2011
Η ετήσια έκθεση παρουσιάζει την ετήσια επισκόπηση του ΕΚΠΝΤ για το
φαινόμενο των ναρκωτικών στην ΕΕ και αποτελεί ουσιώδες έγγραφο
αναφοράς για όσους θέλουν να πληροφορηθούν τα τελευταία πορίσματα
σχετικά με τα ναρκωτικά στην Ευρώπη.
ΕΤΗΣΙΑ
ΕΚΘΕΣΗ
Οι εκδόσεις του ΕΚΠΝΤ αποτελούν κατ’ εξοχήν πηγή πληροφόρησης για
ένα ευρύ φάσμα αποδεκτών, στο οποίο περιλαμβάνονται οι υπεύθυνοι
χάραξης πολιτικής και οι σύμβουλοί τους, επαγγελματίες και ερευνητές
που εργάζονται στον τομέα των ναρκωτικών και, πέραν αυτών, τα μέσα
ενημέρωσης και το ευρύ κοινό.
I S S N 16 0 9 - 610 X
Το ΕΚΠΝΤ συλλέγει, αναλύει και διαδίδει τεκμηριωμένες, αντικειμενικές,
αξιόπιστες και συγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με τα ναρκωτικά και την
τοξικομανία. Με το έργο του αυτό παρέχει στο κοινό μια εμπεριστατωμένη
εικόνα του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Ε Τ ΗΣΙ Α ΕΚΘΕ ΣΗ 2011: Η Κ ΑΤΑ Σ ΤΑ ΣΗ ΤΟΥ ΠΡ ΟΒ Λ ΗΜ ΑΤΟΣ ΤΩ Ν Ν Α Ρ Κ ΩΤ ΙΚ Ω Ν Σ Τ ΗΝ Ε Υ Ρ Ω ΠΗ
Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας
(ΕΚΠΝΤ) ανήκει στους αποκεντρωμένους οργανισμούς που δημιούργησε
η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιδρύθηκε το 1993 με έδρα τη Λισαβόνα και αποτελεί
την κεντρική πηγή ολοκληρωμένης πληροφόρησης για τα ναρκωτικά και
την τοξικομανία στην Ευρώπη.
T D - AC -11- 0 01- EL- C
Λίγα λόγια για το ΕΚΠΝΤ
Η Κ ΑΤΑ ΣΤΑ ΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
EL
ΠΩΣ ΘΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ
Δωρεάν εκδόσεις:
•
από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)·
•
από τα γραφεία εκπροσώπησης ή τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στοιχεία επικοινωνίας θα βρείτε στο διαδίκτυο (http://ec.europa.eu) ή θα τα ζητήσετε με φαξ στον αριθμό +352 2929-42758.
Εκδόσεις επί πληρωμή:
•
από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu).
Συνδρομές επί πληρωμή (π.χ. ετήσιες σειρές της Επίσημης Εφημερίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
συλλογές της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης):
•
έσω των εμπορικών αντιπροσώπων της Υπηρεσίας Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μ
(http://publications.europa.eu/others/agents/index_el.htm).
2011
ΕΤΗΣΙΑ
ΕΚΘΕΣΗ
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Ανακοίνωση νομικού περιεχομένου
Η παρούσα έκδοση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας
(ΕΚΠΝΤ) καλύπτεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το ΕΚΠΝΤ δεν φέρει καμία ευθύνη
ή υπαιτιότητα για τυχόν συνέπειες από τη χρήση των στοιχείων που περιέχει το παρόν έγγραφο.
Το περιεχόμενο της παρούσας έκδοσης δεν αντιπροσωπεύει υποχρεωτικά την επίσημη θέση
των εταίρων του ΕΚΠΝΤ, των κρατών μελών της ΕΕ ή των θεσμικών οργάνων και οργανισμών
της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο. Η έκθεση είναι
διαθέσιμη μέσω του διακομιστή Europa (http://europa.eu).
Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την
Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης (*): 00 800 6 7 8 9 10 11
(*) Ορισμένες εταιρίες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση στους αριθμούς 00 800 ή μπορεί να χρεώνουν αυτές τις κλήσεις.
Η παρούσα έκθεση διατίθεται στα βουλγαρικά, ισπανικά, τσεχικά, δανικά, γερμανικά, εσθονικά,
ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, λετονικά, λιθουανικά, ουγγρικά, ολλανδικά, πολωνικά, πορτογαλικά,
ρουμανικά, σλοβακικά, σλοβενικά, φινλανδικά, σουηδικά και νορβηγικά. Όλες οι μεταφράσεις έχουν γίνει
από το Μεταφραστικό Κέντρο των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δελτίο καταλογογράφησης υπάρχει στο τέλος του τεύχους.
Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2011
ISBN 978-92-9168-469-4
doi:10.2810/43942
© Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, 2011
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής.
Printed in Luxembourg
Τυπωμενο σε χαρτι λευκασμενο χωρις χλωριο
Cais do Sodré, 1249-289 Λισαβόνα/Lisboa, ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ/PORTUGAL
Τηλ. +351 211210200 • Φαξ +351 218131711
[email protected] • www.emcdda.europa.eu
Περιεχόμενα
Πρόλογος 5
Ευχαριστίες
7
Εισαγωγικό σημείωμα
9
Σχόλια: Αποτυπώνοντας την πλήρη εικόνα — Η χρήση
ναρκωτικών στην Ευρώπη σήμερα
13
Κεφάλαιο 1: Πολιτικές και νομοθεσία
Εξελίξεις στην ευρωπαϊκή και τη διεθνή πολιτική • Εθνικές στρατηγικές
• Δημόσιες δαπάνες • Εθνική νομοθεσία • Έρευνα
21
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος
των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
Πρόληψη • Θεραπεία • Κοινωνική επανένταξη • Μείωση των επιβλαβών συνεπειών
• Διασφάλιση ποιότητας • Επιβολή της νομοθεσίας και αδικήματα που εμπίπτουν
στη νομοθεσία περί ναρκωτικών • Υγειονομικά και κοινωνικά μέτρα στις φυλακές
31
Κεφάλαιο 3: Κάνναβη
Προσφορά και διαθεσιμότητα • Επικράτηση και πρότυπα χρήσης • Θεραπεία
47
Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση, παραισθησιογόνες
ουσίες, GHB και κεταμίνη
Προσφορά και διαθεσιμότητα • Επικράτηση και πρότυπα χρήσης
• Παρεμβάσεις σε χώρους διασκέδασης • Θεραπεία 59
Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακ
Προσφορά και διαθεσιμότητα • Επικράτηση και πρότυπα χρήσης
• Συνέπειες στην υγεία • Προβληματική χρήση και αιτήσεις θεραπείας
• Θεραπεία και μείωση των επιβλαβών συνεπειών
72
Κεφάλαιο 6: Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
Προσφορά και διαθεσιμότητα • Προβληματική χρήση ναρκωτικών
• Ενέσιμη χρήση ναρκωτικών • Θεραπεία
83
Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα
ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά Λοιμώδη νοσήματα • Αντιμετώπιση των λοιμωδών νοσημάτων
• Θάνατοι και θνησιμότητα • Μείωση των θανάτων
94
Κεφάλαιο 8: Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσεις
Δράση της ΕΕ για τα νέα ναρκωτικά • Μεφεδρόνη • Άλλες ουσίες
• «Νόμιμα ψυχοτρόπα» • Έλεγχος των πωλήσεων των νέων ναρκωτικών
107
Παραπομπές
115
3
Πρόλογος
Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την υπογραφή της
ενιαίας σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα ναρκωτικά,
η οποία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του διεθνούς
συστήματος ελέγχου των ναρκωτικών. Στην παρουσίαση των
ετήσιων εκτιμήσεών μας για την κατάσταση του προβλήματος
των ναρκωτικών στην Ευρώπη φαίνεται καθαρά η εντυπωσιακή
εξέλιξη του φαινομένου των ναρκωτικών στη διάρκεια αυτής
της πεντηκονταετίας. Τα πολυσύνθετα προβλήματα που
αντιμετωπίζουμε σήμερα στην Ευρώπη αναφορικά με τα
ναρκωτικά διαμορφώνονται από πλήθος παραγόντων και
δεν γνωρίζουν ούτε κοινωνικά ούτε γεωγραφικά όρια. Στην
έκθεση αναγνωρίζεται το γεγονός αυτό, όπως και η ανάγκη
να συνεκτιμώνται οι ευρύτερες πολιτισμικές εξελίξεις
και οι παγκόσμιες τάσεις, δεδομένου ότι μπορούν να
επηρεάσουν βαθύτατα τα πρότυπα χρήσης ναρκωτικών και
τις συνεπακόλουθες επιβλαβείς συνέπειες. Οι οικονομικές
δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν στις μέρες μας πολλές
ευρωπαϊκές χώρες εντάσσονται επίσης στο ευρύτερο πλαίσιο
σύνταξης της παρούσας έκθεσης, εφόσον ήδη γίνονται
αισθητές οι επιπτώσεις τους καθώς δυσχεραίνεται ολοένα
και περισσότερο η εξασφάλιση χρηματοδότησης για τις
παρεχόμενες υπηρεσίες. Η πρόοδος της πληροφορικής
έχει μεταμορφώσει σχεδόν κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής
και, όπως είναι φυσικό, έχει συνέπειες και στο φαινόμενο
των ναρκωτικών. Συγκεκριμένα, δεν επέφερε αλλαγές μόνο
στον τρόπο διακίνησης και πώλησης των ναρκωτικών, αλλά
δημιούργησε και νέες δυνατότητες πρόληψης και θεραπείας.
Ο κόσμος στον οποίο ζούμε έρχεται ολοένα και πιο κοντά,
γεγονός το οποίο εκμεταλλεύεται το οργανωμένο έγκλημα,
για το οποίο τα ναρκωτικά δεν είναι παρά ένα ακόμη
λαθραίο εμπόρευμα μεταξύ άλλων. Ως προς το θέμα της
λαθραίας διακίνησης είναι επίσης σημαντικό να υιοθετούμε
μια παγκόσμια προσέγγιση, δεδομένου ότι οι συνέπειες της
χρήσης ναρκωτικών δεν περιορίζονται εντός των ευρωπαϊκών
συνόρων. Για παράδειγμα, οι προσπάθειες της ΕΕ να στηρίξει
την κοινωνική ανάπτυξη των γειτονικών της χωρών κινδυνεύουν
να αποτύχουν εξαιτίας των αλλαγών των οδών διακίνησης των
ναρκωτικών, που υπονομεύουν την ανάπτυξη των εύθραυστων
δημοκρατικών θεσμών και τροφοδοτούν τη διαφθορά.
Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η παρούσα έκθεση
αποτελεί συλλογικό έργο και, δραττόμενοι της ευκαιρίας,
επιθυμούμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας προς
όλους όσοι συνέβαλαν στην εκπόνησή της. Ειδικότερα,
η έκθεση αυτή δεν θα ήταν δυνατόν να συνταχθεί χωρίς
τις άοκνες προσπάθειες και την αφοσίωση των εταίρων
μας από τα εθνικά εστιακά σημεία του δικτύου Reitox και
των εμπειρογνωμόνων από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που
συνεισέφεραν στις αναλύσεις. Ευχαριστίες οφείλουμε και
σε άλλους ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς για
τις αναλύσεις που εκπόνησαν. Παρά ταύτα, το δικό μας
έργο δεν περιορίζεται απλώς στη συρραφή των στοιχείων
που μας παρέχονται από άλλες πηγές. Καθήκον μας είναι
η διεξαγωγή μιας επιστημονικά άρτιας και ανεξάρτητης
ανάλυσης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Προς τούτο, συχνά καλούμαστε να ερμηνεύσουμε ατελή
δεδομένα. Η αναλυτική προσέγγιση του ΕΚΠΝΤ βασίζεται
σε πολλαπλούς δείκτες και είναι συντηρητική. Τα πορίσματα
που συνάγονται από ένα σύνολο δεδομένων ελέγχονται
πάντα με βάση άλλες πηγές και είναι πεποίθησή μας ότι
οφείλουμε να είμαστε συντηρητικοί στις ερμηνείες μας εφόσον
τα δεδομένα δεν είναι επαρκή. Από την άλλη, οφείλουμε
επίσης να αναγνωρίσουμε ότι η ποιότητα, η ποσότητα και
η συγκρισιμότητα των διαθέσιμων δεδομένων σχετικά με
την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη βελτιώνεται
συνεχώς. Το γεγονός αυτό συνιστά πραγματικό επίτευγμα
και αποδεικνύει έμπρακτα την αξία της συνεργασίας και των
συντονισμένων ενεργειών σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επισημαίνεται, τέλος, ότι η παρούσα ετήσια έκθεση πρέπει
να θεωρείται τμήμα μιας πλήρους δέσμης ετήσιων στοιχείων
και όχι αυτοτελής έκδοση. Τα δεδομένα στα οποία βασίστηκε
η ανάλυσή μας καθώς και εκτενείς μεθοδολογικές σημειώσεις
περιλαμβάνονται στο συνοδευτικό δελτίο στατιστικών
στοιχείων. Σε εκδόσεις που συνδέονται με τη φετινή ετήσια
έκθεση εξετάζονται σε βάθος θέματα όπως το κόστος
και η χρηματοδότηση της θεραπείας απεξάρτησης, οι
κατευθυντήριες γραμμές για την παρεχόμενη φροντίδα,
η αγορά κάνναβης και η συνολική συνδεόμενη με τα ναρκωτικά
θνησιμότητα. Στοιχεία για κάθε χώρα ξεχωριστά παρέχονται
στις αναλυτικές εθνικές εκθέσεις και στις επισκοπήσεις που
δημοσιεύονται στον δικτυακό μας τόπο. Επιδίωξή μας είναι
η έκθεση να είναι κατανοητή από το ευρύ κοινό, να δίνει
έμφαση σε στρατηγικά ζητήματα ώστε να εξυπηρετεί τους
αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής και, παράλληλα, να είναι
αρκούντως λεπτομερής ώστε να καλύπτει τις ανάγκες των
ερευνητών, των σπουδαστών και των επιστημόνων. Σε όποια
ομάδα αναγνωστών και αν ανήκετε, ελπίζουμε το έργο μας να
συμβάλει στο να κατανοήσετε καλύτερα την κατάσταση των
ναρκωτικών στην Ευρώπη. Αυτή δεν είναι απλώς η αποστολή
μας —είμαστε πεπεισμένοι ότι η κατανόηση αποτελεί καίρια
προϋπόθεση για την ανάπτυξη αποτελεσματικών πολιτικών και
τρόπων αντιμετώπισης των ναρκωτικών.
João Goulão
Πρόεδρος, διοικητικό συμβούλιο ΕΚΠΝΤ
Wolfgang Götz
Διευθυντής, ΕΚΠΝΤ
5
Ευχαριστίες
Το ΕΚΠΝΤ εκφράζει τις ευχαριστίες του προς τους ακόλουθους φορείς για τη βοήθειά τους στη συγγραφή της παρούσας έκθεσης:
• τους επικεφαλής των εθνικών εστιακών σημείων του δικτύου Reitox και το προσωπικό τους·
• τις υπηρεσίες και τους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών που συνέλεξαν ανεπεξέργαστα δεδομένα για την παρούσα έκθεση·
• τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και την επιστημονική επιτροπή του ΕΚΠΝΤ·
• τ ο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης —ιδίως την οριζόντια ομάδα εργασίας για τα ναρκωτικά— και την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή·
• το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA) και την Ευρωπόλ·
• τ ην Ομάδα Pompidou του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, το
Διεθνές Όργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών, το Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ, την Ιντερπόλ, την Παγκόσμια Οργάνωση
Τελωνείων, τη Διεύθυνση Ελεγχόμενων Ουσιών και Καπνού του Υπουργείου Υγείας του Καναδά, τη Διεύθυνση Κατάχρησης Ουσιών
και Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (SAMHSA) των ΗΠΑ, την έρευνα για την υγεία των παιδιών σχολικής ηλικίας (HBSC), το ευρωπαϊκό
πρόγραμμα ερευνών στον μαθητικό πληθυσμό για τη χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών (ESPAD) και το Σουηδικό Συμβούλιο
Πληροφόρησης για το Αλκοόλ και τις άλλες Ουσίες (CAN)
• το Μεταφραστικό Κέντρο των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox
Το Reitox είναι το ευρωπαϊκό δίκτυο πληροφόρησης για τα ναρκωτικά και την τοξικομανία. Το δίκτυο αποτελείται από εθνικά
εστιακά σημεία στα κράτη μέλη της ΕΕ, στη Νορβηγία, στις υποψήφιες για ένταξη χώρες και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τελώντας
υπό την ευθύνη των κυβερνήσεών τους, τα εστιακά σημεία είναι οι εθνικές αρχές που παρέχουν πληροφόρηση στο ΕΚΠΝΤ σχετικά
με τα ναρκωτικά.
Τα στοιχεία επικοινωνίας των εθνικών εστιακών σημείων είναι διαθέσιμα στον δικτυακό τόπο του ΕΚΠΝΤ.
7
Εισαγωγικό σημείωμα
Η ετήσια έκθεση βασίζεται σε πληροφορίες που παρέχουν
στο ΕΚΠΝΤ τα κράτη μέλη της ΕΕ, η Κροατία και η Τουρκία
ως υποψήφιες χώρες, και η Νορβηγία. Τα στατιστικά
στοιχεία που αναφέρονται σε αυτήν αφορούν το έτος 2009
(ή το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα
στοιχεία). Οι γραφικές παραστάσεις και οι πίνακες που
περιέχονται στην έκθεση ενδέχεται να αφορούν ένα
υποσύνολο χωρών της ΕΕ —η επιλογή γίνεται με βάση τις
χώρες εκείνες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία
για την υπό εξέταση περίοδο ή με σκοπό να αναδειχθούν
συγκεκριμένες τάσεις.
Η ανάλυση των τάσεων βασίζεται μόνο στις χώρες
που παρείχαν επαρκή στοιχεία για την περιγραφή των
μεταβολών που συντελέστηκαν κατά την υπό εξέταση
περίοδο. Στην ανάλυση τάσεων των δεδομένων της αγοράς
ναρκωτικών, στοιχεία του 2008 μπορεί να υποκαθιστούν
ελλιπή στοιχεία του 2009. Για την ανάλυση άλλων τάσεων,
τα στοιχεία που λείπουν μπορεί να προσδιορίζονται με τη
μέθοδο της παρέκτασης.
Γενικές πληροφορίες, καθώς και κάποιες επισημάνσεις
τις οποίες θα πρέπει να έχουν υπόψη οι αναγνώστες της
ετήσιας έκθεσης, παρατίθενται στη συνέχεια.
Στοιχεία για την προσφορά και τη διαθεσιμότητα
ναρκωτικών
Η συστηματική και προγραμματισμένη πληροφόρηση
για την περιγραφή των αγορών και της διακίνησης
παράνομων ουσιών παραμένει περιορισμένη. Οι
εκτιμήσεις για την παραγωγή ηρωίνης, κοκαΐνης και
κάνναβης προέρχονται από τις εκτιμήσεις για τις
καλλιέργειες, οι οποίες βασίζονται σε έρευνα επί του
πεδίου (επιτόπια δειγματοληψία) και έρευνες από αέρος
ή μέσω δορυφόρου. Οι εκτιμήσεις αυτές παρουσιάζουν
σημαντικούς περιορισμούς που σχετίζονται, για
παράδειγμα, με διακυμάνσεις στα στοιχεία περί απόδοσης
ή με τη δυσκολία παρακολούθησης καλλιεργειών που δεν
περιορίζονται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές ούτε
μόνον στο ύπαιθρο, όπως η κάνναβη.
Ο αριθμός των κατασχέσεων ναρκωτικών θεωρείται
συνήθως έμμεσος δείκτης της προσφοράς, της
διαθεσιμότητας και των οδών διακίνησης των ναρκωτικών,
παρότι στην ουσία παρέχει άμεσες ενδείξεις για τη
δράση των διωκτικών αρχών (π.χ. προτεραιότητες,
πόρους, στρατηγικές) και παράλληλα απηχεί τόσο
τις διαδικασίες αναφοράς όσο και τις αδυναμίες των
Πρόσβαση στην ετήσια έκθεση και στις
πηγές δεδομένων της μέσω διαδικτύου
Η ετήσια έκθεση διατίθεται για μεταφόρτωση σε
22 γλώσσες στον δικτυακό τόπο του ΕΚΠΝΤ. Στην
ηλεκτρονική έκδοση περιέχονται σύνδεσμοι προς όλες τις
επιγραμμικές πηγές που παρατίθενται στην ετήσια έκθεση.
Οι ακόλουθες πηγές δεδομένων διατίθενται μόνο μέσω
διαδικτύου.
Το Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011 περιέχει τους
πίνακες αρχικών δεδομένων στους οποίους βασίζονται
οι στατιστικές αναλύσεις που παρουσιάζονται στην ετήσια
έκθεση. Παρέχει επίσης περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά
με τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε και περίπου
100 πρόσθετα διαγράμματα με στατιστικά στοιχεία.
Οι εθνικές εκθέσεις των εστιακών σημείων του δικτύου
Reitox παρέχουν λεπτομερή περιγραφή και ανάλυση
του προβλήματος των ναρκωτικών σε κάθε χώρα.
Η επισκόπηση χώρας περιλαμβάνει σύντομη και υψηλού
επιπέδου γραφική παρουσίαση των βασικών πτυχών
της κατάστασης κάθε χώρας όσον αφορά τα ναρκωτικά.
διακινητών. Μπορούν επίσης να αναλυθούν στοιχεία
σχετικά με την καθαρότητα ή τη δραστικότητα και τις
λιανικές τιμές προκειμένου να γίνουν καλύτερα κατανοητές
οι λιανικές αγορές ναρκωτικών. Οι τιμές λιανικής
πώλησης των ναρκωτικών που αναφέρονται στο ΕΚΠΝΤ
αντικατοπτρίζουν την τιμή για τον χρήστη. Οι τάσεις
στις τιμές προσαρμόζονται βάσει του πληθωρισμού
σε εθνικό επίπεδο. Τα στοιχεία που υποβάλλουν οι
περισσότερες χώρες σχετικά με την καθαρότητα ή τη
δραστικότητα βασίζονται σε δείγμα που λαμβάνεται
από όλα τα κατασχεθέντα ναρκωτικά και, σε γενικές
γραμμές, η συσχέτιση των στοιχείων αυτών με ένα
συγκεκριμένο επίπεδο της αγοράς ναρκωτικών δεν είναι
εύκολη. Οι αναλύσεις σχετικά με την καθαρότητα ή τη
δραστικότητα και τις τιμές λιανικής πώλησης βασίζονται
στις αναφερθείσες μέσες ή επικρατούσες τιμές ή, ελλείψει
αυτών, σε διάμεσες τιμές. Πάντως, η διαθεσιμότητα
στοιχείων σχετικά με τις τιμές και την καθαρότητα ενδέχεται
να είναι περιορισμένη σε κάποιες χώρες και να εγείρονται
ζητήματα αξιοπιστίας και συγκρισιμότητας.
Το ΕΚΠΝΤ συλλέγει εθνικά στοιχεία σχετικά με τις
κατασχέσεις, την καθαρότητα και τις λιανικές τιμές
των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Άλλα στοιχεία για την
προσφορά ναρκωτικών προέρχονται από τα συστήματα
9
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
πληροφόρησης και τις αναλύσεις του Γραφείου των
Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα
(UNODC), τα οποία συμπληρώνονται με επιπρόσθετες
πληροφορίες από την Ευρωπόλ. Οι πληροφορίες για
τις πρόδρομες ουσίες προέρχονται από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή, η οποία συλλέγει στοιχεία σχετικά με τις
κατασχέσεις προδρόμων ουσιών στην ΕΕ, καθώς και από
το Διεθνές Όργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών (INCB),
το οποίο συμμετέχει σε διεθνείς πρωτοβουλίες για την
αποτροπή της εκτροπής των πρόδρομων χημικών ουσιών
που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ναρκωτικών.
Καθώς πολλές περιοχές του κόσμου υστερούν σε
εξειδικευμένα συστήματα πληροφόρησης για την
προσφορά ναρκωτικών, οι εκτιμήσεις και τα λοιπά
στοιχεία που αναφέρονται στην παρούσα έκθεση πρέπει
να ερμηνεύονται με προσοχή, παρά το γεγονός ότι
αντιπροσωπεύουν τους καλύτερους διαθέσιμους κατά
προσέγγιση υπολογισμούς.
Επικράτηση της χρήσης ναρκωτικών
βάσει των ερευνών στον γενικό πληθυσμό
Η χρήση ναρκωτικών στον γενικό ή στον μαθητικό
πληθυσμό μετράται μέσω ερευνών σε αντιπροσωπευτικά
δείγματα, οι οποίες παρέχουν εκτιμήσεις για το ποσοστό
των ατόμων που δηλώνουν ότι έκαναν χρήση συγκεκριμένων
ουσιών σε καθορισμένες χρονικές περιόδους. Οι έρευνες
παρέχουν επίσης χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με
τα πρότυπα χρήσης, τα κοινωνικά και δημογραφικά
χαρακτηριστικά των χρηστών και τις αντιλήψεις περί
κινδύνων και διαθεσιμότητας.
Το ΕΚΠΝΤ, σε στενή συνεργασία με εθνικούς
εμπειρογνώμονες, ανέπτυξε ένα σύνολο κοινών βασικών
θεμάτων (πρότυπο ευρωπαϊκό ερωτηματολόγιο) προς
χρήση σε έρευνες σε ενήλικες. Το πρωτόκολλο αυτό
εφαρμόζεται πλέον στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ.
Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των
χωρών όσον αφορά τη μεθοδολογία και το έτος συλλογής
των στοιχείων. Συνεπώς, οι μικρές διαφορές, ιδίως μεταξύ
χωρών, πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.
Η διεξαγωγή ερευνών στοιχίζει και, ως εκ τούτου, λίγες είναι
οι ευρωπαϊκές χώρες που συγκεντρώνουν στοιχεία σε ετήσια
βάση —πολλές συγκεντρώνουν ανά δύο, τρία ή τέσσερα
έτη. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση
βασίζονται στις πλέον πρόσφατες διαθέσιμες έρευνες
σε κάθε χώρα, οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις
χρονολογούνται μεταξύ 2006 και 2009. Τα στοιχεία
σχετικά με την επικράτηση της χρήσης στο Ηνωμένο
Βασίλειο αφορούν την Αγγλία και την Ουαλία, εκτός
αν δηλώνεται διαφορετικά, παρότι διατίθενται χωριστά
στοιχεία για τη Σκωτία και τη Βόρεια Ιρλανδία.
10
Από τα τρία καθιερωμένα χρονικά πλαίσια που
χρησιμοποιούνται στην υποβολή στοιχείων, η επικράτηση
σε όλη τη διάρκεια της ζωής (χρήση ναρκωτικού κάποια
στιγμή στη διάρκεια της ζωής του ατόμου) είναι το
ευρύτερο πλαίσιο. Αυτός ο δείκτης δεν απηχεί την
τρέχουσα χρήση ναρκωτικών μεταξύ ενηλίκων, αλλά
χρησιμεύει στην κατανόηση των προτύπων χρήσης και της
συχνότητας εμφάνισης. Για τους ενήλικες, οι πρότυπες
ηλικιακές ομάδες του ΕΚΠΝΤ είναι 15–64 έτη (σύνολο
ενηλίκων) και 15–34 έτη (νεαροί ενήλικες). Στις χώρες που
χρησιμοποιούν διαφορετικά ανώτατα ή κατώτατα όρια
ηλικίας περιλαμβάνονται η Γερμανία (18), η Δανία (16), το
Ηνωμένο Βασίλειο (16–59), η Μάλτα (18), η Ουγγαρία (18)
και η Σουηδία (16). Το ενδιαφέρον εστιάζεται στη χρήση
κατά το τελευταίο έτος και κατά τον τελευταίο μήνα (χρήση
στους 12 μήνες ή στις 30 ημέρες που προηγήθηκαν
της έρευνας) (για περισσότερες πληροφορίες, βλ.
δικτυακό τόπο του ΕΚΠΝΤ). Για τον μαθητικό πληθυσμό,
η επικράτηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής και η επικράτηση
κατά το τελευταίο έτος είναι συνήθως παρόμοιες, καθώς
είναι σπάνια η χρήση παράνομων ουσιών πριν από τα 15.
Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ερευνών στον μαθητικό
πληθυσμό για τη χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών
(ESPAD) χρησιμοποιεί τυποποιημένες μεθόδους και
εργαλεία για τη μέτρηση της χρήσης ναρκωτικών και
οινοπνευματωδών σε αντιπροσωπευτικά δείγματα
μαθητών οι οποίοι συμπληρώνουν το δέκατο έκτο έτος
της ηλικίας τους στη διάρκεια του ημερολογιακού
έτους. Το 2007 συγκεντρώθηκαν στοιχεία σε 35 χώρες,
συμπεριλαμβανομένων των 25 κρατών μελών της ΕΕ,
της Κροατίας και της Νορβηγίας. Τα αποτελέσματα της
πέμπτης έρευνας ESPAD, η οποία διεξάγεται το 2011 με
τη συμμετοχή 23 από τα 27 κράτη μέλη, καθώς και της
Κροατίας και της Νορβηγίας, αναμένεται να δημοσιευθούν
το 2012.
Η έρευνα για την υγεία των παιδιών σχολικής ηλικίας
(HBSC) είναι μια συνεργατική μελέτη της ΠΟΥ σχετικά με
την κατάσταση της υγείας των εφήβων και τις συμπεριφορές
που την επηρεάζουν. Από το 2001 περιλαμβάνει ερωτήσεις
σχετικά με τη χρήση κάνναβης από 15χρονους μαθητές.
Η τρίτη έρευνα HBSC με ερωτήσεις σχετικά με τη χρήση
κάνναβης διεξήχθη το 2009–2010 με τη συμμετοχή
23 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και της Κροατίας
και της Νορβηγίας.
Αιτήσεις θεραπείας
Στα στοιχεία που υποβάλλονται σχετικά με τις αιτήσεις
θεραπείας, ο όρος «νέες αιτήσεις» αναφέρεται σε όσους
ξεκινούν θεραπεία στη διάρκεια του ημερολογιακού
έτους για πρώτη φορά στη ζωή τους και ο όρος «σύνολο
Εισαγωγικό σημείωμα
παλαιών και νέων αιτήσεων» αναφέρεται σε όλους εκείνους
που ξεκινούν θεραπεία στη διάρκεια του ημερολογιακού
έτους. Στα στοιχεία δεν περιλαμβάνονται οι χρήστες που
στις αρχές του έτους βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία. Όπου
δίνεται η αναλογία αιτήσεων θεραπείας ανά κύρια ουσία
κατάχρησης, ο παρονομαστής αντιστοιχεί στον αριθμό
των περιπτώσεων για τις οποίες είναι γνωστή η κύρια ουσία
κατάχρησης.
Παρεμβάσεις
Οι πληροφορίες σχετικά με τη διαθεσιμότητα ή την
ύπαρξη διαφόρων παρεμβάσεων στην Ευρώπη βασίζονται
σε γενικές γραμμές στην τεκμηριωμένη άποψη εθνικών
εμπειρογνωμόνων και συλλέγονται με τη χρήση δομημένων
ερωτηματολογίων. Για ορισμένους δείκτες, ωστόσο,
υπάρχουν και στοιχεία ποσοτικής παρακολούθησης.
11
Σχόλια
Αποτυπώνοντας την πλήρη εικόνα — Η χρήση ναρκωτικών
στην Ευρώπη σήμερα
Η κατάσταση των ναρκωτικών στις πραγματικές της
διαστάσεις
Η φετινή έκθεση βρίθει αντιθέσεων, από πολλές απόψεις.
Από τη μία, η χρήση ναρκωτικών φαίνεται να παραμένει
σχετικά σταθερή στην Ευρώπη. Τα συνολικά ποσοστά
επικράτησης παραμένουν υψηλά βάσει των έως σήμερα
δεδομένων, πλην όμως δεν αυξάνονται και, μάλιστα, σε
κάποια σημαντικά πεδία όπως η χρήση κάνναβης από
νέους, παρατηρούνται ενθαρρυντικές ενδείξεις. Από
την άλλη, ανησυχητικές είναι οι ενδείξεις όσον αφορά
τις εξελίξεις στην αγορά συνθετικών ναρκωτικών και
γενικότερα τη χρήση ενός ευρύτερου φάσματος ουσιών
από τους χρήστες. Η πολλαπλή χρήση ουσιών, μεταξύ
άλλων ο συνδυασμός παράνομων ουσιών και αλκοόλ ή,
ενίοτε, φαρμάκων και μη ελεγχόμενων ουσιών, έχει πλέον
καταστεί το κυρίαρχο πρότυπο χρήσης ουσιών στην
Ευρώπη. Το γεγονός αυτό δημιουργεί προκλήσεις τόσο σε
επίπεδο πολιτικής για τα ναρκωτικά στην Ευρώπη όσο και
σε επίπεδο τρόπων αντιμετώπισης. Τα περισσότερα κράτη
μέλη εξακολουθούν να μην διαθέτουν ένα ολοκληρωμένο
πλαίσιο πολιτικής για την αντιμετώπιση της χρήσης
ψυχοτρόπων ουσιών, ενώ οι υπηρεσίες απεξάρτησης
αναγκάζονται να προσαρμόσουν τις πρακτικές τους για
να ανταποκριθούν στις ανάγκες χρηστών που κάνουν
προβληματική χρήση περισσοτέρων της μίας ουσιών.
Ομοίως, κατά τη στόχευση και την εκτίμηση του αντίκτυπου
των μέτρων που λαμβάνονται για τη μείωση της προσφοράς
ναρκωτικών απαιτείται να λαμβάνεται υπόψη συνολικά
η αγορά ψυχοτρόπων ουσιών. Αν δεν υιοθετηθεί μια
ευρύτερη προσέγγιση, τα οφέλη που προκύπτουν από τα
μέτρα ως προς τη χρήση συγκεκριμένης ουσίας ενδέχεται
να έχουν ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση της χρήσης προς
άλλα προϊόντα. Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει πολλά
παραδείγματα τα οποία φανερώνουν τον δυναμισμό, την
καινοτομία και την ικανότητα ταχείας προσαρμογής της
αγοράς παράνομων ουσιών όσον αφορά τόσο τις ευκαιρίες
όσο και τα μέτρα ελέγχου.
Επανεξέταση του ευρωπαϊκού μοντέλου
Η Ευρώπη, συγκρινόμενη με άλλες περιοχές του κόσμου,
διαθέτει μια αρκούντως αναπτυγμένη, ώριμη και σχετικά
αποτελεσματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της
χρήσης παράνομων ουσιών. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής
Ένωσης, η προσέγγιση αυτή αποτυπώνεται στην
ισχύουσα στρατηγική της ΕΕ για τα ναρκωτικά και το
αντίστοιχο σχέδιο δράσης, τα οποία συνιστούν ένα
μοναδικό παράδειγμα μακροχρόνιας συνεργασίας και
ανταλλαγής γνώσεων σε διακρατικό επίπεδο. Επί του
παρόντος διεξάγεται η επανεξέταση των επιτευγμάτων της
πιο πρόσφατης στρατηγικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά.
Τα περισσότερα κράτη μέλη διαθέτουν πλέον σχετικά
συνεκτικές και επαρκώς αναπτυγμένες στρατηγικές για
τα ναρκωτικά οι οποίες, σε μεγάλο βαθμό, απηχούν
ένα κοινό μοντέλο. Ωστόσο, παρά τις θετικές αυτές
εξελίξεις και παρά τη γενικότερη αύξηση των παρεχόμενων
υπηρεσιών προς τους προβληματικούς χρήστες
ναρκωτικών, εξακολουθούν να παρατηρούνται μεγάλες
διαφορές από χώρα σε χώρα, ιδιαίτερα όσον αφορά τις
επενδύσεις σε παρεμβάσεις για τη μείωση της ζήτησης.
Η μείωση αυτών των διαφοροποιήσεων θα αποτελέσει
σημαντική πρόκληση για τις μελλοντικές πολιτικές της ΕΕ
στον εν λόγω τομέα.
Το ευρωπαϊκό μοντέλο θα μπορούσαμε να πούμε ότι
επιτυγχάνει μια ρεαλιστική ισορροπία μεταξύ των στόχων
που σχετίζονται με τη μείωση της προσφοράς και των
στόχων που σχετίζονται με τη μείωση της ζήτησης
ναρκωτικών, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει τη σημασία
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ασφάλειας των
πολιτών. Με την προσέγγιση αυτή δίνεται η δυνατότητα
συντονισμένης δράσης και συνεργασίας στο πλαίσιο
των προσπαθειών που καταβάλλονται για τη μείωση
της προσφοράς ναρκωτικών από τις αστυνομικές και
τελωνειακές αρχές, όπως μαρτυρούν και τα υπάρχοντα
προγράμματα που βάζουν στο στόχαστρο τις οδούς
εισαγωγής ηρωίνης από το Αφγανιστάν, την κοκαΐνη που
διακινείται μέσω Ατλαντικού και Δυτικής Αφρικής, καθώς
και την παραγωγή συνθετικών ναρκωτικών. Δίνεται επίσης
η δυνατότητα πρωτοποριακών εξελίξεων στον τομέα της
θεραπείας και της μείωσης των επιβλαβών συνεπειών,
όπως για παράδειγμα η θεραπεία με φαρμακευτική
ηρωίνη, η οποία προσελκύει αυξανόμενο ενδιαφέρον σε
κάποιες ευρωπαϊκές χώρες και αποτελεί το θέμα μιας νέας
ανασκόπησης του ΕΚΠΝΤ.
13
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Διαφαινόμενη αύξηση του κινδύνου για τοπικές
επιδημικές εκρήξεις του ιού HIV στους χρήστες
ενδοφλέβιων ναρκωτικών
Μετά από τις μειώσεις που καταγράφηκαν συνολικά
στην εξάπλωση του ιού HIV στην Ευρωπαϊκή Ένωση,
η έμφαση που δίνεται από την πολιτική της ΕΕ για τα
ναρκωτικά στην πρόληψη της μετάδοσης του ιού HIV
δεν προβάλλεται πλέον τόσο έντονα ως κύριος στόχος
δημόσιας υγείας. Παρά ταύτα, στη φετινή ανάλυση
διαφαίνεται το ανησυχητικό ενδεχόμενο αύξησης του
κινδύνου για νέες τοπικές επιδημικές εκρήξεις του ιού
HIV. Η οικονομική ύφεση που πλήττει πολλές ευρωπαϊκές
χώρες καθιστά πιο ευάλωτες τις τοπικές κοινωνίες και
ταυτόχρονα περιορίζει τη δυνατότητα των κρατών μελών
να λάβουν επαρκή μέτρα. Όπως έχει αποδειχθεί και στο
παρελθόν, εφόσον συντρέχουν οι συνθήκες, η συνδεόμενη
με τη χρήση ναρκωτικών μετάδοση του ιού HIV εξαπλώνεται
με μεγάλη ταχύτητα σε ευάλωτες κοινότητες. Εξάλλου, τα
οφέλη που αποκόμισε η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη μείωση
της μετάδοσης του ιού HIV λόγω χρήσης ναρκωτικών
δεν έχουν γίνει ορατά σε πολλές από τις γειτονικές
χώρες, στις οποίες η μετάδοση του ιού είτε λόγω ενέσιμης
χρήσης ναρκωτικών είτε λόγω μη χρήσης προφυλακτικού
συνεχίζει να αποτελεί μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας.
Οι πρόσφατες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις είχαν
ως αποτέλεσμα αυξημένες ροές μεταναστών από αυτές
τις πληττόμενες περιοχές προς τα κράτη μέλη της ΕΕ,
γεγονός το οποίο μπορεί να δημιουργήσει αυξημένη πίεση
σε υπηρεσίες που ήδη μετά βίας ανταποκρίνονται στις
ανάγκες.
Συνεπώς, το γεγονός ότι σε κάποια κράτη μέλη της ΕΕ
—ακόμη και σε κράτη μέλη που στο παρελθόν δεν είχαν
αντιμετωπίσει σημαντική επιδημική έκρηξη του ιού HIV
από τη χρήση ναρκωτικών— επικρατούν πλέον συνθήκες
οι οποίες μπορεί να τα καθιστούν ευάλωτα σε μελλοντικά
προβλήματα δημιουργεί ιδιαίτερο προβληματισμό.
Η Ελλάδα, χώρα που είχε ανέκαθεν χαμηλά ποσοστά
επιπολασμού, αναφέρει τοπική επιδημική έκρηξη του
ιού HIV σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών το 2011,
ενώ ανησυχητική είναι και η κατάσταση σε κάποια κράτη
μέλη στην Ανατολική Ευρώπη, όπως φαίνεται από τα
αυξανόμενα ποσοστά κρουσμάτων στη Βουλγαρία.
Λιγότερο ενθαρρυντικά μοιάζουν και τα μηνύματα
από κάποιες χώρες που είχαν σημειώσει πρόοδο στην
αντιμετώπιση των συνδεόμενων με τη χρήση ναρκωτικών
επιδημικών εκρήξεων του HIV/AIDS, καθώς η πρόοδος
που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια στον περιορισμό των
νέων κρουσμάτων στην Εσθονία και τη Λιθουανία, για
παράδειγμα, αποδεικνύεται μάλλον εύθραυστη, δεδομένου
ότι και οι δύο χώρες ανέφεραν πρόσφατα αύξηση των
κρουσμάτων.
14
Τάσεις ως προς τη χρήση οπιοειδών: ανάγκη να
κατανοήσουμε τη δυναμική της αγοράς
Σε ολόκληρο τον κόσμο, και ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική,
αυξάνονται οι ανησυχίες σχετικά με τη διαθεσιμότητα και
την κατάχρηση συνταγογραφούμενων οπιοειδών, κυρίως
αναλγητικών. Είναι δύσκολο να γίνουν εκτιμήσεις για την
έκταση του φαινομένου αυτού στην Ευρώπη με βάση τα
μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία. Πέραν αυτού, είναι
δύσκολο να γίνουν και απευθείας συγκρίσεις μεταξύ
Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων περιοχών του κόσμου,
κυρίως λόγω των σημαντικών διαφορών που παρατηρούνται
ως προς τα πρότυπα και τους κανόνες συνταγογράφησης.
Αυτή τη στιγμή, η παράνομη χρήση συνθετικών οπιοειδών
στην Ευρώπη φαίνεται να συνίσταται κυρίως σε χρήση
υποκατάστατων τα οποία εκτρέπονται από τη θεραπεία
απεξάρτησης. Επιπλέον, κάποιες χώρες στη Βόρεια και την
Κεντρική Ευρώπη αναφέρουν πλέον χρήση φαιντανύλης,
η οποία πιθανολογείται ότι παράγεται παράνομα εκτός
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εμφάνιση της εν λόγω ουσίας
δημιουργεί μεγάλο προβληματισμό και, γενικότερα, με
δεδομένη την κατάσταση που επικρατεί σε άλλες χώρες,
προβάλλει επιτακτική η ανάγκη να βελτιώσουμε την
ικανότητά μας να παρακολουθούμε τις τάσεις όσον αφορά
την κατάχρηση ψυχοδραστικών προϊόντων τα οποία
προορίζονται αποκλειστικά για θεραπευτικούς σκοπούς.
Δεδομένου ότι τα συνθετικά οπιοειδή χρησιμοποιούνται
παράνομα κυρίως ως υποκατάστατα της ηρωίνης, τα
στοιχεία σχετικά με τη χρήση τους μπορούν να μας
βοηθήσουν να αποκτήσουμε πληρέστερη εικόνα της
αγοράς ηρωίνης συνολικά. Αυτή τη στιγμή, ένα σημαντικό
αναπάντητο ερώτημα είναι το κατά πόσον τα μέτρα που
λαμβάνονται για τη μείωση της προσφοράς ηρωίνης έχουν
πλέον επηρεάσει τη διαθεσιμότητα ηρωίνης στις πιάτσες
ναρκωτικών της Ευρώπης. Το ενδεχόμενο τα εν λόγω μέτρα
να έχουν επιφέρει μείωση της διαθεσιμότητας ηρωίνης στην
Ευρώπη στηρίζεται από ενδείξεις ότι σε κάποιες χώρες
της ΕΕ, όχι όμως σε όλες, παρατηρήθηκε έλλειψη ηρωίνης
στα τέλη του 2010, φαινόμενο το οποίο ίσως επηρέασε
και τρίτες χώρες, όπως η Ρωσία και η Ελβετία. Μια άλλη
ερμηνεία που προτάθηκε για τη φαινομενική αυτή έλλειψη
σχετίζεται με μια πρόσφατη επιδημία της «ασθένειας
της παπαρούνας» που έπληξε κάποιες περιοχές του
Αφγανιστάν. Ωστόσο, μετά από προσεκτικότερη ανάλυση,
η ερμηνεία αυτή πιθανότατα δεν ευσταθεί, παρότι κάποιες
άλλες εξελίξεις στο Αφγανιστάν και κάποιες μεγάλες
επιτυχίες, προϊόντα συνεργασίας μεταξύ των τουρκικών
και των ευρωπαϊκών αστυνομικών δυνάμεων, ενδέχεται να
έχουν διαδραματίσει κάποιο ρόλο. Πάντως, οποιοδήποτε
βραχυπρόθεσμο πρόβλημα προσφοράς πρέπει να
εξετάζεται στο πλαίσιο της μακροπρόθεσμα σχετικά
σταθερής αγοράς ηρωίνης στην Ευρώπη.
Σχόλια: Αποτυπώνοντας την πλήρη εικόνα — Η χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη σήμερα
Παρά τη σημασία που έχουν οι πληροφορίες περί
διαθεσιμότητας ηρωίνης για την κατανόηση της
δυναμικής της αγοράς παράνομων ουσιών στην Ευρώπη,
επισημαίνεται ότι επί του παρόντος είναι δύσκολο να
προβούμε σε έγκυρο σχολιασμό για το θέμα αυτό.
Καταβάλλονται πλέον προσπάθειες να κατανοήσουμε
καλύτερα τη δυναμική της αγοράς βάσει πολύ πιο
προηγμένων αναλύσεων των στοιχείων τόσο για την
παραγωγή όσο και για τη χρήση. Παρά ταύτα, για μια
σειρά τεχνικούς λόγους, εξακολουθεί να απαιτείται μεγάλη
προσοχή όταν συνάγουμε συμπεράσματα για ένα τόσο
λεπτό ζήτημα. Για παράδειγμα, γενικά εξακολουθούμε να
μην έχουμε αξιόπιστους δείκτες για τη διαθεσιμότητα στην
αγορά της Ευρώπης. Επιπλέον, συχνά εμπιστευόμαστε
άκριτα τις εκτιμήσεις σχετικά με την παραγωγή οπίου
στο Αφγανιστάν, παρότι θα μπορούσαν να προβληθούν
διάφορες μεθοδολογικές ενστάσεις για τους υπολογισμούς
αυτούς. Εξάλλου, σπανίως λαμβάνουμε υπόψη
πληροφορίες σχετικά με παραγωγή οπίου σε άλλες χώρες
της Ασίας. Τέλος, τα μοντέλα που αποτυπώνουν τις ροές
ηρωίνης συχνά περιλαμβάνουν και «αποθέματα» οπίου
ή ηρωίνης σε αποθήκες, παρότι τα εμπειρικά δεδομένα
που στηρίζουν αυτή την παραδοχή είναι περιορισμένα.
Η διασαφήνιση της σχέσης μεταξύ παραγωγής οπίου και
διαθεσιμότητας ηρωίνης δυσχεραίνεται περαιτέρω από την
ύπαρξη διαφόρων οδών διακίνησης προς την Ευρωπαϊκή
Ένωση και τις επιμέρους αγορές της, καθώς και από το
μεγάλο χρονικό διάστημα που πιστεύεται ότι μεσολαβεί
από τη συγκομιδή του οπίου στο Αφγανιστάν μέχρι την
εμφάνισή του υπό μορφή ηρωίνης στις πιάτσες ναρκωτικών
στην Ευρώπη.
Μήπως οι θάνατοι από υπερβολική δόση δεν είναι
παρά η κορυφή του παγόβουνου;
Στην Ευρώπη, το θύμα υπερβολικής δόσης είναι
συνήθως άνδρας, ηλικίας μεταξύ 35 και 40 ετών, με
μακροχρόνιο ιστορικό προβληματικής χρήσης οπιοειδών.
Η παρακολούθηση θεραπευτικού προγράμματος, ιδίως
προγράμματος υποκατάστασης, είναι γνωστό ότι μειώνει
τον κίνδυνο λήψης υπερβολικής δόσης. Ωστόσο, παρά την
τεράστια αύξηση της διαθεσιμότητας θεραπείας επί σειρά
ετών, ο αριθμός των χρηστών που χάνουν τη ζωή τους από
υπερβολική δόση ναρκωτικών στην Ευρώπη παραμένει
σταθερός. Συνεπώς, η μείωση των θανάτων από υπερβολική
δόση συνιστά μείζονα πρόκληση για τις υπηρεσίες
απεξάρτησης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επί του παρόντος,
βρίσκονται στο στάδιο της αξιολόγησης ή της ανάπτυξης
κάποια καινοτόμα προγράμματα, τα περισσότερα από
τα οποία επικεντρώνονται σε καταστάσεις οι οποίες είναι
γνωστό ότι εγκυμονούν μεγάλο κίνδυνο για τους χρήστες
οπιοειδών, όπως η αποφυλάκιση ή η αποχώρηση από
θεραπευτικό πρόγραμμα. Παρεμβάσεις του είδους αυτού
έχουν μεγάλη σημασία, πλην όμως δεν επιλύουν παρά ένα
μέρος του προβλήματος. Σύμφωνα με μελέτες, οι θάνατοι
από υπερβολική δόση αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεταξύ
ενός και δύο τρίτων της συνολικής θνησιμότητας των
προβληματικών χρηστών ναρκωτικών. Στις λοιπές κύριες
αιτίες θανάτου των χρηστών ναρκωτικών συγκαταλέγονται
το AIDS, η αυτοκτονία και ο τραυματισμός. Οι συνέπειες
των πορισμάτων αυτών εξετάζονται αναλυτικά σε έκδοση
που συνοδεύει την παρούσα έκθεση και συνηγορούν
αδιαμφισβήτητα υπέρ του σημαντικά υψηλότερου
ποσοστού θνησιμότητας αυτού του πληθυσμού και του
ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν οι υπηρεσίες
απεξάρτησης όσον αφορά τον περιορισμό του ανθρώπινου
κόστους που συνεπάγεται η μακροχρόνια προβληματική
χρήση ουσιών.
Έσπασε η φούσκα της κοκαΐνης;
Την τελευταία δεκαετία η κοκαΐνη αποτελεί την ευρύτερα
διαδεδομένη διεγερτική ουσία στην Ευρώπη, παρότι υψηλά
επίπεδα χρήσης αναφέρονται μόνο από μια μικρή ομάδα
χωρών. Οι σχολιαστές αναφέρουν ότι η εν λόγω ουσία
οφείλει εν μέρει την απήχησή της στην εικόνα της, αφού
η χρήση κοκαΐνης συχνά προβάλλεται ως αναπόσπαστο
τμήμα ενός τρόπου ζωής που χαρακτηρίζεται από ευμάρεια
και κοσμικότητα. Η πραγματικότητα όμως του τακτικού
χρήστη κοκαΐνης είναι εντελώς διαφορετική. Η θετική εικόνα
της κοκαΐνης ενδέχεται να πλήττεται ολοένα και περισσότερο
από την αυξανόμενη παραδοχή των προβλημάτων που
συνδέονται με τη χρήση της, τα οποία εκδηλώνονται με
τη μορφή μεγαλύτερου αριθμού επειγόντων περιστατικών
στα νοσοκομεία, θανάτων και αιτήσεων για θεραπεία
απεξάρτησης από την κοκαΐνη. Το οικονομικό κόστος της
συστηματικής χρήσης κοκαΐνης ενδέχεται να την καθιστά
λιγότερο ελκυστική σε χώρες στις οποίες πλέον τα μέτρα
λιτότητας βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Με βάση τα
νέα στοιχεία, τίθεται το ερώτημα εάν η δημοτικότητα της εν
λόγω ουσίας έχει πλέον φθάσει στο απόγειό της. Πρόσφατες
έρευνες δείχνουν μείωση της χρήσης κοκαΐνης στις χώρες
που ανέφεραν τα υψηλότερα ποσοστά επικράτησης, αν
και σε άλλες χώρες το τοπίο δεν είναι εξίσου ξεκάθαρο.
