1900 to 2000 1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ- ΜΟΔΑ Απαρχές της μόδας “Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσεις μια εποχή είναι να ασχοληθείς με τις εμμονές της” GUILLAME ERNE, LA SOCIÉTÉ DES VICTIMES, 2006 Ξ εκινώντας να ορίσουμε τη μόδα, συναντάμε την λατινική λεξιλογική προέλευση της (modus) που σημαίνει «τρόπος, παροδική κοινωνική συνήθεια, ειδικά προς το ντύσιμο, νεωτερισμός, συρμός». Όλοι οι ορισμοί που έχουν δοθεί κατά καιρούς για τη μόδα, συγκλίνουν στο ότι πρόκειται για μια συνήθως σύντομη και παροδική συνήθεια αναφορικά με πολλά θέματα που αφορούν τον άνθρωπο όπως ο τρόπος ζωής, το ντύσιμο, η διακόσμηση του σπιτιού, η διατροφή, ο τρόπος της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης κ.ο.κ. Είναι η τάση του ανθρώπου θα μπορούσαμε να πούμε, για την αναζήτηση του νέου, του σύγχρονου, σύμφωνα με τα δεδομένα κάθε εποχής που αναπροσαρμόζονται. Χαρακτηριστικό λοιπόν της μόδας είναι το ευμετάβλητο του χαρακτήρα της, ενώ στους παράγοντες που επιτείνουν την ρευστότητά της συγκαταλέγονται και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, όπως θα αναλύσουμε σε επόμενη ενότητα. Η μόδα είναι ένας γενικός όρος που προσδιορίζει ένα δημοφιλές στυλ ή πρακτική, ειδικά στον τομέα της εμφάνισης: ντύσιμο, παπούτσια, αξεσουάρ, μαγικιάζ, αλλά και τη διακόσμηση όπως έπιπλα κτλ. Συχνά αφορά μια διακριτή, ωστόσο συνηθισμένη τάση στην εμφάνιση και το ντύσιμο ενός ατόμου, όπως επίσης και στις κυρίαρχες συμπεριφορές του. Ο όρος μόδα φέρνει συχνά στο νου δημιουργίες σχεδιαστών, που αγοράζονται από μια ελίτ καταναλωτών και συγχέεται έτσι με την «υψηλή ραπτική» (Fashion, 2012) . Ο πιο τεχνικός όρος «κοστούμι», έχει συνυφανθεί στην αντίληψη του κόσμου με τον όρο «μόδα» έτσι ώστε το κοστούμι, η φορεσιά, να αφορά μια ειδική περίσταση όπως τις απόκριες, ενώ ο όρος μόδα να αφορά την ενδυμασία γενικότερα, όπως και τη σπουδή αυτής. Σε συλλογικό επίπεδο, μόδα ονομάζουμε τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής που επικρατεί σε μια κοινωνία για κάποιο χρονικό διάστημα και έχει σχέση με την εξωτερική εμφάνιση των ανθρώπων, τα αντικείμενα που χρησιμοποιούν, τη συμπεριφορά τους κοκ. Πρόκειται για ένα φαινόμενο κοινωνικό, διαχρονικό και καθολικό ενώ ο περιοδικός χαρακτήρας της επεκτείνεται σε πολλούς τομείς με κυρίαρχους την εξωτερική εμφάνιση, τη διακόσμηση, τα επαγγέλματα, τα αυτοκίνητα και συνολικά το lifestyle του ατόμου καθώς και τις προτιμήσεις στην τέχνη και άλλες πνευματικές δραστηριότητες. 2 Οι απαρχές της συνήθειας των ανεπτ υγμένων χωρών, και ιδιαίτερα της Ευρώπης, της συνεχούς και ολοένα και πιο γρήγορης αλλαγής στο στυλ των ρούχων χρονολογείται στα μέσα του 14ου αιώνα, όταν οι ιστορικοί όπως ο James Laver και ο Fernand Braudel ορίζουν την ημερομηνία έναρξης της δυτικής μόδας στο ντύσιμο. Η πιο δραματική εκδήλωση της τάσης αυτής ήταν το δραστικό κόντεμα και στένεμα του αρσενικού ενδύματος για το στέρνο, από το μήκος που έφτανε τους μηρούς ως τη μέση πλέον, με μερικές φορές η αλλαγή αυτή να συνοδεύεται με γέμισμα στο στήθος ώστε να φαίνεται μεγαλύτερο. Αυτό δημιούργησε το διακριτικό Δυτικό αρσενικό περίγραμμα που φοριέται πάνω από παντελόνι ή κολάν. Η επιτάχυνση της αλλαγής επήλθε τον επόμενο αιώνα όταν η μόδα και των αντρών αλλά και των γυναικών, ειδικά στα χτενίσματα και την περιποίηση των μαλλιών, έγινε πολυσύνθετη. Ιστορικοί τέχνης είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν πια τη μόδα στη χρονολόγηση εικόνων με εμπιστοσύνη και ακρίβεια, συχνά με απόκλιση πέντε ετών στην περίπτωση εικόνων του 15ου αιώνα. Αρχικά οι αλλαγές στο χώρο της μόδας οδήγησαν σε κατακερματισμό του προηγουμένως παρόμοιου στυλ ντυσίματος σε όλες τις ανώτερες τάξεις της Ευρώπης και την ανάπτυξη των εθνικών στυλ. Παρέμειναν διαφοροποιημένες μέχρι ένα αντί-κίνημα τον 17ο έως τον 18ο αιώνα να φέρει ξανά την ομοιομορφία, που ως επί το πλείστον προέρχεται από την εποχή της Ancien Régime της Γαλλίας . Αν και οι πλούσιοι συνήθως οδηγούσαν τη μόδα, η αυξανόμενη ευμάρεια της πρώιμης σύγχρονης Ευρώπης οδήγησε την αστική τάξη και τους αγρότες, να ακολουθήσουν τις τάσεις ακόμη από πολύ μικρή απόσταση, γεγονός που έφερε την τάξη των πλουσίων σε άβολη θέση – παράγοντας για τον Braudel μία από τις κύριες κινητήριες δυνάμεις αλλαγής της μόδας. 3 Δέκα πορτρέτα γερμανικών ή ιταλικών κυριών του 16ου αιώνα, μπορεί να παρουσιάσει δέκα εντελώς διαφορετικά καπέλα, σε μία εποχή που οι εθνικές διαφορές ήταν πιο έντονες μεταξύ τους, όπως τις κατέγραψε ο Albrecht Dürer στο έργο του σχετικά με τη μόδα στη Νυρεμβέργη και τη Βενετία στο τέλος του 15ου αιώνα. Το «ισπανικό στυλ” που κυριάρχησε στα τέλη του αιώνα, άρχισε ένα κίνημα επιστροφής στην ομοιογένεια μεταξύ των ανώτερων τάξεων των Ευρωπαίων, και μετά από αγώνα στα μέσα του 17ου αιώνα, το γαλλικό στυλ ανέλαβε αποφασιστικά την ηγεσία στον τομέα της μόδας -μια διαδικασία που ολοκληρώθηκε τον 18ο αιώνα. (Braudel, 31721:1981) Παρόλο που τα χρώματα και τα μοτίβα των υφασμάτων άλλαζαν (και αλλάζουν) από έτος σε έτος (Thornton,1965) το κόψιμο των παλτό των κυριών και το μήκος του γιλέκου τους ή ο τρόπος με τον οποίο το φόρεμα μιας κυρίας κόβεται, αλλάζει με πιο αργούς ρυθμούς. Η ανδρική μόδα προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από το στρατιωτικό μοντέλο, και οι αλλαγές στην ευρωπαϊκή αρσενική γραμμή γαλβανίζεται στα θέατρα του ευρωπαϊκού πολέμου, όπου οι αξιωματικοί είχαν την ευκαιρία να αντιγράψουν ξένα στυλ: ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η «Steinkirk» γραβάτα. Ο ρυθμός της αλλαγής στη μόδα επιταχύνθηκε το 1780 με την αυξημένη δημοσίευση γαλλικών χαρακτικών