2
Η απασχόληση
στο εμπόριο:
Διάρθρωση και εξελίξεις
2.1. Η ελληνική αγορά εργασίας
2.1.1. Οι εξελίξεις στην απασχόληση
Για έκτο συνεχόμενο έτος η απασχόληση στην ελληνική οικονομία εξακολούθησε να συρρικνώνεται. Στο β΄ τρίμηνο του 2014 ο αριθμός εργαζομένων είχε μειωθεί στο επίπεδο του
αντίστοιχου τριμήνου του 1983 (!), αποτυπώνοντας συσσωρευτικές απώλειες που αντιστοιχούν σε 31 έτη.
Διάγραµµα 2.1
Ελληνική οικονοµία: Eπίπεδο απασχόλησης
4.500.000
4.000.000
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
2013
2014
2009
2010
2011
2012
2005
2006
2007
2008
2003
2004
2001
2002
1997
1998
1999
2000
1993
1994
1995
1996
1991
1992
1989
1990
1985
1986
1987
1988
1983
1984
1.500.000
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
5.000.000
Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της απασχόλησης εξακολουθεί να είναι αρνητικός και να κινείται σε υψηλό επίπεδο (-2,6%), αν και εμφανίζει βελτίωση έναντι των δύο προηγούμενων
ετών (-4,2% για το 2012-2013 και 8,7% για το 2011-2012). Η εικόνα αυτή οφείλεται στους πολύ
υψηλούς ρυθμούς μείωσης τις απασχόλησης στα δύο προηγούμενα έτη, ρυθμούς μοναδικούς στα παγκόσμια οικονομικά χρονικά. Σε κάθε περίπτωση, τα δεδομένα υποδεικνύουν
ότι η επαναφορά σε θετικούς ρυθμούς αναμένεται να είναι δυσχερής και μακροχρόνια.
Όπως είχαμε επισημάνει και στην Ετήσια Έκθεση 2013, η ελληνική κοινωνία θα πρέπει να
προετοιμαστεί για το γεγονός ότι θα έρθει αντιμέτωπη με μια κατάσταση «ανάπτυξης χωρίς
απασχόληση» («jobless growth»), όταν αποκατασταθούν θετικοί ρυθμοί αύξησης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Υπάρχουν αρκετοί λόγοι, οικονομικοί και θεσμικοί, οι
οποίοι καθιστούν πιθανή αυτή την προοπτική:
●●
●●
●●
●●
Οι αναμενόμενοι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης.
Η αβεβαιότητα των επιχειρήσεων ως προς την ανάκαμψη της ζήτησης για τα προϊόντα
και τις υπηρεσίες που παράγουν.
Η δυνατότητα την οποία παρέχει στις επιχειρήσεις το θεσμικό πλαίσιο να ανταποκριθούν
στην αυξανόμενη ζήτηση με επέκταση των υπερωριών των ήδη εργαζομένων.
Η μετατροπή συμβάσεων μερικής απασχόλησης ή εκ περιτροπής εργασίας σε κανονικές συμβάσεις εργασίας.
41
Διάγραµµα 2.2
Ρυθµός µεταβολής της απασχόλησης
4
2
0
-2
-4
-6
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
-8
-10
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.3
Επίπεδο απασχόλησης κατά τρίµηνο
5.000.000
4.500.000
4.000.000
3.500.000
2014α
2014β
2013γ
2013δ
2013α
2013β
2012γ
2012δ
2012α
2012β
2011γ
2011δ
2011α
2011β
2010γ
2010δ
2010α
2010β
2009γ
2009δ
2009α
2009β
2008γ
2008δ
2008α
2008β
2007γ
2.500.000
2007δ
3.000.000
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Στο Διάγραμμα 2.3 αποτυπώνονται οι εξελίξεις στην απασχόληση κατά τρίμηνο. Στο β΄ τρίμηνο του 2014 εμφανίζεται μια μικρή ανάκαμψη του επιπέδου απασχόλησης, η οποία φθάνει στο 1,6% περίπου έναντι του α΄ τριμήνου του έτους. Στην Ετήσια Έκθεση 2013, σχολιάζοντας μιαν αντίστοιχη ανάκαμψη της απασχόλησης, σημειώναμε: «Η εξέλιξη αυτή, αν και
ευοίωνη, πρέπει να γίνει δεκτή με επιφύλαξη. Πρώτον, γιατί μένει να επιβεβαιωθεί από τις
εξελίξεις στην επόμενη χρονική περίοδο. Δεύτερον, ενδέχεται να αποτελεί μια εκδήλωση
των εποχικών διακυμάνσεων της απασχόλησης, φαινόμενο που ήταν έντονο πριν από την
κρίση, ενώ μετριάστηκε σημαντικά στην περίοδο 2010-2012». Οι εξελίξεις στο επίπεδο της
απασχόλησης στα τρίμηνα που ακολούθησαν (γ΄ τρίμηνο του 2013 ως και α΄ τρίμηνο του
2014) δείχνουν το βάσιμο των επιφυλάξεων που διατυπώσαμε και την αθεμελίωτη αισιο42
Διάγραµµα 2.4
Ποσοστιαία (%) µεταβολή απασχόλησης κατά φύλο, έναντι ίδιου τριµήνου προηγούµενου έτους
4,00
2,00
2008γ 2008δ
2014β
2009δ 2010α 2010β 2010γ 2010δ 2011α 2011β 2011γ 2011δ 2012α 2012β 2012γ 2012δ 2013α 2013β 2013γ 2013δ 2014α
0,00
-2,00
2009α 2009β 2009γ
-4,00
-8,00
-10,00
Άνδρες
Γυναίκες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.5
Κατανοµή σωρευτικών απωλειών θέσεων εργασίας κατά φύλο:
β΄ τρίµ. 2008 – β΄ τρίµ. 2014
31%
69%
Άνδρες
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
-6,00
Γυναίκες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
δοξία όσων διέβλεψαν στις διακυμάνσεις λόγω της εποχικότητας ενδείξεις σταθερής ανάκαμψης της απασχόλησης.
Το Διάγραμμα 2.4 παρουσιάζει τις ποσοστιαίες μεταβολές στο επίπεδο της απασχόλησης
έναντι του ίδιου τριμήνου του προηγούμενου έτους κατά φύλο.
Οι εξελίξεις στο επίπεδο και στους ρυθμούς μεταβολής της απασχόλησης κατά την περίοδο
β΄ τρίμηνο 2013 – β΄ τρίμηνο 2014 είναι αξιοσημείωτες: Πρώτον, πρέπει να σημειώσουμε ότι στο β΄ τρίμηνο του 2014 εμφανίζεται θετικός ετήσιος ρυθμός στην απασχόληση των
γυναικών ύστερα από 19 τρίμηνα (γ΄ τρίμηνο του 2009) κατά 0,71%. Δεύτερον, η αναμφισβήτητα θετική αυτή εξέλιξη σκιάζεται από τη δραματική επιτάχυνση για δύο συνεχόμενα
τρίμηνα (α΄ τρίμ. 2014 και β΄ τρίμ. 2014) του ρυθμού μείωσης της απασχόλησης των ανδρών (μείωση κατά 5,2% και 5,1% αντίστοιχα). Είναι προφανές ότι η κρίση της απασχόλησης
απέχει πολύ από το να κλείσει τον κύκλο της. Τρίτον, είναι προφανές ότι οι εξελίξεις αυτές
συνδέονται με κλαδικές αναδιατάξεις και αναδιαρθρώσεις, αλλά και με έντονες μεταβολές
στις σχέσεις απασχόλησης και τις εργασιακές σχέσεις.
43
Η ταχεία μείωση στο επίπεδο απασχόλησης των ανδρών επιτείνει την κατανομή των απωλειών των θέσεων εργασίας σε βάρος των ανδρών, σχέση η οποία ίσχυε ακόμη και στις
περιόδους κατά τις οποίες η απασχόληση των γυναικών παρουσίαζε υψηλότερο ρυθμό
μείωσης έναντι της απασχόλησης των ανδρών.
Στο Διάγραμμα 2.5 αποτυπώνεται η κατανομή των απωλειών των θέσεων εργασίας κατά
φύλο για την περίοδο β΄ τρίμηνο 2008 – β΄ τρίμηνο 2014. Επτά στις 10 θέσεις εργασίας που
χάθηκαν ανήκουν στους άνδρες.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Το Διάγραμμα 2.6 δείχνει ότι μόλις το 10,5% των συνολικών απωλειών των θέσεων εργασίας
μεταξύ β΄ τριμήνου 2013 – β΄ τριμήνου 2014 αντισταθμίστηκε από την αύξηση της απασχόλησης των γυναικών. Επίσης, το Διάγραμμα 2.7 μας δείχνει τις ποσοστιαίες μεταβολές στην
απασχόληση κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα μεταξύ β΄ τριμήνου 2013 – β΄ τριμήνου 2014.
Διάγραµµα 2.6
Αναλογικές απώλειες θέσεων εργασίας κατά φύλο: β΄ τρίµ. 2013 – β΄ τρίµ. 2014
120
100
80
60
40
20
0
-20
Άνδρες
Γυναίκες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.7
Ποσοστιαίες (%) µεταβολές απασχόλησης κατά φύλο και ηλικία: β΄ τρίµ. 2013 – β΄ τρίµ. 2014
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
-20,0
35-39
15-19
20-24
25-29
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
30-34
Άνδρες
Γυναίκες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
44
Ο Πίνακας 2.1 μας δίνει τις ποσοστιαίες μεταβολές στην απασχόληση κατά θέση στο επάγγελμα και κατά φύλο.
Πίνακας 2.1
Ποσοστιαίες μεταβολές στην απασχόληση – Θέση στο επάγγελμα και φύλο,
β΄ τρίμ. 2013 – β΄ τρίμ. 2014
Γυναίκες
Σύνολο
-12,8
Άνδρες
-8,3
-11,7
Αυτοαπασχολούμενοι
-6,2
-3,4
-5,3
Μισθωτοί
-3,0
3,8
0,0
Συμβοηθούντα μέλη
-6,0
-9,9
-8,6
Σύνολο
-4,8
0,8
-2,6
Εργοδότες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Από μια αισιόδοξη οπτική γωνία οι μεταβολές που αποκαλύπτονται στο Διάγραμμα 2.7 δύνανται να εκτιμηθούν ως προάγγελος μιας ανάκαμψης της απασχόλησης: Οι νεαρές ηλικίες
κάτω των 30 ετών εμφανίζουν θετικές μεταβολές στην απασχόληση, γεγονός που προϊδεάζει για ανάκαμψη της συνολικής απασχόλησης. Ωστόσο, η αισιόδοξη αυτή οπτική δεν
πρέπει να υποκρύψει δύο εξαιρετικά ανησυχητικές προοπτικές. Αφενός, είναι εμφανής η
ένταση σχέσεων υποκατάστασης στην εργασία μεταξύ φύλων και ηλικιακών ομάδων. Η
σχετικά φθηνότερη εργασία των ατόμων νεαρής ηλικίας (ιδιαίτερα των γυναικών) αντικαθιστά τη σχετικά ακριβότερη εργασία των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας ανεξαρτήτως
φύλου. Αφετέρου, ο κίνδυνος να μετατραπεί μια τυπικά καθαρή ανεργία ελλιπούς ζήτησης
σε διαρθρωτική ανεργία, το οικονομικό και κοινωνικό κόστος αντιμετώπισης της οποίας θα
αποδειχθεί πολλαπλάσιο από το κόστος έγκαιρης λήψης αντικυκλικών μέτρων δημοσιονομικού και νομισματικού χαρακτήρα, παύει να είναι δυνητικός και καθίσταται βέβαιος.
Τα στοιχεία του πίνακα είναι αποκαλυπτικά των διεργασιών που συντελούνται στην ελληνική
αγορά εργασίας. Υποδεικνύουν τη συρρίκνωση της επιχειρηματικής βάσης της ελληνικής
οικονομίας, συρρίκνωση έντονη μεταξύ των εργοδοτών και λιγότερο έντονη στο χώρο
της αυτοαπασχόλησης. Οι απώλειες αυτές οφείλονται στη διακοπή λειτουργίας, κυρίως,
μικρών και μεσαίων επιχειρηματικών μονάδων και οδηγούν στη συρρίκνωση και της απασχόλησης των συμβοηθούντων και μη αμειβόμενων μελών της οικογένειας, η εργασία των
οποίων είναι καθοριστική για τη βιωσιμότητα των μικρών επιχειρήσεων. Στην περίοδο που
εξετάζουμε (β΄ τρίμ. 2013 – β΄ τρίμ. 2014) ο ανά εργοδότη αριθμός μισθωτών αυξήθηκε από
9,4 σε 10,6 άτομα.1
Μεταξύ β΄ τριμήνου 2013 – β΄ τριμήνου 2014 επτά κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας εμφανίζουν θετική μεταβολή της απασχόλησης, έναντι πέντε στην περίοδο β΄ τρίμηνο 2012
– β΄ τρίμηνο 2013. Στους επτά αυτούς κλάδους δημιουργήθηκαν 81.000 θέσεις εργασίας,
ενώ την ίδια περίοδο στους λοιπούς κλάδους σημειώθηκε μείωση της απασχόλησης με
συνολικές απώλειες 174.000 θέσεων εργασίας, διατηρώντας αρνητικό το ισοζύγιο για έκτο
συνεχόμενο έτος.
Σχεδόν το σύνολο των νέων θέσεων εργασίας (96,6%) συγκεντρώνεται σε τέσσερις κλάδους
(ξενοδοχεία-εστίαση, διοικητικές-υποστηρικτικές δραστηριότητες, εκπαίδευση και τέχνες1. Το β΄ τρίμηνο του 2008 το αντίστοιχο μέγεθος ήταν 7,8 μισθωτοί ανά εργοδότη.
45
διασκέδαση), ενώ σχεδόν οι μισές (45,6%) συγκεντρώνονται στα ξενοδοχεία-εστίαση. Η αύξηση της τουριστικής κίνησης φαίνεται να παρασύρει και τον κλάδο τεχνών-διασκέδασης,
αλλά χωρίς να δημιουργεί σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα σε λοιπούς κλάδους.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό των κλαδικών αναδιαρθρώσεων είναι η, αναμενόμενη άλλωστε εξαιτίας της έντασης της κρίσης, αστάθεια των μεταβολών της απασχόλησης κατά κλάδο. Από τους πέντε κλάδους που παρουσίαζαν αύξηση της απασχόλησης κατά την περίοδο
β΄ τρίμηνο 2012 – β΄ τρίμηνο 2013 μόνο τρεις εμφανίζουν θετικό πρόσημο (ορυχεία, ενέργεια, ύδρευση), ενώ οι υπόλοιποι δύο (ενημέρωση και δημόσια διοίκηση) παρουσιάζουν
σημαντικές απώλειες θέσεων εργασίας.
Οι κλάδοι που αντιμετώπισαν απώλειες θέσεων εργασίας παρουσιάζουν περισσότερο ισόρροπη κατανομή στις συνολικές απώλειες. Ο κλάδος του εμπορίου εμφανίζει τη μεγαλύτερη
συμμετοχή στο σύνολο των απωλειών (18,3% των συνολικών απωλειών) και ακολουθούν
οι κατασκευές (13,9%), η μεταποίηση (11,2%), η δημόσια διοίκηση (11%), οι χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες (10,5%) και η γεωργία (10,4%), ενώ οι κλάδοι επαγγελματικών-επιστημονικών δραστηριοτήτων και ο κλάδος υπηρεσιών υγείας συμμετέχουν με 7,3% έκαστος.
Η ποιότητα των νέων θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν στην περίοδο αναφοράς (β΄
τρίμ. 2013 – β΄ τρίμ. 2014) είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμη. Το 45% είναι θέσεις μερικής
απασχόλησης, ενώ στη μισθωτή εργασία η αύξηση της προσωρινής εργασίας αντισταθμίζει
ακριβώς τη μείωση των εργαζομένων με συμβάσεις αορίστου χρόνου.
Στους κλάδους που εμφανίζουν αύξηση της απασχόλησης το 25% των νέων θέσεων εργασίας στα ξενοδοχεία-εστίαση, το 61% στην εκπαίδευση και το 85% στις τέχνες-διασκέδαση είναι μερικής απασχόλησης. Επίσης, ο κλάδος ξενοδοχείων-εστίασης συμμετέχει κατά
43,6% στην αύξηση των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, ενώ η δημόσια διοίκηση με 22,4%
και η εκπαίδευση με 9,5%.
Ύστερα από έξι έτη ύφεσης, τα υφεσιακά φαινόμενα στην απασχόληση εξακολουθούν να
είναι ισχυρά. Είναι βέβαιο ότι η έκταση και η διάρκεια των φαινομένων σηματοδοτούν μια
διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής» του υπάρχοντος παραγωγικού δυναμικού. Δυστυχώς, το «δημιουργικό» τμήμα αυτής της διαδικασίας δεν έχει γίνει αισθητό, πλην ίσως
του κλάδου του τουρισμού, ο οποίος όμως δεν προσφέρει ισχυρά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στους λοιπούς κλάδους, ενώ εξαρτάται υπερβολικά από τη διεθνή συγκυρία. Η
προσπάθεια να αποτελέσει ο τουρισμός τον κλάδο-ατμομηχανή ενός νέου παραγωγικού
προτύπου εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε σημαντικά αδιέξοδα. Ταυτοχρόνως, οι δημιουργούμενες νέες θέσεις είναι κυρίως μερικής απασχόλησης, ενώ θέσεις εργασίας αορίστου
χρόνου μετατρέπονται σε θέσεις προσωρινής απασχόλησης.
Το Διάγραμμα 2.8 παρουσιάζει τις ποσοστιαίες μεταβολές στην κλαδική απασχόληση, ενώ
το Διάγραμμα 2.9 δείχνει τις ποσοστιαίες μεταβολές στην πλήρη και στη μερική απασχόληση
κατά κλάδο, επισημαίνοντας σχέσεις υποκατάστασης σε ορισμένους κλάδους. Περισσότερο
έντονη είναι η σχέση υποκατάστασης μεταξύ μόνιμης και προσωρινής απασχόλησης, όπως
φαίνεται στο Διάγραμμα 2.10. Συνολικά ο αριθμός των μισθωτών εργαζομένων με σχέση
αορίστου χρόνου μειώνεται κατά 48.500 άτομα, ενώ αυξάνεται ο αριθμός των εργαζομένων
με σχέση ορισμένου χρόνου κατά το ίδιο μέγεθος.
46
Διάγραµµα 2.8
Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην κλαδική απασχόληση: β΄ τρίµ. 2013 – β΄ τρίµ. 2014
40,0
29,5
30,0
20,0
13,9
12,2
10,0
0,0
Α
Γ
Β
-3,8
2,1
Δ
ΣΤ
Ζ
Η
Ε
Ι
Κ
Θ
-5,1 -4,3
-6,1
Μ
Ξ
Ν
-1,4
-4,3
-6,8
3,1
Π
Σ
Ο
Ρ
Τ
-0,7
-6.0
-6,1
-14,5
-16,3
-20,0
Λ
-19,0
-30,0
Α. Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία
Β. Ορυχεία και λατοµεία
Γ. Μεταποίηση
Δ. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού κ.λπ.
Ε. Παροχή νερού, επεξεργασία λυµάτων, διαχείριση αποβλήτων
Στ. Κατασκευές
Ζ. Χονδρικό και λιανικό εµπόριο. Επισκευή µηχανοκίνητων
Η. Μεταφορά και αποθήκευση
Θ. Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και υπηρεσιών
Ι. Ενηµέρωση και επικοινωνία
Κ. Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες
Λ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας
Μ. Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες
Ν. Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες
Ξ. Δηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλεια
Ο. Εκπαίδευση
Π. Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής µέριµνας
Ρ. Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία
Σ. Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών
Τ. Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.9
Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην κλαδική απασχόληση: Πλήρης και µερική
B
Γ
Δ
Ζ
Α
Πλήρης
Μερική
Ε
Στ
Η
Θ
Ι
Κ
Λ
Μ
Ν
Ο
Σ
Τ
-150
-100
-50
0
Α. Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία
Β. Ορυχεία και λατοµεία
Γ. Μεταποίηση
Δ. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού κ.λπ.
Ε. Παροχή νερού, επεξεργασία λυµάτων, διαχείριση αποβλήτων
Στ. Κατασκευές
Ζ. Χονδρικό και λιανικό εµπόριο. Επισκευή µηχανοκίνητων
Η. Μεταφορά και αποθήκευση
Θ. Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και υπηρεσιών
Ι. Ενηµέρωση και επικοινωνία
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
-10,0
7,0
3,7
Ξ
Π
Ρ
50
100
150
Κ. Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες
Λ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας
Μ. Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες
Ν. Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες
Ξ. Δηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλεια
Ο. Εκπαίδευση
Π. Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής µέριµνας
Ρ. Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία
Σ. Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών
Τ. Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
47
Διάγραµµα 2.10
Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην κλαδική απασχόληση: Mόνιµη και προσωρινή
Α
B
Γ
Δ
Μόνιµη
Ε
Στ
Η
Προσωρινή
Ζ
Ι
Κ
Θ
Λ
Ο
Ξ
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Τ
-100
-50
Μ
Ν
Ρ
Σ
0
Α. Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία
Β. Ορυχεία και λατοµεία
Γ. Μεταποίηση
Δ. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού κ.λπ.
Ε. Παροχή νερού, επεξεργασία λυµάτων, διαχείριση αποβλήτων
Στ. Κατασκευές
Ζ. Χονδρικό και λιανικό εµπόριο. Επισκευή µηχανοκίνητων
Η. Μεταφορά και αποθήκευση
Θ. Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και υπηρεσιών
Ι. Ενηµέρωση και επικοινωνία
50
Π
100
150
Κ. Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες
Λ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας
Μ. Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες
Ν. Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες
Ξ. Δηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλεια
Ο. Εκπαίδευση
Π. Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής µέριµνας
Ρ. Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία
Σ. Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών
Τ. Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
2.1.2. Οι βασικοί δείκτες της αγοράς εργασίας
Στα διαγράμματα που ακολουθούν αποτυπώνονται οι βασικοί δείκτες της ελληνικής αγοράς
εργασίας από το 1983 ως το 2014 (για το β’ τρίμηνο του έτους). Οι μακροχρόνιες αυτές σειρές μάς επιτρέπουν να εντοπίσουμε βασικά χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας, αλλά και
να επισημάνουμε τις βασικές τάσεις και τις μεταβολές σε αυτές.
Οι δείκτες που χρησιμοποιούμε είναι τρεις: ο δείκτης απασχόλησης, το ποσοστό ανεργίας
και ο δείκτης συμμετοχής.
Ο δείκτης απασχόλησης ορίζεται ως το κλάσμα του αριθμού των εργαζομένων προς το
επίπεδο του πληθυσμού αντίστοιχης ηλικίας. Από μια οπτική, ο δείκτης αυτός μας δίνει την
πιθανότητα ένα άτομο να διαθέτει εργασία.
Ο δείκτης συμμετοχής ορίζεται ως κλάσμα του αριθμού των ατόμων που ανήκουν στο εργατικό δυναμικό προς τον αντίστοιχο πληθυσμό. Κατ’ αναλογία, ο δείκτης συμμετοχής μάς
ορίζει την πιθανότητα ένα άτομο με συγκεκριμένα δημογραφικά χαρακτηριστικά να συμμετέχει στο εργατικό δυναμικό, δηλαδή να έχει εργασία ή να είναι άνεργο.
Τέλος, το ποσοστό ανεργίας ορίζεται ως το κλάσμα του αριθμού των ανέργων προς το μέγεθος του εργατικού δυναμικού, με αντίστοιχα δημογραφικά χαρακτηριστικά. Επίσης, το
ποσοστό ανεργίας μάς δίνει την πιθανότητα ένα άτομο που ανήκει στο εργατικό δυναμικό
να είναι άνεργο. Ως γνωστόν, βάσει των συμβατικών ορισμών της EUROSTAT, τους οποίους
χρησιμοποιεί και η Ελληνική Στατιστική Αρχή στην Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, για να
θεωρηθεί ένα άτομο ότι είναι στην κατάσταση ανεργίας, πρέπει:
48
●●
να μην έχει εργασία·
●●
να είναι σε θέση να αναλάβει αμέσως εργασία·
●●
να έχει κάνει συγκεκριμένες ενέργειες για να βρει εργασία κατά το αμέσως προηγούμενο διάστημα.
Επίσης, ένα άτομο θεωρείται εργαζόμενο έστω και αν έχει εργαστεί μία ώρα κατά την εβδομάδα αναφοράς ή αν απουσιάζει προσωρινώς από την εργασία του.
Ο δείκτης απασχόλησης των γυναικών εμφανίζει μια σταθερή και εντυπωσιακή αυξητική
τάση σε όλη την περίοδο – με εξαίρεση, φυσικά, την περίοδο μετά το 2010. Η κρίση επηρεάζει το δείκτη απασχόλησης των γυναικών με υστέρηση περίπου δύο ετών. Αυτό είναι,
βεβαίως, αποτέλεσμα της συγκέντρωσης της γυναικείας απασχόλησης στις υπηρεσίες,
κλάδοι των οποίων δέχονται τις επιπτώσεις της κρίσης με καθυστέρηση, μετά τη μεταποίηση και κυρίως τις κατασκευές, κλάδος σχεδόν αποκλειστικά ανδρικής απασχόλησης.
Ωστόσο, είναι εντυπωσιακή η αύξηση του δείκτη απασχόλησης των γυναικών σε όλη την
προ κρίσης περίοδο. Ενώ το 1983 η πιθανότητα να εργάζεται μια γυναίκα ηλικίας 15 ως 65
ετών ήταν 34,2% (κάτι λίγο περισσότερο από 1 γυναίκα στις 3), ο δείκτης φθάνει στο 49,2%
το 2009, δηλαδή εργάζεται περίπου η 1 στις 2. Η σημαντική αυτή αλλαγή, αλλαγή με μεγάλες επιπτώσεις όχι μόνο για την οικονομία, αλλά και για την κοινωνία συνολικά και για την
οικογενειακή ζωή και για την οργάνωση του κράτους και των προσφερόμενων κοινωνικών υπηρεσιών, έγινε δυνατή, όπως θα δούμε στη συνέχεια, και λόγω, αν όχι κυρίως, του
εμπορίου και του ρόλου του ως κλάδου έλξης της γυναικείας εργασίας.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Στα διαγράμματα που ακολουθούν εξετάζουμε τις εξελίξεις στους βασικούς δείκτες για τα
άτομα εργάσιμης ηλικίας (15-65 ετών) και με αναφορά στα δύο φύλα, καθώς οι διαφορές
μεταξύ ανδρών και γυναικών, τόσο στην ένταξη στην αγορά εργασίας (εργατικό δυναμικό)
όσο και στη δομή της απασχόλησης, είναι σημαντικές.
Αντιθέτως, ο δείκτης απασχόλησης των ανδρών χαρακτηρίζεται από τέσσερις διακριτές
περιόδους: Στην πρώτη περίοδο εμφανίζει μια σαφή πτωτική τάση (1983-1991), στη δεύτερη
Διάγραµµα 2.11
Δείκτης απασχόλησης
90
80
70
60
50
40
30
20
Άνδρες
Γυναίκες
2014
2013
2012
2011
2010
2008
2009
2007
2006
2005
2003
2004
2002
2000
2001
1999
1998
1997
1996
1994
1995
1993
1992
1991
1990
1988
1989
1987
1986
1985
0
1983
1984
10
Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
49
Διάγραµµα 2.12
Δείκτης συµµετοχής
90
80
70
60
50
40
30
20
Άνδρες
Γυναίκες
2014
2013
2012
2011
2010
2008
2009
2007
2006
2005
2003
2004
2002
2000
2001
1999
1998
1997
1996
1994
1995
1993
1992
1991
1990
1988
1989
1987
1986
1985
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
0
1983
1984
10
Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.13
Ποσοστό ανεργίας (%)
35
30
25
20
15
10
Άνδρες
Γυναίκες
2014
2012
2013
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2004
2002
2000
2001
1999
1998
1997
1996
1994
1995
1993
1992
1991
1990
1988
1989
1987
1986
1985
0
1983
1984
5
Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
μια σχετική σταθερότητα με διακυμάνσεις μικρού εύρους (1991-1999), στην τρίτη υπάρχει
σαφής ανοδική τάση (1999-2008), για να ακολουθήσει η έντονα πτωτική τάση από το 2008
ως σήμερα.
Είναι επίσης σαφές ότι δεν αντιμετωπίζουμε σε καμία περίοδο φαινόμενα αντικατάστασης
της ανδρικής εργασίας από τη γυναικεία. Ουσιαστικά, οι μεταβολές στο δείκτη απασχόλησης
των ανδρών συνδέονται περισσότερο με αντίστοιχες διακυμάνσεις του δείκτη συμμετοχής
των ανδρών, ιδιαίτερα κατά την πρώτη περίοδο.2 Με άλλα λόγια, ο δείκτης απασχόλησης
2. Ο δείκτης συσχέτισης μεταξύ του δείκτη απασχόλησης και του δείκτη συμμετοχής για τους άνδρες είναι πολύ υψηλός
(88,34) για την περίοδο 1983-2008.
50
των ανδρών επηρεάζεται περισσότερο από τις ροές απομάκρυνσης ή ένταξης του πληθυσμού των ανδρών στην αγορά εργασίας και στη δομή της απασχόλησης.
Αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων είναι η παραμονή ενός όλο και μεγαλύτερου τμήματος
του πληθυσμού στην κατάσταση της ανεργίας. Το επιχείρημα αυτό αποσαφηνίζεται με τη
βοήθεια του Πίνακα 2.2.
Πίνακας 2.2
Πιθανότητα παραμονής στην ίδια κατάσταση απασχόλησης: 2008-2014
Απασχολούμενοι
Κατάσταση ένα χρόνο πριν
Άνεργοι
Μη ενεργοί
Σύνολο
β΄ τρίμηνο 2008
Απασχολούμενοι
97,1
1,4
Άνεργοι
27,5
60,6
11,9
100
3,1
2,9
94,0
100
Απασχολούμενοι
93,9
3,9
2,2
100
Άνεργοι
12,8
77,4
9,7
100
1,1
2,5
96,4
100
Μη ενεργοί
1,5
100
β΄ τρίμηνο 2014
Μη ενεργοί
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Αυτός ο μηχανισμός παύει να λειτουργεί στην περίοδο της κρίσης. Από το 2008 ο δείκτης
απασχόλησης των ανδρών μειώνεται από το 75,4 στο 58,1 το 2014, δηλαδή περισσότερο
από 17 ποσοστιαίες μονάδες, αλλά ο δείκτης συμμετοχής επηρεάζεται μόνο κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες. Η κρίση δεν έχει οδηγήσει σε μαζική έξοδο των άνεργων ανδρών από το
εργατικό δυναμικό, αν και εμφανίζεται σημαντική μείωση του δείκτη συμμετοχής κατά τον
τελευταίο χρόνο. Πολύ περισσότερο αυτό δεν ισχύει για τις γυναίκες, των οποίων ο δείκτης
συμμετοχής αυξάνεται στην περίοδο της κρίσης, ενδεχομένως ως αποτέλεσμα του «πρόσθετου εργαζομένου» σε μια προσπάθεια αναπλήρωσης των μειωμένων οικογενειακών
εισοδημάτων.
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Ο Πίνακας 2.2 μας δίνει την πιθανότητα παραμονής στην ίδια κατάσταση ενός ατόμου με
εκείνη που είχε ένα χρόνο πριν ή της μεταβολής αυτής της κατάστασης. Το β΄ τρίμηνο του
2008 ένας εργαζόμενος κατά το αντίστοιχο τρίμηνο του 2007 είχε 97,1% πιθανότητα να εξακολουθήσει να εργάζεται – ανεξαρτήτως αν στη διάρκεια των 12 μηνών που μεσολαβούν
αντιμετώπισε ένα ή περισσότερα διαστήματα ανεργίας. Η πιθανότητα μειώνεται σε 93,9% το
2014 για τα άτομα που διέθεταν εργασία το β΄ τρίμηνο του 2013.
Ένα άτομο με εργασία το β΄ τρίμηνο του 2007 είχε 1,4% πιθανότητα να καταγραφεί ως άνεργο
το β΄ τρίμηνο του 2008 και 1,5% πιθανότητα να αποχωρήσει από το εργατικό δυναμικό. Η
πιθανότητα ένα άτομο εργαζόμενο το β΄ τρίμηνο του 2013 να είναι άνεργο το β΄ τρίμηνο του
2014 αυξάνεται (3,9%), ενώ αυξάνεται λίγο η πιθανότητα να αποχωρήσει από το εργατικό
δυναμικό (2,2%).
Ένας άνεργος το β΄ τρίμηνο του 2007 είχε πιθανότητα 27,5% να εργάζεται το β΄ τρίμηνο του
2008. Η πιθανότητα αυτή συρρικνώνεται σε 12,8% για το β΄ τρίμηνο του 2014. Αντιθέτως, η
πιθανότητα παραμονής σε κατάσταση ανεργίας αυξάνεται από 60,6% στο 77,4%, ενώ η πιθανότητα αποχώρησης από το εργατικό δυναμικό μειώνεται από 11,9% σε 9,7%.
Το 2014 έχει αυξηθεί επίσης η πιθανότητα παραμονής εκτός του εργατικού δυναμικού έναντι του 2008 (96,4% έναντι 94%). Ταυτοχρόνως, η πιθανότητα επιτυχούς ένταξης στο εργατικό
51
δυναμικό (εξασφάλιση εργασίας) υποδιπλασιάζεται (από 3,1% σε 1,1%), ενώ μειώνεται και η
πιθανότητα ένταξης ως ανέργου (από 2,9% σε 2,5%).
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Είναι αποδεκτό ότι οι ροές ένταξης και απομάκρυνσης προς και από το εργατικό δυναμικό
αποτελούν αντικείμενο της κοινωνικής πολιτικής (εκπαίδευση, κοινωνική ασφάλιση, υγεία,
στέγαση, μητρότητα κ.λπ.). Καθώς το ελληνικό κράτος αποσύρεται από την ικανοποίηση
αυτών των αναγκών, ο πληθυσμός προσπαθεί να τις ικανοποιήσει εντασσόμενος στην αγορά εργασίας. Σε περιόδους υψηλής και παρατεταμένης ύφεσης, όπως η τρέχουσα, η πίεση
στην αγορά εργασίας αυξάνεται ακόμη περισσότερο, οδηγώντας σε κατάρρευση των εργασιακών σχέσεων και σε συρρίκνωση των μισθών και της καταναλωτικής ζήτησης. Η πολιτική του workfare, όπως έχει καταγραφεί στη σχετική βιβλιογραφία, σε συνθήκες ύφεσης
συμβάλλει στην επαύξηση της ανεργίας, όχι μόνο από την πλευρά της ζήτησης αλλά και της
προσφοράς της εργασίας.
Το Διάγραμμα 2.14 επιβεβαιώνει την προηγηθείσα ανάλυση καταγράφοντας τους δείκτες
συμμετοχής κατά ηλικιακή ομάδα για τα δύο φύλα.
Διάγραµµα 2.14
Ηλικιακοί δείκτες συµµετοχής
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74
Άνδρες β΄ τρίµ. 2013
Άνδρες β΄ τρίµ. 2014
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2013
75+ Σύνολο 15-64
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2014
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
2.1.3. Ανεργία: Επίπεδο και διάρθρωση
Το επίπεδο της ανεργίας μειώθηκε μεταξύ β΄ τριμήνου 2013 και β΄ τριμήνου 2014 κατά
70.000 περίπου άτομα και το ποσοστό της ανεργίας από 27,3% σε 26,8% στις εργάσιμες ηλικίες. Το παράδοξο του να έχουμε ταυτοχρόνως μείωση τόσο στο επίπεδο απασχόλησης
όσο και στο επίπεδο της ανεργίας οφείλεται στις τάσεις απομάκρυνσης από το εργατικό
δυναμικό. Η απομάκρυνση από το εργατικό δυναμικό ενεργοποιείται καθώς επεκτείνεται
η διάρκεια της οικονομικής κρίσης και η παραμονή στην κατάσταση της ανεργίας μέσω
δύο μηχανισμών: αφενός της μετανάστευσης τμήματος του πληθυσμού στην αλλοδαπή,
περιλαμβανομένων και των οικονομικών μεταναστών που επαναπατρίζονται, αφετέρου
της έντασης των φαινομένων του «απογοητευμένου ανέργου», δηλαδή των ανέργων που
έχουν εξαντλήσει τις δυνατότητες ανεύρεσης εργασίας, παύουν να ψάχνουν ενεργά για να
εντοπίσουν διαθέσιμες θέσεις εργασίας και συνεπώς δεν καταγράφονται ως άνεργοι.
52
Η ανάλυση των μεταβολών της ανεργίας δείχνει ότι τα 2/3 της συνολικής μεταβολής οφείλονται στη μεταβολή του εργατικού δυναμικού και το υπόλοιπο 1/3 στη μείωση του ποσοστού ανεργίας.
Στο σύνολο των ηλικιακών ομάδων το ποσοστό ανεργίας παρουσίασε τον ηλικιακό διχασμό που εμφανίζει και η εξέταση των μεταβολών της απασχόλησης. Το ποσοστό ανεργίας
μειώνεται στις νεότερες ηλικίες και αυξάνεται στις μεγαλύτερες. Τα σχετικά στοιχεία εμφανίζονται στο Διάγραμμα 2.15.
Διάγραµµα 2.15
Ποσοστό ανεργίας (%)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74
Άνδρες β΄ τρίµ. 2013
Άνδρες β΄ τρίµ. 2014
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2013
75+ Σύνολο 15-64
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Και σ’ αυτή την περίοδο διατηρήθηκε το χαρακτηριστικό το οποίο επικράτησε από την αρχή
της τρέχουσας κρίσης, δηλαδή οι άνδρες συμβάλλουν περισσότερο από τις γυναίκες στην
αύξηση της ανεργίας. Το 52,5% της αύξησης της ανεργίας οφείλεται στην αυξημένη ανεργία
των ανδρών.
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2014
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.16
Ηλικιακή κατανοµή της ανεργίας
25
20
15
10
5
0
15-19
20-24
Άνδρες β΄ τρίµ. 2013
