή στον εγκέφαλο που προκαλείται κυρίως από τα Τ λεµφοκύτταρα ευαισθητοποιηµένα στην µυελίνη. Η εγκεφαλική φλεγµονή συµµετέχει και στο φάσµα του αυτισµού (ΦΑ) και ρυθµίζεται από την ενεργοποίση των µικρογλοιακών κυττάρων. Στην παθογένεση και των δύο ασθενειών συµβάλλουν τα µαστοκύτταρα τα οποία ενεργοποιούν και τα Τ λεµφοκύτταρα και τα µικρογλοιακά κύτταρα. Επίσης, αυξάνουν την διαπερατότητα του αιµατοεγκεφαλικού φραγµού επιτρέποντας έτσι την είσοδο λεµφοκυττάρων στον εγκέφαλο. Τα µαστοκύτταρα δρουν σαν «συναγερµός» στην ύπαρξη περιβαλλοντικών παραγόντων όπως βακτηρίδια, βαρέα µέταλλα, µύκητες, οργανοφωσφορικά, στρες, τοξίνες και ιοί. Συµπτώµατα συµβατά µε αλλεργία είναι συχνά σε παιδιά µε ΣΚΠ και ΦΑ υποδηλώνοντας ενεργοποιήση των µαστοκυττάρων. Το πεπτίδιο P (SP) και η IL33 είναι αυξηµένα στον ορό ασθενών µε ΣΚΠ, ενώ η νευροτενσίνη και η κορτικοεκλυτίνη είναι αυξηµένες στον ορό παιδιών µε ΦΑ. Το SP και IL-33 δρουν συνεργιστικά προκαλώντας έκλυση TNF από τα µαστοκύτταρα, ενώ η κορτικοεκλυτίνη και η νευροτενσίνη δρουν µαζί για να αυξήσουν την έκλυση VEGF. Ενεργοποιηµένα µαστοκύτταρα εκλύουν επίσης IL-6 και TGF-β τα οποία προάγουν την ωρίµανση των κυττάρων Th-17, τα οποία ενοχοποιούνται στην παθογένεση της ΣKΠ. Κατά συνέπεια, η ενεργοποίηση των µαστοκυττάρων από διαφορετικούς παράγοντες σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου συµβάλλουν στην παθογένεση της ΣKΠ και του ΦΑ. ∆είξαµε οτι το φλαβονοειδές λουτεολίνη αναστέλλει την ενεργοποίση των µαστοκυττάρων, των µικρογλοιακών κυττάρων και των Τ λεµφοκυττάρων. Απέτρεψε επίσης την δηµιουργία της πειραµατικής αυτοάνοσης εγκεφαλοµυελίτιδας (ΕΑΕ) και ενός φαινότυπου ΦΑ σε ποντίκια. Η λουτεολίνη ανέστειλε επίσης την ενεργοποίηση µε µυελίνη PBMCs ασθενών µε ΣKΠ, και ένα διατροφικό συµπλήρωµα που περιέχει λουτεολίνη (NeuroProtek) βοήθησε σηµαντικά την κοινωνικότητα παιδιών µε ΦΑ. Επιπλέον, εισάγαµε λουτεολίνη σε λιποσώµατα τα οποία περιέχουν στην µεµβράνη τους ένα «σήµα» για στοχευµένη µεταφορά σε λεµφοκύτταρα. Μελετήσαµε επίσης ένα δοµικά παρόµοιο φλαβονοειδές, την τετραµεθοξυλουτεολίνη, η οποία είναι πιο δραστικός αναστολέας από την λουτεολίνη και επίσης είναι νευροπροστατευτική, εισχωρεί στον αιµοτοεγκεφαλικό φραγµό και επειδή είναι ήδη µεθυλιωµένη είναι πιο ανεκτή από παιδιά µε µειωµένη δυνατότητα µεθυλίωσης ή/και δυσανεξία σε φαινόλες. Ενδορρινική χορήγηση της τετραµεθοξυλουτεολίνης θα µειώσει τον καταβολισµό της και θα επιτρέψει την απευθείας µεταφορά της στον εγκέφαλο. «Βασικές γνώσεις παθοφυσιολογίας της ΣΚΠ-Νεότερα δεδοµένα» Αναγνωστούλη Μαρία Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας, Ε.Κ.Π.Α. Τµήµα Αποµυελινωτικών Νοσηµάτων & Υπεύθυνη Εργαστηρίου Ανοσογενετικής, Α΄ Παν/κής Νευρολογικής Κλινικής, Αιγινήτειο Νοσοκοµείο Η Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣΚΠ), ή Πολλαπλή Σκλήρυνση (ΠΣ) είναι µία χρόνια αυτοάνοση, φλεγµονώδης και εκφυλιστική νόσος του Κεντρικού Νευρικού Συστήµατος (ΚΝΣ), δηλαδή του εγκεφάλου και του νωτιαίου µυελού. Προσβάλλει κυρίως νέους ενήλικες, κυρίως γυναίκες και τα νεότερα δεδοµένα στην χώρα µας αλλά και διεθνώς αποδεικνύουν την αυξητική τάση στην εµφάνιση της νόσου. Η ευρέως επικρατούσα θεωρία είναι εκείνη του δυσλειτουργούντος ανοσιακού συστήµατος στους πάσχοντες, όπου υπάρχει παραγωγή διεγερµένων Τ και Β λεµφοκυττάρων στα περιφερικά λεµφικά όργανα, όπως οι λεµφαδένες, ειδικά καταφερόµενων κατά στοιχείων της µυελίνης των νεύρων, γενετικά προδιατεθιµένων ατόµων. Τα Τ και Β αυτά λεµφοκύτταρα, µε την µεσολάβηση ειδικών µορίων, µεταναστεύουν και τελικά εισέρχονται στο ΚΝΣ, µέσω του διαταραγµένου αιµατοεγκεφαλικού φραγµού 14 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ (ΑΕΦ). Εκεί επαναενεργοποιούνται µε την µεσολάβηση και κυττάρων του ΚΝΣ, όπως η µικρογλοία και υπεισέρχονται στον καταστροφικό καταρράκτη γεγονότων που καταλήγουν στην αποµυελίνωση και στην αξονική βλάβη. Τα χαρακτηριστικά της νόσου είναι οι αποµυελινωτικές εστίες της λευκής ουσίας, η αξονική βλάβη, η αύξηση των αστροκυττάρων και η µείωση των ολιγοδενδροκυττάρων. Πολλοί νέοι επιπρόσθετοι µηχανισµοί αναδείχθηκαν από τις µελέτες των τελευταίων ετών. Ενδεικτικά αναφέρουµε την µιτοχονδριακή βλάβη και το οξειδωτικό στρες, τις διαταραχές της λειτουργίας των νευροτροφικών παραγόντων, την έκφραση και σηµατοδότηση του NMDA υποδοχέα στα ολιγοδενδροκύτταρα, την πρόσφατη εµπλοκή κάποιων διαµεµβρανικών καναλιών Na+ (ACIC) στον θάνατο των ολιγοδενδροκυττάρων, την αυξηµένη συγκέντρωση γλουταµικού και γλουταµίνης στην φαινοµενικά-φυσιολογική-λευκή-ουσία (NAWM) κλπ. Επιπλέον, πέραν της συµβατικής MRI, πρόσφατα προστέθηκαν στην δυνατότητα απεικονιστικής διερεύνησης και παρακολούθησης για την νόσο και οι µη-συµβατικές απεικονιστικές µέθοδοι, όπως η δεσµιδογραφία (Diffusion Tensor Imaging, DTI), η λειτουργική µαγνητική τοµογραφία (functional MRI, fMRI), η µαγνητική φασµατοσκοπία (MRS), κλπ. Οι µέθοδοι αυτές ανέδειξαν και το νευροεκφυλιστικό στοιχείο της νόσου, δηλαδή την παθοφυσιολογική διαδικασία που λαµβάνει χώρα στο ΚΝΣ, παράλληλα µε την φλεγµονώδη/ανοσοµεσολαβούµενη διεργασία. Η ΠΣ δεν είναι νόσος µόνο της λευκής ουσίας, αλλά πέραν των άµεσα απεικονιζόµενων βλαβών, όπως οι αποµυελινωτικές πλάκες. πάσχει όλος ο εγκέφαλος των ασθενών. Πολλοί βιολογικοί δείκτες έχουν υπεισέλθει στην ερευνητική προσπάθεια τρόπων ανάδειξης, της προσβολής και της πορείας εξέλιξης του νοσήµατος, µε “χρυσή σταθερά” πάντοτε τα µόρια του συστήµατος HLA που κωδικοποιούνται στο χρωµόσωµα 6. Ειδικότερα το αλλήλιο HLA-DRB1*1501 έχει από ετών ταυτοποιηθεί ως ο ισχυρότερος και ως ανεξάρτητος γενετικός παράγοντας για την προδιάθεση ανάπτυξης του νοσήµατος. Άλλοι βιολογικοί δείκτες που τελευταία έχουν αναδειχθεί είναι τα ειδικά KIR4.1 ειδικά αντισώµατα κατά διαύλων καλίου, τα anti-MOG αντισώµατα και ειδικά στα παιδιά, ο δείκτης µάζας σώµατος, τα επίπεδα ορµονών όπως η προλακτίνη κλπ. Παρουσιάζονται όλοι οι νέοι προτεινόµενοι παθοφυσιολογικοί µηχανισµοί και βιοδείκτες, που έχουν άµεση ή απώτερη επίπτωση στον τρόπο θεραπευτικής αντιµετώπισης της ΠΣ. «Ηλεκτροφυσιολογική και νευρο-απεικονιστική αξιολόγηση των γνωστικών λειτουργιών των ασθενών µε ΣΚΠ. Προτάσεις για την παιδική και εφηβική ΣΚΠ» Αρτεµιάδης Αρτέµιος Ιατρός, Ειδικευόµενος Νευρολογίας, 417 ΝΙΜΤΣ, Επιστηµονικός Συνεργάτης, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Αθηνών Την τελευταία δεκαετία έχει γίνει φανερό ότι η σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ) αποτελεί νόσο τόσο της λευκής όσο και της φαιάς εγκεφαλικής ουσίας. Επίσης, υπάρχουν άφθονες ενδείξεις ότι οι λειτουργικές συνέπειες αυτής της παθολογίας δεν αφορούν µόνο παθολογικά κινητικά ή αισθητικά φαινόµενα, αλλά και την γνωστική έκπτωση. Γνωστική έκπτωση ανιχνεύεται µέχρι και στο 45-70% των ασθενών µε ΣΚΠ, ακόµα και στα πρώτα χρόνια µετά τη διάγνωση. Σχετικά µε τη παιδική και εφηβική ΣΚΠ, η οποία αναλογεί στο 3.5-5.0% των αρρώστων, η γνωστική έκπτωση ανιχνεύεται στο ένα τρίτο περίπου των ασθενών. Η γλωσσική ικανότητα επηρεάζεται ιδιαίτερα σε αυτούς τους ασθενείς, αντίθετα µε τους ενήλικους ασθενείς στους οποίους προσβάλλεται κυρίως η µνήµη και η ταχύτητα επεξεργασίας των πληροφοριών. Η εκτίµηση των γνωστικών λειτουργιών στη ΣΚΠ βασίζεται κυρίως σε νευροψυχολογικά εργαλεία. Παρόλα αυτά, τα προκλητά δυναµικά (όπως είναι τα κύµατα P300) και εξειδικευµένες νευροαπεικονιστικές µετρήσεις έχουν συσχετισθεί µε τη γνωστική λειτουργία στη ΣΚΠ. Στη διάλεξη αυτή, θα πραγµατοποιηθεί µια λεπτοµερή συζήτηση για την εγκυρότητα και τα τεχνικά ζητήµατα αυτών των πολλά υποσχόµενων µετρήσεων, µε ιδιαίτερη επικέντρωση στην πρώιµης έναρξης ΣΚΠ. 15 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Αυτοάνοσες εγκεφαλίτιδες & άλλες εγκεφαλοπάθειες και παιδική/εφηβική ΣΚΠ. ∆ιαφοροδιάγνωση» Βάρτζελης Γεώργιος Λέκτορας Παιδιατρικής Νευρολογίας, Ε.Κ.Π.Α. Β' ΠΠΚ, Νοσοκ. Παίδων “Π&Α Κυριακού” Η διάγνωση της πολλαπλής σκλήρυνσης (ΠΣ) βασίζεται κατά κύριο λόγο στην εφαρµογή συγκεκριµένων απεικονιστικών κριτηρίων από τη µαγνητική τοµογραφία του εγκεφάλου µαζί βέβαια µε συµβατά ευρήµατα από το ιστορικό του ασθενούς και την κλινική εξέταση. Η πέρα από κάθε αµφισβήτηση διάγνωση δεν είναι ποτέ εύκολη, ειδικά κατά τα πρώτα στάδια όπου η αλληλοεπικάλυψη µε άλλα αποµυελινωτικά νοσήµατα είναι πιθανή. Επιπρόσθετα αρκετές άλλες διαταραχές ενδέχεται να προβάλλουν µε εικόνα η οποία να µοιάζει µε την ΠΣ τόσο όσον αφορά τα ευρήµατα από τη µαγνητική τοµογραφία αλλά και όσον αφορά την κλινική εικόνα. Αυτοάνοσες εγκεφαλίτιδες Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας έχει αναγνωριστεί µια καινούργια κατηγορία διαταραχών του νευρικού συστήµατος οι οποίες οφείλονται στην επίδραση αυτό-αντισωµάτων σε επιφανειακούς κυτταρικούς ή συναπτικούς στόχους όπως είναι οι υποδοχείς του γλουταµινικού οξέος NMDA, οι υποδοχείς AMPA και οι υποδοχείς του γ-αµινοβουτυρικού οξέος GABAbR. Οι αυτοάνοσες αυτές εγκεφαλίτιδες µπορεί να προβάλλουν µε ποικίλα συµπτώµατα όπως είναι διαταραχή της συµπεριφοράς, επιληπτικοί σπασµοί και στερεότυπες κινήσεις. Αρκετές περιπτώσεις δεν παρουσιάζουν ευρήµατα από τον απεικονιστικό έλεγχο, συχνά ωστόσο υπάρχουν στοιχεία πολυεστιακής προσβολής της λευκής ουσίας στις αλληλουχίες Τ2 και FLAIR, προσοµοιώνοντας έτσι τα ευρήµατα της ΠΣ. Λοιµώδεις παράγοντες Αν και η επίδραση λοιµογόνων παραγόντων στο ΚΝΣ προκαλεί συνήθως κλινική και απεικονιστική εικόνα διαφορετική από αυτή της ΠΣ ενδέχεται ωστόσο κατά περιπτώσεις να υπάρχει σηµαντική αλληλοεπικάλυψη. Η λοίµωξη µε µυκόπλασµα της πνευµονίας µπορεί να προκαλέσει εγκεφαλοπάθεια µε διάχυτες υποφλοιώδεις βλάβες στη µαγνητική τοµογραφία εγκεφάλου. Η πολυεαστιακή λευκοεγκεφαλοπάθεια οφείλεται σε λοίµωξη µε ιό JC σε ανοσοκατεσταλµένα άτοµα και χαρακτηρίζεται από εκτεταµένες βλάβες στη λευκή ουσία. Η λοίµωξη τέλος µε HIV ενδέχεται να προσβάλει το ΚΝΣ και να δηµιουργήσει απεικονιστική εικόνα η οποία να θυµίζει αποµυελινωτικό νόσηµα. Μεταβολικές εγκεφαλοπάθειες Σπάνια µεταβολικά νοσήµατα προκαλούν βλάβες οι οποίες µοιάζουν µε τις αποµυελινωτικές εστίες της ΠΣ. Οι µιτοχονδριακές εγκεφαλοπάθειες συχνά χαρακτηρίζονται από ευρήµατα στη λευκή και την εν τω βάθει φαιά ουσία και οι οποίες παρουσιάζουν διασπορά στο χώρο και στο χρόνο. Η κατανοµή των βλαβών (π.χ. στα βασικά γάγγλια) καθώς και τα επιπρόσθετα στοιχεία, όπως είναι οι υψηλές τιµές γαλακτικού οξέος, θα βοηθήσουν στη διαφορική διάγνωση. Αγγείτιδες ΚΝΣ Οι πρωτοπαθείς αγγειίτιδες του ΚΝΣ της παιδικής ηλικίας (cPANCS) χαρακτηρίζονται από νευρολογική σηµειολογία και ευρήµατα από τη µαγνητική τοµογραφία εγκεφάλου. ∆ιακρίνονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα µε την πρόγνωση και το µέγεθος των προσβεβληµένων αγγείων. Η αγγειίτιδα των µικρών αγγείων χαρακτηρίζεται συχνά από διαγνωστικές δυσκολίες καθώς αφενός η αγγειογραφία είναι συχνά αρνητική και οι παρεγχυµατικές βλάβες από την άλλη είναι διάχυτες χωρίς χαρακτηριστική κατανοµή. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πρόσληψη σκιαγραφικού από τις µήνιγγες µπορεί να βοηθήσει στην ορθή διάγνωση. Άλλες διαταραχές Άλλα σπάνιες διαταραχές µε χαρακτήρες αυτοφλεγµνονωδών νοσηµάτων όπως είναι το σύνδροµο Αδαµαντιάδη-Behcet και η σαρκοείδωση ενδέχεται να παρουσιάσουν απεικονιστικά και κλινικά στοιχεία παρόµοια µε αυτά της ΠΣ. 16 Συµπερασµατικά αρκετές διαταραχές ενδέχεται να προβάλουν µε συµπτώµατα και απεικονιστικά ευρήµατα τα οποία να θυµίζουν την πολλαπλή σκλήρυνση. Η αξιολόγηση των επιπρόσθετων στοιχείων από το ιστορικό, την κλινική εκτίµηση αλλά και τον παρακλινικό έλεγχο θα βοηθήσει τελικά στη διάγνωση των διαταραχών αυτών. ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Η ADEM, και η παιδική/εφηβική ΣΚΠ. ∆ιαφοροδιάγνωση» Γκίκα Άρτεµις Παιδονευρολόγος, MD, MSc , PhD, MRCPCH CCT(UK), Πανεπιστηµιακή Υπότροφος Α’ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστηµίου Αθηνών, Νοσοκοµείο Παίδων Αγία Σοφία Η συνολική επίπτωση των επίκτητων αποµυελινωτικών συνδρόµων στα παιδιά και στους εφήβους υπολογίζεται µεταξύ 0.6 και 1.6 ανά 100 000 παιδιά ανά έτος. Από τα παιδιά αυτά, 22-36% προβάλλουν µε οπτική νευρίτιδα, 19-24% µε οξεία διάχυτη εγκεφαλοµυελίτιδα (ADEM), 3-22% µε εγκάρσια µυελίτιδα και 2-4% µε νόσο Devic. Το ποσοστό των παιδιών µε επίκτητα αποµυελινωτικά σύνδροµα που θα διαγνωστούν µε σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ) στην πενταετία µετά την πρώτη προσβολή ποικίλλει στις διάφορες µελέτες µε αναφερόµενα ποσοστά µεταξύ 15 και 45%. Η επίπτωση της ΣΚΠ στα παιδιά και στους εφήβους υπολογίζεται µεταξύ 0.13 και 0.5 ανά 100 000 παιδιά ανά έτος ενώ 2-10% των ασθενών µε ΣΚΠ προβάλλουν σε ηλικίες µικρότερες των 18 χρόνων. Οι εξελίξεις στον τοµείς της απεικόνισης, της γενετικής αλλά και τις ανοσοβιολογίας της αποµυελίνωσης είναι ραγδαίες. Οι γνώσεις από τους τοµείς αυτούς σε συνδυασµό µε τη σωστή κλινική προσέγγιση των παιδιών και των εφήβων µε αποµυελινωτικά σύνδροµα βοηθούν στη διαφορική διάγνωση µεταξύ των συνδρόµων, η οποία επιτρέπει και την αποτελεσµατικότερη θεραπευτική προσέγγιση. Θα συζητηθούν οι διαγνωστικές και διαφοροδιαγνωστικές προκλήσεις στην αντιµετώπιση παιδιών και εφήβων µε επίκτητα αποµυελινωτικά επεισόδια κυρίως σε ότι αφορά τον χαρακτηρισµό του πρώτου επεισοδίου καθώς και στον εντοπισµό των παιδιών που είναι σε µεγαλύτερο κίνδυνο για εµφάνιση υποτροπών ή και ΣΚΠ. «Το σύστηµα HLA, η βιταµίνη D και ο δυνητικός θεραπευτικός ρόλος της, στην παιδική/εφηβική ΣΚΠ» Κατσαβός Σεραφείµ Νευρολόγος, Επιµελητής Νευρ/κης Κλινικής 251 ΓΝΑ, Υποψήφιος ∆ιδάκτωρ Ε.Κ.Π.Α. Η Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣκΠ) είναι η συχνότερη νευρολογική νόσος που προκαλεί αναπηρία σε νέους ενήλικες. Αν και η µέση ηλικία έναρξής της κυµαίνεται περί τα 30 έτη, ένα 0.4-10.5 % των περιπτώσεων ξεκινούν σε ηλικία µικρότερη των 16 ετών [1]. Παρά τις εκτεταµένες ερευνητικές προσπάθειες των τελευταίων ετών, πολλά ερωτήµατα ως προς το παθοφυσιολογικό υπόβαθρο της νόσου παραµένουν αναπάντητα, πόσο µάλλον για την παιδική/εφηβική της µορφή που είναι και η λιγότερο µελετηµένη. Φαίνεται ωστόσο ότι συγκεκριµένοι γενετικοί παράγοντες όπως οι πολυµορφισµοί των ανθρώπινων λευκοκυτταρικών αντιγόνων (HLA), περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η Βιταµίνη D, και οι µεταξύ τους αλληλεπιδράσεις, διαδραµατίζουν πρωταρχικό ρόλο σε αυτή τη µορφή της νόσου. Συγκεκριµένα, έχει επανειληµµένα διαπιστωθεί ότι τα παιδιά µε πρώτο επεισόδιο αποµυελινωτικής νόσου (Clinically Isolated Syndrome - CIS) που φέρουν το αλλήλιο HLA-DRB1*15:01, διατρέχουν σαφώς µεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν προοπτικά βεβαία νόσο (Clinically Definite Multiple Sclerosis - CDMS) [2]. Επιπρόσθετα, και άλλα αλλήλια πιθανώς επιδρούν ανασταλτικά ή ευοδωτικά στον κίνδυνο εµφάνισης παιδικής ΣκΠ, όπως το HLA-DRB1*16 και το HLA-DRB1*03 αντίστοιχα, κάτι που πρόσφατα διαπιστώθηκε σε µελέτη του Εργαστηρίου Ανοσογενετικής του Αιγινητείου Νοσοκοµείου [3]. Από την άλλη µεριά, µειωµένα επίπεδα Βιταµίνης D και του µεταβολίτη της 25-ΟΗ-D κατά την παιδική ηλικία, έχουν επίσης συσχετισθεί µε αυξηµένο κίνδυνο εµφάνισης ΣκΠ τόσο στα παιδιά, όσο και στη µετέπειτα ενήλικο ζωή [2,4]. Τα δεδοµένα αυτά υποστηρίζονται µάλιστα και από µελέτες που εµπλέκουν τη σηµασία των επίπεδων ηλιοφάνειας και συνεπώς της Βιταµίνης D στην τροποποίηση του κινδύνου για τη νόσο σε ηλικίες µικρότερες των 15 ετών (µελέτες µετανάστευσης – αλλαγής γεωγραφικού µήκους) [4], η ακόµα και κατά το εµβρυικό στάδιο (µελέτες µήνα γέννησης – συσχέτιση µε τα επίπεδα ηλιοφάνειας κατά την κύηση) [5]. Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία, άλλωστε, σχετίζεται επίσης µε αυξηµένο κίνδυνο για µελλοντική εµφάνιση ΣκΠ, πιθανώς λόγω µείωσης των επιπέδων της κυκλοφορούσας Βιταµίνης D [2]. Τέλος, χαµηλότερα επίπεδα Βιταµίνης D σε παιδιά µε τη νόσο φαίνεται να σχετίζονται µε µεγαλύτερη συχνότητα των υποτροπών αυτής [6]. 17 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Η βιταµίνη D επηρεάζει την ανοσιακή απάντηση µε περισσότερους του ενός τρόπους. Καταρχάς, αλληλεπιδρά µε το γονιδίωµα µέσω της πρόσδεσής της εγγύς (Vitamin-D Response Element – VDRE) του γονιδίου έκφρασης του αλληλίου HLA-DRB1*15:01, τροποποιώντας το µεταγραφικό αποτέλεσµα. Πιθανώς, η πρόσδεση οδηγεί σε αύξηση της έκφρασης του αλληλίου, που αν δε γίνεται επαρκώς κατά την παιδική ηλικία, οδηγεί σε µειωµένη παρουσίαση του αντιγόνου στο θύµο και άρα σε µειωµένη µελλοντική ανοσιακή ανοχή σε αυτό [4]. Κατά δεύτερον, φαίνεται να έχει αντιφλεγµονώδεις δράσεις ανεξάρτητες του γονιδιώµατος, όπως επί µακροφάγων, κυττοκινών και Τ-ρυθµιστικών (T-reg) λεµφοκυττάρων [7]. Επίσης, σε µελέτες παιδιών µε CIS και CDMS, διαφορετικά επίπεδα της Βιταµίνης έχουν βρεθεί να επηρεάζουν τα επίπεδα αντισωµάτων έναντι ιών, όπως ο EBV, ο CMV και ο HSV2 [8]. Ακόµη, ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η άποψη ότι η Βιταµίνη ενδεχοµένως παίζει ρόλο στην ωρίµανση της αναπτυσσόµενης λευκής εγκεφαλικής ουσίας και ιδιαίτερα των ολιγοδενδροκυττάρων κατά την παιδική ηλικία, επιδρώντας τελικά αργότερα σε µηχανισµούς απόπτωσης [9]. Με βάση τα παραπάνω δεδοµένα, θα υπέθετε κανείς ότι µία ενδεχόµενη θεραπευτική παρέµβαση µε υποκατάσταση Βιταµίνης D σε ασθενείς µε ΣκΠ, δε θα µπορούσε παρά να είναι ευεργετική. Πράγµατι, µία µεγάλη µερίδα των ερευνητών διεθνώς συµµερίζεται αυτή την άποψη [4,9]. Έχουν ωστόσο διατυπωθεί και επιφυλάξεις σχετικά µε την ασφάλεια µίας τέτοιας παρέµβασης όταν πλέον η νόσος έχει εκδηλωθεί, κυρίως λόγω της προαναφερθείσας ευόδωσης επί του αλληλίου HLA-DRB1*15:01 [8]. Όπως και να ‘χει το αλλήλιο HLA-DRB1*15:01 και τα επίπεδα της Βιταµίνης D αποτελούν δύο από τους τρεις επιβεβαιωµένους παράγοντες κινδύνου µετάπτωσης παιδιών από το στάδιο του CIS στην CDMS (ο τρίτος είναι η οροθετικότητα στον EBV, όπως και στους ενήλικες) [10,11], και η περαιτέρω µελλοντική διερεύνησή τους αναµένεται να δώσει λύσεις στην πρόληψη και τη θεραπευτική της παιδικής/εφηβικής ΣκΠ. «Η εµπειρία από τα παιδιά µε ΣΚΠ στο Παιδιατρικό Νοσοκοµείο. Ιδιαιτερότητες στην ιατρική φροντίδα και στην οικογενειακή, σχολική και κοινωνική προσαρµογή» Μαστρογιάννη Σωτηρία ∆ιευθύντρια Νευρολογικού Τµήµατος Nοσοκοµείου Παίδων “Π & Α Κυριακού” Η εµφάνιση των συµπτωµάτων της Σκλήρυνσης Κατά Πλάκας (ΣΚΠ) πριν την ηλικία των 18 ετών είναι εξαιρετικά σπάνια (εκτιµώµενη συχνότητα 2.5 ανά 100.000 παιδιά) και αναφέρεται πλέον ως «παιδιατρική ΣΚΠ». Υπάρχουν ενδείξεις ότι λόγω περιορισµένης εµπειρίας τόσο των παιδιάτρων όσο και των παιδονευρολόγων στην ΣΚΠ η νόσος υποδιαγιγνώσκεται ή διαγιγνώσκεται µε καθυστέρηση. Οι ασθενείς µε παιδιατρική ΣΚΠ ενίοτε έχουν ιδιαίτερα κλινικά χαρακτηριστικά όπως σπασµούς, διαταραχή επιπέδου συνείδησης και συµπτώµατα από εντόπιση της νόσου στο στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα. Επίσης είναι πιθανόν τα παιδιά να έχουν λιγότερες εστίες υψηλού σήµατος στην MRI εγκεφάλου, και ως εκ τούτου να µην πληρούν απόλυτα τα καθιερωµένα διαγνωστικά κριτήρια της νόσου για τους ενήλικες. Η διαφορική διάγνωση ενός ανήλικου ασθενούς µε οξέα επεισόδια νευρολογικών συµπτωµάτων και απεικονιστικές βλάβες της λευκής ουσίας εκτός από την ΣΚΠ συνήθως περιλαµβάνει νοσήµατα όπως οξεία διάχυτη εγκεφαλοµυελίτιδα (ADEM), ιογενείς και αυτοάνοσες εγκεφαλίτιδες, ρευµατολογικά νοσήµατα, αγγειοπάθειες, λευκοδυστροφίες, µιτοχονδριοπάθειες, λέµφωµα / κακοήθειες του ΚΝΣ. Τα περισσότερα παιδιά που διαγιγνώσκονται µε ΣΚΠ έχουν την υποτροπιάζουσα/ διαλείπουσα µορφή της νόσου. Η ιατρική φροντίδα τους περιλαµβάνει την αντιµετώπιση των οξέων επεισοδίων/ υποτροπών κυρίως µε κορτικοειδή, την συµπτωµατική αντιµετώπιση των εκδηλώσεων της νόσου (διαταραχές κινητικότητας, σπαστικότητα, προβλήµατα όρασης, ορθοκυστικές διαταραχές κλπ) και υπό προϋποθέσεις θεραπείες που τροποποιούν/βελτιώνουν την µακροχρόνια έκβαση της νόσου. Η ενηµέρωση για τα κλινικά και εργαστηριακά ευρήµατα βάσει των οποίων τίθεται η διάγνωση της ΣΚΠ, για την πρόγνωση, τις θεραπευτικές επιλογές και τις παρενέργειες των φαρµάκων είναι σηµαντική και απαραίτητη για την βέλτιστη αντιµετώπιση της νόσου. Τα περισσότερα δεδοµένα για την ΣΚΠ προέρχονται από µελέτες σε ενήλικες αλλά τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αρκετές µελέτες και στα παιδιά. Η πρόγνωση των ασθενών µε ΣΚΠ και έναρξη της νόσου στην παιδική ηλικία είναι χειρότερη, καθώς η εγκατάσταση αναπηρίας συνήθως γίνεται σε νεαρότερη ηλικία. Επιπλέον άλλες εκδηλώσεις 18 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ απότοκες της βιοπαθολογίας της νόσου, όπως µαθησιακές/ γνωστικές δυσλειτουργίες, κόπωση και κατάθλιψη, αν και είναι λιγότερο εµφανείς, είναι πολύ σηµαντικές ειδικά στα παιδιά επειδή συµβαίνουν την κρίσιµη περίοδο ανάπτυξης/ωρίµανσης του ΚΝΣ. Για τον λόγο αυτό η ψυχοµετρική αξιολόγηση θεωρείται απαραίτητη σε όλα τα παιδιά µε ΣΚΠ, ακόµη και σε εκείνα µε υψηλή σχολική επίδοση, ώστε να διαπιστωθεί έγκαιρα, ενδεχόµενη παλινδρόµηση. Με δεδοµένο ότι η έγκαιρη έναρξη νοσοτροποποιητικών θεραπειών στους ενήλικες έχει ευεργετικά µακροπρόθεσµα αποτελέσµατα, η πρώιµη χορήγηση τους στα παιδιά αποκτά ιδιαίτερη σηµασία. Οι θεραπείες της ΣΚΠ µε glatiramer acetate, interferon beta-1a (Avonex), interferon beta-1a (Rebif), and interferon beta-1b (Betaseron) είναι ασφαλείς και καλά ανεκτές από τα παιδιά και χρησιµοποιούνται «εκτός ενδείξεων» (grade1B), ενώ είναι σε εξέλιξη µελέτες για την εκτίµηση της αποτελεσµατικότητας τους ειδικά στην παιδιατρική µορφή της νόσου. Για το natalizumab, µικρές µελέτες δείχνουν ότι είναι ασφαλές για χορήγηση σε παιδιά µε επιθετική νόσο, αν και υπάρχει µικρός κίνδυνος για προιούσα πολυεστιακή λευκοεγκεφαλοπάθεια. Η σωστή αντιµετώπιση της παιδιατρικής ΣΚΠ απαιτεί την συνεργασία ιατρών πολλών ειδικοτήτων µε εµπειρία στη νόσο. Ο ρόλος του παιδονευρολόγου είναι πολύ σηµαντικός για την επιλογή και τήρηση του θεραπευτικού σχήµατος και την µακροχρόνια παρακολούθηση. Για την οµαλή σχολική/κοινωνική προσαρµογή του παιδιού, θα πρέπει να υπάρχει ενηµέρωση του σχολείου και συνεργασία µε τους γονείς. Η οικογένεια και το σχολείο θα πρέπει να γνωρίζουν και για τα λιγότερο εµφανή προβλήµατα της ΣΚΠ όπως κόπωση, κατάθλιψη και γνωστικές δυσλειτουργίες και τις απρόβλεπτες διακυµάνσεις της νόσου, ούτως ώστε να µπορούν να υποστηρίξουν το παιδί να αντιµετωπίσει τα καθηµερινά προβλήµατα του και την αβεβαιότητα για το µέλλον. Η παραµονή του παιδιού στο σχολείο µέσω των αναγκαίων τροποποιήσεων του περιβάλλοντος (πχ προσβάσιµοι χώροι) και του σχολικού προγράµµατος είναι ο σηµαντικότερος παράγοντας για την οµαλή κοινωνική του προσαρµογή και αποκατάσταση. «Οι οπτικές νευρίτιδες στα παιδιά και στους ενήλικες µε ΣΚΠ και άλλα αποµυελινωτικά νοσήµατα. Οµοιότητες και διαφορές» Μόσχου Μαριλίτα Επίκ. Καθηγήτρια Οφθαλµολογίας Ε.Κ.Π.Α., Πανεπιστηµιακή Κλινική Γ.Ν.Α. “Γ. Γεννηµατάς” Η διάγνωση της ΣΚΠ στα παιδιά είναι δύσκολη να πραγµατοποιηθεί εξαιτίας των ελλιπών διαγνωστικών κριτηρίων και της επικάλυψης µε την οξεία εγκεφαλοµυελίτιδα. Τα παιδιά µε ΣΚΠ είναι συνήθως αγόρια, εµφανίζουν επιληπτικές κρίσεις συχνότερα από τους ενήλικες ασθενείς και έχουν λιγότερα ευρήµατα στο νωτιαίο µυελό και τη σπονδυλική στήλη. Η ΣΚΠ στα παιδιά χαρακτηρίζεται κυρίως από υποτροπιάζουσα πορεία. Τα αρχικά ευρήµατα από τη µαγνητική τοµογραφία εγκεφάλου σε ασθενείς µε έναρξη της νόσου πριν την εφηβεία αφορούν λιγότερο σε σαφώς αφοριζόµενες βλάβες και περισσότερο σε ασαφείς βλάβες που µειώνονται σε µέγεθος µε την πάροδο του χρόνου, γεγονός που καθιστά τη διάγνωση εξαιρετικά δυσχερή. Παρά το ότι η εξέλιξη της ΣΚΠ είναι βραδύτερη στα παιδιά, η έναρξη της νόσου στην παιδική ηλικία οδηγεί σε σηµαντική αναπηρία σε µικρότερη ηλικία και µπορεί να είναι χειρότερη σε µη λευκούς ασθενείς (50% στη Βόρεια Αµερική). Η σπανιότητα της έναρξης της νόσου στην παιδική ηλικία απέκλεισε την πραγµατοποίηση κλινικών µελετών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα τα παιδιά να λαµβάνουν θεραπείες ενηλίκων µε µη αποδεδειγµένη αποτελεσµατικότητα και ασφάλεια για την ηλικία τους. 19 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Νεότερα επιδηµιολογικά και παθοφυσιολογικά δεδοµένα για την παιδική και εφηβική ΣΚΠ στην Ελλάδα και διεθνώς» Ντινόπουλος Αργύριος Επίκ. Καθηγητής Παιδονευρολογίας, Γ΄ Παιδιατρική Κλινική Ε.Κ.Π.Α. Αττικό Νοσοκοµείο Η πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ) είναι µια διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήµατος που προκύπτει από αυτοάνοση φλεγµονώδη διεργασία και η οποία οδηγεί σε αποµυελίνωση και αξονική βλάβη. Υπάρχει εκτεταµένη βιβλιογραφία σχετικά µε τον αυτοάνοσο χαρακτήρα της φλεγµονής που προκύπτει από την αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος και γενετικών παραγόντων του ξενιστή. Νεότερα, όµως, παθολογοανατοµικά δεδοµένα συνηγορούν υπέρ της παρουσίας ενδογενούς βλάβης των ολιγοδενδροκυττάρων. Η ΠΣ προσβάλλει κυρίως νεαρούς ενήλικες και σπάνια εµφανίζεται σε ηλικία µικρότερη των 18 ετών. Μόνο το 5% των ασθενών µε ΠΣ είναι παιδιά, µε την υψηλότερη συχνότητα να εµφανίζεται µεταξύ 13 και 16 ετών, και µόνο στο 1% η έναρξη αφορά παιδιά µικρότερα των 10 ετών. Είναι γνωστό στους κλινικούς ιατρούς ότι υπάρχουν µεγάλες διαφορές µεταξύ παιδιών κι ενηλίκων όσον αφορά στην κλινική προβολή και πορεία της ΠΣ. Το κύριο ερώτηµα είναι εάν αυτές προκύπτουν από διαφορετική παθοφυσιολογική διαδικασία ή απλά αποτελούν διαφορετική έκφραση του ίδιου µηχανισµού πάνω σε άλλο υπόστρωµα –εν προκειµένω τον αναπτυσσόµενο εγκέφαλο. Αναφορικά µε την κλινική εξέλιξη, η παιδική ΠΣ χαρακτηρίζεται από διπλάσιο έως τριπλάσιο ρυθµό υποτροπών και το φλεγµονώδες φορτίο είναι πιο έντονο στα παιδιά απ’ ότι στους ενήλικες, όπως αυτό εκφράζεται στη µαγνητική τοµογραφία εγκεφάλου από τον αυξηµένο όγκο Τ2 βλαβών. Οι κλινικές προσβολές στα παιδιά µπορεί να είναι σοβαρότερες, παρουσιάζουν όµως ταχύτερη και καλύτερη ανάρρωση. Αν και η φυσική ανικανότητα (λειτουργική έκπτωση) εµφανίζεται µε βραδύτερο ρυθµό στην παιδική ΠΣ, σηµαντικό νοητικό έλλειµµα ανιχνεύεται στο 30-40% των ασθενών. Μια πιθανή εξήγηση αποτελεί το γεγονός ότι οι παιδιατρικοί ασθενείς φέρουν το νόσηµα για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα. Παρά τις κλινικές διαφορές, υπάρχει σκεπτικισµός για το εάν υπάρχουν διαφορές στο βιολογικό υπόστρωµα της νόσου. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου (υποβιταµίνωση D, έκθεση στον EBV, HLADRB1, παχυσαρκία) δεν διαφέρουν στις δύο ηλικιακές οµάδες. Η νευροανοσολογική απάντηση στην πρώτη κλινική εκδήλωση, όπως αυτή εκφράζεται στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, είναι ποσοτικά παρόµοια µε ποιοτικές, όµως, διαφορές. Η παρουσία anti-MOG ανοσοσφαιρινών σχετίζεται µε έναρξη της νόσου σε νεαρή ηλικία. Αν και υπάρχουν κοινά στοιχεία µεταξύ παιδιών και ενηλίκων µε ΠΣ, παρατηρούνται σηµαντικές διαφορές καθώς και πολλά στοιχεία που δε γνωρίζουµε. ∆εδοµένου ότι τα θεραπευτικά σχήµατα που χρησιµοποιούνται στα παιδιά προέρχονται από την ιατρική εµπειρία στους ενήλικες, είναι σηµαντικό να υπάρχει γνώσητων οµοιοτήτων και διαφορών της ΠΣ στις δύο ηλικιακές οµάδες για την καλύτερη αντιµετώπιση της νόσου στα παιδιά. «Προσεγγίζοντας τον Ήχο και τη Mουσική ως ∆ιαθεµατικό Νευροεπιστηµονικό Εργαλείο στην Έρευνα κατά της Παιδικής και Εφηβικής Πολλαπλής Σκλήρυνσης: Αλήθειες και Παρανοήσεις» Παπατζίκης Ευθύµιος Ερευνητής/Λέκτορας Εκπαιδευτικής Νευροεπιστήµης, BMusEd, MMus, PhD, Prof.Cert.Ed., NeuroCert. FHEA, QTS 20 Εστιάζοντας στο χώρο της εκπαιδευτικής νευροεπιστήµης, ο ∆ρ. Ευθύµης Παπατζίκης µελετά εκτενώς το πεδίο της βιοσυµπεριφορικής εξέλιξης του ανθρώπου κυρίως µέσω της µουσικής και των ήχων. Ακαδηµαϊκές θέσεις που έχει εργαστεί στο παρελθόν περιλαµβάνουν θέσεις έρευνας και διδασκαλίας στο πανεπιστήµιο East Anglia του Norwich στο Ηνωµένο Βασίλειο, καθώς και το Harvard University των ΗΠΑ, όπου και εκπόνησε την πρώτη του µεταδιδακτορική θητεία στο ερευνητικό πρόγραµµα ‘Mind, Brain and Education’. Η λίστα δηµοσιεύσεων και η ερευνητική ατζέντα του Ευθύµη περιλαµβάνει θέµατα γύρω από την Εκπαίδευση στην Πρώιµη Ηλικία, την Βιοσυµπεριφορική Ανάπτυξη των Βρεφών και Παιδιών, την Παιδαγωγική της Μουσικής, το Σχεδιασµό και Εφαρµογή Αναπτυξιακών Προγραµµάτων στη Μουσική ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Εκπαίδευση. Ο Ευθύµης αυτόν τον καιρό εργάζεται ως ερευνητής στο University College London (UCL) και στο Κέντρο Νευροεπιστηµών της Εκπαίδευσης (Centre for Educational Neuroscience; CEN) του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου, ως ακαδηµαϊκός συνεργάτης στο τµήµα Ειδικής Αγωγής του Metropolitan College/University of East London, ως υπεύθυνος ανάπτυξης µουσικής εκπαίδευσης της Ισπανίας µέσω του Ιδρύµατος Botin, ως ∆ιευθυντής του τµήµατος ‘Τεχνών και Εκπαίδευσης’ του ιδρύµατος ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Ερευνών και Σπουδών ‘Ι.