Τα στοιχεία σχετικά με την προσφορά επίσης είναι
διφορούμενα. Η κατασχεθείσα ποσότητα κοκαΐνης σημείωσε
σημαντική μείωση από το 2006, ενώ μειώσεις καταγράφηκαν
συνολικά τόσο στην τιμή όσο και στην καθαρότητα της
κοκαΐνης. Πάντως, σε αντίθεση προς την ποσότητα,
ο αριθμός των κατασχέσεων συνεχίζει να αυξάνεται
και υπάρχουν ενδείξεις ότι οι διακινητές συνεχίζουν να
προσαρμόζουν τις πρακτικές τους ως απάντηση στις
προσπάθειες των διωκτικών αρχών, γεγονός που εγκυμονεί
τον κίνδυνο η χρήση της να διαδοθεί και σε άλλες περιοχές.
15
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Επάνοδος της MDMA
Τα τελευταία χρόνια, στην ευρωπαϊκή αγορά έκστασης
για ένα διάστημα σπάνιζαν ολοένα και περισσότερο τα
χάπια που περιείχαν MDMA. Παρατηρούνταν συχνά το
φαινόμενο τα δισκία που πωλούνταν ως έκσταση στην
παράνομη αγορά να περιέχουν άλλες ουσίες, συνήθως
κάποια πιπεραζίνη, με αποτέλεσμα κάποιοι από όσους
αγόραζαν μια παράνομη κατά τη γνώμη τους ουσία στην
πραγματικότητα να αγοράζουν μια μη ελεγχόμενη ουσία.
Η σπάνια παρουσία MDMA στα δισκία έκστασης φαίνεται
ότι σχετιζόταν με έλλειψη της κύριας πρόδρομης ουσίας,
της PMK, πιθανόν λόγω των επιτυχών προσπαθειών των
διωκτικών αρχών. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία, πάντως,
υποδηλώνουν αυξανόμενη διαθεσιμότητα MDMA, ενώ
κάποιες χώρες αναφέρουν την ύπαρξη δισκίων πολύ
υψηλής δοσολογίας και σκόνης με υψηλή καθαρότητα.
Η μέθοδος παραγωγής MDMA πλέον μοιάζει να
βασίζεται είτε στη σαφρόλη είτε, ολοένα και συχνότερα, σε
εισαγόμενες χημικές ουσίες όπως οι PMK-γλυκοσιδάση και
άλφα-φαινυλοακετο-ακετονιτρίλιο, των οποίων η δομή είναι
παρεμφερής, πλην όμως όχι πανομοιότυπη με αυτή των
ελεγχόμενων πρόδρομων ουσιών που χρησιμοποιούνταν
στο παρελθόν. Είναι προφανής ο παραλληλισμός με τις
εξελίξεις στον τομέα των «νόμιμων ψυχοτρόπων», όπου μη
ελεγχόμενα προϊόντα αντικαθιστούν όσα υπάγονται σε
μέτρα ελέγχου. Η επιλογή των χημικών ουσιών γίνεται με
βάση δύο κριτήρια: η νέα ουσία δεν πρέπει να υπάγεται
επί του παρόντος σε μέτρα ελέγχου και πρέπει να είναι
εύκολη η μετατροπή της σε πρόδρομη ουσία αναγκαία
για τη σύνθεση MDMA. Για άλλη μία φορά αποδεικνύεται
η μεγάλη προσαρμοστικότητα την οποία επιδεικνύουν οι
παραγωγοί συνθετικών ναρκωτικών. Ανάλογο φαινόμενο
παρατηρήθηκε και στην αγορά αμφεταμίνης, στην οποία οι
πρόδρομες ουσίες «μεταμφιέστηκαν» χημικά προκειμένου
να παρακαμφθούν οι ισχύοντες μηχανισμοί συνοριακών
ελέγχων και ελέγχου των πωλήσεων. Με δεδομένο ότι οι
παραγωγοί αποκτούν πιο εξελιγμένο τεχνικό εξοπλισμό και
αναζητούν νέους τρόπους να παρακάμψουν τις διωκτικές
αρχές και τη νομοθεσία, η δυνατότητα τροποποίησης
και εκ νέου μετατροπής των ουσιών συνιστά άλλη μία
πρόκληση για τις ισχύουσες προσεγγίσεις του ελέγχου
των ουσιών.
Με μια ματιά — Εκτιμήσεις της χρήσης
ναρκωτικών στην Ευρώπη
Οι εκτιμήσεις που παρουσιάζονται εδώ αφορούν τον ενήλικο
πληθυσμό (15–64 ετών) και βασίζονται στα πλέον πρόσφατα
δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας (από έρευνες που
διεξήχθησαν μεταξύ 2001 και 2009/10, κυρίως από το 2004
έως το 2008). Για πλήρη στοιχεία και πληροφορίες σχετικά
με τη μεθοδολογία, βλ. το συνοδευτικό Δελτίο στατιστικών
στοιχείων.
Κάνναβη
Επικράτηση της χρήσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής: περίπου
78 εκατομμύρια (23,2 % των ευρωπαίων ενηλίκων)
Χρήση κατά το τελευταίο έτος: περίπου 22,5 εκατομμύρια
ευρωπαίοι ενήλικες (6,7 %) ή ένα τρίτο των ατόμων που έχουν
κάνει χρήση τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους
Χρήση κατά τον τελευταίο μήνα: περίπου 12 εκατομμύρια
(3,6 %)
Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κατά το
τελευταίο έτος: συνολική διακύμανση από 0,4 % έως 14,3 %
Κοκαΐνη
Επικράτηση της χρήσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής: περίπου
14,5 εκατομμύρια (4,3 % των ευρωπαίων ενηλίκων)
Χρήση κατά το τελευταίο έτος: περίπου 4 εκατομμύρια
ευρωπαίοι ενήλικες (1,2 %) ή ένα τρίτο των ατόμων που έχουν
κάνει χρήση τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους
Χρήση κατά τον τελευταίο μήνα: περίπου 1,5 εκατομμύριο
(0,5 %)
Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κατά το
τελευταίο έτος: συνολική διακύμανση από 0,0 % έως 2,7 %
Έκσταση
Επικράτηση της χρήσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής: περίπου
11 εκατομμύρια (3,2 % των ευρωπαίων ενηλίκων)
Χρήση κατά το τελευταίο έτος: περίπου 2,5 εκατομμύρια
(0,7 %) ή ένα πέμπτο των ατόμων που έχουν κάνει χρήση
τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους
Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κατά το
τελευταίο έτος: συνολική διακύμανση από 0,1 % έως 1,6 %
Αμφεταμίνες
Επικράτηση της χρήσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής: περίπου
12,5 εκατομμύρια (3,8 % των ευρωπαίων ενηλίκων)
Χρήση κατά το τελευταίο έτος: 1,5–2 εκατομμύρια (0,5 %)
ή ένα έκτο των ατόμων που έχουν κάνει χρήση τουλάχιστον μία
φορά στη ζωή τους
Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κατά το
τελευταίο έτος: συνολική διακύμανση από 0,0 % έως 1,1 %
Οπιοειδή
Νέες ψυχοτρόποι ουσίες: σε αναζήτηση της ορθής
αντιμετώπισης
Η ταχεία εμφάνιση πλήθους νέων μη ελεγχόμενων
ψυχοτρόπων ουσιών συνιστά μείζονα πρόκληση για τους
υφιστάμενους μηχανισμούς ελέγχου των ουσιών.
Το 2010 αναφέρθηκε, μέσω του ευρωπαϊκού μηχανισμού
έγκαιρης προειδοποίησης, ο πρωτοφανής αριθμός
16
Προβληματικοί χρήστες οπιοειδών: υπολογίζονται από
1,3 έως 1,4 εκατομμύρια Ευρωπαίοι
Περίπου 700 000 χρήστες οπιοειδών έλαβαν θεραπεία
υποκατάστασης το 2009
Αναφέρονται ως κύρια ουσία κατάχρησης σε άνω του 50 %
του συνόλου των αιτήσεων για θεραπεία απεξάρτησης
Θάνατοι που οφείλονται στα ναρκωτικά: περίπου 7 600,
με παρουσία οπιοειδών στα τρία τέταρτα εξ αυτών περίπου
Σχόλια: Αποτυπώνοντας την πλήρη εικόνα — Η χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη σήμερα
των 41 νέων ουσιών, ενώ τα προκαταρκτικά στοιχεία
για το 2011 δεν δίνουν ενδείξεις πτωτικής τάσης.
Αυτό ερμηνεύεται τόσο από τη συνεχιζόμενη θέση σε
κυκλοφορία νέων ουσιών και προϊόντων όσο και από την
αυξανόμενη εφαρμογή προορατικών μέτρων με σκοπό
την ανίχνευση των νέων ουσιών. Το διαδίκτυο αποτελεί
μια από τις κυριότερες αγορές αυτών των ουσιών, τα
προκαταρκτικά δε αποτελέσματα της πιο πρόσφατης
διαδικτυακής έρευνας του ΕΚΠΝΤ (Ιούλιος 2011) δείχνουν
ότι συνεχίζει να αυξάνεται ο αριθμός των ηλεκτρονικών
καταστημάτων πώλησης ψυχοδραστικών προϊόντων. Οι
πωλητές φαίνεται επίσης ότι αρχίζουν να εφαρμόζουν
πιο εξελιγμένες πρακτικές, δεδομένου ότι αυξάνονται τα
στοιχεία που υποδηλώνουν ότι λαμβάνονται μέτρα για
τον περιορισμό της πρόσβασης και την προστασία της
ταυτότητας των αγοραστών και των πωλητών. Εξάλλου,
έχουν έρθει στο φως καταγγελίες για πωλήσεις παράνομων
ουσιών μέσω δικτυακών τόπων περιορισμένης πρόσβασης.
Δεν είναι σαφές κατά πόσον αυτή η εξέλιξη θα αποτελέσει
σημαντική μελλοντική απειλή αλλά, δεδομένων των
ραγδαίων αλλαγών στον τομέα αυτόν, παραμένει η ανάγκη
για επαγρύπνηση.
Βελτίωση της ικανότητας ανίχνευσης νέων ουσιών
Επί του παρόντος επανεξετάζεται ο νομικός μηχανισμός
στον οποίο βασίζεται το ευρωπαϊκό σύστημα έγκαιρης
προειδοποίησης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξήγαγε
αξιολόγηση, επισημαίνοντας τόσο τα πλεονεκτήματα του
υπάρχοντος συστήματος όσο και την ανάγκη να βελτιωθεί
η ικανότητα των ευρωπαϊκών χωρών να ανταποκρίνονται
στις ταχείες εξελίξεις στον συγκεκριμένο τομέα. Η Ευρώπη,
πάντως, είναι πρωτοπόρος όσον αφορά την ανίχνευση
νέων ψυχοτρόπων ουσιών, αν και η παγκόσμια διάσταση
του προβλήματος φάνηκε καθαρά στις συζητήσεις που
έγιναν σε τεχνικό συμπόσιο που διοργανώθηκε από
το ΕΚΠΝΤ το 2011. Εμπειρογνώμονες από όλο τον
κόσμο επιβεβαίωσαν ότι προϊόντα που περιέχουν νέες
ψυχοτρόπους ουσίες κυκλοφορούν πλέον σε πολλές
περιοχές της υφηλίου, μεταξύ άλλων στη Βόρεια και
Νότια Αμερική, στη Μέση Ανατολή, στην Ωκεανία και σε
ορισμένες περιοχές της Ασίας, και ότι η ταυτοποίηση ενός
συνεχώς διευρυνόμενου φάσματος ουσιών σε μια αγορά
που μεταβάλλεται με μεγάλη ταχύτητα αποτελεί κοινό
πρόβλημα. Οι εμπειρογνώμονες που συμμετείχαν στο
συμπόσιο κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, προκειμένου να
αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις που δημιουργούν οι νέες
ουσίες, απαιτείται πιο προορατική παρακολούθηση της
αγοράς και ανταλλαγή πληροφοριών από τοξικολογικές
αναλύσεις, καθώς και βελτίωση της ικανότητας εντοπισμού
των προβλημάτων υγείας που προκαλεί η χρήση των νέων
ψυχοτρόπων ουσιών.
Προβλέποντας το μέλλον: νέα προϊόντα και
διασύνδεση των αγορών
Οι περισσότερες νέες ψυχοτρόποι ουσίες που
αναφέρθηκαν μέσω του συστήματος έγκαιρης
προειδοποίησης είναι είτε διεγερτικές ουσίες είτε συνθετικά
κανναβινοειδή, γεγονός που αντικατοπτρίζει εν πολλοίς
την αγορά παράνομων ουσιών στην Ευρώπη. Είναι πολύ
πιθανόν να συνεχίσουν να τίθενται σε κυκλοφορία
και νέες ουσίες αυτού του τύπου. Πέραν αυτού, οι
παραγωγοί φαίνεται ότι διερευνούν και άλλες ουσίες με
ψυχοτρόπο δράση που ενδέχεται να έχουν απήχηση στους
καταναλωτές. Υπάρχει μεγάλη και εύκολα προσπελάσιμη
βιβλιογραφία την οποία εκμεταλλεύονται προς το σκοπό
αυτό, γεγονός που γεννά ανησυχία για το ενδεχόμενο τα
ευρήματα των φαρμακευτικών ερευνών να αξιοποιηθούν για
την παραγωγή και νέων ψυχοτρόπων ουσιών στο μέλλον.
Η πολιτική στον εν λόγω τομέα επικεντρώθηκε κυρίως στο
νομικό καθεστώς των νέων ουσιών, παρότι είναι εξίσου
σημαντικό να τις εξετάσουμε στο πλαίσιο της αγοράς
ναρκωτικών συνολικά. Ενδεικτικό είναι ότι, σύμφωνα με
αναφορές χρηστών, πέρα από τα ηλεκτρονικά καταστήματα,
η μεφεδρόνη (βλ. κεφάλαιο 8) πωλούνταν και μέσω των
ίδιων παράνομων δικτύων εφοδιασμού που διακινούσαν
και ναρκωτικά όπως η έκσταση ή η κοκαΐνη. Από την άλλη,
όπως προαναφέρθηκε, μη ελεγχόμενες ψυχοτρόποι ουσίες
ενδέχεται να δισκιοποιούνται ως έκσταση και να πωλούνται
στην παράνομη αγορά. Αντιστρόφως, πρόσφατα
ανιχνεύθηκε η ελεγχόμενη ουσία PMMA σε κάποια
προϊόντα που διαφημίζονται ως «νόμιμα ψυχοτρόπα».
Συνολικά, οι εξελίξεις στον τομέα αυτό δημιουργούν
προβληματισμό, καθώς φανερώνουν μια ολοένα και
στενότερη διασύνδεση ανάμεσα στην αγορά των «νόμιμων
ψυχοτρόπων» και στην αγορά των παράνομων ουσιών.
Κάνναβη: πολιτικά διλήμματα
Η κάνναβη παραμένει η ευρύτερα διαδεδομένη παράνομη
ουσία στην Ευρώπη και μάλιστα είναι η ουσία για την
οποία παρατηρείται η μεγαλύτερη διάσταση απόψεων στις
δημοσκοπήσεις. Αυτό φάνηκε και σε πρόσφατη έρευνα
του Ευρωβαρόμετρου σχετικά με τη στάση των νέων έναντι
της χρήσης ναρκωτικών, στην οποία διαπιστώθηκε ότι οι
απόψεις για την απαγόρευση της κάνναβης διίσταντο
περισσότερο σε σύγκριση με τα άλλα ναρκωτικά. Σε διεθνές
επίπεδο, δεν διαφαίνεται σαφής κατεύθυνση των πολιτικών
που αναπτύσσονται για την κάνναβη. Εν προκειμένω, έχουν
ενδιαφέρον οι πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ και τις Κάτω
Χώρες. Στις ΗΠΑ παρατηρήθηκε μια στροφή προς την
ελεύθερη διάθεση φυτικής κάνναβης για ιατρικούς σκοπούς
σε ορισμένες πολιτείες. Στις Κάτω Χώρες, οι αρμόδιοι για τη
χάραξη πολιτικής φαίνεται πλέον να σκληραίνουν τη στάση
17
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
τους όσον αφορά την εγχώρια παραγωγή κάνναβης και
τους κανόνες που διέπουν την πώληση κάνναβης σε coffee
shops.
Το κατά πόσον η αλλαγή πολιτικής επηρεάζει τη χρήση
κάνναβης είναι ένα πολυσυζητημένο θέμα. Με βάση τα
στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση,
δεν φαίνεται να υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ ποσοστού
του πληθυσμού που αναφέρει πρόσφατη χρήση της
ουσίας και αλλαγής της ποινής που επισύρει η χρήση
είτε προς το αυστηρότερο είτε προς το επιεικέστερο,
γεγονός που υποδηλώνει ότι υπεισέρχονται πολλοί
περισσότεροι παράγοντες. Μια γενική παρατήρηση που
θα μπορούσε να γίνει είναι ότι, την τελευταία δεκαετία, οι
πολιτικές των ευρωπαϊκών χωρών για την κάνναβη τείνουν
να προσανατολίζουν τις προσπάθειες των διωκτικών
αρχών προς αδικήματα που συνδέονται με τη διακίνηση
και την προμήθεια και όχι με τη χρήση της ουσίας. Αυτό
γίνεται, μεταξύ άλλων, για να αποφεύγονται οι πιθανές
συνέπειες από την επαφή μεγάλου αριθμού νέων με το
σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, ιδίως όσων κάνουν
πειραματική χρήση κάνναβης. Παρά ταύτα, τα στοιχεία
δείχνουν ότι ο αριθμός των αδικημάτων που συνδέονται
με χρήση κάνναβης συνεχίζει να αυξάνεται στην Ευρώπη,
την ίδια στιγμή που η επικράτηση της χρήσης κάνναβης
παραμένει σταθερή ή και μειώνεται. Αυτό καταδεικνύει
μάλλον δυσαρμονία μεταξύ πολιτικών στόχων και
πράξης. Η παρατήρηση αυτή είναι δυσερμήνευτη, ένα
ενδεχόμενο όμως είναι τα στοιχεία να αντικατοπτρίζουν μια
αυτοτροφοδοτούμενη κατάσταση στην οποία η θέσπιση
περισσότερων διοικητικών κυρώσεων για τη χρήση έχει ως
αποτέλεσμα αυξημένες πιθανότητες οι εν λόγω κυρώσεις να
επιβάλλονται στην πράξη.
Εγχώρια παραγωγή κάνναβης: ένα διογκούμενο
πρόβλημα
Η Ευρώπη παραμένει η μεγαλύτερη αγορά ρητίνης
κάνναβης παγκοσμίως. Ο κύριος παραγωγός της ρητίνης
κάνναβης που καταναλώνεται στην Ευρώπη ήταν ανέκαθεν
το Μαρόκο. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές,
αυξάνονται οι εισαγωγές ρητίνης από άλλες χώρες, όπως
το Αφγανιστάν και ο Λίβανος. Αυτό επιβεβαιώνεται και
από πρόσφατες επιτόπιες έρευνες του UNODC, στις
οποίες διαπιστώθηκε μεγάλης κλίμακας παραγωγή
ρητίνης κάνναβης στο Αφγανιστάν. Η φυτική κάνναβη
που εισάγεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση προέρχεται κυρίως
από γειτονικές χώρες των Βαλκανίων και, σε μικρότερο
βαθμό, από κάποιες αφρικανικές και ασιατικές χώρες. Τα
18
περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ αναφέρουν πλέον εγχώρια
καλλιέργεια κάνναβης, φαινόμενο που μοιάζει να λαμβάνει
διαστάσεις. Ενδεικτική είναι και η ύπαρξη εξειδικευμένων
καταστημάτων πώλησης εξοπλισμού για την καλλιέργεια
κάνναβης. Η εγχώρια καλλιέργεια είναι μικρής κλίμακας,
υπάρχουν όμως και μεγάλες καλλιέργειες σε χώρους
που ελέγχονται από οργανωμένες συμμορίες κακοποιών.
Συνέπεια του φαινομένου αυτού, όπως αναφέρουν κάποιες
χώρες, είναι να αυξάνονται τα περιστατικά βίας και άλλων
αξιόποινων πράξεων που συνδέονται με μεγάλης έκτασης
καλλιέργειες. Οι εξελίξεις στην ευρωπαϊκή αγορά κάνναβης
εξετάζονται διεξοδικά στο Insight που πρόκειται να
δημοσιευθεί από το ΕΚΠΝΤ.
Κατευθυντήριες γραμμές, πρότυπα και ανταλλαγή
αποτελεσματικών πρακτικών
Δεδομένης της πολυπλοκότητας και του ταχέως
μεταβαλλόμενου χαρακτήρα του προβλήματος
των ναρκωτικών στις μέρες μας, είναι σημαντικό να
διασφαλίζεται ότι τα πορίσματα των ερευνών και οι γνώσεις
που αποκτώνται από την ανάπτυξη επιτυχημένων υπηρεσιών
θα διαχέονται στον ευρύτερο δυνατό αριθμό αποδεκτών.
Προς τούτο, έχουν αναληφθεί αρκετές ευρωπαϊκές
πρωτοβουλίες για τον εντοπισμό και την προώθηση της
ανταλλαγής ορθών πρακτικών. Το 2011 η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή, σε συνεργασία με το ΕΚΠΝΤ, διοργάνωσε ένα
συνέδριο με θέμα την καθιέρωση ελάχιστων ποιοτικών
προτύπων και κριτηρίων συγκριτικής αξιολόγησης των
προγραμμάτων μείωσης της ζήτησης. Παράλληλα, το
ΕΚΠΝΤ επεκτείνει τους διαδικτυακούς πόρους που διαθέτει
για τη διάδοση των επιστημονικά τεκμηριωμένων πρακτικών.
Επισημαίνεται, πάντως, ότι η διαθεσιμότητα επιστημονικών
στοιχείων δεν συνεπάγεται αυτόματα την ανάπτυξη
προγραμμάτων που θα βασίζονται σε αυτά. Ενδεικτική
είναι η κατάσταση στον τομέα της πρόληψης της χρήσης
ουσιών όπου, παρά τη συνεχώς διευρυνόμενη επιστημονική
βάση υπέρ της αποτελεσματικότητας των στρατηγικών
επικεντρωμένης και περιβαλλοντικής πρόληψης, οι εν λόγω
στρατηγικές σπανίως εφαρμόζονται στις παρεμβάσεις.
Πάντως, αφετηρία για την υιοθέτηση των ορθών πρακτικών
πρέπει να αποτελέσει η κατανόηση των προσεγγίσεων
που έχει αποδειχθεί ότι αποφέρουν οφέλη. Κατόπιν, όσο
περισσότερο θα συγκεντρώνονται και θα διαχέονται
στοιχεία τα οποία θα προσανατολίζουν τις επιλογές
πολιτικής, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να δικαιολογηθούν
επενδύσεις σε προσεγγίσεις που δεν υποστηρίζονται από
αξιόπιστα επιστημονικά στοιχεία.
Κεφάλαιο 1
Πολιτικές και νομοθεσία
Εισαγωγή
Δεδομένου ότι η τρέχουσα στρατηγική της ΕΕ για τα
ναρκωτικά λήγει το 2012, στο παρόν κεφάλαιο γίνεται μια
ανασκόπηση της εξέλιξης της πολιτικής προσέγγισης της
ΕΕ στη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας. Εξετάζονται
στρατηγικές που υιοθετήθηκαν πρόσφατα από κάποιες
τρίτες χώρες προκειμένου να εντοπιστούν ενδείξεις
σύγκλισης ή απόκλισης από την ευρωπαϊκή προσέγγιση.
Γίνεται, επίσης, σύντομη επισκόπηση των εθνικών
στρατηγικών για τα ναρκωτικά που εγκρίθηκαν πρόσφατα
σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες.
Η επισκόπηση των ερευνών σχετικά με τις δημόσιες
δαπάνες των κρατών μελών της ΕΕ, η οποία παρουσιάζεται
στο παρόν κεφάλαιο, αναδεικνύει τις διαφορές στον τρόπο
προσέγγισης του θέματος και την ανάγκη βελτίωσης και
εναρμόνισης της συλλογής δεδομένων στο πεδίο αυτό.
Επίσης, γίνεται επισκόπηση της μεταβολής των ποινών που
επισύρει η κατοχή ναρκωτικών σε διάφορες ευρωπαϊκές
χώρες την τελευταία δεκαετία και παρουσιάζονται οι πιο
πρόσφατες εξελίξεις στην έρευνα για τα ναρκωτικά.
Εξελίξεις στην ευρωπαϊκή και τη διεθνή
πολιτική
Επικείμενες πρωτοβουλίες για τη νέα πολιτική της ΕΕ
για τα ναρκωτικά
Το νέο πλαίσιο πολιτικής για τα ναρκωτικά που
αναπτύσσεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα είναι
ένα από τα πρώτα έγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά
που θα εγκριθεί δυνάμει της συνθήκης της Λισαβόνας
(βλ. ΕΚΠΝΤ, 2010α). Στις προπαρασκευαστικές εργασίες
περιλαμβάνεται και η τελική εξωτερική αξιολόγηση της
στρατηγικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά για την περίοδο
2005–2012. Η εν λόγω αξιολόγηση θα στηρίζεται
σε συνεντεύξεις με εμπλεκόμενους φορείς των κρατών
μελών, τρίτων χωρών και διεθνών οργανισμών, καθώς και
σε ανάλυση των εγγράφων πολιτικής και των εκθέσεων
σχετικά με τις τάσεις. Το φόρουμ της κοινωνίας των
πολιτών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα ναρκωτικά
θα συνεισφέρει ένα έγγραφο θέσεων. Πέραν αυτού,
μέλη διαφόρων πολιτικών ομάδων του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου διοργανώνουν συσκέψεις και ακροάσεις με
θέμα την τρέχουσα και τη μελλοντική πολιτική της ΕΕ για τα
ναρκωτικά. Οι ποικίλες αυτές συζητήσεις και συνεισφορές,
από κοινού με την αξιολόγηση, θα συμβάλουν στην
ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής της ΕΕ για τα
ναρκωτικά πέραν του 2012.
Δύο δεκαετίες ενωσιακής πολιτικής για τα ναρκωτικά
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Ευρωπαϊκή
Ένωση ενέκρινε οκτώ στρατηγικές και σχέδια δράσης
για τα ναρκωτικά (βλ. διάγραμμα 1). Η μεταβολή του
περιεχομένου των διαδοχικών εγγράφων αντικατοπτρίζει
την εξέλιξη της ευρωπαϊκής προσέγγισης του προβλήματος
των ναρκωτικών. Στα δύο πρώτα ευρωπαϊκά σχέδια
δράσης για τα ναρκωτικά περιλαμβάνονταν δράσεις
που αποσκοπούσαν στη μείωση αφενός της προσφοράς
και, αφετέρου, της ζήτησης ναρκωτικών. Η έννοια της
ολοκληρωμένης προσέγγισης, με την οποία συνδυάζονται
και τα δύο αυτά στοιχεία, εμφανίζεται για πρώτη φορά
στο σχέδιο δράσης 1995–1999. Στη στρατηγική που
εγκρίθηκε το 2000, η προσέγγιση της ΕΕ ορίζεται ως
Διάγραμμα 1: Χρονοσειρά των ευρωπαϊκών εγγράφων πολιτικής για τα ναρκωτικά
Ευρωπαϊκό
σχέδιο για την
καταπολέμηση
των ναρκωτικών
1990
Ευρωπαϊκό
σχέδιο για την
καταπολέμηση
των ναρκωτικών
1992
Σχέδιο δράσης της ΕΕ για την
καταπολέμηση των ναρκωτικών
1995–1999
Στρατηγική της ΕΕ
για τα ναρκωτικά
Στρατηγική της ΕΕ
για τα ναρκωτικά
2000–2004
2005–2012
Σχέδιο δράσης της ΕΕ
για τα ναρκωτικά
Σχέδιο δράσης της ΕΕ
για τα ναρκωτικά
Σχέδιο δράσης της ΕΕ
για τα ναρκωτικά
2000–2004
2005–2008
2009–2012
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
21
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
ολοκληρωμένη και ισόρροπη, υπό την έννοια ότι αποδίδει
παρόμοια πολιτική βαρύτητα στις παρεμβάσεις τόσο για τη
μείωση της ζήτησης όσο και για τη μείωση της προσφοράς.
Αυτή η αλλαγή προσέγγισης αντικατοπτρίζεται και στους
τίτλους των εν λόγω εγγράφων πολιτικής της ΕΕ, όπου
ο όρος «σχέδιο για την καταπολέμηση των ναρκωτικών»
αντικαταστάθηκε από τον πιο ουδέτερο σημασιολογικά
«στρατηγική/σχέδιο δράσης για τα ναρκωτικά». Όσον
αφορά το περιεχόμενο των εγγράφων πολιτικής, μία από τις
προφανέστερες αλλαγές κατά την τελευταία εικοσαετία ήταν
η θέσπιση στόχων στον τομέα της μείωσης της ζήτησης
για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών της χρήσης
ναρκωτικών.
Η αποτίμηση και η αξιολόγηση των πολιτικών δεν
αναφέρονταν στα δύο πρώτα ευρωπαϊκά σχέδια, καθώς το
πρώτιστο μέλημα στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν
η δημιουργία ενός αξιόπιστου ευρωπαϊκού συστήματος
πληροφόρησης για τα ναρκωτικά. Η αποτίμηση της
υλοποίησης καθιερώνεται με το σχέδιο του 1995,
η αξιολόγηση όμως δεν καθίσταται αναπόσπαστο τμήμα
της προσέγγισης της ΕΕ παρά μόνο στη στρατηγική για
τα ναρκωτικά για την περίοδο 2000–2004. Έκτοτε, όλες
οι στρατηγικές και όλα τα σχέδια δράσης της ΕΕ για
τα ναρκωτικά αξιολογούνται και τα αποτελέσματα της
αξιολόγησης αξιοποιούνται για τον αναπροσανατολισμό
των επόμενων εγγράφων πολιτικής. Το νέο πλαίσιο
πολιτικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά θα τηρήσει αυτή την
αρχή και, για πρώτη φορά, θα βασιστεί σε εξωτερική
αξιολόγηση της προηγούμενης στρατηγικής.
Διεθνείς εξελίξεις
Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρόσφατα δημοσιεύθηκαν
αρκετές εθνικές ή περιφερειακές στρατηγικές, συγκεκριμένα
από την Αυστραλία, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ και τον Οργανισμό
Αμερικανικών Κρατών (ΟΑΚ) (1). Η μελέτη του περιεχομένου
των εν λόγω εγγράφων πολιτικής αποκαλύπτει το
βαθμό στον οποίο άλλες χώρες συμμερίζονται κάποια
χαρακτηριστικά της προσέγγισης της ΕΕ.
Η στρατηγική των ΗΠΑ για τον έλεγχο των ναρκωτικών του
2010 σηματοδοτεί μια νέα κατεύθυνση της πολιτικής για τα
ναρκωτικά, η οποία θεωρεί τη χρήση ναρκωτικών κυρίως ως
πρόβλημα δημόσιας υγείας και αναγνωρίζει ότι η ζήτηση
ναρκωτικών συνιστά την κύρια αιτία του προβλήματος των
ναρκωτικών στη χώρα. Η στρατηγική των ΗΠΑ δίνει έμφαση
στην πρόληψη, τη θεραπεία και την απεξάρτηση και κάνει
έκκληση για θεραπευτική αντιμετώπιση της τοξικομανίας
παρόμοια με αυτήν άλλων χρόνιων διαταραχών. Τη
στρατηγική των ΗΠΑ απηχεί και η στρατηγική του ΟΑΚ για
τα ναρκωτικά, στην οποία η τοξικομανία χαρακτηρίζεται
χρόνια υποτροπιάζουσα νόσος, η οποία πρέπει να
(1)
22
αντιμετωπίζεται θεραπευτικά ως τέτοια. Η πρώτη στρατηγική
της Ρωσίας για τα ναρκωτικά (2010–2020) έχει ως
αφετηρία την παραδοχή της κλίμακας του προβλήματος
των ναρκωτικών, το οποίο χαρακτηρίζεται από την
αύξηση της χρήσης ναρκωτικών και τη συμβολή της στην
εξάπλωση λοιμωδών νοσημάτων. Στις στρατηγικές του
ΟΑΚ, της Ρωσίας και των ΗΠΑ τονίζεται η σημασία μιας
ισόρροπης προσέγγισης. Η στρατηγική της Αυστραλίας
για τα ναρκωτικά (2010–2015) έχει τη μεγαλύτερη εμβέλεια
από τα τέσσερα αυτά έγγραφα πολιτικής και καλύπτει
κάθε ψυχοδραστική ουσία δυνάμενη να προκαλέσει
εξάρτηση και προβλήματα υγείας (αλκοόλ, καπνός,
παράνομες και νόμιμες ουσίες). Η όλη προσέγγιση της εν
λόγω στρατηγικής αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των
επιβλαβών συνεπειών.
Οι στρατηγικές του ΟΑΚ, της Αυστραλίας και των
ΗΠΑ χαρακτηρίζονται από επιστημονικά τεκμηριωμένη
προσέγγιση της μείωσης της ζήτησης, σε συνδυασμό με
αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Οι χώρες του ΟΑΚ που
υιοθετούν τη στρατηγική του δεσμεύονται να υποβάλλουν
τις εθνικές πολιτικές και παρεμβάσεις τους σε περιοδική
ανεξάρτητη αξιολόγηση, με βάση τα αποτελέσματα
της οποίας θα γίνεται η κατανομή των πόρων. Τα 106
σημεία της στρατηγικής των ΗΠΑ επανεξετάζονται και
επικαιροποιούνται σε ετήσια βάση προκειμένου να
επιτευχθούν οι στόχοι της στρατηγικής, στους οποίους
περιλαμβάνεται μείωση της επικράτησης της χρήσης
ναρκωτικών κατά 15 % στις ηλικίες 12-17 ετών και κατά 10 %
στους νεαρούς ενήλικες έως το 2015. Η αποτελεσματικότητα
της στρατηγικής της Αυστραλίας αξιολογείται βάσει τριών
κριτηρίων: μείωση της προσφοράς ναρκωτικών, μείωση της
χρήσης ναρκωτικών και μείωση των συναφών επιβλαβών
συνεπειών. Η στρατηγική της Ρωσίας δίνει έμφαση
στη βελτίωση της παρακολούθησης και των εργαλείων
συλλογής δεδομένων, αλλά απορρίπτει ρητά τη θεραπεία
υποκατάστασης οπιοειδών, παρέμβαση η οποία θεωρείται
μία από τις σημαντικότερες επιστημονικά τεκμηριωμένες
προσεγγίσεις στη στρατηγική της ΕΕ. Αξίζει, επίσης,
να σημειωθεί ότι οι εκστρατείες στα μέσα ενημέρωσης
αποτελούν συστατικό στοιχείο της στρατηγικής τόσο της
Ρωσίας όσο και των ΗΠΑ, παρότι η αποτελεσματικότητά
τους δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη.
Σε γενικές γραμμές, μοιάζει να παρατηρείται σε
κάποιο βαθμό σύγκλιση των στρατηγικών για τα
ναρκωτικά διεθνώς. Η πρώτη στρατηγική της Ρωσίας,
αν και αναγνωρίζει το πρόβλημα και δίνει έμφαση στην
παρακολούθηση, υιοθετεί μια ιδεολογική στάση την οποία
δεν συμμερίζονται οι άλλες στρατηγικές, πλην όμως
τόσο οι ΗΠΑ όσο και ο ΟΑΚ φαίνεται ότι πλησιάζουν
περισσότερο προς το μοντέλο της ΕΕ. Η προσέγγιση της
Ο ΟΑΚ είναι περιφερειακός οργανισμός στον οποίο συμμετέχουν και τα 35 ανεξάρτητα κράτη της αμερικανικής ηπείρου και συνιστά το κύριο
όργανο διακυβερνητικής συνεργασίας.
Κεφάλαιο 1: Πολιτικές και νομοθεσία
Αυστραλίας, παρότι περιλαμβάνει πολλά στοιχεία της
πολιτικής της ΕΕ, διαφέρει ως προς το εύρος του φάσματος
των ουσιών που καλύπτει.
Εθνικές στρατηγικές για τα ναρκωτικά
Κεντρικό στοιχείο του ευρωπαϊκού μοντέλου πολιτικής
για τα ναρκωτικά αποτελούν οι εθνικές στρατηγικές και
τα εθνικά σχέδια δράσης για τα ναρκωτικά. Εθνικές
στρατηγικές και εθνικά σχέδια δράσης διαθέτουν πλέον
σχεδόν και οι 30 χώρες που παρακολουθούνται από
το ΕΚΠΝΤ. Στις περισσότερες από τις χώρες αυτές, το
ισχύον έγγραφο πολιτικής για τα ναρκωτικά εγκρίθηκε
την τελευταία τριετία. Τα εν λόγω έγγραφα περιγράφουν
την κατάσταση όσον αφορά τα ναρκωτικά και τους
βραχυπρόθεσμους και απώτερους στόχους κάθε χώρας
στον συγκεκριμένο τομέα και προσδιορίζουν δράσεις
και αρμόδιους φορείς για την υλοποίησή τους. Συχνά
περιλαμβάνουν και κριτήρια βάσει των οποίων αποτιμάται
η επιτυχία κάθε δράσης, ενώ αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός
των στρατηγικών και δράσεων που προβλέπεται να
υπόκεινται σε τελική αξιολόγηση.
Νέες εξελίξεις
Έντεκα χώρες ενέκριναν πρόσφατα νέες εθνικές στρατηγικές
ή νέα εθνικά σχέδια δράσης για τα ναρκωτικά (πίνακας 1),
που καλύπτουν χρονικά διαστήματα μεταξύ τριών και εννέα
ετών. Σε τρεις εξ αυτών (Πορτογαλία, Ρουμανία, Τουρκία), τα
έγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά καλύπτουν το χρονικό
διάστημα που καλύπτει και η τρέχουσα στρατηγική της ΕΕ για
τα ναρκωτικά (2005–2012). Ενίοτε γίνονται αναφορές στο
αλκοόλ και το κάπνισμα. Ωστόσο, στα περισσότερα έγγραφα
πολιτικής για τα ναρκωτικά η κύρια έμφαση δίνεται στις
παράνομες ουσίες, ενώ πολλές χώρες διαθέτουν χωριστά
εθνικά σχέδια δράσης για το αλκοόλ και το κάπνισμα. Μία
από τις ελάχιστες εξαιρέσεις, μια συνδυασμένη στρατηγική
για τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, επρόκειτο να υιοθετηθεί από
την Ιρλανδία, αλλά η έγκρισή της καθυστέρησε λόγω των
βουλευτικών εκλογών στις αρχές του 2011.
Καθυστέρηση στην έγκριση νέου εγγράφου πολιτικής
για τα ναρκωτικά, λόγω αλλαγής κυβέρνησης, ανέφεραν
και οι Κάτω Χώρες (2), ενώ η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση της
Ουγγαρίας ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αντικαταστήσει
τη στρατηγική για τα ναρκωτικά που είχε εγκρίνει ένα χρόνο
νωρίτερα η προηγούμενη κυβέρνηση. Τέσσερις ακόμη
χώρες (Γερμανία, Εσθονία, Σλοβενία, Σουηδία) ανέφεραν
ότι η εκπόνηση και η έγκριση των νέων εγγράφων πολιτικής
τους για τα ναρκωτικά αναμένεται να ολοκληρωθούν εντός
του 2011, ενώ η Νορβηγία παρέτεινε την ισχύ του σχεδίου
δράσης της (2007–2010) έως το 2012.
Δημόσιες δαπάνες
Στην Ευρώπη, οι δημόσιες δαπάνες για το σύνολο των
πτυχών του φαινομένου των ναρκωτικών έχουν μπει στο
μικροσκόπιο την τελευταία δεκαετία (ΕΚΠΝΤ, 2008γ).
Στην ενότητα αυτή εξετάζονται οι διαθέσιμες πλήρεις
εκτιμήσεις των εθνικών δημοσίων δαπανών που σχετίζονται
με τα ναρκωτικά στην Ευρώπη, σε μια προσπάθεια να
απαντηθούν δύο βασικά ερωτήματα. Καταρχάς, τι ποσοστό
του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) δαπανούν οι
χώρες για το πρόβλημα των ναρκωτικών και, κατά δεύτερον,
πώς κατανέμονται τα κονδύλια στα διάφορα πεδία
δραστηριοτήτων και, κυρίως, πώς κατανέμονται μεταξύ
των παρεμβάσεων για τη μείωση της προσφοράς και των
παρεμβάσεων για τη μείωση της ζήτησης.
Πίνακας 1: Πρόσφατα εγκριθέντα εθνικά έγγραφα πολιτικής για τα ναρκωτικά
Χώρα
Ονομασία
εγγράφου πολιτικής
Σχέδιο δράσης
Στρατηγική
Διάρκεια
Κύρια έμφαση
ισχύος
2010 και εξής Παράνομες ουσίες
2010 και εξής Παράνομες ουσίες
2010–2013
2011–2017
2010–2016
2010–2014
Παράνομες ουσίες
Παράνομες ουσίες
Παράνομες ουσίες
Παράνομες ουσίες
Πολωνία
Πορτογαλία
Σχέδιο δράσης
Πρόγραμμα
Πρόγραμμα
Στρατηγική και σχέδιο
δράσης
Πρόγραμμα
Σχέδιο δράσης
2011–2016
2009–2012
Παράνομες ουσίες
Παράνομες ουσίες
Ρουμανία
Τσεχική Δημοκρατία
Τουρκία
Σχέδιο δράσης
Στρατηγική
Σχέδιο δράσης
2010–2012
2010–2018
2010–2012
Παράνομες ουσίες
Παράνομες ουσίες
Παράνομες ουσίες,
αλκοόλ, κάπνισμα
Δανία
Ηνωμένο Βασίλειο
Ιταλία
Λετονία
Λιθουανία
Λουξεμβούργο
Πηγή:
Σημειώσεις
Αντικαθιστά τη στρατηγική 2008–2018 που ψηφίστηκε από την
προηγούμενη κυβέρνηση
Συμπληρώνεται από σχέδιο έργων (2010)
Συμπληρώνεται από ετήσια σχέδια δράσης
Η στρατηγική ασχολείται και με το αλκοόλ, το κάπνισμα, τα φάρμακα
και τις εξαρτητικές συμπεριφορές
Δεύτερο σχέδιο δράσης στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδίου
2005–2012
Δεύτερο σχέδιο δράσης στο πλαίσιο της στρατηγικής 2005–2012
Συμπληρώνεται από σχέδιο δράσης (2010–2012)
Δεύτερο σχέδιο δράσης στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής
(2006–2012)
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
(2) Η νέα στρατηγική υποβλήθηκε στο Κοινοβούλιο το 2011 υπό μορφή «επιστολής για τα ναρκωτικά».
23
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Εξελίξεις όσον αφορά την πολιτική για
τα ναρκωτικά
Η επανεξισορρόπηση των στόχων της πολιτικής για τα
ναρκωτικά με σκοπό την προαγωγή της απεξάρτησης
συνιστά πρόσφατη εξέλιξη στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου
δημοσιεύθηκαν αλλεπάλληλα έγγραφα πολιτικής με
έμφαση στην έκβαση της θεραπείας και την κοινωνική
επανένταξη των χρηστών ναρκωτικών (1), καθώς και στο να
καταστεί ο στόχος της απεξάρτησης κεντρικό στοιχείο της
πολιτικής για τα ναρκωτικά (2). Οι προηγούμενες πολιτικές
αποσκοπούσαν πρωτίστως στην αύξηση του αριθμού των
ατόμων που έχουν πρόσβαση στη θεραπεία απεξάρτησης,
κυρίως στη θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών, ενώ σε
κάποια από τα νέα έγγραφα δίνεται μεγαλύτερη έμφαση
στην ποιότητα των υπηρεσιών. Μένει να φανεί το πώς
αυτές οι νέες πολιτικές κατευθύνσεις θα μεταφραστούν σε
αλλαγές στη θεραπεία και την κοινωνική επανένταξη των
χρηστών. Τίθεται επίσης το ερώτημα αν προοιωνίζονται
βαθύτερες αλλαγές στην πολιτική για τα ναρκωτικά στο
μέλλον. Σύμφωνα με μια ανασκόπηση των επιστημονικών
στοιχείων σχετικά με την απεξάρτηση, πολλοί καθοριστικοί
παράγοντες προκειμένου το άτομο να κατορθώσει να
ζήσει χωρίς ουσίες και να γίνει ενεργό μέλος της κοινωνίας
δεν εμπίπτουν στο πεδίο της πολιτικής για τα ναρκωτικά.
Αντιθέτως, σχετίζονται με τα ατομικά χαρακτηριστικά
και τις ευρύτερες κοινωνικές πολιτικές (Best κ.ά., 2010).
Η μεταβολή αυτών των συνθηκών, ιδιαίτερα αν απαιτούνται
πρόσθετοι οικονομικοί πόροι, ενδέχεται να αποδειχθεί
δύσκολο εγχείρημα για τις κυβερνήσεις σε μια χρονική
συγκυρία περικοπών των δημοσίων δαπανών.
Η ισχύουσα πολιτική για τα ναρκωτικά στην Πορτογαλία
εφαρμόζεται εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον, πρόσφατα
όμως άρχισε να προσελκύει ολοένα και μεγαλύτερη
προσοχή, αρχικά των αναλυτών των πολιτικών για τα
ναρκωτικά και των ομάδων προάσπισης των δικαιωμάτων
των χρηστών, πλέον όμως και των κυβερνήσεων ευρωπαϊκών
και άλλων κρατών. Κεντρικό στοιχείο της πολιτικής της
Πορτογαλίας είναι η αποποινικοποίηση της χρήσης
ναρκωτικών και ο ρόλος των «επιτροπών για την αποτροπή
της κατάχρησης ναρκωτικών» (CDT), που λειτουργούν υπό
την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας (ΕΚΠΝΤ, 2011β). Οι
εν λόγω επιτροπές αξιολογούν την κατάσταση του χρήστη
και έχουν την αρμοδιότητα να παράσχουν υποστήριξη ή να
επιβάλουν κυρώσεις. Το μοντέλο αυτό δεν έχει υιοθετηθεί
μέχρι σήμερα από άλλη χώρα, πλην όμως επιτροπή που
συστάθηκε από την κυβέρνηση της Νορβηγίας πρότεινε
πρόσφατα τη συγκρότηση παρόμοιων διεπιστημονικών
δικαιοδοτικών οργάνων στη Νορβηγία.
(1) Στρατηγική του Ηνωμένου Βασιλείου του 2008.
(2) Στρατηγική της Σκωτίας του 2008 και στρατηγική
του Ηνωμένου Βασιλείου του 2010.
Παρατηρούνται σημαντικές διαφορές ως προς την ποσότητα
και την ποιότητα των διαθέσιμων στοιχείων για τις δημόσιες
δαπάνες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά σε κάθε χώρα.
Οι υπάρχουσες μελέτες καλύπτουν διαφορετικά έτη,
24
χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθοδολογίες και αφορούν
χώρες με διαφορετική δομή του δημόσιου τομέα. Οι
διαφορετικές μέθοδοι λογιστικής καταχώρησης των δαπανών
για τα ναρκωτικά περιορίζουν σημαντικά τη δυνατότητα
συγκρίσεων μεταξύ των χωρών. Κάποια από τα δημόσια
κονδύλια που δαπανώνται για δράσεις που σχετίζονται με
τα ναρκωτικά προσδιορίζονται ως τέτοια στους εθνικούς
προϋπολογισμούς («χαρακτηρισμένες δαπάνες»). Συχνά,
όμως, ο κύριος όγκος των δαπανών που σχετίζονται με τα
ναρκωτικά δεν χαρακτηρίζονται ως τέτοιες και, αναγκαστικά,
εκτιμώνται με τη βοήθεια τεχνικών μοντελοποίησης.
Κατά την τελευταία δεκαετία, τουλάχιστον 12 χώρες
κατέβαλαν προσπάθειες να καταλήξουν σε πλήρη
εκτίμηση των δαπανών για τα ναρκωτικά (πίνακας 2). Οι
εν λόγω χώρες ανέφεραν ότι οι δημόσιες δαπάνες για την
αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών κυμαίνονται
μεταξύ 0,04 % και 0,48 % του ΑΕΠ.
Όπως συμβαίνει και σε άλλα πεδία κοινωνικής πολιτικής, όσο
αυξάνεται ο πλούτος της χώρας τόσο αυξάνεται το ποσοστό
του ΑΕΠ που δαπανάται για δράσεις που σχετίζονται με
τα ναρκωτικά (OΟΣΑ, 2006, Prieto, 2010). Στο Βέλγιο,
τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Κάτω Χώρες, το
Λουξεμβούργο, τη Σουηδία και την Τσεχική Δημοκρατία,
εκτιμάται ότι τουλάχιστον 0,1 % του ΑΕΠ διατίθεται για την
αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά.
Στη Γαλλία, τη Λετονία (χαρακτηρισμένες δαπάνες μόνον),
την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, το αντίστοιχο ποσοστό
κυμαίνεται μεταξύ 0,1 % και 0,04 % του ΑΕΠ. Εάν λάβουμε
υπόψη ότι χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές μέθοδοι και ότι
ο βαθμός πληρότητας διαφέρει, οι τιμές αυτές δεν διαφέρουν
σημαντικά από τις εκτιμήσεις για τις ΗΠΑ (0,42 %) (Reuter,
2006) και την Αυστραλία (0,41 % του ΑΕΠ) (Moore, 2008).
Στις μελέτες για τις δημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με
τα ναρκωτικά καταβλήθηκε επίσης προσπάθεια να εκτιμηθεί
η κατανομή των κονδυλίων στους διάφορους τομείς δράσης.
Παρά ταύτα, οι διακρατικές συγκρίσεις απαιτούν προσοχή,
καθώς οι χώρες ενδέχεται να μην ταξινομούν τις δαπάνες
με τον ίδιο τρόπο. Στις 12 χώρες που υπέβαλαν πλήρεις
εκτιμήσεις, οι δράσεις για τη μείωση της προσφοράς
—«επιβολή του νόμου» ή «δημόσια τάξη και ασφάλεια»—
αντιπροσώπευαν μεταξύ 48 % και 92 % του συνόλου των
δαπανών. Οι δαπάνες για δικαιοσύνη, αστυνομία, τελωνεία
και φυλακές ήταν αυτές που αναφέρονταν πιο συχνά.
Ο τρόπος με τον οποίο κατηγοριοποιούνται οι δαπάνες για
τη μείωση της ζήτησης διαφέρει σημαντικά στις ευρωπαϊκές
χώρες. Οι δαπάνες για θεραπεία ή υγεία αντιπροσωπεύουν
ποσοστό περίπου 40 % του συνόλου των δαπανών ή και
μεγαλύτερο σε Βέλγιο, Γαλλία και Λουξεμβούργο. Οι
δαπάνες για μείωση των επιβλαβών συνεπειών εκτιμήθηκε
από πέντε χώρες ότι κυμαίνονται μεταξύ 0,1 % και 28,8 %
Κεφάλαιο 1: Πολιτικές και νομοθεσία
Πίνακας 2: Εκτιμώμενες δημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά
Χώρα
Έτος
Βέλγιο
2004
Κατανομή των δημοσίων δαπανών
που σχετίζονται με τα ναρκωτικά (%)
Μείωση της
Μείωση της
ζήτησης
προσφοράς
56,2
43,4
Ποσοστό του Επίπεδο διακυβέρνησης
ΑΕΠ (%) (1)
Γαλλία
Γερμανία
2005
2006
51,6
35,0
48,4
65,0
0,07
0,22–0,26
Ηνωμένο Βασίλειο
Κάτω Χώρες
Λετονία (2)
Λουξεμβούργο
Ουγγαρία
Σλοβακία
Σουηδία
Τσεχική Δημοκρατία (2)
2005/06
2003
2008
2009
2007
2006
2002
2006
41,3
25,0
40,9
43,0
25,0
30,0
25,0
8,2
58,7
75,0
51,3
57,0
75,0
70,0
75,0
91,8
0,48
0,46
0,04
0,10
0,04
0,05
0,28
0,20
Φινλανδία
2008
45,0
55,0
0,07
0,10
Ομοσπονδιακές, περιφερειακές, επαρχιακές και δημοτικές
αρχές
Κεντρική κυβέρνηση
Ομοσπονδιακές, κρατιδιακές, τοπικές αρχές και κοινωνική
ασφάλιση
Κεντρική και περιφερειακή κυβέρνηση
Κεντρική διοίκηση και τοπική αυτοδιοίκηση
Κεντρική κυβέρνηση και ένα τοπικό πρόγραμμα
Κεντρική κυβέρνηση και κοινωνική ασφάλιση
Κεντρική κυβέρνηση
Κεντρική κυβέρνηση και κοινωνική ασφάλιση
Απροσδιόριστο (αναφέρονται μόνον οι εμπλεκόμενοι φορείς)
Κεντρικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές και κοινωνική
ασφάλιση
Κεντρική διοίκηση και τοπική αυτοδιοίκηση
(1)Λόγω των διαφορών στη μεθοδολογία, την ποιότητα και την πληρότητα των στοιχείων από χώρα σε χώρα, οι τιμές των δημοσίων δαπανών που σχετίζονται με τα
ναρκωτικά ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι ενδεικτικές και δεν πρέπει να θεωρείται ότι αντιπροσωπεύουν το σύνολο των εθνικών δημοσίων δαπανών για την αντιμετώπιση του
προβλήματος των ναρκωτικών.