25-29
30-34
35-39
Άνδρες β΄ τρίµ. 2014
40-44
45-49
50-54
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2013
55-59
60-64
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2014
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
53
Παρά τη δραματική διαμόρφωση των ποσοστών ανεργίας για τους νέους κάτω των 25
ετών, η εικόνα για τις ηλικιακές ομάδες στο άλλο άκρο της κλίμακας αποκαλύπτεται το
ίδιο ή και περισσότερο οδυνηρή. Στο Διάγραμμα 2.16 εμφανίζεται η κατανομή των ανέργων κατά ηλικία. Αν και τα ποσοστά ανεργίας αυτών των ηλικιακών ομάδων (άνω των 50
ετών) είναι αισθητά χαμηλότερα από το μέσο ποσοστό ανεργίας, ο όγκος των ανέργων είναι
μεγαλύτερος από εκείνον των ανέργων κάτω των 25 ετών (16,5% έναντι 12,5%). Το μερίδιο
των ατόμων άνω των 50 ετών στη συνολική ανεργία αυξάνεται σημαντικά και συνεχώς στη
διάρκεια της τρέχουσας κρίσης.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Οι συνέπειες αυτής της εξέλιξης θα εκδηλωθούν με ένταση στο άμεσο μέλλον: Πρόκειται
για ηλικιακές ομάδες που ουσιαστικά έχουν αποκλειστεί από τη δομή της απασχόλησης,
ακόμα και αν αρχίσει η ανάκαμψη. Στο σύνολό τους δεν θα διαθέτουν τις προϋποθέσεις
συνταξιοδότησης, γεγονός που θα δημιουργήσει έναν σκληρό πυρήνα φτωχοποιημένων
και περιθωριοποιημένων ανθρώπων.
Ιδιαίτερη επιδείνωση παρουσιάζει η εξέλιξη της μακροχρόνιας ανεργίας. Το Διάγραμμα
2.17 παρουσιάζει την αναλογία της μακροχρόνιας ανεργίας (άνεργοι άνω του έτους) στο
σύνολο των ανέργων κατά φύλο και ηλικία.
Διάγραµµα 2.17
Ποσοστό (%) µακροχρόνια ανέργων στο σύνολο των ανέργων
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-19
20-24
Άνδρες β΄ τρίµ. 2013
25-29
30-34
35-39
Άνδρες β΄ τρίµ. 2014
40-44
45-49
50-54
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2013
55-59
60-64
Γυναίκες β΄ τρίµ. 2014
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Στο σύνολο των ανέργων το μερίδιο της μακροχρόνιας ανεργίας αυξήθηκε από 65,6% σε
74%, επιδείνωση κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες μέσα σε ένα έτος. Τα πολύ υψηλά ποσοστά
μακροχρόνιας ανεργίας δείχνουν την ανάγκη ριζικού ανασχεδιασμού της μακροοικονομικής πολιτικής και των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης.
54
2.2. Η απασχόληση στο εμπόριο το 2014
2.2.1. Βασικές τάσεις
Για έκτο συνεχόμενο χρόνο η απασχόληση στο εμπόριο παρουσίασε μείωση. Σύμφωνα με
τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ, ο κλάδος
του εμπορίου το β΄ τρίμηνο του 2014 απασχολούσε 624.496 άτομα ή 617.192 άτομα εργάσιμης ηλικίας (15-65 ετών).
Διάγραµµα 2.18
Eπίπεδο απασχόλησης στο εµπόριο
800.000
700.000
600.000
500.000
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
300.000
1991
400.000
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
900.000
Το 2008 σηματοδοτεί τον τερματισμό μιας μεγάλης περιόδου σταθερής και ταχείας αύξησης
της απασχόλησης στο εμπόριο και την απαρχή μιας περιόδου συρρίκνωσης. Το 2014 η
απασχόληση στο εμπόριο είχε μειωθεί στα επίπεδα του 1995, το οποίο σημαίνει ότι μέσα σε
ένα έτος έχασε σε όρους απασχόλησης άλλα δύο έτη, καθώς το 2013 το επίπεδο απασχόλησης του εμπορίου ήταν στο επίπεδο του 1997. Σε σχέση με το 2008 το εμπόριο παρουσιάζει
απώλειες 208.000 καθαρών θέσεων εργασίας ή το 25% των θέσεων εργασίας του 2008 – 1
στις 4.
Υπολογίζοντας τις εξελίξεις με εκτίμηση των τάσεων, κατά την περίοδο της ταχείας αύξησης
της απασχόλησης στο εμπόριο (1998-2009 α΄ τρίμ.) η απασχόληση αυξανόταν κατά 3.780
θέσεις εργασίας σε κάθε τρίμηνο ή κατά 15.100 θέσεις εργασίας σε ετήσια βάση κατά μέσο
όρο. Από το α΄ τρίμηνο του 2009 η απασχόληση στο εμπόριο μειώνεται κατά 11.140 θέσεις
για κάθε τρίμηνο ή κατά 44.560 άτομα σε ετήσια βάση κατά μέσο όρο, ελαφρώς λιγότερο
από το προηγούμενο έτος.
Στην περίοδο 2008-2014 το λιανικό εμπόριο έχασε το 20,8% των θέσεων εργασίας που διέθετε το 2008, έναντι απωλειών 29% στο χονδρικό εμπόριο και 40,7% στο εμπόριο αυτοκινήτων.
55
Διάγραµµα 2.19
Επίπεδο απασχόλησης στους κλάδους του εµπορίου
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
Χονδρικό εµπόριο, εκτός από το
εµπόριο µηχανοκίνητων οχηµάτων
2013γ
2014α
2012γ
2013α
2011γ
2012α
2010γ
2011α
2009γ
2010α
2008γ
2009α
2007γ
2008α
2006γ
2007α
2005γ
2006α
2004γ
2005α
2003γ
2004α
2002γ
Χονδρικό & λιανικό εµπόριο
& επισκευή µηχανοκίνητων οχηµάτων
2003α
2001γ
2002α
2000γ
2001α
1999γ
2000α
1998γ
1999α
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
0
1998α
100.000
Λιανικό εµπόριο, εκτός από το
εµπόριο µηχανοκίνητων οχηµάτων
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Το Διάγραμμα 2.19 μας δείχνει την εξέλιξη στο επίπεδο απασχόλησης στους επιμέρους κλάδους του εμπορίου. Εκ των υστέρων θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η κρίση απασχόλησης είχε προαναγγελθεί από την πτώση της απασχόλησης στην εμπορία αυτοκινήτων
ήδη από την αρχή του 2008, ενώ το λιανικό εμπόριο συνέχιζε τη –σημαντική– αύξηση της
απασχόλησης ως τις αρχές του 2009. Το χονδρικό εμπόριο αρχίζει να επηρεάζεται αρνητικά
ακόμα πιο μετά, από το β΄ τρίμηνο του 2011.
2.2.2. Συγκριτικά στοιχεία: Απασχόληση στο εμπόριο και στο σύνολο
Παρά τη σημαντική μείωση στο επίπεδο απασχόλησης, το εμπόριο εξακολουθεί να αποτελεί τον κυριότερο κλάδο απασχόλησης της ελληνικής οικονομίας. Το 2014 συγκέντρωνε
το 17,5% της συνολικής και το 20,4% της μη αγροτικής απασχόλησης. Η συμμετοχή του
εμπορίου στη συνολική απασχόληση μειώθηκε έναντι του 2013 (18,1%). Με αναφορά στη
μη αγροτική απασχόληση σε όλη τη διάρκεια της κρίσης, η συμμετοχή του εμπορίου στην
απασχόληση παραμένει σταθερή στο 20,4% το 2008, αν και στο ενδιάμεσο διάστημα είχε
αυξήσει τη συμμετοχή του (20,9% το 2013), δείχνοντας την ανθεκτικότητα της απασχόλησης
του ελληνικού εμπορίου έναντι άλλων κλάδων της οικονομίας.
Το Διάγραμμα 2.20 είναι ενδεικτικό του ρόλου που διαδραμάτισε η απασχόληση στο εμπόριο
για τη συνολική απασχόληση της χώρας. Το εμπόριο αποτέλεσε τον κύριο κλάδο αύξησης
της απασχόλησης, αντισταθμίζοντας τις απώλειες που εμφάνισαν οι λοιποί κλάδοι υψηλής
απασχόλησης, όπως η αγροτική παραγωγή και η μεταποίηση, καθ’ όλη την περίοδο 19932008, αποτελώντας τον μεγαλύτερο κλάδο σε όρους απασχόλησης στην ελληνική οικονομία.
Μία στις 5 γυναίκες που εργάζονται στον μη αγροτικό τομέα της οικονομίας απασχολείται
στον κλάδο του εμπορίου (19,9% της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης). Το ποσοστό
εμφανίζεται σαφώς μειωμένο έναντι του 2012 (20,4%) και ακόμη περισσότερο έναντι του
2008 (22,4%). Για δεύτερο συνεχόμενο έτος το ποσοστό των απασχολούμενων γυναικών στο
εμπόριο υπολείπεται του ποσοστού του εμπορίου στη συνολική μη αγροτική απασχόληση.
56
Διάγραµµα 2.20
Μερίδιο εµπορίου στη συνολική απασχόληση
19,00
18,50
18,00
17,50
17,00
16,50
16,00
15,00
14,50
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
14,00
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.21
Συντελεστής εκπροσώπησης ηλικιακών οµάδων στο εµπόριο
σε σχέση µε τη µη αγροτική απασχόληση
2,0
1,8
1,6
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
15,50
1,4
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
2008
40-44
45-49
50-54
2013
55-59
60-64
65-69
70-74
75+
2014
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Σχεδόν 1 στους 4 νέους κάτω των 25 ετών που εργάζεται στον μη αγροτικό τομέα απασχολείται στο εμπόριο (22,8%). Το ποσοστό αυτό αυξάνεται από το 2008 ως το 2014 για τους
νέους 20-25 ετών, όπως και για τους νέους άνδρες ηλικίας 15-20 ετών, ενώ συρρικνώνεται
για τα νεαρά κορίτσια της ίδιας ηλικίας (από 32,4% το 2008 σε 29,5% το 2014).
Το Διάγραμμα 2.21 μας δείχνει το βαθμό συγκέντρωσης (εκπροσώπησης) των ηλικιακών
ομάδων στο εμπόριο σε σχέση με την αντίστοιχη συγκέντρωσή τους στη μη αγροτική απασχόληση (βλ. επεξήγηση στο πλαίσιο που ακολουθεί).
57
Το εμπόριο εξακολουθεί, παρά την κρίση, να συγκεντρώνει σχετικά υψηλότερη αναλογία
μεταξύ των εργαζόμενων νέων κάτω των 25 ετών. Στις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες –με
εξαίρεση τις ηλικίες μεταξύ 60 και 70 ετών– ο δείκτης εκπροσώπησης λαμβάνει τιμές μικρότερες της μονάδας. Η εξέλιξη του δείκτη εκπροσώπησης δείχνει ότι στη διάρκεια της
περιόδου 2008-2014 ο δείκτης βελτιώνεται στις νεαρές ηλικίες (ως 30 ετών) και στις ηλικίες
άνω των 50 ετών. Η εξέλιξη αυτή υπογραμμίζει την ικανότητα του εμπορίου να διατηρεί
σχετικά περισσότερο ικανοποιητικά από άλλους κλάδους την απασχόληση ευαίσθητων
ομάδων του εργατικού δυναμικού.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Συντελεστής Συγκέντρωσης της Απασχόλησης μιας κατηγορίας εργαζομένων σ’ έναν
κλάδο είναι η αναλογία της κατηγορίας αυτής στην κλαδική απασχόληση προς την αναλογία της στο σύνολο των κλάδων. Η τιμή του συντελεστή δίνεται από τη σχέση:
N
——ij
N
l = —— j
N
——i
N
Όπου
l : Ο συντελεστής συγκέντρωσης
Νij: Ο αριθμός των εργαζομένων της κατηγορίας i στον κλάδο j.
Νj: Ο αριθμός του συνόλου των εργαζομένων στον κλάδο j.
Νi: Ο αριθμός του συνόλου των εργαζομένων της κατηγορίας i στο σύνολο των κλάδων.
Ν: Το σύνολο των εργαζομένων σε όλους τους κλάδους.
Η κρίσιμη τιμή του δείκτη είναι η μονάδα. Όταν ο δείκτης λαμβάνει τιμή ίση με μονάδα,
τότε η κατηγορία αυτή εργαζομένων κατανέμεται στον κλάδο με την ίδια αναλογία με την
οποία κατανέμεται στη συνολική απασχόληση. Αν η τιμή του δείκτη είναι μεγαλύτερη της
μονάδας, τότε η κατηγορία αυτή εργαζομένων συγκεντρώνεται στον κλάδο αναλογικά
περισσότερο απ’ ό,τι στο σύνολο της απασχόλησης. Αν η τιμή του δείκτη είναι μικρότερη
της μονάδας, τότε συγκεντρώνεται στον κλάδο λιγότερο απ’ ό,τι στη συνολική απασχόληση (υποεκπροσώπηση).
Μεταξύ 2008 και 2014 η μέση ηλικία εργαζομένων στο εμπόριο αυξάνεται σχεδόν κατά ένα
έτος ή και λιγότερο. Τα σχετικά στοιχεία καταγράφονται στον Πίνακα 2.3.
Πίνακας 2.3
Μέση ηλικία εργαζομένων στο εμπόριο: 2008-2014
Μέση ηλικία εργαζομένων
2008
2014
Άνδρες
41,3
42,1
Γυναίκες
39,7
40,3
Σύνολο
40,7
41,4
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β’ τριμήνου
Η εξέλιξη αυτή είναι η αναμενόμενη, καθώς έχει μειωθεί η ροή εισόδου νέων σε ηλικία
εργαζομένων στη δομή της απασχόλησης σε σχέση με το 2008, αν και σε σχέση με το 2014
μειώνεται η μέση ηλικία, ιδιαίτερα των γυναικών.
Στο Διάγραμμα 2.22 εμφανίζεται η ηλικιακή κατανομή των εργαζομένων στη μη αγροτική
απασχόληση και στο εμπόριο για το έτος 2014. Και οι δύο κατανομές εμφανίζουν επικρα58
Διάγραµµα 2.22
Ηλικιακό πρότυπο: Mη αγροτική απασχόληση – Eµπόριο (2014)
20
18
16
14
12
10
8
6
2
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
Μη αγροτική
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75+
Εµπόριο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
τούσα τιμή στα 42,5 έτη, αλλά η ηλικιακή κατανομή στο εμπόριο εμφανίζεται ισχυρότερη
στις μικρότερες ηλικιακές ομάδες έναντι της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης.
Ο Πίνακας 2.4 μας δίνει το συντελεστή εκπροσώπησης για το εμπόριο σε σχέση με τη συνολική μη αγροτική απασχόληση κατά θέση στο επάγγελμα για το 2014 (β΄ τρίμηνο).
Πίνακας 2.4
Συντελεστής εκπροσώπησης κατά θέση στο επάγγελμα: 2014
Άνδρες
Γυναίκες
Σύνολο
Εργοδότες
1,6
1,3
1,5
Αυτοαπασχολούμενοι
1,4
1,6
1,5
Μισθωτοί
0,8
0,8
0,8
Συμβοηθούντα μέλη
1,7
2,2
2,0
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
4
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Οι επιχειρηματίες, είτε με τη μορφή του εργοδότη είτε ως αυτοαπασχολούμενοι, εμφανίζουν
συγκριτικά υψηλή συχνότητα παρουσίας στη δομή της απασχόλησης του εμπορίου. Επίσης υψηλή είναι η παρουσία των συμβοηθούντων μελών του ιδιοκτήτη των επιχειρήσεων.
Αντιθέτως, η μισθωτή εργασία υπολείπεται σημαντικά ως προς το συντελεστή εκπροσώπησης σε σχέση με την παρουσία της στη συνολική μη αγροτική απασχόληση.
Στο εμπόριο συγκεντρώνεται το 31,6% του συνόλου των εργοδοτών, το 30,5% των αυτοαπασχολουμένων και το 40,3% των συμβοηθούντων μελών της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης. Στο εμπόριο όμως συγκεντρώνεται μόλις το 16,3% των μισθωτών εργαζομένων,
ποσοστό που περιορίζεται στο 15,9% στους άνδρες μισθωτούς και φθάνει το 16,7% στις γυναίκες. Σε σχέση με το 2013 η συγκέντρωση αυτοαπασχολουμένων στο εμπόριο υποχωρεί
αισθητά (34,7%), υπογραμμίζοντας τις αναδιαρθρώσεις επιχειρήσεων στον κλάδο.
Παρά το γεγονός ότι ο κλάδος του εμπορίου συγκεντρώνει σχετικά νεανικό εργατικό δυναμικό, το εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων στο εμπόριο υπολείπεται σημαντικά εκεί59
νου των εργαζομένων των λοιπών κλάδων της μη αγροτικής απασχόλησης. Ο Πίνακας 2.5
παρουσιάζει το συντελεστή εκπροσώπησης κατά εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων
στο εμπόριο σε αντιστοίχιση με τη μη αγροτική απασχόληση.
Πίνακας 2.5
Συντελεστής εκπροσώπησης κατά επίπεδο εκπαίδευσης: 2014
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Επίπεδο εκπαίδευσης
Άνδρες
Γυναίκες
Διδακτορικό – Μεταπτυχιακό
0,4
0,3
Σύνολο
0,4
ΑΕΙ
0,6
0,5
0,5
Ανώτερη Τεχνική
0,9
0,9
0,9
Λύκειο
1,2
1,6
1,4
Γυμνάσιο
1,2
1,3
1,3
Δημοτικό
1,1
1,0
1,1
Τάξεις Δημοτικού
1,3
1,4
1,3
Καθόλου Σχολείο
3,6
3,1
3,5
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Σε σύγκριση με το 2013 το εμπόριο προσελκύει αναλογικά ακόμη λιγότερο εργαζομένους
με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Ωστόσο αποτελεί επαγγελματική διέξοδο για άτομα με
μέσο ή χαμηλό επίπεδο σπουδών. Από την οπτική αυτή, το εμπόριο αποτελεί μια δικλίδα
ασφαλείας, αποτελώντας πύλη εισόδου σε άτομα νεαρής ηλικίας και σε άτομα που δεν
έχουν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Ο Πίνακας 2.6 παρουσιάζει το συντελεστή εκπροσώπησης στο εμπόριο των εργαζομένων
με πλήρη και μερική απασχόληση στο σύνολο και στους μισθωτούς εργαζομένους.
Πίνακας 2.6
Συντελεστής εκπροσώπησης πλήρους-μερικής εργασίας: 2014
Άνδρες
Γυναίκες
Σύνολο
Πλήρης
1,03
0,97
1,01
Μερική
0,62
1,19
0,94
Πλήρης
1,02
0,94
0,98
Μερική
0,80
1,42
1,19
Σύνολο εμπορίου
Μισθωτοί εμπορίου
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Ο κλάδος του εμπορίου συγκεντρώνει μεγαλύτερη αναλογία εργαζομένων με πλήρη απασχόληση από το σύνολο της μη αγροτικής απασχόλησης. Ωστόσο, η συγκέντρωση αυτή είναι καθορισμένη από το φύλο: Στους άνδρες εργαζομένους (σύνολο και μισθωτοί) ο συντελεστής διαμορφώνεται μικρότερος της μονάδας, σε αντίθεση με τις γυναίκες εργαζόμενες
στον κλάδο, όπου ο συντελεστής είναι μεγαλύτερος της μονάδας – ιδιαίτερα στις γυναίκες
που εργάζονται ως μισθωτές. Στο σύνολο των γυναικών με καθεστώς μισθωτής εργασίας
στον κλάδο, το 18,7% εργάζεται με σχέση μερικής απασχόλησης, χωρίς να υπάρχει μεταβολή έναντι του 2013.
Σε αντίθεση με τη μερική απασχόληση, η εργασία ορισμένου χρόνου δεν συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό εργαζομένων στο εμπόριο (7,1% στο σύνολο των μισθωτών του εμπορίου
60
έναντι 11,6% στο σύνολο των μισθωτών στη μη αγροτική απασχόληση). Τόσο στο εμπόριο
όσο και στο σύνολο της μη αγροτικής απασχόλησης η αναλογία της εργασίας ορισμένου
χρόνου αυξάνεται αισθητά το 2014 έναντι του 2013. Τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, ο συντελεστής εκπροσώπησης διαμορφώνεται αισθητά κάτω της μονάδας (0,47 και
0,74 αντιστοίχως).
Συνοψίζοντας:
• Το εμπόριο διατηρεί την πρώτη θέση στην απασχόληση μεταξύ των κλάδων της ελληνικής
οικονομίας και στη διάρκεια της κρίσης, εμφανίζοντας συνολικά αναλογικά μικρότερες απώλειες σε θέσεις εργασίας.
• Τον τελευταίο χρόνο όμως παρουσιάζει αναλογικά μεγαλύτερες απώλειες θέσεων εργασίας.
• Διατηρεί τη συγκέντρωση του μεγαλύτερου όγκου επιχειρηματιών, ανεξαρτήτως φύλου.
• Χάνει στη διάρκεια της κρίσης την ικανότητά του να συγκεντρώνει τη γυναικεία απασχόληση.
• Χαρακτηρίζεται από εργαζομένους με σχετικά χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο.
• Συγκεντρώνει σχετικά υψηλό ποσοστό μερικής απασχόλησης, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών που εργάζονται ως μισθωτές.
• Δεν συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά μισθωτών με συμβάσεις ορισμένου χρόνου.
2.3. Η απασχόληση στο εμπόριο: Μεταβολές
2.3.1. Οι μεταβολές στους κλάδους του εμπορίου
Το β΄ τρίμηνο του 2014 η απασχόληση στο εμπόριο μειώθηκε κατά 31.700 άτομα περίπου ή
κατά 4,8% έναντι του αντίστοιχου τριμήνου του 2013. Τόσο η απόλυτη μείωση της απασχόλησης όσο και η ποσοστιαία είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες που είχαν καταγραφεί στο
διάστημα β΄ τρίμ. 2012 – β΄ τρίμ. 2013.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
• Διατηρεί επίσης την ικανότητα να προσελκύει νεανικό εργατικό δυναμικό.
Το Διάγραμμα 2.23 δείχνει τις ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές στην απασχόληση του εμπορίου κατά την περίοδο 1993-2014. Ο ρυθμός μεταβολής εμφανίζει έντονες κυκλικές διακυμάνσεις, μένοντας σε θετικό πρόσημο ως το 2008. Από το 2009 και για τα επόμενα έτη ο
ρυθμός μεταβολής είναι αρνητικός, φθάνοντας το -12% το 2012. Το 2014 ο ρυθμός μεταβολής της απασχόλησης παραμένει σε αρνητικό πρόσημο, σημειώνοντας δεύτερο αρνητικό
ρεκόρ. Στην Ετήσια Έκθεση 2013 σημειώναμε: «Δεδομένης της έντονης κυκλικότητας των
ρυθμών μεταβολής της απασχόλησης στο εμπόριο, η άμβλυνση που σημειώνεται στο ρυθμό μεταβολής στην απασχόληση κατά το 2013 μπορεί να εκληφθεί είτε ως μια πρώτη αισιόδοξη ένδειξη ανάσχεσης της πτωτικής τάσης είτε ως προσωρινή βελτίωση με επανάκτηση
της ισχύος των κυκλικών διακυμάνσεων. Την τελική απάντηση στο ερώτημα αυτό θα τη
δούμε κατά την επόμενη διετία».
Αν η επιτάχυνση του ρυθμού μείωσης της ανεργίας στην περίοδο 2013-2014 είναι η απαρχή
μιας κυκλικής διακύμανσης, θα υπάρξει περαιτέρω επιδείνωση για τα επόμενα ένα ή δύο
έτη. Ουσιαστικά όμως, η μείωση της απασχόλησης στο εμπόριο ακολουθεί τις μειώσεις στο
διαθέσιμο μετά τους φόρους οικογενειακό εισόδημα και την πτώση της ιδιωτικής κατανάλωσης.
61
Διάγραµµα 2.23
Ετήσιες ποσοστιαίες (%) µεταβολές της απασχόλησης του εµπορίου
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
-12
-14
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.24
Ποσοστιαία (%) κατανοµή απωλειών θέσεων εργασίας στο εµπόριο
20%
56%
24%
Εµπορία-συντήρηση αυτοκινήτων
Χονδρικό εµπόριο
Λιανικό εµπόριο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Το Διάγραμμα 2.24 παρουσιάζει την κατανομή των απωλειών θέσεων εργασίας μεταξύ των
επιμέρους κλάδων του εμπορίου για την περίοδο 2008-2014.
Το λιανικό εμπόριο κατέχει την πρώτη θέση στις απώλειες θέσεων εργασίας, με ποσοστό
56%. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι ο κλάδος των αυτοκινήτων είχε
ήδη εισέλθει σε περίοδο σημαντικών μειώσεων της απασχόλησης ήδη από το 2008, ένα
χρόνο πριν ακολουθήσουν οι λοιποί κλάδοι του εμπορίου. Ο κλάδος του αυτοκινήτου εμφάνιζε ελαφρά ανάκαμψη της απασχόλησης μεταξύ β΄ τριμήνου 2012 και β΄ τριμήνου 2013
κατά 2,6% έναντι μείωσης κατά 6,9% στο χονδρικό εμπόριο και 3,4% στο λιανικό, η οποία
όμως οδήγησε σε νέες μεγάλες απώλειες θέσεων εργασίας.
Κατά την περίοδο β΄ τρίμηνο 2013 – β΄ τρίμηνο 2014 το λιανικό εμπόριο χάνει 12.600 θέσεις εργασίας (-2,8%), το χονδρικό εμπόριο 8.100 θέσεις εργασίας (-6,2%) και ο κλάδος των
αυτοκινήτων επιστρέφει σε έντονη συρρίκνωση της απασχόλησης με 10.900 απώλειες σε
θέσεις εργασίας (-15,1%).
62
2.3.2. Οι μεταβολές κατά φύλο και ηλικία
Ο κύριος όγκος των γυναικών που απασχολούνται στον κλάδο του εμπορίου συγκεντρώνεται στο λιανικό εμπόριο. Το ποσοστό των γυναικών που εργάζονται στο λιανικό εμπόριο
στο σύνολο της απασχόλησης των γυναικών του εμπορίου αυξάνεται μεταξύ 2008-2014
παρά το γεγονός ότι η απασχόληση των γυναικών μειώνεται. Με άλλα λόγια, οι επιπτώσεις
της κρίσης ευνοούν την πόλωση της γυναικείας απασχόλησης στον κλάδο του εμπορίου,
ο οποίος παραδοσιακά παρουσίαζε υψηλή συγκέντρωση των εργαζόμενων γυναικών. Οι
κλάδοι στους οποίους οι γυναίκες διέθεταν μειωμένη πρόσβαση διώχνουν σε μεγαλύτερη
αναλογία τις γυναίκες από τη δομή της απασχόλησης.
Ωστόσο, ο οικονομικός ορθολογισμός δεν μπορεί να ερμηνεύσει τις μεταβολές της απασχόλησης κατά φύλο στους κλάδους του εμπορίου. Ακόμη και στο λιανικό εμπόριο η απασχόληση των γυναικών μειώνεται ταχύτερα και σε μεγαλύτερη έκταση από την απασχόληση
των ανδρών.
Και στο ζήτημα αυτό εμφανίζεται διαφοροποίηση από την επικρατούσα τάση. Την περίοδο β΄
τρίμηνο 2013 – β΄ τρίμηνο 2014 οι απώλειες θέσεων εργασίας επιμερίζονται στον κλάδο του
εμπορίου και στο λιανικό εμπόριο αναλογικά περισσότερο στους άνδρες παρά στις γυναίκες:
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Η εξέλιξη αυτή μπορεί να είναι κατανοητή από την οπτική του οικονομικού ορθολογισμού
στον κλάδο εμπορίας και συντήρησης αυτοκινήτων, όπου κυριαρχούν τεχνικά επαγγέλματα με κυρίαρχη την ανδρική απασχόληση. Οι γυναίκες στον κλάδο αυτό περιορίζονται σε
δραστηριότητες διοίκησης, λογιστηρίου κ.λπ. Οι εργασιακοί αυτοί χώροι επλήγησαν περισσότερο, καθώς μέλημα των επιχειρήσεων του κλάδου ήταν να διατηρηθεί, κυρίως, η ειδικευμένη εργασία των τεχνιτών. Οι τάσεις αυτές μετριάζονται κατά την τελευταία περίοδο,
καθώς η απασχόληση των γυναικών στο χονδρικό εμπόριο παρουσιάζει μικρή αύξηση,
ενώ οι απώλειες συνεχίζονται στον κλάδο των αυτοκινήτων και στο λιανικό εμπόριο.
Διάγραµµα 2.25
Κατανοµή γυναικών εργαζοµένων στους κλάδους του εµπορίου
100%
90%
80%
70%
60%
82,8%
84,2%
82,7%
81,3%
10%
14,8%
14,4%
14,8%
0%
2,4%
β΄ τρίµ. 2014
13,1%
2,7%
β΄ τρίµ. 2013
2,9%
β΄ τρίµ. 2012
3,9%
β΄ τρίµ. 2008
50%
40%
30%
20%
Λιανικό
Χονδρικό
Εµπόριο αυτοκινήτων
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
63
Στην περίοδο β΄ τρίμηνο 2008 – β΄ τρίμηνο 2014 το 65,9% των συνολικών απωλειών θέσεων εργασίας στο λιανικό εμπόριο επιμερίζεται στις γυναίκες, ενώ στο διάστημα β΄ τρίμηνο
2013 – β΄ τρίμηνο 2014 το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 45%. Είναι πολύ πιθανό τα κριτήρια
μη οικονομικού ορθολογισμού που φαίνεται να λειτούργησαν οδηγώντας στην προστασία
της ανδρικής απασχόλησης να παύουν να είναι τόσο ενεργά όσο κατά την προηγούμενη
περίοδο, οδηγώντας σε αναδιαρθρώσεις του εργατικού δυναμικού των επιχειρήσεων υπέρ
ενός νεανικότερου και φθηνότερου εργατικού δυναμικού, κυρίως γυναικών.
Διάγραµµα 2.26
Αναλογία γυναικών κατά κλάδο του εµπορίου
100%
90%
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Εµπόριο αυτοκινήτων
Χονδρικό
β΄ τρίµ. 2008
β΄ τρίµ. 2012
Λιανικό
β΄ τρίµ. 2013
Σύνολο
β΄ τρίµ. 2014
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Η μέση ηλικία των εργαζομένων στο εμπόριο αυξήθηκε ελαφρώς κατά ένα περίπου έτος
στην περίοδο 2008-2014. Η αύξηση είναι περισσότερο έντονη όταν περιοριστούμε στους
εργαζομένους ως 65 ετών. Σε σχέση όμως με το 2013, η μέση ηλικία των εργαζομένων
μειώνεται ελαφρά και επανέρχεται περίπου στα επίπεδα του 2012. Ο Πίνακας 2.7 μας δίνει
τις σχετικές πληροφορίες.
Πίνακας 2.7
Μέση ηλικία εργαζομένων στο εμπόριο: Ηλικίες 15-65 ετών
2008
2012
2013
2014
Άνδρες
40,0
41,0
41,7
41,3
Γυναίκες
38,9
39,9
40,6
39,7
Σύνολο
39,5
40,5
41,3
40,6
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Οι μεταβολές στη μέση ηλικία των εργαζομένων και η μείωση που εμφανίζεται κατά το
τελευταίο διάστημα ενισχύουν την άποψη ότι ο κλάδος του εμπορίου αντιμετωπίζει την αναδιάρθρωση του προσωπικού του. Ο Πίνακας 2.8 αποτυπώνει με σαφήνεια την τάση που
επικρατεί στην περίοδο 2013-2014.
64
Πίνακας 2.8
Aπώλειες θέσεων εργασίας στο εμπόριο κατά φύλο και ομάδες ηλικιών 2013-2014
σε απόλυτους αριθμούς και ποσοστιαίες μεταβολές
Απόλυτες μεταβολές
Άνδρες
Ποσοστιαίες μεταβολές
Γυναίκες
Σύνολο
Άνδρες
Γυναίκες
Σύνολο
1393
1741
18,7
492,2
81,4
2092
-259
-15,5
19,5
-1,0
-2633
-2048
1,4
-7,7
-2,7
348
20-24
-2351
25-29
585
30-34
-892
1069
177
-1,7
2,7
0,2
35-39
-10282
2608
-7674
-16,1
6,8
-7,5
40-44
-8987
-833
-9820
-12,7
-1,8
-8,4
45-49
-1010
-683
-1693
-1,8
-2,0
-1,9
50-54
-1810
-3044
-4854
-4,3
-10,3
-6,8
55-59
-6354
-176
-6530
-18,5
-1,1
-13,1
60-64
1240
-1535
-295
8,6
-20,8
-1,4
-29513
-1742
-31255
-7,5
-0,7
-4,8
ΣΥΝΟΛΟ
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Η ηλικιακή αναδιάρθρωση των εργαζομένων στο εμπόριο λαμβάνει δύο μορφές: Πρώτον,
την ταχεία απομάκρυνση των ηλικιών άνω των 40 ετών και την αύξηση της απασχόλησης
των νεότερων ηλικιών. Δεύτερον, την υποκατάσταση μεταξύ ανδρικής και γυναικείας εργασίας, ιδιαίτερα στις ηλικίες ως 40 ετών. Οι ορατές αυτές τάσεις δεν αντανακλούν μόνον
την προσφυγή των εργοδοτών σε φθηνότερη εργασία, αλλά και την ένταση των κλαδικών
αναδιαρθρώσεων με τη συρρίκνωση των μικρών επιχειρήσεων και την ενίσχυση των μεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου.
Σε προηγούμενη Ετήσια Έκθεση (2008), πριν από την εκδήλωση της κρίσης, είχαμε επισημάνει ότι η εξέλιξη των ηλικιακών δομών στην απασχόληση σχετίζεται με το δυναμισμό του
κλάδου. Τότε είχαμε προειδοποιήσει ότι η ανάσχεση της εισόδου νέων εργαζομένων στον
κλάδο μεταξύ 2007-2008 αποτελεί σημείο κάμψης του δυναμισμού του εμπορίου σε όρους
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
15-19
Διάγραµµα 2.27
Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην απασχόληση κατά ηλικιακή οµάδα: β΄ τρίµ. 2008 – β΄ τρίµ. 2014
20
10
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
-10
-20
-30
-40
-50
-60
-70
-80
Άνδρες
Γυναίκες
Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
65
απασχόλησης. Στην περίοδο 2008-2014 η ανάσχεση εισόδου των νέων στο εμπόριο μετατράπηκε σε απομάκρυνση. Το Διάγραμμα 2.27 παρουσιάζει τις ποσοστιαίες μεταβολές στην
απασχόληση κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα, ενώ το Διάγραμμα 2.28 δείχνει τις εξελίξεις
κατά το προηγούμενο έτος, όπως αυτές περιγράφονται στον Πίνακα 2.8.3 Το Διάγραμμα 2.28
παρουσιάζει ανάγλυφα τις τάσεις υποκατάστασης μεταξύ ανδρικής και γυναικείας εργασίας
στον κλάδο του εμπορίου.
Διάγραµµα 2.28
Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην απασχόληση κατά ηλικιακή οµάδα: β΄ τρίµ. 2013 – β΄ τρίµ. 2014
25
20
15
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
10
5
40-44
0
-10
-20
50-54
55-59
Σύνολο
30-34
-5
-15
45-49
25-29
20-24
35-39
60-64
-25
Άνδρες
Γυναίκες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Ο Πίνακας 2.9 δείχνει τη μέση ηλικία των εργαζομένων στους κλάδους του εμπορίου. Σε
όλους τους κλάδους παρουσιάζεται αισθητή αύξηση της μέσης ηλικίας των εργαζομένων
και για τα δύο φύλα. Η μόνη κατηγορία που διαφοροποιείται από τη γενική αυτή διαπίστωση
είναι η μέση ηλικία των γυναικών μεταξύ 2013-2014.
Πίνακας 2.9
Μέση ηλικία εργαζομένων – Κλάδοι εμπορίου
Εμπόριο αυτοκινήτων
2008
2013
2014
Άνδρες
39,0
41,1
41,0
Γυναίκες
36,7
39,1
37,1
Σύνολο
38,7
40,9
40,6
Χονδρικό εμπόριο
2008
2013
2014
Άνδρες
40,5
42,0
42,8
Γυναίκες
39,2
39,5
38,5
Σύνολο
40,1
41,4
41,5
Λιανικό εμπόριο
2008
2013
2014
Άνδρες
40,2
41,8
41,4
Γυναίκες
38,9
40,8
40,5
Σύνολο
39,5
41,3
41,0
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
3. Από το Διάγραμμα 2.28 παραλείπεται η ηλικιακή ομάδα 15-19 ετών, στην οποία εμφανίζεται μια πολύ μεγάλη ποσοστιαία
αύξηση της απασχόλησης, η οποία οφείλεται στα πολύ μικρά επίπεδα απασχόλησης.
66
Ο Πίνακας 2.10 μας δίνει την πιθανότητα ένας εργαζόμενος στο εμπόριο να παραμείνει εργαζόμενος ή να μεταβληθεί η εργασιακή του κατάσταση (ανεργία ή εκτός του εργατικού
δυναμικού).
Η ερμηνεία των γραμμών του πίνακα είναι η εξής: ένα άτομο που ήταν εργοδότης στον κλάδο του εμπορίου πριν από ένα χρόνο (β΄ τρίμ. 2013) έχει το β΄ τρίμηνο του 2014 πιθανότητα
96,5% να έχει εργασία, 1,3% πιθανότητα να έχει μείνει άνεργος και 2,2% πιθανότητα να έχει
απομακρυνθεί –μόνιμα ή προσωρινά– από το εργατικό δυναμικό. Οι μισθωτοί αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να περιπέσουν σε κατάσταση ανεργίας (5,5%), ενώ εμφανίζουν συγκριτικά τη μικρότερη πιθανότητα απομάκρυνσης από το εργατικό δυναμικό (1,8%).
Εξετάζοντας τις μεταβολές στις πιθανότητες, παρατηρούμε αύξηση της πιθανότητας απομάκρυνσης από το εργατικό δυναμικό για τους επιχειρηματίες (εργοδότες και αυτοαπασχολούμενους), ενώ η πιθανότητα αυτή μειώνεται για τους μισθωτούς και τα συμβοηθούντα
μέλη της οικογένειας.
Σε όλες τις κατηγορίες εργαζομένων στο εμπόριο ο κίνδυνος της ανεργίας έχει αυξηθεί
σημαντικά. Στο σύνολο των εργαζομένων ο κίνδυνος αυτός αυξήθηκε από 2,6% σε 4,4%
μεταξύ 2008 και 2014. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η αύξηση της πιθανότητας ανεργίας
στους αυτοαπασχολούμενους: από 1,5% το 2008 στο 3,3% το 2014· δηλαδή περισσότεροι
από 3 στους 100 αυτοαπασχολούμενους εμπόρους το 2013 καταστάθηκαν άνεργοι το 2014.
Πίνακας 2.10
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Συνολικά, η πιθανότητα παραμονής στην κατάσταση της απασχόλησης για έναν εργαζόμενο
