here

D EMO CR ITUS U N I VER SIT Y of TH RACE
the
10th
International
Conference of
Greek
Linguistics
Edited b y
Zoe Gavriilidou
Angeliki Efthymiou
Evangelia Thomadaki
Penelope Kambakis-Vougiouklis
Ko mo ti ni 2 01 2
Οργανωτική Επιτροπή Συνεδρίου
Organizing Committee
Z o e
G a v r i i l i d o u
A n g e l i k i E f t h y m i o u
E van gelia Th o ma da ki
Pen e lop e Ka mb ak i s -Vo u giou kl is
Γραμματειακή Υποστήριξη
Secretarial Support
Ioannis Anagnostopoulos
Maria Georganta
P o l y x e n i I n t z e
Nikos Mathioudakis
L i d i j a M i t i t s
Eleni Papadopoulou
Anna Sarafianou
Elina Chadjipapa
ISBN 978-960-99486-7-8
Τυπογραφική επιμέλεια
Νίκος Μαθιουδάκης
Ελένη Παπαδοπούλου
Ε λ ί ν α Χ α τ ζ η π α π ά
Σχεδιασμός εξώφυλλου
Νίκος Μαθιουδάκης
Copyright © 2012
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Democritus University of Thrace
+ΜόρΦωΣη ΔΠΘ
+MorPhoSE DUTH
Εργαστήριο Σύνταξης, Μορφολογίας, Φωνητικής, Σημασιολογίας,
Laboratory of Syntax, Morphology, Phonetics, Semantics,
Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας
International Conference of Greek Linguistics
www.icgl.gr
ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ1
ΤΟΥ ΙΑΣΜΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ
Γεώργιος Μπατζάκας
Ίασμος, Κομοτηνή
[email protected]
ABSTRACT
Iasmos is a small town, situated in northeastern Greece, in the province of Komotini, Thrace. The
original settlement inhabited by Greeks dates back to the medieval times. During the ottoman period it
was called “Yassikioi”. The language variety spoken in Iasmos is a Modern Greek dialect preserving
medieval and ancient Greek items in its vocabulary as well as certain influences by other languages
including Turkish, Albanian and Slavic. This study aims to offer a preliminary description of the local
dialectic variety which has been hardly studied although it is still used in everyday life, focusing
primarily on the various influences on its vocabulary.
Keywords: Thrace, Iasmos, dialectic variety, βόρεια ιδιώματα
1. Εισαγωγή
Οι διαλεκτικές ποικιλίες της Θράκης αποτελούν εξέλιξη της ελληνιστικής κοινής, όπως άλλωστε και
όλες οι νεοελληνικές διάλεκτοι και ιδιώματα, αλλά έχουν και αρκετές λέξεις από την βουλγαρική και
την τουρκική. Αξιοσημείωτο είναι ότι, παρόλο που πολλά από τα ιδιώματα αυτά διατηρούνται μέχρι
σήμερα ζωντανά και χρησιμοποιούνται τόσο στο ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο, τα περισσότερα
από αυτά δεν έχουν καταγραφεί από κάποιο επίσημο φορέα. Από την άλλη πλευρά, οι λίγες
καταγραφές που αναφέρονται έχουν γίνει από μη ειδικούς. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ν.
Ανδριώτης για τα ιδιώματα της Θράκης (1943-44: 141), «είναι λυπηρό πως οι εργασίες, έντυπες και
χειρόγραφες έχουν γίνει σχεδόν όλες από μη ειδικούς δηλ. όχι από γλωσσολόγους, παρά από
ερασιτέχνες λόγιους και δασκάλους, που δεν ενδιαφέρθηκαν ή δεν ήξεραν ν’ αποδώσουν με μεγάλη
φωνητική ακρίβεια το ιδίωμα που μελετούσαν [...] παρ’ όλες τις ελλείψεις τους είναι οι μόνες στις
οποίες μπορούμε να στηριχθούμε [...] κι όταν σιγήσουν αυτά τα ιδιώματα, τότε η ευγνωμοσύνη των
ερευνητών θα είναι μεγάλη».
Παρόλο που τα τελευταία χρόνια υπάρχει αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος γα τη μελέτη των
τοπικών ιδιωμάτων, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει για τη γλωσσική χαρτογράφηση της Θράκης
από την εποχή του Ανδριώτη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ακόμη και σήμερα αρκετές περιοχές της
Θράκης παραμένουν γλωσσικά αχαρτογράφητες, ενώ υπάρχουν και αρκετές γλωσσικές τοπικές
ποικιλίες που συρρικνώνονται βαθμηδόν από γενιά σε γενιά και κανένας δεν γνωρίζει για πόσο ακόμη
θα διατηρηθούν. Η παρούσα μελέτη γίνεται με σκοπό να κάνει ευρύτερα γνωστή μία από αυτές τις
γλωσσικές ποικιλίες, το Ιδίωμα του Ιάσμου, και να προκαλέσει το ενδιαφέρον των διαλεκτολόγων, έτσι
ώστε να μελετήσουν διεξοδικότερα τη γλωσσογεωγραφία της περιοχής.
1.1 Ιστορικά στοιχεία για τον Ίασμο
Σύμφωνα με την Παπαγεωργίου (1995), η ημιορεινή κωμόπολη του Ιάσμου βρίσκεται κτισμένη στους
πρόποδες της Ροδόπης, στο μέσο της επαρχιακής οδού Ξάνθης-Κομοτηνής, περίπου στη θέση της
αρχαίας Εγνατίας οδού. Οι πρώτοι κάτοικοι του Ιάσμου είναι απόγονοι των κατοίκων του Βυζαντινού
1 Ως ιδίωμα θεωρούμε τη «γλωσσική ποικιλία που είναι χαρακτηριστική ενός τόπου, αλλά δεν παρουσιάζει
σημαντικές διαφορές από την κοινή, ώστε να μπορεί να θεωρείται διάλεκτός της. Ιδιώματα της ελληνικής μπορούν
να θεωρηθούν τοπικές παραλλαγές, όπως της Σύμης, της Χίου, των Δωδεκανήσων, του βορειοελλαδικού χώρου,
των Κυκλάδων, της Σαμοθράκης κλπ». Ορισμός διαθέσιμος στο
http://www.komvos.edu.gr/glwssa/Lexiko/I/IDIOMA.htm. Βλ. και Αρχάκης και Κονδύλη (2002: 58).
In Z. Gavriilidou, A. Efthymiou, E. Thomadaki & P. Kambakis-Vougiouklis (eds), 2012,
Selected papers of the 10th ICGL, pp. 973-982. Komotini/Greece: Democritus University of Thrace.
[ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΤΖΑΚΑΣ ]
φρουρίου ‘Περιθεώριον’ ή ‘Αναστασιουπόλεως’. Το φρούριο κατακτήθηκε και καταστράφηκε από
τους Τούρκους μεταξύ 1360-1400 μ.X. κι έτσι οι κάτοικοι μετακινήθηκαν ανατολικότερα. Σύμφωνα με
άλλες μαρτυρίες, ο λόγος της μετακίνησής τους οφείλεται σε επιδρομές πειρατών, μιας και η
Αναστασιούπολη ήτανε λιμάνι μέσα στη λιμνοθάλασσα της Βιστωνίδας και υπέφερε από τις επιδρομές.
Σύμφωνα με τον Οθωμανό περιηγητή Εβλιγιά Τζελεμπή (Παπαγεωργίου, 1995 και Ημερολόγιο
Ιάσμου,1996), ο οποίος πέρασε από την περιοχή γύρω στα 1600 με 1660, ο Ίασμος κατά τη διάρκεια
της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ονομαζότανε Γιασί-κιοϊ. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι σύμφωνα με
μαρτυρίες, το Γιασί-κιοϊ από το οποίο πέρασε ο εν λόγω περιηγητής βρισκόταν δυτικότερα από το
σημερινό, αλλά λόγω έλλειψης πόσιμου νερού, είναι δυνατόν να μετακινήθηκε στην σημερινή του
θέση γύρω στα τέλη του 1700 και στις αρχές του 1800. Το γεγονός ότι ο πολιούχος του Ιάσμου είναι ο
Άγιος Νικόλαος δεν είναι συνηθισμένο για ημιορεινή κωμόπολη και ίσως αποτελεί ένδειξη του ότι ο
Ίασμος έλκει την καταγωγή του από την παραθαλάσσια περιοχή της Αναστασιούπολης. Το τοπωνύμιο
‘Ίασμος’ δημιουργήθηκε μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους και προήλθε από τη γνωστή και
αρκετά συνηθισμένη διαδικασία εξελληνισμού τούρκικων τοπωνυμίων. Πιο συγκεκριμένα, η τουρκική
ονομασία Γιασί-κιοϊ σημαίνει ‘χωριό που βρίσκεται σε πλάτωμα και προέρχεται από τις λέξεις yassi
‘πλάτωμα’ και κιόι‘χωριό’: πβλ. και τα τοπωνύμια Πλατύκαμπος και Πλατοχώρι), αλλά παραπέμπει
ακουστικά (δηλ. ανακαλεί συνειρμικά) λόγω φωνητικής ομοιότητας του πρώτου συνθετικού την
ελληνική λέξη ‘γιασεμί’. Όπως αναφέρει ο Συμεωνίδης (2010), μετά την απελευθέρωση, υπήρξε
προσπάθεια εξελληνισμού των τοπωνυμίων ή οικωνυμίων, η οποία έδειχνε, σε γενικές γραμμές, μια
προτίμηση στις πιο αρχαιοπρεπείς λέξεις. Ειδικότερα, στην ονομασία Γιασί-κιοϊ, στην οποία το πρώτο
συνθετικό ‘yassi’ παρέπεμπε φωνητικά στην ελληνική λέξη ‘γιασεμί’, η λέξη γιασεμί αντικαταστάθηκε
από το ίασμος με σκοπό να γίνει η ονομασία περισσότερο αρχαιοπρεπής και λόγια.
Το Γιασί-κιοϊ υπήρξε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Ναχιές, δηλαδή ‘αγροτικός δήμος’, στο
οποίον κατοικούσαν 2000 γηγενείς Έλληνες και τριάντα (30) τουρκικές οικογένειες. Οι τουρκικές
οικογένειες μετανάστευσαν στην Τουρκία μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών. Γύρω στα 1850
εγκαταστάθηκαν στο χωριό δεκαπέντε (15) οικογένειες εμπόρων και τεχνιτών πέτρας από την Ήπειρο.
Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, εγκαταστάθηκαν στο χωριό εβδομήντα (70) οικογένειες
προσφύγων, κυρίως από την Ανατολική Θράκη. Έτσι, το τοπικό ιδίωμα του Ιάσμου, διαμορφώθηκε
από τους γηγενείς, τους πρόσφυγες και τους Ηπειρώτες. Μετά το 1950 εγκαταστάθηκαν στον Ίασμο
είκοσι τρεις (23) οικογένειες Σαρακατσάνων, οι οποίες δεν επηρέασαν το τοπικό ιδίωμα σε μεγάλο
βαθμό, ενώ από το 1960 και μετά, αρχίζουν να εγκαθίστανται στην περιοχή και αρκετές οικογένειες
Πομάκων, οι οποίες μετακινήθηκαν από ορεινότερες περιοχές. Πομάκων. Στον Ίασμο κατοικούν
ακόμη ορισμένες οικογένειες Αθίγγανων, ενώ από το 1992 και εξής, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή
περίπου δέκα (10) οικογένειες Ελλήνων από το Σοχούμι της Γεωργίας.
Αξίζει τέλος να αναφέρουμε ότι για το ιδίωμα του Ιάσμου δεν υπάρχουν προηγούμενες μελέτες, με
αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει σύγκριση της τωρινής μορφής του ιδιώματος με την
ντοπιολαλιά που χρησιμοποιούσε ο γηγενής πληθυσμός πριν την άφιξη των προσφύγων.
1.2 Περί του ιδιώματος του Ιάσμου
Στην περιοχή του Ιάσμου φαίνεται να πληρούνται τα περισσότερα κριτήρια που χαρακτηρίζουν το
φαινόμενο της διμορφίας (Αρχάκης & Κονδύλη 2002:112-113, Μοσχονάς 2002:6-10) ή διδιαλεκτισμού
(Κακριδή 1986), υπάρχει δηλαδή παράλληλη χρήση δύο κωδίκων, της κοινής νεοελληνικής και του
τοπικού ιδιώματος. Όπως είναι αναμενόμενο, η συχνότητα χρήσης του κάθε κώδικα εξαρτάται από το
βαθμό της γνώσης των ομιλητών. Όταν υπάρχει επαρκής γνώση και των δύο γλωσσικών συστημάτων,
η διγλωσσική συμπεριφορά (διμορφία) των ομιλητών χαρακτηρίζεται από συμπληρωματική κατανομή
(δηλ. συγκεκριμένα περιβάλλοντα ή και θέματα απαιτούν μια συγκεκριμένη γλωσσική συμπεριφορά).
Παράλληλα με τους δίγλωσσους ομιλητές, υπάρχει ένας περιορισμένος αριθμός μονόγλωσσων
ομιλητών, που χρησιμοποιούν μόνο τον διαλεκτικό κώδικα. Πρόκειται κυρίως για γυναίκες και
ηλικιωμένους, των οποίων ο αριθμός μειώνεται σταδιακά.