Καποδίστριας’, καθώς και ως σύµβουλος εκπαιδευτικής νευροεπιστήµης στον αναγνωρισµένο φορέα ανάπτυξης της πρώιµης εκπαίδευσης στην Αγγλία, EarlyArts UK. Πρόσφατα διετέλεσε επισκέπτης καθηγητής Εκπαιδευτικής Νευροεπιστήµης στο πανεπιστήµιο του Κείπ Τάουν στη Νότια Αφρική, ενώ του έχει απονεµηθεί ο τίτλος του ισόβιου µέλους της Ανώτατης Εκπαιδευτικής Ακαδηµίας του Ηνωµένου Βασιλείου. Εκτός από τις βασικές του σπουδές έχει ολοκληρώσει εκπαίδευσεις στην νευροεπιστήµη µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Έρευνας του Εγκεφάλου (Neuroimaging and Neuroscience Research Methods), και το John Hopkins University των ΗΠΑ (Statistical Analysis of fMRI data), ενώ έχει λάβει βραβεία και κονδύλια από πολλους φορείς µεταξύ των οποίων ειναι και το Oppenheimer Foundation, η International Society for Music Education, και η Hellenic Medical Society of London. Η έρευνά του αυτόν τον καιρό επικεντρώνεται στην κατανόηση και καταγραφή της ανάπτυξης του εγκεφαλικού στελέχους των νεογνών µέσω των ήχων και της µουσικής, στην βιοσυµπεριφορική καταγραφή της αντίληψης των βασικών συναισθηµάτων από τον εγκέφαλο που προκαλούνται µέσω της µουσικής ακρόασης, καθώς και στην καταγραφή και ανάπτυξη µιας διεθνούς γνωσιακής βάσης για την πρώιµη µουσική εκπαίδευση (0-3). «Η νόσος του Devic στην παιδική και εφηβική ηλικία. Παθοφυσιολογικά, διαγνωστικά, διαφοροδιαγνωστικά και θεραπευτικά δεδοµένα» Πονς Ροζέ Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδονευρολογίας, Α΄ Πανεπιστηµιακή Παιδιατρική Κλινική, Ε.Κ.Π.Α., Νοσοκοµείο Αγ. Σοφία H νόσος του Devic ή οπτική νευροµυελίτιδα (ONM) είναι µια σπάνια φλεγµονώδης νόσος του κεντρικού νευρικού συστήµατος που χαρακτηρίζεται από επιλεκτική συµµετοχή του νωτιαίου µυελού και των οπτικών νεύρων. Πιο πρόσφατα περιγράφονται και µορφές µε προσβολή περικοιλιακών δοµών, ιδιαίτερα στο επίπεδο του στελέχους και του διεγκεφάλου. Η διαφορική διάγνωση της οπτικής νευροµυελίτιδας από την Σκλήρυνση Κατά Πλάκας (ΣΚΠ) ή άλλα φλεγµονώδη νοσήµατα του ΚΝΣ µπορεί να είναι αρκετά δύσκολη. Αλλοιώσεις µε υψηλό σήµα που εκτείνονται πάνω από 2 µυελοτόµια σε ακολουθίες Τ2 σε Μαγνητική νωτιαίου µυελού, φυσιολογική Μαγνητική Εγκεφάλου και ιδιαίτερα το εύρηµα θετικών αντισωµάτων αντί aquaporin-4 (AQP4) υποστηρίζουν την διάγνωση ΟΝΜ. Η διαφοροποίηση της OMN από ΣΚΠ είναι πολύ σηµαντική, αφού η θεραπευτική αντιµετώπιση στην ΣΚΠ δεν είναι αποτελεσµατική στην ΟΜΝ. Η ΟΝΜ στα παιδιά και στους εφήβους οδηγεί συνήθως σε σηµαντική αναπηρία και είναι δύσκολο να αντιµετωπιστεί. Η ανίχνευση αντι-AQP4 αντισωµάτων επιτρέπει πρώιµη θεραπεία, που µπορεί να αποβεί σωτήρια. Η θεραπεία των οξέων επεισοδίων ΟΜΝ περιλαµβάνει ενδοφλέβια στεροειδή, πλασµαφαίρεση, και ενδοφλέβια χορήγηση γαµµα-σφαιρίνης, ενώ η χρόνια θεραπεία αποτροπής νέων ώσεων περιλαµβάνει κυρίως ανοσοκαταστολή, συνήθως µε µονοκλωνικά αντισώµατα ή χηµειοθεραπεία. Η αιτιολογία της νόσου Devic είναι άγνωστη. Θεωρείται ότι υπάρχει διάχυτη δραστηριοποίηση πολυκλωνικών B κυττάρων, που έχει προκληθεί από διάφορα λοιµώδη παθογόνα. Ο ρόλος γενετικών παραγόντων στην ΟΜΝ είναι επίσης άγνωστος. 21 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Οι συµβατικές και µη συµβατικές νευρο-απεικονιστικές µέθοδοι στην διαφοροδιάγνωση της ΣΚΠ, στα παιδιά και τους εφήβους» Τούλας Παναγιώτης Νευροακτινολόγος, Επιστηµονικός ∆ιευθυντής του Τµήµατος Απεικόνισης του ∆ιαγνωστικού και Θεραπευτικού Κέντρου ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ-EUROMEDICA. Επιστηµονικός Συνεργάτης Ευγενίδιο Θεραπευτήριο Η σκλήρυνση κατά πλάκας περιγράφηκε το 1870 από τον Charkot η πρώτη περιγραφή στα παιδιά του 1883 από τον Pierre Marie. Σήµερα η συχνότητα κυµαίνεται από 2-5% µε συµπτώµατα σε ασθενείς µικρότερους της ηλικίας των 16 ετών (Krupp-2007). Η παιδιατρική σκλήρυνση κατά πλάκας σε ποσοστό 70-80% αρχίζει στην ηλικία των 10 έως 15 ετών. Μπορεί να παρατηρηθεί από την ηλικία των 2 ετών. Είναι συχνότερη στα κορίτσια (2/1). Η διάγνωση της ΣΚΠ στα παιδιά είναι δύσκολη αφενός διότι η νόσος είναι πολύ πιο σπάνια συγκριτικά µε τους ενήλικες και αφετέρου η αρχική κλινική εικόνα διαφέρει και οµοιάζει περισσότερο µε µια εγκεφαλίτιδα µε το αρχικό επεισόδιο να µιµείται λοίµωξη κυρίως σε παιδιά ηλικίας µικρότερης των 10 ετών. Οι ανωµαλίες στο ΕΝΥ δεν αποτελούν σταθερό εύρηµα και η ανεύρεση ολιγοκλωνικών ζωνών είναι συχνά αρνητική. Τα απεικονιστικά κριτήρια τα οποία θεσπίστηκαν για τους ενήλικες µόλις στην τελευταία αναθεώρηση του 2011 εφαρµόζονται και σε τα παιδιά. Οι εικόνες της µαγνητικής τοµογραφίας σε λίγες περιπτώσεις οµοιάζουν µε αυτές του ενήλικα. Τα απεικονιστικά ευρήµατα,η εξέλιξη, η πρόγνωση καθώς και η θεραπευτική αντιµετώπιση της νόσου είναι διαφορετική ανάλογα µε την ηλικία του ασθενούς. Για τους λόγους αυτούς η National Multiple Sclerosis Society (NMSS) οργάνωσε το International Pediatric MS Static Group (IPMSG) µε σκοπό: 1)Να κατανοήσοµε καλύτερα την αποµυελινωτική παθολογία στα παιδιά. 2) Να καθορίσει κλινικά τις διάφορες παθήσεις-µιµητές (διάχυτη εγκεφαλοµυελίτιδα, παιδική MS, κλινικά µεµονωµένα σύνδροµο) µε σκοπό να καθοδηγήσει τις µελλοντικές µελέτες µε βάση οµοιογενείς οµάδες ασθενών. 3)Να διαπιστώσει τα κλινικά και νευροακτινολογικά χαρακτηριστικά τα οποία συνοδεύουν κάθε µια από τις παθήσεις αυτές. Η κλινική εικόνα ποικίλει λόγω των πολλαπλών εντοπίσεων και παρόλη την πολυµορφία των κλινικών συµπτωµάτων µερικά από αυτά είναι πιο συχνά όπως: διαταραχές όρασης µε αµαύρωση, νυσταγµό, διπλωπία οφειλόµενα σε µια οπισθοβολβική νευρίτιδα, διαταραχές βάδισης και νευρολογικά σηµεία κυρίως από τα κάτω άκρα, διαταραχές σφιγκτήρων και αισθητικές διαταραχές. Τα συµπτώµατα αυτά σε ηλικία µικρότερη των 10 ετών µπορεί να οφείλονται σε µια διάχυτη οξεία εγκεφαλοµυελίτιδα η οποία πρέπει να διαφοροδιαγνωστεί. Ο χρόνος µεταξύ των δυο ώσεων (η δεύτερη ώση θέτει διάγνωση κλινικά βεβαίας αποµυελίνωσης) κυµαίνεται από 15 έως 20 µήνες αλλά µπορεί να φτάσει και τα 10 χρόνια. Η διαφορική διάγνωση εκτός της διάχυτης εγκεφαλοµυελίτιδας επίσης συµπεριλαµβάνει µεταβολικά νοσήµατα και ιδίως µιτοχονδριακές παθήσεις ανοσολογικά νοσήµατα όπως το σύνδροµο ενεργοποίησης µακροφάγων καθώς και κάθε είδους αγγειίτιδες (διάχυτος ερυθηµατώδης λύκος, Behcet καθώς και θυρεοειδίτιδα µε εγκεφαλοπάθεια Hashimoto). 22 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Νευροµυϊκές εκδηλώσεις των ρευµατικών νοσηµάτων της παιδικής ηλικίας µιµούµενες την πολλαπλή σκλήρυνση» Τσιτσάµη Έλενα Υπεύθυνη Μονάδας Παιδιατρικής Ρευµατολογίας, Α’ Παιδιατρική Κλινική, Ε.Κ.Π.Α. Νοσοκ. Παίδων “Η Αγία Σοφία” Η πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ) εµφανίζεται στα παιδιά µε ένα µεγάλο εύρος κλινικών συµπτωµάτων, µεταξύ των οποίων συχνότερες είναι οι κινητικές εκδηλώσεις. Η πολυσυστηµατική εκδήλωση της νόσου είναι συχνότερη (10-67%) στα παιδιά απ’ ό,τι στους ενήλικες. Εγκεφαλοπάθεια και σπασµοί µπορεί, επίσης, να συνοδεύουν την ΠΣ. Οφθαλµική συµµετοχή αναφέρεται στο 50% των παιδιών µε ΠΣ, αλλά είναι πιθανό ότι υποδιαγιγνώσκεται, κυρίως σε παιδιά που ακόµη δεν οµιλούν. Η αδυναµία είναι πολύ συχνότερη, ενώ γνωσιακή έκπτωση παρατηρείται στο 30-66% των παιδιών µε ΠΣ. ∆ιαταραχές της συµπεριφοράς φαίνεται ότι εµφανίζει το 50% των παιδιατρικών ασθενών. Σχεδόν όλα αυτά τα συµπτώµατα µπορεί να παρατηρηθούν και κατά την πορεία των ρευµατικών νοσηµάτων της παιδικής ηλικίας ή και να αντιπροσωπεύουν ανεπιθύµητες ενέργειες της θεραπείας τους, ενώ η συµµετοχή του κεντρικού νευρικού συστήµατος (ΚΝΣ) συσχετίζεται µε κακή πρόγνωση αυτών των νοσηµάτων. Ο παιδιατρικός συστηµατικός ερυθηµατώδης λύκος (πΣΕΛ) µπορεί να προσβάλει τόσο το κεντρικό όσο και (σπανιότερα στα παιδιά) το περιφερικό νευρικό σύστηµα. Χαρακτηριστικά, έχουν περιγραφεί 19 διακριτά νευροψυχιατρικά σύνδροµα λύκου. Έως και 65% των ασθενών µε πΣΕΛ εµφανίζουν νευροψυχιατρικές εκδηλώσεις κατά την πορεία της νόσου, ενώ στο 85% περίπου από αυτούς οι νευροψυχιατρικές εκδηλώσεις εµφανίζονται εντός των πρώτων 2 ετών από τη διάγνωση της νόσου. Στο 40% των ασθενών µε προσβολή του ΚΝΣ, τα συµπτώµατα εµφανίζονται κατά την έναρξη της νόσου και µπορεί να αποτελούν την πρώτη εκδήλωσή της απουσία άλλων ορολογικών ή συστηµατικών ευρηµάτων. Συχνότερα συµπτώµατα είναι η κεφαλαλγία (66%), η ψύχωση (36%), οι γνωσιακές διαταραχές (27%) και η αγγειακή νόσος (24%), ενώ στο 30–70% των παιδιατρικών ασθενών συνυπάρχουν περισσότερες τής µιας εκδηλώσεις από το ΚΝΣ. Η νευρολογική συµµετοχή φαίνεται ότι είναι βαρύτερη στα παιδιά. Οι περιορισµένες προοπτικές απεικονιστικές µελέτες που υπάρχουν, υποδεικνύουν την ανεύρεση εγκεφαλικής ατροφίας και αλλοιώσεων της λευκής ουσίας στην κλασική MRI, όπως και στους ενήλικες ασθενείς. Τα παιδιά που πρωτοεµφανίζονται µε βαριές επίκτητες νευρολογικές ή ψυχιατρικές διαταραχές πρέπει να ελέγχονται για υποκείµενη φλεγµονώδη νόσο του εγκεφάλου, ειδικότερα από τη στιγµή που η φλεγµονή, αν διαγνωστεί και αντιµετωπιστεί άµεσα, µπορεί να είναι αναστρέψιµη. Η συνηθέστερη φλεγµονώδης νόσος του εγκεφάλου είναι η πρωτοπαθής αγγειίτιδα του ΚΝΣ (ΠΑΚΝΣ), που αναγνωρίζεται όλο και συχνότερα. Μέχρι στιγµής έχουν αναγνωριστεί τρεις οντότητες παιδιατρικής ΠΑΚΝΣ (πΠΑΚΝΣ): η µη εξελισσόµενη πΠΑΚΝΣ µε θετική αγγειογραφία, η εξελισσόµενη πΠΑΚΝΣ µε θετική αγγειογραφία και η πΠΑΚΝΣ των µικρών αγγείων µε αρνητική αγγειογραφία. Η τελευταία από αυτές είναι εκείνη που µιµείται περισσότερο την ΠΣ. Η ΠΑΚΝΣ µπορεί να εµφανιστεί µε ένα µεγάλο εύρος νευρολογικών διαταραχών και ψυχιατρικών συµπτωµάτων. Η εµφάνισή της ποικίλλει από τα συµπτώµατα οξείας εγκεφαλικής καταπληξίας µέχρι τη βραδεία, προϊούσα γνωσιακή έκπτωση. Τα διαγνωστικά κριτήρια της πΠΑΚΝΣ περιλαµβάνουν την πρωτοεµφανιζόµενη νευρολογική διαταραχή, τα ειδικά αγγειογραφικά ή και ιστολογικά ευρήµατα αγγειίτιδας εντός του ΚΝΣ, την απουσία υποκείµενης συστηµατικής διαταραχής που δικαιολογεί τη συµπτωµατολογία, την πρωτοεµφανιζόµενη ψυχιατρική διαταραχή και την ηλικία ≤18 ετών κατά τη διάγνωση. Στα παιδιά µε ΠΑΚΝΣ, οι εστιακές διαταραχές παρατηρούνται συχνότερα απ’ ό,τι στους ενήλικες (33–81% έναντι 42–46%), ενώ οι διάχυτες διαταραχές είναι σπανιότερες (0–37% έναντι 38–73%). Η ΠΣ µπορεί να εµπλακεί στη διαφορική διάγνωση κατά την εµφάνιση των ιδιοπαθών φλεγµονωδών µυοπαθειών της παιδικής ηλικίας, οι οποίες χαρακτηρίζονται από χρόνια φλεγµονή των µυών και µυϊκή αδυναµία. Σε αυτή την ετερογενή οµάδα νοσηµάτων περιλαµβάνονται τρεις µείζοντες κλινικοπαθολογοανατοµικές οντότητες: η νεανική δερµατοµυοσίτιδα (85%), η νεανική πολυµυοσίτιδα (4-8%) και η επικαλυπτόµενη µυοσίτιδα (6-11%). Στις σπάνιες περιπτώσεις που, κατά την εµφάνιση αυτών των νοσηµάτων, τίθεται θέµα διαφορικής διάγνωσης µε την ΠΣ, η διάκριση επιτυγχάνεται εύκολα µε τον απεικονιστικό έλεγχο, τη µέτρηση των µυϊκών ενζύµων και τον ορολογικό έλεγχο. Το ίδιο συµβαίνει και στις περιπτώσεις εκδήλωσης νευροψυχιατρικής συµπτωµατολογίας κατά την πορεία διαγνωσµένων ρευµατικών νοσηµάτων της παιδικής ηλικίας. 23 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ «Ανίχνευση και αντιµετώπιση των γνωστικών δυσλειτουργιών σε παιδιά και εφήβους µε πολλαπλή σκλήρυνση: νευροψυχολογική προσέγγιση» Χρηστίδη Φωτεινή Κλινική Νευροψυχολόγος MSc, Υπ. ∆ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. Παρά το γεγονός ότι η πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ) σε παιδιά και εφήβους αναγνωρίζεται σε σχετικά µικρό ποσοστό του συνόλου των πασχόντων, είναι µείζονος σηµασίας από νευροψυχολογικής προσέγγισης. Η παιδική και εφηβική ηλικία είναι ευαίσθητες για τον εγκέφαλο χρονικές περίοδοι, οι οποίες αφενός οριοθετούν αναπτυξιακά ορόσηµα για τις γνωστικές λειτουργίες, αφετέρου διατηρούν έντονο το χαρακτηριστικό της εγκεφαλικής πλαστικότητας. Βάσει των µεθόδων της κλινικής νευροψυχολογίας και των διαθέσιµων έως σήµερα δεδοµένων, θα συζητήσουµε την ευπάθεια και την πλαστική ικανότητα του εγκεφάλου στο πλαίσιο της φλεγµονώδους αποµυελινωτικής διεργασίας α) αναγνωρίζοντας το πρότυπο των γνωστικών δυσλειτουργιών σε παιδιά και εφήβους µε ΠΣ, β) παρουσιάζοντας τρόπους παρέµβασης που στηρίζονται κυρίως σε τεχνικές γνωστικής αποκατάστασης σε άλλες επίκτητες εγκεφαλικές βλάβες και γ) τονίζοντας την ανάγκη διεπιστηµονικής προσέγγισης των γνωστικών δυσλειτουργιών. Στηριζόµενοι, τέλος, σε πλήθος δεδοµένων από παιδιά και εφήβους µε άλλο χρόνιο οργανικό νόσηµα αλλά και και ασθενείς µε έναρξη της ΠΣ στην ενήλικη ζωή, θα συζητήσουµε τη σηµασία της έγκαιρης αναγνώρισης και εξατοµικευµένης αντιµετώπισης των γνωστικών δυσλειτουργιών για την ποιότητα ζωής των παιδιών και εφήβων µε ΠΣ κατά την πορεία της νόσου. 24 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ (µε αλφαβητική σειρά) BANWELL BRENDA Dr. Banwell was recruited as Chief of Neurology, Children’s Hospital of Philadelphia (effective July 1, 2012). Dr. Banwell is the Director of the Pediatric Multiple Sclerosis Clinic at the Children’s Hospital of Philadelphia in partnership with Co-Director, Dr. Amy Waldman. Dr. Banwell remains as the lead investigator of the Canadian Pediatric Demyelinating Disease Program (5 Principal Investigators, 47 collaborating researchers, 23 site investigators), which has now partnered with the pediatric demyelinating disease program in Philadelphia. Several avenues of clinical and basic science research are ongoing. MRI research has been a key component of the Canadian Demyelinating Disease Program, with high quality research scans. In addition to the Canadian Pediatric Demyelinating Research Program, Dr. Banwell serves on the International Advisory Committee on Clinical Trials of New Drugs in Multiple Sclerosis, the National Institute of Health Common Data Elements in MS committee, and was elected as Research Chair of the International Pediatric MS Study Group (150 members, 40 countries). CHITNIS TANUJA Tanuja Chitnis M.D. is an Associate Professor in Neurology at Harvard Medical School. Dr. Chitnis has a strong interest in MS in children, and she is the Founding Director of the Partners Pediatric Multiple Sclerosis Center at the Massachusetts General Hospital, established in 2004, which is the first clinic in New England addressing the clinical care needs of children with multiple sclerosis and related demyelinating disorders, and her Center is a Pediatric MS Centers of Excellence designated by the National MS Society. In 2010, she was elected the Chair of the International Pediatric MS Study Group (IPMSSG), which has a membership of over 150 clinicians worldwide from 40 countries, and she leads an initiative to provide guidelines for the consideration and formulation of clinical trials in children with MS. She is also the Medical Director of the MS Natural History study (CLIMB study) at the Partners MS Center, at the Brigham and Women’s Hospital, which follows over 2000 MS patients with annual clinical evaluations, neuroimaging, biomarker studies and genetics, with the goal of better understanding the pathogenesis, disease course and treatment response. She heads a research team including biostatisticians, database staff and clinical research fellows. She has published over 100 publications and reviews in MS clinical care and research, and has held grants from the National MS Society, NIH and several foundations to study MS in adults and children. CHROUSOS GEORGE Ο Γεώργιος Χρούσος είναι Καθηγητής και ∆ιευθυντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών, ενώ από το 2010 κατέχει την Εδρα της UNESCO στην Εφηβική Ιατρική (UNESCO Chair on Adolescent Health Care) τού ίδιου Πανεπιστηµίου. Πρίν επιστρέψει στην Ελλάδα ήταν ∆ιευθυντής του Tµήµατος Παιδιατρικής και Αναπαραγωγικής Ενδοκρινολογίας του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και της Ανθρώπινης Ανάπτυξης στην Βηθεσδά της Πολιτείας του Maryland και καθηγητής της Παιδιατρικής, Φυσιολογίας και Βιοφυσικής του Πανεπιστηµίου Georgetown στην Ουάσινγκτον. Ο κ. Χρούσος έχει αναγνωρισθεί παγκοσµίως για την έρευνά του στο µοριακό σύστηµα µετάδοσης του σήµατος των γλυκοκορτικοειδών στο κύτταρο, στις νόσους του άξονα των επινεφριδίων και στους φυσιολογικούς και µοριακούς µηχανισµούς του στρες. Ο κ. Χρούσος έχει συνεισφέρει σηµαντικά στη βιοϊατρική βιβλιογραφία και η προσφορά του έχει ανοίξει νέους ορίζοντες σε ένα φάσµα χρόνιων σύµπλοκων διαταραχών του ανθρώπου, όπως η κατάθλιψη, το 25 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ µεταβολικό σύνδροµο και οι αυτοάνοσες παθήσεις. Έχει συγγράψει πάνω από 750 πρωτότυπες επιστηµονικές εργασίες και το έργο του έχει αναφερθεί διεθνώς σε πάνω από 70,000 επιστηµονικές δηµοσιεύσεις, µια αδιάψευστη µαρτυρία της σηµασίας και επιρροής της έρευνάς του. Σύµφωνα µε το Institute of Scientific Information, είναι ένας από τους πιο υψηλά αναφερόµενους επιστήµονες στον κόσµο (ISI highly cited) όχι µόνο στήν Κλινική Ιατρική, αλλά και στήν Βιολογία και Βιοχηµεία, και ο υψηλότερα αναφερόµενος κλινικός παιδίατρος και ενδοκρινολόγος παγκοσµίως. Με δείκτη Hirsch 133, ο κ. Χρούσος είναι ο µοναδικός Ελληνας ιατρόςεπιστήµων που συµπεριλαµβάνεται στον κατάλογο των ISI highly cited στην Κλινική Ιατρική, που εµπεριέχει τους 200 πλέον αναφερόµενους ιατρούς-επιστήµονες στον κόσµο. Ο κ. Χρούσος είναι Master (∆ιδάσκαλος) του Αµερικανικού Κολλεγίου Ιατρών (American College of Physicians) και του Αµερικανικoύ Κολλεγίου Ενδοκρινολογίας (American College of Endocrinology) και Εταίρος (Fellow) του Βασιλικού Κολλεγίου Ιατρών της Μεγάλης Βρετανίας (Royal College of Physicians, London, UK). Μεταξύ άλλων, είναι Επίτιµος ∆ιδάκτωρ των Πανεπιστηµίων της Λιέγης, Βέλγιο, Ανκώνας, Ιταλία, και Πατρών, Ελλάδα, και Επίτιµος Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Warwick, Coventry, UK. Ο κ. Χρούσος έχει λάβει πολυάριθµα διεθνή βραβεία για το έργο του, όπως το 1987 Richard E. Weitzman Memorial Award, US Endocrine Society, το 1992 Superior Service Award, U.S. Public Health Service, τό 1997 Clinical Investigator Award, US Endocrine Society, τό 1997 Hans Selye Award, Hans Selye Foundation, Montreal, Canada, τό First Prize, 1999 Pharmacia-Upjohn International Award for Excellence in Published Clinical Research, US Endocrine Society, τό 1999 Novera Herbert Spector Award, International Society for Neuroimmunomodulation, Lugano, Switzerland, τό 2000 Henning Andersen Prize, European Society for Pediatric Endocrinology, Brussels, Belgium, τό 2002 Sir Edward Sharpey-Schafer Medal, British Endocrine Societies, τό 2006 Lifetime Achievement Award, International Society for Psycho-Neuro-Endocrinology, Glasgow, UK, τό 2007 Henning Andersen Prize, European Society for Pediatric Endocrinology, Helsinki, Finland, καί τό 2008 Geoffrey Harris Prize in Neuroendocrinology, European Society of Endocrinology, Berlin, Germany. Το 2011, ο κ. Χρούσος τιµήθηκε µε το Αριστείο Μποδοσάκη. Το 2012, έλαβε το Albert Struyvenberg Medal της European Society of Clinical Investigation (ESCI). Το 2013 έλαβε τον τιτλο του Επιτίµου Καθηγητού στο Πανεπιστήµιο Warwick, UK. Υπήρξε Πρόεδρος της ESCI. Το 2014 έλαβε το Βραβείο Fred Conrad Koch, US Endocrine Society, και το πρώτο Βραβείο Γεώργιος Παπανικολάου του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Το 2011 κατείχε την ∆ιακεκριµµένη Εδρα Τζών Κλούγκε στην Τεχνολογία και Κοινωνία, Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου, Ουάσινγκτων, ΗΠΑ (Kluge Distinguished Chair in Technοlogy and Society, Library of Congress, USA). Είναι εκλεγµένο µέλος του Ινστιτούτου Ιατρικής της Εθνικής Ακαδηµίας Επιστηµών των ΗΠΑ (Institute of Medicine, The National Academy of Sciences, Washington, DC, USA) καί τής Ευρωπαικής Ακαδηµίας Επιστηµών, Γραµµάτων και Τεχνών (Academia Europaea, London, UK). Στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, ο κ. Χρούσος διεύθυνε ένα από τα µεγαλύτερα προγράµµατα εκπαίδευσης στην Ενδοκρινολογία στον κόσµο και υπεστήριξε την ακαδηµαική σταδιοδροµία πάνω από 60 σήµερα διαπρεπών και βραβευµένων Ελλήνων και ξένων ιατρών–επιστηµόνων. Μετά από 25 χρόνια διακεκριµµένης σταδιοδροµίας στις ΗΠΑ, όπου προσέφερε σηµαντικά στην Επιστήµη και όπου εκπαίδευσε µια γενιά ηγετών, επέστρεψε στην πατρίδα του όπου ανέλαβε ηγετικό ρόλο στο Πανεπιστήµιο Αθηνών καί στήν Ελληνική και Ευρωπαική Ιατρική Επιστήµη. http://scholar.google.com/citations?user=rMgCyBUAAAAJ&hl=en&oi=ao 26 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ∆ΑΛΑΚΑΣ ΜΑΡΙΝΟΣ Ακαδηµαϊκή Εκπαίδευση: Ο καθηγητής κ. ∆αλάκας αποφοίτησε το 1972 από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Ολοκλήρωσε την πρακτική του στην εσωτερική Παθολογία το 1974 στην Ιατρική Σχολή του Albany της Νέας Υόρκης και την ειδικότητα στην Νευρολογία το 1977 (1974-1977) στο Πανεπιστήµιο της Ιατρικής Σχολής Rutgers (Rutgers Medical School USA) στο N.Jersey (ΗΠΑ). Εξειδίκευση και ανώτεροι διορισµοί: Από το 1977 έως το 1980, υπηρέτησε ως Επιστηµονικός Συνεργάτης στον τοµέα των Νευροµυϊκών Παθήσεων στο Εθνικό Ινστιτούτο Νευρολογικών Παθήσεων και Εγκεφαλικών Νοσηµάτων (National Institute of Neurological Disorders and Stroke, NIH) στην Bethesda της Αµερικής, και από το 1981 έως το 1986 ως Ανώτερος Ερευνητής στην Νευροβιολογία και Νευροανοσολογία στο ίδιο Ινστιτούτο (ΝΙΗ). Το 1987, έγινε µόνιµος ∆ιευθυντής του τµήµατος Νευροµυϊκών Παθήσεων στο NIH, θέση που κατείχε επί 20 χρόνια (1987-2007). Το 2007 διορίζεται καθηγητής Νευρολογίας και ∆ιευθυντής του Νευροµυϊκού Τοµέα στο Πανεπιστήµιο Thomas Jefferson στην Philadelphia. Το 1997 εκλέγεται παµψηφεί καθηγητής Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών και διορίζεται ∆ιευθυντής της Πανεπιστηµιακής Νευρολογικής Κλινικής στο Αιγινήτειο Νοσοκοµείο. Το 2008 εξελέγη τακτικός Καθηγητής και Chair of Clinical Neurosciences στο Imperial College του Λονδίνου, θέση που κράτησε µέχρι το 2010 όταν του δόθηκε επώνυµη (διά βίου) έδρα στο Πανεπιστήµιο Thomas Jefferson ΗΠΑ. Σήµερα είναι: α) τακτικός Καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (Νευρολογική Κλινική Αιγινήτειου Νοσοκοµείου) και ∆ιευθυντής του Εργαστηρίου Νευροανοσολογίας στην Ιατρική Σχόλη (Παθολογική Φυσιολογία) και β) Καθηγητής Νευρολογίας (κάτοχος επώνυµης έδρας) και ∆ιευθυντής του Νευροµυϊκού Τοµέα στο Πανεπιστήµιο Thomas Jefferson στην Philadelphia. Αναγνωρίσεις. Ο καθηγητής κ. ∆αλάκας είναι τακτικό ή επίτιµο µέλος πολλών επιστηµονικών Εταιριών όπως Fellow της American Academy of Neurology, µέλος της American Neurological Association, της Ευρωπαϊκής Ένωσης Νευρολόγων, του World Muscle Society, της Γαλλικής Ένωσης Νευρολόγων (FNS) κλπ. Συµµετέχει ή διευθύνει τις επιτροπές σχεδιασµού πολλών κλινικών δοκιµών µε νέα φάρµακα σε αυτοάνοσες παθήσεις του νευρικού συστήµατος όπως Σκλήρυνση κατά Πλάκας, µυασθένεια, νευροπάθειες και νόσο Alzheiemer. Είναι Visiting Professor σε πολλά Πανεπιστήµια και τακτικό µέλος στην Κλινική Νευρολογία και Νευροπαιδιατρική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου George Washington ΗΠΑ. Το συγγραφικό του έργο ξεπερνά τις 580 δηµοσιεύσεις σε peer-review επιστηµονικά περιοδικά διεθνούς κύρους µε υψηλό impact factor. Έχει εκδώσει 11 βιβλία και µονογραφίες. Είναι µέλος στην επιστηµονική οµάδα εκδόσεων (Editorial Board) πολλών σηµαντικών επιστηµονικών περιοδικών, όπως Brain, Advances in Neurological Therapeutics, Νeurology,etc. ∆ιακρίσεις και βραβεία: Έχει λάβει πολλές διακρίσεις συµπεριλαµβανοµένων του Director’s Award από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας της Αµερικής, του ειδικού βραβείου αναγνώρισης επιστηµονικού έργου (U.S. Public Health Service Special Recognition Award), βραβείο από την Γερµανική Ακαδηµία (Duchenne-Erb-Prize Bekampfung of the Musskelkrankheiten e. V, (DGBM), το µετάλειο Ramsay Medal από το Ramsay Society of London, το βραβείο Gaetano Conti Prize για κλινική έρευνα κλπ. Έχει προσκληθεί σε πολλές τιµητικές οµιλίες και έλαβε επώνυµες τιµητικές πλάκες από πολλά Πανεπιστήµια ή Ακαδηµίες ανά τον κόσµο (όπως Ιndian Neurological society, Pan- Αsian Society, Neurommunology Society of South America, Νeuroimmunology Society of Finland, the NY Academy of Sciences, Columbia University ΝΥ από το Ίδρυµα Ωνάσης, κλπ).Του έχει απονεµηθεί τρεις φορές το βραβείο “Bench-toBedside” από το NIH. Tο 2014 του απενεµήθη το «Intrelaken Life-time Achievement Award” διά την πρωτοποριακή χρήση της ανοσοσφαιρίνης στην θεραπεία των αυτοάνοσων νευρολογικών παθήσεων. Κλινική και Εργαστηριακή Έρευνα και Σηµασία του Έργου: Το κλινικό και ερευνητικό του έργο εστιάζεται στην εξερεύνηση των ανοσολογικών, ιογενών ή και γενετικών παθήσεων του Νευρικού Συστήµατος, ιδιαίτερα αποµυελινωτικών και νευροµυϊκών, καθώς και την εφαρµογή νέων και πρωτοποριακών θεραπειών στην Νευρολογία. Έχει περιγράψει νέες παθήσεις ή κλινικά φαινόµενα, έχει εισαγάγει νέες θεωρίες για κατανόηση και ακριβέστερη διάγνωση νευρολογικών παθήσεων, και έχει εφαρµόσει νέα θεραπευτικά σχήµατα που τώρα αναγνωρίζονται παγκοσµίως. 27 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ GHEZZI ANGELO Dr Angelo Ghezzi is the Director of the Department of Neurology 2–Multiple Sclerosis at St Antonio Abate Hospital in Gallarate, Italy, the oldest Italian MS center. He is member of the Steering Committee of the International Pediatric MS Study Group, and member of the Italian MS Study Group of the Italian Neurological Society since 2009; he also participated to the Task Force in Neurosexology–European Federation Neurological Societies since 1995. Dr Ghezzi has been an active researcher, serving as an investigator in many international Phase II and III trials. His research has focused on the areas of optic neuritis, MS and pregnancy, MS and sexual disturbances, MS and epilepsy, MS evolution and prognosis, MRI and clinical correlation with MS, and clinical neurophysiology (evoked potentials, pelvic floor neurophysiology); however, he is especially interested in the clinical and therapeutic aspects of pediatric MS (MS onset in childhood-adolescence, immunomodulatory treatment of juvenile-onset MS). Dr Ghezzi is the editor of 10 books on multiple sclerosis, and author or co-author of more than 200 articles published in international journals. KAPPOS LUDWIG Grown up in Athens, Greece, Ludwig Kappos obtained his M.D. and a Diploma in Clinical Psychology from the University of Würzburg, Germany, in 1980, where he went on to specialise in Neurology and Neuroimmunology, and became Deputy Chief, Division of Clinical Neurology, Max Planck Society, Clinical Research Unit for Multiple Sclerosis. In 1990 he was elected Head of the Outpatient Clinic, Neurology/Neurosurgery of the University Hospital Basel and since 2008 Chair of Neurology at the University of Basel, Switzerland. Research interests include immunological and molecular studies in neuroimmunological diseases, methodology ov Clnical Studies, standardisation of clinical assessment, use of conventional and advanced magnetic resonance imaging in elucidating the pathogenesis of inflammatory CNSdisease and as tool in monitoring therapeutic studies. He was actively involved or lead several therapeutic studies mainly in the field of MS where he spearheaded the clinical development of established and most of the new compounds. LK serves as chair or member in steering committees and advisory boards of Clinical Trials and also in Organizations active in the field of MS and general Neurology. He has published more than 640 original papers, reviews and book chapters. 28 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ KARUSSIS DIMITRIOS 29 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ 30 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ THEOHARIDES THEOHARIS O ∆ρ. Θεοχαρίδης είναι Καθηγητής Φαρµακολογίας και Εσωτερικής Παθολογίας, ∆ιευθυντής Μοριακής Ανοσοφαρµακολογίας & Ανακάλυψης Φαρµάκων στην Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Tufts, Βοστώνη. Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη και αποφοίτησε από το Κολλέγιο Ανατόλια. Ολα τα πτυχία του απενεµήθηκαν από το Πανεπιστήµιο Yale, το οποίο τον τίµησε µε το Βραβείο του Κοσµήτορα για την Έρευνα και το Βραβείο Winternitz στην παθολογία. Mετεκπαιδεύτηκε στην Εσωτερική Παθολογία στο Ιατρικό Κέντρο Νέας Αγγλίας, το οποίο του απένειµε το Βραβείο Oliver Smith για «εξαίρετο ήθος και προσφορά σε ασθενείς.» Του απενεµήθηκε επίσης το ∆ίπλωµα Global Leadership and Management από το Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστηµίου Tufts, και η υποτροφία Kennedy στο J.F. Kennedy School of Government του Πανεπιστηµίου Harvard. Στην Ελλάδα, διετέλεσε µέλος του Ανώτατου Επιστηµονικού Συµβούλιου Υγείας του Υπουργείου Υγείας, στο ΙΚΑ και στο ΙΦΕΤ. Είναι µέλος 15 επιστηµονικών συλλόγων. Έχει δηµοσιεύσει 365 επιστηµονικές εργασίες και τρία βιβλία µε 19,536 αναφορές σε αυτά, και έχει επιλεγεί στο 5% των επιστηµόνων που αναφέρονται πιο συχνά σε φαρµακολογικά και ανοσολογικά περιοδικά. Έδειξε πρώτος ότι τα µαστοκύτταρα που προκαλλούν αλλεργίες, εµπλέκονται στην δηµιουργία της φλεγµονής στον εγκέφαλο και πιο πρόσφατα στην παθογένεση του αυτισµού και της ΣΚΠ. Του έχουν απονεµηθεί 17 ∆ιπλώµατα ευρεσιτεχνίας. Εισήχθη στην AΩΑ Εθνική Εταιρεία Εξόχων Ιατρών και Hall of Fame Σπάνιων Ασθενειών. Έχει τιµηθεί µε το Βραβείο του Εξαίρετου Καθηγητού των Aποφοίτων του Πανεπιστηµίου Tufts, to Βραβείο του ∆ιακεκριµένου Καθηγητού του Tufts, το Βραβείο του ∆ηµάρχου Βοστώνης για ανθρωπιστική δράση και το Βραβείο ∆ρ. Παπανικολάου. Ανακηρύχθηκε Επίτιµος ∆ιδάκτωρ Ιατρικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών και Επίτιµος ∆ιδάκτωρ Επιστηµών του ΕλληνοΑµερικανικού Πανεπιστηµίου. Ειναι «Άρχων» του Οικουµενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥΛΗ ΜΑΡΙΑ H Μαρία Αναγνωστούλη γεννήθηκε στην Λάρισα και αποφοίτησε από το Β΄ Λύκειο Ζωγράφου. Είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Ολοκλήρωσε την Υπηρεσία Υπαίθρου στο Κέντρο Υγείας Ελασσόνας, ενώ την ειδίκευσή της στην Νευρολογία, σταδιακά στα Νοσοκοµεία “ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ”, “ΣΩΤΗΡΙΑ” και “ΑΙΓΙΝΗΤΕΙΟ”. Εκπόνησε την διδακτορική της ∆ιατριβή στο Ερευνητικό Εργαστήριο της Νευρολογικής Κλινικής µε θέµα “Μελέτη των επιπέδων βιοτίνης στο ΕΝΥ και στον ορό νευρολογικών ασθενών” σε συνεργασία µε το Ραδιοανοσολογικό Τµήµα του Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστηµών ΕΚΕΦΕ “∆ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ”. Μετεκπαιδεύτηκε σε µοριακές τεχνικές τυποποίησης των Αντιγόνων Ιστοσυµβατότητας HLA, στο Εργαστήριο του Καθηγητού Terasaki στο UCLA των ΗΠΑ και στο εργαστήριο της GENTRAK στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ. Μετεκπαιδεύτηκε επίσης στο Stroke Service του Πανεπιστηµιακού Νοσοκοµείου του Harvard, Massachusets General Hospital. Στην συνέχεια εγκατέστησε και λειτούργησε το Εργαστήριο Ανοσογενετικής στην Νευρολογική Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκοµείου, στο οποίο εκπονήθηκαν και εκπονούνται µεταπτυχιακές εργασίες και διδακτορικές διατριβές, µε θέµα την Ανοσογενετική της Σκλήρυνσης κατά Πλάκας (ΣΚΠ) και άλλων συναφών αυτοάνοσων νευρολογικών νοσηµάτων. Συµµετείχε και σε άλλα ερευνητικά πρωτόκολλα στα πεδία της νευροανοσολογίας, της νευροχηµείας και της νευροψυχολογίας, µε κύριο νόσηµα αναφοράς την ΣΚΠ. Εκλέχθηκε ως Λέκτορας και στην συνέχεια ως Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας στην Α΄Νευρολογική Κλινική, ΕΚΠΑ, όπου υπηρετεί µέχρι σήµερα. Συνεργάσθηκε µε αρκετά Πανεπιστηµιακά Κέντρα και Εργαστήρια του Εξωτερικού. Συµµετείχε σε περισσότερα από 150 Συνέδρια-Ηµερίδες-Συµπόσια, ενώ ως προσκεκληµένη οµιλήτρια σε περισσότερες από 50 επιστηµονικές εκδηλώσεις. Είναι µέλος πολλών επιστηµονικών εταιρειών και της European Federation for Immunogenetics (EFI). Είναι συγγραφέας >140 εργασιών, άρθρων και περιλήψεων συνεδρίων. Συµµετείχε ως προσκεκληµένη οµιλήτρια σε 31 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ τηλεοπτικές εκποµπές και είναι συγγραφέας άρθρων στον ηµερήσιο, περιοδικό και ηλεκτρονικό τύπο. Υπήρξε εκλεγµένο µέλος της Γενικής Συνέλευσης της Ιατρικής Σχολής, ΕΚΠΑ το 2009. Υπήρξε reviewer αρκετών ξενόγλωσσων και ελληνικών επιστηµονικών περιοδικών. Υπήρξε κύρια εµπνευστής και συνδιοργανώτρια των τριών ∆ιεπιστηµονικών ΣυναντήΣεων, µε διεθνείς συµµετοχές οµιλητών, µε τον γενικό τίτλο “∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων” τις οποίες διοργάνωσε µε την Ελληνική Εταιρεία Νευροεπιστηµών, σε συνεργασία και µε άλλους φορείς, όπως, το 2011, µε το Τµήµα Αποµυελινωτικών Νοσηµάτων της Α΄ Παν/κής Νευρολογικής Κλινικής, ΕΚΠΑ και την κ. ∆αβάκη Παναγιώτα, Αν. Καθηγήτρια Νευρολογίας, ΕΚΠΑ, µε τίτλο, “∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Σκλήρυνση κατά Πλάκας”, το 2012 µε την Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, και τον κ. Χρούσο Γεώργιο, Καθηγητή Παιδιατρικής, ΕΚΠΑ, και τον τίτλο “∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Νευροαισθητική”, το 2013, µε την Ελληνική Εταιρεία Ανοσολογίας και Επίτιµους Προέδρους την κ. Σταυροπούλου–Γκιόκα Αικατερίνη, ∆ιευθύντρια της Ελληνικής Τράπεζας Οµφαλοπλακουντιακού Αίµατος του Ιδρύµατος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδη µίας Αθηνών και τον κ. ∆οξιάδη Ηλία, Καθηγητή Ανοσολογίας στο University Hospital, Leiden, Netherlands, και τέως Πρόεδρο της European Federation for Immunogenetics (EFI), µε τίτλο “∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Ανοσογενετική της Σκλήρυνσης κατά Πλάκας”. Είναι Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής για το Συνέδριο της Παιδικής και Εφηβικής ΣΚΠ µε τίτλο, “∆ιάλογοι Ελλήνων Νευροεπιστηµόνων για την Παιδική & Εφηβική Πολλαπλή Σκλήρυνση” που συνδιοργανώνει µε τον Καθηγητή Παιδιατρικής κ. Χρούσο Γεώργιο και την Ακαδηµία Νευροεπιστηµών. ΑΡΤΕΜΙΑ∆ΗΣ ΑΡΤΕΜΙΟΣ Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1980. Εισήχθηκα στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών το 1999 και αποφοίτησα το 2005. Οι µεταπτυχιακές µου σπουδές αφορούν το πρόγραµµα σπουδών “Έλεγχος του στρες και προαγωγή της υγείας” του Πανεπιστηµίου Αθηνών, από όπου αποφοίτησα µε βαθµό “Άριστα” και υποτροφία. Στην παρούσα φάση είµαι ειδικευόµενος νευρολογίας στο νοσοκοµείο 417 ΝΙΜΤΣ, ενώ έχω λάβει ολιγόµηνη εκπαίδευση παιδονευρολογίας στο νοσοκοµείο “η Αγία Σοφία”. ∆ιατελώ επιστηµονικός συνεργάτης στο Εργαστήριο Ανοσογενετικής της Α’ Νευρολογικής Κλινικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών µε υπεύθυνη την Επίκουρη Καθηγήτρια Αναγνωστούλη Μαρία και στο Τοµέα Μεταβολικών Νοσηµάτων, Ίδρυµα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδηµίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) µε υπεύθυνο καθηγητή τον Καθηγητή Χρούσο Γεώργιο. Οι ακαδηµαϊκές δραστηριότητες µου αφορούν τη διδασκαλία σε µεταπτυχιακό επίπεδο µαθηµάτων ψυχονευροενδοκρινολογίας και µεθοδολογίας της έρευνας, τη συγγραφή/επίβλεψη και συµµετοχή σε ερευνητικά πρωτοκόλλα και τη λήψη χρηµατοδοτήσεων. Έχω πολυάριθµες δηµοσιεύσεις σε ελληνικά και ξενόγλωσσα περιοδικά και συνέδρια, ενώ είµαι κριτής σε έγκριτα ξενόγλωσσα περιοδικά. Έχω πιστοποίηση “Good Clinical Practice” για κλινικές µελέτες από το πανεπιστήµιο του Cambridge και πιστοποίηση κλινικού ερευνητή µετά από εξετάσεις από τη European Society for Clinical Investigation. Στην παρούσα φάση εκπονώ τη διδακτορική µου διατριβή που αφορά τη µελέτη των γνωστικών λειτουργιών σε ασθενείς µε σκλήρυνση κατά πλάκας. Τέλος, είµαι ιδρυτικό µέλος και µέλος του διοικητικού συµβουλίου της επιστηµονικής µη κερδοσκοπικής εταιρείας “Ελέγχου του Στρες και Προαγωγής της Υγείας”. 32 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΒΑΡΤΖΕΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Παρούσα θέση: Λέκτορας Παιδονευρολόγος, Β' Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστηµίου Αθηνών, Νοσοκοµείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» Προπτυχιακές σπουδές: Ιατρική Σχολή, Σχολή Επιστηµών Υγείας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών (1989 - 1995) Υπηρεσία υπαίθρου (1995-1996): Ιατρικό κέντρο Αρεόπολης Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση (1996-2000): Ειδικευόµενος Παιδιατρικής (Senior House Office-Senior Senior House Officer) στα νοσοκοµεία: Royal Preston Hospital – Preston , Μεγάλη Βρετανία St Mary’s Hospital – Manchester, Μεγάλη Βρετανία Queens Park Hospital – Blackburn, Μεγάλη Βρετανία Royal Manchester Children’s Hospital, Pendlebury, Manchester και Booth Hall Children’s Hospital, Booth Hall - Manchester Μέλος στο Royal College of Paediatrics and Child Health της Μεγάλης Βρετανίας (MRCPCH - 1999) Ειδικευόµενος Παιδιατρικής στο νοσοκοµείο Παίδων « Αγία Σοφία» (2002-2003) Τίτλος ειδίκευσης: Τίτλος Ειδικότητας Παιδιατρικής (2003) ∆ιδακτορική ∆ιατριβή (2009): «Μελέτη των νευρολογικών Επιπλοκών από Μικροβιακή Μηνιγγίτιδα σε Παιδιά» Μετεκπαίδευση στο εξωτερικό µετά τη λήψη της παιδιατρικής ειδίκευσης: NCYPE (National Center for Young People with Epilepsy) – Surrey, Mεγάλη Βρετανία (2003-2004) –Registrar στην παιδιατρική νευρολογία. St George’s Hospital – London, Μεγάλη Βρετανία (2004-2006) – Clinical Fellow in Paediatric Neurology. Royal Manchester Children’s Hospital – Manchester, Μεγάλη Βρετανία (04/2006-07/2006) Registrar (LAS) στη Παιδονευρολογία. Cincinnati Children’s Hospital Medaical Center – Cincinnati, Οχάιο – ΗΠΑ (8/2006- 8/2007). Clinical Fellow in Paediatric Neurology-pediatric electrophysiology. ΓΙΟΥΡΟΥΚΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ Γεννήθηκα στην Κέρκυρα το 1945. Το 1962-63 πήγα για ένα χρόνο µε υποτροφία της AFS International Scholarships στις ΗΠΑ, όπου και αποφοίτησα από το Λύκειο. Το 1964 εισήλθα (7ος σε σειρά επιτυχίας) στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Πήρα υποτροφία του Ι.Κ.Υ. την οποία διατήρησα σε όλα τα χρόνια των σπουδών. Αποφοίτησα τον Ιούνιο 1970 µε το βαθµό «άριστα». Υπηρέτησα στο στρατό το 1970-1972. Φοίτησα στη Σχολή Εφαρµογής Υγειονοµικού από όπου απεφοίτησα πρώτος στην τάξη. Το 1971-72 υπηρέτησα στην Α’ Παθολογική κλινική του 401 Στρατιωτικού Νοσοκοµείου. Το 1972-73 υπηρέτησα στην Παιδιατρική Κλινική του Νοσοκοµείου Ηρακλείου Κρήτης (υπηρεσία υπαίθρου). Το 1973-75 υπηρέτησα, σαν βοηθός, στην Α’ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστηµίου Αθηνών, στο Νοσοκοµείο Παίδων «Αγία Σοφία». Απέκτησα την ειδικότητα της Παιδιατρικής το 1975. Το 1976 έγινα ∆ιδάκτωρ του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Το 1976-77 εργάσθηκα σαν υπότροφος του British Council στα τµήµατα Παιδονευρολογίας του Booth Hall Children’s Hospital και του Royal Manchester Children’s Hospital. Το 1977-78 εργάσθηκα σαν Fellow στο τµήµα Παιδονευρολογίας του Children’s Hospital of Michigan στις ΗΠΑ. Από το 1978 έως το 1986 εργάσθηκα σαν έµµισθος επιµελητής στην Α’ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστηµίου Αθηνών µε καθήκοντα Παιδονευρολόγου. Από το 1986 µέχρι το 2012 εργάσθηκα σαν άµισθος σύµβουλος Παιδονευρολόγος στην ίδια κλινική. Το 1989 αναγορεύτηκα Υφηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών και µε την 778/14.12.1989 πρυτανική απόφαση διορίσθηκα ως άµισθος υφηγητής της Ιατρικής (ΦΕΚ 206/22.12.1989). 33 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ Είµαι µέλος πολλών, Ελληνικών και ξένων, Ιατρικών Εταιρειών (Association Europeenne de Neurologie Paediatric, International Child Neurology Association, Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία, Ελληνική Νευρολογική Εταιρεία, Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων – ιδρυτικό µέλος και αντιπρόεδρος 2006-2007). Ιδρυτικό µέλος του Πανελλήνιου Επιστηµονικού Συλλόγου κατά της Επιληψίας. Είµαι ιδρυτικό µέλος και πρώην Πρόεδρος του ∆ιοικητικού Συµβουλίου της Ελληνικής Παιδονευρολογικής Εταιρείας. ∆ιετέλεσα µέλος (2004-2009) του ∆ιοικητικού συµβουλίου της European Paediatric Neurology Association. Είµαι µέλος της συντακτικής επιτροπής των περιοδικών Journal of Child Neurology και European Journal of Paediatric Neurology. Έχω δηµοσιεύσει ή ανακοινώσει περισσότερες από 300 επιστηµονικές εργασίες (36 δηµοσιεύσεις στο εξωτερικό, στο pubmed εµφανίζονται µε το όνοµα Youroukos ή Giouroukos). Οµιλώ Αγγλικά και Γαλλικά. ΓΚΙΚΑ ΑΡΤΕΜΙΣ Προπτυχιακή εκπαίδευση • 1991-1997: Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών. Βαθµός πτυχίου: Άριστα Μεταπτυχιακές σπουδές • 2004: Μεταπτυχιακό δίπλωµα στη Βιοϊατρική Έρευνα (MSc), Α’ Παιδιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστηµίου Αθηνών. Αντικείµενο: Νεογνική Νευρολογία. Βαθµός: Άριστα • 2004: ∆ιδακτορικό δίπλωµα (PhD), Α’ Παιδιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστηµίου Αθηνών. Τίτλος διατριβής: «Ο ρόλος των κυτταροκινών (IL-1β, IL-6 a, TNF-α) στην παθογένεια των εγκεφαλικών βλαβών στο έµβρυο και το νεογνό.». Βαθµός: Άριστα Ειδικότητα • 2001 - 2005: Ειδικότητα Παιδιατρικής, Πρυτανεία Λονδίνου, Μ. Βρεττανία Εξειδίκευση • 2005 – 2008: Εξειδίκευση στην Παιδιατρική Νευρολογία, Πρυτανεία Λονδίνου, Μ. Βρεττανία Κλινική εµπειρία • 2008 – 2009: Consultant Paediatric Neurologist, Evelina Children’s Hospital, Guy’s and St Thomas’s NHS Trust, Λονδίνο, Μ. Βρεττανία • 2009 – έως σήµερα: Επιστηµονικός συνεργάτης µε γνωστικό αντικείµενο «Παιδιατρική Νευρολογία», Α’ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστηµίου Αθηνών, Νοσοκοµείο Παίδων Αγία Σοφία (Αρχικά µε σύµβαση διδακτικού / ερευνητικού προσωπικού, Π.∆. 407/80 και στη συνέχεια ως πανεπιστηµιακή υπότροφος) Επιστηµονικές εταιρείες • Μέλος ελληνικών και διεθνών επιστηµονικών εταιρειών Παιδιατρικής και Παιδιατρικής Νευρολογίας • 2011 – έως σήµερα: Ταµίας Ελληνικής Παιδονευρολογικής εταιρείας Συγγραφικό έργο • Πολλαπλές ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή επιστηµονικά συνέδρια • Πολλαπλές δηµοσιεύσεις σε περιοδικά του SCI Κ ΑΤ Σ Α Β Ο Σ Σ Ε Ρ Α Φ Ε Ι Μ Ο Σεραφείµ Κατσαβός γεννήθηκε το 1980 στην Αθήνα. Εισήχθη στο Ιατρικό Τµήµα της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωµατικών Σωµάτων (ΣΣΑΣ), στη Θεσσαλονίκη, το 1999. Έλαβε την ακαδηµαϊκή του εκπαίδευση στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, από όπου και αποφοίτησε το 2005. Ολοκλήρωσε την ειδίκευσή του στη Νευρολογία στην 1η Πανεπιστηµιακή Νευρολογική Κλινική Ε.Κ.Π.Α., στο Αιγινήτειο Νοσοκοµείο, το ∆εκέµβριο του 2013. Από το Φεβρουάριο του 2014 εργάζεται ως Επιµελητής Νευρολογικής Κλινικής του 251 Γενικού Νοσοκοµείου Αεροπορίας. Παράλληλα, εκπονεί από το Μάρτιο του 2013 διδακτορική διατριβή µε θέµα “Ανοσογενετική µελέτη των περιστατικών οικογενούς µορφής Σκλήρυνσης κατά Πλάκας στον Ελληνικό πληθυσµό, και συσχέτιση µε κλινικά και 34 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ παρακλινικά δεδοµένα” στο Εργαστήριο Ανοσογενετικής του Αιγινητείου Νοσοκοµείου, µε επιβλέπουσα την Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας Ε.Κ.Π.Α. κα Αναγνωστούλη Μαρία. Έχει λάβει µέρος στο σχεδιασµό και στη µελέτη ερευνητικού πρωτοκόλλου των Ειδικών Ιατρείων Σκλήρυνσης κατά Πλάκας του Αιγινητείου Νοσοκοµείου µε τίτλο “Μελέτη της ποιότητας ζωής των ασθενών µε Σκλήρυνση κατά Πλάκας στον Ελληνικό πληθυσµό και του βαθµού επιβάρυνσης των φροντιστών τους’’ µε υπεύθυνη την Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας Ε.Κ.Π.Α. κα Αναγνωστούλη Μαρία. Έχει δηµοσιεύσεις σε Ελληνικά και ξενόγλωσσα επιστηµονικά περιοδικά, ενώ επίσης έχει λάβει ενεργά µέρος σε αρκετά νευρολογικά συνέδρια της Ελλάδας και του εξωτερικού, µε προφορικές και αναρτηµένες ανακοινώσεις. Συµµετέχει επίσης σε αρκετά υπό εξέλιξη ερευνητικά πρωτόκολλα που διενεργούνται στο Εργαστήριο Ανοσογενετικής του Αιγινητείου Νοσοκοµείου. Κ ΑΤ Σ Α Ρ Ο Υ Ε Φ Η Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών / ΕΚΠΑ (βαθµός Πτυχίου Άριστα, 1975). Τίτλος ειδικότητας Παιδιατρικής (1979) Α΄Πανεπιστηµιακή Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ Νοσοκοµείο Παίδων «Η Αγία Σοφία». Έµµισθη ειδικευµένη Παιδίατρος Α’ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστηµίου Αθηνών, Νοσοκοµείο Παίδων «Η Αγία Σοφία». Μετεκπαίδευση στην Παιδιατρική Νευρολογία στο Great Ormond Street Hospital for Sick Children, London, UK, (Ιανουάριος 1985 Αύγουστος 1987). Υπότροφος του Ιδρύµατος «Ωνάση» και έµµισθη εργασία ως Senior Registrar στο GOSH. Από Ιανουάριο 1988 εργάζοµαι στο Νευρολογικό Τµήµα του Νοσοκοµείου Παίδων «Π & Α Κυριακού» ασκώντας αποκλειστικά Παιδιατρική Νευρολογία, αρχικά σε θέση Επιµελητού Α΄, στη συνέχεια από το 1998 έως το 2008 σε θέση Αναπληρωτού ∆ιευθυντού και από το 2009 σε θέση ∆ιευθυντού. Από το 2008 είµαι επιστηµονική υπεύθυνος του ιδίου τµήµατος. Το Τµήµα µας ως εξειδικευµένο Παιδονευρολογικό Κέντρο τριτοβάθµιου Νοσοκοµείου καλύπτει όλο το φάσµα των παιδονευρολογικών / νευροαναπτυξιακών περιστατικών τόσο στο επίπεδο παρακολούθησης των χρονίων νευρολογικών νοσηµάτων όσο και στη διάγνωση και αντιµετώπιση επειγόντων νευρολογικών καταστάσεων. Παράλληλα υποστηρίζει τα ειδικά τµήµατα του Νοσοκοµείου (ΜΕΘ, νεογνολογικό, ογκολογικό, χειρουργικά τµήµατα) και συµµετέχει στα τακτικά ιατρεία διαχρονικής παρακολούθησης παιδιών µε περιγεννητικά προβλήµατα. Το Ηλεκτροεγκεφαλογραφικό Εργαστήριο καλύπτει τις ανάγκες τόσο των νοσηλευοµένων παιδιών όσο και δύσκολων περιστατικών που παραπέµπονται για διερεύνηση. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ειδικό ενδιαφέρον για παιδιά µε αποµυελινωτικά και νευροανοσολογικά νοσήµατα και συνεργασία µε κέντρα της χώρας µας και του εξωτερικού. ΚΟΝΙΤΣΙΩΤΗΣ ΣΠΥΡΙ∆ΩΝ Γεννήθηκε και µεγάλωσε στην Κέρκυρα. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων οπου και τελείωσε την διδακτορική του διατριβή µε θέµα: «νευροφαρµακολογία και λειτουργική ανατοµία των βασικών γαγγλίων του εγκεφάλου». Μετά την απόκτηση της ειδικότητας της νευρολογίας, συνέχισε µεταδιδακτορικές σπουδές στο Εθνικό Ινστιτούτο Νευρολογικών Παθήσεων των ΗΠΑ, στο Τµήµα Πειραµατικής Θεραπευτικής. Συµµετείχε σε µελέτες νέων φαρµάκων τόσο σε πειραµατικά µοντέλα νόσο του Πάρκινσον σε πιθήκους, όσο και σε ασθενείς µε την νόσο. Επεστρεψε στη Ελλάδα στην νευρολογική κλινική του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, όπου και υπηρετεί µέχρι σήµερα στη θέση του Aναπληρωτή Καθηγητή Νευρολογίας. Είναι υπεύθυνος του ειδικού ιατρείου νόσου Πάρκινσον και εξωπυραµιδικών διαταραχών στο Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο Ιωαννίνων, ενώ συνεχίζει και της εργαστηριακή έρευνα σε πειραµατικά µοντέλα της νόσου. Τα κλινικα και ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στους παθοφυσιολογικούς µηχανσµούς γένεσης των κινητικών επιπλοκών στην νόσο του Πάρκινσον και την προσπάθεια αντιµετώπισής τους, την νευροαπεικόνιση στις κινητικές διαταραχές και την άνοια, και στο σύνδροµο ανησυχων ποδιών. 35 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗ ΣΩΤΗΡΙΑ Απόφοιτος Ιατρικής Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης /ΑΠΘ, (1985), κατόπιν πανελληνίων εισαγωγικών εξετάσεων. Tίτλος ειδικότητας Παιδιατρικής (1991, Ιπποκρ Νοσοκ. Θες/κης, Γ’ Πανεπ. Παιδ. Κλινική ΑΠΘ). Μετεκπαίδευση στην Παιδιατρική Νευρολογία στο Great Ormond Street Hospital for Sick Children, London, UK, (1992- 1995). Έκτοτε άσκηση αποκλειστικά Παιδιατρικής Νευρολογίας στην Ελλάδα, από τον Ιούλιο 1997 σε τριτοβάθµια νοσοκοµεία µε αυτόνοµο κλινικό έργο, αρχικά στην Α’ Πανεπ. Παιδ. Κλινική ΑΠΘ/ Κέντρο Αναπτυξιακής Παιδιατρικής Α. Φωκάς, Ιπποκράτειο Νοσοκ. Θες/κης, σε θέση επιµελητού ΕΣΥ, και από τον Μάιο 2001 έως σήµερα στο Νευρολογικό Τµήµα του Νοσοκοµείου Παίδων Αθηνών «Π & Α Κυριακού» (από Σεπτέµβριο 2010, σε θέση διευθυντού ΕΣΥ). Κλινική εµπειρία σε όλο το φάσµα παιδονευρολογικών/ νευροαναπτυξιακών περιστατικών, τακτική παρακολούθηση χρόνιων περιστατικών, ιατρείο επιληψίας - ΗΕΓ- ικό εργαστήριο, αντιµετώπιση νοσηλευοµένων παιδιών µε οξέα και χρόνια νευρολογικά νοσήµατα, νευρολογική κάλυψη σε όλα τα ειδικά τµήµατα του νοσοκοµείου (ΜΕΘ, ογκολογικό, νεογνολογικό, χειρουργικά τµήµατα). Κλινική έρευνα µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα τελευταία έτη σε σπάνιες µορφές οξείας εγκεφαλίτιδας (ADEM, anti-NMDAr encephalitis) και παραλοιµώδους εγκεφαλοπάθειας (sporadic και autosomal dominant Acute Necrotizing Encephalopathy/ ANE), στα παιδιά σε συνεργασία µε ειδικά ερευνητικά κέντρα σε Ιαπωνία και ΗΠΑ. ΜΗΤΣΙΚΩΣΤΑΣ ∆ΗΜΟΣ-∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ Ο ∆ήµος-∆ηµήτριος Μητσικώτσας αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης και σπούδασε νευρολογία στο Αιγινήτειο Νοσοκοµείο του Πανεπιστηµίου Αθηνών, όπου επίσης εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή. Έκανε µετα-διδακτορικές σπουδές στο Harvard Medical School & University College London. Από το 2001 είναι διευθυντής της Νευρολογικής Κλινικής του Ναυτικού Νοσοκοµείου ΑΘηνών και υπεύθυνος των ειδικών ιατρείων για την Πολλαπλή Σκλήρυνση και την Κεφαλαλγία. Είναι µέλος πολλών εθνικών και διεθνών επιστηµονικών εταιριών. Από το 2012 είναι εκλεγµένος πρώτος αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Συνοµοσπονδίας Κεφαλαλγίας, και από το ΣΕΠ 2014 Πρόεδρος. Έχει δηµοσιεύσει πληθώρα επιστηµονικών άρθρων και είναι κριτής σε 15 διεθνή επιστηµονικά περιοδικά. Είναι Associated Editor στο Journal of Headache and Pain και µέλος διεθνών επιτροπών κατευθυντήριων οδηγιών προς ιατρούς. ΜΟΣΧΟΥ ΜΑΡΙΛΙΤΑ Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 2004 µε βαθµό Άριστα. Εργάζεται από το 2010 ως Επίκουρη Καθηγήτρια στην Α’ Πανεπιστηµιακή Κλινική Αθηνών, ως συνυπεύθυνη του Τµήµατος Ηλεκτροφυσιολογίας της όρασης και του Τµήµατος Γλαυκώµατος. Εργάστηκε ως επίτιµος Λέκτορας στο Πανεπιστήµιο του Cambridge το 2009 και εξειδικεύτηκε στο Γλαύκωµα και Ηλεκτροφυσιολογία στο νοσοκοµείο Αddenbrookes (Πανεπιστηµιακή Οφθαλµολογική Κλινική Cambridge). Το συγγραφικό της έργο ξεπερνάει τις 100 δηµοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά και έχει παρουσιάσει περισσότερες από 90 εργασίες σε διεθνή συνέδρια, σε µερικά από τα οποία ως προσκεκληµένη οµιλήτρια. Επίσης έχει γράψει το κεφάλαιο ‘Multifocal-Electroretinogram in retinal vascular diseases’ στην ετήσια έκδοση της Γαλλικής Οφθαλµολογικής Εταιρείας. Είναι µέλος διεθνών και Ελληνικών Οφθαλµολογικών Εταιρειών (ARVO, ISCEV, SFO, SSO, IOIS και άλλες). 36 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΓΥΡΙΟΣ ARGIRIOS DINOPOULOS, MD, PhD PEDIATRIC NEUROLOGIST “Attiko” University Hospital Dept of Pediatrics Rimini 1, Athens 12462, Greece Tel: +302105831269, Fax: +302105832229 [email protected] PERSONAL Date of birth: 7/18/64 Greek Citizen Married to musicologist Vassiliki Koutsobina with two sons CURRENT POSITION Assistant Professor of Pediatrics and Neurology University of Athens 3rd Pediatric Clinic, “Attiko” University Hospital, Athens Greece Head, Epilepsy monitoring Unit EDUCATION / DEGREES MD: National and Kapodistrian University of Athens, School of Medicine, Sep 1982-Jun 1989 PhD: University of Thessaly Greece, School of Medicine / Cincinnati Children’s Hospital Medical Center “Diagnostic evaluation of infants and children with respiratory chain defects and the neuroimaging role” Jul 1999- Mar 2005 PROFESSIONAL EXPERIENCE Intern, Athens Children’s Hospital Aghia Sophia, Jan 1994-Nov 1995 Pediatric Resident, 1st Dept of Pediatrics University of Athens, Nov 1995- Nov 1999 Board Certification (Hellenic Academy of Pediatrics) Feb 2000 Child Neurology Fellowship, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Director: Dr Ton deGrauw, Jul 2000- Jul 2003 Research Fellow in Metabolics (research scholarship), Nijmegen Center for Mitochondrial Disorders, Jul 2004-Sept 2004 Fellowship Clinical Neurophysiology, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Jul 2003- Jul 2004 Fellowship Sleep Medicine, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Jul 2004- 2006 Pediatric Neurologist, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Division of Neurology: Neurometabolic clinic: Jul 2004- Jun 2006, Pediatric Neurologist, Assistant Professor Pediatric Neurologist, 3rd Dept Pediatrics, University of Athens, “Attiko Hospital”, Head Epilepsy monitoring unit RESEARCH PROJECTS 1. “Brain MRI and Proton MR Spectroscopy characteristics and role in the diagnostic evaluation of children with respiratory chain defects. Approved by IRB (CCHMC Study: #04-6-28R) 2. Sleep disorders in Children with Tuberous sclerosis.” Principal Investigator: Approved and funded by GCRC (supported in part by USPHS Grand #M01RR08084 from the GCRC, National Center for Research Resources) 3. “Sex-related neuroimaging patterns in Pyruvate Dehydrogenase Deficiency caused by PDHA1 mutations” Principal Investigator: Multi-institutional study approved by IRB (CCHMC # 05-08-11R) 4. “NPC molecular screening in high suspicious clinical groups” 5. Sleep in Childhood Absence Epilepsy 37 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ 6. CRAD001MIC02 - EFFECTS CHAPTER BOOK 1. Hydrocephalus and Epilepsy in Cerebrospinal Fluid Disorders. C. Mallucci, S. Sgouros. New York 2010, Informa Healthcare MEMBERSHIPS American Academy of Neurology (AAN) Child Neurology Society (CNS) Society of Study of Inborn Errors of Metabolism (SSIEM) International Child Neurology Society (ICNA) European Pediatric Neurology Society (EPNS) LANGUAGES Greek, English, French, Spanish ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών και είχε τη µεταπτυχιακή της εκπαίδευση στις ΗΠΑ. Έλαβε την ειδικότητα της Παιδιατρικής στο Mount Zion Hospital and Medical Center, στον Άγιο Φραγκίσκο της Καλιφόρνια, της Νευρολογίας στο Wayne State University School of Medicine στο Μίσιγκαν και την υποειδικότητα της Παιδονευρολογίας στο Children’s Hospital of Michigan του ίδιου Πανεπιστηµίου. Έκανε έρευνα στη Νευροφυσιολογία των Νευροψυχιατρικών παθήσεων στη « Κλινική Lafayette» του Μίσιγκαν. Από το 1990 έως σήµερα διευθύνει τη Νευρολογική Κλινική του Νοσοκοµείου Παίδων Πεντέλης. Είναι ιδρυτικό µέλος της Ελληνικής Παιδονευρολογικής Εταιρείας της οποίας υπήρξε και πρόεδρος και υπηρέτησε επί σειρά ετών το Συµβούλιο ∆ιοίκησης. Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε Ευρωπαϊκές Ιατρικές Εταιρείες και Συµβούλια σχετικά µε την Παιδονευρολογία και την Έρευνα του Ύπνου. Είναι συγγραφέας Ελληνικών και ξένων άρθρων και έχει συµµετάσχει στη συγγραφή ιατρικών συγγραµµάτων. ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ Τέως ∆/ντής Νευρολογικής Κλινικής του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Ιδρυτής του Εθνικού Κέντρου αναφοράς για τις Μεταβολικές Μυοπάθειες Ιδρυτής του Εργαστηρίου Νευρογενετικής στο Νοσοκοµείο Ερυθρός Σταυρός Ιδρυτικό µέλος της Ευρωπαικής Επιτροπής για τα Μυικά Νοσήµατα Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στην Ευρωπαική Ένωση για ALS. Οργανωτής διεθνών συνεδρίων Μέλος της Ευρωπαικής Νευρολογικής Εταιρείας Μέλος της Αµερικανικής Νευρολογικής Εταιρείας Προσκεκληµένος οµιλητής στα Πανεπιστήµια Μιλάνου, Columbia και Νέας Υόρκης. Μετεκπαιδευθείς στα Πανεπιστήµια Columbia και Νέας Υόρκης. Συνεργαζόµενος Ερευνητής µε τα Πανεπιστήµια Columbia, New York University, University of Milano, το Ινστιτούτο Νευρολογίας του Λονδίνου και το Ινστιτούτο Νευρολογίας Κύπρου. Πολλές δηµοσιεύσεις σε έγκυρα ξένα περιοδικά µε υψηλό δείκτη εµβέλειας. Οι εργασίες έχουν µεγάλη διεθνή αναγνώριση. 