στο εμπόριο φθάνει στο 93,9% το 2014, σχετικά βελτιωμένη σε σχέση με το 2013. Αν και η
πιθανότητα αυτή είναι υψηλή, ωστόσο η διαχρονική σύγκριση δείχνει σημαντική μείωση.
Το 2008 η πιθανότητα έφθανε το 95,9% για τους εργαζομένους στο εμπόριο ένα χρόνο πριν.
Πιθανότητα μεταβολής εργασιακής κατάστασης
Απασχολούμενοι
Άνεργοι
Μη οικονομικά ενεργοί
Σύνολο
Εργοδότες
96,5
1,3
2,2
100,0
Αυτοαπασχολούμενοι
94,8
3,3
1,9
100,0
Μισθωτοί
92,8
5,5
1,8
100,0
Μέλη της οικογένειας
96,9
0,9
2,2
100,0
Σύνολο
93,9
4,2
1,9
100,0
Εργοδότες
95,0
2,9
2,2
100,0
Αυτοαπασχολούμενοι
95,2
2,4
2,4
100,0
Μισθωτοί
90,5
8,1
1,4
100,0
Μέλη της οικογένειας
94,8
3,1
2,1
100,0
Σύνολο
92,5
5,7
1,8
100,0
Εργοδότες
99,5
0,1
0,4
100,0
Αυτοαπασχολούμενοι
97,9
1,5
0,6
100,0
Μισθωτοί
94,4
3,8
1,8
100,0
Μέλη της οικογένειας
93,4
2,1
4,5
100,0
Σύνολο
95,9
2,6
1,5
100,0
2014
2013
2008
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
67
2.3.3. Οι μεταβολές κατά θέση στο επάγγελμα
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Σε αντίθεση με την υπόλοιπη οικονομία όπου οι απώλειες κατανέμονται κυρίως εις βάρος
της μισθωτής εργασίας, στο εμπόριο το μεγαλύτερο ποσοστό απωλειών έχει αναληφθεί από
τον επιχειρηματικό κόσμο (εργοδότες και αυτοαπασχολούμενοι). Αυτό σημαίνει ότι η κρίση
στο εμπόριο έχει λάβει τη μορφή κυρίως της διακοπής της λειτουργίας των εμπορικών
επιχειρήσεων (λουκέτα). Οι απώλειες θέσεων εργασίας επιχειρηματιών (εργοδοτών και
αυτοαπασχολουμένων) φθάνουν το 47% των συνολικών απωλειών του κλάδου, και σ’ αυτό
το ποσοστό πρέπει να προσθέσουμε και 17% απώλειες που προέρχονται από τα συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη της οικογένειας του επιχειρηματία. Σε απόλυτους αριθμούς
τα ποσοστά αυτά μεταφράζονται σε περισσότερες από 90.000 απώλειες επιχειρηματικών
μονάδων στον κλάδο.
Ιδιαίτερα στους άνδρες οι απώλειες θέσεων επιχειρηματικότητας φθάνουν το 61,1% των
συνολικών απωλειών. Αντιθέτως, στις γυναίκες οι απώλειες συγκεντρώνονται κυρίως στο
χώρο της μισθωτής εργασίας (45% των συνολικών απωλειών των γυναικείων απωλειών).
Τα σχετικά στοιχεία καταγράφονται στα Διαγράμματα 2.29 και 2.30.
Η εικόνα που εμφανίζεται στο Διάγραμμα 2.30 επιβεβαιώνει απολύτως την υπόθεση ότι στις
απολύσεις των μισθωτών, εκτός της οικονομικής αναγκαιότητας, λειτουργεί και ένα πρόσθετο κριτήριο με αναφορά στο φύλο: Οι επιχειρηματίες του κλάδου απολύουν τις γυναίΔιάγραµµα 2.29
Κατανοµή απωλειών θέσεων εργασίας στο εµπόριο: β΄ τρίµ. 2008 – β΄ τρίµ. 2014
-17%
-36%
Αυτοαπασχολούµενοι
µε προσωπικό
Αυτοαπασχολούµενοι
χωρίς προσωπικό
-22%
-25%
Μισθωτοί
Μέλη οικογένειας
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.30
Κατανοµή απωλειών θέσεων εργασίας στο εµπόριο: 2008-2014
Γυναίκες
Άνδρες
12%
24%
11%
27%
31%
19%
45%
Αυτοαπασχολούµενοι
µε προσωπικό
31%
Αυτοαπασχολούµενοι
χωρίς προσωπικό
Μισθωτοί
Μέλη οικογένειας
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
68
κες εργαζόμενες, αλλά όχι τους άνδρες. Οι απώλειες θέσεων εργασίας ανδρών μισθωτών
εργαζομένων οφείλονται κυρίως στη διακοπή λειτουργίας των επιχειρήσεων στις οποίες
εργάζονταν.
Οι ηλικιακές κατανομές των απωλειών θέσεων εργασίας από τους επιχειρηματίες αποκαλύπτουν υψηλό ποσοστό στις ηλικίες κάτω των 40 ετών. Tο 55,6% των συνολικών απωλειών συγκεντρώνεται στις ηλικίες κάτω των 45 ετών, ενώ ιδιαίτερα αυξημένη είναι και
η συμμετοχή της ηλικιακής ομάδας μεταξύ 45 και 50 ετών (17,1%). Η κρίση της ελληνικής
οικονομίας δεν έχει πλήξει μόνο τις νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, αλλά και τις περισσότερο ώριμες επιχειρηματικές προσπάθειες.
25%
20%
15%
10%
5%
0%
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Διάγραµµα 2.31
Hλικιακή κατανοµή απωλειών θέσεων εργασίας στο εµπόριο:
Eπιχειρηµατίες β΄ τρίµ. 2008 – β΄ τρίµ. 2014
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.32
Hλικιακή κατανοµή απωλειών θέσεων εργασίας στο εµπόριο κατά φύλο:
Επιχειρηµατίες β΄ τρίµ. 2008 – β΄ τρίµ. 2014
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
Άνδρες
40-44
45-49
Γυναίκες
50-54
55-59
60-64
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
69
Διάγραµµα 2.33
Ποσοστό (%) απωλειών επιχειρηµατιών κατά ηλικιακή οµάδα:
Σύνολο εµπορίου β΄ τρίµ. 2008 – β΄ τρίµ. 2014
100
90
80
70
60
50
40
30
20
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
10
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75+
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Στο Διάγραμμα 2.33 εμφανίζεται ο κίνδυνος επιχειρηματικής αποτυχίας κατά ηλικιακή ομάδα,
μετρούμενος ως ποσοστό των απωλειών θέσεων εργασίας σε σχέση με τα μεγέθη του 2008.
Αν εξαιρέσουμε τις ηλικίες άνω των 70 ετών, για τις οποίες η απομάκρυνση από την άσκηση της επιχειρηματικότητας οφείλεται στην ηλικία, και το αναμενόμενο πολύ υψηλό ποσοστό αποτυχίας των νέων κάτω των 20 ετών, ο κίνδυνος διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα
ιδιαίτερα για τις ηλικιακές ομάδες μεταξύ των 30 και 40 ετών.
Οι εξελίξεις κατά το διάστημα β΄ τρίμηνο 2013 – β΄ τρίμηνο 2014 ανατρέπουν τις σχετικά
αισιόδοξες ενδείξεις που είχαμε επισημάνει κατά την Ετήσια Έκθεση 2013. Μεταξύ β΄ τριμήνου 2012 και β΄ τριμήνου 2013 είχε σημειωθεί αύξηση του αριθμού των επιχειρηματιών
σε διάσπαρτες ηλικιακές ομάδες, κυρίως στους άνω των 50 ετών. Στο διάστημα β΄ τρίμηνο
2013 – β΄ τρίμηνο 2014 η αύξηση της επιχειρηματικότητας περιορίζεται στις ηλικίες κάτω
Διάγραµµα 2.34
Hλικιακή κατανοµή κερδών-απωλειών θέσεων επιχειρηµατιών
στο εµπόριο: β΄ τρίµ. 2013 – β΄ τρίµ. 2014
40
30
20
10
0
-10
35-39
15-19
20-24
25-29
30-34
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75+
-20
-30
-40
-50
-60
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
70
των 35 ετών (Διάγραμμα 2.34). Ιδιαίτερα σημαντικές απώλειες καταγράφουν οι ηλικιακές
ομάδες οι οποίες κατά το προηγούμενο έτος εμφάνιζαν υψηλές θετικές μεταβολές.
Σχολιάζοντας τα ευρήματα για την περίοδο β΄ τρίμηνο 2012 – β΄ τρίμηνο 2013 σημειώναμε
στην Ετήσια Έκθεση 2013:
«[…] η διάρκεια της περιόδου είναι μικρή (ένα έτος) για να διαπιστωθεί η βιωσιμότητα
των επιχειρήσεων και των αντίστοιχων θέσεων εργασίας. Το ποσοστό “θανάτου” των
επιχειρήσεων εκδηλώνεται κυρίως μετά το πρώτο έτος λειτουργίας και μέχρι το τρίτο
έτος, σε ομαλές συνθήκες της αγοράς».
Και:
Οι επισημάνσεις αυτές της Έκθεσης 2013, δυστυχώς, φαίνεται να επιβεβαιώνονται πλήρως
σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Το Διάγραμμα 2.35 επαναφέρει την παρατήρηση για την κατανομή των απωλειών των θέσεων εργασίας των μισθωτών με αναφορά σε κοινωνικά κριτήρια, τα οποία δεν υπακούν
αυτονόητα σε οικονομικούς ορθολογισμούς.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
«Ουσιαστικά έχουμε –στη μικρή αυτή κλίμακα– μια εξαναγκασμένη επιλογή επιχειρηματικής δραστηριότητας, καθώς εναλλακτικές δυνατότητες δεν υπάρχουν. Η ανάληψη
επιχειρηματικής δράσης μοιάζει ως καταφυγή πριν από την επιλογή της μετανάστευσης
– για τα άτομα νεαρής ηλικίας. Το κόστος της επιλογής αυτής για τον επιχειρηματία και
την οικογένεια είναι δύσκολο να αποτιμηθεί, αλλά δεν είναι ασήμαντο σε περίπτωση
αποτυχίας.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια ηλικιακά καθυστερημένη εκδήλωση επιχειρηματικής δραστηριότητας σε ηλικίες άνω των 45 ετών, η οποία προέρχεται κυρίως από
πρώην μισθωτούς και νοικοκυρές. Και στην περίπτωση αυτή η έλλειψη εναλλακτικών
προοπτικών απασχόλησης και η αναπλήρωση ενός μέλους της οικογένειας (συζύγου)
στην άσκηση των επιχειρηματικών καθηκόντων αποτελούν τους κύριους λόγους για
την εμφάνιση αυτών των, πολύ μικρών, ροών προς το επιχειρείν».
Διάγραµµα 2.35
Ποσοστιαίες (%) µεταβολές απασχόλησης µισθωτών στο εµπόριο: β΄ τρίµ. 2008 – β΄ τρίµ. 2014
100
80
60
40
20
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
60-64
40-44
45-49
50-54
Σύνολο
55-59
-20
-40
-60
-80
Άνδρες
Γυναίκες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
71
Οι απώλειες θέσεων εργασίας μισθωτών εργαζομένων στο εμπόριο περιορίζονται σε άτομα ηλικίας κάτω των 40 ετών, άνδρες και γυναίκες, με τους ρυθμούς μείωσης της γυναικείας απασχόλησης να είναι αισθητά υψηλότεροι. Αντιθέτως, στις μεγαλύτερες ηλικιακές
ομάδες η απασχόληση μισθωτών αυξάνεται ή μένει σχετικά σταθερή (γυναίκες ηλικίας 4055 ετών). Η απασχόληση των ανδρών μειώνεται σημαντικά για τα άτομα άνω των 60 ετών,
ενώ η γυναικεία απασχόληση αυξάνεται, επίσης σημαντικά, για τις γυναίκες άνω των 55
ετών. Η αύξηση αυτή πρέπει να αποδοθεί κυρίως στην αλλαγή των προϋποθέσεων για συνταξιοδότηση και επομένως στη μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής των γυναικών στη δομή
της απασχόλησης.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Το πρότυπο των μεταβολών στην απασχόληση στις ηλικίες κάτω των 60 ετών και η διαφοροποίηση κατά φύλο που εμφανίζεται στο πρότυπο αυτό οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τόσο
Διάγραµµα 2.36
Ποσοστό (%) µισθωτών στον ίδιο εργοδότη τα τελευταία πέντε χρόνια
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
2008
45-49
50-54
2014
55-59
60-64
Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.37
Ποσοστό (%) µισθωτών στον ίδιο εργοδότη τα τελευταία δύο χρόνια
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
2008
72
40-44
45-49
2014
50-54
55-59
60-64
Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
οι απολύσεις όσο και οι προσλήψεις στον κλάδο του εμπορίου λαμβάνουν υπόψη και την
ατομική κατάσταση του μισθωτού. Οι νεότερες ηλικίες απομακρύνονται, ενώ ενισχύεται η
παρουσία ανδρών σχετικά ώριμης εργασιακά ηλικίας, κατηγορία που κοινωνικά θεωρείται
ότι αντιμετωπίζει αυξημένες οικογενειακές υποχρεώσεις. Το αποτέλεσμα αυτό ενισχύεται από τον περιορισμό στην κινητικότητα των εργαζόμενων μισθωτών, όπως φαίνεται στα
Διαγράμματα 2.36 και 2.37. Με άλλα λόγια, οι εργοδότες στο εμπόριο ασκούν μια οιονεί
κοινωνική πολιτική, επιλεκτικού χαρακτήρα.
2.3.4. Οι ευέλικτες μορφές εργασίας στο εμπόριο
Το Διάγραμμα 2.38 δίνει την εξέλιξη του απόλυτου επιπέδου των εργαζομένων στο εμπόριο
με καθεστώς μερικής απασχόλησης.
Η εξέλιξη του αριθμού των μερικά εργαζομένων στο εμπόριο δεν παρουσιάζει ομαλή μορφή, παρά τη διαχρονική αύξηση. Στην αρχή της περιόδου ενεργοποιείται μια πτωτική τάση
(1999-2001), για να ακολουθήσει μια περίοδος σχετικής ανόδου (ως το 2006), μια σύντομη
περίοδος πτωτικών τάσεων (2007-2008), ενώ από το 2009 αρχίζει μια νέα περίοδος αυξητικών τάσεων.
Διάγραµµα 2.38
Η µερική απασχόληση στο εµπόριο: α΄ τρίµ. 1998 – β΄ τρίµ. 2014
70.000
60.000
50.000
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Η μερική απασχόληση
40.000
30.000
20.000
2013γ
2014α
2013α
2012α
2012γ
2011α
2011γ
2010α
2010γ
2009α
2009γ
2008α
2008γ
2007α
2007γ
2006α
2006γ
2005α
2005γ
2004α
2004γ
2003α
2003γ
2002α
2002γ
2001α
2001γ
2000α
2000γ
1999α
1999γ
1998α
0
1998γ
10.000
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Το Διάγραμμα 2.39 δείχνει τη μερική απασχόληση ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης
στο εμπόριο. Ενώ το β΄ τρίμηνο 2008 το ποσοστό ήταν 4,5%, το β΄ τρίμηνο 2014 έφθασε το
8,4% της συνολικής απασχόλησης. Η μεταβολή αυτή οφείλεται στην αύξηση του αριθμού
των μερικώς εργαζομένων κατά 13.100 περίπου άτομα, όταν η συνολική απασχόληση στο
εμπόριο παρουσιάζει μείωση περίπου κατά 205.600 άτομα. Στην περίοδο β΄ τρίμηνο 2013 –
β΄ τρίμηνο 2014 η μερική απασχόληση παρουσίασε επίσης κάμψη κατά 800 περίπου άτομα,
ενώ ο αριθμός των εργαζομένων με πλήρη απασχόληση υποχώρησε κατά 30.900 άτομα.
73
Διάγραµµα 2.39
Μερίδιο µερικής απασχόλησης στο σύνολο της απασχόλησης του εµπορίου
10
9
8
7
6
5
4
3
2
0
1998α
1998γ
1999α
1999γ
2000α
2000γ
2001α
2001γ
2002α
2002γ
2003α
2003γ
2004α
2004γ
2005α
2005γ
2006α
2006γ
2007α
2007γ
2008α
2008γ
2009α
2009γ
2010α
2010γ
2011α
2011γ
2012α
2012γ
2013α
2013γ
2014α
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
1
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Η μερική απασχόληση στο εμπόριο εξακολουθεί να είναι γένους θηλυκού. Επτά στους 10
μερικώς εργαζομένους είναι γυναίκες (2014). Το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών με
μερική απασχόληση στο σύνολο της γυναικείας απασχόλησης του κλάδου φθάνει το 14,8%
έναντι μόλις 4% για τους άνδρες. Μεταξύ β΄ τριμήνου 2013 και β΄ τριμήνου 2014 δεν εμφανίζονται ουσιώδεις μεταβολές.
Στο Διάγραμμα 2.40 εμφανίζεται το ποσοστό των εργαζομένων με μερική απασχόληση κατά
ομάδα ηλικιών για τα δύο φύλα.
Η εικόνα που προκύπτει από το Διάγραμμα 2.40 είναι αρκετά σαφής: Στους άνδρες η μερική απασχόληση εμφανίζεται υψηλή στις ηλικίες κάτω των 25 ετών. Μετά την ηλικία αυτή
Διάγραµµα 2.40
Ποσοστό (%) µερικής απασχόλησης στην αντίστοιχη συνολική στο εµπόριο: β΄ τρίµ. 2014
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64
Άνδρες
74
Γυναίκες
65-69 70-74
75+ Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
μειώνεται σταδιακά και σταθεροποιείται σε πολύ χαμηλά ποσοστά, για να ανακάμψει στις
ηλικίες κοντά στη συνταξιοδότηση ή και ύστερα από αυτή. Στις γυναίκες το πρότυπο είναι
ελαφρώς διαφορετικό: Υψηλή συχνότητα εμφανίζεται στις εργαζόμενες ως 35 ετών, αλλά
η μείωση στις μεγαλύτερες ηλικίες δεν είναι έντονη. Και στις γυναίκες εμφανίζεται αύξηση
της μερικής απασχόλησης μετά την ηλικία συνταξιοδότησης.
Διάγραµµα 2.41
Ποσοστό (%) µερικώς εργαζοµένων που δεν βρήκαν εργασία πλήρους ωραρίου: β΄ τρίµ. 2014
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
Άνδρες
40-44
45-49
Γυναίκες
50-54
55-59
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Η μερική απασχόληση δεν είναι δημοφιλής μεταξύ των εργαζομένων. Σχεδόν 7 στους 10
από όσους εργάζονται με μερική απασχόληση προτιμούν εργασία πλήρους ωραρίου, αλλά
δεν μπόρεσαν να βρουν. Το ποσοστό είναι υψηλότερο στους άνδρες (78%), αλλά είναι επίσης υψηλό και στις γυναίκες (65,5%). Στο Διάγραμμα 2.41 παρουσιάζεται η αναλογία των εργαζομένων που αποδέχτηκαν να εργάζονται μερικώς εξαιτίας αδυναμίας να βρουν εργασία
πλήρους απασχόλησης στο σύνολο των μερικώς απασχολουμένων στο εμπόριο.
60-64
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Από τους λοιπούς λόγους, στις γυναίκες ηλικίας 35-39 ετών σημαντικός είναι οι οικογενειακές υποχρεώσεις, ενώ στις μεγαλύτερες ηλικίες τα προβλήματα υγείας και «άλλοι λόγοι»
(ενδεχομένως η συμπλήρωση εισοδήματος και η εξασφάλιση των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης) αποκτούν μεγαλύτερο βάρος.
Η απασχόληση ορισμένου χρόνου
Σε αντίθεση προς τη μερική απασχόληση, η απασχόληση των μισθωτών με συμβάσεις ορισμένου χρόνου περιορίζεται στη διάρκεια της κρίσης. Ενώ υπήρξε μια αρχική περίοδος
αύξησης (α΄ τρίμ. 2009 – β΄ τρίμ. 2010), συνέχεια μιας σχετικά αυξητικής πορείας της προσωρινής εργασίας που άρχισε το 2006, από τα μέσα του 2010 το επίπεδο της προσωρινής
εργασίας στο εμπόριο μειώνεται με ταχείς ρυθμούς. Από τις αρχές του 2013 το επίπεδο
της προσωρινής εργασίας ανακάμπτει ελαφρώς και με εποχική αστάθεια. Το συμπέρασμα
αποσαφηνίζεται με αναφορά στα Διαγράμματα 2.42 και 2.43.
75
Διάγραµµα 2.42
Επίπεδο προσωρινής εργασίας στο εµπόριο
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
0
1998α
1998γ
1999α
1999γ
2000α
2000γ
2001α
2001γ
2002α
2002γ
2003α
2003γ
2004α
2004γ
2005α
2005γ
2006α
2006γ
2007α
2007γ
2008α
2008γ
2009α
2009γ
2010α
2010γ
2011α
2011γ
2012α
2012γ
2013α
2013γ
2014α
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
5.000
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Έναντι του β΄ τριμήνου του 2013 η προσωρινή εργασία αυξάνεται σημαντικά κατά 5.900
περίπου θέσεις (αύξηση κατά 28,6%). Στο σύνολο των εργαζομένων στο εμπόριο το μερίδιο
της προσωρινής εργασίας είναι εξαιρετικά περιορισμένο (7,1%). Στους άνδρες το ποσοστό
είναι ακόμη μικρότερο (4,8% έναντι 9,8% στις γυναίκες).
Η αναλογία της προσωρινής εργασίας είναι υψηλή στις νεότερες ηλικίες και φθίνει καθώς
αυξάνεται η ηλικία των μισθωτών (Διάγραμμα 2.43). Το ποσοστό της προσωρινής εργασίας
στους άνδρες κάτω των 30 ετών είναι 36,9%, όταν η αναλογία τους στο σύνολο των ανδρών
μισθωτών στο εμπόριο είναι 18,6%. Στις γυναίκες της ίδιας ηλικιακής ομάδας το ποσοστό
της προσωρινής εργασίας φθάνει το 40,9%, όταν η αναλογία τους στο σύνολο των ανδρών
μισθωτών στο εμπόριο είναι 20,9%.
Διάγραµµα 2.43
Ποσοστό (%) προσωρινά εργαζοµένων στο σύνολο των µισθωτών του εµπορίου:
α΄ τρίµ. 1998 – β΄ τρίµ. 2014
14
12
10
8
6
4
2
2014β
2013α
2011δ
2010γ
2009β
2008α
2006δ
2005γ
2004β
2003α
2001δ
2000γ
1999β
1998α
0
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
76
Διάγραµµα 2.44
Ποσοστό (%) προσωρινής εργασίας κατά ηλικία
στην αντίστοιχη συνολική απασχόληση του εµπορίου: β΄ τρίµ. 2014
60
50
40
30
20
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
Άνδρες
45-49
50-54
55-59
60-64
Γυναίκες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Διάγραµµα 2.45
Ποσοστό προσωρινά εργαζοµένων στο εµπόριο που επιθυµούν
αλλά δεν βρήκαν µόνιµη εργασία: β΄ τρίµ. 2014
100
90
80
70
60
50
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
10
40
30
20
10
0
15-19
20-24
25-29
Άνδρες
30-34
35-39
Γυναίκες
40-44
45-49
50-54
55-59
Σύνολο
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Είναι σαφές ότι, σε αρμονία με τις παρατηρήσεις που διατυπώσαμε ανωτέρω για τις απώλειες των θέσεων εργασίας κατά φύλο και ηλικία, η μερική και η προσωρινή απασχόληση,
ανεπιθύμητες μορφές εργασίας για τους εργαζομένους, συγκεντρώνονται στους ασθενέστερους κρίκους της αγοράς εργασίας: στους νέους και στις γυναίκες.
Στην Ετήσια Έκθεση 2013 σημειώναμε ότι η προσωρινή εργασία ήταν λιγότερο δημοφιλής
μεταξύ των εργαζομένων έναντι της μερικής απασχόλησης και είχαμε αποδώσει αυτή τη
διαφορά στην αυξημένη επισφάλεια της σχέσης εργασίας που συνεπάγεται η σύμβαση ορισμένου χρόνου. Το 2014 όμως η κατάσταση έχει αντιστραφεί. Περίπου το 65% των μισθωτών
με προσωρινή απασχόληση αποδέχθηκε αυτή τη μορφή εργασίας επειδή δεν μπόρεσε να
βρει σταθερή εργασία. Η μεταβολή ωστόσο είναι φαινομενική: Μόλις το 2% των γυναικών και
ουδείς των ανδρών επέλεξε να εργάζεται με προσωρινή εργασία. Να σημειωθεί ότι 10% των
γυναικών εργαζομένων με προσωρινή απασχόληση έχει σύμβαση δοκιμαστικής περιόδου.
77
Ο Πίνακας 2.11 δείχνει την κατανομή των εργαζομένων με σύμβαση ορισμένου χρόνου στο
εμπόριο σύμφωνα με τη χρονική διάρκεια της σύμβασης.
Πίνακας 2.11
Ποσοστιαία κατανομή εργαζομένων με σύμβαση ορισμένου χρόνου στο εμπόριο
βάσει της χρονικής διάρκειας της σύμβασης
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Διάρκεια σύμβασης
Άνδρες
Γυναίκες
Σύνολο
< 1 μήνα
0,0
0,8
0,5
1-3 μήνες
10,3
14,5
13,0
4-6 μήνες
35,2
33,1
33,8
7-12 μήνες
20,2
20,8
20,6
13-18 μήνες
11,0
4,5
6,8
19-24 μήνες
1,6
8,4
6,0
25-36 μήνες
2,5
4,8
4,0
> 36 μήνες
19,2
13,0
15,2
100,0
100,0
100,0
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Ένας στους 5 άνδρες και 1 στις 8 γυναίκες με σύμβαση προσωρινής εργασίας διαθέτουν
συμβάσεις διάρκειας άνω των τριών ετών, δηλαδή εργάζονται σε καθεστώς ουσιαστικής
μονιμότητας. Η αναλογία αυτής της κατηγορίας μισθωτών με προσωρινή εργασία με χαρακτηριστικά μονιμότητας μειώθηκε σημαντικά σε σχέση με το 2013. Από την άλλη πλευρά,
σχεδόν το 50% καλύπτονται με σύμβαση διάρκειας μικρότερης των 6 μηνών, ποσοστό πολύ
μικρότερο έναντι του 2013. Δηλαδή υπάρχει ενίσχυση των συμβάσεων άνω των 6 μηνών,
γεγονός που υποκρύπτει οιονεί σύμβαση αορίστου χρόνου.
Λοιπές μορφές εργασίας
Στο εμπόριο η χρησιμοποίηση εργαζομένων μέσω ενοικίασης από γραφείο εργασίας είναι
κυριολεκτικά ανύπαρκτη. Σε σχέση με το β΄ τρίμηνο 2008 ή το β΄ τρίμηνο 2013, ο αριθμός
των ενοικιαζόμενων εργαζομένων στο εμπόριο μειώνεται περαιτέρω και καθίσταται οριακός (640 περίπου μισθωτοί).
Ωστόσο, μορφές διαχείρισης του χρόνου εργασίας, αναλόγως των απαιτήσεων της λειτουργίας των καταστημάτων, διαπιστώνονται σε σημαντική κλίμακα.
Το 38,5% των μισθωτών στο εμπόριο εργάζεται με βάρδιες, συχνά ή μερικές φορές. Το ποσοστό αυτό περιορίζεται στο 22,2% στους άνδρες, αλλά ανέρχεται στο 71,8% στις γυναίκες
μισθωτές του εμπορίου. Τα ποσοστά αυτά είναι αυξημένα σε σχέση με το β΄ τρίμηνο 2013.
Το 18,2% των εργαζομένων στο εμπόριο εργάζεται τακτικά τις Κυριακές. Το ποσοστό δεν
διαφοροποιείται μεταξύ των δύο φύλων. Ωστόσο, γενικώς, το ποσοστό των εργαζομένων
την Κυριακή αυξάνεται σημαντικά μεταξύ 2013 και 2014. Το 12,3% των μισθωτών εργάζεται
την Κυριακή, έναντι 9% κατά το 2013.
Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 2.46, το εργασιακό κόστος της εργασίας την Κυριακή το
επωμίζονται οι ίδιοι οι επιχειρηματίες, κυρίως, και τα συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας
του επιχειρηματία. Ιδιαίτερα στους επιχειρηματίες χωρίς προσωπικό παρουσιάζεται αύξηση της αναλογίας όσων εργάζονται την Κυριακή από 25% σε 30%.
78
Διάγραµµα 2.46
Ποσοστό (%) εργαζοµένων στο εµπόριο την Κυριακή: β΄ τρίµ. 2014
35
30
25
20
15
5
0
Εργοδότες
Αυτοαπασχολούµενοι
Μισθωτοί
Μέλη οικογένειας
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
2.3.5. Ημέρες και ώρες εργασίας – Υπερωρίες
Ημέρες εργασίας
Όπως σημειώσαμε και προηγούμενα, το 18,2% των εργαζομένων στο εμπόριο εργάζεται
τακτικά την Κυριακή. Αυτό σημαίνει ότι η εργάσιμη εβδομάδα είναι 7 ημερών. Ο Πίνακας
2.12 μας δίνει το ποσοστό των εργαζομένων ανά ημέρα εβδομαδιαίας εργασίας και κατά
θέση στο επάγγελμα.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
10
Πίνακας 2.12
Ημέρες εργασίας την εβδομάδα
Ημέρες εργασίας
Εργοδότες
Αυτοαπασχολούμενοι
Μισθωτοί
Μέλη οικογένειας
Σύνολο
Άνδρες
1
0,0
0,3
0,0
1,5
0,1
2
0,0
0,2
0,2
7,6
0,4
3
0,0
0,0
0,6
4,0
0,4
4
0,0
1,1
1,0
6,2
1,1
5
14,5
12,1
65,5
14,0
40,6
6
76,1
67,6
31,2
45,0
49,0
7
9,4
18,6
1,4
21,8
8,4
1
0,0
0,0
0,2
1,6
0,3
2
0,0
0,5
0,3
0,6
0,3
3
0,0
0,4
1,0
5,3
1,2
Γυναίκες
4
0,0
2,1
0,7
6,2
1,4
5
25,0
13,0
63,8
19,4
48,0
6
64,2
62,1
32,5
57,6
42,1
7
10,8
22,0
1,6
9,3
6,8
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
79
Σχεδόν τα δύο τρίτα των μισθωτών στο εμπόριο εργάζονται 5 ημέρες την εβδομάδα. Κάτι
λιγότερο από το ένα τρίτο εργάζεται 6 ημέρες την εβδομάδα. Σχεδόν το 70% (λίγο λιγότερο
στις γυναίκες) των επιχειρηματιών εργάζεται 6 ημέρες την εβδομάδα, ενώ 5θήμερο εργάζεται γύρω στο 14-15% των επιχειρηματιών του κλάδου.
Επτά ημέρες την εβδομάδα εργάζεται το 15,9% των ανδρών επιχειρηματιών, ενώ στις γυναίκες το ποσοστό είναι μεγαλύτερο, προσεγγίζοντας το 19,8%. Επίσης σημαντικό είναι το
ποσοστό των συμβοηθούντων μελών της οικογένειας που εργάζεται όλες τις ημέρες της
εβδομάδας. Το ποσοστό των μισθωτών που εργάζεται 7 ημέρες κυμαίνεται στο 1%.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Ο Πίνακας 2.13 αναδεικνύει μια ενδιαφέρουσα πτυχή των εξελίξεων στην περίοδο 20082014. Η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών και της απασχόλησης στο εμπόριο προκαλεί,
έστω και οριακές σε μέγεθος, αλλά σημαντικές στην κατεύθυνση, μεταβολές στις ημέρες
εργασίας.4
Πίνακας 2.13
Ημέρες εργασίας την εβδομάδα: Ποσοστιαίες μεταβολές 2008-2014
Ημέρες εργασίας
Εργοδότες
Αυτοαπασχολούμενοι
Μισθωτοί
Μέλη οικογένειας
Σύνολο
Άνδρες
1
37,6
103,0
2
3
1143,8
2153,1
-100,0
900,0
183,7
259,0
4
-100,0
-4,6
844,2
598,9
116,2
5
-46,9
-22,1
-2,5
-68,4
-10,0
6
-41,1
-25,1
-33,6
-66,7
-33,8
7
-20,7
-16,5
19,0
-23,7
-15,6
Γυναίκες
1
-100,0
2
38,3
16,3
-72,0
1,2
3
-100,0
-22,5
42,2
369,4
66,6
4
-100,0
89,6
-18,8
-54,0
-29,1
5
-40,2
-27,4
-7,9
-50,4
-12,9
6
-51,4
-31,0
-40,2
-50,6
-40,3
7
-24,9
-16,0
94,9
-75,5
-29,9
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Στη διάρκεια της κρίσης οι επιχειρηματίες, εργοδότες και αυτοαπασχολούμενοι, μειώνουν
τις ημέρες εργασίας τους. Αυτή η μείωση είναι εμφανής και πέραν πάσης αμφισβήτησης.
Ο αριθμός των ανδρών εργοδοτών που εργάζονται μόνο 4 ημέρες την εβδομάδα είχε παρουσιάσει αύξηση κατά 79,3% το 2013, αλλά δεν καταγράφεται καν το 2014, ενώ σημαντικός
είναι ο περιορισμός των εργοδοτών που εργάζεται 5 και 6 ημέρες την εβδομάδα. Το ίδιο
ισχύει και για τις γυναίκες επιχειρηματίες. Φαίνεται ότι η μείωση των ημερών εργασίας
οδήγησε τελικά στη διακοπή λειτουργίας της επιχείρησης.
Αυτή είναι η κυρίαρχη τάση, αλλά το 2013 δεν ήταν η μοναδική: Ο αριθμός των εργοδοτών
που εργάζονταν 7 ημέρες την εβδομάδα είχε αυξηθεί κατά την ίδια περίοδο κατά 12,5%.
4. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ημέρες εργασίας των εργαζομένων στο εμπόριο δεν ταυτίζονται κατ’ ανάγκην με τις ημέρες
λειτουργίας των καταστημάτων, εκτός από όσους εργάζονται 7 ημέρες την εβδομάδα.
80
Έτσι, στο χώρο των εμπόρων εργοδοτών διαφαίνονται δύο στρατηγικές, με κυρίαρχη εκείνη της μείωσης των εβδομαδιαίων ημερών εργασίας. Στις γυναίκες εργοδότριες τα πράγματα ήταν πολύ σαφέστερα: Ο αριθμός των γυναικών που εργάζονταν μόνο 3 ημέρες είχε
σχεδόν υπερτριπλασιαστεί, ενώ οι αριθμός όσων εργάζονταν περισσότερες ημέρες είχε
μειωθεί αισθητά. Το 2014 η πόλωση αυτή παύει να υπάρχει: Τόσο στους άνδρες όσο και
στις γυναίκες επιχειρηματίες οι ημέρες λειτουργίας των επιχειρήσεων μειώνονται, κυρίως
εξαιτίας της μείωσης του αριθμού των επιχειρήσεων εν λειτουργία. Αλλά, όπως φαίνεται
από τα στοιχεία του Πίνακα 2.13, η επταήμερη λειτουργία δεν αποτελεί κριτήριο βιωσιμότητας των επιχειρήσεων στο εμπόριο.
Ο αριθμός των μισθωτών που εργάζονται 7 ημέρες την εβδομάδα αυξάνεται στους άνδρες
και ιδιαίτερα στις γυναίκες. Σημαντικές αναλογικές αυξήσεις εμφανίζονται στους εργαζόμενους μισθωτούς που εργάζονται κάτω από 5 ημέρες την εβδομάδα. Ενώ η αύξηση των
μισθωτών που εργάζονται 4 ή και λιγότερες μέρες την εβδομάδα εύκολα αποδίδεται στην
αύξηση της μερικής απασχόλησης και της εκ περιτροπής εργασίας, η πολύ σημαντική αύξηση των μισθωτών που εργάζονται 7 ημέρες την εβδομάδα υποδηλώνει τις τάσεις συγκέντρωσης στον κλάδο του εμπορίου με την ενίσχυση των μεγάλων επιχειρήσεων. Η πολιτική
πλήρους απελευθέρωσης των ημερών λειτουργίας των εμπορικών καταστημάτων αποδεικνύεται ότι διευκολύνει και επιταχύνει αυτόν το διαρθρωτικό μετασχηματισμό του κλάδου.
Παρ’ όλες αυτές τις ποιοτικές αλλαγές, οι μέσοι όροι ημερών εργασίας δεν μεταβάλλονται
ουσιωδώς, αν και μια πτωτική τάση είναι σαφής στις ημέρες απασχόλησης μισθωτών και
συμβοηθούντων μελών.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Στους αυτοαπασχολούμενους επίσης εμφανίζεται μείωση για όσους εργάζονται περισσότερο από 4 ημέρες. Αυτή η τάση επικρατεί και για τα δύο φύλα.
Πίνακας 2.14
Ημέρες εργασίας την εβδομάδα: Μέσοι όροι 2008-2014
2008
Άνδρες
2014
Γυναίκες
Άνδρες
Γυναίκες
Εργοδότες
5,9
5,8
5,9
5,9
Αυτοαπασχολούμενοι
6,0
6,0
6,0
6,0
Μισθωτοί
5,4
5,4
5,3
5,3
Συμβοηθούντα μέλη
5,9
5,8
5,5
5,5
Σύνολο
5,7
5,6
5,6
5,5
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Συμπερασματικά, η μείωση της απασχόλησης στο εμπόριο εκδηλώνεται και με τη μείωση
των ημερών εργασίας. Δεν είναι δυνατόν να ελεγχθεί ωστόσο αν η αύξηση του αριθμού
των μισθωτών που εργάζονται επίσης 7 ημέρες την εβδομάδα οφείλεται σε δημιουργία
νέων θέσεων εργασίας ή στην επέκταση του χρόνου εργασίας των ήδη εργαζομένων.
81
Ώρες εργασίας
Ο Πίνακας 2.15 παρουσιάζει τις μέσες ώρες εβδομαδιαίας εργασίας για τους εργαζομένους
στο εμπόριο.
Πίνακας 2.15
Μέσες ώρες εβδομαδιαίας εργασίας για τους εργαζομένους στο εμπόριο
2008
2014
Άνδρες
Γυναίκες
Άνδρες
Γυναίκες
Εργοδότες
50,8
45,5
52,8
49,0
Αυτοαπασχολούμενοι
51,4
49,6
52,6
51,1
Μισθωτοί
43,2
40,4
41,9
38,5
Συμβοηθούντα μέλη
44,2
40,4
41,3
40,8
Σύνολο
47,1
42,6
46,7
41,7
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Οι γυναίκες επιχειρηματίες του εμπορίου εργάζονται σχεδόν δύο ώρες περισσότερο την
εβδομάδα το 2014 έναντι του 2008. Επίσης αυξημένη είναι η εβδομαδιαία απασχόληση των
ανδρών επιχειρηματιών, αλλά σε μικρότερο βαθμό.
Οι εβδομαδιαίες ώρες εργασίας των μισθωτών μειώνονται κατά μία (άνδρες) και δύο (γυναίκες) ώρες κατά μέσο όρο. Εν μέρει αυτή η εξέλιξη αντανακλά τις μεταβολές στη σύνθεση
της μισθωτής απασχόλησης στο εμπόριο με την ενίσχυση της μερικής απασχόλησης.
Πίνακας 2.16
Μέσες ώρες εργασίας ανά ημέρα απασχόλησης για τους εργαζομένους στο εμπόριο
2014
Ημέρες εργασίας
Εργοδότες
1
Αυτοαπασχολούμενοι
Μισθωτοί
Συμβοηθούντα μέλη
9,6
5,0
8,9
2
8,8
6,5
5,5
3
10,0
5,8
5,5
4
8,0
6,2
6,0
5
8,8
8,0
7,7
7,4
6
8,7
8,5
7,5
7,8
7
9,3
9,4
8,0
7,1
2013
Ημέρες εργασίας
Εργοδότες
Αυτοαπασχολούμενοι
Μισθωτοί
Συμβοηθούντα μέλη
1
9,9
8,5
10,0
2
6,3
8,0
12,0
3
10,0
8,1
6,2
6,1
4
7,2
7,6
6,6
7,7
5
8,6
8,4
7,7
7,4
6
8,7
8,5
7,5
7,3
7
8,6
9,4
7,8
6,6
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
82
Σημαντική είναι η μείωση των ωρών εβδομαδιαίας εργασίας που προσφέρουν τα άρρενα μέλη της οικογένειας του εργοδότη. Η εργασία των συμβοηθούντων μελών δεν φαίνεται ούτε να είναι συμπληρωματική προς την εργασία του ιδιοκτήτη της επιχείρησης ούτε
