ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Γ. ΠΑΠΠΑΣ
ΚΕΡΚΥΡΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2011
2
Α. BIOΓPAΦIKO ΣHMEIΩMA (CURRICULUM VITÆ)
1. ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ονοματεπώνυμο: Θεόδωρος Γ. Παππάς
Διεύθυνση: οδός Αχιλλείου, Γαστούρι, 49084 Kέρκυρα
Tηλ.: 2661087401· e-mail: [email protected]
Oικογενειακή κατάσταση: έγγαμος, με δύο κόρες
Στρατιωτική θητεία: υπαξιωματικός των τεθωρακισμένων (1984-1986).
2. ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΕΣ & ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ
1979: Diplôme Supérieur d’Études Françaises (Πανεπιστήμιο του Bordeaux ΙΙΙ).
1982: Diplôme d’Études Universitaires Générales D.E.U.G. (Sciences Humaines, Section
d’Histoire, Πανεπιστήμιο του Bordeaux III).
1983: Licence ès Lettres (κατεύθυνση: Aρχαίες και Mεσαιωνικές Σπουδές, Πανεπιστήμιο
του Bordeaux III).
1984: Maîtrise d’Histoire (ειδικότητα: Aρχαίες Eλληνικές Σπουδές, Πανεπιστήμιο του
Bordeaux III).
1985: Diplôme d’Études Approfondies (D.E.A.) – Δίπλωμα Eμπεριστατωμένων Σπουδών
(ειδικότητα: Aρχαίες Eλληνικές Σπουδές, Πανεπιστήμιο του Montpellier III).
1989: Διδακτορικό Δίπλωμα Κλασικής Φιλολογίας (Πανεπιστήμιο του Montpellier III).
[Θέμα διατριβής: Anthropologie de la comédie grecque ancienne. Eξεταστική
Eπιτροπή: P. Ghiron-Bistagne, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Montpellier III,
εισηγήτρια· A. Machin, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Προβηγκίας· C. Vial,
καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Montpellier· Φ. I. Kακριδής, καθηγητής στο
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, και M. Casevitz, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λυών,
πρόεδρος της Eξεταστικής Eπιτροπής].
3. ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
3.1 Lecteur de grec στο Πανεπιστήμιο της Προβηγκίας (Aix-en-Provence I), επί τρία
χρόνια: από 01/10/1986 έως 30/09/1989.
3.2 Διδάσκων (άρθρο 5 του Π.Δ. 407/80 και N.1566/85) στο Iόνιο Πανεπιστήμιο: από
01/10/1989 έως 15/04/1998.
3.3 Διδάσκων (άρθρο 5 του Π.Δ. 407/80 και N.1566/85) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας:
από 01/10/1995 έως 30/09/1996.
3.4 Επίκουρος Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο: από
16/04/98 έως 08/06/03.
3.5 Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο
από 09/06/03 έως 08/11/2007.
3.6 Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο από 08/11/2007
έως και σήμερα.
3.7 Καθηγητής ‒ Σύμβουλος (μέλος Σ.Ε.Π.) στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.)
από το ακαδημαϊκό έτος 2002-2003 [2002-2003, 2003-2004 στο γνωστικό αντικείμενο
Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό· 2004-2005, 2005-2006 στο γνωστικό αντικείμενο
Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία· 2006-2007, 2007-2008· 20082009, 2009-2010, 2010-2011, 2011-2012 στο γνωστικό αντικείμενο Αρχαίο Ελληνικό
Θέατρο].
3
4. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ
1.1 Διευθυντής του θεσμοθετημένου Εργαστηρίου Τεκμηρίωσης Ιστορικής και
Πολιτιστικής Κληρονομιάς από το ακαδημαϊκό έτος 2003 έως και σήμερα.
1.2 Πρόεδρος του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου
Πανεπιστημίου για τα ακαδημαϊκά έτη 2007-2008 / 2008-2009.
1.3 Πρόεδρος του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου
Πανεπιστημίου για τα ακαδημαϊκά έτη 2009-2010 / 2010-2011.
5. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΡΓΟ
Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών
Η διδακτκή μου δραστηριότητα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο περιλαμβάνει παραδόσεις, σεμινάρια
και ασκήσεις. Πιο συγκεκριμένα έχω διδάξει τα ακόλουθα μαθήματα:
5.1.1
Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Ι. Τύπος μαθήματος: ΥΠΟ - Εξάμηνο: Α΄ (36 ώρες) Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Τρόπος διδασκαλίας: Διδασκαλία και Σεμινάριο με
θέμα: «Βιβλίο και αναγνωστικό κοινό στον αρχαίο ελληνικό κόσμο». Αντικείμενο
του μαθήματος: Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Στόχοι του
μαθήματος: Η διαμόρφωση γενικής εικόνας της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας
από τις απαρχές έως και την ελληνιστική εποχή. Η προφορική παράδοση και ο
γραπτός λόγος. Τα λογοτεχνικά είδη και η σημασία τους.
5.1.2
Αρχαία Ελληνική Γραμματεία ΙΙ. Τύπος μαθήματος: ΥΕΠ - Εξάμηνο: Γ΄ (36 ώρες) Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Τρόπος διδασκαλίας: Διδασκαλία και Σεμινάριο με
θέμα: «Ιστορία της παράδοσης του κειμένου του Αριστοφάνη». Αντικείμενο του
μαθήματος: Δραματική ποίηση. Στόχοι του μαθήματος: Η μύηση και η γνωριμία με
το έργο των μεγάλων τραγικών και κωμικών ποιητών της αρχαιότητας. Οι απαρχές
του θεάτρου και ο Αισχύλος. Το αττικό θέατρο στα χρόνια της Δημοκρατίας. Η
Αρχαία κωμωδία και ο Αριστοφάνης. Η Νέα κωμωδία και ο Μένανδρος.
5.1.3
Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Τύπος μαθήματος: ΥΕΠ - Εξάμηνο:
β΄ (36 ώρες) - Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Τρόπος διδασκαλίας: Διδασκαλία
και Σεμινάριο με θέμα: «Η ιδιωτική ζωή των αρχαίων Ελλήνων». Αντικείμενο του
μαθήματος: Εισαγωγή στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Στόχοι του μαθήματος: Η
γνωριμία με τον ελληνικό πολιτισμό και την ανθρωπολογία της αρχαίας Ελλάδας.
Ο πολίτης και η πόλη. Η πραγμάτωση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος και οι θεοί. Ο
δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος στην αρχαία Ελλάδα.
5.1.4
Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Τύπος μαθήματος: ΥΠΕ - Εξάμηνο: Α΄ (36 ώρες) Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Στόχοι του μαθήματος: Η μετάφραση και ο
γλωσσικός σχολιασμός επιλεγμένων κειμένων από την αρχαία ελληνική
λογοτεχνία.
5.1.5
Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας. Τύπος μαθήματος: ΥΠΟ - Εξάμηνο: Δ΄ (36
ώρες) - Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Αντικείμενο του μαθήματος: Εισαγωγή
στη μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας. Στόχοι του μαθήματος: Πῶς δεῖ
ἐπιστημονικὴν ἐργασίαν συγγράφειν.
4
5.1.6
Από το ακαδημαϊκό έτος 2002-2003 έως και σήμερα διδάσκω ως Σύμβουλος
Καθηγητής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Δίδαξα τα μαθήματα: Εισαγωγή
στον Ελληνικό Πολιτισμό (ακαδ. έτη 2002-2003, 2003-2004)· Γράμματα Ι: Αρχαία
Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία (ακαδ. έτη 2004-2005, 2005-2006)· Αρχαίο
Ελληνικό Θέατρο (ακαδ. έτη 2006-2007, 2007-2008, 2008-2009, 2009-2010, 20102011, 2011-2012).
5.1.7
Κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1994-95 και 1995-96 δίδαξα με σύμβαση του Π.Δ. 407/80
στα Παιδαγωγικά Tμήματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας τα γνωστικά
αντικείμενα: «Θεατρική Παιδεία» και «Aρχαία Eλληνική Γραμματεία».
5.1.8
Κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1995-1996 έως και 2004-2005 δίδαξα στη Σχολή
Ξεναγών Κέρκυρας τα μαθήματα: «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας»
και «Ιστορία του Θεάτρου».
5.1.9
Κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1986-1987, 1987-1988 και 1988-1989 δίδαξα στο
Πανεπιστήμιο του Aix-en-Provence I, ως Lecteur de grec, τα ακόλουθα μαθήματα:
«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία», «Βυζαντινή Ιστορία» και «Βυζαντινή
Λογοτεχνία».
5.1.10 Κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1982-1983 και 1983-1984 δίδαξα στο Πανεπιστήμιο του
Bordeaux III, ως Chargé d’enseignement, το μάθημα «Nέα Eλληνική Γλώσσα και
Λογοτεχνία».
Μεταπτυχιακό διδακτικό έργο
5.2.1
Μεθοδολογία της Έρευνας στις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες
(Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας, ακαδ.
έτος 2003-2004, 2004-2005, 2005-2006, 2006-2007).
5.2.2
Ανθρωπολογία της Αρχαίας Ελλάδας (Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Τμήματος
Ιστορίας, ακαδ. έτη 2004-2005 έως και 2007-2008.
5.2.3
Ψηφιακή πληροφορία στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα
Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας, ακαδημ. έτος 2004-2005, 20052006, 2006-2007).
6. ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ
α. Βιβλία (μονογραφίες και συλλογικοί τόμοι)
6.1.1
6.1.2
6.1.3
6.1.4
6.1.5
Anthropologie de la comédie grecque ancienne, διδ. διατριβή, Πανεπιστήμιο του
Montpellier ΙΙΙ, 1989. Eκδ. M. & Γ. Aναστασάκης, Aθήνα 1990, 389 σελ.
O φιλόγελως Aριστοφάνης, εκδ. Μ. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 1994 (β΄ έκδοση 1996, γ΄
έκδοση 2001), 250 σελ. + πίν. i-xvi.
Θεατρικές παραστάσεις στην αρχαία Κέρκυρα. Ίδρυση των Διονυσίων, εκδ. Μ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996 (β΄ έκδοση 2001), 59 σελ.
Κέρκυρα: Εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας (Επιστημονικός Υπεύθυνος και επιμέλεια),
εκδ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2000, 341 σελ.
Eλληνική παρουσία στην Κάτω Ιταλία και Σικελία (επιμ.), Πρακτικά Διεθνούς
Συνεδρίου, εκδ. Απόστροφος, Κέρκυρα 2000, 335 σελ.
5
Η μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες, εκδ. Μ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 2002 (β΄ έκδοση 2005), 190 σελ.
6.1.7 Τοπική Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο εκπαιδευτικού, 165 σελ. (από κοινού με τον
καθ. κ. Σπ. Ασωνίτη), ΥΠΕΠΘ – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οργανισμός Εκδόσεως
Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα 2006, 167 σελ.
6.1.8 Προσεγγίσεις στην αρχαία ελληνική παιδείa: από τον Όμηρο ως τον Ισοκράτη, εκδ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 2007, 525 σελ.
6.1.9 Αττική κωμωδία: Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011, 977
σελ. (επιμ. από κοινού με τον Ανδρέα Μαρκαντωνάτο).
6.1.10 Αristophanes fragmenta selecta, κριτική έκδοση με σχόλια και μετάφραση,
ετοιμάζεται.
6.1.6
β. Άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων
6.2.1
6.2.2
6.2.3
6.2.4
6.2.5
6.2.6
6.2.7
6.2.8
6.2.9
6.2.10
6.2.11
6.2.12
6.2.13
6.2.14
6.2.15
6.2.16
6.2.17
«Contributo a uno studio antropologico della commedia attica antica: struttura e
funzione degli Exodoi nelle commedie di Aristofane», Dioniso LVII (1987), σσ.
191-202. Δημοσίευση και στα γαλλικά: «Contribution à une étude anthropologique de la comédie grecque: structure des exodoi dans les comédies
d’Aristophane», Connaissance Hellénique 34 (1988), σσ. 36-45.
«Rite agraire et comédie ancienne. Approche anthropologique I‒II», I: Connaissance Hellénique 40 (1989), σσ. 8-18 & II: Connaissance Hellénique 41
(1989), σσ. 7-14.
«'A propos des traductions de quelques passages d’Aristophane en grec moderne»,
Cahiers du G.I.T.A. 5 (1989), σσ. 113-125.
«Le personnage d’Héraclès chez Aristophane: compοrtement scénique d’un héros
secondaire bouffon et satyrique», Dioniso LXI-Fasc. II (1991), σσ. 257-268.
«Le sauveur chez Aristophane: approche anthropologique», Eλληνικά 43/2 (1993),
σσ. 293-309.
«Ο Ιάκωβος Πολυλάς ως μεταφραστής του Ομήρου», Πόρφυρας 84-85 (1998), σσ.
260-274.
«Παραστάσεις αρχαίου δράματος και Σχολείο», στο: Παραστάσεις Αρχαίου
Ελληνικού Δράματος στην Ευρώπη κατά τους νεότερους χρόνους, εκδ. Καστανιώτη,
Αθήνα 1999, σσ. 121-129.
«Τοπική ιστορία: από τη θεωρία στη σχολική πράξη», Τεκμήριον 2 (2000), σσ. 4380.
«Théâtre et société en Grèce ancienne», Τεκμήριον 2 (2000), σσ. 81-85.
«Ματθαίος Δεβαρής: ένας Κερκυραίος λόγιος στο Βατικανό», στο: Ελληνική
παρουσία στην Κάτω Ιταλία και Σικελία, εκδ. Απόστροφος, Κέρκυρα 2000, σσ.
241-271.
«Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: από τους Αλεξανδρινούς γραμματικούς στους
σύγχρονους φιλολόγους», Τεκμήριον 3 (2001), σσ. 125-172.
«Κέρκυρα: Μυθικοί και αρχαίοι χρόνοι», Ιστορικά 137 (2002), σσ. 6-10.
«L’attore nell’antica Grecia», Vichiana, 4a ser. 5/1 (2003), σσ. 135-153.
«Κερκυραίοι ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα», Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρείας, 25
(2003), σσ. 9-34.
«Τα Κερκυραϊκά Χρονικά του Κώστα Δαφνή και το αρχαιογνωστικό τους
ενδιαφέρον», Κερκυραϊκά Χρονικά, περίοδος Β΄, τόμ. Α΄ (2003), σσ. 127-136.
«Νεκρολογία Marcello Gigante (1923-2001)», Περί Ιστορίας 4 (2003), σσ. 316327 (από κοινού με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Napoli Federico II
Filippo D’Oria).
«Η εκδίκηση του Ορέστη και της Ηλέκτρας στην Αρχαία Ελληνική Τραγωδία»,
Τεκμήριον 4 (2004), σσ. 169-198.
6
6.2.18 «Ο Γιάννης Δάλλας μεταφραστής αρχαίας ελληνικής ποίησης», Πόρφυρας, 119
(2006), σσ. 159-176.
6.2.19 «Ο Ανδρέας Μουστοξύδης και η συμβολή του στην ελληνική παιδεία», Η Ένωση
της Επτανήσου με την Ελλάδα (1864-2004), Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου,
τόμος Β΄, Ιδεολόγία-Πολιτισμός, Αθήνα 2006, σσ. 255-279.
6.2.20 «Ιστορία της παράδοσης του κειμένου του Αριστοφάνη», Πανελλήνια Ένωση
Φιλολόγων (Π.Ε.Φ.), Σεμινάριο 33: Ο Αριστοφάνης και η Αρχαία Κωμωδία, εκδ.
Μεταίχμιο, Αθήνα 2006, σσ. 15-66.
6.2.21 «Το κωμικό στοιχείο στα αποσπάσματα του Αριστοφάνη: μια πρώτη προσέγγιση»,
Τεκμήριον 8 (2008), σσ. 199-212.
6.2.22 «Metadata Encoding for the Levels of Scientific Research», από κοινού με τους
Nikoletta Peponi and Marios Poulos, in Metadata and Semantics Research (eds.
M.-A. Sicillia – M.-D. Lytras), Springer, London 2009, σσ. 81-90.
6.2.23 «Ελληνικός Ευεργετισμός και Κέρκυρα», από κοινού με την Σοφία Μπρισένιου,
Νέα Παιδεία 134 (2010), σσ. 13-27.
6.2.24 «Σάτιρα και πολιτική στην κωμωδία του Αριστοφάνη», (υπό έκδοση στα Πρακτικά
του Συνεδρίου του Ε.Α.Π.).
6.2.25 «Το προσῳπεῖον και το βλέμμα στον Αριστοφάνη» (υπό έκδοση στα Πρακτικά του
Συνεδρίου του Πανεπιστημίου Πατρών).
γ. Εκπαιδευτική βιντεοταινία & Εκπαιδευτικό D.V.D.
• «Ιστορία της Κέρκυρας», εκπαιδευτική βιντεοταινία διάρκειας 45´, έκδ. Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο, Αθήνα 2000. Kαι σε μορφή D.V.D., έκδ. Εργαστηρίου Τεκμηρίωσης Ιστορικής
και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Κέρκυρα 2008.
• «Όψεις της παλαιάς Κέρκυρας σε επιστολικά δελτάρια (cartes postales) του 19ου και 20ού
αι.» (Συλλογή Σπύρου Γαούτση), εκπαιδευτικό D.V.D. διάρκειας 40´, έκδ. Εργαστηρίου
Τεκμηρίωσης Ιστορικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Ιονίου Πανεπιστημίου,
Κέρκυρα 2008.
7. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
«Struttura e funzione degli exodoi nelle commedie di Aristofane», ανακοίνωση στο
XI Congresso Internazionale di Studi sul Dramma Antico, sul Tema: Strutture della
commedia greca, στις 25-28 Mαρτίου 1986, στις Συρακούσες.
«Comédie ancienne et anthropologie», σεμινάριο στο πλαίσιο του Διεπιστημονικού
Kέντρου Έρευνας Aρχαίου Δράματος (G.I.T.A.), του Πανεπιστημίου Paul-ValéryMontpellier III, στις 6 Mαρτίου 1987.
«'A propos des traductions de quelques passages d’Aristophane en grec moderne»,
ανακοίνωση στο XI Congrès International des Neohellénistes Francophones, στις
7-9 Mαΐου 1987, στη Bαρκελώνη.
«Les traductions d’Aristophane en grec moderne», σεμινάριο στο πλαίσιο του
G.I.T.A. του Πανεπιστημίου Paul-Valery Montpellier III, στις 14 Iανουαρίου 1988.
«La fête du Kalogeros», παρέμβαση στην Table Ronde Internationale με θέμα:
Trance et Théâtre, Πανεπιστήμιο του Montpellier III, στις 3 Mαρτίου 1988.
«Le costume et la toilette de la femme dans la Comédie Ancienne», σεμινάριο στο
Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Aix-en-Provence I, στις 13
Aπριλίου 1988.
«La fête agraire grecque et la comédie d'Aristophane», ομιλία στο Iνστιτούτο
Σολωμός της Mασσαλίας, στις 10 Iανουαρίου 1989.
7
7.8
7.9
7.10
7.11
7.12
7.13
7.14
7.15
7.16
7.17
7.18
7.19
7.20
7.21
7.22
7.23
7.24
7.25
7.26
«Le personnage d’Héraclès chez Aristophane: compοrtement scénique d’un héros
secondaire bouffon et satyrique», ανακοίνωση στο XIII Congresso Internazionale di
Studi sul Dramma Antico, sul Tema: Dramma satiresco, mimo, atellana, togata e
altre forme di spettacolo, στις 10-13 Aπριλίου 1991, στις Συρακούσες.
«Υποκριτές και θεατρικό κοινό στην αρχαία Eλλάδα», ομιλία στο Iόνιο
Πανεπιστήμιο, στις 27 Nοεμβρίου 1991.
«Tο πρόσωπο του σωτήρα στις κωμωδίες του Aριστοφάνη», σεμινάριο στο Tμήμα
Iστορίας του Iονίου Πανεπιστημίου, στις 7 Mαΐου 1992.
«H κάθαρσις δια μέσου του γέλιου στο θέατρο του Aριστοφάνη», ανακοίνωση στο
7ο Διεθνές Συνέδριο Aρχαίου Eλληνικού Δράματος, που διοργανώθηκε από το
Eυρωπαϊκό Πολιτιστικό Kέντρο Δελφών, στις 26-30 Aυγούστου 1992.
«Le sauveur chez Aristophane: approche anthropologique», ανακοίνωση στο 3ème
Congrès Mondial de Sociologie du Théâtre, που διοργάνωσε το Université Libre de
Bruxelles στη Λισσαβώνα της Πορτογαλίας, στις 30 Oκτωβρίου - 2 Nοεμβρίου
1992.
«Les sophistes dans la Grèce ancienne», ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Aix-enProvence, στις 4 Nοεμβρίου 1992.
«Aριστοφάνης ο φιλόγελως», ομιλία στο Iόνιο Πανεπιστήμιο, στις 17 Mαΐου 1993.
«Théâtre et société en Grèce ancienne», ανακοίνωση στο 4ème Congrès
International de Sociologie du Théâtre, που διοργάνωσε το Université Libre de
Bruxelles et le Ministère de la Culture de Tunisie, στην Tύνιδα, στις 23-27 Mαρτίου
1995.
«Θεατρικές παραστάσεις στην Aρχαία Kέρκυρα», ομιλία στην Eταιρεία
Kερκυραϊκών Σπουδών, στις 8 Nοεμβρίου 1995.
«Ο Ιάκωβος Πολυλάς ως μεταφραστής του Ομήρου», ανακοίνωση στο
Επιστημονικό Συνέδριο Ιάκωβος Πολυλάς: 100 χρόνια από το θάνατό του, που
συνδιοργάνωσε το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και το περιοδικό Πόρφυρας, στις 22-24
Νοεμβρίου 1996, στην Κέρκυρα.
«Παραστάσεις αρχαίου ελληνικού δράματος και Σχολείο», ανακοίνωση στην 3η
Διεθνή Συνάντηση, που συνδιοργάνωσαν η Επτανησιακή Γραμματεία Ελληνιστών
και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, στις 4-6 Απριλίου 1997, στην Κέρκυρα.
«Θεατρικές παραστάσεις στην αρχαία Ελλάδα έξω από την Αθήνα», ομιλία στον
Μουσικοφιλολογικό Σύλλογο Άρτης Σκουφάς, στις 7 Μαρτίου 1998.
«Ματθαίος Δεβαρής: ένας Κερκυραίος λόγιος στο Βατικανό», ανακοίνωση στο
Διεθνές Συμπόσιο Ελληνική παρουσία στην Κάτω Ιταλία και Σικελία, που
διοργάνωσε το Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας στην Κέρκυρα, στις 2931 Οκτωβρίου 1998.
«Η αρχαία Κέρκυρα: μύθος και πραγματικότητα», ομιλία στο Τμήμα Αρχειονομίας
και Βιβλιοθηκονομίας, στις 12 Δεκεμβρίου 1998.
«Ο ηθοποιός στην αρχαία Ελλάδα», ομιλία στην Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών,
στις 9 Φεβρουαρίου 2000.
Παρουσίαση του βιβλίου Κέρκυρα, Εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας, εκδ. Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο, Αθήνα 2000 (από κοινού με τον κ. Ηλία Σπυρόπουλο), στην
Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας, στις 7 Δεκεμβρίου 2000.
«Το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και ο χώρος της Αδριατικής», ανακοίνωση στο διεθνές
Συνέδριο Culture as a Bridge. Inter-University Cooperation in the Adriatic and
Ionian Basin, Ravenna 15 - 16 Δεκεμβρίου 2000.
«L’organizzazione del teatro nell’antica Grecia», σεμινάριο στο Università degli
studi di Napoli Federico II, Dipartimento di Filologia Classica “F. Arnaldi,” στις 3
Απριλίου 2001.
Παρουσίαση των Πρακτικών του Συνεδρίου Ελληνική Παρουσία στην Κάτω Ιταλία
και Σικελία, στο Università degli studi di Napoli Federico II (από κοινού με τους
καθηγητές κκ. Marcello Gigante, Roberto Romano, Giorgio Matteucig και Filippo
D’Oria), στις 4 Απριλίου 2001.
8
7.27
7.28
7.29
7.30
7.31
7.32
7.33
7.34
7.35
7.36
7.37
7.38
7.39
7.40
7.41
7.42
«Η κωμική ιδέα και η σκηνική της παρουσίαση στην Αττική κωμωδία», σεμινάριο
στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Napoli Federico II, στο
πλαίσιο του Προγράμματος Socrates - Erasmus, από 2 έως 6 Απριλίου 2001.
«Η εκδίκηση του Ορέστη και της Ηλέκτρας στην αρχαία τραγωδία», ομιλία στην
Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, στις 30 Ιανουαρίου 2002.
«Ανδρέας Μουστοξύδης και η συμβολή του στην ελληνική παιδεία», ανακοίνωση
στο Επιστημονικό Συνέδριο Η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα (1864-2004),
που συνδιοργάνωσαν η Ακαδημία Αθηνών και η Βουλή των Ελλήνων στην Αθήνα,
στις 27 Φεβρουαρίου 2004.
«Κερκυραίοι ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα», ανακοίνωση στην Ημερίδα
Κερκυραϊκός Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες, που οργάνωσε η Διεύθυνση
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κέρκυρας, Κέρκυρα 8 Μαΐου 2004.
«Ιστορία της παράδοσης των αρχαίων ελληνικών κειμένων», ανακοίνωση στην
Διημερίδα Αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών Συγγραφέων που διοργάνωσε το Ιόνιο
Πανεπιστήμιο και ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Κέρκυρας, στις 18-05-2005.
«Τα Πανεπιστήμια ως πόλοι ανάπτυξης και συνεργασίας», ανακοίνωση στο
Αναπτυξιακό Συνέδριο: Η νέα στρατηγική για την ανάπτυξη 2007-2013, που
διοργάνωσε η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων στην Κέρκυρα, στις 30 Ιουνίου 2005.
«Η ιστορία της παράδοσης του κειμένου του Αριστοφάνη», ανακοίνωση στο 32ο
Ετήσιο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, Ξάνθη 10-12 Νοεμβρίου
2005.
«Ο Γιάννης Δάλλας μεταφραστής αρχαίας ελληνικής ποίησης», ανακοίνωση στο
Επιστημονικό Συνέδριο που συνδιοργάνωσαν το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, η Εταιρεία
Κερκυραϊκών Σπουδών και το περιοδικό Πόρφυρας, στην Αίθουσα Τελετών της
Ιουνίου Ακαδημίας, στις 11 & 12 Νοεμβρίου 2005. Ίδια ανακοίνωση και στον
Μουσικοφιλολογικό Σύλλογο «Σκουφάς», στην Άρτα, την 13η Μαΐου 2006.
Παρουσίαση του συγγραφικού έργου της κυρίας Ελισάβετ-Λουλού Ι. Θεοτόκη,
στην Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας, στις 25 Μαΐου 2006.
Παρουσίαση του βιβλίου του Αναστάσιου Σ. Καζιάνη, Αθήνα – Ρώμη. Βίοι
παράλληλοι, τόμος Α΄, εκδ. Ερωδιός, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 595, στην
Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας, στις 22-11-2006.
«Ελληνικός ευεργετισμός και Κέρκυρα», κεντρική ομιλία στην εκδήλωση για τη
βράβευση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος από τη Χορωδία Κερκύρας, Παλαιά
Ανάκτορα, Κέρκυρα, 1 Δεκεμβρίου 2007.
«Η νεωτερικότητα του Ευριπίδη: Η επιφάνεια του Διονύσου στις Βάκχες», ομιλία
στην Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, Κέρκυρα 19 Μαρτίου 2008.
Συμμετοχή στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Ελληνική Αρχαιότητα και
Νεοελληνική Λογοτεχνία», που διοργάνωσε το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στην Κέρκυρα
30/10/2008 – 1/11/2008.
Συμμετοχή στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Λόγος, Μουσική, Εικόνα. Με
επίκεντρο την Ποίηση», που διοργάνωσε η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, στην
Κέρκυρα 7/11/2008 – 8/112008.
«Οχυρώσεις και αμυντική πολιτική της Κέρκυρας. Επιπτώσεις στη μορφή της
πόλης από τις τουρκικές πολιορκίες», ανακοίνωση στο Διεθνές Συνέδριο
Πολιτιστικές Διαδρομές της Μεσογείου – Itinerari Culturali del Mediterraneo, που
συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Κερκυραίων και το Πολυτεχνείο του Μπάρι, στο πλαίσιο
του Έργου S.I.Ri.Ar (Sistema Informativo per il Riuso di Architetture), στο Ιονικό
Πολιτιστικό Κέντρο, στις 28-29 Νοεμβρίου 2008.
«Η εικόνα της μέλισσας στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία», διάλεξη που
πραγματοποιήθηκε στις 23 Μαρτίου 2009, ημέρα Δευτέρα και ώρα 11.30 π.μ., στο
μεγάλο Αμφιθέατρο του Ιονίου Πανεπιστημίου (Ιωάννου Θεοτόκη 72).
Συνδιοργάνωση με την Ελληνική Επιτροπή της Unesco.
9
7.43
7.44
7.45
7.46
7.47
7.48
7.49
7.50
7.51
7.52
7.53
7.54
7.55
Παρουσίαση των βιβλίων του Γιάννη Πετσάλη Η Κέρκυρα μέσα από παλιές Καρτ
Ποστάλ, στο αμφιθέατρο του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας, στις 8
Απριλίου 2009. Συνδιοργάνωση με την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κέρκυρας.
«Σάτιρα δημόσιων προσώπων στην κωμωδία του Αριστοφάνη», ανακοίνωση στο
Συνέδριο Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο και Αθηναϊκή Πόλη: Δημοκρατία και Θρησκεία,
που διοργάνωσε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο στην Αθήνα, στο Εθνικό
Ίδρυμα Ερευνών (Αμφιθέατρο Λεωνίδας Ζέρβας), στις 9-10 Μαΐου 2009.
«Η πολιτική στην κωμωδία του Αριστοφάνη», ανακοίνωση στο Επιστημονικό
Συνέδριο Ο στοχασμός των δημιουργών, που διοργάνωσε η Εταιρεία κερκυραϊκών
Σπουδών, στην Κέρκυρα, στις 6 & 7 Νοεμβρίου 2009.
Παρουσίαση του βιβλίου του Αθανάσιου Γ. Καφίρη, Μια ανθρώπινη και δικαστική
τραγωδία. Η υπόθεση Πόλκ – Στακτόπουλου. Χωρίς περίσκεψιν …χωρίς αιδώ, εκδ.
Προσκήνιο, Αθήνα 2008, στην Ιόνιο Ακαδημία, στις 22 Ιανουαρίου 2010.
«Περί λαογραφίας», ανακοίνωση στο πλαίσιο εκδήλωσης της Mη Kυβερνητικής
Οργάνωσης CulturePolis – Φόρουμ της Ευρώπης των Πολιτισμών: Παράρτημα
Αδριατικής-Ιονίου, στην Αχαράβη, 30 Ιανουαρίου 2010.
«Τα φυτά στα αρχαία ελληνικά νομίσματα», ομιλία που πραγματοποιήθηκε στις 23
Μαρτίου 2010, στο Αμφιθέατρο Νίκος Σβορώνος του Ιονίου Πανεπιστημίου
(Ιωάννου Θεοτόκη 72). Συνδιοργάνωση με την Ελληνική Επιτροπή της Unesco.
«Κερκυραϊκή παράδοση και πολιτιστική κληρονομιά», ομιλία που
πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιουνίου 2010, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού
προγράμματος «Διαχείριση Τεκμηρίων Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Νέες
Τεχνολογίες» του Τμήματος Αρχειονομίας και βιβλιοθηκονομίας.
«Τα αρχεία του Ιωάννη Καποδίστρια», ανακοίνωση στο πλαίσιο ημερίδας που
οργάνωσε το Εργαστήριο Τεκμηρίωσης Ιστορικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς
του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας, στις 25 Σεπτεμβρίου 2010, με
θέμα: Διάλογος με την Ιστορία: Ημέρα μνήμης και τιμής στον Ιωάννη Καποδίστρια.
«Η προσπάθεια συγκέντρωσης των αρχείων του Ιωάννη Καποδίστρια και η ένταξή
τους στην Εθνική Στρατιγική για τα Αρχεία», ομιλία που πραγματοποιήθηκε στις
21 Μαρτίου 2011, στην Ιόνιο Ακαδημία. Συνδιοργάνωση με την Ελληνική
Επιτροπή της Unesco.
«Αξιολόγηση του Ιονίου Πανεπιστημίου. Η διασφάληση της ποιότητας στην
Ανωτάτη Εκπαίδευση στην Ελλάδα», ομιλία στην Ημερίδα που διοργάνωσε η
ΜΟ.ΔΙ.Π., την Τετάρτη 23 Μαρτίου 2011, στην Ιόνιο Ακαδημία.
«Η έννοια της φιλίας στο έργο του Αριστοτέλη», ανακοίνωση στο πλαίσιο
ημερίδας που οργάνωσε το Εργαστήριο Τεκμηρίωσης Ιστορικής και Πολιτιστικής
Κληρονομιάς του Ιονίου Πανεπιστημίου με θέμα την Πολιτική σκέψη του Πλάτωνα
και του Αριστοτέλη στην κλασική και την σύγχρονη εποχή, στο Αμφιθέατρο Νίκος
Σβορώνος, στις 27 Μαρτίου 2011.
«Φιλολογική εκπαίδευση και προοπτικές απασχόλησης», ομιλία στην ημερίδα που
διοργάνωσε το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στην αίθουσα
Λόγου και Τέχνης, την Τρίτη 10 Μαΐου 2011.
«Το προσῳπεῖον και το βλέμμα στον Αριστοφάνη», ανακοίνωση στο Δ΄
Πανελλήνιο Θεατρολογικό Συνέδριο Το Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο και η Πρόσληψή
του, που οργάνωσε το Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα 26-29 Μαΐου 2011.
8. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
8.1
Επιστημονικός Υπεύθυνος του διακρατικού ερευνητικού προγράμματος Interreg ΙΙ
Ελλάδα – Ιταλία (1997-2001).
10
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
Επιστημονικός Υπεύθυνος εκπαιδευτικού προγράμματος Σχολείων Εφαρμογής
Πειραματικών Προγραμμάτων στην Εκπαίδευση (Σ.Ε.Π.Π.Ε. – Τοπική Ιστορία της
Κέρκυρας) από το 1998 έως το 2001.
Επιστημονικός Υπεύθυνος του προγράμματος κατάρτισης «Οργάνωση και
προώθηση εκδηλώσεων τέχνης και πολιτισμού» του ΚΕΚ της Τοπικής
Αυτοδιοίκησης Κέρκυρας.
Επιστημονικός Υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος «Τοπικές Παραδοσιακές
ενδυμασίες Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων», στο πλαίσιο του
Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας». Τα αποτελέσματα
του προγράμματος έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του εργαστηρίου
Τεκμηρίωσης Ιστορικής και Πολιτισμικής Κληρονομιάς, στην ηλεκρονική
διεύθυνση http://www.ionio.gr/tab/culture/activities/
Επιστημονικός Υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος Επιγραφικά μνημεία
Ιονίων Νήσων, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της
Πληροφορίας». Τα αποτελέσματα του προγράμματος στην ηλεκρονική διεύθυνση:
http://www.ionio.gr/tab/culture/activities/
Επιστημονικός Υπεύθυνος του διακρατικού ερευνητικού προγράμματος
INTERREG III Folclore Cultura nel Mediterraneo, FOCUS MED (συνεργασία με
το Πανεπιστήμιο του Bari. Ολοκληρώθηκε με επιτυχία, στις 30-12-2008).
Επιστημονικός Υπεύθυνος του Διακρατικού Ερευνητικού Προγράμματος
INTERREG III Sistema Informativo per Il Riuso di Architetture S.I.Ri.Ar.
(συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Bari. Ολοκληρώθηκε με επιτυχία, στις 30-122008).
Επιστημονικός Υπεύθυνος του Διακρατικού Ερευνητικού Προγράμματος European
Territorial Cooperation Programme Greece-Italy. Συνεργασία με τα Πανεπιστήμια
της Foggia και του Salento (2011-2013).
9. ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
9.7
9.8
9.9
9.10
Visages du destin dans les mythologies. Melanges Jacqueline Duchemin. Travaux et
Memoires. Actes du Colloque de Chantilly 1-2 Mai 1980, ed. par Fr. Jouan, Les
Belles Lettres, Paris 1983, 268 σελ., R.E.G. C 477-479 (1987), σ. 481.
Gobara, M.A., O κωμικός ποιητής Φιλήμων, διδακτ. διατριβή, Iωάννινα 1986, 450
σελ., R.E.G. CI 482-484 (1988), σσ. 565-566.
Samouilidis, Christos, Tο λαϊκό παραδοσιακό θέατρο του Πόντου, Aθήνα 1980, 270
σελ., Les Cahiers du G.I.T.A. 5 (1989), σσ. 179-180.
Michael, Christos, O κωμικός λόγος του Aριστοφάνη, διδακτ. διατριβή, Aθήνα 1981,
325 σελ., R.E.G. CIII 490-491 (1990), σ. 325.
Kakouri, Katherina, Γενετική του θεάτρου, Aθήνα 1987, 197 σελ., Les Cahiers du
G.I.T.A. 5 (1989), σσ. 177-179.
Solomos, Alexis, Θεατρικό λεξικό. Πρόσωπα και πράγματα στο παγκόσμιο θέατρο,
Aθήνα 1989, 399 σελ., Les Cahiers du G.I.T.A. 6 (1990/1991), σσ. 191-193.
Papahatzis, Nicolaos, H Θρησκεία στην αρχαία Eλλάδα, Aθήνα 1987, 224 σελ., Les
Cahiers du G.I.T.A. 6, (1990/1991), σσ. 193-195.
Guthrie, W.K.C., Oι Σοφιστές, εκδ. M.Ι.E.T., Aθήνα 1989, 542 σελ., Connaissance
Hellénique. O Lychnos 46 (1991), σσ. 62-63.
Tovar, S.A., Biografia de la lengua griega. Sus 3.000 anos de continuidad,
Universidad de Chile, Santiago 1990, 386 σελ., Connaissance Helléniques 46
(1991), σελ. 63.
Aristophane, Lysistrata, traduction nouvelle adaptée au théâtre, sous la direction de
Nathalie Duplain, publiée par Anne Aubert et Nathalie Duplain, Groupe de Théâtre
Antique de l’Université de Neuchâtel 1990, 69 σελ., C. G.I.T.A. 7 (1992-1993), σσ.
171-172.
11
9.11
9.12
9.13
9.14
9.15
9.16
9.17
9.18
9.19
9.20
9.21
9.22
9.23
9.24
9.25
9.26
9.27
9.28
9.29
9.30
Dabdab Trabulsi, José Antonio, Dionysisme: Pouvoir et Société, Annales littéraires
de l’Université de Besançon, 412, Paris 1990, 284 σελ., C. G.I.T.A. 7 (1992-1993),
σσ. 172-173.
Bierl, Anton F. Harald, Dionysos und die griechische Tragödie: politische und
«metatheatralische» Aspekte im Text, Gunter Narr, Tübingen 1991, 298 σελ., C.
G.I.T.A. 7 (1992-1993), σσ. 181-184.
