Τ Ε Ρ Ψ Η ΚΟ Ρ Π Α Παιδοψυχίατρος Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης ΔΕΠΥ Μονάδα Διαταραχών Προσοχής, Υπερκινητικότητας και Μάθησης Νοσ. Παίδων «Π&Α Κυριακού» Γενικά... • Η ικανότητα προσοχής ενός παιδιού αποτελεί – βασική προϋπόθεση – έναν από τους σημαντικότερους προγνωστικούς δείκτες για την ομαλή σχολική ένταξη, κοινωνικοποίηση και πορεία του. McClelland, Cameron, Connor, Farris, Jewkes & Morrison, 2007 Rimm-Kaufman, Pianta & Cox, 2000 Γενικά... Η ικανότητα προσοχής και οι επιτελικές λειτουργίες στο σύνολό τους • αξιολογούνται και από τους εκπαιδευτικούς προσχολικής ηλικίας ως η σημαντικότερη προϋπόθεση για την ομαλότερη ένταξη των παιδιών στο νηπιαγωγείο Rimm-Kaufman, Pianta & Cox, 2000 • προβλέπουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την ακαδημαϊκή πορεία ενός παιδιού στο δημοτικό σχολείο από ότι τα τεστ νοημοσύνης Blair & Razza, 2007 Ποιές είναι οι επιτελικές λειτουργίες; • • • • • • • Σχεδιασμός Μνήμη εργασίας Έλεγχος της παρορμητικότητας Αναστολή αντίδρασης Συντήρηση προσοχής Γνωστική ευελιξία Αυτο-εποπτεία Ο Goldberg παρομοίασε το σημαντικό ρόλο των ΕΛ στη συμπεριφορά με αυτόν του διευθυντή μιας ορχήστρας! Τι είναι οι επιτελικές λειτουργίες; ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΟΥ ΡΥΘΜΙΖΟΥΝ ΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ «Ψυχρές» • Μνήμη Εργασίας • Γνωστική ευελιξία «Θερμές» • Αναβολή της ικανοποίησης • Συναισθηματικός έλεγχος • Συντηρούμενη Προσοχή • Αναστολή απάντησης • Σχεδιασμός Οι ΕΛ επιστρατεύονται όταν κάτι δεν είναι αυτοματοποιημένο ή όταν απαιτείται προσαρμογή σε μια νέα κατάσταση Τι είναι οι επιτελικές λειτουργίες; • Μνήμη εργασίας: η ικανότητα συγκράτησης στη μνήμη πληροφοριών που συμβαίνουν ενώ κάνουμε κάτι άλλο • Γνωστική αναστολή απάντησης: η ικανότητα ελέγχου της απόκρισης σε ένα εξωτερικό ερέθισμα • Γνωστική ευελιξία: δυνατότητα μετατόπισης της προσοχής από ένα ερέθισμα σε άλλο όποτε αυτό είναι απαραίτητο. • Σχεδιασμός: δυνατότητα διαρκούς παρακολούθησης, αξιολόγησης και αναβάθμισης των ενεργειών του ατόμου με κάποιο στόχο. Επιτελικές Λειτουργίες και Καθημερινότητα • Μνήμη εργασίας – Κάνει απλές δουλειές όταν του ζητείται. – Θυμάται οδηγίες που μόλις του δόθηκαν – Ακολουθεί δύο βήματα μιας εργασίας με μια προτροπή ανά βήμα Επιτελικές Λειτουργίες και Καθημερινότητα • Συντηρούμενη Προσοχή – Μπορεί να ολοκληρώνει μια πεντάλεπτη αγγαρεία (με μικρή εποπτεία) – Μπορεί να κάτσει ήσυχος και να συμμετάσχει κατά την ώρα του «κύκλου» στο σχολείο – Μπορεί να κάτσει να παρακολουθήσει μια ή δύο ιστορίες την ώρα του «κύκλου» στο σχολείο Επιτελικές Λειτουργίες και Καθημερινότητα • Γνωστική Ευελιξία – Καταφέρνει να προσαρμόζεται σε αλλαγές σχεδίων ή δραστηριοτήτων (με κάποια προειδοποίηση) – Ηρεμεί εύκολα μετά από ανατροπή του προγράμματός του ή μετά από κάποια αναστάτωση – Μοιράζεται παιχνίδια με άλλα παιδιά Επιτελικές Λειτουργίες και Καθημερινότητα • Αναστολή απάντησης – Αντιδρά κατάλληλα σε περιπτώσεις που ενέχουν κίνδυνο – Μοιράζεται παιχνίδια χωρίς να αρπάζει – Μπορεί να περιμένει για λίγο αν του το ζητήσει ένας ενήλικας Επιτελικές Λειτουργίες και Καθημερινότητα • Συναισθηματικός Αυτοέλεγχος – Επανέρχεται γρήγορα μετά από μια αναστάτωση ή αλλαγή σχεδίων – Μπορεί να χρησιμοποιήσει τον προφορικό λόγο για να αντιμετωπίσει ένα παιδί που του πήρε ένα παιχνίδι – Συμμετέχει σε ομαδικό παιχνίδι χωρίς να είναι σε υπερδιέγερση Επιτελικές Λειτουργίες και Καθημερινότητα • Αναβολή της Ικανοποίησης – Μπορεί να περιμένει τη σειρά του στα ομαδικά παιχνίδια – Μπορεί να στερηθεί κάτι τώρα για κάτι σημαντικότερο αργότερα Επιτελικές Λειτουργίες και Καθημερινότητα • Σε κάθε παιδί > 4 ετών – – – – – Ραγδαία βελτίωση της ικανότητας αυτοελέγχου Βελτίωση της μνήμης εργασίας Βελτίωση της ικανότητας επικοινωνίας Καλύτερη αντίληψη αιτίου-αιτιατού Παιδί πιο δεκτικό στους χειρισμούς των γονέων • Στα παιδιά με ΔΕΠΥ δεν διαπιστώνεται η ίδια πρόοδος στην ανάπτυξη των επιτελικών λειτουργιών. ΔΕΠΥ & Επιτελικές Λειτουργίες Μελέτες, που αφορούν διαταραχές της προσοχής σε παιδιά με συμπτωματολογία ΔΕΠΥ, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι • η ΔΕΠΥ είναι μια διαταραχή της ανασταλτικής λειτουργίας, που σχετίζεται άμεσα με ελλείμματα στις επιτελικές λειτουργίες Η εξάσκηση της ανασταλτικής λειτουργίας βελτιώνει τη συμπτωματολογία της ΔΕΠΥ Nigg, 2001 Barkley, 1997b ΔΕΠΥ & Επιτελικές Λειτουργίες H ελλειμματική συντηρούμενη προσοχή ξεχωρίζει τα παιδιά με ΔΕΠΥ από τα φυσιολογικά παιδιά στη πρώτη σχολική ηλικία Tsal, Shalev & Mevorach, 2005 Shalev, Tsal & Mevorach, 2007 Παιδιά με δυσκολίες στην προσοχή παρουσιάζουν αδυναμίες προσαρμογής κατά την ένταξή τους στο δημοτικό σχολείο μεγαλύτερες πιθανότητες να εκδηλώσουν μελλοντικά δυσκολίες στη μάθηση. McClelland, Cameron, Connor, Farris, Jewkes & Morrison, 2007 Rimm-Kaufman, Pianta & Cox, 2000 ΔΕΠΥ & Επιτελικές Λειτουργίες Τα ελλείμματα στις επιτελικές λειτουργίες επιβαρύνουν τα παιδιά με ΔΕΠΥ ως προς: • την εγρήγορση • την ικανότητα αντίστασης σε διασπαστικά ερεθίσματα, • την ικανότητα μετάθεσης της προσοχής από το ένα ερέθισμα στο άλλο, • την εναλλαγή της προσοχής μεταξύ δύο δραστηριοτήτων που βρίσκονται σε εξέλιξη ταυτόχρονα και • τη γνωστική ευελιξία. Tannock et al, 2002 ; Goldberg 2001 Υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι.., ... η βελτίωση της γνωστικής συνιστώσας των επιτελικών λειτουργιών και ιδιαίτερα της προσοχής μπορεί να έχει ευεργετικές επιπτώσεις στην συναισθηματική ζωή των παιδιών Rothbart, & Posner, 2006 Επίσης... • Παρά την αναμφισβήτητη αποτελεσματικότητα της φ.α. στην αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ, υπάρχουν σοβαροί λόγοι για την αναζήτηση εναλλακτικών μεθόδων αντιμετώπισης. • Κύριοι λόγοι – Η επιφυλακτικότητα των γονέων – Οι ενδεχόμενες παρενέργειες – Η έλλειψη αποτελεσματικότητας σε κάποιες από τις περιπτώσεις – Η ανάγκη συνοδευτικών ατομικών προγραμμάτων ειδικών για μικρά παιδιά Από τη μελέτη της βιβλιογραφίας... ...