Μόνο χαρακτηρισμένες δαπάνες.
(2)
Σημείωση: Για πλήρη κατάλογο των πηγών, βλ. πίνακα PPP-10 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Πηγές:
Εθνικές εκθέσεις του δικτύου Reitox, Eurostat.
του συνόλου των εκτιμώμενων δαπανών για τα ναρκωτικά.
Επτά χώρες υπέβαλαν στοιχεία για τις δαπάνες σχετικά
με την πρόληψη, το εκτιμώμενο ποσοστό των οποίων
κυμαίνεται μεταξύ 1 % και 12 % του συνόλου των δαπανών
για τα ναρκωτικά.
Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες χρησιμοποιούν ήδη τα στοιχεία
για τις δημόσιες δαπάνες ως εργαλείο για τον σχεδιασμό
και την αξιολόγηση της εφαρμογής των πολιτικών
για τα ναρκωτικά, ενώ άλλες, όπως η Πορτογαλία και
η Σλοβακία, αναφέρουν ότι προγραμματίζουν να τα
χρησιμοποιήσουν. Παρά ταύτα, εξακολουθεί να είναι
πολύ δύσκολο να αποκτήσουμε σαφή και πλήρη αντίληψη
για τις εθνικές δημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με
τα ναρκωτικά στην Ευρώπη. Μέχρι στιγμής, δεν έχει
επιτευχθεί συμφωνία για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει
να γίνεται η εκτίμηση συγκεκριμένων ειδών δαπανών για
τα ναρκωτικά. Προκειμένου να βελτιωθεί η ακρίβεια των
στοιχείων και η συγκρισιμότητά τους μεταξύ των χωρών, θα
απαιτηθεί πλήρης καταγραφή των δημόσιων φορέων που
χρηματοδοτούν την πολιτική για τα ναρκωτικά, καθώς και
εναρμόνιση των εννοιών και των ορισμών.
Εθνική νομοθεσία
Κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση: μία
δεκαετία αλλαγής των ποινών στην Ευρώπη
Την τελευταία δεκαετία, 15 ευρωπαϊκές χώρες άλλαξαν
τις ποινές που επισύρει η κατοχή μικροποσότητας
ναρκωτικών. Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του
άρθρου 3 της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά της
παράνομης διακίνησης ναρκωτικών του 1988, κάθε κράτος
υποχρεούται να ποινικοποιήσει την κατοχή ναρκωτικών για
προσωπική χρήση σύμφωνα με τις συνταγματικές του αρχές
και τις βασικές αρχές του δικαιικού του συστήματος. Στην
Ευρώπη, αυτό έγινε με διάφορους τρόπους. Σε κάποιες
χώρες είναι ποινικό αδίκημα η κατοχή οποιασδήποτε
ναρκωτικής ουσίας για προσωπική χρήση, σε άλλες είναι
μη ποινικό αδίκημα, ενώ σε άλλες επιβάλλονται μη ποινικές
κυρώσεις για την κατοχή κάνναβης και παραμένει ποινικό
αδίκημα η κατοχή άλλων ουσιών.
Η αλλαγή των ποινών κατά την τελευταία δεκαετία
διακρίνεται σε τρεις γενικές κατηγορίες. Σε κάποιες
χώρες άλλαξε ο νομικός χαρακτηρισμός του αδικήματος
(ποινικό ή μη ποινικό), σε άλλες άλλαξε η κατηγορία της
ουσίας, εφόσον η ποινή καθορίζεται από την κατηγορία,
ενώ σε άλλες άλλαξε η μέγιστη επιβαλλόμενη ποινή. Στις
περισσότερες από τις χώρες στις οποίες άλλαξε η ποινή
για την κατοχή για προσωπική χρήση χρησιμοποιήθηκε
συνδυασμός των ανωτέρω κατηγοριών, γεγονός που
καθιστά την ανάλυση σύνθετο εγχείρημα.
Η αλλαγή του νομικού χαρακτηρισμού της αξιόποινης
πράξης συνιστά μάλλον το σημαντικότερο βήμα για τον
νομοθέτη. Αλλαγή του νομικού χαρακτηρισμού έγινε
στην Πορτογαλία, το Λουξεμβούργο και το Βέλγιο.
Στην Πορτογαλία, με νόμο, από τον Ιούλιο του 2001
αποποινικοποιήθηκε η κατοχή κάθε είδους ναρκωτικού
25
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
για προσωπική χρήση. Με τον τρόπο αυτό μειώθηκε
η μέγιστη ποινή για την κατοχή μικροποσότητας ναρκωτικών
από φυλάκιση τριών μηνών σε διοικητικό πρόστιμο που
επιβάλλεται από τις νέες «επιτροπές για την αποτροπή της
κατάχρησης ναρκωτικών», οι οποίες δίνουν προτεραιότητα
σε λύσεις προς όφελος της υγείας έναντι των κατασταλτικών
κυρώσεων (3). Στο Λουξεμβούργο, τον Μάιο του 2001,
η κατοχή κάνναβης για προσωπική χρήση κατέστη εκ νέου
διακριτή αξιόποινη πράξη που επισύρει μικρότερες κυρώσεις,
και μάλιστα απλώς μια χρηματική ποινή εφόσον πρόκειται
για την πρώτη παράβαση χωρίς επιβαρυντικές περιστάσεις.
Ταυτόχρονα, οι μέγιστες ποινές για την κατοχή οποιασδήποτε
Ύφεση: ο αντίκτυπος στις παρεμβάσεις στο
πεδίο των ναρκωτικών
Η οικονομική ύφεση που έπληξε την Ευρώπη το 2008
επηρέασε σημαντικά τα κράτη μέλη της ΕΕ. Ο αντίκτυπός
της στους δημόσιους λογαριασμούς ενδέχεται να είναι
μακροχρόνιος και απαιτεί την εφαρμογή πολιτικών για τον
περιορισμό του δημόσιου ελλείμματος και του δημόσιου
χρέους στις περισσότερες χώρες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
(2011) προβλέπει ότι το 2011, για πρώτη φορά εδώ και μία
δεκαετία, οι δημόσιες δαπάνες (χωρίς να συνυπολογίζονται
οι πληρωμές τόκων) στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα μειωθούν σε
πραγματικές τιμές.
Τα εθνικά εστιακά σημεία του δικτύου Reitox συγκέντρωσαν
στοιχεία σχετικά με τις πιστώσεις που διατίθενται από
τον προϋπολογισμό σε παρεμβάσεις για τα ναρκωτικά,
προκειμένου να σχηματιστεί μια πρώτη εικόνα για τον
αντίκτυπο των μέτρων λιτότητας στην πολιτική για τα
ναρκωτικά. Από τις 19 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία,
οι 15 ανέφεραν μείωση των διαθέσιμων κονδυλίων για
ορισμένους τομείς της πολιτικής για τα ναρκωτικά από το
2008. Παρά ταύτα, το μέγεθος των περικοπών ποικίλλει
σημαντικά, δεδομένου ότι οι αναφερθείσες μειώσεις
κυμαίνονται μεταξύ 2 % και 44 %, ανάλογα με τη χώρα και
τον τομέα.
Η δημοσιονομική λιτότητα φαίνεται ότι πλήττει με
διαφορετικό τρόπο τους διάφορους τομείς της πολιτικής για
τα ναρκωτικά. Όσον αφορά τις χαρακτηρισμένες δαπάνες,
οι τομείς που επλήγησαν περισσότερο ήταν η έρευνα,
η πρόληψη, η κοινωνική επανένταξη και οι οργανωτικές
δράσεις. Οι περισσότερες χώρες μοιάζει να προτίμησαν
να μην περικόψουν τον προϋπολογισμό τους για τη
θεραπεία, αν και κάποιες χώρες ανέφεραν αναδιοργάνωση
των υπηρεσιών ή περικοπές στην παρεχόμενη θεραπεία.
Αναφέρθηκε επίσης μειωμένη χρηματοδότηση προγραμμάτων
που σχετίζονται με τα ναρκωτικά στις φυλακές ή δράσεων
των διωκτικών αρχών. Η πλειονότητα των χωρών δεν διαθέτει
στοιχεία για τις μη χαρακτηρισμένες δαπάνες, οι οποίες
συνιστούν τον κύριο όγκο των δημοσίων δαπανών για τα
ναρκωτικά. Ως εκ τούτου, τα υποβληθέντα στοιχεία ενδέχεται
να μην αντικατοπτρίζουν επακριβώς τα μέτρα λιτότητας που
πλήττουν τομείς όπως η επιβολή του νόμου, η δικαιοσύνη
ή ορισμένα πεδία της θεραπείας.
άλλης ουσίας πλην της κάνναβης για προσωπική χρήση
μειώθηκαν από φυλάκιση τριών ετών σε φυλάκιση έξι μηνών.
Παρόμοια αλλαγή έγινε και στο Βέλγιο τον Μάιο του
2003. Η κατοχή μικροποσότητας κάνναβης για προσωπική
χρήση χωρίς τη συνδρομή επιβαρυντικών περιστάσεων στο
παρελθόν επέσυρε μέγιστη ποινή φυλάκισης πέντε ετών,
πλέον όμως έχει τη χαμηλότερη προτεραιότητα δίωξης και
τιμωρείται με πρόστιμο από την αστυνομία.
Κινήσεις προς την κατεύθυνση της «αποποινικοποίησης»
έγιναν και στην Εσθονία και στη Σλοβενία. Στην Εσθονία,
πριν από τον Σεπτέμβριο του 2002, δεύτερη διοικητική
παράβαση κατοχής ναρκωτικών εντός δώδεκα μηνών
συνιστούσε ποινικό αδίκημα τιμωρούμενο με ποινή
φυλάκισης μέχρι τρία έτη. Στον νέο Ποινικό Κώδικα η εν
λόγω διάταξη διαγράφηκε. Συνεπώς, η δεύτερη παράβαση,
όπως και η πρώτη, θεωρείται πταίσμα και επισύρει
χρηματική ποινή ή διοικητική κράτηση μέχρι 30 ημέρες. Στη
Σλοβενία, με τον νόμο περί πταισμάτων, από τον Ιανουάριο
του 2005 καταργήθηκαν οι ποινές φυλάκισης για όλα τα
πταίσματα, ένα εκ των οποίων είναι και η κατοχή ναρκωτικών
για προσωπική χρήση. Αυτό είχε ως συνέπεια η ανώτατη
ποινή να μειωθεί από φυλάκιση 30 ημερών, ή πέντε ημερών
για μικροποσότητα, σε χρηματική ποινή.
Χωρίς να μεταβληθεί ο νομικός χαρακτηρισμός του
αδικήματος, έξι χώρες άλλαξαν την κατηγοριοποίηση των
διαφόρων ουσιών, δεδομένου ότι η κατηγορία στην οποία
ανήκει κάθε ουσία καθορίζει την ποινή. Στη Ρουμανία, βάσει
του νόμου του 2004 οι ουσίες διακρίνονταν σε «πολύ
επικίνδυνες» και «επικίνδυνες». Η προβλεπόμενη ποινή για
την κατοχή «πολύ επικίνδυνων» ουσιών εξακολουθεί να είναι
φυλάκιση από δύο μέχρι πέντε έτη, ενώ για τις «επικίνδυνες»
ουσίες η ποινή έχει πλέον μειωθεί σε φυλάκιση από έξι μήνες
μέχρι δύο έτη. Στη Βουλγαρία, με τον Ποινικό Κώδικα του
2006 θεσπίστηκαν ειδικές ποινές για αδικήματα που δεν
σχετίζονται με τη διακίνηση: φυλάκιση από δώδεκα μήνες
μέχρι έξι έτη για «πολύ επικίνδυνες» ουσίες (έναντι 10–15
ετών στο παρελθόν) και μέχρι πέντε έτη για τις «επικίνδυνες»
ουσίες (έναντι 3–6 ετών). Προβλέπεται επίσης ότι οι
μικροπαραβάσεις μπορεί να τιμωρούνται με χρηματική ποινή.
Στην Τσεχική Δημοκρατία, από τον Ιανουάριο 2010, στον
νέο Ποινικό Κώδικα προβλέπεται μικρότερη ανώτατη ποινή
για την κάνναβη (φυλάκιση ενός έτους) σε σχέση με τις άλλες
ουσίες (αμετάβλητη στα δύο έτη) για κατοχή για προσωπική
χρήση ποσότητας «μεγαλύτερης από μικροποσότητα».
Αντίθετα, στα τέλη του 2006, η Ιταλία ήρε τις διακρίσεις
όσον αφορά τις κυρώσεις ανάλογα με το είδος της ουσίας,
αυξάνοντας την ανώτατη διάρκεια των διοικητικών κυρώσεων
—όπως η αφαίρεση της άδειας οδήγησης— στο ένα έτος
για οποιαδήποτε ουσία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κάνναβη
μετατάχθηκε από την κατηγορία Β στην κατηγορία Γ το
2004, γεγονός που είχε ως συνέπεια τη μείωση των ποινών
(3) Λεπτομερής ανάλυση των επιπτώσεων της αποποινικοποίησης στην Πορτογαλία δημοσιεύθηκε πρόσφατα (Hughes και Stevens, 2010).
26
Κεφάλαιο 1: Πολιτικές και νομοθεσία
για κατοχή για προσωπική χρήση από φυλάκιση μέχρι
πέντε έτη σε φυλάκιση μέχρι δύο έτη, ενώ εκδόθηκαν εθνικές
κατευθυντήριες γραμμές προς τις αστυνομικές αρχές να μην
προβαίνουν σε συλλήψεις αλλά σε ανεπίσημες συστάσεις,
εφόσον δεν συντρέχουν επιβαρυντικές περιστάσεις. Τον
Ιανουάριο του 2009, η κάνναβη μετατάχθηκε εκ νέου από
την κατηγορία Γ στην κατηγορία Β, γεγονός που είχε ως
συνέπεια την αύξηση της ανώτατης ποινής φυλάκισης στα
πέντε έτη. Οι αναθεωρημένες εθνικές κατευθυντήριες γραμμές
προς τις αστυνομικές αρχές εξακολουθούν να συνιστούν την
ανεπίσημη σύσταση για την πρώτη παράβαση.
Μια τρίτη ομάδα χωρών άλλαξε τις προβλεπόμενες ποινές
για κατοχή για προσωπική χρήση χωρίς να αλλάξει τον
νομικό χαρακτηρισμό ή τις συναφείς επιβλαβείς συνέπειες.
Οι ποινές για την κατοχή οιασδήποτε ουσίας για προσωπική
χρήση απλώς άλλαξαν σε τέσσερις χώρες, αλλά και στη
Σλοβακία κατ’ ουσίαν, με τον επαναπροσδιορισμό του
αδικήματος. Στη Φινλανδία, το 2001, με τροποποίηση
του Ποινικού Κώδικα μειώθηκε η ανώτατη ποινή για
μικροπαράβαση του νόμου περί ναρκωτικών από φυλάκιση
δύο ετών σε φυλάκιση έξι μηνών, ενώ δίνεται στον
εισαγγελέα η δυνατότητα να επιβάλει χρηματικές ποινές
στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Στην Ελλάδα, το 2003,
η ανώτατη ποινή για χρήση ή κατοχή μικροποσότητας για
προσωπική χρήση από μη εξαρτημένο χρήστη μειώθηκε
από φυλάκιση πέντε ετών σε φυλάκιση δώδεκα μηνών. Η εν
λόγω παράβαση δεν αναγράφεται στο ποινικό μητρώο
εφόσον δεν υπάρξει υποτροπή εντός πενταετίας. Στη Δανία,
κατευθυντήρια οδηγία προς τους εισαγγελείς τον Μάιο του
2004 ορίζει ότι κανονικά για την κατοχή μικροποσότητας
ναρκωτικών πρέπει να επιβάλλεται χρηματική ποινή, όχι να
γίνεται σύσταση. Το 2007, αυτό κατοχυρώθηκε και με νόμο.
Στη Γαλλία, νόμος του 2007 διευρύνει το φάσμα των πιθανών
επιλογών του δικαστή με την προσθήκη ενός «προγράμματος
ευαισθητοποίησης για τα ναρκωτικά», που απευθύνεται
σε περιστασιακούς χρήστες ναρκωτικών και ανήλικους.
Οι δαπάνες για την παρακολούθηση του προγράμματος
βαρύνουν τον παραβάτη. Το 2005, με τροποποίηση του
Ποινικού Κώδικα της Σλοβακίας διευρύνθηκε ο ορισμός
της «κατοχής για προσωπική χρήση» από μία σε τρεις
δόσεις οιασδήποτε παράνομης ουσίας, ενώ η ανώτατη
ποινή παρέμεινε αμετάβλητη. Επιπλέον, προβλέπονται
δύο νέες ποινές για τους παραβάτες: κατ’ οίκον κράτηση
υπό παρακολούθηση για μέγιστο διάστημα ενός έτους
ή κοινωφελής εργασία από 40 έως 300 ώρες. Με την
τροποποίηση θεσπίστηκε και ένα νέο αδίκημα, αυτό της
«κατοχής μεγαλύτερης ποσότητας για προσωπική χρήση»,
με την οποία νοούνται ως και δέκα δόσεις, που τιμωρείται με
ανώτατη ποινή φυλάκισης πέντε ετών. Στο παρελθόν, αυτό
θα θεωρείτο διακίνηση και θα επέσυρε ποινή φυλάκισης από
δύο έως οκτώ έτη.
Οι λόγοι για τις αλλαγές αυτές είναι σύνθετοι και
διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, οι νόμοι
άλλαξαν για να προσεγγισθούν οι εξαρτημένοι χρήστες
(Πορτογαλία), για να απλουστευθούν οι κυρώσεις
(Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο το 2004, Φινλανδία), για να
εναρμονιστούν οι ποινές για τα πταίσματα (Εσθονία,
Σλοβενία), καθώς και για να δίνονται ενδείξεις για τη
σοβαρότητα των επιβλαβών συνεπειών (Βουλγαρία, Γαλλία,
Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο το 2009, Λουξεμβούργο,
Ρουμανία, Τσεχική Δημοκρατία).
Όσον αφορά τη γενικότερη τάση στην Ευρώπη για τις
ποινές που επισύρει η κατοχή ναρκωτικών για προσωπική
χρήση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι ποινές μειώθηκαν
το πρώτο μισό της δεκαετίας, ενώ αυξήθηκαν το δεύτερο
μισό. Παρά ταύτα, κρίνεται πολύ σημαντικότερο το γεγονός
ότι, αν και η πλειονότητα των χωρών διατηρεί τη δυνατότητα
επιβολής ποινής φυλάκισης (διάγραμμα 2), καμία χώρα
δεν θέσπισε ποινικές κυρώσεις ούτε αύξησε τις ποινές
φυλάκισης στη διάρκεια της δεκαετίας. Από την άποψη
αυτή, παρατηρούνται ενδείξεις σύγκλισης στην Ευρώπη
προς την κατεύθυνση των επιεικέστερων ποινών για την
κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση.
Έρευνα για τα ναρκωτικά
Ενίσχυση της ερευνητικής ικανότητας της ΕΕ
Η ενίσχυση της ερευνητικής ικανότητας στο πεδίο των
ναρκωτικών αποτελεί προτεραιότητα για την Ευρώπη
Διάγραμμα 2: Οι προβλεπόμενες από τον νόμο ποινές: ποινή
φυλάκισης για κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση
(μικροπαραβάσεις)
Προβλέπεται
ποινή φυλάκισης:
για οποιαδήποτε ουσία
για ουσίες πλην
κάνναβης
Δεν προβλέπεται
ποινή φυλάκισης
Σημείωση:Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ευρωπαϊκή νομική βάση δεδομένων
για τα ναρκωτικά (ELDD).
Πηγές:
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox και ELDD.
27
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
τα τελευταία χρόνια. Το 2010 διεξήχθη η πρώτη ετήσια
συνάντηση με το Συμβούλιο σχετικά με τις έρευνες για
τα ναρκωτικά, όπου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε
μια επισκόπηση των ερευνητικών σχεδίων τα οποία
χρηματοδότησε και υπογράμμισε την προστιθέμενη αξία
παρόμοιων πρωτοβουλιών. Το ΕΚΠΝΤ παρουσίασε μια
επισκόπηση των μηχανισμών και των θεματικών πεδίων των
ερευνών για τα ναρκωτικά στα κράτη μέλη, καθώς και τις
συστάσεις της επιστημονικής επιτροπής του σχετικά με τις
προτεραιότητες των μελλοντικών ερευνών (4).
Το κύριο ευρωπαϊκό εργαλείο χρηματοδότησης των ερευνών
είναι το έβδομο πρόγραμμα πλαίσιο για την έρευνα και την
τεχνολογική ανάπτυξη, το οποίο θα ισχύει μέχρι το 2013.
Στο πλαίσιο του προγράμματος «Συνεργασία» του εβδόμου
προγράμματος πλαισίου, γίνονται προσκλήσεις υποβολής
προτάσεων που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για
τις έρευνες για τα ναρκωτικά (5). Στις εν λόγω προσκλήσεις
περιλαμβάνονται προσκλήσεις σχετικά με την «Εξαρτητική
ή/και καταναγκαστική συμπεριφορά σε παιδιά και εφήβους»,
την «Κατανόηση των μη σκοπούμενων συνεπειών των
παγκοσμίων μέτρων για τον έλεγχο των παράνομων ουσιών»
και το έργο ALICE-RAP (6).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδοτεί και άλλες μελέτες
για τα ναρκωτικά μέσω του «προγράμματος πρόληψης και
πληροφόρησης για τα ναρκωτικά», του «προγράμματος
πρόληψης και καταπολέμησης της εγκληματικότητας»,
του «προγράμματος για την ποινική δικαιοσύνη» και
του «προγράμματος για τη δημόσια υγεία». Έργα όπως
η «μελέτη για την ανάπτυξη πλαισίου ελάχιστων ποιοτικών
προτύπων και κριτηρίων συγκριτικής αξιολόγησης στον
τομέα της μείωσης της ζήτησης σε επίπεδο ΕΕ», τα «νέα
μεθοδολογικά εργαλεία για την αξιολόγηση πολιτικών και
προγραμμάτων» και η «περαιτέρω ανάλυση της αγοράς
παράνομων ουσιών της ΕΕ και των μέτρων αντιμετώπισης»
αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά στην κατανόηση των
διαφόρων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα κράτη μέλη
στον εν λόγω τομέα και να συντελέσουν στην εφαρμογή της
ισχύουσας στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για
τα ναρκωτικά.
Ανταποκρινόμενο στην έκκληση που έγινε στα συμπεράσματα
του Συμβουλίου το 2009, το ΕΚΠΝΤ, σε στενή συνεργασία
με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαχέει τις πληροφορίες και τα
κύρια ευρήματα των εν λόγω ερευνητικών έργων μέσω του
θεματικού δικτυακού τόπου του για την έρευνα.
Στοιχεία των κρατών μελών σχετικά με την έρευνα
Στην Ευρώπη, επί του παρόντος, δεν υπάρχουν
καταγεγραμμένες οι έρευνες για τα ναρκωτικά που
Προτεραιότητες των μελλοντικών ερευνών:
συστάσεις της επιστημονικής επιτροπής
του ΕΚΠΝΤ
Ως συνεισφορά στον συνεχιζόμενο διάλογο σχετικά με
τις ευρωπαϊκές ερευνητικές προτεραιότητες στον τομέα
των ναρκωτικών, η επιστημονική επιτροπή κατάρτισε δέσμη
συστάσεων οι οποίες καλύπτουν πέντε βασικούς τομείς.
Παρεμβάσεις: έμφαση πρέπει να δίδεται στην
αποτελεσματικότητα των θεραπευτικών παρεμβάσεων, στον
αντίκτυπο των έγκαιρων παρεμβάσεων και στον αντίκτυπο
στα πληττόμενα μέλη της οικογένειας.
Ανάλυση πολιτικών: απαιτούνται περαιτέρω έρευνες σχετικά
με τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται, εγκρίνονται
και εφαρμόζονται οι εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές, αλλά
και σχετικά με την αξιολόγησή τους, περιλαμβανομένων των
συγκρίσεων των αποτελεσμάτων σε διάφορες χώρες.
Προσφορά παράνομων ουσιών: απαιτείται να δοθεί
μεγαλύτερη προσοχή στη βελτίωση των δεικτών, ώστε να
μελετηθεί η δυναμική της αγοράς.
Επιδημιολογικές έρευνες: συνιστάται η εκπόνηση σειράς
διαχρονικών μελετών κοόρτης, οι οποίες θα συμβάλλουν
στην κατανόηση της μακροπρόθεσμης εξέλιξης των
διαφόρων τρόπων χρήσης ουσιών, ενώ εξακολουθεί
να απαιτείται και βελτίωση των μεθόδων εκτίμησης του
μεγέθους του πληθυσμού που κάνει χρήση ναρκωτικών.
Βασική έρευνα σχετικά με την αιτιολογία και την πορεία της
χρήσης ναρκωτικών: η έρευνα στον εν λόγω τομέα μπορεί
να βελτιώσει τόσο τα διαγνωστικά μέσα όσο και την έκβαση
της θεραπείας.
ALICE-RAP
Το έβδομο πρόγραμμα πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
για την έρευνα χρηματοδοτεί μια μεγάλη ερευνητική
πρωτοβουλία για τις ουσιοεξαρτήσεις στο πλαίσιο του
προγράμματος «Συνεργασία». Οι προκλήσεις τις οποίες
αντιμετωπίζει η σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία από τη
χρήση ουσιών αναλύονται στο έργο «Ουσιοεξαρτήσεις και
τρόποι ζωής στη σύγχρονη Ευρώπη — Αναπλαισίωση των
ουσιοεξαρτήσεων» (ALICE-RAP), το οποίο υλοποιείται με τη
συνεργασία ερευνητών από 25 χώρες. Ο προϋπολογισμός
του έργου, που ανέρχεται σε 10 εκατ. ευρώ, θα
χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση ερευνών για κάθε
πτυχή της ουσιοεξάρτησης, μεταξύ άλλων: ιδιοκτησία της
ουσιοεξάρτησης, μέτρηση της ουσιοεξάρτησης, καθοριστικοί
παράγοντες της ουσιοεξάρτησης, η κερδοφόρος επιχείρηση
της ουσιοεξάρτησης, η διακυβέρνηση της ουσιοεξάρτησης
και η ουσιοεξάρτηση των νέων.
Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. δικτυακό τόπο του
ALICE-RAP.
(4) Βλ. πλαίσιο «Προτεραιότητες των μελλοντικών ερευνών: συστάσεις της επιστημονικής επιτροπής του ΕΚΠΝΤ».
(5) Οι προσκλήσεις δημοσιεύονται στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι ερευνητές καλούνται να υποβάλουν προτάσεις σχεδίων
που εμπίπτουν σε συγκεκριμένα πεδία του προγράμματος πλαισίου.
(6) Βλ. πλαίσιο «ALICE-RAP».
28
Κεφάλαιο 1: Πολιτικές και νομοθεσία
διεξάγονται σε εθνικό επίπεδο. Όλα τα κράτη μέλη
εκπονούν έρευνες για το πρόβλημα των ναρκωτικών και
μέρος αυτών καταγράφονται και αξιοποιούνται στις εθνικές
εκθέσεις των εστιακών σημείων του δικτύου Reitox. Παρότι
οι εθνικές εκθέσεις κάνουν παραπομπές σε επιλεγμένες
μελέτες μόνο και ενδέχεται να μην περιλαμβάνουν όλες
τις συναφείς δημοσιεύσεις στη χώρα, μπορούμε να
ανιχνεύσουμε κάποιες τάσεις ως προς το πλήθος και
τη θεματολογία των ερευνών που αναφέρονται. Μεταξύ
2008 και 2010, ο ετήσιος αριθμός μελετών στις οποίες
έγιναν παραπομπές στις εθνικές εκθέσεις των εστιακών
σημείων του δικτύου Reitox αυξήθηκε από 370 σε 750. Οι
μελέτες αφορούσαν κυρίως την αντιμετώπιση της χρήσης
ναρκωτικών (34 % του συνόλου των παραπομπών στις
εθνικές εκθέσεις 2008–2010) και ακολουθούσαν μελέτες
με θέμα την επικράτηση, τη συχνότητα εμφάνισης και τα
πρότυπα χρήσης ναρκωτικών (29 %), καθώς και μελέτες
για τις συνέπειες της χρήσης ναρκωτικών (23 %). Μελέτες
με θέμα τη μεθοδολογία ή τους μηχανισμούς και τις
επιδράσεις της χρήσης ναρκωτικών σπάνια αναφέρονταν.
29
Κεφάλαιο 2
Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών
στην Ευρώπη — Επισκόπηση
Εισαγωγή
Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια επισκόπηση των τρόπων
αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην
Ευρώπη και επισημαίνονται οι τάσεις, οι εξελίξεις και άλλα
ζητήματα που αφορούν την ποιότητα. Εξετάζονται αρχικά
τα μέτρα πρόληψης και ακολουθούν οι παρεμβάσεις στους
τομείς της θεραπείας, της κοινωνικής επανένταξης και της
μείωσης των επιβλαβών συνεπειών. Όλα αυτά τα μέτρα από
κοινού συγκροτούν ένα ολοκληρωμένο σύστημα μείωσης
της ζήτησης ναρκωτικών, το οποίο χαρακτηρίζεται ολοένα
και περισσότερο από συντονισμένες και ολοκληρωμένες
δράσεις.
Στην ενότητα σχετικά με την επιβολή της νομοθεσίας
εξετάζονται τα πλέον πρόσφατα στοιχεία για τα αδικήματα
που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί ναρκωτικών και
διερευνάται ο ρόλος των μυστικών επιχειρήσεων ως προς
την παρεμπόδιση της προμήθειας παράνομων ουσιών. Το
κεφάλαιο ολοκληρώνεται με ανασκόπηση των διαθέσιμων
στοιχείων σχετικά με τους φυλακισμένους χρήστες και τις
υπάρχουσες παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού
συστήματος.
Πρόληψη
Η πρόληψη των ναρκωτικών διακρίνεται σε διάφορα
επίπεδα ή στρατηγικές, από την καθολική πρόληψη που
απευθύνεται στο σύνολο της κοινωνίας (περιβαλλοντική
πρόληψη) μέχρι την πρόληψη που επικεντρώνεται σε άτομα
υψηλού κινδύνου (ενδεδειγμένη πρόληψη). Η σημαντικότερη
πρόκληση για τις πολιτικές πρόληψης συνίσταται στο
να συνδυάσουν τα διάφορα επίπεδα πρόληψης με το
βαθμό τρωτότητας κάθε ομάδας-στόχου (Derzon, 2007)
και να διασφαλίσουν την επιστημονική τεκμηρίωση
των παρεμβάσεων, καθώς και την επαρκή κάλυψη του
πληθυσμού. Οι περισσότερες παρεμβάσεις πρόληψης
επικεντρώνονται στη χρήση ουσιών εν γένει. Μικρός
είναι ο αριθμός των προγραμμάτων που επικεντρώνονται
σε συγκεκριμένες ουσίες, όπως το αλκοόλ, ο καπνός
ή η κάνναβη.
Περιβαλλοντικές στρατηγικές
Οι περιβαλλοντικές στρατηγικές πρόληψης έχουν ως στόχο
να μεταβάλουν το άμεσο πολιτισμικό, κοινωνικό, υλικό
και οικονομικό περιβάλλον εντός του οποίου τα άτομα
λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τη χρήση ουσιών. Οι
περιβαλλοντικές στρατηγικές συνήθως περιλαμβάνουν
μέτρα όπως η απαγόρευση του καπνίσματος, οι πολιτικές
τιμολόγησης των οινοπνευματωδών και η προαγωγή της
υγείας στο σχολείο. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα μέτρα
περιβαλλοντικής πρόληψης σε επίπεδο κοινωνίας, τα οποία
αποσκοπούν στη μεταβολή του κοινωνικού κλίματος στη
σχολική και την ευρύτερη κοινότητα, είναι αποτελεσματικά
και επιφέρουν αλλαγή των κανονιστικών αντιλήψεων και,
συνεπώς, της χρήσης ουσιών (Fletcher κ.ά., 2008).
Με την πρόσφατη καθιέρωση της πλήρους απαγόρευσης
του καπνίσματος στην Ισπανία, όλες σχεδόν οι
ευρωπαϊκές χώρες έχουν καθιερώσει κάποιας μορφής
μερικής ή πλήρους απαγόρευσης του καπνίσματος.
Οι περιβαλλοντικές στρατηγικές που στοχοποιούν την
κατανάλωση οινοπνευματωδών δεν είναι τόσο συχνές στην
Ευρώπη, αν και οι περισσότερες σκανδιναβικές χώρες
αναφέρουν αύξηση της εφαρμογής στρατηγικών υπεύθυνου
σερβιρίσματος (7), των οποίων η αποτελεσματικότητα έχει
αποδειχθεί με τοπικές μελέτες (Gripenberg κ.ά., 2007).
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αυξάνεται
ο αριθμός των σχολείων που εφαρμόζουν πολιτικές για
τις εξαρτησιογόνες ουσίες (8), ενώ πάνω από το ένα τρίτο
των χωρών αναφέρουν ότι η πρόληψη της χρήσης ουσιών
είναι ενσωματωμένη στη διδακτέα ύλη, μέσω π.χ. των
προγραμμάτων «αγωγής υγείας» ή «αγωγής του πολίτη».
Τέσσερις χώρες (Αυστρία, Ηνωμένο Βασίλειο, Κάτω Χώρες,
Λουξεμβούργο) αναφέρουν την εφαρμογή προγραμμάτων
πρόληψης για το «σύνολο της σχολικής κοινότητας» (9),
τα οποία έχουν αξιολογηθεί θετικά ως προς τη μείωση της
(7) Οι στρατηγικές υπεύθυνου σερβιρίσματος αποσκοπούν στην πρόληψη της πώλησης οινοπνευματωδών σε άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση
μέθης ή σε ανήλικους, μέσω ενός συνδυασμού κατάρτισης του σερβιτόρου και πολιτικών παρεμβάσεων.
(8) Η πολιτική του σχολείου για τις εξαρτησιογόνες ουσίες θεσπίζει κανόνες και κανονισμούς σχετικά με τη χρήση ουσιών στο σχολικό πλαίσιο και
παρέχει οδηγίες σχετικά με τις ενέργειες που γίνονται σε περίπτωση παραβίασης των κανόνων.
(9) Οι παρεμβάσεις στο σύνολο της σχολικής κοινότητας αποσκοπούν στη δημιουργία προστατευτικού σχολικού περιβάλλοντος και θετικού κλίματος
στο σχολείο.
31
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
χρήσης ουσιών (Fletcher κ.ά., 2008), ενώ διαπιστώθηκαν
και πρόσθετα οφέλη όπως η βελτίωση της ατμόσφαιρας
στο σχολείο και ο περιορισμός του σχολικού αποκλεισμού.
Καθολική πρόληψη
Η καθολική πρόληψη απευθύνεται στο σύνολο ενός
πληθυσμού, κυρίως σε επίπεδο σχολείου και κοινότητας.
Στόχος της είναι να αποτρέψει ή να καθυστερήσει την
έναρξη της χρήσης ουσιών και την εμφάνιση των συναφών
προβλημάτων, παρέχοντας στους νέους τα απαραίτητα
εφόδια που θα τους επιτρέψουν να μην αρχίσουν τη χρήση
ουσιών. Κατά την υλοποίηση παρεμβάσεων καθολικής
πρόληψης, τα επιστημονικά στοιχεία καταδεικνύουν
ότι η συνεκτίμηση του πολιτισμικού, κανονιστικού και
κοινωνικού πλαισίου αυξάνει τις πιθανότητες αποδοχής και
επιτυχίας των προγραμμάτων (Allen κ.ά., 2007).
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων για τις
παρεμβάσεις στον μαθητικό πληθυσμό, σε ολόκληρη
την Ευρώπη διαφαίνεται μια ελαφρά μετατόπιση από
προσεγγίσεις των οποίων η αποτελεσματικότητα δεν
είναι αποδεδειγμένη, όπως η αποκλειστική παροχή
πληροφόρησης, οι ενημερωτικές ημερίδες ή οι εξετάσεις
για ναρκωτικά στα σχολεία, προς πιο ελπιδοφόρες
προσεγγίσεις, όπως τα προγράμματα δεξιοτήτων ζωής
που βασίζονται σε εγχειρίδια ή οι παρεμβάσεις ειδικά
για αγόρια. Αναφέρεται επίσης ότι πολλές από τις
αποτελεσματικότερες παρεμβάσεις καθολικής πρόληψης
μεταφέρονται από χώρα σε χώρα (10). Παρά ταύτα,
και παρά την ύπαρξη θετικά αξιολογημένων μεθόδων
πρόληψης, σειρά παρεμβάσεων που δεν υποστηρίζονται
από επιστημονικά στοιχεία, όπως επισκέψεις
εμπειρογνωμόνων ή αστυνομικών στα σχολεία, αναφέρονται
ολοένα και περισσότερο από κάποιες χώρες.
Οι καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια
έχουν κυρίως τη μορφή απλών παρεμβάσεων χαμηλού
κόστους, όπως διαλέξεις για τους γονείς ή διανομή
φυλλαδίων και ενημερωτικού υλικού. Οι πιο σύνθετες
παρεμβάσεις, όπως οι ομάδες γονέων (Γερμανία, Ιρλανδία),
η κατάρτιση σε προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες
(Ελλάδα, Πορτογαλία) ή τα βασισμένα σε εγχειρίδιο
προγράμματα για γονείς (Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο)
σπάνια αναφέρονται.
Επικεντρωμένη πρόληψη
Η επικεντρωμένη πρόληψη περιλαμβάνει παρεμβάσεις σε
συγκεκριμένες ομάδες, οικογένειες ή κοινότητες τα μέλη
των οποίων, λόγω έλλειψης κοινωνικών δεσμών και πόρων,
ενδέχεται να είναι πιο επιρρεπή στη χρήση ουσιών ή στην
εξάρτηση. Πολλά κράτη μέλη αναφέρουν μετατόπιση
της έμφασης των στρατηγικών τους προς τις ευάλωτες
κοινωνικές ομάδες και, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των
εμπειρογνωμόνων, οι παρεμβάσεις που απευθύνονται σε
ευάλωτες ομάδες σημείωσαν συνολικά αύξηση μεταξύ των
ετών 2007 και 2010, με εξαίρεση τις παρεμβάσεις για νέους
σε ιδρύματα μέριμνας. Η μεγαλύτερη αύξηση αναφέρεται
στις παρεμβάσεις για μαθητές με ακαδημαϊκά ή κοινωνικά
προβλήματα (παρέχονται πλήρως ή εκτενώς σε 16 χώρες)
και στις παρεμβάσεις για νεαρούς παραβάτες του νόμου
περί ναρκωτικών (παρέχονται πλήρως ή εκτενώς σε 12 χώρες)
(διάγραμμα 3). Η αύξηση των πρώτων ενδέχεται να οφείλεται
στο γεγονός ότι κάποια κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Ένωση
δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην ακαδημαϊκή αποτυχία
και την εγκατάλειψη της σχολικής φοίτησης, δεδομένου
ότι οι παράγοντες κινδύνου ταυτίζονται με αυτούς της
προβληματικής χρήσης ναρκωτικών (King κ.ά., 2006).
Η αύξηση των παρεμβάσεων για νεαρούς παραβάτες
μπορεί να οφείλεται εν μέρει στην εφαρμογή του FRED, ενός
ψυχοκοινωνικού προγράμματος πολλαπλών συνεδριών
(ΕΚΠΝΤ, 2010α), σε αυξημένο αριθμό χωρών, αλλά και στις
νέες παρεμβάσεις για νέους που διαπράττουν αξιόποινη
πράξη για πρώτη φορά οι οποίες υλοποιούνται στην
Ελλάδα, την Ιρλανδία και το Λουξεμβούργο.
Αναφέρθηκε επίσης αύξηση των παρεμβάσεων που
απευθύνονται σε ευάλωτες οικογένειες, κυρίως σε οικογένειες
με προβλήματα χρήσης ουσιών (παρέχονται πλήρως
ή εκτενώς σε 14 χώρες) και σε κοινωνικά ασθενέστερες
οικογένειες (παρέχονται πλήρως ή εκτενώς σε επτά χώρες)
(διάγραμμα 3). Εν προκειμένω, επισημαίνεται η αυξανόμενη
δημοτικότητα του προγράμματος «Ενίσχυση της οικογένειας»
(Kumpfer κ.ά., 2008) στην Ευρώπη, το οποίο πρόσφατα
υλοποιήθηκε σε τρεις ακόμη χώρες (Γερμανία, Πολωνία,
Πορτογαλία) και σε άλλες περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου.
Η επικεντρωμένη πρόληψη υλοποιείται είτε από ομάδες
εργασίας εκτός δομών είτε εντός των δομών. Οι
παρεμβάσεις πρόληψης για εθνοτικές ομάδες και νεαρούς
θαμώνες πάρτι/φεστιβάλ είναι τα μόνα πεδία στα οποία
αναφέρεται κυρίως εργασία εκτός δομών, ενώ αναφέρεται
μείωση της εργασίας εκτός δομών για τους άστεγους
νέους. Γενικά, κατά κανόνα οι επαφές με κοινωνικά
αποκλεισμένες ομάδες, όπως νέοι που έχουν εγκαταλείψει
το σχολείο, μετανάστες και άστεγοι νέοι, εξακολουθούν να
γίνονται εντός των δομών.
Πέραν αυτού, διαθέτουμε σχετικά λίγες πληροφορίες για το
περιεχόμενο πολλών από τα προγράμματα επικεντρωμένης
πρόληψης (11). Γενικά, τα διαθέσιμα στοιχεία φανερώνουν ότι
οι συχνότερες παρεμβάσεις στην Ευρώπη είναι αυτές που
δίνουν έμφαση στην πληροφόρηση, την ευαισθητοποίηση
(10) Βλ. SFP, FRED, Preventure, EU-DAP και GBG στην πύλη βέλτιστης πρακτικής.
(11) Ωστόσο, κάποια παραδείγματα είναι διαθέσιμα στον δικτυακό τόπο για την ανταλλαγή πληροφοριών στο πλαίσιο της δράσης για τη μείωση της
ζήτησης ναρκωτικών (EDDRA).
32
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
Διάγραμμα 3: Παροχή παρεμβάσεων επικεντρωμένης πρόληψης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εθνικών εμπειρογνωμόνων
Μαθητές με κοινωνικά
ή ακαδημαϊκά
προβλήματα
Νεαροί παραβάτες
Προβλήματα χρήσης
ουσιών στην
οικογένεια
Κοινωνικά ευάλωτοι
γονείς
Πλήρης
Σημείωση:
Πηγή:
Εκτενής
Περιορισμένη
Σπάνια
Ανύπαρκτη
Δεν υπάρχουν στοιχεία
Ο όρος «παροχή» αναφέρεται στη γενική και τη γεωγραφική κατανομή των παρεμβάσεων και διαβαθμίζεται ως εξής: α) πλήρης, παρέχεται σε όλες σχεδόν
τις συναφείς περιοχές (περιοχές με αρκετό πληθυσμό-στόχο για την υλοποίηση της παρέμβασης), β) εκτενής, παρέχεται στις περισσότερες αλλά όχι σε όλες
τις συναφείς περιοχές, γ) περιορισμένη, παρέχεται σε αρκετές συναφείς περιοχές αλλά όχι στις περισσότερες, δ) σπάνια, παρέχεται μόνο σε μικρό αριθμό
συναφών περιοχών, ε) ανύπαρκτη, δεν παρέχεται η παρέμβαση. Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
και τη συμβουλευτική, παρά το γεγονός ότι αυξάνονται τα
στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της αποτελεσματικότητας
προσεγγίσεων που επικεντρώνονται στα κανονιστικά
πρότυπα, τα κίνητρα, τις δεξιότητες και τη λήψη αποφάσεων.
Ενδεδειγμένη πρόληψη
Η ενδεδειγμένη πρόληψη αποσκοπεί στον εντοπισμό
ατόμων με συμπεριφορικά ή ψυχολογικά προβλήματα
—τα οποία ενδέχεται να είναι ενδεικτικά μιας πιθανής
προβληματικής χρήσης ουσιών σε μεταγενέστερο στάδιο
της ζωής τους— και στην εξατομικευμένη στόχευσή τους με
ειδικές παρεμβάσεις. Αρκετά προγράμματα ενδεδειγμένης
πρόληψης έχουν αξιολογηθεί θετικά (ΕΚΠΝΤ, 2009γ).
Μόνον τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ και η Νορβηγία
αναφέρουν ότι υλοποιούν παρεμβάσεις ενδεδειγμένης
πρόληψης, ενώ ελάχιστα είναι αυτά που αναφέρουν ότι
οι παρεμβάσεις τους είναι δομημένες και βασίζονται
σε εγχειρίδια. Αυξάνεται ο αριθμός των χωρών που
αναφέρουν ότι αξιοποιούν το πλαίσιο του σχολείου για τον
εντοπισμό των ευάλωτων μαθητών, ιδίως όσων εκδηλώνουν
33
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
συμπεριφορικά προβλήματα τα οποία συχνά συνδέονται
με χρήση ουσιών σε μεταγενέστερο στάδιο της ζωής
τους. Το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Τσεχική Δημοκρατία και
η Νορβηγία αναφέρουν χρήση νέων εργαλείων για τον
έλεγχο και τον έγκαιρο εντοπισμό τους τόσο στο σχολικό
πλαίσιο όσο και στο πλαίσιο της κοινότητας.
Η έγκαιρη παρέμβαση και η συμβουλευτική για τη χρήση
ουσιών είναι οι στρατηγικές ενδεδειγμένης πρόληψης που
αναφέρονται συχνότερα. Ελάχιστες χώρες αναφέρουν
παρεμβάσεις που στοχεύουν συμπεριφορικά προβλήματα
τα οποία εκδηλώνονται νωρίς. Αυτό έχει ως συνέπεια να
μην αξιοποιείται πλήρως στην Ευρώπη η δυνατότητα της
ενδεδειγμένης πρόληψης να συμβάλει στον περιορισμό
του αντίκτυπου νευροσυμπεριφορικών προβλημάτων
της παιδικής ηλικίας, όπως η επιθετικότητα ή η
παρορμητικότητα, σε μεταγενέστερες συμπεριφορές χρήσης
ουσιών (ΕΚΠΝΤ, 2009γ). Η ενδεδειγμένη πρόληψη μπορεί
να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στην πρόληψη στην
κοινότητα και στην εξειδικευμένη θεραπεία που παρέχεται
στο κλινικό πλαίσιο, ιδίως μέσω έγκαιρων παρεμβάσεων σε
ομάδες με ιδιαίτερες ανάγκες, όπως οι ευάλωτοι χρήστες
κάνναβης ή αλκοόλ.
Θεραπεία
Στην Ευρώπη, οι βασικοί τύποι θεραπείας απεξάρτησης
που παρέχονται είναι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις,
η θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών και η σωματική
αποτοξίνωση. Ο σχετικός βαθμός ανάπτυξης των
διαφόρων τύπων θεραπείας σε κάθε χώρα επηρεάζεται
από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης
της οργάνωσης του εθνικού συστήματος υγειονομικής
περίθαλψης. Η θεραπεία απεξάρτησης παρέχεται σε πολλά
και διάφορα πλαίσια: εξειδικευμένες μονάδες απεξάρτησης,
μεταξύ αυτών κέντρα εξωτερικής και εσωτερικής
παραμονής, ψυχιατρικές κλινικές και νοσοκομεία, μονάδες
σε φυλακές, υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και ιδιωτικά
γραφεία γενικών γιατρών.
Δεν υπάρχει σύνολο δεδομένων το οποίο να επιτρέπει
την περιγραφή του συνόλου του πληθυσμού των χρηστών
ναρκωτικών που βρίσκονται επί του παρόντος σε θεραπεία
απεξάρτησης στην Ευρώπη. Παρά ταύτα, υπάρχουν
διαθέσιμα στοιχεία για μια σημαντική υποομάδα του εν
λόγω πληθυσμού, τα οποία συλλέγονται με τη βοήθεια του
Δείκτη Αίτησης Θεραπείας του ΕΚΠΝΤ και αφορούν τους
χρήστες που ξεκινούν θεραπεία σε εξειδικευμένα κέντρα
απεξάρτησης στη διάρκεια του ημερολογιακού έτους. Τα εν
λόγω στοιχεία μας δίνουν τη δυνατότητα να αντιληφθούμε
τα χαρακτηριστικά των χρηστών και τα πρότυπα
χρήσης (12). Το 2009, καταγράφηκαν στον δείκτη περίπου
460 000 χρήστες που ξεκίνησαν θεραπεία απεξάρτησης,
38 % των οποίων (175 000) για πρώτη φορά στη ζωή τους.
Βάσει διαφόρων πηγών, μεταξύ των οποίων και ο Δείκτης
Αίτησης Θεραπείας, εκτιμάται ότι τουλάχιστον 1,1 εκατ.
άτομα παρακολούθησαν προγράμματα απεξάρτησης
από παράνομες ουσίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την
Κροατία, την Τουρκία και τη Νορβηγία το 2009 (13).
Περισσότεροι από τους μισούς εξ αυτών έλαβαν θεραπεία
υποκατάστασης οπιοειδών, ωστόσο ένας σημαντικός
αριθμός έλαβε άλλες μορφές θεραπείας για προβλήματα
που σχετίζονται με τη χρήση οπιοειδών, διεγερτικών,
κάνναβης και άλλων παράνομων ουσιών (14). Η παραπάνω
εκτίμηση, παρότι θα μπορούσε να γίνει ακριβέστερη,
υποδεικνύει υψηλά επίπεδα παρεχόμενης θεραπείας
απεξάρτησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τουλάχιστον
προς τους χρήστες οπιοειδών. Αυτό είναι απόρροια
της τεράστιας επέκτασης των εξειδικευμένων κέντρων
απεξάρτησης εξωτερικής παραμονής που παρατηρήθηκε
την τελευταία εικοσαετία, με τη σημαντική συμβολή
της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, των ομάδων
αυτοβοήθειας, των γενικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας,
καθώς και των ομάδων εργασίας εκτός δομών και των
υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης.
Ιδίως στη Δυτική Ευρώπη, διαφαίνεται μια σταδιακή στροφή
από την αντίληψη ότι η θεραπεία απεξάρτησης είναι
ευθύνη ενός μικρού αριθμού ειδικών από συγκεκριμένους
επιστημονικούς κλάδους οι οποίοι υλοποιούν εντατικές,
βραχείες παρεμβάσεις, προς μια διεπιστημονική,
ολοκληρωμένη και πιο μακροχρόνια προσέγγιση.
Αυτό, εν μέρει, συνιστά απόκριση στην παραδοχή ότι
η ουσιοεξάρτηση είναι μια χρόνια νόσος και η πορεία
πολλών ασθενών σηματοδοτείται από κύκλους ύφεσης,
υποτροπών, επαναλαμβανόμενης θεραπείας και αναπηρίας
(Dennis και Scott, 2007), άποψη που κερδίζει έδαφος
και υποστηρίζεται και από τα στοιχεία που συνέλεξε το
ΕΚΠΝΤ, τα οποία φανερώνουν ότι πάνω από το 50 % των
χρηστών που ξεκινούν θεραπεία είχαν ξανακάνει θεραπεία
στο παρελθόν. Ένας άλλος παράγοντας είναι ότι στις
δυτικοευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται σημαντική γήρανση
του πληθυσμού των χρηστών υπό θεραπεία, ο οποίος
συνίσταται κυρίως σε μακροχρόνιους προβληματικούς
χρήστες που είχαν παρακολουθήσει θεραπεία και στο
παρελθόν και αναφέρουν πολλαπλά προβλήματα υγείας
και κοινωνικά προβλήματα (ΕΚΠΝΤ, 2010στ).
(12) Στοιχεία του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας υπέβαλαν 29 χώρες για τα εξειδικευμένα κέντρα απεξάρτησης, με ποσοστό κάλυψης των μονάδων άνω
του 60 % στις περισσότερες χώρες, αν και σε κάποιες χώρες είναι άγνωστο το ποσοστό κάλυψης των μονάδων (βλ. πίνακα TDI-7 στο Δελτίο
στατιστικών στοιχείων 2011).