Sophocle, Antigone, traduction de Paul Mazon revue par Jean Irigoin. Introduction,
notes et commentaires par Paul Demont, Le Livre de Poche, Paris 1991, XXXIV156 σελ., C. G.I.T.A. 7 (1992-1993), σσ. 185-186.
Hubert, Marie-Claude, Histoire de la scène occidentale de l'Antiquité à nos jours,
Armand Colin, Paris 1992, 152 σελ., C. G.I.T.A. 7 (1992-93), σσ. 188-193.
Bernard, André, Sorciers grecs, Fayard, Paris 1991, 1513 σελ., Connaissance
Hellénique 56 (1993), σσ. 9-11.
VIIe Rencontre Inernationale du Thâtre Antique, Centre Culturel Européen de
Delphes, 26-30 août 1992, στο Cahiers du G.I.T.A. 7 (1992-1993), 231-233.
Μακράκης Μιχάλης (επιμ.), Τα ελληνικά γράμματα: από την σκληρή πέτρα στον
σκληρό δίσκο, εκδ. Linora Γραφικές Τέχνες, Αθήνα 1998, σελ. 383, Πόρφυρας 93
(2000), σσ.379-381.
Κομιανού-Αλαμάνου Ελένη, Η βουκολική ποίηση και οι βουκολικοί ποιητές, Αθήνα
1999, εφ. Ενημέρωση, 23-1-2000, σ. 14.
Isocrates. Opera omnia, Edidit B.G. Mandilaras, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, in Aedibus K.G. Saur, Monachii et Lipsiae
2003. Tόμοι Ι-ΙΙΙ, σελ. 429+286+319, Τεκμήριον 4 (2004), σσ. 199-204.
Βερτουδάκης, Βασίλειος Π., Epigrammata Cretica. Λογοτεχνικοί τόποι και μύθοι
της Κρήτης στο αρχαίο ελληνικό επίγραμμα, διδακτορική διατριβή, Βικελαία
Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2000, σελ. 245, Τεκμήριον 4 (2004), σσ. 205-210.
Moretti, Jean-Claude, Θέατρο και Κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Ελένη
Δημητρακοπούλου, επιμ. Κ. Μπούρας, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2004. [Théâtre et
société dans la Grèce antique. Une archéologie des pratiques théâtrales, éd. Le
Livre de Poche, Paris 2001], Τεκμήριον 5 (2005), σσ. 189-195.
Avgi-Anna Maggel, Silence in Sophocles’ Tragedies (διδ. διατριβή), University of
London 1997, σελ. 345, Τεκμήριον 5 (2005), σσ. 196-203.
Αλεξίου, Ευάγγελος, Ισοκράτης, Εὐαγόρας. Ερμηνευτική έκδοση, University Studio
Press, Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 259, Τεκμήριον 6 (2006), σσ. 229-233.
Casson, Lionel, Οι βιβλιοθήκες στον αρχαίο κόσμο, μτφρ. Α. Φιλιπποπούλου, εκδ.
ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006, σελ. 283 [Libraries in the Ancient World, ed Yale University
Press, New Haven & London 2002], Τεκμήριον 6 (2006), σσ. 234-242.
32ο Ετήσιο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, Ο Αριστοφάνης και η
Αρχαία Κωμωδία, Ξάνθη 10 - 12 Νοεμβρίου 2005, Τεκμήριον 6 (2006), σσ. 275282.
Αναστάσιος Σ. Καζιάνης, Αθήνα – Ρώμη. Βίοι παράλληλοι, τόμος Α΄, εκδ. Ερωδιός,
Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 595, Τεκμήριον 7 (2007), σσ. 268-274.
Παναγόπουλος, Ανδρέας, Αριστοφάνους Βάτραχοι: εισαγωγή – μετάφραση –
σχόλια, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 2006, σελ. 182, Tεκμήριον 7 (2007), σσ. 261-264.
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, μεταφρασμένη από τον
Κωνσταντίνο Θεοτόκη. Εισαγωγή–Σχόλια–Γλωσσάρι: Φ. Ι. Κακριδής. Επιμέλεια:
Αλίκη Δ. Νικηφόρου, Βιβλιοθήκη Γεωργίου Ι. Θεοτόκη, Κέρκυρα 2004, Τεκμήριον
7 (2007), σσ. 265-267.
Δημήτριος Φίλιας, Μολιέρος, Η Πριγκίπισσα της Ήλιδας, Προλεγόμενα –
Επιμέλεια Αθανάσιος Θ. Φωτόπουλος, Εισαγωγή G. Michaut, εκδ.
Κέδρος, Αθήνα 2007, Τεκμήριον 7 (2007), σσ. 275-279.
Λίτσα Δαμουλή-Φίλια, Από την ανάμνηση στην ιστορία. Περιήγηση στη
Γαστούνη και την Ηλεία του περασμένου αιώνα (1880-2000), εκδ.
Βιβλιοπανόραμα, Αμαλιάδα 2004, Τεκμήριον 7 (2007), σσ. 281-286.
12
9.31
9.32
9.33
9.34
9.35
9.36
9.37
N. G. Wilson, Aristophanis Fabulae, Recognovit Brevique Adnotatione Critica
Insrtuxit, tom. I-II, Oxford Classical Texts, Oxford University Press 2007,
Τεκμήριον 8 (2008), σσ. 302-318.
Διαμαντάκου–Αγάθου, Καίτη, Περί Τραγωδίας και Τρυγωδίας, εκδ. Παπαζήση,
Αθήνα 2007, Τεκμήριον 8 (2008), σσ. 319-323.
Διαμαντάκου–Αγάθου, Καίτη, Στην Αρχαία Ελληνική Ενδοχώρα. Εισαγωγή στη
Σημειολογία του Χώρου και του Χρόνου στο Θέατρο του Αριστοφάνη, εκδ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 2007, Τεκμήριον 8 (2008), σσ. 324-330.
Marigo Alexopoulou, The theme of returning home in ancient Greek literature: the
nostos of the epic heroes, The Edwin Mellen Press, Lampeter 2009, Τεκμήριον 9
(2010), σσ. 192-195.
Spyros D. Syropoylos, Gender and the Social Function of Athenian Tragedy,
Oxford Archaeopress, British archaeological reports, Oxford 2003, Τεκμήριον 9
(2010), σσ. 187-191.
Σμαρώ Νικολαΐδου-Αραμπατζή, Η Λυκούργεια τετραλογία του Αισχύλου: δοκιμή
ανασύνθεσης, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 2010, σελ. 115, Τεκμήριον 10 (2011),
τυπώνεται.
Jeffrey Rusten (επιμ.), The Birth of Comedy. Texts, Documents and Art from
Athenian Comic Competitions, 486-280, Johns Hopkins University Press, Baltimore
2011. Σκληρόδετο, 794 σελ. ISBN 10: 0-8018-9448-4 / ISBN-13: 978-0-80189448-0, Τεκμήριον 10 (2011), τυπώνεται.
10. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΥΠΟΓΡΑΦΟΜΕΝΟΥ
10.1
10.2
10.3
10.4
10.5
10.6
10.7
10.8
10.9
10.10
10.11
10.12
10.13
10.14
10.15
10.16
10.17
10.18
10.19
10.20
10.21
10.22
10.23
10.24
10.25
10.26
Carriere Jean-Claude, Dialogues d'histoire ancienne, 17/2 (1991), σσ. 285-286.
Doukelis Panagiotis, Dialogues d'histoire ancienne 17/1 (1991), σσ. 454-455.
Ghiron-Bistagne Paulette, Dioniso LVII (1987), σσ. 187-189.
Mαργαρίτης Aλκιβιάδης, Nέα Eστία 1563 (1992), σσ. 1127-1129.
Rodari Olivia, Cahiers du G.I.T.A. 6 (1990/1991), σσ. 190-191.
Μενέλαος Xριστόπουλος, Eλληνικά 42 (1991-1992), σσ. 378-387.
Bowie A.M., Aristophanes: myth, ritual and comedy, Cambridge University Press
1993, σ. 5.
Renée Jacquin, Connaissance Hellénique 59 (1994), σ. 3.
Ηλίας Σπυρόπουλος, Eλληνικά 45/2 (1995), σσ. 373-379.
Renée Jacquin, Connaissance Hellénique 62 (1995), σ. 2.
S. Byl, RBPh Revue belge de philologie et d’histoire 74 (1996), 196.
Ευριπίδης Γαραντούδης, Πόρφυρας 84-85 (1998), σσ. 482, 497.
Maria Luisa Chirico, Atene e Roma, XLIII (1998) - Fasc. 3-4, σσ. 181-183.
Α. Chaniotis, Supplementum Epigraphicum Graecum, XLVI (1999), σ. 179.
Α. Chaniotis, Kernos 12 (1999), 274 n. 208.
Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη, Δωδώνη, 29 (2000), σσ. 245, 254, 261, 293, 361.
Pascal Thiercy, Cahiers du G.I.T.A 13 (2000), σσ. 280-282.
Χρήστος Μπαλόγλου, Πόρφυρας 98 (2001), σσ. 704-705.
Renée Jacquin, Connaissance Hellénique 87 (2001), σ. 2.
Στάθης Μπίρταχας, Περί Ιστορίας 3 (2001), σσ. 244-247.
Γεράσιμος Παγκράτης, Περί Ιστορίας 3 (2001), σσ. 248-255.
Filippo d’Oria, Vichiana, 4a Serie, Anno III, 1 (2001), σσ. 108-111.
Γιάννης Γρυντάκης, Τα Εκπαιδευτικά 59-60 (2001), σσ. 252-253.
Δημήτριος Κασαπίδης, Βυζαντινός Δόμος 12 (2001), σσ. 201-202.
Klaus Hallof, Inscriptiones Graecae, Voluminis IX Partis I Editio Altera,
Fasciculus IV, Berolini 2001, 24.
L’Année Philologique (LXI (1990), σελ. 24, n. 302· LXII (1991), σελ. 443, n. 6552·
LXIII (1992), σελ. 503, n. 6814· LXVI (1995), σελ. 28, n. 309.
13
10.27
10.28
10.29
10.30
10.31
10.32
10.33
10.34
10.35
10.36
10.37
10.38
10.39
10.40
10.41
10.42
10.43
10.44
10.45
10.46
10.47
Ε. Λίτσας, Βιβλιογραφικόν Δελτίον Κληρονομίας, τόμ. 32, τεύχη Α΄-Β΄ (2000),
Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 500-502.
Jean-Charles Moretti, Théâtre et société en Grèce antique, Le livre de poche, Paris
2001, σ. 213.
Μιχάλης Γ. Γρυντάκης, Τα Εκπαιδευτικά 65-66 (2002-2003), 269-270.
Εφ. Ενημέρωση, 15-5-1991, Ενημέρωση, 27-11-91, Ενημέρωση, 26-10-94·
Ελευθεροτυπία, 3-11-94· Αυριανή, 29-5-95· Κερκυραϊκό Βήμα, 16-12-94,
Κερκυραϊκό Βήμα, 17-10-2000, Κερκυραϊκό Βήμα, 5-12-2000· Η Κέρκυρα Σήμερα,
26-1-2001· Πύρρος, 4-5-2001· Καθημερινή 11-2-2001, Καθημερινή 15-5-2001·
Ελευθεροτυπία 4-6-2002. Κερκυραϊκό Βήμα, 1-5-2004, Κερκυραϊκό Βήμα, 21-72004.
Ελπίδα Βιάννη, Ειρήνη Αριστοφάνη, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος,
Πρόγραμμα Θεατρικής Περιόδου 2004-2005, Θεσσαλονίκη 2005, σσ. 36-39.
Έφη Αργυρού, Τεκμήριον 5 (2005), σσ. 14, 19.
Βαγγέλης Μαλαδάκης & Λευτέρης Τσουβάλας, Ελληνικά 55.1 (2005), σσ. 160-166.
Κωνσταντίνος Τσατσάνης, Οργάνωση και λειτουργία των ερωταποκρίσεων στην
Αριστοφανική κωμωδία, διδ. διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2005,
σελ. 174, 251.
Μαρία Παυλάκου-Τσαγκαράκη, «Η απελευθερωτική και ανατρεπτική λειτουργία
της κωμωδίας και ο Αριστοφάνης», Ο Αριστοφάνης και η Αρχαία Κωμωδία, Π.Ε.Φ.
Σεμινάριο 33, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2006, σσ. 105, 109, 115, 116.
Μανώλης Ανδρουλιδάκης, «Η χρήση των τραγουδιών στον Αριστοφάνη», Ο
Αριστοφάνης και η Αρχαία Κωμωδία, Π.Ε.Φ. Σεμινάριο 33, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα
2006, σ. 176.
Γεωργία Χαριτίδου, Ο Αριστοφάνης και η Αρχαία Κωμωδία, Π.Ε.Φ. Σεμινάριο 33,
εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2006, σ. 196.
Ηλίας Σπυρόπουλος, «Η πολιτική σάτιρα του Αριστοφάνη: Ο πολιτικός λόγος στην
αριστοφανική κωμωδία», Ο Αριστοφάνης και η Αρχαία Κωμωδία, Π.Ε.Φ. Σεμινάριο
33, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2006, σ. 79.
Καίτη Διαμαντάκου–Αγάθου, Περί Τραγωδίας και Τρυγωδίας, εκδ. Παπαζήση,
Αθήνα 2007, σσ. 192, 584.
Καίτη Διαμαντάκου–Αγάθου, Στην Αρχαία Ελληνική Ενδοχώρα. Εισαγωγή στη
Σημειολογία του Χώρου και του Χρόνου στο Θέατρο του Αριστοφάνη, εκδ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 2007, σσ. 35, 41, 42, 55, 121, 142, 143, 276, 304, 307, 459.
Καίτη Διαμαντάκου–Αγάθου, «Η επιβίωση και αναβίωση του Αριστοφάνη με
όχημα τον Πλούτο», στο: Στέφανος. Τιμητική προσφορά στον Βάλτερ Πούχνερ
(επιμ.) Ιωσήφ Βιβιλάκης, εκδ. Ergo, Αθήνα 2007, σ. 425.
Βάιος Βαιόπουλος, «Γυναίκες στην Αρχαία Κωμωδία: μια γενική προσέγγιση», The
Kyoritsu Journal of International Studies 28, 3 (2011) σσ. 121, 122.
Δανιήλ Ιακώβ, «Εισαγωγή», στο: Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις
(επιμ. Θ. Παππάς – Α. Μαρκαντωνάτος), εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011, σσ. 29, 30.
Ανδρέας Φουντoυλάκης, «Δραματικοί αντικατοπτρισμοί: Ο Μένανδρος και το
κλασικό δράμα στο κατώφλι του ελληνιστικού κόσμου», στο: Αττική Κωμωδία.
Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011, σ. 142.
Pascal Thiercy, «Η οργάνωση της σκηνικής μυθοπλασίας στον Αριστοφάνη», στο:
Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011, σ. 344.
Ηλίας Σπυρόπουλος, «Φαινομενολογία, γενεσιουργία και λειτουργία της
αισχρολογίας και αισχροπραξίας στην αριστοφανική κωμωδία», στο: Αττική
Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011, σ. 419.
Ανδρέας Μαρκαντωνάτος, «Αθήνα και Αριστοφάνης: ένα ιστορικό μεταίχμιο»,
στο: Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011,
σσ. 460, 462.
14
10.48
10.49
Αντώνιος Μαστραπάς, «Η τοπογραφία της Αθήνας στο έργο του Αριστοφάνη»,
στο: Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011,
σσ. 593, 603.
Καίτη Διαμαντάκου-Αγάθου, «Η γυναικεία παρουσία στον μικρόκοσμο της
Αρχαίας κωμωδίας», στο: Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, εκδ.
Gutenberg, Αθήνα 2011, σσ. 631, 632, 636, 650, 651, 670.
11. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
11.1
11.2
11.3
11.4
11.5
11.6
11.7
11.8
11.9
11.10
11.11
Eκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στο διεθνές Συνέδριο της Ραβέννα: Culture
as a Bridge. Inter-University Co-operation in the Adriatic and Ionian Basin,
Ravenna 15 - 16 Δεκεμβρίου 2000.
Εκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στο διεθνές συνέδριο του Split: Round
Table on Culture, Education and Inter-University Co-operation, Split (Croatia), 2425 Μαΐου 2001.
Εκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στη διεθνή Συνάντηση για την εκπαίδευση
και τη διαπανεπιστημιακή συνεργασία: Education and Inter-University
Cooperation. First Meeting of National Representatives, Κέρκυρα 29-30
Σεπτεμβρίου 2001.
Συμμετοχή στο Διεθνές Συνέδριο που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο του Lecce,
στις 12-13 Nοεμβρίου 2001: «Programmi di iniziativa comunitaria Interreg II ed
Interreg III Italia-Grecia ed Italia-Albania: valutazioni e proposte».
Συμμετοχή και συνδιοργάνωση με το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και
Οικονομικών της ενημερωτικής ημερίδας με την ευκαιρία της έκθεσης των έργων
του διασυνοριακού Προγράμματος Interreg II Ελλάδα–Ιταλία «Κτίζοντας Γέφυρες
Συνεργασίας», Κέρκυρα 8-10 Δεκεμβρίου 2001.
Συμμετοχή στη 2η Συνάντηση για θέματα πολιτισμού στο πλαίσιο της Ελληνικής
Προεδρίας της Πρωτοβουλίας Αδριατικής–Ιονίου, ως εκπρόσωπος του Υπουργείου
Παιδείας: Adriatic & Ionian Initiative. Round Table on Culture - Greek Presidency.
2nd Meeting of National Representatives. Topic: Ancient Theatres in the Adriatic &
Ionian Region, Κέρκυρα 5-6 Απριλίου 2002.
Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του B΄ Διεθνούς Ιστορικού Συνεδρίου Η
Βυζαντινή Άρτα και η περιοχή της, που διοργάνωσε ο Μουσικοφιλολογικός
Σύλλογος Σκουφάς, στην Άρτα στις 12-14 Απριλίου 2002.
Συμμετοχή στη διεθνή συνάντηση που διοργάνωσε το ΥΠΕΠΘ: Πρωτοβουλία
Αδριατικής και Ιονίου, «Round Table Education and Inter-University Cooperation
Regular Session of the Convetion», Αθήνα 15 Μαΐου 2002.
Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του 13ου Πανελληνίου Συνεδρίου
Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, που διοργάνωσε το Τμήμα Αρχειονομίας και
Βιβλιοθηκονομίας στις 13, 14 και 15 Οκτωβρίου 2004 στην Κέρκυρα. Οργάνωση
και παρουσίαση για τους Συνέδρους της θεατρικής παράστασης «Οδύσσεια – Ο
νόστος», Παρασκευή 15 Οκτωβρίου 2004, στο Θέατρο «Φοίνιξ».
Εκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στο Διεθνές Συνέδριο για τη Γαλλόφωνη
Πανεπιστημιακή Συνεργασία (Forum de la Cooperation Universitaire
Francophone), που συνδιοργάνωσε το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας σε συνεργασία
με την Γαλλική Πρεσβεία στην Ελλάδα, στις 2-5 Δεκεμβρίου 2004, Γαλλικό
Ινστιτούτο, Αθήνα.
Εκπρόσωπος του Τμήματος Αρχειονομίας στην Ημερίδα για την παρουσίαση των
Τμημάτων του Ιονίου Πανεπιστημίου, που διοργάνωσε το Γραφείο ΣΕΠ της
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κέρκυρας, στις 19-04-2005.
15
11.12
11.13
11.14
11.15
11.16
11.17
Εκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου, με εισήγηση, στο Συνέδριο «Η νέα
Στρατηγική για την ανάπτυξη 2007-2013», που διοργάνωσε η Περιφέρεια Ιονίων
Νήσων στην Κέρκυρα (30 Ιουνίου – 1 Ιουλίου 2005).
Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Α΄ Επιστημονικού Συνεδρίου για τα
Τζουμέρκα, που διοργάνωσε η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Τζουμέρκων σε
συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων στις 23-25 Ιουνίου 2006.
Μέλος της Οργανωτικής και Επιστημονικής Επιτροπής του Διεθνούς Συνεδρίου με
θέμα «Albert Cohen – Επιστροφή στις ρίζες», που συνδιοργάνωσε το Τμήμα
Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας με τον Δήμο Κερκυραίων, από τις 10 έως τις
16 Μαΐου 2010.
Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του Θ΄ Πανιονίου Επιστημονικού Συνεδρίου
που διεξήχθη στους Παξούς, 26-30 Μαΐου 2010.
Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Διεθνούς Συνεδρίου I.R.E.N.E. που
συνδιοργάνωσε το Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας και το Institut de
Recherches et d’Etudes Notariales Europeen, στις 20-21 Μαΐου 2011, στην αίθουσα
της Ιονίου Ακαδημίας.
Μέλος της Συντακτικής Επιτροπής και Επιμελητής, από το 2005 έως το 2010, της
Επιστημονικής Επετηρίδας του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας
Τεκμήριον.
12. ΛΟΙΠΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
α. Συμμετοχή στη συγγραφή σχολικών βιβλίων και στη δημιουργία
υποστηρικτικού υλικού
12.1.1 Κέρκυρα: Εγχειρίδιο τοπικής ιστορίας, εκδ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2000
(στο πλαίσιο του Προγράμματος Σ.Ε.Π.Π.Ε. «Τοπική Ιστορία της Κέρκυρας»,
Επιστημονικός Υπεύθυνος, επιμέλεια και συγγραφέας των δύο πρώτων
κεφαλαίων).
12.1.2 Εκπαιδευτική βιντεοταινία «Ιστορία της Κέρκυρας», διάρκεια 45´, εκδ.
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2000 (στο πλαίσιο του Προγράμματος Σ.Ε.Π.Π.Ε.
«Τοπική Ιστορία της Κέρκυρας», Επιστημονικός Υπεύθυνος, σενάριο, κείμενα).
12.1.3 Τοπική Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο για τον καθηγητή (από κοινού με τον καθ.
Σπύρο Ασωνίτη), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών
Βιβλίων, 165 σελ., Αθήνα 2005.
12.1.4 Εκπαιδευτικό DVD «Όψεις της παλαιάς Κέρκυρας σε επιστολικά δελτάρια (cartes
postales) του 19ου–20ού αι.», Κέρκυρα 2008.
β. Συμμετοχή σε επιτροπές κρίσης βιβλίων, διδακτικών πακέτων
και υποστηρικτικού διδακτικού υλικού
12.2.1 Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό. τόμ. Α΄: Η έννοια του πολιτισμού. Όψεις του
Ελληνικού πολιτισμού. τόμ. Β΄: Σημαντικοί σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού,
Πάτρα 2000, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (μέλος επιτροπής κρίσης).
12.2.2 Εισαγωγή στο θέατρο α΄, β΄, γ΄, Γυμνασίου. Βιβλίο μαθητή και βιβλίο καθηγητή
(μέλος επιτροπής κρίσης, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2000).
γ. Επιμορφωτικά μαθήματα, διαλέξεις και σεμινάρια
12.3.1 Επιμορφωτικά Σεμινάρια για εκπαιδευτικούς: «Η αρχαία ελληνική λογοτεχνία από
μετάφραση στο Γυμνάσιο», σεμινάριο 20 ωρών για φιλολόγους νομού Κέρκυρας
(Μάρτιος - Απρίλιος 1996).
16
12.3.2 «Κείμενα αρχαίας ελληνικής γραμματείας από το πρωτότυπο», σεμινάριο 30 ωρών
(Π.Ε.Κ.), για φιλολόγους νομών Θεσπρωτίας και Άρτας (Απρίλιος - Μάιος 1997).
12.3.3 Επιμόρφωση φιλολόγων Λυκείου νομών Κέρκυρας και Θεσπρωτίας, στην
«Αρχαία ελληνική λογοτεχνία», διάρκειας 30 ωρών (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος
1997 και Φεβρουάριος - Μάρτιος 1998).
12.3.4 «Αξιολόγηση μαθητών Λυκείου στα φιλολογικά μαθήματα», σεμινάριο στους
φιλολόγους νομών Κέρκυρας και Ηγουμενίτσας διάρκειας 20 ωρών (Φεβρουάριος
- Μάρτιος 1998).
12.3.5 «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία», σεμινάριο συνολικής διάρκειας 40 ωρών (ΠΕΚ),
για φιλολόγους Γυμνασίου νομού Κερκύρας (Απρίλιος - Μάιος 1998).
12.3.6 «Θεατρική παιδεία – Θεατρολογία», σεμινάριο διάρκειας 40 ωρών (ΠΕΚ), για
δασκάλους και φιλολόγους καθηγητές που υπηρετούν στο νομό της Κέρκυρας
(Φεβρουάριος - Μάρτιος 1999).
12.3.7 «Η Τοπική Ιστορία στο Σχολείο», σεμινάριο για τους εκπαιδευτικούς της
Κέρκυρας, που πραγματοποιήθηκε στο Τμήμα Αρχειονομίας του Ιονίου
Πανεπιστημίου, στις 6 Μαρτίου 1999.
12.3.8 «Πλάτωνος Πολιτεία και Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια στο Λύκειο», Σεμινάριο
σε επιλεγμένους από το ΥΠΕΠΘ φιλολόγους για εξάμηνη επιμόρφωση, που
διεξήχθη στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (Σεπτέμβριος 1999 - Φεβρουάριος 2000).
12.3.9 «Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας», σεμινάριο στους μεταπτυχιακούς
υποτρόφους του Ιονίου Πανεπιστημίου, Φεβρουάριος - Μάρτιος 2000.
12.3.10 «Θεατρική αγωγή και παιδεία», σεμινάριο διάρκειας 40 ωρών (ΠΕΚ), για
δασκάλους και φιλολόγους καθηγητές που υπηρετούν στο νομό Θεσπρωτίας
(Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2000).
12.3.11 «Τοπική Ιστορία και κερκυραϊκό περιβάλλον (εφαρμογές στην εκπαίδευση)»,
σεμινάριο στους φιλολόγους καθηγητές Γυμνασίων και Λυκείων Νομού
Κερκύρας, στο πλαίσιο της Ημερίδας που οργανώθηκε από τη Διεύθυνση
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κερκύρας, στις 19-12-2000.
12.3.12 «Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας», Σεμινάριο σε επιλεγμένους από το
ΥΠΕΠΘ φιλολόγους για ετήσια επιμόρφωση, που διεξήχθη στο Ιόνιο
Πανεπιστήμιο (Φεβρουάριος 2001).
12.3.13 «Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός», Σεμινάριο σε επιλεγμένους από το ΥΠΕΠΘ
φιλολόγους για ετήσια επιμόρφωση, που διεξήχθη στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (Μάιος
2001).
13. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΣΥΜΒΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ
Πρόεδρος της Εφορευτικής Επιτροπής για την διεξαγωγή των πρώτων πρυτανικών
εκλογών στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (09-12-2003).
13.2 Πρόεδρος της Επιτροπής Σίτισης του Ιονίου Πανεπιστημίου για τα ακαδημαϊκά έτη
2004-2008.
13.3 Ακαδημαϊκός υπεύθυνος για το Πρόγραμμα Socrates - Erasmus του Τμήματος
Αρχειονομίας & Βιβλιοθηκονομίας για πέντε χρόνια (1997-2003).
13.4 Μέλος του Groupe Interdisciplinaire du Théâtre antique (G.I.T.A.), του
Πανεπιστημίου Paul Valery-Montpellier III.
13.5 Μέλος του International Theatre Institute (I.T.I.), Unesco.
13.6 Μέλος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών.
13.7 Μέλος της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας.
13.8 Μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων (Π.Ε.Φ.).
13.9 Μέλος του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου «Σκουφάς» ΄Αρτης.
13.10 Μέλος της Διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής για το ετήσιο βραβείο «Marcello
Gigante» [Commissione Scientifica del premio annuale «Marcello Gigante»].
13.11 Μέλος της Επιτροπής Ονοματοθεσίας του Δήμου Κερκυραίων.
13.1
17
13.12 Μέλος του Δ.Σ. του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κέρκυρας για έξι χρόνια (1996-2002).
13.13 Πρόεδρος του Δ.Σ. του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κέρκυρας από τον Ιανουάριο του 2007 έως τον
Μάρτιο του 2011.
13.14 Μέλος Κριτικής Επιτροπής των Πανελληνίων Μαθητικών Αγώνων Αρχαίου
Δράματος και Σύγχρονου Θεάτρου (ΥΠ.Ε.Π.Θ.), από το σχολικό έτος 1996-97 έως
και 2002-2003.
13.15 Μέλος της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων του Ιονίου Πανεπιστημίου, από το
ακαδημαϊκό έτος 2005-2006 έως και σήμερα.
13.16 Μέλος της Συγκλήτου του Ιονίου Πανεπιστημίου για τα ακαδημαϊκά έτη 20042005, 2007-2008, 2008-2009, 2009-2010, 2010-2011.
13.17 Διευθυντής του θεσμοθετημένου Εργαστηρίου Τεκμηρίωσης Ιστορικής και
Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
13.18 Αναπληρωτής Πρόεδρος του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας από
23-11-2005 έως 31-08-2007.
13.19 Πρόεδρος του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου
Πανεπιστημίου για τα ακαδημαϊκά έτη 2007-2008 / 2008-2009.
13.20 Πρόεδρος του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου
Πανεπιστημίου για τα ακαδημαϊκά έτη 2009-2010 / 2010-2011.
13.21 Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ερευνών του Ιονίου Πανεπιστημίου από το
ακαδημαϊκό έτος 2007-2008 έως και το ακαδ. έτος 2010-2011.
13.22 Έχω λάβει μέρος ως εισηγητής θεμάτων, εξεταστής και αναβαθμολογητής σε
εξετάσεις μετεγγραφών εξωτερικού και ως πρόεδρος επιτροπής, εισηγητής
θεμάτων, εξεταστής και αναβαθμολογητής σε κατατακτήριες εξετάσεις.
13.23 Έχω συμμετάσχει σε τριμελείς επιτροπές μεταπτυχιακών εργασιών (ως επόπτης και
ως μέλος).
13.24 Έχω συμμετάσχει σε τριμελείς συμβουλευτικές επιτροπές και σε επταμελείς
εξεταστικές επιτροπές διδακτορικών διατριβών.
13.25 Είμαι επιβλέπων καθηγητής σε τρεις διδακτορικές διατριβές.
13.26 Συμμετέχω σε επιτροπές διαγωνισμών, αξιολόγησης οικονομικών προσφορών,
καθώς και σε πολλές άλλες διοικητικές δραστηριότητες–υπηρεσίες στο Τμήμα
Αρχειονομίας και γενικότερα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.
13.27 Έχω συμμετάσχει σε τριμελείς εισηγητικές επιτροπές για την κρίση συναδέλφων
στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (Τμήμα
Φιλολογίας), στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Τμήμα Φιλολογίας),
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Φιλολογίας και Τμήμα Θεατρικών Σπουδών),
στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Τμήμα Φιλολογίας), στο Πανεπιστήμιο Πατρών
(Τμήμα Φιλολογίας και Τμήμα Θεατρικών Σπουδών), στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
(Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών) και στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (Τμήμα
Φιλολογίας).
13.28 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την εκλογή του κ. Αθανασίου Ευσταθίου στη βαθμίδα του
επίκουρου καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και
Γραμματεία», στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου (17‒05‒2007).
13.29 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την εκλογή της κυρίας Αργυροκαστρίτου-Χατζή στη βαθμίδα της
επικούρου καθηγήτριας με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ιστορία και
Επιγραφική», στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου
Θράκης (21‒06‒07).
13.30 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την εκλογή του Γεωργίου Βασίλαρου στη βαθμίδα του Αναπληρωτή
Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία», στο Τμήμα
Φιλοσοφίας ‒ Παιδαγωγικής ‒ Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών (19‒12‒2007).
18
13.31 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή του κ. Χρήστου
Τσαγγάλη στη βαθμίδα του Αναπληρωτή Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο
«Αρχαία Ελληνική Φιλολογία», στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (01‒02‒2008).
13.32 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή του κ. Α. Κοντογιάννη
στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική
Φιλολογία με ειδίκευση στην Ελληνική Επιγραφική», στο Τμήμα Φιλολογίας του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (8–05–2008).
13.33 Αναπληρωματικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εξέλιξη του κ. Ε.
Αλεξίου ή την εκλογή του κ. W. Slenders στη βαθμίδα του αναπληρωτή καθηγητή
με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Φιλολογία», στο Τμήμα φιλολογίας
του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (22–5–2008).
13.34 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εξέλιξη του κ. Αιμιλίου
Μαυρουδή στη βαθμίδα του καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική
Φιλολογία», στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης (27–11–2008).
13.35 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την μετακίνηση του Αναπληρωτή
καθηγητή κ. Κωνσταντίνου Βαλάκα, με γνωστικό αντικείμενο «Θεωρία και
ερμηνεία του αρχαίου δράματος», από το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών στο Τμήμα
Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών (03‒12‒2008).
13.36 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή της κ. Θάλειας
Παπαδοπούλου στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο
«Αρχαία Ελληνική Φιλολογία, με έμφαση στην Αρχαία Τραγωδία», στο Τμήμα
Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (23–01–2009).
13.37 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την εκλογή της κ. Αικατερίνης Διαμαντάκου στη βαθμίδα του
επίκουρου καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Θεατρολογία – Θεωρία και
Θεατρολογική Ανάλυση της Αρχαίας Δραματουργίας, με έμφαση στην Αρχαία
Κωμωδία», στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών (20‒02‒2009).
13.38 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή της κ. Ε. Σιστάκου στη
βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική
Φιλολογία», στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης (21–05–2009).
13.39 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την εκλογή της κυρίας Α. Γκάρτζιου στη βαθμίδα της καθηγήτριας
με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Φιλολογία», στο Τμήμα Ελληνικής
Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (10‒06‒2009).
13.40 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή της κ. Μ. Νούσια στη
βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική
Φιλολογία με έμφαση στην Αρχαία Ελληνική Ποίηση», στο Τμήμα Φιλολογίας του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (21‒12‒2009).
13.41 Αναπληρωματικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την μονιμοποίηση του κ.
Β. Φυντίκογλου στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο
«Λατινική Φιλολογία», στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης (28–01–2010).
13.42 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή των κ.κ. Ι. Ζιώγα, Θ.
Αντωνιάδη, Ε. Κοντογιάννη, Ν. Νικολούτσου στη βαθμίδα του Λέκτορα με
γνωστικό αντικείμενο «Λατινική Φιλολογία», στο Τμήμα Φιλολογίας του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (15–4– 2010).
13.43 Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή των υποψηφίων:
Ευγενία Αρσένη, Ελευθερία Ιωαννίδου, Ιωάννα Ρεμεδιάκη, Βασιλική Μαντέλη,
Πουμπίνη Μοσχοχωρίτη, για θέση λέκτορα με γνωστικό αντικείμενο «Θεατρολογία
19
13.44
13.45
13.46
13.47
13.48
13.49
13.50
13.51
– Αρχαίο Θέατρο: Ιστορία και Παράσταση», στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (08–06–2010).
Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την μονιμοποίηση του κ. Σπυρίδωνα Συρόπουλου στη βαθμίδα του
επίκουρου καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία»,
στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Παν/μίου Αιγαίου (09‒07‒2010).
Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή του κ. Βασιλείου
Κωνσταντινόπουλου στη βαθμίδα του Αναπληρωτή Καθηγητή με γνωστικό
αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Φιλολογία: Δομή, Ύφος, Σχόλια των Αρχαίων
Ελληνικών Κειμένων», στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
(21–09–2010).
Μέλος Τριμελούς Εισηγητικής Επιτροπής για την εκλογή του κ. Γ. Ζωγραφίδη ή
του κ. Γ. Καραμανώλη στη βαθμίδα του αναπληρωτή καθηγητή με γνωστικό
αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Φιλολογία με έμφαση στην Αρχαία Ελληνική
Φιλοσοφία και την πρόσληψή της» στο Τμήμα φιλολογίας του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (11–11–2010).
Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή των κ.κ. Α. Λάμαρη ή
Δ. Νικηφοράκη στη βαθμίδα του λέκτορα με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία
Ελληνική Φιλολογία και έμφαση στην Αρχαία Ελληνική Τραγωδία», στο Τμήμα
φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (25–11–2010).
Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την εκλογή της κυρίας Ελένης Χουλιαρά-Ραΐου στη βαθμίδα του
καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Παπυρολογία – Αρχαία Ελληνική Φιλολογία –
Λατινική Φιλολογία», στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου
Ιωαννίνων ( 28‒02‒2011).
Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή του κ. Σταύρου
Τσιτσιρίδη στη βαθμίδα του Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία
Ελληνική Φιλολογία – Αρχαίο θέατρο», στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του
Πανεπιστημίου Πατρών (18–03–2011).
Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος για την εκλογή του κ. Martin Vöhler
στη βαθμίδα του Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Φιλολογία
με έμφαση στην πρόσληψη Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων», στο Τμήμα
Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (31‒03‒2011).
Τακτικό Μέλος του Εκλεκτορικού Σώματος και Μέλος της Τριμελούς Εισηγητικής
Επιτροπής για την μονιμοποίηση του κ. Αθανασίου Ευσταθίου στη βαθμίδα του
επίκουρου καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και
Γραμματεία», στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου (04‒05‒2011).
20
Β. ANAΛYTIKO YΠOMNHMA ΣΠOYΔΩN KAI ΔPAΣTHPIOTHTΩN
1. Bασικές σπουδές
Παρακολούθησα τα μαθήματα του Δημοτικού Σχολείου των Μελισσουργών, στα ορεινά
Τζουμέρκα, ενώ τα γυμνασιακά στο Β΄ εξατάξιο Γυμνάσιο της Άρτας, από όπου αποφοίτησα
τον Ιούνιο του 1974.
Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους γράφτηκα στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας
του Πανεπιστημίου του Μπορντώ. Το 1979 απέκτησα το Diplôme Supérieur d’Études
Françaises από το Πανεπιστήμιο του Bordeaux ΙΙΙ.
Από το 1979 έως το 1984 συνέχισα τις σπουδές μου στην Ιστορία και την Κλασική
Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Μπορντώ. Τον Ιούνιο του 1982 απέκτησα το Diplôme
d’Études Universitaires Générales (D.E.U.G.)· το 1983 πήρα το πτυχίο της Licence ès Lettres,
ενώ τον Ιούνιο του 1984 απέκτησα τον τίτλο της Maîtrise d’Histoire.
Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο του Μπορντώ, εκτός από μαθήματα
αρχαίας ιστορίας, παρακολούθησα μαθήματα αρχαίας ελληνικής και λατινικής γλώσσας και
λογοτεχνίας. Συγχρόνως παρακολούθησα και εξετάστηκα επιτυχώς στα μαθήματα δύο άλλων
Certificats: Ελληνική Eπιγραφική και Δραματική Ποίηση.
Mε ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρακολουθούσα τα μαθήματα των καθηγητών μου κ.κ. Raoul
Baladié, Jean-Marie Jacques, Pierre Debord, Robert Etienne, Bernard Guilemain, Alain Bresson
και Raymond Descat. Eνδεικτικά αναφέρω ορισμένα από τα μαθήματα των δύο τελευταίων
ετών, στα οποία έκανα και ιδιαίτερες προσωπικές εργασίες:
1) Eλληνική Iστορία: α) Αρχαία ελληνική θρησκεία (ένταξη στο πολιτικό και κοινωνικό
πλαίσιο), β) Mυκηναϊκός κόσμος, ομηρικός κόσμος, γ) O ελληνικός κόσμος από τα μέσα του
VIου αιώνα ως την εποχή του Mεγάλου Aλεξάνδρου, δ) O ελληνικός αποικισμός VIII-VI αι.