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία που παραθέσαμε στην προηγούμενη παράγραφο, το ιδίωμα του
Ιάσμου προήλθε κυρίως από την ανάμειξη των ιδιωμάτων που μιλούσαν οι Έλληνες κάτοικοι του
Περιθεωρίου (Αναστασιουπόλεως), οι Έλληνες πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης και οι έμποροι ή
τεχνίτες Ηπειρώτες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Όπως είναι αναμενόμενο, το λεξιλόγιο του
τοπικού ιδιώματος παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Περιλαμβάνει λέξεις της αρχαίας και μεσαιωνικής
ελληνικής (π.χ. κοντυλάω), αλλά και λέξεις που προέρχονται από τα ιδιώματα των Ελλήνων της
Ανατολικής Θράκης και τα βλάχικα. Υπάρχουν επίσης δάνειες λέξεις από την ιταλική, την βουλγαρική
(π.χ έντζαμου) και την τουρκική (π.χ. γιμπάς), πάντα κατά την προσωπική ερμηνεία του ερευνητή.
[ 974 ]
[ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΑΣΜΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ]
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι στον Ίασμο ομιλείται επίσης μαζί με το ελληνικό ιδίωμα και η
πομάκικη γλώσσα. Πρόκειται για μια γλώσσα που μιλιέται από τους Έλληνες μουσουλμάνους
(Πομάκους) που κατοικούν στον Ίασμο και σε άλλες περιοχές της Θράκης, η οποία έχει ως βάση της
τη βουλγαρική και την τουρκική γλώσσα, με πολλές ελληνικές προσμείξεις (Παναγιωτίδης 1997).
Αποτελεί γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι συγκριτική μελέτη του ιδιώματος του Ιάσμου και της
πομακικής θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη όχι μόνο από γλωσσολογική αλλά και από ιστορική άποψη.
1.3 Η καταγραφή του ιδιώματος του Ιάσμου
Η προσπάθεια καταγραφής του τοπικού ιδιώματος του Ιάσμου έχει ξεκινήσει εδώ και εννέα χρόνια.
Καρπός αυτής της προσπάθειας είναι ένα γλωσσάριο το οποίο περιλαμβάνει μέχρι στιγμής περίπου
2.000 μονολεκτικά και πολυλεκτικά λήμματα, δηλαδή λέξεις και εκφράσεις. Το γλωσσάριο βασίζεται
σε υλικό που συλλέγει ο συγγραφέας με βάση προφορικές μαρτυρίες της οικογένειάς του καθώς και
του ευρύτερου συγγενικού και κοινωνικού κύκλου μέσα από την προσωπική επαφή που έχει
καθημερινά με όλους τους κατοίκους του Ιάσμου. Η προσπάθεια ολοκλήρωσης του γλωσσαρίου
δυσχεραίνεται μεταξύ άλλων από το γεγονός ότι όλο και λιγότεροι ομιλούν πλέον το ιδίωμα. Οι
περισσότεροι ομιλητές του ιδιώματος είναι ηλικιωμένοι ομιλητές, γεγονός που δείχνει ότι το ιδίωμα
κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Οι ομιλητές που βρίσκονται στην ηλικία των σαράντα ετών χρησιμοποιούν
ορισμένες μόνο λέξεις του ιδιώματος, ενώ οι νεότεροι ομιλητές δεν το χρησιμοποιούν καθόλου.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το ιδίωμα χρησιμοποιείται και διασώζεται κατά κάποιο τρόπο από
αυτούς που έχουν μετακομίσει σε μεγαλύτερες πόλεις (π.χ. Αθήνα, Θεσσαλονίκη) ή στο εξωτερικό.
Τα λεξικογραφικά άρθρα του γλωσσαρίου του ιδιώματος του Ιάσμου περιλαμβάνουν εξής:
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
τον λημματικό τύπο (ή λήμμα)
την γραμματική κατηγορία του λήμματος (ουσιαστικό, ρήμα, επίρρημα, κλπ.)
την προφορά του λήμματος σύμφωνα με το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο
το ερμήνευμα (ορισμό) του λήμματος
ένα παράδειγμα χρήσης από την καθομιλουμένη του χωριού
συνώνυμα και αντώνυμα
ετυμολογία, όπου αυτό είναι δυνατό
Στις επόμενες ενότητες επιχειρείται μια πρώτη περιγραφή ορισμένων φωνολογικών,
μορφολογικών, συντακτικών και λεξιλογικών χαρακτηριστικών του ιδιώματος με βάση την υπάρχουσα
βιβλιογραφία και το υλικό που συλλέχθηκε για το λεξικό του ιδιώματος του Ιάσμου.
2. Γενικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος
Το ιδίωμα του Ιάσμου ανήκει στα βόρεια νεοελληνικά ιδιώματα, όπως η πλειοψηφία των ιδιωμάτων
2
της Μακεδονίας και της Θράκης (Ανδριώτης 1943: 146) . Σύμφωνα με τον Χατζιδάκι (1905) τα
νεοελληνικά ιδιώματα χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες τα βόρεια και τα νότια με μια
διαχωριστική γραμμή, η οποία τυχαία ταυτίζεται με τον 38ο παράλληλο. Η γραμμή αυτή περνά από
τον Κορινθιακό κόλπο, από τα σύνορα Αττικής-Βοιωτίας, κόβει στην μέση την Εύβοια, διασχίζει το
Αιγαίο περνώντας μεταξύ Χίου και Σάμου και καταλήγει στη Μ. Ασία, στα βόρεια της Σμύρνης (βλ.
και Ανδριώτης, 1943-44:131-185)
Βασικό χαρακτηριστικό των βορείων ιδιωμάτων είναι ο μειωμένος φωνηεντισμός, δηλαδή η
στένωση των άτονων φωνηέντων [e] και [o] και η τροπή τους σε [i] και [u] αντίστοιχα, καθώς και η
σίγηση του τελικού [i] και των [i] και [u] μέσα στη λέξη, όταν δεν τονίζονται (π.χ. ου λόγους, έρχιτι,
π’λί, β’νό, χ’λιαρ’). Στη Θράκη, τα σύνορα του βορείου φωνηεντισμού, αρχίζουν από τη Ραιδεστό, και
περνούν ανατολικά του Λουλέ Mπουργκάζ και δυτικά των Σαράντα Εκκλησιών. Από βόρειο
φωνηεντισμό επίσης χαρακτηρίζονται τα ιδιώματα και οι διαλεκτικές ποικιλίες της ελληνικής (δυτικής)
Θράκης. Κατά συνέπεια το ιδίωμα του Ιάσμου συγκαταλέγεται στα βόρεια ιδιώματα και παρουσιάζει
τα συγκξεκριμένα χαρακτηριστικά όπως αναφέρονται παραπάνω
2 Ο Ανδριώτης (1943:146) κατατάσσει στα βόρεια ιδιώματα της Θράκης αυτά της περιοχής της Κομοτηνής, ενώ
παράλληλα αναφέρει: «για τα ιδιώματα της Δυτικής Θράκης είχε προτείνει ο Σ. Κυριακίδης την υποδιαίρεση σε
τρεις περιοχές, α) Κομοτηνής-Ξάνθης, β) Μαρώνειας-Χιρκί, γ) Σουφλίου.»
[ 975 ]
[ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΤΖΑΚΑΣ ]
2.1 Φωνητική-φωνολογία
Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει ορισμένες φωνητικές/φωνολογικές παρατηρήσεις για το ιδίωμα με βάση
την υπάρχουσα βιβλιογραφία και το υλικό που συλλέχθηκε για το λεξικό του ιδιώματος του Ιάσμου.
Βασικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος είναι τα εξής:
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
Κώφωση: Τροπή των άτονων φωνηέντων [e] σε [i] πχ. έπεσε [épese] > έπισι [épisi]
και [o] σε [u] πχ ψωνίζαμε > ψούν'ζαμι [psúnîzami].
Συγκοπή: Αποβολή πρωτογενών άτονων φωνηέντων, δευτερογενών και καταλήξεων
των φωνηέντων [i] και [u]. π.χ. αψηλοτένταρος >αψ'λοτένταρος > [apšlotédaros]
(ο ψηλός), τηγάνι > τ'γαν' [tγań], τσεκούρι [tsekouri] > τσ'κούρ' [tškúr].
Ανάπτυξη ευφωνικού φθόγγου [j]: Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουμε ανάπτυξη
ευφωνικού φθόγγου γί [j] κάτι που μπορούμε να βρούμε, σύμφωνα με τον Ψάλτη
(1905: 38-40), σε όλα τα Θρακικά ιδιώματα.
π.χ. αγγαρεία > αγγαργιά [agarγjá], δες> αδιέ [aδje], δες>διέ [δje].
3
Ανάπτυξη ευφωνικού ή προθετικού [a] Παρατηρούμε την ανάπτυξη ευφωνικού [a]
μπροστά από ορισμένες λέξεις, πχ. αψ’λά, αψ’λός. Ακόμη στο γλωσσάρι του
Μπατζάκα για το ιδίωμα του Ιάσμου συναντάμε το λήμμα αψ’λοτένταρος < αψηλός
+ τεντωμένος, αβάτσ'νο > avátšno, αδρένιο > aδréńo.
Με την αποβολή των άτονων [i] και [u] και τη δημιουργία νέων συμφωνικών
συμπλεγμάτων που προκύπτουν από αυτή, όπως αναφέρει ο Ανδριώτης (194344:134-135) «γεννιούνται α) διάφορες νέες αλλοιώσεις στα σύμφωνα, καθώς είναι
συμμορφώσεις των νέων συμφωνικών συμπλεγμάτων στους βασικούς φωνητικούς
νόμους της Νέας Ελληνικής που δεν ανέχονται κοντά δύο σύμφωνα εξακολουθητικά
ή δύο στιγμικά και αλλοιώνουν το ένα, πχ. δ(ι)λάβι>ντ'λάβ'» (έτσι και στον Ίασμο
δ(ι)χάλι>τ'χάλ') - «α.1) ή αφομοιώσεις ηχηρών συμφώνων προς άηχα, πχ.
δ(ι)κός>θ'κός, β(ου)τσί>φ'τσί» (το ίδιο και στον Ίασμο), «α.2) ή άηχων προς ηχερά,
πχ. π(η)γάδι>b’γάδ’» (πβλ. ποντικός>bουdκός στον Ίασμο), «β) Διάφορες νέες
αποβολές συμφώνων από νέα δυσκολοπρόφερτα συμφωνικά συμπλέγματα, πχ.
κάρβουνα>κάρνα, κουράστ(η)κα>κράσκα, κρύφτ(η)κα>κρύφ’κα» (και στον Ίασμο),
«γ) απλοποιήσεις ομοίων συμφώνων, πχ. δώσ(η)ς> δώσ’, δέν(ου)ν>δέν’» (και στον
Ίασμο), «δ) Διάφορες αναπτύξεις νέων φωνηέντων σε δυσκολοπρόφερτα νέα
συμφωνικά συμπλέγματα, ιδίων στο τέλος των λέξεων, πχ. αλεύρ(ι)>αλεύιρ
([alevir])» (βλ. και παίξεις>παίειξ, Ίασμος).
Έκκρουση ασθενέστερου φωνήεντος πχ. αββερβελλωσιά > αββερβελλωσά
[avervelošá], εκεινάς > εκ'νάς [eknás], ετσινάς > ετσ'νάς [etšnás], γαϊδούροφόρτι >
γαδροφόρτ' [γaδrofόrt].
Ακόμη παρατηρούνται α) αφαίρεση αρχικού [ε], ελαφρύς >λαφρύς β) τροπή αρχικού
ε >ο, Εβραίος>Οβραιός, γ) τροπή ε > ου, περπάτα>πουρπάτει, κλπ., ενώ έχει
εκλείψει πλέον η ρηματική κατάληξη σε [u], πχ. νταγιαντίζω και όχι νταγιαντίζου,
όπως παλιότερα.
Παρατηρείται ο τονισμός της τέταρτης από το τέλος συλλαβής πχ. έπαιζαμι, έφαγαμι,
έκαναμι (βλ. και Ντελόπουλος, 2000:337).
2.2 Μορφολογία -Σύνταξη
Ας σταθούμε τώρα λίγο παραπάνω σε μορφολογικά και συντακτικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος του
Ιάσμου. Θα δώσουμε έμφαση εδώ τόσο σε ζητήματα παραγωγής (υποκοριστικά) όσο και κλίσης
(δίνοντας κυρίως έμφαση στη μορφολογία του ρήματος). Επίσης, θα γίνει σύντομη αναφορά στη
μορφή του άρθρου.
2.2.1 Υποκοριστικά επιθήματα
Σχεδόν σε όλη την περιοχή της Θράκης και σε όλα τα ιδιώματα τα υποκοριστικά επιθήματα είναι ίδια:
-ούδ’ς (-ούδης), -έλ’ς (-έλης). Ας δούμε ορισμένες περιοχές:
3 Ονομάζεται και προθετικό -α- : βλ. Χαραλαμπάκη (1999:232).