38 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ Π Α Π ΑΤ Ζ Ι Κ Η Σ Ε Υ Θ Υ Μ Ι Ο Σ Εστιάζοντας στο χώρο της εκπαιδευτικής νευροεπιστήµης, ο ∆ρ. Ευθύµης Παπατζίκης µελετά εκτενώς το πεδίο της βιοσυµπεριφορικής εξέλιξης του ανθρώπου κυρίως µέσω της µουσικής και των ήχων. Ακαδηµαϊκές θέσεις που έχει εργαστεί στο παρελθόν περιλαµβάνουν θέσεις έρευνας και διδασκαλίας στο πανεπιστήµιο East Anglia του Norwich στο Ηνωµένο Βασίλειο, καθώς και το Harvard University των ΗΠΑ, όπου και εκπόνησε την πρώτη του µεταδιδακτορική θητεία στο ερευνητικό πρόγραµµα ‘Mind, Brain and Education’. Η λίστα δηµοσιεύσεων και η ερευνητική ατζέντα του Ευθύµη περιλαµβάνει θέµατα γύρω από την Εκπαίδευση στην Πρώιµη Ηλικία, την Βιοσυµπεριφορική Ανάπτυξη των Βρεφών και Παιδιών, την Παιδαγωγική της Μουσικής, το Σχεδιασµό και Εφαρµογή Αναπτυξιακών Προγραµµάτων στη Μουσική Εκπαίδευση. Ο Ευθύµης αυτόν τον καιρό εργάζεται ως ερευνητής στο University College London (UCL) και στο Κέντρο Νευροεπιστηµών της Εκπαίδευσης (Centre for Educational Neuroscience; CEN) του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου, ως ακαδηµαϊκός συνεργάτης στο τµήµα Ειδικής Αγωγής του Metropolitan College/University of East London, ως υπεύθυνος ανάπτυξης µουσικής εκπαίδευσης της Ισπανίας µέσω του Ιδρύµατος Botin, ως ∆ιευθυντής του τµήµατος ‘Τεχνών και Εκπαίδευσης’ του ιδρύµατος ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Ερευνών και Σπουδών ‘Ι. Καποδίστριας’, καθώς και ως σύµβουλος εκπαιδευτικής νευροεπιστήµης στον αναγνωρισµένο φορέα ανάπτυξης της πρώιµης εκπαίδευσης στην Αγγλία, EarlyArts UK. Πρόσφατα διετέλεσε επισκέπτης καθηγητής Εκπαιδευτικής Νευροεπιστήµης στο πανεπιστήµιο του Κείπ Τάουν στη Νότια Αφρική, ενώ του έχει απονεµηθεί ο τίτλος του ισόβιου µέλους της Ανώτατης Εκπαιδευτικής Ακαδηµίας του Ηνωµένου Βασιλείου. Εκτός από τις βασικές του σπουδές έχει ολοκληρώσει εκπαίδευσεις στην νευροεπιστήµη µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Έρευνας του Εγκεφάλου (Neuroimaging and Neuroscience Research Methods), και το John Hopkins University των ΗΠΑ (Statistical Analysis of fMRI data), ενώ έχει λάβει βραβεία και κονδύλια από πολλους φορείς µεταξύ των οποίων ειναι και το Oppenheimer Foundation, η International Society for Music Education, και η Hellenic Medical Society of London. Η έρευνά του αυτόν τον καιρό επικεντρώνεται στην κατανόηση και καταγραφή της ανάπτυξης του εγκεφαλικού στελέχους των νεογνών µέσω των ήχων και της µουσικής, στην βιοσυµπεριφορική καταγραφή της αντίληψης των βασικών συναισθηµάτων από τον εγκέφαλο που προκαλούνται µέσω της µουσικής ακρόασης, καθώς και στην καταγραφή και ανάπτυξη µιας διεθνούς γνωσιακής βάσης για την πρώιµη µουσική εκπαίδευση (0-3). ΠΟΝΣ ΡΟΖΕ ΠΑΡΟΥΣΑ ΘΕΣΗ Επίκουρος Καθηγήτρια, Παιδιατρικής στην Α’ Παιδιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Νοσοκοµείο Παίδων « Η Αγία Σοφία» ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ Προπτυχιακή εκπαίδευση: 1982-1988 Ιατρική Σχολή Αυτόνοµου Πανεπιστηµίου της Βαρκελώνης, Λίαν Καλώς 1988 Άδεια Ασκήσεως Ιατρικού Επαγγέλµατος: Collegi de Metges de Barcelona (Κολλέγιο Ιατρών της Βαρκελώνης) Μεταπτυχιακή εκπαίδευση: 1989-1992 Ειδικευόµενη στην Παιδιατρική, Νοσοκοµείο Παίδων Vall d’Hebron, Αυτόνοµο Πανεπιστήµιο της Βαρκελώνης 1992 Τίτλος ειδικότητας Παιδιατρικής στην Ισπανία (αναγνωρισθείς στην Ελλάδα το 2004) 1992 Άδεια Ασκήσεως Ιατρικού Επαγγέλµατος ως Παιδίατρος: Collegi de Metges de Barcelona (Κολλέγιο Ιατρών της Βαρκελώνης) 39 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ 1993-1995 Ερευνήτρια στο Τµήµα Παιδιατρικής Νευρολογίας, Columbia Presbyterian Medical Center, Πανεπιστήµιο Columbia, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ 1995-1996 Ερευνήτρια στο Τµήµα Βιοχηµείας και Γενετικής του Νευρολογικού Ινστιτούτου Besta, Μιλάνο, Ιταλία 1997-2000 Υποειδικότητα στην Παιδιατρική Νευρολογία, Τµήµα Παιδιατρικής Νευρολογίας, Columbia Presbyterian Medical Center, Πανεπιστήµιο Columbia, Nέα Υόρκη, ΗΠΑ 2000 Τίτλος υποειδικότητας στην Παιδιατρική Νευρολογία από το Πανεπιστήµιο Columbia, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ 2000-2001 Εξειδίκευση σε Κινητικές ∆ιαταραχές, Τµήµα Νευρολογίας, Columbia Presbyterian Medical Center, Πανεπιστήµιο Columbia, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ 2001 Άδεια ασκήσεως Ιατρικού Επαγγέλµατος στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, ΗΠΑ 2005 Άδεια ασκήσεως Ιατρικού επαγγέλµατος στην Ελλάδα, Μέλος Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών 2007 ∆ιδακτορική ∆ιατριβή (Ph. D), Carnitine in the neonatal period: Physiological evaluation and clinical implications, Department of Pediatrics, Universitat Aut noma de Barcelona, Βαθµός: Cum Laude ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ 2001-2004 Επίκουρος Καθηγήτρια στην Κλινική Παιδιατρική Νευρολογία, Πανεπιστήµιο Columbia, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ 2005-2010 Επιστηµονικός Συνεργάτης, Α’ Παιδιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Αθηνών (θέση 407 2006-2008) 2011-σήµερα Επίκουρος Καθηγήτρια Α’ Παιδιατρικής Κλινικής, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου, Αθηνών ΣΤΕΦΑΝΗΣ ΛΕΩΝΙ∆ΑΣ Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Νευροεπιστηµών, Καθηγητής Νευρολογίας, ΕΚΠΑ Β’ Νευρολογική Κλινική, Αττικό Νοσοκοµείο, ∆ιευθυντής Εργαστηρίου Νευροεκφυλιστικών Νόσων, Ίδρυµα Ιατροβιολογικών Ερευνών, Ακαδηµία Αθηνών Γέννηση στο Μοντρεάλ Καναδά 1962. ∆ιαµονή στην Ελλάδα από το 1965. Φοίτηση στην Ιατρική Σχολή του Παν/µίου Αθηνών, Πτυχίο 1987. Στρατιωτική Θητεία 1987-89. ∆ιδακτορικό από την Ιατρική Σχολή Παν/µίου Αθηνών, 1992. Ειδικότητα Νευρολογίας 1995, Παν/µιο Columbia Νέας Υόρκης. Μετεκπαίδευση σε νευροεκφυλιστικά νοσήµατα, Παν/µιο Columbia Νέας Υόρκης, 1995-98. Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας, Παν/µιο Columbia Νέας Υόρκης, 19982003. Ερευνητής Βαθµίδας Β’, Τµήµα Νευροβιολογίας, Ίδρυµα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδηµίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), 2003-2006. Αναπληρωτής Καθηγητής Νευρολογίας και Νευροβιολογίας στην Β’ Νευρολογική Κλινική, Αττικό Νοσοκοµείο, Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών, 2006 - σήµερα. ∆ιευθυντής Ειδικού Εξωτερικού Ιατρείου ∆ιαταραχών Μνήµης και Κινητικότητας, Β’ Νευρολογική Κλινική, Αττικό Νοσοκοµείο, 2007-σήµερα. Συνεργαζόµενος Ερευνητής, Τµήµα Νευροβιολογίας, Ίδρυµα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδηµίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), 2006-σήµερα. Ερευνητικό ενδιαφέρον τα νευροεκφυλιστικά νοσήµατα και οι µηχανισµοί νευροεκφυλισµού, µε επικέντρωση στη νόσο Πάρκινσον και την α-συνουκλεΐνη. Συγγραφέας πολλών δηµοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά µε θεµατολογία Νευροβιολογίας-Νευρολογίας. Παραλήπτης πολλαπλών ερευνητικών επιχορηγήσεων από διεθνείς και εθνικούς φορείς. Κριτής επιχορηγήσεων σε πολλαπλούς Ευρωπαϊκούς και άλλους διεθνείς οργανισµούς. Κριτής δηµοσιεύσεων σε πολλά διεθνή περιοδικά, και µέλος συντακτικής επιτροπής σε δύο από αυτά (Journal of Biological Chemistry, Journal of Neuroscience). 40 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΟΥΛΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Γεννήθηκα στη Μαζαρακιά Θεσπρωτίας στις 11-5-1958. Αποφοίτησα από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης(1984). Ειδικεύτηκα επί 14 µήνες στη Γενική Χειρουργική και ακολούθως στη Γενική Ακτινολογία στο Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο Ιωαννίνων(1986-1990). Εργάστηκα σαν επιστηµονικός συνεργάτης (Attache) και ακολούθως ως επιµελητής (Praticien Hospitalier) στο τµήµα Νευροακτινολογίας και Επεµβατικής Ακτινολογίας του Πανεπιστηµιακού Νοσοκοµείου της CAEN στη Γαλλία επί 3 και πλέον έτη (1990-1993). Έλαβα το πανεπιστηµιακό δίπλωµα Απεικόνισης µε Μαγνητική Τοµογραφία στο Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο Kremlin Bicetre του Παρισιού και παρακολούθησα τα µαθήµατα κολλεγίου Επεµβατικής Ακτινολογίας υπό τον J.J. Merland. Από τον Οκτώβριο του 1993 εργάζοµαι ως Επιστηµονικός ∆ιευθυντής του τµήµατος Απεικόνισης στο ∆ιαγνωστικό και Θεραπευτικό Ινστιτούτο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ – EUROMEDICA. Από το 2013 είµαι Επιστηµονικός Συνεργάτης της Μονάδος Έρευνας Ακτινολογίας και Ιατρικής Απεικόνισης του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. ΤΣΙΤΣΑΜΗ ΕΛΕΝΑ Η Έλενα Τσιτσάµη είναι υπεύθυνη της Μονάδας Παιδιατρικής Ρευµατολογίας της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, στο Νοσοκοµείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», από το 2010. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων το 1993, έλαβε την ειδικότητα της Παιδιατρικής το 2004, µετά από άσκηση στην Α’ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, και ανακηρύχθηκε διδάκτορας του ίδιου Πανεπιστηµίου το 2006. Εξειδικεύθηκε επί διετία στην Παιδιατρική Ρευµατολογία υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Albetro Martini, στα Νοσοκοµεία IRCCS Policlinico San Matteo (Pavia) και IRCCS G. Gaslini, University of Genova της Ιταλίας, ως υπότροφος, διαδοχικά, του Coimbra Group και της European League Against Rheumatism (EULAR). Από το 2007 ως το 2009 εργάστηκε ως συµβασιούχος λέκτορας στο Εργαστήριο Ανοσολογίας-Ιστοσυµβατότητας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. Είναι µέλος της Paediatric Rheumatology European Society (PReS) και του Paediatric Rheumatology International Trials Organization (PRINTO). Συµµετέχει σε 5 διεθνή ερευνητικά προγράµµατα που αναφέρονται στη φαρµακοεπαγρύπνηση ασθενών µε νεανική ιδιοπαθή αρθρίτιδα, στο σύνδροµο ενεργοποίησης µακροφάγων, στο νεανικό σκληρόδερµα κ.ά., και έχει πολλές δηµοσιεύσεις σε αυτά τα θέµατα. Έχει εκδόσει ένα βιβλίο µε θέµα “Παιδιατρική Ρευµατολογία – Επίκαιρα Θέµατα” και δύο βιβλία για παιδιά µε αρθρίτιδα και για τους γονείς τους. Πρόσφατα, της ανατέθηκε από την PReS η διοργάνωση του 24ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Παιδιατρικής Ρευµατολογίας στην Αθήνα, το 2017. ΦΑΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ∆ιευθυντής της Νευρολογικής Κλινικής του 401 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκοµείου Αθηνών. Έλαβε το πτυχίο της Ιατρικής από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών. Τα κύρια ενδιαφέροντα του εστιάζονται στους τοµείς της Πολλαπλής Σκλήρυνσης και της κεφαλαλγίας. Έχει ιδρύσει το ιατρείο κεφαλαλγίας και το τµήµα Πολλαπλής Σκλήρυνσης στο 401 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκοµείο. Συµµετέχει σε πολλές πολυκεντρικές κλινικές µελέτες φάσης ΙΙ & ΙΙΙ για την πολλαπλή σκλήρυνση και άλλες νευρολογικές παθήσεις. Είναι µέλος της Αµερικανικής και Ευρωπαϊκής Ακαδηµίας Νευρολογίας 41 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΡΗΣΤΙ∆Η ΦΩΤΕΙΝΗ Η Φωτεινή Χρηστίδη είναι Κλινικός Νευροψυχολόγος και υποψήφια διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών (ΕΚΠΑ) µε υποτροφία αριστείας από το Ίδρυµα Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ., Πρόγραµµα Αριστείας ΙΚΥ-Siemens). Σπούδασε Ψυχολογία στο Πάντειο Πανεπιστήµιο µε υποτροφία επίδοσης από το Ι.Κ.Υ. για τη σειρά εισαγωγής (1η) κατά το ακαδηµαϊκό έτος 2002-2003 και µετεκπαιδεύτηκε επί διετία στην αξιολόγηση και αποκατάσταση ψυχο-νοητικών λειτουργιών στο Νευροψυχολογικό Εργαστήριο, Αιγινήτειο Νοσοκοµείο. Ολοκλήρωσε ως πρωτεύσασα Μεταπτυχιακό στην Κλινική Νευροψυχολογία (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ & Health Sciences Center, University of Texas USA). Έλαβε εξειδίκευση σε σύγχρονες τεχνικές νευροαπεικόνισης (απεικόνιση τανυστή διάχυσης, ογκοµετρία, λειτουργική µαγνητική τοµογραφία) στο Εργαστήριο Γνωσιακής Νευροεπιστήµης (Baylor College of Medicine & Texas Children’s Hospital, Houston, USA) και στο Ινστιτούτο Νευροακτινολογίας (UniversitätsSpital Zürich, Switzerland), µε υποτροφία επίδοσης από το ΕΚΠΑ και το Ι.Κ.Υ., αντιστοίχως. Είναι επιστηµονική συνεργάτης της Α’ Νευρολογικής Κλινικής του Αιγινητείου Νοσοκοµείου από το 2007. Το κλινικό και ερευνητικό της έργο εστιάζεται στη χρήση νευροψυχολογικών µεθόδων και σύγχρονων τεχνικών νευροαπεικόνισης για τη δοµική και λειτουργική µελέτη της σχέσης εγκεφάλου-συµπεριφοράς σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες. “Αναζητώντας τον χαµένο χρόνο” της, ταξιδεύει λογοτεχνικά και µουσικά διά αέρος, ξηράς και θαλάσσης. Ω Ρ Ο Λ Ο ΓΑ Σ Α Ν Α Σ Τ Α Σ Ι Ο Σ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1950. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ το 1975 και αφού ειδικεύτηκε στη Νευρολογική και Ψυχιατρική του ΑΠΘ, έλαβε τον τίτλο του Νευρολόγου-Ψυχίατρου. Το 1981 έλαβε τον τίτλο του ∆ιδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ και από τότε µέχρι σήµερα εργάζεται στη Β΄ Νευρολογική Κλινική του ΑΠΘ αρχικά ως Πανεπιστηµιακός Καθηγητής και µετά ως Λέκτορας, Επίκουρος Καθηγητής, Αναπληρωτής Καθηγητής και Καθηγητής. Το 2011 έγινε ∆ιευθυντής της Α΄ Νευρολογικής Κλινικής του ΑΠΘ. Έχει µετεκπαιδευτεί στο Ινστιτούτο Νευρολογίας του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου µε αντικείµενο την Κλινική Νευρολογία, τη Νευρολογία και τη Νευροακτινολογία. Έχει εργαστεί επίσης σαν επισκέπτης ερευνητής στο Νευροχηµικό εργαστήριο του Νευροψυχιατρικού Ινστιτούτου του UCLA. Το ερευνητικό του έργο αφορά κυρίως τη νευροχηµεία, τη νευροφαρµακολογία και τη Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Οι 245 εργασίες του έχουν δηµοσιευτεί σε περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων, επετηρίδες, βιβλία και διατριβές παγκοσµίως. Έχει λάβει 3 υποτροφίες από τις Ηνωµένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Το 1981 οργάνωσε το Εργαστήριο Κλινικής Νευροχηµείας και Νευροφαρµακολογίας της Β΄ Νευρολογικής Κλινικής του ΑΠΘ, από το οποίο εκπονήθηκαν διδακτορικές διατριβές, βιβλία µεταπτυχιακών και επιστηµονικές εργασίες. Το 1985 κατάρτισε το πρώτο ειδικό εξωτερικό ιατρείο στη Β. Ελλάδα για την πολλαπλή σκλήρυνση, στη Β΄ Νευρολογική Κλινική του ΑΠΘ. Είναι µέλος συνολικά σε 25 Ελληνικές και ∆ιεθνείς Επιστηµονικές Εταιρίες και από το 1999 κατέχει τη θέση του προέδρου στην Ελληνική Εταιρία για τη Σκλήρυνση Κατά Πλάκας (www.gmss.gr). Από το 2005 συµµετέχει στην Ειδική Υγειονοµική Επιτροπή για νευροψυχικές νόσους του Υπουργείου Υγείας & Πρόνοιας, από το 2010 στην επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής & Υγείας και από το 2011 στην επιτροπή Ταµείου Υποστήριξης Φοιτητών. 42 1st PΑΝΗΕLLENIC INTERDISCIPLINARY CONGRESS ON PEDIATRIC AND ADOLESCENT MULTIPLE SCLEROSIS «Dialogues of Hellenic Neuroscientists on Pediatric and Adolescent Multiple Sclerosis» 16-18 January 2015 Organization: George Chrousos Professor of Pediatrics National and Kapodistrian University of Athens ROYAL OLYMPIC HOTEL ATHENS 10 D CP CME –dits cre e will b d provide Maria Anagnostouli Assistant Professor of Neurology National and Kapodistrian University of Athens Under the auspice of: Medical School of Athens Academy of Neurosciences ABSTRACT BOOK & FINAL PROGRAMME INVITATION OF THE PRESIDENTS OF SCIENTIFIC AND ORGANIZING COMMITTEE Dear colleagues, dear students, Multiple Sclerosis is a disease that affects people of all ages but especially young people. A small percentage of all patients concerns individuals in childhood and adolescence, at about 3-5%, but with the apparent increasing incidence of the disease internationally in recent years raises the dire need to focus our attention in this category of patients, which we believe that it is the more delicate. As much as pediatricians and pediatric neurologists who first encounter these cases of MS patients and neurologists who eventually undertake in later ages the management and further treatment of them, often express the need for exchange point of view, concerning the plurality of questions arising from the characteristics, both of the sensitive age, and from the transitivity of puberty and the consequent hormonal changes. But other colleagues of other specialties are confronted with the range of manifestations of the disease, such as ophthalmologists, psychiatrists, neuroimaging radiologists and rheumatologists. The latter are often asked to submit their views on the correct differential diagnosis of these cases. Of course researchers and clinicians of all fields, biologists, psychologists, nurses also have to offer to improve the quality of life of these children. Note that since 2013 the International Pediatric Multiple Sclerosis Study Group (IPMSSG) is working globally, but already several years ago, Professor of Neurology at the AUTH Mr. Orologas with his proposal sensitized the Multiple Sclerosis International Federation (MSIF) for the need to target and strengthen research efforts in the field of childhood MS. With the belief that this scientific meeting opens new avenues of approach and interdisciplinary cooperation of relevant disciplines, to focus and optimization of treatment of these children, we invite you to honor us with your presence and your active participation, to always welcoming and panoramic views of the Acropolis, site of Royal Olympic, Athens! Waiting for you! Sincerely George Chrousos Professor of Pediatrics Maria Anagnostouli Assistant Professor of Neurology Μedical School of Athens National and Kapodistrian University 44 1st PΑΝΗΕLLENIC INTERDISCIPLINARY CONGRESS ON PEDIATRIC AND ADOLESCENT MULTIPLE SCLEROSIS «Dialogues of Hellenic Neuroscientists on Pediatric and Adolescent Multiple Sclerosis» COMMITTEES PRESIDENT OF THE SCIENTIFIC COMMITTEE Chrousos George PRESIDENT OF THE ORGANIZING COMMITTEE Anagnostouli Maria SCIENTIFIC COMMITTEE ORGANIZING COMMITTEE Dalakas Marinos Konitsiotis Spyros Kappos Ludwig Papavasiliou Antigone Karussis Dimitrios Katsarou Efi Stefanis Leonidas Mastroyianni Sotiria Orologas Anastasios Ntinopoulos Argyrios Theoharides Theoharis Pons Rozer Youroukos Sotirios Vartzelis George Toulas Panagiotis Gika Artemis Moschos Marilita Tsitsami Helen Banwell Brenda Chintis Τanuja Ghezzi Angelo HONORARY COMMITTEE Papadimitriou Alexandros Kilidireas Constantinos Papathanasopoulos Panagiotis Voumvourakis Constantinos Kyritsis Athanasios Grigoriadis Nikolaos Piperidou Charitomeni Nikolaou Chrysoula Hadjigeorgiou George Triantafyllou Nikolaos Amiridis George Kapaki Elisabeth Heliopoulos Ioannis Deretzi Georgia Papageorgiou Charalambos Pelidou Erietta Spengos Konstantinos 45 16-18 January 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL ATHENS SCIENTIFIC PROGRAMME FRIDAY 16 of JANUARY 2015 14.00pm – 15.00pm R e g i s t ra t i o n s 15.00pm – 16.00pm Welcome - Addresses 16.00pm – 18.00pm Round Table Chair: Orologas A., Katsarou E. Anagnostouli M. “Basic knowledge of the pathophysiology of MS. Newer data” Ntinopoulos A. “Newer epidemiological and pathophysiology data on childhood and adolescent MS in Greece and internationally” Pons R. “Devic’s disease in childhood and adolescence. Data on pathophysiology, diagnosis, differential diagnosis and treatment” Mastroyianni S. “The experience of children with MS in Pediatric Hospital. Peculiarities in medical care and in family, school and social adjustment” 16.00pm – 16.30pm 16.30pm – 17.00pm 17.00pm – 17.30pm 17.30pm – 18.00pm 18.00pm – 18.30pm Coffee Break 18.30pm – 19.30pm Satellite Symposium Chair: Chrousos G. Ghezzi A. "Subcutaneous Interferon Beta-1a in Pediatric Multiple Sclerosis: A Retrospective Study" Sponsored by 46 19.30pm – 20.30pm Honorary Inaugural Speech Chair: Chrousos G., Anagnostouli M. Papatzikis E. “Approaching Sound and Music as an Interdisciplinary Tool in Neuroscience Research against the Early Oncet Multiple Sclerosis: Truths and Misunderstandings” 20.30pm – 21.30pm Opening Ceremony 1st PΑΝΗΕLLENIC INTERDISCIPLINARY CONGRESS ON PEDIATRIC AND ADOLESCENT MULTIPLE SCLEROSIS «Dialogues of Hellenic Neuroscientists on Pediatric and Adolescent Multiple Sclerosis» SATURDAY 17 of JANUARY 2015 09.30am – 11.00am 09.30am – 10.00am 10.00am – 10.30am 10.30am – 11.00am Diagnosis – Differential Diagnosis 1 Chair: Stefanis L., Papavasiliou A. Gika A. “ADEM, & childhood/adolescence MS. Differential Diagnosis ” Vartzelis G. “Autoimmune encephalitis and other encephalopathies & childhood/adolescence MS. Differential Diagnosis” Tsitsami H “ Neuromuscular manifestations of rheumatic diseases of childhood mimicking multiple sclerosis” 11.00am – 11.30am Coffee Break 11.30am – 12.30pm 12.10pm – 12.30pm Satellite Symposium «The evolving landscape of MS treatment» Chair: Orologas A. Ghezzi A. "The transformative role of Alemtuzumab in treatment of Relapsing MS" Kappos L. "Therapeutic choices in 1st line treatment of Relapsing MS" Discussion Sponsored by 12.30pm – 13.00pm Coffee Break 13.00pm – 14.00pm Diagnosis – Differential Diagnosis 2 Chair: Konitsiotis S., Mitsikostas D. Moschos M. “Optic Neuritis in children and adults with MS and other demyelinating diseases. Similarities and differences” Toulas P. “Conventional and non-conventional neuro-imaging in the differential diagnosis of MS in children and adolescents ” 11.30am – 11.50am 11.50am – 12.10pm 13.00pm – 13.30pm 13.30pm – 14.00pm 14:00pm – 15:00pm Satellite Symposium Chair: Anagnostouli M. Gatzonis S. “Implications and management of walking impairment in multiple sclerosis” Sponsored by 15.00pm – 17.00pm Lunch Break 17.00pm – 18.30pm Therapies in childhood/adolescent MS Chair: Dalakas M., Youroukos S. Chitnis T. “First and second line therapies in pediatric MS. New insights” Banwell B. “International Pediatric MS Study Group. Current and future perspectives” Ghezzi A. “New drugs and new hopes for Pediatric MS. Ongoing protocols” 17.00pm – 17.30pm 17.30pm –18.00pm 18.00pm – 18.30pm 18.30pm – 19.00pm Coffee Break 47 16-18 January 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL ATHENS 19.00pm – 20.00pm State of the Art Lectures Chair: Chrousos G., Kappos L. Dalakas M. “New era of MS therapeutics. The role of B Cells and beyond” Kappos L. “A role for S1P modulation in a primarily degenerative hereditary disease? Rationale and design of a Phase I study in Rett Syndrome” 20.30pm – 21.30pm Awards SUNDAY 18 of JANUARY 2015 10.00am – 11.00am 10.00am – 10.20am 10.20am – 10.40am 10.40am – 11.00am 11.00am – 11.30am Coffee Break 11.30am – 13.00pm State of the Art Lectures Chair: Papadimitriou Α., Orologas Α. Chrousos G. "Stress and the immune and inflammatory reaction vs. the wakefulness and sleep and fatigue systems" Theoharides T. “Autism, Rett syndrome and MS-molecular similarities and differences” Karussis D. “Stem cells application in neurological diseases; Implications for childhood MS” 11.30am – 12.00pm 12.00pm – 12.30pm 12.30pm – 13.00pm 48 Positions and Oppositions in Approach of Child and Adolescent MS - Special Topics Chair: Αnagnostouli Μ., Fakas N. Katsavos S. “The HLA system, the vitamin D and its potential therapeutic role in childhood / adolescence MS” Artemiadis A. “Electrophysiological and neuroimaging evaluation of cognitive functions in patients with MS. Suggestions for child and adolescent MS” Christidi F. “Detection and treatment of cognitive dysfunctions in children and adolescents with multiple sclerosis: neuropsychological approach“ 13.00pm – 14.00pm Presentation of childhood and adolescence MS cases Conversation on the therapeutic intervention 14.00pm – 14.30pm Conclusions - Discussion 15.00 End of the Congress 1st PΑΝΗΕLLENIC INTERDISCIPLINARY CONGRESS ON PEDIATRIC AND ADOLESCENT MULTIPLE SCLEROSIS «Dialogues of Hellenic Neuroscientists on Pediatric and Adolescent Multiple Sclerosis» SPEAKERS-CHAIRMAN (in alphabetical order) Banwell Brenda MD, Division Chief, Neurology, Professor of Neurology and Pediatrics, Children's Hospital of Philadelphia, University of Pennsylvania, [email protected] Chitnis Τanuja Associate Professor of Neurology, Harvard Medical School, Director, Partners Pediatric Multiple Sclerosis Center, Massachusetts General Hospital, Boston, USA, [email protected] Chrousos George MD, MACP, MACE, FRCP (London) Professor and Chairman, First Dept of Pediatrics, Director, Division of Endocrinology, Metabolism and Diabetes, UNESCO Chair on Adolescent Health Care, University of Athens Medical School, Aghia Sophia Children's Hospital [email protected] Dalakas Marinos M.D., FAAN, Professor of Neurology, National and Kapodistrian University of Athens Medical School, Athens Greece, And Professor of Neurology, Department of Neurology, Thomas Jefferson University, Philadelphia, PA, USA, [email protected] Ghezzi Angelo Ospedale di Gallarate, Centro Studi Sclerosi Multipla, Gallarate, [email protected] Kappos Ludwig Chair Neurology, University Hospital, Basel, Switzerland, [email protected];[email protected] Karussis Dimitrios MD, PhD, Head of the MS Center at Hadassah, Department of Neurology, Jerusalem, Israel, [email protected] Theoharides Theoharis MS, PhD, MD, FAAAAI, Professor of Pharmacology and Internal Medicine Director, Molecular Immunopharmacology and Drug Discovery, Department of Integrative Physiology and Pathobiology, Tufts University School of Medicine, [email protected] Anagnostouli Maria Assistant Professor of Neurology-Neuroimmunologist Dept. of Demyelinating Diseases & Director of Immunogenetics Laboratory A΄ Neurological Clinic, Aeginition Hospital, National and Kapodistrian University of Athens, [email protected] Artemiadis Artemios MD, MSc, Neurology Resident, 417 Army Share Fund Hospital, Research Associate, Medical School of Athens, [email protected] Vartzelis George Lecturer in Pediatrics Neurology, Second department of Academic Pediatrics, Athens Medical School, University of Athens, [email protected] Youroukos Sotirios Pediatric Neurologist, [email protected] Gatzonis Stergios Neurologist, Associate Professor, Neurosurgery Clinic, Medical School of Athens, [email protected] Gika Artemis MD MSc PhD MRCPCH CCT(UK), Consultant Pediatric Neurologist, Scientific Associate, 1st Department of Pediatric, University of Katsavos Serafim MD, Consultant Neurologist, Dept of Neurology, Hellenic Airforce General Hospital, [email protected] Katsarou Efi Consultant Child Neurologist, Children’s Hospital of Athens, P. & A. Kyriakou, [email protected] 49 16-18 January 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL ATHENS SPEAKERS-CHAIRMAN (in alphabetical order) Konitsiotis Spyros Associate Professor of Neurology, [email protected] Mastroyianni Sotiria Consultant Child Neurologist, Children’s Hospital of Athens, P. & A. Kyriakou, [email protected] MD, PhD, Athens Naval Hospital, Neurology Department Chief, [email protected] Mitsikostas Dimos-Dimitris 50 Moschos Marilita Assistant Professor, 1st Department of Ophthalmology, University of Athens, [email protected] Ntinopoulos Argyrios Assistant Professor Child Neurologist, [email protected] Papavasiliou Antigone MD, FAAP, Head, Department Hospital, Athens, Greece, [email protected] Papadimitriou Alexandros Emeritus Professor of Neurology, School of Medicine, University of Thessaly, Chairman of Neurological Department, Henry Dunant Hospital Center., [email protected] Papatzikis Efthimios Researcher/Lecturer in Educational Neuroscience, BMusEd, MMus, PhD, Prof.Cert.Ed., NeuroCert. FHEA, QTS, [email protected] Pons Rozer Pediatric Νeurologist, First Department of Pediatrics, University of Athens Children’s Hospital Agia Sofia [email protected] Stefanis Leonidas Professor of Neurology, Director of B΄Dept. of Neurology, “ATTIKON” Hospital, Director of Laboratory for Neurodegenerative Diseases, Institute for Biomedical Research, Academy of Athens, [email protected] Toulas Panagiotis Consultant Neuroradiologist, MD Director of Imaging Dept, Encephalos-EuromedicaScientific Fellow, EKPA, [email protected] Tsitsami Helen MD, PhD, Head of Pediatric Rheumatology Unit, First Department of Pediatrics, School of Medicine, University of Athens, Children's Hospital Aghia Sophia, Athens, Greece, [email protected] Fakas Nikolaos MD, PhD, Neurologist, Head of Neurology Department 401 General Military Hospital of Athens, [email protected] Christidi Foteini Clinical Neuropsychologist, MSc, PhD candidate, Scientific Associate, A' Department of Neurology, Aeginition Hospital, Medical School, National & Kapodistrian University, Athens, Greece, [email protected] Orologas Anastasios MD, PhD, Professor of Neurology, Aristotle University of Thessaloniki, Head, A' University Dept., of Neurology, AHEPA Hospital, Thessaloniki, Greece, [email protected] 1st PΑΝΗΕLLENIC INTERDISCIPLINARY CONGRESS ON PEDIATRIC AND ADOLESCENT MULTIPLE SCLEROSIS «Dialogues of Hellenic Neuroscientists on Pediatric and Adolescent Multiple Sclerosis» S P O N S O R S (in alphabetical order) 51 16-18 January 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL ATHENS GENERAL INFORMATIONS Congress Venue Royal Olympic Hotel 28-34 Athanasiou Diakou Str. 117 43, Athens, GREECE Tel.: +30 210 92.88.400 Dates 16-18 January 2015 Language The official language of the Congress is Greek and English Registration Cost Doctors Junior Doctors Nurses/ Technicians Medical Students 100€ Free Free Free Congress Secretariat E.T.S. Events & Travel Solutions A.E. 154 El. Venizelou Str., N. Smyrni, Athens, Greece, 171 22 Tel.: +30 210 