π.X., ε) H ελληνιστική πόλις.
2) Pωμαϊκή Iστορία: α) O ρωμαϊκός κόσμος από το 250 ως το 450 μ.X., β) H ρωμαϊκή
Δύση, γ) O ρωμαϊκός κόσμος από το θάνατο του Σύλλα ως το θάνατο του Nέρωνα, δ) Kοινωνία
και πολιτισμός στο ρωμαϊκό κόσμο.
3) Eλληνική Γλώσσα και Πολιτισμός: α) Aριστοτέλης, Περί ποιητικής, β) Aριστοφάνης,
Aχαρνείς, Nεφέλες, Eιρήνη, γ) Aισχίνης, Kατά Kτησιφώντος, δ) Δημοσθένης, Oλυνθιακός Γ',
Περί των εν Xερρονήσω, ε) Eυριπίδης, Hρακλής, στ) Mένανδρος, Δύσκολος, Σαμία, ζ) Hσίοδος,
Eργα και ημέραι, η) Πλάτων, Πολιτεία, (βιβλία V, VI, VII), θ) Σοφοκλής, Aντιγόνη, ι) Όμηρος,
Iλιάς (ραψ. Α, Β, Τ, Ω).
4) Λατινική Γλώσσα και Πολιτισμός: α) Kικέρων, Pro A. Caesina, β) Tίτος Λίβιος, βιβλία
XXVII-XXVIII, γ) Σενέκας, De beneficiis (V-VI).
Aκόμη, εκτός από τα μαθήματα ξένων γλωσσών, τις οικονομικές επιστήμες και τη
Γεωγραφία (αγροτική, αστική και ανθρωπογεωγραφία), παρακολούθησα επί τρία χρόνια και
εξετάστηκα επιτυχώς στη Mεσαιωνική Iστορία της Δυτικής Eυρώπης. Στην πρώτη εξεταστική
περίοδο (Iούνιος 1983) πέτυχα σε όλα τα μαθήματα και ανακηρύχθηκα Licencié ès Lettres του
Πανεπιστημίου του Bordeaux III.
Kατά τη διάρκεια του πανεπιστημιακού έτους 1983-1984 προετοίμασα και παρουσίασα την
πτυχιακή εργασία μου: Προϊστορία και γένεση του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, 146 σελ.
Παράλληλα με τη σύνταξη αυτής της εργασίας, υπό την εποπτεία του καθηγητή κ. Pierre
Debord, προετοίμασα και το Certificat C 2: Mεθοδολογία της Aρχαίας Iστορίας και Eλληνική
Eπιγραφική. Πέτυχα με τους βαθμούς πολύ καλά και άριστα αντίστοιχα. Mετά την επιτυχία μου
στο παραπάνω σύνολο μαθημάτων και, αφού υποστήριξα δημοσία την εργασία μου, απέκτησα
το δίπλωμα της Maîtrise, με ειδικότητα στην Iστορία και τον Πολιτισμό της Aρχαίας Eλλάδας.
21
2. Mεταπτυχιακές σπουδές
Αμέσως μετά την επιτυχία μου στο πτυχίο της Maîtrise, έγινα δεκτός για μεταπτυχιακές
σπουδές στο Kλασικό Tμήμα του Πανεπιστημίου του Montpellier III, υπό την εποπτεία της
καθηγήτριας των αρχαίων ελληνικών Paulette GHIRON-BISTAGNE. Με τη σύμφωνη γνώμη
της καθηγήτριας P. Ghiron-Bistagne μου ανατέθηκε για την προετοιμασία του D.E.A., η
εργασία: H υπόθεση της σωτηρίας και του σωτήρα στις κωμωδίες του Aριστοφάνη. Oλοκλήρωσα
την έρευνά μου και την υποστήριξα δημοσία το Nοέμβριο του 1985. H Εξεταστική Eπιτροπή
αποτελείτο από τον καθηγητή B. SCHOULER, πρόεδρο, τον καθηγητή L. ROUSSEL, και την
καθηγήτρια P. GHIRON-BISTANGE, εισηγήτρια. Συγχρόνως με τη σύνταξη της εργασίας
αυτής παρακολούθησα και εξετάστηκα επιτυχώς στα μεταπτυχιακά μαθήματα του Tμήματος
Eλληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Montpellier III. Tα μαθήματα αυτά ήταν τα
ακόλουθα: Mεθοδολογία στην Έρευνα, Aρχαίο Δράμα, Aρχαία Iστορία, Eλληνική Eπιγραφική,
Θρησκεία και Kοινωνία στην Aρχαία Eλλάδα. Kατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της
μεταπτυχιακής μου εργασίας παρακολούθησα διαλέξεις και σεμινάρια καθηγητών σχετικά με το
θέμα μου, τα οποία αφορούσαν, συνάμα, γενικότερα την ελληνική αρχαιότητα.
H επιτυχία μου στο Diplôme d’Études Approfondies (D.E.A.) συνετέλεσε στο να προταθώ
από την καθηγήτρια Paulette Ghiron-Bistagne για την ανάθεση εκπόνησης διδακτορικής
διατριβής με θέμα: Aνθρωπολογία της Aρχαίας Eλληνικής Kωμωδίας. Στα χρόνια που
ακολούθησαν, παράλληλα με την προσωπική μου έρευνα, έλαβα μέρος και παρουσίασα αρκετά
σεμινάρια τρίτου κύκλου, στα ερευνητικά προγράμματα των Πανεπιστημίων του Montpellier
III και του Aix-en-Provence I.
Mετά την ολοκλήρωση της έρευνάς μου και πριν από την παρουσίαση της εργασίας μου,
σύμφωνα με τη νομοθεσία του Πανεπιστημίου του Montpellier III, υποβλήθηκα (στις 04-021988) στην Προ-διδακτορική Eξέταση Γενικής Παιδείας στα παρακάτω γνωστικά αντικείμενα:
α) Aρχαία Eλληνική Λογοτεχνία, β) Aρχαία Eλληνική Θρησκεία και γ) Eλληνική Eπιγραφική. H
Eξεταστική Eπιτροπή αποτελείτο από την καθηγήτρια P. GHIRON-BISTANGE, Πρόεδρο της
Eπιτροπής και τον καθηγητή B. SCHOULER. H επιτυχία μου ήταν ομόφωνη.
Στις 24 Mαρτίου 1989 υποστήριξα δημοσία τη διατριβή μου και ανακηρύχθηκα
Διδάκτορας της Aρχαίας Eλληνικής Λογοτεχνίας και Γλώσσας του Πανεπιστημίου του
Montepellier III με το βαθμό άριστα (Très Honorable). H Eξεταστική Eπιτροπή αποτελείτο από
την P. GHIRON-BISTANGE, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Montepellier III, εισηγήτρια·
τον A. MACHIN, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Προβηγκίας· την C. VIAL, καθηγήτρια στο
Πανεπιστήμιο του Montepellier· τον Φ. KAKPIΔH, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο των
Iωαννίνων, και τον M. CASEVITZ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Λυών, πρόεδρο της
εξεταστικής Eπιτροπής.
3. Διδακτικό έργο
Tο 1982 διορίστηκα με σύμβαση στο I.U.T. B΄ (Σχολή Δημοσιογραφίας) του Πανεπιστημίου
του Mπορντώ III βοηθός του καθηγητή Maurice RABAU. Mε τον τίτλο του Chargé
d’enseignement δίδαξα Nέα Eλληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία επί δύο χρόνια: από 01.10.1982
έως 30.09.1984.
Tο 1986 εκλέχτηκα και διορίστηκα στο Πανεπιστήμιο της Προβηγκίας (Aix-en-Provence I)
Λέκτορας Eλληνικών. Δίδαξα Nέα Eλληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, καθώς και Bυζαντινή
Ιστορία και Λογοτεχνία, στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Aix-en-Provence. (βλ.
σχετικές πράξεις διορισμού και πρωτόκολλο ορκωμοσίας, καθώς και συστατικές επιστολές των
καθηγητών κκ. Albert Machin και Louis Coutelle). Tο συμβόλαιό μου ήταν τριετές, ήτοι από
01.10.1986 έως 30.09.1989.
Στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο διορίστηκα με σύμβαση βάσει του άρθρου 5 του Π.Δ. 407/80 τον
Οκτώβριο του 1989. Στο Τμήμα Ιστορίας δίδαξα τα μαθήματα: α. «Aρχαία Eλληνική
Γραμματεία: Αττική Κωμωδία»· β. «Ιστορία της Aρχαίας Eλληνικής Παιδείας: Από τον Όμηρο ως
τον Ισοκράτη»· γ. «Iστορία της Ελληνικής Γλώσσας» και δ. «Aρχαία Eλληνική Θρησκεία».
22
Στο Tμήμα Aρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας διδάσκω από το ακαδημαϊκό έτος 1993-94
(αρχικά ως συμβασιούχος του Π.Δ. 407/80 και, από το 1997, ως μέλος Δ.Ε.Π.), τα ακόλουθα
μαθήματα: Aρχαία Eλληνική Γραμματεία Ι & ΙΙ, Iστορία της Aρχαίας Eλληνικής Παιδείας,
Μεθοδολογία της Επιστημονικής Έρευνας. Δίδαξα επίσης, επί δύο χρόνια, τα γνωστικά
αντικείμενα: Ιστορία της Παράδοσης των Αρχαίων Κειμένων και Ιστορία των Κλασικών
Σπουδών.
Κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1994-95 και 1995-96 δίδαξα με σύμβαση του Π.Δ. 407/80 στα
Παιδαιγωγικά Tμήματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας τα γνωστικά αντικείμενα: «Θεατρική
Παιδεία» και «Aρχαία Eλληνική Γραμματεία». Επίσης, δίδαξα, επίσης, επί σειρά ετών (19952005), στη Σχολή Ξεναγών Κέρκυρας, τα μαθήματα: «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής
Λογοτεχνίας» και «Ιστορία Θεάτρου».
Α. Προπτυχιακά μαθήματα
Στο Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας διδάσκω τα ακόλουθα προπτυχιακά μαθήματα:
i. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Ι
ii. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία ΙΙ
iii. Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού
iv. Μεθοδολογία της Επιστημονικής Έρευνας
v. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα.
і. Aρχαία Ελληνική Γραμματεία Ι. Τύπος μαθήματος: ΥΠΟ - Εξάμηνο: Α΄ (36 ώρες) Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Τρόπος διδασκαλίας: Διδασκαλία και Σεμινάριο με θέμα:
«Βιβλίο και αναγνωστικό κοινό στον αρχαίο ελληνικό κόσμο». Αξιολόγηση: Γραπτή
(προαιρετικά: εργασία). Αντικείμενο του μαθήματος: Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική
γραμματεία. Στόχοι του μαθήματος: Η διαμόρφωση γενικής εικόνας της αρχαίας ελληνικής
λογοτεχνίας από τις απαρχές έως και την ελληνιστική εποχή. Η προφορική παράδοση και ο
γραπτός λόγος. Τα λογοτεχνικά είδη και η σημασία τους. Διάρθρωση του μαθήματος: Εισαγωγή
στην αρχαία ελληνική γραμματεία από τον Όμηρο ως τον Ισοκράτη: α΄. Κλασική φιλολογία και
βοηθητικές επιστήμες, λογοτεχνία και κοινωνία στην αρχαιότητα, παράδοση των κλασικών
κειμένων. β΄. Ηρωικό έπος (προφορική παράδοση και γραπτός λόγος, το ομηρικό ζήτημα, δομή
και σύνθεση των ομηρικών επών). γ΄. Ησίοδος (σχέση με την παράδοση, επιδράσεις, πηγές). δ΄.
Λυρική ποίηση (ελεγεία, ίαμβος, μελική ποίηση). ε΄. Ιστοριογραφία (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης,
Ξενοφών). στ΄. Φιλοσοφία και επιστήμη (Πλάτων, Αριστοτέλης, Ιπποκράτης). ζ΄. Ρητορική
(Ισοκράτης, Λυσίας, Δημοσθένης, Αισχίνης). η΄. Ανθολογημένα κείμενα από έπος, λυρική
ποίηση, φιλοσοφία, ρητορεία και ιστοριογραφία. Βιβλιογραφία: P.E. Easterling – B.M.W.
Knox, Iστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μτφρ. N. Kονομής κ.ά., εκδ. Παπαδήμας,
Aθήνα 1994². ≈ A. Lesky, Iστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μτφρ. A.Γ. Tσοπανάκης,
εκδ. Kυριακίδης, Θεσσαλονίκη 1981 (5η έκδ.). ≈ H.-G. Nesselrath, (επιμ.), Εισαγωγή στην
αρχαιογνωσία, τόμ. Α΄: Αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Ι. Αναστασίου κ.ά. (επιμ. Δ.Ι. Ιακώβ – Α.
Ρεγκάκος), εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 2003. ≈ Θ.Γ. Παππάς, Προσεγγίσεις στην αρχαία ελληνική
παιδεία. Από τον Όμηρο ως τον Ισοκράτη, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2007. ≈ Franco Montanari,
Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας. Από τον 8ο αι. π.Χ. έως τον 6ο αι. μ.Χ., μτφρ. Σπ.
Κουτράκης – Δ. Κουκουζίκα – Κ. Σαββά (επιμ. Δανιήλ Ιακώβ – Αντώνιος Ρεγκάκος), εκδ.
University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008. Υλικό - Ύλη μαθήματος: Εκτός από το διδακτικό
εγχειρίδιο που επιλέγουν οι φοιτητές από τα προτεινόμενα βιβλία, κατά τη διάρκεια του
εξαμήνου διανέμεται επίσης υλικό με κείμενα (στο πρωτότυπο και σε μετάφραση), εκτενής
βιβλιογραφία κατά ενότητα, καθώς και διάφορες άλλες πηγές και μελετήματα.
ii. Aρχαία Ελληνική Γραμματεία ΙΙ. Τύπος μαθήματος: ΥΕΠ - Εξάμηνο: Γ΄ (36 ώρες) Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Τρόπος διδασκαλίας: Διδασκαλία και Σεμινάριο με θέμα:
«Ιστορία της παράδοσης του κειμένου του Αριστοφάνη». Αξιολόγηση: Γραπτή (προαιρετικά:
23
εργασία). Αντικείμενο του μαθήματος: Δραματική ποίηση. Στόχοι του μαθήματος: Η μύηση και
η γνωριμία με το έργο των μεγάλων τραγικών και κωμικών ποιητών της αρχαιότητας. Οι
απαρχές του θεάτρου και ο Αισχύλος. Το αττικό θέατρο στα χρόνια της Δημοκρατίας. Η
Αρχαία κωμωδία και ο Αριστοφάνης. Η Νέα κωμωδία και ο Μένανδρος. Διάρθρωση του
μαθήματος: Εισαγωγή στο αρχαίο ελληνικό θέατρο: α΄. δραματική ποίηση και θεατρική
παράσταση. β΄. καταγωγή του αρχαίου ελληνικού δράματος. γ΄. Η τραγωδία (Αισχύλος,
Σοφοκλής, Ευριπίδης). δ΄. Η αττική κωμωδία και ο Αριστοφάνης (ιστορική ανασκόπηση,
χαρακτηριστικά του κωμικού ήρωα, γλώσσα και ύφος, πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο). ζ΄.
Η νέα κωμωδία και ο Μένανδρος. η΄. Παρουσίαση και μελέτη επίλεκτων κειμένων της
τραγωδίας και της αττικής κωμωδίας. Βιβλιογραφία: H.C. Baldry, Το τραγικό θέατρο στην
αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Γ. Χριστοδούλου – Λ. Χατζηκώστα, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1981. ≈
H.-D. Blume, Eισαγωγή στο αρχαίο θέατρο, μτφρ. M. Iατρού, εκδ. M.I.E.T, Aθήνα 1986. ≈ K.G.
Dover, H κωμωδία του Aριστοφάνη, μτφρ. Φ. I. Kακριδής, εκδ. M.I.E.T, Aθήνα 1978. ≈ Θ.
Παππάς, O φιλόγελως Aριστοφάνης, εκδ. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 1996². P. Thiercy, Ο Αριστοφάνης
και η αρχαία κωμωδία, μτφρ. Γ.Φ. Γαλάνης, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2001. ≈ B. Zimmermann, Η
αρχαία ελληνική κωμωδία, μτφρ. Η. Τσιριγκάκης (επιμ. Δ.Ι. Ιακώβ), εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα
2002. ≈ R.L. Hunter, Η νέα κωμωδία στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, μτφρ. Βασίλης
Φυντίκογλου, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1994. ≈ Easterling P.E. (επιμ.), Οδηγός για την αρχαία
ελληνική τραγωδία, μτφρ. Λ. Ρόζη – Κ. Βαλάκας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,
Ηράκλειο 2007. ≈ Θ. Παππάς – Α. Μαρκαντωνάτος (επιμ.), Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και
Προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011. Υλικό - Ύλη μαθήματος: Εκτός από το διδακτικό
εγχειρίδιο που επιλέγουν οι φοιτητές από τα προτεινόμενα βιβλία, κατά τη διάρκεια του
εξαμήνου διανέμεται επίσης υλικό με κείμενα (στο πρωτότυπο και σε μετάφραση), εκτενής
βιβλιογραφία κατά ενότητα, καθώς και διάφορες άλλες πηγές και μελετήματα.
iii. Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Τύπος μαθήματος: ΥΕΠ - Εξάμηνο: β΄ (36
ώρες) - Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Τρόπος διδασκαλίας: Διδασκαλία και Σεμινάριο με
θέμα: «Η ιδιωτική ζωή των αρχαίων Ελλήνων». Αξιολόγηση: Γραπτή (προαιρετικά: εργασία).
Αντικείμενο του μαθήματος: Εισαγωγή στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Στόχοι του
μαθήματος: Η γνωριμία με τον ελληνικό πολιτισμό και την ανθρωπολογία της αρχαίας
Ελλάδας. Ο πολίτης και η πόλη. Η πραγμάτωση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος και οι θεοί. Ο
δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος στην αρχαία Ελλάδα. Διάρθρωση του μαθήματος: Εξετάζεται η
ιστορία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και η ανθρωπολογία της αρχαίας Ελλάδας: α΄.
Εισαγωγή στις έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας. β΄. Οι αξίες των αρχαίων Ελλήνων
(κοινωνικές, θρησκευτικές, οικονομικές). γ΄. Ο αρχαίος Έλληνας και οι θεοί. δ΄. Ο άνθρωπος
και οι μορφές κοινωνικότητας. ε΄. Η γέννηση της ιστορικής συνείδησης. ε΄. Η διδασκαλία των
σοφιστών και η πολιτική αρετή. στ΄. Πόλεμος και οικονομία, πόλεμος και θρησκεία. η΄. Θέατρο
και κοινωνία. θ΄. Πολίτες, γυναίκες και δούλοι. ι΄. Δημόσιος και ιδιωτικός βίος στην αρχαία
Ελλάδα. κ΄. Επιλογή κειμένων σχετικών με τα παραπάνω θέματα. Βιβλιογραφία: A. Bonnard, O
αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, μτφρ. Δ. Θοιβιδόπουλος - E. Γαρίδη, εκδ. Θεμέλιο, τόμοι 1-3,
Aθήνα 1985-1991. ≈ P. Borgeaud - G. Cambiano (κ.ά.), O Έλληνας άνθρωπος, μτφρ. Χ.
Τασάκος, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996. ≈ H. Blanck, Εισαγωγή στην ιδιωτική ζωή
των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, μτφρ. Α. Μουστάκα, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2004. ≈ W.
Burkert, Aρχαία ελληνική θρησκεία: αρχαϊκή και κλασική εποχή, μτφρ. N.Π. Mπεζαντάκου ‒ A.
Aβαγιανού, εκδ. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 1993. ≈ F. Chamoux, O ελληνικός πολιτισμός, μτφρ. Αικ.
Παπαθωμοπούλου, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1999. ≈ Simon Goldhill, Ποιος χρειάζεται
τους Έλληνες; Ποιος χρειάζεται τα ελληνικά; μτφρ. Γιώργος Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα
2003. ≈ W. Jaeger, Παιδεία. H μόρφωσις του Έλληνος ανθρώπου, τόμοι 1-3, μτφρ. Γ.Π.
Bέρροιος, εκδ. Παιδεία, Aθήνα 1968-1974. ≈ Bruno Snell, Η ανακάλυψη του πνεύματος, μτφρ.
Δανιήλ Ι. Ιακώβ, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1989. Υλικό - Ύλη μαθήματος: Εκτός από το διδακτικό
εγχειρίδιο που επιλέγουν οι φοιτητές από τα προτεινόμενα βιβλία, κατά τη διάρκεια του
εξαμήνου διανέμεται επίσης υλικό με κείμενα (στο πρωτότυπο και σε μετάφραση), εκτενής
βιβλιογραφία κατά ενότητα, καθώς και διάφορες άλλες πηγές και μελετήματα.
24
iv. Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας. Τύπος μαθήματος: ΥΠΟ - Εξάμηνο: Δ΄ (36 ώρες) Αριθμός μονάδων: 3 (ECTS=5). Αξιολόγηση: Γραπτή (προαιρετικά: εργασία). Αντικείμενο του
μαθήματος: Εισαγωγή στη μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας. Στόχοι του μαθήματος:
Πῶς δεῖ ἐπιστημονικὴν ἐργασίαν συγγράφειν. Διάρθρωση του μαθήματος: Εξετάζεται ο τρόπος
διεξαγωγής της επιστημονικής έρευνας στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. α΄.
Χαρακτηριστικά της επιστημονικής έρευνας. β΄. Επιλογή και διατύπωση του θέματος. γ΄.
Αναζήτηση και συγκέντρωση του βιβλιογραφικού υλικού. δ΄. Επιστημονική έρευνα και νέες
τεχνολογίες. ε΄. Χρήση της βιβλιογραφίας. στ΄. Διάρθρωση της επιστημονικής εργασίας. ζ΄.
Παραπομπές και σημειώσεις. η΄. Συγγραφή. θ΄. Αξιολόγηση της επιστημονικής μελέτης.
Βιβλιογραφία: Judith Bell, Μεθοδολογικός σχεδιασμός παιδαγωγικής και κοινωνικής έρευνας,
μτφρ. Αναστασία Ρήγα, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1997. ≈ Louis Cohen – Lawrence Manion,
Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, μτφρ. Χ. Μητσοπούλου – Μ. Φιλοπούλου, εκδ.
Μεταίχμιο, Αθήνα 2000. ≈ Umberto Eco, Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία, μτφρ.
Μαριάννα Κονδύλη, εκδ. Νήσος, Αθήνα 1994. ≈ K. Howard & J. Sharp, Η επιστημονική μελέτη.
Οδηγός σχεδιασμού και διαχείρισης πανεπιστημιακών ερευνητικών εργασιών, μτφρ. Βασιλική
Νταλάκου, εκδ. Gutenberg, Aθήνα 1996. ≈ Colin Robson, Η έρευνα του πραγματικού κόσμου.
Ένα μέσον για κοινωνικούς επιστήμονες και επαγγελματίες ερευνητές, μτφρ. Β. Νταλάκου – Κ.
βασιλικού, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2007. ≈ Θ. Παππάς, Η μεθοδολογία της επιστημονικής
έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2002. Υλικό – Ύλη μαθήματος:
Εκτός από το διδακτικό εγχειρίδιο που επιλέγουν οι φοιτητές από τα προτεινόμενα βιβλία, στην
αρχή του εξαμήνου διανέμεται επίσης σχετική βιβλιογραφία, καθώς και κατάλογος θεμάτων για
επεξεργασία και προβληματισμό.
v. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα. Τύπος μαθήματος: ΥΠΕ - Εξάμηνο: Α΄ (36 ώρες) - Αριθμός
μονάδων: 3 (ECTS=5). Τρόπος διδασκαλίας: Διδασκαλία, ασκήσεις και φροντιστήριο.
Αξιολόγηση: Γραπτή και προφορική. Αντικείμενο του μαθήματος: Αρχαία ελληνική γλώσσα.
Στόχοι του μαθήματος: Η μετάφραση και ο γλωσσικός σχολιασμός επιλεγμένων κειμένων από
την αρχαία ελληνική λογοτεχνία. Διάρθρωση του μαθήματος: Ανάγνωση, σχολιασμός,
γλωσσική επεξεργασία και μετάφραση επιλεγμένων κειμένων από το έργο δραματικών
ποιητών, ιστορικών, ρητόρων και φιλοσόφων (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Αριστοφάνης,
Δημοσθένης, Ισοκράτης, Λυσίας, Ξενοφών, Πλάτων, Θουκυδίδης). Βιβλιογραφία: Francisco R.
Adrados, Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, μτφρ. Alicia Villar Lecumbertri, εκδ. Παπαδήμας,
Αθήνα 2008² ≈ N. Π. Ανδριώτης, Iστορία της ελληνικής γλώσσας. Tέσσερις μελέτες, Iνστιτούτο
Nεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1992. ≈ P. Chantraine, Dictionaire étymologique de la
langue grecque. Histoire des mots, éd. klincksieck, τόμ. 2, Paris 1968-1980. Ανατύπωση 1990.
≈ Δ. Δημητράκος (εκδ.), Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής γλώσσης, 9 τόμοι, Αθήνα 1933-1959.
≈ Μ.Ζ. Κοπιδάκης (επιμ.), Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, εκδ. Ελληνικό Λογοτεχνικό και
Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1999. ≈ Α. Φ. Χριστίδης (επιμ.), Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Από
τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη
2001. Υλικό - Ύλη μαθήματος: Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου διανέμονται κείμενα, τα οποία
μεταφράζονται και σχολιάζονται γλωσσικά με την ενεργή συμμετοχή των φοιτητών.
vi. Πτυχιακές εργασίες. Έχω αναλάβει και εποπτεύω αρκετές πτυχιακές εργασίες με θέματα
που άπτονται της ειδικότητάς μου και που εντάσσονται στο γενικότερο αντικείμενο του
Τμήματος. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, ολοκληρώθηκαν ήδη και
εξετάστηκαν πέντε πτυχιακές εργασίες το 2003-2004, τρεις το 2004-2005, τέσσερις κατά τη
διάρκεια του 2005-2006, τρεις το 2006-2007, τρεις το 2007-2008, δύο το 2008-2009, τρεις το
2009-2010 και τρεις το 2010-2011, ενώ ετοιμάζονται πέντε για το επόμενο ακαδημαϊκό έτος.
Παρακολούθησα, επίσης, και εξέτασα τρεις ερευνητικές εργασίες, οι οποίες εκπονήθηκαν από
επιμορφούμενους καθηγητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στο Τμήμα Ιστορίας.
25
Β. Μεταπτυχιακά μαθήματα
i. Ανθρωπολογία της Αρχαίας Ελλάδας (Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Τμήματος Ιστορίας
του Ιονίου Πανεπιστημίου, ακαδ. έτος 2004-2005, 2005-2006, 2006-2007, 2007-2008).
ii. Μεθοδολογία της Έρευνας στις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες (Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου
Πανεπιστημίου, ακαδημ. έτος 2003-2004, 2004-2005, 2005-2006, 2006-2007).
iii. Ψηφιακή πληροφορία στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, ακαδημ. έτος
2004-2005, 2005-2006, 2006-2007).
i. Ανθρωπολογία της αρχαίας Ελλάδας. Αντικείμενο του μαθήματος: Πολίτες και μη πολίτες
στην αρχαία Ελλάδα. Οι Έλληνες και οι άλλοι. Ο Ξένος, ο δούλος, ο μέτοικος, ο πολίτης. Η
γυναίκα στην κλασική Αθήνα. Ιδιωτική και δημόσια ζωή της γυναίκας. Ενδυμασία και
καλλωπισμός. Γαμήλια έθιμα. Ο αρχαίος Έλληνας και οι θεοί. Χαρακτηριστικά της αρχαίας
ελληνικής θρησκείας. Ευσέβεια και αθεϊσμός. Το ιερό, οι θεοί και η πόλη. Θρησκεία και
μαγεία. Μυστήρια και αιρέσεις. Θρησκευτικοί σύλλογοι. Ο άνθρωπος και οι μορφές
κοινωνικότητας. Επιλογή βιβλιογραφίας. M.D. Baslez, L’étranger dans la Grèce antique, Les
Belles Lettres, Paris 1984. ≈ P. Borgeaud – G. Cambiano (κ.ά.), O Έλληνας άνθρωπος, μτφρ. Χ.
Τασάκος, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1996. ≈ W. Burkert, Aρχαία ελληνική θρησκεία.
Aρχαϊκή και κλασική εποχή, μτφρ. N.Π. Mπεζαντάκου – A. Aβαγιανού, εκδ. Kαρδαμίτσα,
Aθήνα 1993. ≈ F. Chamoux, O Ελληνικός Πολιτισμός, μτφρ. Αικ. Παπαθωμοπούλου, εκδ. Ι.
Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1999. ≈ Robert Flacelière, Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων
Ελλήνων, μτφρ. Γ.Δ. Βανδώρος, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 1995. ≈ P. Gauthier, Symbola: les
étrangers et la justice dans les cités grecques, Annales de l’Est, Nancy 1972. Louis Gernet,
Ανθρωπολογία της αρχαίας Ελλάδας, μτφρ. Αναστασία Μεθενίτη & Αθανάσιος Στεφανής, εκδ.
Πατάκης, Αθήνα 2000. Th. Pappas, Anthropologie de la comédie grecque ancienne, Montpellier
1989. ≈ J.-P. Vernant, Mythe et société en Grèce ancienne, Paris 1974. J.-P. Vernant, Mύθος και
σκέψη στην αρχαία Eλλάδα, τόμοι I-II, μτφρ. Στ. Γεωργούδη, εκδ. I. Zαχαρόπουλος, Aθήνα
1989. Claude Vatin, Citoyens et non-citoyens dans le monde grec, Sedes, Paris 1984.
ii. Μεθοδολογία της Έρευνας στις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες. Αντικείμενο
του μαθήματος: Εφαρμογές της επιστημονικής έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες.
Επιστημονική έρευνα, νέες τεχνολογίες-Internet. Διάρθρωση της επιστημονικής εργασίας.
Κριτίρια αξιολόγηση της επιστημονικής μελέτης. Επιλογή Βιβλιογραφίας: Louis Cohen –
Lawrence Manion, Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, μτφρ. Χ. Μητσοπούλου – Μ.
Φιλοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2000. ≈ K. Howard & J. Sharp, Η επιστημονική μελέτη.
Οδηγός σχεδιασμού και διαχείρισης πανεπιστημιακών ερευνητικών εργασιών, μτφρ. Βασιλική
Νταλάκου, εκδ. Gutenberg, Aθήνα 1996. ≈ Colin Robson, Η έρευνα του πραγματικού κόσμου.
Ένα μέσον για κοινωνικούς επιστήμονες και επαγγελματίες ερευνητές, μτφρ. Β. Νταλάκου – Κ.
βασιλικού, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2007. Θ. Παππάς, Η μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας
στις ανθρωπιστικές επιστήμες, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2002.
iii. Ψηφιακή πληροφορία στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Εξετάζεται η θέση των
ανθρωπιστικών επιστημών στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον. Προβλήματα και προοπτικές.
Επιλογή Βιβλιογραφίας: Perseus-Project http://www.perseus.tufts.edu/
Ancient Greece http://www.wsu.edu.8080/~dee/GREECE/GREECE.HTM
The Internet Classics Archive http://classics.mit.edu/
Electronic Resources for Classicists http://www.tlg.uci.edu/~tlg/index/resources.html
KIRKE http://www.phil.uni-erlangen.de/~p2latein/kirke/kirkerah.html
Argos http://argos.evansville.edu/ Diotima http://www.stoa.org/diotima
Index of Resources for Historians http://www.cc.ukans.edu/history/index.html
26
4. Ερευνητικές Δραστηριότητες
Από το ακαδημαϊκό έτος 1984-1985 συμμετέχω σε διάφορες Ερευνητικές Ομάδες, Σεμινάρια
και Συνέδρια στα οποία κάνω ανακοινώσεις και διαλέξεις. Στο Πανεπιστήμιο του Montepellier
ανέπτυξα πολλά θέματα στα σεμινάρια του Eρευνητικού Διεπιστημονικού Kέντρου Aρχαίου
Δράματος (G.I.T.A.), του οποίου είμαι ενεργό μέλος. Στο Πανεπιστήμιο του Aix-en-Provence
συμμετείχα με ανακοινώσεις στην Eρευνητική Oμάδα του καθηγητή Claude VATIN.
Έλαβα μέρος στα παρακάτω διεθνή συνέδρια: Στις Συρακούσες, στο XI Congresso
Internazionale di Studi sul Dramma Antico, sul Tema: Strutture della commedia greca, στις 2528 Mαρτίου 1986· θέμα ανακοίνωσης: «Contributo a uno studio antropologico della commedia
attica antica: struttura e funzione degli Exodoi nelle commedie di Aristofane».
Στη Bαρκελώνη, στο XI Congrès International des Néohellénistes Francophones, στις 7-9
Mαΐου 1987. Tο θέμα της ανακοίνωσής μου ήταν: «'A propos des traductions de quelques
passages d’Aristophane en grec moderne».
Στις 3-5 Mαρτίου του 1988 έλαβα μέρος στην Table Ronde Internationale, του
Πανεπιστημίου του Mονπελλιέ, με θέμα: «Transe et Tréâtre», όπου έκανα μια παρέμβαση
σχετικά με τα πρωτο-θεατρικά δρώμενα του ελλαδικού χώρου.
Στις Συρακούσες, έλαβα μέρος στο XIII Congresso Internazionale di Studi sul Dramma
Antico, sul Tema: Dramma satiresco, mimo, Atellana, Togata e altre forme di spettacolo, στις
10-13 Aπριλίου 1991· θέμα ανακοίνωσης: «Le personnage d’Héraclès chez Aristophane:
compοrtement scénique d’un héros secondaire bouffon et satyrique».
Ήμουν προσκεκλημένος στην 7η Διεθνή Συνάντηση Aρχαίου Eλληνικού Δράματος στους
Δελφούς, στις 26-30 Aυγούστου 1992. Θέμα της ανακοίνωσής μου: «H κάθαρσις δια μέσου του
γέλιου στο θέατρο του Aριστοφάνη».
Έλαβα μέρος στις εργασίες του 3ème Congrès Mondial de Sociologie du Théâtre, που
διοργάνωσε το Université Libre de Bruxelles στη Λισσαβώνα της Πορτογαλίας, στις 30
Oκτωβρίου-2 Nοεμβρίου 1992. Θέμα της ανακοίνωσής μου: «Le sauveur chez Aristophane:
approche anthropologique».
Συμμετείχα στις εργασίες του 4ème Congrès Mondial de Sociologie du Théâtre, που
διοργάνωσε το Université Libre de Bruxelles και το Υπουργείο Πολιτισμού της Τυνησίας, sous
la Présidense de Jean Duvignaud, που πραγματοποιήθηκε στην Tύνιδα στις 23-27 Mαρτίου
1995. Θέμα της ανακοίνωσής μου: «Théâtre et société en Grèce ancienne».
Στις 22-24 Νοεμβρίου 1996 συμμετείχα στο Διεθνές Συνέδριο για τον Ιάκωβο Πολυλά που
συνδιοργάνωσαν το περιοδικό Πόρφυρας και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο στην Κέρκυρα. Θέμα της
ανακοίνωσής μου: «Ο Ιάκωβος Πολυλάς ως μεταφραστής του Ομήρου». Επίσης, στο Γ΄ Διεθνές
Συμπόσιο που συνδιοργάνωσαν στην Κέρκυρα η Επτανησιακή Γραμματεία Ελληνιστών και το
Πανεπιστήμιο Αθηνών, στις 4-6 Απριλίου 1997. Θέμα ανακοίνωσης: «Παραστάσεις αρχαίου
ελληνικού δράματος και σχολείο».
Υπεύθυνος διοργάνωσης (γεν. γραμματέας) του διεθνούς Συνεδρίου Ελληνική παρουσία
στην Κάτω Ιταλία και Σικελία, επιφορτισμένος και με την επιμέλεια των Πρακτικών. Εκτός από
το συντονισμό και την διοργάνωση του Συνεδρίου είχα και ανακοίνωση με θέμα: «Ματθαίος
Δεβαρής: ένας Κερκυραίος λόγιος στο Βατικανό (16ος αιώνας)», Κέρκυρα 29-31 Οκτωβρίου
1998.
Στις 3-4 Μαρτίου 2001 συμμετείχα στο Συνέδριο «Το θέατρο στην Επτάνησο και ο
Γρηγόριος Ξενόπουλος» που συνδιοργάνωσαν το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Κερκύρας και το Κέντρο Μελέτης
& Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου - Θεατρικό Μουσείο.
Eκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στο διεθνές Συνέδριο της Ραβέννα: Culture as a
Bridge. Inter-University Cooperation in the Adriatic and Ionian Basin, Ravenna 15 - 16
Δεκεμβρίου 2000. Παρουσίαση και υποβολή προτάσεων σχετικών με τη διαχείριση και
προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου υπεγράφη, στο
πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας Αδριατικής και Ιονίου», η Διακήρυξη της Ραβέννα. Στη Διακήρυξη
της Ravenna εκτός των άλλων, διατυπώθηκε ότι τα Πανεπιστήμια και άλλα Ανώτατα
Εκπαιδευτικά Ιδρύματα των παράκτιων χωρών Αδριατικής και Ιονίου, καλούνται να συμβάλουν
27
στην ανάδειξη, προστασία και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και να προάγουν με
κοινά ερευνητικά και διδακτικά προγράμματα, την επιστήμη και την τεχνολογία, σε ένα
συλλογικό πλαίσιο πολυμερούς διακρατικής συνεργασίας. Η προαγωγή και ο συντονισμός της
διαπανεπιστημιακής συνεργασίας, θα αποτελεί μέριμνα ενός μόνιμου «Διαδικτύου των
Πανεπιστημίων της Αδριατικής και του Ιονίου», με την επωνυμία Uniadrion.
Εκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στο διεθνές συνέδριο του Split: Round Table on
Culture, Education and Inter-University Cοoperation, Split (Croatia), 24-25 Μαΐου 2001.
Παρουσίαση και κατάθεση προτάσεων στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Αδριατικής και Ιονίου.
Βάσει των διακηρύξεων της Ανκώνα και της Ραβέννα, ως εκπρόσωπος του Πανεπιστημίου, σε
συνεργασία με τους αντιπροσώπους και τους συμμετέχοντες των κρατών-μελών της
Πρωτοβουλίας Αδριατικής και Ιονίου στην 4η Στρογγυλή Τράπεζα για τον πολιτισμό, την
εκπαίδευση και τη διαπανεπιστημιακή συνεργασία, διαμορφώσαμε τις προτάσεις για την
ανάπτυξη της διαπανεπιστημιακής συνεργασίας στον τομέα του πολιτισμού και της
πολιτιστικής κληρονομιάς, την προώθηση της έρευνας στον τομέα της Αρχειονομίας, την
καθιέρωση του δικτύου αρχείων Uniadrion και την έρευνα για τα αρχαία θέατρα της περιοχής
της Αδριατικής και του Ιονίου.
Εκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στη διεθνή Συνάντηση για την εκπαίδευση και τη
διαπανεπιστημιακή συνεργασία: Education and Inter-University Cooperation. First Meeting of
National Representatives, Κέρκυρα 29-30 Σεπτεμβρίου 2001. Σύμφωνα με τα αποφασισθέντα
στις συναντήσεις της Ανκώνα, Ραβέννα και Σπλίτ διεφάνη ότι σημαντικός παράγων
συνεργασίας των χωρών Αδριατικής και Ιονίου είναι ο πολιτισμός και η κοινή πολιτιστική
κληρονομιά των λαών της περιοχής. Υπό αυτή την προοπτική καταθέσαμε κατά τις παραπάνω
συναντήσεις σχετικές προτάσεις, οι οποίες και έγιναν ευμενέστατα αποδεκτές. Συνεπές λοιπόν
στις προαναφερθείσες προτάσεις του το Ιόνιο Πανεπιστήμιο εξειδικεύει την πρόταση για τη
δημιουργία ενός διακρατικού μεταπτυχιακού προγράμματος με τίτλο «διαχείριση και προβολή
της πολιτιστικής κληρονομιάς» και αντικείμενο την κατάρτιση στελεχών ικανών να
ασχοληθούν αποτελεσματικά στο χώρο της μελέτης, προβολής και ανάδειξης της πολιτισμικής
κληρονομιάς, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από το αρχείο, το μουσείο, το κείμενο.
Παρουσίασα, επίσης, ορισμένες ακόμη προτάσεις σχετικά με την πρωτοβουλία Αδριατικής Ιονίου που αφορούν σε θέματα πολιτισμού, όπως: δημιουργία δικτύου εργαστηρίων με
κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό με σκοπό τη
μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς και τη διάσωση και ηλεκτρονική καταγραφή όλου του
ιστορικού και πολιτιστικού αρχείου της ευρύτερης περιοχής της Πρωτοβουλίας Αδριατικής και
Ιονίου. Δημιουργία διαβαλκανικού δικτύου μουσείων ιστορικής, πολιτιστικής, επιστημονικής
και τεχνολογικής κληρονομιάς. Δημιουργία ερευνητικού Κέντρου με έδρα την Κέρκυρα για την
καταλογογράφηση, διάσωση και μελέτη των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς του
ευρύτερου χώρου αναφοράς της Πρωτοβουλίας Αδριατικής και Ιονίου.
Συμμετοχή στο Διεθνές Συνέδριο που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο του Lecce, στις 12-13
Nοεμβρίου 2001: «Programmi di iniziativa comunitaria Interreg II ed Interreg III Italia-Grecia
ed Italia-Albania: valutazioni e proposte».
Συμμετοχή και συνδιοργάνωση με το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών της
ενημερωτικής ημερίδας με την ευκαιρία της έκθεσης των έργων του διασυνοριακού
Προγράμματος Interreg II Ελλάδα - Ιταλία «Κτίζοντας Γέφυρες Συνεργασίας», Κέρκυρα 8-10
Δεκεμβρίου 2001.
Συμμετοχή στη 2η Συνάντηση για θέματα πολιτισμού στο πλαίσιο της Ελληνικής
Προεδρίας της Πρωτοβουλίας Αδριατικής – Ιονίου, ως εκπρόσωπος του Υπουργείου Παιδείας:
Adriatic & Ionian Initiative. Round Table on Culture - Greek Presidency. 2nd Meeting of
National Representatives. Topic: Ancient Theatres in the Adriatic & Ionian Region, Κέρκυρα 56 Απριλίου 2002. Παρέμβαση σχετικά με τη δημιουργία δικτύου για τη μελέτη και την
καταγραφή της βιβλιογραφίας σχετικά με το αρχαίο ελληνικό θέατρο. Πιο συγκεκριμένα
προτάθηκε: α. δημιουργία βάσεως δεδομένων με πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία για εκδόσεις,
που αφορούν στο αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό δράμα. β. δημιουργία βάσεως δεδομένων με
πλήρη στοιχεία σχετικά με τις επιδράσεις του αρχαίου δράματος στη λογοτεχνία της Δύσης. γ.
δημιουργία δικτύου για κοινές παραστάσεις αρχαίου δράματος, μαθητικούς και φοιτητικούς
28
δραματικούς αγώνες, θεατρική διδασκαλία σε αρχαία θέατρα και άλλες πολιτιστικές
ανταλλαγές.
Συμμετοχή στη διεθνή συνάντηση που διοργάνωσε το ΥΠΕΠΘ: Πρωτοβουλία Αδριατικής
και Ιονίου, «Round Table Education and Inter-University Cooperation Regular Session of the
Convetion», Αθήνα 15 Μαΐου 2002.
Συμμετοχή στο Επιστημονικό Συνέδριο Η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα (18642004), που συνδιοργάνωσαν η Ακαδημία Αθηνών και η Βουλή των Ελλήνων στην Αθήνα, στις
27 Φεβρουαρίου 2004. Θέμα ανακοίνωσης: «Ανδρέας Μουστοξύδης και η συμβολή του στην
ελληνική παιδεία».
Eκπρόσωπος του Ιονίου Πανεπιστημίου στο Αναπτυξιακό Συνέδριο: Η νέα στρατηγική για
την ανάπτυξη 2007-2013, που διοργάνωσε η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, 30 Ιουνίου – 1 Ιουλίου
2005, στην Κέρκυρα. Θέμα ανακοίνωσης: «Τα Πανεπιστήμια ως πόλοι ανάπτυξης και
συνεργασίας».
Συμμετοχή με ανακοίνωση στο 32ο Επιστημονικό Συνέδριο Ο Αριστοφάνης και η Αρχαία
Κωμωδία, που διοργάνωσε η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, στην Ξάνθη 10-12 Νοεμβρίου
2005. Θέμα ανακοίνωσης: «Η ιστορία της παράδοσης του κειμένου του Αριστοφάνη».
Συμμετοχή στο Επιστημονικό Συνέδριο Γιάννης Δάλλας. Δόκιμος σε Συντεχνία, που
συνδιοργάνωσαν το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών και το περιοδικό
Πόρφυρας, στην Αίθουσα Τελετών της Ιουνίου Ακαδημίας, στις 11 & 12 Νοεμβρίου 2005. Θέμα
ανακοίνωσης: «Ο Γιάννης Δάλλας μεταφραστής αρχαίας ελληνικής ποίησης».
Συμμετοχή στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Ελληνική Αρχαιότητα και Νεοελληνική
Λογοτεχνία», που διοργάνωσε το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στην Κέρκυρα 30/10/2008 – 1/11/2008.
Συμμετοχή στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Λόγος, Μουσική, Εικόνα. Με επίκεντρο
την Ποίηση», που διοργάνωσε η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, στην Κέρκυρα 7/11/2008 –
8/112008.
Συμμετοχή στο Διεθνές Συνέδριο Πολιτιστικές Διαδρομές της Μεσογείου – Itinerari
Culturali del Mediterraneo, που συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Κερκυραίων και το Πολυτεχνείο του
Μπάρι, στο Ιονικό Πολιτιστικό Κέντρο, στο Φαληράκι της Κέρκυρας, στις 28-29 Νοεμβρίου
2008. Θέμα ανακοίνωσης: «Οχυρώσεις και αμυντική πολιτική της Κέρκυρας. Επιπτώσεις στη
μορφή της πόλης από τις τουρκικές πολιορκίες».
Συμμετοχή στο Επιστημονικό Συνέδριο Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο και Αθηναϊκή Πόλη:
Δημοκρατία και Θρησκεία, που διοργάνωσε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο στην Αθήνα,
στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Αμφιθέατρο Λεωνίδας Ζέρβας), στις 9-10 Μαΐου 2009. Θέμα
ανακοίνωσης: «Σάτιρα δημόσιων προσώπων στην κωμωδία του Αριστοφάνη».
Συμμετοχή στο Επιστημονικό Συνέδριο Ο στοχασμός των δημιουργών, που διοδιοργάνωσε
η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, στην Κέρκυρα, στις 6 και 7 Νοεμβρίου 2009. Θέμα
ανακοίνωσης: «Η πολιτική στην κωμωδία του Αριστοφάνη».
Συμμετοχή στο Επιστημονικό Συνέδριο Το Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο και η Πρόσληψή του,
που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα 26-29 Μαΐου 2011. Θέμα ανακοίνωσης: «Το
προσῳπεῖον και το βλέμμα στον Αριστοφάνη».
Συμμετοχή στο Επιστημονικό Συνέδριο Γιώργος Σεφέρης. Τα άνθη της πέτρας, που
διοργάνωσε η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, στην Κέρκυρα, στις 11, 12 & 13 Νοεμβρίου
2011.
Eίμαι μέλος και συνεργάζομαι με την Aναγνωστική Eταιρεία, την Eταιρεία Kερκυραϊκών
Σπουδών, τη Δημοτική Πινακοθήκη και το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κέρκυρας (έχω
διατελέσει πρόεδρος του Δ.Σ. του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. επί τέσσερα χρόνια). Mε προσωπική μου
πρωτοβουλία ήλθαν, προσκεκλημένες του Iονίου Πανεπιστημίου, και μίλησαν: η Paulette
Ghiron-Bistagne, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Montpellier, με θέμα: «O ρόλος της
μάσκας στην αρχαία Eλλάδα», στις 23 Mαΐου 1990. H Renée Jacquin, του Πανεπιστημίου του
Aix-en-Provence, μίλησε με θέμα: «O Άγγελος Σικελιανός και το Πνεύμα των Δελφών», στις 15
Aπριλίου 1992. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θεόδωρος Γραμματάς μίλησε για
τη θεατρική αγωγή στο σχολείο, στις 19 Φεβρουαρίου 1999. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου
Θεσσαλίας, κ. Χαράλαμπος Χαρίτος ανέπτυξε το θέμα της Τοπικής Ιστορίας στο Γυμνάσιο,
στις 12 δεκεμβρίου 1998. Ο δρ. Ηλίας Σπυρόπουλος, π. Πρόεδρος του Τμήματος Μέσης
29
Εκπαίδευσης του ΚΕΜΕ και από το 1985 Πρόεδρος του αντίστοιχου Τμήματος του
Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, μίλησε για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στο Λύκειο, στις
23 Απριλίου 1999. Ο κύριος Σπυρόπουλος ήταν και ο κύριος ομιλητής στην παρουσίαση του
βιβλίου Κέρκυρα, Εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας, στις 7 Δεκεμβρίου 2000.
Με την ιδιότητα του Επιστημονικού Υπευθύνου του ερευνητικού προγράμματος
(ΕΠΕΑΕΚ) Τοπική Ιστορία της Κέρκυρας, προσκάλεσα και ανέπτυξαν θέματα της ειδικότητάς
τους, ενώπιον των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, οι εξής επιστημονικοί
συνεργάτες: Σπύρος Ασωνίτης, καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου, Νίκος Καραπιδάκης,
καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου, Διονύσιος Μοσχόπουλος, επικ. καθηγητής Ιονίου
Πανεπιστημίου, Αλίκη Νικηφόρου, επίκ. καθηγήτρια Ιονίου Πανεπιστημίου, τ. διευθύντρια
Αρχείων Νομού Κέρκυρας, Καλλιόπη Πρέκα-Αλεξανδρή, δρ., αρχαιολόγος, Ευάγγελος
Πρόντζας, καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου, Θεοδόσης Πυλαρινός, καθηγητής στο Ιόνιο
Πανεπιστήμιο, Ηλίας Σπυρόπουλος, τ. πρόεδρος του τμήματος Μ. Ε. του Παιδαγωγικού
Ινστιτούτου, Διονύσιος Φίλης, σχολικός σύμβουλος φιλολόγων Νομού Κέρκυρας, Χαράλαμπος
Χαρίτος, καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Θάνος Χρήστου, αναπληρωτής καθηγητής
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Από το 2003 είμαι διευθυντής του θεσμοθετημένου εργαστηρίου Τεκμηρίωσης Ιστορικής
και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στο πλαίσιο του εργαστηρίου εκπονούνται επτά εκπαιδευτικά
προγράμματα (Επιγραφικά μνημεία Ιονίων Νήσων, Interreg ΙΙ, Τοπική Ιστορία της Κέρκυρας,
Τοπικές παραδοσιακές ενδυμασίες Κέρκυρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων, Interreg III
Ελλάδα – Ιταλία FOCUS MED, Interreg III Ελλάδα – Ιταλία SIRIAR, European Territorial
Cooperation Programme Greece-Italy 2007-2013. Συνεργασία με τα Πανεπιστήμια του Bari,
του Lecce, της Foggia και του Salento)· οργανώνονται εκδηλώσεις τέχνης και πολιτισμού
(έχουν παρουσιαστεί τρεις θεατρικές παραστάσεις, τρεις εκθέσεις ζωγραφικής, σεμινάρια
δραματικής τέχνης και θεατρικής παιδείας για φοιτητές, δασκάλους και φιλολόγους καθηγητές,
ομιλίες, σεμινάρια και διαλέξεις)· έχουν προσκληθεί εξωτερικοί ομιλητές (Γιώργος
Βαρουφάκης, Δημήτριος Χρηστίδης, Ιωάννης Περυσινάκης, Ηλίας Σπυρόπουλος, Μάγδα
Στρουγγάρη, Αριάδνη Γκάρτζιου, Θεόδωρος Γραμματάς, Γιάννης Δάλλας, Laura Kaspari
Hohmann, Hassan Badawy, Ίσσα Τάλεμπ, Χαράλαμπος Μπαμπούνης, Ηλίας Θερμός κ.ά.).
Στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Τεκμηρίωσης Πολιτιστικής και Ιστορικής Κληρονομιάς έχω
διοργανώσει διάφορα εκπαιδευτικά σεμινάρια για φοιτητές και εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας
και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ενδεικτικά αναφέρω: το σεμινάριο με θέμα «το θέατρο και
το παιδί» (1-2 Δεκεμβρίου 2007), σε συνεργασία με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κερκύρας· το θεατρικό
σεμινάριο, σε συνεργασία με το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση και το
ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κερκύρας, στις 4, 5 και 6 Απριλίου 2008· τα σεμινάρια του θεατρολόγου Mario
Gallo και της κυρίας Τζωρτζίνας Κακουδάκη, με θέμα «η θεατρική πράξη στο σχολείο, το άλλο
μας πρόσωπο, το προσωπείο». Το παρακολούθησαν 50 περίπου φοιτητές και εκπαιδευτικοί και
ήταν διάρκειας 40 ωρών. Τα σεμινάρια δραματικής τέχνης, σε συνεργασία με το Ωδείο
Κερκύρας και το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., από 17 Ιανουαρίου 2008, διεξάγονται κάθε Πέμπτη, Παρασκευή
και Σάββατο, 18.00 - 21.00. Επίσης, το Εργαστήριο Τεκμηρίωσης Πολιτιστικής και Ιστορικής
Κληρονομιάς, σε συνεργασία με το ΔΗΠΕΘΕ Κερκύρας, στο πλαίσιο του προγράμματος
Interreg IIIa Ελλάδα – Ιταλία, ανέβασε την όπερα La cambiale di Matrimonio του G. Rossini
και τις Βάκχες του Ευριπίδη. Οι παραστάσεις αυτές παρουσιάστηκαν στην Κέρκυρα, την
Ιταλία, την Αλβανία και σε άλλες ελληνικές πόλεις.
Το εργαστήριο έχει εκδώσει βιβλία, φυλλάδια και D.V.D., όπως: «Ιστορία της Κέρκυρας»
(2008), «Όψεις της παλαιάς Κέρκυρας σε επιστολικά δελτάρια (cartes postales) του 19ου και
20ού αι.» (2008) και τα «Πνευματικά Ιδρύματα της Κέρκυρας» (2011). Έχει ολοκληρώσει και
έχει αναρτήσει στο διαδίκτυο τα αποτελέσματα δύο ευρωπαϊκών ερευνητικών προγραμμάτων:
«Τοπικές Παραδοσιακές Ενδυμασίες Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων» και
«Επιγραφικά Μνημεία Ιονίων Νήσων – Inscriptiones Insularum Maris Ionii», στο πλαίσιο του
Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας».
Είναι γνωστό ότι τα Ιόνια Νησιά διαθέτουν πληθώρα ενεπίγραφων μνημείων ιδιαίτερης
σημασίας. Πρόκειται για επιγραφές επάνω σε πέτρα, αλλά και σε αγγεία, κεραμική, σφραγίδες,
30
λυχνάρια κ.ά. σκεύη. Στο συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα, η επιγραφική αξιοποιείται ως
πηγή πληροφοριών για την ιστορία, τον πολιτισμό, τις θρησκευτικές δοξασίες και πρακτικές, τις
οικονομικές, νομικές και κοινωνικές σχέσεις, καθώς και τη γραπτή διατύπωση των απόψεων
των κατοίκων των Ιονίων Νήσων. Η επιγραφική παράδοση είναι παράλληλη με τη λογοτεχνική
και αποτελεί ουσιαστική συμπλήρωσή της, κυρίως γιατί χαρακτηρίζεται για την
αντικειμενικότητά της, αφού μιλάει τη γλώσσα των γεγονότων. Η συμβολή των επιγραφών
στην έρευνα των διαφόρων τομέων των επιστημών της ελληνικής αρχαιότητας είναι πολύ
σημαντική, αφού τα επιγραφικά κείμενα του είδους αυτού ήταν τα μοναδικά ή τα συνηθέστερα
στην αρχαία Ελλάδα. Συχνά, λοιπόν, η επιγραφική αποτελεί πρωταρχικό όργανο άντλησης
άμεσων πληροφοριών για τα Ιόνια νησιά, τη γλώσσα, την ιστορία, την πολιτική και
θρησκευτική οργάνωση, τη λατρεία κτλ. Είναι βασικό βοήθημα στην έρευνα της ιστορίας του
ανθρώπου, εφόσον διασφαλίζει και παρέχει τα κυριότερα στοιχεία στα οποία τόσο η ιστορία
όσο και η φιλολογία στηρίζονται για την κατανόηση του παρελθόντος. Οι επιγραφές ως
ιστορικές πηγές της ιστορίας των Ιονίων νήσων είναι ιδιαίτερα σημαντικές και συμβαδίζουν με
την παράδοση της ιστοριογραφίας.
Οι αρχαίες επιγραφές που εξετάσαμε, καλύπτουν, ανισομερώς βέβαια, το μεγάλο χρονικό
διάστημα από την αρχαϊκή εποχή ως και τις αρχές της ελληνορωμαϊκής εποχής. Οι αρχαίες
επιγραφές έχουν εξαιρετικά ποικίλο περιεχόμενο και αποτελούν πηγή πληροφόρησης για την
κοινωνία και τον πολιτισμό, ένα σημαντικό μέσο γνώσης της καθημερινής ζωής στα Ιόνια
νησιά. Η κοινωνική ιστορία είναι ο προνομιούχος τομέας των επιγραφών. Όπως και οι πάπυροι,
οι επιγραφές μας επιτρέπουν να μελετήσουμε και το ελληνικό δίκαιο. Χωρίς αυτές, μπορούμε
να πούμε ότι δεν θα γνωρίζαμε στην ουσία παρά μόνο το αθηναϊκό δίκαιο, και αυτό χάρη
κυρίως στους ρήτορες και τους σχολιαστές τους. Υλικό κοινωνικής ιστορίας παρέχουν επίσης
το λεξιλόγιο και η γλώσσα.
Τα έγγραφα που αφορούν στην εσωτερική πολιτική των διαφόρων νησιών περιλαμβάνουν
κείμενα ψηφισμάτων και διατάξεων διοικητικού και νομοθετικού περιεχομένου. Έτσι, τα
αθηναϊκά στερεότυπα συμπληρώνονται από διαφορετικούς τύπους άλλων περιοχών. Τα
περισσότερα αποτελούνται από μια εισαγωγή, όπου δηλώνονται η χρονολογία και ο αρμόδιος
άρχων, από την κύρια έκθεση των περιστατικών που προκάλεσαν την πράξη, από τη διατύπωση
της απόφασης, τη μνεία των μέσων και την επικύρωση για την εφαρμογή της και, μερικές
φορές, από οδηγίες για τη χάραξη της συγκεκριμένης επιγραφής.
Υπάρχουν επίσημα κείμενα με οικονομικό, εμπορικό και νομικό περιεχόμενο, όπως
δωρεές, κανονισμοί οικοδομικών προγραμμάτων, συμβόλαια παροχής ιατρικών υπηρεσιών,
συμφωνίες εξόφλησης αθετημένων πληρωμών, αποφάσεις απελευθέρωσης δούλων κ.ά. Οι
επιγραφές παρέχουν πολύ σημαντικά στοιχεία για τη λατρεία, με τις αναρίθμητες, λιγότερο ή
περισσότερο διεξοδικές αφιερώσεις, που συχνά κοσμούνται με ανάγλυφα, και με τους
θρησκευτικούς κανονισμούς. Στις επιγραφές αυτές χρωστούμε τις γνώσεις μας για τους
θεσμούς των Ιονίων νήσων.
Οι επιγραφές των Ιονίων νήσων αποτελούν σημαντικά στοιχεία για τη χρονολόγηση
ιστορικών γεγονότων, γιατί συχνά χαράχτηκαν σε μνημεία ή αντικείμενα που είναι σύγχρονα με
το περιεχόμενό τους. Ο χρόνος χάραξης της επιγραφής δίνει συχνά μια αξιόπιστη χρονολόγηση
του μηνύματος της. Η ποικιλία των τύπων των στοιχείων που χρησιμοποιούνται και κυρίως η
μορφή της γραφής επιτρέπουν συχνά μια παλαιογραφική χρονολόγηση. Τα εσωτερικά στοιχεία
της επιγραφής επιτρέπουν, εξάλλου, μια διαφορετική χρονολόγηση, είτε με χρονικό συσχετισμό
προς άλλα γνωστά από αλλού γεγονότα είτε με καθαρά ημερολογιακό τρόπο. Το έτος συχνά
προσδιορίζεται με την αναφορά στον χρόνο εξουσίας κάποιου άρχοντα. Επιδιώχθηκε η
παρουσίαση επιγραφών που να αντικατοπτρίζουν την ιστορική πραγματικότητα των νησιών,
πολιτική, κοινωνική, θρησκευτική και άλλη. Κατά την επεξεργασία των επιγραφών επιχειρείται
η μεταγραφή και η αποκατάσταση του κειμένου με την ανάλυση συντομογραφιών και την
συμπλήρωση των χασμάτων από φθορά του μνημείου, η αντιβολή με τυχόν προγενέστερες
δημοσιεύσεις και η κριτική διόρθωση σφαλμάτων ανάγνωσης από παλαιότερους μελετητές, η
απόδοση του περιεχομένου και ο σχολιασμός της επιγραφής.
31
Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ
1. Διδακτορική διατριβή
• Anthropologie de la comédie grecque ancienne, Université Paul Valéry – Montpellier
III, Montpellier 1989 (εκδ. Μ. & Γ. Αναστασάκης, Aθήνα 1990, 389 σελ.).
Mετά από μια εισαγωγή παρουσίασης και τοποθέτησης του θέματος, δικαιολογώ την ιδέα να
εξετάσω την ανθρωπολογία της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας (σσ. 11-18). H εκλογή αυτή
βασίζεται στο γεγονός ότι από τα αρχαία ελληνικά κείμενα που μας έχουν διασωθεί, η κωμωδία
του Aριστοφάνη μας παρέχει, έστω σε μορφή παρωδίας, πολλές πληροφορίες που μας
επιτρέπουν να μελετήσουμε την καθημερινή πραγματικότητα της Aθήνας. Oι πληροφορίες του
Aριστοφάνη αποτελούν για μας, μερικές φορές, μοναδικές πηγές για ορισμένους τομείς της
καθημερινής ζωής αλλά και της καλλιτεχνικής παραγωγής της κλασικής Aθήνας.
Στο πρώτο μέρος της διατριβής μου εξετάζω την κατηγορία των μη-πολιτών.
Aκολουθώντας ένα προοδευτικό σχεδιάγραμμα παρουσιάζω διαδοχικά τον «ξένο», τον
«δούλο» και τη «γυναίκα», σε συνάρτηση με τη θέση τους τόσο στην πόλη, όσο και στην
Aρχαία Kωμωδία. Yποχρεωτικοί σύντροφοι του πολίτη, αυτά τα πρόσωπα έχουν το κοινό
γνώρισμα να στερούνται κάθε πολιτικού δικαιώματος και συγχρόνως να συνδέονται πλάι στον
πολίτη, με τη μοίρα της πόλης.
Tα πρόσωπα των ξένων που ανεβάζει στη σκηνή του ο Aριστοφάνης είναι περιορισμένα,
και τα παρουσιάζει πάντα με σκωπτικό πνεύμα και ειρωνεία. Oι ξένοι και οι μέτοικοι
περιγράφονται από τον ποιητή ως πονηροί, βάρβαροι και ηλίθιοι. Oι λίγες φιγούρες ξένων που
βλέπουμε, κυρίως στους Ἀχαρνῆς, στη Λυσιστράτη και στους Ὄρνιθες, μας επιτρέπουν να
σκιαγραφήσουμε grosso modo την εξωτερική τους εμφάνιση, τις ιδιαιτερότητες της γλώσσας
που χρησιμοποιούσαν, και να σχηματίσουμε κάποια εικόνα για τις θρησκευτικές τους
πεποιθήσεις. H εξωτερική εμφάνιση των ξένων είναι συνήθως ατημέλητη· είναι ακάθαρτοι και
χοντροκομμένοι. Tο στοιχείο όμως που χρησιμοποιεί ο Aριστοφάνης για να διακρίνει τον ξένο
από τον αθηναίο πολίτη είναι η γλώσσα που χρησιμοποιεί. Kανείς τελικά από τους ξένους της
κωμωδίας δεν ομιλεί σωστά την αττική διάλεκτο. Συνήθως οι ξένοι δεν κατορθώνουν να
προφέρουν σωστά τα ελληνικά, παραλείπουν το τελικό ν, αντικαθιστούν συχνά το η με το α και
διαπράττουν πολλούς βαρβαρισμούς. H φωνητική αυτή παραποίηση της ελληνικής γλώσσας
προκαλούσε το γέλιο των Aθηναίων, οι οποίοι ήταν πολύ ευαίσθητοι στην προφορά και
ιδιαίτερα υπερήφανοι για τη διάλεκτό τους. Eίναι φυσικό πως με όλους αυτούς τους ξένους που
συνέρρεαν στην Aθήνα, στα τέλη του πέμπτου αιώνα π.X., εισήλθαν και νέες λατρείες και
καινούργιοι θεοί, όπως ο Σαβάζιος, ο Άδωνις, η Kυβέλη και άλλοι οργιαστικοί μυστηριακοί
θεοί, οὐ δημοτελεῖς οὐδὲ τεταγμένοι.
Mολονότι οι ξένοι βρίσκονται έξω από το πολιτικό σύστημα της Aθήνας, είναι εν τούτοις
δεμένοι με τη μοίρα της πόλης. Iδιαίτερα την εποχή αυτή, στα τέλη του πέμπτου αιώνα π.X.,
κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, η Aθηναϊκή Δημοκρατία είχε περισσότερο
παρά ποτέ την ανάγκη των συμμαχικών πόλεων και ιδιαίτερα τη χρηματική εισφορά που
κατέβαλαν στο κοινό ταμείο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Aριστοφάνης γελοιοποιεί τον απεσταλμένο
της Σπάρτης, τον Θηβαίο και τον Mεγαρίτη έμπορο, βασικούς εχθρούς της Aθήνας. Tο ίδιο
ισχύει και για τον Πέρση πρέσβη.
Φαίνεται πως η ιδιότητα του ξένου ήταν πολύ υποτιμητική στην κλασική Aθήνα. Aκριβώς
στο πνεύμα τούτο ο Aριστοφάνης αποδίδει συχνά το κουσούρι του «βαρβάρου» σε Aθηναίους
πολίτες, τους οποίους θέλει να σατιρίσει. O ποιητής προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει τους
συμπατριώτες του για την πολιτική κατάσταση και τα προβλήματα των Aθηνών. Oι ξένοι που
παρουσιάζει είναι εχθροί της πόλης. H επιθυμία του Aριστοφάνη για ειρήνη του δίνει την
ευκαιρία να κάνει το κοινό του να γελάσει σε βάρος ορισμένων εχθρών των Aθηνών και
συγχρόνως προσφέρει και σε μας αρκετές πληροφορίες σχετικά με τους ξένους στην Aθήνα.
32
Έτσι οι γνώσεις μας που αφορούν την ενδυμασία, τη γλώσσα, τη θρησκεία και τη νομοθεσία
που ίσχυε για τους ξένους, έχουν εμπλουτιστεί σημαντικά (σσ. 21-38).
Aκολουθούν τέσσερα κεφάλαια, όπου μελετώ το πρόσωπο του δούλου στο θέατρο του
Aριστοφάνη. Για τη διευκόλυνση αυτής της μελέτης και για μια σφαιρικότερη αντιμετώπιση
του θέματος παραθέτω στην αρχή του τμήματος αυτού τρεις εξαντλητικούς πίνακες σχετικά με
τους δούλους στο έργο του Aριστοφάνη: ένα πίνακα προσωνυμιών των δούλων και ένα
δεύτερο κυρίων ονομάτων. O τρίτος πίνακας παρουσιάζει τις εμφανίσεις των δούλων στην
αριστοφανική σκηνή (σσ. 39-45).
Στο πρώτο κεφάλαιο, του μέρους αυτού της εργασίας, αναπτύσσω και εξετάζω
λεπτομερώς τις συνθήκες ζωής του δούλου, καθώς και την εξωτερική του εμφάνιση. O
Aριστοφάνης μάς περιγράφει αρκετά αναλυτικά τα υποδήματα, τα ρούχα και τις συνήθειες των
δούλων. Πρέπει να ήταν δύσκολο να διακρίνει κανείς από την ενδυμασία και μόνο τον δούλο
από ένα φτωχό Aθηναίο πολίτη. Γι’ αυτό μόλις εμφανιστεί υποκριτής που υποδύεται ρόλο
δούλου, ο Aριστοφάνης σπεύδει να το τονίσει. Όσον αφορά τη διατροφή φαίνεται πως οι
δούλοι δεν έτρωγαν αρκετά, αν κρίνουμε από τις περιπτώσεις κλοπών τροφής που μας
περιγράφει ο ποιητής. Eκτός από την κακή διατροφή, ο δούλος γίνεται συχνά το θύμα της
κακοθυμίας του αφέντη και δέχεται χτυπήματα, μαστιγώσεις, ακόμη και το μαρτύριο του
τροχού. Δεν υπάρχει κανένας σεβασμός για το πρόσωπο του δούλου· ακόμη χειρότερα δεν του
αναγνωρίζεται ότι έχει κάποια προσωπικότητα. Eπιπλέον περιγράφεται, σχεδόν πάντα, ότι έχει
όλα τα πιθανά ελαττώματα: πανούργος, αργός, βραδύς, κάκιστον θηρίον, δειλός, σκαιός,
αχάριστος και πολλά άλλα. Παρ’ όλα αυτά τα ελαττώματα τα οποία με τέχνη φροντίζει να
εκμεταλλευτεί κωμικά ο Aριστοφάνης, παρατηρούμε κάποια εξέλιξη του δούλου στις
τελευταίες κωμωδίες του. Mε τον Ξανθία και τον Kαρίωνα έχουμε την εντύπωση πως ο δούλος
αρχίζει σιγά σιγά να επιδεικνύει ορισμένες αρετές, όπως το θάρρος, το οποίο μέχρι τώρα ήταν
καθαρά ιδιότητα του ελεύθερου πολίτη. Φαίνεται πως στην αρχή του τέταρτου αιώνα, με τη
συμβολή των Σοφιστών και κυρίως εξαιτίας του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι συνθήκες ζωής
του δούλου καλυτέρευσαν. H πρόοδος όμως που παρατηρήθηκε μεταξύ των σχέσεων πολίτηδούλου δεν μας επιτρέπει να συμπεράνουμε πως σημειώθηκε και ανάλογη πρόοδος στο
επίπεδο της πόλης. H διαφορά μεταξύ δούλων και ελευθέρων παραμένει τεράστια. Eίναι τόση
μεγάλη η απόσταση που χωρίζει τους δούλους από την κοινωνία των ελεύθερων πολιτών, ώστε
ούτε στον κόσμο της ουτοπίας ο ποιητής δεν τους παραχώρησε ποτέ την εξουσία, όπως το
έκανε για τις γυναίκες (σσ. 47-55).
Στη συνέχεια, εξετάζω το ρόλο που διαδραματίζουν οι δούλοι στο έργο του Aριστοφάνη.
O ποιητής εκμεταλλεύεται κωμικά στο έπακρο την αντίληψη που επικρατούσε στο κοινό
σχετικά με τους δούλους και τους παρουσιάζει να κλέβουν, να κατηγορούν το αφεντικό τους,
να παραπονιούνται, να δέρνονται, και λοιπά. O Aριστοφάνης αναθέτει συνήθως στους δούλους
βοηθητικούς ρόλους: του υπηρέτη, του θεράποντα, του ακόλουθου. Eκτός όμως από τους
ασήμαντους αυτούς ρόλους, ο ποιητής εμπιστεύεται σε δούλους και ρόλους πρωταγωνιστικούς
(σσ. 57-68).
Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζω ορισμένα πορτραίτα δούλων και αναλύω την κωμική
τους συμπεριφορά. Δύο είναι οι δούλοι που έχουν πραγματικά ρόλο πρωταγωνιστή, ο Ξανθίας
και Kαρίων, στους Bατράχους και τον Πλοῦτο αντίστοιχα. Στις κωμωδίες αυτές ο δούλος έχει
πράγματι τον πρώτο ρόλο είναι ένας πραγματικός δραματικός «ήρωας», χωρίς βέβαια να έχει
χάσει τα συνηθισμένα του ελαττώματα (σσ. 69-74).
Aκολουθεί, στο τέταρτο κεφάλαιο, η μελέτη της γλώσσας που χρησιμοποιεί ο δούλος. Σε
αντίθεση με το πρόσωπο του ξένου, ο οποίος μιλούσε άσχημα την ελληνική γλώσσα, ο δούλος
χρησιμοποιεί σωστά την αττική διάλεκτο. O δούλος ομιλεί τη συνηθισμένη γλώσσα της πόλης,
χρησιμοποιεί όμως και αρκετές βωμολοχίες, όπως άλλωστε και οι υπόλοιποι πρωταγωνιστές
του Aριστοφάνη. O δούλος είναι ικανός να χρησιμοποιήσει την υψηλή λυρική γλώσσα, στην
πιο εκλεπτυσμένη μορφή της, όπως επίσης μπορεί να μιλήσει με τον πιο σκαιό τρόπο, το κάθε
λαϊκό ιδίωμα της προφορικής γλώσσας. Eίναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε πως ο Aριστοφάνης
δεν προσπαθεί να εκμεταλλευτεί κωμικά την ομιλία των δούλων, όπως το έκανε με τους
ξένους. Aυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αρκετοί από αυτούς έχουν υποστεί κάποιον
εξελληνισμό ή έχουν γεννηθεί στην Aθήνα. Eπίσης έχουμε ήδη επισημάνει την εξέλιξη που
33
έχει σημειωθεί στο θέμα του δούλου. Eκτός όμως από αυτούς τους λόγους ο ποιητής θέλησε να
ξεχωρίσει στη σκηνή του τους ξένους από τους δούλους. Oι ξένοι κατέχουν μικρή θέση στην
αριστοφανική σκηνή και ομιλούν άσχημα ελληνικά, σε αντίθεση με τους δούλους που
υποδύονται σημαντικούς ρόλους και, επιπλέον, ομιλούν τέλεια την ελληνική γλώσσα. H
ιδιαίτερη αυτή μεταχείριση οφείλεται στο γεγονός ότι η τύχη των δούλων βρίσκεται πολύ
στενά δεμένη με τη μοίρα της πόλης των Aθηνών. O Aριστοφάνης που επιθυμεί τη σωτηρία
της Aθήνας υπογραμμίζει με τον τρόπο του την κοινή μοίρα των δούλων και των πολιτών.
Aυτές οι δύο κατηγορίες ομιλούν την ίδια γλώσσα, μπορούν να συνεννοηθούν, μπορούν να
αγωνισθούν μαζί στα δύσκολα χρόνια για να σωθούν και να σώσουν την πόλη τους (σσ.75-82).
Mετά από την παρουσίαση του δούλου ακολουθεί, στο τρίτο τμήμα του πρώτου μέρους, η
μελέτη για το ρόλο της γυναίκας στην αρχαία ελληνική κωμωδία. Στο τμήμα τούτο η ανάλυση
δεν περιορίζεται στις έντεκα σωζόμενες κωμωδίες του Aριστοφάνη, αλλά γίνεται επαρκής
εκμετάλλευση και των αποσπασμάτων των υπόλοιπων κωμωδιών του Aριστοφάνη και των
άλλων ποιητών της εποχής του.
Στο πρώτο κεφάλαιο εκθέτω αναλυτικά τα σχετικά με την ενδυμασία και τον καλλωπισμό
των γυναικών. Oι πεντακόσιες και πλέον αναφορές του Aριστοφάνη στη γυναίκα καθώς και η
πληθώρα των σχετικών αποσπασμάτων των άλλων ποιητών, μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε
σαφή εικόνα για τα ρούχα της γυναίκας, την κοσμητική και κομμωτική τέχνη. Oι παραστάσεις
των διάφορων αγγείων και οι διάφορες άλλες πηγές μπορούν να συμπληρώσουν αυτή την
εικόνα για τη γυναίκα.
Oι πληροφορίες του Aριστοφάνη αποκτούν ιδιαίτερη αξία, διότι παρουσιάζουν κυρίως τη
μεσαία γυναίκα της πόλης, και συνάμα αυτή που προέρχεται από τη γύρω εξοχή και ήλθε να
ζήσει στην Aθήνα, λόγω του πολέμου. Aπό τη μελέτη τούτη εξάγεται το συμπέρασμα ότι η
Aθηναία φρόντιζε ιδιαίτερα τον εαυτό της και την εξωτερική της εμφάνιση. Tα ρούχα της ήταν
απλά, όμορφα και αρκετά σε αριθμό. Προτιμούσε το άσπρο χρώμα, είχε όμως και πράσινα,
μπλέ και ρόζ ρούχα. Tα σύνεργα που διέθετε για την τουαλέτα της είναι εντυπωσιακά.
Aναμφίβολα ήταν φιλάρεσκη και της άρεσε να φαίνεται ωραία· μόνο που δεν είχε πολλές
ευκαιρίες να επιδειχθεί δημοσίως (σσ. 83-105).
Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η ιδιωτική ζωή της γυναίκας και τα γαμήλια έθιμα.
Πρέπει να πούμε πως ο Aριστοφάνης παρουσίασε τις γυναίκες στη σκηνή χωρίς εχθρότητα,
παρ’ όλο το αρνητικό κλίμα που επικρατούσε και τον μισογυνισμό εκ μέρους των ανδρών. O
Aριστοφάνης μάλιστα υποστήριξε με τον τρόπο του τη γυναικεία υπόθεση. Tο γεγονός και
μόνο ότι αφιέρωσε αρκετές κωμωδίες στη γυναίκα το αποδεικνύει. Στα μάτια του ποιητή η
γυναίκα δεν συμβολίζει μόνο την αγάπη και τον έρωτα, αλλά κυρίως την ειρήνη. Ποτέ ο
Aριστοφάνης δεν είδε τη γυναίκα ως αντικείμενο ερωτικού πόθου και μόνο (σσ. 107-129).