να αντικαθιστά μισθωτή εργασία. Προφανώς, η οικονομική λογική της απασχόλησης των
συμβοηθούντων μελών της οικογένειας προσδιορίζεται από κοινωνικές παραμέτρους, οι
οποίες διαφοροποιούνται αναλόγως του είδους, του μεγέθους και της μορφής μάνατζμεντ
των επιχειρήσεων. Σε όλες τις κατηγορίες εργαζομένων οι μεταβολές αυτές ισχύουν και
ενισχύονται μεταξύ 2013 και 2014.
Ενώ το 2013 πολλές ώρες ημερήσιας εργασίας με λίγες ημέρες απασχόλησης παρουσίαζαν
οι μισθωτοί και τα συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας, η κατάσταση ανατρέπεται το 2014.
Οι μισθωτοί οι οποίοι εργάζονται λιγότερο από 4 ημέρες την εβδομάδα παρουσιάζουν το
μικρότερο, κατά μέσο όρο, ωράριο ημερήσιας απασχόλησης. Τα σχετικά στοιχεία με μορφή
κατανομής εμφανίζονται στον Πίνακα 2.17
Πίνακας 2.17
Κατανομή μισθωτών ανά ημέρες εργασίας και ώρες εβδομαδιαίας εργασίας
Ημέρες εργασίας
Ποσοστό μισθωτών
Ώρες εβδομαδιαίας εργααίας
1
0,09
5,0
2
0,24
12,9
3
0,79
17,4
4
0,87
25,0
5
64,69
38,3
6
31,82
44,9
7
1,50
56,0
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Είναι αυτονόητο ότι υπάρχει, έστω και αμυδρή, σχέση ανάμεσα στις ώρες εργασίας ανά
ημέρα απασχόλησης και στις ημέρες απασχόλησης. Οι αυτοαπασχολούμενοι εμφανίζουν
υψηλά επίπεδα ημερήσιων ωρών εργασίας σε ολόκληρη την κλίμακα.
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Μόλις το 2% των μισθωτών του εμπορίου εργάζεται κατά μέσο όρο λιγότερο από 25 ώρες
εβδομαδιαίως, όταν το ποσοστό μερικής απασχόλησης των μισθωτών φθάνει το 11,8%.
Προφανώς, η κατάσταση της μερικής απασχόλησης είναι δηλωτική των εργασιακών σχέσεων και των εργασιακών δικαιωμάτων που απορρέουν από τη μορφή αυτή της σύμβασης
εργασίας, παρά τον πραγματικό χρόνο εργασίας.
Πέραν τούτου, το 65% των μισθωτών εργάζεται 40 ώρες εβδομαδιαίως και το 32% περίπου
45 ώρες την εβδομάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει ένα ποσοστό μισθωτών (1,5%) το
οποίο, κατά μέσο όρο, εργάζεται 56 ώρες την εβδομάδα.
Η υπερωριακή απασχόληση στο εμπόριο
Η υπερωριακή εργασία δεν φαίνεται να είναι σημαντική στον κλάδο του εμπορίου, τουλάχιστον σε σχέση με την εβδομάδα αναφοράς του β΄ τριμήνου του έτους. Στο σύνολο των
ωρών εργασίας των μισθωτών κατά την εβδομάδα αναφοράς, μόνο το 1,2% ήταν ώρες
υπερωριακής απασχόλησης έναντι του 1,8% το 2013. Η αναλογία των υπερωριών στο σύ83
νολο των ωρών εργασίας των μισθωτών εμφανίζεται μειωμένη ακόμη και έναντι του 2008,
κατά το οποίο ήταν 1,4%.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Ο συνολικός αριθμός ωρών υπερωριακής εργασίας εμφανίζεται σημαντικά μειωμένος
κατά 29,3% το 2014 έναντι του 2008. Ιδιαίτερα μεγάλη μείωση παρουσιάζει η υπερωριακή
απασχόληση των ανδρών (44%), ενώ στις γυναίκες το ποσοστό μείωσης είναι 4,1%. Η εξέλιξη αυτή ανατρέπει τη σημαντική αύξηση της υπερωριακής εργασίας που είχε σημειωθεί
στο διάστημα 2008-2013 και δείχνει την προσπάθεια των εμπορικών επιχειρήσεων να διατηρήσουν το επίπεδο απασχόλησης, εγκαταλείποντας το τελευταίο διάστημα την επιλογή,
έστω και μικρής κλίμακας, υποκατάστασης μεταξύ αριθμού εργαζομένων και διάρκειας
του ωραρίου απασχόλησης. Η αισιόδοξη αυτή εκδοχή μετριάζεται από την αύξηση των
ωρών υπερωριακής απασχόλησης ανά μισθωτό, όπως καταγράφεται στον Πίνακα 2.18.
Η Έρευνα Εργατικού Δυναμικού επιτρέπει τη διάκριση μεταξύ πληρωμένων και απλήρωτων υπερωριών. Τα σχετικά στοιχεία δείχνουν ότι έχει διαμορφωθεί στην αγορά εργασίας
γενικότερα και ειδικότερα στο εμπόριο μια κατάσταση απόλυτης απορρύθμισης. Μεταξύ
του 2008 και του 2014 οι πληρωμένες από τον εργοδότη, σύμφωνα με το νόμο, υπερωρίες
μειώθηκαν κατά 50,6%, δηλαδή περισσότερο από το μισό του επιπέδου του 2008. Την ίδια
περίοδο οι απλήρωτες υπερωρίες μειώθηκαν κατά 5,9%. Τα σχετικά στοιχεία εμφανίζονται
στους πίνακες που ακολουθούν.
Πίνακας 2.18
Ποσοστιαία μεταβολή υπερωριών στο εμπόριο
2008-2014
Πληρωμένες
Απλήρωτες
Άνδρες
-69,4
-20,8
Σύνολο
Γυναίκες
-25,1
27,9
-4,1
Σύνολο
-50,6
-5,9
-29,3
-44,0
2013-2014
Πληρωμένες
Απλήρωτες
Άνδρες
-42,7
-48,7
Σύνολο
-47,3
Γυναίκες
99,1
-43,4
-14,5
Σύνολο
5,7
-46,6
-34,8
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Πίνακας 2.19
Μερίδιο απλήρωτων υπερωριών στο σύνολο
2008
2013
2014
Άνδρες
52,3
76,0
73,9
Γυναίκες
39,6
79,7
52,8
Σύνολο
47,6
77,4
63,4
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Οι εξελίξεις καθορίζονται –πέραν της γενικής μείωσης των ωρών υπερωριακής απασχόλησης– από τον σχεδόν διπλασιασμό των πληρωμένων υπερωριών προς τις γυναίκες με
μισθωτή απασχόληση στο εμπόριο.
84
Πίνακας 2.20
Μέσες ώρες υπερωριακής απασχόλησης μισθωτών στο εμπόριο
Πληρωμένες
Απλήρωτες
Σύνολο
Άνδρες
6,3
5,9
6,1
Γυναίκες
6,9
4,7
5,8
Σύνολο
6,5
5,5
6,0
Άνδρες
6,8
6,9
6,8
Γυναίκες
7,3
6,3
6,8
Σύνολο
7,1
6,6
6,9
2008
2014
Ο Πίνακας 2.20 σε συνδυασμό και με τα λοιπά ευρήματα, τα οποία εξετάστηκαν ανωτέρω,
αποκαλύπτει και μια πρόσθετη πτυχή: Οι πληρωμένες υπερωρίες συγκεντρώνονται το 2014
σε μικρότερο αριθμό εργαζομένων, διαθέτουν δηλαδή μια μεγαλύτερη επιλεκτικότητα έναντι του 2008. Ο αριθμός των ανδρών μισθωτών που πληρώνονται τις υπερωρίες μειώνεται
κατά 71,7% και εκείνων που δεν πληρώνονται υπερωρίες κατά 31,6%, όταν η απασχόληση
των ανδρών μισθωτών στο εμπόριο μειώνεται κατά 31,3%.
Δύο κύρια συμπεράσματα προκύπτουν από την ανάλυση που προηγήθηκε:
Πρώτον, η αγορά εργασίας στον κλάδο του εμπορίου απορρυθμίζεται, με τη βοήθεια των
μεταβολών στο θεσμικό πλαίσιο, αλλά κυρίως εξαιτίας δύο αδυναμιών: Της αδυναμίας των
εργοδοτών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους έναντι των μισθωτών που απασχολούν, αδυναμία που προεκτείνεται και σε αδυναμία καταβολής του μισθού, πολύ δε περισσότερο της καταβολής δεδουλευμένων υπερωριών. Και της αδυναμίας των μισθωτών
εργαζομένων να αντιδράσουν, ακόμη και σε αυθαίρετες αποφάσεις των εργοδοτών, λόγω
του φόβου απώλειας της εργασίας ή και διακοπής της λειτουργίας της επιχείρησης.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριμήνου
Δεύτερον, η επισημανθείσα αύξηση της επιλεκτικότητας ως προς τις πληρωμένες υπερωρίες μπορεί να γίνει κατανοητή από δύο διακριτές οπτικές: Την υπερωριακή απασχόληση
κρίσιμων για τη λειτουργία εργαζομένων, καθώς αυτοί αντιμετωπίζουν πρόσθετα εργασιακά καθήκοντα λόγω μείωσης του προσωπικού, σε συνδυασμό με την ανάγκη να διατηρηθεί
σε κάποιο βαθμό το επίπεδο ικανοποίησης αυτών από τις συνθήκες εργασίας αφενός και
στην αύξηση μιας περισσότερο έντονης από το παρελθόν μορφής πατερναλιστικού μάνατζμεντ. Παρ’ ότι οι δύο οπτικές δείχνουν αντιθετικές, στην πράξη είναι πιθανή η εναρμόνισή
τους, με το κόστος μιας πολιτικής διακρίσεων του εργοδότη έναντι των μισθωτών.
2.3.6. Κύρια επαγγέλματα στο εμπόριο
Η περίοδος 2008-2014 χαρακτηρίζεται από έντονες μεταβολές στα επαγγέλματα του εμπορίου. Οι μεταβολές αυτές αποτυπώνουν ριζικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης των εμπορικών επιχειρήσεων και συνεπώς στον τρόπο που οι έμποροι επιχειρηματίες αντιλαμβάνονται
το παρόν και το μέλλον της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας.
Το Διάγραμμα 2.47 αποτυπώνει την έκταση αυτών των αλλαγών.
85
Διάγραµµα 2.47
Ποσοστιαία (%) µεταβολή απασχόλησης στο εµπόριο:
Eπαγγελµατικές κατηγορίες, β΄ τρίµ. 2008-β΄ τρίµ. 2014
40
20
0
-20
-40
-60
-80
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
-100
Ανώτερα
διευθυντικά
και διοικητικά
στελέχη
Επαγγελµατίες
Τεχνικοί
και
ασκούντες
συναφή
επαγγέλµατα
Υπάλληλοι
γραφείου
Απασχολούµενοι
στην παροχή
υπηρεσιών
και πωλητές
Ειδικευµένοι
τεχνίτες
και ασκούντες
συναφή
επαγγέλµατα
Χειριστές
βιοµηχανικών
εγκαταστάσεων,
µηχανηµάτων
και εξοπλισµού
Ανειδίκευτοι
εργάτες,
χειρώνακτες
και µικροεπαγγελµατίες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Η επαγγελματική κατηγορία που συρρικνώνεται χάνοντας σχεδόν τα 4/5 των εργαζομένων
κατά το 2008 είναι τα ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη. Στην κατηγορία αυτή
εντάσσονται τόσο οι εργοδότες και οι αυτοαπασχολούμενοι του κλάδου όσο και μισθωτοί
που ασκούν διευθυντικά καθήκοντα. Αυτό που αποτυπώνεται στην τόσο μεγάλη μείωση
αυτής της κατηγορίας είναι αφενός η απομάκρυνση των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων από
τη δομή απασχόλησης του εμπορίου, όπως έχουμε ήδη αναλύσει, αλλά και η απομάκρυνση
των μισθωτών που ασκούσαν διευθυντικά καθήκοντα. Με άλλα λόγια, οι εργοδότες του
κλάδου αναλαμβάνουν μόνοι τους να ασκήσουν τα καθήκοντα διεύθυνσης των επιχειρήσεων ή περιορίζουν σημαντικά τη διευθυντική ιεραρχία. Η μεταβολή αυτή συνδέεται με το
εύρημα της αύξησης του χρόνου εργασίας των εργοδοτών στο εμπόριο. Ταυτόχρονα όμως
σηματοδοτεί τη στροφή σε μια περισσότερο συγκεντρωτική στο πρόσωπο του ιδιοκτήτηεπιχειρηματία διαχείριση της καθημερινής λειτουργίας των επιχειρήσεων.
Χωρίς αμφιβολία είναι μια κίνηση που αποσκοπεί στη μείωση του κόστους λειτουργίας των
εμπορικών επιχειρήσεων, αλλά μένει να αποδειχθεί η αποτελεσματικότητά της.
Η δεύτερη μεγάλη ομάδα που αντιμετωπίζει μεγάλες απώλειες, οι οποίες φθάνουν το 38%
των θέσεων εργασίας το 2008, είναι οι υπάλληλοι γραφείου. Οι υπάλληλοι γραφείου ήταν η
τρίτη σε αριθμό εργαζομένων ομάδα απασχολουμένων το 2008 στο εμπόριο. Η ριζική μείωση του αριθμού των εργαζομένων υπό αυτή την ιδιότητα και η αναλογική, αλλά μικρότερου
μεγέθους, μείωση του αριθμού των τεχνικών που εργάζονται στο εμπόριο προσδιορίζει μια
έντονη τάση συρρίκνωσης του προσωπικού των επιχειρήσεων που ασχολείται με εργασίες
υποστήριξης.
Η μόνη επαγγελματική κατηγορία της οποίας ο αριθμός των εργαζομένων αυξάνεται είναι
η κατηγορία των πωλητών, δηλαδή εκείνων που ασχολούνται με την άμεση εξυπηρέτηση
των πελατών. Η αύξηση της απασχόλησης αυτής της ομάδας οφείλεται αποκλειστικά στην
αύξηση της απασχόλησης των ανδρών εργαζομένων, το οποίο μετατρέπεται από επάγγελμα κατεξοχήν γυναικείας εργασίας (το 61% το 2008 ήταν γυναίκες) σε επάγγελμα όπου
υπερτερεί η ανδρική απασχόληση (52% άνδρες εργαζόμενοι το 2014).
86
Διάγραµµα 2.48
Συντελεστής εκπροσώπησης επαγγελµάτων στο εµπόριο: 2014
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.0
Επαγγελµατίες
Ανώτερα
διευθυντικά
και διοικητικά
στελέχη
Τεχνικοί
και
ασκούντες
συναφή
επαγγέλµατα
Υπάλληλοι
γραφείου
Απασχολούµενοι Ειδικευµένοι
γεωργοί,
στην παροχή
υπηρεσιών κτηνοτρόφοι,
δασοκόµοι
και πωλητές
και αλιείς
Ειδικευµένοι
τεχνίτες
και ασκούντες
συναφή
επαγγέλµατα
Πρόσωπα
Ανειδίκευτοι
Χειριστές
µη δυνάµενα
εργάτες,
βιοµηχανικών
εγκαταστάσεων, χειρώνακτες να καταταγούν
και µικροµηχανηµάτων
και εξοπλισµού επαγγελµατίες
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
Το Διάγραμμα 2.48 μας δίνει το συντελεστή εκπροσώπησης των επαγγελμάτων στο εμπόριο
το 2014 σε σχέση με τη συνολική απασχόληση της χώρας.
Δύο μόνο επαγγελματικές κατηγορίες εκπροσωπούνται περισσότερο στο εμπόριο απ’ ό,τι
στη συνολική δομή της απασχόλησης: Τα διευθυντικά στελέχη, παρά τη ριζική μείωση του
αριθμού τους, αποτέλεσμα της εκτεταμένης αυτοαπασχόλησης στον κλάδο, και οι πωλητές.
Οι μεταβολές στο μείγμα επαγγελμάτων του εμπορίου θέτουν σημαντικά ερωτηματικά για
τη διαδικασία αναδιάρθρωσης του κλάδου. Στο πλαίσιο της Ετήσιας Έκθεσης Εμπορίου περιγράφουμε απλώς τα ζητήματα σε πολύ γενικές γραμμές, υπογραμμίζοντας την ανάγκη
μιας σε βάθος έρευνας. Αν τα ανωτέρω στοιχεία ισχύουν, το εμπόριο φαίνεται να γίνεται
μέσα από την τρέχουσα κρίση περισσότερο μονοδιάστατο και με περισσότερο συγκεντρωτική λειτουργία. Ο κίνδυνος απώλειας της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών, όπως
είχε επισημανθεί και στην Ετήσια Έκθεση 2013, διαγράφεται αδρά.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
0.5
2.4. Η απασχόληση στις ελληνικές εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ
Από τις 6.981 εταιρείες ΑΕ και ΕΠΕ που περιλαμβάνονται στο Τρίτο Μέρος της Έκθεσης, η
ICAP DATABANK διαθέτει στοιχεία απασχόλησης για 6.523 εταιρείες.5 Οι επιχειρήσεις αυτές
κατά το 2013 απασχολούσαν συνολικά 176.495 άτομα. Η μέση απασχόληση ανήλθε σε 27,1
εργαζομένους ανά επιχείρηση το 2013, έναντι 28,7 εργαζομένους το 2012. Από το σύνολο
της απασχόλησης του τομέα το εμπόριο αυτοκινήτων είχε μερίδιο μόνο 6,1%, στο χονδρικό
εμπόριο εργαζόταν το 46,6% του συνόλου, ενώ στο λιανικό εμπόριο το υπόλοιπο 47,3%.
Όπως και στις προηγούμενες Εκθέσεις, για τους σκοπούς της ανάλυσης του παρόντος κεφαλαίου, οι 6.523 εταιρείες χωρίστηκαν σε 4 στρώματα με κριτήριο την απασχόληση (ως
5. Στην περσινή έκδοση υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία απασχόλησης από 5.926 επιχειρήσεις.
87
Διάγραµµα 2.49
Σχετική κατανοµή αριθµού εταιρειών ανά τοµέα και ανά κλιµάκιο απασχόλησης: 2013 (%)
100
0,5
5,0
0,7
6,4
39,2
34,4
55,4
Εµπόριο αυτοκινήτωνανταλλακτικά αυτοκινήτων
3,9
7,4
90
80
1,2
6,4
32,4
34,5
58,5
56,4
57,9
Χονδρικό εµπόριο
Λιανικό εµπόριο
70
60
50
40
30
20
10
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
0
έως 9
10-49
50-249
Γενικό σύνολο
250+
Πηγή: ICAP DATABANK
9 εργαζομένους, 10-49 εργαζομένους, 50-249 εργαζομένους, άνω των 250 εργαζομένων).
Στο Διάγραμμα 2.49 παρουσιάζεται η κατανομή του αριθμού των εταιρειών ανά στρώμα
απασχόλησης.
Στο σύνολο του εμπορικού τομέα, η απόλυτη πλειοψηφία των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ
(57,9%) αφορά πολύ μικρές επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 9 άτομα, ωστόσο οι απασχολούμενοι σε αυτό το κλιμάκιο κάλυπταν μόλις το 7,9% της συνολικής απασχόλησης των
εμπορικών εταιρειών. Ακόμη, το 34,5% των επιχειρήσεων απασχολούσε 10 έως και 49
άτομα και είχε μερίδιο 25,4% στη συνολική απασχόληση. Περαιτέρω, το 6,4% των επιχειρήσεων απασχολούσε 50 έως 249 άτομα, αυτή δε η κατηγορία κάλυψε μερίδιο 22,6% της
συνολικής απασχόλησης του εμπορίου. Τέλος, μόλις το 1,2% των εταιρειών είχε απασχόληση άνω των 250 εργαζομένων, εντούτοις το μερίδιο του κλιμακίου αυτού στη συνολική
απασχόληση του εμπορίου παραμένει κορυφαίο και διαμορφώθηκε σε 44,1% το 2013.
Η συνολική απασχόληση, έπειτα από μία τετραετία διαδοχικών μειώσεων, εμφανίζει (ως
απόλυτο μέγεθος) μικρή αύξηση το 2013, ποσοστού 3,7%. Στο λιανικό και στο χονδρικό
εμπόριο η απασχόληση αυξήθηκε, κατά 5,8% και 2,0% αντίστοιχα, ενώ στο εμπόριο αυτοκινήτων η μεταβολή ήταν οριακή (0,6%).
Επισημαίνεται ωστόσο ότι τα μεγέθη απασχόλησης του 2013 προέρχονται από μεγαλύτερο
αριθμό επιχειρήσεων, γεγονός που επηρεάζει το ρυθμό μεταβολής. Εάν όμως εξεταστεί η
μέση απασχόληση ανά εταιρεία διαχρονικά, διαπιστώνεται ότι η πτωτική τάση συνεχίζεται
και το 2013 (από 29,2 εργαζομένους/εταιρεία το 2011 σε 27 εργαζομένους/εταιρεία το 2013).
Όσον αφορά την εξέλιξη της απασχόλησης στις επιμέρους κατηγορίες κλιμακίων, το μόνο
στρώμα επιχειρήσεων στο οποίο η απασχόληση ήταν και πάλι μειωμένη ήταν εκείνο των
εταιρειών που απασχολούν 50 έως και 249 άτομα (-3,5%). Στα λοιπά κλιμάκια επιχειρήσεων η απασχόληση εμφανίζεται διευρυμένη το 2013. Η εντονότερη αύξηση καταγράφηκε
στο στρώμα των πολύ μικρών επιχειρήσεων, με απασχόληση μέχρι 9 άτομα (+10,2%), εν
88
συνεχεία δε στην κατηγορία των εταιρειών που απασχολούν πάνω από 250 άτομα, το προσωπικό των οποίων εμφανίζεται αυξημένο σχεδόν κατά 7%. Στις εταιρείες με 10 έως 49
εργαζομένους το ποσοστό αύξησης διαμορφώθηκε σε 3%.
Πίνακας 2.21
Αριθμός απασχολουμένων ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 (άτομα)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
1.560
1.239
1.404
5.836
4.923
5.089
5.200
3.409
3.159
1.191
1.064
1.047
13.787
10.635
10.699
Χονδρικό
εμπόριο
10.606 9.458
10.279 36.291 31.220
31.871
30.335
28.401
27.905
14.505
11.626
12.275
91.737
80.705
82.330
Λιανικό
εμπόριο
2.372
2.297
7.371
7.880
12.186
9.543
8.851
68.381
60.012
64.438
91.881
78.910
83.466
14.538 12.681 13.980 51.069 43.514
44.840
47.721 41.353 39.915
84.077
72.702
77.760 197.405 170.250 176.495
Γενικό
σύνολο
1.984
8.942
Πηγή: ICAP DATABANK
Η κατανομή των εταιρειών ανά στρώμα απασχόλησης δεν παρουσιάζει μεγάλες διαφορές
μεταξύ των τριών επιμέρους τομέων δραστηριότητας, δεδομένου ότι σε κάθε τομέα πλειοψηφούν και πάλι οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (που απασχολούν έως 9 εργαζομένους)
όπως και στα προηγούμενα έτη, μάλιστα δε το ποσοστό τους επί του συνόλου αυξάνεται
διαχρονικά. Μεγαλύτερη ένταση έχει το φαινόμενο αυτό στον τομέα του χονδρικού και λιανικού εμπορίου, όπου το ποσοστό των πολύ μικρών εταιρειών ανέρχεται σε 58,5% και
56,4% αντίστοιχα το 2013.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
2011
Πίνακας 2.22
Αριθμός επιχειρήσεων ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: 2011-2013
(αριθμός εταιρειών)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
10-49
50-249
250+
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
360
292
355
285
240
251
56
35
32
3
3
Χονδρικό
εμπόριο
2.608
2.378
2.778
1.877
1.634
1.633
335
313
303
37
Λιανικό
εμπόριο
606
535
641
434
341
368
114
87
84
3.574 3.205
3.774
2.596
2.215
2.252
505
435
419
Γενικό
σύνολο
2011
2012
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
3
704
570
641
29
31
4.857
4.354
4.745
48
39
44
1.202
1.002
1.137
88
71
78
6.763
5.926
6.523
Πηγή: ICAP DATABANK
89
Πίνακας 2.23
Ποσοστά επιχειρήσεων ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 (%)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
51,1
51,2
55,4
40,5
42,1
39,2
8,0
6,1
5,0
0,4
0,5
0,5
100,0
100,0
100,0
Χονδρικό
εμπόριο
53,7
54,6
58,5
38,6
37,5
34,4
6,9
7,2
6,4
0,8
0,7
0,7
100,0
100,0
100,0
Λιανικό
εμπόριο
50,4
53,4
56,4
36,1
34,0
32,4
9,5
8,7
7,4
4,0
3,9
3,9
100,0
100,0
100,0
Γενικό
σύνολο
52,8
54,1
57,9
38,4
37,4
34,5
7,5
7,3
6,4
1,3
1,2
1,2
100,0
100,0
100,0
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Πηγή: ICAP DATABANK
Στο Διάγραμμα 2.50 παρουσιάζεται η συγκέντρωση της απασχόλησης των εμπορικών εταιρειών στις επιμέρους κατηγορίες μεγέθους εταιρείας κατά το 2013. Η σύγκριση των μεριδίων κατά την τελευταία διετία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το 2013 ανέκαμψε το μερίδιο του
κλιμακίου των πολύ μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων, σε 44,1% (από 42,7% στην περσινή
έκδοση), αντίθετα δε υποχώρησε αισθητά το μερίδιο των εταιρειών μεσαίου μεγέθους (με
50-249 εργαζομένους), σε 22,6%. Στα λοιπά στρώματα δεν προκύπτουν αξιόλογες μεταβολές.
Διάγραµµα 2.50
Ποσοστιαία κατανοµή της απασχόλησης ανά κλιµάκιο απασχόλησης, 2013
250+ άτοµα
44,1%
Έως 9 άτοµα
7,9%
10-49 άτοµα
25,4%
50-249 άτοµα
22,6%
Πηγή: ICAP DATABANK
Σημαντικές διαφορές στη συγκέντρωση της απασχόλησης εντοπίζονται μεταξύ των επιμέρους τομέων του εμπορίου. Το λιανικό εμπόριο εξακολουθεί να κυριαρχεί στις μεγάλες
εταιρείες και το 2013, καλύπτοντας ποσοστό 77,2% της συνολικής απασχόλησης σε αυτό το
κλιμάκιο μεγέθους. Το χονδρικό εμπόριο έχει τα υψηλότερα ποσοστά συγκέντρωσης της
απασχόλησης στις μεσαίες ΑΕ και ΕΠΕ (33,9%). Στις μικρές και πολύ μικρές εταιρείες τα
υψηλότερα ποσοστά (47,6% και 13,1% αντίστοιχα) αντιστοιχούν σε επιχειρήσεις εμπορίας
αυτοκινήτων-ανταλλακτικών (Πίνακας 2.24).
90
Πίνακας 2.24
Συγκέντρωση της απασχόλησης ανά κλιμάκιο απασχόλησης: 2013 –
Ανάλυση κατά τομέα δραστηριότητας (%)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
10-49
50-249
250+
Σύνολο
Εμπόριο αυτοκινήτων-Ανταλλακτικά αυτοκινήτων
13,1
47,6
29,5
9,8
100,0
Χονδρικό εμπόριο
12,5
38,7
33,9
14,9
100,0
Λιανικό εμπόριο
2,8
9,4
10,6
77,2
100,0
Γενικό σύνολο
7,9
25,4
22,6
44,1
100,0
Πηγή: ICAP DATABANK
Πίνακας 2.25
Δείκτες ανά κλιμάκιο απασχόλησης: 2011-2013 – Γενικό σύνολο εμπορίου
Κλιμάκιο απασχόλησης
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
3.774
2.596
2.215
2.252
505
435
419
88
71
78
6.763
5.926
6.523
Όγκος απασχόλησης 14.538 12.681 13.980 51.069 43.514
44.840
47.721
41.353
39.915
84.077
72.702
77.760
Αριθμός
επιχειρήσεων
3.574
3.205
197.405 170.250 176.495
Ενεργητικό
ανά απασχολούμενο
χιλ. €
413
392
397
280
270
254
313
320
290
144
146
142
239
238
224
Πωλήσεις
ανά απασχολούμενο
χιλ. €
367
373
370
306
290
298
471
522
481
234
206
187
320
317
296
Μεικτά
κέρδη ανά
απασχολούμενο χιλ. €
66
65
74
60
58
57
78
80
75
52
49
46
62
60
58
Αποδοτικότητα ιδίων
κεφαλαίων % -12,9
-9,2
1,8
-4,1
-6,0
5,9
-13,3
-3,3
3,0
0,4
6,0
17,4
-6,7
-2,3
8,3
Αποδοτικότητα συνολικών κεφαλαίων %
-1,6
-0,3
2,5
1,7
1,0
4,3
0,0
2,3
3,4
1,6
3,6
7,7
0,7
1,9
4,7
Ποσοστό
μεικτού
κέρδους %
17,9
17,3
19,9
19,8
20,0
19,2
16,6
15,3
15,7
22,2
23,7
24,5
19,3
18,9
19,5
Ποσοστό
καθαρού
κέρδους %
-4,5
-2,9
0,6
-1,1
-1,7
1,6
-1,9
-0,5
0,5
0,1
1,3
4,8
-1,3
-0,5
2,0
Δανειακή
επιβάρυνση
%
69,4
69,6
71,7
72,0
70,1
67,5
78,8
73,2
71,0
74,0
69,1
63,2
74,3
70,8
67,9
Γενική ρευστότητα
1,23
1,25
1,13
1,27
1,28
1,32
1,18
1,21
1,33
0,91
0,89
1,00
1,15
1,16
1,21
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Τα βασικά μεγέθη και οι χρηματοοικονομικοί δείκτες του εμπορίου ανά στρώμα απασχόλησης παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον Πίνακα 2.25.
Πηγή: ICAP DATABANK
Ο δείκτης του ενεργητικού ανά απασχολούμενο αποτελεί μια πρώτη ένδειξη της έντασης
κεφαλαίου στο εμπόριο. Τα στοιχεία (για το σύνολο των εταιρειών ανεξαρτήτως μεγέθους)
91
δείχνουν ότι σε συνθήκες συνεχιζόμενης ύφεσης ο γενικός δείκτης υποχώρησε και πάλι
και διαμορφώθηκε σε 224 χιλ. € το 2013 (από 238 χιλ. € το 2012). Το τελευταίο έτος υποχώρηση του δείκτη σημειώθηκε τόσο στο χονδρικό εμπόριο (-7,5%) όσο και στo εμπόριο
αυτοκινήτων (-6,5%), ενώ ο δείκτης ανέκαμψε ως ένα βαθμό, κατά 1,7%, μόνο στο λιανικό
εμπόριο.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Από την τομεακή ανάλυση προκύπτει ότι οι εταιρείες του χονδρικού εμπορίου γενικά (ανεξαρτήτως μεγέθους) εξακολουθούν να είναι μεγαλύτερης έντασης κεφαλαίου από τους λοιπούς τομείς, με ενεργητικό ανά απασχολούμενο 317 χιλ. € το 2013, ενώ το λιανικό εμπόριο
είναι ο τομέας με την υψηλότερη ένταση εργασίας (ενεργητικό/απασχολούμενο:122 χιλ. €).
Μεταξύ των τεσσάρων κλιμακίων μεγέθους, ελάχιστη βελτίωση του δείκτη, κατά 1,3%, παρατηρείται μόνο στην ομάδα των πολύ μικρών εταιρειών. Στις άλλες τρεις ομάδες ο δείκτης
κατέγραψε πτώση, η οποία ήταν εντονότερη (-9,4%) σε εκείνη των μεσαίων εταιρειών (που
απασχολούν 50-249 άτομα) και των μικρών εταιρειών (-5,9%). Στις πολύ μεγάλες εταιρείες
ο δείκτης υποχώρησε κατά 2,7% το 2013.
Από τη σύγκριση των κλιμακίων απασχόλησης επιβεβαιώνεται η διαπίστωση ότι οι μικρότερες εταιρείες έχουν το υψηλότερο ενεργητικό ανά απασχολούμενο σε σχέση με τα υπόλοιπα στρώματα και συγκεκριμένα 397 χιλ. € το 2013 (Πίνακας 2.26).
Πίνακας 2.26
Ενεργητικό ανά απασχολούμενο ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (’000 €)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
396
353
332
242
262
242
355
355
334
439
467
455
319
323
302
Χονδρικό
εμπόριο
446
413
391
319
303
287
389
389
349
309
283
258
355
343
317
Λιανικό
εμπόριο
277
319
460
145
135
129
103
104
87
103
114
114
112
120
122
Γενικό
σύνολο
413
392
397
280
270
254
313
320
290
144
146
142
239
238
224
Πηγή: ICAP DATABANK
Οι πωλήσεις ανά απασχολούμενο το 2013 διαμορφώθηκαν σε 296 χιλ. €, μειωμένες κατά
6,6% σε σχέση με το 2012. Το 2013 ο δείκτης κατέγραψε μείωση στους δύο από τους τρεις
τομείς του εμπορίου (ανεξαρτήτως κλιμακίου απασχόλησης). Θετικό στοιχείο ήταν η μερική ανάκαμψη του δείκτη στο εμπόριο αυτοκινήτων (+1,4%), όπου η τάση ήταν συνεχώς
φθίνουσα μετά το 2008. Σημαντική μείωση, κατά 6,9% (το 2013) παρουσίασε ο δείκτης στο
χονδρικό εμπόριο, ενώ μικρότερης έντασης μείωση (-3,2%) σημειώθηκε στο λιανικό εμπόριο. Μεταξύ των τεσσάρων κλιμακίων μεγέθους, η μοναδική βελτίωση του δείκτη (2,8%)
καταγράφηκε στις μικρές επιχειρήσεις (με απασχόληση μεταξύ 10-49 ατόμων), ενώ έντονη
ήταν η υποχώρηση στις πολύ μεγάλες εταιρείες (Πίνακας 2.27).
Όσον αφορά τη διαμόρφωση του δείκτη σε απόλυτα μεγέθη (ανεξαρτήτως κλιμακίου απασχόλησης), ο τομέας του χονδρικού εμπορίου έχει σταθερά τις υψηλότερες πωλήσεις ανά
92
απασχολούμενο, 445 χιλ. € το 2013. Από τη σύγκριση των στρωμάτων απασχόλησης διαπιστώνεται ότι οι εμπορικές εταιρείες με απασχόληση 50-249 άτομα εμφανίζουν και πάλι την
υψηλότερη τιμή του δείκτη, με 481χιλ. € το 2013 (έναντι 522 χιλ. € το 2012) (Πίνακας 2.27).
Πίνακας 2.27
Πωλήσεις ανά απασχολούμενο ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (’000 €)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
506
490
461
253
235
234
377
315
335
309
247
256
333
292
296
Χονδρικό
εμπόριο
389
380
352
347
325
341
620
678
613
637
480
410
488
478
445
Λιανικό
εμπόριο
177
266
395
174
177
165
142
133
120
148
152
144
150
155
150
Γενικό
σύνολο
367
373
370
306
290
298
471
522
481
234
206
187
320
317
296
Πηγή: ICAP DATABANK
Τα μεικτά κέρδη ανά απασχολούμενο διαμορφώθηκαν το 2013 σε 58 χιλ. €, παρουσιάζοντας νέα υποχώρηση σε ετήσια βάση. Υποχώρηση του δείκτη σημειώθηκε τόσο στο χονδρικό όσο και στο λιανικό εμπόριο, κατά 3,7% και 2,4% αντίστοιχα. Αντίθετα, αυξημένος
κατά 4,2% ήταν ο δείκτης στο εμπόριο αυτοκινήτων το 2013. Τα υψηλότερα μεικτά κέρδη
ανά απασχολούμενο για το 2013 εμφάνισε το χονδρικό εμπόριο (77 χιλ. €/απασχολούμενο).
Από πλευράς κλιμακίων απασχόλησης, στις εταιρείες με απασχόληση 50 έως και 249 άτομα
ο δείκτης είχε την υψηλότερη τιμή, 75 χιλ. € το 2013, ενώ το κλιμάκιο με τη χαμηλότερη τιμή
του δείκτη, 46 χιλ. € / απασχολούμενο, είναι οι μεγάλες επιχειρήσεις με 250 άτομα και πάνω.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Εμπόριο
αυτοκινήτων
Μεταξύ των 12 ομάδων στις οποίες υποδιαιρείται το δείγμα, το 2013 τα υψηλότερα μεικτά
κέρδη ανά εργαζόμενο, 89 χιλ. €, είχαν οι μεσαίου μεγέθους χονδρεμπορικές επιχειρήσεις
και οι πολύ μικρές λιανεμπορικές επιχειρήσεις (Πίνακας 2.28).
Πίνακας 2.28
Μεικτά κέρδη* ανά απασχολούμενο ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (’000 €)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
62
54
46
38
41
44
64
60
66
49
37
38
51
48
50
Χονδρικό
εμπόριο
71
65
74
69
65
65
95
95
89
113
95
87
85
80
77
Λιανικό
εμπόριο
46
71
89
41
38
37
43
40
37
39
40
38
40
41
40
Γενικό
σύνολο
66
65
74
60
58
57
78
80
75
52
49
46
62
60
58
* Πωλήσεις μείον κόστος πωληθέντων
Πηγή: ICAP DATABANK
93
Στο επίπεδο της αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων,6 το εμπόριο συνολικά δέχτηκε ισχυρά
πλήγματα εξαιτίας της κρίσης μέχρι και το 2012, με συνέπεια την καταγραφή ζημιών, γεγονός που διαμόρφωσε τις αρνητικές τιμές του δείκτη. Το 2013 ωστόσο υπήρξε αναστροφή
του καθαρού αποτελέσματος στο εμπόριο (από ζημίες σε κέρδη), γεγονός που διαμόρφωσε
το δείκτη αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων σε 8,3% για το σύνολο των εταιρειών (από -2,3%
το 2012).
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η κερδοφορία του τομέα οφείλεται σε πολύ μεγάλο
βαθμό στη θεαματική βελτίωση του αποτελέσματος συγκεκριμένης (πολύ μεγάλης) επιχείρησης (κορυφαία εταιρεία βάσει προ φόρου κερδών το 2013), η οποία και επηρέασε τα
συνολικά μεγέθη.
Οι δύο από τους τρεις τομείς του εμπορίου εμφάνισαν θετικό δείκτη το 2013, με τις καλύτερες
επιδόσεις να προέρχονται από το λιανικό εμπόριο, όπου η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων
ανήλθε σε 18,2%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης στο χονδρικό εμπόριο ήταν 5,3%. Αρνητικές
επιδόσεις εξακολουθεί να εμφανίζει ο κλάδος του εμπορίου αυτοκινήτων-ανταλλακτικών
(-10,4% το 2013).
Από πλευράς κλιμακίων απασχόλησης, όλες οι ομάδες εταιρειών εμφάνισαν θετική αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων το 2013. Θεαματική ήταν η βελτίωση στις εταιρείες με απασχόληση άνω των 250 ατόμων, όπου ο σχετικός δείκτης ανήλθε σε 17,4% το 2013, ενώ σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα κυμάνθηκαν οι δείκτες των δύο ενδιάμεσων στρωμάτων. Τέλος,
θετικές μεν αλλά χαμηλές ήταν οι επιδόσεις που αντιστοιχούν στις πολύ μικρές εταιρείες,
κατηγορία όπου ο δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων διαμορφώθηκε σε μόλις 1,8%
το 2013 (Πίνακας 2.29).
Πίνακας 2.29
Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων* ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (%)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
2013
2011
2012
2013
2011
250+
2012
2013
2011
2012
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
-14,0
-8,4
-8,3
-21,4
-30,8
-3,4
-38,4
-28,1
-7,9
-35,4
-93,6
-115,2
-27,0
-29,8
-10,4
Χονδρικό
εμπόριο
-12,0
-2,7
5,0
-1,7
-3,2
7,4
-8,3
0,0
3,9
-2,2
7,7
3,2
-5,5
-0,5
5,3
Λιανικό
εμπόριο
-18,7
-76,9
-6,4
-9,9
-8,8
-0,6
-45,8
-18,2
1,2
4,0
7,6
23,5
-3,3
-0,3
18,2
Γενικό
σύνολο
-12,9
-9,2
1,8
-4,1
-6,0
5,9
-13,3
-3,3
3,0
0,4
6,0
17,4
-6,7
-2,3
8,3
* Καθαρά προ φόρου κέρδη προς ίδια κεφάλαια επί 100
Πηγή: ICAP DATABANK
Αναφορικά με το δείκτη της αποδοτικότητας των συνολικών κεφαλαίων, ο δείκτης βελτιώθηκε σε 4,7% το 2013 (από 1,9% το 2012) για το σύνολο των εταιρειών. Μεταξύ των τριών