(13) Βλ. πίνακα HSR-10 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(14) Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με τους τύπους θεραπείας που παρέχονται ανάλογα με την ουσία, καθώς και τα επιστημονικά στοιχεία στα
οποία βασίζονται, την αποτελεσματικότητα και την ποιότητά τους, παρέχονται στα αντίστοιχα κεφάλαια.
34
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
Για τον λόγο αυτό, ορισμένες εθνικές και τοπικές
στρατηγικές για τα ναρκωτικά κάνουν λόγο για μια
προσέγγιση συνεχούς φροντίδας, με έμφαση στις
συντονισμένες και ολοκληρωμένες παρεμβάσεις, όχι
μόνο των διαφόρων υπηρεσιών απεξάρτησης (π.χ.
παραπομπή από υπηρεσία εσωτερικής παραμονής σε
υπηρεσία εξωτερικής παραμονής), αλλά και των υπηρεσιών
απεξάρτησης του ευρύτερου φάσματος υγειονομικών και
κοινωνικών υπηρεσιών. Η συνεχής φροντίδα συνίσταται
στην τακτική παρακολούθηση της κατάστασης του χρήστη,
στην έγκαιρη διάγνωση πιθανών προβλημάτων, στις
παραπομπές μεταξύ υπηρεσιών υγείας και υπηρεσιών
κοινωνικής μέριμνας, καθώς και στη συνεχή στήριξη του
χρήστη χωρίς προδιαγεγραμμένο χρονοδιάγραμμα. Οι
γενικοί γιατροί μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο
στο πεδίο αυτό. Σε πρόσφατη γαλλική έρευνα μεταξύ
των θεραπευτικών φορέων, αναγνωρίζεται ο ρόλος των
γενικών γιατρών, οι οποίοι διευκολύνουν την πρόσβαση
των χρηστών οπιοειδών στην εξειδικευμένη περίθαλψη,
τόσο μέσω παραπομπής σε νοσοκομεία για την έναρξη
θεραπείας με μεθαδόνη όσο και για τη συνέχιση της
θεραπείας σε πλαίσιο εξωτερικής παραμονής. Ένα άλλο
παράδειγμα έρχεται από την ολλανδική κυβέρνηση και
τις τοπικές αρχές των τεσσάρων μεγαλύτερων δήμων της
χώρας, που υιοθέτησαν μια ολοκληρωμένη θεραπευτική
προσέγγιση στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής
κοινωνικής στήριξης, με τη συμμετοχή πολλών και ποικίλων
φορέων.
Η συνεχής φροντίδα και η ολοκληρωμένη θεραπεία
διευκολύνονται με τη θέσπιση πρωτοκόλλων φροντίδας,
κατευθυντήριων γραμμών και στρατηγικών διαχείρισης
μεταξύ των φορέων (Haggerty κ.ά., 2003). Σύμφωνα
με έρευνα που εκπόνησαν το 2010 τα εθνικά εστιακά
σημεία, σε 16 χώρες υπάρχουν συμφωνίες συνεργασίας
μεταξύ των υπηρεσιών απεξάρτησης και των κοινωνικών
υπηρεσιών. Σε έξι χώρες (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Κάτω
Χώρες, Πορτογαλία, Ρουμανία, Κροατία), ο προτιμώμενος
μηχανισμός διυπηρεσιακού συντονισμού είναι τα δομημένα
πρωτόκολλα, ενώ σε άλλες χώρες η συνεργασία στηρίζεται
κυρίως σε άτυπα δίκτυα.
Θεραπεία απεξάρτησης εξωτερικής παραμονής
Στην Ευρώπη, η θεραπεία απεξάρτησης παρέχεται
κατεξοχήν σε κέντρα εξωτερικής παραμονής. Τα διαθέσιμα
στοιχεία αφορούν περίπου 400 000 χρήστες ναρκωτικών
οι οποίοι ξεκίνησαν θεραπεία σε εξειδικευμένα κέντρα
εξωτερικής παραμονής το 2009. Οι μισοί από τους
χρήστες που ξεκίνησαν θεραπεία (51 %) δηλώνουν ως
κύρια ουσία κατάχρησης τα οπιοειδή, κυρίως την ηρωίνη,
Επιλεγμένο θέμα: Χρηματοδότηση και
κόστος της θεραπείας απεξάρτησης
Σε εποχές δημοσιονομικής λιτότητας, δίνεται μεγαλύτερη
προσοχή σε κάθε πτυχή των δημοσίων δαπανών,
περιλαμβανομένου του κόστους της θεραπείας. Στο
Επιλεγμένο θέμα που δημοσιεύεται φέτος από το ΕΚΠΝΤ
αποτυπώνονται οι κύριες πηγές χρηματοδότησης της
θεραπείας απεξάρτησης σε σειρά ευρωπαϊκών χωρών.
Συνοψίζονται, επίσης, τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με
τις δαπάνες για τις υπηρεσίες απεξάρτησης και το κόστος
της θεραπείας.
Το Επιλεγμένο θέμα διατίθεται σε έντυπη και ηλεκτρονική
μορφή μόνο στην αγγλική γλώσσα στον δικτυακό τόπο
του ΕΚΠΝΤ.
ενώ ποσοστό 24 % δηλώνει την κάνναβη, 18 % την κοκαΐνη
και 4 % διεγερτικές ουσίες πλην κοκαΐνης. Οι περισσότεροι
στρέφονται μόνοι τους σε θεραπεία (37 %), ποσοστό 28 %
παραπέμπεται σε θεραπεία από υπηρεσίες απεξάρτησης,
υγείας ή κοινωνικές υπηρεσίες και 20 % παραπέμπεται
από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Το εναπομείναν
ποσοστό παροτρύνεται από την οικογένεια, φίλους ή άτυπα
δίκτυα (15).
Οι χρήστες που ξεκινούν θεραπεία σε κέντρα εξωτερικής
παραμονής αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα χρηστών
ναρκωτικών, με μεγάλη διαφορά από τις υπόλοιπες, για
την οποία διαθέτουμε στοιχεία σχετικά με τα προσωπικά
και κοινωνικά χαρακτηριστικά, καθώς και τα πρότυπα
χρήσης ουσιών. Οι εν λόγω χρήστες είναι κυρίως νεαροί
άνδρες, ηλικίας κατά μέσο όρο 32 ετών. Ο αριθμός των
ανδρών είναι τετραπλάσιος του αριθμού των γυναικών
—αυτό αντικατοπτρίζει εν μέρει το γεγονός ότι ο χώρος
των πιο προβληματικών χρηστών ναρκωτικών είναι
ανδροκρατούμενος. Μεταξύ των χρηστών που ξεκινούν
θεραπεία, οι χρήστες που δηλώνουν ως κύρια ουσία
κατάχρησης την κάνναβη είναι σχεδόν δέκα χρόνια
νεότεροι (25) από τους χρήστες που δηλώνουν ως κύρια
ουσία κατάχρησης την κοκαΐνη (33) ή τα οπιοειδή (34).
Κατά μέσο όρο, οι νεότεροι χρήστες ναρκωτικών υπό
θεραπεία (25–26) αναφέρονται από την Πολωνία, την
Ουγγαρία και τη Σλοβακία —χώρες που προσχώρησαν
στην ΕΕ το 2004— και οι μεγαλύτεροι από την Ισπανία,
την Ιταλία και τις Κάτω Χώρες (34). Η αναλογία ανδρών
προς γυναίκες είναι υψηλή για όλες τις ουσίες, αν και
παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με την ουσία και τη
χώρα. Ασχέτως κύριας ουσίας κατάχρησης, η αναλογία
ανδρών προς γυναίκες είναι υψηλότερη στις χώρες της
Νότιας Ευρώπης και χαμηλότερη στις χώρες της Βόρειας
Ευρώπης (16).
(15) Βλ. πίνακες TDI-16 και TDI-19 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(16) Βλ. πίνακες TDI-9 (μέρος iv), TDI-21 και TDI-103 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011. Για πληροφορίες σχετικά με τους χρήστες υπό θεραπεία
ανάλογα με την κύρια ουσία κατάχρησης, βλ. τα αντίστοιχα κεφάλαια.
35
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Οι δύο κύριοι τύποι θεραπείας που προσφέρονται
στα κέντρα εξωτερικής παραμονής στην Ευρώπη
είναι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και η θεραπεία
υποκατάστασης οπιοειδών. Οι ψυχοκοινωνικές
παρεμβάσεις περιλαμβάνουν συμβουλευτική, παρακινητική
ενίσχυση, γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, διαχείριση
περιστατικών, ομαδική και οικογενειακή θεραπεία και
πρόληψη υποτροπών. Παρέχονται κυρίως, ανάλογα
με τη χώρα, από δημόσιους φορείς ή μη κυβερνητικές
οργανώσεις. Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις παρέχουν
στήριξη στους χρήστες στην προσπάθειά τους να
αντιμετωπίσουν και να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους
με τις ουσίες και συνιστούν την κύρια μορφή θεραπείας
για χρήστες διεγερτικών ουσιών, όπως η κοκαΐνη και
οι αμφεταμίνες. Παρέχονται και σε χρήστες οπιοειδών,
συνήθως σε συνδυασμό με θεραπεία υποκατάστασης.
Σύμφωνα με έρευνα των εθνικών εμπειρογνωμόνων του
2008, η ψυχοκοινωνική θεραπεία εξωτερικής παραμονής
είναι διαθέσιμη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες για
τους χρήστες που τη ζητούν. Παρότι παρατηρούνται
σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη χώρα, στις
περισσότερες χώρες ο μέσος χρόνος αναμονής δεν
υπερβαίνει τον ένα μήνα.
Η θεραπεία υποκατάστασης συνιστά την επικρατέστερη
θεραπευτική επιλογή για τους χρήστες οπιοειδών στην
Ευρώπη. Συνήθως παρέχεται σε εξειδικευμένα κέντρα
εξωτερικής παραμονής, αν και σε κάποιες χώρες παρέχεται
και σε κέντρα εσωτερικής παραμονής και, όλο και πιο
συχνά, και σε φυλακές (17). Εξάλλου, οι ιδιώτες γενικοί
γιατροί, συχνά μέσω ρυθμίσεων ομαδικής υποστήριξης,
διαδραματίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο
στην παροχή θεραπείας υποκατάστασης. Η θεραπεία
υποκατάστασης οπιοειδών είναι διαθέσιμη σε όλα τα κράτη
μέλη της ΕΕ, καθώς και στην Κροατία και τη Νορβηγία.
Στην Τουρκία, η θεραπεία υποκατάστασης με τη μορφή του
συνδυασμού βουπρενορφίνης-ναλοξόνης καθιερώθηκε το
2010. Συνολικά, εκτιμάται ότι περίπου 700 000 χρήστες
οπιοειδών στην Ευρώπη έλαβαν θεραπεία υποκατάστασης
το 2009 (βλ. κεφάλαιο 6) (18).
Θεραπεία απεξάρτησης εσωτερικής παραμονής
Τα διαθέσιμα στοιχεία αφορούν περίπου 44 000 χρήστες
ναρκωτικών οι οποίοι ξεκίνησαν θεραπεία απεξάρτησης σε
κέντρα εσωτερικής παραμονής στην Ευρώπη το 2009 (19).
Οι μισοί εξ αυτών δήλωσαν ως κύρια ουσία κατάχρησης
τα οπιοειδή (53 %), ενώ ακολουθεί η κάνναβη (16 %),
η κοκαΐνη (8 %) και οι διεγερτικές ουσίες πλην κοκαΐνης
(12 %). Οι χρήστες που ξεκινούν θεραπεία σε κέντρα
εσωτερικής παραμονής είναι κυρίως νεαροί άνδρες, κατά
μέσο όρο ηλικίας 31 ετών, ενώ αναλογούν περίπου τρεις
άνδρες προς μία γυναίκα (20).
Στα κέντρα απεξάρτησης εσωτερικής παραμονής οι
χρήστες διανυκτερεύουν εκεί για διάστημα που κυμαίνεται
από μερικές εβδομάδες έως μερικούς μήνες. Σε πολλές
περιπτώσεις, στόχος των θεραπευτικών προγραμμάτων
είναι ο χρήστης να κατορθώσει να απέχει από τη χρήση
ουσιών και δεν επιτρέπεται η χορήγηση υποκατάστατων.
Η σωματική αποτοξίνωση, μια βραχεία παρέμβαση
που γίνεται υπό ιατρική παρακολούθηση με στόχο να
αντιμετωπισθούν τα συμπτώματα στέρησης που σχετίζονται
με τη διακοπή της χρόνιας χρήσης ουσιών, αποτελεί
ενίοτε προαπαιτούμενο για την εισαγωγή σε μακροχρόνιο
στεγνό θεραπευτικό πρόγραμμα εσωτερικής παραμονής.
Η παρέμβαση αυτή συνήθως γίνεται με εισαγωγή σε
νοσοκομεία, εξειδικευμένα κέντρα θεραπείας ή κέντρα
εσωτερικής παραμονής που διαθέτουν ιατρική ή ψυχιατρική
πτέρυγα.
Στα κέντρα απεξάρτησης εσωτερικής παραμονής οι
παρεχόμενες υπηρεσίες περιλαμβάνουν διαμονή,
εξατομικευμένη δομημένη ψυχοκοινωνική θεραπεία και
συμμετοχή σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στην
κοινωνική αποκατάσταση και επανένταξη των χρηστών.
Στα πλαίσια αυτά συχνά εφαρμόζεται η προσέγγιση
της θεραπευτικής κοινότητας. Θεραπεία απεξάρτησης
εσωτερικής παραμονής παρέχεται και από ψυχιατρεία,
κυρίως για χρήστες με συνοδό ψυχιατρική διαταραχή.
Σύμφωνα με έρευνα των εθνικών εμπειρογνωμόνων του
2008, η ψυχοκοινωνική θεραπεία εσωτερικής παραμονής
και η σωματική αποτοξίνωση είναι διαθέσιμες στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες για τους χρήστες που
τις ζητούν. Οι εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων 16
χωρών σχετικά με το χρόνο αναμονής για πρόσβαση σε
ψυχοκοινωνική θεραπεία εσωτερικής παραμονής ποικίλουν
ανάλογα με τη χώρα. Ο μέσος χρόνος αναμονής είναι
λιγότερο από ένα μήνα σε 14 χώρες, μερικούς μήνες στην
Ουγγαρία και 25 εβδομάδες στη Νορβηγία.
Κοινωνική επανένταξη
Τα επίπεδα κοινωνικού αποκλεισμού των χρηστών που
βρίσκονται σε θεραπεία απεξάρτησης είναι σε γενικές
γραμμές υψηλά και είναι πιθανόν να αποτρέπουν την
πλήρη απεξάρτησή τους και να υπονομεύουν τα οφέλη
της θεραπείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι περισσότεροι
από τους χρήστες που ξεκίνησαν θεραπεία το 2009
(17) Βλ. «Βοήθεια προς τους χρήστες ναρκωτικών στη φυλακή», σ. 45.
(18) Βλ. πίνακες HSR-1, HSR-2 και HSR-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(19) Ο αριθμός αυτός πρέπει να ερμηνεύεται με προσοχή διότι δεν περιλαμβάνει όλους τους χρήστες οι οποίοι ξεκινούν προσωρινά θεραπεία
εσωτερικής παραμονής στο πλαίσιο μιας πιο σύνθετης θεραπευτικής διαδικασίας.
(20) Βλ. πίνακες TDI-7, TDI-10, TDI-19 και TDI-21 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
36
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
ήταν άνεργοι (59 %) και σχεδόν ένας στους δέκα δεν
είχε σταθερή στέγη (9 %). Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
είναι συχνό φαινόμενο στους χρήστες που βρίσκονται
σε θεραπεία: το 37 % εξ αυτών έχει μόνο απολυτήριο
Δημοτικού, ενώ το 4 % δεν έχει καν απολυτήριο
Δημοτικού (21). Ολοένα και περισσότερο αναγνωρίζεται
ότι η ανάπτυξη υπηρεσιών για την αντιμετώπιση της
περιθωριοποίησης και του στιγματισμού θα αυξήσει τις
πιθανότητες επιτυχούς κοινωνικής ενσωμάτωσης των
χρηστών και θα βελτιώσει την ποιότητα της ζωής τους
(Lloyd, 2010).
Η κοινωνική ενσωμάτωση των χρηστών ναρκωτικών στην
τοπική κοινωνία αναγνωρίζεται ως κεντρική συνιστώσα των
ολοκληρωμένων στρατηγικών για τα ναρκωτικά, ενώ έμφαση
δίνεται στη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, στην
προαγωγή της εκπαίδευσης και της απασχολησιμότητας
και στην κάλυψη των στεγαστικών αναγκών. Η κάλυψη
των κοινωνικών αναγκών των χρηστών που βρίσκονται σε
θεραπεία απεξάρτησης μπορεί να συμβάλει στη μείωση της
χρήσης ναρκωτικών και στη διατήρηση της μακροχρόνιας
αποχής (Laudet κ.ά., 2009).
Εικοσιμία ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν ότι οι εθνικές
στρατηγικές τους για τα ναρκωτικά περιλαμβάνουν
συγκεκριμένα κεφάλαια για την κοινωνική επανένταξη (22),
τα οποία επικεντρώνονται κυρίως στις στεγαστικές,
εκπαιδευτικές και εργασιακές ανάγκες των χρηστών.
Οι υπηρεσίες κοινωνικής επανένταξης παρέχονται
είτε συγχρόνως με τη θεραπεία απεξάρτησης είτε μετά
την ολοκλήρωση της θεραπείας και στηρίζονται στη
συνεργασία μεταξύ των εξειδικευμένων υπηρεσιών
απεξάρτησης και των φορέων υγειονομικής περίθαλψης και
κοινωνικής μέριμνας.
Γενικά, ενώ οι περισσότερες χώρες αναφέρουν την ύπαρξη
παρεμβάσεων για την εξασφάλιση στέγης, εκπαίδευσης και
συμμετοχής στην αγορά εργασίας, τα διαθέσιμα στοιχεία
φανερώνουν ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες υπολείπονται
των αναγκών του πληθυσμού των υπό θεραπεία χρηστών.
Στέγη
Η διασφάλιση της πρόσβασης σε σταθερή στέγη, και της
διατήρησής της, αποτελεί ζωτικής σημασίας παράγοντα
στη διαδικασία επανένταξης, συμβάλει στην παραμονή
των χρηστών στη θεραπεία και βοηθά στην πρόληψη των
υποτροπών (Milby κ.ά., 2005).
Στην Ευρώπη, σε γενικές γραμμές, οι παρεχόμενες
υπηρεσίες για την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών των
χρηστών που βρίσκονται σε θεραπεία είναι ανεπαρκείς.
Από τις 29 χώρες που απάντησαν σε πρόσφατη έρευνα,
λιγότερες από το ένα τρίτο ανέφεραν ότι η πλειονότητα
των χρηστών σε θεραπεία έχει πρόσβαση σε προσωρινό
κατάλυμα (9), μεταβατική στέγη (8) και υπηρεσίες
υποστηριζόμενης διαβίωσης (5).
Παρά το χαμηλό επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών,
οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν ότι στις
ευάλωτες κοινωνικές ομάδες παρέχεται δυνατότητα
διαμονής σε εργατικές κατοικίες, στις οποίες έχουν
πρόσβαση σε ποικίλο βαθμό και οι χρήστες υπό θεραπεία.
Οι κατοικίες αυτές προσφέρονται συνήθως από την
τοπική αυτοδιοίκηση ή από μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Η διάρκεια της διαμονής ποικίλλει και ενδέχεται να τίθενται
όροι για την παραχώρηση της κατοικίας (π.χ. αποχή
από τη χρήση ναρκωτικών, επίβλεψη από θεραπευτικό
προσωπικό). Πέραν αυτού, αρκετές χώρες έχουν ειδικά
στεγαστικά προγράμματα για τους χρήστες που βρίσκονται
σε θεραπεία απεξάρτησης. Για παράδειγμα, 18 χώρες
αναφέρουν ότι προσφέρουν προσωρινό κατάλυμα (π.χ.
ξενώνες, πανδοχεία), ενώ σε 20 χώρες παρέχεται κάποιου
είδους μεταβατική στέγη. Η ανεξάρτητη διαβίωση συνιστά
σημαντικό βήμα προς την κοινωνική επανένταξη και, σε
12 χώρες, οι χρήστες υπό θεραπεία έχουν πρόσβαση σε
κάποιο βαθμό σε υπηρεσίες υποστηριζόμενης διαβίωσης,
ενώ 15 χώρες αναφέρουν προγράμματα που διευκολύνουν
την πρόσβαση στην ανεξάρτητη διαβίωση στο πλαίσιο της
γενικής αγοράς κατοικίας. Στη Γαλλία, τα εξειδικευμένα
κέντρα απεξάρτησης παρέχουν τη λεγόμενη «υπενοικίαση».
Το κέντρο μισθώνει την κατοικία και την υπενοικιάζει
στον χρήστη, ο οποίος συνεισφέρει ένα μικρό ποσοστό
του ενοικίου. Ο χρήστης λαμβάνει υποστήριξη για τα
διαχειριστικά καθήκοντα (π.χ. πληρωμή λογαριασμών)
και τη διαχείριση του προϋπολογισμού και, μετά από μια
«δοκιμαστική περίοδο», γίνεται επισήμως ο ένοικος της
κατοικίας.
Κατάρτιση και εκπαίδευση
Οι ανάγκες εκπαίδευσης των χρηστών υπό θεραπεία
μπορούν να καλυφθούν με διάφορους τρόπους. Μια πρώτη
επιλογή μπορεί να είναι το κανονικό εκπαιδευτικό σύστημα,
πλην όμως ατομικοί και συστημικοί φραγμοί, όπως οι
χαμηλές προσδοκίες, το στίγμα και ο φόβος της αποτυχίας,
μπορεί να λειτουργήσουν αποτρεπτικά για τη συμμετοχή
των χρηστών (Lawless και Cox, 2000). Έντεκα χώρες
αναφέρουν την ύπαρξη υποστηρικτικών προγραμμάτων,
που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της πρόσβασης των
χρηστών υπό θεραπεία στο κανονικό σχολείο. Πέραν
αυτού, 15 χώρες αναφέρουν ότι οι χρήστες υπό θεραπεία
έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικά προγράμματα που
απευθύνονται σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Η επαγγελματική ή τεχνική κατάρτιση βοηθούν το άτομο
να αποκτήσει τις πρακτικές δεξιότητες που απαιτούνται για
(21) Βλ. πίνακες TDI-12, TDI-13 και TDI-15 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(22) Κατά τον χρόνο της έρευνας, η Λιθουανία και η Αυστρία δεν είχαν εθνική στρατηγική για τα ναρκωτικά.
37
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
την άσκηση ενός επαγγέλματος ή μιας τέχνης και συνήθως
οδηγούν στην απόκτηση επαγγελματικού πτυχίου. Στις
περισσότερες χώρες (20), στους χρήστες υπό θεραπεία
παρέχεται επαγγελματική κατάρτιση μέσω παρεμβάσεων
που απευθύνονται σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Σε
16 χώρες, υλοποιούνται παρεμβάσεις επαγγελματικής
κατάρτισης ειδικά σχεδιασμένες για πληθυσμούς χρηστών
που βρίσκονται σε θεραπεία απεξάρτησης.
εμπειρία και μετέπειτα υποστήριξη. Οι χρήστες υπό θεραπεία
ενδέχεται να επωφελούνται και από άλλες πρωτοβουλίες, όπως
η υποστηριζόμενη απασχόληση, με τις οποίες διευκολύνονται
τα άτομα με αναπηρία ή άλλες κοινωνικά ασθενέστερες
ομάδες να διασφαλίσουν και να διατηρήσουν αμειβόμενη
εργασία. Δεκαεπτά χώρες αναφέρουν ότι οι χρήστες υπό
θεραπεία έχουν πρόσβαση σε παρεμβάσεις υποστηριζόμενης
απασχόλησης, αλλά μόνον τέσσερις αναφέρουν ικανοποιητικό
επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Απασχόληση
Η απασχολησιμότητα συνιστά κεντρική έννοια της
κοινωνικής επανένταξης, οι δε ανάγκες απασχόλησης
των απεξαρτημένων χρηστών αναφέρονται στην εθνική
στρατηγική για την απασχόληση αρκετών ευρωπαϊκών
χωρών. Οι δράσεις που αυξάνουν την απασχολησιμότητα
ενδέχεται να επικεντρώνονται στο ψυχολογικό πεδίο
(π.χ. προσωπική ανάπτυξη, αυτοαποτελεσματικότητα,
αυτοεκτίμηση, δεξιότητες αντιμετώπισης στρεσογόνων
καταστάσεων) και να παρέχουν στους πρώην χρήστες μια
εναλλακτική ομάδα ομοτίμων και νέες δεξιότητες που θα
τους βοηθήσουν να επανενταχθούν επιτυχώς στην ευρύτερη
κοινωνία. Σε 15 χώρες αναφέρεται ότι η απασχολησιμότητα
των χρηστών υπό θεραπεία συνιστά πάγιο στόχο των
εξατομικευμένων θεραπευτικών προγραμμάτων.
Η πρόληψη και ο περιορισμός των επιβλαβών συνεπειών
των ναρκωτικών αποτελεί στόχο δημόσιας υγείας στις
στρατηγικές όλων των κρατών μελών και στη στρατηγική της
ΕΕ για τα ναρκωτικά (23). Επισκοπήσεις της επιστημονικής
βάσης στην οποία εδράζονται οι παρεμβάσεις για τη
μείωση των επιβλαβών συνεπειών, καθώς και μελέτες
που καταδεικνύουν τον συνδυαστικό αντίκτυπό τους,
διατίθενται πλέον για τους αρμόδιους για τον σχεδιασμό
των υπηρεσιών (ΕΚΠΝΤ, 2010β) (24).
Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι η απασχόληση και
η βελτίωση της απασχολησιμότητας έχουν ως αποτέλεσμα
καλύτερη έκβαση της θεραπείας απεξάρτησης (Kaskutas
κ.ά., 2004), έχουν θετικό αντίκτυπο στην υγεία και την
ποιότητα ζωής, ενώ μειώνουν τα ποσοστά παραβατικότητας
(Gregoire και Snively, 2001). Υποστηρικτικά συστήματα
όπως η ενδιάμεση αγορά εργασίας, που παρέχει
αμειβόμενη εργασία σε ειδικά αναπτυγμένες προσωρινές
θέσεις εργασίας, μπορούν να συμβάλουν στο να γεφυρωθεί
το χάσμα ανάμεσα στη μακροχρόνια ανεργία και την
απασχόληση στην ανοιχτή αγορά εργασίας. Τα συστήματα
αυτά απευθύνονται σε μειονεκτούντα άτομα εν γένει (π.χ.
μέσω επιχειρήσεων που δημιουργούνται προκειμένου να
απασχολούν άτομα με αναπηρία ή κοινωνικά αποκλεισμένα
άτομα) και ενδέχεται να περιλαμβάνουν και μη αμειβόμενη
ή εθελοντική εργασία.
Οι κυριότερες παρεμβάσεις στο εν λόγω πεδίο είναι
η θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών και τα προγράμματα
ανταλλαγής βελονών και συρίγγων, τα οποία θέτουν
στο στόχαστρο τους θανάτους από υπερβολική δόση
και τη διάδοση των λοιμωδών νοσημάτων. Η θεραπεία
υποκατάστασης αναφέρεται ότι εφαρμόζεται σε όλες
τις χώρες, ενώ τα προγράμματα ανταλλαγής βελονών
και συρίγγων εφαρμόζονται σε όλες τις χώρες πλην
της Τουρκίας. Την τελευταία εικοσαετία, στην Ευρώπη
παρατηρείται μια τάση ανάπτυξης και εδραίωσης των
μέτρων μείωσης των επιβλαβών συνεπειών, καθώς και
συνδυασμού τους με ένα ευρύ φάσμα άλλων υγειονομικών
και κοινωνικών υπηρεσιών. Τα μέτρα μείωσης των επιβλαβών
συνεπειών αρχικά επικεντρώνονταν στην επιδημία του
HIV/AIDS στα τέλη της δεκαετίας του 1980, πλέον όμως
έχουν διευρυνθεί και αποσκοπούν στην κάλυψη ενός
ευρύτερου φάσματος υγειονομικών και κοινωνικών αναγκών
των προβληματικών χρηστών ναρκωτικών, ιδίως όσων
πλήττονται από κοινωνικό αποκλεισμό.
Είκοσι χώρες αναφέρουν ότι διαθέτουν παρεμβάσεις
ενδιάμεσης αγοράς εργασίας για κοινωνικά ευάλωτες ομάδες,
στις οποίες έχουν πρόσβαση και οι χρήστες που βρίσκονται
σε θεραπεία. Σε 11 χώρες, υπάρχουν παρόμοιες παρεμβάσεις
ειδικά σχεδιασμένες για χρήστες υπό θεραπεία. Στην Ιρλανδία,
για παράδειγμα, το πρόγραμμα «Έτοιμοι για δουλειά»
βοηθά αστέγους, μεταξύ αυτών και χρήστες ναρκωτικών, να
αποκτήσουν πρόσβαση στην κατάρτιση ή την απασχόληση,
παρέχοντάς τους κατάρτιση, μη αμειβόμενη εργασιακή
Το 2009, ο αριθμός των χρηστών που είχαν πρόσβαση στη
θεραπεία υποκατάστασης αυξήθηκε στην πλειονότητα των
χωρών (25). Επιπλέον, αύξηση των χρηστών των υπηρεσιών
μείωσης των επιβλαβών συνεπειών που παρέχονται από
φορείς άμεσης πρόσβασης αναφέρεται σε Βουλγαρία,
Ελλάδα, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ουγγαρία,
Πολωνία, Ρουμανία, Τσεχική Δημοκρατία και Κροατία,
ενώ έγινε και γεωγραφική επέκταση των προγραμμάτων
ανταλλαγής βελονών και συρίγγων στην Ουγγαρία.
(23) COM(2007) 199 τελικό.
(24) Βλ. επίσης πύλη βέλτιστης πρακτικής.
(25) Βλ. πίνακα HSR-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011 και κεφάλαιο 6.
38
Μείωση των επιβλαβών συνεπειών
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες παρέχουν ένα ευρύ
φάσμα πρόσθετων υγειονομικών και κοινωνικών υπηρεσιών,
μεταξύ αυτών εξατομικευμένη εκτίμηση κινδύνου και
συμβουλευτική, στοχευμένη πληροφόρηση και εκπαίδευση
στην ασφαλέστερη χρήση. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί
και η διανομή υλικών ενέσιμης χρήσης πέρα από βελόνες
και σύριγγες, η προαγωγή της χρήσης προφυλακτικού
από ΧΕΝ, ο έλεγχος και η συμβουλευτική για λοιμώδη
νοσήματα, η αντιρετροϊκή θεραπεία και ο εμβολιασμός για
ιογενείς ηπατίτιδες. Έχει φανεί από προβολές με τη χρήση
μοντέλων ότι η υλοποίηση ιδιαίτερα αποτελεσματικών
παρεμβάσεων (προγράμματα βελονών και συρίγγων,
θεραπεία υποκατάστασης και αντιρετροϊκή θεραπεία)
σε σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού-στόχου και για
παρατεταμένο χρονικό διάστημα μειώνει τη μετάδοση του
ιού HIV μεταξύ των ΧΕΝ. Έχει επίσης φανεί ότι τα καλύτερα
αποτελέσματα επιτυγχάνονται όταν τα επίπεδα μόλυνσης
είναι ακόμη χαμηλά (Degenhardt κ.ά., 2010).
Το 2010, το γαλλικό Εθνικό Ίδρυμα Υγείας και Ιατρικών
Ερευνών (Inserm) εκπόνησε διεπιστημονική έρευνα με σκοπό
να διαπιστωθεί κατά πόσον οι παρεμβάσεις μείωσης των
επιβλαβών συνεπειών μειώνουν τον κίνδυνο μολύνσεων στον
πληθυσμό των χρηστών ναρκωτικών. Έγινε ανασκόπηση
της επιστημονικής βιβλιογραφίας σχετικά με τις ιατρικές,
επιδημιολογικές, κοινωνιολογικές και οικονομικές πτυχές των
μέτρων μείωσης των επιβλαβών συνεπειών, όπως και σχετικά
με την πτυχή της δημόσιας υγείας, και διοργανώθηκαν
ακροάσεις εμπειρογνωμόνων και δημόσιες συζητήσεις.
Η «συλλογική έκθεση εμπειρογνωμόνων» συνιστά οι
πολιτικές για τον περιορισμό των επιβλαβών συνεπειών να
θεωρούνται ουσιώδες στοιχείο μιας ευρύτερης στρατηγικής
για τον περιορισμό των ανισοτήτων σε θέματα υγείας.
Επιπλέον, οι υπηρεσίες μείωσης των επιβλαβών συνεπειών
θα πρέπει να συνδέονται με άλλες υπηρεσίες απεξάρτησης
στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου σχεδίου συνεχούς
φροντίδας. Παρότι εξακολουθεί να συνιστά προτεραιότητα
η πρόληψη τόσο της χρήσης ουσιών όσο και της μετάβασης
στην ενέσιμη χρήση, όσοι κάνουν ενέσιμη χρήση θα πρέπει
να έχουν τη δυνατότητα να περιορίσουν τους κινδύνους
που συνδέονται με αυτή. Η έκθεση συνιστά τα μέτρα για
τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών, όπως ακριβώς και οι
ιατρικές και οι κοινωνικές παρεμβάσεις, να αποτελούν τμήμα
των εξατομικευμένων προγραμμάτων βοήθειας.
Διασφάλιση ποιότητας
Δράσεις για τη διασφάλιση ποιοτικών παρεμβάσεων
και υπηρεσιών για τα ναρκωτικά υλοποιούνται στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Στις δράσεις αυτές
συγκαταλέγονται η ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών
για τη θεραπεία, η συγκριτική αξιολόγηση των υπηρεσιών,
Συμμετοχή των χρηστών ναρκωτικών
Η έννοια της συμμετοχής των χρηστών των υπηρεσιών στη
διαμόρφωση της πολιτικής για την υγεία απέκτησε νέα
δυναμική με την κατάρτιση του νέου θεματολογίου για τη
δημόσια υγεία και την παροχή υγειονομικών υπηρεσιών με τη
διακήρυξη της Οτάβας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας
το 1986. Ωστόσο, η συμμετοχή των χρηστών ναρκωτικών στη
διαμόρφωση των υπηρεσιών απεξάρτησης είχε ξεκινήσει από
τις Κάτω Χώρες ήδη στη δεκαετία του 1970.
Πρόσφατα, με στόχο τη διευκόλυνση της συμμετοχής
των οργανώσεων των χρηστών ναρκωτικών σε εθνικό
και ευρωπαϊκό επίπεδο, το ευρωπαϊκό δίκτυο μείωσης
των επιβλαβών συνεπειών ξεκίνησε μια απογραφή των
οργανώσεων χρηστών ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Η συμμετοχή των χρηστών μπορεί να λάβει διάφορες μορφές
και εξυπηρετεί πολλούς και διάφορους στόχους (Bröring
και Schatz, 2008). Οι δράσεις μπορεί να περιλαμβάνουν
έρευνες μεταξύ των χρηστών σχετικά με τη διαθεσιμότητα
και την ποιότητα των υπηρεσιών, συμβουλευτικό ρόλο των
χρηστών σε θέματα στελέχωσης, ομάδες προβληματισμού
για την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών, καθώς και συμμετοχή των
οργανώσεων των χρηστών σε δράσεις προαγωγής της υγείας
και στη χάραξη πολιτικής για τα ναρκωτικά. Οι οργανώσεις
των χρηστών ναρκωτικών συχνά παρέχουν υποστήριξη και
εκπαίδευση σε θέματα πρόληψης των λοιμωδών νοσημάτων
και αναπτύσσουν ενημερωτικό υλικό για τη διευκόλυνση
της δικτύωσης και την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης
στα κύρια προβλήματα των χρηστών (Hunt κ.ά., 2010).
Η συμμετοχή των χρηστών μπορεί να αποδειχθεί ρεαλιστικός
και δεοντολογικός τρόπος για τη διασφάλιση της ποιότητας
και της αποδοχής των υπηρεσιών. Παρ’ όλα αυτά, για
να είναι επιτυχής η συμμετοχή τους απαιτείται επαρκής
υποστήριξη ώστε να ενδυναμωθούν οι χρήστες ναρκωτικών
και να συμβάλουν.
Βλ. επίσης τον δικτυακό τόπο του ευρωπαϊκού δικτύου
μείωσης των επιβλαβών συνεπειών.
η κατάρτιση του προσωπικού, η πιστοποίηση της ποιότητας
και οι διαδικασίες διαπίστευσης.
Ποιοτικά πρότυπα για την Ευρώπη
Η μελέτη EQUS, που εκπονήθηκε κατά παραγγελία της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποσκοπεί στην οικοδόμηση
συναίνεσης μεταξύ των ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων και των
εμπλεκομένων φορέων σχετικά με τα υπάρχοντα ποιοτικά
πρότυπα για τις παρεμβάσεις μείωσης της ζήτησης. Αυτό
συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, ανάπτυξη ενός σαφέστερου
ορισμού των ελάχιστων προτύπων, καθώς αυτά καλύπτουν
τόσο τις επιστημονικά τεκμηριωμένες συστάσεις όσο και
τις οργανωτικές διαδικασίες. Η μελέτη EQUS αίρει τη
σύγχυση που επικρατεί κάνοντας διάκριση μεταξύ τριών
ειδών προτύπων: πρότυπα για τις δομές (π.χ. κτιριακή
υποδομή, προσπελασιμότητα, σύνθεση προσωπικού και
39
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
προσόντα), πρότυπα για τις διαδικασίες (π.χ. εξατομικευμένα
προγράμματα, συνεργασία με άλλους φορείς, τήρηση
αρχείων ασθενών) και πρότυπα για τα αποτελέσματα
(ικανοποίηση ασθενών και εργαζομένων, καθορισμός και
μέτρηση των θεραπευτικών στόχων). Τα πορίσματα της
μελέτης αναμένεται να είναι διαθέσιμα πριν τα τέλη του 2011
και θα αξιοποιηθούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την
ανάπτυξη συμπεφωνημένων προτύπων σε επίπεδο ΕΕ, τα
οποία θα υποβληθούν στο Συμβούλιο έως το 2013 (26).
Κατάρτιση και εκπαίδευση του προσωπικού
Η κατάρτιση και η συνεχιζόμενη εκπαίδευση του προσωπικού
σε θέματα ουσιοεξαρτήσεων είναι ζωτικής σημασίας για
τη διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών. Σύμφωνα με
δεδομένα που συλλέχθηκαν πρόσφατα σχετικά με το θέμα,
στις 27 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία υπάρχουν ειδικά
προγράμματα κατάρτισης στο πεδίο των ουσιοεξαρτήσεων, τα
οποία απευθύνονται πρωτίστως σε γιατρούς και νοσηλευτές,
ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Κάποιες χώρες
έχουν αναπτύξει ειδικούς προπτυχιακούς κύκλους σπουδών,
ενώ άλλες παρέχουν εκπαίδευση στο πλαίσιο μεταπτυχιακών
ή επιμορφωτικών κύκλων σπουδών. Οι καλύτερα δομημένες
και πλέον αναπτυγμένες εκπαιδευτικές δράσεις εντοπίζονται
στον κλάδο της ιατρικής. Τρεις χώρες αναφέρουν ότι έχουν
αναπτύξει την αντιμετώπιση των ουσιοεξαρτήσεων ως ιατρική
ειδικότητα. Στην Τσεχική Δημοκρατία η ειδικότητα της
ιατρικής των ουσιοεξαρτήσεων καθιερώθηκε το 1980, ενώ το
μη ιατρικό επάγγελμα του «ειδικού στις ουσιοεξαρτήσεις»
το 2008. Διετής κύκλος εξειδίκευσης στην αντιμετώπιση
των ουσιοεξαρτήσεων από γιατρούς ξεκίνησε στις Κάτω
Χώρες το 2007. Στη Γερμανία υπάρχουν μεταπτυχιακές
σπουδές στη συμβουλευτική για τη χρήση ουσιών και τις
ουσιοεξαρτήσεις, καθώς και θεματική ενότητα με θέμα τη
θεραπεία με χρήση ηρωίνης. Τα επιστημονικά στοιχεία
σχετικά με την αποτελεσματικότητα προσεγγίσεων όπως
η «συνεχιζόμενη ιατρική επιμόρφωση» είναι περιορισμένα
και δεν οδηγούν σε οριστικά συμπεράσματα. Προτάθηκε
πρόσφατα μια πιο διαδραστική προσέγγιση, γνωστή ως
«συνεχιζόμενη επαγγελματική ανάπτυξη» (Horsley κ.ά.,
2010), που περιλαμβάνει κατάρτιση των γιατρών σε ευρύ
φάσμα δεξιοτήτων, μεταξύ άλλων δεξιότητες επικοινωνίας,
διαχείρισης και προαγωγής της υγείας, η οποία όμως δεν
έχει δοκιμαστεί επαρκώς μέχρι σήμερα.
Επιβολή της νομοθεσίας και αδικήματα
που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί
ναρκωτικών
Η επιβολή της νομοθεσίας περί ναρκωτικών αποτελεί
σημαντικό συστατικό στοιχείο των εθνικών πολιτικών αλλά
και της πολιτικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά και περιλαμβάνει
(26) Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. πύλη βέλτιστης πρακτικής.
40
ευρύ φάσμα παρεμβάσεων που υλοποιούνται κυρίως από
αστυνομικές και άλλες διωκτικές αρχές (π.χ. τελωνειακές).
Στην παρούσα ενότητα γίνεται σύντομη επισκόπηση
μιας κατηγορίας αυτών των παρεμβάσεων, των μυστικών
επιχειρήσεων. Τα στοιχεία σχετικά με τις δραστηριότητες
των διωκτικών αρχών συνήθως δεν είναι τόσο πολλά ή τόσο
εύκολα προσβάσιμα όσο τα στοιχεία σχετικά με άλλα πεδία
της πολιτικής για τα ναρκωτικά. Εξαίρεση στον κανόνα
αυτόν αποτελούν τα στοιχεία σχετικά με τα αδικήματα
που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί ναρκωτικών, τα οποία
παρουσιάζονται στο τέλος της παρούσας ενότητας.
Μυστικές επιχειρήσεις
Η επιτυχής δίωξη των μεγαλεμπόρων και η εξάρθρωση
των οργανωμένων δικτύων διακίνησης ναρκωτικών
συνιστούν κεντρικές προτεραιότητες για τη μείωση της
προσφοράς, βάσει του τρέχοντος ευρωπαϊκού σχεδίου
δράσης για τα ναρκωτικά. Η επίτευξη των στόχων αυτών
συνιστά πρόκληση για τις διωκτικές αρχές, δεδομένου
ότι οι περισσότερες παραβάσεις της νομοθεσίας περί
ναρκωτικών δεν εντοπίζονται παρά μόνο μέσω προορατικών
επιχειρήσεων των διωκτικών αρχών (ΕΚΠΝΤ, 2009α). Αυτό
ισχύει ιδίως σε περιπτώσεις σοβαρών αδικημάτων, όπως
η διαμεσολάβηση στη διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων
ναρκωτικών ή η μεγαλεμπορία, που διαπράττονται συνήθως
με απόλυτη μυστικότητα από άτομα και οργανώσεις
κακοποιών.
Προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις σοβαρές παραβάσεις
της νομοθεσίας περί ναρκωτικών, οι ευρωπαϊκοί διωκτικοί
μηχανισμοί διεξάγουν ολοένα και συχνότερα μυστικές
επιχειρήσεις, είτε με τη βοήθεια της τεχνολογίας (π.χ.
παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων ή ηλεκτρονική
παρακολούθηση) είτε με τη βοήθεια του ανθρώπινου
δυναμικού τους. Στις εν λόγω επιχειρήσεις μπορεί να
συμμετέχουν αστυνομικοί (μυστικοί πράκτορες) ή ιδιώτες
υπό αστυνομική επίβλεψη (πληροφοριοδότες). Η ανάπτυξή
τους είναι νομικά επιτρεπτή στο σύνολο των 27 κρατών
μελών της ΕΕ.
Οι μυστικές επιχειρήσεις για την εξάρθρωση δικτύων
διακίνησης ναρκωτικών έχουν στόχο τη συλλογή
αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με την ταυτότητα και
τον ρόλο των μελών του δικτύου, τον εντοπισμό των οδών
διακίνησης, του προορισμού και των εγκαταστάσεων
αποθήκευσης, καθώς και την ανακάλυψη του τόπου και
του χρόνου παράδοσης των ναρκωτικών. Οι πράκτορες
ή οι πληροφοριοδότες συχνά καλούνται να διεισδύσουν
σε δίκτυα κακοποιών τα οποία χαρακτηρίζονται από
απόλυτη μυστικότητα προς τα μη μέλη και από στεγανά
στις πληροφορίες που γνωρίζει κάθε μέλος. Η συλλογή
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
πληροφοριών εστιάζεται κυρίως στη λειτουργία των δικτύων
διακίνησης ναρκωτικών και στο ρόλο των μελών τους.
Οι μυστικές επιχειρήσεις δημιουργούν κάποιες νομικές
προκλήσεις, ιδίως σχετικά με το ζήτημα της υποκίνησης στη
διάπραξη αξιόποινων πράξεων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου θέσπισε ορισμένες βασικές αρχές
σχετικά με τη χρήση «προβοκατόρων» σε απόφασή του το
1998 (Teixeira de Castro κατά Πορτογαλίας) (Ευρωπαϊκό
Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 1998). Σύμφωνα
με την απόφαση, η χρήση μυστικών πρακτόρων δεν πρέπει
να παραβιάζει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και, συνεπώς,
οι διωκτικές αρχές δεν πρέπει να ασκούν τέτοια επιρροή
στο άτομο ώστε να το υποκινούν σε διάπραξη αξιόποινης
πράξης την οποία άλλως δεν θα είχε τελέσει. Ως εκ τούτου,
οι διωκτικές αρχές πρέπει να έχουν «αντικειμενικές υποψίες»
για τα άτομα-στόχους πριν την εκτέλεση της μυστικής
επιχείρησης. Στα περισσότερα κράτη μέλη, απαγορεύεται
η υποκίνηση τρίτου στη διάπραξη αξιόποινων πράξεων.
Οι μυστικές επιχειρήσεις διέπονται από εθνικές νομικές
και διοικητικές διατάξεις, οι οποίες αποσκοπούν στη
διασφάλιση τόσο της νομιμότητας όσο και της ασφάλειας
των μυστικών πρακτόρων. Οι νομοθεσίες των κρατών
μελών και οι συνοδευτικοί κανονισμοί διαφέρουν, πλην
όμως παρέχουν ένα γενικό πλαίσιο το οποίο εξειδικεύεται
στους συνοδευτικούς κανονισμούς, οι οποίοι σπανίως
δημοσιοποιούνται. Στοιχεία όπως το πλήθος των
επιχειρήσεων που διεξάγονται σε ετήσια βάση επίσης δεν
δημοσιοποιούνται. Παρά ταύτα, διαπιστώθηκε από έρευνες
ότι στις Κάτω Χώρες έγιναν 34 μυστικές επιχειρήσεις το
2004, εκ των οποίων οι 12 συνέβαλαν σε ανακρίσεις
ή δίκες (Kruisbergen κ.ά., 2011).
Στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ απαιτείται άδεια
δικαστικής αρχής για την εκτέλεση μυστικής επιχείρησης,
ενώ οι περισσότερες επιχειρήσεις εκτελούνται υπό
την εποπτεία ανώτερης αρχής, συνήθως εισαγγελικής
ή δικαστικής. Σε 13 κράτη μέλη ορίζονται κανόνες
αναλογικότητας και επικουρικότητας, βάσει των οποίων
η επιχείρηση πρέπει να είναι ανάλογη προς τη διερευνώμενη
παράβαση, η οποία πρέπει να είναι αρκούντως σοβαρή
ώστε να δικαιολογεί τη μυστική επιχείρηση. Πέραν τούτου,
πριν τη διεξαγωγή μυστικής επιχείρησης, πρέπει να είναι
σαφές ότι δεν υπάρχει άλλο, λιγότερο επεμβατικό διωκτικό
μέσο ίσης αποτελεσματικότητας.
Η χρήση επιχειρησιακής κάλυψης, μεταξύ άλλων πλαστά
στοιχεία ταυτότητας και «οργανώσεις βιτρίνα» (που
δημιουργούνται για να παρουσιάσουν ένα αληθοφανές
επάγγελμα και μέσα διαβίωσης των μυστικών πρακτόρων),
είναι νομικά επιτρεπτή στα περισσότερα κράτη μέλη.
Στις μυστικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται διάφορες
τεχνικές. Για παράδειγμα, η αγορά ναρκωτικών από
μυστικούς πράκτορες χρησιμοποιείται κυρίως για την επ’
αυτοφώρω σύλληψη εμπόρων ναρκωτικών. Οι ελεγχόμενες
παραδόσεις είναι μια τεχνική που επιτρέπει τη μεταφορά
παράνομων φορτίων, εν γνώσει και υπό την επίβλεψη των
αρμόδιων αρχών, εντός και εκτός των εθνικών συνόρων.
Τα φορτία μπορεί να είναι ναρκωτικά ή πρόδρομες ουσίες,
όπλα, τσιγάρα, χρήματα προερχόμενα από παράνομες
δραστηριότητες ή ακόμη και άνθρωποι. Οι περισσότερες
ελεγχόμενες παραδόσεις στην Ευρώπη αφορούν φορτία
ναρκωτικών (Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2009) και,
ανάλογα με την εθνική νομοθεσία, ενδέχεται να συνοδεύονται
από μυστικούς πράκτορες ή πληροφοριοδότες ή να
παρακολουθούνται με τεχνολογικά μέσα (27).
Αδικήματα που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί
ναρκωτικών
Οι αρχικές αναφορές για τα αδικήματα που εμπίπτουν στη
νομοθεσία περί ναρκωτικών, οι οποίες προέρχονται κυρίως
από την Αστυνομία, είναι τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία
για τη συνδεόμενη με τα ναρκωτικά εγκληματικότητα
στην Ευρώπη (28). Τα στοιχεία αυτά συνήθως αφορούν
αδικήματα που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών
(χρήση και κατοχή για προσωπική χρήση) ή την προμήθεια
ναρκωτικών (παραγωγή, διακίνηση και εμπορία), αν και
Εκπαίδευση των ευρωπαίων αστυνομικών
Η Ευρωπαϊκή Αστυνομική Ακαδημία (Cepol) είναι
οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και λειτουργεί ως
δίκτυο των εθνικών αστυνομικών ακαδημιών και σχολών.
Ένα από τα κύρια καθήκοντά της είναι η διοργάνωση περί
των 100 δραστηριοτήτων κατάρτισης σε ετήσια βάση,
κυρίως για υψηλόβαθμους αξιωματικούς της Αστυνομίας,
για τα σημαντικότερα θέματα που απασχολούν τις
αστυνομικές δυνάμεις στην Ευρώπη. Απώτερος στόχος της
είναι η προαγωγή μιας κοινής ευρωπαϊκής προσέγγισης σε
θέματα αστυνόμευσης.
Για να στηρίξει τις δικές της δραστηριότητες κατάρτισης
αλλά και αυτές των κρατών μελών της ΕΕ, η Cepol έχει
αναπτύξει κοινά εκπαιδευτικά προγράμματα για διάφορες
ομάδες-στόχους, όπως οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί,
οι ανακριτές και οι υπεύθυνοι υποθέσεων, αλλά και οι
εκπρόσωποι εθνικών κυβερνήσεων και αστυνομικών
ακαδημιών. Το κοινό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη
διακίνηση ναρκωτικών παρέχει μια επισκόπηση της
κατάστασης των ναρκωτικών διεθνώς, της νομοθεσίας για
τα ναρκωτικά, βασικές πληροφορίες για τις παράνομες
ουσίες, τη διεθνή συνεργασία, τις υφιστάμενες στρατηγικές
αστυνόμευσης αλλά και τις τακτικές δυνατότητες ανάλογα
με το είδος της αξιόποινης πράξης, π.χ. μυστικές
επιχειρήσεις και οι συναφείς προκλήσεις της συνδεόμενης
με τα ναρκωτικά εγκληματικότητας, καθώς και για
την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και τη μείωση
της ζήτησης.
(27) Για επισκόπηση των νομικών πτυχών των ελεγχόμενων παραδόσεων στην Ευρώπη, βλ. ευρωπαϊκή νομική βάση δεδομένων για τα ναρκωτικά.
(28) Για τις σχέσεις μεταξύ ναρκωτικών και εγκληματικότητας και τον ορισμό του όρου «συνδεόμενη με τα ναρκωτικά εγκληματικότητα», βλ. ΕΚΠΝΤ (2007β).