[ 976 ]
[ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΑΣΜΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ]
Ίμβρος (Ανδριώτης 1930:185) : -ούδ’ και πιο σπάνια -έλ’λ’, -αρ’, -ιδ’:
4
αbιλούδ’*, χουραφούδ’* – πιδέλ’λ’, διdρέλ’λ’
Λήμνος (Κοντοσόπουλος 2008:70) : -ούδ’ και -έλ’, που θυμίζουν Λέσβο
χειρούδ’*, πλούδ’*, πουδαρέλ’*
Λήμνος (Κοντονάτσιου 1989:79β) :
μκριλούδ’ ( μικράλ’+ουδ’), θμαρέλ’
Θάσος ( Τομπαΐδης 1967:38-39) : -ούδ’ς, -ούδα, -ούδ’ και -ελλ’, -έλ’λ’ς
Μανουλούδ’ς*, αgουνούδα, δασκαλούδ’ – τσκρέλ’λ’, Κμπαρέλ’λ’ς
Σαμοθράκη (Κατσάνης 1996:33) : -ούδ’ και -έλ’
ψουμούδ’*, κταβούδ’* – λαδέλ’, κουρτσαδέλ’*
Ειδικότερα, στο ιδίωμα του Ιάσμου χρησιμοποιούνται τα εξής επιθήματα:
α) -ούδ’, -ούδα :
αγουρούδ’, γατούδ’, φανταούδα , αραμπούδα
β) -έλα, -έλ’ (-έλι), πληθ. –έλια:
κορτσέλα, μπαρμπαδέλ', σβολ’τσέλια (μικροί σβόλοι)
2.2.2 Ρήμα
Ειδικότερα, για το ρήμα παρατηρούνται τα εξής:
α. Υπάρχει μεταπλασμός των ρημάτων από -αίνω σε –ίσκω, πχ. πεθαίνω>πηθνίσκω, υγιαίνω>γιανίσκω
β. Η προστακτική του β΄ ενικού στο ιδίωμα του Ιάσμου είναι ως εξής:
- β΄ ενικό πρόσ.: πλύθτσι / κοιμήθ'τσι / ντύνουσ', (πλύσου / κοιμήσου / ντύσου)
- β΄ πληθυντικό πρόσ.: πλύθτσιτι / κοιμήθτσιτι (πλυθείτε, κοιμηθείτε)
2.2.3 Επίρρημα
Παρατηρείται επίρρημα με δεικτικό <να> ή προέκταση της αιτιατικής του ενικού των αντωνυμιών
κατά ένα –να (Ντελόπουλος 2000: 336):
άλλο + να > άλλονα (λήμμα από την γλώσσα του Καβάφη, Μηνάς 2004: 58)
αυτή + να > αυτηνιά, αυτής + να > αυτηνιάς (αυτηνιάς είναι)
αυτοί + να > αυτοινοί (αυτοινοί θα τα μάσουν),(τί γράφουν απάν' τ'ς αυτοινοί;)
γενική πληθ. αυτοί + να > αυτοινών
εκεί + να > εκεινά > εκ'νά > e ná, εκεί + να + ς > εκεινάς > εκ'νάς > e nás,
εκεί + να > εκεινά > 'κ'να > na,
έτσι + να > ετσινά > ετσ'νά > etšná, έτσι + να + ς > ετσινάς > ετσ'νάς > etšnás,
όλοι + να > ουλ'νοί, με κώφωση του αρχικού άτονου -ο- σε -ουπολοί + να > πουλ'νοί, με κώφωση του αρχικού -ο- σε -ουτόσο + να > τοσονά > tosoná,
τόσο + να + ς > τοσονάς > tosonás
(πληθ.) τόσο + να > τοσονοί > tosoní
(πληθ.) τούτα + να > τουτανά > tutaná
(πληθ.) τούτα + να +ς > τουτανάς > tutanás
2.2.4 Το άρθρο
Το άρθρο του αρσενικού γένους μπορεί να είναι είτε [u] <oυ>, δηλαδή με στένωση του <ο>, είτε [ι]
<η>, δηλαδή ίδιο με το θηλυκό, είτε να λείπει τελείως. Ενώ στον Αποστολίδη (1941:280-285)
διαβάζουμε: «Τα γένη, καθώς συνέβαινε και στην αρχαία γλώσσα, τα ονόματα ήτανε τριών γενών και
άλλαζαν αδιαφόρως το γένος τους από αναλογία προς άλλα όμοια τους πχ. τα αρσενικά γίνονται
θηλυκά και ουδέτερα: η αχερώνα (και στον Ίασμο), η φράχτ’, τα θηλυκά γίνονται αρσενικά και
ουδέτερα: η νυχτικιά> το νυχτικό (και στον Ίασμο), κι ακόμη η γρίπη>ο γρίπος, ο ζάχαρ’ς, τα ουδέτερα
4 Με [*] σημειώνονται οι λέξεις που απαντώνται και στο ιδίωμα του Ιάσμου.
[ 977 ]
[ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΤΖΑΚΑΣ ]
γίνονται αρσενικά και θηλυκά, το στόμα> ο στόμας (και στον Ίασμο), μερικά ονόματα απαντούσαν σε
δύο γένη, ο γρόθος κ’ η γροθιά, το βράδυ κ’ η βραδιά.
2.3 Λεξιλόγιο
Ας στρέψουμε τώρα την προσοχή μας σε λέξεις και εκφράσεις που περιλαμβάνονται στο υπό έκδοση
λεξικό του ιδιώματος του Ιάσμου:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
η γιμπας ουμ τσαρακμάν’ς,
τσαέζ ντο καιρό, να βγει η τσιτσ’μούδα,
ο πατέρας μου αδύνατος
κάθεται σε στάση προσοχής και σύμφωνα με τον
ίσκιο που ρίχνει ο ήλιος στο σώμα του,
προσπαθεί να υπολογίσει τι ώρα είναι
η γήμα, στη κβέτσα έκανε τζ’βιά,
η μάνα, στην πήλινη χύτρα έβραζε κρεμμύδια
ο μπασάς, σ’ ένα κουρπάτσ’ απάν’,
ο μεγάλος αδερφός, σε ένα κομμένο κορμό
τσακτσάν’ζι κουτσανούδια,
επάνω έσπαζε αμύγδαλα
κι η άμια, πολέμαγε,
και η θεία, προσπαθούσε,
τ’ς κουτρούβες να βάλ’ σντην αράδα.
τις γλάστρες να βάλει στη σειρά.
τα τσ’κούρια τ’ έχασε;
τι δουλειά είχε εκεί πέρα;
το καλοκαιρούδ’ του Θεοχαρούδ’
καλοκαιρία μέσα στον Οκτώβρη
τα κάμσι
πέθανε
τσαταλών’ η μπρίτσκος κι ανεβαίν’ ο μαυρογιάν’ς τι είναι; Η πυροστιά και το καζάνι,
(παλιό αίνιγμα)
2.3.1 Αρχαίες ελληνικές λέξεις στο ιδίωμα του Ιάσμου
Το ιδίωμα του Ιάσμου διασώζει πολλές λέξεις που φαίνεται να προέρχονται από την αρχαία ελληνική,
οι οποίες είναι σε ευρεία χρήση ακόμη και σήμερα από τους κατοίκους αυτής της κωμόπολης. Αυτές οι
λέξεις περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, και τις παρακάτω:
(1)
λάγγιρος, ο, ουσιαστικό [lágiros]
η μπύρα, το λευκό κρασί και γενικά κάθε ξανθό αλκοολούχο ποτό πχ. πώς μπορείτε και ντο πίν'τε αυτό
ντο λάγγιρο;
(το λάγκερο και ο λάκυρος = το κρασί από τσίπουρο, Ντελόπουλος, 2000:338 / ο λάγγερας = ο
στεμφυλίτης οίνος, το τσίπουρο Πάπυρος Λεξ. / λάγκυρος: το δριμύ, όξος, όπερ προσφάτως
κατεσκευάσθη εκ σταφυλιών, η λέξη εν χρήσει εν Στενημάχω (Λαμπουσιάδης, 1933:310). Ως
λάκυρος>λάγκερος, αναφέρεται στην Αρτάκη κατά τον Φιλήντα (1933:360).