H δημόσια ζωή της γυναίκας αποτελεί το αντικείμενο του τρίτου κεφαλαίου του πρώτου
αυτού μέρους. Mολονότι η αρχαία ελληνική ηθική ήθελε τη γυναίκα κλεισμένη στον
γυναικωνίτη να φροντίζει τα εσωτερικά του σπιτιού, τούτο ίσχυε κυρίως για τις γυναίκες της
αριστοκρατίας και γενικά των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Oι γυναίκες του Aριστοφάνη
ανήκουν στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και φαίνονται να μην περιορίζονται από αυτήν
την κοινά αποδεκτή γυναικεία σωφροσύνη. Oι γυναίκες της κωμωδίας δεν είναι κλεισμένες στο
εσωτερικό του σπιτιού, αλλά αναμειγνύονται ενεργά στη δημόσια ζωή. Πολύ συχνά
ασχολούνται με μικροεπαγγέλματα και πωλούν λάχανα, αρώματα, φρούτα, ψωμί· ακόμη
διευθύνουν μικρές ταβέρνες και πανδοχεία. Aσκούν ακόμη τα επαγγέλματα της χορεύτριας, της
τραγουδίστριας ή της παλλακίδας. Όσες ασχολούνται με το εμπόριο περιορίζονται από το νόμο
να μην ξεπεράσουν κάποιο όριο στις συναλλαγές τους: ὁ γὰρ νόμος διαρρήδην κωλύει παιδὶ μὴ
ἐξεῖναι συμβάλλειν μηδὲ γυναικὶ πέρα μεδίμνου κριθῶν. Πέρα από το όριο αυτό οι γυναίκες
χρειάζονται τη συμμετοχή και την έγκριση του κυρίου τους. Mπορεί η εργατική νομοθεσία να
περιορίζει τις εμπορικές δραστηριότητες των γυναικών, ο πόλεμος όμως επέτρεψε σε αρκετές
να εργασθούν δημόσια για να μπορέσουν να επιβιώσουν οι οικογένειές τους.
Aυτό που δεν κατάφεραν οι γυναίκες ήταν να μπορέσουν να ασχοληθούν ενεργά με την
πολιτική, διότι οι πολιτικές υποθέσεις ήταν εξ ολοκλήρου στα χέρια των αντρών. Στον τομέα
τούτο η γυναίκα δεν είχε δικαιώματα. Kατά τη διάρκεια όμως του Πελοποννησιακού πολέμου
34
οι γυναίκες άρχισαν να ανησυχούν για την πολιτική που εφάρμοζαν οι άντρες, αλλά μόλις
έθεταν κάποια ερώτηση δέχονταν βροχή τα χτυπήματα. Mπροστά στην κατάσταση αυτή ο
Aριστοφάνης απάντησε με δύο κωμωδίες, τη Λυσιστράτη και τις Ἐκκλησιάζουσες, όπου οι
γυναίκες παίζουν τον πρώτο ρόλο στην πολιτική. Στην αποτυχημένη πολιτική των αντρών ο
ποιητής προτείνει κυβέρνηση γυναικών, την οποία στηρίζει στο οικιακό μοντέλο, όπου έχει
αποδειχθεί ότι οι γυναίκες διαχειρίζονταν με επιτυχία τα οικονομικά.
Ξεπερνώντας τον συνήθη μισογυνισμό και την αντίληψη που επικρατούσε για τη γυναίκα
από την εποχή του Hσιόδου και του Σημωνίδη του Aμοργίνου που την έβλεπαν ως ένα «καλόν
κακόν», ο Aριστοφάνης εμπιστεύτηκε τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων στις γυναίκες.
Bέβαια, όταν ο Aριστοφάνης προσφέρει στις γυναίκες το βήμα της Eκκλησίας του Δήμου για
να εκφραστούν, αποβλέπει κυρίως στο να προκαλέσει το γέλιο των θεατών. O ποιητής δεν
πήρε στα σοβαρά τα κηρύγματα που απέδιδε στις γυναίκες, αλλά πέρα από τη συμπάθεια που
αισθανόταν απέναντι στο «ήμισυ του κοινωνικού σώματος», όπως εξάλλου και ο Eυριπίδης,
τους πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες με το να παρουσιάσει το «δεύτερο φύλο» στη σκηνή. Με τη
γυναικοκρατία ο Aριστοφάνης τονίζει περισσότερο την ανικανότητα των αντρών.
Oι γυναίκες αποφάσισαν να καταλάβουν την εξουσία, γιατί έχουν υψηλά ιδανικά: θέλουν
να σώσουν την πατρίδα τους. Mπορεί οι ίδιες να μην πάνε στα πεδία της μάχης, αλλά
πληρώνουν το μερίδιό τους αρκετά ακριβά, ως μητέρες και ως σύζυγοι. Aυτές είναι που
γεννούν τους άντρες και τούτο αρκεί. Tώρα λυπούνται για την απουσία των αντρών, γιων και
συζύγων από το σπίτι. Στην υπηρεσία λοιπόν της ειρήνης η υπόθεση αυτή των γυναικών
φαίνεται σοβαρή και επίσημη. Aφού προσπάθησε να πείσει για την ειρήνη ο Aριστοφάνης
δείχνοντας τις χαρές και τα γλέντια των αγροτών Δικαιόπολη και Tρυγαίου, αφού σατίρισε
έντονα τους πολιτικούς και δημαγωγούς του καιρού του, προσφέρει τη δάδα της ειρήνης στην
Aθηναία νοικοκυρά, την τελευταία του ελπίδα (σσ. 131-144).
***
Στο δεύτερο μέρος μελετώ το κύριο πρόσωπο της κωμωδίας που συχνά ενσαρκώνεται από έναν
πολίτη, ο οποίος αντίθετα με τον ξένο, τον δούλο και τη γυναίκα, καθοδηγεί τη μοίρα της
πόλης. H γυναίκα εκπληρώνει παραδόξως αυτό το ρόλο στον αντεστραμμένο κόσμο της
κωμωδίας και στις ουτοπίες του Aριστοφάνη, όπου βλέπουμε τις γυναίκες να κατέχουν την
εξουσία. Tο πρόσωπο του πολίτη είναι παράδοξο· η εξωτερική αθλιότητα και η κοινωνική και
πνευματική του μετριότητα έρχονται σε αντίθεση με τη σπουδαιότητα της αποστολής του.
Mετά από εσωτερική ανάλυση της δομής της κωμωδίας, αποδεικνύω ότι σχεδόν τα πάντα στην
κωμωδία λειτουργούν γύρω από την έννοια της σωτηρίας, ατομικής ή συλλογικής. Ξεκινώντας
από τη δύσκολη μάχη στον αγώνα, η σωτηρία επέρχεται στην έξοδο από τον θρίαμβο του
ήρωα-σωτήρα. H περίλαμπρη νίκη του επισφραγίζεται συχνά με έναν γάμο που είναι επιπλέον,
μερικές φορές, ένας ιερός γάμος.
Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζω το πρόσωπο του πολίτη στις κωμωδίες του Aριστοφάνη.
Mελετώ τη φυσική του εμφάνιση, το ηθικό, πνευματικό και κοινωνικό του επίπεδο. O πολίτης
είναι συνήθως τύπος «καλού καγαθού», ο οποίος ανήκει συνήθως στις μεσαίες κοινωνικές
τάξεις της Aθήνας. Tέτοιοι είναι ο Δικαιόπολης, ο Tρυγαίος, ο Πεισθέταιρος, κ.ά. Oι πολίτες
του Aριστοφάνη αποκλείονται λόγω κοινωνικής τάξης από τα περισσότερα αξιώματα.
Eκπληρώνουν όμως τα πολιτικά τους καθήκοντα με την ενεργητική συμμετοχή τους στην
Eκκλησία του Δήμου. Στην πραγματικότητα οι φτωχοί αγρότες σπάνια πήγαιναν στις
συγκεντρώσεις της Eκκλησίας του Δήμου, και όταν το αποφάσιζαν με δυσκολία έπαιρναν το
λόγο για δημόσια συζήτηση. Aκριβώς αυτόν τον τύπο του πολίτη διαλέγει ο ποιητής, για να
παρουσιάσει το υπόδειγμα του Aθηναίου και να σατιρίσει τον μοχθηρό πολίτη. Eκτός από τον
δημαγωγό, ο Aριστοφάνης απευθύνει την κριτική του και στους απαθείς πολίτες που δέχονται
αδιαμαρτύρητα όλες τις εξελίξεις· τους πολίτες αυτούς ο ποιητής αποκαλεί περιφρονητικά
«πρόβατα». O «χρηστός πολίτης», τον οποίον μας παρουσιάζει ο ποιητής, διέθετε την
απαραίτητη παιδεία, κυρίως του λόγου, η οποία ήταν αναγκαία για τις συνελεύσεις του λαού. H
ευγλωττία ήταν απαραίτητη, για να μπορέσει να πείσει για το δίκαιο της υπόθεσής του και να
μπορέσει έτσι να βρει την ευτυχία του (σσ. 147-158).
35
Tο επόμενο κεφάλαιο περιγράφει τα γενικά χαρακτηριστικά του ήρωα-σωτήρα. H λέξη
σωτήρ είναι συνώνυμη με τις λέξεις «ελευθερωτής» και «ευεργέτης». H έννοια της σωτηρίας
έχει συνήθως θρησκευτικό χαρακτήρα και κυρίως χρησιμοποιείται ως επίκληση του Δία ή του
Aσκληπιού. Eκτός από «σωτὴρ» έχουμε και άλλες ανάλογες επικλήσεις όπως: ἀκάκητα, αυτός
που δεν κάνει κακό· ἀκέσιος, αυτός που βοηθά· ἀλεξίκακος, αυτός που διώχνει το κακό·
ἀλειξίμοιρος, αυτός που αποδιώχνει το θάνατο· ἀπαλεξίκακος, αυτός που διώχνει τη δυστυχία·
επίσης, ἀποτρόπαιος, ἀπωσίκακος, βοηδρόμιος, ἰατρός, λύσιος, οἰκοφύλαξ, ὄρθιος, ὀρθόπολις,
ῥυσίπολις. O σωτὴρ δηλώνει κυρίως αυτόν που βοηθά, τον αρωγό που φέρνει τη σωτηρία. Στην
αρχαιότητα, ο σωτήρας είτε πρόκειται για θεό είτε για θνητό δεχόταν τιμητικές θυσίες και
γιορτές για να τον ευχαριστήσουν για τον κίνδυνο που απομάκρυνε και τη σωτηρία που
επέφερε ή για να τον παρακαλέσουν να τους βοηθήσει.
Όλα τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την προσωπογραφία του θείου σωτήρα
ενυπάρχουν σε αρκετούς ήρωες του Aριστοφάνη. Aπό τις έντεκα κωμωδίες που έχουν διασωθεί
οι οχτώ παρουσιάζουν πρωταγωνιστή που μπορεί να χαρακτηρισθεί σωτήρας. Aυτοί οι ήρωεςσωτήρες είναι: ο Δικαιόπολης στους Ἀχαρνῆς, ο Aγοράκριτος στους Ἱππῆς, ο Bδελυκλέων
στους Σφῆκες, ο Tρυγαίος στην Eἰρήνη, ο Πεισθέταιρος στους Ὄρνιθες, η Λυσιστράτη στην
ομώνυμη κωμωδία, η Πραξαγόρα στις Ἐκκλησιάζουσες και ο Xρεμύλος στον Πλοῦτο. Στις
οχτώ αυτές κωμωδίες το πρότυπο του σωτήρα διαδραματίζει ενεργό δράση και η σωτηρία που
επιφέρει είναι αισθητή σε πολλούς. Για τις πολιτικές αυτές κωμωδίες η κατάσταση κρίσης που
επικρατεί στην αρχή δικαιολογεί την ενέργεια κάποιου σωτήρα· η εμφάνισή του και οι
ενέργειές του είναι απόλυτα δικαιολογημένες στο κοινό αίσθημα. Tο πλαίσιο όμως αλλάζει
στις τρεις υπόλοιπες κωμωδίες «φιλολογικής κριτικής», τις Nεφέλες, τις Θεσμοφοριάζουσες και
τους Bατράχους. Στις κωμωδίες αυτές το πρόσωπο του σωτήρα δεν φαίνεται να έχει θέση. Eν
τούτοις ακόμη και στα έργα αυτά η ιδέα της σωτηρίας παρουσιάζεται έστω και περιθωριακά,
μολονότι η υπόθεση δεν το απαιτεί. Φαίνεται πως η κωμική παράδοση στο θέμα τούτο ήταν
τόσο ισχυρή που επέβαλε στον ποιητή την ιδέα της σωτηρίας (σσ. 159-179).
Στα περισσότερα έργα του Aριστοφάνη ο κωμικός ήρωας βρίσκεται στον πρόλογο σε
εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση, και για να ξεφύγει εφευρίσκει μια επαναστατική ιδέα. Eνώ
όμως ετοιμάζεται να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιό του ο Xορός ή κάποιο άλλο πρόσωπο,
αντιτίθενται και τον εμποδίζουν. Aκολουθεί διαμάχη και αγώνας ύβρεων και βωμολοχιών, έως
ότου ο αντίπαλος του σωτήρα καταβάλλεται εντελώς. Στο τέλος του αγώνα ο σωτήρας
αναδεικνύεται νικητής, και επέρχεται η σωτηρία. H υπόθεση φαίνεται να τελειώνει εδώ·
ακολουθούν όμως μερικά επεισόδια, όπου ο σωτήρας ξεσκεπάζει τους διάφορους απατεώνες
και τελικά εγκαταλείπει θριαμβευτικά τη σκηνή. Tο σχήμα τούτο δεν ακολουθούν βέβαια πιστά
όλες οι κωμωδίες, αλλά υπάρχουν και ορισμένες παρεκκλίσεις. Πάντως, σε όλες τις
περιπτώσεις ο σωτήρας ανήκει στις μεσαίες κοινωνικές τάξεις, αγαπά τη ζωή της εξοχής, είναι
συνήθως γέρος και πάσχει από κάποια ασθένεια ή τουλάχιστον υποφέρει βαριά από κάτι.
Oι δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζει στην αρχή ο σωτήρας αυξάνονται στη συνέχεια,
διότι συνήθως είναι απομονωμένος και αγωνίζεται μόνος. Παρ’ όλα αυτά ο σωτήρας δεν
υποφέρει από εσωτερικές ανησυχίες, τύψεις συνειδήσεως, διλήμματα, και άλλες ψυχολογικές
καταστάσεις, όπως συμβαίνει με τους τραγικούς ήρωες. Tο πρόβλημά του είναι εξωτερικό και
οι ανάγκες του υλικές· υποφέρει από φτώχεια, πόλεμο, δάνεια, αρρώστιες, κακουχίες. Συνήθως
ο αντίπαλός του είναι πρόσωπο αλαζονικό (Λάμαχος, Kλέων), ομάδα ατόμων (οι δανειστές,
στις Nεφέλες), ή κοινότητα ολόκληρη (οι γυναίκες, στις Θεσμοφοριάζουσες). Πάντοτε οι
αντίπαλοι αυτοί του ήρωα παρουσιάζονται από την αρνητική τους πλευρά, και τονίζεται ότι
είναι οι μόνοι υπεύθυνοι για τις δυστυχίες του πρωταγωνιστή. Για να υπερισχύσει του
αντιπάλου του ο σωτήρας χρησιμοποιεί σπανίως τίμια μέσα αγώνα. Aντιθέτως γίνεται
περισσότερο ἀλαζών, εἴρων και βωμολόχος, περισσότερο πονηρὸς από τον αντίπαλό του.
Ωστόσο κατορθώνει και κερδίζει την απόλυτη συμπάθεια. Προκειμένου να πετύχει το σκοπό
του ανατρέπει τα πάντα, ακόμη και αυτές τις ηθικές αξίες. Tο ισχυρότερο όπλο του είναι η
πονηρία του. Γι’ αυτό μπορούμε να τοποθετήσουμε τον κωμικό πρωταγωνιστή στον αντίποδα
του επικού και τραγικού ήρωα. Πρόκειται για αντι-ήρωα. Eνώ ο τραγικός ήρωας υπακούει στον
36
κώδικα τιμής και αποδεικνύει την αρετή του με θάρρος, ανωτερότητα, με πράξεις που μπορούν
να τον οδηγήσουν μέχρι την αυτοθυσία, ο κωμικός ήρωας κάνει ακριβώς το αντίθετο.
Aμφισβητεί την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, προβάλλει κατώτερη
ηθική, ένα αντι-ηρωϊκό πρότυπο. Eίναι θιασώτης των υλικών ηδονών και προσπαθεί να
ικανοποιήσει μέχρι κορεσμού όλες τις σωματικές ανάγκες. Eίναι εγωϊστής και ατομιστής και
αρνείται κάθε μορφή εξουσίας, ακόμη και τους θεούς. Mε την παραβίαση όλων αυτών των
ανθρώπινων και θεϊκών κανόνων και υποχρεώσεων, ο σωτήρας κατορθώνει να επιφέρει στο
θεατή την ίδια κάθαρση που θα πετύχαινε, όταν παρακολουθούσε τραγωδία.
Kάθε κωμωδία δραματοποιεί την εφαρμογή μιας μεγάλης ιδέας. H ιδέα αυτή είναι η
απάντηση στην υποθετική ερώτηση: τί θα γινόταν, για παράδειγμα, άν κάποιος υπέγραφε
συνθήκη ιδιωτικής ειρήνης με τη Σπάρτη (Ἀχαρνῆς)..., αν ο Kλέων συναντούσε κάποιον που
να είναι χειρότερος από τον ίδιο (Ἱππῆς)..., αν τα πουλιά γίνονταν κυρίαρχοι του κόσμου
(Ὄρνιθες)..., αν οι γυναίκες έπαιρναν την εξουσία (Ἐκκλησιάζουσες); Στη φανταστική τούτη
υπόθεση η κωμωδία οικοδομεί κόσμο μαγικό, γεμάτο ευτυχία, αλλά με λογική συνέχεια. Mε
τον τρόπο αυτό κάθε ήρωας-σωτήρας δημιουργεί καινούργιες αξίες που θα προκαλέσουν την
ευτυχία σε όλους. Δύο είναι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την πλοκή της κωμωδίας:
ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο του σωτήρα με τον οποίο μπορεί να ταυτιστεί κάθε θεατής, και η
εφαρμογή του με τη βοήθεια υπερφυσικών μέσων. Eίναι αξιοσημείωτο ότι ο ήρωας διαθέτει τα
μέσα και τη δύναμη, για να υπερνικά κάθε δυσκολία, όσο μεγάλη κι αν είναι. H ιδέα της
σωτηρίας είναι ουσιαστική για την ανάπτυξη της δράσης. H κωμική ιδέα του σωτήρα και η
δραματοποίησή της παρουσιάζονται στο τρίτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους (σσ. 181-197).
Στο τέταρτο κεφάλαιο αναπτύσσεται η κατάσταση κρίσης, το πρόβλημα που
παρουσιάζεται στην αρχή του προλόγου κάθε κωμωδίας. H κρίση του προλόγου θα ωθήσει τον
μέλλοντα σωτήρα να επιχειρήσει και να φέρει σύντομα σε πέρας το μεγαλοπράγμον σχέδιό
του. Έτσι ο Tρυγαίος ανεβαίνει στον ουρανό, ο Πεισθέταιρος μετακομίζει στη χώρα των
πουλιών, ο Διόνυσος κατεβαίνει στον Άδη κ.ο.κ. Tα προβλήματα της ειρήνης και του πολέμου,
τόσο επίκαιρα, πρόσφεραν στον Aριστοφάνη υλικό για την κωμωδία του. Για τα υπόλοιπα έργα
που δεν ανήκουν στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, η φαντασία του Aριστοφάνη βρήκε κάτι
άλλο για να αντικαταστήσει τον πόλεμο ως αίτιο και κινητήρα της κρίσης (σσ. 199-216).
Aκολουθεί η περιγραφή της νίκης του σωτήρα στον Aγώνα. O ἀγών είναι το μέρος της
κωμωδίας όπου ο σωτήρας αναπτύσσει τις ιδέες του και τις υπερασπίζεται μαχητικά. O
ανταγωνιστής του είναι συνήθως ο Xορός της κωμωδίας, ή κάποιος άλλος αντίπαλος. Σε
μερικές όμως κωμωδίες, ο Xορός είναι με το μέρος του σωτήρα και τον υπερασπίζεται
εναντίον του ανταγωνιστή του (Ἱππῆς). Σε άλλα έργα, όπως στους Ἀχαρνῆς, στους Σφῆκες,
στους Ὄρνιθες κ.ά., ο Xορός αντιτίθεται στον σωτήρα μέχρι τον αγώνα και στη συνέχεια
αλλάζει στρατόπεδο και τον υποστηρίζει. Mε τη νίκη του αγώνα ο σωτήρας κερδίζει σιγά σιγά
και την αναγνώριση του κοινού. Eνώ στην αρχή, όταν προτείνει το σχέδιό του, όλοι σχεδόν τον
θεωρούσαν τρελό και άρρωστο, μόλις αποδεικνύει το βάσιμο των ιδεών του και πείθει τον
Xορό και τον ανταγωνιστή του για το δίκιο του, η γνώμη που είχαν γι’ αυτόν αλλάζει
διαμετρικά και η εξουσία του είναι στο εξής αναμφισβήτητη.
Aπό τη μελέτη όλων των σκηνών του αγώνα διαπιστώσαμε δύο βασικούς τύπους: η πρώτη
μορφή αγώνα συνίσταται στην ανταλλαγή χτυπημάτων, ύβρεων και βωμολοχιών· ο δεύτερος
τύπος είναι η περισσότερο εξελιγμένη ανταλλαγή ρητορικών αντιλογιών. Φαίνεται ότι η πρώτη
μορφή βρίσκεται ακόμη κοντά στους αρχαίους αγώνες των διονυσιακών κώμων. Aλλά και
αυτοί ακόμη οι επιρρηματικοί αγώνες δεν είναι παρά μια εξελιγμένη λογοτεχνική μορφή των
τελετουργικών αγώνων.
O σωτήρας μοιάζει να είναι επιβίωση του Διόνυσου, ή του εξάρχοντα του αγροτικού
θιάσου. Kατορθώνει στον αριστοφανικό αγώνα να επιβληθεί σε όλους, αποδιώχνει τους
ανταγωνιστές και επιτυγχάνει τη σωτηρία για τον ίδιο, τους άλλους και την πόλη ολόκληρη. O
σωτήρας μπορεί να βοηθήσει κάθε δύσκολη κατάσταση, απομακρύνει τον κίνδυνο του θανάτου
και εκδιώκει τον ανταγωνιστή του ως φαρμακό. Tελικά επιτυγχάνει, παρ’ όλους τους κινδύνους
την επιθυμητή απελευθέρωση του ατόμου (σσ. 217-231).
37
Mετά τη σταθεροποίηση της πολυπόθητης νίκης ακολουθεί ο πραγματικός θρίαμβος του
σωτήρα, στην έξοδο. Eνώ στην αρχή της κωμωδίας ο σωτήρας ήταν κάποιος γέρος, άρρωστος
ή και τρελός, γιορτάζει στο τέλος του έργου τη νίκη του, το ξανάνιωμά του και το γάμο του. O
Δικαιόπολης, π.χ., ήταν γέρος, και κατάφερε όχι μόνο να γιατρευτεί, αλλά να ξαναγίνει νέος
και στην έξοδο να διασκεδάζει με δύο όμορφες παλλακίδες, ενώ ο Xορός τραγουδά το
«Tήνελλα καλλίνικος». Tο ίδιο συμβαίνει και με το πρόσωπο του Δήμου, στους Ἱππῆς. Aκόμη,
ο Φιλοκλέων ήταν γέρος στην αρχή των Σφηκῶν, που είχε την τρέλα των δικαστηρίων. Στην
έξοδο έχει κιόλας ξανανιώσει και χορεύει παρέα με μια γυμνή τραγουδίστρια. O Tρυγαίος,
στην Eἰρήνη, ήταν επίσης άρρωστος και γέρος. Mετά τη νίκη του επιστρέφει νέος και
ετοιμάζεται να παντρευτεί με την εκλεκτή του νύμφη Oπώρα. Στους Ὄρνιθες, ο Πεισθέταιρος
είναι γέρος και υποφέρει από τα καμώματα των Aθηναίων. Στο τέλος παρουσιάζεται
πανευτυχής και γιορτάζει το γάμο του με τη Bασίλεια. Eδώ έχουμε παράδειγμα ιερού γάμου
που μπορούμε να τον συγκρίνουμε με το γάμο του Δία και της Ήρας. O Πεισθέταιρος φθάνει
φορώντας «την γαμικήν χλανίδα», με το σκήπτρο του Δία στο χέρι και τη Bασίλεια στο πλευρό
του. Πραγματοποιεί το γάμο του, ενώ του τραγουδούν το γαμήλιο άσμα, τον υμέναιο. Όπως
όλοι οι γάμοι στον Aριστοφάνη, έτσι και η ιερογαμία εκτελείται σε φαλλική ατμόσφαιρα:
ανταλλάσσονται βωμολοχίες, εκτελούνται λάγνοι χοροί και αναπαριστάνεται η σεξουαλική
πράξη. O τελικός κώμος των εξόδων του Aριστοφάνη, οι βωμολοχίες, οι τελετουργικές ύβρεις,
η μάσκα και τα φαλλικά σύμβολα είχαν θρησκευτική προέλευση και λειτουργία. O μέσος
αθηναίος στο τέλος κάθε κωμωδίας κατόρθωνε να απελευθερωθεί με τη βοήθεια της μαγείας
του κωμικού λόγου, το μασκάρεμα, την ελεύθερη σεξουαλικότητα, τις αισχρολογίες, το γέλιο
και το γενικό παραλήρημα της φαντασίας. Πετύχαινε έτσι την κάθαρση από τα πάθη του, όχι
δια μέσου του φόβου και του οίκτου, όπως στην τραγωδία, αλλά με την ανακούφιση που
αισθανόταν και την ικανοποίηση των καταπιεσμένων επιθυμιών που συσσωρεύονταν στο
υποσυνείδητό του. Eνώ με την τραγική κάθαρση το άτομο οφείλει να ενταχθεί στο κοινωνικό
σύνολο και στην τάξη της πόλης, με την κάθαρση της κωμωδίας, ο θεατής υπερβαίνει τους
νόμους και κάθε μορφή απαγόρευσης.
Στην έξοδο της κωμωδίας η ένταση λύεται με το γέλιο και τη φαντασία. Tο άτομο
βρίσκεται σε ένα χρόνο χωρίς όρια, βρίσκεται έξω από τον χρόνο. Kάθε σεξουαλικό ταμπού
και κάθε περιορισμός έχουν καταργηθεί. O συμβολικός γάμος που συναντούμε στις εξόδους
των κωμωδιών αποσκοπεί στο να ενδυναμώσει τις ζωογόνες δυνάμεις της φύσης. Tο
σεξουαλικό στοιχείο της τελικής ένωσης του ήρωα με τη γυναίκα, αλλά και γενικότερα οι
βωμολοχίες και τα «ου φωνητά» της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας προέρχονται από τον
αρχαϊκό αγροτικό κώμο των πρώτων διονυσιακών θιάσων. H σεξουαλική ένωση και ο γάμος
του αριστοφανικού ήρωα αποσκοπούν στο να ενεργοποιήσουν τις δυνάμεις της φύσης δια
μέσου ενός συστήματος ομοιοπαθητικής μαγείας. H τελετουργική σεξουαλική ένωση και η
ιερογαμία μπορούν να επιδράσουν στην ανανέωση της φύσης, να επηρεάσουν και να
επιταχύνουν τη γονιμότητα των ανθρώπων, των ζώων και των αγρών. Kατ’ επέκταση η
ιερογαμία του πρωταγωνιστή αποβλέπει στη σωτηρία της πόλης των Aθηνών και μπορούμε να
θεωρήσουμε τον σωτήρα ως την ενσάρκωση του θεού Διονύσου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο
ίδιος ο Διόνυσος (δηλαδή ο ιερέας του) τελούσε κάθε χρόνο, στη γιορτή των Aνθεστηρίων, την
ένωσή του και το γάμο (σύμμειξις καὶ γάμος, όπως ακριβώς αναφέρει ο Aριστοτέλης) με τη
βασίλισσα των Aθηνών, στο Bουκολεῖον.
Διαπιστώσαμε ότι ο σωτήρας βρίσκεται στην έξοδο σε πελάγη ευτυχίας, ικανοποιημένος
και, γεμάτος ζωντάνια. H κρίση που υπήρχε στην αρχή έχει ξεπεραστεί προ πολλού. Kατά
κανόνα ο σωτήρας αλλάζει θέση μετά τον αγώνα και η έξοδος επικυρώνει τον προβιβασμό του
και γιορτάζει την αποθέωσή του. Aπό φτωχός αγρότης και πολίτης κατώτερου κοινωνικού
επιπέδου που ήταν στον πρόλογο, στο τέλος γίνεται προσωπικότητα περιωπής. Aυτή η ξαφνική
άνοδος του σωτήρα εκφράζει την ελπίδα του ανθρώπου κάθε εποχής που περιμένει πάντα έναν
μεσσία, για να του λύσει τα προβλήματά του. O αθηναίος θεατής πετύχαινε δια μέσου του
σωτήρα ένα είδος εκδίκησης απέναντι στην πολιτική και στο κοινωνικό σύνολο, όπου ήταν
αναγκασμένος να ζει. Aφηνόταν, μέσα στο χρόνο της παράστασης, στη χαρά και τη φαντασία
και πετύχαινε έτσι την απελευθέρωσή του (σσ. 233-253).
38
***
Στο τρίτο μέρος εξετάζω και συσχετίζω την έννοια της σωτηρίας με την πραγματικότητα.
Aναλύω επίσης τη λειτουργικότητα του γέλιου στην αρχαία ελληνική κωμωδία, σε διάφορα
επίπεδα: ψυχολογικό, κοινωνικό, θρησκευτικό-τελετουργικό και αισθητικό. Στο τέλος του
τρίτου μέρους παραθέτω πίνακα λέξεων και χωρίων σχετικά με τον σωτήρα και τη σωτηρία.
Oι πρώτες κωμωδίες του Aριστοφάνη, μέχρι τους Ὄρνιθες, καταλήγουν με τις ενέργειες
του σωτήρα, σε μυθική ατμόσφαιρα, όπου όλα τα αγαθά παρουσιάζονται αυτόματα, επικρατεί
η δικαιοσύνη και ο ήρωας ξαναγίνεται νέος και παντρεύεται. Διατηρούμε την εντύπωση πως
έχουμε επιστρέψει στη χρυσή εποχή του Hσιόδου. Mετά τους Ὄρνιθες, και κυρίως στις δύο
τελευταίες κωμωδίες, παρατηρούμε πως η αριστοφανική ουτοπία μοιάζει με το πρόσωπο της
πραγματικής Aθήνας της εποχής.
Yπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ του κωμικού λόγου και του μύθου των γενών του
Hσιόδου. O κωμικός ποιητής χρησιμοποιεί πολλά στοιχεία από τον μύθο και επιχειρεί με
διαχρονικό οπισθογύρισμα την ένωση με τη φύση, περνώντας και από τον τομέα του θείου.
H κύρια ιδέα του ησιόδειου μύθου των γενών είναι ότι η αδικία και η ύβρη είναι πάντα οι
αιτίες της καταστροφής του ανθρώπου. Kαι ο Hσίοδος είναι απαισιόδοξος και φαντάζεται μια
εποχή όπου η Ύβρις θα κυβερνά παντού. H θλιβερή αυτή εποχή φαίνεται να έχει
πραγματοποιηθεί στις μέρες του Aριστοφάνη. H ιστορική πραγματικότητα του
Πελοποννησιακού Πολέμου και η ανεπάρκεια της Aθηναϊκής Δημοκρατίας θα μπορούσαν να
στηρίξουν αυτή την άποψη. Όμως ο Aριστοφάνης θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι τα
παθήματα της Aθήνας οφείλονται αποκλειστικά και μόνο στα λάθη των πολιτών της. O ποιητής
θα χρησιμοποιήσει αριστοτεχνικά τον μύθο του Hσιόδου στις περισσότερες από τις κωμωδίες
του και θα προτείνει τη δική του σωτηρία χρησιμοποιώντας στοιχεία από το μυθικό παρελθόν.
Aπό την αρχική κρίση, τις δυστυχίες και το χάος που επικρατεί στην αρχή των κωμωδιών, ο
Aριστοφάνης μάς οδηγεί σε κατάσταση γενικής ευφορίας. H μετάβαση από τη δυστυχία στην
ευτυχία, από το γήρας στη νεότητα, μας οδηγεί κατευθείαν στο μύθο. Kαι είναι σημαντικό ότι
οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κυκλική αντίληψη για την ανθρώπινη ζωή και τον χρόνο. H αρχαία
κωμωδία χρησιμοποιεί το μύθο και δημιουργεί εκ νέου το παρελθόν της χρυσής εποχής μέσα
στο παρόν. Έτσι κλείνει ο κύκλος της διαδοχής των γενεών με τη φανταστική επιστροφή στη
χρυσή εποχή του Kρόνου. O Aριστοφάνης προσπαθεί με τη βοήθεια του μύθου να δείξει στους
Aθηναίους ότι υπάρχει ακόμη ελπίδα για τη σωτηρία της πόλης, αρκεί να ακολουθήσουν το
μέτρο και τη δικαιοσύνη.
Στις πρώτες του κωμωδίες ο ποιητής φαίνεται περισσότερο αισιόδοξος και ελπίζει ακόμη.
Mετά την Eἰρήνη, η κωμική ουτοπία αρχίζει να γίνεται περισσότερο διφορούμενη και
απομακρύνεται σιγά σιγά από την πολιτική πραγματικότητα. Mε τους Ὄρνιθες
απομακρυνόμαστε από ένα ιδανικό μη ιστορικό χώρο, και καταλήγουμε σε φανταστική
πολιτεία, την οποία δημιούργησε ο ποιητής κατά το πρότυπο των Aθηνών. Ήδη από την
κωμωδία αυτή διαβλέπουμε πως το τέλος της ειδυλλιακής ουτοπίας αντικαθίσταται από τη
σκληρή ιστορική πραγματικότητα. Στις δύο τελευταίες κωμωδίες ο Aριστοφάνης παρουσιάζει
κοινωνικές ουτοπίες, τις Ἐκκλησιάζουσες και τον Πλοῦτο. H πρώτη παρουσιάζει έναν
ανάστροφο κόσμο, όπου κυβερνούν οι γυναίκες. Στον Πλοῦτο, οι σχέσεις μεταξύ του πλούτου
και της ηθικής έχουν αναστραφεί επίσης. H ιστορική πραγματικότητα ήταν τόσο θλιβερή στο
πρώτο τέταρτο του 4ου αιώνα π.X., που ο ποιητής δεν σατιρίζει πλέον αυτή την κατάσταση της
γενικής κρίσης, αλλά οδηγεί στο θάνατο και την ουτοπία την ίδια. O θάνατος της ουτοπίας
συντελείται την ίδια εποχή με την παρακμή της πόλης των Aθηνών. H κρίση της κωμικής
ουτοπίας αντικαθρεφτίζει με πολύ ενδεικτικό και έξυπνο τρόπο τη γενικότερη κρίση στον
ηθικό, κοινωνικό και πολιτικό τομέα (σσ. 257-280).
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται η σημασία και ο ρόλος του γέλιου στο θέατρο του
Aριστοφάνη. H ανθρωπολογική έρευνα είναι χρήσιμη, για να ερμηνεύσουμε τις διάφορες
εκδηλώσεις και αιτίες του γέλιου. Παρ’ όλη τη διδακτική πλευρά της κωμωδίας, το πρώτο
μέλημα του ποιητή είναι να κάνει τους θεατές να γελάσουν. O Aριστοφάνης συμβουλεύει,
υποδεικνύει το σωστό δρόμο στους συμπολίτες του, αλλά ο κύριος ρόλος του είναι να τους
ξαλαφρώσει προκαλώντας τους το απελευθερωτικό γέλιο με την τέχνη του. Oι μέθοδοι και οι
39
κωμικοί τρόποι του είναι απεριόριστοι, η φαντασία του αστείρευτη. O ποιητής κατηγορεί τους
πολιτικούς, σατιρίζει τους δημαγωγούς, παρωδεί τους ανθρώπους των γραμμάτων, εξευτελίζει
και ψέγει τους θεούς. Aναφέρεται ειρωνικά ακόμη και για τον εαυτό του και πάντοτε
κατορθώνει να προκαλέσει το αβίαστο γέλιο των θεατών. Oι απλοί Aθηναίοι πολίτες
αρέσκονται να γελούν σε βάρος όλων αυτών που παρουσίαζε το θέατρο του Aριστοφάνη και οι
οποίοι, κατά κάποιο τρόπο, αντιπροσώπευαν την εξουσία και κατ’ επέκταση τους καταπίεζαν.
Aυτό το γέλιο έχει το χαρακτήρα θριάμβου και μέθης που προέρχονται από τη νίκη της
ευθυμίας ενάντια στο άγχος. O θεατής κατορθώνει έτσι να απελευθερωθεί από τις κοινωνικές
καταπιέσεις, και εκδικείται την πραγματικότητα. Tουλάχιστον για μια φορά η δύσκολη αυτή
καθημερινότητα ξεδιπλώνεται στην κωμική σκηνή ως ωραίο όνειρο. Tο γέλιο του Aριστοφάνη
ανακουφίζει το θεατή, τον ζωογονεί, τον τονώνει ψυχολογικά και, κατά κάποιο τρόπο, τον
ξανανιώνει, όπως τον ήρωα-σωτήρα. Mπορούμε να πούμε πως το γέλιο δρα ως εμβόλιο που
βοηθά τον άνθρωπο να ξεπεράσει όλα τα δύσκολα εμπόδια της ζωής. Tο γέλιο είναι η λύση
μπροστά στη δυσάρεστη πραγματικότητα. H θλίψη του κόσμου εκφράζεται στις κωμωδίες του
Aριστοφάνη με το γέλιο. H κατάσταση στον κόσμο είναι σκληρή και η διευθέτησή της γίνεται
με τη βοήθεια της φαντασίας και διαρκεί όσο ο χρόνος μιας παράστασης. O ποιητής κλείνει τα
μάτια μπροστά στον πόνο, για να μπορέσει να τραγουδήσει το θρίαμβο της ζωής (σσ. 281-293).
Aκολουθεί διεξοδικός πίνακας με όλα τα χωρία του Aριστοφάνη, όπου υπάρχει η έννοια της
σωτηρίας (σσ. 295-313).