41
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
σε κάποιες χώρες υποβάλλονται αναφορές και για άλλα
αδικήματα (π.χ. σχετικά με πρόδρομες ουσίες).
Τα στοιχεία σχετικά με τα εν λόγω αδικήματα παρέχουν
άμεσες ενδείξεις για τη δράση των διωκτικών αρχών,
δεδομένου ότι αφορούν συναινετικά αδικήματα τα οποία
συνήθως δεν καταγγέλλονται από τα πιθανά θύματα.
Συχνά, ωστόσο, εκλαμβάνονται ως έμμεσοι δείκτες της
χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών, παρά το γεγονός
ότι αφορούν μόνον τα διαπραχθέντα αδικήματα που
έχουν περιέλθει σε γνώση των διωκτικών αρχών. Πέραν
τούτου, είναι πιθανόν να αντικατοπτρίζουν και εθνικές
διαφορές στη νομοθεσία, στις προτεραιότητες και στους
διατιθέμενους πόρους. Επιπλέον, υπάρχουν διαφορές
στα εθνικά συστήματα πληροφοριών των ευρωπαϊκών
χωρών, ιδίως όσον αφορά τις διαδικασίες καταγραφής
και αναφοράς. Για τους λόγους αυτούς, είναι δύσκολο να
γίνουν αξιόπιστες συγκρίσεις μεταξύ χωρών. Αντιθέτως,
κρίνεται πιο σκόπιμο να γίνεται σύγκριση τάσεων παρά
απόλυτων αριθμών.
Συνολικά, ο ρυθμός της αύξησης του αριθμού των
αναφερόμενων αδικημάτων που εμπίπτουν στη νομοθεσία
περί ναρκωτικών, η οποία παρατηρήθηκε τα προηγούμενα
έτη, σημείωσε επιβράδυνση το 2009. Σύμφωνα με δείκτη
που αναπτύχθηκε σε επίπεδο ΕΕ βάσει των στοιχείων
που υποβλήθηκαν από 21 κράτη μέλη, τα οποία
αντιπροσωπεύουν ποσοστό 95 % του πληθυσμού ηλικίας
15–64 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μεταξύ των ετών
2004 και 2009 σημειώθηκε αύξηση 21 % του αριθμού των
αναφερόμενων αδικημάτων. Επί του συνόλου των χωρών
που υπέβαλαν στοιχεία, ανοδικές τάσεις παρατηρούνται σε
18 χώρες ενώ, κατά το υπό εξέταση διάστημα, σε 11 χώρες
οι αριθμοί παρέμειναν αμετάβλητοι ή σημείωσαν συνολικά
πτώση (29).
Αδικήματα που σχετίζονται με τη χρήση και
την προμήθεια ναρκωτικών
Σε σύγκριση με προηγούμενα έτη, δεν παρατηρείται
σημαντική μεταβολή στην αναλογία αδικημάτων που
σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών και αδικημάτων
που σχετίζονται με την προμήθεια ναρκωτικών. Στις
περισσότερες (22) ευρωπαϊκές χώρες, τα περισσότερα
αδικήματα που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί ναρκωτικών
εξακολουθούν να αφορούν χρήση ναρκωτικών ή κατοχή
για προσωπική χρήση κατά το έτος 2009 —τα υψηλότερα
ποσοστά (81 %–94 %) αναφέρονται από Αυστρία, Γαλλία,
Εσθονία, Ισπανία, Ουγγαρία και Σουηδία (30).
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
42
Ο ρυθμός της αύξησης του αριθμού των αναφερόμενων
αδικημάτων που σχετίζονται με χρήση ναρκωτικών σε σχέση
με τα προηγούμενα έτη, σημείωσε επιβράδυνση το 2009.
Μεταξύ του 2004 και του 2009, ο αριθμός των αδικημάτων
που σχετίζονται με χρήση ναρκωτικών αυξήθηκε σε 15 από
τις χώρες που υπέβαλαν στοιχεία, ενώ για το ίδιο διάστημα
μείωση αναφέρθηκε μόνον από την Αυστρία, τη Βουλγαρία,
τη Γερμανία, την Εσθονία, τη Μάλτα και τη Νορβηγία.
Συνολικά, ο αριθμός των αδικημάτων που σχετίζονται με
τη χρήση ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμάται ότι
αυξήθηκε κατά 29 % την πενταετία 2004-2009.
Ο αριθμός των αδικημάτων που σχετίζονται με την
προμήθεια ναρκωτικών παραμένει σταθερός από το
2007, παρότι εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 7 % περίπου το
διάστημα 2004–2009 σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Κατά το ίδιο διάστημα, 15 χώρες αναφέρουν συνολικά
αύξηση του αριθμού των αδικημάτων που σχετίζονται με
την προμήθεια και τρεις χώρες αναφέρουν μείωση (31).
Τάσεις κατά ναρκωτικό
Τα περισσότερα αναφερόμενα αδικήματα που εμπίπτουν
στη νομοθεσία περί ναρκωτικών στην Ευρώπη εξακολουθούν
να αφορούν ως παράνομη ουσία την κάνναβη (32). Στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, τα αδικήματα που
σχετίζονται με την κάνναβη αντιπροσωπεύουν από 50 %
έως 75 % των αναφερόμενων αδικημάτων που εμπίπτουν
στη νομοθεσία περί ναρκωτικών το 2009. Τα αδικήματα
που σχετίζονται με άλλα ναρκωτικά ξεπερνούν αυτά που
σχετίζονται με την κάνναβη σε τρεις μόνο χώρες, την Τσεχική
Δημοκρατία και τη Λετονία (μεθαμφεταμίνη 55 % και 27 %)
και τη Μάλτα (κοκαΐνη 36 %).
Στη διάρκεια της πενταετίας 2004–2009, ο αριθμός των
αδικημάτων που σχετίζονται με την κάνναβη αυξήθηκε σε
11 από τις χώρες που υπέβαλαν στοιχεία, γεγονός που
είχε ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, αύξηση της
τάξης του 20 % στην Ευρωπαϊκή Ένωση (διάγραμμα 4).
Πτωτική τάση αναφέρεται από τη Γαλλία, την Ιταλία, τις
Κάτω Χώρες, την Κύπρο και τη Μάλτα (33).
Τα αδικήματα που σχετίζονται με την κοκαΐνη αυξήθηκαν το
διάστημα 2004–2009 σε 11 από τις χώρες που υπέβαλαν
στοιχεία, ενώ πτωτική τάση αναφέρθηκε από την Αυστρία,
τη Βουλγαρία, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Κροατία.
Συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά το ίδιο διάστημα,
τα αδικήματα που σχετίζονται με την κοκαΐνη σημείωσαν
αύξηση της τάξης του 39 % περίπου, η οποία μοιάζει να
ανακόπτεται κατά την τελευταία διετία (34).
Βλ. διάγραμμα DLO-1 και πίνακα DLO-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακα DLO-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. διάγραμμα DLO-1 και πίνακα DLO-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακα DLO-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. διάγραμμα DLO-3 και πίνακα DLO-6 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. διάγραμμα DLO-3 και πίνακα DLO-8 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
Ο αριθμός των αδικημάτων που σχετίζονται με την ηρωίνη
σημείωσε ελαφρά μείωση το 2009. Την πενταετία 2004–2009
συνολικά στην ΕΕ σημείωσε αύξηση 22 %. Ο αριθμός των
αδικημάτων που σχετίζονται με την ηρωίνη αυξήθηκε σε 11
από τις χώρες που υπέβαλαν στοιχεία, ενώ πτωτική τάση κατά
το ίδιο διάστημα αναφέρεται από την Αυστρία, τη Βουλγαρία,
τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες και τη Μάλτα (35).
Ο αριθμό των αδικημάτων που σχετίζονται με τις αμφεταμίνες
στην Ευρωπαϊκή Ένωση σημείωσε ελαφρά μείωση το 2009, αν
και η γενική τάση από το 2004 είναι ανοδική, με εκτιμώμενη
αύξηση της τάξης του 16 %. Αντιθέτως, τα αδικήματα που
σχετίζονται με την έκσταση εκτιμάται ότι υποδιπλασιάστηκαν
κατά το ίδιο διάστημα (μείωση 54 %).
Διάγραμμα 4: Αναφορές για αδικήματα που σχετίζονται
με τη χρήση ή την κατοχή ναρκωτικών για προσωπική
χρήση και την προμήθεια ναρκωτικών στα κράτη μέλη της
ΕΕ: αναπροσαρμοσμένες τάσεις 2004–2009 και ανάλυση
των αναφορών του 2009 ανά είδος ναρκωτικού
Αδικήματα που σχετίζονται με τη χρήση ή την κατοχή
200
Κοκαΐνη
150
100
Ηρωίνη
Κάνναβη
Αμφεταμίνες
50
Έκσταση
912 416
αναφορές
(2009)
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0
Αδικήματα που σχετίζονται με την προμήθεια
200
150
Αμφεταμίνες
Κοκαΐνη
Κάνναβη
Ηρωίνη
100
50
169 608
αναφορές
(2009)
Έκσταση
Σημείωση:
Πηγή:
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0
Οι τάσεις αποτυπώνουν τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό
των εθνικών αναφορών για αδικήματα που εμπίπτουν στη νομοθεσία
περί ναρκωτικών (ποινικά και μη) οι οποίες υποβλήθηκαν στα κράτη
μέλη της ΕΕ. Όλες οι σειρές αναπροσαρμόστηκαν ως προς τον δείκτη
βάσης 100 το 2004 και σταθμίστηκαν ως προς το μέγεθος του εθνικού
πληθυσμού ώστε να προκύψει η συνολική τάση για την ΕΕ. Η ανάλυση
ανά είδος ναρκωτικού αφορά τον συνολικό αριθμό αναφορών
που υποβλήθηκαν το 2009. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ.
διαγράμματα DLO-4 και DLO-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
Υγειονομικά και κοινωνικά μέτρα για
τους χρήστες ναρκωτικών στις φυλακές
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι κρατούμενοι που έχουν
καταδικαστεί σε φυλάκιση για αδικήματα που εμπίπτουν
Ανάπτυξη δεικτών για τις αγορές
ναρκωτικών, την εγκληματικότητα και
τη μείωση της προσφοράς στην Ευρώπη
Η κλιμάκωση της παρακολούθησης της προσφοράς
παράνομων ουσιών αποτελεί προτεραιότητα της τρέχουσας
στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα
ναρκωτικά. Μετά τη δημοσίευση εγγράφου εργασίας της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη βελτίωση της συλλογής
δεδομένων για την προσφορά ναρκωτικών τον Οκτώβριο
2010 (1), η πρώτη ευρωπαϊκή διάσκεψη με θέμα τους
δείκτες της προσφοράς ναρκωτικών, η οποία οργανώθηκε
από κοινού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΕΚΠΝΤ,
σηματοδότησε την έναρξη της διαδικασίας ανάπτυξης
δεικτών για την παρακολούθηση της προσφοράς ναρκωτικών
στην Ευρώπη (2).
Το γενικό εννοιολογικό πλαίσιο για την παρακολούθηση της
προσφοράς παράνομων ουσιών στην Ευρώπη θα ενσωματώνει
τρεις συνιστώσες: τις αγορές ναρκωτικών, τη συνδεόμενη με
τα ναρκωτικά εγκληματικότητα και τη μείωση της προσφοράς
ναρκωτικών. Τρεις ομάδες εργασίας, με την υποστήριξη
του ΕΚΠΝΤ, θα εκπονήσουν οδικό χάρτη για τα εν λόγω
πεδία εντός του 2011, με έμφαση σε βραχυπρόθεσμους,
μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους
παρακολούθησης. Προσοχή θα δοθεί και στη δυνατότητα
τυποποίησης, επέκτασης και βελτίωσης των υπαρχόντων
συστημάτων συλλογής πληροφοριών σε καθένα από τα πεδία
αυτά, ενώ θα διεξαχθούν και στοχευμένες έρευνες.
Όσον αφορά τις αγορές ναρκωτικών, οι μελλοντικές δράσεις
θα επικεντρωθούν στη βελτίωση των συνόλων δεδομένων
για την τιμή και την καθαρότητα των ναρκωτικών, καθώς και
στη δυνατότητα συλλογής δεδομένων από τοξικολογικές
αναλύσεις. Η ανάπτυξη ευρωπαϊκού τυποποιημένου εργαλείου
για την παρακολούθηση των αδικημάτων που εμπίπτουν στη
νομοθεσία περί ναρκωτικών και δεικτών για την παραγωγή
ναρκωτικών εντός Ευρώπης θα αποτελέσουν σημαντικότατες
εξελίξεις στο πεδίο της συνδεόμενης με τα ναρκωτικά
εγκληματικότητας, όπως και η θέσπιση προτεραιοτήτων για
την έρευνα. Οι αστυνομικές αρχές και η ποινική δικαιοσύνη
θα διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην παρακολούθηση της
μείωσης της προσφοράς ναρκωτικών. Η δράση στο πεδίο
αυτό, το οποίο δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς, θα ξεκινήσει
με την αποτύπωση των δραστηριοτήτων που αποσκοπούν
στη μείωση της προσφοράς ναρκωτικών στην Ευρώπη,
προκειμένου να αποκτήσουμε πλήρη εικόνα. Αφετηρία θα
αποτελέσουν η ύπαρξη, ο ρόλος και οι πρακτικές των ειδικών
μονάδων δίωξης ναρκωτικών, με έρευνα που θα ξεκινήσει το
ΕΚΠΝΤ το 2011.
(1) SEC(2010) 1216 τελικό (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
(2)Τα συμπεράσματα της διάσκεψης διατίθενται σε ηλεκτρονική
μορφή.
(35) Βλ. διάγραμμα DLO-3 και πίνακα DLO-7 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
43
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
στη νομοθεσία περί ναρκωτικών αντιπροσωπεύουν
ποσοστά μεταξύ 3 % και 53 %, με τις μισές χώρες να
αναφέρουν ποσοστά μεταξύ 9 % και 25 % (36). Οι
αριθμοί αυτοί δεν περιλαμβάνουν κρατούμενους που
έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση για αδικήματα κατά της
ιδιοκτησίας προκειμένου να συντηρήσουν την έξη τους
ή για άλλα συνδεόμενα με τα ναρκωτικά αδικήματα.
Χρήση ναρκωτικών σε πληθυσμούς κρατουμένων
Παρότι οι έρευνες σχετικά με τη χρήση ναρκωτικών στις
φυλακές εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από έλλειψη
τυποποιημένης μεθοδολογίας (Carpentier κ.ά., 2011), οι
υπάρχουσες έρευνες δείχνουν ότι η επικράτηση της χρήσης
ναρκωτικών εντός της φυλακής είναι πολύ μεγαλύτερη από
την επικράτηση της χρήσης στο γενικό πληθυσμό. Σύμφωνα
με τα πορίσματα διαφόρων ερευνών που διεξήχθησαν από
το 2006 και εξής, παρατηρούνται μεγάλες διακυμάνσεις
στην επικράτηση της χρήσης ναρκωτικών σε πληθυσμούς
κρατουμένων. Σε ορισμένες χώρες μόλις 8 % των
ερωτηθέντων ανέφερε ότι έκανε χρήση ναρκωτικού έστω και
μία φορά στη διάρκεια της ζωής του πριν τον εγκλεισμό,
ενώ σε άλλες χώρες το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 65 %.
Οι μελέτες δείχνουν επίσης ότι οι πλέον επιβλαβείς
μορφές χρήσης ναρκωτικών καταγράφονται συχνότερα
στις φυλακές, καθώς ποσοστό μεταξύ 5 % και 31 %
των ερωτηθέντων ανέφερε ότι έχει κάνει ενέσιμη χρήση
ναρκωτικών τουλάχιστον μία φορά (37).
Με τον εγκλεισμό τους στη φυλακή, οι περισσότεροι
χρήστες μειώνουν ή διακόπτουν την κατανάλωση
ναρκωτικών ουσιών, κυρίως λόγω της δυσκολίας εξεύρεσης
των ουσιών αυτών. Ωστόσο, γίνεται ευρέως παραδεκτό
ότι οι παράνομες ουσίες κατορθώνουν να μπαίνουν στις
περισσότερες φυλακές παρά το πλήθος των μέτρων που
λαμβάνονται για τη μείωση της προσφοράς. Όπως φαίνεται
από τις έρευνες που έγιναν από το 2006 και εξής, το
ποσοστό των κρατουμένων που εκτιμάται ότι έκανε χρήση
ναρκωτικών εντός της φυλακής κυμαίνεται από 1 % έως
51 %. Η πιο διαδεδομένη ουσία μεταξύ των κρατουμένων
είναι η κάνναβη, ακολουθούμενη συνήθως από την κοκαΐνη
και την ηρωίνη (38). Η φυλακή ενδέχεται να λειτουργήσει ως
πλαίσιο έναρξης της χρήσης ναρκωτικών ή πιο επιβλαβών
τρόπων χρήσης ναρκωτικών. Ενδεικτικά, σύμφωνα με
έρευνα που διεξήχθη στο Βέλγιο το 2008, ποσοστό άνω
του ενός τρίτου των κρατουμένων που έκαναν χρήση
ναρκωτικών ξεκίνησαν τη χρήση νέας ουσίας στη διάρκεια
του εγκλεισμού, ενώ η συχνότερα αναφερόμενη ουσία ήταν
η ηρωίνη (Todts κ.ά., 2009). Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι
κρατούμενοι ΧΕΝ κάνουν κοινή χρήση συνέργων πιο συχνά
από τους ΧΕΝ εκτός φυλακής και το γεγονός αυτό γεννά
ανησυχίες σχετικά με τις πιθανότητες διάδοσης λοιμωδών
νοσημάτων στον πληθυσμό των κρατουμένων.
HIV και ιογενείς ηπατίτιδες σε κρατούμενους ΧΕΝ
Διαθέτουμε ελάχιστα στοιχεία σχετικά με τον επιπολασμό
της μόλυνσης από τον ιό HIV σε κρατούμενους ΧΕΝ
στην Ευρώπη. Ειδικότερα, δεν υπάρχουν στοιχεία για τις
χώρες εκείνες που αναφέρουν τον υψηλότερο επιπολασμό
μόλυνσης λόγω ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών. Σε γενικές
γραμμές, από τις 8 χώρες που υποβάλλουν στοιχεία
από το 2004 (Βουλγαρία, Ισπανία, Μάλτα, Ουγγαρία,
Σουηδία, Τσεχική Δημοκρατία, Φινλανδία, Κροατία) (39),
σε καμία δεν παρατηρούνται μεγάλες διαφορές ως
προς τον επιπολασμό του ιού HIV μεταξύ κρατούμενων
ΧΕΝ και ΧΕΝ σε άλλα πλαίσια, παρότι αυτό μπορεί να
οφείλεται εν μέρει στους περιορισμούς των δεδομένων.
Ο επιπολασμός του ιού HIV σε κρατούμενους ΧΕΝ ήταν
γενικά χαμηλός (0 %–7,7 %) σε επτά χώρες, ενώ η Ισπανία
ανέφερε ποσοστό 39,7 %. Στοιχεία για τον επιπολασμό
του ιού της ηπατίτιδας C (HCV) σε κρατούμενους ΧΕΝ
υποβλήθηκαν από οκτώ χώρες. Τα ποσοστά κυμαίνονταν
από 11,5 % (Ουγγαρία) έως 90,7 % (Λουξεμβούργο). Στο
Λουξεμβούργο, τη Μάλτα και την Τσεχική Δημοκρατία,
ο επιπολασμός του ιού HCV φαίνεται να είναι υψηλότερος
στους κρατούμενους ΧΕΝ σε σύγκριση με τους ΧΕΝ που
εξετάζονται σε άλλα πλαίσια. Στοιχεία σχετικά με τον
επιπολασμό της ηπατίτιδας B (επιφανειακό αντιγόνο του
ιού της ηπατίτιδας B) στους κρατούμενους ΧΕΝ υπάρχουν
για τέσσερις χώρες: Βουλγαρία (11,6 % το 2006),
Ουγγαρία (0 % το 2009), Τσεχική Δημοκρατία (15,1 % το
2010) και Κροατία (0,5 % το 2007).
Υγειονομική περίθαλψη στις φυλακές στην Ευρώπη
Οι κρατούμενοι, ιδιαίτερα αυτοί με ιστορικό ενέσιμης
χρήσης ναρκωτικών, έχουν συχνά πολλαπλά και σύνθετα
προβλήματα υγείας για τα οποία απαιτείται διεπιστημονική
προσέγγιση και εξειδικευμένη ιατρική περίθαλψη. Οι
κρατούμενοι έχουν δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες
υγείας που παρέχονται στη χώρα χωρίς να υφίστανται
διακρίσεις λόγω της νομικής τους κατάστασης (40), ενώ
οι υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης των φυλακών
θα πρέπει να είναι σε θέση να παράσχουν θεραπεία για
προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών
(36) Οι κρατούμενοι σε σωφρονιστικά καταστήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπερέβαιναν τους 640 000 την 1η Σεπτεμβρίου 2009. Στατιστικά στοιχεία
σχετικά με τις φυλακές στην Ευρώπη διατίθενται από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
(37) Βλ. πίνακες DUP-1, DUP-2 και DUP-105 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(38) Βλ. πίνακες DUP-3 και DUP-105 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(39) Βλ. πίνακα INF-117 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011, καθώς και τις εθνικές εκθέσεις των εστιακών σημείων του δικτύου Reitox της Μάλτας
(2005) και της Τσεχικής Δημοκρατίας (2010).
(40) Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ψήφισμα A/RES/45/111, Βασικές αρχές για τη μεταχείριση των κρατουμένων (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
44
Κεφάλαιο 2: Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη — Επισκόπηση
σε συνθήκες εφάμιλλες με αυτές που επικρατούν εκτός
φυλακών (ΕκΒ, 2006). Παρότι η γενική αρχή της
ισοδυναμίας αναγνωρίσθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση
με τη σύσταση του Συμβουλίου της 18ης Ιουνίου 2003
σχετικά με την πρόληψη και τη μείωση των επιβλαβών
συνεπειών για την υγεία που συνδέονται με την
τοξικομανία (41) και παρά την έκκληση για την εφαρμογή
της που περιέχεται στο τρέχον σχέδιο δράσης της ΕΕ για τα
ναρκωτικά (2009–2012), οι παρεχόμενες υπηρεσίες εντός
των φυλακών συνήθως υστερούν συγκρινόμενες με αυτές
που παρέχονται εκτός φυλακών.
Βοήθεια προς τους χρήστες ναρκωτικών στη φυλακή
Οι κρατούμενοι στην Ευρώπη έχουν πρόσβαση σε ένα
ευρύ φάσμα υπηρεσιών που σχετίζονται με τη χρήση
ναρκωτικών και τα συναφή με αυτήν προβλήματα, οι οποίες
περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, πληροφόρηση σχετικά με
τα ναρκωτικά και την υγεία, υγειονομική περίθαλψη για
λοιμώδη νοσήματα, σωματική αποτοξίνωση και θεραπεία
απεξάρτησης σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνική υποστήριξη,
παρεμβάσεις μείωσης των επιβλαβών συνεπειών και
προετοιμασία για την αποφυλάκιση (42).
Οι περισσότερες χώρες έχουν συνάψει διυπηρεσιακές
συμπράξεις μεταξύ υγειονομικών υπηρεσιών εντός και
εκτός φυλακών, περιλαμβανομένων των μη κυβερνητικών
οργανώσεων, με στόχο την παροχή αγωγής υγείας και
θεραπείας εντός των φυλακών και τη διασφάλιση της
συνέχειας της φροντίδας μετά την αποφυλάκιση. Πολλές
ευρωπαϊκές χώρες προχώρησαν ένα βήμα πιο πέρα,
αναθέτοντας στο Υπουργείο Υγείας την ευθύνη για την
υγειονομική περίθαλψη στις φυλακές ή προβλέποντας
η υγειονομική περίθαλψη στους κρατούμενους να
παρέχεται από τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας, προκειμένου
να περιοριστούν οι ανισότητες σε θέματα υγείας.
Πρωτοπόρες στον τομέα αυτό ήταν η Νορβηγία και
η Γαλλία, ακολουθούμενες από τη Σουηδία, την Ιταλία, την
Αγγλία και την Ουαλία και τη Σλοβενία. Στη Σκωτία και την
Ισπανία, η μεταρρύθμιση στον εν λόγω τομέα βρίσκεται υπό
εξέλιξη.
Η θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών κερδίζει ολοένα και
μεγαλύτερη αποδοχή στην κοινότητα, ωστόσο η υιοθέτησή
της στο σωφρονιστικό πλαίσιο γίνεται με αργούς ρυθμούς
και παρατηρούνται μεγάλες διακυμάνσεις στην κάλυψη του
πληθυσμού των κρατουμένων (43). Το 2009, σε έξι κράτη
μέλη της ΕΕ (Ελλάδα, Εσθονία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία,
Σλοβακία) οι χρήστες που βρίσκονταν σε θεραπεία
υποκατάστασης δεν είχαν τη δυνατότητα να συνεχίσουν τη
θεραπεία μετά τη σύλληψή τους. Η συνέχεια και η συνέπεια
της θεραπείας απεξάρτησης εντός και εκτός φυλακής έχει
ιδιαίτερα μεγάλη σημασία λόγω των υψηλών ποσοστών
θανάτων από υπερβολική δόση που παρατηρούνται στους
αποφυλακισθέντες (Merrall κ.ά., 2010).
Η ηπατίτιδα C στον πληθυσμό των κρατουμένων δημιουργεί
έντονες ανησυχίες για τη δημόσια υγεία στην Ευρώπη και
ειδικά προγράμματα εργαστηριακών ελέγχων αναφέρονται
σε Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, ορισμένα ομόσπονδα
κρατίδια της Γερμανίας, Λιθουανία, Λουξεμβούργο,
Ουγγαρία και Φινλανδία. Παρά τη σημασία που έχει
η ανίχνευση της μόλυνσης κατά την είσοδο στη φυλακή
(Sutton κ.ά., 2006) και παρά το γεγονός ότι έχει αποδειχθεί
ότι είναι οικονομικά συμφέρουσα η χορήγηση αγωγής για
τον ιό HCV στο σωφρονιστικό πλαίσιο (Tan κ.ά., 2008),
πολλοί κρατούμενοι δεν υποβάλλονται σε εξετάσεις ούτε
λαμβάνουν αγωγή.
(41) ΕΕ L 165 της 3.7.2003, σ. 31.
(42) Βλ. πίνακα HSR-7 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(43) Βλ. πίνακα HSR-9 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
45
Κεφάλαιο 3
Κάνναβη
Εισαγωγή
Προσφορά και διαθεσιμότητα
Η κάνναβη παραμένει η ευρύτερα διαθέσιμη παράνομη
ουσία στην Ευρώπη, λαμβάνοντας υπόψη τις εισαγωγές
και την εγχώρια παραγωγή. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές
χώρες, η χρήση κάνναβης αυξήθηκε κατά τη δεκαετία
του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Δεν
αποκλείεται η Ευρώπη πλέον να εισέρχεται σε ένα νέο
στάδιο, καθώς τα στοιχεία από έρευνες στον γενικό και
στον μαθητικό πληθυσμό υποδεικνύουν σταθεροποίηση
ή και πτωτική τάση στη χρήση κάνναβης σε πολλές χώρες.
Παρ’ όλα αυτά, βάσει των έως σήμερα δεδομένων, τα
επίπεδα χρήσης εξακολουθούν να είναι υψηλά. Επιπλέον, τα
τελευταία χρόνια κατανοούνται περισσότερο οι συνέπειες της
μακροχρόνιας και διαδεδομένης χρήσης του συγκεκριμένου
ναρκωτικού για τη δημόσια υγεία και αυξάνονται τα
ποσοστά αιτήσεων θεραπείας για προβλήματα που
σχετίζονται με την κάνναβη. Ως εκ τούτου, η αποτελεσματική
αντιμετώπιση της χρήσης κάνναβης εξακολουθεί να συνιστά
ένα σημαντικό αναπάντητο ερώτημα στην ευρωπαϊκή
δημόσια συζήτηση για τα ναρκωτικά.
Παραγωγή και διακίνηση
Η κάνναβη μπορεί να καλλιεργηθεί σε μεγάλη ποικιλία
περιβαλλόντων και φύεται σε πολλά μέρη του κόσμου, ενώ
πιστεύεται ότι καλλιεργείται σε 172 χώρες και επικράτειες
(UNODC, 2009). Στις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις του
Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το
Έγκλημα (UNODC) αναγνωρίζεται ότι είναι δύσκολο να
γίνουν επακριβείς εκτιμήσεις σχετικά με την παγκόσμια
παραγωγή κάνναβης. Σύμφωνα με το UNODC, η παγκόσμια
παραγωγή φυτικής κάνναβης το 2008 κυμάνθηκε μεταξύ
13 300 και 66 100 τόνων, ενώ η παγκόσμια παραγωγή
ρητίνης κάνναβης μεταξύ 2 200 και 9 900 τόνων.
Η καλλιέργεια κάνναβης στην Ευρώπη είναι διαδεδομένη
και φαίνεται να αυξάνεται. Και οι 29 ευρωπαϊκές
χώρες που υπέβαλαν στοιχεία στο ΕΚΠΝΤ ανέφεραν
εγχώρια καλλιέργεια κάνναβης, παρότι η κλίμακα και
η φύση του φαινομένου παρουσιάζουν σημαντικές
αποκλίσεις. Πάντως, σημαντικό μέρος της κάνναβης που
καταναλώνεται στην Ευρώπη είναι πιθανόν να διακινείται
Πίνακας 3: Κατασχέσεις, τιμή και δραστικότητα φυτικής κάνναβης και ρητίνης κάνναβης
Ρητίνη κάνναβης
Φυτική κάνναβη
Φυτά κάνναβης (1)
Κατασχεθείσες ποσότητες παγκοσμίως
1 261 τόνοι
6 022 τόνοι
μ.δ.
Κατασχεθείσα ποσότητα
σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένης της Κροατίας και της Τουρκίας)
584 τόνοι
(594 τόνοι)
57 τόνοι
(99 τόνοι)
1,4 εκατ. φυτά και 42 τόνοι
(1,4 εκατ. φυτά και 42 τόνοι) (2)
Αριθμός κατασχέσεων
σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένης της Κροατίας και της Τουρκίας)
400 000
(405 000)
324 000
(354 000)
25 000
(25 100)
Μέση λιανική τιμή (ευρώ/γραμμάριο)
Εύρος τιμών
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (3)
3–19
(6,8–10,2)
2–70
(6,3–10,9)
μ.δ.
μ.δ.
Μέση δραστικότητα (περιεκτικότητα σε THC)
Εύρος μέσης δραστικότητας
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (3)
3–17
(4,3–11,5)
1–15
(4,4–8,9)
μ.δ.
μ.δ.
(1)
(2)
Οι χώρες αναφέρουν τις κατασχεθείσες ποσότητες είτε ως αριθμό φυτών είτε ως βάρος. Εδώ παρουσιάζονται και τα δύο σύνολα.
Η συνολική ποσότητα των κατασχεθέντων φυτών κάνναβης το 2009 πιθανότατα είναι πολύ υψηλότερη, δεδομένου ότι δεν υποβλήθηκαν πρόσφατα στοιχεία από τις
Κάτω Χώρες, όπου αναφέρονταν σχετικά μεγάλες κατασχέσεις μέχρι το 2007. Ελλείψει στοιχείων για το 2008 και το 2009, οι τιμές για τις Κάτω Χώρες δεν είναι δυνατόν
να περιληφθούν στις ευρωπαϊκές εκτιμήσεις για το 2009.
3
Εύρος των μισών κεντρικών τιμών των δεδομένων που υποβλήθηκαν για τη μέση τιμή κάθε ουσίας.
( )
Σημείωση: Όλα τα στοιχεία αφορούν το 2009. μ.δ. = μη διαθέσιμα στοιχεία.
Πηγές:
UNODC (2011) για τις παγκόσμιες τιμές, εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
47
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο. Το Διεθνές Όργανο
Ελέγχου των Ναρκωτικών (2011β) αναφέρει ότι η κάνναβη
που καταναλώνεται στην Κεντρική και την Ανατολική
Ευρώπη προέρχεται από Αλβανία, Βουλγαρία, πρώην
Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Μολδαβία,
Μαυροβούνιο, Σερβία και Ουκρανία.
Στην Ευρώπη γίνονται και εισαγωγές φυτικής κάνναβης,
κυρίως από την Αφρική (π.χ. Γκάνα, Νότιος Αφρική,
Αίγυπτος) και σπανιότερα από την αμερικανική ήπειρο
(ιδίως από τα νησιά της Καραϊβικής), από τη Μέση
Ανατολή (Λίβανος) και από την Ασία (Ταϊλάνδη).
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, το Αφγανιστάν έχει πλέον
τη μεγαλύτερη παραγωγή ρητίνης κάνναβης παγκοσμίως,
εκτοπίζοντας το Μαρόκο. Η παραγωγή ρητίνης κάνναβης
στο Αφγανιστάν εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 1 200
έως 3 700 τόνους ετησίως (UNODC, 2011). Μέρος της
ρητίνης κάνναβης που παράγεται στο Αφγανιστάν πωλείται
στην Ευρώπη, ωστόσο κατά πάσα πιθανότητα το Μαρόκο
παραμένει ο κύριος προμηθευτής της εν λόγω ουσίας στην
Ευρώπη. Η ρητίνη κάνναβης που παράγεται στο Μαρόκο
συνήθως εισάγεται λαθραία στην Ευρώπη κυρίως μέσω της
Ιβηρικής Χερσονήσου, ενώ οι Κάτω Χώρες και το Βέλγιο
έχουν τον ρόλο του δευτερεύοντος κέντρου διανομής και
αποθήκευσης (Ευρωπόλ, 2011).
Κατασχέσεις
Το 2009, εκτιμάται ότι κατασχέθηκαν σε ολόκληρο τον
κόσμο 6 022 τόνοι φυτικής κάνναβης και 1 261 τόνοι
ρητίνης κάνναβης (πίνακας 3), συνολική ποσότητα περίπου
11 % μικρότερη έναντι του προηγούμενου έτους. Η Βόρεια
Αμερική διατήρησε την πρώτη θέση όσον αφορά τις
κατασχεθείσες ποσότητες φυτικής κάνναβης (70 %), ενώ οι
ποσότητες κατασχεθείσας ρητίνης ήταν μεγαλύτερες στη
Δυτική και την Κεντρική Ευρώπη (48 %) (UNODC, 2011).
Στην Ευρώπη, το 2009 εκτιμάται ότι έγιναν 354 000
κατασχέσεις οι οποίες απέφεραν 99 τόνους φυτικής
κάνναβης. Η πρωτοφανής ποσότητα που κατασχέθηκε
στην Τουρκία αντιπροσωπεύει πάνω από το ένα τρίτο
της συνολικά κατασχεθείσας ποσότητας (42 τόνοι).
Κατασχέσεις πρωτοφανώς μεγάλων ποσοτήτων
αναφέρθηκαν και από την Ελλάδα (7 τόνοι) και την
Πορτογαλία (5 τόνοι) (44). Μεταξύ 2004 και 2009,
ο συνολικός αριθμός κατασχέσεων διπλασιάστηκε, ενώ
αυξήθηκαν και οι κατασχεθείσες ποσότητες φυτικής
κάνναβης. Από το 2005 και εξής, οι κατασχέσεις που
αναφέρονται από το Ηνωμένο Βασίλειο αντιπροσωπεύουν
σχεδόν το ήμισυ του συνολικού αριθμού κατασχέσεων και
αντιστοιχούν σε ποσότητα που ξεπερνά τους 20 τόνους
ετησίως.
Οι κατασχέσεις ρητίνης κάνναβης στην Ευρώπη
εξακολουθούν να υπερβαίνουν τις κατασχέσεις φυτικής
κάνναβης τόσο σε αριθμό όσο και σε ποσότητες, αν
και η διαφορά μειώνεται (45). Το 2009, έγιναν περίπου
405 000 κατασχέσεις ρητίνης κάνναβης και η ποσότητα
ναρκωτικού που κατασχέθηκε εκτιμάται ότι ανήλθε σε
594 τόνους, ποσότητα εξαπλάσια από την κατασχεθείσα
ποσότητα φυτικής κάνναβης. Μεταξύ 2004 και 2009,
ο αριθμός των κατασχέσεων ρητίνης κάνναβης αυξάνεται
σταθερά, ενώ οι συνολικές κατασχεθείσες ποσότητες
ακολουθούν πτωτική τάση μετά την κορύφωσή τους
στους 1 080 τόνους το 2004. Το 2009, όπως και τα
προηγούμενα έτη, οι μισές κατασχέσεις ρητίνης κάνναβης
και περί τα τρία τέταρτα της κατασχεθείσας ποσότητας
αναφέρθηκαν και πάλι από την Ισπανία.
Οι κατασχέσεις φυτών κάνναβης αυξάνονται από το
2004, ενώ εκτιμάται ότι το 2009 έφθασαν τις 25 100.
Η κατασχεθείσα ποσότητα αναφέρεται από τις διάφορες
χώρες είτε ως εκτιμώμενος αριθμός φυτών είτε ως εκτιμώμενο
βάρος. Ο αριθμός των κατασχεθέντων φυτών αυξήθηκε
από 1,7 εκατομμύρια το 2004 σε περίπου 2,5 εκατομμύρια
το διάστημα 2005–2007 στην Ευρώπη (46). Τα διαθέσιμα
στοιχεία ίσως φανερώνουν μείωση το 2008 σε ευρωπαϊκό
επίπεδο, ωστόσο δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθούν οι
τρέχουσες τάσεις ως προς τον αριθμό των κατασχεθέντων
φυτών κάνναβης γιατί δεν υποβλήθηκαν πρόσφατα
στοιχεία από τις Κάτω Χώρες, όπου ανέκαθεν αναφέρονται
μεγάλες κατασχεθείσες ποσότητες. Από το 2004, το
βάρος των φυτών που κατασχέθηκαν υπερτριπλασιάστηκε,
φθάνοντας τους 42 τόνους το 2009, οι περισσότεροι εκ
των οποίων κατασχέθηκαν και πάλι στην Ισπανία (29 τόνοι)
και στη Βουλγαρία (10 τόνοι).
Δραστικότητα και τιμή
Η δραστικότητα των προϊόντων κάνναβης καθορίζεται από
την περιεκτικότητά τους σε δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη
(THC), που είναι το κύριο δραστικό συστατικό της.
Η δραστικότητα της κάνναβης ποικίλλει σημαντικά μεταξύ και
εντός των χωρών, μεταξύ των διαφόρων προϊόντων κάνναβης,
αλλά και μεταξύ των διαφόρων γενετικών ποικιλιών.
Τα σχετικά με τη δραστικότητα της κάνναβης στοιχεία
βασίζονται κυρίως σε δειγματοληπτικές εργαστηριακές
αναλύσεις των ποσοτήτων που κατασχέθηκαν. Δεν είναι
(44) Τα στοιχεία σχετικά με τις κατασχέσεις ναρκωτικών στην Ευρώπη που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο είναι διαθέσιμα στους πίνακες SZR-1 έως
SZR-6 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(45) Λόγω διαφοράς του μεγέθους του φορτίου και της διανυόμενης απόστασης, αλλά και λόγω της ανάγκης διέλευσης διεθνών συνόρων, η ρητίνη
κάνναβης εκτίθεται περισσότερο στον κίνδυνο κατάσχεσης σε σύγκριση με την εγχώρια παραγόμενη φυτική κάνναβη.
(46) Στην ανάλυση δεν περιλαμβάνονται τα φυτά κάνναβης που κατασχέθηκαν στην Τουρκία (20,4 εκατομμύρια το 2004), δεδομένου ότι δεν
υποβλήθηκαν στοιχεία για τα επόμενα έτη.
48
Κεφάλαιο 3: Κάνναβη
σαφές κατά πόσον τα αναλυθέντα δείγματα αντικατοπτρίζουν
το σύνολο της αγοράς. Ως εκ τούτου, τα στοιχεία για τη
δραστικότητα θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.
Το 2009, η αναφερόμενη μέση περιεκτικότητα της ρητίνης
κάνναβης σε THC κυμαινόταν από 3 % έως 17 %. Η μέση
δραστικότητα της φυτικής κάνναβης (περιλαμβανομένης
της sinsemilla, της πλέον δραστικής φυτικής κάνναβης)
κυμαινόταν από 1 % έως 15 %. Η μέση δραστικότητα της
sinsemilla αναφέρθηκε μόνο από τρεις χώρες και ήταν 2 %
στη Ρουμανία, 11 % στη Γερμανία και 15 % στις Κάτω Χώρες.
Κατά την πενταετία 2004–2009, η μέση δραστικότητα της
ρητίνης κάνναβης παρουσίασε αποκλίσεις στις 15 χώρες
που υπέβαλαν επαρκή στοιχεία για μια τέτοια ανάλυση, ενώ
η δραστικότητα της φυτικής κάνναβης παρέμεινε σχετικά
σταθερή ή μειώθηκε σε 10 από τις χώρες που υπέβαλαν
στοιχεία, ενώ αυξήθηκε στην Εσθονία, τις Κάτω Χώρες, τη
Σλοβακία και την Τσεχική Δημοκρατία. Διαχρονικά στοιχεία
σχετικά με τη δραστικότητα της εγχώρια παραγόμενης
φυτικής κάνναβης υποβάλλονται μόνο από τις Κάτω Χώρες,
στις οποίες καταγράφηκε μείωση της μέσης δραστικότητας
της nederwiet (sinsemilla), από το πρωτοφανώς υψηλό
ποσοστό του 20 % που είχε καταγραφεί το 2004 σε 15 %
το 2009 (47).
Η μέση τιμή λιανικής για τη ρητίνη κάνναβης το 2009
κυμαινόταν από 3 έως 19 ευρώ/γραμμάριο στις 18 χώρες
που υπέβαλαν στοιχεία, ενώ οι 12 εξ αυτών ανέφεραν
τιμές μεταξύ 7 και 10 ευρώ. Η μέση τιμή λιανικής για
τη φυτική κάνναβη κυμαινόταν μεταξύ 2 και 70 ευρώ/
γραμμάριο στις 20 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία, ενώ οι
12 εξ αυτών ανέφεραν τιμές μεταξύ 5 και 10 ευρώ. Στις
περισσότερες από τις 18 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία
για το διάστημα 2004–2009, η μέση λιανική τιμή τόσο
της ρητίνης κάνναβης όσο και της φυτικής κάνναβης
παρέμεινε αμετάβλητη ή αυξήθηκε, με εξαίρεση τη Λετονία,
την Ουγγαρία και την Πολωνία, όπου η τιμή της ρητίνης
κάνναβης μειώθηκε.
Επικράτηση και πρότυπα χρήσης
Χρήση κάνναβης στον γενικό πληθυσμό
Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, περίπου 78
εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν κάνει χρήση κάνναβης
τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους (επικράτηση της
χρήσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής), δηλαδή πάνω από
το ένα πέμπτο όλων των Ευρωπαίων ηλικίας 15–64 ετών
(βλ. πίνακα 4 για συνοπτική παρουσίαση των στοιχείων).
Παρά τις σημαντικές διαφορές που παρατηρούνται από
χώρα σε χώρα, με τα εθνικά ποσοστά να ποικίλλουν
από 1,5 % έως 32,5 %, οι εκτιμήσεις που αναφέρουν οι
περισσότερες χώρες κυμαίνονται μεταξύ 10 % και 30 % του
συνόλου των ενηλίκων.
Υπολογίζεται ότι 22,5 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν κάνει
χρήση κάνναβης κατά το τελευταίο έτος ή, κατά μέσο
όρο, ποσοστό 6,7 % του συνόλου των Ευρωπαίων ηλικίας
από 15 έως 64 ετών. Οι εκτιμήσεις της επικράτησης κατά
τον τελευταίο μήνα περιλαμβάνουν τα άτομα που κάνουν
συχνότερα χρήση κάνναβης, μολονότι όχι απαραιτήτως
καθημερινά ή εντατικά. Εκτιμάται ότι περίπου 12
εκατομμύρια Ευρωπαίοι έκαναν χρήση του ναρκωτικού στη
διάρκεια του τελευταίου μήνα, κατά μέσο όρο 3,6 % του
συνόλου των ατόμων ηλικίας 15–64 ετών.
Χρήση κάνναβης στους νεαρούς ενήλικες
Χρήση κάνναβης κάνουν κυρίως οι νέοι (15–34 ετών), με
τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης κατά το τελευταίο έτος να
αναφέρονται γενικά από νέους ηλικίας 15-24 ετών. Τούτο
ισχύει για όλες τις χώρες που υποβάλλουν στοιχεία, με
εξαίρεση την Κύπρο και την Πορτογαλία (48).
Σύμφωνα με στοιχεία από έρευνες στον γενικό πληθυσμό,
κατά μέσο όρο ποσοστό 32,0 % των ευρωπαίων νεαρών
ενηλίκων (15–34 ετών) έχει κάνει χρήση κάνναβης
τουλάχιστον μία φορά, ενώ ποσοστό 12,1 % έχει κάνει
χρήση κατά το τελευταίο έτος και 6,6 % κατά τον τελευταίο
μήνα. Υπολογίζεται ότι ακόμη υψηλότερα ποσοστά
Ευρωπαίων της ηλικιακής ομάδας 15–24 ετών έχουν κάνει
χρήση κάνναβης κατά το τελευταίο έτος (15,2 %) ή κατά τον
τελευταίο μήνα (8,0 %). Οι εθνικές εκτιμήσεις επικράτησης
της χρήσης κάνναβης ποικίλλουν σημαντικά από χώρα σε
χώρα για όλους τους δείκτες μέτρησης της επικράτησης.
Ενδεικτικά, οι χώρες με την υψηλότερη επικράτηση χρήσης
στους νεαρούς ενήλικες κατά το τελευταίο έτος αναφέρουν
ποσοστά πάνω από 20 φορές υψηλότερα από τις χώρες με
τη χαμηλότερη επικράτηση.
Η χρήση κάνναβης σε γενικές γραμμές είναι πιο διαδεδομένη
στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες. Για παράδειγμα,
η αναλογία νεαρών ανδρών-γυναικών που ανέφεραν χρήση
κάνναβης κατά το τελευταίο έτος κυμαίνεται από ελαφρώς
άνω του 6 προς 1 στην Πορτογαλία έως ελαφρώς κάτω του 1
προς 1 στη Νορβηγία (49).
Διεθνείς συγκρίσεις
Τα στοιχεία που καταγράφονται στην Αυστραλία, τον Καναδά
και τις ΗΠΑ σχετικά με τη χρήση κάνναβης από νεαρούς
(47) Για στοιχεία σχετικά με τη δραστικότητα και τις τιμές, βλ. πίνακες PPP-1 και PPP-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011. Για τους ορισμούς των
προϊόντων κάνναβης, βλ. γλωσσάριο.
(48) Βλ. διάγραμμα GPS-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(49) Βλ. πίνακα GPS-5 (μέρος iii) και (μέρος iv) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
49
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Πίνακας 4: Επικράτηση της χρήσης κάνναβης στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων
Ηλικιακή ομάδα
Χρονικό πλαίσιο χρήσης
Σε όλη τη ζωή
Τελευταίο έτος
Τελευταίος μήνας
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών
στην Ευρώπη
78 εκατ.
22,5 εκατ.
12 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
23,2 %
6,7 %
3,6 %
Εύρος
1,5–32,5 %
0,4–14,3 %
0,1–7,6 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (1,5 %)
Μάλτα (3,5 %)
Βουλγαρία (7,3 %)
Ουγγαρία (8,5 %)
Ρουμανία (0,4 %)
Μάλτα (0,8 %)
Ελλάδα (1,7 %)
Ουγγαρία (2,3 %)
Ρουμανία (0,1 %)
Μάλτα (0,5 %)
Ελλάδα, Πολωνία (0,9 %)
Σουηδία (1,0 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Δανία (32,5 %)
Ισπανία (32,1 %)
Ιταλία (32,0 %)
Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο (30,6 %)
Ιταλία (14,3 %)
Τσεχική Δημοκρατία (11,1 %)
Ισπανία (10,6 %)
Γαλλία (8,6 %)
Ισπανία (7,6 %)
Ιταλία (6,9 %)
Γαλλία (4,8 %)
Τσεχική Δημοκρατία (4,1 %)
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών
στην Ευρώπη
42 εκατ.
16 εκατ.
9 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
32,0 %
12,1 %
6,6 %
Εύρος
2,9–45,5 %
0,9–21,6 %
0,3–14,1 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (2,9 %)
Μάλτα (4,8 %)
Ελλάδα (10,8 %)
Βουλγαρία (14,3 %)
Ρουμανία (0,9 %)
Μάλτα (1,9 %)
Ελλάδα (3, %)
Πολωνία (5,3 %)
Ρουμανία (0,3 %)
Ελλάδα (1,5 %)
Πολωνία (1,9 %)
Σουηδία, Νορβηγία (2,1 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Τσεχική Δημοκρατία (45,5 %)
Δανία (44,5 %)
Γαλλία (43,6 %)
Ισπανία (42,4 %)
Τσεχική Δημοκρατία (21,6 %)
Ιταλία (20,3 %)
Ισπανία (19,4 %)
Γαλλία (16,7 %)
Ισπανία (14,1 %)
Ιταλία (9,9 %)
Γαλλία (9,8 %)
Τσεχική Δημοκρατία (8,6 %)
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών
στην Ευρώπη
19 εκατ.
9,5 εκατ.
5 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
30,0 %
15,2 %
8,0 %
Εύρος
3,7–53,8 %
1,5–29,5 %
0,5–17,2 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (3,7 %)
Μάλτα (4,9 %)
Ελλάδα (9,0 %)
Κύπρος (14,4 %)
Ρουμανία (1,5 %)
Ελλάδα (3,6 %)
Πορτογαλία (6,6 %)
Σλοβενία, Σουηδία (7,3 %)
Ρουμανία (0,5 %)
Ελλάδα (1,2 %)
Σουηδία (2,2 %)
Νορβηγία (2,3 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Τσεχική Δημοκρατία (53,8 %)
Γαλλία (42,0 %)
Ισπανία (39,1 %)
Δανία (38,0 %)
Τσεχική Δημοκρατία (29,5 %)
Ισπανία (23,9 %)
Ιταλία (22,3 %)
Γαλλία (21,7 %)
Ισπανία (17,2 %)
Γαλλία (12,7 %)
Τσεχική Δημοκρατία (11,6 %)
Ιταλία (11,0 %)
15–64 έτη
15–34 έτη
15–24 έτη
Η μέση επικράτηση στην Ευρώπη υπολογίστηκε βάσει σταθμισμένου μέσου των εθνικών εκτιμήσεων επικράτησης σύμφωνα με τον πληθυσμό της αντίστοιχης ηλικιακής ομάδας
σε κάθε χώρα. Στις χώρες για τις οποίες δεν υπήρχαν στοιχεία (οι οποίες αντιπροσωπεύουν κάτω του 3 % του πληθυσμού-στόχου), συμπληρώθηκε η μέση επικράτηση στην
ΕΕ για τον υπολογισμό του συνολικού αριθμού χρηστών στην Ευρώπη. Πληθυσμοί που χρησιμοποιήθηκαν ως βάση: 15–64 (336 εκατομμύρια), 15–34 (132 εκατομμύρια),
15–24 (63 εκατομμύρια). Οι ευρωπαϊκές εκτιμήσεις βασίζονται σε έρευνες που διεξήχθησαν μεταξύ 2001 και 2009/10 (κυρίως την περίοδο 2004–2008) και, επομένως, δεν
αντικατοπτρίζουν συγκεκριμένο έτος. Τα στοιχεία που συνοψίζονται εδώ είναι διαθέσιμα στην ενότητα «Έρευνες γενικού πληθυσμού» στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
ενήλικες σε όλη τη διάρκεια της ζωής και κατά το τελευταίο
έτος ξεπερνούν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, που είναι 32,0 %
και 12,1 % αντίστοιχα. Για παράδειγμα, στον Καναδά (2009)
στους νεαρούς ενήλικες η επικράτηση της χρήσης κάνναβης
σε όλη τη διάρκεια της ζωής ήταν 48,4 % και η επικράτηση
κατά το τελευταίο έτος 21,6 %. Στις ΗΠΑ, βάσει της εθνικής
έρευνας σχετικά με τη χρήση ναρκωτικών και την υγεία
(SAMHSA, 2010) η επικράτηση της χρήσης κάνναβης στους
νεαρούς ενήλικες (16–34 ετών, όπως επανυπολογίστηκε
50
από το ΕΚΠΝΤ) υπολογίζεται σε 51,6 % σε όλη τη διάρκεια
της ζωής και σε 24,1 % κατά το τελευταίο έτος, ενώ στην
Αυστραλία (2007) τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 46,7 % και
16,2 % για την ηλικιακή ομάδα 14-39 ετών. Όσον αφορά
τους μαθητές ηλικίας 15–16 ετών, είναι μικρός ο αριθμός
των ευρωπαϊκών χωρών (Γαλλία, Ισπανία, Σλοβακία,
Τσεχική Δημοκρατία) που αναφέρει ποσοστά χρήσης
κάνναβης σε όλη τη διάρκεια της ζωής συγκρίσιμα με αυτά
της Αυστραλίας και των ΗΠΑ.