(2)
καμτσουρίζω, ρήμα [kamtsurízo]
έχω λίγη δύναμη, είμαι άτονος - αναφέρεται για φώτα, λάμπες ή μπαταρίες πχ. η μπαταρία είναι πεσμέν'
και τα φώτα καμτσουρίζουν
(καμμύζω+τσιρίζω, σαν μισοκλείνω τα μάτια, καμμύω, απαντάται και στη γλώσσα του Σκεπαστού Αν.
Θράκης κατά τον Πετρόπουλο (1943-44:219).
(3)
κοντυλάω, ρήμα [kodiláo]
νυστάζω, δεν μπορώ να κρατήσω το κεφάλι μου όρθιο και μπερδεύομαι πχ. αφού κοντυλάς, για δε πα
να κοιμηθείς;
Και κει που χάσκει αθύρωτο το πόρταλο, στη μέση
του τοίχου, όπου κονδυλά κάθε στιγμή να πέση,
μεσ' στο σκοτάδι το βαθύ,
άγρια γλαμπυρίζουνε, σαν κάρβουν' αναμμένα,
και σημαδεύουν τη φωτιά δυό μάτια λυσσιασμένα
(Γ. Βιζυηνός, 1996:243, ''Η μητέρα των επτά'')
(κοντυλώ=χτυπώ με τα κέρατα (Ντελόπουλος, 2000:338), στις Σαράντα Εκκλησιές απαντάται ως
ταλαντεύομαι όπως το κοντύλι του καλαμιού (Παπαχριστοδούλου, 1929:457).
[ 978 ]
[ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΑΣΜΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ]
(4)
ανγκανός, ο, ουσιαστικό [anganós]
το ασπράγκαθο, το γαϊδουράγκαθο (στη βοτανική Notobasis syriaca, της οικογενείας συνθέτωνCompositae). Πρόκειται για λέξη της Ανατολικής Θράκης, που φέρανε μαζί τους οι πρόσφυγες και δεν
χρησιμοποιούν οι ντόπιοι
(Ως γαϊδουράγκαθο, απαντάται στις Σαράντα Εκκλησιές (Παπαχριστοδούλου,1933 :324). Αγκανός:
είναι ο μτγν. ὁ ἄκον, τοῦ ἄκανος: «ὁ ἄκον ὁ ἐν τῶ Λιβάνω», Βασιλ. Δ, δ' 9, «καί συνεπάτησαν τήν
ἄκανα» (αφτού). Το -κ- γίνεται -γκ- από επίδραση του ν αγκάθι, Φιλήντας, Θρακικά τόμος 4ος,
σελ.275. Στο γλωσσάρι Τσακηλίου, αgανός = θάμνος ακανθωτός χρησιμοποιούμενος προς περίφραξιν
κήπων (Χουρμουζιάδης, 1940:369). Στη Σωζόπολη, είναι «φυτό μονοετές ακανθώδες, αλλαχού
γαϊδουράγκαθο (Παπαϊωαννίδου, 1944:290) ενώ στην κυπριακή απαντάται στο αγκανίζω = γκαρίζω
(Μηνάς, 2004:418).
(5) ζνίχ’(ι), το, ουσιαστικό [ ńi ]
ο σβέρκος, παλιά όταν όλοι τους φορούσαν ποτούρια, όταν έπρεπε να κάνουνε την ανάγκη τους,
έλυναν το υφασμάτινο ζωνάρι τους και το κρεμούσαν στον σβέρκο τους, πχ. α! το ζνίχ' σ' / τον άρπαξε
απ' το ζνίχ' / έκατσε πανωθιό στο ζνίχι μ' / τον πήρε στο ζνίχι τ' πάνω και τον έκανε τσούτσ'κα =
καβαλαρία έκανε πάνω στο σβέρκο του ένα μικρό παιδί (πρβ Κ. Βάρναλης «στο κρουστό σου ζνίχι το
μαυριδερό»). Ετυμολογικά: ζνίχι < αρχ. ζινίχιον = δερμάτινη λωρίδα, λουρί παπου-τσιού <ζεύγνιμι<ΙΕ.
ρ. jeug=ενώνω. Με την ίδια σημασία συναντάται και στα Άβδηρα (Δανδαλίδης, 1993:105).
2.3.2 Λέξεις από τη σλαβική/βουλγαρική
(1)
έντζαμου, επίρρ. [énd amu]
έτσι, άρα, λοιπόν, με τα πολλά, που λέτε, ας πούμε. Πχ. έντζαμου, τι έχ' να πεις; /
έντζαμου έφτασε κάποια στιγμή.
Βουλγάρικο imam enja = έχω έννοια, προσέχω, δάνειο από την ελληνική λέξη ‘
έννοια=έγνοια’ (Ντελόπουλος, 2000:335).
συν.: ήλεμ
(2)
μλέτσκα, μετοχή άκλιτη [mlétška]
βρέχομαι, γίνομαι μούσκεμα, συνήθως στην φράση ίνγκα μλέτσκα, ως εξής: έγινα
μούσκεμα< γίνηκα μούσκεμα <’ινκ’α μλέτσκα [ingamletška]
(3)
πούχνε, προστακτική [púxne]
μη μιλάς, βούλωσε το πχ. πούχνε συ πάλι
(βουλγ. лукам = σκάω )
συν. μούλνε
(4)
ζαμακώνω, ρήμα [zamakóno]
αορ. ζαμάκωσα
χώνω, προσθέτω, προσπαθώ με δόλο να δώσω ή να πουλήσω κάτι χαμηλής ποιότητας
ακριβά. Πχ. ποιος στα ζαμάκωσε αυτά τα φασούλια, δεν βράζουν με τίποτε
(σλαβ. ζαμόκ = κλειδαριά, αυτολεξεί σημαίνει κλειδώνω (Παπαχριστοδούλου,
1934:212 και
Φιλήντας, 1933:279).
Στο Σαρανταεκκλησιώτικο γλωσσάριον α) βάζω έναν στη γωνία και τον περιορίζω, β) χτυπώ
γροθιές, βαρώ γ) κάνω κάτι ξένο δικό μου δ) χορταίνω ( Παπαχριστοδούλου, 1934:212) ενώ στα
Άβδηρα, το ζαμακώνου, έχει την έννοια του αρπάζω, οικειοποιούμαι (Δανδαλίδης, 1933:104).