ερευνών που στοχεύουν στην εκπαίδευση των επιτελικών λειτουργιών συμπεριλαμβανομένης της προσοχής, προκύπτει ότι • η βελτίωση των λειτουργιών αυτών με την χρήση στοχευμένης γνωστικής παρέμβασης είναι ένας εφικτός και επιθυμητός στόχος • η προσχολική ηλικία ενδείκνυται ιδιαίτερα για περιβαλλοντικές παρεμβάσεις Rueda, Fan, McCandliss, Halparin, Gruber, Lercari & Posner, 2004 Κατά συνέπεια... ... η εφαρμογή μιας μη-φαρμακευτικής παρέμβασης, αποτελεί ζητούμενο για την επιστημονική κοινότητα για τη ηλικιακή ομάδα των μικρών παιδιών και κυρίως για την προσχολική ηλικία.* *Η κρίσιμη περίοδος ανάπτυξης των δεξιοτήτων προσοχής αφορά κυρίως στην ηλικία 2-5 ετών! ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ • ATTENTION TRAINING: Πρόγραμμα Πρώιμης Παρέμβασης • Σκοπός: η έγκαιρη πρόληψη – των σοβαρών δευτερογενών βλαβών στην ψυχική, σωματική σχολική και κοινωνική υγεία των παιδιών με ΔΕΠΥ – βελτίωση της λειτουργικότητας τους στην καθημερινότητα. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ • Συνίσταται στη χρήση ειδικού εκπαιδευτικού υλικού για την εξάσκηση των δεξιοτήτων της προσοχής και της συγκέντρωσης. • Στοχεύει στην οριακή υπερέκταση των δεξιοτήτων αυτών με τη συνεχή εξάσκηση και ρυθμιζόμενη διακύμανση της έντασης και της δυσκολίας τους. • Εφαρμόζεται σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας (41/2-8 ετών) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ • Ασκήσεις που βασίζονται σε νευροψυχολογικές δοκιμασίες σε διάφορες παραλλαγές • 16-20 συνεδρίες των 30-40 λεπτών • Χρήση ενισχυτών για τη συντήρηση της προσοχής • Ο θεραπευτής αυξομειώνει τη δυσκολία της άσκησης ανάλογα με : – Την ικανότητα του παιδιού – Το επίπεδο εγρήγορσής του – Την ικανότητα αυτο-ελέγχου του ΑΣΚΗΣΕΙΣ • Σε ποιά οικογένεια; (Ταξινόμηση Εικόνων) • Δες και Βρες (Εντοπισμός Εικόνας) • Άκου και Βρες (Εντοπισμός εκφωνούμενων λέξεων) • Κάνε το αντίθετο (Αναστολή απάντησης) • Τα ψάρια που διαφωνούν (Αναστολή απάντησης) • Ψάξε το Σπίτι (Οπτική αναζήτηση) 1η Άσκηση Σε ποια οικογένεια; Το παιδί ταξινομεί κάρτες με βάση - κάποιο χαρακτηριστικό (χρώμα, φύλο, καπέλο) ή - συνδυασμό ερεθισμάτων (χρώμα – καπέλο) • Μέτρο Επίδοσης : •Ταχύτητα ταξινόμησης •Αριθμός λαθών • Εξασκούμενες Λειτουργίες : •Μνήμη Εργασίας • Επιλεκτική Προσοχή • Οπτική Συντηρούμενη Προσοχή 2η Άσκηση Δες και βρες (Οπτικό Go – No go) Το παιδί σηκώνει το χέρι κάθε φορά που αντικρίζει το ερέθισμα-στόχο (χρώμα, ηλικία) δηλ. ένα χαρακτηριστικό ή συνδυασμό χαρακτηριστικών (π.χ. φύλο-καπέλο) • • Μέτρο επίδοσης : - Αριθμός ορθών αποκρίσεων Εξασκούμενες Λειτουργίες : – Οπτική Συντηρούμενη Προσοχή – Επιλεκτική Προσοχή 3η Άσκηση Άκου και Βρες (Ακουστικό Go - No go) O θεραπευτής εκφωνεί κατάλογο λέξεων με σταθερό ρυθμό και το παιδί πατά το κουμπί όταν εκφωνείται το προκαθορισμένο ερέθισμαστόχος γάτα, γουρούνι, άλογο, αγελάδα, σκύλος, γάτα, σκύλος, σκύλος, γουρούνι, σκύλος, γάτα, γουρούνι, • Μέτρο επίδοσης : – Αριθμός λανθασμένων αποκρίσεων • Εξασκούμενες Λειτουργίες: – Ακουστική συντηρούμενη προσοχή – Αναστολή απάντησης – Επιλεκτική Προσοχή άλογο, σκύλος, σκύλος, . . . . . . 