που έδειχνε τις τελευταίες τάσεις του Παρισιού, παρά το γεγονός ότι υπήρξε διανομή ντυμένων δειγμάτων (κούκλες) από τη Γαλλία, ως πρότυπα από τον 16ο αιώνα και το ότι ο Abraham Bosse είχε παράξει χαρακτικά μόδας από το 1620. Το 1800, όλοι οι Δυτικοί Ευρωπαίοι ντυνόντουσαν το ίδιο (ή νόμιζαν ότι ντυνόντουσαν το ίδιο): οι τοπικές παραλλαγές έγιναν η πρώτη ένδειξη επαρχιακής κουλτούρας, και μετά σήμα του συντηρητικού αγρότη. Αν και οι ράφτες και οι μοδίστρες ήταν χωρίς αμφιβολία υπεύθυνοι για πολλές καινοτομίες πριν, και η βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας σίγουρα οδήγησε σε πολλές τάσεις, η ιστορία του σχεδιασμού μόδας συνήθως χρονολογείται από το 1858, όταν ο Charles Frederick Worth Αγγλικής καταγωγής, άνοιξε το πρώτο αληθινό «σπίτι» haute couture στο 4 Παρίσι. Το «Haute House» ήταν το όνομα που δόθηκε από την κυβέρνηση για τα σπίτια μόδας που πληρούσαν τα πρότυπα της βιομηχανίας στα οποία και θα έπρεπε να συμμορφώνονται. «Η υψηλή ραπτική, με τις τεχνικές ραψίματος που ξεκίνησαν στα μέσα του 19ου αιώνα στο Παρίσι με τα σχέδια του Charles Frederick Worth, αντιπροσωπεύει μια αρχαϊκή παράδοση δημιουργίας ρούχων στο χέρι με ακρίβεια και επίπονη προσοχή». Αυτή την περίοδο, πολλοί οίκοι μόδας προσλαμβάνουν σχεδιαστές ώστε να παρουσιάζονται τα σχέδια στον πελάτη και όχι τα πραγματικά ρούχα αφού αυτό θα κόστιζε περισσότερο. Έτσι ξεκίνησε η σχεδιαστική παραγωγή που μετεξελίχθηκε στην οικονομία που γνωρίζουμε σήμερα. Έκτοτε, ο επαγγελματίας σχεδιαστής έχει γίνει ολοένα και μια πιο κυρίαρχη φιγούρα, παρά τις πηγές πολλών τάσεων του δρόμου. 5 Σήμερα, οι τέσσερις μητροπόλεις της μόδας θεωρούνται το Παρίσι, το Μιλάνο, η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο όπου και εδρεύουν οι μεγαλύτερες κεντρικές διευθύνσεις εταιριών, γνωστές για την τεράστια επιρροή τους στη παγκόσμια μόδα. Εβδομάδες μόδας λαμβάνουν χώρα σε αυτές τις πόλεις, όπου σχεδιαστές εκθέτουν στο κοινό τους τις νέες τους συλλογές. Η διαδοχή μεγάλων σχεδιαστών όπως η Coco Chanel και ο Yves Saint-Laurent έχουν κρατήσει το Παρίσι στη κορυφή παρά το γεγονός πως η υψηλή ραπτική έχει παραγκωνιστεί από τις βιομηχανίες έτοιμων ενδυμάτων και των αρωμάτων που χρησιμοποιούν την ίδια εταιρική επωνυμία. Σ’ αυτό το πλαίσιο, πώς καταλήγουν να γίνουν μόδα, για παράδειγμα, τα τζιν με σκισίματα ή οι καουμπόικες μπότες; Η διάσημη σχεδιάστρια Coco Chanel συνήθιζε να λέει ότι «μόδα είναι ό,τι βγαίνει εκτός μόδας». Με αυτό τον τρόπο, υπονοούσε ότι είναι αναπόφευκτο να αλλάζουν διαρκώς οι τάσεις. Ο Ερνέ επιβεβαιώνει στο βιβλίο του ότι «ο δρόμος είναι το εργαστήριο της μόδας» και πως οι σχεδιαστές δεν καταφέρνουν ποτέ να την ελέγξουν πλήρως. Σε κάποιες μελέτες το εφήμερο της μόδας απεικονίζεται με καμπύλες. Όταν μια τάση κυριαρχεί, η γραμμή φτάνει στο ανώτερο σημείο, για να κατρακυλήσει στο ναδίρ την περίοδο που βγαίνει εκτός μόδας. Μερικά χρόνια μετά, η ίδια τάση θα αναβιώσει και η γραμμή θα ακολουθήσει και πάλι ανοδική πορεία. Κάθε πότε όμως επανέρχεται μια μόδα στο προσκήνιο; «Στις περισσότερες περιπτώσεις κάθε τρία με επτά χρόνια», εκτιμά ο γάλλος κοινωνιολόγος Γκιλέμ Ερνέ. 6 Ανάλογα μπορούμε να αναρωτηθούμε, όπως μας προτρέπει ο Γιαννουλόπουλος στο βιβλίο του «Ο λαμπερός κόσμος των ΜΜΕ: εικόνα, μόδα, διαφήμιση» γιατί άραγε να αλλάζουν τα χρώματα κάθε σεζόν; Και μας δίνει μόνος του την προφανή απάντηση: «Τα χρώματα αλλάζουν για να πετάμε τα παλιά ρούχα και να αγοράζουμε τα καινούρια.» (Γιαννουλόπουλος, 61: 2002) Το φαινόμενο, μας εξηγεί, ονομάζεται «καταναλωτική καινοθηρία» και σύμφωνα με τους ειδικούς εμφανίστηκε (που αλλού;) στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’30 με κίνητρα καθαρά οικονομικά. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι δεν υπάρχουν τρόποι να καθορίσουμε, μέχρι κάποιο βαθμό, ποιες τάσεις θα επικρατήσουν. Η βιομηχανία της μόδας έχει κι αυτή τους δικούς της μηχανισμούς. Οι σχεδιαστές και τα διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων έχουν συνάψει γάμους συμφερόντων. Παραφράζοντας μια γνωστή φράση, «πίσω από κάθε μεγάλο σχεδιαστή κρύβεται ένα ικανό στέλεχος», μπορούμε να πούμε πως «πίσω από μερικά από τα πιο επιτυχημένα concepts της βιομηχανίας της μόδας, κρύβονται σπουδαίες επαγγελματικές συνεργασίες». Ιδέες που εμπνεύστηκε κάποιο οξύ επιχειρηματικό πνεύμα, οι οποίες κάποιες φορές δε γίνονται εύκολα αντιληπτές από το ευρύ κοινό. Για τη βιομηχανία της μόδας όμως, θα μιλήσουμε εκτενέστερα παρακάτω. 7 Η μόδα ως κοινωνικό status Η 8 σύγχρονη Δύση διαθέτει πλείστες επιλογές στην επιλογή ενδύματος. Το τι επιλέγει ένα άτομο να φορά μπορεί να αντιπροσωπεύει τη προσωπικότητά του ή τα ενδιαφέροντά του. Όταν άτομα με ειδικό βάρος στο κοινωνικό στερέωμα και ιδιαίτερα στον χώρο του πολιτισμού (καλλιτέχνες συνήθως) ξεκινούν να φορούν διαφορετικού είδους ρούχα από πριν, μια νέα τάση μπορεί να ξεπηδήσει. Κατ’ επέκταση, άτομα που τους εκτιμούν-σέβονται ή τους θεωρούν είδωλα, μπορεί να επαναλάβουν την επιλογή. Οι τάσεις της μόδας μπορεί να διαφέρουν αισθητά μέσα σε μία κοινωνία ανάλογα με την ηλικία, τη κοινωνική τάξη, το φύλο, τη γενιά, την απασχόληση και τη γεωγραφία και φυσικά τον χρόνο. Εάν για παράδειγμα, άτομο μεγάλης ηλικίας ντύνεται σαν έφηβος, μπορεί να μοιάζει γελοίο στα μάτια και των δυο τάξεων. Οι όροι του τελευταίου αιώνα, «fashionista» και «fashion victim» αφορούν άτομα που άκριτα υιοθετούν τις τρέχουσες και συνεχώς εναλλασσόμενες τάσεις της μόδας. Τι είναι, όμως, αυτό που διαφοροποιεί ένα fashion victim από τον απλό καταναλωτή; Το άτομο fashion victim, όταν για παράδειγμα ένας σχεδιαστής λανσάρει μια καινούρια σειρά γυαλιών, είναι ικανό να ταξιδέψει μέχρι το Παρίσι για να τα προμηθευτεί, καθώς δεν αντέχει να περιμένει μέχρι να έρθουν στην Ελλάδα. Ονειρεύεται να είναι ο πρώτος στον περίγυρό του που θα φορέσει ένα ρούχο ή ένα αξεσουάρ σύμφωνα με την τελευταία λέξη της μόδας. Δεν του αρκεί όμως να είναι ο πρώτος που το αγοράζει αφού για να ικανοποιηθεί πλήρως, πρέπει και οι γύρω του να είναι σε θέση να εκτιμήσουν την αξία της αγοράς του. Η «επιδημία» της μόδας δεν περιορίζεται στα εύπορα μέλη της αστικής τάξης αλλά έχει εξαπλωθεί παντού. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 οι νέοι που ζούσαν στα γκέτο των προαστίων του Παρισιού άρχισαν να φορούν φόρμες και μπλούζες Lacoste, μια φίρμα που μέχρι τότε επέλεγαν μόνο τα «καλά παιδιά». Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, η μάρκα Tommy Hilfiger, με σήμα κατατεθέν στα ρούχα της την αμερικανική σημαία, διαδόθηκε ευρύτατα στους Αφροαμερικανούς. Όμως, γιατί όλοι, ανεξάρτητα από την οικονομική ή κοινωνική θέση μας, έχουμε την ανάγκη να ντυθούμε σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας και γιατί ξοδεύουμε ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για να το πετύχουμε; Όπως όλες οι αφηρημένες έννοιες, έτσι και η μόδα δε μπορεί να κριθεί ως «καλή» ή «κακή» παρά μόνο από τη χρήση που κάνει το άτομο. Έτσι, η θετική της όψη φανερώνεται από την εμπορική – οικονομική ανάπτυξη που επιφέρει και τις επακόλουθες θέσεις εργασίες, τη προώθηση των διεθνιστικών τάσεων που προκαλεί, ενώ σε προσωπικό – ατομικό επίπεδο μπορούμε να πούμε πως προσφέρει μια ψυχική αγαλλίαση, ανανέωση και γενικότερη ψυχολογική ανάταση στο άτομο που την ακολουθεί. Αντίθετα, έχει κατακριθεί για τον στείρο μιμητισμό, τη ξενομανία, την επίδειξη που συχνά ακολουθούνται από την διαρκή – άκριτη υιοθέτηση των τάσεων της. Η μόδα έχει ταυτιστεί επίσης και με όρους καθαρά αρνητικούς όπως η τυποποίηση, ο καταναλωτισμός, η εμπορευματοποίηση των ιδανικών, η αλλοτρίωση, η μηχανοποίηση του ανθρώπου και ο έλεγχος του τρόπου ζωής. Η «επιδημία» της μόδας δεν περιορίζεται στα εύπορα μέλη της αστικής τάξης αλλά έχει εξαπλωθεί παντού. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 οι νέοι που ζούσαν στα γκέτο των προαστίων του Παρισιού άρχισαν να φορούν φόρμες και μπλούζες Lacoste, μια φίρμα που μέχρι τότε επέλεγαν μόνο τα «καλά παιδιά». Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, η μάρκα Tommy Hilfiger, με σήμα κατατεθέν στα ρούχα της την αμερικανική σημαία, διαδόθηκε ευρύτατα στους Αφροαμερικανούς. Όμως, γιατί όλοι, ανεξάρτητα από την οικονομική ή κοινωνική θέση μας, έχουμε την ανάγκη να ντυθούμε σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας και γιατί ξοδεύουμε ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για να το πετύχουμε; Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Γκιλέμ Ερνέ ήταν ο πρώτος που ανέλυσε τις αιτίες για τις οποίες γινόμαστε «θύματα της μόδας» στο ομώνυμο βιβλίο του. Όπως υποστηρίζει, «σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας η μόδα αποτελεί ένα στοιχείο που μας εντάσσει σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα». Η εξωτερική εμφάνιση από αρχαιοτάτων χρόνων είχε αναλάβει το ρόλο να κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους σε διαφορετικές ομάδες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τους περιθωριοποιούσε κιόλας. Για παράδειγμα, οι πόρνες στην αρχαία Ρώμη ήταν υποχρεωμένες να κόβουν κοντά τα μαλλιά τους. Έτσι, τόσο οι σύζυγοι των πατρίκιων όσο και οι «ταπεινές» πληβείες δεν μπορούσαν παρά να τα διατηρούν μακριά. Σε ακραίες καταστάσεις, πάλι, όπως κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των ναζί, για να ξεχωρίζουν τους Εβραίους τούς υποχρέωναν να φέρουν στα ρούχα τους το άστρο του Δαβίδ. Σήμερα οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Μέσα από τα ρούχα, την κόμμωση και το μακιγιάζ συνήθως δεν περιθωριοποιούμαστε, αλλά προσπαθούμε να ανέλθουμε στην κοινωνική κλίμακα. «Η μόδα συνιστά μια ψευδή πολυτέλεια, μια πολυτέλεια προσιτή για όλους. Επιπλέον, σε έναν κόσμο όπου μοιάζουμε όλο και περισσότερο μεταξύ μας, ανταποκρίνεται στην ανάγκη μας να διαφοροποιηθούμε, να αναδείξουμε το μοναδικό χαρακτήρα μας», εξηγεί ο Ερνέ. Παράλληλα, μας βοηθά να νιώσουμε αναπόσπαστο μέρος της ελίτ της κοινωνίας, καθώς μιμούμαστε τον τρόπο με τον οποίο ντύνονται τα είδωλά μας: οι πλούσιοι και διάσημοι. Συνοπτικά, τα αίτια που ωθούν το άτομο να την ακολουθεί πιστά είναι μεταξύ άλλων, τα οικονομικά συμφέροντα, η διαφήμιση, η ανάγκη ανανέωσης, τα ξένα πρότυπα, ήθη και συνήθειες μέσω των ΜΜΕ, η τάση για μίμηση, για προβολή και η επιθυμία κοινωνικής αποδοχής. Παρατηρώντας τον περίγυρό μας, ή και τον εαυτό μας, μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε πως οι λόγοι για τους οποίους κάποιος ακολουθεί τη μόδα και συμμορφώνεται με τις επιταγές της, όπως αναφέραμε παραπάνω, αφορούν κυρίως τη ψυχική κατάσταση του ατόμου. Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε πως πολλοί έχουν τη τάση να αρέσουν, να προσελκύουν τη προσοχή των άλλων, να εντυπωσιάζουν. Ανάλογα δημιουργείται ένα ευχάριστο συναίσθημα με τη σκέψη πως ζουν μες το πνεύμα της σύγχρονης εποχής και εναρμονίζονται με τον κοινωνικό περίγυρο. Αν κάποιος δεν ακολουθεί τη μόδα, του δημιουργείται η ανασφάλεια και ο φόβος μήπως απομονωθεί ή βρεθεί εκτός εποχής. Λόγος μπορεί να αποτελέσει και η ανάγκη του ατόμου για ανανέωση ή η τάση για μιμητισμό. Το πλέον σύνηθες φαινόμενο είναι η ματαιοδοξία που συνοδεύεται από μια επίδειξη ευμάρειας και οικονομικής υπεροχής, αφού όπως τονίσαμε προηγουμένως, για να ακολουθήσει κάποιος τις επιταγές της μόδας πιστά, με τους ρυθμούς που αυτή αλλάζει, προϋποθέτει μια κάποια οικονομική άνεση. Κάπου στη μέση των δύο άκρων, υπάρχουν και επαγγέλματα, ιδίως αυτά που σχετίζονται με την ομορφιά και το lifestyle που απαιτούν από τους εργαζόμενους στον χώρο να έχουν όχι μόνο προσεγμένη εμφάνιση αλλά και σύμφωνη με τις νέες τάσεις. Στον αντίποδα, βρίσκεται η κριτική – «ορθή» στάση απέναντι στη μόδα που συνίσταται στο συνδυασμό του μοντέρνου με το χρήσιμο και το αρμόζον στην ηλικία, ιδιότητα κτλ που χαρακτηρίζεται από αγορές που κινούνται με μέτρο μέσα στα πλαίσια των οικονομικών δυνατοτήτων του ατόμου. Άνθρωποι με προσωπικότητα και με την αυτοπεποίθηση που τους εξασφαλίζει η ωριμότητά τους δεν έχουν την ίδια ψυχολογική ανάγκη στη τυφλή προσκόλληση στις επιταγές της μόδας, ακολουθούν τη μόδα με κάποια κριτήρια ενώ δε φτάνουν στις ακρότητες και υιοθετούν μόνο ορισμένα στοιχεία της μόδας, έχοντας ως γνώμονα τις προσωπικές τους επιλογές. 9 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΑΣΕΩΝ - ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ 1900 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Τα κινήματα που έγιναν μόδα Αρχές εικοστού αιώνα 10 Ό πως είδαμε στη προηγούμενη ενότητα, τα βλέμματα θαυμασμού των ανθρώπων που συνιστούν τον κοινωνικό κύκλο μας είναι βασικό ζητούμενο σ’ αυτό το παιχνίδι. Επιζητούμε την επιδοκιμασία τους, ενδεχομένως και στην προσπάθειά μας να ανεβάσουμε την αυτοεκτίμησή μας. Η σημασία που δίνουμε όλοι στη μόδα στην καθημερινή ζωή μας, με ακραίο παράδειγμα το φαινόμενο των fashion victims, και οι ολοένα αυξανόμενες πωλήσεις ρούχων, υποδημάτων και αξεσουάρ καταδεικνύουν ότι η μόδα είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στη σύγχρονη κοινωνία. Όμως η μόδα έχει ακόμη την ικανότητα να αφομοιώνει όλες τις νέες τάσεις, μετουσιώνοντας την επανάσταση σε στυλ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τα κοινωνικά κινήματα των χίπις και των πανκ τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Τα μέλη τους είχαν διαμορφώσει ένα εντελώς προσωπικό τρόπο ντυσίματος, με στόχο να μην τροφοδοτήσουν με κανένα τρόπο την εμπορική μηχανή της εποχής. Σήμερα τα εν λόγω κινήματα έχουν γίνει μόδες που εμπνέουν πανάκριβες συλλογές ρούχων και αξεσουάρ. Η αλήθεια είναι πως ιστορικά, η μόδα θα μπορούσε να χρονολογηθεί από την εποχή του Αιγυπτιακού πολιτισμού, με τα ενδύματα και τα κοσμήματα να στολίζουν τους Φαραώ καθώς και τα ενδύματα που φορούσαν οι εργάτες ώστε να προστατεύονται από τον ήλιο. Στη παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με τη σύγχρονη μόδα, αυτή του 20ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα σε αυτήν την ενότητα θα παρουσιάσουμε τις τάσεις και τα κινήματα της μόδας του 20ου αιώνα με σειρά χρονολογικής εμφάνισης, συμπεριλαμβάνοντας τους σχεδιαστές που τις ανέδειξαν και τα ινδάλματα της εποχής που με τη σειρά τους διέδωσαν τις τάσεις αυτές. Το 1906 μια σημαντική αλλαγή επήλθε στον τομέα της μόδας. Οι γυναίκες θεωρούνταν αντικείμενα και έπρεπε να υπομένουν άβολα και μη πρακτικά ρούχα. Την εποχή αυτή ξεκίνησε το κίνημα της απελευθέρωσης του γυναικείου κορμιού από τον Paul Poiret, ένας σχεδιαστής που υποστήριζε την απόρριψη του κορσέ. Οι πελάτες του επέλεγαν παντελόνες, εμπνευσμένες από την Ανατολή, τουρμπάνια και ζωντανά χρώματα ενώ δεν έλλειπαν τα κιμονό και γενικά τα ρούχα που δε χρειαζόντουσαν βοήθεια από οικονόμο (βλ/κορσέδες) για να φορεθούν. Ωστόσο η ιδέα του δεν πρόλαβε να περάσει στη κοινωνία αφού ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι γυναίκες έπρεπε να δουλέψουν καθώς οι άντρες υπηρετούσαν, οπότε και υιοθέτησαν το αντρικό στυλ στο ντύσιμο για την άνεση τους. Φόρεσαν ίσια φορέματα που έκρυβαν τελείως τα θηλυκά τους χαρακτηριστικά για να κατοχυρώσουν κατά μια έννοια τη θέση τους στην ανδροκρατούμενη κοινωνία. Αν λάβουμε υπόψη και το πένθος που επικρατούσε, μπορούμε να δικαιολογήσουμε την επιλογή σκούρων χρωμάτων. 11 1910 - 1920 : Η χρυσή εποχή της Γαλλικής Μόδας Μ 12 ετά τη λήξη του A’ παγκοσμίου πολέμου οι γυναίκες αρχίζουν να γίνονται ανεξάρτητες. Είναι η περίοδος των αποκαλούμενων φλάπερ κοριτσιών (flappergirls) που ζουν έντονα και προκλητικά. Μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι γυναίκες λάμπουν και κυριαρχούν. Οι ντίβες του Hollywood είναι οι νέες μούσες. Οι γυναίκες καπνίζουν, αποκτούν σεξουαλική ελευθερία και πλέον μπορούν να ψηφίσουν. Διαβάζουν περιοδικά όπως Vogue, The Queen, Gazette και Harper’s. Ο κορσές καταργείται δίνονταςακόμα περισσότερη ελευθερία και τα ρούχα αποκτούν φαρδιές γραμμές, ενώ για πρώτη φορά τα πόδια αποκαλύπτονται. Τα πλεκτά μαγιό είναι πλέον αποδεκτή περιβολή για την παραλία και καθιερώνονται από την Αυστραλέζα κολυμβήτρια Anette Kellerman. Το 1921 η Chanel λανσάρει το περίφημο Chanel No 5. Η σιλουέτα είναι φαρδιά με ζώνη στη μέση. Το 1925 η γραμμή ανεβαίνει μέχρι το γόνατο και για πρώτη φορά μετά από δύο χρόνια πάνω από το γόνατο. Τα φορέματα είναι κεντημένα, έχουν κρόσσια και συνήθως τα υφάσματα είναι αέρινα και διαφανή. Τα παλτό είναι βαριά και φοριούνται γύρω από το σώμα σαν κιμονό. Αμάνικες μπλούζες, βαθιά ντεκολτέ, αλλά και τα πρώτα πουλόβερ. Οι φούστες έχουν πιέτες και είναι διακοσμημένες με φιόγκους, λουλούδια και χάντρες και αργότερα με γεωμετρικά σχέδια. Η γούνα αποτελεί αγαπημένο αξεσουάρ, ενώ ο Benito γίνεται γνωστός για τις όμορφες γούνες του από ερμίνα σε σχήμα σωλήνα. Τα καλσόν είναι από μετάξι σε τόνους του δέρματος. Τα παπούτσια είναι άνετα για να εξυπηρετούν στο χορό και τα χαρακτηρίζει μια μπαρέτα στο ύψος του αστραγάλου. Οι ταμπακιέρες και οι μακριές πίπες χρησιμοποιούνται ευρέως. Οι πέρλες είναι το αγαπημένο κόσμημα, ενώ τα καπέλα (κλος) εφαρμόζουν τέλεια στο κεφάλι, κατεβαίνουν μέχρι το ύψος των φρυδιών, αναδεικνύοντας τα κοντά κουρέματα. Τα μάτια είναι πολύ τονισμένα, σχεδόν μουτζουρωμένα από σκούρες γκρι και μαύρες σκιές στο επάνω και στο κάτω βλέφαρο. Τα χείλη είναι σκούρα σε τόνους μπορντό και βυσσινί. Το κοντό μαλλί, γνωστό και ως «a la garçonne», έχει αφέλειες ,άλλες φορές είναι ίσιο και άλλες κυματιστό. Στο πελατολόγιο της υψηλής ραπτικής, προστίθενται οι πλούσιες γυναίκες και κόρες βιομηχάνων που αντικαθιστούν τις βασιλικές – ευγενείς οικογένειες. Σχεδιαστές που άφησαν εποχή οι SONIA DELAUNEY, JEAN PATOU, MADELEINE VIONNET, όμως η COCO CHANEL είναι αυτή που από απλή σχεδιάστρια καπέλων γίνεται ιέρεια του στυλ και απογειώνει τη γυναικεία κομψότητα. Η καμέλια -το αγαπημένο της λουλούδι- και οι λατρεμένες της πέρλες αποτελούν πια σύμβολα της μόδας. Η Chanel δημιουργεί το ταγιέρ αλλά και το γνωστό «little black dress»: ένα απλό μικρό φόρεμα που το φάρδος του φτάνει μέχρι το γόνατο με στρογγυλή λαιμόκοψη και μακριά μανίκια χωρίς μανσέτες. Η αίσθηση ελευθερίας και η πρακτικότητα που αποπνέουν τα ρούχα της την κάνουν αγαπητή στις γυναίκες της δεκαετίας, αλλά την καθιερώνουν επίσης ως μια από τις σχεδιάστριες που σφράγισαν τον κόσμο της μόδας. Πρόσωπα που επηρέασαν τη δεκαετία ως είδωλα, είναι οι Anita Loos, Clara Bow, Louise Brooks, Marion Morehouse, Josephine Baker, Kiki de Montparnasse, Nancy Cunard αλλά και η ίδια η Coco Chanel. 13 Η 1920 - 1930 : Η εποχή του Hollywood μ ό δ α συναντά τ ο ν 14 κινηματογράφο και το Χόλυγουντ δημιουργεί σύμβολα κομψότητας, καθώς οι γυναίκες θέλουν να είναι διαρκώς λαμπερές, όπως οι αγαπημένες τους πρωταγωνίστριες. Η σιλουέτα είναι λεπτή και ψιλή με τονισμένη μέση και έντονους ώμους. Τα φορέματα είναι λοξά κομμένα (το λεγόμενο bias-cut), καλύπτουν τις γάμπες αλλά αφήνουν όλη την πλάτη έξω. Καπέλα και γάντια γίνονται απαραίτητα στοιχεία της γυναικείας γκαρνταρόμπας. Τα παντελόνια και τα σορτς γίνονται αποδεκτά ως ενδύματα παραλίας αλλά και άνεσης. Το 1933 ο οίκος Hermès λανσάρει το πρώτο του μεταξωτό μαντήλι γράφοντας τη δική του ιστορία. Το μαύρισμα γίνεται μανία, τα μονοκόμματα μαγιό με βαθιά ανοιχτή πλάτη συναρπάζουν, ενώ τα γυαλιά ηλίου είναι το απόλυτο αξεσουάρ. Το λευκό χρώμα και το σατέν κυριαρχούν. Μακριά φορέματα κομμένα στο λοξό, εξώπλατα που καταλήγουνε σε ουρά ή σε τετράγωνες πιέτες. Η λαιμόκοψη είναι άλλοτε ντραπέ, άλλοτε βαθύ V και άλλες φορές καταλήγει σε φιόγκο. Τα σακάκια χαρακτηρίζονται από τετράγωνες γραμμές και λεπτομέρεια στους γιακάδες. Τα ταγιέρ αποτελούνται κυρίως από σακάκια που τονίζουν τη μέση και μακριές φούστες εφαρμοστές στους γοφούς. Τα παλτό έχουν γούνινους γιακάδες , ενώ η καμπαρντίνα αναβιώνει. Οι μπλούζες έχουν φραμπαλάδες και τα μανίκια είναι φουσκωτά. Τα πουλόβερ είναι στενά και έχουν prints εμπνευσμένα από τη γραφιστική και την ArtDeco. Τα παντελόνια είναι φαρδιά με κουμπιά στο πλάι, ενώ τα σορτς συνδυάζονται με λευκά σοσόνια. Τσάντες φάκελοι ή μικρά πουγκιά, γούνινες εσάρπες και ετόλ από ζώα. Καπέλα κλος, μπερέ και καπέλα με μεγάλο γείσο αλλά και τουρμπάνι. Γάντια, μικρά στρογγυλά γυαλιά ηλίου, καρφίτσες και αληθινά κοσμήματα που συνδυάζονται με ψεύτικα. Μυτερές γόβες, μπαλαρίνες, πέδιλα και οι πρώτες πλατφόρμες. Βγαλμένα έντονα φρύδια, ψεύτικες βλεφαρίδες και κόκκινα νύχια. Η Revlon και η Germaine Monteil λανσάρουν τα πρώτα καλλυντικά. Ξανθό πλατινέ, πολύ κοντές αφέλειες και κυματιστά μαλλιά. Από τους σχεδιαστές της εποχής ξεχωρίζει η ELSA SCHIAPARELLI, καθώς οι κολεξιόν της σηματοδότησαν τη δεκαετία. Εκκεντρική και αστείρευτα δημιουργική εμπνέεται από το σουρεαλισμό και τον κυβισμό. Ο Salvador Dali είναι φίλος της και μαζί δημιουργούν το διάσημο φόρεμα με τον αστακό. Τα καπέλα της έχουν σχήμα παπουτσιών και τα κουμπιά σχήμα ζώων. Αγαπημένο της χρώμα το ροζ-μωβ, το αποκαλούμενο shocking που γίνεται και ομώνυμο άρωμα. Άλλοι σχεδιαστές που επηρέασαν τη δεκαετία είναι: NINA RICCI, ALIX GRÈS, MAGGY ROUFF, MARCEL ROCHAS, MAINBOCHER, MOLYNEYX. Τα είδωλα που επάξια εκπροσώπησαν την τάση αυτή, οι Greta Garbo, Marlene Dietrich, Mae West, Constance Bennet, Joan Crawford, Wallis Simpson, Vivien Leigh, Ginger Rogers, Jean Harlow, Amelia Earhart, Leni Riefenstahl, Bette Davis, Dolores Del Rio. 15 Στα μισά του εικοστού αιώνα 1930 -1940 : Β’ Παγκόσμιος πόλεμος Ό ταν τελικά φάνηκε πως όλα πήραν το δρόμο τους, ξεσπά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βάζει τη μόδα σε δεύτερη μοίρα. Οι πρώτες ύλες γίνονται δυσεύρετες , αφού χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για τον εξοπλισμό πολέμου. Το κόστος των υφασμάτων αυξάνεται και το rayon κάνει την εμφάνιση του σαν μια πιο προσιτή πρόταση. Η μόδα παίρνει ένα πιο στρατιωτικό και επιβλητικό look. Οι ώμοι είναι τονισμένοι με ελαφριές βάτες, όχι μόνο στα ταγιέρ αλλά και στα φορέματα. Όλα αυτά μέχρι το 1947 όπου ο Christian Dior κάνει την επανάσταση και δημιουργεί το New Look. Η βασική σιλουέτα, γνωστή και σαν γραμμή Α, είναι κωνική, τονίζει τη μέση, έχοντας φυσικούς ώμους, ενώ το μήκος της φούστας παίζει από τα μέσα του γονάτου μέχρι τα μέσα της κνήμης. Τα υφάσματα που χρησιμοποιούνται είναι ο ταφτάς, το βελούδο, η μουσελίνα και το σατέν. Εμφανίζονται τα πατρόν και τα πρώτα prêt-à-porter. Οι φούστες κλοσάρουν ελαφρά και είναι πάντα με μάκρος λίγα εκατοστά πάνω από το γόνατο. Κυριαρχούν τα μικρά εμπριμέ και οι διχρωμίες σε ασπρόμαυρο. Φορέματα που δένουν γύρω από τη μέση, φορέματα με τονισμένη μέση και βάτες. Μπλούζες που κουμπώνουν σαν πουκάμισα, γυναικεία ταγιέρ σε αρρενωπή γραμμή, πιέτες στις φούστες, στενές ίσιες φούστες που συνδυάζονται με μικροσκοπικά πουλόβερ. Μεγάλες καπελίνες, καπέλα με voile από δίχτυ ή δαντέλα που σκιάζουν το πρόσωπο αλλά και μπερέδες. Γάντια και τσάντες που κρέμονται από τον ώμο. Τα παπούτσια είναι 16 πέδιλα, με χοντρά τακούνια ή διπλές σόλες και φοριούνται με κοντά καλτσάκια. Καρφίτσες. Τα φρύδια είναι φυσικά αλλά τονισμένα, ελαφριά μάσκαρα, μολύβι και χείλη απαλά σε ροζ αποχρώσεις. Επίσης οι γυναίκες έβαφαν τα πόδια τους για να δώσουν την αίσθηση του καλσόν, δημιουργώντας ακόμα και τη ραφή πίσω με μαύρο μολύβι. Τα μαλλιά είναι μέχρι το μήκος των ώμων, σγουρωμένα λιτά η σε κότσο chignon. Σχεδιαστές που δίνουν τον τόνο, οι Cristobal Balenciaga, Pierre Balmain, Jacques Fath, Jean Desses,με είδωλά τους τις Ingrid Bergman, Bette Davis, Veronika Lake, Lana Turner, Judy Garland, Lauren Bacall, Ava Gardner. 