6. Η τιμή των δεικτών αποδοτικότητας ιδίων και συνολικών κεφαλαίων, μεικτού και καθαρού κέρδους, δανειακής επιβάρυνσης και ρευστότητας για το σύνολο των εταιρειών διαφέρει ελαφρά στο παρόν Μέρος σε σύγκριση με το Μέρος 3 της
Έκθεσης. Ο λόγος είναι ότι για την εξαγωγή των δεικτών που σχετίζονται με την απασχόληση χρησιμοποιήθηκε μικρότερο
σύνολο εταιρειών, 6.523 εταιρείες, απ’ ό,τι στο Μέρος 3 της μελέτης, λόγω μη διαθεσιμότητας στοιχείων για την απασχόληση
σε κάποιες εταιρείες.
94
τομέων, υψηλότερος ήταν ο δείκτης στο λιανικό εμπόριο (7,9%), ενώ και στους άλλους δύο
τομείς ο δείκτης ήταν θετικός. Την καλύτερη επίδοση (7,7%) κατά το 2013 εμφάνισαν οι πολύ
μεγάλες εμπορικές εταιρείες, ανεξαρτήτως τομέα δραστηριότητας.
Μεταξύ των 12 ομάδων στις οποίες υποδιαιρούνται οι εταιρείες, τον υψηλότερο δείκτη
(10,4%) για το 2013 εμφάνισαν οι λιανεμπορικές εταιρείες με απασχόληση άνω των 250
ατόμων (Πίνακας 2.30).
Πίνακας 2.30
Αποδοτικότητα συνολικών κεφαλαίων* ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: 2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (%)
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
-2,3
-0,4
0,2
-1,8
-3,9
1,7
-3,1
-1,8
1,5
-1,6
-5,3
-2,4
-2,4
-2,9
0,8
Χονδρικό
εμπόριο
-1,2
1,6
3,4
2,4
1,9
4,9
1,0
3,2
3,7
0,5
4,3
2,9
1,1
2,7
4,0
Λιανικό
εμπόριο
-3,8
-12,1
0,1
-1,0
-0,3
1,8
-4,3
-2,7
2,1
2,5
3,8
10,4
0,9
1,6
7,9
Γενικό
σύνολο
-1,6
-0,3
2,5
1,7
1,0
4,3
0,0
2,3
3,4
1,6
3,6
7,7
0,7
1,9
4,7
* Καθαρά προ φόρου κέρδη συν χρηματοοικονομικές δαπάνες προς σύνολο ενεργητικού επί 100
Πηγή: ICAP DATABANK
Ο δείκτης του περιθωρίου μεικτού κέρδους (για το σύνολο των εμπορικών εταιρειών) ανέκαμψε το 2013, ανερχόμενος σε 19,5%. Στον τομέα του λιανικού εμπορίου ο δείκτης παρέμεινε αμετάβλητος το 2013/12 (26,3%), ενώ στους άλλους δύο τομείς σημειώθηκε σχετική
βελτίωση του δείκτη.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
Από τη σύγκριση των στρωμάτων απασχόλησης διαπιστώνεται ότι το ποσοστό μεικτού κέρδους ήταν και πάλι μειωμένο μόνο στις μικρές εταιρείες (απασχόληση 10-49 άτομα), ενώ
στα άλλα κλιμάκια καταγράφηκε άνοδος του δείκτη. Η καλύτερη επίδοση αντιστοιχεί στην
ομάδα των εταιρειών που απασχολούσαν από 250 άτομα και άνω, όπου ο δείκτης βελτιώθηκε σε 24,5% το 2013 (Πίνακας 2.31).
Πίνακας 2.31
Ποσοστό μεικτού κέρδους* ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (%)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
12,2
11,0
10,0
15,2
17,5
18,6
16,9
19,1
19,7
15,8
14,9
14,8
15,5
16,6
16,9
Χονδρικό
εμπόριο
18,2
17,0
21,0
19,8
20,1
18,9
15,3
14,1
14,5
17,7
19,8
21,1
17,3
16,8
17,3
Λιανικό
εμπόριο
26,0
26,7
22,6
23,6
21,5
22,5
30,3
30,3
31,1
26,6
26,3
26,7
26,7
26,3
26,3
Γενικό
σύνολο
17,9
17,3
19,9
19,8
20,0
19,2
16,6
15,3
15,7
22,2
23,7
24,5
19,3
18,9
19,5
* Μεικτά κέρδη προς πωλήσεις επί 100
Πηγή: ICAP DATABANK
95
Στον Πίνακα 2.32 παρουσιάζεται η εξέλιξη του ποσοστού καθαρού κέρδους ανά κλιμάκιο
απασχόλησης. Ο δείκτης αυτός είχε αρνητικό πρόσημο την περίοδο 2010-2012, ενώ το 2013
υπήρξε αναστροφή. Στο σύνολο των εταιρειών (ανεξαρτήτως μεγέθους απασχόλησης) το
ποσοστό καθαρού κέρδους ανήλθε σε 2,0%. Όσον αφορά τους τρεις τομείς, αρνητικός παρέμεινε ο δείκτης μόνο στον τομέα εμπορίου αυτοκινήτων-ανταλλακτικών (-2,1%), ενώ την
υψηλότερη επίδοση εμφάνισε το λιανικό εμπόριο (5,5% το 2013).
Η τιμή του συγκεκριμένου δείκτη βελτιώθηκε το 2013 και στις τέσσερεις κατηγορίες μεγέθους απασχόλησης, με τις υψηλότερες επιδόσεις να προέρχονται από τις πολύ μεγάλες
εταιρείες του εμπορίου, όπου ο σχετικός δείκτης ανήλθε σε 4,8%. Μεταξύ των 12 ομάδων
στις οποίες υποδιαιρούνται οι εταιρείες, ο δυσμενέστερος δείκτης (-11,5%) καταγράφηκε
στις πολύ μεγάλες εταιρείες εμπορίου αυτοκινήτων-ανταλλακτικών.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Πίνακας 2.32
Ποσοστό καθαρού κέρδους* ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (%)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
-3,3
-2,1
-1,5
-4,8
-7,9
-0,8
-6,1
-6,4
-1,6
-8,3
-18,5
-11,5
-5,4
-7,1
-2,1
Χονδρικό
εμπόριο
-4,2
-0,9
1,6
-0,4
-0,9
2,1
-1,2
0,0
0,7
-0,3
1,6
0,7
-1,1
-0,1
1,2
Λιανικό
εμπόριο
-9,3
-17,6
-2,0
-2,5
-1,9
-0,1
-4,5
-3,7
0,2
0,7
1,7
7,6
-0,6
-0,1
5,5
Γενικό
σύνολο
-4,5
-2,9
0,6
-1,1
-1,7
1,6
-1,9
-0,5
0,5
0,1
1,3
4,8
-1,3
-0,5
2,0
* Καθαρά προ φόρου κέρδη προς πωλήσεις επί 100
Πηγή: ICAP DATABANK
Η δανειακή επιβάρυνση καταγράφει συνεχή υποχώρηση την τελευταία τριετία, τάση που
εντάθηκε το 2013, οπότε ο δείκτης (για το σύνολο των εταιρειών) διαμορφώθηκε σε 67,9%.
Τον υψηλότερο δείκτη εμφανίζει ο τομέας εμπορίου αυτοκινήτων-ανταλλακτικών (79,7%).
Στα τρία από τα τέσσερα κλιμάκια μεγέθους απασχόλησης ο δείκτης δανειακής επιβάρυνσης περιορίστηκε, ενώ αυξήθηκε αισθητά μόνο στην κατηγορία των πολύ μικρών εταιρειών, με συνέπεια η ομάδα αυτή να εμφανίσει και την υψηλότερη δανειακή επιβάρυνση το
2013 (71,7%). Αντίθετα, ο χαμηλότερος δείκτης καταγράφεται στο κλιμάκιο απασχόλησης
άνω των 250 ατόμων (63,2%).
Μεταξύ των 12 ομάδων στις οποίες υποδιαιρούνται οι εταιρείες, η ομάδα με τη μεγαλύτερη
δανειακή επιβάρυνση (94,4%) ήταν οι εταιρείες του εμπορίου αυτοκινήτων-ανταλλακτικών
με απασχόληση άνω των 250 ατόμων.
96
Πίνακας 2.33
Δανειακή επιβάρυνση* ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων (%)
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
69,4
65,5
74,2
76,7
76,9
76,7
83,1
79,9
79,2
83,6
89,5
94,4
79,2
78,3
79,7
Χονδρικό
εμπόριο
69,5
68,2
71,2
71,7
69,0
65,9
77,3
72,4
69,7
71,2
65,3
67,0
73,3
69,8
68,3
Λιανικό
εμπόριο
68,2
80,9
72,4
69,5
71,5
71,1
86,4
73,8
76,1
75,0
69,5
59,5
75,3
70,9
63,2
Γενικό
σύνολο
69,4
69,6
71,7
72,0
70,1
67,5
78,8
73,2
71,0
74,0
69,1
63,2
74,3
70,8
67,9
* Σύνολο υποχρεώσεων προς σύνολο ενεργητικού επί 100
Πηγή: ICAP DATABANK
Όσον αφορά τη γενική ρευστότητα, ο δείκτης (για το σύνολο των εταιρειών) βελτιώθηκε
ελαφρά, σε 1,21, το 2013. Την υψηλότερη ρευστότητα εμφανίζει ο τομέας του χονδρικού
εμπορίου (1,34), ενώ στο λιανικό εμπόριο η γενική ρευστότητα παραμένει πολύ χαμηλή
(0,89). Εξετάζοντας τις επιχειρήσεις κατά κλιμάκιο απασχόλησης, το τελευταίο έτος σχετική
υποχώρηση της γενικής ρευστότητας σημειώθηκε μόνο στις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Ο
υψηλότερος δείκτης κατά το 2013 αντιστοιχεί στην κατηγορία των μεσαίου μεγέθους εταιρειών του εμπορίου (απασχόληση μεταξύ 50-249 ατόμων), με το δείκτη να διαμορφώνεται
σε 1,33.
Μεταξύ των 12 ομάδων στις οποίες υποδιαιρούνται οι εταιρείες, εκείνες με τη χαμηλότερη
ρευστότητα είναι οι πολύ μικρές επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου, στις οποίες η τιμή του
δείκτη το 2013 διαμορφώθηκε σε μόλις 0,77. Στον αντίποδα, η υψηλότερη (συγκριτικά) ρευστότητα καταγράφηκε στις μεσαίου μεγέθους εταιρείες χονδρικού εμπορίου, για τις οποίες
ο δείκτης διαμορφώθηκε σε 1,39.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Εμπόριο
αυτοκινήτων
Πίνακας 2.34
Γενική ρευστότητα* ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης:
2011-2013 – Σύνολο επιχειρήσεων
Κλιμάκιο απασχόλησης
Τομέας
έως 9
2011 2012
10-49
50-249
250+
Σύνολο
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
2011
2012
2013
Εμπόριο
αυτοκινήτων
1,10
1,34
1,09
1,06
1,09
1,09
1,13
1,14
1,11
0,62
0,55
0,80
1,02
1,03
1,06
Χονδρικό
εμπόριο
1,25
1,29
1,22
1,30
1,32
1,37
1,23
1,23
1,39
1,18
1,17
1,25
1,25
1,26
1,34
Λιανικό
εμπόριο
1,23
0,97
0,77
1,13
1,11
1,08
0,83
0,97
0,93
0,75
0,77
0,88
0,84
0,86
0,89
Γενικό
σύνολο
1,23
1,25
1,13
1,27
1,28
1,32
1,18
1,21
1,33
0,91
0,89
1,00
1,15
1,16
1,21
* Κυκλοφορούν κεφάλαιο συν ρευστά διαθέσιμα προς σύνολο βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων
Πηγή: ICAP DATABANK
97
2.5. Οι εξελίξεις στον κοινωνικό διάλογο και στις εργασιακές σχέσεις
στην Ελλάδα και στο εμπόριο κατά το 2014
2.5.1. Ο κοινωνικός διάλογος σε κρίση7
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Στο τμήμα αυτό της Ετήσιας Έκθεσης της ΕΣΕΕ επιχειρείται να καταγραφούν, να αναλυθούν
και να αξιολογηθούν οι εξελίξεις στον κοινωνικό διάλογο και στις εργασιακές σχέσεις τόσο
στο εθνικό όσο και στο κλαδικό επίπεδο του εμπορίου κατά το έτος 2014.
Με το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης το 2009, τη σχεδόν ταυτόχρονη εκδήλωσή της στο εθνικό επίπεδο, η οποία με τη σειρά της φέρνει στην επιφάνεια τα χρόνια
διαρθρωτικά προβλήματα της εθνικής μας οικονομίας, αλλά και του πολιτικού συστήματος
(υψηλό δημόσιο χρέος, υπέρογκα δημόσια ελλείμματα, απουσία παραγωγικής βάσης, προβληματική δημόσια διοίκηση, πελατειακό σύστημα κ.ά.), σε συνδυασμό με την ευρύτερη
κρίση της ΕΕ και της Ευρωζώνης, η οικονομία της χώρας μας και η κοινωνία εισέρχονται
στην «εποχή του Μνημονίου».
Είναι μια εποχή όπου σε αντάλλαγμα για τη χρηματοοικονομική στήριξη της χώρας ο διεθνής οικονομικός έλεγχος της Τρόικας (ΕΕ, ΔΝΤ και ΕΚΤ) αναλαμβάνει κυρίαρχο ρόλο
ως προς τη δημοσιονομική της «εξυγίανση» (ή αλλιώς «δημοσιονομική προσαρμογή»),
επιβάλλοντας μέσω των Μνημονίων τη δραστική περικοπή των δημόσιων δαπανών, την
αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης τόσο των πολιτών όσο και των επιχειρήσεων, την
εφαρμογή των λεγόμενων «διαρθρωτικών αλλαγών» στη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης και στην αγορά εργασίας μέσω «μεταρρυθμίσεων» που έχουν στόχο «την προώθηση
της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας».
Αυτή η πολυεπίπεδη κρίση που βιώνει η χώρα κατά τα τελευταία έτη είναι μεταξύ άλλων
και θεσμική κρίση.
Ο θεσμικά, επί σειρά ετών, καθιερωμένος «κοινωνικός διάλογος», που αποτελεί θεμέλιο
του ευρωπαϊκού μοντέλου διακυβέρνησης και μία από τις πιο σημαντικές θεσμικές παρεμβάσεις στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ανανοηματοδοτείται και μεταρρυθμίζεται μέσα σε ένα κρισιακό περιβάλλον, το οποίο χαρακτηρίζεται από βαθιές κοινωνικές
ρήξεις και έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις.
Πέρα από την κλασική αντίθεση-αντιπαλότητα μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο, η κρίση φέρνει στην επιφάνεια και την εγγενή ετερογένεια των
εργοδοτικών συμφερόντων, η οποία εκδηλώνεται με την εμφανή υπερίσχυση των οργανώσεων των μεγάλων επιχειρήσεων έναντι των υπόλοιπων οργανώσεων που παραδοσιακά
εκπροσωπούν τη μικρομεσαία επιχείρηση και την αυτοαπασχόληση (έμποροι, βιοτέχνες).
Το πρακτικό αποτέλεσμα είναι ότι αλλάζει σημαντικά ο συσχετισμός δυνάμεων στον εργοδοτικό πυλώνα συμφερόντων, ο οποίος καθορίζει την άρθρωση και την εκφώνηση των
εργοδοτικών αιτημάτων.
Εξαιτίας όμως της κρίσης, ή/και με αφορμή αυτήν, ο κοινωνικός διάλογος ως μοντέλο
πολιτικής διακυβέρνησης της ΕΕ και ως διαδικασία λήψης των αποφάσεων εμφανίζει, όχι
7. Βλ. σχετικά Β. Αρανίτου, Κοινωνικός διάλογος και εργοδοτικές οργανώσεις: Από τη συνεργασία των κοινωνικών εταίρων στην ηγεμονία των «αγορών», Αθήνα, Σαββάλας, 2013, καθώς και το άρθρο του Χ. Ιωάννου «Κοινωνικός Διάλογος
από την αρχή», εφημερίδα Ημερησία, προσβάσιμο στο http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pub
id=113065747.
98
μόνο στη χώρα μας αλλά και στα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, σημάδια έντονης λειτουργικής
πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αναποτελεσματικότητας, ιδίως σε ό,τι αφορά τη διατήρηση της κοινωνικής και εργασιακής ειρήνης.
2.5.2. Προς ένα νέο μοντέλο κοινωνικού διαλόγου;
Το ζήτημα του ρόλου της ΕΓΣΣΕ (από τη στιγμή που αυτή απώλεσε τον καθολικά δεσμευτικό της χαρακτήρα), καθώς και τα ζητήματα των πολιτικών, των δράσεων και των μέτρων
αντιμετώπισης της υψηλής ανεργίας και δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας αποτελούν τα
νέα πεδία στα οποία επιχειρείται να οικοδομηθεί ο τριμερής διάλογος.
Στην πορεία αυτή και μέσω της ΕΓΣΣΕ 2014 εργοδότες και εργαζόμενοι εμπλέκουν σε ρόλο
«μεσολαβητή» και «τεχνικού συμβούλου» τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), σε μια
προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα διεθνές θεσμικό «αντίβαρο» απέναντι στις συνεχιζόμενες
απαιτήσεις της Τρόικας και των δανειστών.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Παράλληλα με τα παραπάνω ανοιχτά ζητήματα και σε σχέση με αυτά, καθ’ όλη τη διάρκεια
του 2014 συντελείται μια έντονη κινητικότητα που αφορά την προσπάθεια επαναπροσδιορισμού (μέσα στις νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η περίοδος του Μνημονίου) του περιεχομένου του κοινωνικού διαλόγου εν γένει, του ρόλου των εθνικών και θεσμικά αναγνωρισμένων κοινωνικών εταίρων στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, καθώς και του βαθμού
αλλά και του τρόπου εμπλοκής της κυβέρνησης στον κοινωνικό διάλογο, σε μια εμφανή
προσπάθεια «μεταστροφής» από το «παραδοσιακό» διμερές μοντέλο διαλόγου μεταξύ
εργοδοτών και εργαζομένων, το οποίο επί σειρά ετών είχε έντονα τα χαρακτηριστικά της
συλλογικής αυτονομίας (εργοδότες-συνδικάτα), στο μοντέλο της «τριμερούς συνεργασίας»
ή «τριμερούς διαλόγου» μεταξύ κυβέρνησης και των αντιπροσωπευτικότερων εθνικών
οργανώσεων των εργοδοτών και των εργαζομένων.
2.5.3. Οι βασικές εξελίξεις στις εργασιακές σχέσεις και στον κοινωνικό διάλογο κατά το 2014
Οι εξελίξεις στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων και του κοινωνικού διαλόγου κατά τη
διάρκεια του 2014 σε μεγάλο βαθμό προσδιορίζονται από τις παλαιότερες δεσμεύσεις της
κυβέρνησης έναντι της Τρόικας για την ολοκλήρωση των αλλαγών στα εργασιακά και το
ασφαλιστικό, αλλά και από νέες απαιτήσεις τις οποίες εγείρει κατά τη διάρκεια του έτους και
με δεδομένο ότι στο τέλος της χρονιάς λήγει το πρόγραμμα χρηματοδοτικής στήριξης από
πλευράς ΕΕ, αλλά όχι και αυτό του ΔΝΤ.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, τα βασικότερα «ανοιχτά θέματα» ως προς τις απαιτούμενες
μεταρρυθμίσεις στα εργασιακά αφορούν: α) την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για τις ομαδικές απολύσεις στην κατεύθυνση της «διευκόλυνσής» τους με αλλαγή ή/και κατάργηση
των ανώτατων επιτρεπομένων ορίων και β) τη μεταρρύθμιση της συνδικαλιστικής νομοθεσίας (ν. 1264/1982) με: (i) αλλαγές στον τρόπο άσκησης του απεργιακού δικαιώματος και
της διαδικασίας κήρυξης των απεργιών, (ii) επαναφορά του εργοδοτικού δικαιώματος της
«ανταπεργίας» (lock out) και (iii) «περικοπή» των συνδικαλιστικών αδειών, καθώς και αλλαγές σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση των συνδικάτων.
Ως προς το ασφαλιστικό, τα βασικότερα θέματα παρεμβάσεων αφορούν: α) την περαιτέρω
μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά 2,9%, ώστε να επιτευχθεί ο μνημονιακός στόχος
99
της μείωσής τους συνολικά κατά 3,9%,8 β) τη συνέχιση της διοικητικής και λειτουργικής
ενοποίησης των ασφαλιστικών ταμείων, γ) τις αλλαγές στον τρόπο υπολογισμού των εφάπαξ και δ) την επανεξέταση των επικουρικών συντάξεων.
Στην πορεία εγείρονται και ζητήματα αύξησης των ετών απασχόλησης για τη λήψη κατώτατης σύνταξης από 15 έτη (4.500 ημέρες ασφάλισης) σε 20 έτη (6.000 ημέρες), «αναδιάρθρωσης» των προνοιακών επιδομάτων, καθώς και ο επανακαθορισμός του ρόλου και του
ύψους του ΕΚΑΣ.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
2.5.4. ΕΣΕΕ: Εθνική Προγραμματική Συμφωνία κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων
για την ανασυγκρότηση της χώρας
Με βάση τις νέες διαμορφούμενες συνθήκες στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο, η ΕΣΕΕ
έγκαιρα από τις αρχές του έτους έθεσε ένα πλαίσιο ολοκληρωμένων προτάσεων για τη
συνεργασία κυβέρνησης και των θεσμικά αναγνωρισμένων κοινωνικών εταίρων με στόχο
την οικονομική και κοινωνική «ανασυγκρότηση» της χώρας.
Στα κύρια πεδία της παρέμβασης της ΕΣΕΕ περιλαμβάνονται προτάσεις για την ουσιαστική
ενδυνάμωση του εθνικού και κλαδικού κοινωνικού διαλόγου, τον νέο ρόλο της ΕΓΣΣΕ,
καθώς και τη στενή συνεργασία κράτους-εργοδοτών και εργαζομένων για την υλοποίηση
κοινών δράσεων σε πέντε βασικούς άξονες: α) Ανασυγκρότηση, β) Κατάρτιση, γ) Απασχόληση, δ) Επιχειρηματικότητα, ε) Κοινωνική Συνοχή.
Η ΕΣΕΕ επιδιώκει ταυτόχρονα τη συνεννόηση σε θεσμικό επίπεδο μέσω της ΕΓΣΣΕ όσο και
την προώθηση/εφαρμογή δράσεων μέσα από άτυπες μορφές συμφωνίας, είτε σε διμερές
είτε σε τριμερές επίπεδο.
Επί της ουσίας, η ΕΣΕΕ προτείνει και προωθεί την οικοδόμηση ενός νέου σύγχρονου
μοντέλου κοινωνικού διαλόγου (διμερούς ή/και τριμερούς μορφής ανάλογα με τις περιστάσεις), στο οποίο θα υπάρχει ουσιαστική συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων μερών
(κράτος, εργοδότες, συνδικάτα), ως κρίσιμου στοιχείου και προϋπόθεσης για την αναπτυξιακή πορεία της χώρας, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη διατήρηση της κοινωνικής
συνοχής, μέσα στις δύσκολες δημοσιονομικές και οικονομικές συνθήκες της περιόδου.
Πίνακας 2.35
Προτάσεις της ΕΣΕΕ για τη σύναψη Εθνικής Προγραμματικής Συμφωνίας
κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων 9
Το ελληνικό εμπόριο ευελπιστεί ότι η διαβούλευση για τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020 συμπίπτει
με την αρχή του τέλους μιας περιόδου που διαμόρφωσε τη σημερινή οικονομική κατάσταση της χώρας,
με σημαντική απώλεια παραγωγής και εμπορίας ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών, απασχόλησης του
ανθρώπινου δυναμικού και την περιθωριοποίηση της ελληνικής επιχειρηματικότητας στις διεθνείς αγορές.
Το δημοσιονομικό πρόβλημα ήταν η κατάληξη μιας σειράς βαθύτερων αλληλεξαρτώμενων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών αιτιών, που συντέλεσαν στη χαμηλή ανταγωνιστικότητα, στην υστέρηση επενδύσεων εκ των έσω και στο σοβαρό πρόβλημα της ανεργίας.
8. Υπενθυμίζεται ότι αναφορικά με τη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών υπέρ του ΙΚΑ ως μνημονιακή υποχρέωση, η
πρώτη μείωση επήλθε από την 1/11/2012, ήταν της τάξης του 1,1% και αφορούσε τις εργοδοτικές εισφορές υπέρ του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (0,75%) και της Εργατικής Εστίας (0,35%).
9. Βλ. σχετικά Δελτίο Τύπου ΕΣΕΕ (20/2/2014), «Η ΕΣΕΕ τάσσεται υπέρ της υπογραφής Προγραμματικής Συμφωνίας των θεσμικών κοινωνικών εταίρων για την ανασυγκρότηση της Ελλάδας», προσβάσιμο στο www.esee.gr.
100
Η Ελλάδα παράλληλα με την επώδυνη δημοσιονομική προσαρμογή καλείται να αντιμετωπίσει παθογένειες
και να επιτύχει την οικονομική ανάκαμψη. Η επίτευξη και η διατήρηση της δημοσιονομικής σταθερότητας
απαιτούν το σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός μακροπρόθεσμου και βιώσιμου νέου Προτύπου Οικονομικής
και Κοινωνικής Ανάπτυξης της Ελλάδας στη βάση της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας, της εξωστρέφειας και της τόνωσης της επιχειρηματικότητας.
Η αναζήτηση διεξόδων για την αντιμετώπιση της εκρηκτικής ανεργίας, την αξιοποίηση της νέας γενιάς της
χώρας μας και την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής προϋποθέτει νέες προσεγγίσεις και νέες πρακτικές
στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση δράσεων, αλλά και στην ενίσχυση της εταιρικής σχέσης μεταξύ του κράτους και των θεσμικών κοινωνικών και οικονομικών δυνάμεων της χώρας.
Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων αναδεικνύεται με ιδιαίτερη έμφαση στο σύνολο των προγραμματικών και
κανονιστικών εγγράφων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το νέο ΕΣΠΑ.
Ζήτημα πρώτης προτεραιότητας αποτελεί η άμεση, ενεργή και ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στις διαδικασίες διαβούλευσης για την τελική διαμόρφωση του νέου ΕΣΠΑ που λαμβάνουν χώρα την
περίοδο αυτή, καθώς και στη διαμόρφωση, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση των τομεακών και
περιφερειακών επιχειρησιακών προγραμμάτων που θα επακολουθήσουν. Η ανάπτυξη μιας νέας και αναβαθμισμένης εταιρικής σχέσης μεταξύ της Πολιτείας και των κοινωνικών εταίρων οφείλει να εδράζεται σε
ένα αμοιβαία δεσμευτικό πλαίσιο συγκεκριμένων στόχων, δράσεων, διαδικασιών, χρονοδιαγραμμάτων και
προϋπολογισμών.
Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΣΕΕ στηρίζει την πρόταση των εργοδοτών για άμεση σύναψη μιας Προγραμματικής
Συμφωνίας μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης και των πέντε θεσμοθετημένων κοινωνικών εταίρων που υπογράφουν την ΕΓΣΣΕ, με αντικείμενο πέντε κοινούς άξονες.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Η ενίσχυση και η αναβάθμιση των κοινωνικών εταίρων προσδιορίζονται ρητά και με σαφήνεια στα άρθρα
του Γενικού Κανονισμού που διέπει όλα τα διαρθρωτικά μέσα τα οποία καλύπτονται από το Κοινό Στρατηγικό
Πλαίσιο. Η σχέση της Πολιτείας με τους κοινωνικούς εταίρους, καθώς και οι δεσμεύσεις των εταίρων σε
εθνικό και περιφερειακό επίπεδο αποτελούν θεμελιώδεις υποχρεώσεις της χώρας μας για τη σύμβαση της
εταιρικής σχέσης με την ΕΕ. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη συμμετοχή των θεσμικών κοινωνικών εταίρων
στον Κανονισμό για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, όσον αφορά τους στόχους για την απασχόληση, την
εκπαίδευση και την κοινωνική ένταξη.
Η εκπόνηση ενός «Σχεδίου Δράσης των Κοινωνικών Εταίρων» θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις
προς όφελος των επιχειρήσεων και των εργαζομένων σε συνεργασία με τα Υπουργεία Ανάπτυξης, Εργασίας
και Παιδείας για:
α) Ανασυγκρότηση, β) Κατάρτιση, γ) Απασχόληση, δ) Επιχειρηματικότητα και ε) Κοινωνική Συνοχή.
Η κρίση απέδειξε με τον πιο ισχυρό τρόπο πόσο αλληλοσυνδεδεμένοι και αλληλοεξαρτώμενοι είναι όλοι οι τομείς της οικονομίας μας. Η αλληλεξάρτηση αυτή απαιτεί μια συντονισμένη απάντηση και οι κοινωνικοί εταίροι
είναι ένας κρίσιμος και στρατηγικός παράγοντας υπέρβασης της κρίσης.
Οι πέντε κοινωνικοί εταίροι, ΓΣΕΕ, ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΣΕΒ και ΣΕΤΕ, οφείλουν να ενεργήσουν με συνέχεια και
συνέπεια και να πορευτούμε όλοι μαζί, ώστε να στείλουμε εκ μέρους της πατρίδας μας ένα ηχηρό μήνυμα
ελληνικής αλληλεγγύης στους Ευρωπαίους εταίρους μας.
Οι προκλήσεις δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αν ενεργεί ο καθένας μόνος του, ενώ, αν δράσουμε από
κοινού, τότε μόνο θα βγούμε από την κρίση πιο ισχυροί.
2.5.5. Υπογραφή ΕΓΣΣΕ 2014 με νέο περιεχόμενο
Οι εθνικοί κοινωνικοί εταίροι (ΣΕΒ, ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ και ΣΕΤΕ), μέσα στις γνωστές συνθήκες
της συνεχιζόμενης οικονομικής ύφεσης και με δεδομένο το νέο «ασφυκτικό» νομοθετικό
περιβάλλον που έχει επιβάλει τον δραστικό περιορισμό της συλλογικής αυτονομίας, συνεχίζουν την προσπάθειά τους να διατηρήσουν ενεργό το θεσμό των Συλλογικών Συμβάσεων
Εργασίας (ΣΣΕ) και να αποκαταστήσουν το ρόλο της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης
101
Εργασίας (ΕΓΣΣΕ), η οποία ως γνωστόν επί Μνημονίου «απώλεσε» τον καθολικά δεσμευτικό της χαρακτήρα ως προς τη διαμόρφωση των ελάχιστων όρων αμοιβής και εργασίας
των εργαζομένων όλης της χώρας.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής αλλά αναζητώντας ταυτόχρονα και νέα πεδία συνεργασίας και κοινών δράσεων, οι κοινωνικοί εταίροι προχωρούν στις 26/3/2014 στην υπογραφή
της νέας ΕΓΣΣΕ για το έτος 2014, την οποία αυτή τη φορά συνυπογράφει και ο ΣΕΒ.10
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το νέο σημαντικό στοιχείο της ΕΓΣΣΕ 2014 καταγράφεται στο «προοίμιό» της, το οποίο σηματοδοτεί ένα νέο περιεχόμενο για τις ΣΣΕ και «ανοίγει το δρόμο»
για κοινές παρεμβάσεις εργοδοτών και εργαζομένων, με κύρια στόχευση την υλοποίηση
δράσεων που θα συμβάλουν στη μείωση της ανεργίας, την πάταξη της ανασφάλιστης και
αδήλωτης εργασίας, τη μετενέργεια, την επαναφορά της πλήρους και καθολικής ισχύος της
ΕΓΣΣΕ, την επεκτασιμότητα των συλλογικών συμβάσεων για λόγους ίσης μεταχείρισης και
αποφυγής αθέμιτου ανταγωνισμού των επιχειρήσεων.
Ειδικότερα, οι κοινωνικοί εταίροι, μέσω της ΕΓΣΣΕ, συμφωνούν και ζητούν να παρέμβουν
στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 με τη σύναψη μιας Εθνικής Προγραμματικής Συμφωνίας για την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση της Ελλάδας και τη συγκρότηση
δικτύου συνεργασίας μεταξύ τους, στη βάση των εξής θεματικών ενοτήτων: α) Απασχόληση – Εκπαίδευση – Κατάρτιση, β) Κοινωνική Προστασία, γ) Ανταγωνιστικότητα και δ)
Επιχειρηματικότητα – Καινοτομία.
Επιπρόσθετα, οι κορυφαίες οργανώσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων συμφωνούν
να επεξεργαστούν πρόταση σύμπραξής τους με τον ΟΑΕΔ με στόχο τη συντονισμένη οργάνωση δράσεων σχετικά με την απασχόληση των νέων (π.χ. μαθητεία, πρακτική άσκηση,
εγγύηση για τη νεολαία, νεανική επιχειρηματικότητα κ.λπ.).
Πέραν όμως των παραπάνω, οι κοινωνικοί εταίροι σε μια προσπάθεια διατήρησης και ενδυνάμωσης του (μεταξύ τους διμερούς) κοινωνικού διαλόγου και συνεργασίας, η οποία
επιδιώκεται να λειτουργεί ταυτόχρονα και ως «αντίβαρο» απέναντι στην Τρόικα και στις
συστάσεις της, συμφωνούν επιπλέον να προχωρήσουν στη διενέργεια πρόσθετων κοινών
δράσεων, υπό την αιγίδα και το κύρος της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO).
Ειδικότερα, οι πέντε εθνικοί κοινωνικοί εταίροι συμφωνούν να υλοποιήσουν από κοινού
και με την τεχνική υποστήριξη του Γραφείο Διασύνδεσης Αθηνών της ILO δράσεις που αφορούν: α) την αποτύπωση της παρούσας κατάστασης και τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας των δομών του τριμερούς κοινωνικού διαλόγου, β) την ενίσχυση των διαδικασιών
και της αποτελεσματικότητας του κλαδικού επιπέδου διαπραγμάτευσης, γ) τη συμμετοχή
τους στην εφαρμογή ποιοτικών και βιώσιμων εφαρμογών επαγγελματικής εκπαίδευσης
και κατάρτισης και ειδικότερα της μαθητείας, καθώς και τη διαμόρφωση πλαισίου αποτροπής και ελέγχου των καταχρηστικών πρακτικών και δ) την καταπολέμηση των διακρίσεων
που απαγορεύονται από το νόμο στις εργασιακές σχέσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, οι κοινωνικοί εταίροι συμφωνούν να υπάρξει άμεση αξιοποίηση και
προώθηση προς την Πολιτεία των πορισμάτων (ενδιάμεσων και τελικών) των παραπάνω
κοινών δράσεων, όπως αυτά θα αποτυπωθούν από την προβλεπόμενη Ομάδα Διοίκησης,
Ελέγχου Ποιότητας και Επεξεργασίας των Θέσεων πολιτικής, στην οποία θα συμμετέχουν
όλοι οι φορείς ισότιμα.
10. Για το πλήρες κείμενο της ΕΓΣΣΕ 2014, βλ. Παράρτημα 1, σελ. 126.
102
Τέλος, η ΕΓΣΣΕ προβλέπει ότι θα συνεχίζουν να ισχύουν οι όροι εργασίας που θεσπίστηκαν
με προηγούμενες ΕΓΣΣΕ και δεσμεύονται ρητώς ότι, εάν κατά τη διάρκεια ισχύος της ΕΓΣΣΕ
με οποιονδήποτε τρόπο αρθεί οποιαδήποτε περιοριστική διάταξη που έχει επιβληθεί με
νομοθετική παρέμβαση στο περιεχόμενο της ΕΓΣΣΕ 2010-2011-2012, τότε θα ξεκινήσουν
άμεσες διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των μισθολογικών όρων της ΕΓΣΣΕ.
Η ΕΓΣΣΕ 2014 έχει διάρκεια ισχύος ένα (1) έτος (από 1/1 έως 31/12/2014), ενώ με κοινή
συμφωνία των μερών προβλέπεται ότι η ισχύς της δύναται να παραταθεί για ένα ακόμη
έτος, με τους ίδιους όρους
Σε ό,τι αφορά τον κλάδο του εμπορίου, όπως είναι γνωστό, στις 31/7/2013 έληξε η Εθνική
Κλαδική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας των εμπορικών επιχειρήσεων, η οποία με την τρίμηνη προβλεπόμενη παράταση (μετενέργεια) έπαυσε να ισχύει οριστικά στις 31/10/2013.
Με βάση την υπογραφείσα κλαδική ΣΣΕ του 2012, οι βασικοί μισθοί και τα ημερομίσθια
των εργαζομένων του κλάδου είχαν προσδιοριστεί στα επίπεδα της 1ης/1/2009, δηλαδή
στα 860 € μεικτά για τον κατώτατο μισθό του εμποροϋπαλλήλου, ενώ είχαν κατοχυρωθεί
όλα τα επιδόματα των εργαζομένων, καθώς και ο 13ος και 14ος μισθός, παρά το εξαιρετικά
αρνητικό οικονομικό περιβάλλον και παρά τη σημαντικότατη αποδυνάμωση των κλαδικών
συμβάσεων με τη νομοθεσία του Μνημονίου.
Με βάση την παραπάνω κλαδική ΣΣΕ, η ονομαστική μείωση των βασικών μισθών και ημερομισθίων της κλαδικής ΣΣΕ από την 1η/8/2012 έχει διαμορφωθεί στο -6,76% (από 918 €
σε 860 €).
Ο πίνακας που ακολουθεί αποτυπώνει τους βασικούς μισθούς του κλάδου, όπως αυτοί
διαμορφώθηκαν με την κλαδική ΣΣΕ του 2012.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
2.5.6. Η Συμφωνία για το εμπόριο 2014
Παράλληλα, κατά το 2012 οριστικοποιήθηκε και το ύψος του κατώτατου –νομοθετικά οριζόμενου– μισθού των υπαλλήλων με το Ν. 4093/2012 στα 586,08 € για τους εργαζομένους
άνω των 25 ετών και στα 510,95 € για τους εργαζομένους κάτω των 25 ετών.
Από τη σύγκριση μεταξύ του κλαδικού κατώτατου μισθού (εμποροϋπάλληλος, άγαμος και
χωρίς προϋπηρεσία) και του νόμιμου κατώτατου μισθού προκύπτει ότι μετά τη μείωση του
κατώτατου μισθού της ΕΓΣΣΕ κατά 22% για εργαζομένους άνω των 25 ετών (και κατά 32% για
τους νέους κάτω των 25 ετών) η απόκλιση του κλαδικού μισθού σε σχέση με τον κατώτατο
από 22,1%, μετά την εφαρμογή της ΠΥΣ Νο 6 και του Ν. 4093, αυξήθηκε κατά 46,7% (συν 273,92