98 80 032, Fax.: +30 210 98 81 303 Ε-mail: [email protected], [email protected], Website: www.events.gr Cover artwork: Spyros Poulimenos 52 INDEX OF LECTURES (in alphabetical order) Banwell B. «International Pediatric MS Study Group. Current and future perspectives» ..........................................................................................54 Chitnis T. «First and second line therapies in pediatric MS. New insights»................54 Chrousos G. «Stress and the immune and inflammatory reaction vs. the wakefulness and sleep and fatigue systems» ..............................................................54 Ghezzi A. «New drugs and new hopes for Pediatric MS. Ongoing protocols» ..........55 Kappos L. «A role for S1P modulation in a primarily degenerative hereditary disease? Rationale and design of a Phase I study in Rett Syndrome» ........56 Karussis D. «Stem cells application in neurological diseases; Implications for childhood MS»....................................................................57 Theoharides Th. «Autism, Rett syndrome and MS-molecular similarities and differences» ............................................................................................58 Anagnostouli M. «Basic knowledge of the pathophysiology of MS. Newer data» ..............58 Artemiadis A. «Electrophysiological and neuroimaging evaluation of cognitive functions in patients with MS. Suggestions for child and adolescent MS» 59 Vartzelis G. «Autoimmune encephalitis and other encephalopathies & childhood/ adolescence MS. Differential Diagnosis» ................................................60 Gika A. «ADEM, & childhood/adolescence MS. Differential Diagnosis»................61 Katsavos S. «The HLA system, the vitamin D and its potential therapeutic role in childhood / adolescence MS»........................................................................61 Mastroyianni S. «The experience of children with MS in Pediatric Hospital. Peculiarities in medical care and in family, school and social adjustment»....................62 Moschos M. «Optic Neuritis in children and adults with MS and other demyelinating diseases. Similarities and differences» ..........................................................63 Ntinopoulos A. «Newer epidemiological and pathophysiology data on childhood and adolescent MS in Greece and internationally» ............................................63 Papatzikis E. «Approaching Sound and Music as an Interdisciplinary Tool in Neuroscience Research against the Early Oncet Multiple Sclerosis: Truths and Misunderstandings» ....................................................................64 Pons Rozer «Devic’s disease in childhood and adolescence. Data on pathophysiology, diagnosis, differential diagnosis and treatment» ..........65 Toulas P. «Conventional and non-conventional neuro-imaging in the differential diagnosis of MS in children and adolescents»..............................................65 Tsitsami H. «Neuromuscular manifestations of rheumatic diseases of childhood mimicking multiple sclerosis» ......................................................................66 Christidi F. «Detection and treatment of cognitive dysfunctions in children and adolescents with multiple sclerosis: neuropsychological approach» ........67 53 LECTURES (in alphabetical order) «International Pediatric MS Study Group. Current and future perspectives» Banwell Brenda MD, Division Chief, Neurology, Professor of Neurology and Pediatrics, Children’s Hospital of Philadelphia, University of Pennsylvania The International Pediatric Multiple Sclerosis Study Group (IPMSSG) is a collaborative network of clinicians and researchers partnered to foster advances in the clinical care, research and knowledge of pediatric MS. At present, there are over 150 members from over 40 countries. Supported by the Multiple Sclerosis International Federation and its partnered societies, the IPMSSG has created international consensus guidelines regarding the diagnosis of MS and related conditions, and has convened and summarized international priorities for pediatric MS clinical trials. The Research subcommittee has completed a pilot study exploring the feasibility of collaborative research involving biological samples in order to design future studies, and has submitted a proposal to study vitamin D-related biology in pediatric MS. The Education committee is creating a family-centered website. The Clinical Care group and the Clinical Trials Advisory are working with regulatory authorities and pharmaceutical companies to optimize opportunities for pediatric MS therapeutic trials. Dr. Banwell will review these activities in her address «First and second line therapies in pediatric MS. New insights» Chitnis Tanuja Associate Professor of Neurology, Harvard Medical School, Director, Partners Pediatric Multiple Sclerosis Center, Massachusetts General Hospital, Boston, USA This presentation will summarize the available data on currently used first and second line treatment in pediatric MS. As well, definitions for treatment failure and when to escalate treatment will be discussed. Cases and practical issues in administering treatments to children and teenagers with MS will be covered. «Stress and the immune and inflammatory reaction vs. the wakefulness and sleep and fatigue systems» Chrousos George MD, MACP, MACE, FRCP (London) Professor and Chairman, First Dept of Pediatrics, Director, Division of Endocrinology, Metabolism and Diabetes, UNESCO Chair on Adolescent Health Care, University of Athens Medical School, Aghia Sophia Children's Hospital Sleep is essential for life in mammals and, us humans, spend approximately one third of our lives sleeping. Sleep and wakefulness are linked to the circadian clock and its zeitgebers and function diurnally in succession and mutual opposition of each other. Like other vital systems of the organism, the systems that subserve sleep and wakefulness are both located in the central nervous system (CNS), particularly the hypothalamus and the brainstem. Wakefulness is attained by the Arousal System, i.e. the Locus Caeruleus (LC) and the reticular formation, which together with the autonomic system and the hypothalamic-pituitary-adrenal (HPA) axis, are also components of the Stress System, that is activated when any stressor exceeds a certain threshold. The need of the organism for sleep is expressed as somnolence (sleepiness, sleep propensity), while the need for tissue rest and recovery from exertion is expressed as fatigue. Somnolence and fatigue are frequently confused with each other, however, they are different feelings subserved by different neural pathways and substrates. Cytokines and adipokines, such as TNF-a and Interleukin (IL)-6, are both somnogenic and fatigogenic, while Stress System mediators, including the key neurotransmitter of the LC and sympathetic system 54 LECTURES norepinephrine, as well as corticotropin-releasing hormone (CRH) and cortisol, are stimulating wakefulness and arousal. Thus, states associated with hypercytokinemia, such as infections, inflammatory disorders and central obesity, are frequently associated with excessive daytime sleepiness (EDS) and fatigue, while states associated with Stress System activation, such as situational apprehension, anxiety disorders and melancholic depression, are frequently associated with sleep disturbances, including insomnia, early morning awakening, frequent awakenings, etc. We have shown that lack of sleep in normal individuals is associated with elevated circulating somnogenic and fatigogenic cytokines, such as IL-6, while stress is associated with elevated CRH, catecholamines and cortisol, all of which promote wakefulness and disturb sleep. We have also shown that patients with central obesity and insulin resistance, or even lean patients with polycystic ovaries and insulin resistance, suffer from sleep apnea, have increased circulating cytokines/adipokines, and suffer from EDS and fatigue. Thus, sleep apnea and EDS and fatigue appear to be components of the Dysmetabolic Syndrome. In contrast, we have shown that patients with idiopathic insomnia have Stress System hyperactivity with elevated CRH, catecholamine and cortisol production throughout the 24h, with the highest difference from normal controls observed in the evening hours. Interestingly, in the same patients, the plasma levels of inflammatory cytokines are also elevated, especially in the evening. In these patients we have the seemingly paradoxical combination of insomnia with fatigue, apparently because both arousal and somnogenic/fatigogenic mediators are elevated. «New drugs and new hopes for Pediatric MS. Ongoing protocols» Ghezzi Angelo Ospedale di Gallarate, Centro Studi Sclerosi Multipla, Gallarate Interferon-beta and glatiramer acetate are used as first line therapy in pediatric multiple sclerosis (ped-MS) based on results observed in randomized phase 3 trials performed in the adult population, and in observational studies performed in ped-MS. although with many methodological limitations, these studies have shown that these drugs are well tolerated and useful to reduce relapse rate in this population (1.2) For subjects with a poor response to first-line therapies and/or patients with an aggressive evolution Natalizumab is the most promising medication, at least in patients with a negative anti-JCV status, and consequently with no or low risk of PML (1, 2). New drugs are now available in the market, or will be available in the next future: fingolimod, teriflunomide, dimethylfumarate, alemtuzumab, opening new possibilities for MS treatment. At present, these medications are not licensed for the use in ped-MS and, as for other new medications under study, Regulatory Authorities require a program of investigation in pediatric patients. The International Pediatric MS Study Group has paid a lot of attention in this field of clinical research and has recently published a paper discussing the related most relevant clinical and ethical issues (optimal design of a trial, endpoints, use of placebo/active comparator for controlled studies, pharmacokinetics aspects, attention to risk of infections, physical/sexual maturation, etc) (3). The safety profile, as evidenced in phase 3 and 4 clinical trials in adult MS patients, remains the major issue when considering the potential use of a new medication in ped-MS: for this reason alemtuzumab is currently not under study in the pediatric population. At oresent, three trials are ungoing in the pediatric population: The Terikids study, comparing teriflunomide vs. placebo, having the time to relapse as primary endpoint, The Paradigms study, comparing fingolimod vs. IFNB-1a 30 mg weekly, having relapse rate as primary endpoint, The Connect study,comparing dimetylfumarate vs. IFNB-1a 30 mg weekly, having MRI as primary endpoint A pharmacokinetic/pharmacodynamic study of natalizumab has been recently concluded in a cohort of 10 ped-MS patients, and a meta-analysis study is ongoing in many countries collecting prospective and retrospective data of patients with pediatric MS exposed to natalizumab. 55 LECTURES In the future more robust data will be available helping physicians to choice the right drug to then right patients, optimizing the clinical response and reducing the risk of exposure to adverse events. References 1. Ghezzi A, Banwell B, Boyko A et al. The management of multiple sclerosis in children: a European view. Mult Scler 2010;16:1258-1267. 2. Chitnis T, Tenembaum S, Banwell B et al. Consensus statement: evaluation of new and existing therapeutics for pediatric multiple sclerosis. Mult Scler 2012;18:116-127. 3. Chitnis T, Tardieu M, Amato M.P. et al International pediatric MS study goup clinical trials summit Neurology 2013, 80:1161-1168 «A role for S1P modulation in a primarily degenerative hereditary disease? Rationale and design of a Phase I study in Rett Syndrome» Kappos Ludwig Chair Neurology, University Hospital, Basel, Switzerland Rett syndrome is a neurodevelopmental disorder characterized by normal early psychomotor development followed by the loss of psychomotor and acquired purposeful hand skills and the onset of stereotyped movements of the hands and gait disturbance. In 1999 the genetic cause of the disease, a mutation of the methyl-CpG-binding protein 2 was described. However, in many ways, this clinically peculiar condition remains a mystery, with no clear correlations between the gene mutation and abnormal biological markers, neuropathology and/or characteristic clinical symptoms and signs. A key study that opened a window of opportunity for therapeutic interventions for Rett patients was published in Science by Guy et al., showing robust phenotypic reversal by activation of Mecp2 expression in a knock out mouse model using a specific genetic construct in both immature and mature symptomatic adult animals. Repeated observations and further experiments with the mouse models in several laboratories led to the appreciation of the role of BDNF in disease pathophysiology. BDNF is a neurotrophic factor with major impact on neuro-genesis, neuronal survival, differentiation, and maturation during early development as well as on synaptic function and plasticity throughout life. Abnormalities in BDNF homeostasis are believed to contribute to the pathophysiology and neurological phenotype in Mecp2 null mice that show progressively deficient BDNF expression during the symptomatic stage. Fingolimod (Gilenya®) is an orally active modulator of four of the five sphingosine-1 phosphate (S1P) receptors. Fingolimod acts as ‘super agonist’ on the S1P1 receptor on thymocytes and lymphocytes, inducing uncoupling/internalization of that receptor. This renders these cells unresponsive to S1P1 signaling, thus depriving them of a signal necessary for egress from lymph nodes and secondary lymphoid tissues. The downstream result is a marked reduction in the number of both B and T lymphocytes in the intravascular compartment and a decrease in recirculation of these cells to extravascular compartments, including the central nervous system (CNS). The effects on lymphocytes are believed to be linked to the efficacy of fingolimod in reducing inflammatory activity as shown first in experimental autommune encephalomyelitis (EAE) and in several controlled studies in patients with relapsing MS. Since its approval fingolimod has been prescribed worldwide to more than 120'000 adult patients for the treatment of relapsing remitting multiple sclerosis and has up to now - in the approved dose of 0.5 mg per day - displayed a manageable safety profile. A controlled trial in pediatric MS is ongoing. The group of Yves-Alain Barde in Basel (Switzerland) found, that FINGOLIMOD increases the levels of brain-derived neurotrophic factor and improves symptoms in mice lacking MeCP2. Based on these findings we embarked in a first phase I clinical proof of concept study (FINGORETT) to assess the safety of oral fingolimod in children with Rett Syndrome and its effects on BDNFlevels in blood and cerebrospinal fluid, on development of atrophy (MRI) and on clinical outcomes. 56 LECTURES «Stem cells application in neurological diseases; Implications for childhood MS» Karussis Dimitrios MD, PhD, Head of the MS Center at Hadassah, Department of Neurology, Jerusalem, Israel Although MS occurs most commonly in adults, it is also diagnosed in children and adolescents. Studies suggest that 2-5% of all people with MS have a history of symptom onset before age 18. Diagnosing MS in children is more challenging than in adults due to the frequency of other childhood disorders with similar symptoms and characteristics such as neurological complications of systemic connective tissue diseases and vasculitis and monophasic diseases like ADEM. Almost all children with MS experience a relapsing-remitting course of the disease. Although most symptoms of paediatric MS are similar to those seen in adults, there are often symptoms that are not typical in adults, such as seizures and mental status changes. Children often experience more frequent relapses than adults with early MS. Studies have shown that the approved injectable disease-modifying therapies developed for adults are also safe and well tolerated in children. However, at present, these medications are used “off-label” in children. The theoretical alternative to overcome the limited capacity of the CNS for regeneration (both in adults an children), would be to use stem cells for more effective management of chronic degenerative and inflammatory neurological conditions. Stem cell transplantation is based on the assumption that such cells may have the potential to regenerate or support the survival of the existing -partially damaged cells. Although the adult brain contains small numbers of stem cells in restricted areas, this intrinsic stem cell repertoire is small and does not measurably contribute to functional recovery. Embryonic cells carrying pluripotent and self-renewal properties represent the stem cell prototype, but there are additional somatic stem cells that may be harvested and expanded from various tissues during adult life. Mesenchymal stromal cells (MSC) are part of the bone marrow stem cells repertoire which also includes the main stem cells population of the bone marrow, the hematopoietic stem cells. The main role of MSCs is to support hematopoiesis but they can also give rise to cells of the mesodermal layers. During the last decade, MSCs were also shown to possess strong immunomodulatory effects and additional stem cells features, such as the self-renewal potential and multipotency. Their debatable transdifferentiation potential to cells of the endo- and exo-dermal layer, including cells of the CNS, may explain in part their reported neuroprotective effects. Studies in vitro and in vivo (in cells cultures and in animal models) have indicated neuroprotective effects. MSCs are believed to promote functional recovery following CNS injury or inflammation, by producing trophic factors that may facilitate the mobilization of endogenous neural stem cells and promote the regeneration or the survival of the affected neurons. These immunomodulatory and neuroprotective features could make MSCs potential candidates for future therapeutic modalities in immune-mediated and neurodegenerative diseases. The findings of our pilot trials at Hadassah Medical Centre suggest that intrathecal and intravenous injection of MSC in patients with MS and ALS, is a clinically feasible and relatively safe procedure. MSC treatment resulted in immediate immunomodulatory effects and have indicated some clinical benefits induced by the transplantation. An additional, phase I/II trial from UK, with intravenous administration of MSCs in MS showed indications of neuroregeneration in the visual tracts. Further controlled studies and longer observation periods are needed to evaluate the long term safety and the potential clinical efficacy of MSC treatment. Severe cases of paediatricc MS could represent an additional target group for such stem cell therapies, since at this early age, the lack of permanent and chronic neurodegeneration and the higher quality of the autologous adult stem cells from children afflicted with MS and similar diseases, may increase the chance of long lasting beneficial effects of such cell therapies. 57 LECTURES «Autism, Rett syndrome and MS-molecular similarities and differences» Theoharides Theoharis MS, PhD, MD, FAAAAI, Professor of Pharmacology and Internal Medicine Director, Molecular Immunopharmacology and Drug Discovery, Department of Integrative Physiology and Pathobiology, Tufts University School of Medicine Multiple sclerosis (MS) is characterized by brain inflammation mediated primarily by T cells sensitized to myelin. Autism Spectrum Disorders (ASDs) involve brain inflammation mediated by activation of microglia. Both conditions involve mast cells (MCs), which stimulate both T cells and microglia, as well as disrupt the blood-brain-barrier (BBB) permitting entry of circulating immune cells. MCs act as “alarmins” to environmental triggers such as bacteria, heavy metals, mold, organophosphates, stress, toxins and viruses. “Allergic-like” symptoms are common in children with MS and ASDs implying activation of MCs. Serum substance P (SP) and IL-33 are increased in MS, while neurotensin (NT) and corticotropin-releasing hormone (CRH) are increased in the serum of children with ASDs. SP and IL-33 have synergistic action in triggering MC secretion of TNF, while CRH and NT synergistically increase MC secretion of VEGF. Activated MCs also secrete IL-6 and TGF that induce maturation of Th-17 cell which are critical in the pathogenesis of MS. Hence, activation of MCs by different triggers and in different brain areas may contribute to the pathogenesis of MS and ASDs. We have shown that the natural flavonoid luteolin inhibits MC, microglia and T cell activation, as well experimental autoimmune encephalomyelitis EAE and ASD-like behavior in mice. Moreover, luteolin inhibited myelin activated PBMCs from MS patients and a unique formulation containing luteolin (NeuroProtek) significantly improved sociability in children with ASDs. Moreover, we have formulated luteolin in liposomes containing in their lipid envelope an “anchor” for specific delivery to immune cells. We have also identified a related novel natural flavone, tetramethoxyluteolin, which not only is more potent inhibitor than luteolin, but it is also neuroprotective, it penetrates the BBB and because it is already methylated can be better tolerated by children with reduced methylation capacity and/or phenol intolerance. Delivering tetramethoxyluteolin, intranasally will reduce its catabolism and permit its delivery directly to the brain Funded by NIH grants NS38326 and AR47652, as well as the National MS Society, Autism Research Institute, National Autism Association, Jane Botsford Johnson Fnd., LNM Fnd, and Safe Minds. TCT has been awarded US patents No. 7,906,153; No. 8,268,365 for the treatment of MS and neuroinflammatory conditions. «Basic knowledge of the pathophysiology of MS. Newer data» Anagnostouli M. Assistant Professor of Neurology-Neuroimmunologist Dept. of Demyelinating Diseases & Director of Immunogenetics Laboratory A΄ Neurological Clinic, Aeginition Hospital, National and Kapodistrian University of Athens Multiple Sclerosis (MS), is a chronic autoimmune, inflammatory and degenerative disease of the Central Nervous System (CNS), ie the brain and spinal cord. It affects mainly young adults, mostly women and the newest data in our country but also internationally demonstrate the increasing trend in the occurrence of disease. The widely held theory is that of dysfunctional immune system in patients, where the production of stimulated T and B lymphocytes in peripheral lymphoid organs, such as lymph nodes, especially directed against the myelin nerve sheath, of genetically susceptible individuals. The T and B lymphocytes migrate and ultimately enter the CNS through the disrupted bloodbrain barrier (BBB), mediated by specific molecules. There are reactivated mediated by cells of the CNS, such as microglia and involving destructive cascade of events leading to demyelination and axonal damage. The characteristics of the disease are the foci of demyelination of white matter, the 58 LECTURES axonal injury, the increase of astrocytes and oligodendrocytes reduction. Many new additional mechanisms have emerged from studies of recent years. For example mitochondrial damage and oxidative stress, disorders of function of neurotrophic factors, expression and signaling the NMDA receptor in oligodendrocytes, the recent involvement of some transmembrane Na channel + (ACIC) to the death of oligodendrocytes, the increased concentration of glutamate and glutamine in normal-appearing-white-matter (NAWM) etc. Furthermore, beyond the conventional MRI, recently added to the imaging ability of investigation and monitoring of the disease and the non-conventional imaging methods, such as the desmidografy (Diffusion Tensor Imaging, DTI), the functional magnetic resonance imaging (functional MRI, fMRI), the magnetic spectroscopy (MRS), etc. These methods highlighted and the neurodegenerative component of the disease, namely the pathophysiological process that occurs in the CNS, in parallel with the inflammatory / immune-mediated process. The MS is not only a disease of white matter, but suffers all the brains of patients, in addition to directly imaged lesions as demyelinating plaques. Many biomarkers have become part of everyday research and show ways of infection and the course of disease progression, with "gold standard" always, the molecules of HLA system encoded on chromosome 6. In particular, the HLA-DRB1 * 1501 allele has for years been identified as the most powerful and independent genetic factor for susceptibility to the disease. Other biomarkers that ultimately have emerged are the KIR4.1 specific antibodies against potassium channels, the anti-MOG antibodies and especially in children, body mass index, hormone levels such as prolactin, etc. All these new proposed pathophysiological mechanisms and biomarkers that have a direct or ultimate impact on the way of treatment of MS, will be demonstrated. «Electrophysiological and neuroimaging evaluation of cognitive functions in patients with MS. Suggestions for child and adolescent MS» Artemiadis Artemios MD, MSc, Neurology Resident, 417 Army Share Fund Hospital, Research Associate, Medical School of Athens During the past decade, it has become evident that multiple sclerosis (MS) is a disease of both the white and the gray brain matter. Moreover, there is abundant evidence attesting that the functional counterparts of MS pathology include not only abnormal motor or sensory phenomena but also cognitive deterioration. Cognitive impairment can be detected in up to 45-70% of MS patients even in the first years after diagnosis. Concerning childhood and juvenile onset MS, which account for 3.55.0% of patients, cognitive dysfunction has been identified in about one-third of patients. Language is particularly affected in these patients, unlike adult MS in which memory and processing speed are found more prominently impaired. Assessment of cognitive function in MS is based mainly on neuropsychological tests. However, event-related potentials (such as P300 waves) and sophisticated neuroimaging measures have been correlated with cognitive dysfunction in MS. In this lecture, there will be a detailed discussion about the validity and the technical issues of these promising measures, focusing mainly on early-onset MS. 59 LECTURES «Autoimmune encephalitis and other encephalopathies & childhood/adolescence MS. Differential Diagnosis» Vartzelis George Lecturer in Pediatrics Neurology, Second department of Academic Pediatrics, Athens Medical School, University of Athens The diagnosis of multiple sclerosis (MS) is based on certain radiological criteria from the central nervous system (CNS) imaging along with supporting data from the medical history and clinical assessment. The “beyond any doubt” diagnosis of MS is almost never straightforward, especially during the first stages of the disease where overlap with other demyelinating disorders is likely. Additionally a variety of other clinical conditions may present with symptoms and MRI lesions reminiscent of MS. Autoimmune encephalitis Over the last decade a new category of autoimmune CNS disorders has been identified. These disorders are caused from the effect of various auto-antibodies against superficial cell or synaptic targets in the CNS such as the glutamate receptors NMDA, the AMPA receptors and the γ- aminobutyric acid receptors GABAbR. This family of autoimmune encephalitis can present with various symptoms ranging from behavioral problems