(5)
σορβάτκα, η. ουσ. [sorvátka]
το ξινόγαλο ή ποτό το οποίο έχει ξινίσει, το οξύ, το τσουχτερό ποτό.
πχ. πιάσε μια σορβάτκα / δεν πίνεται, σορβάτκα ίνκε (δεν πίνεται, πολύ ξινό έγινε).
(βουλγ. Сорватка)
«Το υπόλειμμα του γαλάτου, μετά την αφαίρεση του βουτύρου είναι το δουρβανιστόν
οξύγαλον του Πτωχοπρ. Ήτο υδρόγαλα του Δουκάγγ. Αυτό οι Πανορμιώτες το λένε:
η τσορβάτκα, λέξη σλαβική (Φιλήντας, 1933:273)».
[ 979 ]
[ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΤΖΑΚΑΣ ]
2.3.3 Λέξεις από την τουρκική5
γιμπάς, η, ουσιαστικό άκλιτο [jbas]
ο πατέρας, ο μπαμπάς πχ. αύριο η γιμπάσουμ, έχ' γενέθλια
Η χρήση του θηλυκού αποκλειστικά άρθρου παρά το ότι αναφέρεται σε αρσενικό γένος είναι
ένα σύνηθες φαινόμενο στα ιδιώματα της Θράκης - και όχι μόνο. Στη συνέχεια έχουμε ανάπτυξη
ευφωνικού [j], άρα το άρθρο γίνεται γη + μπας (από το τουρκ. baş = αρχηγός, με την έννοια ‘ο
αρχηγός επί της γης’ (Σταγάκη, 2003:35:α ). Ενδιαφέρον είναι ότι η λέξη δεν κλίνεται, παρότι
ουσιαστικό.
(1)
(2)
γιαριά επίρρημα [ arjá]
μισά-μισά πχ. γιαργιά φλουριά δε μετράς {παροιμία}
(τουρκ.yarι =μισό (Σταγάκη, 2003:337:α)
γυάρια τα, ουσιαστικό πάντα πληθ. [jária]
το βραχώδες βουνό, ιδίως η τοποθεσία Αστραία, όπου βρίσκονται τα Θρακικά Μετέωρα.
Στην Κρήτη συναντάται το τοπωνύμιο Άσπρα Γυάρια, μιας και το σχήμα των βράχων μοιάζει
κυλινδρικό, όπως αναφέρει ο Μηνάς (2004:142) πχ. θα πάμε στα γυάρια (τουρκ. yar = κυλινδρικό
μεταλλικό μέτρο των δημητριακών).
(3)
(4)
κοτ, το, άκλιτο ουσιαστικό [kot]
το μικρό βουβαλάκι καθώς και άτομο πολύ λερωμένο, επειδή το βουβαλάκι κυλιέται
στιςλάσπες
πχ. Ίδιο το κότ ’ίνκις, μ' ήρθαν κότια, μεσ' στις λάσπες
(τουρ.kot =το τζίνι)
συν.: μαλάκ', μπ'ντέκα
(5)
κουλτανίζω (ρήμα) [kultańízo]
αορ. κουλτάν'σα,
ανακατεύω κάτι ταρακουνώντας το, πχ. κουλτάν'σει το γιαούρτ' και το 'κανε σίρκα
Μέσ. φων. κουλτανίζομαι, αορ. κουλτανίσκα, μτχ. κουλταν'σμένος -η-ο ανακατεύονται τα
σωθικά μου με χτυπήματα, ιδίως όταν είμαστε καβάλα σε ζώο ή πάνω σε όχημα.
πχ. τα τζιέρια μ' κουλτανίσκαν
(κουλτούμι< τουρκ. koltuk = μασχάλη
2.3.4 Λέξεις από την αλβανική
(1)
χαλές ο, ουσιαστικό [xalés]
το αποχωρητήριο, ο καμπινές
πχ. έχ' ένα στόμα ίδιο χαλέ
(αλβαν. ale)
συνώνυμα: άκρη, κραδιάστρα
(2)
γκέγκα η, ουσιαστικό [géga]
η γκλίτσα του βοσκού
πχ. έβαλ' τα χέριά τ' πάν' σντη γκέγκα και κ'μούνταν όρθιος
(αλβ. gege=ονομασία Αλβανικής φυλής)
2.3.5 Ισόγλωσσα
Στην παράγραφο αυτή παραθέτουμε τον πίνακα του Κατσάνη (1996:33), που περιλαμβάνει κοινές
λέξεις των ιδιωμάτων της βόρειας Ελλάδας και των νησιών, συμπεριλαμβάνοντας και λέξεις από το
ιδίωμα του Ιάσμου.
5 Η διασταύρωση των λημμάτων έγινε με τη βοήθεια του ΤΟΥΡΚΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ Λεξικού, εκδ. Καλοκάθη 2003,
επιμέλεια Μ. Σταγάκη
[ 980 ]
[ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΑΣΜΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ]
Σαμοθράκη
Γύλαμμους:
ύλη φερτη από
νερά
Ακάλλου:
το κάλλαιον
Σφίδα: η πίθος
Ψιακή:
η φαρμάκι
Ίμβρος
Λήμνος
Θάσος
Λέσβος
Θράκη
Ίασμος
ίλαμμους
Ύλαμμους
Λαμώνω
-
-
λαμώνω:
μπαζώνω
ακάλλους
Κάλλους
-
-
κάλλους
κάλλους
σφίδα
Σφίδα
Σφίδ
σφίδα,-ούλα
-
σφίδα
ψιακή
Ψιακή
Ψιακή
Ψακή
-
ψακί:(το)
Πίνακας Κοινές λέξεις μεταξύ ιδιώματος Ιάσμου, ιδιωμάτων Β. Ελλάδας και νησιών
3. Αντί επιλόγου
Η εργασία αυτή αποτελεί περισσότερο μια πρώτη απόπειρα παρουσίασης στην επιστημονική
κοινότητα κάποιων από τα χαρακτηριστικά του ιδιώματος του Ιάσμου, ενός βορείου ιδιώματος, που
μιλιέται στην περιοχή της Θράκης, παρά μια προσπάθεια για εξαντλητική περιγραφή του ιδιώματος
από φωνολογική, μορφολογική και συντακτική σκοπιά. Αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας
καταγραφής του ιδιώματος η οποία θα ολοκληρωθεί με την έκδοση ενός γλωσσαρίου του ιδιώματος, το
οποίο κινδυνεύει να χαθεί κάτω από τη σαρωτική επίδραση της πρότυπης νεοελληνικής, παρά το
γεγονός ότι σήμερα ακόμη χρησιμοποιείται ευρέως από τους μεγαλύτερους. Όμως μία γλωσσική
μορφή επιβιώνει μόνο όταν τη μιλούν οι νέοι και, δυστυχώς, όπως και με τις περισσότερες
περιπτώσεις, έτσι και με την υπό μελέτη, οι νεότεροι πλέον τη χρησιμοποιούν μόνο περιστασιακά.