€ ονομαστική διαφορά) και σε 68,3% (ή 349,05 €) για τους εργαζομένους κάτω των 25 ετών.
Το Διάγραμμα 2.51, καθώς και ο Πίνακας 2.37 αποτυπώνουν τη διαχρονική εξέλιξη (19962013) του βασικού μισθού των εμποροϋπαλλήλων και του κατώτατου μισθού και τις μεταξύ
τους αποκλίσεις στη διάρκεια της παραπάνω περιόδου.
Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις και έως τις 31/10/2013, ημερομηνία λήξης της τρίμηνης παράτασης της κλαδικής ΣΣΕ εμπορίου, δεν είχε καταστεί δυνατή η υπογραφή νέας
κλαδικής ΣΣΕ στο εμπόριο.
103
Πίνακας 2.36
Οι βασικοί μισθοί του εμπορίου (1/8/2012-31/7/2013)
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Ειδικότητα
Κατώτατος εισαγωγικός μισθός /
Ημερομίσθιο βάσης (Μ.Κ. 0-2 έτη προϋπηρεσίας (ευρώ)
Προσωπικό πώλησης (εμποροϋπάλληλοι-πωλητές)
860
Προσωπικό γραφείου
793
Εισπράκτορες, αποθηκάριοι, κλητήρες
785
Γραμματείς
843
Λογιστές & βοηθοί λογιστών με άνω των 17 ετών προϋπηρεσία
941
Βοηθοί λογιστών μέχρι 17 έτη προϋπηρεσίας
850
Φύλακες, νυχτοφύλακες, θυρωροί
889
Καθαριστές-καθαρίστριες (ημερομίσθιο)
34
Οδηγοί 1 (έως 2 έτη στον ίδιο εργοδότη)
896
Οδηγοί 2 (με 2 έτη στον ίδιο εργοδότη)
961
Οδηγοί 3 (με 5 έτη στον ίδιο εργοδότη)
1.055
Οδηγοί 4 (με 10 έτη στον ίδιο εργοδότη)
1.171
Οδηγοί 5 (με 15 έτη στον ίδιο εργοδότη)
1.277
Αναλυτές/ριες μηχανογράφησης
878
Προγραμματιστές/ριες μηχανογράφησης
867
Χειριστές/ριες Η/Υ
826
Ηλεκτρονικοί τεχνικοί hardware μέσων σχολών
886
Διακοσμητές-διακοσμήτριες
860
Εργατοτεχνίτες (ημερομίσθιο)
33
Η ΕΣΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχιζόμενη ύφεση και τη σημαντική πτωτική τάση του
τζίρου των εμπορικών καταστημάτων, τη δραστική μείωση του κατώτατου μισθού, τον
οποίο μπορούν να εφαρμόζουν όσες επιχειρήσεις δεν ανήκουν σε εργοδοτικές οργανώσεις, τη μη δυνατότητα επεκτασιμότητας της ΣΣΕ και τη μεγάλη απόκλιση μεταξύ μισθού της
Διάγραµµα 2.51
Διαχρονική εξέλιξη βασικού µισθού εµποροϋπαλλήλου
και υπαλλήλου ΕΓΣΣΕ (1996-2013)
1.000,00
918,13
900,00
800,00
787,66
ΕΥΡΩ
700,00
657,89
600,00
500,00
860,00
751,39
586,08
428,57
400,00
300,00
376,99
200,00
100,00
0,00
22,1%
13,6%
22,1%
46,7%
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Εµπόριο
ΕΓΣΕΕ
Διαφορά %
Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2014 Β΄ τριµήνου
104
κλαδικής σύμβασης και κατώτατου μισθού, είχε διαμορφώσει συγκεκριμένη πρόταση για
την υπογραφή νέας κλαδικής ΣΣΕ στο εμπόριο.
Η ΕΣΕΕ με απόφαση των οργάνων της είχε ήδη προτείνει από το Σεπτέμβριο του 2013 τον
εξορθολογισμό των μισθών με σκοπό τη διάσωση της κλαδικής σύμβασης του εμπορίου.11
Πίνακας 2.37
Εξέλιξη και απόκλιση κλαδικού μισθού εμπορίου και κατώτατου μισθού: 1996-2013
Κατώτατος κλαδικός
μισθός
εμποροϋπάλληλου
σε €
1996
428,57
Κατώτατος μισθός
ΕΓΣΣΕ &
νομοθετημένος
κατώτατος μισθός
(Ν. 4093/12) σε €
376,99
Διαφορά %
13,68
Διαφορά €
51,57
1997
463,53
405,91
14,19
57,62
1998
489,56
425,23
15,13
64,33
1999
507,84
438,97
15,69
68,87
2000
541,63
457,66
18,35
83,97
2001
562,41
472,89
18,93
89,52
2002
596,18
498,86
19,51
97,32
2003
620,03
519,87
19,27
100,16
2004
661,60
559,98
18,15
101,62
2005
701,87
591,18
18,72
110,69
2006
744,62
625,97
18,95
118,65
2007
787,66
657,89
19,73
129,77
2008
843,76
701,00
20,37
142,76
2009
903,67
739,57
22,19
164,10
2010
903,67
739,57
22,19
164,10
2011
918,13
751,39
22,19
166,74
2012
860,00
586,08
46,74
273,92
2013
860,00
510,95*
68,31
349,05
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
ΕΤΟΣ
* Αφορά τον κατώτατο νόμιμο μισθό εργαζομένων κάτω των 25 ετών
Οι προτάσεις της ΕΣΕΕ είχαν συναντήσει την άρνηση της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Υπαλλήλων Ελλάδας (ΟΙΥΕ), η οποία με ανακοινώσεις της διεκδικούσε την ανανέωση της υπάρχουσας κλαδικής ΣΣΕ εμπορίου στα ίδια επίπεδα. Για το λόγο αυτό οι συλλογικές διαπραγματεύσεις έχουν έκτοτε οδηγηθεί σε αδιέξοδο.
Ωστόσο, οι οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων του εμπορίου (ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ και ΟΙΥΕ),
στην προσπάθειά τους να κρατήσουν ζωντανό τον κοινωνικό διάλογο στον κλάδο και να συνεχίσουν τη συλλογική διαπραγμάτευση ως προς τη διαμόρφωση κοινά αποδεκτών όρων
αμοιβής και εργασίας των εργαζομένων, παρά τις σημαντικές τους διαφωνίες και με δεδομένο το νέο «ασφυκτικό» νομοθετικό πλαίσιο που δεν επιτρέπει την επεκτασιμότητα των
ΣΣΕ και την υποχρεωτική τους εφαρμογή από το σύνολο των εργοδοτών και των επιχειρήσεων, προχώρησαν σε δύο ενδιάμεσες Κοινές Συμφωνίες-Πρωτόκολλα.12
11. Βλ. Δελτίο Τύπου ΕΣΕΕ, 19/8/2013 (Επιστολή-εισήγηση προέδρου ΕΣΕΕ προς τα μέλη της Συνομοσπονδίας, η οποία εγκρίθηκε το Σεπτέμβριο του 2013), www.esee.gr.
12. Επισημαίνεται ωστόσο ότι κατά τη διάρκεια του 2014 δεν έχει καταστεί δυνατή μεταξύ των μερών η επίτευξη συμφωνίας
και η υπογραφή νέας κλαδικής ΣΣΕ για το εμπόριο.
105
ΠΙΝΑΚΑΣ 2.38
Οι κοινές συμφωνίες ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ και ΟΙΥΕ για την Κλαδική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας
του Εμπορίου
Κοινή Συμφωνία – Πρωτόκολλο Διαπραγμάτευσης ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ (31/10/2013)
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Με τη λήξη της μετενέργειας της προϋπάρχουσας κλαδικής ΣΣΕ, οι κοινωνικοί εταίροι του κλάδου: α) διατυπώνουν τη βούληση τους για συνέχιση του διαλόγου και των μεταξύ τους διαπραγματεύσεων λόγω της κρισιμότητας των υπό διαπραγμάτευση ζητημάτων, αλλά και την ανάγκη προστασίας τόσο των εργοδοτών όσο και
των εργαζομένων του εμπορίου και β) συμφωνούν, δεδομένου ότι από τη λήξη της από 26/7/2012 της Εθνικής
Κλαδικής ΣΣΕ του Εμπορίου ο βασικός μισθός του κάθε εργαζομένου, σύμφωνα με τους νόμους και τους
κανόνες της μετενέργειας, δεν μεταβάλλεται, να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση νέας ΣΣΕ
στο Εμπόριο, το αργότερο μέχρι 31/12/2013, η οποία θα έχει ως ημερομηνία έναρξης ισχύος την 1η/11/2013.
Κοινή Συμφωνία ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ (23/12/2013)
Οι οργανώσεις και σε συνέχεια του διαλόγου που αναπτύχθηκε μεταξύ τους μετά το «Πρωτόκολλο Συμφωνίας της 31ης Οκτωβρίου 2013 συμφωνούν τα εξής:
α) Η νέα εθνική κλαδική συλλογική σύμβαση εργασίας που θα συμφωνηθεί μεταξύ των μερών δεν θα σχετίζεται ή συνδέεται με τα κατώτατα μισθολογικά όρια του ιδιωτικού τομέα, όπως αυτά κατά το νόμο ορίζονται.
β) Τα μέρη θα συνεργαστούν με το Διεθνές Γραφείο Εργασίας στην Ελλάδα (ILO) για τη συγκέντρωση και επεξεργασία κλαδικών συμβάσεων του Εμπορίου από άλλες χώρες της ΕΕ, προκειμένου να αποτιμηθούν στη
διαπραγμάτευση τα επιμέρους σημεία τους.
γ) Ενεργοποιούνται άμεσα οι επιστημονικές ομάδες των μερών (ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ) για τη μελέτη και δημιουργία ενός σχεδίου σύγχρονης εθνικής κλαδικής συλλογικής σύμβασης για το Εμπόριο.
2.5.7. Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης
Από τις πλέον σημαντικές εξελίξεις που αφορούν την αντιμετώπιση της υψηλής ανεργίας
της χώρας μας, με πολιτικές και μέτρα τα οποία θα σχεδιαστούν και θα υλοποιηθούν μέσα
από διαδικασίες ενός θεσμοθετημένου εθνικού τριμερούς κοινωνικού διαλόγου, αποτελεί
η σύγκληση για πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 2014 του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης.
Σύσταση και λειτουργία του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης
Το Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης συστήνεται με την Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου (ΠΥΣ) 13/14-4-201413 και συγκροτείται από τον Πρωθυπουργό, τον Αντιπρόεδρο της
κυβέρνησης, τους Υπουργούς Οικονομικών, Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, Παιδείας
και Θρησκευμάτων, Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, Αγροτικής Ανάπτυξης
και Τροφίμων, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Τουρισμού, Ναυτιλίας και Αιγαίου και τον Υφυπουργό Εργασίας, Κοινωνικής
Ασφάλισης και Πρόνοιας.
Πρόεδρος του Συμβουλίου ορίζεται ο Πρωθυπουργός, ο οποίος το συγκαλεί σε τακτά
χρονικά διαστήματα και όποτε κρίνεται αναγκαίο, συντονίζει το όργανο και εποπτεύει τις
εργασίες του. Το Συμβούλιο Απασχόλησης ενεργεί στο πλαίσιο των αποφάσεων και κατευθύνσεων του Υπουργικού Συμβουλίου και του Πρωθυπουργού και είναι αρμόδιο για την
προώθηση νέων πρωτοβουλιών και παρεμβάσεων, αλλά και για το συντονισμό δράσεων
13. Βλ. σχετικά http://www.oenet.gr/online/oen/ergasiaka-oaed-asfalistika/itemlist/tag/%CE%A0%CE%A5%CE%A3.
106
και πόρων από το σύνολο των υπουργείων και των φορέων του Δημοσίου, με στόχους την
ενίσχυση της απασχόλησης και τη δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας.
Στο πλαίσιο της εντολής του το Συμβούλιο προχωρά και σε διαδικασίες διαλόγου με τους
κοινωνικούς εταίρους, για την ανταλλαγή απόψεων και την εξασφάλιση των ενεργειών
που απαιτούν οι παραπάνω κρίσιμοι στόχοι.
Επίσης, συνιστάται Ομάδα Επιστημονικής Υποστήριξης για τη στήριξη του έργου της Ομάδας Επεξεργασίας των Εισηγήσεων προς το Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης.
Τέλος, σύμφωνα με την ΠΥΣ, οι υπηρεσίες του δημόσιου τομέα και κάθε άλλος εμπλεκόμενος φορέας του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα συνεργάζονται με την Ομάδα Επεξεργασίας
των Εισηγήσεων προς το Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης, με την Ομάδα Επιστημονικής Υποστήριξης και το Συμβούλιο για την άμεση υλοποίηση των αποφάσεων αυτού,
καθώς και την προώθηση των απαιτούμενων δράσεων.
Η πρώτη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης
Η πρώτη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης πραγματοποιήθηκε την
1η Σεπτεμβρίου 2014, με τη συμμετοχή του Πρωθυπουργού, του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης, των αρμόδιων Υπουργών και των Προέδρων των οργανώσεων των εθνικών
κοινωνικών εταίρων.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Για την υποστήριξη του έργου του Συμβουλίου συνιστάται Ομάδα Επεξεργασίας των Εισηγήσεων προς το Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης, μέλη της οποίας είναι: α) ο
Υπουργός Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, ως πρόεδρος, β) ο Υφυπουργός
Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, γ) ο Διοικητής του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), ε) γενικοί γραμματείς υπουργείων, στ) τρεις εμπειρογνώμονες που προτείνονται: ένας (1) από την τοπική αυτοδιοίκηση (Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος), ένας (1) από την πλευρά των εργοδοτών (ΣΕΒ, ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΣΕΤΕ) και ένας
(1) από την πλευρά των εργαζομένων (ΓΣΕΕ) και ορίζονται με απόφαση του προέδρου της
Ομάδας Επεξεργασίας των Εισηγήσεων προς το Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης.
Ο Πρωθυπουργός, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης έθεσε υψηλά στην ατζέντα της κυβερνητικής δράσης την αντιμετώπιση της ανεργίας, θέτοντας ως στόχο τη δημιουργία 770.000
θέσεων εργασίας ως το 2020 και ζήτησε από τα μέλη του Συμβουλίου Απασχόλησης να
συγκεράσουν τις προτάσεις τους και στην επόμενη συνάντηση να προσέλθουν με μια ενιαία
πρόταση.
Ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης κατέθεσε δέσμη προτάσεων 14 για την αντιμετώπιση της
ανεργίας και τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, με τη θεσμοθέτηση «ρήτρας απασχόλησης»: α) στο φορολογικό σύστημα (μείωση φορολογίας επιχειρήσεων που αυξάνουν
σταθερές θέσεις εργασίας), β) στα επενδυτικά σχέδια (η αύξηση της απασχόλησης να είναι κριτήριο μοριοδότησης) και γ) την εν γένει υιοθέτησή της στη νομοθεσία (π.χ. για κάθε
νομοθετική πρωτοβουλία να κατατίθεται υποχρεωτικά έκθεση ανάλυσης συνεπειών των
ρυθμίσεων στην απασχόληση, μαζί με το σχέδιο των διατάξεων στο Γραφείο Καλής Νομοθέτησης, καθώς και για κάθε κανονιστική πράξη [ΝΠ, ΚΥΑ, ΥΑ] μείζονος οικονομικής και
14. Βλ. σχετικά Εισήγηση Ευάγγελου Βενιζέλου στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης (1/9/2014), προσβάσιμη στο
http://www.tovima.gr/files/1/2014/09/01/eishghsh%20venizelou_KSA.pdf.
107
κοινωνικής σημασίας να προηγείται γνωμοδότηση του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας
[ΑΣΕ] για τις επιπτώσεις στην απασχόληση).
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στο ρόλο των κοινωνικών εταίρων, οι οποίοι θα πρέπει να έχουν
βαρύνουσα γνώμη σε όλες τις πολιτικές που επηρεάζουν την απασχόληση, αλλά θα πρέπει
να αναλαμβάνουν και τις δικές τους ευθύνες (και πρωτοβουλίες) για να ενισχύονται οι πολιτικές δημιουργίας θέσεων εργασίας.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Τέλος, και ως προς τις νέες θεσμικές πρωτοβουλίες ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης
πρότεινε: α) τη διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου για την πρακτική άσκηση και απόκτηση
εργασιακής εμπειρίας σε επιχειρήσεις, β) την επέκταση του προγράμματος διαρθρωτικής
προσαρμογής μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, γ) δράσεις για την επαπειλούμενη
ανεργία και την ανάσχεσή της και δ) τη δημιουργία Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαρκώς
Ανοικτών Προγραμμάτων.
Από την πλευρά του, ο Υπουργός Εργασίας Ιωάννης Βρούτσης στην εισήγησή του15 κάνει εκτενή αναφορά στη σημερινή κατάσταση στην αγορά εργασίας και τις προτεραιότητες
των πολιτικών ενίσχυσης της απασχόλησης, παρουσιάζει τις υφιστάμενες και εν εξελίξει
θεσμικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας (μείωση μη μισθολογικού κόστους, μείωση
γραφειοκρατικών επιβαρύνσεων επιχειρήσεων, απλοποίηση-κωδικοποίηση εργατικής
νομοθεσίας, μείωση κόστους αποζημίωσης απόλυσης, νέο πλαίσιο ομαδικών απολύσεων,
προώθηση ευέλικτης οργάνωσης του χρόνου εργασίας, νέος μηχανισμός διαμόρφωσης
κατώτατου μισθού, πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ», Επιχειρησιακό Σχέδιο «ΑΡΤΕΜΙΣ»
για την αντιμετώπιση της αδήλωτης και ανασφάλιστης εργασίας, αναδιοργάνωση ΟΑΕΔ,
αναβάθμιση θεσμού μαθητείας).
Ως προς τις νέες παρεμβάσεις που θα επιχειρηθούν στο άμεσο μέλλον, ο Υπουργός Εργασίας αναφέρεται: α) στη δημιουργία νέου συστήματος διάγνωσης των αναγκών της αγοράς
εργασίας με τη σύσταση εντός του 2014 μόνιμου μηχανισμού σε διασύνδεση με το πληροφοριακό σύστημα «Εργάνη», β) στην περαιτέρω μείωση των ασφαλιστικών εισφορών εντός
του 2014 κατά 1% και υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει «θετική δυναμική και ταμειακή
ισορροπία του μέτρου», δηλαδή υπερκάλυψη της απώλειας πόρων για τα ταμεία, με έμμεση ενίσχυση των δημοσίων εσόδων λόγω προσλήψεων, γ) στην ηλεκτρονική ανανέωση
της κάρτας ανεργίας του ΟΑΕΔ, δ) στη δημιουργία «ΛΕΥΚΟΥ ΜΗΤΡΩΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ»,
το οποίο θα περιλαμβάνει επιχειρήσεις οι οποίες μέχρι σήμερα έχουν αποδεδειγμένα και
διαχρονικά επιδείξει υποδειγματική συμπεριφορά ως προς τις υποχρεώσεις τους προς
τους εργαζομένους και την πολιτεία και συνεπώς δεν θα υπόκεινται πλέον σε εντατικούς
ελέγχους με ταυτόχρονο αναπροσανατολισμό των ελεγκτικών υπηρεσιών σε πιο στοχευμένες περιπτώσεις υψηλής ή υποτροπιάζουσας παραβατικότητας, ε) στην υλοποίηση στοχευμένων δράσεων για την αποφυγή του φαινομένου της διαρροής των «καλύτερων μυαλών» της Ελλάδας στο εξωτερικό (brain drain), στ) στην καθιέρωση μόνιμου συστήματος
σχεδιασμού και αξιολόγησης των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, ζ) στην προώθηση
της σύμπραξης του ΟΑΕΔ με τις οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων, υλοποιώντας το
σχετικό προοίμιο της ΕΓΣΣΕ 2014, με στόχο τη συντονισμένη οργάνωση δράσεων σχετικά
με την απασχόληση των νέων (π.χ. μαθητεία, πρακτική άσκηση, εγγύηση για τη νεολαία,
νεανική επιχειρηματικότητα κ.λπ.), η) στη διαπραγμάτευση της κυβέρνησης με την ΕΕ για
15. Βλ. σχετικά Εισήγηση Υπουργού Εργασίας στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης (1/9/2014), προσβάσιμη στο http://
www.ypakp.gr/uploads/docs/7553.pdf.
108
ζητήματα χρηματοδότησης προγραμμάτων απασχόλησης και θ) στην εφαρμογή ενιαίου θεσμικού πλαισίου για την πρακτική άσκηση των ανέργων στις επιχειρήσεις.
Τέλος, και ως προς τα ενεργητικά προγράμματα απασχόλησης και κατάρτισης στο πλαίσιο
του νέου ΕΣΠΑ 2014-2020, ο Υπουργός Εργασίας παρουσίασε το σχεδιασμό του υπουργείου
που θα περιλαμβάνεται στο νέο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση, 2014-2020».
Βασική επιδίωξη θα είναι η υλοποίηση των δράσεων που περιλαμβάνονται στο νέο επιχειρησιακό πρόγραμμα να είναι κατά βάση εμπροσθοβαρής, δηλαδή να υλοποιηθούν κατά
προτεραιότητα οι δράσεις εκείνες που θα ανακουφίσουν το τμήμα εκείνο της κοινωνίας το
οποίο έχει πληγεί έντονα από την κρίση (μακροχρόνια άνεργοι, άνεργοι-μέλη νοικοκυριών
ανέργων, νέοι).
Η παρέμβαση της ΕΣΕΕ στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης
Στην παρέμβασή της κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Κυβερνητικού Συμβουλίου
Απασχόλησης, η ΕΣΕΕ16 επισήμανε ότι ήδη από το Φεβρουάριο του 2014 έχει ταχθεί υπέρ
της υπογραφής μιας Εθνικής Συμφωνίας μεταξύ των θεσμικών κοινωνικών εταίρων και
της κυβέρνησης με στόχο την ανασυγκρότηση της χώρας.
Για την ΕΣΕΕ η επίτευξη και η διατήρηση της δημοσιονομικής σταθερότητας απαιτεί το σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός μακροπρόθεσμου και βιώσιμου νέου Προτύπου Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης της Ελλάδας στη βάση της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας, της εξωστρέφειας και των επενδύσεων.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Σύμφωνα με τον Υπουργό, το νέο επιχειρησιακό πρόγραμμα στοχεύει στη μείωση της ανεργίας, στη δημιουργία βιώσιμης απασχόλησης, στη διαμόρφωση ποιοτικών δυνατοτήτων
εκπαίδευσης, στη σύνδεση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης με την αγορά
εργασίας, στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και στην υποστήριξη της ανάπτυξης της
ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.
Για το λόγο αυτό είναι επιτακτική ανάγκη η αναζήτηση διεξόδων στα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα της χώρας, γεγονός το οποίο προϋποθέτει νέες προσεγγίσεις και νέες
πρακτικές στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση δράσεων και ενίσχυση της εταιρικής σχέσης
μεταξύ του κράτους και των θεσμικών κοινωνικών και οικονομικών δυνάμεων της χώρας.
Στο πλαίσιο του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης, η ΕΣΕΕ πρότεινε δέσμη συνεκτικών πολιτικών και μέτρων καταπολέμησης της ανεργίας και ενίσχυσης της απασχόλησης,
τα οποία αποτυπώνονται στον ακόλουθο πίνακα.
16. Βλ. σχετικά Δελτίο Τύπο ΕΣΕΕ (1/9/2014) «Κοινωνική Συμφωνία για Ανάπτυξη με Απασχόληση πρότεινε η ΕΣΕΕ στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης», στο www.esee.gr.
109
Πίνακας 2.39
Προτάσεις ΕΣΕΕ προς το Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης
Δράσεις θεσμικής ενίσχυσης των οργανώσεων των κοινωνικών εταίρων
●
Μελέτη, παραγωγή, τεκμηρίωση και προβολή πολιτικών σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.
●
Διευκόλυνση και αναβάθμιση των διαδικασιών κοινωνικού διαλόγου σε κεντρικό και κλαδικό επίπεδο.
●
●
Ανάπτυξη σχεδίων, συστημάτων, μεθόδων και συγκεκριμένων δράσεων υποστήριξης των «εντός κρίσης» επιχειρήσεων.
Δημιουργία μιας νέας Ανεξάρτητης Αρχής, του «Συνηγόρου του Επιχειρηματία».
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Ο Συνήγορος του Επιχειρηματία μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο, ένα πραγματικό «καταφύγιο»
για όλες εκείνες τις επιχειρήσεις που δεν έχουν τις αναγκαίες υποστηρικτικές δομές για να υποστηρίξουν
τα συμφέροντά τους και θέλουν μια αυθεντική γνώμη στο πρόβλημά τους, ενώ ο ανεξάρτητος χαρακτήρας
της αρχής θα περιβάλλει τις γνωμοδοτήσεις με την απαραίτητη αξιοπιστία και το αυξημένο τυπικό κύρος,
ώστε να αντιμετωπιστεί άλλη μια πηγή ανεργίας, που είναι η έλλειψη μικρομεσαίων εργοδοτών.
Ενέργειες συμβολής στην υλοποίηση συστημικών δράσεων
●
Θέματα απασχόλησης και ανεργίας.
●
Θέματα και δράσεις κοινωνικής οικονομίας.
●
Θέματα καταγραφής και πρόγνωσης επαγγελματικών δεξιοτήτων.
●
Επικαιροποίηση επαγγελματικών περιγραμμάτων και εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων κατάρτισης βάσει μαθησιακών αποτελεσμάτων.
●
Συμμετοχή σε πρωτοβουλίες βελτίωσης και υποστήριξης δράσεων μαθητείας.
●
Συμμετοχή στη δόμηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση εθνικού συστήματος πιστοποίησης προσόντων.
●
Συμμετοχή στην περαιτέρω ανάπτυξη του Ελληνικού Πλαισίου Προσόντων.
●
●
Συμμετοχή σε δράσεις παρακολούθησης και ενίσχυσης της συμμετοχής των ενηλίκων στη διά βίου μάθηση.
Δραστική αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων και των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων: α) Ιδιαίτερα το
ζήτημα της αντιμετώπισης της ανεργίας των νέων κάτω των 25 ετών, οι οποίοι παλεύουν σήμερα για μια
θέση στην αγορά εργασίας, θα πρέπει να αποτελέσει πρώτη προτεραιότητα της χώρας. Προτείνεται να δοθούν κίνητρα στις 780.000 περίπου μικρομεσαίες επιχειρήσεις να προσλάβουν τουλάχιστον έναν άνεργο.
Η κατάλληλη επιδότηση της απασχόλησης είναι η μόνη που μπορεί να μειώσει αποτελεσματικά τα ποσοστά ανεργίας. β) Το κράτος και οι κοινωνικοί εταίροι απαιτείται να δεσμευτούν σε μια εγχώρια «εγγύηση
για τη νεολαία». Σκοπός είναι να διασφαλιστεί ότι κανένας νέος κάτω των 25 ετών δεν θα πρέπει να μένει
επί μακρόν άνεργος ή εκτός αγοράς εργασίας. Κοινά σχεδιαζόμενες δράσεις εκπαίδευσης, απορρόφησης,
κατάρτισης περί επαγγελματικού προσανατολισμού, επανακατάρτισης, αναζήτησης και καλλιέργειας δεξιοτήτων, κίνητρα για τις εργοδοτικές επιχειρήσεις (όπως η δέσμευση περί διατήρησης της απασχόλησης
για τη συμμετοχή στο ΕΣΠΑ), ανίχνευση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας και ανακατεύθυνση
των ανέργων προς αυτά είναι μόνο μερικά από τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την
καταπολέμηση της ανεργίας των νέων. γ) Παράλληλα όμως με την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων,
πρέπει να υπάρξουν πρόνοιες και για την ανεργία των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων και ιδίως
όσων βρίσκονται κοντά στη σύνταξη, πολύ δε περισσότερο όταν δεν έχουν την ευελιξία των νέων και δεν
μπορούν να υιοθετήσουν εύκολα τις νέες πρακτικές, με αποτέλεσμα να τίθενται μόνιμα στο κοινωνικό
περιθώριο.
Σχεδιασμός και υλοποίηση έργων επ’ ωφελεία των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των ανέργων
●
●
110
Δράσεις προσαρμοστικότητας επιχειρήσεων μέσω επαγγελματικής κατάρτισης και επιμόρφωσης, όπως
συμβουλευτική και υποστήριξη επιχειρήσεων για την προσαρμογή τους στις νέες συνθήκες.
Δράσεις συμπράξεων και υιοθέτησης καινοτομικών πρακτικών από τις μικρές επιχειρήσεις.
●
●
Ενέργειες ανάπτυξης δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού (συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης
για εργαζομένους και εργοδότες) στις επιμέρους ειδικότητες που τους αφορούν.
Υλοποίηση προγραμμάτων διά βίου μάθησης για εργαζομένους και εργοδότες σε οριζόντιες και κοινωνικές
δεξιότητες.
Επισημαίνεται ο σημαντικός ρόλος των κοινωνικών εταίρων στην εξισορρόπηση των πολιτικών, στην επίτευξη των αναγκαίων συμφωνιών και συγκλίσεων, στην αποφυγή καταχρηστικών πρακτικών, στην κινητοποίηση της κοινωνίας και της αγοράς εργασίας, στη μεταβολή των νοοτροπιών και των πρακτικών της αγοράς
εργασίας. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη σύζευξη μαθητείας και εργασίας με στόχο να υπάρχει ως
αποτέλεσμα η πιστοποίηση επαγγελματικών προσόντων για τους εργαζομένους στις επιχειρήσεις «certified
workers». Η σειρά που ακολουθείται μέχρι σήμερα, εκπαίδευση, κατάρτιση, εργασιακή εμπειρία, απασχόληση, ίσως πρέπει να αλλάξει.
Μια «κοινωνική συμφωνία» της κυβέρνησης για την ανασυγκρότηση της Ελλάδας με τους 5 κοινωνικούς
εταίρους σε 5 κοινούς άξονες μπορεί να εξασφαλίσει τη βέλτιστη σύμπραξη και συνεργασία αναφορικά με
τις κύριες εθνικές πολιτικές για δημιουργική επιχειρηματικότητα με βιώσιμες θέσεις εργασίας, καθώς και
τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα προς όφελος των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Η ΕΣΕΕ στην
προσπάθειά της αυτή, μέσα από την καθημερινότητα της αγοράς και τις ανάγκες του εμπορίου, χάραξε μια
«εθνική εμπορική οδό» με 10 «σταθμούς ανεφοδιασμού», ώστε να ενταχθεί δυναμικά η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα στον οικονομικό άξονα του «οδικού χάρτη» της Ελλάδας.
Οι παρεμβάσεις των άλλων κοινωνικών εταίρων στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης
ΣΕΒ 17
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΣΕΕ στηρίζει την κοινή πρόταση των εργοδοτών, για άμεση σύναψη μιας προγραμματικής
συμφωνίας μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης και των πέντε (5) θεσμοθετημένων κοινωνικών εταίρων που υπογράφουν την ΕΓΣΣΕ, με αντικείμενο πέντε (5) κοινούς άξονες. Το «Σχέδιο Δράσης των Κοινωνικών Εταίρων
για την Ανάπτυξη με Απασχόληση» θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις από τον κάθε φορέα, προς όφελος των επιχειρήσεων και των εργαζομένων σε συνεργασία με τα Υπουργεία Ανάπτυξης, Εργασίας και Παιδείας για: α) Ανασυγκρότηση, β) Κατάρτιση, γ) Απασχόληση, δ) Επιχειρηματικότητα και ε) Κοινωνική Συνοχή.
Από την πλευρά του, κατά τη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης ο
ΣΕΒ διατύπωσε επτά μέτρα για την ενίσχυση της απασχόλησης.
Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, και με δεδομένο ότι όλες οι προβλέψεις υποδεικνύουν ότι η υψηλή
ανεργία δεν θα υποχωρήσει σύντομα, δεν υπάρχει η «πολυτέλεια» ενασχόλησης μόνο με
τα άμεσα, βραχυπρόθεσμα ζητήματα, αλλά πρέπει να υπάρξει συμφωνία πάνω στα μακροπρόθεσμα, διαθρωτικά προβλήματα, όπως αυτό της Παιδείας.
Ο ΣΕΒ έδωσε επίσης έμφαση στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων, «που θα βασίζεται στην καινοτομία και τη γνώση, στο επίπεδο της ποιότητας των
προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και στις αναβαθμισμένες δεξιότητες του ανθρώπινου
δυναμικού μας και όχι στις χαμηλότερες αμοιβές».
Οι προτάσεις του ΣΕΒ είναι:
1. Μείωση του μη μισθολογικού κόστους των επιχειρήσεων ως εργαλείου για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους, η οποία θα πρέπει να γίνει πρακτικά μέσα από την
καταπολέμηση της εισφοροδιαφυγής και της αδήλωτης εργασίας.
2. Εξειδικευμένος σχεδιασμός δράσεων ανά κατηγορία ανέργων.
3. Αξιολόγηση και εκ νέου σχεδιασμός των κινήτρων για την απασχόληση των ανέργων.
17. Bλ. σχετικά Δελτίο Τύπου ΣΕΒ (1/9/2014), «Εθνική επιταγή η καταπολέμησης της ανεργίας: Ο ΣΕΒ στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης», προσβάσιμο στο http://www.sev.or g.gr/Uploads/pdf/DT_KyvernitikoSimvoulioApasxolisis.pdf.
111
4. Αποτίμηση του υφιστάμενου και δημιουργία νέου πλαισίου για την πρώτη εργασιακή
εμπειρία, μαθητεία και πρακτική άσκηση.
5. Ουσιαστική διασύνδεση πανεπιστημίων και επιχειρήσεων για την απόκτηση εργασιακής
εμπειρίας.
6. Δημιουργία Εθνικού Μηχανισμού Διάγνωσης Αναγκών σε δεξιότητες για το ανθρώπινο
δυναμικό, με σκοπό τον καλύτερο σχεδιασμό των προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης.
7. Αξιολόγηση των προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας, με στόχο την αποφυγή κατασπατάλησης πόρων σε μη παραγωγικές δράσεις, καθώς και την ενίσχυση των συμπράξεων των κοινωνικών εταίρων με κρατικούς φορείς.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
ΓΣΕΒΕΕ 18
Οι προτάσεις της ΓΣΕΒΕΕ είναι οι εξής:
1. Να εξασφαλιστεί επαρκής, αξιόπιστη και έγκαιρη πληροφόρηση για την πραγματική κατάσταση της αγοράς εργασίας, ώστε να πραγματοποιηθούν σωστές διαγνώσεις για το
οξυμμένο φαινόμενο της ανεργίας και να διορθωθούν αντιστοίχως οι σχετικές πολιτικές.
2. Να αναπροσανατολιστεί η γενικότερη οικονομική πολιτική, η οποία πολλές φορές εξουδετερώνει τα όποια θετικά αποτελέσματα μπορούν να επιφέρουν οι πολιτικές απασχόλησης.
3. Να διερευνηθούν συστηματικά και μεθοδικά οι ειδικές ανάγκες για δεξιότητες σε τοπικό
και κλαδικό επίπεδο, ώστε να συλλεχθούν πληροφορίες, οι οποίες πρέπει να μεταφερθούν έγκαιρα στο εκπαιδευτικό σύστημα για να καλύψει κατά το δυνατόν τα κενά δεξιοτήτων, όσο μικρά και εάν είναι αυτά.
4. Να υπάρξει στόχευση στην προσφορά δεξιοτήτων σε συγκεκριμένους τομείς υψηλής
προστιθέμενης αξίας, επιδιώκοντας το σημαντικό απόθεμα δεξιοτήτων να προσελκύσει
επενδυτική δραστηριότητα.
5. Να χρηματοδοτηθεί η εκπαίδευση και η έρευνα, ειδικά σε τομείς που μπορούν να στηρίξουν κάποιο ιδιαίτερο συγκριτικό οικονομικό πλεονέκτημα.