to epileptic seizures and stereotypic movement disorder. In some cases there are no findings from the CNS imaging while in other cases brain MRI reveals multifocal T2 and FLAIR lesions, reminiscent of MS. Infectious diseases The clinical and radiology picture of CNS infections is usually quite distinct from MS, in some cases however a significant overlap can be observed. Mycoplasma pneumoniae can be the cause of a certain encephalopathic illness characterized by diffuse white matter lesions on MRI. Progressive multifocal leukoencephalopathy (PML) is caused by JC virus in immunocompromised individuals. The hallmark of this condition is extensive multifocal damage of the brain white matter. Last but not least, infection with Human Immunodeficiency Virus can affect the CNS and present with MRI lesions which resemble demyelinating disorders. Metabolic encephalopathies Occasionally various metabolic disorders can inflict CNS lesions which may look like demyelinating lesions. Mitochondrial encephalopathies often cause white matter and deep gray matter lesions with dissemination in space and time. The distribution of the lesions together with additional factors, such as the raised lactate levels, can help diagnosing these conditions. CNS vasculitis Primary CNS angiitis in childhood (cPANCS) is a group of CNS vascilitis characterized by neurological symptoms and abnormal MRI findings. There are three subtypes of cPANCS according to the size of the vessels affected as well as overall prognosis. Small vessel vasculitis is the most challenging to diagnose as angiography is often normal and the CNS lesions are diffuse with no characteristic distribution. In these cases gadolinium leptomeningeal enhancement can help making the right diagnosis. Other disorders Various rare auto-inflammatory disorders such as syndrome Adamantiadi-Behcet and sarcoidosis may present with clinical and imaging features similar to the ones of MS. In conclusion many disorders can overlap with MS. The careful assessment of the additional clinical signs and symptoms of these disorders will help in the differential diagnosis from MS. 60 LECTURES «ADEM, & childhood/adolescence MS. Differential Diagnosis» Gika Artemis MD MSc PhD MRCPCH CCT(UK), Consultant Pediatric Neurologist, Scientific Associate, 1st Department of Pediatrics, University of Athens, Greece The overall incidence of acquired demyelinating syndromes in children and adolescents ranges from 0.6 to 1.6 per 100 000 children per year. The presentation of acquired demyelinating syndromes varies across studies with 22-36% of children manifesting with optic neuritis, 19-24% with acute disseminated encephalomyelitis (ADEM), 3-22% with transverse myelitis and 2-4% with neuromyelitis optica. The proportion of children and adolescents with acquired demyelinating syndromes who will be diagnosed with multiple sclerosis (MS) within five years ranges between 15 and 45%. The incidence of MS in children and adolescents is estimated between 0.13 and 0.5 per 100 000 children per year while 2-10% of all MS patients have clinical onset before 18 years of age. Advances in neuroimaging, genetics and immunology of demyelination are fast. Data from these scientific areas in conjunction with the right clinical evaluation allow for the differential diagnosis among demyelinating syndromes which then enables the best therapeutic approach. We will discuss the various differential diagnostic challenges in the approach of children and adolescents with acquired demyelinating syndromes particularly with regard to the right characterisation of the first episode as well as to the identification of children in greater risk of relapses and/or development of MS. «The HLA system, the vitamin D and its potential therapeutic role in childhood / adolescence MS» Katsavos Serafim MD, Consultant Neurologist, Dept of Neurology, Hellenic Airforce General Hospital Multiple Sclerosis (MS) is the most common neurological disorder causing disability in young individuals. Although its mean age-at-onset is around 30 years, 0.4-10.5 % of cases begin before 16 years [1]. Despite scientific efforts, many questions in relevance with MS pathogenesis remain unanswered, especially for its childhood/adolescence onset type, which is the least studied. Nevertheless, there is increasing evidence that genetic factors, mainly Human Leucocyte Antigens (HLA) polymorphisms, environmental factors like Vitamin D, and their interactions, play a fundamental role in the pathogenesis of this disease type. Specifically, it has been observed more than once that among children with Clinically Isolated Syndrome (CIS) of MS, those carrying HLA-DRB1*15:01 allele are in greater risk of developing Clinically Definite Multiple Sclerosis (CDMS) [2]. Moreover, other alleles, may have protective or harmful effects on the risk for conversion to CDMS, like HLA-DRB1*16 and HLA-DRB1*03 respectively, as it was recently observed in a study of the Immunogenetics Laboratory of Aeginition Hospital [3]. On the other hand, low serum levels of Vitamin D and its metabolite 25-ΟΗ-D during childhood, have been correlated with an increased risk for MS, not only during childhood, but also during adulthood [2,4]. These data are further supported by studies implicating the significance of sunlight exposure and therefore Vitamin D levels, before the age of 15 years (migration studies – latitude studies) [4], or even during gestation (month of birth studies – sunlight exposure during pregnancy) [5]. In addition, obesity during childhood or adolescence correlates also with an increased risk for future MS, fact which is attributed in lower Vitamin D levels observed in this context [2]. Finally, lower Vitamin D levels in children with MS have been shown to correlate with an increased relapse rate [6]. Vitamin D influences immune response in several ways. First of all, it interacts with genome through its connection to a Vitamin D Response Element (VDRE) which is located near to HLA-DRB1*15:01 gene. Probably, lower levels of Vitamin D during childhood lead to HLA-DRB1*15:01 under-expression, its lower representation in the thymus and as a result in a reduced future immune tolerance [4]. 61 LECTURES Secondly, it also displays genome-independent anti-inflammatory actions, by influencing macrophages, cytokines and T-regulatory lymphocytes (T-regs) [7]. Moreover, in children with CIS or CDMS, Vitamin D level alterations may influence antibody levels against several viruses, like EBV, CMV and HSV2 [8]. Additionally, there is a very interesting hypothesis of a Vitamin’s potential role in white matter and especially in oligodendrocytes maturation during childhood, which may determine consequent apoptotic mechanisms [9]. One would hypothesize, by the previous analysis, that a potential therapeutic intervention with Vitamin D supplementation in MS patients should only have beneficial results. Indeed, a considerable majority of researchers share this opinion [4,9]. There are though some second thoughts regarding safety of such an intervention after disease onset, given the previously described amplification of HLA-DRB1*15:01 expression [8]. In a final analysis, HLA-DRB1*15:01 allele carriage and low Vitamin D levels represent two of the three confirmed risk factors in children with CIS for conversion to CDMS (the third is EBV seropositivity, as in adults) [10,11]. Further future research on their role could provide us with solutions in prevention and therapeutics of childhood/adolescence-onset MS. «The experience of children with MS in Pediatric Hospital. Peculiarities in medical care and in family, school and social adjustment» Mastroyianni Sotiria Consultant Child Neurologist, Children’s Hospital of Athens, P. & A. Kyriakou. Paediatric multiple sclerosis (MS), defined as onset of MS before the age of 18 years, is a very rare disease with an estimated frequency of 2.5 per 100000 children. There is evidence that MS in children is under-recognized or recognized with delay due to the limited medical experience in the paediatric form of the disease. Important conditions that should be ruled out first, in a child/adolescent with acute episodes of neurological symptoms and white matter lesions on MRI, include ADEM, viral and autoimmune encephalitides, rheumatologic conditions, vasculopathies, leukodystrophies, mitochondrial defects and lymphoma, rather than MS. Children with MS may present with manifestations which are less frequent in adult MS patients, such as seizures, altered level of consciousness and cerebellar or brainstem symptoms. There is also evidence that some children with MS might have fewer hyperintense areas on MRI scans and therefore do not meet the MRI criteria established for adults. Most children who are diagnosed with MS have the relapsing-remitting (RRMS) form of the disease. The management of children with MS includes the treatment of acute attacks (mainly glucocorticoids), the symptomatic management of disease manifestations (spasticity, visual problems, bladder issues, depression, fatigue etc) and treatment with MS-modifying immunomodulatory agents, where indicated. Family should be informed about the findings that confirm or support the diagnosis of MS in the individual patient. Treatment options and side effects of therapeutic agents should be discussed in detail with the family and the child. The treatment and prognosis for children with MS are, to a large extend, understudied. Studies in patients with paediatric-onset MS showed that children reach disability landmarks at younger ages than those with adult-onset MS. In addition, other problems related to the pathogenesis of the disease such as cognitive problems, fatigue and depression, affect more seriously the child with MS, because they occur at the crucial stage of CNS development. Therefore, neuropsychological evaluation is advised in all children with MS, even those who are highly functional, in order to identify early signs of regression. Given the beneficial impact of disease-modifying therapies for MS in adults, their early administration in paediatric MS seems to be of great importance. MS-modifying immunomodulatory agents glatiramer acetate, interferon beta-1a (Avonex), interferon beta-1a (Rebif), and interferon beta-1b (Betaseron) appear to be safe and well tolerated by children, and can be used “off-label” in children with RRMS (grade1B). There are studies in progress for 62 LECTURES their efficacy, specifically in the paediatric form of the disease. Small studies showed that natalizumab is safe in children and can be used in aggressive MS despite the small risk for progressive multifocal leukoencephalopathy (PML). Proper management of a child with paediatric MS requires multidisciplinary care from doctors with expertise in MS. The role of the child neurologist is very important for the acute and long term treatment decisions and follow-up of the disease. The efficient communication of parents with school is very important for the successful adaptation of the child with MS to the school/social environment. The family and school environment should be aware of the unpredictable nature and the unforeseen problems of MS such as fatigue, depression, cognitive difficulties, in order to respond appropriately to the child’s needs. Supporting the child with MS to remain in the school setting through some environmental and possibly academic modifications, is the most important factor for the successful social adaptation and outcome. «Optic Neuritis in children and adults with MS and other demyelinating diseases. Similarities and differences» Moschos Marilita Assistant Professor, 1st Department of Ophthalmology, University of Athens Diagnosing multiple sclerosis (MS) in a child is challenging because of the limited diagnostic criteria and their overlap with acute disseminated encephalomyelitis. Pediatric-onset MS patients are more likely to be male, have seizures, and have brainstem and cerebellar symptoms than adults, and are less likely to have spinal cord symptoms than adults. They mostly experience a relapsing-remitting course. Their initial brain MRI shows more frequent involvement of the posterior fossa, less well defined ovoid lesions, and more confluent lesions that decrease over time in patients with prepubertal onset, making early diagnosis even more difficult. Although disability progression is slower than in adults, pediatric onset MS leads to significant disability at a younger age and may be worse in non-white patients (up to 50% in North America). The rareness of pediatric-onset MS has precluded enrollment in clinical trials. Thus, children are receiving off-label adult therapies without clear evidence of their effectiveness and limited knowledge of their tolerability. «Newer epidemiological and patho-physiology data on childhood and adolescent MS in Greece and internationally» Ntinopoulos Argyrios Assistant Professor Child Neurologist Multiple sclerosis (MS) is a complex disease of the central nervous system due to an autoimmune-driven inflammatory process that leads to demyelination and axonal loss. Although there is vasting evidence that the inflammation is autoimmune in origin, resulting from the interplay between genetic background and environment, there are some neuropathological evidence hat MS is also a oligodendrogliopathy. MS commonly affects young adults and is considered a rare occurrence in children younger than 18 years of age. However at least 5% of the total population with MS is composed of pediatric patients, with the highest incidence in those between 13 and 16 years of age and less than 1% with the onset before 10 years of age. Clinicians can realize that there are fundamental differences in the presentation and course of pediatric MS, which distinguish it from the adult form of disease. The key question is whether there is a different pathophysiology process or the same process expressed on a different substrate (developing vs. developed nervous system). In terms of clinical evolution pediatric MS is characterized by 2- 3 times higher relapse rate than adults and neuroimaging- wise appears to be a more inflammatory disease with higher volume T2 lesions. The attacks can be severe in children but often show better recovery than adults and although disability (as measured by Expanded Disability Status Scale) is slower in pe- 63 LECTURES diatric onset MS significant cognitive deficits are seen in 30-40% of pediatric onset cases. One possible explanation is that pediatric patients carry the disease for a longer period of time. Despite these clinical differences it is questionable whether the biological background is different. With respect to environment the usual suspected risk factors (hypovitaminosis D, exposure to EBV, HLADRB1, obesity) that have been implicated in the pathogenesis of adult MS have also been linked to pediatric MS. The neuroimmunological response in cerebrospinal fluid is the same at first clinical manifestation, however pediatric and adult MS differ quantitatively in neuroimmunological patterns. On the other hand a presence of anti- MOG immunoglobulin is strongly associated with young onset disease. Although there are many common features between pediatric and adult MS there are sufficient differences and many unknowns. This has many treatment implications because nearly the same regimens are used in children as are used in adults. «Approaching Sound and Music as an Interdisciplinary Tool in Neuroscience Research against the Early Oncet Multiple Sclerosis: Truths and Misunder standings» Papatzikis Efthimios Researcher/Lecturer in Educational Neuroscience, BMusEd, MMus, PhD, Prof.Cert.Ed., NeuroCert. FHEA, QTS It is a fact that Pure Sounds, Complex Sound Stimuli and Music have all been collaboratively or separately, yet extensively used in the last few years not only in the mainstream clinical practice as diagnostic and measuring tools, but in the Complementary and Alternative Medicine field, too, as integrated tools of other existing rehabilitation interventions and practices. The contexts and frameworks that sound and music have been employed in among others, point out to either specific brain tissue degenerative clinical paradigms like the Parkinson’s and the Alzheimer’s deceases, brain injuries, strokes or lesions. This widespread interest in the clinical usage of music has been also recorder for the Multiple Sclerosis (MS) context, hence presenting a newly formed interdisciplinary field where music is mainly used to either measure or even counteract symptoms emanating from this disturbing in function and structure brain abnormality. Profound evidence can be now seen in literature - mostly at a behavioural level - suggesting that early involvement with music and complex sound stimuli may positively impact the patients’ memory and movement systems - thus the structural and functional neuronal reorganisation - as well as to improve their behavioural disposition towards and during the deployment of the MS symptoms. Having said that, it is crucial to mentioned that although most of us are indeed able to perceive and understand sound and music as an entity close connected to human existence, few really understand the sound’s parts and properties, and how these come together to form short or prolonged, random or organised acoustical stimuli, which when transforming into chemical and electrical signals in the brain, deeply affect both structurally and functionally the brain. The particular presentation, will endeavour to initially discuss how sound and music impacts the living brain especially in the early years of development, it will try to disentangle some of the issues that block further research and usage of music in the clinical context of MS, concluding to debate why sound and music may be proved to be a vital intervention tool in - especially, the paediatrics clinical practice in the near future. 64 LECTURES «Devic’s disease in childhood and adolescence. Data on pathophysiology, diagnosis, differential diagnosis and treatment» Pons Rozer Pediatric Neurologist, First Department of Pediatrics, University of Athens Children’s Hospital Agia Sofia Devic’s disease in children and adolescents. Diagnosis, differential dignosis and pathophysiology Devic’s disease or Neuromyelitis optica (ΝΜΟ) is a rare inflammatory disease of the central nervous system characterized by involvement of the spinal cord and the optic nerve. Recently, periventricular involvement, specially at the level of the brainstem and diencephalon have also been described. The differential diagnosis of NMO from Multiple sclerosis (MS) and other inflammatory disorders of the central nervous system may be difficult. High signal abnormalities in the spinal cord extending more than 2 vertebral segments on T2 MRI, and specially the finding of antibodies anti-aquaporin-4 (AQP4) support the diagnosis of NMO. Differentiation between NMO and MS is of great importance since treatment of MS is ineffective in ΝΜΟ. Treatment management of ΝΜΟ in children and adolescents is often difficult resulting in disability. Detection of anti-AQP4 antibodies allows early treatment and may lead to better prognosis. Treatment of acute episodes includes intravenous steroids, plasmapheresis and intravenous immunoglobulins, while maintenance therapy to prevent recurrences mainly involves immunosuppression, usually with monoclonal antibodies or chemotherapy. The etiology of NMO remains unknown. Its association with a variable spectrum of autoantibodies suggests widespread B cell polyclonal activation. It is likely that various infections that have been associated with NMO produce pathology by triggering B cell dysfunction. The role of genetic factors is unknown «Conventional and non-conventional neuro-imaging in the differential diagnosis of MS in children and adolescents» Toulas Panagiotis Consultant Neuroradiologist, MDDirector of Imaging Dept, Encephalos-EuromedicaScientific Fellow, EKPA Multiple sclerosis as a clinical entity was first described in 1870 by Charcot. The first description in children was in 1883 by Pierre Marie. Nowadays the frequency of presenting symptoms in children under the age of 16 years old ranges between 2% and 5%. Pediatric multiple sclerosis in 70-80% starts at age of 10 to 15 years but It can be seen from the age of 2 years.It has a female predominance (2/1). The diagnosis of MS in children is difficult because the disease is less frequent than in adults and the initial clinical picture varies; the initial episode resembles more to an infectious encephalitis especially in children younger than 10 years old. Abnormalities in CSF are not a consistent finding and oligoclonal bands are often negative. Imaging criteria established for adults in the latest revision of 2011 apply as well for children.The MRI images in a few cases resemble those of an adult. The differences of the disease (including imaging, evolution, prognosis and the treatment) depend on the age of the patient. For these reasons, the National Multiple Sclerosis Society organized the International Pediatric MS Static Group in order 1)to better understand the demyelinating pathology in children. 65 LECTURES 2)to clinically define other diseases-mimickers (namely disseminated encephalomyelitis, pediatric MS, clinically isolated syndromes) in order to guide future studies based on homogeneous patient groups. 3)to determine the clinical and neuroradiological features that characterize each of these disorders. The clinical picture varies due to multiple sites of involvement and despite the diversity of clinical symptoms, some of them are more often such as visual disturbances (with amaurosis, nystagmus, diplopia) due to a retrobulbar neuritis, gait disorders and neurological signs mainly from the lower limbs, bowel and bladder dysfunction and sensory disorders. These symptoms before the age of 10 years old may be due to an acute disseminated encephalomyelitis, which must be differentiated from MS. The interval between the two episodes (second episode sets diagnosis of clinically definive MS) ranges from 15 to 20 months but may span up to 10 years. The differential diagnosis includes disseminated encephalomyelitis, metabolic diseases, (and in particular mitochondrial diseases), immunological diseases such as macrophage activation syndrome, and any kind of vasculitis (lupus erythematosus, thyroiditis Hashimoto with encephalitis). «Neuromuscular manifestations of rheumatic diseases of childhood mimicking multiple sclerosis» Tsitsami Helen MD, PhD, Head of Pediatric Rheumatology Unit, First Department of Pediatrics, School of Medicine, University of Athens, Children's Hospital Aghia Sophia, Athens, Greece Children suffering from multiple sclerosis (MS), present with a wide variety of clinical symptoms, with motor manifestations representing the most common clinical presentation. Polysymptomatic presentation is more frequent in childhood-onset MS (10-67%) compared with adults. Encephalopathy and seizures also occur in MS. Eye involvement is described in up to 50% of children with MS, but is probably under-recognized especially in the non-verbal child. Fatigue is more frequent while cognitive decline is reported in 30-66% of children with MS. Behavior problems are thought to occur in up to 50% of the pediatric MS population. Almost all of the above symptoms may be a relatively common feature of various pediatric rheumatic diseases or may represent treatment-related adverse events, while severe central nervous system (CNS) involvement is associated with poor prognosis, and high mortality rate. Pediatric systemic lupus erythematosus (pSLE) can involve both the central and peripheral nervous systems (the latter being less commonly noted in children), with 19 distinct neuropsychiatric lupus syndromes described. Up to 65% of pSLE patients develop neuropsychiatric manifestations at any time during the disease course, and up to 85% of these patients develop neuropsychiatric disease within the first 2 years from diagnosis. In approximately 40% of patients with CNS disease, the initial symptom will be at presentation, while neuropsychiatric disease can be the only presenting symptom of pSLE in the absence of either serologic activity or other systemic disease manifestations. Headaches (66%), psychosis (36%), cognitive dysfunction (27%) and cerebrovascular disease (24%) are the most common presentations. In 30–70% of pediatric patients there is more than one CNS manifestation. Neurological involvement appears to be more severe in children who may accrue permanent organ damage at higher rates than adults. The existing small prospective pediatric neuroimaging studies show cerebral atrophy and white matter lesions on traditional MRI, as has been seen in adult patients. Children presenting with severe, newly acquired neurological or psychiatric deficits should be evaluated for an underlying inflammatory brain disease, as the inflammation could be reversible, if diagnosed and treated rapidly. The increasingly recognized primary angiitis of the CNS (PACNS) is the most common inflammatory brain disease. Three distinct disease entities of childhood PACNS (cPACNS) are currently recognized: angiography-positive nonprogressive cPACNS, angiography-positive progressive cPACNS, and angiography-negative small-vessel cPACNS, the last of them most of- 66 LECTURES ten mimicking MS. CNS vasculitis can present with a wide variety of neurological deficits and psychiatric symptoms. The mode of onset varies widely, ranging from acute stroke symptoms to slowly progressing cognitive decline or features of regression. The diagnostic criteria of cPACNS include a newly acquired neurological deficit; specific angiographic and/or histopathological features of angiitis within the CNS; no evidence of an underlying systemic disorder that explains the features; a newly developed psychiatric deficit; and an age limit of ≤18 years of age at diagnosis. Comparison of childhood and adult PACNS cohorts demonstrates more focal deficits in the pediatric cohorts than the adults (33–81% versus 42–46%, respectively); conversely, more diffuse deficits occurr in the adult cohorts than the pediatric ones (38–73% versus 0–37%, respectively). Misleading with MS might be the clinical presentation of juvenile idiopathic inflammatory myopathies characterized by chronic muscle inflammation and weakness. This heterogeneous group of diseases broadly includes three major clinicopathologic groups: juvenile dermatomyositis (85%), juvenile polymyositis (4-8%), and overlap myositis (6-11%). In those rare cases where, at the presentation of these diseases, there is problem of differential diagnostic from MS, neuroimaging, blood biochemistry and serology can easily clarify the situation. This is also the true with the many other pediatric rheumatic diseases that during their course are presenting neurological manifestations. «Detection and treatment of cognitive dysfunctions in children and adolescents with multiple sclerosis: neuropsychological approach» Christidi Foteini Clinical Neuropsychologist, MSc, PhD candidate, Scientific Associate, A' Department of Neurology, Aeginition Hospital, Medical School, National & Kapodistrian University, Athens, Greece Even though multiple sclerosis (MS) in children and adolescents is diagnosed in a relatively small percentage of MS population, it is of outmost importance from a neuropsychological perspective. Both childhood and adolescence are brain-sensitive periods which constitute developmental milestones for cognitive functions and are characterized by a great degree of brain plasticity. According to the methods of clinical neuropsychology and based on the available studies, we will discuss both the vulnerability and plasticity of the brain as an effect of the inflammatory demyelinating process that takes place in childhood and adolescence by