4η Άσκηση Κάνε το αντίθετο (Ι) Ο θεραπευτής εκφωνεί με ταχύτητα λέξεις, το παιδί καλείται να απαντά σε κάθε μία λέξη με άλλη σημασιολογικά αντίθετη • Μέρα – Νύχτα • Ένα –Δύο • Άσπρο-Μαύρο • Μέτρο Επίδοσης – Λανθασμένες αποκρίσεις • Εξασκούμενες Δεξιότητες - Αναστολή απάντησης - Συντηρούμενη προσοχή 4η Άσκηση (συνέχεια) Κάνε το Αντίθετο (ΙΙ) Πέτρα – Μαχαίρι Ο θεραπευτής κάνει μία κίνηση ενώ το παιδί καλείται να απαντήσει με την αντίθετή της • Μέτρο Επίδοσης : - Λανθασμένες αποκρίσεις 5η Άσκηση Ψάχνοντας το Σπίτι Εντοπισμός αντικειμένων σε ένα σπίτι με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά π.χ. κόκκινα αντικείμενα, αντικείμενα που κρέμονται κλπ. • Μέτρο Επίδοσης : – Αριθμός εντοπισμένων αντικειμένων σε 30΄΄ • Εξασκούμενες Δεξιότητες : – Στρατηγική αναζήτηση – Συντηρούμενη Προσοχή 6η Άσκηση Τα ψάρια που διαφωνούν (Ταξινόμηση καρτών) Ταξινομεί τις κάρτες με κριτήριο την κατεύθυνση που στρέφεται το μεσαίο ψάρι • • Μέτρο επίδοσης : – Χρόνος ολοκλήρωσης ταξινόμησης – Αριθμός ορθά ταξινομημένων καρτών Εξασκούμενες Λειτουργίες : – Επιτελική προσοχή – Γνωστική Ευελιξία – Ανασταλτική λειτουργία Τα ψάρια που διαφωνούν Προκαταρκτικά αποτελέσματα Κριτήρια εισαγωγής στο πρόγραμμα • • • • Ηλικίες 4.8 – 8 ετών Προφίλ ΔΕΠΥ Απουσία άλλης ψυχοπαθολογίας IQ>80 Εργαλεία Αξιολόγησης Αποτελεσματικότητας • • PSI (Επίπεδα άγχους γονέων) ΣΑΕΒΑ – Σχολικής Ηλικίας – Προσχολικής ηλικίας • Εργαλεία Αξιολόγησης της Προσοχής και της Συγκέντρωσης Προσοχή Συντηρούμενη Προσοχή (αριθμός λαθών) 8 6 Πριν 4 Μετά 2 0 Α Β Γ Δ Ε Συμπτώματα ΔΕΠΥ Συμπτώματα ΔΕΠΥ 15 10 Πριν Μετά 5 0 Α Β Γ Δ Ε Αποτελέσματα • Μείωση άγχους μητέρας • Μείωση συμπτωματολογίας ΔΕΠΥ • Βελτίωση συντήρησης της προσοχής • Βελτίωση επίδοσης σε δοκιμασίες Go / No go • Ανέκδοτες αναφορές μικρής βελτίωσης της λειτουργικότητας των παιδιών από τις περισσότερες μητέρες Συμπεράσματα • Αν και εφαρμόστηκε σε μικρό δείγμα με σχετικά μικρή διάρκεια η παρέμβαση κρίνεται αποτελεσματική, για τα περισσότερα παιδιά • Η εξάσκηση των επιτελικών λειτουργιών φαίνεται ότι πέρα από την προσοχή επηρεάζει θετικά και άλλες πτυχές της καθημερινής συμπεριφοράς. • Η εξάσκηση των επιτελικών λειτουργιών παρότι εξασκεί τις «ψυχρές» επιτελικές λειτουργίες φαίνεται ότι συμβάλλει και στη βελτίωση των «θερμών» επιτελικών λειτουργιών (εκρηκτικότητα, προκλητικότητα). Μελλοντικά Ερωτήματα • Ποιο μίγμα ασκήσεων είναι πιο αποτελεσματικό; • Ποιο προφίλ παιδιού ωφελείται περισσότερο από το πρόγραμμα παρέμβασης; • Ποιες πτυχές της συμπεριφοράς των παιδιών επηρεάζονται περισσότερο από το πρόγραμμα παρέμβασης ; • Είναι αποτελεσματικό το πρόγραμμα αυτό και στις μεγαλύτερες ηλικίες; (με προσαρμογές)
© Copyright 2024 Paperzz