Κεφάλαιο 3: Κάνναβη
Χρήση κάνναβης μεταξύ μαθητών
Η έρευνα ESPAD, που διεξάγεται ανά τέσσερα χρόνια,
παρέχει συγκρίσιμα δεδομένα σχετικά με τη χρήση αλκοόλ
και ναρκωτικών από μαθητές ηλικίας 15–16 ετών στην
Ευρώπη (Hibell κ.ά., 2009). Το 2007, η έρευνα διεξήχθη
σε 25 κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και στη Νορβηγία και
στην Κροατία. Επιπλέον, το 2009–2010, διεξήχθησαν
πανεθνικές έρευνες στον μαθητικό πληθυσμό σε Ηνωμένο
Βασίλειο, Ιταλία, Σλοβακία και Σουηδία.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας ESPAD του 2007
και των πανεθνικών ερευνών στον μαθητικό πληθυσμό
το 2009–2010, τα υψηλότερα ποσοστά επικράτησης
της χρήσης κάνναβης σε όλη τη διάρκεια της ζωής
σε μαθητές ηλικίας 15–16 ετών καταγράφονται στην
Τσεχική Δημοκρατία (45 %), ενώ η Γαλλία, η Εσθονία, το
Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία), η Ισπανία, οι Κάτω Χώρες
και η Σλοβακία αναφέρουν ποσοστά που κυμαίνονται
μεταξύ 26 % και 33 %. Ποσοστά επικράτησης της χρήσης
κάνναβης σε όλη τη διάρκεια της ζωής μεταξύ 13 % και
25 % αναφέρονται από 15 χώρες. Τα χαμηλότερα ποσοστά
(κάτω του 10 %) αναφέρονται σε Ελλάδα, Κύπρο, Ρουμανία,
Φινλανδία, Σουηδία και Νορβηγία.
Οι διαφορές μεταξύ των φύλων όσον αφορά τη χρήση
κάνναβης είναι λιγότερο έντονες στον μαθητικό πληθυσμό
σε σχέση με τους νεαρούς ενήλικες. Η αναλογία ανδρώνγυναικών μεταξύ των μαθητών που ανέφεραν χρήση
κάνναβης κυμαίνεται από σχεδόν 1 προς 1 στην Ισπανία
και το Ηνωμένο Βασίλειο έως 2 προς 1 ή και υψηλότερη σε
Κύπρο, Ελλάδα, Πολωνία και Ρουμανία (50).
Τάσεις στη χρήση κάνναβης
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της
δεκαετίας του 2000, πολλές ευρωπαϊκές χώρες ανέφεραν
αύξηση της χρήσης κάνναβης βάσει των ερευνών τόσο
στον γενικό όσο και στον μαθητικό πληθυσμό. Έκτοτε,
η πολυπλοκότητα του ευρωπαϊκού τοπίου αυξήθηκε.
Πολλές χώρες αναφέρουν τάσεις σταθεροποίησης
ή ακόμη και πτωτικές τάσεις στη χρήση κάνναβης, ενώ
σε μικρό αριθμό χωρών (Βουλγαρία, Εσθονία, Σουηδία,
Φινλανδία) δεν αποκλείεται οι τάσεις να είναι ανοδικές.
Παρότι τα τελευταία χρόνια σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές
χώρες διεξήχθησαν έρευνες στον γενικό πληθυσμό, μόνο
16 χώρες υπέβαλαν επαρκή στοιχεία για τη διαχρονική
ανάλυση των τάσεων στη χρήση κάνναβης.
Οι τάσεις στις 16 αυτές χώρες μπορούν να
ομαδοποιηθούν σύμφωνα με τα επίπεδα επικράτησης
(διάγραμμα 5). Καταρχάς, υπάρχει μια ομάδα έξι χωρών
(Βουλγαρία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Φινλανδία, Σουηδία,
Νορβηγία), που βρίσκονται κυρίως στη Βόρεια και τη
Νοτιοανατολική Ευρώπη και ανέκαθεν αναφέρουν χαμηλά
ποσοστά επικράτησης της χρήσης κάνναβης κατά το
τελευταίο έτος στην ηλικιακή ομάδα 15–34 ετών, κάτω
του 10 %. Η δεύτερη ομάδα απαρτίζεται από πέντε χώρες
(Δανία, Γερμανία, Εσθονία, Κάτω Χώρες, Σλοβακία),
που βρίσκονται σε διάφορα σημεία της Ευρώπης και
αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά επικράτησης, τα οποία
όμως δεν υπερβαίνουν το 15 % στην τελευταία τους έρευνα.
Όλες οι χώρες της ομάδας αυτής, πλην των Κάτω Χωρών,
ανέφεραν αξιοσημείωτες αυξήσεις στη χρήση κάνναβης τη
δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Με εξαίρεση την Εσθονία, οι χώρες αυτής της ομάδας
ανέφεραν διαρκώς τάσεις σταθεροποίησης την επόμενη
δεκαετία. Τέλος, υπάρχει μια ομάδα 5 χωρών οι οποίες,
κάποια στιγμή στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας,
ανέφεραν τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης κάνναβης κατά
το τελευταίο έτος μεταξύ νεαρών ενηλίκων στην Ευρώπη,
της τάξης του 20 % ή και υψηλότερα. Οι χώρες αυτές είναι
η Τσεχική Δημοκρατία και χώρες της Νότιας και Δυτικής
Ευρώπης (Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο).
Εντός της ομάδας αυτής, οι τάσεις ίσως παρουσιάζουν
αποκλίσεις. Το Ηνωμένο Βασίλειο και, σε μικρότερο βαθμό,
η Γαλλία ανέφεραν μείωση στις πιο πρόσφατες έρευνές
τους, ενώ η Ισπανία αναφέρει σχετική σταθερότητα από το
2003 και εξής. Και οι τρεις χώρες είχαν αναφέρει αυξήσεις
στη χρήση κάνναβης στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990.
Η Ιταλία και η Τσεχική Δημοκρατία είχαν αναφέρει ανοδικές
τάσεις, οι οποίες ακολουθήθηκαν από πτωτικές τάσεις τα
τελευταία χρόνια. Πάντως, οι διαφορές στη μεθοδολογία
των ερευνών και στα ποσοστά απόκρισης δεν επιτρέπουν
προς το παρόν να επιβεβαιωθούν οι πιο πρόσφατες τάσεις
στις δύο αυτές χώρες.
Αξίζει να σημειωθεί η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου,
η ιδιαιτερότητα του οποίου έγκειται στο ότι οι έρευνες
διεξάγονται σε ετήσια βάση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο
καταγράφονταν επί σειρά ετών τα υψηλότερα ποσοστά
χρήσης κάνναβης στην Ευρώπη στις αρχές της δεκαετίας
του 2000, αλλά το 2010 η επικράτηση της χρήσης
κάνναβης κατά το τελευταίο έτος έπεσε κάτω από τον
μέσο όρο της ΕΕ για πρώτη φορά από την απαρχή της
παρακολούθησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η σταθεροποίηση ή μείωση της χρήσης κάνναβης που
καταγράφεται αφορά τη χρήση κατά το τελευταίο έτος, στην
οποία περιλαμβάνεται και η ψυχαγωγική χρήση. Δεν είναι
σαφές, όμως, αν η σταθεροποίηση αφορά και την εντατική
ή τη μακροχρόνια χρήση.
Παρόμοια είναι η εικόνα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και
όσον αφορά τις διαχρονικές τάσεις χρήσης κάνναβης
από μαθητές κατά την περίοδο 1995–2007 (ΕΚΠΝΤ,
2009α). Επτά χώρες, κυρίως από τη Βόρεια και τη Νότια
Ευρώπη, ανέφεραν συνολικά σταθερά και χαμηλά ποσοστά
επικράτησης της χρήσης κάνναβης σε όλη τη διάρκεια της
(50) Βλ. πίνακα EYE-20 (μέρος ii) και (μέρος iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
51
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Διάγραμμα 5: Τάσεις στη χρήση κάνναβης κατά το τελευταίο έτος από νεαρούς ενήλικες (ηλικίας 15–34 ετών), χώρες που
διαθέτουν τουλάχιστον τρεις έρευνες και ομαδοποίηση των χωρών ανά αναφερόμενο επίπεδο επικράτησης (κάτω του 10 %,
10 % έως 15 %, άνω του 15 %)
%
30
%
30
%
30
25
25
25
20
20
20
15
15
10
Φινλανδία
Νορβηγία
Σουηδία
Βουλγαρία
Ουγγαρία
Ελλάδα
5
0
1990
Σημείωση:
Πηγές:
1995
2000
2005
2010
15
Σλοβακία
Δανία
10
Εσθονία
Γερμανία
Κάτω
5
Χώρες
10
5
0
0
1990
1995
2000
2005
2010
1990
1995
2000
2005
2010
Η Τσεχική Δημοκρατία διερευνά επί του παρόντος τα αίτια των μεγάλων αποκλίσεων των αποτελεσμάτων των ερευνών, τα οποία μοιάζει να σχετίζονται εν μέρει
με αλλαγές στη μεθοδολογία. Τα στοιχεία παρέχονται ενημερωτικά, ωστόσο οι συγκρίσεις πρέπει να γίνονται με προσοχή. Για περισσότερες πληροφορίες,
βλ. διάγραμμα GPS-4 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικές εκθέσεις του δικτύου Reitox (2010) από έρευνες πληθυσμού, εκθέσεις ή επιστημονικά άρθρα.
ζωής καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου. Στις περισσότερες
χώρες της Δυτικής Ευρώπης, καθώς και στην Κροατία και
τη Σλοβενία (11 χώρες), καταγράφηκαν υψηλά ή έντονα
ανοδικά ποσοστά επικράτησης της χρήσης κάνναβης σε
όλη τη διάρκεια της ζωής μέχρι το έτος 2003, τα οποία
μειώθηκαν ή σταθεροποιήθηκαν το 2007. Στο μεγαλύτερο
μέρος της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης,
η ανοδική τάση που παρατηρήθηκε μεταξύ 1995 και 2003
μοιάζει να ανακόπτεται. Στην περιοχή αυτή, έξι χώρες
αναφέρουν σταθεροποίηση και δύο αύξηση μεταξύ 2003
και 2007.
Τα νέα στοιχεία από την πιο πρόσφατη έρευνα για την
υγεία των παιδιών σχολικής ηλικίας (HBSC) στον μαθητικό
πληθυσμό επίσης υποδεικνύουν συνολικά σταθερές
ή πτωτικές τάσεις στη χρήση ναρκωτικών από μαθητές
(ηλικίας 15–16 ετών) στις περισσότερες χώρες κατά το
διάστημα 2006–2010. Στην Αγγλία, κατ’ εικόνα της τάσης
που επικρατεί στους ενήλικες, η χρήση κάνναβης σε όλη
τη διάρκεια της ζωής μεταξύ μαθητών υποδιπλασιάστηκε
σχεδόν, από 40 % το 2002 σε 22 % το 2010. Στη
Γερμανία, η χρήση κάνναβης σε όλη τη διάρκεια της
ζωής μεταξύ μαθητών επίσης υποδιπλασιάστηκε, από
24 % το 2002 σε 11 % το 2010. Από την άλλη, αυξήσεις
καταγράφονται από το 2006 και εξής σε Ελλάδα, Λετονία,
Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβενία και Τσεχική Δημοκρατία.
Στοιχεία διαχρονικών τάσεων από έρευνες στον
μαθητικό πληθυσμό στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ επίσης
(51) Βλ. διάγραμμα EYE-2 (μέρος vi) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
52
Τσεχική
Δημοκρατία
Ιταλία
Ισπανία
Γαλλία
Ηνωμένο
Βασίλειο
υποδεικνύουν πτωτική τάση στη χρήση κάνναβης μέχρι
το 2009 (51). Ωστόσο, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη
έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό των ΗΠΑ, που διεξήχθη
το 2010, φαίνεται μια πιθανή ανάκαμψη της χρήσης
κάνναβης, με τους μαθητές να αναφέρουν αυξημένα
ποσοστά χρήσης κάνναβης κατά το τελευταίο έτος και
χαμηλότερα ποσοστά διαφωνίας με τη χρήση της ουσίας
(Johnston κ.ά., 2010). Στην έρευνα του 2010, οι αμερικανοί
μαθητές ηλικίας 15–16 ετών ανέφεραν υψηλότερα ποσοστά
χρήσης κάνναβης παρά ποσοστά καπνίσματος, με βάση
συγκεκριμένους δείκτες μέτρησης. Ποσοστό 16,7 %
δήλωσε ότι είχε κάνει χρήση κάνναβης τον τελευταίο μήνα,
ενώ μόνο 13,6 % είχε καπνίσει τσιγάρο (Johnston κ.ά.,
2010).
Η εικόνα των μαθητών στην Ευρώπη διαφέρει, αφού τα
ποσοστά όσων κάπνισαν τσιγάρο τον τελευταίο μήνα
παραμένουν σημαντικά υψηλότερα από τα ποσοστά
όσων έκαναν χρήση κάνναβης. Μεταξύ 2003 και
2007, οι έρευνες ESPAD στο μαθητικό πληθυσμό 23
κρατών μελών της ΕΕ αναφέρουν συνολική μείωση του
καπνίσματος τον τελευταίο μήνα (από 33 % σε 28 %),
καθώς και μείωση ή αν μη τι άλλο σταθεροποίηση της
χρήσης κάνναβης (από 9 % σε 7 %) (διάγραμμα 6).
Στην Ευρώπη, όπου συνήθως καπνίζεται μείγμα
κάνναβης και καπνού, η μείωση των καπνιστών ενδέχεται
να ασκήσει κάποια επίδραση και στις τάσεις χρήσης
κάνναβης.
Κεφάλαιο 3: Κάνναβη
Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, αρκετές ευρωπαϊκές
χώρες άλλαξαν τη νομοθεσία τους για την κάνναβη και πολλές
εξ αυτών διαθέτουν εκτιμήσεις για την επικράτηση της χρήσης
κάνναβης πριν και μετά από την αλλαγή της νομοθεσίας.
Με μια απλή σύγκριση του πριν και μετά, χρησιμοποιώντας
τα στοιχεία αυτά, διερευνούμε το κατά πόσον διαπιστώνεται
παρατηρήσιμη αλλαγή στην επικράτηση της χρήσης μετά
την αλλαγή της νομοθεσίας. Δεδομένου ότι χρήση κάνναβης
γίνεται κυρίως από τις νεότερες ηλικίες, η ανάλυση έγινε
βάσει των δεδομένων για την επικράτηση της χρήσης της
στην ηλικιακή ομάδα 15–34 ετών. Στο διάγραμμα αυτό
αποτυπώνεται η επικράτηση της χρήσης κάνναβης κατά το
τελευταίο έτος σε σχέση με το χρόνο. Το μηδέν στον οριζόντιο
άξονα είναι το έτος αλλαγής της νομοθεσίας. Λόγω του
διαφορετικού έτους κατά το οποίο άλλαξε η νομοθεσία σε
κάθε χώρα και λόγω του χρονικού εύρους των δεδομένων
από έρευνες που διαθέτει κάθε χώρα, οι καμπύλες τάσης
καλύπτουν διαφορετικό χρονικό διάστημα.
Οι χώρες στις οποίες αυξήθηκε η ποινή για κατοχή κάνναβης
αναπαριστούνται στο διάγραμμα με διακεκομμένη γραμμή,
ενώ οι χώρες στις οποίες μειώθηκε η ποινή με συνεχή γραμμή.
Με βάση την υπόθεση της επίδρασης της νομοθεσίας,
στην απλούστερη μορφή της, η αλλαγή της νομοθεσίας
θα επιφέρει μεταβολή της επικράτησης —οι αυστηρότερες
ποινές θα οδηγήσουν σε μείωση της χρήσης ναρκωτικών
Πρότυπα χρήσης κάνναβης
Τα διαθέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν ποικίλα πρότυπα
χρήσης της κάνναβης, τα οποία καλύπτουν το πλήρες
φάσμα από την πειραματική χρήση μέχρι την εξάρτηση.
Πολλά άτομα δοκιμάζουν την ουσία μια δυο φορές, άλλα
κάνουν χρήση περιστασιακά ή για περιορισμένο χρονικό
διάστημα. Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15–64 ετών που
έχουν κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά στη
ζωή τους, ποσοστό 70 % δεν έχει κάνει χρήση κατά το
τελευταίο έτος (52). Ωστόσο, κατά μέσο όρο το 50 % όσων
έχουν κάνει χρήση κάνναβης κατά το τελευταίο έτος έκανε
χρήση κατά τον τελευταίο μήνα, γεγονός το οποίο πιθανόν
αποτελεί ένδειξη πιο συστηματικής χρήσης. Παρά ταύτα,
παρατηρούνται σημαντικές διακυμάνσεις στα ποσοστά
αυτά από χώρα σε χώρα και μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Η χρήση κάνναβης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε
συγκεκριμένες ομάδες νέων, π.χ. όσων συχνάζουν
σε κλαμπ, παμπ και μουσικά φεστιβάλ. Σύμφωνα με
στοχευμένες έρευνες που διεξήχθησαν πρόσφατα σε
χώρους νυχτερινής διασκέδασης ή κλαμπ που παίζουν
χορευτική μουσική στο Βέλγιο, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις
Κάτω Χώρες, στη Λιθουανία και στην Τσεχική Δημοκρατία,
τα ποσοστά επικράτησης της χρήσης είναι πολύ υψηλότερα
από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο για τους νεαρούς ενήλικες.
και οι μικρότερες ποινές σε αύξηση της χρήσης ναρκωτικών.
Επί της βάσης αυτής, οι διακεκομμένες γραμμές θα έπρεπε
να παρουσιάζουν πτωτική τάση και οι συνεχείς γραμμές
ανοδική τάση μετά την αλλαγή της νομοθεσίας. Ωστόσο,
για τη συγκεκριμένη δεκαετία και τις υπό εξέταση χώρες,
δεν παρατηρείται καμία απλή συσχέτιση ανάμεσα στην αλλαγή
της νομοθεσίας και την επικράτηση της χρήσης κάνναβης.
25
Έτος αλλαγής
Ιταλία
20
Επικράτηση ( %)
Αναζητώντας τη σχέση ανάμεσα στην ποινή
και τη χρήση κάνναβης
Ηνωμένο Βασίλειο
15
Σλοβακία
Δανία
10
Φινλανδία Πορτογαλία
5
Βουλγαρία
Ελλάδα
0
–10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6
Χρόνος που μεσολάβησε από την αλλαγή της νομοθεσίας (σε έτη)
Αύξηση ποινής
Μείωση ποινής
Σημείωση: Οι αλλαγές στη νομοθεσία έλαβαν χώρα μεταξύ 2001
και 2006. Βλ. κεφάλαιο 1 και θεματική επισκόπηση της κατοχής
ναρκωτικών στην ELDD.
Διάγραμμα 6: Τάσεις όσον αφορά την επικράτηση της χρήσης
κάνναβης και το κάπνισμα κατά τον τελευταίο μήνα σε μαθητές
ηλικίας 15–16 ετών σε 17 ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ
%
40
35
Ευρώπη, κάπνισμα
30
25
ΗΠΑ, κάπνισμα
20
15
ΗΠΑ, κάνναβη
10
5
Ευρώπη, κάνναβη
0
1995
Σημείωση:
Πηγές:
1999
2003
2007
Ο ευρωπαϊκός (μη σταθμισμένος) μέσος όρος αφορά μαθητές
ηλικίας 15–16 ετών σε 15 κράτη μέλη της ΕΕ και στην Κροατία και τη
Νορβηγία.
Ο μέσος όρος των ΗΠΑ για τους μαθητές βασίζεται σε δείγμα
περίπου 16 000 μαθητών ηλικίας 15–16 ετών.
Hibell κ.ά. (2009), Johnston κ.ά. (2010).
(52) Βλ. διάγραμμα GPS-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
53
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Διάγραμμα 7: Επικράτηση της καθημερινής ή σχεδόν καθημερινής
χρήσης κάνναβης σε νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών) ανά φύλο
%
8
Βάσει στοιχείων από έρευνα σε δείγμα 14 ευρωπαϊκών
χωρών, που αντιπροσωπεύουν ποσοστό 65 % του
πληθυσμού ενηλίκων στην ΕΕ και τη Νορβηγία, σχεδόν οι
μισοί από όσους έκαναν χρήση κάνναβης τον τελευταίο
μήνα έκαναν χρήση της ουσίας 1–3 ημέρες στη διάρκεια
του μήνα, περίπου το ένα τρίτο έκανε χρήση 4–19 ημέρες
και το ένα πέμπτο έκανε χρήση περισσότερες από 20
ημέρες. Στις περισσότερες από τις 14 αυτές χώρες, οι
γυναίκες ήταν πιθανότερο να κάνουν περιστασιακή χρήση
κάνναβης, ενώ η πλειονότητα των καθημερινών ή σχεδόν
καθημερινών χρηστών είναι άνδρες (διάγραμμα 7). Με
βάση τα στοιχεία αυτά, οι άρρενες χρήστες σε πολλές
χώρες φαίνεται ότι διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο να
γίνουν συχνοί χρήστες και το γεγονός αυτό θα πρέπει
να λαμβάνεται υπόψη κατά την ανάπτυξη παρεμβάσεων
πρόληψης.
54
Γυναίκες
7
Το είδος του προϊόντος κάνναβης και ο τρόπος με τον
οποίο χρησιμοποιείται συνεπάγεται διαφορετικούς
κινδύνους. Η κατανάλωση υψηλών δόσεων κάνναβης
λόγω του τρόπου χρήσης της ενδέχεται να εκθέτει τον
χρήστη σε μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης εξάρτησης
ή άλλων προβλημάτων (Chabrol κ.ά., 2003, Swift κ.ά.,
1998). Ενδεικτικά αναφέρονται η χρήση κάνναβης με πολύ
υψηλή περιεκτικότητα σε THC ή σε μεγάλες ποσότητες ή το
κάπνισμα κάνναβης από πίπα νερού.
6
5
4
3
2
1
Σημείωση:
Πηγή:
Σλοβακία
Δανία
Γερμανία
Αυστρία
Ιρλανδία
Τσεχική Δημοκρατία
Ιταλία
Κάτω Χώρες
Βέλγιο
Πορτογαλία
0
Ισπανία
Στις έρευνες στον γενικό πληθυσμό σχεδόν ποτέ δεν
γίνεται διάκριση μεταξύ της χρήσης των διαφόρων ειδών
κάνναβης. Παρά ταύτα, το 2009 συμπεριλήφθηκαν νέες
ερωτήσεις σε έρευνα του Ηνωμένου Βασιλείου στον γενικό
πληθυσμό, προκειμένου να διαπιστωθεί η επικράτηση
της χρήσης φυτικής κάνναβης, περιλαμβανομένου του
skunk (κοινή ονομασία ενός είδους κάνναβης υψηλής
γενικά δραστικότητας). Σύμφωνα με την έρευνα για την
εγκληματικότητα στη Βρετανία του 2009/2010, περίπου
12,3 % των ενηλίκων έκαναν χρήση τουλάχιστον μία φορά
στη ζωή τους κάνναβης που πίστευαν ότι είναι skunk. Οι
χρήστες κάνναβης σε όλη τη διάρκεια της ζωής αναφέρουν
παρόμοια ποσοστά χρήσης φυτικής κάνναβης (50 %) και
ρητίνης κάνναβης (49 %), πλην όμως όσοι έκαναν χρήση
κατά το τελευταίο έτος είναι πιθανότερο να έχουν κάνει
χρήση φυτικής κάνναβης (71 %) παρά ρητίνης κάνναβης
(38 %) (Hoare και Moon, 2010). Παρότι οι εκτιμήσεις αυτές
δεν μπορούν να γενικευθούν και σε άλλους πληθυσμούς
στην Ευρώπη, τα ευρήματα φανερώνουν κάποιες
διαχρονικές μεταβολές στην κατανάλωση κάνναβης.
Άνδρες
Γαλλία
Η χρήση κάνναβης συχνά συσχετίζεται επίσης και με
την εντατική κατανάλωση αλκοόλ. Οι νεαροί ενήλικες
(ηλικίας 15 έως 34 ετών) που αναφέρουν συχνή ή εντατική
κατανάλωση αλκοόλ, σε γενικές γραμμές, έχουν από
διπλάσιες έως εξαπλάσιες πιθανότητες να αναφέρουν και
χρήση κάνναβης σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
Καθημερινή ή σχεδόν καθημερινή χρήση θεωρείται ότι κάνουν οι
ερωτηθέντες που δήλωσαν ότι έκαναν χρήση κάνναβης τουλάχιστον
20 από τις 30 ημέρες που προηγήθηκαν της έρευνας. Για
περισσότερες πληροφορίες, βλ. πίνακα GPS-10 (μέρος iv) στο Δελτίο
στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
Τα νέα στοιχεία για τη χρήση ναρκωτικών από εφήβους
φανερώνουν ότι η καθημερινή χρήση κάνναβης αποτελεί
διογκούμενο πρόβλημα και στις ΗΠΑ. Τα ποσοστά
επικράτησης της καθημερινής χρήσης κάνναβης
αυξήθηκαν σημαντικά, στο 6 % μεταξύ μαθητών Λυκείου
ηλικίας 17–18 ετών το 2010 (Johnston κ.ά., 2010).
Η εξάρτηση από την κάνναβη αναγνωρίζεται ολοένα και
περισσότερο ως πιθανή συνέπεια της συστηματικής χρήσης
της ουσίας, ακόμη και μεταξύ χρηστών μικρότερης ηλικίας,
ενώ ο αριθμός των ατόμων που ζητούν βοήθεια λόγω
χρήσης κάνναβης αυξάνεται σε ορισμένες ευρωπαϊκές
χώρες (βλ. παρακάτω). Παρά ταύτα, έχει αναφερθεί ότι οι
μισοί εξαρτημένοι χρήστες κάνναβης διακόπτουν τη χρήση
της ουσίας χωρίς θεραπεία (Cunningham, 2000). Πάντως,
ορισμένοι χρήστες κάνναβης, ιδίως όσοι κάνουν εντατική
χρήση, ενδέχεται να αντιμετωπίζουν προβλήματα χωρίς
απαραίτητα να πληρούν τα κλινικά κριτήρια της εξάρτησης.
Αιτήσεις για θεραπεία
Το 2009, περί τους 98 000 χρήστες που ξεκίνησαν
θεραπεία σε 26 χώρες (ποσοστό 23 % του συνόλου)
Κεφάλαιο 3: Κάνναβη
δήλωσαν ως κύρια ουσία κατάχρησης την κάνναβη,
ποσοστό που την καθιστά τη δεύτερη πιο συχνά
δηλωνόμενη ουσία μετά την ηρωίνη. Η κάνναβη ήταν επίσης
η πιο συχνά δηλωνόμενη δευτερεύουσα ουσία κατάχρησης,
καθώς αναφέρθηκε από περίπου 93 000 χρήστες υπό
θεραπεία (28 %). Οι χρήστες που δηλώνουν την κάνναβη
ως πρωτεύουσα αιτία της έναρξης θεραπείας αντιστοιχούν
σε ποσοστό άνω του 30 % σε Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία,
Δανία, Κάτω Χώρες, Ουγγαρία και Πολωνία, έναντι
ποσοστού μικρότερου του 10 % σε Βουλγαρία, Ελλάδα,
Εσθονία, Λιθουανία, Μάλτα, Ρουμανία και Σλοβενία (53).
Οι διαφορές ως προς την επικράτηση της χρήσης
κάνναβης και των συναφών προβλημάτων δεν είναι ο μόνος
παράγοντας που ερμηνεύει τις διαφορές στα επίπεδα
θεραπείας μεταξύ των χωρών. Σημαντικό ρόλο παίζουν και
άλλοι παράγοντες, όπως οι πρακτικές παραπομπής και
το επίπεδο και το είδος της παρεχόμενης θεραπείας. Αυτό
είναι προφανές στη Γαλλία και την Ουγγαρία, στις δύο
χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά χρηστών κάνναβης υπό
θεραπεία. Στη Γαλλία υπάρχει ένα σύστημα συμβουλευτικών
κέντρων ειδικά για νεαρούς χρήστες ουσιών (54). Στην
Ουγγαρία, η θεραπεία απεξάρτησης παρέχεται ως
εναλλακτική επιλογή αντί της έκτισης ποινής για αδικήματα
που σχετίζονται με την κάνναβη, γεγονός το οποίο
ενδέχεται να διογκώνει τους αριθμούς.
Όσον αφορά τις τάσεις την τελευταία δεκαετία, και οι 21
χώρες για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία, με εξαίρεση τη
Βουλγαρία, αναφέρουν αύξηση του ποσοστού των χρηστών
που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη για
πρώτη φορά στη ζωή τους. Από το 2004 έως το 2009, στις
18 χώρες για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία, ο αριθμός
των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά στη
ζωή τους και δηλώνουν την κάνναβη ως πρωτεύουσα αιτία
της έναρξης θεραπείας αυξήθηκε κατά 40 % περίπου
από 27 000 σε 38 000 (55). Τα πιο πρόσφατα στοιχεία
(2008–2009) φανερώνουν συνεχιζόμενη ανοδική τάση
στην πλειονότητα των χωρών που υποβάλλουν στοιχεία.
Χαρακτηριστικά των ατόμων υπό θεραπεία
Οι χρήστες κάνναβης ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης
κυρίως σε κέντρα εξωτερικής παραμονής και συνιστούν
μία από τις νεαρότερες ομάδες χρηστών υπό θεραπεία,
με μέσο όρο ηλικίας τα 25 έτη. Στους χρήστες που
ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά, η κάνναβη δηλώνεται
ως κύρια ουσία κατάχρησης από ποσοστό 74 % των
ατόμων ηλικίας 15–19 ετών και 86 % των ατόμων κάτω
των 15 ετών. Η αναλογία ανδρών προς γυναίκες είναι
η υψηλότερη μεταξύ του συνόλου των χρηστών υπό
θεραπεία (αντιστοιχούν περίπου πέντε άνδρες προς μία
γυναίκα). Συνολικά, ποσοστό 49 % των χρηστών που
δηλώνουν την κάνναβη ως κύρια ουσία κατάχρησης κάνει
καθημερινή χρήση, περίπου 18 % κάνει χρήση 2–6 φορές
την εβδομάδα, 12 % κάνει χρήση κάνναβης μία φορά την
εβδομάδα ή και σπανιότερα, ενώ ποσοστό 22 % είναι
περιστασιακοί χρήστες, ορισμένοι εκ των οποίων δεν έχουν
κάνει χρήση κάνναβης κατά τον μήνα που προηγείται της
έναρξης θεραπείας. Τα εν λόγω ποσοστά διαφέρουν από
χώρα σε χώρα (56).
Θεραπεία
Παροχή θεραπείας
Η θεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη στην Ευρώπη
καλύπτει ένα ευρύ φάσμα παρεμβάσεων, μεταξύ αυτών
θεραπεία μέσω του διαδικτύου, συμβουλευτική και
δομημένες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, καθώς και
θεραπεία σε κέντρα εσωτερικής παραμονής. Επίσης,
Αρνητικές συνέπειες της χρήσης κάνναβης
στην υγεία
Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο ατομικός κίνδυνος από
τη χρήση κάνναβης είναι μικρότερος από τον ατομικό
κίνδυνο από τη χρήση ουσιών όπως η ηρωίνη ή η κοκαΐνη.
Παρά ταύτα, η κάνναβη, λόγω της υψηλής επικράτησης
της χρήσης της, μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη
δημόσια υγεία.
Έχουν εντοπιστεί διάφορα οξέα και χρόνια προβλήματα
υγείας που σχετίζονται με τη χρήση κάνναβης. Στις οξείες
αρνητικές συνέπειες περιλαμβάνονται το άγχος, ο πανικός
και τα ψυχωσικά συμπτώματα, που αναφέρονται συχνότερα
από άτομα που κάνουν χρήση κάνναβης για πρώτη φορά.
Η χρήση κάνναβης επίσης αυξάνει τον κίνδυνο τροχαίου
ατυχήματος.
Τεκμηριωμένες είναι και οι χρόνιες επιδράσεις της χρήσης
κάνναβης, μεταξύ άλλων η εξάρτηση και μια σειρά
παθήσεων του αναπνευστικού. Οι επιδράσεις της κάνναβης
στις γνωσιακές επιδόσεις δεν έχουν αποσαφηνιστεί.
Η συστηματική χρήση κάνναβης στην εφηβεία ενδέχεται να
έχει αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία κατά τη νεανική
ηλικία, καθώς υπάρχουν ενδείξεις για αυξημένο κίνδυνο
εκδήλωσης ψυχωσικών συμπτωμάτων και διαταραχών,
ο οποίος αυξάνεται ανάλογα με τη συχνότητα χρήσης
(ΕΚΠΝΤ, 2008α, 2008β, Hall και Degenhardt, 2009,
Moore κ.ά., 2007).
(53) Βλ. διάγραμμα TDI-2 (μέρος ii) και πίνακες TDI-5 (μέρος ii) και TDI-22 (μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(54) Επιπλέον, πολλοί χρήστες οπιοειδών στη Γαλλία παρακολουθούνται από γενικούς γιατρούς και δεν καταγράφονται στον δείκτη αίτησης
θεραπείας, γεγονός που διογκώνει τα ποσοστά των χρηστών άλλων ουσιών.
(55) Βλ. διάγραμμα TDI-1 (μέρος i) και (μέρος ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(56) Βλ. πίνακες TDI-10 (μέρος ii) και (μέρος iii), TDI-11 (μέρος i), TDI-18 (μέρος ii), TDI-21 (μέρος ii), TDI-24, TDI-103 (μέρος vii) και TDI-111 (μέρος viii)
στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
55
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
παρατηρείται συχνά αλληλοεπικάλυψη στο πεδίο
αυτό μεταξύ παρεμβάσεων επικεντρωμένης πρόληψης,
παρεμβάσεων ενδεδειγμένης πρόληψης και θεραπευτικών
παρεμβάσεων (βλ. κεφάλαιο 2).
Η θεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη παρέχεται
κυρίως σε εξειδικευμένα κέντρα εξωτερικής παραμονής,
ενώ ειδικές υπηρεσίες για την αντιμετώπιση προβλημάτων
που σχετίζονται με την κάνναβη παρέχονται πλέον σε
περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη. Για παράδειγμα,
σε ολόκληρη τη Γαλλία έχουν ιδρυθεί πάνω από 300
συμβουλευτικοί σταθμοί νέων για την κάλυψη των αναγκών
κυρίως νεαρών προβληματικών χρηστών κάνναβης.
Στη Γερμανία, παράλληλα με πλήθος εξειδικευμένα
προγράμματα για την κάνναβη, 161 συμβουλευτικοί
σταθμοί εφαρμόζουν τον πρόγραμμα «Πέτυχέ το», που
απαιτεί από τον χρήστη να θέσει στόχους για να ελέγξει
την κατανάλωση και αντιμετωπίζει τους ατομικούς και
περιβαλλοντικούς παράγοντες που σχετίζονται με
τη χρήση ουσιών. Η παρέμβαση υλοποιείται σε πέντε
συνεδρίες στη διάρκεια 10 εβδομάδων σε περίπου 1 400
χρήστες κάνναβης ετησίως. Στην Ουγγαρία, η μεγάλη
πλειονότητα των χρηστών κάνναβης (80 %) παραπέμπεται
σε «προληπτική συμβουλευτική υπηρεσία», που παρέχεται
από διαπιστευμένες οργανώσεις.
Η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες δραστηριοποιούνται έντονα
στην ανάπτυξη προγραμμάτων για χρήστες κάνναβης.
Η προβληματική χρήση κάνναβης συνήθως σχετίζεται με
προβληματική χρήση άλλων ουσιών ή με ψυχοκοινωνικά
προβλήματα και το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζουν τα
διαθέσιμα προγράμματα. Για παράδειγμα, το Ιατρικό
Κέντρο του Άμστερνταμ έχει αναπτύξει μια οικογενειακή
παρακινητική παρέμβαση για νεαρούς χρήστες κάνναβης
με σχιζοφρένεια και τους γονείς τους (ολλανδική εθνική
έκθεση του εστιακού σημείου του δικτύου Reitox, 2009).
Τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή έδειξε ότι η συγκεκριμένη
παρέμβαση έχει θετικά αποτελέσματα. Μετά την πάροδο
τριών μηνών, οι νέοι που συμμετείχαν στη δοκιμή ανέφεραν
μείωση της χρήσης και της επιθυμίας χρήσης κάνναβης, ενώ
οι γονείς ανέφεραν μείωση του στρες και αύξηση της ευεξίας.
Τα περιστατικά στα οποία η χρήση κάνναβης συνυπάρχει
με ψυχιατρικά προβλήματα, όπως η ψύχωση ή η κατάθλιψη,
απαιτούν ολοκληρωμένες προσεγγίσεις από εξειδικευμένα
κέντρα απεξάρτησης και κέντρα ψυχικής υγείας. Στην πράξη,
όμως, η θεραπεία της διπλής διάγνωσης εξακολουθεί να
μην παρέχεται ταυτόχρονα και παραμένουν δυσχέρειες στη
συνεργασία μεταξύ των φορέων περίθαλψης.
Πρόσφατη γερμανική μελέτη προβλέπει αύξηση του
αριθμού των χρηστών που θα υποβάλουν αίτηση
θεραπείας για προβληματική χρήση κάνναβης κατά τα
επόμενα έτη, ιδίως των εφήβων και νεαρών ανδρών. Επί
του παρόντος, βάσει των ποσοστών χρηστών ναρκωτικών
56
που προσεγγίζονται από κέντρα απεξάρτησης στη
Γερμανία, εκτιμάται ότι αν και οι εξειδικευμένες υπηρεσίες
απεξάρτησης προσεγγίζουν μεταξύ 45 % και 60 % των
εξαρτημένων χρηστών οπιοειδών, δεν προσεγγίζουν παρά
μόλις 4 % έως 8 % των χρηστών κάνναβης που χρήζουν
θεραπείας. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι παρεμβάσεις μέσω
διαδικτύου, που διατίθενται πλέον σε τρία κράτη μέλη,
προσφέρουν περαιτέρω θεραπευτικές επιλογές σε χρήστες
κάνναβης που διστάζουν να ζητήσουν βοήθεια από τα
παραδοσιακά κέντρα απεξάρτησης.
Χρήση κάνναβης για ιατρικούς σκοπούς
στις ΗΠΑ
Από το 1996, 15 πολιτείες των ΗΠΑ και η περιφέρεια της
Κολούμπια ψήφισαν νόμους σύμφωνα με τους οποίους
επιτρέπεται η κατοχή ορισμένης ποσότητας κάνναβης για
προσωπική χρήση για ιατρικούς σκοπούς. Ο ασθενής
πρέπει να έχει γραπτή σύσταση γιατρού σε όλες τις
πολιτείες, εκτός από την Καλιφόρνια και το Μέιν, όπου
η σύσταση μπορεί να είναι προφορική. Σε όλες τις πολιτείες
πλην της Ουάσιγκτον τηρούνται απόρρητα μητρώα με τα
στοιχεία ταυτότητας των ασθενών και σε αρκετές πολιτείες
τα εν λόγω μητρώα τηρούνται υποχρεωτικά. Κάθε πολιτεία
έχει καταρτίσει τον δικό της κατάλογο παθήσεων, στις
περισσότερες ωστόσο επιτρέπεται η χρήση κάνναβης για
την αντιμετώπιση του πόνου, είτε αυτός είναι «χρόνιος»,
«οξύς» ή «δεν αντιμετωπίζεται με άλλους τρόπους».
Όλες σχεδόν οι πολιτείες έχουν υιοθετήσει το μοντέλο του
«κηδεμόνα», στο πλαίσιο του οποίου ορίζεται άτομο το
οποίο επιτρέπεται να καλλιεργεί περιορισμένη ποσότητα
κάνναβης την οποία παρέχει στον ασθενή προς χρήση.
Ανάλογα με την πολιτεία, ο ασθενής μπορεί να ορίσει
έναν ή δύο «κηδεμόνες» και οι κηδεμόνες μπορούν να
προμηθεύουν έως και πέντε ασθενείς. Οι επιτρεπόμενες
ποσότητες κυμαίνονται από μία ουγγιά —28 γραμμάρια
περίπου— (Αλάσκα, Μοντάνα, Νεβάδα) έως 24 ουγγιές
(Όρεγκον, Ουάσιγκτον) ωφέλιμης φυτικής κάνναβης,
και από 6 έως 24 φυτά, κάποια εκ των οποίων πρέπει να
είναι «ανώριμα». Η διάθεση κάνναβης για θεραπευτική
χρήση από μη κερδοσκοπικά κέντρα διάθεσης ή δημόσια
θεραπευτικά κέντρα επιτρέπεται στις μισές περίπου
πολιτείες. Σε όλες τις δικαιοδοσίες, πλην δύο (Νέα Υερσέη
και Ουάσιγκτον), οι ασθενείς επιτρέπεται να καλλιεργούν οι
ίδιοι την κάνναβη που χρησιμοποιούν για θεραπευτικούς
σκοπούς.
Αντίθετα, η ομοσπονδιακή νομοθεσία κατατάσσει
την κάνναβη στις επικίνδυνες ουσίες που δεν έχουν
θεραπευτική αξία. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στην
ομοσπονδιακή κυβέρνηση να ασκήσει δίωξη κατά
οιουδήποτε χρήστη ή προμηθευτή κάνναβης. Παρά ταύτα,
τον Οκτώβριο 2009, ο αναπληρωτής γενικός εισαγγελέας
εξέδωσε εγκύκλιο προς τους ομοσπονδιακούς εισαγγελείς
σύμφωνα με την οποία δεν δίδεται προτεραιότητα στη
δίωξη της χρήσης κάνναβης για ιατρικούς σκοπούς,
εφόσον αυτή επιτρέπεται από τη νομοθεσία της πολιτείας.
Κεφάλαιο 3: Κάνναβη
Πρόσφατες μελέτες σχετικά με τη θεραπεία
των χρηστών κάνναβης
Ο αριθμός των μελετών που διεξάγονται με στόχο την
αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών
παρεμβάσεων σε χρήστες κάνναβης εξακολουθεί να είναι
μικρός σε σύγκριση με άλλες ουσίες, παρά την αύξηση των
αιτήσεων θεραπείας. Παρατηρείται, πάντως, μια αυξητική
τάση στην Ευρώπη, όπου επί του παρόντος διεξάγονται
μελέτες σε Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ισπανία και Κάτω
Χώρες.
Αρκετές από τις εν λόγω μελέτες επιβεβαιώνουν ότι οι
ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις έχουν θετικά αποτελέσματα
στους χρήστες κάνναβης. Για παράδειγμα, σύμφωνα με
τα πορίσματα μιας μελέτης, η πολυδιάστατη οικογενειακή
θεραπεία, μια ολοκληρωμένη παρέμβαση στην οικογένεια
σε πλαίσιο εξωτερικής παραμονής η οποία απευθύνεται σε
εφήβους με προβλήματα χρήσης ουσιών και συμπεριφοράς
(Liddle κ.ά., 2009), έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των
επιπέδων χρήσης ουσιών. Από την άλλη, τα πορίσματα
συγκριτικής μελέτης άλλων διαθέσιμων θεραπειών στο
πλαίσιο μιας διακρατικής πολυκεντρικής δοκιμής δεν ήταν
σαφή. Για τον λόγο αυτό, το ΕΚΠΝΤ ζήτησε την εκπόνηση
μετα-ανάλυσης των ευρωπαϊκών και αμερικανικών μελετών.
Στις υπόλοιπες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που
αξιολογούνται επί του παρόντος συγκαταλέγονται
η ψυχοεκπαίδευση (με στοιχεία συμπεριφορικής θεραπείας
και παρακινητικής ενίσχυσης) και η πρόληψη των
υποτροπών, οι βραχείες παρεμβάσεις, η συντελεστική
ενίσχυση και διάφορα είδη συμπεριφορικής θεραπείας.
Επίσης διεξάγονται μελέτες σχετικά με φαρμακολογικά
προϊόντα τα οποία θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τις
ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις (Vandrey και Haney, 2009).
Οι έρευνες στο πεδίο αυτό περιστρέφονται γύρω από τρεις
βασικούς άξονες και διερευνούν τη δυνατότητα χρήσης
φαρμακευτικών ουσιών οι οποίες θα συμβάλλουν
στον περιορισμό των συμπτωμάτων στέρησης, στη μείωση
της σφοδρής επιθυμίας για λήψη κάνναβης ή στη μείωση
της χρήσης της (Marshall, K. κ.ά., 2011).
57
Κεφάλαιο 4
Αμφεταμίνες, έκσταση, παραισθησιογόνες ουσίες,
GHB και κεταμίνη
Εισαγωγή
Οι αμφεταμίνες (γενικός όρος που περιλαμβάνει
την αμφεταμίνη και τη μεθαμφεταμίνη) και η έκσταση
συγκαταλέγονται στις πλέον διαδεδομένες παράνομες
ουσίες στην Ευρώπη. Σε πολλές χώρες η δεύτερη πιο συχνά
χρησιμοποιούμενη παράνομη ουσία μετά την κάνναβη
είναι είτε η έκσταση είτε οι αμφεταμίνες. Επιπλέον, σε
κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, η χρήση αμφεταμινών αποτελεί
κεντρική συνιστώσα του προβλήματος των ναρκωτικών
και αντιπροσωπεύει σημαντικό ποσοστό των ατόμων που
χρήζουν θεραπείας.
Η αμφεταμίνη και η μεθαμφεταμίνη είναι ουσίες που
διεγείρουν το κεντρικό νευρικό σύστημα. Εξ αυτών,
η αμφεταμίνη είναι με διαφορά η ευρύτερα διαδεδομένη
στην Ευρώπη, ενώ σημαντική χρήση μεθαμφεταμίνης
παρατηρούνταν μέχρι πρόσφατα μόνον στην Τσεχική
Δημοκρατία και τη Σλοβακία, παρότι πλέον ορισμένες
χώρες της Βόρειας Ευρώπης αναφέρουν αυξημένη
παρουσία της εν λόγω ουσίας στις αγορές τους.
Ο όρος «έκσταση» αναφέρεται σε συνθετικές ουσίες
χημικά συγγενείς με τις αμφεταμίνες, που διαφέρουν
όμως σε κάποιο βαθμό ως προς τα αποτελέσματά τους.
Η γνωστότερη ουσία από τα ναρκωτικά της ομάδας
της έκστασης είναι η 3,4-μεθυλενοδιοξυμεθαμφεταμίνη
(MDMA), αλλά στα δισκία έκστασης περιέχονται μερικές
φορές και άλλα συναφή χημικά ανάλογα (MDA, MDEA).
Η έκσταση είχε ανέκαθεν μεγάλη απήχηση στη σκηνή
της χορευτικής μουσικής ωστόσο, τα τελευταία χρόνια,
παρατηρείται σταδιακή μείωση της χρήσης και της
διαθεσιμότητας της ουσίας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες,
παρότι δεν έχει πάψει να είναι δημοφιλής σε χώρους
νυχτερινής διασκέδασης νέων.
Η πιο γνωστή συνθετική παραισθησιογόνος ουσία στην
Ευρώπη είναι το διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος
(LSD), η κατανάλωση του οποίου είναι μικρή και μάλλον
σταθερή εδώ και αρκετό καιρό. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο,
ενισχυμένο εμφανίζεται το ενδιαφέρον των ατόμων νεαρής
ηλικίας για τις φυσικές παραισθησιογόνες ουσίες, όπως
αυτές που περιέχονται στα παραισθησιογόνα μανιτάρια.
Πίνακας 5: Κατασχέσεις, τιμή και καθαρότητα αμφεταμίνης, μεθαμφεταμίνης, έκστασης και LSD
Αμφεταμίνη
Κατασχεθείσες ποσότητες
παγκοσμίως (σε τόνους)
Κατασχεθείσα ποσότητα
σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένης της
Κροατίας και της Τουρκίας) (1)
Αριθμός κατασχέσεων
σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένης της
Κροατίας και της Τουρκίας)
Μεθαμφεταμίνη
Έκσταση
LSD
33
31
5,4
0,1
5,3 τόνοι
500 χλγρ.
δισκία
1,9 εκατ.
μονάδες
59 700
(6,5 τόνοι)
(600 χλγρ.)
(2,4 εκατ.)
(59 700)
34 000
7 400
10 300
960
(34 200)
(7 400)
(11 000)
(970)
Μέση λιανική τιμή (σε ευρώ)
Εύρος
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (2)
γραμμάριο
8–42
(10–23)
γραμμάριο
9–71
δισκίο
3–16
(4–9)
δόση
4–29
(7–11)
Μέση καθαρότητα
ή περιεκτικότητα σε MDMA
Εύρος
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (2)
1–29 %
(6–21 %)
10–76 %
(25–64 %)
3–108 mg
(26–63 mg)
μ.δ.
(1)
Η συνολική κατασχεθείσα ποσότητα αμφεταμίνης, μεθαμφεταμίνης, έκστασης και LSD το 2009 δεν αποκλείεται να είναι πολύ υψηλότερη, δεδομένου ότι δεν
υποβλήθηκαν πρόσφατα στοιχεία από τις Κάτω Χώρες, όπου αναφέρονταν σχετικά μεγάλες κατασχέσεις μέχρι το 2007. Ελλείψει στοιχείων για το 2008 και το 2009,
οι τιμές για τις Κάτω Χώρες δεν είναι δυνατόν να περιληφθούν στις ευρωπαϊκές εκτιμήσεις για το 2009.
Εύρος των μισών κεντρικών τιμών των δεδομένων που υποβλήθηκαν για τη μέση τιμή κάθε ουσίας.
(2)
Σημείωση: Όλα τα στοιχεία αφορούν το 2009. μ.δ. = μη διαθέσιμα στοιχεία.
Πηγές:
UNODC (2011) για τις παγκόσμιες τιμές, εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
59
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αναφέρεται σε
συγκεκριμένα πλαίσια και από συγκεκριμένες ομάδες
χρηστών στην Ευρώπη ψυχαγωγική χρήση κεταμίνης και
γ-υδροξυβουτυρικού οξέος (GHB) —αναισθητικές ουσίες
αμφότερες, που χρησιμοποιούνται ευρέως στην ιατρική και
την κτηνιατρική εδώ και 30 χρόνια. Η παράνομη χρήση
των εν λόγω ουσιών έχει δημιουργήσει προβληματισμό στις
υπηρεσίες απεξάρτησης μικρού αριθμού ευρωπαϊκών χωρών.
Προσφορά και διαθεσιμότητα
Πρόδρομες ουσίες
Η αμφεταμίνη, η μεθαμφεταμίνη και η έκσταση είναι
συνθετικές ουσίες, για την παρασκευή των οποίων
απαιτούνται πρόδρομες χημικές ουσίες. Κάποιες ενδείξεις
για την παραγωγή των εν λόγω ουσιών δίνουν οι αναφορές
κατασχέσεων ελεγχόμενων χημικών ουσιών οι οποίες είναι
απαραίτητες για την παραγωγή τους και εκτρέπονται από
το νόμιμο εμπόριο.
Σύμφωνα με το Διεθνές Όργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών
(INCB), οι κατασχέσεις 1-φαινυλο-2-προπανόνης (P2P,
BMK), που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παράνομη
παρασκευή και αμφεταμίνης και μεθαμφεταμίνης, μειώθηκαν
παγκοσμίως από 5 620 λίτρα το 2008 σε 4 900 λίτρα το
2009, ενώ οι μεγαλύτερες κατασχέσεις αναφέρονται και
πάλι από την Κίνα (2 275 λίτρα το 2009) και τη Ρωσία
(1 731 λίτρα το 2009). Οι κατασχέσεις P2P στην Ευρωπαϊκή
Ένωση σημείωσαν αύξηση από 62 λίτρα το 2008 σε 635
λίτρα το 2009. Οι κατασχέσεις δύο βασικών πρόδρομων
ουσιών της μεθαμφεταμίνης επίσης σημείωσαν αύξηση
παγκοσμίως το 2009. Οι κατασχέσεις εφεδρίνης ανήλθαν
σε 42 τόνους έναντι 18 το 2008 και 22,6 το 2007, ενώ οι
κατασχέσεις ψευδοεφεδρίνης ανήλθαν σε 7,2 τόνους έναντι
5,1 το 2008, αν και εξακολουθούν να είναι πολύ μικρότερες
από τους 25 τόνους που κατασχέθηκαν το 2007. Στα κράτη
μέλη της ΕΕ κατασχέθηκαν περίπου 500 κιλά εφεδρίνης,
ποσότητα σχεδόν διπλάσια από αυτήν που κατασχέθηκε το
προηγούμενο έτος, και 67 κιλά ψευδοεφεδρίνης.