17 Μ 18 1940 - 1950 : Μεταπολεμική περίοδος ια περίοδος νηφαλιότητας ακολούθησε μετά τον πόλεμο καθώς το ηθικό και η οικονομία σταδιακά επανέρχονταν. Ίσως η πιο κολακευτική δεκαετία για τη γυναίκα. Οι γραμμές ακολουθούν το κορμί τονίζοντας τα ωραιότερα σημεία του σώματος, το στήθος, τη μέση και την περιφέρεια. Πέρα από τις haute couture δημιουργίες το καθημερινό ρούχο γίνεται όλο και πιο εύκολο και πρακτικό. Το μάκρος ξεκινάει κάτω από το γόνατο και καταλήγει στη μέση της γάμπας. Τα χρώματα είναι παστέλ, ασπρόμαυρο, πουά αλλά και εμπριμέ με λουλούδια. Ωστόσο, η μόδα «παίρνει τα πάνω της» πολύ πιο γρήγορα λόγω του Yves Saint Laurent. Το 1957 η μόδα υιοθετεί τη γραμμή «σάκος» την οποία λανσάρει ο Yves Saint Laurent που δουλεύει για το Dior. Οι ώμοι είναι χαλαροί, κυριαρχεί η λαιμόκοψη bateau και συνδυάζεται με περίεργα γεωμετρικά καπέλα. Όμως δεδομένης της αστάθειας του κόσμου την εποχή αυτή, πολλοί κριτίκαραν την αισθητική αυτή. Το 1958 η γραμμή πάλι αλλάζει και η σιλουέτα γίνεται τραπέζιο. Τα μανίκια είναι τρία τέταρτα και οι ώμοι φαρδαίνουν. Το τακούνι στιλέτο καθιερώνεται και ο Dupont ανακαλύπτει τη λύκρα κάνοντας επανάσταση στο γυναικείο εσώρουχο. Το φουρό φοριέται πάντα κάτω από φορέματα και τις φούστες δίνοντας όγκο. Ενώ οι γυναίκες της προηγούμενης δεκαετίας έφεραν μια πιο παιδική αισθητική, τη δεκαετία αυτή κυριάρχησαν οι Brigitte Bardot και η Ursula Andrews. Στην Ελλάδα ο Ντίμης Κρίτσας ανοίγει το ατελιέ του δίνοντας μια νότα γαλλικής φινέτσας (είχε μαθητεύσει μόδα στο Παρίσι). Τον ακολουθούν ο Γιάννης Τσοπανέλλης ενώ κάνει την εμφάνιση του και ο Φιλήμονας. Φορέματα σε γραμμή Α, στράπλες για βραδινές εμφανίσεις, κλος φούστες, αμάνικα πουλόβερ που συνδυάζονται με ζακετάκια στο ίδιο χρώμα. Φορέματα με κόψιμο πουκαμίσου, παλτό που τονίζουν τη μέση με ζώνες και βερμούδες. Μεγάλες τσάντες ή μικρές κομψές, μαντήλια στο κεφάλι, πέρλες που αγκαλιάζουν το λαιμό και γυαλιά πεταλούδα. Απαραίτητα τα γάντια, τα οποία ταιριάζουν αυστηρά με το παπούτσι, τη τσάντα και το φόρεμα/ταγιέρ. Ζώνες που τονίζουν τη μέση. Κομψά πέδιλα ή λεπτά μυτερά με τακούνια. Βελούδινα καπέλα με ή χωρίς βέλος. Τονισμένα φρύδια σε γραμμή τόξου, eye-liner και μάσκαρα. Τα χείλη βάφονται σε αποχρώσεις κόκκινου και πορτοκαλί. Η βάση για το πρόσωπο είναι σε φυσικό τόνο και το ρουζ πολύ απαλό. Μωβ μάσκαρα, μπλε eye-liner και μπλε του πάγου/ασημί σκιά ή μάσκαρα στο χρώμα χαλκού με απαλή πράσινη σκιά ήταν μερικοί από τους συνδυασμούς που επικρατούσαν. Οι γυναίκες βάφουν τα μαλλιά τους, το ξανθό επικρατεί. Περιποιημένα μαλλιά σε vague ή σε κότσους μπανάνα ή μικρά σινιόν στην κορυφή του κεφαλιού. Σχεδιαστές που ξεχωρίζουν είναι οι Hubert de Givenchy, Louis Féraud, Valentino, Ντίμης Κρίτσας, Φιλήμονας. Στα είδωλα της εποχής, οι Liz Taylor, Marilyn Monroe, Sophia Loren, Gina Lollobrigida, Anita Ekberg, Grace Kelly, Brigitte Bardot, Evita, Audrey Hepburn, Kim Novak, Natalie Wood, ενώ για τα ελληνικά δεδομένα, οι Έλλη Λαμπέτη, Μελίνα Μερκούρη. 19 1950 -1960 : Η επανάσταση του στυλ Η μόδα ανανεώνεται και εμφανίζονται νέοι σχεδιαστές που θέλουν να κάνουν τη δική τους επανάσταση. Η ροκ μουσική, τα ναρκωτικά και η σεξουαλική απελευθέρωση κάνει τη μόδα εκκεντρική. Μια δεκαετία επηρεασμένη από τη μουσική και τα κινήματα της νεολαίας που αφήνει χώρο στη μόδα να υιοθετήσει πολλές και διαφορετικές επιλογές. Οι μεγάλες κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές ανά τον κόσμο, επηρέασαν και τη μόδα φυσικά που αποτελεί τον κύριο εκφραστή των αλλαγών σε κάθε εποχή. Την εποχή αυτή η μόδα έγινε εργαλείο επανάστασης. Η μόδα διαχωρίστηκε σε μόδα για νεότερους και γηραιότερους, ενήλικες και νεολαίους. Η Mary Quant αλλά και ο André Courrèges κοντράρονται για την ανακάλυψη του μίνι. Το μίνι πάντως είναι γεγονός και αποτελεί σύμβολο της δεκαετίας. Ο 20 Yves Saint Laurent λανσάρει το look Mondriane εμπνευσμένος από τους γεωμετρικούς πίνακες του Ολλανδού ζωγράφου. Ο Courrèges κάνει πραγματική επανάσταση με τα διαστημικά του σύνολα από πλαστικό, πιστά στον ενθουσιασμό της εποχής με τις κοσμοναυτικές αποστολές στη σελήνη. Ο Paco Rabanne παρουσιάζει ρούχα από μέταλλο, ανοίγοντας νέους δρόμους στην κατασκευή των ρούχων. Τα μικροσκοπικά μπικίνι λατρεύονται τόσο από άντρες όσο και από γυναίκες. Μοντέλα όπως η Twiggy και η Βερούσκα αποτελούν πρότυπα ομορφιάς. Στην Ελλάδα ο Γιάννης Βούρος, ο δημιουργός των μοναδικών τουαλετών του ελληνικού κινηματογράφου ανοίγει το πρώτο του ατελιέ, ενώ ο Γιάννης Τσεκλένης με τα ψυχεδελικά του prints κάνει επιτυχία και εκτός των ελληνικών συνόρων. Ήδη αρχίζει να δημιουργείται ένα θετικό κλίμα στην ελληνική μόδα, οι σχεδιαστές γίνονται πιο οικείοι στο ελληνικό κοινό και βάζουν τα θεμέλια για την άνθηση που πρόκειται να ακολουθήσει. Μίνι φορέματα, μίνι φούστες, ζιβάγκο, μικρά εφαρμοστά