6. Οι επιδοτήσεις θέσεων απασχόλησης θα πρέπει να διακρίνονται ανάλογα με το αν η επιχείρηση είναι σε φθίνοντα ή αύξοντα κλάδο οικονομικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, αν μια επιχείρηση είναι σε φθίνοντα κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, είναι πιο
χρήσιμο να επιδοτηθεί η διατήρηση θέσεων απασχόλησης παρά η δημιουργία μιας νέας
θέσης. Επίσης, κατά την επιδότηση θέσεων απασχόλησης θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’
όψιν συνέπειες, όπως τα αποτελέσματα υποκατάστασης και απώθησης.
7. Για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, πέραν των πολιτικών στις οποίες σημαντικό
ρόλο διαδραματίζουν και οι δημόσιες επενδύσεις, αποτελεί παράδοξο σε μια οικονομία,
η οποία μαστίζεται από την ύφεση, το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων να είναι πλεονασματικό, δηλαδή αντί για δημόσια επένδυση να υπάρχει δημόσια αποταμίευση.
18. Bλ. σχετικά Δελτίο Τύπου ΓΣΕΒΕΕ, «Επτά προτάσεις της ΓΣΕΒΕΕ κατέθεσε ο Πρόεδρος της Γενικής Συνομοσπονδίας, κ. Γ.
Καββαθάς, κατά τη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης», προσβάσιμο στο http://www.gsevee.gr/delt
iatupou/434-2014-09-01-10-15-34.
112
ΣΕΤΕ 19
Ο ΣΕΤΕ, στην παρέμβασή του κατά τη διάρκεια του Κυβερνητικού Συμβουλίου, επισήμανε τη σημασία του κλάδου ως προς τη συνεισφορά του στο ΑΕΠ και την απασχόληση και
αναφέρθηκε στο Στρατηγικό Σχέδιο δεκαετούς διάρκειας για την ανάπτυξη του τουριστικού
τομέα στην Ελλάδα μέσω της εκπόνησης πολιτικών και μέτρων σε έξι τομείς-προϊόντα του
κλάδου (παραθεριστικός τουρισμός, τουρισμός πόλης ιδιαίτερα για Αθήνα και Θεσσαλονίκη,
ναυτικός τουρισμός, ιατρικός τουρισμός, συνεδριακός τουρισμός, πολιτιστικός/θρησκευτικός τουρισμός, καθώς και μια σειρά από συμπληρωματικά και εξειδικευμένα προϊόντα).
ΓΣΕΕ 20
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Για τον ΣΕΤΕ τα κρίσιμα ζητήματα που πρέπει να δρομολογηθούν άμεσα ως προς την
ενίσχυση της απασχόλησης είναι: α) Η θεσμική κατοχύρωση της ενεργούς συμμετοχής
των κοινωνικών εταίρων στο σχεδιασμό και ιδιαίτερα στην εφαρμογή των προγραμμάτων
προώθησης της απασχόλησης και της επαγγελματικής κατάρτισης ανέργων και εργαζομένων. β) Η εδραίωση συστημάτων, μηχανισμών και προτύπων εξασφάλισης της ποιότητας
της επαγγελματικής εκπαίδευσης και της πιστοποίησης των επαγγελματικών προσόντων
με βάση τα πλέον αποδοτικά διεθνή μοντέλα. γ) Η ανάπτυξη και η εδραίωση ενός εθνικού
συστήματος για την έγκαιρη και αξιόπιστη διάγνωση των ελλείψεων και των αναγκών σε
δεξιότητες και επαγγελματικά προσόντα, με ενεργό συμμετοχή του ΣΕΤΕ για τον τουριστικό
τομέα. δ) Η αναβάθμιση της ποιότητας και η βελτίωση της εφαρμογής των προγραμμάτων
μαθητείας και πρακτικής άσκησης, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή απορροφητικότητα των
νέων σε θέσεις εργασίας. ε) Η εκ των προτέρων κατανομή των διαθέσιμων σχετικών πόρων του νέου ΕΣΠΑ σε τομείς της οικονομίας και η εφαρμογή προγραμμάτων μέσω συμπράξεων της πολιτείας με τους κοινωνικούς εταίρους.
Κατά την παρέμβασή της η ΓΣΕΕ ζήτησε την ενίσχυση των προγραμμάτων αντιμετώπισης
της ανεργίας και δημιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης, μέσα από το σχεδιασμό και την
υλοποίηση μιας συνεκτικής πολιτικής μέσω του νέου ΕΣΠΑ, με την παρουσία και τη συμμετοχή όλων των κοινωνικών φορέων, των εργοδοτών και των εργαζομένων.
Για τη ΓΣΕΕ η σύμπραξη των κοινωνικών συνομιλητών και η συνεργασία τους με την πολιτεία είναι κάτι που μπορεί να δώσει και ποιότητα και έλεγχο στα προγράμματα για την
ανεργία. Για το λόγο αυτό οι επιστημονικοί και εκπαιδευτικοί φορείς των κορυφαίων οργανώσεων των εργοδοτών και των εργαζομένων θα πρέπει να είναι τελικοί δικαιούχοι των
πόρων του ΕΣΠΑ, και από ΕΠΑΝΑΔ και ΕΠΑΝΕΚ, μέσα από σχετική νομοθετική ρύθμιση.
Τέλος, η ΓΣΕΕ κατέθεσε ως κομβική πρόταση για την αντιμετώπιση της ανεργίας την υλοποίηση του προγράμματος «Εργοδότης Ύστατης Προσφυγής», δηλαδή τη θεσμοθέτηση της
κοινωφελούς εργασίας με πλήρη μισθολογικά, εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα.
19. Bλ. σχετικά Δελτίο Τύπου ΣΕΤΕ (1/9/2014), προσβάσιμο στο http://sete.gr/GR/KENTRO%20TYPOY/Idisis%20
ke%20Anakinosis/?naID=2361.
20. Bλ. σχετικά δηλώσεις προέδρου ΓΣΕΕ (1/9/2014), προσβάσιμες στο http://www.gsee.gr/news/news_view.php?id=2307.
113
2.5.8. Συνάντηση υψηλού επιπέδου κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων υπό την αιγίδα
της ΔΟΕ (ILO)
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη στην προσπάθεια «αναθέρμανσης» του τριμερούς εθνικού κοινωνικού διαλόγου στα εργασιακά θέματα, καθώς και επίτευξης μιας ελάχιστης «εθνικής»
συναίνεσης ή συνεννόησης σε σχέση με τις απαιτήσεις της Τρόικας για ριζικές αλλαγές στο
νομοθετικό πλαίσιο των ομαδικών απολύσεων στην κατεύθυνση της πλήρους απελευθέρωσής τους, της αλλαγής των προϋποθέσεων κήρυξης απεργίας και της τροποποίησης του
Ν. 1264/1982 που αφορά την εσωτερική λειτουργία των συνδικάτων αποτελεί η μονοήμερη
τριμερής συνάντηση υψηλού επιπέδου που πραγματοποιήθηκε στα κεντρικά γραφεία της
ΔΟΕ στη Γενεύη με τη συμμετοχή του Υπουργού Εργασίας, της Γενικής Γραμματέως του
ίδιου υπουργείου και της ηγεσίας των πέντε θεσμικών κοινωνικών εταίρων που δραστηριοποιούνται σε εθνικό επίπεδο (ΓΣΕΕ, ΣΕΒ, ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ και ΣΕΤΕ).
Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της ΔΟΕ, σύμφωνα και με τα προβλεπόμενα από την ΕΓΣΣΕ 2014, συντονίζεται από τον Γενικό Διευθυντή της Οργάνωσης και επικεντρώνεται, όπως προαναφέραμε, στους τομείς των ομαδικών απολύσεων, του απεργιακού
δικαιώματος και της συνδικαλιστικής δράσης, με βάση συγκριτικές μελέτες που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της συνάντησης.
Η συνάντηση κατέληξε με την έκδοση ενός κειμένου συμπερασμάτων κοινής αποδοχής, το
οποίο συμφωνήθηκε να αποτελέσει ουσιαστικό κριτήριο διαπραγμάτευσης κατά τις επικείμενες διαπραγματεύσεις με την Τρόικα για τα εργασιακά.
Το κείμενο των Συμπερασμάτων 21 είναι το ακόλουθο
Πίνακας 2.40
Κείμενο συμπερασμάτων ελληνικής τριμερούς συνάντησης υψηλού επιπέδου
υπό την αιγίδα της ΔΟΕ (1/10/2014)
Συμπεράσματα που συμφωνήθηκαν από τους Έλληνες κοινωνικούς εταίρους και το Υπουργείο Εργασίας
στη Συνάντηση Υψηλού Επιπέδου, η οποία συντονίστηκε από τον Γενικό Διευθυντή του Γραφείου
Ομαδικές απολύσεις
Αναφορικά με το νομικό πλαίσιο και τις διαδικασίες που διέπουν τις ομαδικές απολύσεις στην Ελλάδα, η συγκριτική μελέτη του Γραφείου και η σχετική αξιολόγηση των νέων διαδικασιών κατέληξε πως το ισχύον νομικό
πλαίσιο σε αυτό το πεδίο εναρμονίζεται με τα κοινοτικά και διεθνή εργασιακά πρότυπα. Η πλευρά των εργοδοτών υπογράμμισε τις ιδιαίτερες ανάγκες των επιχειρήσεων στην περίπτωση αναδιάρθρωσης και/ή συγχωνεύσεων και εξαγορών, ενώ η πλευρά των εργαζομένων τόνισε την ανάγκη για σεβασμό των δικαιωμάτων
ενημέρωσης και διαβούλευσης. Οι κοινωνικοί εταίροι επιβεβαίωσαν την εμπιστοσύνη τους στις τριμερείς
διαδικασίες του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας (ΑΣΕ), όπως τροποποιήθηκε προσφάτως. Πρότειναν στην
κυβέρνηση μέτρα για τη θεσμική ενίσχυση και ενδυνάμωση του ΑΣΕ και συμφώνησαν πως το Γραφείο θα μπορούσε να βοηθήσει ως προς την παρακολούθηση της λειτουργίας του για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Ανταπεργία Εργοδοτών – Lock out
Όλα τα μέρη αναγνώρισαν πως δεν υπάρχει λόγος να τροποποιηθεί η σχετική νομοθεσία. Στη βάση της συγκριτικής μελέτης που παρουσιάστηκε, και αναφορικά με την τεχνική διάσταση του θέματος, διαπιστώθηκε πως οι
εργοδότες που λειτουργούν με καλή πίστη διαθέτουν κατάλληλα και επαρκή νομοθετημένα μέσα που διασφαλίζουν την προστασία τους βάσει των σχετικών διατάξεων του αστικού κώδικα, του δικαστικού ελέγχου κ.λπ.
21. Ολόκληρο το πρωτότυπο κείμενο των συμπερασμάτων είναι προσβάσιμο στο σύνδεσμο http://www.ilo.org/global/aboutthe-ilo/newsroom/news/WCMS_310536/lang--en/index.htm.
114
Συλλογική/Συνδικαλιστική Δράση
Η συγκριτική μελέτη κατέδειξε πως η εθνική νομοθεσία για την προστασία της λειτουργίας των συνδικάτων
συνάδει με τους κανόνες και την πρακτική της ΕΕ. Η πλευρά των εργαζομένων υπογράμμισε τον ιστορικό και
εμβληματικό χαρακτήρα του νόμου 1264/1982, ο οποίος σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελεί ορόσημο για τα θεμελιώδη δημοκρατικά δικαιώματα. Οι εργοδότες ανέφεραν πως από την έναρξη ισχύος του νόμου 1264/1982
έχουν υπάρξει τομείς που χρήζουν βελτίωσης, καθώς επίσης και πρακτικές που αλλοιώνουν και στρεβλώνουν το νόμο.
Επίσης, τα μέρη συμφώνησαν πως ένα σταθερό και απρόσκοπτο σύστημα απόδοσης των εισφορών των
εργαζομένων είναι πρωταρχικής σημασίας για τη λειτουργία των συνδικάτων.
Άλλα θέματα
Πηγή: ΓΣΕΕ, http://www.gsee.gr/news/news_view.php?id=2329
Οι θέσεις του Υπουργού Εργασίας και των κοινωνικών εταίρων
Ο Υπουργός Εργασίας κατά την τοποθέτησή του στη τριμερή συνάντηση 22 παραδέχτηκε ότι,
ενώ ο κοινωνικός διάλογος στην Ελλάδα λειτούργησε –ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες–
σε ικανοποιητικό βαθμό, κατά τη διάρκεια της κρίσης εντούτοις δεν φαίνεται να διαδραμάτισε τον κομβικό και ουσιαστικό ρόλο που όλοι θα ήθελαν.
Ωστόσο, δεσμεύτηκε να καταβάλει κάθε δυνατή και ειλικρινή προσπάθεια για την αναβάθμιση του κοινωνικού διαλόγου στην Ελλάδα, αναφερόμενος στις προσπάθειες να αντιμετωπιστούν ζητήματα όπως ο σχεδιασμός αποτελεσματικών πολιτικών για την ενίσχυση της
απασχόλησης και την καταπολέμηση της υψηλής ανεργίας, η αντιμετώπιση της αδήλωτης
και ανασφάλιστης εργασίας, η αναγνώριση του ΣΕΤΕ ως ισότιμου θεσμικού κοινωνικού
εταίρου, προκειμένου να διευρυνθεί η αντιπροσωπευτική βάση του κοινωνικού διαλόγου,
η συμφωνία για την καθιέρωση μιας νέας ορθολογικής και ισορροπημένης διαδικασίας
σχετικά με τις ομαδικές απολύσεις, μέσω της αναβάθμισης του ρόλου του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας (ΑΣΕ).
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Οι κοινωνικοί εταίροι συμφώνησαν περαιτέρω να ξεκινήσουν συνομιλίες προκειμένου να προσδιορίσουν εν
δυνάμει θέματα και σημεία προς συζήτηση, με τη στήριξη της ΔΟΕ.
Ως προς τα ζητήματα της συνδικαλιστικής δράσης (απεργίες, συνδικαλιστική νομοθεσία),
ο Υπουργός Εργασίας διατύπωσε την άποψη της αναγκαιότητας παρέμβασης στην «εύρυθμη και οργανωμένη λειτουργία της συνδικαλιστικής έκφρασης των εργαζομένων, την
αντιπροσωπευτική συμμετοχή της εργασίας και της παραγωγής στο πλαίσιο της κοινωνικής
διαπραγμάτευσης».
Επισήμανε ότι έχουν ήδη περάσει περισσότερα από 30 χρόνια από τη θεσμοθέτηση του
νόμου 1264/1982, ζήτησε από τους ίδιους τους κοινωνικούς εταίρους να υπάρξει «μια ειλικρινής τοποθέτηση και αξιολόγηση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου και της εφαρμογής
του μέχρι σήμερα» και να επισημανθούν οι «επιμέρους αδυναμίες και δυσλειτουργίες, θεσμικής ή οργανωτικής μορφής».
Επίσης, ο Υπουργός Εργασίας αναφέρθηκε στην πρωτοβουλία της κυβέρνησης να συνεργαστεί με το ILO για την εκπόνηση δύο συγκριτικών μελετών που αφορούν τις ομαδικές
απολύσεις (collective dismissals) και τη χαρτογράφηση του πλαισίου άσκησης της συνδικαλιστικής δραστηριότητας σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
22. Βλ. σχετικά Δελτίο Τύπου ΥΠΑΚΠ (30/9/2014), προσβάσιμο στο http://www.ypakp.gr/uploads/docs/7606.pdf.
115
2.5.9. Διάσκεψη Κοινωνικού Διαλόγου του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση
των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) στην Αθήνα
Σημαντική εξέλιξη και γεγονός, σε ό,τι αφορά τα πεδία των εργασιακών σχέσεων και του εθνικού κοινωνικού διαλόγου, αποτελεί σε μια πρώτη φάση η διοργάνωση τον Ιούνιο του 2014
της συνδιάσκεψης που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας της ΕΕ στο
Ζάππειο, υπό την αιγίδα του Eurofound 23 με θέμα: «Ο κοινωνικός διάλογος ως οδηγός για
τη διαμόρφωση και τη βελτίωση της απασχόλησης και των συνθηκών εργασίας στην ΕΕ».24
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Η συνδιάσκεψη είχε στόχο την προσπάθεια «αναθέρμανσης» του εθνικού κοινωνικού διαλόγου στην Ελλάδα, μετά τις «μνημονιακές» πολιτικές και νομοθετικές παρεμβάσεις της
κυβέρνησης στο θεσμικό πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων και της διαδικασίας
διαμόρφωσης του εθνικού κατώτατου μισθού.
Σε αυτήν έλαβαν μέρος περίπου 100 συμμετέχοντες: εκπρόσωποι της κυβέρνησης και του
Υπουργείου Εργασίας, εκπρόσωποι των εθνικών και ευρωπαϊκών οργανώσεων των κοινωνικών εταίρων, καθώς και πανεπιστημιακοί και εμπειρογνώμονες.
Η παρέμβαση της ΕΣΕΕ
Στη συνδιάσκεψη, παρέμβαση πραγματοποίησε και η ΕΣΕΕ,25 επισημαίνοντας ότι οι αλλαγές στο σύστημα κοινωνικής εκπροσώπησης επαναπροσδιορίζουν τις σχέσεις κράτους,
κοινωνίας και οικονομίας, καθώς και ότι οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να αναπτύξουν
μηχανισμούς διαχείρισης του αναδυόμενου συστήματος διακυβέρνησης αναδεικνυόμενοι
σε κρίσιμους παράγοντες εδραίωσης της διαδικασίας του κοινωνικού διαλόγου.
Η ΕΣΕΕ εκτιμά ως θετική τη διεύρυνση του κοινωνικού διαλόγου σε νέα θεματικά πεδία, μέσω της κατοχύρωσης της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων σε θεσμικά όργανα όπως στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας, στην Εθνική Επιτροπή Διά Βίου Μάθησης, στο
Εθνικό Συμβούλιο Ανταγωνιστικότητας, Εξαγωγών, καθώς και σε περισσότερες από 100
επιτροπές μόνιμου ή ad hoc κοινωνικού διαλόγου.
Αναφορικά με τον κλάδο του εμπορίου, η Συνομοσπονδία αξιολογεί ως θετικά τα αποτελέσματα του διαλόγου στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων με την ΟΙΥΕ, μέσα στις δύσκολες
συνθήκες της ύφεσης και της ριζικής αλλαγής του θεσμικού πλαισίου των κλαδικών συλλογικών διαπραγματεύσεων.
Ειδικότερη αναφορά έγινε στην προσπάθεια διατήρησης της Κλαδικής Συλλογικής Σύμβασης του Εμπορίου, που σε συνεργασία με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO) και την
τεχνική βοήθεια εκ μέρους της, επιχείρησε να καταστεί δυνατή η σύναψη μιας νέας κλαδικής ΣΣΕ εντασσόμενη σε ένα ευρύτερο πλαίσιο μιας «Εθνικής Συμφωνίας για το Εμπόριο».
23. To Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) είναι ένας τριμερής οργανισμός της ΕΕ με κύρια αποστολή την παροχή γνώσης στους τομείς της κοινωνικής και εργασιακής πολιτικής. Το Eurofound
ιδρύθηκε το 1975 με τον κανονισμό του Συμβουλίου (ΕΟΚ) αριθ.1365/75 με σκοπό να συμβάλει στο σχεδιασμό και στην
καθιέρωση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και εργασίας στην Ευρώπη (http://www.eurofound.europa.eu.).
24. Βλ. σχετικά: http://www.eurofound.europa.eu/events/other/social-dialogue-as-a-driver-in-shaping-and-improvingemployment-and-working-conditions-in-the-eu.
25. Βλ. Δελτίο Τύπου ΕΣΕΕ (23/6/2014), «Παρέμβαση του προέδρου της ΕΣΕΕ Β. Κορκίδη στην εκδήλωση του Υπουργείου
Εργασίας & του EUROFOUND για τον κοινωνικό διάλογο στο Ζάππειο στα πλαίσια της Ελληνικής Προεδρίας: Ο Κοινωνικός
Διάλογος στην ΕΛΛΑΔΑ και η συμβολή του στην αντιμετώπιση της κρίσης, στην ενίσχυση της απασχόλησης και των εργασιακών σχέσεων».
116
Τέλος, η ΕΣΕΕ κατέθεσε 5 σημεία προτάσεις-πλαίσιο για τον εθνικό και κλαδικό κοινωνικό
διάλογο ως εξής:
1. Ο ουσιαστικός κοινωνικός διάλογος είναι στις παρούσες συνθήκες βασική προϋπόθεση
για την επίλυση κρίσιμων προβλημάτων.
2. Να προωθηθεί η θεσμική ενίσχυση του ρόλου των κοινωνικών εταίρων, η οποία θα
συμβάλει στην ενδυνάμωση τόσο του ίδιου του κοινωνικού διαλόγου όσο και στη διαμόρφωση συγκεκριμένων προτάσεων πολιτικής.
3. Οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας να μη μειωθούν περαιτέρω, τη στιγμή μάλιστα που αντιπροσωπεύουν κατανάλωση για τις επιχειρήσεις.
5. Να υπάρξει άμεση αντιμέτωπη του χρηματοδοτικού κενού του ασφαλιστικού φορέα των
εμπόρων, με πάγωμα και κεφαλαιοποίηση των οφειλών του ΟΑΕΕ και την αφαίρεση του
αντίστοιχου ασφαλιστικού χρόνου σε όλους τους ουσιαστικά «άνεργους» εμπόρους.
2.5.10. Η Απόφαση του ΣτΕ για τη Διαιτησία του ΟΜΕΔ και η νομοθετική παρέμβαση
της κυβέρνησης
Κατά τη διάρκεια του 2014, σημαντικές εξελίξεις σημειώθηκαν στο θεσμικό μέτωπο της
επίλυσης των συλλογικών διαφορών μέσω της Μεσολάβησης και της Διαιτησίας (ΟΜΕΔ),
μετά την έκδοση της Απόφασης 2307/2014 της Ολομέλειας του ΣτΕ.26
Από το 2012 η ΓΣΕΕ είχε προσφύγει στο ΣτΕ ζητώντας να ακυρωθεί ως αντισυνταγματική η
υπ. αριθμ. 6/28.2.2012 Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου (ΠΥΣ)27.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
4. Απαιτείται η συνέχιση της προσπάθειας περαιτέρω μείωσης του υψηλού μη μισθολογικού κόστους, ώστε να αυξηθεί ο καθαρός μισθός και να ενισχυθούν τα χαμηλά επίπεδα
απασχόλησης.
Με την απόφασή του, το ΣτΕ έκρινε ως «συνταγματικά ανεκτή» τη μείωση των κατώτατων
μισθών και τον περιορισμό της μετενέργειας, επισημαίνοντας ότι αυτή είναι επιτρεπτή όταν
συντρέχουν λόγοι δημοσίου και γενικότερου κοινωνικού συμφέροντος, συνδεόμενοι με τη
λειτουργία της εθνικής οικονομίας και ενόσω αυτοί διαρκούν.
Ωστόσο, το ΣτΕ ακύρωσε το σκέλος εκείνο της ΠΥΣ Νο 6/2012 το οποίο κατήργησε το δικαίωμα
της μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία και έθεσε περιορισμούς στο περιεχόμενο των ΔΑ.
Συγκεκριμένα, το ΣτΕ έκρινε ότι αντίκεινται στο άρθρο 22 Συντάγματος: α) η ρύθμιση με την
οποία ορίζεται ότι η προσφυγή στη Διαιτησία προϋποθέτει συμφωνία των μερών και β) η
διάταξη σύμφωνα με την οποία η δυνατότητα υπαγωγής σε Διαιτησία περιορίζεται αποκλειστικά στον καθορισμό του βασικού μισθού και του βασικού ημερομισθίου.28
26. Η Απόφαση του ΣτΕ είναι προσβάσιμη στο http://www.dsanet.gr/Epikairothta/Nomologia/ste%202307.htm.
27. ΦΕΚ Α’ 38/28.2.2012.
28. Η Απόφαση του ΣτΕ ακύρωσε τις διατάξεις των παραγράφων 1, 2 και 4 του άρθρου 3 της ΠΥΣ 6/2012 οι οποίες είχαν ως
εξής: «1. Από 14/2/2012 η προσφυγή στη Διαιτησία, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 16 του Ν. 1876/1990 (Α΄ 27),
όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, γίνεται αποκλειστικά με κοινή συμφωνία των μερών. Η παράγραφος 2 του άρθρου 16 του Ν.
1876/1990 (Α΄ 27), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 14 του ν. 3899/2010 (Α΄ 212), παύει να ισχύει. Η παράγραφος 8 του άρθρου
16 του Ν. 1876/1990 (Α΄ 27), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 14 του ν. 3899/2010 (Α΄ 212) εξακολουθεί να ισχύει. 2. Η σύμφωνα με το πρώτο εδάφιο της παραγράφου 3 του άρθρου 16 του ν. 1876/1990 (Α΄ 27), όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, προσφυγή
στη Διαιτησία περιορίζεται αποκλειστικά στον καθορισμό βασικού μισθού ή/και βασικού ημερομισθίου, και δεν επιτρέπεται
να περιλαμβάνεται σε αυτήν κανένα άλλο ζήτημα αλλά ούτε και ρήτρες που διατηρούν κανονιστικούς όρους προηγούμενων
Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας ή Διαιτητικών Αποφάσεων.
117
Με βάση την παραπάνω σημαντική εξέλιξη, εκδόθηκε το Σεπτέμβριο του 2014 από τον
ΟΜΕΔ και η πρώτη ΔΑ (1/2014)29, έπειτα από μονομερή προσφυγή της Ένωσης Τεχνικών
Ελληνικής Ραδιοφωνίας (ΕΤΕΡ) για τον καθορισμό των όρων αμοιβής και εργασίας των
τεχνικών ραδιοφώνου που εργάζονται σε ραδιοσταθμούς-μέλη της Ένωσης Ιδιοκτητών
Ραδιοφωνικών Σταθμών Αθηνών (ΕΙΙΡΑ).
Η Διαιτησία κάνοντας αποδεκτή την απόφαση του ΣτΕ δέχεται την αίτηση μονομερούς προσφυγής της ΕΤΕΡ και εκδίδει ΔΑ σύμφωνα με την οποία όχι μόνο καθορίζονται οι βασικοί
μισθοί, αλλά επιπλέον περιλαμβάνεται ρήτρα που διατηρεί τους κανονιστικούς όρους προηγούμενων ΣΣΕ ή ΔΑ του κλάδου, δηλαδή επιδόματα, άλλες παροχές και θεσμικές ρυθμίσεις.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Η νομοθετική παρέμβαση της κυβέρνησης για την «εφαρμογή» της Απόφασης του ΣτΕ για
τον ΟΜΕΔ (ν. 4303/2014)
Με βάση τις παραπάνω εξελίξεις, η κυβέρνηση διά του Υπουργού Εργασίας Ι. Βρούτση
αναλαμβάνει νομοθετική πρωτοβουλία «επαναρρύθμισης» των διαδικασιών Μεσολάβησης και Διαιτησίας στις συλλογικές διαφορές εργασίας, με το επιχείρημα της νομοθετικής
κύρωσης και της «συμμόρφωσης» με τη σχετική Απόφαση του ΣτΕ.
Στο πλαίσιο αυτό, εκδίδεται ο ν. 4303/2014 30, όπου στο άρθρο 4 ρυθμίζονται εκ νέου οι διαδικασίες Μεσολάβησης και Διαιτησίας στο πλαίσιο του ΟΜΕΔ.
Με βάση το νομοθετικό πλαίσιο, ο θεσμός της Διαιτησίας διενεργείται εφεξής σε δύο επίπεδα («πρώτος και δεύτερος βαθμός» διαιτησίας), ενώ προσδιορίζεται ταυτόχρονα και ο
δικαστικός έλεγχος των διαιτητικών αποφάσεων.
Οι βασικότερες διατάξεις της νέας διαδικασίας έχουν ως εξής:
Ως προς τη Διαιτησία «πρώτου βαθμού»:
α) Μπορεί να διενεργείται σε οποιοδήποτε στάδιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων με
κοινή συμφωνία των εργοδοτών και των εργαζομένων στις εξής περιπτώσεις: (i) από
οποιοδήποτε μέρος, εφόσον το άλλο μέρος αρνήθηκε τη Μεσολάβηση και (ii) από οποιοδήποτε μέρος μετά την υποβολή της πρότασης μεσολάβησης.
β) Θεσμοθετείται εναλλακτικά η διεξαγωγή της από Τριμελή Επιτροπή προερχόμενη από το
Σώμα Διαιτητών του ΟΜΕΔ, εφόσον το ζητήσει ένα από τα μέρη και υποχρεωτικά εάν
έχει προηγηθεί μονομερής προσφυγή.
γ) Ο Διαιτητής ή η Τριμερής Επιτροπή Διαιτησίας αναλαμβάνουν τα καθήκοντά τους εντός 5
εργάσιμων ημερών από την ανάδειξή τους, έχουν τα ίδια δικαιώματα με το μεσολαβητή
και έχουν υποχρέωση μελέτης όλων των στοιχείων και πορισμάτων της Μεσολάβησης,
αλλά και αυτοτελώς μέσω συλλογής εκ νέου στοιχείων (οικονομικά στοιχεία, εξέλιξη
ανταγωνιστικότητας, οικονομική κατάσταση ασθενέστερων επιχειρήσεων, παραγωγική
δραστηριότητα, κενό ανταγωνιστικότητας, εξέλιξη μοναδιαίου κόστους εργασίας κ.λπ.).
δ) Η ΔΑ πρέπει να περιέχει πλήρη και τεκμηριωμένη αιτιολογία, το περιεχόμενό της να
μην έρχεται σε αντίθεση ή να τροποποιεί τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας, όλοι
29. Η ΔΑ είναι προσβάσιμη στο http://www.omed.gr/el/index.php?module=mysse&action=data&myid=221.
30. Ν. 4303 «Κύρωση της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου “Επείγουσα ρύθμιση για την αναπλήρωση του Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Εσόδων λόγω πρόωρης λήξης της θητείας του” (Α’ 136) και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 231, τεύχος Α΄ της
17/10/2014), προσβάσιμο στο http://www.den.gr/Post/49/782/el/N-4303-14-I-nea-diadikasia-Mesolavisis-kai-Diaitisias.
118
οι κανονιστικοί όροι θα πρέπει να διατυπώνονται ρητώς, ενώ, τέλος, η πληρότητα της
αιτιολογίας ελέγχεται δικαστικά.
ε) Η ΔΑ εκδίδεται εντός 15 ημερών εφόσον προηγήθηκε Μεσολάβηση και εντός 35 ημερών αν δεν προηγήθηκε, και αυτή μπορεί να είναι ομόφωνη ή κατά πλειοψηφία, κοινοποιούμενη εντός 5 ημερών στα μέρη.
στ) Η ΔΑ εξομοιώνεται με ΣΣΕ και ισχύει από την επομένη της υποβολής της αίτησης για
μεσολάβηση, εκτός αν τα μέρη συμφωνήσουν διαφορετικά.
ζ) Στις περιπτώσεις προσφυγής στη Διαιτησία αναστέλλεται η άσκηση του δικαιώματος της
απεργίας για 10 ημέρες από την ημέρα προσφυγής.
α) Αυτή αποτελεί ουσιαστικά έφεση κατά της ΔΑ πρώτου βαθμού, ασκείται από οποιοδήποτε από τα μέρη εντός 10 ημερών από την κοινοποίηση της αρχικής ΔΑ, ενώ με την
υποβολή της αναστέλλεται η εκτέλεσή της. Το δε ανασταλτικό αποτέλεσμα διαρκεί έως
ότου εκδοθεί απόφαση επί της ουσίας της έφεσης.
β) Η έφεση εξετάζεται από «Δευτεροβάθμια Πενταμελή Επιτροπή Διαιτησίας» αποτελούμενη από δύο (2) μέλη του σώματος Διαιτητών του ΟΜΕΔ, έναν (1) Σύμβουλο του Συμβουλίου της Επικρατείας, έναν (1) Αρεοπαγίτη (που επιλέγονται με τους αναπληρωτές
τους από το οικείο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο με θητεία ενός έτους), καθώς και έναν
(1) Σύμβουλο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (οριζόμενο, μαζί με τον αναπληρωτή του, από την Ολομέλειά του γα ένα έτος επίσης).
γ) Η ΔΑ εκδίδεται με βάση την όλη διαδικασία και εξέταση των στοιχείων και των οικονομικών δεδομένων της αρχικής ΔΑ εντός 20 ημερών από την ημερομηνία ανάληψης
καθηκόντων της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής, ομόφωνα ή κατά πλειοψηφία και κοινοποιείται από τον ΟΜΕΔ στα εμπλεκόμενα μέρη εντός 5 ημερών.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Ως προς τη Διαιτησία «δεύτερου βαθμού»:
Ως προς τον «Δικαστικό έλεγχο των Διαιτητικών Αποφάσεων»:
α) Δίνεται πρόσθετα στα εμπλεκόμενα μέρη η δυνατότητα άσκησης αγωγής εναντίον του
κύρους «πρωτόδικης» ΔΑ στην περίπτωση κατά την οποία δεν ασκήθηκε έφεση ενώπιον της «δευτεροβάθμιας πενταμελούς επιτροπής διαιτησίας».
β) Η αγωγή μπορεί να ασκηθεί εντός 10 ημερών από την πάροδο προθεσμίας υποβολής
έφεσης σύμφωνα με τα παραπάνω, υποβάλλεται στο αρμόδιο μονομελές Πρωτοδικείο
(άρθρο 16.5 Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας) και εκδικάζεται με τις διαδικασίες των άρθρων 663 του ΚΠΔ εντός 45 ημερών από την κατάθεση της αγωγής.
γ) Κατά της απόφασης του Πρωτοδικείου, η οποία είναι δεσμευτική για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, μπορεί να ασκηθεί έφεση εντός 15 ημερών από την επίδοσή της, η οποία και
πρέπει να εκδικαστεί εντός 30 ημερών.
δ) Πέραν των παραπάνω, ο νόμος προβλέπει τη δυνατότητα υποβολής έφεσης κατά του
κύρους, ακόμα και της απόφασης της δευτεροβάθμιας επιτροπής διαιτησίας. Στην περίπτωση αυτή, η αγωγή υποβάλλεται εντός 10 ημερών από την κοινοποίηση της απόφασης της πενταμελούς επιτροπής διαιτησίας, εκδικάζεται σύμφωνα με τα οριζόμενα
από τα άρθρα 663 του ΚΠΔ, η δικάσιμος ορίζεται εντός 45 ημερών από την κατάθεση της
αγωγής και η τελική απόφαση δεσμεύει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
119
2.5.11. Λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές
Σημαντικές εξελίξεις σημειώνονται κατά το 2014 και στο ακανθώδες (για τις επιχειρήσεις
και τους εργαζομένους) μέτωπο της λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές, ως αποτέλεσμα της εφαρμογής του σχετικού νομοθετικού πλαισίου που θεσπίστηκε το 2013 ως
«μνημονιακή δέσμευση» (ν. 4177/2013).
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Ο ν. 4177/2013 περί λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές
Υπενθυμίζεται ότι με βάση τον παραπάνω νόμο θεσπίστηκε η (προαιρετική) λειτουργία του
συνόλου των εμπορικών καταστημάτων για επτά (7) Κυριακές κατ’ έτος ως εξής: α) κατά
την πρώτη Κυριακή της έναρξης των χρονικών περιόδων εκπτώσεων και προσφορών που
ορίζει ο νόμος και, σε περίπτωση που η πρώτη Κυριακή συμπίπτει με επίσημη αργία, η
δυνατότητα μετατίθεται την επόμενη Κυριακή, β) τις δύο (2) Κυριακές πριν από την ημέρα
των Χριστουγέννων και γ) την Κυριακή των Βαΐων.
Επίσης με τον ίδιο νόμο θεσμοθετήθηκε ταυτόχρονα η δυνατότητα προαιρετικής λειτουργίας των εμπορικών καταστημάτων και άλλες Κυριακές, πλην των προαναφερομένων επτά
(7), ύστερα από απόφαση του αρμόδιου Αντιπεριφερειάρχη και υπό τις εξής προϋποθέσεις:
α) τα εμπορικά καταστήματα να έχουν συνολική επιφάνεια εμβαδού μέχρι διακόσια πενήντα (250) τετραγωνικά μέτρα, β) να μην ανήκουν υπό οποιαδήποτε νομική σχέση σε αλυσίδα
καταστημάτων, εξαιρουμένων των περιπτώσεων συμβάσεων δικαιόχρησης (franchise) και
γ) να μη λειτουργούν με συμφωνίες συνεργασίας τύπου «κατάστημα εντός καταστήματος»
(«shops-in-a-shop») και να μη βρίσκονται σε εκπτωτικά καταστήματα («outlet»), εμπορικά
κέντρα ή εκπτωτικά χωριά.
Πέραν όμως των παραπάνω γενικών διατάξεων, ο ν. 4177/2013 (άρθρο 16, παρ. 5) θεσμοθέτησε εξουσιοδοτική διάταξη προς τον Υπουργό Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, ο
οποίος με απόφασή του (που εκδίδεται έπειτα από διαβούλευση με τοπικούς και συλλογικούς φορείς) θα ορίζει τρεις (3) τουριστικές περιοχές όπου επιτρέπεται πιλοτικά για ένα (1)
έτος η προαιρετική λειτουργία των εμπορικών καταστημάτων και τις υπόλοιπες Κυριακές
πέραν των 7, χωρίς περιορισμούς και χωρίς να απαιτείται η απόφαση του Αντιπεριφερειάρχη. Στην ίδια απόφαση μπορεί να ορίζεται και ο φορέας παρακολούθησης της δράσης για
την εξαγωγή συγκριτικών συμπερασμάτων και κάθε άλλη λεπτομέρεια.
Η Υπουργική Απόφαση «πιλοτικής» θεσμοθέτησης πλήρους ελεύθερης λειτουργίας
των καταστημάτων σε 10 περιοχές της χώρας
Πράγματι, και σε εφαρμογή της παραπάνω διάταξης, εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2014 η σχετική Υπουργική Απόφαση (Αριθμ. Κ1-1119, ΦΕΚ Β΄ 1859/8-7-2014)31, σύμφωνα με την οποία
ορίστηκαν οι περιοχές της χώρας στις οποίες θα μπορούν να είναι ανοιχτά και χωρίς κανέναν περιορισμό όλα ανεξαιρέτως τα εμπορικά καταστήματα όλες τις Κυριακές του χρόνου.
Οι περιοχές που ορίστηκαν είναι: α) το ιστορικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων, β) το ιστορικό κέντρο του Δήμου Θεσσαλονίκης, γ) ο Δήμος Ραφήνας-Πικερμίου, δ) η Περιφερειακή
Ενότητα Χαλκιδικής και ε) οι Δήμοι Ρόδου, Κω, Σύρου, Μυκόνου και Σαντορίνης στην Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου.
31. Μπορεί να ανακτηθεί στο http://yperdiavgeia.gr/laws/view/481073.
120
Τέλος, στην ίδια απόφαση ως φορέας παρακολούθησης και αξιολόγησης της πιλοτικής δράσης ορίζεται η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος (ΚΕΕΕ), η οποία έχει την υποχρέωση