Δύο είναι οι πρόδρομες χημικές ουσίες που
σχετίζονται κυρίως με την παρασκευή MDMA,
η 3,4-μεθυλενοδιοξυφαινυλο-2-προπανόνη (3,4-MDP2P,
PMK) και η σαφρόλη. Τα 40 λίτρα PMK που κατασχέθηκαν
το 2009, έναντι μηδενικών κατασχέσεων το 2008, θα
μπορούσαν να αποτελούν ένδειξη ότι η διαθεσιμότητα της
ουσίας αυτής εξακολουθεί να είναι μικρή, σε αντίθεση με τα
προηγούμενα έτη κατά τα οποία καταγράφηκαν υψηλότερα
επίπεδα (8 816 λίτρα το 2006, 2 297 λίτρα το 2007). Οι
παγκόσμιες κατασχέσεις σαφρόλης, η οποία ενδέχεται να
αντικαθιστά ολοένα και πιο συχνά την PMK στη σύνθεση της
MDMA στην Ευρώπη, συρρικνώθηκαν στα 1 048 λίτρα το
2009 μετά την κορύφωση των 45 986 λίτρων το 2007 (57).
Το σύνολο των κατασχέσεων PMK και οι περισσότερες
κατασχέσεις σαφρόλης το 2009 έγιναν στην Ευρωπαϊκή
Ένωση.
Οι διεθνείς προσπάθειες για την αποτροπή της εκτροπής
πρόδρομων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στην
παράνομη παρασκευή συνθετικών ναρκωτικών συντονίζονται
από το σχέδιο Prism, μέσω ενός συστήματος εκ των προτέρων
κοινοποίησης των εξαγωγών που πραγματοποιούνται
στο πλαίσιο του νόμιμου εμπορίου και αναφοράς των
αποστολών που διακόπτονται και των κατασχέσεων που
πραγματοποιούνται σε περιπτώσεις ύποπτων συναλλαγών.
Στοιχεία σχετικά με τις δραστηριότητες στον εν λόγω τομέα
υποβάλλονται στο Διεθνές Όργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών
(INCB, 2011β). Μία ακόμη πρόσφατη πρωτοβουλία του INCB
αφορά την έκδοση κατευθυντήριων γραμμών, οι οποίες θα
βοηθήσουν τις εθνικές κυβερνήσεις να θεσπίσουν εθελοντικά
μέτρα ελέγχου των χημικών ουσιών, σε συνεργασία με τη
χημική βιομηχανία, προκειμένου να αποτραπεί η εκτροπή τους
προς την παραγωγή παράνομων ουσιών (INCB, 2009).
Αμφεταμίνη
Η παγκόσμια παραγωγή αμφεταμίνης εξακολουθεί να
συγκεντρώνεται στην Ευρώπη, στην οποία εντοπίστηκε
ποσοστό άνω του 80 % του συνόλου των εργαστηρίων
αμφεταμίνης που αναφέρθηκαν το 2009 (UNODC, 2011).
Οι κατασχέσεις αμφεταμίνης παγκοσμίως αυξήθηκαν το
2009, ανερχόμενες σε περίπου 33 τόνους (βλ. πίνακα 5).
Στη Δυτική και την Κεντρική Ευρώπη συνεχίζουν να γίνονται
μεγάλες κατασχέσεις αμφεταμίνης, αν και το UNODC
ανέφερε μείωση των ποσοτήτων που κατασχέθηκαν στην
περιοχή αυτή της τάξης του 20 % σε σύγκριση με το 2008,
έτος κατά το οποίο κατασχέθηκαν 7,9 τόνοι. Η μεγαλύτερη
αύξηση των κατασχέσεων αμφεταμίνης αναφέρεται από τη
Σουηδική Αραβία, την Ιορδανία και τη Συρία. Συνολικά
στην περιφέρεια της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και
στην περιφέρεια της Νοτιοδυτικής Ασίας του UNODC
κατασχέθηκαν περίπου 25 τόνοι το 2009, όλοι σχεδόν με τη
μορφή δισκίων Captagon (UNODC, 2011).
Το μεγαλύτερο μέρος της αμφεταμίνης που κατασχέθηκε
στην Ευρώπη παράγεται, κατά σειρά σπουδαιότητας, στις
Κάτω Χώρες, την Πολωνία, το Βέλγιο, τη Βουλγαρία και την
Τουρκία. Η Ευρωπόλ αναφέρει ότι το 2009 ανακαλύφθηκαν
19 εγκαταστάσεις που ενέχονταν στην παραγωγή, στη
δισκιοποίηση ή στην αποθήκευση αμφεταμίνης στην
Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το 2009 (58) υπολογίζεται ότι πραγματοποιήθηκαν στην
Ευρώπη 34 200 κατασχέσεις, οι οποίες απέφεραν 5,8
(57) Βλ. πλαίσιο «Διαφοροποίηση της προμήθειας πρόδρομων ουσιών για την παραγωγή συνθετικών ναρκωτικών στην Ευρώπη».
(58) Προκαταρκτική ανάλυση, δεδομένου ότι δεν είναι προς το παρόν διαθέσιμα στοιχεία των Κάτω Χωρών για το 2008 και το 2009.
60
Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση, παραισθησιογόνες ουσίες, GHB και κεταμίνη
Διαφοροποίηση της προμήθειας
πρόδρομων ουσιών για την παραγωγή
συνθετικών ναρκωτικών στην Ευρώπη
Τα συνθετικά ναρκωτικά όπως η έκσταση (MDMA, MDEA,
MDA) και η αμφεταμίνη παράγονται παράνομα στην Ευρώπη
από πρόδρομες χημικές ουσίες εισαγωγής. Ως απόκριση
στην αυξημένη αποτελεσματικότητα των διεθνών προσπαθειών
ελέγχου των πρόδρομων ουσιών, κάποιοι παράνομοι
παραγωγοί δεν αγοράζουν πλέον αλλά συνθέτουν
πρόδρομες ουσίες από τις λεγόμενες «προ-πρόδρομες
ουσίες». Επιπλέον, μεταμφιέζουν παραδοσιακές πρόδρομες
ουσίες σε άλλες, μη υπαγόμενες σε έλεγχο χημικές ουσίες
πριν την εισαγωγή (Ευρωπόλ, 2007, INCB, 2011α).
Ενδεικτικές αυτών των φαινομένων είναι οι πρόσφατες
διακυμάνσεις της ευρωπαϊκής αγοράς έκστασης. Μετά
την επιτυχία των μέτρων περιορισμού της εκτροπής στην
παράνομη αγορά της PMK (1), πρόδρομης ουσίας της
MDMA, φαίνεται πλέον ότι ως πρώτη ύλη για τη σύνθεση
MDMA χρησιμοποιούνται διάφορες προ-πρόδρομες ουσίες,
περιλαμβανομένης της σαφρόλης.
Η PMK υπάγεται σε διεθνή έλεγχο δυνάμει της σύμβασης
των Ηνωμένων Εθνών του 1988 και της ευρωπαϊκής
νομοθεσίας. Το νόμιμο διεθνές εμπόριο της PMK είναι
μικρό και περιορίζεται σε μικρό αριθμό χωρών. Η σαφρόλη
παράγεται από αιθέρια έλαια πλούσια σε σαφρόλη, τα
οποία εκχυλίζονται από διάφορα είδη φυτών της Νότιας
Αμερικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας (TNI, 2009).
Η σαφρόλη είναι διαβαθμισμένη χημική ουσία, πλην όμως
το εμπόριο ελαίων πλούσιων σε σαφρόλη δεν υπάγεται σε
έλεγχο. Επιπλέον, η σαφρόλη χρησιμοποιείται ευρέως σε όλο
τον κόσμο για την παρασκευή αρωμάτων και εντομοκτόνων,
γεγονός που ενδέχεται να περιορίσει τον αντίκτυπο των
διεθνών προσπαθειών ελέγχου.
Σύμφωνα με αναφορές από τις Κάτω Χώρες, οι οποίες
συνδέονται στενότερα από οποιαδήποτε άλλη χώρα με την
παραγωγή έκστασης, πολλοί παραγωγοί χρησιμοποιούν
σαφρόλη και όχι PMK ως πρώτη ύλη. Μεταξύ Νοεμβρίου
2009 και Οκτωβρίου 2010, αναφέρθηκαν στο Διεθνές
Όργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών περίπου 40 νόμιμες
αποστολές σαφρόλης που ανέρχονταν συνολικά σε
101 840 λίτρα. Παρά ταύτα, οι αναφορές ύποπτων
συναλλαγών παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση
με την εκτιμώμενη παραγωγή έκστασης (INCB, 2011α). Το
2009/2010 κατασχέθηκαν 1 050 λίτρα σαφρόλης και
ελαίων πλούσιων σε σαφρόλη, κυρίως στη Λιθουανία, ενώ
η γειτονική Λετονία ανέφερε κατασχέσεις 1 841 λίτρων το
2008 (INCB, 2011α).
(1)3,4-μεθυλενοδιοξυφαινυλο-2-προπανόνη.
τόνους αμφεταμίνης σε σκόνη και 3 εκατομμύρια δισκία
αμφεταμίνης (59). Την τελευταία πενταετία, ο αριθμός των
κατασχέσεων αμφεταμίνης παρουσιάζει διακυμάνσεις και
αναφέρεται ότι μειώθηκε το 2008 και το 2009. Ο αριθμός
των δισκίων αμφεταμίνης που κατασχέθηκαν στην Ευρώπη
σημείωσε κατακόρυφη πτώση το διάστημα 2004–2009
λόγω μείωσης των κατασχέσεων στην Τουρκία, ωστόσο
οι κατασχεθείσες ποσότητες αμφεταμίνης σε σκόνη
παρέμειναν σταθερές ή αυξήθηκαν στις περισσότερες
ευρωπαϊκές χώρες (60). Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι
η εκτίμηση είναι προκαταρκτική, δεδομένου ότι δεν είναι
διαθέσιμα πρόσφατα στοιχεία για τις Κάτω Χώρες όπου
το 2007, τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν στοιχεία,
αναφέρθηκαν κατασχέσεις 2,8 τόνων αμφεταμίνης σε
σκόνη.
Η καθαρότητα των δειγμάτων αμφεταμίνης που
κατασχέθηκαν στην Ευρώπη το 2009 παρουσίασε και
πάλι σημαντική απόκλιση, κυμαινόμενη από επίπεδα κάτω
του 8 % σε Αυστρία, Βουλγαρία, Ουγγαρία, Πορτογαλία,
Σλοβακία, Σλοβενία και Κροατία έως επίπεδα άνω του
20 % σε χώρες στις οποίες αναφέρεται παραγωγή ή σχετικά
υψηλό επίπεδο κατανάλωσης αμφεταμίνης (Εσθονία, Κάτω
Χώρες, Λιθουανία, Πολωνία, Φινλανδία, Νορβηγία) (61).
Την τελευταία πενταετία, η καθαρότητα της αμφεταμίνης
σημείωσε πτώση σε 17 από τις 18 χώρες που διαθέτουν
επαρκή στοιχεία για τη διενέργεια ανάλυσης τάσεων.
Το 2009, η μέση λιανική τιμή της αμφεταμίνης κυμάνθηκε
από 10 έως 23 ευρώ/γραμμάριο σε περισσότερες από τις
μισές χώρες εκ των 14 που υπέβαλαν στοιχεία. Η λιανική
τιμή της αμφεταμίνης μειώθηκε ή παρέμεινε σταθερή στο
σύνολο των 17 χωρών που υπέβαλαν στοιχεία για την
πενταετία 2004–2009, με εξαίρεση τις Κάτω Χώρες όπου
αυξήθηκε κατά το ίδιο διάστημα και τη Σλοβενία, η οποία
αναφέρει σημαντική αύξηση το 2009 (62).
Μεθαμφεταμίνη
Το 2009 αυξήθηκε κατά 22 % ο αριθμός των εργαστηρίων
μεθαμφεταμίνης που εξαρθρώθηκαν παγκοσμίως.
Όπως και το προηγούμενο έτος, η μεγαλύτερη αύξηση
καταγράφεται στη Βόρεια Αμερική, ιδίως στις ΗΠΑ,
ωστόσο αύξηση σημειώθηκε και στις αναφορές παρανόμων
εργαστηρίων από την Ανατολική και τη Νοτιοανατολική
Ασία. Εξάλλου, και η Λατινική Αμερική και η Αφρική
ανέφεραν αυξημένη δραστηριότητα που συνδέεται με την
(59) Τα περισσότερα κατασχεθέντα δισκία αμφεταμίνης (94 %) έφεραν το λογότυπο Captagon και κατασχέθηκαν στην Τουρκία. Το Captagon είναι μια από
τις κατοχυρωμένες εμπορικές ονομασίες της φενετυλλίνης, μιας συνθετικής διεγερτικής ουσίας του κεντρικού νευρικού συστήματος, αν και τα χάπια
που πωλούνται με το συγκεκριμένο λογότυπο στην παράνομη αγορά συνήθως αποδεικνύεται ότι περιέχουν αμφεταμίνη αναμειγμένη με καφεΐνη.
(60) Τα στοιχεία σχετικά με τις κατασχέσεις ναρκωτικών στην Ευρώπη που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο περιέχονται στους πίνακες SZR-11 έως SZR-18
του Δελτίου στατιστικών στοιχείων 2011.
(61) Τα στοιχεία σχετικά με την καθαρότητα των ουσιών στην Ευρώπη που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο περιέχονται στον πίνακα PPP-8 του Δελτίου
στατιστικών στοιχείων 2011. Δείκτες τάσεων για την ΕΕ περιέχονται στο διάγραμμα PPP-2 του Δελτίου στατιστικών στοιχείων 2011.
(62) Τα στοιχεία σχετικά με τις τιμές των ουσιών στην Ευρώπη που αναφέρονται στο παρόν κεφάλαιο περιέχονται στον πίνακα PPP-4 του Δελτίου
στατιστικών στοιχείων 2011.
61
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
παραγωγή μεθαμφεταμίνης. Το 2009 κατασχέθηκαν 31
τόνοι μεθαμφεταμίνης, ποσότητα σημαντικά αυξημένη
έναντι των 22 τόνων που κατασχέθηκαν το 2008. Το
μεγαλύτερο μέρος της ποσότητας κατασχέθηκε στη Βόρεια
Αμερική (44 %), με το Μεξικό να πραγματοποιεί κατάσχεση
ασυνήθιστα μεγάλης ποσότητας 6,1 τόνων το 2009
(UNODC, 2011).
Η παράνομη παραγωγή μεθαμφεταμίνης στην Ευρώπη
περιορίζεται κυρίως στην Τσεχική Δημοκρατία, όπου το
2009 εντοπίστηκαν 342 μικρά κυρίως εργαστήρια στα
οποία παρασκευάζεται με ερασιτεχνικά μέσα (έναντι 434
το 2008). Παραγωγή του ναρκωτικού αναφέρεται και στη
Σλοβακία, και μάλιστα αυξημένη το 2009, αλλά και στη
Γερμανία, τη Λιθουανία και την Πολωνία.
Το 2009 αναφέρθηκαν στην Ευρώπη σχεδόν 7 400
κατασχέσεις μεθαμφεταμίνης, που αντιστοιχούσαν σε
ποσότητα περίπου 600 κιλών. Μεταξύ 2004 και 2009
παρατηρήθηκε αύξηση τόσο του αριθμού των κατασχέσεων
μεθαμφεταμίνης όσο και της κατασχεθείσας ποσότητας, με
μεγάλη αύξηση μεταξύ 2008 και 2009. Οι κατασχεθείσες
ποσότητες διπλασιάστηκαν μεταξύ 2008 και 2009, κυρίως
λόγω αύξησης των ποσοτήτων που κατασχέθηκαν σε
Σουηδία και Νορβηγία, χώρες στις οποίες καταγράφονται
οι μεγαλύτερες κατασχέσεις μεθαμφεταμίνης στην
Ευρώπη και στις οποίες η εν λόγω ουσία ενδέχεται να
υποκαθιστά εν μέρει την αμφεταμίνη. Η Τουρκία ανέφερε
για πρώτη φορά κατασχέσεις μεθαμφεταμίνης το 2009 και
καταλαμβάνει την τρίτη θέση όσον αφορά τις κατασχεθείσες
ποσότητες. Τα σχετικά μεγάλα φορτία μεθαμφεταμίνης που
κατασχέθηκαν στην Τουρκία αναφέρεται ότι προέρχονταν
από το Ιράν και είχαν τελικό προορισμό την Ανατολική και
τη Νοτιοανατολική Ασία.
Η καθαρότητα των δειγμάτων μεθαμφεταμίνης που
κατασχέθηκαν το 2009 παρουσίασε σημαντική απόκλιση
στις 17 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία, με τη μέση
καθαρότητα να κυμαίνεται από επίπεδα κάτω του 15 %
σε Βουλγαρία και Εσθονία έως επίπεδα άνω του 65 % σε
Κάτω Χώρες, Σλοβακία, Τσεχική Δημοκρατία και Κροατία.
Δεν διακρίνεται γενική τάση όσον αφορά την καθαρότητα
της μεθαμφεταμίνης. Το εύρος των λιανικών τιμών της
μεθαμφεταμίνης επίσης παρουσίασε σημαντική απόκλιση το
2009 στις έξι χώρες που υπέβαλαν στοιχεία για τις λιανικές
τιμές, από περίπου 10 ευρώ/γραμμάριο στη Βουλγαρία,
τη Λιθουανία και τη Σλοβενία έως περίπου 70 ευρώ/
γραμμάριο στη Γερμανία και τη Σλοβακία.
Έκσταση
Το 2009 παρέμεινε αμετάβλητος ο αριθμός των
εργαστηρίων έκστασης που εξαρθρώθηκαν παγκοσμίως
(52). Τα περισσότερα από τα εν λόγω εργαστήρια
62
βρίσκονταν στην Αυστραλία (19), την Ινδονησία (18)
και τον Καναδά (12). Η γεωγραφική διασπορά της
παραγωγής έκστασης φαίνεται ότι συνεχίζει να αυξάνεται
και η παρασκευή γίνεται πλέον πιο κοντά στην αγορά της
Ανατολικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας, της Βόρειας
Αμερικής και της Ωκεανίας. Παρά ταύτα, δεν αποκλείεται
η Δυτική Ευρώπη να παραμένει μια σημαντική περιοχή
παραγωγής έκστασης.
Η ποσότητα έκστασης που κατασχέθηκε παγκοσμίως το
2009 ανήλθε σε 5,4 τόνους (UNODC, 2011) και ποσοστό
63 % του συνόλου κατασχέθηκε στις ΗΠΑ.
Ο αριθμός των κατασχέσεων έκστασης στην Ευρώπη
παρέμεινε σταθερός μεταξύ 2004 και 2006 και
έκτοτε μειώνεται, ενώ οι κατασχεθείσες ποσότητες στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ακολουθούν πτωτική
πορεία από το 2004. Το 2009 αναφέρθηκαν στην Ευρώπη
περίπου 11 000 κατασχέσεις που είχαν ως αποτέλεσμα τη
συγκέντρωση άνω των 2,4 εκατομμυρίων δισκίων έκστασης.
Η εκτίμηση αυτή, ωστόσο, δεν αντικατοπτρίζει την
πραγματικότητα, δεδομένου ότι δεν είναι προς το παρόν
διαθέσιμα πρόσφατα στοιχεία των Κάτω Χωρών, όπου το
2007, το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν στοιχεία,
αναφέρθηκαν κατασχέσεις 8,4 εκατομμυρίων δισκίων
έκστασης.
Η μέση περιεκτικότητα σε MDMA των δισκίων έκστασης
που ελέγχθηκαν το 2009 κυμαινόταν μεταξύ 3 και 108 mg
στις 18 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία. Επιπλέον, αρκετές
χώρες (Βέλγιο, Βουλγαρία, Γερμανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες,
Τουρκία) ανέφεραν υψηλής δοσολογίας δισκία έκστασης
που περιέχουν ποσότητα MDMA άνω των 130 mg. Την
πενταετία 2004–2009, η περιεκτικότητα των δισκίων
έκστασης σε MDMA μειώθηκε και στις 14 χώρες που
υπέβαλαν επαρκή στοιχεία για τη διεξαγωγή ανάλυσης
τάσεων.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεταβολή των συστατικών
των δισκίων ναρκωτικών στην Ευρώπη. Ενώ στο παρελθόν
τα περισσότερα δισκία που αναλύονταν περιείχαν
MDMA ή άλλη παρεμφερή ουσία (MDEA, MDA) ως το
μοναδικό ψυχοδραστικό συστατικό, πλέον τα συστατικά
έχουν διαφοροποιηθεί και ανιχνεύεται σπανιότερα
MDMA ή παρεμφερείς ουσίες. Το φαινόμενο πήρε τέτοιες
διαστάσεις το 2009 ώστε οι μόνες χώρες στις οποίες
εξακολουθεί να ανιχνεύεται MDMA ή χημικά ανάλογά
του σε μεγάλο ποσοστό των δισκίων που αναλύθηκαν να
είναι η Ιταλία (58 %), οι Κάτω Χώρες (63 %) και η Μάλτα
(100 %).
Αμφεταμίνες, ενίοτε σε συνδυασμό με MDMA
ή παρεμφερείς ουσίες, ανιχνεύονται σχετικά συχνά σε
δισκία που αναλύθηκαν σε Ελλάδα, Ισπανία, Ουγγαρία,
Πολωνία, Σλοβενία και Κροατία. Οι περισσότερες από
Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση, παραισθησιογόνες ουσίες, GHB και κεταμίνη
τις υπόλοιπες χώρες που υπέβαλαν στοιχεία αναφέρουν
παρουσία πιπεραζινών, ιδιαίτερα mCPP, είτε ως το
μοναδικό συστατικό είτε σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, σε
σημαντικά μεγάλο ποσοστό των δισκίων που αναλύθηκαν.
Η έκσταση είναι πλέον σημαντικά φθηνότερη απ’ ό,τι τη
δεκαετία του 1990, όταν άρχισε να διαδίδεται ευρέως. Αν
και έχουν αναφερθεί δισκία που πωλούνται σε τιμή μόλις 1
ευρώ, οι περισσότερες χώρες αναφέρουν μέση λιανική τιμή
που κυμαίνεται μεταξύ 4 και 9 ευρώ/δισκίο. Τα διαθέσιμα
στοιχεία για την πενταετία 2004–2009 υποδεικνύουν ότι
η λιανική τιμή της έκστασης εξακολουθεί να διαγράφει
πτωτική πορεία ή παραμένει αμετάβλητη στις ευρωπαϊκές
χώρες. Παρά ταύτα, το 2009 αναφέρθηκε αύξηση στις
Κάτω Χώρες, όπου αναφέρονται οι χαμηλότερες τιμές για
την εν λόγω ουσία.
Παραισθησιογόνες και άλλες ουσίες
Η χρήση και η διακίνηση του LSD στην Ευρώπη
εξακολουθεί να θεωρείται περιθωριακή. Ο αριθμός των
κατασχέσεων LSD αυξήθηκε μεταξύ 2004 και 2009, ενώ
οι κατασχεθείσες ποσότητες, μετά την κορύφωση το 2005
λόγω πρωτοφανώς μεγάλης κατάσχεσης 1,8 εκατομμυρίων
μονάδων στο Ηνωμένο Βασίλειο, κινήθηκαν με ελαφρές
διακυμάνσεις σε σχετικά χαμηλά επίπεδα (63). Οι λιανικές
τιμές του LSD παραμένουν σταθερές στις περισσότερες
από τις χώρες που υπέβαλαν στοιχεία από το 2004, ενώ
αυξήσεις αναφέρθηκαν στο Βέλγιο και μειώσεις στην
Αυστρία, τη Λετονία και την Κροατία. Το 2009 η μέση
τιμή κυμάνθηκε μεταξύ 7 και 11 ευρώ/μονάδα στις
περισσότερες από τις 11 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία.
Το 2009 κατασχέσεις παραισθησιογόνων μανιταριών,
κεταμίνης, GHB και GBL αναφέρθηκαν μόνον από τέσσερις
ή πέντε χώρες, ανάλογα με την ουσία. Δεν είναι σαφές κατά
πόσον οι αναφερθείσες κατασχέσεις αντικατοπτρίζουν
τα επίπεδα χρήσης των εν λόγω ουσιών ή το γεγονός ότι
οι ουσίες αυτές σπανίως μπαίνουν στο στόχαστρο των
διωκτικών αρχών.
Επικράτηση και πρότυπα χρήσης
Σε μικρό αριθμό χωρών, μεγάλο ποσοστό του συνολικού
αριθμού των προβληματικών χρηστών ναρκωτικών και
των χρηστών που ζητούν βοήθεια για προβλήματα με
τα ναρκωτικά κάνει (συχνά ενέσιμη) χρήση αμφεταμίνης
ή μεθαμφεταμίνης. Σε αντίθεση με αυτούς τους πληθυσμούς
χρόνιων χρηστών, υπάρχει μια γενικότερη συσχέτιση
της χρήσης συνθετικών ναρκωτικών (συχνά μαζί με
αλκοόλ) και των κλαμπ ή της χορευτικής μουσικής. Ως
αποτέλεσμα, αναφέρονται σημαντικά υψηλότερα επίπεδα
χρήσης μεταξύ των νέων, ενώ υπερβολικά υψηλά επίπεδα
χρήσης διαπιστώνονται σε συγκεκριμένα πλαίσια ή σε
συγκεκριμένες υποομάδες του πληθυσμού. Τέλος, τα
συνολικά επίπεδα κατανάλωσης παραισθησιογόνων ουσιών,
όπως το διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος (LSD) ή τα
παραισθησιογόνα μανιτάρια, είναι σε γενικές γραμμές χαμηλά
και παραμένουν εν πολλοίς σταθερά τα τελευταία χρόνια.
Αμφεταμίνες
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της επικράτησης της χρήσης
αμφεταμινών, περίπου 12,5 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν
δοκιμάσει αμφεταμίνες και περίπου 2 εκατομμύρια έκαναν
χρήση αμφεταμινών στη διάρκεια του τελευταίου έτους
(βλ. πίνακα 6 για συνοπτική παρουσίαση των στοιχείων).
Στους νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών), η επικράτηση
της χρήσης αμφεταμινών σε όλη τη διάρκεια της ζωής
διαφοροποιείται σημαντικά ανά χώρα και κυμαίνεται
από 0,1 % έως 14,3 %, με σταθμισμένο ευρωπαϊκό μέσο
όρο 5,0 %. Στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα, η χρήση
αμφεταμινών κατά το τελευταίο έτος κυμαίνεται μεταξύ 0,1 %
και 2,5 %, με την πλειονότητα των χωρών να αναφέρουν
ποσοστά επικράτησης από 0,5 % έως 2,0 %. Υπολογίζεται
ότι περίπου 1,5 εκατομμύριο νεαροί Ευρωπαίοι (1,1 %)
έκαναν χρήση αμφεταμινών κατά το τελευταίο έτος.
Στους μαθητές ηλικίας 15–16 ετών, η επικράτηση της
χρήσης αμφεταμινών σε όλη τη διάρκεια της ζωής κυμαίνεται
από 1 % έως 8 % στα 26 κράτη μέλη της ΕΕ, τη Νορβηγία
και την Κροατία, σύμφωνα με την έρευνα του 2007, ενώ
ποσοστά επικράτησης άνω του 5 % αναφέρθηκαν μόνο
στη Βουλγαρία και τη Λετονία. Οι τέσσερις χώρες που
διεξήγαγαν έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό το 2009 και
το 2010 (Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Σλοβακία, Σουηδία)
αναφέρουν ποσοστό επικράτησης της χρήσης αμφεταμινών
σε όλη τη διάρκεια της ζωής 3 % ή χαμηλότερο (64).
Τα στοιχεία σχετικά με την επικράτηση της χρήσης
αμφεταμινών σε χώρους νυχτερινής διασκέδασης το 2009,
που υποβλήθηκαν από τέσσερις χώρες (Βέλγιο, Ηνωμένο
Βασίλειο, Κάτω Χώρες, Τσεχική Δημοκρατία), παρουσιάζουν
σημαντικές αποκλίσεις και κυμαίνονται από 6 % έως 24 %
για τη χρήση αμφεταμινών κατά το τελευταίο έτος.
Την τελευταία δεκαετία, τα επίπεδα χρήσης αμφεταμινών κατά
το τελευταίο έτος παρέμειναν σχετικά χαμηλά και σταθερά
στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ όλες σχεδόν
οι χώρες που υπέβαλαν στοιχεία αναφέρουν ποσοστό
επικράτησης της χρήσης αμφεταμινών 3 % ή χαμηλότερο, με
εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Δανία. Στο Ηνωμένο
Βασίλειο, τα ποσοστά χρήσης αμφεταμινών κατά το τελευταίο
έτος στους νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών) μειώθηκαν
(63) Προκαταρκτική ανάλυση, δεδομένου ότι οι Κάτω Χώρες, όπου αναφέρθηκε το 2007 το ένα τρίτο της κατασχεθείσας ποσότητας LSD στην Ευρώπη,
δεν έχουν υποβάλει στοιχεία για τα επόμενα έτη.
(64) Βλ. πίνακα EYE-11 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
63
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
από 6,2 % το 1998 σε 1,8 % το 2009–2010. Στη Δανία,
μετά από μια αύξηση στο 3,1 % το 2000, καταγράφηκε
μείωση στο 2 % το 2010 (βλ. διάγραμμα 8). Την πενταετία
2004–2009, μόνο η Νορβηγία και η Τσεχική Δημοκρατία
ανέφεραν μεταβολή του ποσοστού επικράτησης της χρήσης
αμφεταμινών στους νεαρούς ενήλικες μεγαλύτερη της μίας
ποσοστιαίας μονάδας. Οι διαφορές στη μεθοδολογία
της έρευνας στην Τσεχική Δημοκρατία δεν επιτρέπουν να
επιβεβαιωθούν οι πρόσφατες τάσεις. Συνολικά, πάντως,
οι έρευνες στον μαθητικό πληθυσμό δεν δείχνουν να
μεταβάλλονται τα επίπεδα πειραματικής χρήσης αμφεταμινών
μεταξύ μαθητών ηλικίας 15–16 ετών. Μεταξύ 2003 και 2007,
οι περισσότερες χώρες ανέφεραν σταθερά χαμηλή τάση όσον
αφορά την επικράτηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής στη
συγκεκριμένη ομάδα.
Προβληματική χρήση αμφεταμινών
Μικρός αριθμός χωρών διαθέτει εκτιμήσεις της
επικράτησης της προβληματικής χρήσης αμφεταμινών (65),
ωστόσο στοιχεία για τους χρήστες που ξεκινούν θεραπεία
λόγω προβλημάτων που σχετίζονται με τις αμφεταμίνες
διαθέτουν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες.
Το ποσοστό των χρηστών στην Ευρώπη που δηλώνουν
ως κύρια ουσία κατάχρησης την αμφεταμίνη είναι σχετικά
μικρό, αντιστοιχεί περίπου στο 5 % του συνόλου των
χρηστών υπό θεραπεία το 2009 (20 000 χρήστες).
Ωστόσο, οι χρήστες αμφεταμίνης αντιπροσωπεύουν υψηλό
ποσοστό των συνολικών αιτήσεων θεραπείας στη Σουηδία
(28 %), την Πολωνία (25 %) και τη Φινλανδία (17 %).
Πέντε ακόμη χώρες (Βέλγιο, Γερμανία, Δανία, Κάτω Χώρες,
Ουγγαρία) αναφέρουν ότι ποσοστό μεταξύ 6 % και 10 %
των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία δηλώνουν ως κύρια
ουσία κατάχρησης την αμφεταμίνη. Στις υπόλοιπες χώρες,
το ποσοστό διαμορφώνεται κάτω από 5 %. Επιπλέον,
οι διεγερτικές ουσίες πλην κοκαΐνης δηλώνονται ως
δευτερεύουσα ουσία κατάχρησης από σχεδόν 20 000
χρήστες που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από άλλες
ουσίες (66).
Πίνακας 6: Επικράτηση της χρήσης αμφεταμινών στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων
Ηλικιακή ομάδα
Χρονικό πλαίσιο χρήσης
Σε όλη τη ζωή
Τελευταίο έτος
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη
12,5 εκατ.
1,5–2 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
3,8 %
0,5 %
Εύρος
0,0–11,7 %
0,0–1,1 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (0,0 %)
Ελλάδα (0,1 %)
Μάλτα (0,4 %)
Κύπρος (0,7 %)
Ρουμανία, Μάλτα, Ελλάδα (0,0 %)
Γαλλία (0,1 %)
Τσεχική Δημοκρατία, Πορτογαλία (0,2 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Ηνωμένο Βασίλειο (11,7 %)
Δανία (6,2 %)
Σουηδία (5,0 %)
Νορβηγία (3,8 %)
Εσθονία (1,1 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (1,0 %)
Βουλγαρία, Λετονία (0,9 %)
Σουηδία (0,8 %)
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη
6,5 εκατ.
1,5 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
5,0 %
1,1 %
Εύρος
0,1–14,3 %
0,1–2,5 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (0,1 %)
Ελλάδα (0,2 %)
Μάλτα (0,7 %)
Κύπρος (1,.2 %)
Ρουμανία, Ελλάδα (0,1 %)
Γαλλία (0,2 %)
Τσεχική Δημοκρατία (0,3 %)
Πορτογαλία (0,4 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Ηνωμένο Βασίλειο (14,3 %)
Δανία (10,3 %)
Λετονία (6,1 %)
Νορβηγία (6,0 %)
Εσθονία (2,5 %)
Βουλγαρία (2,1 %)
Δανία (2,0 %)
Γερμανία, Λετονία (1,9 %)
15–64 έτη
15–34 έτη
Η μέση επικράτηση στην Ευρώπη υπολογίστηκε βάσει σταθμισμένου μέσου των εθνικών εκτιμήσεων επικράτησης σύμφωνα με τον πληθυσμό της αντίστοιχης ηλικιακής ομάδας σε
κάθε χώρα. Στις χώρες για τις οποίες δεν υπήρχαν στοιχεία (οι οποίες αντιπροσωπεύουν κάτω του 3 % του πληθυσμού-στόχου), συμπληρώθηκε η μέση επικράτηση στην ΕΕ για τον
υπολογισμό του συνολικού αριθμού χρηστών στην Ευρώπη. Πληθυσμοί που χρησιμοποιήθηκαν ως βάση: 15–64 (336 εκατομμύρια), 15–34 (132 εκατομμύρια). Οι ευρωπαϊκές
εκτιμήσεις βασίζονται σε έρευνες που διεξήχθησαν μεταξύ 2001 και 2009/2010 (κυρίως την περίοδο 2004–2008) και, επομένως, δεν αντικατοπτρίζουν συγκεκριμένο έτος.
Τα στοιχεία που συνοψίζονται εδώ είναι διαθέσιμα στην ενότητα «Έρευνες γενικού πληθυσμού» στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(65) Με τον όρο «προβληματική χρήση αμφεταμινών» νοείται η ενέσιμη ή μακροχρόνια και/ή συστηματική χρήση.
(66) Βλ. πίνακες TDI-5 (μέρος ii) και TDI-22 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
64
Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση, παραισθησιογόνες ουσίες, GHB και κεταμίνη
Η μέση ηλικία των χρηστών αμφεταμίνης που ξεκινούν
θεραπεία είναι τα 30 έτη, ενώ η αναλογία ανδρών-γυναικών
είναι 2 προς 1 —η αναλογία των γυναικών είναι υψηλότερη
σε σύγκριση με την αντίστοιχη αναλογία για άλλες ουσίες.
Υψηλά ποσοστά ενέσιμης χρήσης (μεταξύ 59 % και 83 %)
αναφέρονται σε χώρες στις οποίες οι χρήστες αμφεταμίνης
αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό των χρηστών
που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης (Λετονία, Σουηδία,
Φινλανδία) (67).
Στη διάρκεια της πενταετίας 2004–2009 οι τάσεις όσον
αφορά τις αιτήσεις θεραπείας από χρήστες αμφεταμίνης
παρέμειναν σταθερές στις περισσότερες χώρες, ενώ
καταγράφηκε ελαφρά μείωση του αριθμού των χρηστών
που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά στη ζωή τους,
η οποία οφείλεται κυρίως στη μείωση του αριθμού των νέων
αιτήσεων από χρήστες αμφεταμίνης στη Φινλανδία και τη
Σουηδία (ΕΚΠΝΤ, 2010δ).
Σε αντίθεση με άλλες περιοχές του κόσμου όπου η χρήση
μεθαμφεταμίνης έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, τα επίπεδα
χρήσης της στην Ευρώπη φαίνεται ότι είναι χαμηλά. Ανέκαθεν
χρήση της συγκεκριμένης ουσίας στην Ευρώπη γινόταν
κυρίως στην Τσεχική Δημοκρατία και, προσφάτως, στη
Σλοβακία. Το 2009, ο αριθμός των προβληματικών χρηστών
μεθαμφεταμίνης στην Τσεχική Δημοκρατία υπολογίζεται ότι
ανήλθε σε περίπου 24 600–25 900 (3,3 έως 3,5 χρήστες
ανά 1 000 κατοίκους ηλικίας 15–64 ετών), αριθμός περίπου
διπλάσιος από τον εκτιμώμενο αριθμό προβληματικών
χρηστών οπιοειδών. Βάσει της εκτίμησης αυτής, παρατηρείται
στατιστικά σημαντική αύξηση έναντι των προηγούμενων
ετών. Στη Σλοβακία το 2007 οι προβληματικοί χρήστες
μεθαμφεταμίνης υπολογίζονταν μεταξύ 5 800 και 15 700
(1,5 έως 4,0 χρήστες ανά 1 000 κατοίκους ηλικίας 15–64
ετών), περίπου 20 % λιγότεροι από τον εκτιμώμενο αριθμό
προβληματικών χρηστών οπιοειδών.
Μεγάλο ποσοστό των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία
στην Τσεχική Δημοκρατία (61 %) και στη Σλοβακία
(30 %) δηλώνουν τη μεθαμφεταμίνη ως κύρια ουσία
κατάχρησης. Και οι δύο χώρες αναφέρουν αύξηση των
νέων αιτήσεων θεραπείας από χρήστες μεθαμφεταμίνης
την τελευταία δεκαετία, τόσο σε απόλυτους αριθμούς
όσο και ποσοστιαία. Οι χρήστες μεθαμφεταμίνης που
προσεγγίζουν τις υπηρεσίες απεξάρτησης αναφέρουν
υψηλά ποσοστά ενέσιμης χρήσης της ουσίας στην Τσεχική
Δημοκρατία (79 %) και σχετικά μικρότερα στη Σλοβακία
(37 %), με συνολικά πτωτική τάση από το 2004. Στις χώρες
αυτές ο μέσος όρος ηλικίας των χρηστών μεθαμφεταμίνης
που ξεκινούν θεραπεία είναι τα 25 έτη (68).
Μεθαμφεταμίνη εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια στις
πιάτσες ναρκωτικών και άλλων χωρών, ιδίως της Βόρειας
Ευρώπης (Νορβηγία, Σουηδία, Λετονία και σε μικρότερο
βαθμό στη Φινλανδία), όπου φαίνεται να υποκαθιστά εν
μέρει την αμφεταμίνη, καθώς στην πράξη είναι αδύνατον να
τη διακρίνουν οι χρήστες.
Έκσταση
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της επικράτησης της χρήσης έκστασης,
περίπου 11 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν δοκιμάσει
έκσταση και περίπου 2,5 εκατομμύρια έκαναν χρήση
έκστασης στη διάρκεια του τελευταίου έτους (βλ. πίνακα 7
για συνοπτική παρουσίαση των στοιχείων). Χρήση έκστασης
κατά το τελευταίο έτος κάνουν κυρίως νεαροί ενήλικες, ενώ
η αναφερόμενη χρήση είναι κατά πολύ υψηλότερη στους
άνδρες από ό,τι στις γυναίκες σε όλες τις χώρες εκτός από
την Ελλάδα, τη Ρουμανία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία.
Η επικράτηση της χρήσης έκστασης σε όλη τη διάρκεια
της ζωής στην ηλικιακή ομάδα 15–34 ετών κυμαίνεται από
λιγότερο του 0,6 % έως 12,7 %, αν και οι περισσότερες χώρες
ανέφεραν εκτιμήσεις μεταξύ 2,1 % και 5,8 % (69).
Στους μαθητές ηλικίας 15–16 ετών, η επικράτηση της
χρήσης έκστασης σε όλη τη διάρκεια της ζωής κυμαίνεται
μεταξύ 1 % και 5 % στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες
που συμμετείχαν στην έρευνα το 2007. Υψηλότερα επίπεδα
επικράτησης αναφέρονται από τέσσερις μόνο χώρες:
Βουλγαρία, Εσθονία, Σλοβακία (6 % έκαστη) και Λετονία
(7 %). Οι τέσσερις χώρες που διεξήγαγαν έρευνα στον
μαθητικό πληθυσμό το 2009 (Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία,
Σλοβακία, Σουηδία) αναφέρουν ποσοστό επικράτησης
της χρήσης έκστασης σε όλη τη διάρκεια της ζωής 5 %
ή χαμηλότερο (70).
Οι ποιοτικές μελέτες μας βοηθούν να κατανοήσουμε
την «ψυχαγωγική» χρήση διεγερτικών ουσιών από
νεαρούς θαμώνες ενός ευρέος φάσματος χώρων
νυχτερινής διασκέδασης στην Ευρώπη. Οι μελέτες αυτές
αποκαλύπτουν σημαντικές διαφορές στον τρόπο χρήσης
ουσιών από τους θαμώνες και υποδεικνύουν ότι οι θαμώνες
κλαμπ που παίζουν ηλεκτρονική χορευτική μουσική είναι
πολύ πιθανότερο να αναφέρουν χρήση ουσιών από τους
θαμώνες άλλων χώρων νυχτερινής διασκέδασης. Στοιχεία
για την επικράτηση της χρήσης έκστασης σε χώρους
νυχτερινής διασκέδασης το 2009 υπέβαλαν μόνο τέσσερις
χώρες (Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο, Κάτω Χώρες, Τσεχική
Δημοκρατία), ωστόσο τα επίπεδα πρόσφατης χρήσης (κατά
το τελευταίο έτος) παρουσιάζουν σημαντική απόκλιση
από χώρα σε χώρα και κυμαίνονται από 10 % έως 75 %.
(67) Βλ. πίνακες TDI-5 (μέρος iv) και TDI-37 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(68) Βλ. πίνακες TDI-2 (μέρος i), TDI-3 (μέρος iii) και TDI-5 (μέρος ii) και (μέρος iv) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011 και πίνακα TDI-5 (μέρος ii)
στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2006.
(69) Βλ. πίνακα GPS-7 (μέρος iv) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(70) Βλ. πίνακα EYE-11 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
65
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Πίνακας 7: Επικράτηση της χρήσης έκστασης στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων
Ηλικιακή ομάδα
Χρονικό πλαίσιο χρήσης
Σε όλη τη ζωή
Τελευταίο έτος
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη
11 εκατ.
2,5 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
3,2 %
0,7 %
Εύρος
0,3–8,3 %
0,1–1,6 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (0,3 %)
Ελλάδα (0,4 %)
Μάλτα (0,7 %)
Νορβηγία (1,0 %)
Ρουμανία, Σουηδία (0,1 %)
Μάλτα, Ελλάδα (0,2 %)
Δανία, Πολωνία, Νορβηγία (0,3 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Ηνωμένο Βασίλειο (8,3 %)
Ιρλανδία (5,4 %)
Ισπανία (4,9 %)
Λετονία (4,7 %)
Ηνωμένο Βασίλειο, Σλοβακία (1,6 %)
Λετονία (1,5 %)
Τσεχική Δημοκρατία (1,4 %)
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ευρώπη
7,5 εκατ.
2 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
5,5 %
1,4 %
Εύρος
0,6–12,7 %
0,2–3,2 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία, Ελλάδα (0,6 %)
Μάλτα (1,4 %)
Πολωνία, Νορβηγία (2,1 %)
Πορτογαλία (2,6 %)
Ρουμανία, Σουηδία (0,2 %)
Ελλάδα (0,4 %)
Νορβηγία (0,6 %)
Πολωνία (0,7 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Ηνωμένο Βασίλειο (12,7 %)
Τσεχική Δημοκρατία (9,3 %)
Ιρλανδία (9,0 %)
Λετονία (8,5 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (3,2 %)
Τσεχική Δημοκρατία (2,8 %)
Σλοβακία, Λετονία, Κάτω Χώρες (2,7 %)
15–64 έτη
15–34 έτη
Η μέση επικράτηση στην Ευρώπη υπολογίστηκε βάσει σταθμισμένου μέσου των εθνικών εκτιμήσεων επικράτησης σύμφωνα με τον πληθυσμό της αντίστοιχης ηλικιακής ομάδας σε
κάθε χώρα. Στις χώρες για τις οποίες δεν υπήρχαν στοιχεία (οι οποίες αντιπροσωπεύουν κάτω του 3 % του πληθυσμού-στόχου), συμπληρώθηκε η μέση επικράτηση στην ΕΕ για τον
υπολογισμό του συνολικού αριθμού χρηστών στην Ευρώπη. Πληθυσμοί που χρησιμοποιήθηκαν ως βάση: 15–64 (336 εκατομμύρια), 15–34 (132 εκατομμύρια). Οι ευρωπαϊκές
εκτιμήσεις βασίζονται σε έρευνες που διεξήχθησαν μεταξύ 2001 και 2009/10 (κυρίως την περίοδο 2004–2008) και, επομένως, δεν αντικατοπτρίζουν συγκεκριμένο έτος.
Τα στοιχεία που συνοψίζονται εδώ είναι διαθέσιμα στην ενότητα «Έρευνες γενικού πληθυσμού» στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Η χρήση έκστασης ήταν πιο διαδεδομένη από τη χρήση
αμφεταμινών στα πλαίσια από τα οποία προήλθε το δείγμα.
66
Το διάστημα 2003–2009, καμία χώρα δεν ανέφερε
αύξηση της χρήσης έκστασης, ενώ μείωση κατά μία
σχεδόν ποσοστιαία μονάδα της χρήσης έκστασης κατά
το τελευταίο έτος στην ηλικιακή ομάδα 15–34 ετών
αναφέρθηκε από τη Γερμανία, την Εσθονία, το Ηνωμένο
Βασίλειο, την Ισπανία και την Ουγγαρία. Παρά ταύτα,
παρατηρούνται κάποιες αποκλίσεις μεταξύ των χωρών. Σε
όλες σχεδόν τις χώρες που αναφέρουν χρήση έκστασης
κατά το τελευταίο έτος σε ποσοστά υψηλότερα του μέσου
όρου (Εσθονία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Σλοβακία),
η χρήση της ουσίας από νέους ηλικίας 15–34 ετών
κορυφώθηκε κάπου μεταξύ 3 % και 5 % στις αρχές της
δεκαετίας του 2000 (βλ. διάγραμμα 8). Εξαίρεση αποτελεί
η Τσεχική Δημοκρατία, όπου η εκτιμώμενη χρήση έκστασης
κατά το τελευταίο έτος κορυφώθηκε το 2008 στο 7,7 %
για να μειωθεί στο 2,8 % το 2009. Οι διαφορές στη
μεθοδολογία της έρευνας στην Τσεχική Δημοκρατία δεν
επιτρέπουν να επιβεβαιωθούν οι πρόσφατες τάσεις.
Μεταξύ 2003 και 2007, οι περισσότερες χώρες ανέφεραν
σταθερά χαμηλή τάση όσον αφορά την επικράτηση
της χρήσης έκστασης σε όλη τη διάρκεια της ζωής στη
συγκεκριμένη ομάδα, ενώ επτά χώρες ανέφεραν αύξηση
και τρεις μείωση —με κατώφλι τη διαφορά των δύο
ποσοστιαίων μονάδων. Έρευνες που διεξήχθησαν σε
χώρους διασκέδασης στην Ευρώπη ίσως καταδεικνύουν
μείωση της επικράτησης της έκστασης. Σύμφωνα με έρευνα
που διεξήχθη στο Άμστερνταμ σε θαμώνες των coffee
shops, καταγράφεται κατακόρυφη πτώση της χρήσης
έκστασης κατά τον τελευταίο μήνα, από 23 % το 2001 σε
6 % το 2009. Στην έρευνα διαπιστώθηκε επίσης μείωση
της χρήσης αμφεταμίνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής,
από 63 % σε 41 % κατά το ίδιο διάστημα. Σύμφωνα με
έρευνα που διεξάγεται σε τακτά χρονικά διαστήματα σε
χώρους νυχτερινής διασκέδασης στο Βέλγιο, η έκσταση
έχει πάψει να είναι το δεύτερο πιο διαδεδομένο ναρκωτικό.
Σε προηγούμενες έρευνες, η χρήση έκστασης κατά το
τελευταίο έτος κυμαινόταν πάντα μεταξύ 15 % και 20 %,
ενώ μειώθηκε στο 10 % το 2009.
Συνολικά, πάντως, οι έρευνες στον μαθητικό πληθυσμό
δεν δείχνουν να μεταβάλλονται τα επίπεδα πειραματικής
χρήσης έκστασης μεταξύ μαθητών ηλικίας 15–16 ετών.
Ελάχιστοι χρήστες δηλώνουν την έκσταση ως πρωτεύουσα
αιτία της έναρξης θεραπείας. Το 2009, ποσοστό μικρότερο
του 1 % του συνόλου των χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία
Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση, παραισθησιογόνες ουσίες, GHB και κεταμίνη
Διάγραμμα 8: Τάσεις όσον αφορά την επικράτηση της χρήσης
αμφεταμινών (επάνω) και έκστασης (κάτω) κατά το τελευταίο έτος
σε νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών)
%
2005
Εσθονία
Βουλγαρία
Δανία
Γερμανία
Ηνωμένο
Βασίλειο
Φινλανδία
Ισπανία
Ουγγαρία
Σουηδία
Νορβηγία
Κάτω Χώρες
Σλοβακία
Ιταλία
Τσεχική
Δημοκρατία
Γαλλία
Ελλάδα
2010
2005
Ηνωμένο
Βασίλειο
Τσεχική
Δημοκρατία
Κάτω Χώρες
Σλοβακία
Εσθονία
Ισπανία
Βουλγαρία
Φινλανδία
Γερμανία
Γαλλία
Ιταλία
Ουγγαρία
Δανία
Νορβηγία
Σουηδία
2010
8
6
4
2
0
1990
1995
2000
%
8
6
4
2
0
1990
Σημείωση:
Πηγές:
1995
2000
Παρουσιάζονται στοιχεία μόνο για χώρες που διαθέτουν τουλάχιστον
τρεις έρευνες κατά την περίοδο 1998–2009/10. Η Τσεχική
Δημοκρατία διερευνά επί του παρόντος τα αίτια των μεγάλων
αποκλίσεων των αποτελεσμάτων των ερευνών, τα οποία μοιάζει
να σχετίζονται εν μέρει με αλλαγές στη μεθοδολογία. Τα στοιχεία
παρέχονται ενημερωτικά, ωστόσο οι συγκρίσεις πρέπει να γίνονται με
προσοχή. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. διαγράμματα GPS-8
και GPS-21 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικές εκθέσεις του δικτύου Reitox από έρευνες πληθυσμού, εκθέσεις
ή επιστημονικά άρθρα.
(1 300) δήλωσαν την έκσταση ως κύρια ουσία κατάχρησης.
Με μέσο όρο ηλικίας τα 26 έτη, οι χρήστες έκστασης
συγκαταλέγονται στις νεότερες ηλικιακά ομάδες χρηστών
που ξεκινούν θεραπεία. Μεταξύ των χρηστών υπό θεραπεία
αναλογούν 3–4 άνδρες προς μία γυναίκα. Οι χρήστες
έκστασης συνήθως αναφέρουν παράλληλη χρήση και
άλλων ουσιών, όπως αλκοόλ, κοκαΐνη και, σε μικρότερο
βαθμό, κάνναβη ή αμφεταμίνες (71).