πουλόβερ. Στενά παντελόνια, κάπρι παντελόνια, καυτά σορτς, jupe-culottes. Ταγιέρ τύπου Jackie Kennedy, βελούδινα σακάκια και παλτό μέχρι το γόνατο. Χρωματιστά καλσόν και κάλτσες μέχρι το γόνατο. Τεράστια γυαλιά ηλίου, μπερέδες και κασκέτα, πλαστικά κοσμήματα, μαντήλια. Φλατ μπαλαρίνες, πλαστικές μπότες μέχρι το γόνατο, σανδάλια. Το μακιγιάζ είναι έντονο με ψεύτικες τεράστιες βλεφαρίδες και μάσκαρα, ενώ οι σκιές είναι χρωματιστές (γαλάζιο, πράσινο, μωβ). Τα χείλη είναι απαλά σε αποχρώσεις ροδακινί και ροζ-περλέ. Τα μαλλιά είναι είτε κοντά, είτε πολύ μακριά. Ο Vidal Sassoon λανσάρει μια νέα μορφή του bob με όγκο και συμμετρία. Πρωτοπόροι σχεδιαστές της εποχής, οι Mary Quant, Yves Saint Laurent, Paco Rabanne, Emanuel Ungaro, Karl Lagerfeld, Marc Bohan, Guy Laroche, Sonia Rykiel, André Courrèges, και στο ελληνικό πεδίο, οι Γιάννης Τσεκλένης, Χρήστος Μαϊλης, Γιάννης Γαλάτης, Γιάννης Τσοπανέλης, Γιάννης Βούρος, με είδωλά τους αντίστοιχα, τις Jane Fonda, Twiggy, Julie Christie, Françoise Hardy, Jean Seberg, Nancy Sinatra, Mia Farrow, Edie Sedgwick, Diana Rigg, Brigitte Bardot, Jacqueline Kennedy, και τις Αλίκη Βουγιουκλάκη, Νόρα Βαλσάμη, Ζωή Λάσκαρη. 21 22 23 Τ 1960 - 1970 : Μεικτές τάσεις 24 ο φολκλόρ μπερδεύεται με το ρετρό, το κιτς, το γκλίτερ και το πανκ. Ο διαλογισμός γίνεται μόδα από τους χίπις που διαδηλώνουν για αγάπη και ειρήνη. Το 1974 ανοίγει στη Νέα Υόρκη το περίφημο Studio 54΄ και μαζί του η εποχή της disco, του στρετς και της λύκρα. Η Gloria Vanderbilt κάνει δημοφιλή τα εφαρμοστά στρετς τζιν παντελόνια. Το 1977 το κίνημα του πανκ από τη Μεγάλη Βρετανία φέρνει δερματίνες, καρφιά, παραμάνες και ρούχα από βινύλ. Στην Ελλάδα ο Μιχάλης Ασλάνης ανοίγει στη Δημοχάρους το ατελιέ του για να γνωρίσει επιτυχία με τα έθνικ φορέματα του. Ο Βασίλης Κουρκουμέλης με το Μάκη Τσέλιο δημιουργούν τον οίκο Billy Bo που θα αποτελέσει σταθμό για την ελληνική μόδα και μάλιστα θα βγει και εκτός ελληνικών συνόρων. Αλλά και ο ελληνικός περιοδικός Τύπος αρχίζει να ασχολείται με τη μόδα και τους νέους Έλληνες δημιουργούς. Περιοδικά όπως ο Ταχυδρόμος και η Γυναίκα κάνουν editorial μόδας και ανταποκρίσεις από το εξωτερικό. Τάκης και Ντίνος Διαμαντόπουλος σε συνεργασία με τον image – maker Δημήτρη Ζουρντό δημιουργούν φωτογραφίσεις μόδας εφάμιλλες με εκείνες του εξωτερικού, ενώ νέες παρουσίες εμφανίζονται στο χώρο του μόντελινγκ: Μπέλα Αδαμοπούλου, Λάουρα Χατζηβαγγέλη, Υβέτ και Μιμή Ντενίση. Για πρώτη φορά καθιερώνεται ο ρόλος του στυλίστα και του make-up artist. Τα φορέματα είναι φαρδιά, με ψυχεδελικά εμπριμέ αλλά και floral prints. Τσιγγάνικες φούστες, χαμηλόμεσες, πολύ κοντές ή πολύ μακριές. Πολύ κοντά σορτς (hotpants) αλλά και παντελόνια που φαρδαίνουν από το γόνατο και κάτω, το λεγόμενο παντελόνι καμπάνα. Το πέτο στα πουκάμισα είναι μεγάλο, άλλοτε στρογγυλό και άλλοτε μυτερό. Τζιν και t-shirts, τοπ που δένουν στο λαιμό, ολόσωμες φόρμες, στράπλες φορέματα σε ίσια γραμμή-σωλήνα (tubedresses). Ζώνες με τεράστιες αγκράφες διακοσμούν τους γοφούς, κολιέ από χάντρες, παγιέτες, σατέν κολάν, τεράστιοι ασημένιοι κρίκοι στα αυτιά. Τα παπούτσια είναι χοντροκομμένα με υπερβολικούς πάτους-πλατφόρμες. Μπαντάνες, φουλάρια και πόντσο. Οι ψεύτικες βλεφαρίδες συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται, ενώ η μπλε και η πράσινη σκιά στα μάτια αποτελούν το αγαπημένο χρώμα των γυναικών. Τα χείλη τονίζονται με λιπγκλος. Προς το τέλος της δεκαετίας, η εμφάνιση του punk δίνει έμφαση στο έντονο eye-liner, ενώ τα νύχια βάφονται μαύρα. Τα μαλλιά είναι μακριά με χωρίστρα στη μέση, έχουν ανταύγειες ή είναι περμανάντ. 25 Σχεδιαστές που ξεχώρισαν, οι Ossie Clark, Biba, Roy Halston, Jean-Charles de Castelbajac, Claude Montana, Kenzo, Ralph Lauren, Fiorucci, Ασλάνης, Πολατώφ, Billy Bo και είδωλα της εποχής οι Bianca Jagger, Catherine Deneuve, Patti Smith, Lauren Hutton, Jane Birkin, Jerry Hall, Farah Fawcett, Liza Minelli, Diane Keaton, Goldie Hawn, Olivia Newton-John, Μιμή Ντενίση, Κατερίνα Παπαδημητρίου, Υβέτ, Μαίρη Δρακοπούλου. 26 27 Η δεκαετία της υπερβολής. Οι ώμοι φαρδαίνουν, οι βάτες κυριαρχούν και η σειρά «Δυναστεία» κάνει την Alexis Colby πρότυπο μόδας. Η γυμναστική γίνεται μόδα και το αθλητικό look βγαίνει και εκτός γυμναστηρίου. Το τζιν αποκτά υπογραφή και τα logos κυριαρχούν παντού. Είναι η εποχή των super - models και του καταναλωτισμού. Η γυναίκα κυνηγάει την καριέρα και γίνεται οικονομικά ανεξάρτητη. Ο Lacroix φέρνει το μπαρόκ, ο Alaia με τα πλεκτά του αγκαλιάζει το γυναικείο σώμα τονίζοντας τα κατάλληλα σημεία του, η Donna Karan χρησιμοποιεί το στρετς στα καλσόν και στα πουκάμισα body διευκολύνοντας την εργαζόμενη γυναίκα, ενώ οι Manolo Blahnik και Christian Louboutin καθιερώνονται στο χώρο του υποδήματος. Στην Ελλάδα υπάρχει έκρηξη στα περιοδικά μόδας, με το ΚΛΙΚ, DIVA αλλά και το πρώτο αντρικό περιοδικό το ΜΕΝ. Η Λάουρα Ντε Νίγκρις αναλαμβάνει τη Γυναίκα και αναδεικνύει νέα δημιουργικά ταλέντα στο styling και τη φωτογραφία. Φούστες τύπου lambada, τουτού, μίνι φούστες, κολάν, τεράστια φαρδιά t-shirts, ξεβαμμένα τζιν, σκισμένα τζιν, μπουφάν τζιν, κοντά jackets, βάτες, φαρδιά τεράστια μπουφάν, τοπ από δίχτυ, τοπ και φορέματα με τον ένα ώμο έξω, φαρδιές παντελόνες, αθλητικές φόρμες και αθλητικά κορμάκια. Φούστες balloon, τεράστια μανίκια αλλά και μανίκια νυχτερίδα. Γκέτες, γάντια με κομμένα δάχτυλα, γάντια από δαντέλα, φιόγκοι στα μαλλιά, στέκες, πολύχρωμα γυαλιά, κονκάρδες, τεράστιες ζώνες, πλαστικά βραχιόλια, μακριά κολιέ, χρωματιστά καλσόν. Αγαπημένα παπούτσια είναι τα αθλητικά εταιρειών όπως η Reebok, Nike, L.A Gear και Keds. Τα φρύδια είναι φυσικά και παχιά. Το πρόσωπο φαίνεται φρέσκο