διεξαγωγής διαβούλευσης με τους τοπικούς φορείς καθώς και με τους εκπροσώπους συλλογικών φορέων (ΚΕΔΕ, ΕΝΠΕ, ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΣΕΒ, ΣΕΛΠΕ, Εμπορικούς Συλλόγους)32 και
κατόπιν την υποχρέωση υποβολής σχετικών πορισμάτων σε περιοδική βάση αλλά και οριστικών προτάσεων με τη λήξη της «πιλοτικής εφαρμογής» στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου.33
Κοινή παρέμβαση εργοδοτών και εργαζομένων (ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ) ενάντια στην Υπουργική
Απόφαση
Σε κλαδικό επίπεδο, η ΕΣΕΕ 34 από κοινού με την ΓΣΕΒΕΕ και την ΟΙΥΕ προσέφυγαν στο
ΣτΕ και ζήτησαν την ακύρωση της ΥΑ για την απελευθέρωση της κυριακάτικης λειτουργίας
των καταστημάτων στις 10 «πιλοτικές» περιοχές, με κύρια επιχειρήματα: α) την έλλειψη
πρότερης διαβούλευσης σύμφωνα με το νόμο, β) την αυθαίρετη και χωρίς τεκμηρίωση
επιλογή των περιοχών της πιλοτικής εφαρμογής του μέτρου, γ) τη δημιουργία συνθηκών
άνισου ανταγωνισμού μεταξύ των εμπορικών επιχειρήσεων (σε βάρος των μικρομεσαίων)
προσκομίζοντας, ταυτόχρονα, στοιχεία από συγκεκριμένες μελέτες και έρευνες που αμφισβητούν την «υποτιθέμενη» μελέτη του ΟΟΣΑ.
Σύμφωνα με το σκεπτικό των οργανώσεων, η συγκεκριμένη ΥΑ δεν επιτελεί το σκοπό για
τον οποίο ελήφθη (οικονομική ανάπτυξη και δημιουργία θέσεων εργασίας), αλλά λειτουργεί
στην αντίθετη κατεύθυνση.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Η έκδοση της ΥΑ αλλά και γενικότερα η προσπάθεια γενίκευσης της κυριακάτικης λειτουργίας των καταστημάτων πυροδότησαν σειρά αντιδράσεων από τις οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων, όχι μόνο των αρμόδιων κλαδικών οργανώσεων των εργοδοτών και
των εργαζομένων (ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ), αλλά και των θεσμικά αναγνωρισμένων εθνικών
εργοδοτικών οργανώσεων (ΣΕΒ, ΣΕΤΕ).
Ταυτόχρονα, ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ και ΟΙΥΕ με κοινή τους παρέμβαση στις 9/7/2014 επισήμαναν
ότι η ΥΑ χρησιμοποιεί ως πρόσχημα την ανάπτυξη του τουρισμού, ενώ στη πραγματικότητα
εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μεγάλων εμπορικών αλυσίδων και των ξένων πολυεθνικών επιχειρήσεων, που με όχημα τις «ελεύθερες Κυριακές» θα σβήσουν από το χάρτη τις
μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις του εμπορίου, οι οποίες αποτελούν το 95% και απασχολούν
πάνω από το 80% των εργαζομένων. Τόνισαν, επίσης, πως η απόφαση αυτή όχι μόνο δεν
ενισχύει τον ανταγωνισμό, αλλά αντιθέτως τον καταστρατηγεί εξόφθαλμα σε βάρος των
μικρών και σε όφελος των μεγάλων, ενώ ταυτόχρονα καταστρέφει ουσιαστικά τις τοπικές
αγορές, μεταφέροντας τζίρο και κατανάλωση σε επιλεγμένες περιοχές και σε επιλεγμένα
καταστήματα. Επιπλέον, οδηγεί στο κλείσιμο ακόμα περισσότερων μικρομεσαίων επιχειρήσεων και στη μείωση των θέσεων απασχόλησης στον κλάδο, αυξάνοντας τα ήδη δραματικά
ποσοστά ανεργίας. Σημείωσαν ότι με την απόφαση αυτή διαλύονται περισσότερο οι εργασιακές σχέσεις των εργαζομένων και οδηγούνται σε ανεξέλεγκτες και ακραίες καταστάσεις ευελιξίας με φθηνή, κακοπληρωμένη εργασία ή/και αδήλωτη απασχόληση. Σύμφωνα
32. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην ΥΑ δεν γίνεται αναφορά για υποχρέωση διαβούλευσης με τους εκπροσώπους των εργαζομένων (Σωματεία Εμποροϋπαλλήλων, ΟΙΥΕ, Εργατικά Κέντρα, ΓΣΕΕ).
33. Σημειώνεται ότι η ΚΕΕΕ έως το τέλος Οκτωβρίου 2014 δεν είχε εκδώσει κανένα ενδιάμεσο πόρισμα αξιολόγησης της
εφαρμογής της «πιλοτικής δράσης».
34. Βλ. επίσης στο Παράρτημα 3 (σελ. 130) τη θέση της ΕΣΕΕ για τη συγκρότηση «Εθνικής Συμμαχίας για το Εμπόριο»
(10/7/2014) σε σχέση με τη γενίκευση της λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές.
121
με τις οργανώσεις, πρόκειται για μια πράξη απόλυτα εχθρική κατά των μικρομεσαίων
εμπορικών επιχειρήσεων και των εργαζομένων που παρακάμπτει αντιδημοκρατικά τις
οργανώσεις τους, τους παραγωγικούς φορείς και τις εκλεγμένες περιφερειακές αυτοδιοικήσεις.
Αντιδράσεις των κοινωνικών εταίρων
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
Η προσφυγή των ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ και ΟΙΥΕ έγινε προσωρινώς δεκτή από την Επιτροπή Αναστολών στου ΣτΕ με την υπ. αριθμ. 307/2014 απόφασή της στις 15/9/2014, με αποτέλεσμα να
μην εφαρμοστεί η ΥΑ μέχρι την οριστική της εκδίκαση από την Ολομέλεια του ΣτΕ, η οποία
και ορίστηκε για τις 7/11/2014.
Η αναστολή της εφαρμογής τής εν λόγω ΥΑ και η προγραμματιζόμενη για το Νοέμβριο του
2014 οριστική της εκδίκαση προκάλεσαν τις αντιδράσεις του ΣΕΒ, του ΣΕΤΕ και του ΣΕΛΠΕ,
οι οποίοι παρενέβησαν υπέρ της εφαρμογής της ΥΑ, γεγονός που με τη σειρά του δημιούργησε τριβές και διαφωνίες μεταξύ των θεσμικά αναγνωρισμένων εργοδοτικών οργανώσεων, της ΕΣΕΕ και της ΓΣΕΒΕΕ από τη μια πλευρά, του ΣΕΒ και του ΣΕΤΕ από την άλλη.
Ο Πρόεδρος της ΕΣΕΕ, απευθυνόμενος προς τον ΣΕΒ και τον ΣΕΤΕ,35 επισήμανε ότι είναι
αδιανόητο να κινούνται ενάντια στους άλλους δύο κοινωνικούς εταίρους (ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ)
χωρίς να έχει προηγηθεί συνάντηση και διαβούλευση επί του θέματος και ζήτησε από τις
δύο οργανώσεις να αποσύρουν τις δικαστικές παρεμβάσεις υπέρ του Δημοσίου στο ΣτΕ και
μάλιστα για ένα θέμα που αφορά αποκλειστικά το Εμπόριο, ώστε να αποκατασταθεί το κλίμα
σύμπνοιας και συναίνεσης των εργοδοτικών οργανώσεων.
Ο Πρόεδρος του ΣΕΒ σε σχετικές του δηλώσεις36 τάχθηκε υπέρ της εφαρμογής της ΥΑ για
την πιλοτική λειτουργία των καταστημάτων και τις 52 Κυριακές στις 10 περιοχές και επισήμανε ότι η λειτουργία μικρών και μεγάλων καταστημάτων την Κυριακή είναι μια αναγνωρισμένη και αποτελεσματική πρακτική στο εξωτερικό και ότι τα αναμενόμενα οφέλη από την
εφαρμογή του μέτρου στην Ελλάδα θα είναι θετικά με τη δημιουργία 30.000 νέων θέσεων
εργασίας και την αύξηση του συνολικού τζίρου σε 2,5 δισ. €.
Ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ, με επιστολή του στις οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων (ΕΣΕΕ,
ΓΣΕΒΕΕ, ΣΕΒ και ΓΣΕΕ)37 σχετικά με το θέμα της λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές, αναφέρθηκε στην πάγια θέση της οργάνωσης υπέρ της προαιρετικής λειτουργίας των
καταστημάτων τις Κυριακές, στο κέντρο της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και αλλού, συνδέοντας την ανάπτυξη του τουρισμού των πόλεων με την ανάγκη λειτουργίας των καταστημάτων όλες τις ημέρες της εβδομάδας, ζητώντας να υπάρξει εφεξής ουσιαστικός κοινωνικός
διάλογος όλων των κοινωνικών εταίρων για το συγκεκριμένο ζήτημα.
Από την πλευρά της η ΓΣΕΕ 38 εξέφρασε την πλήρη και κατηγορηματική αντίθεσή της στην
κατάργηση της κυριακάτικης αργίας και στην ΥΑ για άνοιγμα των καταστημάτων όλες τις
Κυριακές του χρόνου, επισημαίνοντας ότι η γενίκευση της λειτουργίας των καταστημάτων
35. Βλ. σχετικά Δήλωση Προέδρου ΕΣΕΕ (31/10/2014) στο www.esee.gr.
36. Βλ. σχετικά Δελτίο Τύπου ΣΕΒ (5/11/2014), προσβάσιμο στο http://www.sev.org.gr/online/viewNews.aspx?id=2548
&mid=8&lang=gr.
37. Βλ. σχετικά την Επιστολή του ΣΕΤΕ για με το θέμα της λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές στο http://sete.gr/GR/
KENTRO%20TYPOY/Idisis%20ke%20Anakinosis/index.php?naID=2392.
38. Βλ Δελτίο Τύπου ΓΣΕΕ (5/11/2014), «Κρίσιμη μάχη στο ΣτΕ για το άνοιγμα των Καταστημάτων τις Κυριακές», προσβάσιμο
στο http://www.gsee.gr/news/news_view.php?id=2339.
122
τις Κυριακές εξυπηρετεί κατευθυνόμενες επιδιώξεις αφού παραβιάζει τις αρχές του ίσου
ανταγωνισμού, καταστρέφει τις μικρές επιχειρήσεις και εκμηδενίζει τον ελεύθερο χρόνο
της οικογενειακής και προσωπικής ζωής. Η ΓΣΕΕ κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι αγνοεί την κοινή θέση της συντριπτικής πλειοψηφίας των εμπλεκομένων στο εμπόριο (ΕΣΕΕ,
ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ), οι οποίοι έχουν προσφύγει στο ΣτΕ κατά της ΥΑ που καταργεί στην ουσία την
κυριακάτικη αργία, ενώ κατέθεσε και υπόμνημα προς το ΣτΕ.
Ανάλογη ήταν και η αντίδραση της ΟΙΥΕ,39 η οποία επισημαίνει ως απαράδεκτη την εμπλοκή
εργοδοτικών οργανώσεων στο ζήτημα των Κυριακών που δεν εκπροσωπούν ούτε εκφράζουν τον κλάδο του εμπορίου.
Στις αρχές του έτους, σημαντική εξέλιξη σημειώθηκε στο ζήτημα των ομαδικών απολύσεων: στο πλαίσιο του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας (ΑΣΕ) συμφωνήθηκε ομόφωνα η θεσμοθέτηση μια νέας διαδικασίας, σε μια προσπάθεια αυτή να γίνει αποδεκτή από την Τρόικα
ως κοινά αποδεκτή και ομόφωνα από την κυβέρνηση και τις οργανώσεις των κοινωνικών
εταίρων.
Η σχετική απόφαση της Ολομέλειας του ΑΣΕ έχει ως εξής:
Για τη διατύπωση τεκμηριωμένης γνώμης του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας σε σχέση
με την απόφαση του εργοδότη για τις σχεδιαζόμενες ομαδικές απολύσεις εξετάζονται υποχρεωτικά: 1) ο φάκελος με τα στοιχεία της επιχείρησης, 2) το Σχέδιο Ομαδικών Απολύσεων,
3) τα Πρακτικά Διαβούλευσης και τυχόν λοιπά στοιχεία που τα συνοδεύουν.
1. Ο φάκελος στοιχείων της επιχείρησης περιέχει ενδεικτικά:
●
●
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
2.5.12. Νέο πλαίσιο για τις ομαδικές απολύσεις με απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου
Εργασίας
Την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης κατά την τελευταία τριετία για τη θέση της
στην αγορά και τις προοπτικές βιωσιμότητας και ανταγωνιστικότητάς της συνοδευόμενη
από: α) στοιχεία του ισολογισμού και του προϋπολογισμού της, β) αποδεικτικά φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας ή και αποδεικτικά ρύθμισης των σχετικών υποχρεώσεων, εφόσον υπάρχουν οφειλές, γ) τυχόν δανειακές υποχρεώσεις αποδεικνυόμενες
με σχετικές βεβαιώσεις από τον αντίστοιχο χρηματοπιστωτικό φορέα και λοιπές απαιτήσεις τρίτων, δ) τυχόν απαιτήσεις της εταιρείας έναντι τρίτων, ε) τυχόν χρηματοδότηση
επενδυτικών προγραμμάτων της εταιρείας από κοινοτικούς ή εθνικούς πόρους και στοιχεία για τη ροή της εφαρμογής τους και των όρων τους, ή πρόσφατη τυχόν συμμετοχή
τους σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, ιδίως σε σχέση με την απασχόληση.
Στοιχεία της στελέχωσης της επιχείρησης και του κόστους εργασίας κατά την τελευταία
τριετία σχετικά με τον αριθμό των εργαζομένων ανά ειδικότητα και το ετήσιο κόστος
εργασίας, καθώς και στοιχεία για το ανθρώπινο δυναμικό που υπηρετεί κατά το χρόνο
σύνταξης της μελέτης με αναφορά: α) στην ειδικότητα – προσόντα εκπαίδευσης, β) στο
είδος σύμβασης εργασίας ως ορισμένου ή αορίστου χρόνου με πλήρη ή μερική απασχόληση, γ) στην οικογενειακή κατάσταση (έγγαμος, άγαμος, προστάτης μονογονεϊκής
οικογένειας ή εργαζόμενος με σύζυγο ή τέκνο που είναι άτομο με ειδικές ανάγκες), δ)
στον αριθμό εργαζομένων ανά ειδικότητα μέσω Εταιρείας Προσωρινής Απασχόλησης
39. Βλ. Δελτίο Τύπου – Καταγγελία ΟΙΥΕ (29/10/2014), προσβάσιμο στο http://www.oiye.gr.
123
και στο είδος της σύμβασης εργασίας ως ορισμένου ή αορίστου χρόνου με πλήρη ή
μερική απασχόληση και χρόνος έναρξης και λήξης αυτής.
●
Αιτιολόγηση της αναγκαιότητας των ομαδικών απολύσεων με αναφορά: α) στον αριθμό
των εργαζομένων ανά ειδικότητα που προσλήφθηκαν ή απολυθήκαν την τελευταία τριετία, β) τυχόν διαρθρωτικά μέτρα της απασχόλησης που έχουν ληφθεί την τελευταία τριετία, π.χ. μετατροπή συμβάσεων πλήρους απασχόλησης σε μερικής, εφαρμογή συστήματος εκ περιτροπής εργασίας, γ) επίπτωση της εφαρμογής των ομαδικών απολύσεων στη
βιωσιμότητα της επιχείρησης και στις προοπτικές ανάπτυξής της, δ) εκτιμήσεις για την
προοπτική δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
2. Το Σχέδιο Ομαδικών Απολύσεων πρέπει να παρουσιάζει:
●
Τον αριθμό των εργαζομένων ανά ειδικότητα που προτείνεται να απολυθούν.
●
Τα κριτήρια επιλογής των ομαδικά απολυομένων.
●
Το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής των ομαδικών απολύσεων.
●
Προτεινόμενα μέτρα άμβλυνσης των επιπτώσεων της απόλυσης όπως: α) προτεινόμενα
ποσά για κάλυψη αυτασφάλισης, β) διαθέσιμα ποσά μέσω εταιρικής κοινωνικής ευθύνης για κατάρτιση και συμβουλευτική για επανένταξη στην αγορά εργασίας, γ) ενέργειες
για την αξιοποίηση ειδικών προγραμμάτων από τον ΟΑΕΔ αντιμετώπισης της επαπειλούμενης ανεργίας ή των ομαδικώς απολυομένων, δ) δυνατότητες, μέθοδοι και κριτήρια για την κατά προτεραιότητα επαναπρόσληψη των ομαδικώς απολυομένων.
3. Τα Πρακτικά Διαβούλευσης πρέπει να αναφέρουν:
●
●
●
●
●
●
Τον τόπο και το χρόνο συναντήσεων της διαβούλευσης.
Τους μετέχοντες ως εκπρόσωπους της επιχείρησης και ως εκπροσώπους των εργαζομένων.
Τα στοιχεία πληροφόρησης των εκπροσώπων των εργαζομένων εκ μέρους του εργοδότη.
Τυχόν λοιπά στοιχεία πληροφόρησης του εργοδότη προς τους εκπροσώπους των εργαζομένων.
Στοιχεία, υπομνήματα, εναλλακτικές προτάσεις κ.λπ. που κατέθεσαν οι εκπρόσωποι των
εργαζομένων κατά τη διαδικασία διαβούλευσης.
Την έκβαση της διαβούλευσης με τυχόν συνοπτική τοποθέτηση των απόψεων των μερών.
2.5.13. Μείωση εργοδοτικών και ασφαλιστικών εισφορών
Από τον Ιούλιο του 2014 και σε εφαρμογή του ν. 4254/2014 (ΦΕΚ Α΄ 85/7-4-2014) «Μέτρα
στήριξης και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας στο πλαίσιο εφαρμογής του ν. 4046/2012
και άλλες διατάξεις» ξεκινά η μείωση των εργοδοτικών και ασφαλιστικών εισφορών (μη
μισθολογικό κόστος) που καταβάλλουν οι επιχειρήσεις με στόχο, όπως έχει διακηρυχθεί,
την προώθηση και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.
Στο πλαίσιο αυτό, καταργούνται από 1/7/2014 οι εισφορές από 1% που κατέβαλλαν ο εργοδότης και ο ασφαλισμένος αντίστοιχα υπέρ του Διανεμητικού Λογαριασμού Οικογενειακών
124
Επιδομάτων Μισθωτών (ΔΛΟΕΜ), αλλά και η ειδική εισφορά 1% που κατέβαλλε ο εργοδότης υπέρ στράτευσης για την επιδότηση των στρατευμένων μισθωτών. Επίσης, προβλέπεται η κατάργηση των παροχών του ΔΛΟΕΜ, ενώ ειδικά για το έτος 2014 καταβάλλεται το
ήμισυ του προβλεπόμενου ποσού οικογενειακών επιδομάτων.
Ακόμη, οι προβλεπόμενοι πόροι του ΛΑΕΚ, οι οποίοι αποτελούν πόρους του Ενιαίου Λογαριασμού για την Εφαρμογή Κοινωνικών Πολιτικών (ΕΛΕΚΠ), διαμορφώνονται από ποσοστό
0,81% σε ποσοστό 0,46% ως εξής: α) εργοδοτική εισφορά 0,24% υπέρ του Ειδικού Λογαριασμού Προγραμμάτων Επαγγελματικής Κατάρτισης και Εκπαίδευσης (ΕΛΠΕΚΕ), β) εργοδοτική εισφορά 0,12% υπέρ του Ειδικού Κοινού Λογαριασμού Ανεργίας (ΕΚΛΑ), γ) εισφορά
εργαζομένου 0,10% υπέρ του Ειδικού Κοινού Λογαριασμού Ανεργίας (ΕΚΛΑ).
2.5.14. Επίλογος
Οι εξελίξεις κατά το 2014 στα πεδία του κοινωνικού διαλόγου και των εργασιακών σχέσεων
σε εθνικό και κλαδικό επίπεδο, όπως αυτές καταγράφονται παραπάνω, καθιστούν εμφανές
ότι ο κοινωνικός διάλογος στη χώρα μας βρίσκεται σε μια κρίσιμη και μεταβατική φάση,
υπό το φώς των νέων συνθηκών που διαμόρφωσε η «μνημονιακή εποχή».
Με τον δραστικό, ουσιαστικό περιορισμό τής συλλογικής αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων ως προς τη διαμόρφωση και τον καθορισμό των εθνικών κατώτατων μισθών, αλλά και
εν γένει της διαμόρφωσης των εργασιακών σχέσεων, αναζητείται ένας νέος ρόλος για την
εμπλοκή και την ενεργό συμμετοχή τους στη λήψη των αποφάσεων για όλα τα θέματα που
αναφέρονται στο πεδίο δραστηριοποίησής τους και στις αρμοδιότητές τους.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
Τέλος, από την ίδια ημερομηνία το ποσοστό της εισφοράς που καταβάλλει ο εργοδότης υπέρ
του κλάδου παροχών ασθένειας και μητρότητας σε χρήμα μειώνεται από 0,80% σε 0,25%.
Οι (προϋπάρχουσες) σοβαρές εσωτερικές αντιθέσεις, διαφωνίες και αντιπαλότητες, τόσο
μέσα στον εργατικό όσο και στον εργοδοτικό πόλο εκπροσώπησης συμφερόντων, τις οποίες δημιουργούν, αναπαράγουν και ενισχύουν οι κυβερνητικές πολιτικές και οι απαιτήσεις
της Τρόικας, θέτουν σε διακινδύνευση την εργασιακή και κοινωνική ειρήνη, όπως και τον
κοινωνικό διάλογο ως καθιερωμένο μοντέλο-εργαλείο διακυβέρνησης.
Ωστόσο, τα ζητήματα της οικονομικής ανάπτυξης, της καταπολέμησης της ανεργίας, της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, της επαγγελματικής εκπαίδευσης-κατάρτισης, του φορολογικού συστήματος και του ασφαλιστικού αναδεικνύονται κατά το 2014 ως νέα πεδία
προσπάθειας για μια νέα στενή συνεργασία των κοινωνικών εταίρων, η οποία θα λειτουργεί ως αντίβαρο και ως δύναμη επιρροής κατά τη λήψη των αποφάσεων μέσα σε μια «ιδιότυπη» κατάσταση, όπου η Τρόικα θέτει την κύρια ατζέντα.
Εάν αυτή η επιχειρούμενη συνεργασία και η προσπάθεια αναθέρμανσης του κοινωνικού
διαλόγου μέσα στις νέες συνθήκες θα έχει θετικά αποτελέσματα μένει να αποδειχθεί.
125
Παράρτημα 1
Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 2014
Στην Αθήνα, σήμερα 26 Μαρτίου 2014, οι υπογράφοντες την παρούσα Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας, αφενός:
α) Δημήτριος Δασκαλόπουλος, Πρόεδρος ΣΕΒ, και Χαρίτων Κυριαζής, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος και Πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΣΕΒ, και εκπρόσωποι αυτού
β) Γεώργιος Καββαθάς, Πρόεδρος, και Γεώργιος Κουράσης, Γενικός Γραμματέας της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών, Βιοτεχνών και Εμπόρων Ελλάδας (ΓΣΕΒΕΕ), και
εκπρόσωποι αυτής
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
γ) Βασίλειος Κορκίδης, Πρόεδρος, και Γεώργιος Καρανίκας, Γενικός Γραμματέας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου (ΕΣΕΕ), και εκπρόσωποι αυτής
δ) Ανδρέας Ανδρεάδης, Πρόεδρος, και Γεώργιος Βερνίκος, Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), και εκπρόσωποι αυτού
και αφετέρου Γιάννης Παναγόπουλος, Πρόεδρος, και Νικόλαος Κιουτσούκης, Γενικός Γραμματέας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ), και εκπρόσωποι αυτής, όλοι
νόμιμα εξουσιοδοτημένοι, συμφωνούν τα εξής:
Προοίμιο
Τα συμβαλλόμενα μέρη δηλώνουν κατηγορηματικά την ομόφωνη και ανεπιφύλακτη απόφασή τους να κρατήσουν ενεργό το θεσμό των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και ν’
αποκαταστήσουν το ρόλο της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας (ΕΓΣΣΕ),
παρά τα εμπόδια της πρωτοφανούς για τη χώρα ύφεσης και του ασφυκτικού νομικού πλαισίου, που επέβαλε σοβαρούς περιορισμούς στη συλλογική αυτονομία.
Τα συμβαλλόμενα μέρη επαναβεβαιώνουν τη δέσμευσή τους για υλοποίηση δράσεων που
θα συμβάλουν στη μείωση της εφιαλτικής για τη χώρα ανεργίας, την πάταξη της ανασφάλιστης και αδήλωτης εργασίας, τη μετενέργεια, την επαναφορά της πλήρους και καθολικής
ισχύος της ΕΓΣΣΕ, την επεκτασιμότητα των συλλογικών συμβάσεων για λόγους ίσης μεταχείρισης και αποφυγής αθέμιτου ανταγωνισμού των επιχειρήσεων.
Στο πλαίσιο αυτό, τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν να παρέμβουν στο σχεδιασμό και την
υλοποίηση του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς της Προγραμματικής Περιόδου
2014-2020, με τη σύναψη μιας Εθνικής Προγραμματικής Συμφωνίας για την οικονομική και
κοινωνική ανασυγκρότηση της Ελλάδας και τη συγκρότηση δικτύου συνεργασίας μεταξύ
τους, στη βάση των παρακάτω θεματικών ενοτήτων:
1. Απασχόληση – Εκπαίδευση – Κατάρτιση
2. Κοινωνική Προστασία
3. Ανταγωνιστικότητα
4. Επιχειρηματικότητα – Καινοτομία.
Τέλος, τα μέρη συμφωνούν να επεξεργαστούν πρόταση σύμπραξής τους με τον ΟΑΕΔ με
στόχο τη συντονισμένη οργάνωση δράσεων σχετικά με την απασχόληση των νέων (π.χ.
μαθητεία, πρακτική άσκηση, εγγύηση για τη νεολαία, νεανική επιχειρηματικότητα κ.λπ.).
126
Άρθρο 1
1. Προωθείται η υλοποίηση Κοινών Δράσεων των συμβαλλομένων μερών, με τεχνική
υποστήριξη από το Γραφείο Διασύνδεσης Αθηνών της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας,
που περιλαμβάνει τις εξής ενότητες: α) την αποτύπωση της παρούσας κατάστασης και
τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας των δομών του τριμερούς κοινωνικού διαλόγου, β) την ενίσχυση των διαδικασιών και της αποτελεσματικότητας του κλαδικού επιπέδου διαπραγμάτευσης, γ) τη συμμετοχή τους στην εφαρμογή ποιοτικών και βιώσιμων
εφαρμογών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και ειδικότερα μαθητείας και τη
διαμόρφωση πλαισίου αποτροπής και ελέγχου των καταχρηστικών πρακτικών και δ) την
καταπολέμηση των διακρίσεων που απαγορεύονται από το νόμο στις εργασιακές σχέσεις.
Άρθρο 2
Γονική άδεια φροντίδας παιδιού (μειωμένο ωράριο)
Ο εργαζόμενος πατέρας έχει αυτοτελές δικαίωμα και με τις ίδιες προϋποθέσεις χρήσης τής
προβλεπόμενης από τις Εθνικές Γενικές ΣΣΕ άδειας φροντίδας παιδιού (μειωμένο ωράριο),
χορηγούμενου του δικαιώματος και σε περίπτωση που η μητέρα είναι αυτοαπασχολούμενη.
Στην περίπτωση που και οι δύο γονείς είναι μισθωτοί, με κοινή τους δήλωση που κατατίθεται στους αντίστοιχους εργοδότες τους, καθορίζεται η επιλογή τους για το ποιος από τους
δύο θα κάνει χρήση της γονικής άδειας φροντίδας παιδιού (μειωμένο ωράριο), εκτός αν με
κοινή τους δήλωση καθορίσουν χρονικά διαστήματα που ο καθένας κάνει χρήση μέσα στα
χρονικά όρια ισχύος του δικαιώματος αυτού.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
2. Τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν στην άμεση αξιοποίηση και προώθηση προς την Πολιτεία των πορισμάτων (ενδιάμεσων και τελικών) των ως άνω Κοινών Δράσεων, όπως
αυτά θα αποτυπωθούν από την προβλεπόμενη Ομάδα Διοίκησης, Ελέγχου Ποιότητας και
Επεξεργασίας των Θέσεων Πολιτικής, στην οποία μετέχουν όλοι οι φορείς ισότιμα.
Η άσκηση του ως άνω δικαιώματος ισχύει από την υπογραφή της παρούσης.
Άρθρο 3
Τα συμβαλλόμενα μέρη αποφασίζουν ότι όλοι οι θεσμικοί όροι εργασίας, που θεσπίστηκαν
με τις προηγούμενες ΕΓΣΣΕ και τις αντίστοιχες Διαιτητικές Αποφάσεις, όπως ίσχυαν κατά
τη διαδοχή τους, αποτελούν ενιαίο σύνολο και εξακολουθούν να ισχύουν.
Άρθρο 4
Ευνοϊκότεροι όροι εργασίας που προβλέπονται από νόμους, διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, συλλογικές συμβάσεις, διαιτητικές αποφάσεις, εσωτερικούς κανονισμούς, έθιμα,
πρακτική της επιχείρησης ή ατομικές συμβάσεις εργασίας υπερισχύουν.
Άρθρο 5
Τα συμβαλλόμενα μέρη ρητώς συμφωνούν ότι, εάν κατά τη διάρκεια ισχύος της παρούσας
ΕΓΣΣΕ με οποιονδήποτε τρόπο αρθεί οποιαδήποτε περιοριστική διάταξη που έχει επιβληθεί
με νομοθετική παρέμβαση στο περιεχόμενο της ΕΓΣΣΕ 2010-2011-2012, τότε θα ξεκινήσουν
άμεσες διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των μισθολογικών όρων της ΕΓΣΣΕ.
127
Άρθρο 6
Η ισχύς της παρούσας αρχίζει την 1η Ιανουαρίου 2014 και λήγει την 31η Δεκεμβρίου 2014,
εκτός αν ορίζεται διαφορετικά. Με κοινή συμφωνία των μερών η ισχύς της παρούσας ΕΓΣΣΕ δύναται να παραταθεί για ένα ακόμη έτος, με τους ίδιους όρους.
Παράρτημα 2
Στοιχεία ΙΝΕΜΥ/ΕΣΕΕ για την αναζήτηση της ανάπτυξης με απασχόληση
1. Η πραγματικότητα στην Ελλάδα της περιόδου 2010-2014
– Πρωτοφανής μείωση του ΑΕΠ (-25%).
– Η χώρα πρώτη σε μεταρρυθμίσεις, αλλά μη ανταγωνιστική (91η στους 148).
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
– Βελτίωση εμπορικού ισοζυγίου λόγω μείωσης των εισαγωγών (-36%).
– Οικονομικές δραστηριότητες σε αδιέξοδο (αυτοκίνητα -78%, οικοδομή -70%, διαφήμιση
-70%, τουρισμός -36%, λιανεμπόριο -35%, βιομηχανία -26%, αγροτική παραγωγή +10%).
– Νέες εταιρείες ανά έτος -25%.
– Αύξηση ανεργίας στο σύνολο 280% και στους νέους 200%.
2. Το εργατικό δυναμικό της χώρας
– Πληθυσμός: 10.815.917.
– Ανενεργοί: 5.862.397.
– Εργαζόμενοι: 3.589.700.
– Άνεργοι: 1.363.100.
– Νέοι <35: 642.800.
– Εργαζόμενοι στο εξωτερικό: 200.000.
3. Οι μεγαλύτεροι εργοδότες του ιδιωτικού τομέα
– Εμπόριο: 650.020 (νέοι 182.083).
– Αγροτική παραγωγή: 503.158 (νέοι 79.270).
– Μεταποίηση: 336.094 (νέοι 84.142).
– Εστίαση: 286.744 (νέοι 116.174).
– 1/2 απασχολούνται στους παραπάνω κλάδους.
4. Οι απώλειες θέσεων εργασίας ανά κλάδο 2009-2013
– Σύνολο χαμένων θέσεων εργασίας: 953.874 (532.125 θέσεις νέων).
– Κατασκευές: 232.262 (-60%).
– Μεταποίηση: 206.493 (-50%).
– Εμπόριο: 179.610 (-20%).
– Εστίαση: 37.148 (-13%).
– Τουρισμός: 15.637 (-17%).
– Αγροτική παραγωγή & επεξεργασία τροφίμων, χωρίς μεταβολή.
– Τεχνολογία με μικρό αριθμό εργαζομένων και μικρή αύξηση (+6%).
128
5. Ο ανασχηματισμός κλάδων και μετασχηματισμός εργασίας
– Τα 2/3 των θέσεων εργασίας που χάθηκαν δύσκολα θα ανακτηθούν.
– 640.000 εργαζόμενοι θα αναγκαστούν να αλλάξουν κλάδο.
– 500.000 πρέπει να αλλάξουν τόπο διαμονής (από Αθήνα και Θεσσαλονίκη).
– Παρεμβάσεις και αλλαγές σε τουρισμό-πολιτισμό, αγροτική παραγωγή-τρόφιμα, τεχνολογία-ενέργεια, υποδομές logistics & χρηματοοικονομικά.
– Βελτιώσεις σε σταθερούς πυλώνες, όπως εμπόριο, μεταποίηση και ναυτιλία.
6. Τα προβλήματα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας
– Αδυναμία στήριξης νέων θέσεων από υφιστάμενες επιχειρήσεις.
– Χαμηλή ποιότητα απασχόλησης (αμοιβή, προοπτική, ρόλος, ωράριο).
– Ατολμία δημιουργίας νέων επιχειρήσεων και νέων θέσεων εργασίας.
– Τα start ups δεν επαρκούν για να καλύψουν το κενό.
– Νέα λογική στήριξης σε follow ups & restarts.
– Έλλειψη εργοδοτών.
7. Η αναζήτηση της ανάπτυξης με απασχόληση
– Με δημιουργική επιχειρηματικότητα ευκαιρίας και όχι ανάγκης.
– Με επιχειρηματικότητα υψηλού ρυθμού ανάπτυξης.
– Με αύξηση των επιχειρήσεων υψηλής προστιθέμενης αξίας.
– Με επιχειρηματικότητα βιώσιμων θέσεων εργασίας.
– Με νέα λογική για τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα.
Η α π α σ χ ό λ η σ η σ το ε μ π ό ρ ι ο : Δ ι ά ρ θ ρ ω σ η κ α ι ε ξ ε λ ί ξ ε ις Μέρος 2
– Κρίση μικρομεσαίων εργοδοτών με <9 εργαζομένους.
– Με εκπαίδευση, εξειδίκευση, πρακτική εμπειρία, υψηλότερες αμοιβές.
– Με σύζευξη εκπαίδευσης και απασχόλησης.
– Με πιστοποίηση έμπειρων επαγγελματιών.
– Με παροχή κινήτρων για προσλήψεις πρακτικής άσκησης.
– Με περισσότερους μικρομεσαίους εργοδότες.
129
Παράρτημα 3
ΕΣΕΕ: «Εθνική Συμμαχία για το Εμπόριο»
Οι 10 ενέργειες της Συνομοσπονδίας κατά της Υπουργικής Απόφασης Κ1-1119/7-7-2014
για την κατάργηση της Κυριακάτικης Αργίας
1. Κατάθεση αίτησης ακύρωσης της Υπουργικής Απόφασης Κ1-1119/7-7-2014 και των
ασφαλιστικών μέτρων που προβλέπει ο νόμος για την αναστολή της ισχύος της.
2. Επισκέψεις και παραστάσεις σε αρχηγούς κομμάτων, σε υπουργούς, βουλευτές, καθώς
και στον αρχιεπίσκοπο και στους τοπικούς μητροπολίτες.
2 0 1 4 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου
3. Πρωτοβουλία της ΕΣΕΕ για «Εθνική Συμμαχία για το Εμπόριο» με ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ, τοπικά
Επιμελητήρια και λοιπούς κοινωνικούς, επιχειρηματικούς και επιστημονικούς φορείς.
4. Έκδοση αφισέτας, με τους λόγους που προβάλλουμε για τη μη λειτουργία των καταστημάτων όλες τις Κυριακές του χρόνου –πέραν των θεσμοθετημένων από τις τοπικές
κοινωνίες– και ανάρτησή της στις προθήκες και στις βιτρίνες των καταστημάτων.
5. Επαφή με όλες τις καταναλωτικές οργανώσεις με αίτημα συνεργασίας και συμπαράστασης για την κατάργηση της κυριακάτικης αργίας.
6. Ενημέρωση των πολιτών-καταναλωτών ότι η λειτουργία των καταστημάτων 52 Κυριακές το χρόνο δεν είναι παρά το τελικό χτύπημα για τον αφανισμό της μικρομεσαίας ελληνικής εμπορικής επιχείρησης.
7. Προτροπή προς τους Εμπορικούς Συλλόγους που βρίσκονται στις περιοχές της Υπουργικής Απόφασης να επιβεβαιώσουν το ωράριο που είχαν ανακοινώσει πριν από την
υπογραφή της.
8. Καταχώριση των θέσεων του εμπορίου στον Τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό, σε πανελλαδικό και τοπικό επίπεδο.
9. Άμεση επαφή με την τοπική αυτοδιοίκηση, τους νέους περιφερειάρχες, τους αρμόδιους
αντιπεριφερειάρχες και τους δημάρχους, προκειμένου να απαξιώσουμε στην πράξη τη
λειτουργία των καταστημάτων τις 52 Κυριακές.
10. Ενεργοποίηση από τους Εμπορικούς Συλλόγους των τοπικών βουλευτών με άμεσο επιχείρημα ότι θα πληγούν οι τοπικές μικρές και μεσαίες εμπορικές επιχειρήσεις.
130

φωνογραφος τευχος 68

αναλυση τοπικης αγορας εργασιας ανατολικης θεσσαλονικης

fnm 2

Τεύχος Νο 2

N. 3845/10 (ΦΕΚ 65 Α/6-5-2010) : Μέτρα για την εφαρµογή του

Ti-Soft Office - Enforce.een.eu

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - Filothei Women Gala

Παρουσίαση

Stylus Magazine Indesign Template

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΛΩΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

ληψη σημειωσεων

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΛΩΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

Η Γυναικεία Επιχειρηματικότητα στην Ελληνική Ύπαιθρο

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΛΩΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

τευχος 43 - Επιμελητήριο Κορινθίας

Εμφύλιος με άγνωστη έκβαση στο ΔΗΚΟ

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΛΩΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

Συνημμένο

Καταστατικό ΣΑΠ

Τρίµηνο - 1st Term (07/09/2013 - 21/12/2013)

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΛΩΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

Υπολογισμός αναθεώρησης σύμφωνα με Ν.4313/2014 - ACE