a) identifying the cognitive profile of young patients, b) presenting methods of intervention based on cognitive rehabilitation techniques that are mostly applied in other acquired brain pathologies and c) warranting attention to the need of multidisciplinary approach for patients’ cognitive dysfunction. Considering the literature on children and adolescents with other chronic diseases and patients diagnosed with MS during their adulthood, we will highlight the role of early identification and personalized management of cognitive impairments for the quality of life of children and adolescents with MS over the course of the disease 67 CV’S (in alphabetical order) BANWELL BRENDA Dr. Banwell was recruited as Chief of Neurology, Children’s Hospital of Philadelphia (effective July 1, 2012). Dr. Banwell is the Director of the Pediatric Multiple Sclerosis Clinic at the Children’s Hospital of Philadelphia in partnership with Co-Director, Dr. Amy Waldman. Dr. Banwell remains as the lead investigator of the Canadian Pediatric Demyelinating Disease Program (5 Principal Investigators, 47 collaborating researchers, 23 site investigators), which has now partnered with the pediatric demyelinating disease program in Philadelphia. Several avenues of clinical and basic science research are ongoing. MRI research has been a key component of the Canadian Demyelinating Disease Program, with high quality research scans. In addition to the Canadian Pediatric Demyelinating Research Program, Dr. Banwell serves on the International Advisory Committee on Clinical Trials of New Drugs in Multiple Sclerosis, the National Institute of Health Common Data Elements in MS committee, and was elected as Research Chair of the International Pediatric MS Study Group (150 members, 40 countries). CHITNIS TANUJA Tanuja Chitnis M.D. is an Associate Professor in Neurology at Harvard Medical School. Dr. Chitnis has a strong interest in MS in children, and she is the Founding Director of the Partners Pediatric Multiple Sclerosis Center at the Massachusetts General Hospital, established in 2004, which is the first clinic in New England addressing the clinical care needs of children with multiple sclerosis and related demyelinating disorders, and her Center is a Pediatric MS Centers of Excellence designated by the National MS Society. In 2010, she was elected the Chair of the International Pediatric MS Study Group (IPMSSG), which has a membership of over 150 clinicians worldwide from 40 countries, and she leads an initiative to provide guidelines for the consideration and formulation of clinical trials in children with MS. She is also the Medical Director of the MS Natural History study (CLIMB study) at the Partners MS Center, at the Brigham and Women’s Hospital, which follows over 2000 MS patients with annual clinical evaluations, neuroimaging, biomarker studies and genetics, with the goal of better understanding the pathogenesis, disease course and treatment response. She heads a research team including biostatisticians, database staff and clinical research fellows. She has published over 100 publications and reviews in MS clinical care and research, and has held grants from the National MS Society, NIH and several foundations to study MS in adults and children. CHROUSOS GEORGE George P. Chrousos is Professor and Chairman of the First Department of Pediatrics at the University of Athens School of Medicine, Athens, Greece, and former Chief of the Pediatric and Reproductive Endocrinology Branch of the National Institute of Child Health and Human Development (NICHD), National Institutes of Health (NIH), Bethesda, Maryland. He also holds the UNESCO Chair on Adolescent Health Care at the University of Athens and held the 2011 John Kluge Distinguished Chair in Technology and Society at the Library of Congress, Washington DC. Prof. Chrousos is internationally recognized for his research on the glucocorticoid signaling system of the cell, on the diseases of the hypothalamicpituitary-adrenal axis, and on the physiological and molecular mechanisms of stress. His work has opened new horizons in our understanding of a spectrum of human complex disorders, including depression, the eating disorders, the metabolic syndrome and the inflammatory autoimmune and allergic diseases. His contributions span a range of medical disciplines, including Medicine, Pediatrics, En- 68 CV’S docrinology, Psychiatry, Rheumatology, Allergy, Surgery, Oncology and Reproductive Medicine. Dr. Chrousos has written over 750 original scientific papers and over 500 book chapters and journal reviews and his work has been cited in more than 70,000 other scientific articles, an irrefutable testimony to the importance and influence of his research. He is one of the 250 most cited scientists internationally (ISI highly cited) included not only in the list of Clinical Medicine, but also in that of Biology and Biochemistry, and the highest cited endocrinologist and pediatrician in the world. With an H index of 133, Dr. Chrousos is a top cited Clinician and Clinical Researcher. Dr. Chrousos has received numerous national and international awards and has given many lectures in the USA, Europe, Latin America and Japan. His awards include the 1987 Richard E. Weitzman Memorial Award, US Endocrine Society, the 1992 Superior Service Award, U.S. Public Health Service, the 1997 Clinical Investigator Award, US Endocrine Society, the 1997 Hans Selye Award, Hans Selye Foundation, Montreal, Canada, the 1999 Pharmacia-Upjohn International First Prize for Excellence in Published Clinical Research, US Endocrine Society, the 1999 Novera Herbert Spector Award, International Society for Neuroimmunomodulation, Lugano, Switzerland, the 2000 Henning Andersen Prize, European Society for Pediatric Endocrinology, Brussels, Belgium, the 2002 Sir Edward Sharpey-Schafer Medal, British Endocrine Societies, the 2004 Lifetime Achievement Award, International Society for Psycho-Neuro-Endocrinology, Glasgow, UK, the 2007 Henning Andersen Prize, European Society for Pediatric Endocrinology, Helsinki, Finland, and the 2008 Geoffrey Harris Prize in Neuroendocrinology, European Society of Endocrinology, Berlin, Germany. Among others, he is a Doctor Honoris Causa of the University of Liege, Liege, Belgium (2003), Universita Politechnica delle Marche, Ancona, Italy (2006) and University of Patras, Patras, Greece (2011). He is an honorary professor of the University of Warwick, Coventry, UK. Ηe was honored with the 2011 Aristeion Bodossaki Award, the highest distinction for accomplishment in the Sciences in Greece. In 2012, he received the Albert Struyvenberg Medal of the European Society of Clinical Investigation (ESCI). He is a distinguished visiting scientist of NICHD, NIH, Bethesda MD, USA. He served as President of ESCI from 2008 to 2011. In 2014 he was awarded the first George Papanicolaou Award of the University of Athens. In 2014 he received the highest honor of the US Endocrine Society, the Fred Conrad Koch Award. Dr Chrousos was inducted as a Master of both the American College of Endocrinology and the American College of Physicians and a Fellow of the Royal College of Physicians, London, UK. He is an elected member of the American Society for Clinical Research, the Association of American Physicians, the Institute of Medicine of the National Academy of Sciences, Washington DC, USA, and the Academia Europaea, London, UK Prof. Chrousos run one of the best endocrine training programs in the world and fostered the careers of over 60 distinguished, award-winning, world-class physician-scientists. After a 25 year distinguished career in the Intramural Program of the NIH, where he made seminal original contributions and trained a generation of international leaders in Endocrinology, Dr. Chrousos returned to his country and has assumed leadership roles at the University of Athens and in Greek and European Medicine and Academia. http://scholar.google.com/citations?user=rMgCyBUAAAAJ&hl=en&oi=ao DALAKAS MARINOS Marinos C. Dalakas is currently an endowed Professor of Neurology and Director of the Neuromuscular Division at Thomas Jefferson University School of Medicine in Philadelphia, and Professor of Neurology and Director of the Neuroimmunology Unit at the University of Athens Medical School, Athens Greece. His previous appointments were Professor and Chair of Clinical Neurosciences- Neuromuscular diseases- at the Imperial College London and Chief of the Neuromuscular Diseases Section of the National Institute of Neurological and Communicative Disorders and Stroke (NINCDS) at the National Institutes of Health, Bethesda, Maryland, a position he had held for 20 years. 69 CV’S Prof. Dalakas received his medical degree from the National University of Athens Medical School in Athens Greece. He completed his internship at the Albany Medical School in New York and his residency in Neurology at the New Jersey Medical School of the University of Medicine and Dentistry of New Jersey. Prof. Dalakas subsequently completed a 3-year fellowship in Neuromuscular diseases at the Medical Neurology Branch of the NINCDS in Bethesda, MD and then served for 6-years as senior Investigator in Neuroimmunology/Neurovirology, also at the NINDS, NIH, before becoming the Chief of the Neuromuscular Diseases Section from 1987-2007 (20 years) Prof. Dalakas’ areas of clinical and research interests are broad but mostly focused on neuroimmunology, neurovirology, genetics, and immunotherapies in eurologic diseases with application and design of new therapies. Among the diseases he has successfully applied novel therapies or has aided in unraveling the clinicopathologic and diagnostic criteria include: inflammatorory muscle diseases, autoimmune neuropathies, demyelinating and viral diseases of the nervous system, post-polio syndrome and other motor neuron disorders, central nervous system excitability disorders with emphasis on stiff-person syndrome and muscular dystrophies. He has also contributed towards the diagnosis and treatment of neuromuscular diseases with expertise in muscle and nerve biopsies including immunocytochemistry and immunopathology. Prof. Dalakas is a Fellow of the American Academy of Neurology and an elected member of numerous professional societies, including the American Neurological Association and the European Neurological Society. He has received numerous national and International awards; serves in the Editorial Board of many prestigious scientific Journals; and has been an invited speaker by all the major University Medical Schools in the world and by prestigious scientific societies and international meetings. He is author or co-author of more than 560 peer-reviewed papers or reviews in high impact Scientific Journals. GHEZZI ANGELO Dr Angelo Ghezzi is the Director of the Department of Neurology 2–Multiple Sclerosis at St Antonio Abate Hospital in Gallarate, Italy, the oldest Italian MS center. He is member of the Steering Committee of the International Pediatric MS Study Group, and member of the Italian MS Study Group of the Italian Neurological Society since 2009; he also participated to the Task Force in Neurosexology–European Federation Neurological Societies since 1995. Dr Ghezzi has been an active researcher, serving as an investigator in many international Phase II and III trials. His research has focused on the areas of optic neuritis, MS and pregnancy, MS and sexual disturbances, MS and epilepsy, MS evolution and prognosis, MRI and clinical correlation with MS, and clinical neurophysiology (evoked potentials, pelvic floor neurophysiology); however, he is especially interested in the clinical and therapeutic aspects of pediatric MS (MS onset in childhood-adolescence, immunomodulatory treatment of juvenile-onset MS). Dr Ghezzi is the editor of 10 books on multiple sclerosis, and author or co-author of more than 200 articles published in international journals. KAPPOS LUDWIG 70 Grown up in Athens, Greece, Ludwig Kappos obtained his M.D. and a Diploma in Clinical Psychology from the University of Würzburg, Germany, in 1980, where he went on to specialise in Neurology and Neuroimmunology, and became Deputy Chief, Division of Clinical Neurology, Max Planck Society, Clinical Research Unit for Multiple Sclerosis. In 1990 he was elected Head of the Outpatient Clinic, Neurology/Neurosurgery of the University Hospital Basel and since 2008 Chair of Neurology at the University of Basel, Switzerland. Research interests include immunological and molecular studies in neuroimmunological diseases, methodology in Clnical Studies, standardisation of clinical assessment, use of conventional and advanced magnetic resonance CV’S imaging in elucidating the pathogenesis of inflammatory CNS-disease and as tool in monitoring therapeutic studies. He was actively involved or lead several therapeutic studies mainly in the field of MS where he spearheaded the clinical development of established and most of the new compounds. LK serves as chair or member in steering committees and advisory boards of Clinical Trials and also in Organizations active in the field of MS and general Neurology. He has published more than 640 original papers, reviews and book chapters. KARUSSIS DIMITRIOS 71 CV’S 72 CV’S THEOHARIDES THEOHARIS Dr. Theoharides is Professor of Pharmacology and Internal Medicine, as well as Director of Molecular Immunopharmacology and Drug Discovery at Tufts University School of Medicine, Boston. He was born in Thessaloniki, where he graduated from Anatolia College. He received all his degrees with Honors from Yale University, and was awarded the Dean’s Research Award and the Winternitz Price in Pathology. He trained in internal medicine at New England Medical Center, which awarded him the Oliver Smith Award “recognizing excellence, compassion and service.” He also received a Certificate in Global Leadership from the Tufts Fletcher School of Law and Diplomacy, and a Fellowship at the Harvard Kennedy School of Government. He served on the Hellenic Supreme Health Advisory Board, IKA and IFET. He is a member of 15 academies and scientific societies. He has published 365 papers and 3 textbooks with 19,536 citations and he is in the top 1% of authors most cited in pharmacological journals. He first showed that mast cells, known for causing allergic reactions, are critical for brain inflammation and most recently in the pathogenesis and treatment of autism and MS. Ηe has been awarded 17 patents. He was inducted into the Alpha Omega Alpha National Medical Honor Society and the Rare Diseases Hall of Fame. He has received the Tufts Alumni Award for Faculty Excellence, the Tufts Distinguished Faculty Recognition Award, Boston Mayor’s Community Award, and the Dr. George Papanicolau Award, as well as Honorary Doctor of Medicine from Athens University and Honorary Doctor of Sciences from Hellenic-American University. He is “Archon” of the Ecumenical Patriarchate of Constantinople. ANAGNOSTOULI MARIA ANAGNOSTOULI MARIA , MD, PhD Assistant Professor of Neurology, National and Kapodistrian University of Athens (NKUoA) ADDRESS: National and Kapodistrian University of Athens Medical School A΄ Dept of Neurology, Immunogenetics Laboratory & Demyelinating Diseases Clinic “Aeginition” Hospital 74, Vas. Sophias Ave 115 28 Athens-Greece EDUCATION I qualified from the Medical School of the NKUoA, in 1985. I trained as a resident, sequentially in the General Hospitals of “EVANGELISMOS” (Internal Medicine) and “SOTIRIA” (Psychiatry) respectively and then as a resident in Neurology, at the A΄ Department of Neurology of NKUoA, “Aeginition” Hospital, Athens Greece. Ph.D, NKUoA-Medical School, A΄ Department of Neurology, Greece, in co-operation with the Department of Radioisotopes/Radiodiagnostic Products, Institute of Nuclear and Radiological Sciences & Technology, Energy and Safety (INRaSTES), National Center for Scientific Research (NCSR) “Demokritos”, 153 10 Athens, Greece, 1991-1995. Title: “Determination of biotin in the Cerebrospinal Fluid and serum of patients with various neurological disorders”. Degree: Excellent Post-doctoral education/training: • 18/11-21/11/1996: Invited Scientist at GEN-TRACK Laboratory at Plymouth-Meeting, Philadelphia-USA, for training in DNA extraction, PCR, gel electrophoresis and HLA-DR-DQ genotyping. • 24/6-26/6/1998: Invited Scientist of Paul Terasaki/One-Lambda Laboratory., at UCLA, Los AngelesUSA, for the “HLA DNA TECHNICAL WORKSHOP”. 73 CV’S • June-August 1998: Visiting Clinical Research Fellow at the Stroke Service of Harvard Medical School, at MASSACHUSETTS GENERAL HOSPITAL, Boston-USA,.under the supervision of the Professor, Phillip Kistler.(Neuro-ICU, Transcranial Doppler, Diffussion-Perfusion MRI, thrombolysis with r-TPA) • November 2003: “La Sapienza”, three-day Seminar with the title “State of the art in Multiple Sclerosis”, Rome-Italy, under the auspices of Professor Pozzili. • April 2005: SERONO Symposia International, four-day Seminar, with the title “Genetics of Autoimmune Diseases”, in Cannes-France • September 2014: Participation as a visiting neurologist, at the Outpatient Clinic of Massachussets General Hospital and Brigham and Women’s Hospital, of Harvard University, for children and adults with multiple sclerosis. Visit to the research center, and update and review of its organization and discussion of issues of clinical and laboratory research content for multiple sclerosis, the week of 15-19 September 2014. • Participation to many Congresses, Seminars, Scientific Meetings, concerning mainly, Multiple Sclerosis, Neuroimmunology, Immunogenetics, Autoimmune Diseases, Neurochemistry and LaboratoryTechniques EMPLOYMENT HISTORY: 2011-Present: Assistant Professor of Neurology, A΄Department of Neurology (Director of Immunogenetics Laboratory & Member of the Demyelinating Diseases Clinic), National and Kapodistrian University, of Athens, “Aeginition” Hospital, Greece. 2004-2010: Lecturer, A΄ Department of Neurology, National and Kapodistrian University of Athens, “Aeginition” Hospital, Greece. Director of the Immunogenetics Laboratory. 1996-2003: Post-Doctoral Clinical and Laboratory Research Fellow and Scientific Collaborator affiliated with the A΄Department of Neurology- National and Kapodistrian University of Athens and with the Research Laboratory “Aeginition” Hospital, Greece. Founder and Director of the Immunogenetics Laboratory. 1992-1995: Clinical and Laboratory Research Fellow, “Aeginition” Hospital, A΄ Department of Neurology, National and Kapodistrian University of Athens, Greece. 1989-1992: Resident in Neurology- “Aeginition: Hospital, A΄ Department of Neurology, Athens National and Kapodistrian University, Greece. 1987-1988: Resident in Psychiatry - General Hospital of “Sotiria”, Athens, Greece 1986-1987: Resident in Internal Medicine - General Hospital of “Evangelismos” Athens, Greece 1985-1986: Service as a general physician at Rural Health Center, Greece PROFESSIONAL AFFILIATIONS Member of the : Hellenic Neurological Society (ENEE) and ENEE Branch of Neuroimmunology European Federation of Immunogenetics (EFI) Hellenic Society of Neuroscience (HSN) Hellenic Society of Immunology (HELSIM) Hellenic Society of Rare Diseases and Orphan Drugs (EESPOF) TEACHING EXPERIENCE – LABORATORY ESTABLISHMENT-RESEARCH INTERESTS Teaching of nursing and medical students by the bed side. Teaching and supervising of residents in Neurology. Lectures to medical students, residents in Neurology and post-graduate students and physicians. Supervisor in five (5) PhD and five (5) theses, seven (7) of which organised, and performed in my Immunogenetics Laboratory. I have clinical interests in neuro-autoimmune diseases, mainly Multiple Sclerosis and degenerative disorders of the nervous system, mainly Alzheimer’s and Parkinson’s diseases. My main laboratory research interests attributes to Immunogenetics of neuro-autoimmune diseases (multiple sclerosis, CIDP, Guillain Barré Syndrome, Myasthenia Gravis) and neuro-degenerative diseases (Alzheimer, Parkinson, ALS). For this purpose I have founded and functioned the Immunogenetics Laboratory of 74 CV’S A΄ Department of Neurology, since 1997. In parallel my interests include mechanisms and biomarkers of autoimmunity and neurodegeneration. I have also an interest in quality of life of patients with multiple sclerosis degenerative disorders and in factors that affect their quality of life. I am also interested in History of Neurology and Neuroaesthetics, as a new and fascinating neuroscientific field. I have organized four Interdisciplinary Seminars/Symposia/Congresses, with international lecturers, as the President of the Organizing Committe, with the general title ‘Dialogues of the Hellenic Neuroscientists” I have also participated as an invited speaker at many Congresses, Seminars, Scientific Meetings. I have published 27 peer reviewed articles (Total IF:57.07, Citations: >378, H-Index:12 ) and over 82 presentations at scientific Hellenic and International meetings(Total IF: 85.11, Citations: 6 ). 3 more full-articles have been submitted for publication. I have translated four neurological books and chapters of books. I have written and published a book entitled “Neuroaesthetics in the 21st Century. From Plato to Zeki’ (ISBN: 978-960-93-5337-3), 2014 Peer reviewer for, Clinical Neurology Neurosurgery, Journal of Peripheral Nervous System, Vaccines, Balkan Military Medical Review Member of the Editorial Board of NeuroImmunology and Neuroinflammation Synapsis Participation in the three-member committee of nomination of Professor Zeki, as honorary doctorate from the University of Athens ARTEMIADIS ARTEMIOS I was born in Athens in 1980. I graduated from the medical school of the University of Athens in 2005. I received a postgraduate diploma on "Stress management and health promotion" (by the University of Athens) from which I graduated with the degree of "Excellent" and received scholarship. I am now a resident in neurology working in 417 NIMTS Hospital, while I have received education in pediatric neurology in the "Aghia Sofia" Hospital. I am also a research associate of the Immunogenetics Laboratory of the 1st Neurological Clinic of the University of Athens (supervisor: prof. Anagnostouli Maria) and of the Metabolic Disorders Sector of the Bioacademy of Athens (supervisor: prof. Chrousos George). My academic activity focuses on teaching, making/supervising and participating in research protocols and raising research funding. I have numerable publications in Greek and foreign journals and conferences and I have reviewed several original research studies for several reputable journals. I have been certified by the Cambridge University on "Good Clinical Practice" for clinical trials and I have been accredited the title of the "Clinical Investigator" by the European Society for Clinical Investigator. At the present, I am conducting my doctoral research on the cognitive functions in multiple sclerosis patients. Finally, I am a founding member and a member of the administrative board of the non-profit scientific society of "Stress management and Health Promotion". 75 CV’S VARTZELIS GEORGE Current position: Lecturer in paediatric neurology, 2nd department of Academic Paediatrics, Athens Medical School, University of Athens Medical school: Athens Medical School – University of Athens (1989 1995) Rural service (1995-1996): Areopolis Medical Centre, Lakonia, Greece Paediatric specialty training (1996-2000): Senior House Office-Senior Senior House Officer in the following hospitals: Royal Preston Hospital – Preston , Uk St Mary’s Hospital – Manchester, Uk Queens Park Hospital – Blackburn, Uk Royal Manchester Children’s Hospital, Uk Booth Hall Children’s Hospital, Booth Hall – Manchester, Uk Membership exams - Royal College of Paediatrics and Child (MRCPCH - 1999) Paediatric specialty training, “Aghia Sofia” paediatric teaching hospital (2002-2003) Certificate of Paediatric specialty training (2003) PhD (2009): «Neurological complications of bacterial meningitis in children» Paediatric neurology training: NCYPE (National Center for Young People with Epilepsy) – Surrey,Uk (2003-2004) –Registrar in paediatric neurology St George’s Hospital – London, Uk (2004-2006) –Clinical Fellow in Paediatric Neurology. Royal Manchester Children’s Hospital – Manchester, Uk (04/2006-07/2006) Registrar (LAS) in Paediatric-Neurology Cincinnati Children’s Hospital Medaical Center – Cincinnati, Οhaio – USA (8/2006- 8/2007). Clinical Fellow in Paediatric Neurology-pediatric electrophysiology. YOUROUKOS SOTIRIOS I was born in Corfu, Greece in 1945. In 1962 – 63 I spent a year in Hingham, Massachusetts, USA with a scholarship of AFS International Scholarships and graduated from the local high school. I studied medicine in Athens University Medical School (1964-1970). I trained in Internal medicine and then Paediatrics in Athens University. In 1975 I received my Ph.D. thesis in Athens University medical School. In 1976-1977 I trained in Paediatric Neurology, through a scholarship of British Council, in Booth Hall Children’s Hospital and Royal Manchester Children’s Hospital in U.K. In 1977-1978 I worked as Fellow in Paediatric Neurology in Children’s Hospital of Michigan in USA. From 1978 till 2012 I worked as Consultant Paediatric Neurologist in the First Department of Paediatrics of Athens University Medical School, in St. Sophia Children’s Hospital. In 1989 I was appointed as As. Professor of Athens University. I am member of the following medical associations: Hellenic Paediatric Association, Hellenic Neurology Association, Hellenic Epilepsy Association (founding member), Hellenic Paediatric Neurology Association (founding member and past president 2000-2001), Hellenic Association for Rare Disorders (founding member and vice president 2006-2007), Association Europeenne de Neurologie Paediatric, International Child Neurology Association, European Paediatric Neurology Society (member of the board 2006-2009, member of the committee of National advisors 2000-2004). I am member of the editorial boards of the Journal of Child Neurology and European Journal of Paediatric Neurology. I have more than 300 publications or presentations (36 in international journals; in Pubmed under the name Youroukos or Giouroukos). I speak English and French. 76 CV’S GIKA ARTEMIS • 1991-1997: Athens University Medical School, Greece. Grade: Excellent • 2004: MSc in Biomedical research. 1st Department of Paediatrics, Athens University Medical School, Greece. Subject: Neonatal Neurology. Grade: Excellent. • 2004: PhD in Neonatal Neurology. 