και υγιές με ρουζ , αλλά και πούδρα που δίνει την εντύπωση του ηλιοκαμένου δέρματος. Τα χείλη βάφονται σε έντονο κόκκινο, ενώ οι σκιές παίζουν από γήινους τόνους σε έντονα χρώματα. Τα μαλλιά έχουν όγκο, οι φράντζες κρύβουν το πρόσωπο, ενώ η χρήση λακ και τζελ γίνεται καθημερινή συνήθεια. Σχεδιαστές που μνημονεύονται ακόμη και σήμερα, οι Vivienne Westwood, Jean Paul Gaultier, Moschino, Katherine Hamnet, Christian Lacroix, Azzedine Alaia, Romeo Gigli, Rei Kawakubo, Issey Miyake, Yohji Yamamoto, Donna Karan, Gianni Versace, Norma Kamali, Giorgio Armani, Gianfranco Ferré, Calvin Klein, Βασίλειος Κωστέτσος, Νικόλας Μαυρόπουλος, Τίμης Παρίσης και είδωλα οι Madonna, Cyndi Lauper, Kim Wilde, Grace Jones, Brooke Shields, Molly Ringwald, Nina Hagen, Jennifer Beals, Siouxsie Sioux, Dynasty, Dallas, Iman, Naomi Campbell, Cindy Crawford, Linda Evangelista, Christy Turlington, Stephanie Seymour, Tatjana Patitz, Helena Christensen, Cindy Serman, Meryl Streep, Paula Abdul, Ivana Trump, Άννα Βίσση, Βάνα Μπάρμπα. ΤΕΛΗ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ 1970 - 1980 : Η λατρεία του σώματος 28 29 1980 - 1990 : Ομορφιά στην απλότητα ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 80, ΕΝΑ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΜΟΔΑΣ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ, ΕΠΗΡΕΑΣΜΕΝΟ ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΤΕΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΜΒΕΡΣΑΣ. ΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΤΕΣ ΑΥΤΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΑΝ ΠΩΣ Η ΜΟΔΑ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΟΙ ΕΠΙΤΑΓΕΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ ΠΟΥ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΕΚΑΝΑΝ ΜΟΝΟ ΚΑΚΟ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΑΝΑΔΕΙΞΕΙ Η ΜΟΔΑ. Η ΦΙΡΜΑ COMME DES GARCONS ΚΑΙ Ο YOHJI YAMAMOTO, ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΑΝ ΤΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ ΑΥΤΟ ΡΕΥΜΑ ΜΕ ΤΑ ΜΑΥΡΑ, ΑΠΟΣΥΝΤΙΘΕΜΕΝΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΥΠΕΡΒΑΛΛΟΥΣΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΤΟΥΣ. Μετά την υπερβολή έρχεται η απλότητα. Η σιλουέτα ελευθερώνεται και δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο στυλ. Νέοι σχεδιαστές κάνουν την εμφάνιση τους με την Βρετανία να κατέχει τα πρωτεία στην ανάδειξη δημιουργικών ανθρώπων. Ο John Galliano, ο Alexander McQueen και η Stella McCartney είναι το νέο αίμα. Ο Tom Ford αναλαμβάνει τον οίκο Gucci και τον απογειώνει, ενώ οι οίκοι Prada, D&G, Blumarine καθιερώνονται στο στερέωμα της μόδας. Η Kate Moss είναι αναμφισβήτητα το πρόσωπο της δεκαετίας. Ενσωματώνει την απλότητα, την ιδιαιτερότητα, τη μοναδικότητα και γίνεται μούσα πολλών σχεδιαστών, τραγουδιστών, ζωγράφων. Επειδή η μόδα έχει πολλά πρόσωπα και πολλές επιλογές, η μοναδικότητα και η προσωπικότητα είναι αυτά που χαρακτηρίζουν το στυλ του καθενός. Περιοδικά όπως The Face, Dazed&Confused, I-D, Ten, Another Magazine, Wallpaper εναλλάσσουν στιλ και φτιάχνουν μόδα. Την ίδια περίοδο μια Ελληνίδα, η Σοφία Κοκοσαλάκη, παίρνει διθυραμβικές κριτικές για τις συλλογές της με χρώμα και άρωμα από Ελλάδα. Τα περιοδικά μόδας αυξάνονται και εμφανίζονται και οι πρώτες εκπομπές μόδας στη τηλεόραση, που όμως δε θα κρατήσουν για πολύ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα gadget της νέας τεχνολογίας είναι τα νέα αξεσουάρ. Επίσης διάσημες σταρ του εξωτερικού κάνουν μόδα αντικείμενα και ρούχα που φορούν χωρίς να είναι διαχρονικά, καθώς αλλάζουν πολύ γρήγορα και έχουν επιρροές από πολλές 30 δεκαετίες. Κάθε γυναίκα προσαρμόζει το make-up ανάλογα με τις ανάγκες και την προσωπικότητα της. Τα καλλυντικά από οίκους μόδας είναι πλέον γεγονός. Κοντά ή μακριά, όλα τα στυλ μαλλιών είναι στη μόδα. Την εποχή αυτή θα βρούμε και τους John Galliano, Prada, Molinari, Gucci, D&G, Martin Margiela, Alber Elbaz, Helmut Lang, Raf Simons, Martine Sitbon, Bernhard Wilhelm, Ann Demeulemeester, Nicolas Ghesquière, Jil Sander, Junya Watanabe, Alexander McQueen, Stella Mccartney, Tom Ford, Marc Jacobs, Michael Kors, Sophia Kokosalaki, Yiorgos Eleftheriadis, Deux Hommes, Haris & Angelos και τις σύγχρονες μούσες: Sharon Stone, Kate Moss, Uma Thurman, Jennifer Aniston, Pamela Anderson, Liz Hurley, Stella Tenant, Madonna, Spice Girls, Princess Diana, Britney Spears, Winona Ryder, Julia Roberts, Meg Ryan, Δέσποινα Βανδή και Μάρα Δεσύπρη. 31 ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ 1990 -2000: Η εποχή της πολυτέλειας Ο Karl Lagerfeld του οίκου Chanel, ο Marc Jacobs της Luis Vuitton, o John Galliano του Dior είναι μόνο μερικοί από τις ιδιοφυίες του χώρου που ανανέωσαν τους οίκους μόδας από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την πολυτέλεια και προσανατολίζεται με βάση τις επιταγές μιας ομάδας ταλαντούχων νέων δημιουργών που έχουν κατανοήσει τι ζητά ο κόσμος σήμερα: αποκλειστικότητα και αστρονομικές τιμές. Με την εποχή μας να μην έχει κλείσει τον κύκλο της ώστε να περάσει στην ιστορία της μόδας ολοκληρωτικά, θα περιοριστούμε σε αυτή την αναφορά. Το σημαντικό είναι πως με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, κατέστη σαφές πως τα κοινωνικά κινήματα, οι οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, επηρεάζουν αναντίρρητα τη μόδα, τη διαμορφώνουν και την αναπροσαρμόζουν στις ανάγκες των ιστορικών συνθηκών της εποχής. Έτσι γεννήθηκε και η βιομηχανία της μόδας, ως αποτέλεσμα των ιστορικών αλλαγών, και έτσι κατάφερε η μόδα να πολλαπλασιάσει την επιρροή της με την έλευση των μαζικών μέσων επικοινωνίας. 32 33 34