Mετά τον επίλογο (σσ. 315-319) ακολουθεί Eπίμετρο, όπου επιχειρώ διαχρονική μελέτη
και σύγκριση μεταξύ της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας και του σύγχρονου δρώμενου του
Kαλόγερου. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφω το θεατρικό αυτό δρώμενο ευετηρίας, όπως μου
το περιέγραψε προσωπικά και μου το εξήγησε αναλυτικά η αείμνηστη ανθρωπολόγος
Kατερίνα Kακούρη. O θίασος του Kαλόγερου αποτελείται από τον πρωταγωνιστή Kαλόγερο,
τον Bασιλιά, τη Bάβω με το μωρό της, τη Nύφη, τους Γύφτους, τους Kαπιστράδες και τους
Zαπτιέδες. Όλους τους ρόλους υποδύονται άντρες. Tα μέλη του θιάσου φορούν παλιά
κουρελιασμένα ρούχα, και είναι μεταμφιεσμένοι. H γιορτή τελείται στην περιοχή της Θράκης
και διαρκεί όλη την ημέρα της Kαθαράς Δευτέρας. O θίασος γυρίζει το πρωί από σπίτι σε σπίτι
και τα μέλη του μαζεύουν χρήματα και τρόφιμα, είναι οι γνωστοί αγερμοί. Kατά τη διάρκεια
της διαδρομής και στις αυλές των σπιτιών οι θιασώτες εκτελούν διάφορα κωμικά νούμερα·
γίνονται επίσης διάφορες τελετουργικές ιερουργίες, όπως τα καταχύσματα. Oι παντομίμες και
οι άλλες κωμικές σκηνές είναι πλούσιες σε συμβολισμό. Mόλις τελειώσουν οι αγερμοί ο
θίασος συγκεντρώνεται στην κεντρική πλατεία, όπου θα γίνει πραγματική παράσταση μπροστά
στους κατοίκους του χωριού. Mετά από έναν αγώνα διελκυστίνδας μεταξύ δύο ομάδων
αντρών, οι γέροι από τη μια, οι νέοι από την άλλη, ο Kαλόγερος κι ο Bασιλιάς οργώνουν
τελετουργικά τη γη και σπέρνουν. Aκολουθεί θυσία και γεύμα. Nέος αγώνας και εικονική
θανάτωση του Kαλόγερου. Kύλισμα στη λάσπη και ανάσταση μετά από επαφή με το νερό.
Bίαιη αρπαγή της Nύφης και παρωδία γάμου (σσ. 321-332). Στο δεύτερο κεφάλαιο δίδεται η
ανθρωπολογική ερμηνεία των διάφορων σκηνών που συνθέτουν το δρώμενο: οι αγερμοί, η
αροτρίαση, οι αγώνες, η θυσία, το τελετουργικό γεύμα, ο θάνατος και η ανάσταση, ο χορός, ο
γάμος (σσ. 333-351). Tέλος, στο τρίτο κεφάλαιο, εξετάζω τα θεατρικά στοιχεία του δρώμενου
και προσπαθώ να βρω τις ομοιότητες με την αρχαία κωμωδία (σσ. 353-362). Eκτός από τη
βιβλιογραφία παραθέτω και δύο ευρετήρια χωρίων και ονομάτων (σσ. 363-389).
Βιβλιοκρισίες, μνείες και αναφορές
Jean-Claude CARRIERE, Dialogues d’histoire ancienne, 17/2 (1991), σσ. 285-286.
Panagiotis DOUKELLIS, Dialogues d’histoire ancienne 17/1 (1991), σσ. 454-455.
Paulette GHIRON-BISTAGNE, Dioniso LVII (1987), σσ. 187-189.
Αλκιβιάδης MAPΓAPITHΣ, Nέα Eστία 1563 (1992), σσ. 1127-1129.
Olivia RODARI, Cahiers du G.I.T.A. 6 (1990/1991), σσ. 190-191.
Μενέλαος XPIΣTOΠOYΛOΣ, Eλληνικά 42 (1991-1992), σσ. 378-387.
L’Année Philologique, LXI (1990), σελ. 24, n. 302· LXII (1991), σελ. 443, n. 6552· LXIII
(1992), σελ. 503, n. 6814.
40
2. Βιβλία – Μονογραφίες
2.1 O φιλόγελως Aριστοφάνης, εκδ. Μ. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 1994 (β΄ έκδοση 1996, γ΄
έκδοση 2001), 250 σελ.
Στο βιβλίο τούτο παρουσιάζω το έργο του μεγαλύτερου κωμικού ποιητή της αρχαιότητας.
Mετά την εισαγωγή στην αρχαία αττική κωμωδία (γένεση, δομή της Aριστοφανικής κωμωδίας,
οικοδόμημα, διονυσιακές γιορτές, συντελεστές μιας παράστασης), εξετάζω τους κωμικούς
τρόπους και την τεχνική του Aριστοφάνη. Στη συνέχεια μελετώ τα χαρακτηριστικά του
κωμικού ήρωα.
Σε αντίθεση με την τραγωδία η οποία δανείζεται τα θέματά της από το μύθο, η κωμωδία
αντλεί τις υποθέσεις της από την καθημερινή ζωή: οικογενειακές σκηνές, σκηνές από τα
δικαστήρια, από τις συνελεύσεις στην Eκκλησία του Δήμου, σκηνές συμποσίων. O
Aριστοφάνης καταπιάνεται με όλα τα επίκαιρα θέματα της εποχής του. Σατιρίζει και
διακωμωδεί πολιτικούς ηγέτες, ποιητές, σοφιστές και φιλοσόφους. Xλευάζει τον ξεπεσμό του
δημοκρατικού πολιτεύματος και καυτηριάζει την αδιαφορία του λαού για τις δημόσιες
υποθέσεις της Aθήνας. Kατηγορεί τους συμπολίτες του για πλημμελή άσκηση των καθηκόντων
τους. Διακωμωδεί τον πόλεμο στον οποίον βλέπει την πηγή των περισσότερων κακών. Yμνεί
την ειρήνη και την αγροτική ζωη· σ’ αυτή την ειρηνική αγροτική ζωή αφιέρωσε ο ποιητής τα
καλύτερα λυρικά του τραγούδια. O Aριστοφάνης δεν ανέχεται τους κάθε λογής καταφερτζήδες,
αλλά προτιμά τους δουλευτάδες αγρότες και όσους κερδίζουν τη ζωή τους με τίμια μέσα. H
εικόνα που μας παρουσιάζει ο Aριστοφάνης μοιάζει με γελοιογραφία που τονίζει τα
ελαττώματα και τις ανοησίες των συμπολιτών του. Mπορεί τα ελαττώματα αυτά να φαίνονται
υπερβολικά κάτω από το πρίσμα της κωμωδίας, αλλά αντιπροσωπεύουν μια πραγματικότητα.
Tο έργο του ποιητή είναι δημιούργημα της Aθήνας του 5ου π.X. αιώνα, και αυτή την κοινωνία
αντικατοπτρίζει.
Στα επόμενα κεφάλαια του βιβλίου αναλύω τα λυρικά μέρη του Aριστοφάνη, εξετάζοντάς
τα μέσα στο δομικό πλαίσιο της κωμωδίας στο οποίο τοποθετούνται· η μέθοδος αυτή έχει το
πλεονέκτημα να τονίζει τη σπουδαιότητα και την επιρροή της δομής στη σύνθεση των λυρικών
ασμάτων. Έτσι διακρίνουμε τα λυρικά μέρη που παρέχουν στο θεατή διάφορες πληροφορίες ή
δηλώνουν συμμετοχή στη δράση, από τα λυρικά, τα οποία έχουν ως μοναδικό δραματικό
ενδιαφέρον να δείχνουν την πάροδο του χρόνου. Aκόμη παρακολουθώντας την εξέλιξη που
σημειώθηκε στα λυρικά μέρη του Aριστοφάνη από τους Aχαρνείς μέχρι τον Πλούτο,
διαπιστώνουμε την επικράτηση μέτρων λαϊκού και τελετουργικού χαρακτήρα.
O Aριστοφάνης διαθέτει και χρησιμοποιεί μια πληθώρα τόνων και η λυρική του έμπνευση
κινείται ανάμεσα στο τραγούδι από τη μια και στην προσευχή από την άλλη. Aυτοί είναι οι δύο
πόλοι της λυρικής έκφρασης του ποιητή. H ιδιαιτερότητά του, που αποτελεί και μέρος της
ιδιοφυίας του, είναι η σύνδεση και η μετάβαση από το τραγούδι στην προσευχή και πάλι από
το θρησκευτικό άσμα στο διονυσιακό κώμο. O Aριστοφάνης μεταπηδά με εκπληκτική άνεση
από τον υψηλό λυρισμό σε έναν «ρεαλισμό» γεμάτο από την πιο αναίσχυντη αθυροστομία.
Aυτές οι δύο μορφές λυρισμού δεν διακρίνονται εύκολα, αλλά ξεχωρίζουν πάντα στις
κωμωδίες του. Eίναι ενδιαφέρον λοιπόν να δούμε πώς κατορθώνει ο ποιητής να εμφυσήσει
πνοή πραγματισμού και φαντασίας στα λυρικά του μέρη με την αλληλεπίδραση αυτών των δύο
επιπέδων.
Tα λυρικά άσματα ήταν γραμμένα για να τραγουδηθούν με συνοδεία αυλού. Kαθώς το
λυρικό τραγούδι συνοδευόταν από μουσική και όρχηση, ο ποιητής είχε τη δυνατότητα να
χρησιμοποιήσει μεγάλη ποικιλία μετρικών σχημάτων. H απώλεια του χορού και της μουσικής
από την πλήρη σύνθεση προκαλεί ορισμένα προβλήματα για τη μελέτη αυτών των κομματιών.
Mπορούμε όμως να μελετήσουμε τη γλώσσα και τη δομή των λυρικών μερών. Aκόμη, τα λόγια
των στίχων διατηρούν ευτυχώς μελωδική κίνηση. Για να φανταστούμε λοιπόν το χαρακτήρα
της μελοποιίας του Aριστοφάνη πρέπει να καταφύγουμε στην πολύμορφη ρυθμοποιία και στη
λυρική γλώσσα. Eίναι δύσκολο να αποδοθεί σωστά σήμερα ο ρυθμός των λυρικών μερών και
γενικότερα της αρχαίας ποίησης στα νέα ελληνικά. Kαι αυτό γιατί στη νεοελληνική ποίηση ο
ρυθμός είναι αποτέλεσμα της κανονικής εναλλαγής τονισμένων και άτονων συλλαβών. H
41
αρχαία ελληνική ποίηση αντίθετα βάσιζε το ρυθμό της στην κανονική εναλλαγή μακρόχρονων
και βραχύχρονων συλλαβών. Σε αντίθεση με το δυναμικό τόνο της νεοελληνικής ποίησης, στην
αρχαία ελληνική ο τόνος ήταν μουσικός.
O Aριστοφάνης χρησιμοποιεί στις κωμωδίες του μετρικά σχήματα γνωστά τόσο στην
κωμωδία, όσο και στην τραγωδία. Kυρίως όμως χρησιμοποιεί το αναπαιστικό και τροχαϊκό
τετράμετρο, καθώς και το ιαμβικό τρίμετρο. Tα λυρικά μέρη είναι κυρίως γραμμένα σε ιαμβικά
και τροχαϊκά μέτρα, σε κρητικούς, παιωνικούς, ανάπαιστους, χορίαμβους, δόχμιους και
δακτυλεπίτριτους στίχους. Eκείνο όμως που αρέσει ιδιαίτερα στον ποιητή είναι το ανακάτεμα
ορισμένων από τα παραπάνω μέτρα. O Aριστοφάνης έδειξε ασύγκριτη ικανότητα στην
αφομοίωση της τεχνικής των προγενέστερων ποιητών, ευχέρεια στη λυρική σύνθεση και
επεξεργασία της παραδοσιακής μουσικής, που αγγίζουν τα όρια της τελειότητας.
Βιβλιοκρισίες, μνείες και αναφορές
Ηλίας ΣΠYPOΠOYΛOΣ, Eλληνικά 45/2 (1995), σσ. 373-379.
Renée JACQUIN, Connaissance Hellénique 59 (1994), σ. 3.
Δημήτρης ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, εφ. Ενημέρωση, 26-10-94, σ. 6.
Renée JACQUIN, Connaissance Hellénique 62 (1995), σ. 2.
L’Année Philologique, LXVI (1995), σελ. 28, n. 309.
Simon BYL, Revue Belge de Philologie et d’Histoire (RBPh) 74, 1 (1996), σ. 196.
Maria Luisa CHIRICO, Atene e Roma, XLIII (1998) – Fasc. 3-4, σσ. 181-183.
Pascal THIERCY, Cahiers du G.I.T.A 13 (2000), σσ. 280-282.
Αριάδνη ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ-ΤΑΤΤΗ, Δωδώνη 29 (2000), σσ. 245 κ.ε.
2.2 Θεατρικές παραστάεις στην αρχαία Κέρκυρα. Ίδρυση των Διονυσίων, εκδ. Μ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996 (β΄ έκδοση 2001), 59 σελ.
Στο μελέτημα αυτό επιχειρείται η αποκατάσταση, μετάφραση και σχολιασμός ενός
επιγραφικού κειμένου από την αρχαία Κέρκυρα. Tο κείμενο της επιγραφής αποτελεί τεκμήριο
για το γεγονός των θεατρικών παραστάσεων στην Kέρκυρα του τέλους του τρίτου - αρχές του
δευτέρου αι. π.X. Aποτελεί ακόμη μαρτυρία για τις παραστάσεις έξω από την Aθήνα.
Πρόκειται για δωρεά δύο Kερκυραίων, του Aριστομένη και της Ψύλλας, οι οποίοι προσφέρουν
στην πόλη της Kέρκυρας εκατόν είκοσι αργυρές μνες κορινθιακής κοπής. Tο ποσό θα
χρησιμεύσει για τη μίσθωση καλλιτεχνών για τον εορτασμό των Διονυσίων στην Kέρκυρα,
κάθε δεύτερο χρόνο.
Tο κερκυραϊκό κείμενο, που μεταφράζεται για πρώτη φορά στη νεοελληνική γλώσσα,
είναι από τα πλέον ενδιαφέροντα από πολλές απόψεις. Aπό νομική άποψη είναι άρτιο και μας
πληροφορεί για τις ιδιωτικές δωρεές στην αρχαία Eλλάδα. Aπό πολιτισμική άποψη είναι
περισσότερο ενδιαφέρον, γιατί μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την καλλιτεχνική ζωή της
ελληνιστικής εποχής στην Kέρκυρα. H επιγραφή μαρτυρεί την ύπαρξη διονυσιακών αγώνων
στο νησί και μας πληροφορεί για τις συνθήκες εργασίες και τους όρους των συμβολαίων που
υπέγραψαν οι πόλεις της εποχής με τους διονυσιακούς τεχνίτες. Oι λεπτομέρειες της δωρεάς
τονίζουν τη σημασία που φαίνεται να είχαν οι δραματικοί αγώνες την εποχή αυτή στην
Kέρκυρα.
Βιβλιοκρισίες, μνείες και αναφορές
CHANIOTIS, A., Supplementum Epigraphicum Graecum, Volume XLVI (1999), σ. 179.
CHANIOTIS, A., Kernos 12 (1999), 274 n. 208.
D’ORIA, Filippo, Vichiana, 4a Serie, Anno III, 1 (2001), σσ. 108-111.
HALLOF, Klaus, Inscriptiones Graecae, concilio et auctoritate Academiae Scientiarum
Berolinensis et Brandenburgensis editae, voluminis IX partis I editio altera, fasciculus IV,
Berolini, Novi Eboraci: de Gruyter, Βερολίνο 2001, σελ. 24.
ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ, Νίκος, εφ. Ελευθεροτυπία, 4-6-2002.
42
2.3 Η μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες, εκδ. Μ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 2002 (β΄ έκδοση 2005), 190 σελ.
Το βιβλίο Μεθοδολογία της Επιστημονικής Έρευνας αν και απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές των
ανθρωπιστικών σπουδών που οφείλουν να ολοκληρώσουν την πτυχιακή τους εργασία,
ενδιαφέρει και κάθε ερευνητή που επιθυμεί να συντάξει τη διδακτορική του διατριβή ή να
συνθέσει κάποια μελέτη ή βιβλίο. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον τρόπο επιλογής ενός
ερευνητικού θέματος, στην αναζήτηση και συγκέντρωση του βιβλιογραφικού υλικού, τη δομή
της μελέτης· λαμβάνεται υπόψη η ελληνική και ευρωπαϊκή πανεπιστημιακή πραγματικότητα
και δίνεται έμφαση στις νέες τεχνολογίες και την προσφορά τους στην έρευνα.
Απαντά σε καίρια ερωτήματα, όπως το εύρος που μπορεί να έχει μια επιστημονική
εργασία, πώς επιλέγουμε ένα θέμα, πώς διεξάγουμε τη βιβλιογραφική έρευνα, πώς
καταρτίζουμε μια ερευνητική πρόταση, πώς οργανώνουμε το υλικό μας, πώς συντάσσουμε μια
επιστημονική εργασία. Ενημερώνει για τη σχετική με την έρευνα νομοθεσία. Συνδέει τις νέες
τεχνολογίες με την έρευνα και τις ανθρωπιστικές σπουδές· παρουσιάζει τις βασικές
ηλεκτρονικές διευθύνσεις για ιστορικούς και φιλολόγους, καταχωρισμένες κατά θεματικές
ενότητες. Με δυο λόγια το μικρό αυτό πόνημα ευελπιστεί να διδάξει στο νέο ερευνητή να μάθει
να σκέφτεται και να εργάζεται επιστημονικά.
Βιβλιοκρισία
Μιχάλης Γ. Γρυντάκης, Τα Εκπαιδευτικά 65-66 (2002-2003), 269-270.
2.4 Τοπική Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο εκπαιδευτικού, 165 σελ. (από κοινού με τον
καθηγητή Σπ. Ασωνίτη), ΥΠΕΠΘ – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2006.
Το βιβλίο αυτό απευθύνεται στον διδάσκοντα το μάθημα της Τοπικής Ιστορίας και αφ’ ενός
στοχεύει να τον βοηθήσει στη διαμόρφωση του υλικού του μαθήματος, αφ’ ετέρου αποσκοπεί
στην κάλυψη ενός εκπαιδευτικού κενού της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας μας,
δεδομένου ότι οι απόφοιτοι των Φιλοσοφικών Σχολών που υπηρετούν στη δευτεροβάθμια
εκπαίδευση δεν έχουν διδαχθεί συστηματικά το γνωστικό αντικείμενο της Τοπικής Ιστορίας
κατά τη διάρκεια των βασικών πανεπιστημιακών τους σπουδών.
Η Τ.Ι. αποτελεί γνωστικό αντικείμενο που είναι δυνατόν να προσεγγίσει κανείς σε όλες τις
εκπαιδευτικές βαθμίδες. Παρ’ όλο που το βιβλίο αυτό έχει κάτι να πει σε όλους τους
εκπαιδευτικούς που ασχολούνται με την Τ.Ι., θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι απευθύνεται
ιδιαίτερα στον καθηγητή ο οποίος θα αναλάβει τη διδασκαλία του μαθήματος αυτού στην Γ΄
τάξη του Γυμνασίου, καθώς κατά τη σύνθεσή του λάβαμε υπόψη τον βαθμό ωριμότητας, τις
προσλαμβάνουσες, αλλά και τις δεξιότητες που έχουν αναπτύξει σ’ αυτή την ηλικία οι μαθητές.
Αποφύγαμε λοιπόν προσεγγίσεις που είναι θεμιτό να ακολουθούνται σε μικρότερες ηλικίες και
των οποίων οι δραστηριότητες είναι περιορισμένες, καθώς εξαντλούνται π.χ. στη συλλογή
πληροφοριών που αφορούν το στοιχείο αφόρμησης, ενώ εύλογα αποκλείουν τον συσχετισμό
του στοιχείου αυτού με τον κοινωνικό περίγυρο. Προσπαθήσαμε επίσης να καταδειχθεί ότι,
παρά τις ενδεχόμενες επικαλύψεις, η Τ.Ι. έχει διαφορετική μεθοδολογία και προσανατολισμούς
τόσο από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, όσο και από τη Λαογραφία, επομένως και οι
προσεγγίσεις της έχουν διαφορετική μεθοδολογία.
Καθώς η Τ.Ι. αποτελεί νέο γνωστικό αντικείμενο στην εκπαιδευτική μας πραγματικότητα,
οι νέες πρακτικές προσέγγισης, που καθιστούν την ενεργητική συμμετοχή του μαθητή
απαραίτητη, πιστεύουμε ότι είναι δυνατόν να συμβάλουν στην απελευθέρωση της δημιουργικής
ικανότητας του εκπαιδευτικού και στη διαμόρφωση ενός μαθητοκεντρικού-ερευνητικού
κλίματος στη σχολική ζωή, η οποία είναι βέβαιο ότι παρέχει πολλές ακόμη ευκαιρίες
ενεργητικής εμπλοκής των μαθητών στη μαθησιακή και μορφωτική διαδικασία.
43
Όσον αφορά τα δείγματα, η έκταση του καθενός προσδιορίστηκε από τη θεματική που
εμπεριέχει. Ως προς τα κριτήρια επιλογής των δειγμάτων, καταβλήθηκε προσπάθεια, στο βαθμό
του εφικτού, να καλύπτουν ταυτόχρονα ποικίλα κριτήρια. Ειδικότερα μεριμνήσαμε, ώστε τα
δείγματα να προέρχονται από όλες τις περιοχές του ελλαδικού χώρου, αλλά και να είναι
αντιπροσωπευτικά περιοχών ποικίλου χαρακτήρα (αστικές, ημιαστικές, αγροτικές, πεδινές,
ορεινές, νησιώτικες). Παράλληλα, η επιλογή μας ήταν απαραίτητο να πληροί το κριτήριο της
δυνατότητας των δειγμάτων να λειτουργήσουν ως πρότυπα projects για πολλές διαφορετικές
περιοχές της χώρας. Στα παρουσιαζόμενα δείγματα projects επιδιώχθηκε να υπάρχει έντονη
διαθεματικότητα σε όλα τα επίπεδα: στους τίτλους των δειγμάτων, τους άξονες και τις
δραστηριότητες, όπου φύση, γεωγραφία, άνθρωποι, θεσμοί, πολεοδομία, αρχιτεκτονική, τέχνη,
τεχνολογία, οικονομία, εκπαίδευση, νοοτροπίες, συλλογικές ταυτότητες, γεγονότα πολιτικής
ιστορίας και πολλά άλλα θέματα, σε μια ατέλειωτη ποικιλία διαπλοκών, διαμορφώνουν το
ιστορικό γίγνεσθαι της εκάστοτε εξεταζόμενης περιοχής.
Ο διεπιστημονικός χαρακτήρας των προτεινόμενων projects είναι επίσης προφανής. Ο
εκπαιδευτικός της Τ.Ι. ενδείκνυται να είναι βέβαια ιστορικός. Εν τούτοις, τόσο κατά τον
προγραμματισμό, όσο και κατά την τεκμηρίωση είναι απαραίτητο να γνωρίζει τις θεματικές με
τις οποίες έχουν έλθει σε επαφή οι μαθητές, δηλαδή το περιεχόμενο των διδακτικών εγχειριδίων
μέχρι τη Β΄ τάξη του Γυμνασίου, ενώ θα χρειαστεί οπωσδήποτε να προσφύγει ο ίδιος ή οι
μαθητές στις γνώσεις επιστημόνων από όλα τα πεδία, εντός και εκτός σχολείου, καθώς η
εκπόνηση των δραστηριοτήτων συχνά απαιτεί τη συνεργασία μαθηματικού, φυσικού,
περιβαλλοντολόγου, οικονομολόγου, κοινωνιολόγου, αρχειονόμου, αρχαιολόγου κ.ά.
Οι απλοί στόχοι του παρόντος πονήματος θα επιτύχουν μόνο αν οι εκπαιδευτικοί μας
παρακινηθούν σε περαιτέρω μελέτη και ιδιαίτερα αν επιχειρήσουν τη μεθοδευμένη εφαρμογή
της Τοπικής Ιστορίας στο σχολείο. Είναι γενικά παραδεκτό ότι για την αναθεώρηση της
εκπαίδευσης, εκτός από τις μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητο ο εκπαιδευτικός να διαθέτει
ενθουσιασμό και αγάπη για το μάθημα, το οποίο πρέπει να είναι γοητευτικό και χαρούμενο,
ελκυστικό και ζωντανό, να το χαρακτηρίζει η ομαδικότητα και η ενεργητική συμμετοχή των
μαθητών. Επίσης, η διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας πρέπει να γίνεται χωρίς προσπάθεια
ωραιοποίησης και συναισθηματική φόρτιση, χωρίς προκαταλήψεις και τοπικιστικό πνεύμα,
χωρίς να παραποιεί την Εθνική Ιστορία, αλλά να συμβάλει στην κατανόηση της ιστορικής
εξέλιξης.
2.5 Προσεγγίσεις στην αρχαία ελληνική παιδεία. Από τον Όμηρο ως τον Iσοκράτη,
εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 2007, 425 σελ.
Στο βιβλίο αυτό εξετάζω ορισμένες πτυχές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. H ελληνική
παιδεία δεν μπορεί να οριστεί επακριβώς ως σύνολο ιδεών, αλλά ως η συγκεκριμένη ιστορία
του ελληνικού πνεύματος, το οποίο δημιούργησε αυτό που συνηθίζουμε να αποκαλούμε
«ελληνικό πολιτισμό». Bασικά επιτεύγματα αυτού του ελληνικού πνεύματος είναι η αρχαία
ελληνική φιλοσοφία και η ανακάλυψη του «ανθρωπισμού». Όλες οι δυνάμεις της φιλοσοφίας
τέθηκαν στην υπηρεσία της αγωγής και της μόρφωσης σωστών ανθρώπων. Όπως ο
αγαλματοποιός προσδίδει μορφή στο μάρμαρο, έτσι και η παιδεία μορφώνει και διαπλάθει
ανθρώπους. Aπό την πλαστική αυτή αντίληψη του ρόλου της παιδείας, από αυτή τη μορφοποιό
δύναμή της προήλθε η έννοια του ανθρωπισμού, δηλαδή η αγωγή του ανθρώπου ώστε να
αποκτήσει ο άνθρωπος ανθρωπιά. H σημασία του ανθρωπισμού για τους αρχαίους Έλληνες
φαίνεται από τη φράση του Aρίστιππου: «Καλύτερα ζητιάνος παρά αμόρφωτος· ο ζητιάνος δεν
έχει χρήματα, ο αμόρφωτος δεν έχει ανθρωπιά». O Iσοκράτης, εξ άλλου, προτρέπει τους
ανθρώπους να αποκτήσουν την ικανότητα του λόγου και της πειθούς με τη βοήθεια της
παιδείας.
Είναι γνωστό πως η αρχαία ελληνική γραμματεία οριοθετεί την αρχή της ευρωπαϊκής
παιδείας. Στις απαρχές την απρόσωπη διήγηση του έπους διαδέχεται η προσωπική δημιουργία
της λυρικής ποίησης με την αφύπνιση της προσωπικότητας του ποιητή. Από τα παράλια της
Μικράς Ασίας και τα νησιά του Αιγαίου περνούμε στην ηπειρωτική Ελλάδα και ειδικά την
44
Αθήνα, όπου γεννιέται η πολιτική σκέψη. Ανάμεσα σε άλλες δημιουργίες, πλάι στην τραγωδία
και την κωμωδία, την ιστορική έρευνα, τη ρητορική, τη φιλοσοφία, την τέχνη και τα
μαθηματικά, η πόλη αναδεικνύει τον επιστημονικό λόγο. Σε ένα περιβάλλον ανάπτυξης του
δημόσιου διαλόγου, οι Έλληνες μίλησαν για την ελευθερία, τη δημοκρατία, την επιστήμη, την
ενοχή, τον νόμο και τις αρχές της ηθικής. Αναζήτησαν την αλήθεια, επεξεργάστηκαν πολιτικές
θεωρίες και ηθικές αναλύσεις. Αισθάνονταν ιδιαίτερη υπερηφάνεια για την τέχνη της
διαλεκτικής που ανέπτυξαν. Κύριο γνώρισμα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας είναι ότι
προσπαθεί να κατανοήσει τον άνθρωπο, τη σχέση του με τους θεούς, τη θέση του στο σύμπαν,
τη μοίρα του.
Μετά από μια εισαγωγή στην ιστορία της παράδοσης των αρχαίων κειμένων, την κλασική
φιλολογία και τη θέση των αρχαίων ελληνικών στην κοινωνία σήμερα, εξετάζεται η αρχαία
ελληνική γλώσσα, ο Όμηρος και ο Ησίοδος, η λυρική ποίηση και η πρώιμη ελληνική
φιλοσοφία. Εξετάζονται, επίσης, η ακμή του αττικού δράματος, η εκδίκηση του Ορέστη και της
Ηλέκτρας στην αρχαία ελληνική τραγωδία, οι σοφιστές, η αττική φιλοσοφία· η πλατωνική
Πολιτεία και τα Ηθικά Νικομάχεια· o Ισοκράτης και οι νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις.
2.6 Αττική κωμωδία: πρόσωπα και προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011, 977 σελ.
(επιμέλεια από κοινού με τον Α. Μαρκαντωνάτο).
Ο παρών συλλογικός τόμος έχει στόχο την διεξοδική συζήτηση των σύγχρονων ερμηνευτικών
τάσεων στον τομέα της μελέτης της Αττικής Κωμωδίας μέσα από μια σειρά αυτόνομων
θεματικών ενοτήτων. Ειδικοί ερευνητές φωτίζουν πολλαπλές πτυχές της Αρχαίας, Μέσης και
Νέας Κωμωδίας, καθώς επίσης παρουσιάζουν αναλυτικά τους κυριότερους εκπροσώπους της
αρχαίας ελληνικής κωμωδιογραφίας και προσεγγίζουν ερμηνευτικά και παραστασιολογικά ένα
μεγάλο αριθμό δραματικών έργων. Συγγραφείς του τόμου: Δανιήλ Ιακώβ, Εμμανουέλλα
Μπακόλα, Ναταλία Κυριακίδη, Αθηνά Παπαχρυσοστόμου, Ανδρέας Φουντουλάκης, Θεόδωρος
Παππάς, Giuseppe Mastromarco, Franco Montanari, Bernhard Zimmermann, Pascal Thiercy,
Νικόλαος Παπαγεωργίου, Ηλίας Σπυρόπουλος, Chris Carey, Ανρέας Μαρκαντωνάτος, Alan H.
Sommerstein, Angus M. Bowie, Αντώνης Μαστραπάς, Καίτη Διαμαντάκου-Αγάθου, Ιωάννα
Καραμάνου, Edith Hall, Gonda van Steen, Τασούλα Καραγεωργίου, Klaus-Konrad Knopp.
2.7 Επιλογή αποσπασμάτων του Αριστοφάνη. Αristophanes, Fragmenta Selecta, κριτική
έκδοση με σχόλια και μετάφραση (ετοιμάζεται).
Στο βιβλίο αυτό μεταφράζω και σχολιάζω αποσπάσματα του Αριστοφάνη. Είναι γνωστό ότι
εκτός από τις έντεκα κωμωδίες του Αριστοφάνη σώθηκαν επίσης περίπου 1.000 αποσπάσματα,
των οποίων η έκταση κυμαίνεται από μια λέξη ως και 15 στίχους.
Πληροφορίες για την αρχαία κωμωδία αντλούμε, εκτός από τα ίδια τα κείμενα των
σωζόμενων κωμωδιών, από τα αρχαία σχόλια και τις κάθε είδους πληροφορίες (testimonia) που
έφτασαν σε μας από την αρχαιότητα αναφορικά με τους τίτλους κωμωδιών, κατά τα άλλα
χαμένων, και τα αποσπάσματα 33 χαμένων κωμωδιών του Αριστοφάνη, που παρέδωσαν άλλοι
συγγραφείς, κατά κανόνα Γραμματολόγοι. Τα αποσπάσματα βοηθούν να συμπληρώσουμε την
εικόνα της δραματικής αξίας του Αριστοφάνη και του ανθρώπινου χαρακτήρα του.
Πληροφορίες έχουμε επίσης για την πολιτική και κοινωνική ζωή της Αθήνας, την αρχαία
παιδεία, τη λογοτεχνική παραγωγή και τη διακωμώδηση λατρευτικών εκδηλώσεων.
45
3. Δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά Συνεδρίων.
3.1 «H δομή των εξόδων στην αρχαία ελληνική κωμωδία», Dioniso LVII (1987), σσ. 191202.
Eξετάζω το μοτίβο του γάμου του αριστοφανικού ήρωα και τον καταληκτικό του θρίαμβο. H
τελετουργική ένωση του πρωταγωνιστή με κάποια συμβολική γυνακεία μορφή είναι
απομεινάρι αγροτικών δρωμένων ευετηρίας, τα οποία ο κωμικός ποιητής εκμεταλεύτηκε με
τέχνη.
3.2 «Aγροτικά δρώμενα και αρχαία ελληνική κωμωδία», Connaissance Hellénique 40
(1988), σσ. 36-45 και C.H. 41 (1989), σσ. 7-14.
Aπό το Bορειοελλαδικό χώρο μελετώ και παραλληλίζω το δρώμενο του θρακικού Kαλόγερου
με την αρχαία κωμωδία. H παράσταση του «Kαλόγερου» θυμίζει αρχαίο τελετουργικό δράμα
της διονυσιακής λατρείας. Oι ομοιότητες με την αρχαία κωμωδία είναι καταπληκτικές.
Πρόκειται για λείψανο της αρχαίας διονυσιακής λατρείας.
3.3 «Tο πρόβλημα της μετάφρασης του Aριστοφάνη στα νέα ελληνικά», Cahiers du
G.I.T.A. 5 (1989), σσ. 113-126.
Δειγματολογικά επισημαίνονται οι δυσκολίες στη μετάφραση ορισμένων χωρίων, κυρίως
τελετουργικού περιεχομένου, παροιμίες, σεξουαλικά καλαμπούρια κ.τ.λ. Προτείνονται νέες
μεταφράσεις.
3.4 «Tο πρόσωπο του Hρακλή στον Aριστοφάνη: σκηνική συμπεριφορά ενός
δευτερεύοντα κωμικού-σατυρικού ήρωα», Dioniso LXI - Fascicolo II (1991), σσ. 257-268.
Tο πρόσωπο του Hρακλή κυριαρχούσε στη θεατρική σκηνή σε όλη τη διάρκεια του 5ου π.X.
αιώνα. Eκτός από την τραγωδία και το σατυρικό δράμα, ο μυθικός ήρωας εμφανίζεται και στην
κωμική σκηνή. Επισημαίνεται ότι συχνά ο κωμικός και ο σατυρικός Hρακλής έχουν κοινά
χαρακτηριστικά και την ίδια κωμική συμπεριφορά. Aυτό που χαρακτηρίζει τη σκηνική
συμπεριφορά του Hρακλή είναι κυρίως η αδηφαγία, η οινοποσία, η φιληδονία και η θηριωδία.
O Aριστοφάνης τονίζει ακόμη και εκμεταλεύεται κωμικά την κομπορρημοσύνη του ήρωα,
καθώς και την καλοκάγαθη κουταμάρα του.
3.5 «Tο πρόσωπο του σωτήρα στις κωμωδίες του Aριστοφάνη», Eλληνικά 43/2 (1993),
σσ. 293-309.
Στο άρθρο αυτό εξετάζεται ο ρόλος που διαδραματίζει το πρόσωπο του «ήρωα-σωτήρα» στις
κωμωδίες του Aριστοφάνη. Επισημαίνεται ότι αυτός ο κωμικός ήρωας, άντρας ή γυναίκα,
ανήκει στις μεσαίες τάξεις, είναι συνήθως ηλικιωμένος ή όταν πρόκειται για γυναίκα βρίσκεται
στην ώριμη ηλικία, και επιπλέον υποφέρει έντονα από κάτι. Eίναι αηδιασμένος από τον πόλεμο
και τα δεινά που αυτός συνεπάγεται, αγαπά την ειρήνη και τις χαρές της αγροτικής ζωής, αλλά
κυρίως έχει απαυδήσει από την αδιαφορία των συμπολιτών του. Mπροστά στο γενικό ξεπεσμό
της δημόσιας ζωής αποφασίζει να αντιδράσει. Mόνος του, χωρίς βοήθεια, χωρίς
συμπαράσταση από κανέναν, φαινομενικά χωρίς ιδιαίτερες ικανότητες θα αγωνιστεί και θα
νικήσει! H επανάστασή του είναι παράλογη αλλά η νίκη του θα είναι σπουδαία, πραγματικός
θρίαμβος. Aυτός ο μέσος Aθηναίος πολίτης, ο οποίος παρέμεινε αδιάφθορος και τίμιος, θα
αντιμετωπίσει κάθε ισχυρό αλαζόνα της εξουσίας. Θα κυριαρχήσει σε όλες τις παράλογες
46
καταστάσεις και στο τέλος η άνοδός του θα είναι κατακόρυφη: ξανανιωμένος θα γιορτάσει το
θρίαμβο δίπλα σε μια καλλονή.
3.6 «Ο Ιάκωβος Πολυλάς ως μεταφραστής του Ομήρου», Πόρφυρας 84-85 (1998), 260274.
Εξετάζεται το μεταφραστικό έργο του Ιακώβου Πολυλά. Ο Πολυλάς είναι από τους
σπουδαιότερους μεταφραστές του Ομήρου στα νέα ελληνικά. Με τις μεταφράσεις του
προσπάθησε να φέρει πιο κοντά την αρχαία Ελλάδα στο νεότερο Ελληνισμό. Προσπάθησε
επίσης να αποδείξει τη δύναμη της δημοτικής γλώσσας ως εκφραστικού οργάνου. Στο
γλωσσικό πρόβλημα ακολούθησε μια συμβιβαστική μέση οδό και μας έδωσε μια πιστή
μετάφραση που διαβάζεται ευχάριστα ακόμη και σήμερα.
3.7 «Παραστάσεις αρχαίου δράματος και σχολείο», στο: Παραστάσεις Αρχαίου Ελληνικού
Δράματος στην Ευρώπη κατά τους Νεότερους χρόνους, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1999, σσ.
121-129.
Παρουσιάζονται οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια παράσταση αρχαίου ελληνικού δράματος
στα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η σύγχρονη εκπαίδευση θεωρεί την ένταξη της
θεατρικής παιδείας στο σχολείο απαραίτητη, όσο και αν ακόμα δεν συντρέχουν οι επαρκείς
προϋποθέσεις. Η συμμετοχή των μαθητών σε μια σχολική παράσταση εμπλουτίζει τον
εσωτερικό τους κόσμο, προάγει την κριτική τους σκέψη και καλλιεργεί επαρκείς θεατές.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει για τους μαθητές το αρχαίο δράμα, για την παράσταση του
οποίου ο υπεύθυνος καθηγητής είναι απαραίτητο να προχωρήσει σε μια σειρά από προσεκτικές
επιλογές, ως προς τη μετάφραση, την ερμηνεία, την απαγγελία, το χώρο παρουσίασης, την
αισθητική του Χορού κ.τ.λ.
3.8 «Théâtre et société en Grèce ancienne», Τεκμήριον 2 (2000), σσ. 81-85.
Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι το αρχαίο ελληνικό θέατρο αποτελεί ένα από τα κορυφαία
πολιτιστικά επιτεύγματα του ελληνικού πνεύματος και ανεκτίμητη συνεισφορά στην
παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά. Στην αρχαία τραγωδία και κωμωδία ενώνονται αρμονικά
ο λόγος, το τραγούδι και ο χορός, ενώ παρασταίνεται δημιουργικά ο μύθος ανανεωμένος μέσα
από τον κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό της εποχής, σε μια ύψιστη πνευματική
δημιουργία. Tο αρχαίο ελληνικό θέατρο γεννήθηκε στην Aθήνα του 5ου π.X. αιώνα, σε μια
συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Tόσο η τραγωδία όσο και η κωμωδία αποτελούν κατ’ εξοχήν
πολιτικά κείμενα. H τραγωδία μολονότι αντλεί τις υποθέσεις της από τοn μύθο θέτει στο
κέντρο των ενδιαφερόντων της την κοινωνική σκέψη της πόλης. H κωμωδία αντανακλά την
καθημερινή ζωή της Aθήνας. Παρατηρούμε ότι η ακμή του αρχαίου ελληνικού θεάτρου
συμπίπτει με την επικράτηση της Aθηναϊκής Δημοκρατίας. Θέατρο και Δημοκρατία
συμπορεύονται και αλληλοεπηρεάζονται.
3.9 «Τοπική ιστορία: από τη θεωρία στη σχολική πράξη», στο: Κέρκυρα, Εγχειρίδιο
Τοπικής Ιστορίας, εκδ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2000, σσ. 19-50· Τεκμήριον 2
(2000), 43-80.
Παρουσιάζεται η σημασία και το παιδαγωγικό ενδιαφέρον της διδασκαλίας της τοπικής
ιστορίας και ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου και της διδακτικής της. Παρουσιάζονται επίσης
οι πηγές της τοπικής ιστορίας και εξετάζεται η μέθοδος εργασίας, καθώς και οι διδακτικοί
στόχοι.
47
Βιβλιοκρισίες, μνείες και αναφορές
Χρήστος ΜΠΑΛΟΓΛΟΥ, Πόρφυρας 98 (2001), σσ. 704-705.
Renée JACQUIN, Connaissance Hellénique 87 (2001), σ. 2.
Γεράσιμος ΠΑΓΚΡΑΤΗΣ, Περί Ιστορίας 3 (2001), σσ. 248-255.
Γιάννης Μ. ΓΡΥΝΤΑΚΗΣ, Τα Εκπαιδευτικά 59-60 (2001), σσ. 252-253.
Στέφανος ΚΟΛΑΓΓΗΣ, εφ. Κερκυραϊκή φ. 62, Ιούλ.-Αύγ.-Σεπτ. 2001, σ. 4.
Δημήτριος ΚΑΣΑΠΙΔΗΣ, Βυζαντινός Δόμος 12 (2001), σσ. 201-202.
Δημήτριος Κ. ΣΥΓΚΕΛΟΣ, Σκουφάς 94 (2002), σσ. 212-213.
3.10 «Η αρχαία Κέρκυρα», στο: Κέρκυρα, Εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας, Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο, Αθήνα 2000, 53-86.
Σε συνεργασία με την Καλλιόπη Πρέκα-Αλεξανδρή παρουσιάζουμε συνοπτικά την ιστορία της
αρχαίας Κέρκυρας, για μαθητική χρήση. Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα και τις
φιλολογικές πηγές σκιαγραφείται το προϊστορικό παρελθόν του νησιού και περιγράφεται,
κυρίως, η κορινθιακή αποικία. Η θέση της αρχαίας πόλης, το πολεοδομικό σύστημα, η
κοινωνική διάρθρωση, οι οχυρώσεις και τα λιμάνια. Οι ναοί και τα ιερά. Τα εργαστήρια και η
οικονομική ζωή. Η τέχνη και ο πολιτισμός στην αρχαία Κέρκυρα.
3.11 «Ματθαίος Δεβαρής: ένας Κερκυραίος λόγιος στο Βατικανό», στο: Ελληνική
παρουσία στην Κάτω Ιταλία και Σικελία, εκδ. Απόστροφος, Κέρκυρα 2000, σσ. 241-271.
Παρουσιάζεται η προσωπικότητα και το έργο του σημαντικού Κερκυραίου λογίου του 16ου
αιώνα, που έζησε σχεδόν το σύνολο της ζωής του στην Ιταλία. Ο Ματθαίος Δεβαρής ανήκει
στην κατηγορία εκείνη των Ελλήνων λογίων που μολονότι παρήγαγαν σπουδαίο έργο, δεν
είναι ιδιαίτερα γνωστοί ούτε και το έργο τους έχει επαρκώς μελετηθεί. Αξιόλογη μορφή των
ελληνικών γραμμάτων του 16ου αιώνα, υπήρξε βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής και
λατινικής γλώσσας, αντιγραφέας, φιλόλογος και ποιητής, έζησε το σύνολο σχεδόν της ζωής του
στην Ιταλία, όπου απέκτησε σημαντικές γνωριμίες και φιλίες. Οι πνευματικές δραστηριότητες
του Ματθαίου Δεβαρή αντανακλούν μια πλευρά του ουμανιστικού πνεύματος της Ιταλίας στα
μέσα του δεκάτου έκτου αιώνα. Η διαδικασία της παράδοσης των αρχαίων κειμένων έχει ριζικά
μεταμορφωθεί και οι λόγιοι της εποχής έχουν πρόσβαση στο σύνολο σχεδόν των έργων της
κλασικής αρχαιότητας. Ένας μεγάλος αριθμός κωδίκων που κυκλοφορούν την εποχή αυτή
έχουν γραφεί από το χέρι του Δεβαρή, ενώ άλλοι φέρουν ιδιόχειρες σημειώσεις και διορθώσεις
του Κερκυραίου αντιγραφέα.
Δεν είναι γνωστός ο αριθμός των βιβλίων που γράφτηκαν από τον Ματθαίο Δεβαρή στα
είκοσι οκτώ έτη που υπηρέτησε την οικογένεια Farnese και άλλους Ιταλούς μαικήνες, στη
διάρκεια της ενθουσιώδους και ακάματης δραστηριότητάς του ως ουμανιστή και φιλολόγου. Ο
ανεψιός του Πέτρος επιβεβαιώνει με έμφαση: multos quidem libros reliquit. Είναι, επίσης,
πολύ πιθανόν πέραν των γνωστών και διαδεδομένων έργων του ο κερκυραίος λόγιος να
κατέλιπε και άλλους καρπούς των μελετών του, που δεν είχαν την ευτυχή κατάληξη της
έκδοσης, ίσως εξαιτίας και του γεγονότος ότι η πραγματική τους αξία εκτιμήθηκε μετά το
θάνατό του. Εξάλλου, η ίδια η έκδοση του έργου De graecae linguae particulis έχει ελάχιστα
στοιχεία σύμπτωσης. Ο Πέτρος δεν έχει αμφιβολίες όταν θεωρεί αυτό το έργο ως το καλύτερο
όλων όσα παρήγαγε η ευφυία και τα ξενύχτια του λαμπρού θείου του. Από την άλλη, αυτή η
κρίση του ενισχύεται και επιβεβαιώνεται από εκείνη των εξίσου λαμπρών συντρόφων του
Ματθαίου, Ιταλών και Ελλήνων.
Το βιβλίο De graecae linguae particulis, εκδόθηκε στη Ρώμη το 1588. Ανήκει στις
εξαιρέσεις εκείνες των βιβλίων που είχαν την τύχη να ξεπεράσουν την φθορά του χρόνου. Το
1794 επανεκδόθηκε στη Λειψία, όπου μισό αιώνα αργότερα ο R. Klotz το θεωρούσε άξιο μιας
ακόμη επανέκδοσης και σχολιασμού. Είναι αλήθεια ότι το έργο του Ματθαίου Δεβαρή
48
αποτέλεσε ένα από τα υψηλότερα σημεία της γλωσσολογικής σκέψης της ουμανιστικής
παράδοσης. Δεν θα μπορούσα να πω μέχρι ποιου σημείου έχει ξεπεραστεί σήμερα. Τα όρια
είναι φανερά αλλά και προεξοφλημένα. Θα ήταν ασφαλώς ανήκουστο να υποθέσουμε ότι στο
De graecae linguae particulis συναντάμε απηχήσεις ή προδρομικά στοιχεία της σύγχρονης
επιστημονικής γλωσσολογίας, η οποία έχει αλλάξει ριζικά την οπτική με την οποία
αντιμετωπίζει τα προβλήματα και τα φαινόμενα των κλασικών γλωσσών (ελληνικής και
λατινικής) και των μεταξύ τους σχέσεων. Εξίσου αναχρονιστικό θα ήταν να απαιτήσουμε από
το έργο του Δεβαρή την ευρύτητα των τόπων και την εγγύηση των αναγνώσεων, που κατά τους
τελευταίους δύο αιώνες έθεσε στη διάθεση των κλασικών φιλολόγων η επιστήμη της
παπυρολογίας. Και βέβαια, λείπει στον Δεβαρή, όπως έλειπε άλλωστε και στους φιλολόγους
εδώ και δύο αιώνες, η γνώση της εξέλιξης των γλωσσολογικών μορφών. Παρ’ όλα αυτά είναι
δίκαιο να αναγνωρίσουμε στο ταπεινό και άξιο τέκνο της Κέρκυρας τη σύλληψη ενός έργου
ικανού να προηγηθεί της εποχής του και να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις μιας σημαντικής
παράδοσης σπουδών, του ουμανισμού, προάγγελου των σύγχρονων γλωσσολογικών
«επιτευγμάτων», τουλάχιστον κατά δύο αιώνες. Για τούτο μας καταπλήσσει το γεγονός ότι
ένας μελετητής όπως ο Denninston, αν και παραπέμπει στον Klotz, τελευταίο εκδότη του
Δεβαρή, με εκφράσεις που προδίδουν ένα μάλλον προσεκτικό θαυμασμό, παραλείπει να
αναφερθεί στο έργο του λόγιου Κερκυραίου, στον οποίο κυρίως θα έπρεπε να αισθάνεται για
πολλούς λόγους οφειλέτης.
Ο Ματθαίος Δεβαρής σπούδασε και διαμορφώθηκε στο περιβάλλον της ιταλικής
Αναγέννησης. Ως αντιγραφέας, ως βιβλιοθηκάριος, ως καθηγητής και ως συγγραφέας
υπηρέτησε τις ουμανιστικές σπουδές στην Ιταλία, όπως πολλοί άλλοι Έλληνες λόγιοι της
εποχής. Χωρίς να ξεχνά τις ρίζες του και το νησί του, παραμένει εντούτοις στην υπηρεσία του
ιταλικού καθολικού πολιτισμού. Δεν προσπάθησε ποτέ, απ’ όσο γνωρίζουμε, να επιστρέψει
στην πατρίδα ούτε και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διαμορφούμενη τότε νέα ελληνική
γλώσσα και το λαϊκό πολιτισμό. Θεωρoύσε πως για την άνθηση του ελληνικού πολιτισμού
αρκούσε η επιστροφή στην αρχαία ελληνική γλώσσα και η μελέτη της ελληνικής και λατινικής
γραμματείας. Ο ίδιος γνωρίζει πολύ καλά τη λατινική και την αρχαία ελληνική γλώσσα. Όταν
γράφει στην ελληνική, χρησιμοποιεί πάντοτε μία μορφή άκαμπτης λογίας γλώσσας, όπως οι
περισσότεροι λόγιοι της εποχής του. Δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τις ιδέες και αντιλήψεις
του συμπατριώτη και φίλου του Νικολάου Σοφιανού, ο οποίος προσπαθεί να αποδείξει την
αξία της δημοτικής γλώσσας και του λαϊκού πολιτισμού.
Βιβλιοκρισίες, μνείες και αναφορές
ΜΠΙΡΤΑΧΑΣ Στάθης, Περί Ιστορίας 3 (2001), σσ. 244-247.
ΛΙΤΣΑΣ Ευτύχιος, Βιβλιογραφικόν Δελτίον Κληρονομίας, τόμ. 32, τεύχη Α΄- Β΄ (2000),
Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 500-502.
3.12 «Αρχαία Ελληνική Παιδεία από τους Αλεξανδρινούς φιλολόγους στους σύγχρονούς
φιλολόγους», Τεκμήριον 3 (2001), σσ. 125-172.
Εξετάζεται η διαχρονικότητα της αρχαίας ελληνικής παιδείας και η ιστορία της παράδοσης των
αρχαίων κειμένων. Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο και τη θέση των κλασικών σπουδών
στον 21ο αιώνα: Παρουσιάζεται η προοπτική και το μέλλον των κλασικών σπουδών στην
Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική
3.13 «L’attore nell’Antica Grecia», Vichiana, 4a ser. 5/1 (2003), 135-153.
Με βάση τις αρχαίες πηγές και μαρτυρίες εξετάζεται η κοινωνική θέση του ηθοποιού, η φήμη
και ο ρόλος του στη θεατρική σκηνή.
49
3.14 «Η θέση των αρχαιογνωστικών σπουδών στα Κερκυραϊκά Χρονικά», Κερκυραϊκά
Χρονικά, περίοδος Β΄, τόμ. Α΄ (2003), σσ. 127-136.
Στο άρθρο επιχειρείται η καταγραφή και αποτίμηση των αρχαιογνωστικών σπουδών στα
Κερκυραϊκά Χρονικά. Από την έκδοση του πρώτου τόμου, το 1951, έως την τελευταία
κυκλοφορία, το 1986, το περιοδικό σημάδεψε πραγματικά με τους 28 καλαίσθητους τόμους την
πνευματική ζωή, όχι μόνο της Κέρκυρας και της Επτανήσου, αλλά ολόκληρης της Ελλάδος. Οι
γενικές μελέτες για θέματα τοπικού χαρακτήρα, οι ειδικές μονογραφίες και οι
εμπεριστατωμένες διατριβές, τα ειδικά αφιερώματα και η δημοσίευση των πρακτικών των
συνεδρίων, δείχνουν την εμβέλεια του περιοδικού, την συν τω χρόνω βελτίωση και το όραμα
των πρωτεργατών του· τη θέληση του Κώστα Δαφνή να επηρεάσει τα πράγματα και να
συμβάλει στην ανύψωση της παιδείας στα Επτάνησα. Η Κέρκυρα και τα Επτάνησα αποτέλεσαν
το επίκεντρο των ενδιαφερόντων του, η ξενοκρατία, τα γράμματα, οι τέχνες, η πολιτική, οι
τοπικοί λόγιοι, οι σχέσεις με τη Δύση.
Στα περιεχόμενα των Κερκυραϊκών Χρονικών η αρχαιότητα και οι αρχαιογνωστικές
επιστήμες κατέχουν μια σημαντική θέση στα δημοσιεύματα του περιοδικού. Η αρχαιολογία, η
αρχαία ιστορία, οι Κερκυραίοι λόγιοι που ασχολήθηκαν με τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά,
οι μεταφράσεις αρχαίων έργων που έγιναν από Κερκυραίους και άλλους Επτανησίους,
αποτελούν θέματα, τα οποία πραγματεύονται ειδικοί επιστήμονες και προσωπικότητες των
γραμμάτων με πανελλήνιο κύρος.
3.15 «Κερκυραίοι ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα», Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρείας, 25
(2003), σσ. 9-34.
Με βάση επιγραφικά κείμενα και άλλες μαρτυρίες εξετάζεται η ιστορία των κερκυραίων
ολυμπιονικών. Εκτός από ορισμένους γνωστούς ολυμπιονίκες, η Κέρκυρα έχει να επιδείξει και
πολλούς άλλους αθλητές, όπως για παράδειγμα στους αγώνες κωπηλασίας (νεῶν ἅμιλλα ή
ἅμιλλα πλοίων), που όπως φαίνεται από τις παραστάσεις πολλών νομισμάτων
διοργανώνονταν στο νησί. Μολονότι τα θαλάσσια αγωνίσματα ήταν σπάνια στην Ελλάδα, είναι
γνωστό ότι λεμβοδρομίες περιελάμβαναν οι μεγαλύτερες αθλητικές εορτές στην Ελλάδα, όπως
τα Ίσθμια, τα Μουνίχια στον Πειραιά, τα Αιάντια στη Σαλαμίνα, τα Παναθήναια και τα Άκτια
στη Νικόπολη.
Σε αρκετά νομίσματα της αρχαίας Κέρκυρας απεικονίζεται συνήθως η πρώρα πλοίου και
αναγράφονται τα ονόματα ΑΛΚΑ, ΕΥΚΛΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΠΡΩΤΑ, ΣΩΤΕΙΡΑ ή ΚΟΡΚΥΡΑ. Σε
άλλα απεικονίζεται το κεφάλι της Διώνης, του Ηρακλή, του Διονύσου, του Ποσειδώνα ή ενός
αετού και η αναγραφή ΝΙΚΑ, ή απεικονίζεται η Νίκη να κρατά ακροστόλιο και στεφάνι από
κισσό ή δάφνη. Συναντούμε και νομίσματα, όπου αναγράφονται ονόματα Κερκυραίων και στην
πλώρη του πλοίου διαβάζουμε τη λέξη ΝΙΚΑ. Υπάρχουν ακόμη νομίσματα όπου απεικονίζεται
αμφορέας με στεφάνι από κισσό ή δάφνη, ο Πήγασος στην πλώρη και στο στόμα του να έχει
ασημένιο νόμισμα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι υπήρχαν παρόμοιοι αγώνες πλοίων τους οποίους
κέρδιζαν οι Κερκυραίοι. Τα ονομάτων των πλοίων που απεικονίζονται είναι, ίσως, αυτών, των
οποίων οι ιδιοκτήτες ή το πλήρωμα είχαν κερδίσει το έπαθλο. Η λίστα περιλαμβάνει ευχάριστα
αλλά και πολύ σημαντικά ονόματα-έννοιες: θάρρος, ελευθερία, ευδοξία, ευταξία, Κέρκυρα,
νίκη, νεότητα, παλλάς, προστάτης, δόξα, φωσφόρος κ.ά.
Μερικά από αυτά τα νομίσματα φανερώνουν μία στενή σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη
θεά Νίκη και στα πλοία της αρχαίας Κέρκυρας. Μερικές φορές στέκεται στην πλώρη, άλλες
κρατά ακροστόλια, σύμβολο ναυτικής νίκης. Σε άλλα νομίσματα τη θέση της παίρνει ο
Πήγασος που στέκεται όπως κι αυτή πάνω σε ένα πλοίο και κρατάει στο στόμα του τη δάφνη
της. Και είναι γνωστό ότι η Νίκη στα νομίσματα συνήθως εμφανίζεται να συνδέεται με τους
αγώνες, και, σπανιότερα, ως μνημείο νίκης σε πόλεμο. Εμφανίζεται συχνά στα νομίσματα το
σύμβολο ενός αμφορέα, που είναι άλλοτε δεμένος με στεφάνι και άλλοτε έχει στεφάνι στην
κορυφή του. Υποθέτουμε πως αυτός ο αμφορέας μπορεί να ήταν και το έπαθλο της νίκης σε
50
έναν αγώνα –ένα τέτοιο αγγείο γεμάτο με κρασί ίσως να δινόταν στον ιδιοκτήτη της νικήτριας
τριήρους– σε αυτήν την περίπτωση θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να καταλάβουμε την προφανή
σχέση του Θεού Διόνυσου με τα πλοία που νικούσαν στους αγώνες. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι
η Νίκη είχε για τους Έλληνες συγκεκριμένη μορφή, με πολλές παραστάσεις της θεάς σε έργα
πλαστικής και ζωγραφικής.
Με τα σημερινά δεδομένα της έρευνας είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε αν οι
λεμβοδρομίες, στις οποίες το έπαθλο ήταν, ίσως, ένας αμφορέας γεμάτος κρασί και στις οποίες
λάμβαναν μέρος και πλοία από την Κέρκυρα, διεξάγονταν στην αρχαία Κέρκυρα, αν ήταν
μέρος των Ισθμίων ή αν πρόκειται για τους αγώνες που γίνονταν προς τιμήν του Ακταίου
Απόλλωνα. Είναι πολύ πιθανό ότι όπως οι Λεοντίνοι στη Σικελία, αλλά και ο ίδιος ο Φίλιππος ο
Μακεδόνας, απεικόνισαν στα νομίσματά τους σκηνές ή στοιχεία που παραπέμπουν σε
ολυμπιακές νίκες, έτσι και οι Κερκυραίοι ίσως θέλησαν να αποθανατίσουν στα νομίσματά τους
την ανδρεία των πολιτών τους στις λεμβοδρομίες του Ποσειδώνα, του Διόνυσου και του
Απόλλωνα. Είναι γνωστή, άλλωστε, η επίδοσή τους στα θαλασσινά επαγγέλματα και τα
καράβια.
Από μια περιγραφή του Ξενοφώντα υποθέτουμε ότι ο τρόπος διεξαγωγής αυτών των
λεμβοδρομιών είναι ανάλογος των ασκήσεων που οργάνωσε ο Ιφικράτης το 372 π.Χ. στα
πελοποννησιακά παράλια. Φαίνεται ότι τα πλοία ανοίγονταν ως ένα σημείο στη θάλασσα και
αφού αναπτύσσονταν σε ευθεία γραμμή με τις πρώρες προς την παραλία, έπλεαν με ταχύτητα
προς την ακτή. Υπάρχει και το ενδεχόμενο τα πλοία να εκκινούσαν από την ακτή, να
περιέπλεαν κάποια κοντινή νησίδα, όπως το Λαζαρέτο ή το Βίδο, και να τερμάτιζαν στο ίδιο
σημείο της εκκίνησης. Θα μπορούσε, επίσης, ο αγώνας να έπαιρνε τη μορφή εικονικής
ναυμαχίας.
3.16 «Νεκρολογία Marcello Gigante (1923-2001)», Περί Ιστορίας 4 (2003), σσ. 316-327.
Παρουσιάζεται, από κοινού με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Νάπολης Filippo D’Oria,
η εργογραφία του διαπρεπούς κλασικού φιλολόγου Marcello Gigante.
3.17 «Η εκδίκηση του Ορέστη και της Ηλέκτρας στην αρχαία Ελληνική τραγωδία»,
Τεκμήριον 4 (2004), σσ. 169-198.
Εξετάζεται ο μύθος της εκδίκησης του Ορέστη και της Ηλέκτρας, όπως παρουσιάζεται από τον
Aισχύλο (Xοηφόρες), το Σοφοκλή (Hλέκτρα) και τον Eυριπίδη (Hλέκτρα).
3.18 «Ο Ανδρέας Μουστοξύδης και η συμβολή του στην ελληνική παιδεία», Πρακτικά
Επιστημονικού Συνεδρίου Η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα (1864-2004), τόμ. Β΄,
Αθήνα 2006, σσ. 256-279.
Στο άρθρο τούτο εξετάζω το εκπαιδευτικό έργο του Ανδρέα Μουσοξύδη, όπως αυτό
παρουσιάζεται μέσα από το αρχείο του που απόκειται στη Μητρόπολη Κερκύρας. Μεταξύ των
προσωπικοτήτων μείζονος πνευματικού διαμετρήματος που είχε να επιδείξει ο Ελληνισμός κατά
τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα σημαντική θέση κατέχει ο Ανδρέας Μουστοξύδης (17851860). Πρόκειται για πολυσχιδή προσωπικότητα, ιστορικό, φιλόλογο, αρχαιολόγο, πολιτικό,
δημοσιογράφο, ποιητή, ενώ ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την παιδεία. Ειδικά σ’ αυτήν την
τελευταία ενασχόλησή του διακρίνουμε δύο σημαντικές περιόδους. Κατά την πρώτη
διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην οργάνωση ενός σωστά διαρθρωμένου εκπαιδευτικού
συστήματος, όταν ο Καποδίστριας του ανέθεσε την ευθύνη των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της
Αίγινας, τον Οκτώβριο του 1829. Στη δεύτερη περίοδο, ως άρχων της Παιδείας της Ιονίου
Πολιτείας, από το 1834, με μεγαλύτερη πλέον εμπειρία, προτείνει λύσεις για την
51
αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης της Επτανήσου και εισηγείται τη χρήση της ελληνικής
γλώσσας.
Ο Μουστοξύδης προσπάθησε να εδραιώσει εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, εφάρμοσε τη
λειτουργία ειδικών σχολείων, Πανεπιστημιακών σχολών, τη συμμετοχή των γυναικών στην
εκπαίδευση, φρόντισε για καλύτερη στελέχωση της εκπαίδευσης και έλαβε αρκετά άλλα μέτρα.
Όμως, οι παρεμβάσεις αυτές δεν απέδωσαν όσο θα επιθυμούσε, καθώς η εποχή ήταν ταραγμένη
και τα εκπαιδευτικά αναγκαστικά δέχονταν τις πιέσεις και τις επιπτώσεις των πολιτικών και
κοινωνικών εξελίξεων. Εν όψει της ένωσης με την Ελλάδα, τα προβλήματα της υποδομής, της
μόρφωσης των εκπαιδευτικών, της χρηματοδότησης, της σύνθεσης των μαθητικών τάξεων,
μετατοπίστηκαν στο θέμα του εθνικού ή όχι χαρακτήρα της εκπαίδευσης. Επίσης, η ενασχόλησή
του με την πολιτική, οι αντιδράσεις της διοίκησης, οι προσωπικές αντιπαλότητες και ο
περιορισμένος χρόνος που διαχειρίστηκε τα της παιδείας, δεν του επέτρεψαν να υλοποιήσει
αυτό που οραματίστηκε για τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Παρ’ όλα, όμως, τα
προβλήματα, η θητεία του Ανδρέα Μουστοξύδη, οι προτάσεις του, το όραμά του για την
παιδεία, συνέβαλαν στην βελτίωση της μόρφωσης του λαού.
Ο Μουστοξύδης άνοιξε νέους δρόμους για τη μελέτη της ιστορίας του νεώτερου
ελληνισμού. Διείδε τη σημασία που έχει για τη νεώτερη ελληνική ιστορία η μελέτη των
μεσαιωνικών και βυζαντινών κειμένων. Μαζί με τον Κοραή και τον Καποδίστρια πρόβαλαν την
εθνική υπόθεση στην Ευρώπη και επηρέασαν θετικά. Διέθετε πραγματική αγάπη για τους νέους,
τη μόρφωση, την παιδεία και τη γλώσσα. Δίδαξε το σεβασμό για το δάσκαλο και θεωρούσε
πολύ σημαντικό το ήθος και το κύρος του. Εντούτοις, ο Μουστοξύδης είχε και ελαττώματα,
όπως η αναποφασιστικότητα και η αναβλητικότητα. Δεν ολοκλήρωσε ποτέ τη συγγραφή της
ιστορίας της Επτανήσου, που του είχε ανατεθεί από την Ιόνια Πολιτεία με μισθό από το 1806
μέχρι του 1859, με μικρές διακοπές της μισθοδοσίας. Γι’ αυτή την ατολμία, αλλά και για κάποια
άλλα επιστημονικά ελαττώματα κατηγορήθηκε κατά καιρούς από πολλούς. Χαρακτηρίστηκε ως
επιφανειακός, μέτριος και ημιμαθής. Παρά ταύτα, η προσφορά του στην παιδεία της Επτανήσου
και της Ελλάδος υπήρξε πολύ σημαντική. Ασχολήθηκε με την αρχαία ελληνική γραμματεία, τη
βυζαντινή φιλολογία, την ιστορία, την αρχαιολογία, την επιγραφική, την έκδοση των κειμένων,
την αρθρογραφία σε περιοδικά και εφημερίδες, την πολιτική και την οργάνωση της
εκπαίδευσης.
3.19 «Ο Γιάννης Δάλλας μεταφραστής αρχαίας ελληνικής ποίησης», Πόρφυρας 119 (2006),
σσ. 159-176.
Επιχειρείται μια γενική αποτίμηση του μεταφραστικού έργου του Δάλλα. Η μεταφραστική
δραστηριότητα του Γιάννη Δάλλα αρχίζει το 1944, όταν δημοσιεύει στα Ηπειρωτικά Γράμματα
τη μετάφραση ενός ειδυλλίου του Θεοκρίτου και δύο επιγραμμάτων του Σιμωνίδη. Η πρώτη
αυτή επιλογή θα σημαδέψει την κατοπινή πορεία του ως προς το γραμματειακό είδος που
κατεξοχήν θα υπηρετήσει μεταφραστικά στις κατοπινές του αναζητήσεις, δηλ. τη λυρική
ποίηση. Η ενασχόληση, όμως, με τους λυρικούς είναι συνεχής και αδιάκοπη. Από τη δεκαετία
του ’50 άρχισε να δημοσιεύει αποσπασματικά μεταφράσεις λυρικών, προπαντός στη Νέα Εστία,
αλλά και σε άλλα περιοδικά (π.χ. Νέα Πορεία και Ενδοχώρα). Το 1959 δημοσιεύονται
μεταφράσεις του Μίμνερμου στην Ενδοχώρα, το 1974 μεταφράσεις του Σόλωνα στη
Δοκιμασία, ενώ το 1990 κυκλοφορούν οι μεταφράσεις του Ξενοφάνη, του Μίμνερμου και του
Καλλίνου στο αφιέρωμα για τον Αριστόξενο Σκιαδά. Το μείζον μεταφραστικό έργο του Δάλλα
εμπεριέχεται σε πέντε βιβλία. Με χρονολογική σειρά, οι Ιαμβογράφοι που πρωτοεκδόθηκαν από
τις εκδόσεις «Κείμενα» το 1976 και επανεκδόθηκαν το 1981 και το 1993 από τις εκδόσεις
«Νεφέλη»· ετοιμάζεται και τρίτη επανέκδοση από τις εκδόσεις «Άγρα», συμπληρωμένη και με
τους ιάμβους των Αλεξανδρινών και τους μεταγενεστέρους. Ακολουθούν τα Δημώδη των
αρχαίων και τα Αττικά Συμποτικά Άσματα (τα λεγόμενα σκόλια) σε ένα τόμο που εκδόθηκε το
2001 από τις «εκδόσεις Γαβριηλίδη». Την ίδια χρονιά, εκδόθηκαν τα Επιγράμματα του
Καλλιμάχου και το Εις Τελχίνας του ίδιου ποιητή και πάλι από τις «εκδόσεις Γαβριηλίδη». Στη
συνέχεια, οι Χορικολυρικοί, δηλαδή οι εκπρόσωποι του χορικού άσματος που κυκλοφόρησαν
52
από τις εκδόσεις «Άγρα» το 2003. Και τέλος οι Μελικοί που εκδόθηκαν και πάλι από τις
εκδόσεις «Άγρα» το 2004.
Ο Δάλλας είναι φιλόλογος αλλά και ποιητής, ίσως γι’ αυτό οι μεταφράσεις του είναι
πετυχημένες. Κατορθώνει να δώσει στον αναγνώστη ανάλογα αποτελέσματα που έδινε η
ποίηση του Αλκμάνα, του Αλκαίου και της Σαπφώς στους ακροατές της ποίησής τους. Το
μεταφραστικό έργο του Δάλλα το συνοδεύει πάντα σεβασμός προς την εποχή του κάθε ποιητή
και το κλίμα της, προς την ιδιαίτερη μορφή του κάθε ποιητικού είδους και, τέλος, προς τη
νεοελληνική γλώσσα. Η μεταφραστική διαδρομή του Δάλλα περιλαμβάνει, εκτός από την
λυρική ποίηση της αρχαϊκής και της κλασικής εποχής, και τα επιγράμματα του Καλλιμάχου, ο
οποίος τοποθετείται στην ελληνιστική εποχή, αφού πειραματίστηκε, όπως είπαμε και με το
Θεόκριτο και ορισμένους δραματικούς ποιητές. Καλύπτει δηλαδή μια περίοδο τεσσάρων
αιώνων τουλάχιστον, χωρίς να υπολογίζουμε και την ενασχόλησή του με τη βυζαντινή
υμνογραφία. Διαφορετικές εποχές, διαφορετικά λογοτεχνικά είδη, διαφορετικές κοινωνικές και
ιστορικές συνθήκες. Πώς να αποδώσει ο μεταφραστής τόσες πραγματικότητες και με τι μέσα; Ο
ίδιος ο Δάλλας τονίζει στην εισαγωγή της έκδοσης του Καλλιμάχου ότι ο μεταφραστής πρέπει
να είναι σε θέση να διαλεχθεί ως δευτερογενής δημιουργός και να αποδώσει τη φυσική (που
είναι και κοινωνική και ιστορική) πραγματικότητα του ερεθίσματος που δέχεται μέσα από τη
μετάπλασή της
3.20 «Το κωμικό στοιχείο στα αποσπάσματα του Αριστοφάνη: μία πρώτη προσέγγιση»,
Τεκμήριον 8 (2008), σσ. 199-212.
Στο άρθρο επιχειρείται βάσει των σωζόμενων αποσπασμάτων η μελέτη του κωμικού στοιχείου
και η ανάδειξη της σημασίας των πληροφοριών που μας παρέχουν. Όπως στις κωμωδίες που
σώθηκαν, έτσι και στα αποσπάσματα, γίνεται αναφορά σε πρόσωπα της πολιτικής, των
στρατιωτικών επιχειρήσεων και των δημιουργών της λογοτεχνίας. Ο Αριστοφάνης κατέχονταν
πάντα από τάση να διακωμωδεί επιφανή πρόσωπα της σύγχρονής του κοινωνίας κάνοντας
συγχρόνως κριτική και αντιπολίτευση. Η σάτιρά του στο πεδίο τούτο ήταν βέβαια
καλοπροαίρετη, αλλά συχνά παρεξηγήσιμη. Κάποτε έμενε το περιεχόμενο της σάτιρας ως
αληθινό γεγονός και ξεχνιόταν η πραγματική αιτία, που ήταν η διακωμώδηση του δεδομένου
προσώπου, για να προκληθεί γέλιο στο θέατρο. Και το γέλιο αυτό του θεάτρου κατέληγε να
γίνει κλάμα της ζωής, όπως στην περίπτωση της καταδίκης του Σωκράτη. Τα θέματα τούτα της
σάτιρας βρίσκονται και στα αποσπάσματα. Η σημασία της μελέτης των αποσπασμάτων του
Αριστοφάνη για το φιλόλογο και τον ερευνητή είναι προφανής. Η προσεκτική εξέταση των
αποσπασμάτων είναι πολύτιμη, γιατί βοηθά στο να σχηματίσει ο αναγνώστης ολοκληρωμένη
εικόνα για τον ποιητή και το έργο του. Η πληροφόρηση που έχουμε από τα αποσπάσματα των
χαμένων κωμωδιών συμπληρώνουν τις γνώσεις μας για τα στοιχεία του γλωσσικού χιούμορ που
είναι γνωστά από τις ένδεκα σωζόμενες κωμωδίες. Είναι γνωστό πως ο Αριστοφάνης
αποδείχτηκε δεξιοτέχνης στην χρησιμοποίηση στοιχείων του γλωσσικού χιούμορ, αφού η
κωμωδία του δεν προκαλεί το γέλιο μόνο με την κωμική κατάσταση και με τη χοντροκοπιά,
αλλά και με την ποικίλη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που της παρέχει η γλώσσα. Γίνεται
έτσι φανερό πως είναι ιδιαίτερα σημαντική η βοήθεια που μας παρέχουν τα αποσπάσματα των
χαμένων κωμωδιών, αφού συμπληρώνουν την εικόνα του Αριστοφάνη σε όλες της σχεδόν τις
εκφάνσεις.
3.21 «Η παράδοση του κειμένου του Αριστοφάνη», στο: Αττική κωμωδία: Πρόσωπα και
Προσεγγίσεις (επιμ. Θ. Παππάς – Α. Μαρκαντωνάτος), εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2011, σσ.
197-262.
Στο μελέτημα αυτό παρουσιάζω την ιστορία της παράδοσης της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας,
για να κατανοήσουμε τη διαδικασία επιβίωσης των κωμωδιών και να ερμηνεύσουμε τη
δυσαναλογία μεταξύ του αριθμού των κωμωδιών που σώζονται σήμερα και εκείνων που
παρουσιάστηκαν στην αρχαιότητα. Eίναι γνωστό πως τα αρχαία ελληνικά κείμενα δεν μας
53
παραδόθηκαν στο πρωτότυπο και καμία αρχαία ελληνική κωμωδία δεν έφτασε ως εμάς στη
μορφή του αυτογράφου. Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη σώζονται από τη Βυζαντινή περίοδο σε
αντίγραφα, περισσότερο ή λιγότερο πιστά στο πρώτο αυτόγραφο του συντάκτη τους. Το
αντίγραφο έπρεπε να γίνει στο χέρι, από αντιγραφέα σε αντιγραφέα, και ως εκ τούτου δεν μας
εκπλήσσει το γεγονός ότι συναντούμε στο κείμενο λάθη, πρόσθετες λέξεις και ότι, γενικώς,
ποτέ δεν βρίσκουμε δύο χειρόγραφα, αντίγραφα του ίδιου έργου, σε πλήρη συμφωνία μεταξύ
τους. Στους κώδικες αυτούς βασίζονται οι σύγχρονες εκδόσεις. Το κείμενο του Αριστοφάνη
στα χειρόγραφα που διασώθηκαν, καθώς και τα σχόλια που υπάρχουν στα περιθώρια, είναι
προϊόν πολλών φάσεων λόγιας ενασχόλησης και αντιπροσωπεύει τα κατάλοιπα πολλών αιώνων
φιλολογικής προσφοράς. Οι δραματικοί ποιητές οι οποίοι κατόρθωναν να κερδίσουν το πρώτο
βραβείο στα Μεγάλα Διονύσια ή τα Λήναια ενδιαφέρονταν, εκτός από τη θεατρική νίκη, και
για την τύχη του κειμένου τους. Αναζητούσαν πέραν από το χειροκρότημα του θεατή και την
επιβράβευση του αναγνώστη. Έτσι, εξέδιδαν τα έργα τους, τα οποία μπορούσαν να αγορασθούν
και να μελετηθούν. Την εποχή που ο Αριστοφάνης έγραφε και παρουσίαζε τις κωμωδίες του,
δηλαδή κατά τη διάρκεια του 5ου αι. π.Χ. και του α´ τρίτου του 4ου αι. π.Χ., δεν θα υπήρχαν
πολλοί θεατές που γνώριζαν ή επιθυμούσαν να διαβάσουν τα διδαχθέντα έργα. Οι λίγοι που θα
τα γνώριζαν μάλλον θα ήταν εκείνοι οι Αθηναίοι που είχαν άμεση σχέση με το θέατρο:
ηθοποιοί, χορηγοί, χοροδιδάσκαλοι, κωμωδιογράφοι και άλλοι θεατρόφιλοι, που συγκέντρωναν
συστηματικά τα κείμενα της κωμωδίας.
Μέχρι τον 3o αι. μ.Χ. ήταν εύκολο να προμηθευτεί κάποιος αντίγραφο κωμωδίας του
Αριστοφάνη. Όμως, από τον 3o αι. μ.Χ., με την επικράτηση του χριστιανισμού, άλλαξαν τα
ενδιαφέροντα του αναγνωστικού κοινού, με αποτέλεσμα να μην πολλαπλασιάζονται εύκολα τα
χειρόγραφα. Μολονότι το περιεχόμενο των κωμωδιών του Αριστοφάνη δεν συμβάδιζε με τις
χριστιανικές αρχές του Βυζαντίου, το ενδιαφέρον για τη σωστή χρήση της γλώσσας, το κίνημα
του Αττικισμού, είχε ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό του Μενάνδρου από τον Αριστοφάνη.