1st Department of Paediatrics, Athens University Medical School, Greece. Dissertation Title: “Cytokine role in the pathogenesis of brain damage of the fetus and neonate.” Grade: Excellent. • 2001 - 2005: Paediatric Specialty, London Deanery, UK. • 2005 – 2008: Subspecialty in Paediatric Neurology, London Deanery, UK. • 2008 – 2009: Consultant Paediatric Neurologist, Evelina Children’s Hospital, Guy’s and St Thomas’s NHS Trust, London, UK. • 2009 – to date: Academic Associate in Paediatric Neurology, 1st Department of Paediatrics, Athens University Medical School, Greece • Member of various Greek and International scientific associations. • 2011 – to date: Treasurer of the Greek Paediatric Neurology Association. • Numerous presentations in Greek and International scientific meetings. • Numerous publications in SCI Journals. KATSAVOS SERAFIM Serafeim Katsavos was born in Athens in 1980. He entered the School of Military Medicine in Thessaloniki in 1999. He received academic education from the Medical School of Aristotelion University in Thessaloniki, from where he obtained an MD in 2005. He completed his residency in Neurology in the 1st Department of Neurology of Athens National and Kapodistrian University (Aeginition Hospital) in December 2013. He entered the Consultants' registry in February 2014 and since then he is occupied as Consultant Neurologist in the Department of Neurology of the Hellenic Airforce General Hospital. At the same time, he is running his PhD entitled “Immunogenetic study of cases with familiar Multiple Sclerosis in the Hellenic population. Clinical and laboratorial correlations”, since March 2013, at the Immunogenetics Laboratory of Aeginition Hospital, under the supervision of Assistant Professor Anagnostouli Maria. He took part in the design and realization of a research protocol of the Outpatient Clinic of Demyelinating Disorders, in Aeginition Hospital entitled “Quality of Life of Multiple Sclerosis patients in the Hellenic population, and caregiver-burden assessment”. He has published articles in Hellenic as well as International Medical Journals and he has been an active member of several Hellenic and International Neurological congresses, with poster and oral presentations. He also takes part in several research protocols that are currently in progress at the Immunogenetics Laboratory of Aeginition Hospital. KATSAROU EFI Medical degree from the National Kapodistrian University of Athens (1975). Specialty in Pediatrics (Aghia Sophia Children’s Hospital 1st Dpt of Pediatrics University of Athens 1979). Training in Pediatric Neurology /Neurophsiology , Great Ormond Street Hospital for Sick Children, London, UK, (January 1985 – August 1987). Since 1988 full time practice of child neurology at the Neurological Dpt of the Children’ s Hospital of Athens “P. & A. Kyriakou”. Head of the Department since 2008. Clinical experience in all the spectrum of pediatric neurological / neurodevelopmental conditions, outpatient and inpatient clinics, EEG and epilepsy, consultations at rhe PICU, neonatal ICU and oncology department. Special interest in epilepsy and demyelinating diseases in children. 77 CV’S KONITSIOTIS SPYROS Graduated from University of Ioannina Medical School, Greece and then worked in the dept of pharmacology to finish his doctoral thesis on “neuropharmacology and functional anatomy of basal ganglia”. He completed his residency training in neurology at the University Hospital of Ioannina, Greece, and in 1996 started postdoctoral fellowship at the Experimental Therapeutics Branch, National Institiute of Neurological Disorders and Stroke, NIH, Maryland, USA under the supervision of Dr. Tom Chase. He participated in clinical research focusing in experimental therapeutics in parkinson’s disease, as well as laboratory research with parkinsonian primates. In 2000 he returned to Greece as lecturer in Neurology, University of Ioannina Medical School where he is currently associate professor of Neurology. He is running the outpatient clinic for movement disorders, is a member of the greek movement disorders group, and has published more than 50 papers both on clinical and laboratory studies. He is lecturing extensively on issues related to treatment of Parkinson’s disease. His main research interests include Parkinson’s disease, restless legs syndrome, imaging in movement disorders and the pathophysiology of levodopa-induced dyskinesias. MASTROYIANNI SOTIRIA Medical degree from the Aristotle University of Thessaloniki (1985). Specialty in Pediatrics (Hippocration Hosp of Thessaloniki, 3rd Dpt of Pediatrics Aristotle University, 1991). Training in Pediatric Neurology/ Neurophysiology, Great Ormond Street Hospital for Sick Children, London, UK, (1992 -1995). Returning to Greece full time practice of child neurology, since 1997 at tertiary care paediatric hospitals; Neurodevelopmental Unit /1st Acad. Ped Dpt, Aristotelion Univ. of Thessaloniki, Hippocration Hosp as Registrar, from 2001 at the Neurological Dpt of the Children’s Hospital of Athens “P. & A. Kyriakou” (as Consultant since Sept 2010). Clinical experience in all the spectrum of pediatric neurological/ neurodevelopmental conditions, outpatient and inpatient clinics, EEG and epilepsy, consultation at the PICU, neonatal ICU and oncology dpts. Clinical research with special interest during the last few years in rare forms of acute encephalitis (ADEM, anti-NMDAr encephalitis) and acute parainfectious encephalopathy (sporadic και autosomal dominant Acute Necrotizing Encephalopathy/ ANE) in childhood, with collaboration with special research centres in Japan and USA. MITSIKOSTAS DIMOS-DIMITRIS 78 Dr Mitsikostas graduated from the Aristotle’s’ University Medical School, Thessaloniki, Greece, in 1985; five years later he obtained his PhD degree in neuropharmacology, from the National University, Athens, Greece. He certified in Neurology, in 1993, after he fulfilled the 4-year residency in Neurology Department, Aeginition Hospital, National University, Athens, Greece. He has performed post-doc studies in experimental molecular pharmacology of pain at the Harvard Medical School, Boston,Massachusetts (1996-1998, Professor’sM.A. Moskowitz lab) and at the Institute of Neurology, University College London, London, UK (Professors’ P.J. Goadsby lab and headache clinic). He is member of several national and international societies covering the field of neurology, headache, multiple sclerosis and pain. He is author of 65 peer-reviewed papers with more than 1500 citations, editor and co-editor in four textbooks and reviewer in several international medical journals. He is currently 1st vice president of the Executive Board of the European Headache Federation. He has been heading the Neurology Department of the Athens Naval Hospital since 2001. CV’S MOSCHOS MARILITA She graduated the Medical School of the University of Athens in 2004 with Excellent grade. Since 2010 she is working as Assistant Professor of the Department of Ophthalmology of Athens University where she has the clinical and scientific co-responsibility of the Laboratory of Electrophysiology of Vision and the department of Glaucoma. In 2009, she was working as honorary lecturer of the University of Cambridge (UK), and she was specialized in Glaucoma and Electrophysiology of Vision (Addenbrookes Hospital, University Eye Clinic of Cambridge). She authored or co-authored over 100 scientific papers in pubmed reviewed journals and presented over 90 at international conferences, in some of them as invited speaker. She also wrote the chapter on ‘Multifocal-Electroretinogram in retinal vascular diseases’ in the annual edition of SFO (Société Française d’Ophtalmologie). Finally she is a member of many international ophthalmological societies and reviewer in several ophthalmological journals, like, Clinical and Experimental Ophthalmology, Expert Review of Ophthalmology, Journal of Neuroscience Methods, Graefe’s Archive for Clinical and Experimental Ophthalmology, BMC Ophthalmology, Clinical Ophthalmology, Indian Journal of Ophthalmology and others. NTINOPOULOS ARGYRIOS ARGIRIOS DINOPOULOS, MD, PhD PEDIATRIC NEUROLOGIST “Attiko” University Hospital Dept of Pediatrics Rimini 1, Athens 12462, Greece Tel: +302105831269, Fax: +302105832229 [email protected] PERSONAL Date of birth: 7/18/64 Greek Citizen Married to musicologist Vassiliki Koutsobina with two sons CURRENT POSITION Assistant Professor of Pediatrics and Neurology University of Athens 3rd Pediatric Clinic, “Attiko” University Hospital, Athens Greece Head, Epilepsy monitoring Unit EDUCATION / DEGREES MD: National and Kapodistrian University of Athens, School of Medicine, Sep 1982-Jun 1989 PhD: University of Thessaly Greece, School of Medicine / Cincinnati Children’s Hospital Medical Center “Diagnostic evaluation of infants and children with respiratory chain defects and the neuroimaging role” Jul 1999- Mar 2005 PROFESSIONAL EXPERIENCE Intern, Athens Children’s Hospital Aghia Sophia, Jan 1994-Nov 1995 Pediatric Resident, 1st Dept of Pediatrics University of Athens, Nov 1995- Nov 1999 Board Certification (Hellenic Academy of Pediatrics) Feb 2000 Child Neurology Fellowship, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Director: Dr Ton deGrauw, Jul 2000- Jul 2003 Research Fellow in Metabolics (research scholarship), Nijmegen Center for Mitochondrial Disorders, Jul 2004-Sept 2004 Fellowship Clinical Neurophysiology, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Jul 2003- Jul 79 CV’S 2004 Fellowship Sleep Medicine, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Jul 2004- 2006 Pediatric Neurologist, Cincinnati Children’s Hospital Medical Center, Division of Neurology: Neurometabolic clinic: Jul 2004- Jun 2006, Pediatric Neurologist, Assistant Professor Pediatric Neurologist, 3rd Dept Pediatrics, University of Athens, “Attiko Hospital”, Head Epilepsy monitoring unit RESEARCH PROJECTS 1. “Brain MRI and Proton MR Spectroscopy characteristics and role in the diagnostic evaluation of children with respiratory chain defects. Approved by IRB (CCHMC Study: #04-6-28R) 2. Sleep disorders in Children with Tuberous sclerosis.” Principal Investigator: Approved and funded by GCRC (supported in part by USPHS Grand #M01RR08084 from the GCRC, National Center for Research Resources) 3. “Sex-related neuroimaging patterns in Pyruvate Dehydrogenase Deficiency caused by PDHA1 mutations” Principal Investigator: Multi-institutional study approved by IRB (CCHMC # 05-08-11R) 4. “NPC molecular screening in high suspicious clinical groups” 5. Sleep in Childhood Absence Epilepsy 6. CRAD001MIC02 - EFFECTS CHAPTER BOOK 1. Hydrocephalus and Epilepsy in Cerebrospinal Fluid Disorders. C. Mallucci, S. Sgouros. New York 2010, Informa Healthcare MEMBERSHIPS American Academy of Neurology (AAN) Child Neurology Society (CNS) Society of Study of Inborn Errors of Metabolism (SSIEM) International Child Neurology Society (ICNA) European Pediatric Neurology Society (EPNS) LANGUAGES Greek, English, French, Spanish PAPAVASILIOU ANTIGONE Antigone Papavasiliou, MD, FAAP, is a graduate of the University of Athens Medical School. She trained in Pediatrics and in Neurology With Special Competence in Child Neurology in California and in Michigan. USA and as a Research Fellow in the Lafayette Clinic Neuropsychiatric Institute in Michigan, USA. She is the Head of the Department of Pediatric Neurology in Pendeli Children’s Hospital since 1990. She was a founding member of the Hellenic Pediatric Neurogy Society and served as trasurer and president of this society. Also, she was a founding member of the Hellenic Sleep Research Society and currently serves as secretary. She has participated in many drug research protocols and has published about 180 papers and abstracts in the therapeutic area. 80 CV’S PAPADIMITRIOU ALEXANDROS Dr. Alexandros Papadimitriou is an Emeritus Professor of Neurology at the University of Thessaly and Chairman in Neurology Department of Henry Dunant Hospital. His graduate studies were at Athens Medical School. At post doctorate level Dr Papadimitriou was firstly trained at the Red Cross Hospital and then at Columbia University. Upon his return to Greece he became chairman at the Department of Neurology, Greek Red Cross Hospital until 1997. In 1997 he was elected to become Chairman and Professor at the Department of Neurology, Medical School, University of Thessaly. He has international research collaboration with University of Milan, Columbia University and Cyprus Institute of Neurology and Genetics. He is a founder of the Laboratory of Neurogenetics at Greek Red Cross Hospital and University of Thessaly. His latest scientific interest is in Multiple Sclerosis, Parkinson’s disease and mitochondrial/metabolic muscle disorders. He is a member of the American Academy of Neurology and the European Neurological Society. His scientific work is internationally recognized through his publications and citations in international peer-review scientific journals. PAPATZIKIS EFTHIMIOS With a special interest in educational neuroscience, Efthymios has extensively explored the field of life development, using mostly music as his academic/research tool among others. Appointments he attended in the past include an Associate Lecturer appointment in Music Psychology and Neuroscience at the University of East Anglia in the UK, a Post Doctoral research appointment at Harvard University, USA (working in the Mind, Brain and Education program; interdisciplinary research in Educational Psychology and Neuroscience), a visiting lectureship at the University of Cape Town, SA, as well as a directorship at the Musics R.E.D. Group Research Centre in Greece. Since 2006, Efthymios is an International Music Examiner of the International Baccalaureate Organisation (IBO), while since the beginning of 2012 a Fellow of the Botin Foundation, Spain, and an Academic Associate at the Metropolitan College/University of East London joined MSc in Special Education Program. Since the beginning of 2013, Efthymios has been appointed a Post Doc Research Fellow at UCL, University of London, while recently, a neuroscience advisor and research director at the EarlyArts, UK and the Sonora Research Centre, Greece, respectively. In mid 2013, he was chosen to attend under a full scholarship one of the most prestigious training schemes in Neuroscience and Brain Imaging organized in Switzerland (Geneva, Lausanne and EPFL Universities, the Human Brain Project, LabNic, the Blue Brain Project) by the International Brain Research Organisation. His very latest professional and academic achievements include a research award from the Hellenic Medical Society, UK, a research grant (for his EEG-based music and emotion project) from the Oppenheimer Foundation (in collaboration with Prof. Anri Herbst), the completion of a Certificate with the John Hopkins University, USA studying statistical analysis of fMRI data, and lastly a conference grant in 2013 from the Higher Education Academy, UK to organize the first international Mind, Brain and Music Education Symposium. Efthymios’s research portfolio is synthesised by projects and publications relevant to Pedagogy in (Special Education) Teaching and Learning, Historical Musicology, Intercultural Music Awareness, Design of (Music and General Education) Courses, as well as Infants’ Neurobehavioural Development through Music. His current research interests extend to the Educational Neuroscience of Music field, working in projects that explicitly combine educational psychology and neuroscience (i.e. emotions in musical structure / infants’ brainstem development through early music education). Efthymios is a Fellow of the Higher Education Academy (HEA) in the UK, and holds the awards of a 81 CV’S Qualified Teacher (QTS) both in the UK and Greece. He is a member of the Society for Education, Music and Psychology Research (SEMPRE), as well as the International Society for Music Education (ISME) participating in the Advocacy Standing Committee for the period of 2014-16. PONS ROZER ACADEMIC TRAINING • MD from Medical School of the Autonomous University of Barcelona, Spain (1988) • PhD from Medical School of the Autonomous University of Barcelona, Spain (2007). CURRENT POSITION • Assistant Professor, First Pediatric Clinic of the Medical School University of the Athens at Agia Sofia Hospital, Athens, Greece MEDICAL LICENSURE • Spanish Medical License: From 1998 • New York License: From 2001 • Medical Society of Athens License: From 2004 TRAINEESHIP • 1989-1992: Residency in Pediatrics at Children's Hospital Vall d'Hebron, Autonomous University of Barcelona, Spain • 1993-1995: Postdoctoral research fellowship in the Division of Pediatric Neurology at Columbia Presbyterian Medical Center, Columbia University, New York, USA. • 1995-1996: Postdoctoral research fellowship in the Department of Biochemistry and Genetics at the Neurological Institute Carlo Besta, Milano, Italy • 1997-2000: Residency in Pediatric Neurology at Columbia University, New York, USA. • 2000-2001: Movement Disorders Fellowship in the Department of Neurology at Columbia University, New York, USA • 2007: PhD thesis: Carnitine in the neonatal period: physiological evaluation and clinical implications. Universitat Aut noma de Barcelona HOSPITAL AND ACADEMIC APPOINTMENTS HOSPITAL APPOINTMENTS 82 2001-2003 Assistant Attending, Department of Pediatric Neurology, New York Presbyterian Hospital, Columbia University, New York 2005-2010 Clinical Collaborator, First Department of Pediatrics, University of Athens, Hospital Agia Sofia, Athens, Greece 2005-2010 Associate attending Pediatric Neurologist, Hospital "Mitera" Athens, Greece 2006-2010 Associate attending Pediatric Neurologist, Hospital "Lito",Athens, Greece 2006-2010 Associate attending Pediatric Neurologist, Hospital"Euroclinic", Athens, Greece 2011-σήµερα Pediatric Neurologist, First Department of Pediatrics, University of Athens, Hospital Agia Sofia, Greece CV’S DESCRIPTION OF MY CURRENT WORK I work as the pediatric neurologist of the University Clinic at the Hospital Agia Sofia where I am involved mainly in patient care of children with complex neurologic disorders including neurometabolic diseases, rare neurologic diseases and also cerebral palsy. A common theme among these patients are movement disorders, an area where I have an special interest. I run three outpatient clinics: a clinic on "Movemet disorders and Rare neurologic diseases", a clinic on "Cerebral Palsy" and a "Dystonia Clinic". I am also involved in teaching clinical pediatric neurology to students and residents in my hospital. Regarding research I mainly do clinical research and is based on the collaboration with multiple disciplines in medicine including genetics, biochemistry, rehabilitation, pathology, neuroradiology and also biomechanics. Currently, I am completing a study of patients with subclinical elevation of CPK and another of patients with recurrent myoglobinuria. I am also involved in a 3 dimensional kinematic study of the upper limbs in patients with spastic diplegia due to periventricular leukomalacia. More recently I have started a molecular and clinical analysis of a series of children with idiopathic spastic paraparesis. STEFANIS LEONIDAS Curriculum Vitae, 02/2009 Professor, 2nd Department of Neurology, University of Athens Medical School, Athens, Greece Collaborating Scientist, Head of Laboratory of Biology of Neurodegenerative Diseases, Division of Basic Neurosciences, Biomedical Research Foundation of the Academy of Athens, Greece DEGREES University of Athens Medical School M.D 1987 Medicine University of Athens Medical School PhD 1992 Medicine APPOINTMENTS 1988 - 1989 Medical Officer in the Department of Medicine, General Air Force Hospital, Athens, Greece 1989 - 1991 Post-doctoral Research Fellow, University of Athens School of Medicine, Athens, Greece 1991 - 1992 Intern in Medicine, St. Luke's Hospital, New York 1992 - 1995 Resident in Neurology, Columbia University, College of Physicians & Surgeons 1995 - 1997 Clinical Fellow in Neurology, Division of Neurobehavior, Columbia University, College of Physicians & Surgeons, New York 1997 - 1998 Research Fellow in Neurology, Columbia University, College of Physicians & Surgeons, New York 1998-2003 Assistant Professor of Neurology and Pathology, Columbia University, College of Physicians & Surgeons, New York 2001-2003 Assistant Attending, Dept of Neurology, New York Presbyterian Hospital, Columbia University, New York 2003-2006 Senior Researcher (Level B, Associate Professor equivalent), Division of Basic Neurosciences, Biomedical Research Foundation of the Academy of Athens, Greece 2006- Associate Professor, 2nd Department of Neurology, University of Athens Medical School, Athens, Greece 2006Collaborating Scientist, Head of Laboratory of Biology of Neurodegenerative Diseases, Division of Basic Neurosciences, Biomedical Research Foundation of the Academy of Athens, Greece 2007- Director, Outpatient Clinic of Memory and Movement Disorders, “Attikon” Hospital AWARDS/HONORS/DISTINCTIONS Wellcome Burroughs Career Award in Biomedical Sciences, 1998 Merrill Young Investigator Award, 1999 Best Poster in Basic Sciences, 6th International Congress of Parkinson’s Disease and Movement Disorders, Barcelona, 2000 President of Symposium on “The proteasome in Neurodegeneration”, Society for Neuroscience, 33rd Annual Meeting, New Orleans, USA, 2003 Editor of the volume: “The ubiquitin-proteasome system in neurodegeneration”, Kluwer Publishers, New York, 2006 Associate Editor, Journal of Neuroscience, Section of Neurobiology of Disease, 2007- Editor, Journal of Biological Chemistry, 2009- 83 CV’S TOULAS PANAGIOTIS I graduated from the Aristotle University of Thessaloniki in 1984. I specialized for 14 months in General Surgery and then in General Radiology at the University Clinic of Surgery and Radiology of Ioannina (1986-1990). I worked as a Research Associate (Attache) and as a lecturer (Praticien Hospitalier) at the Department of Neuro-Radiology and Interventional Radiology of the CAEN University Hospital in France (1990-1993). I received my Medical Degree in “Magnetic Resonance Imaging” at the University Hospital Kremlin Bicetre of Paris (1992). Then, I attended the lectures of the College of Interventional Radiology, by J.J. Merland (1992-1993). Since October 1993, I work as the Scientific Director at the Medical Diagnostic and Therapeutic Institute “Encephalos-Euromedica”. Since 2013 I have been Scientific Fellow at the Research Centre of Medical Imaging of the National University of Athens. TSITSAMI HELEN Elena Tsitsami is the Head of the Pediatric Rheumatology Unit at the 1st Department of Pediatrics of the University of Athens at the Children’s Hospital “Aghia Sophia”, since 2010. She obtained her Medical Degree in 1993 from the University of Ioannina and her PhD at the University of Thessaloniki in 2006, after she had undertaken, in 2004, her Pediatrics training at the 1st Department of Pediatrics of the same University. Following this, she undertook a 2-year training in Pediatric Rheumatology under the direction of Prof. Albetro Martini, at the IRCCS Policlinico San Matteo, Pavia and at the Pediatria II IRCCS G. Gaslini, University of Genova, Italy as a scholar of the Coimbra Group and the European League Against Rheumatism (EULAR), consecutively. From 2007 to 2009, she worked as a lecturer at the Department of Immunology & Histocompatibility, School of Medicine, University of Thessaly, Larissa. She is member of the Paediatric Rheumatology European Society (PReS) and the Paediatric Rheumatology International Trials Organization (PRINTO). She participates in five international research projects focused on the pharmacovigilance in juvenile idiopathic arthritis patients, the macrophage activation syndrome, the juvenile scleroderma, etc., with several publications in these fields. She has given a plethora of lectures in postgraduate courses and Continuous Medical Education Programs. She has published a book on “Current Topics of Pediatric Rheumatology” and two books for children with arthritis and their caregivers. Recently, PReS entrusted to her the organization of the 24th European Pediatric Rheumatology Congress in 2017, in Athens. FAKAS NIKOLAOS Dr Fakas is director of Department of Neurology, 401 General Military Hospital of Athens. He received his medical degree from the Aristotle University Medical School, Thessaloniki and his PhD from the National & Kapodistrian University, Athens, Greece. His main interests are in the field of Multiple Sclerosis and Headache. He established the headache clinic and multiple sclerosis department in Athens General Military Hospital. He participates in numerous multi-center Phase II & III clinical trials mainly in the field of Multiple Sclerosis as well as other neurological diseases. He is member of the American and European Academy of Neurology. 84 CV’S CHRISTIDI FOTEINI Foteini Christidi is Clinical Neuropsychologist and PhD candidate in Medical School of Athens (NKUA) under scholarship of excellence awarded by the Greek State Scholarship Foundation (I.K.Y., Excellence I.K.Y.-Siemens Scholarship Programme). She gained her Bachelor degree in Psychology at the Panteion University (distinction of performance awarded by Ι.Κ.Υ. Foundation for holding the highest ranking among students admitted to the department of Psychology, 2002-2003) and received a 2-year training in neuropsychological evaluation and rehabilitation at Neuropsychological Laboratory, Aeginition Hospital. She gained her Master of Science with honors in Clinical Neuropsychology (Medical School NKUA & Health Sciences Center, University of Texas USA). She was trained in advanced neuroimaging techniques (diffusion tensor imaging, brain volumetry, functional magnetic resonance imaging) at Cognitive Neuroscience Laboratory (Baylor College of Medicine & Texas Children’s Hospital, Houston, USA) and Institute of Neuroradiology (UniversitätsSpital Zürich, Switzerland), under scholarship awarded by the NKUA and I.K.Y. Foundation, respectively. She is scientific associate at A’ Department of Neurology, Aeginition Hospital from 2007. Her clinical and research interests focus οn the application of neuropsychological methods and advanced neuroimaging techniques for both structural and functional evaluation of the brain-behavior relationship in children, adolescents and adults. “In searching the lost time” of her life, she immerses herself in literature and music by travelling by air, land and sea. OROLOGAS ANASTASIOS He was born in 1950 and graduated from the Medical School of the Aristotle University of Thessaloniki (AUTh) with a degree in Neurology and Psychiatry. His professional career started in 1981 at the 2nd Department of Neurology of AUTh with subsequent promotions to the ranks of associate professor and full professor. He specialized in the fields of Clinical Neurology, Neurochemistry and Neuroradiology at the Institute of Neurology of the University of London. During his years in the United States, he worked as a visiting researcher in the Neurochemical Laboratory of UCLA's Neuropsychiatric Institute. His research relates to the fields of neurochemistry, neuropharmacology and Multiple Sclerosis. He has published 245 papers in scientific journals, conference proceedings, books and doctoral theses and is the recipient of 3 scholarships in the United States and Europe. In 1981 he set up the Laboratory of Clinical Neurochemistry and Neuropharmacology at the 2nd Department of Neurology of AUTh, a particularly active unit with numerous research programs and postgraduate theses. In 1985 he introduced the first MS out - patient clinic in Northern Greece, a division of the 2nd Department of Neurology of AUTh. He is a member of 25 Greek and foreign scientific associations and serves as the President of the Multiple Sclerosis Society of Greece since 1999 (www.gmss.gr). He is currently the Director of the 1st Department of Neurology of AUTh. He exercises his painting skills since the 1960's and applies several techniques that reveal his mastery of the artistic field. He is married and a father of two boys. 85 16-18 January 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL ATHENS NOTES .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. 86 .................................................................................................................................. 1st PΑΝΗΕLLENIC INTERDISCIPLINARY CONGRESS ON PEDIATRIC AND ADOLESCENT MULTIPLE SCLEROSIS «Dialogues of Hellenic Neuroscientists on Pediatric and Adolescent Multiple Sclerosis» NOTES .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. 87 16-18 January 2015 ROYAL OLYMPIC HOTEL ATHENS NOTES .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. 88 .................................................................................................................................. 1st PΑΝΗΕLLENIC INTERDISCIPLINARY CONGRESS ON PEDIATRIC AND ADOLESCENT MULTIPLE SCLEROSIS «Dialogues of Hellenic Neuroscientists on Pediatric and Adolescent Multiple Sclerosis» NOTES .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. 89
© Copyright 2024 Paperzz