Στην παρούσα δημοσίευση δόθηκε κυρίως έμφαση σε φωνολογικά, μορφολογικά, συντακτικά και
λεξιλογικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος του Ιάσμου, το οποίο διαμορφώθηκε από την ομιλία των
γηγενών, των προσφύγων και των Ηπειρωτών και αξίζει να μελετηθεί από ειδικούς διαλεκτολόγους,
προκειμένου να γίνει καλύτερα κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο τα θρακικά ιδιώματα εξελίχθηκαν
μέσα στον χρόνο.
Βιβλιογραφία
Ανδριώτης Νικόλαος. 1943-44. «Τα όρια των βορείων-ημιβορείων και Νοτίων Ιδιωμάτων της Θράκης». Αρχείον
του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος 10ος, σελ. 131-185)
Αποστολίδης Φ.Γ. 1941. «Θρακική Γλωσσογραφία (από τη γλώσσα της Τσεντώς)». Θρακικά, τόμος 16ος, σελ.271
Αρχάκης Αργύρης και Μαριάννα Κονδύλη. 2002. Εισαγωγή σε ζητήματα κοινωνιογλωσσολογίας. Αθήνα: Νήσος.
Βιζυηνός Γεώργιος. 1996 Άπαντα τα ποιήματα. Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός
Δανδαλίδης Δημήτρης. 1993. Άβδηρα. Άβδηρα: χ. ε
Κακριδή Μάρω. 1986. Η κοινωνική προσέγγιση της γλώσσας: Κοινωνιογλωσσολογία. Διαβάζω 144, 38-40
Κατσάνης Νικόλαος. 1996. Το γλωσσικό ιδίωμα της Σαμοθράκης. Θεσσαλονίκη:1996
Κοντονάτσιου Δέσποινα. 1989. Η διάλεκτος της Λήμνου. Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης
Κοντοσόπουλος Νικόλαος. (2008). Διάλεκτοι και ιδιώματα της Νέας Ελληνικής. Γρηγόρης: Αθήνα
Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, Αρχαίας-Μεσαιωνικής – Νέας.2007.Aθήνα: Πάπυρος (13 τόμοι)
Λαμπουσιάδης Γεώργιος. 1933. « Γλωσσάριο Αδριανουπόλεως». Θρακικά, τόμος 4ος (1933)
Μηνάς Κωνσταντίνος 2004. Μελέτες Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω
Μοσχονάς Σπύρος. 2002. «Κοινή γλώσσα και διάλεκτος: το ζήτημα της γλωσσικής διμορφίας στην Κύπρο». Νέα
Εστία, Τομος 151ος, τεύχος 1745, σελ. 898-928.
Ντελόπουλος Γεώργιος. 2000. Θράκη. Συλλογικός τόμος. Θεσσαλονίκη. Γενική γραμματεία Αν. Μακεδονίας και
Θράκης
Παναγιωτίδης Νικόλαος. (1997). Οι Πομάκοι και η γλώσσα τους. Αλεξανδρούπολη: Γνώμη.
Παπαγεωργίου Βασιλική. 1995. Οι γενεαλογίες του χριστιανικού πληθυσμού της κοινότητας Ιάσμου νομού Ροδόπης.
Διπλωματική εργασία, Τμήμα ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Παπαϊωαννίδου Κ. 1944. «Γλωσσάριον (Λαογραφικά Σωζοπόλεως)». Θρακικά, τόμος 19ος
Παπαχριστοδούλου Πολύδωρος. 1929. «Γλωσσάριο από την Σαρανταεκκλησιώτικη γλώσσας». Θρακικά, τόμος
2ος
Παπαχριστοδούλου Πολύδωρος. 1933. «Γλωσσάριο Ερμηνευτικό Λέξεων Ιδιωματικών από τα
Σαρανταεκκλησιώτικα Παραμύθια». Θρακικά, τόμος 4ος
Παπαχριστοδούλου Πολύδωρος. 1934. Π. «Ετυμολογίες σε Θρακικές Λέξεις». Θρακικά, τόμος 5ος
[ 981 ]
[ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΤΖΑΚΑΣ ]
Πετρόπουλος Δημήτριος.1943-44. «Λαογραφικά Σκεπαστού Ανατολικής Θράκης». Αρχείον του Θρακικού
Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος 10ος
Πολιτιστικός Σύλλογος Ιάσμου 1996. Ημερολόγιο
Σακελλαρίδης Γιώργος. 1997. Μορφήματα και παραγωγικές καταλήξεις της νεοελληνικής. Αθήνα: Eκδόσεις
Σαββάλας.
Σταγάκη Μάγκυ (επιμ.). 2003. Τουρκο-ελληνικό λεξικό. Αθήνα:Εκδόσεις Καλοκάθη.
Συμεωνίδης Χαράλαμπος. 2010. Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, τόμοι 1 και 2. Αυτοέκδοση
Τεγόπουλος – Φυτράκης. 1993. Ελληνικό Λεξικό. Αθήνα: Εκδόσεις Ελευθεροτυπία
Τομπαϊδης Δημήτριος. 1967. Το γλωσσικό ιδίωμα της Θάσου. Διδακτορική διατριβή, Εκδοσεις Αριστοτέλειον
Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης
Τριανταφύλλου Κώστας. 1995. Ιταλο – ελληνικό Λεξικό Mandeson. Αθήνα: Εκδόσεις Διαγόρας.
Φιλήντας Μένος 1933. «Γλωσσικά, Ετυμολογίες σε άλλο γλωσσάριο από λέξεις Σαρανταεκκλησιών του κ. Πολ.
Παπαχριστοδούλου,», Θρακικά, Τόμος 4ος.
Χαραλαμπάκης Χριστόφορος. 1999. Νεοελληνικός Λόγος (3η εκδ.). Αθήνα: Κ. Τσιβεριώτης.
Χατζιδάκις Γεώργιος. 1905. Μεσαιωνικά και νέα ελληνικά (ΜΝΕ). 1ος τόμ. Αθήναι.
Χουρμουζιάδης Καλλισθένης. 1940. « Γλωσσάριον Τσακηλίου», Θρακικά, τόμος 13ος
Χουρμουζιάδης Καλλισθένης. 1941. «Παροιμίαι και παροιμιώδεις φράσεις, Πετροχωρίου Μετρών» Θρακικά,
τόμος 16ος
Ψάλτης Σταμάτης. 1905. Θρακικά ή μελέτη περί του γλωσσικού ιδιώματος της πόλεως Σαράντα Εκκλησιών. Αθήνα.
[ 982 ]

Download Report