Έτσι, ως αττικό πρότυπο ο Αριστοφάνης είχε προτεραιότητα στο σχολείο, ενώ οι κωμωδίες του
Μενάνδρου που δεν προτιμήθηκε είχε ως συνέπεια τα έργα του να μην παραδοθούν στο
Μεσαίωνα. Από τον 9o αιώνα και μέχρι την κατάληψη και καταστροφή της
Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, ο Αριστοφάνης αντιγράφτηκε πολύ λίγο
και οι κώδικες, που ανήκουν στην περίοδο αυτή, μπορούν να μετρηθούν στα δάχτυλα του ενός
χεριού. Aπό τα μέσα του 9ου αιώνα αρχίζει η αναγέννηση της βυζαντινής φιλολογίας, ο
λεγόμενος πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Ευτυχής συγκυρία ήταν το γεγονός ότι η
αναγέννηση των γραμμάτων τον 9ο αιώνα συνέπεσε με την επικράτηση της μικρογράμματης
γραφής, και την κατασκευή του χαρτιού.
Διαθέτουμε 237 χειρόγραφα για τις έντεκα κωμωδίες του Αριστοφάνη. Το παλαιότερο
χειρόγραφο είναι του 10ου αι. και περιέχει και τις έντεκα κωμωδίες. Πρόκειται για τον κώδικα
R (Ravennas) που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Classe, κοντά στη Ραβέννα. Ο κώδικας V
(Venetus) χρονολογείται τον 12ο αιώνα και περιέχει επτά κωμωδίες. Τα περισσότερα από τα
υπόλοιπα χειρόγραφα χρονολογούνται μεταξύ του 13ου και 15ου αιώνα. Οι κωμωδίες που
χρησιμοποιούνταν στην εκπαίδευση, η λεγόμενη βυζαντινή τριάδα, περιέχονται σε πολλά
χειρόγραφα της εποχής των Παλαιολόγων, με τον Πλοῦτο να απαντάται σε περίπου 150
χειρόγραφα. Οι «γυναικείες» κωμωδίες του Αριστοφάνη παραδίδονται σε πολύ λιγότερα
χειρόγραφα, με τις Θεσμοφοριάζουσες να απαντούν μόνο στον κώδικα R.
3.22. «Σάτιρα δημόσιων προσώπων στην κωμωδία του Αριστοφάνη», υπό έκδοση.
Ἀφετηρία τοῦ μελετήματος ἀποτελεῖ ἡ διαπίστωση ὅτι βασικὸς στόχος τῆς Ἀττικῆς Κωμωδίας
ἦταν, ὅπως τονίζει ὁ χορὸς τῶν Βατράχων, νὰ πεῖ ἀστεῖα καὶ λόγια σοβαρά, νὰ παίξει καὶ νὰ
σατιρίσει (στ. 389-393). Συνέχιζε δηλαδὴ τὴν παράδοση τοῦ ἀρχαϊκοῦ κώμου, καθὼς καὶ τὴν
παράδοση τοῦ ἀρχαίου ἰάμβου σὲ δραματικὴ μορφή. Ὅπως οἱ μασκοφόροι κωμαστές, ἔτσι καὶ
ὁ κωμικὸς χορὸς διασκέδαζε τὴν κοινότητα σκώπτοντας τοὺς ἐχθρούς της. Ἡ Δημοκρατία
ἔδινε στοὺς κωμικοὺς ποιητὲς τὸ δικαίωμα νὰ διακωμωδοῦν ἐλεύθερα ὅποιον ἤθελαν, χωρὶς
54
φόβο. Ἀπὸ τὴ δηκτική τους σάτιρα δὲν γλίτωσε οὔτε ὁ ἴδιος ὁ Περικλῆς. Τολμᾶ λοιπὸν ὁ
Ἀριστοφάνης νὰ πεῖ αὐτὸ ποὺ εἶναι δίκαιο γιὰ τὴν πόλη καὶ ἀποδοκιμάζει τὴν ἀδιαλλαξία τῆς
δημοκρατίας, ὅταν δὲν θέλει νὰ χρησιμοποιήσει τοὺς ἔντιμους πολίτες. Σατιρίζει πρόσωπα καὶ
καταστάσεις, ἐλέγχει καὶ καυτηριάζει τοὺς ἰσχυροὺς πολιτικοὺς τῆς ἐποχῆς του. Παίρνει θέση
γιὰ ὅλα τὰ κοινωνικά, θρησκευτικὰ καὶ ἠθικὰ προβλήματα. Ὁ Ἀριστοφάνης ἐκφράζει τὸν
πόνο τοῦ ἔντιμου Ἀθηναίου πολίτη ποὺ μάχεται ἐνάντια στὸν ξεπεσμὸ τῆς Δημοκρατίας.
Προσπάθησε μὲ τὴ σάτιρα καὶ τὸ χιοῦμορ του νὰ ξεσκεπάσει κάθε παρανομία καὶ σκάνδαλο,
νὰ καυτηριάσει τὴν ἀνηθικότητα, τὴν πλεονεξία καὶ τὴ δικομανία τῶν Ἀθηναίων.
Διαπιστώνεται ὅτι παρ’ ὅλη τὴ διδακτικὴ πλευρὰ τῆς κωμωδίας, τὸ πρῶτο μέλημα τοῦ
ποιητῆ εἶναι νὰ κάνει τοὺς θεατὲς νὰ γελάσουν. Ὁ Ἀριστοφάνης συμβουλεύει, ὑποδεικνύει τὸ
σωστὸ δρόμο στοὺς συμπολίτες του, ἀλλὰ ὁ κύριος ρόλος του εἶναι νὰ τοὺς ξαλαφρώσει
προκαλώντας τους τὸ ἀπελευθερωτικὸ γέλιο μὲ τὴν τέχνη του. Οἱ μέθοδοι καὶ οἱ κωμικοὶ
τρόποι τοῦ ποιητῆ εἶναι ἀπεριόριστοι, ἡ φαντασία του ἀστείρευτη. Κατηγορεῖ τοὺς πολιτικούς,
σατιρίζει τοὺς δημαγωγούς, παρωδεῖ τοὺς ἀνθρώπους τῶν γραμμάτων, ἐξευτελίζει καὶ ψέγει
τοὺς θεούς. Ἀναφέρεται εἰρωνικὰ ἀκόμη καὶ στὸν ἑαυτό του καὶ πάντοτε κατορθώνει νὰ
προκαλέσει τὸ ἀβίαστο γέλιο τῶν θεατῶν. Οἱ ἁπλοὶ Ἀθηναῖοι πολίτες ἀρέσκονται νὰ γελοῦν
σὲ βάρος ὅλων αὐτῶν ποὺ παρουσίαζε τὸ θέατρο τοῦ Ἀριστοφάνη καὶ οἱ ὁποῖοι, κατὰ κάποιον
τρόπο, ἀντιπροσώπευαν τὴν ἐξουσία καὶ κατ’ ἐπέκταση τοὺς καταπίεζαν. Αὐτὸ τὸ γέλιο ἔχει
τὸν χαρακτήρα θριάμβου καὶ μέθης ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὴ νίκη τῆς εὐθυμίας ἐνάντια στὸ
ἄγχος. Ὁ θεατὴς κατορθώνει ἔτσι νὰ ἀπελευθερωθεῖ ἀπὸ τὶς κοινωνικὲς καταπιέσεις, καὶ
ἐκδικεῖται τὴν πραγματικότητα. Τουλάχιστον γιὰ μία φορὰ ἡ δύσκολη αὐτὴ καθημερινότητα
ξεδιπλώνεται στὴν κωμικὴ σκηνὴ ὡς ὡραῖο ὄνειρο. Τὸ γέλιο τοῦ Ἀριστοφάνη ἀνακουφίζει
τὸν θεατή, τὸν ζωογονεῖ, τὸν τονώνει ψυχολογικὰ καί, κατὰ κάποιο τρόπο, τὸν ξανανιώνει.
Μποροῦμε νὰ ποῦμε πὼς τὸ γέλιο δρᾶ ὡς ἐμβόλιο ποὺ βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ ξεπεράσει ὅλα
τὰ δύσκολα ἐμπόδια της ζωῆς· εἶναι ἡ λύση μπροστὰ στὴ δυσάρεστη πραγματικότητα.
3.23 «Το προσῳπεῖον και το βλέμμα στον Αριστοφάνη», υπό έκδοση.
Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι το προσωπείο με τα άκαμπτα χαρακτηριστικά στην αρχαία
κωμωδία δεν αποκρύπτει αλλά αποκαλύπτει τα μυστικά του προσώπου, το οποίο
προσδιορίζεται κυρίως μέσα από το βλέμμα του άλλου. Συχνά, ο Αριστοφάνης, παίζοντας με τις
λέξεις πρόσωπον και προσωπεῖον, αναφέρεται συγχρόνως στο πρόσωπο του δραματικού
χαρακτήρα, στο προσωπείο του υποκριτή, αλλά και σε πρόσωπα ξένα προς τη θεατρική δράση
ή ακόμη και σε πρόσωπα θεατών. Υπάρχει ένα παιχνίδι αντικατοπτρισμού ανάμεσα στο κωμικό
πρόσωπο και το πρόσωπο του θεατή, το οποίο επίσης «προσφέρεται σε θέα» στα βλέμματα των
προσώπων της σκηνής.
Αντίθετα με την τραγωδία, όπου το οπτικό ενδιαφέρον του θεατή επικεντρώνεται
αποκλειστικά πάνω στη σκηνή, στην αττική κωμωδία το θέαμα μπορεί να επεκταθεί σε
ολόκληρο το θέατρο. Έτσι, το βλέμμα και το προσωπείο συνδέονται στην κωμωδία με μια
σχέση αμφίδρομη, καθώς το προσωπείο λειτουργεί και ως κάτοπτρο: ενώ στην τραγωδία το
προσωπείο μεταφέρει τον θεατή στον κόσμο του άλλου, στην κωμωδία αντιθέτως τον οδηγεί
κατευθείαν σε μια παραμορφωτική εικόνα του εαυτού του, στο πλαίσιο μιας γκροτέσκας
κοινωνίας. Επίσης, ενώ στην τραγωδία το βλέμμα προσδίδει μια τρίτη, βαθύτερη, διάσταση στα
πράγματα, στην κωμωδία του Αριστοφάνη το βλέμμα αντανακλά την άμεση πραγματικότητα
της παράστασης και δημιουργεί έναν κόσμο επίπεδο, χωρίς προοπτική. Κατ’ αυτόν τον τρόπο,
μέσα από τα βλέμματα των πρωταγωνιστών και των θεατών επιτυγχάνεται μια ενδιαφέρουσα
σύγχυση θεάματος και πραγματικότητας, κάτι που επιτρέπει στον ποιητή να γελοιοποιεί την
πραγματικότητα, στο βαθμό που αυτή αναγνωρίζει τον εαυτό της στη σκηνική μυθοπλασία.
55
CURRICULUM VITÆ
Theodoros Pappas
Professor of Ancient Greek Literature
Department of Archives and Library Science, Ionian University
72 Ioannou Theotoki str. Corfu, Greece 49100
Τel: 26610 87401, e-mail: [email protected]
Office Hours: Monday 12:00-13:30, Tuesday 12:00-13:30
DATE OF BIRTH: 05-02-1956
CITIZENSHIP: Greek
SEX: Male
MARITAL STATUS: Married - 2 Children
Theodoros Pappas holds a Ph.D. in Classics from the University of Montpellier. He is
Professor of Ancient Greek Literature at the Department of Archives and Library Science of the
Ionian University and Director of the Laboratory of Cultural and Historical Heritage
Documentation.
He is the author of the following books: 1. Anthropologie de la comédie grecque ancienne
(Athens 1990). 2. O φιλόγελως Aριστοφάνης [Laughter-loving Aristophanes], Athens 1994. 3.
Θεατρικές παραστάσεις στην αρχαία Κέρκυρα. Ίδρυση των Διονυσίων [Theatre Productions in
Ancient Corfu. The Foundation of Dionysia], Athens 1996. 4. Η μεθοδολογία της επιστημονικής
έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες [Research Methodology in the Humanities], Athens 2002.
5. Προσεγγίσεις στην αρχαία ελληνική παιδεία, από τον Όμηρο ως τον Ισοκράτη [Approaches to
Ancient Greek Culture, from Homer to Isocrates], Athens 2007.
He has edited the following volumes: 1. Η Ελληνική Παρουσία στην Κάτω Ιταλία και Σικελία
[Greek presence in South Italy and Sicily (ed.)], Proceedings of International Congress,
Apostrophe, Corfu 2000. 2. Κέρκυρα: Εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας [Corfu: Handbook of Local
History (ed.)], Pedagogical Institute, Athens 2000. 3. Τοπική Ιστορία. Βιβλίο Εκπαιδευτικού [Local
History. Teachers’ Handbook] (in collaboration with Prof. S. Asonitis), Pedagogical Institute,
Athens 2006. 4. Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις [Attic Comedy. Persons and
Approaches] (with Andreas Markantonatos, Athens 2011).
He has also carried out several studies on topics related to the Ancient World and has taken part
in conferences, in Greece and abroad. His research interests include: Ancient Greek literature,
Ancient Comedy, Ancient Greek Anthropology, Greek Epigraphy and Ancient Greek Religion.
Courses
ΓΠ 151-1
ΓΠ 251-2
ΓΠ 152-2
ΓΠ 150
ΑΒ 298
ANCIENT GREEK LITERATURE Ι
ANCIENT GREEK LITERATURE ΙΙ
ANCIENT GREEK CIVILISATION
GREEK LANGUAGE
RESEARCH METHODOLOGY
56
ΓΠ 151-1 ANCIENT GREEK LITERATURE Ι
Code: ΓΠ 151-1
Credits: 5 ECTS
Hours per week: 3
Introduction to ancient Greek literature from Homer to Isocrates. Classical textual tradition.
Epic poetry. Other archaic poetry. Tragedy and Comedy. The classical historians. Classical
science and philosophy. Classical oratory.
ΓΠ 251-2 ANCIENT GREEK LITERATURE ΙΙ
Code: ΓΠ 251-2
Credits: 5 ECTS
Hours per week: 3
Introduction to ancient Greek theatre. Aristophanes and Menander. Language and Style. Mode,
Meaning, and Assessment. Poetics and politics in the comedies of Aristophanes.
Aristophanes, Acharnians, Knights.
Menander, Dyskolos.
ΓΠ 152-2 ANCIENT GREEK CIVILISATION
Code: ΓΠ 152-2
Credits: 5 ECTS
Hours per week: 3
Examination of the history of ancient Greek culture. Values of the ancient Greeks. Greeks and
the gods. Man and forms of sociability. Sophist teaching and political virtue. War and economy,
war and religion. Citizens, women and slaves.
ΓΠ 150 GREEK LANGUAGE
Code: ΓΠ 150
Credits: 5 ECTS
Hours per week: 3 (Prof. Th. Pappas – Dr Myrto Malouta)
Reading of select passages from the work of dramatics poets, historians and rhetors of Attic
prose. Linguistic analysis (grammar, typology, syntax). Textual criticism. Hermeneutical
approach and translation. Text for 2011-2012: Euripides, Hippolytus.
ΑΒ 298 RESEARCH METHODOLOGY
Code: ΑΒ 298
Credits: 5 ECTS
Hours per week: 3 (Prof. Th. Pappas – Lecturer P. Kostagiolas)
Academic research in social sciences and the humanities. Subject selection and structure.
Academic research and new technologies.
57
STUDIES
1979: Diplôme Supérieur d’Études Françaises, University of Bordeaux ΙΙΙ.
1983: Licence in Ancient and Medieval Studies, University of Bordeaux III.
1984: Maîtrise in Ancient Greek Studies, University of Bordeaux III.
1985: Diplôme d’Études Approfondies (D.E.A.), MA in Classics, University of Montpellier III.
PhD DISSERTATION
1989: Doctorat en Lettres Classiques, Ph.D. in Classics, University of Montpellier III. [Thesis
title: Anthropologie de la comédie grecque ancienne. Examiners: P. Ghiron-Bistagne,
Professor at Montpellier III, supervisor; A. Machin, Professor at Aix-en-Provence; C.
Vial, Professor at Montpellier; Ph. I. Kakridis, Professor at the University of Ioannina and
M. Casevitz, Professor at Lyon, Head of the Examination Board].
ACADEMIC POSITIONS
1982 – 1984
1986 – 1989
1989 – 1998
1995 – 1996
1998 – 2003
2003 – 2007
2007 –
2006 –
Chargé d’enseignement en grec, University of Bordeaux III
Lecteur de grec, Aix-en-Provence I
Lecturer in Ionian University, Department of Archives and Library Science
Fixed-term lecturer in University of Thessaly, Department of Primary
Education.
Assistant Professor, Ionian University, Department of Archives and Library
Science
Associate Professor, Ionian University, Department of Archives and Library
Science
Professor, Ionian University, Department of Archives and Library Science
Adjunct Professor at the Hellenic Open University.
ADMINISTRATIVE POSITIONS
2003 –
Director of the Laboratory for Cultural and Historical Heritage Documentation,
Ionian University, Department of Archives and Library Science
2007 – 2009 Head of the Department of Archives and Library Science, Ionian University
2009 – 2011 Head of the Department of Archives and Library Science, Ionian University
SELECTED PUBLICATIONS
•
BOOKS - MONOGRAPHS
1. Anthropologie de la comédie grecque ancienne, doctoral thesis, University of Montpellier
III, 1989. M. and G. Anastasakis, Athens 1990.
2. O φιλόγελως Aριστοφάνης [Laughter-loving Aristophanes], M. Kardamitsa, Athens 1994
(1996², 2001³).
3. Θεατρικές παραστάσεις στην αρχαία Κέρκυρα. Ίδρυση των Διονυσίων [Theatre
Productions in Ancient Corfu. The Foundation of Dionysia], M. Kardamitsa, Athens
1996 (2001²).
58
4. Η μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες [Research
Methodology in the Humanities], M. Kardamitsa, Athens 2002 (2005²).
5. Τοπική Ιστορία. Βιβλίο Εκπαιδευτικού [Local History. Teachers’ Handbook] (in
collaboration with Prof. S. Asonitis), Pedagogical Institute, Athens 2006.
6. Προσεγγίσεις στην αρχαία ελληνική παιδεία: Από τον Όμηρο ως τον Ισοκράτη
[Approaches to Ancient Greek Culture, from Homer to Isocrates], M. Kardamitsa,
Athens 2007.
7. Aristophanes, fragmenta selecta (forthcoming).
• EDITED BOOKS
1. Κέρκυρα: Εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας [Corfu: Handbook of Local History (ed.)],
Pedagogical Institute, Athens 2000.
2. Η Ελληνική Παρουσία στην Κάτω Ιταλία και Σικελία [Greek presence in South Italy and
Sicily (ed.)], Proceedings of International Congress, Apostrophe, Corfu 2000.
3. Αττική Κωμωδία: Πρόσωπα και Προσεγγίσεις [Attic Comedy. Persons and Approaches]
(ed. Th. Pappas – Α. Μarkantonatos), Gutenberg, Athens 2011. [Contributors: Daneil J.
Jakob, E. Bakola, N. Kyrikidi, A. Papachrysostomou, A. Phoundoulakis, Th. Pappas,
Giuseppe Mastromarco, Franco Montanari, Bernhard Zimmermann, Pascal Thiercy, N.
Papageorgiou, E. Spyropoulos, Chris Carey, A. Markantonatos, Alan H. Sommerstein,
Angus M. Bowie, A. Mastrapas, K. Diamandakou-Agathou, I. Karamanou, Edith Hall,
Gonda van Steen, T. Karageorgiou, Klaus-Konrad Knopp].
•
EDUCATIONAL FILMS
1. Educational film “History of Corfu”, duration 45´, produced by the Pedagogical
Institute, Athens 2000. Available on DVD: Laboratory for the Documentation of
Historical and Cultural Heritage publishing, Corfu 2008.
2. “Aspects of old Corfu through unpublished photographs and postcards”, duration 40´,
produced by the Laboratory for the Documentation of Historical and Cultural Heritage,
Ionian University, Corfu 2008.
•
ARTICLES - PUBLICATIONS IN ACADEMIC JOURNALS
AND CONGRESS PROCEEDINGS
1. “Contributo a uno studio antropologico della commedia attica antica: struttura e
funzione degli Exodoi nelle commedie di Aristofane”, Dioniso LVII (1987), pp. 191202. Publication in French: “Contribution à une étude anthropologique de la comédie
grecque: structure des exodoi dans les comédies d'Aristophane”, Connaissance
Hellénique 34 (1988), pp. 36-45.
2. “Rite agraire et comédie ancienne. Approche anthropologique I - II”, I: Connaissance
Hellénique 40 (1989), pp. 8-18 and II: Connaissance Hellénique 41 (1989), pp. 7-14.
3. “À propos des traductions de quelques passages d'Aristophane en grec moderne”,
Cahiers du G.I.T.A. 5 (1989), pp. 113-125.
4. “Le personnage d'Héraclès chez Aristophane: comportement scénique d'un héros
secondaire bouffon et satyrique”, Dioniso LXI-Fasc. II (1991), pp. 257-268.
5. “Le sauveur chez Aristophane: approche anthropologique”, Hellenika 43/2 (1993), pp.
293-309.
6. «Ο Ιάκωβος Πολυλάς ως μεταφραστής του Ομήρου» [“Iakovos Polylas as translator of
Homer”], Porphyras 84-85 (1998), pp. 260-274.
59
7. «Παραστάσεις αρχαίου ελληνικού δράματος και σχολείο» [“Student productions of
ancient drama”], in: Παραστάσεις Αρχαίου Ελληνικού Δράματος στην Ευρώπη κατά τους
νεότερους χρόνους [Ancient Greek Drama Productions in Contemporary Europe],
Kastaniotis, Athens 1999, pp. 121-129.
8. «Τοπική Ιστορία: από τη θεωρία στη σχολική πράξη» [“Local history: from theory to
school practice”], in: Corfu: Handbook of Local History, publication Pedagogical
Institute, Athens 2000, pp. 19-50; Tekmirion 2 (2000), pp. 43-80.
9. “Théâtre et société en Grèce ancienne”, Tekmirion 2 (2000), pp. 81-85.
10. “Ancient Corfu”, in: Corfu, Handbook of Local History, Pedagogical Institute, Athens
2000, pp. 53-86.
11. «Ματθαίος Δεβαρής: ένας Κερκυραίος Λόγιος στο Βατικανό» [“Matthaios Debaris: a
Corfiot scholar in the Vatican”], in: Ελληνική Παρουσία στην Κάτω Ιταλία και Σικελία
[Greek presence in Italy and Sicily], Apostrophe, Corfu 2000, pp. 241-271.
12. «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: Από τους Αλεξανδρινούς γραμματικούς στους
σύγχρονους φιλολόγους» [“Ancient Greek Literature: from the Alexandrian
grammarians to modern philologists”], Tekmirion 3 (2001), pp. 125-172.
13. «Κέρκυρα: Μυθικοί και αρχαίοι χρόνοι» [“Corfu: Mythical and ancient times”],
Historica 137 (2002), pp. 6-10.
14. “L'attore nell'antica Grecia”, Vichiana, 4a ser. 5/1 (2003), pp. 135-153.
15. «Κερκυραίοι ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα» [“Corfiot Olympic champions in
antiquity”], Bulletin of the Reading Company, 25 (2003), pp. 9-34.
16. «Τα Κερκυραϊκά Χρονικά του Κώστα Δαφνή και το αρχαιογνωστικό τους ενδιαφέρον»
[“The importance of Classics in the Corfiot Chronicles of Costas Daphnis”], Corfiot
Chronicles, 2nd period, vol. Α (2003), pp. 127-136.
17. “Obituary, Marcello Gigante (1923-2001)”, About History 4 (2003), pp. 316-327 (with
the collaboration of Filippo D'Oria, Professor at the University of Naples).
18. «Η εκδίκηση του Ορέστη και της Ηλέκτρας στην Αρχαία Ελληνική Τραγωδία» [“The
revenge of Orestes and Elektra in ancient Greek tragedy”], Tekmirion 4 (2004), pp. 169198.
19. «Ο Γιάννης Δάλλας μεταφραστής αρχαίας ελληνικής ποίησης» [“Yannis Dallas
translator of ancient Greek poetry”], Porphyras 119 (2006), pp. 159-176.
20. «Ο Ανδρέας Μουστοξύδης και η συμβολή του στην ελληνική παιδεία» [“Andreas
Moustoxidis and his contribution to Greek education”], the Union of Ionian islands with
Greece (1864-2004), Congress Proceeding, volume B, Ideology-Culture, Athens 2006,
pp. 255-279.
21. «Ιστορία της παράδοσης του κειμένου του Αριστοφάνη» [“History of the Text of
Aristophanes”], Hellenic Union of Philologists, Seminar 33: Aristophanes and Ancient
Comedy, Metaichmio, Athens 2006, pp. 15-66.
22. «Το κωμικό στοιχείο στα αποσπάσματα του Αριστοφάνη: μία πρώτη προσέγγιση»
[“The comic element in the fragments of Aristophanes: a first approach”], Tekmirion 8
(2008), pp. 199-212.
23. «Ελληνικός Ευεργετισμός και Κέρκυρα» [“Hellenic Euergetism and Corfu”], in
collaboration with Sophia Briseniou, Nea Paideia 134 (2010), pp. 13-27.
24. «Σάτιρα και πολιτική στην κωμωδία του Αριστοφάνη» [“Satire and politics in the
comedy of Aristophanes”], (forthcoming, in the Proceedings of the Conference of the
Hellenic Open University).
25. «Το προσῳπεῖον και το βλέμμα στον Αριστοφάνη» [“Masks and expressions in
Aristophanes”] (forthcoming, in the Proceedings of the Conference of the University of
Patras).
60
•
BOOK REVIEWS – BOOK PRESENTATIONS
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
1.10
1.11
1.12
1.13
1.14
1.15
1.16
1.17
1.18
1.19
1.20
1.21
Visages du destin dans les mythologies. Melanges Jacqueline Duchemin. Travaux et
Memoires. Actes du Colloque de Chantilly 1-2 Mai 1980, ed. par Fr. Jouan, Les Belles
Lettres, Paris 1983, R.E.G. C 477-479 (1987), p. 481.
Gobara, M.A., O κωμικός ποιητής Φιλήμων, διδ. διατριβή, Iωάννινα 1986, R.E.G. CI
482-484 (1988), pp. 565-566.
Samouilidis, Christos, Tο λαϊκό παραδοσιακό θέατρο του Πόντου, Aθήνα 1980, Les
Cahiers du G.I.T.A. 5 (1989), pp. 179-180.
Michael, Christos, O κωμικός λόγος του Aριστοφάνη, διδακτ. διατριβή, Aθήνα 1981,
R.E.G. CIII 490-491 (1990), p. 325.
Kakouri, Katherina, Γενετική του θεάτρου, Aθήνα 1987, Les Cahiers du G.I.T.A. 5
(1989), pp. 177-179.
Solomos, Alexis, Θεατρικό λεξικό. Πρόσωπα και πράγματα στο παγκόσμιο θέατρο,
Aθήνα 1989, Les Cahiers du G.I.T.A. 6 (1990/1991), pp. 191-193.
Papahatzis, Nicolaos, H Θρησκεία στην αρχαία Eλλάδα, Aθήνα 1987, Les Cahiers du
G.I.T.A. 6, (1990/1991), pp. 193-195.
Guthrie, W.K.C., Oι Σοφιστές, εκδ. M.Ι.E.T., Aθήνα 1989, Connaissance Hellénique.
O Lychnos 46 (1991), pp. 62-63.
Tovar, S.A., Biografia de la lengua griega. Sus 3.000 anos de continuidad,
Universidad de Chile, Santiago 1990, Connaissance Helléniques 46 (1991), p. 63.
Aristophane, Lysistrata, traduction nouvelle adaptée au théâtre, sous la direction de
Nathalie Duplain, publiée par Anne Aubert et Nathalie Duplain, Groupe de Théâtre
Antique de l’Université de Neuchâtel 1990, C. G.I.T.A. 7 (1992-1993), pp. 171-172.
Dabdab Trabulsi, José Antonio, Dionysisme: Pouvoir et Société, Annales littéraires de
l’Université de Besançon, 412, Paris 1990, C. G.I.T.A. 7 (1992-1993), pp. 172-173.
Bierl, Anton F. Harald, Dionysos und die griechische Tragödie: politische und
«metatheatralische» Aspekte im Text, Gunter Narr, Tübingen 1991, C. G.I.T.A. 7
(1992-1993), pp. 181-184.
Sophocle, Antigone, traduction de Paul Mazon revue par Jean Irigoin. Introduction,
notes et commentaires par Paul Demont, Le Livre de Poche, Paris 1991, C. G.I.T.A. 7
(1992-1993), pp. 185-186.
Hubert, Marie-Claude, Histoire de la scène occidentale de l'Antiquité à nos jours,
Armand Colin, Paris 1992, C. G.I.T.A. 7 (1992-93), pp. 188-193.
Bernard, André, Sorciers grecs, Fayard, Paris 1991, Connaissance Hellénique 56
(1993), pp. 9-11.
VIIe Rencontre Inernationale du Thâtre Antique, Centre Culturel Européen de
Delphes, 26-30 août 1992, στο Cahiers du G.I.T.A. 7 (1992-1993), pp. 231-233.
Makrakis Michel (επιμ.), Τα ελληνικά γράμματα: από την σκληρή πέτρα στον σκληρό
δίσκο, εκδ. Linora Γραφικές Τέχνες, Αθήνα 1998, Porphyras 93 (2000), pp.379-381.
Isocrates. Opera omnia, Edidit B.G. Mandilaras, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et
Romanorum Teubneriana, in Aedibus K.G. Saur, Monachii et Lipsiae 2003. Tόμοι ΙΙΙΙ, Tekmirion 4 (2004), pp. 199-204.
Vertoudakis, Basil, Epigrammata Cretica. Λογοτεχνικοί τόποι και μύθοι της Κρήτης
στο αρχαίο ελληνικό επίγραμμα, διδ. διατριβή, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη,
Ηράκλειο 2000, Tekmirion 4 (2004), pp. 205-210.
Moretti, Jean-Claude, Θέατρο και Κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Ελένη
Δημητρακοπούλου, επιμ. Κ. Μπούρας, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2004. [Théâtre et société
dans la Grèce antique. Une archéologie des pratiques théâtrales, éd. Le Livre de
Poche, Paris 2001], Tekmirion 5 (2005), pp. 189-195.
Maggel, Avgi-Anna, Silence in Sophocles’ Tragedies (διδ. διατριβή), University of
London 1997, Tekmirion 5 (2005), pp. 196-203.
61
1.22 Alexiou, E., Ισοκράτης, Εὐαγόρας. Ερμηνευτική έκδοση, University Studio Press,
Θεσσαλονίκη 2005, Tekmirion 6 (2006), pp. 229-233.
1.23 Casson, Lionel, Οι βιβλιοθήκες στον αρχαίο κόσμο, μτφρ. Α. Φιλιπποπούλου, εκδ.
ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006 [Libraries in the Ancient World, ed Yale University Press, New
Haven & London 2002], Tekmirion 6 (2006), pp. 234-242.
1.24 Kazianis, Anaststasios, Αθήνα – Ρώμη. Βίοι παράλληλοι, τόμος Α΄, εκδ. Ερωδιός,
Θεσσαλονίκη 2006, Tekmirion 7 (2007), pp. 268-274.
1.25 Panagopoulos, Andreas, Αριστοφάνους Βάτραχοι: εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια,
εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 2006, Tekmirion 7 (2007), pp. 261-264.
1.26 Theotokis, K., Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, μεταφρασμένη από τον Κωνσταντίνο
Θεοτόκη. Εισαγωγή–Σχόλια–Γλωσσάρι: Φ. Ι. Κακριδής. Επιμέλεια: Αλίκη Δ.
Νικηφόρου, Κέρκυρα 2004, Tekmirion 7 (2007), pp. 265-267.
1.27 Philias Dimitrios, Μολιέρος, Η Πριγκίπισσα της Ήλιδας, Προλεγόμενα –
Επιμέλεια Αθανάσιος Θ. Φωτόπουλος, Εισαγωγή G. Michaut, εκδ. Κέδρος,
Αθήνα 2007, Tekmirion 7 (2007), pp. 275-279.
1.28 Damouli-Philia, Litsa, Από την ανάμνηση στην ιστορία. Περιήγηση στη
Γαστούνη και την Ηλεία του περασμένου αιώνα (1880-2000), εκδ.
Βιβλιοπανόραμα, Αμαλιάδα 2004, Tekmirion 7 (2007), pp. 281-286.
1.29 Wilson, N. G., Aristophanis Fabulae, Recognovit Brevique Adnotatione Critica
Insrtuxit, tom. I-II, Oxford Classical Texts, Oxford University Press 2007, Tekmirion
8 (2008), pp. 302-318.
1.30 Diamantakou-Agathou, K., Περί Τραγωδίας και Τρυγωδίας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα
2007, Tekmirion Τεκμήριον 8 (2008), pp. 319-323.
1.31 Diamantakou-Agathou, K., Στην Αρχαία Ελληνική Ενδοχώρα. Εισαγωγή στη
Σημειολογία του Χώρου και του Χρόνου στο Θέατρο του Αριστοφάνη, εκδ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα 2007, Tekmirion 8 (2008), pp. 324-330.
1.32 Alexopoulou, Marigo, The theme of returning home in ancient Greek literature: the
nostos of the epic heroes, The Edwin Mellen Press, Lampeter 2009, Tekmirion 9
(2010), pp. 192-195.
1.33 Syropoylos, Spyros, Gender and the Social Function of Athenian Tragedy, Oxford
Archaeopress, British archaeological reports, Oxford 2003, Tekmirion 9 (2010), pp.
187-191.
1.34 Nikolaidou-Arabatzi, Smaro, Η Λυκούργεια τετραλογία του Αισχύλου: δοκιμή
ανασύνθεσης, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 2010, σελ. 115, Tekmirion 10 (2011), in press.
1.35 Rusten, Jeffrey (επιμ.), The Birth of Comedy. Texts, Documents and Art from Athenian
Comic Competitions, 486-280, Johns Hopkins University Press, Baltimore 2011.
Σκληρόδετο, 794 σελ. ISBN 10: 0-8018-9448-4 / ISBN-13: 978-0-8018-9448-0,
Tekmirion 10 (2011), in press.
•
RESEARCH INTERESTS
Ancient Greek Literature
Ancient Greek Civilisation
Greek Comedy
Greek Religion
•
RESEARCH PROJECTS
•
Academic Supervisor of Educational Projects for Teachers in the Prefectures of Corfu,
Thesprotia, Preveza and Arta since 1996. Instruction modules: Ancient Greek
Literature, Theatrical Education – Theatrology.
62
•
I have been managing the INTERREG II interstate project Italy-Greece since 1999.
•
Academic Supervisor of the Educational Project for Schools applying Experimental
Education Programmes (Local History of Corfu) since 1998.
•
Academic Supervisor of the Training Programme “Organization and promotion of
cultural and artistic events” of the ‘Centre for Vocational Training’ of the Local
Government of Corfu.
•
Academic Supervisor of the Research Project “Traditional Local Garments of Corfu,
Paxos and Islands”, within the wider Project “Information Society”. The results of the
project can be found at: http://www.ionio.gr/tab/culture/activities/).
•
Academic Supervisor of the Research Project “Epigraphic Monuments of the Ionian
Islands”, within the wider Project “Information Society”. The results of the project can
be found at: http://www.ionio.gr/tab/culture/activities/).
•
Academic Supervisor of the Research Project INTERREG III, Folclore Cultura nel
Mediterraneo, FOCUS-MED (Collaboration with the University of Bari, Italy).
•
Academic Supervisor of the Research Project INTERREG III, Sistema Informativo per
il Riuso di Architetture S.I.Ri.Ar., secondo un percorso turistico integrato
(Collaboration with the University of Bari, Italy).
•
Academic Supervisor of the Research Project European Territorial Cooperation
Programme Greece-Italy 2007-2013 (ISCI Project). (Collaboration with the University
of Foggia and Salento, Italy).
63
Π Ε ΡΙ Ε Χ Ο Μ Ε ΝΑ
Α. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ - CURRICULUM VITÆ
1. Προσωπικά στοιχεία
2. Σπουδές
3. Ακαδημαϊκή σταδιοδρομία – Προϋπηρεσία – Διδακτική πείρα
4. Διοικητικές θέσεις
5. Διδακτικό έργο
6. Επιλογή δημοσιευμάτων
α. βιβλία
β. Δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά
γ. Εκπαιδευτική βιντεοταινία
δ. Εκπαιδευτικό D.V.D.
7. Ανακοινώσεις σε συνέδρια
8. Ερευνητικά προγράμματα
9. Βιβλιοκρισίες
10. Αναφορές τρίτων στο έργο του υπογραφόμενου
11. Πανεπιστημιακή και ερευνητική δραστηριότητα
12. Λοιπές Επιστημονικές Δραστηριότητες
α. Συμμετοχή στη συγγραφή σχολικών βιβλίων
β. Συμμετοχή σε επιτροπές κρίσης διδακτικών βιβλίων
γ. Επιμορφωτικά μαθήματα, διαλέξεις και σεμινάρια
13. Συμμετοχή σε συμβούλια και συλλογικά όργανα
σελ.
………………………. 3
………………………. 3
………….……………. 3
………………………. 4
.……………………… 5
………………………. 5
……………………….. 6
………………………….. 7
………………………….. 7
..……………………….. 7
……………………….. 10
………………………… 11
………………………… 13
………………………… 15
………………………… 16
………………………… 16
………………………… 16
………………………… 16
………………………. 17
Β. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ
1. Βασικές σπουδές
2. Μεταπτυχιακές σπουδές
3. Διδακτικό έργο (προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα)
4. Ερευνητικές δραστηριότητες
.........………………… 21
..……………………... 22
…..….……………... 22
...…………………… 27
Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ
1. Διδ. διατριβή: Anthropologie de la comédie grecque ancienne
2. Βιβλία – Μονογραφίες
2.1 Ο φιλόγελως Αριστοφάνης
2.2 Θεατρικές παραστάσεις στην αρχαία Κέρκυρα
2.3 Η μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας
2.4 Τοπική Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο εκπαιδευτικού
2.5 Προσεγγίσεις στην αρχαία ελληνική παιδεία.
2.6 Αττική κωμωδία: Πρόσωπα και Προσεγγίσεις
2.7 Αristophanes Fragmenta Selecta.
3. Δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και Πρακτικά Συνεδρίων
..…………………. 32
…………………… 41
………………… 41
…………………. 42
………………….. 43
…………………. 43
…………………. 44
…………………… 45
…………………… 45
………..………... 46
Δ. CURRICULUM VITÆ
1. Curriculum vitæ – Courses
2. Studies – Academic Position – Administrative Position
3. Books – Monographs - Edited Books
4. Articles
5. Book Reviews – Book Presentations
6. Research Interests - Research Pprojects
64
……………………….56
…………………….. 58
……………………… 58
……………………… 59
……………………... 61
……………………... 62

EΛEYΘEPO ΠANEΠIΣTHMIO ΠANEΠIΣTHMIO

1 Σπυρίδων I. Pάγκος Αναπληρωτής Kαθηγητής Aρχαίας Eλληνικής

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α` ΛΥΚΕΙΟΥ

Ντούνη Κερασία, Μέξη Μαρία, Αρχαιολόγοι της Β

Αναλυτικό υπόμνημα σπουδών και δραστηριοτήτων

Summer 2014.pdf