Ευρωπαϊκές μελέτες αναφέρουν συνδυασμένη κατανάλωση
έκστασης ή αμφεταμινών και αλκοόλ. Οι έρευνες στον
γενικό πληθυσμό σε 9 ευρωπαϊκές χώρες καταδεικνύουν
ότι τα άτομα που κάνουν συχνή ή υπέρμετρη κατανάλωση
αλκοόλ αναφέρουν επίπεδα επικράτησης της χρήσης
αμφεταμινών ή έκστασης πολύ υψηλότερα από τον μέσο
όρο (ΕΚΠΝΤ, 2009β). Ομοίως, τα στοιχεία της έρευνας
ESPAD στον μαθητικό πληθυσμό από 22 χώρες δείχνουν
ότι ποσοστό 86 % των μαθητών ηλικίας 15-16 ετών που
έκαναν χρήση έκστασης τον τελευταίο μήνα ήπιαν επίσης
τουλάχιστον πέντε οινοπνευματώδη ποτά τη φορά (ΕΚΠΝΤ,
2009β).
Παραισθησιογόνες ουσίες, GHB και κεταμίνη
Στους νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών), η εκτιμώμενη
επικράτηση της χρήσης LSD σε όλη τη διάρκεια της ζωής
ποικίλλει στις ευρωπαϊκές χώρες από 0,0 % έως 5,5 %.
Τα αναφερόμενα ποσοστά επικράτησης της χρήσης κατά
το τελευταίο έτος είναι πολύ χαμηλότερα (72). Στις λίγες
χώρες που υπέβαλαν συγκρίσιμα στοιχεία, η χρήση LSD
είναι συχνά μικρότερη από τη χρήση παραισθησιογόνων
μανιταριών, τόσο στον γενικό όσο και στον μαθητικό
πληθυσμό. Η επικράτησης της χρήσης παραισθησιογόνων
μανιταριών σε όλη τη διάρκεια της ζωής στους νεαρούς
ενήλικες υπολογίζεται ότι κυμαίνεται μεταξύ 0,3 % και
14,1 %, ενώ η επικράτηση κατά το τελευταίο έτος εκτιμάται
από 0,2 % έως 5,9 %. Στους μαθητές ηλικίας 15–16 ετών,
οι περισσότερες χώρες αναφέρουν εκτιμώμενη επικράτηση
της χρήσης παραισθησιογόνων μανιταριών σε όλη τη
διάρκεια της ζωής από 1 % έως 4 %, ενώ υψηλότερα
ποσοστά αναφέρονται μόνο από τη Σλοβακία (5 %) και
την Τσεχική Δημοκρατία (7 %) (73).
Τα ποσοστά επικράτησης της χρήσης GHB και κεταμίνης
στον γενικό και τον μαθητικό πληθυσμό υπολογίζεται ότι
είναι πολύ μικρότερα από τα αντίστοιχα της κοκαΐνης ή της
έκστασης. Παρά ταύτα, τα ποσοστά χρήσης των εν λόγω
ουσιών μπορεί να είναι μεγαλύτερα σε συγκεκριμένες ομάδες,
πλαίσια και γεωγραφικές περιοχές. Στοχευμένες έρευνες για
την εκτίμηση της επικράτησης της χρήσης των ουσιών αυτών
διεξήχθησαν πρόσφατα στο Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο,
τις Κάτω Χώρες και την Τσεχική Δημοκρατία. Οι εν λόγω
έρευνες αναφέρουν ποσοστά επικράτησης της χρήσης GHB
σε όλη τη διάρκεια της ζωής από 3,9 % έως 14,3 % και
ποσοστά επικράτησης τον τελευταίο μήνα έως και 4,6 %. Τα
εκτιμώμενα ποσοστά χρήσης κεταμίνης, σύμφωνα με τις ίδιες
έρευνες, κυμαίνονται από 2,9 % έως 62 % σε όλη τη διάρκεια
της ζωής και από 0,3 % έως 28 % τον τελευταίο μήνα.
(71) Βλ. πίνακες TDI-5, TDI-8 και TDI-37 (μέρος i), (μέρος ii) και (μέρος iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(72) Βλ. πίνακα GPS-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(73) Στοιχεία της έρευνας ESPAD για όλες τις χώρες εκτός Ισπανίας. Βλ. διάγραμμα EYE-3 (μέρος v) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
67
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Παρατηρούνται μεγάλες διαφορές από έρευνα σε έρευνα κι
από χώρα σε χώρα, ενώ τα υψηλά επίπεδα επικράτησης της
χρήσης κεταμίνης αναφέρονται μόνο από έρευνα μουσικού
περιοδικού στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2010 (Winstock,
2011). Σύμφωνα με την εν λόγω έρευνα, τα επίπεδα χρήσης
κεταμίνης είναι κατά πολύ υψηλότερα από τα επίπεδα χρήσης
GHB. Η τόσο υψηλή επικράτηση της χρήσης κεταμίνης
ενδέχεται να οφείλεται στην αυτοεπιλογή των συμμετεχόντων
στην έρευνα και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις στάσεις
τους έναντι της χρήσης ουσιών. Οι Κάτω Χώρες αναφέρουν
ότι η κεταμίνη έχει γίνει ελαφρώς της μόδας στη δυτική
περιφέρεια της χώρας, ωστόσο τα επίπεδα επικράτησης τον
τελευταίο μήνα στους συμμετέχοντες σε μεγάλα πάρτι το
2009 παραμένουν χαμηλότερα (1,2 %) από αυτά του GHB
(4,6 %). Σε θαμώνες των coffee shops του Άμστερνταμ το
2009, τα ποσοστά χρήσης GHB τον τελευταίο μήνα ήταν ίσα
με αυτά της χρήσης αμφεταμίνης τον τελευταίο μήνα (1,5 %).
Σύμφωνα με ποιοτικές μελέτες που διεξήχθησαν στη Γαλλία,
τη Γερμανία, την Εσθονία και τις Κάτω Χώρες, οι χρήστες
θεωρούν ότι η χρήση GHB εγκυμονεί μεγαλύτερο κίνδυνο
λήψης υπερβολικής δόσης, η οποία έχει ως αποτέλεσμα
απώλεια των αισθήσεων ή κώμα.
Οι επαναλαμβανόμενες έρευνες σε πάρτι ή σε χώρους
διασκέδασης δεν αποτυπώνουν κάποια γενική τάση για
το GHB ή την κεταμίνη, οι δε μεταβολές που αναφέρονται
είναι στις περισσότερες περιπτώσεις μικρές. Σύμφωνα με
έρευνες σε χώρους διασκέδασης στο Βέλγιο, η χρήση
GHB και κεταμίνης τον τελευταίο μήνα αυξήθηκε από 2 %
σε 3 % μεταξύ 2008 και 2009. Σύμφωνα με έρευνες σε
χώρους νυχτερινής διασκέδασης στην Τσεχική Δημοκρατία,
η επικράτηση της χρήσης GHB το τελευταίο έτος αυξήθηκε
από 1,4 % το 2007 σε 3,9 % το 2009, η δε χρήση
κεταμίνης αυξήθηκε από 2,2 % σε 2,9 % κατά το ίδιο
χρονικό διάστημα. Μείωση της χρήσης GHB τον τελευταίο
μήνα αναφέρεται μεταξύ των θαμώνων των coffee shops
του Άμστερνταμ, από 2,8 % το 2001 σε 1,5 % το 2009.
Επισημαίνεται, πάντως, ότι οι τάσεις στο Άμστερνταμ δεν
είναι αντιπροσωπευτικές των τάσεων στην υπόλοιπη χώρα.
Επιπλέον, μεταξύ των συμμετεχόντων στην έρευνα του
μουσικού περιοδικού στο Ηνωμένο Βασίλειο, η χρήση GHB
τον τελευταίο μήνα μειώθηκε από 1,7 % το 2009 σε λιγότερο
από 1 % το 2010, ενώ η χρήση κεταμίνης μειώθηκε από
32,4 % σε 28 % κατά το ίδιο χρονικό διάστημα.
Παρεμβάσεις σε χώρους διασκέδασης
Παρά τα υψηλά επίπεδα χρήσης ουσιών σε χώρους
διασκέδασης, μόλις 13 χώρες αναφέρουν ότι υλοποιούν
παρεμβάσεις πρόληψης ή μείωσης των επιβλαβών
συνεπειών στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Οι παρεμβάσεις
που αναφέρονται εξακολουθούν να επικεντρώνονται στην
68
παροχή πληροφόρησης και συμβουλευτικής. Η ίδια έμφαση
διακρίνεται και στις παρεμβάσεις που περιλαμβάνονται στην
πρωτοβουλία για την υγιεινή νυχτερινή διασκέδαση (Healthy
Nightlife Toolbox), η οποία χρηματοδοτείται από την ΕΕ,
βασίζεται στο διαδίκτυο και αποσκοπεί στο να συμβάλει στη
μείωση των επιβλαβών συνεπειών της κατανάλωσης αλκοόλ
και ναρκωτικών σε χώρους νυχτερινής διασκέδασης. Το έργο
«Ασφαλέστερη νυχτερινή ζωή», μια ακόμη πρωτοβουλία που
χρηματοδοτείται από την ΕΕ στο πλαίσιο του προγράμματος
«Δημοκρατία, πόλεις και ναρκωτικά II (2008–2011)»,
αποσκοπεί σε κάτι περισσότερο από την παροχή
πληροφόρησης, στη βελτίωση των προγραμμάτων πρόληψης
στο πλαίσιο της νυχτερινής διασκέδασης και στην κατάρτιση
των επαγγελματιών.
Πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση των στρατηγικών για
τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών που εφαρμόζονται σε
χώρους διασκέδασης διαπιστώνει ότι σπανίως αξιολογούνται
και ότι η αποτελεσματικότητά τους δεν είναι πάντα
σαφής (Akbar κ.ά., 2011). Σύμφωνα με την ανασκόπηση,
τα περισσότερα από τα υλοποιούμενα προγράμματα
συνίστανται σε παρεμβάσεις με έμφαση στην κατάρτιση
των σερβιτόρων σε χώρους διασκέδασης. Τα θέματα τα
οποία συνήθως περιλαμβάνονται σε αυτά τα προγράμματα
είναι πώς αναγνωρίζει κανείς τα σημεία τοξίκωσης και πότε
και πώς αρνείται να σερβίρει τον πελάτη. Το αυστριακό
πρόγραμμα Τaktisch klug (Έξυπνες τακτικές) παρέχει βοήθεια
στους διοργανωτές πάρτι κατά το προπαρασκευαστικό
στάδιο και συμβουλευτική στους συμμετέχοντες στο πάρτι,
με στόχο να αναπτύξουν μια πιο κριτική προσέγγιση έναντι
των ψυχοδραστικών ουσιών και των συμπεριφορών υψηλού
κινδύνου. Τα περιβαλλοντικά μοντέλα πολλαπλών στοιχείων,
τα οποία αξιολογούνται ως τα προγράμματα με τα πλέον
ενθαρρυντικά αποτελέσματα, αναφέρονται κυρίως από χώρες
της Βόρειας Ευρώπης.
Οι μελέτες με θέμα τα θέρετρα με έντονη νυχτερινή ζωή
δείχνουν ότι τα πλαίσια αυτά ενδέχεται να σχετίζονται με την
έναρξη, την κλιμάκωση ή την υποτροπή της χρήσης ουσιών,
όπως επίσης ότι ενδέχεται να παίζουν κάποιο ρόλο στη
διεθνή διάδοση της κουλτούρας των ναρκωτικών. Έχει φανεί
από έρευνες ότι σε ορισμένα θέρετρα παρατηρούνται υψηλά
επίπεδα χρήσης ουσιών και έναρξης της χρήσης ουσιών.
Για παράδειγμα, μια έρευνα σε νέους (16–35 ετών) που
επισκέφθηκαν την Ίμπιζα και τη Μαγιόρκα από τη Γερμανία,
το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ισπανία, διαπίστωσε σημαντικές
διαφορές όσον αφορά τη χρήση ναρκωτικών ανάλογα με
την εθνικότητα και ανάλογα με τον προορισμό. Τα επίπεδα
χρήσης ναρκωτικών ήταν ιδιαίτερα υψηλά μεταξύ των ισπανών
και των βρετανών τουριστών στην Ίμπιζα, ενώ ένας στους
πέντε βρετανούς τουρίστες δοκίμασε τουλάχιστον μία νέα
ουσία στη διάρκεια των διακοπών του εκεί (Bellis κ.ά., 2009).
Κεφάλαιο 4: Αμφεταμίνες, έκσταση, παραισθησιογόνες ουσίες, GHB και κεταμίνη
Οι συνέπειες της χρήσης αμφεταμινών
στην υγεία
Η θεραπευτική χρήση αμφεταμινών συσχετίζεται με μια
σειρά από παρενέργειες, όπως η ανορεξία, η αϋπνία
και οι κεφαλαλγίες. Η παράνομη χρήση αμφεταμινών
συσχετίζεται με ευρύτερες αρνητικές συνέπειες (ΕΚΠΝΤ,
2010δ), τόσο βραχυπρόθεσμες (ανησυχία, τρόμος, άγχος,
ζάλη), το «ρίξιμο» ή «πέσιμο» όταν περάσει η επίδρασή
τους (κατάθλιψη, δυσκολίες στον ύπνο, αυτοκτονική
συμπεριφορά), όσο και ψυχολογικές και ψυχιατρικές
επιδράσεις λόγω μακροχρόνιας χρήσης (ψύχωση,
αυτοκτονική συμπεριφορά, άγχος και βίαιη συμπεριφορά),
αλλά και εξάρτηση με ευρύ φάσμα συμπτωμάτων στέρησης.
Έχουν διεξαχθεί πολλές μελέτες για τις συνέπειες της
χρήσης αμφεταμινών στην υγεία στην Αυστραλία και
τις ΗΠΑ, χώρες στις οποίες η χρήση μεθαμφεταμίνης,
και κυρίως το κάπνισμα κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης,
αποτελεί σημαντική συνιστώσα του προβλήματος των
ναρκωτικών. Παρότι η χρήση μεθαμφεταμίνης είναι
σχετικά σπάνια στην Ευρώπη, οι ίδιες συνέπειες στην
υγεία αναφέρονται και εδώ. Έχουν διαπιστωθεί επίσης
αγγειοεγκεφαλικά προβλήματα (κίνδυνος ισχαιμικού
ή αιμορραγικού επεισοδίου), αλλά και οξεία και χρόνια
καρδιαγγειακή παθολογία (οξεία αύξηση του καρδιακού
ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης). Σε περίπτωση χρόνιας
χρήσης ή προϋπάρχουσας καρδιαγγειακής παθολογίας,
μπορεί να προκληθούν σοβαρά και πιθανόν μοιραία
επεισόδια (ισχαιμία και έμφραγμα του μυοκαρδίου).
Στις λοιπές συνέπειες στην υγεία συγκαταλέγεται
η νευροτοξικότητα, η περιορισμένη εμβρυϊκή ανάπτυξη που
σχετίζεται με τη χρήση αμφεταμίνης κατά την κύηση και οι
οδοντικές παθήσεις.
Η ενέσιμη χρήση, αν και σπάνια μεταξύ των ευρωπαίων
χρηστών αμφεταμινών, αυξάνει τον κίνδυνο προσβολής
από λοιμώδη νοσήματα (HIV και ηπατίτιδες). Στην
Τσεχική Δημοκρατία αναφέρονται υψηλά ποσοστά
σεξουαλικών συμπεριφορών υψηλού κινδύνου μεταξύ
των χρηστών μεθαμφεταμίνης, τα οποία τους καθιστούν
πιο ευάλωτους σε σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.
Σύμφωνα με έρευνες από τις Κάτω Χώρες, τη Λετονία
και την Τσεχική Δημοκρατία, τα ποσοστά θνησιμότητας
των εξαρτημένων ή χρόνιων χρηστών αμφεταμινών είναι
αυξημένα. Πάντως, η εκτίμηση της συνδεόμενης με τις
αμφεταμίνες θνησιμότητας είναι σύνθετο εγχείρημα, γιατί
οι περισσότεροι χρήστες κάνουν χρήση και άλλων ουσιών
(κυρίως παράλληλη χρήση ηρωίνης και κοκαΐνης).
Θεραπεία
Προβληματική χρήση αμφεταμινών
Οι θεραπευτικές επιλογές που παρέχονται στους χρήστες
αμφεταμινών στις ευρωπαϊκές χώρες συχνά είναι συνάρτηση
του ιστορικού της χώρας και των προτύπων προβληματικής
χρήσης αμφεταμινών, τα οποία διαφέρουν σημαντικά από
χώρα σε χώρα. Στις χώρες της Δυτικής και της Νότιας
Ευρώπης, τα θεραπευτικά συστήματα ειδικεύονται κυρίως
στην κάλυψη των αναγκών των χρηστών οπιοειδών. Παρά
τα χαμηλά επίπεδα προβληματικής χρήσης αμφεταμινών
στις χώρες αυτές, η ανυπαρξία εξειδικευμένων υπηρεσιών
ενδέχεται να αποτελεί πρόσκομμα στην πρόσβαση των
χρηστών αμφεταμινών στη θεραπεία, ιδίως όσων είναι
κοινωνικά ενσωματωμένοι (ΕΚΠΝΤ, 2010δ). Σε χώρες της
Βόρειας και της Κεντρικής Ευρώπης στις οποίες η θεραπεία
απεξάρτησης χρηστών αμφεταμινών έχει μακρά παράδοση,
υπάρχουν προγράμματα που εξειδικεύονται στην κάλυψη
των αναγκών των χρηστών αμφεταμινών. Στις χώρες της
Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης στις οποίες τα
σημαντικά προβλήματα με τη χρήση αμφεταμινών προέκυψαν
πιο πρόσφατα, τα συστήματα θεραπείας απεξάρτησης είναι
προσανατολισμένα πρωτίστως προς τους προβληματικούς
χρήστες οπιοειδών και ανταποκρίνονται με καθυστέρηση στις
ανάγκες των χρηστών αμφεταμινών. Σύμφωνα με έρευνα των
εθνικών εμπειρογνωμόνων το 2008, λιγότερες από τις μισές
ευρωπαϊκές χώρες διαθέτουν εξειδικευμένα προγράμματα
απεξάρτησης για χρήστες αμφεταμινών που υποβάλλουν
αίτηση θεραπείας.
Οι χρήστες αμφεταμινών συνήθως παρακολουθούν
προγράμματα ψυχοκοινωνικής θεραπείας σε κέντρα
απεξάρτησης εξωτερικής παραμονής. Οι πλέον
προβληματικοί χρήστες αμφεταμινών, για παράδειγμα όσοι
είναι εξαρτημένοι και έχουν συνοδό ψυχιατρική διαταραχή,
μπορούν να παρακολουθήσουν πρόγραμμα και σε κέντρα
απεξάρτησης εσωτερικής παραμονής σε ψυχιατρικές
κλινικές ή ψυχιατρεία. Στην Ευρώπη χορηγείται φαρμακευτική
αγωγή (αντικαταθλιπτικά, υπνωτικά ή αντιψυχωσικά) για την
αντιμετώπιση των συμπτωμάτων στέρησης στο αρχικό στάδιο
της σωματικής αποτοξίνωσης, η οποία γίνεται συνήθως
με νοσηλεία σε εξειδικευμένες ψυχιατρικές κλινικές. Ενίοτε
χορηγείται αντιψυχωσική αγωγή για μεγαλύτερο χρονικό
διάστημα, σε περιπτώσεις εμμένουσας ψυχοπαθολογίας
λόγω χρόνιας χρήσης αμφεταμινών. Οι επαγγελματίες στην
Ευρώπη αναφέρουν ότι η αντιμετώπιση των ψυχιατρικών
προβλημάτων που εκδηλώνουν οι χρήστες αμφεταμινών
είναι δυσχερής εντός του θεραπευτικού πλαισίου. Στην
Ουγγαρία, στις αρχές του 2008, το Υπουργείο Υγείας
δημοσίευσε το πρώτο επαγγελματικό πρωτόκολλο θεραπείας
των χρηστών αμφεταμινών, το οποίο καλύπτει τη διάγνωση,
την ενδεδειγμένη δομή της ιατρικά υποβοηθούμενης ή της
στεγνής θεραπείας, τις λοιπές μορφές θεραπείας και την
αποκατάσταση.
Μελέτες για τη θεραπεία της εξάρτησης από
αμφεταμίνες
Παρότι αναφέρεται ότι σε μικρό αριθμό περιπτώσεων
χορηγείται φαρμακολογικό υποκατάστατο στην Τσεχική
Δημοκρατία και το Ηνωμένο Βασίλειο, μέχρι στιγμής
69
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
η αποτελεσματικότητα της προσέγγισης αυτής δεν έχει
αποδειχθεί. Οι κλινικοί γιατροί, πάντως, ασχολούνται
εντατικά με την έρευνα φαρμακοθεραπειών που θα
μπορούσαν να αποδειχθούν χρήσιμες για την αντιμετώπιση
της εξάρτησης από αμφεταμίνες. Η διεγερτική του κεντρικού
νευρικού συστήματος δεξτροαμφεταμίνη δοκιμάστηκε σε
ασθενείς εξαρτημένους από μεθαμφεταμίνη και είχε θετικά
αποτελέσματα ως προς τη μείωση της σφοδρής επιθυμίας
για λήψη της ουσίας και των συμπτωμάτων στέρησης, όπως
και την παραμονή των χρηστών στη θεραπεία, αλλά δεν
μείωσε τη χρήση μεθαμφεταμίνης σε σύγκριση με το εικονικό
φάρμακο (Galloway κ.ά., 2011, Longo κ.ά., 2010). Μελέτες
για τον έλεγχο της επίδρασης της μοδαφινίλης, μιας ουσίας
που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της υπνηλίας,
σε εξαρτημένους χρήστες μεθαμφεταμίνης κατέληξαν στο
συμπέρασμα ότι πιθανόν να βελτιώνει την εργαζόμενη μνήμη
(Kalechstein κ.ά., 2010), αλλά δεν διαπιστώθηκε διαφορά
από το εικονικό φάρμακο ως προς τα επίπεδα χρήσης, την
παραμονή στη θεραπεία, την κατάθλιψη ή την επιθυμία για
λήψη της ουσίας (Heinzerling κ.ά., 2010).
Η βουπροπιόνη, ένα αντικαταθλιπτικό που χρησιμοποιείται
και για τη διακοπή του καπνίσματος, δοκιμάστηκε πιλοτικά
σε μικρή ομάδα ομοφυλόφιλων ανδρών εξαρτημένων
από μεθαμφεταμίνη (Elkashef κ.ά., 2008). Απαιτείται
έρευνα σε μεγαλύτερο δείγμα για να επιβεβαιωθούν τα
θετικά αποτελέσματα που προέκυψαν. Μια άλλη πιλοτική
μελέτη, που είχε ως στόχο να ελέγξει τα συμπτώματα της
διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας
σε προβληματικούς χρήστες αμφεταμίνης, συνδύασε
μεθυλφαινιδάτη βραδείας αποδέσμευσης με εβδομαδιαίες
συνεδρίες ανάπτυξης δεξιοτήτων, ωστόσο δεν
διαπιστώθηκαν διαφορές σε σύγκριση με την ομάδα που
λάμβανε το εικονικό φάρμακο (Konstenius κ.ά., 2010).
Στο συγκεκριμένο πεδίο βρίσκονται υπό εξέλιξη πολλές
δοκιμές, μεταξύ άλλων μελέτες σχετικά με τη ναλτρεξόνη
βραδείας αποδέσμευσης για την εξάρτηση από αμφεταμίνη,
ενώ για την εξάρτηση από μεθαμφεταμίνη διεξάγονται
μελέτες σχετικά με ανταγωνιστή των μονοαμινών,
αναστολέα του ενζύμου μετατροπής της αγγειοτασίνης,
την N-ακετυλκυστεΐνη, τη ριβαστιγμίνη και τη βαρενικλίνη.
Οι ψυχολογικές και συμπεριφορές παρεμβάσεις σε
προβληματικούς χρήστες μεθαμφεταμίνης αποτελούν
αντικείμενο μικρού αριθμού μελετών. Σε μελέτη στην
Αυστραλία επιχειρήθηκε να συγκριθούν δύο ψυχολογικές
70
προσεγγίσεις σε χρήστες μεθαμφεταμίνης, αλλά το
ποσοστό αποχώρησης των συμμετεχόντων ήταν τόσο
υψηλό που δεν κατέστη δυνατόν να αντληθούν σημαντικά
συμπεράσματα (Smout κ.ά., 2010). Οι δοκιμές που
βρίσκονται υπό εξέλιξη στο πεδίο αυτό μελετούν την
επίδραση της παρακινητικής ενίσχυσης και της ανάπτυξης
των γνωσιακών-συμπεριφορικών δεξιοτήτων στην εξάρτηση
από μεθαμφεταμίνη.
Εξάρτηση από GHB και θεραπεία
Η εξάρτηση από το γ-υδροξυβουτυρικό οξύ (GHB) έχει
αναγνωριστεί ως κλινική νόσος, ενώ είναι πιθανό να
εκδηλωθεί σοβαρό σύνδρομο στέρησης σε περίπτωση
απότομης απόσυρσης της ουσίας μετά από συστηματική
ή χρόνια χρήση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι σωματική εξάρτηση
μπορεί να αναπτύξουν και όσοι κάνουν ψυχαγωγική
χρήση της ουσίας, ενώ έχουν καταγραφεί και συμπτώματα
στέρησης σε περίπτωση διακοπής της χρήσης GHB και των
προδρόμων ουσιών του. Εξάρτηση από GHB αναφέρθηκε
και σε πρώην αλκοολικούς (Richter κ.ά., 2009).
Οι διαθέσιμες μελέτες επικεντρώνονται κυρίως στην
περιγραφή του συνδρόμου στέρησης του GHB και των
συναφών επιπλοκών, η αναγνώριση των οποίων ενδέχεται
να αποβεί δυσχερής σε έκτακτα περιστατικά (van
Noorden κ.ά., 2009). Τα εν λόγω συμπτώματα μπορεί
να περιλαμβάνουν ανησυχία, κρίσεις άγχους, αϋπνία,
εφίδρωση, ταχυκαρδία και υπέρταση. Οι ασθενείς κατά
την απόσυρση μπορεί επίσης να εκδηλώσουν ψύχωση
και παραλήρημα. Τα ήπια συμπτώματα στέρησης
αντιμετωπίζονται σε εξωτερική βάση, ειδάλλως συνιστάται
παρακολούθηση με νοσηλεία. Μέχρι σήμερα δεν
έχουν αναπτυχθεί τυποποιημένα πρωτόκολλα για την
αντιμετώπιση του συνδρόμου στέρησης του GHB.
Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως για την
αντιμετώπιση των οξέων προβλημάτων που σχετίζονται με τη
χρήση GHB είναι οι βενζοδιαζεπίνες και τα βαρβιτουρικά.
Στις ΗΠΑ βρίσκεται υπό εξέλιξη μια μικρή μελέτη που
συγκρίνει τη χρήση της λοραζεπάμης (βενζοδιαζεπίνη)
με τη χρήση της πεντοβαρβιτάλης (βαρβιτουρικό) για τον
περιορισμό των υποκειμενικών συμπτωμάτων στέρησης των
εξαρτημένων από GHB. Στις Κάτω Χώρες, επί του παρόντος
διεξάγονται έρευνες για την κατάρτιση επιστημονικά
τεκμηριωμένων κατευθυντήριων γραμμών για τη θεραπεία
της εξάρτησης από GHB.
Κεφάλαιο 5
Κοκαΐνη και κρακ
Εισαγωγή
Η κοκαΐνη παραμένει το δεύτερο πιο διαδεδομένο ναρκωτικό
στην Ευρώπη, παρότι σημειώνονται μεγάλες αποκλίσεις
στα επίπεδα επικράτησης και στις τάσεις από χώρα σε
χώρα. Υψηλά επίπεδα χρήσης κοκαΐνης παρατηρούνται
σε μικρό αριθμό κυρίως δυτικοευρωπαϊκών χωρών, ενώ
στις υπόλοιπες χώρες η χρήση κοκαΐνης παραμένει
περιορισμένη. Σημαντική ανομοιογένεια παρατηρείται
και μεταξύ των χρηστών κοκαΐνης, στους οποίους
συγκαταλέγονται περιστασιακοί χρήστες, κοινωνικά
ενσωματωμένοι συστηματικοί χρήστες, οι οποίοι συνήθως
κάνουν χρήση κοκαΐνης σε σκόνη από τη μύτη, αλλά και
πιο περιθωριοποιημένοι, συχνά εξαρτημένοι, χρήστες, που
κάνουν ενέσιμη χρήση κοκαΐνης ή χρήση κρακ.
Προσφορά και διαθεσιμότητα
Παραγωγή και διακίνηση
Η καλλιέργεια κόκας, που είναι η πηγή της κοκαΐνης,
εξακολουθεί να γίνεται κατεξοχήν σε τρεις χώρες της
περιοχής των Άνδεων, στην Κολομβία, το Περού και τη
Βολιβία. Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά
και το Έγκλημα (UNODC) (2011) υπολόγισε ότι οι εκτάσεις
στις οποίες καλλιεργείται κόκα το 2010 ανέρχονται σε
149 000 εκτάρια, μειώθηκαν δηλαδή κατά 6 % έναντι
της εκτίμησης για 158 000 εκτάρια το 2009. Η μείωση
οφείλεται εν πολλοίς σε μείωση των καλλιεργούμενων
εκτάσεων στην Κολομβία, η οποία εν μέρει αντισταθμίστηκε
από αυξήσεις στο Περού και στη Βολιβία. Η συνολική
παραγωγή κόκας από την καλλιέργεια 149 000 εκταρίων
θα μπορούσε να μεταφράζεται σε δυνητική παραγωγή
μεταξύ 786 και 1 054 τόνων καθαρής κοκαΐνης, έναντι των
εκτιμώμενων 842–1 111 τόνων του 2009 (UNODC, 2011).
Η επεξεργασία των φύλλων κόκας για την παραγωγή
υδροχλωρικής κοκαΐνης γίνεται κατά κύριο λόγο στην
Κολομβία, το Περού και τη Βολιβία, αν και παρατηρείται
και σε άλλες χώρες. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της
Κολομβίας στην παραγωγή κοκαΐνης στοιχειοθετείται και
από τον αριθμό των εργαστηρίων που εξαρθρώθηκαν
και από τις κατασχέσεις υπερμαγγανικού καλίου,
ενός χημικού αντιδραστήριου που χρησιμοποιείται
στη σύνθεση υδροχλωρικής κοκαΐνης. Το 2009, στην
Κολομβία εξαρθρώθηκαν 2 900 εργαστήρια κοκαΐνης
Πίνακας 8: Παραγωγή, κατασχέσεις, τιμή και καθαρότητα κοκαΐνης και κρακ
Εκτιμώμενη παγκόσμια παραγωγή (σε τόνους)
Κατασχεθείσες ποσότητες παγκοσμίως (σε τόνους)
Κατασχεθείσα ποσότητα (σε τόνους)
σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένης της Κροατίας και της Τουρκίας) (3)
Αριθμός κατασχέσεων
σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένης της Κροατίας και της Τουρκίας)
Μέση λιανική τιμή (ευρώ/γραμμάριο)
Εύρος
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (4)
Μέση καθαρότητα (%)
Εύρος
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (4)
(1)
(2)
(3)
Κοκαΐνη σε σκόνη (υδροχλωρική)
786–1 054
732 (2)
Κρακ (ελεύθερη βάση) (1)
Μ/Δ
Μ/Δ
49
(49)
0,09
(0,09)
98 500
(99 000)
7 500
(7 500)
45–104
(50,2–78,2)
55–70
18–51
(25,0–38,7)
6–75
Λόγω του μικρού αριθμού χωρών που υπέβαλαν στοιχεία, τα δεδομένα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του UNODC, ισοδυναμούν με 431 έως 562 τόνους καθαρής κοκαΐνης.
Η συνολική κατασχεθείσα ποσότητα κοκαΐνης το 2009 δεν αποκλείεται να είναι πολύ υψηλότερη, δεδομένου ότι δεν υποβλήθηκαν πρόσφατα στοιχεία από τις Κάτω
Χώρες, όπου αναφέρονταν σχετικά μεγάλες κατασχέσεις μέχρι το 2007. Ελλείψει στοιχείων για το 2008 και το 2009, οι τιμές για τις Κάτω Χώρες δεν είναι δυνατόν να
περιληφθούν στις ευρωπαϊκές εκτιμήσεις για το 2009.
4
Εύρος των μισών κεντρικών τιμών των δεδομένων που υποβλήθηκαν για τη μέση τιμή κάθε ουσίας.
( )
Σημείωση: Όλα τα στοιχεία αφορούν το 2009. μ.δ. = μη διαθέσιμα στοιχεία.
Πηγές:
UNODC (2011) για τις παγκόσμιες τιμές, εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
72
Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακ
(UNODC, 2011) και κατασχέθηκαν συνολικά 23 τόνοι
υπερμαγγανικού καλίου (90 % της κατασχεθείσας
ποσότητας παγκοσμίως) (INCB, 2011α).
Τα φορτία κοκαΐνης φαίνεται ότι περνούν από τις
περισσότερες χώρες της Νότιας και της Κεντρικής
Αμερικής πριν φθάσουν στην Ευρώπη, κυρίως όμως από
Αργεντινή, Βραζιλία, Ισημερινό, Βενεζουέλα και Μεξικό.
Τα νησιά της Καραϊβικής χρησιμοποιούνται επίσης συχνά
για τη μεταφόρτωση των ναρκωτικών που προορίζονται
για την Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια, εντοπίστηκαν
εναλλακτικές οδοί διέλευσης μέσω Δυτικής Αφρικής
(ΕΚΠΝΤ και Ευρωπόλ, 2010). Παρότι από το 2007
αναφέρεται «σημαντική μείωση» των κατασχέσεων κοκαΐνης
που διακινείται μέσω Δυτικής Αφρικής (UNODC, 2011),
η συγκεκριμένη περιοχή δεν αποκλείεται να συνεχίζει
να αποτελεί την οδό διέλευσης σημαντικής ποσότητας
κοκαΐνης (ΕΚΠΝΤ και Ευρωπόλ, 2010).
Τα κύρια σημεία εισόδου της κοκαΐνης που διακινείται
λαθραία προς την Ευρώπη φαίνεται ότι είναι η Ισπανία,
οι Κάτω Χώρες και η Πορτογαλία και, σε κάποιο βαθμό,
το Βέλγιο. Η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο
αναφέρονται συχνά ως σημαντικές χώρες διαμετακόμισης
ή προορισμού εντός της Ευρώπης. Στο Ηνωμένο
Βασίλειο εκτιμάται ότι εισάγονται κάθε χρόνο 25–30
τόνοι κοκαΐνης. Εξάλλου, υπάρχουν πρόσφατες ενδείξεις
ότι η διακίνηση κοκαΐνης επεκτείνεται προς ανατολάς
(ΕΚΠΝΤ και Ευρωπόλ, 2010, INCB, 2011β). Βάσει των
συγκεντρωτικών στοιχείων από 12 χώρες της Κεντρικής
και της Ανατολικής Ευρώπης, ο αριθμός των κατασχέσεων
κοκαΐνης αυξήθηκε από 666 το 2004 σε 1 232 το 2009,
ωστόσο εξακολουθούν να αντιστοιχούν μόλις στο 1 %
περίπου του συνόλου των κατασχέσεων στην Ευρώπη.
Οι ποσότητες κοκαΐνης που κατασχέθηκαν στην περιοχή
υπερδιπλασιάστηκαν μεταξύ 2008 και 2009, κυρίως
λόγω των πρωτοφανών ποσοτήτων που κατασχέθηκαν
σε Βουλγαρία (0,23 τόνοι) και Ρουμανία (1,3 τόνοι), δυο
χώρες που βρίσκονται στη λεγόμενη βαλκανική οδό, που
συνήθως σχετίζεται με τη λαθραία διακίνηση ηρωίνης.
Κατασχέσεις
Η κοκαΐνη είναι η ουσία που διακινείται λαθραία ανά τον
κόσμο περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, με εξαίρεση
τη φυτική κάνναβη και τη ρητίνη κάνναβης. Το 2009,
η κατασχεθείσα ποσότητα κοκαΐνης παγκοσμίως παρέμεινε
εν πολλοίς αμετάβλητη, στους 732 τόνους περίπου
(πίνακας 8) (UNODC, 2011). Η Νότια Αμερική ανέφερε
και πάλι τη μεγαλύτερη κατασχεθείσα ποσότητα, με μερίδιο
που αντιστοιχεί στο 60 % του παγκόσμιου συνόλου (CND,
(74)
(75)
(76)
(77)
2009), ενώ ακολουθεί η Βόρεια Αμερική με 18 % και
η Ευρώπη με 8 % (UNODC, 2011).
Αύξηση σημειώνει την τελευταία εικοσαετία στην Ευρώπη
ο αριθμός των κατασχέσεων κοκαΐνης, ιδίως μετά το 2004.
Το 2009 οι κατασχέσεις κοκαΐνης αυξήθηκαν στις 99 000,
αν και η συνολική κατασχεθείσα ποσότητα κορυφώθηκε
το 2006 και έκτοτε υποδιπλασιάστηκε και εκτιμάται ότι
ανήλθε σε 49 τόνους το 2009. Η μείωση της συνολικής
κατασχεθείσας ποσότητας κοκαΐνης οφείλεται κυρίως
στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, οι οποίες αναφέρουν
μικρότερες κατασχεθείσες ποσότητες (74), αν και δεν είναι
σαφές κατά πόσον αυτό οφείλεται σε αλλαγές των οδών
διέλευσης ή των πρακτικών των λαθρεμπόρων ή ακόμη και
σε αλλαγή προτεραιοτήτων των διωκτικών αρχών. Το 2009,
η Ισπανία εξακολούθησε να είναι η χώρα με τον μεγαλύτερο
αριθμό κατασχέσεων κοκαΐνης αλλά και τη μεγαλύτερη
κατασχεθείσα ποσότητα στην Ευρώπη (περίπου 50 % του
συνόλου και στις δύο περιπτώσεις). Η εκτίμηση, πάντως,
είναι προκαταρκτική, δεδομένου ότι δεν είναι προς το παρόν
διαθέσιμα πρόσφατα στοιχεία από τις Κάτω Χώρες, οι οποίες
το 2007, το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν στοιχεία,
ανέφεραν κατασχέσεις περίπου 10 τόνων κοκαΐνης.
Καθαρότητα και τιμή
Η μέση καθαρότητα των δειγμάτων κοκαΐνης που ελέγχθηκαν
κυμάνθηκε μεταξύ 25 % και 43 % στις μισές από τις
χώρες που υπέβαλαν στοιχεία το 2009. Οι χαμηλότερες
τιμές αναφέρθηκαν στη Δανία (μόνο λιανική, 18 %) και
στο Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία και Ουαλία, 20 %), ενώ
οι υψηλότερες στο Βέλγιο (51 %) και στην Ισπανία και τις
Κάτω Χώρες (49 %) (75). Από τις 22 χώρες που υπέβαλαν
επαρκή στοιχεία για την ανάλυση των διαχρονικών τάσεων
της καθαρότητας της κοκαΐνης την πενταετία 2004–2009,
στις 19 διαγράφεται πτωτική τάση, σε δύο δεν παρατηρείται
μεταβολή (Γερμανία, Σλοβακία), στη δε Πορτογαλία
σημειώνεται αύξηση. Συνολικά εκτιμάται ότι η καθαρότητα
της κοκαΐνης μειώθηκε κατά μέσο όρο κατά 20 % στην
Ευρωπαϊκή Ένωση το διάστημα 2004–2009 (76).
Το 2009 η μέση λιανική τιμή της κοκαΐνης κυμάνθηκε από 50
έως 80 ευρώ/γραμμάριο στις περισσότερες από τις χώρες
που υπέβαλαν στοιχεία. Η χαμηλότερη μέση τιμή αναφέρθηκε
από το Ηνωμένο Βασίλειο (45 ευρώ) και η υψηλότερη από το
Λουξεμβούργο (104 ευρώ). Σε όλες σχεδόν τις χώρες που
υπέβαλαν επαρκή στοιχεία για συγκριτική ανάλυση, η λιανική
τιμή πώλησης της κοκαΐνης παρέμεινε σταθερή ή μειώθηκε
κατά την πενταετία 2004–2009. Μεταξύ 2004 και 2009,
η λιανική τιμή της κοκαΐνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση μειώθηκε
κατά μέσο όρο κατά 21 % (77).
Βλ. πίνακες SZR-9 και SZR-10 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Για στοιχεία σχετικά με την καθαρότητα και τις τιμές, βλ. πίνακες PPP-3 και PPP-7 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. διάγραμμα PPP-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. διάγραμμα PPP-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
73
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Χονδρικές και λιανικές τιμές ναρκωτικών:
κοκαΐνη
Η χονδρική τιμή είναι η τιμή που καταβάλλεται για μεγάλη
ποσότητα ναρκωτικού που θα διακινηθεί εντός της χώρας,
ενώ η λιανική τιμή είναι η τιμή που καταβάλλει ο χρήστης
της ουσίας. Η σύγκριση των δύο τιμών μας επιτρέπει να
υπολογίσουμε τα μέγιστα περιθώρια κέρδους που μπορούν
να αποκομίσουν οι διακινητές στην αγορά λιανικής.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που συνέλεξε το ΕΚΠΝΤ
από 14 ευρωπαϊκές χώρες, το 2008 η χονδρική τιμή
φορτίου ενός κιλού κοκαΐνης ανερχόταν, σύμφωνα με
εκτιμήσεις, μεταξύ 31 000 και 58 000 ευρώ, ενώ οι
περισσότερες χώρες αναφέρουν τιμές περί τα 35 000 ευρώ.
Κατά τον χρόνο που αναφέρθηκαν οι τιμές αυτές, η μέση
καθαρότητα των φορτίων ήταν περίπου 70 %.
Το 2008, οι λιανικές τιμές κοκαΐνης κυμαίνονταν
από 50 000 έως 80 000 ευρώ για το ισοδύναμο ενός
κιλού κοκαΐνης στις εν λόγω χώρες, επομένως ήταν από
25 % έως 83 % υψηλότερες από τις τιμές χονδρικής.
Επιπλέον, τα επίπεδα καθαρότητας μειώνονται κατά τη
μετάβαση από τη χονδρική στη λιανική αγορά, όπου
αναφέρεται ότι κυμαίνονται κατά μέσο όρο μεταξύ 13 %
και 60 %, ανάλογα με τη χώρα. Ωστόσο, απαιτούνται
πρόσθετα στοιχεία για να υπολογιστεί επακριβώς
η διαφορά τιμής μεταξύ χονδρικής και λιανικής
συνεκτιμώντας και την καθαρότητα.
Για μια επισκόπηση των μεθόδων και των διαθέσιμων
στοιχείων στην Ευρώπη, βλ. έκθεση του ΕΚΠΝΤ σχετικά με
πιλοτική μελέτη για τις τιμές χονδρικής των ναρκωτικών, που
δημοσιεύθηκε το 2011.
Επικράτηση και πρότυπα χρήσης
Χρήση κοκαΐνης στον γενικό πληθυσμό
Η κοκαΐνη εξακολουθεί να είναι η δεύτερη πιο διαδεδομένη
παράνομη ουσία που δοκιμάζουν οι Ευρωπαίοι μετά την
κάνναβη, παρότι χρήση της παρατηρείται κυρίως σε μικρό
αριθμό χωρών που αναφέρουν υψηλή επικράτηση, ορισμένες
εκ των οποίων έχουν μεγάλο πληθυσμό. Υπολογίζεται ότι
περίπου 14,5 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν κάνει χρήση
κοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, κατά μέσο
όρο 4,3 % των ενηλίκων ηλικίας 15–64 ετών (βλ. πίνακα 9
για συνοπτική παρουσίαση των στοιχείων). Τα εθνικά
ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 0,1 % και 10,2 %, με τις
μισές από τις 24 χώρες, κυρίως χώρες της Κεντρικής και
της Ανατολικής Ευρώπης, να αναφέρουν χαμηλά ποσοστά
επικράτησης σε όλη τη διάρκεια της ζωής (0,5 %–2,5 %).
Υπολογίζεται ότι περίπου 4 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν
κάνει χρήση κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος (1,2 %
κατά μέσο όρο). Πρόσφατες εθνικές έρευνες αναφέρουν
επικράτηση κατά το τελευταίο έτος σε ποσοστά από
0,0 % έως 2,7 %. Η εκτιμώμενη επικράτηση της χρήσης
κοκαΐνης κατά τον τελευταίο μήνα στην Ευρώπη αντιστοιχεί
σε περίπου 0,5 % του ενήλικου πληθυσμού, ήτοι περίπου
1,5 εκατομμύριο άτομα.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Ιταλία
και η Κύπρος αναφέρουν επίπεδα χρήσης κοκαΐνης
κατά το τελευταίο έτος υψηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου
όρου. Σε όλες αυτές τις χώρες η κοκαΐνη είναι η ευρύτερα
διαδεδομένη παράνομη διεγερτική ουσία, βάσει των
στοιχείων επικράτησης κατά το τελευταίο έτος.
Χρήση κοκαΐνης στους νεαρούς ενήλικες
Στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι περίπου 8 εκατομμύρια
νεαροί ενήλικες (15–34 ετών), ήτοι 5,9 % κατά μέσο όρο,
έχουν κάνει χρήση κοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά στη
ζωή τους. Τα εθνικά ποσοστά κυμαίνονται από 0,1 % έως
13,6 %. Στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα, ο ευρωπαϊκός
μέσος όρος για τη χρήση κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος
υπολογίζεται σε 2,1 % (περίπου 3 εκατομμύρια άτομα) και
κατά τον τελευταίο μήνα σε 0,8 % (1 εκατομμύριο).
Η χρήση κοκαΐνης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη μεταξύ των
νεαρών ανδρών (15–34 ετών), με ποσοστά επικράτησης
κατά το τελευταίο έτος από 4 % έως 6,7 % στη Δανία,
το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, την Ισπανία και την
Ιταλία (78). Σε 13 από τις χώρες που υπέβαλαν στοιχεία,
η αναλογία ανδρών-γυναικών όσον αφορά την επικράτηση
της χρήσης κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος είναι
τουλάχιστον 2 προς 1 στους νεαρούς ενήλικες (79).
Διεθνείς συγκρίσεις
Γενικά, η εκτιμώμενη επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης κατά
το τελευταίο έτος είναι χαμηλότερη στους νεαρούς ενήλικες
στην Ευρώπη (2,1 %) σε σύγκριση με τους συνομηλίκους
τους στην Αυστραλία (3,4 % στην ηλικιακή ομάδα 14–39
ετών), στον Καναδά (3,3 %) ή στις ΗΠΑ (4,1 % στην ηλικιακή
ομάδα 16-34 ετών). Ωστόσο, η Ισπανία (4,4 %) και το
Ηνωμένο Βασίλειο (4,8 %) αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά
(διάγραμμα 9). Επισημαίνεται ότι οι μικρές διαφορές μεταξύ
των χωρών πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.
Χρήση κοκαΐνης μεταξύ μαθητών
Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες διαθέσιμες έρευνες,
η επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης σε όλη τη διάρκεια της
ζωής σε μαθητές ηλικίας 15–16 ετών κυμαίνεται μεταξύ
1 % και 2 % σε περισσότερες από τις μισές εκ των 29
χωρών που υπέβαλαν στοιχεία. Οι περισσότερες από τις
υπόλοιπες χώρες αναφέρουν ποσοστά μεταξύ 3 % και
4 %, ενώ η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο αναφέρουν
5 %. Σε χώρες οι οποίες διαθέτουν στοιχεία για μαθητές
(78) Βλ. διάγραμμα GPS-13 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(79) Βλ. πίνακα GPS-5 (μέρος iii) και (μέρος iv) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
74
Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακ
Πίνακας 9: Επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης στον γενικό πληθυσμό — Σύνοψη των στοιχείων
Ηλικιακή ομάδα
Χρονικό πλαίσιο χρήσης
Σε όλη τη ζωή
Τελευταίο έτος
Τελευταίος μήνας
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών
στην Ευρώπη
14,5 εκατ.
4 εκατ.
1,5 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
4,3 %
1,2 %
0,5 %
Εύρος
0,1–10,2 %
0,0–2,7 %
0,0–1,3 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (0,1 %)
Μάλτα (0,4 %)
Λιθουανία (0,5 %)
Ελλάδα (0,7 %)
Ρουμανία (0,0 %)
Ελλάδα (0,1 %)
Ουγγαρία, Πολωνία,
Λιθουανία (0,2 %)
Μάλτα (0,3 %)
Ρουμανία, Ελλάδα (0,0 %)
Τσεχική Δημοκρατία, Μάλτα,
Σουηδία, Πολωνία, Λιθουανία,
Εσθονία, Φινλανδία (0,1 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Ισπανία (10,2 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (8,8 %)
Ιταλία (7,0 %)
Ιρλανδία (5,3 %)
Ισπανία (2,7 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (2,5 %)
Ιταλία (2,1 %)
Ιρλανδία (1,7 %)
Ισπανία (1,3 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (1,1 %)
Κύπρος, Ιταλία (0,7 %)
Αυστρία (0,6 %)
Εκτιμώμενος αριθμός χρηστών
στην Ευρώπη
8 εκατ.
3 εκατ.
1 εκατ.
Ευρωπαϊκός μέσος όρος
5,9 %
2,1 %
0,8 %
Εύρος
0,1–13,6 %
0,1–4,8 %
0,0–2,1 %
Χώρες με τη χαμηλότερη επικράτηση
Ρουμανία (0,1 %)
Λιθουανία (0,7 %)
Μάλτα (0,9 %)
Ελλάδα (1,0 %)
Ρουμανία (0,1 %)
Ελλάδα (0,2 %)
Πολωνία, Λιθουανία (0,3 %)
Ουγγαρία (0,4 %)
Ρουμανία (0,0 %)
Ελλάδα, Πολωνία, Λιθουανία,
Νορβηγία (0,1 %)
Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία,
Εσθονία (0,2 %)
Χώρες με την υψηλότερη επικράτηση
Ισπανία (13,6 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (13,4 %)
Δανία (8,9 %)
Ιρλανδία (8,2 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (4,8 %)
Ισπανία (4,4 %)
Ιρλανδία (3,1 %)
Ιταλία (2,9 %)
Ηνωμένο Βασίλειο (2,1 %)
Ισπανία (2,0 %)
Κύπρος (1,3 %)
Ιταλία (1,1 %)
15–64 έτη
15–34 έτη
Η μέση επικράτηση στην Ευρώπη υπολογίστηκε βάσει σταθμισμένου μέσου των εθνικών εκτιμήσεων επικράτησης σύμφωνα με τον πληθυσμό της αντίστοιχης ηλικιακής ομάδας σε
κάθε χώρα. Στις χώρες για τις οποίες δεν υπήρχαν στοιχεία (οι οποίες αντιπροσωπεύουν κάτω του 3 % του πληθυσμού-στόχου), συμπληρώθηκε η μέση επικράτηση στην ΕΕ για τον
υπολογισμό του συνολικού αριθμού χρηστών στην Ευρώπη. Πληθυσμοί που χρησιμοποιήθηκαν ως βάση: 15–64 (336 εκατομμύρια), 15–34 (132 εκατομμύρια). Οι ευρωπαϊκές
εκτιμήσεις βασίζονται σε έρευνες που διεξήχθησαν μεταξύ 2001 και 2009/10 (κυρίως την περίοδο 2004–2008) και, επομένως, δεν αντικατοπτρίζουν συγκεκριμένο έτος.
Τα στοιχεία που συνοψίζονται εδώ είναι διαθέσιμα στην ενότητα «Έρευνες γενικού πληθυσμού» στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
μεγαλύτερης ηλικίας (17–18 ετών), η επικράτηση της
χρήσης κοκαΐνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής είναι κατά
κανόνα υψηλότερη —στην Ισπανία φθάνει στο 8 % (80).
Τάσεις στη χρήση κοκαΐνης
Οι τάσεις όσον αφορά τη χρήση κοκαΐνης στην Ευρώπη
απλώς ακολούθησαν διαφορετική πορεία από χώρα σε
χώρα. Στις δύο χώρες με τη μεγαλύτερη επικράτηση της
χρήσης κοκαΐνης (Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο), η χρήση
κοκαΐνης αυξήθηκε ραγδαία στα τέλη της δεκαετίας του
1990, για να επικρατήσει στη συνέχεια μια πιο ήπια πλην
όμως αυξητική σε γενικές γραμμές τάση. Σε τέσσερις
ακόμη χώρες (Δανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Κύπρος), η αύξηση
της επικράτησης δεν ήταν τόσο έντονη και εκδηλώθηκε με
χρονική υστέρηση. Όλες οι παραπάνω χώρες αναφέρουν
ποσοστά επικράτησης της χρήσης κοκαΐνης κατά το
τελευταίο έτος στους νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών)
υψηλότερα του μέσου όρου της ΕΕ (2,1 %) (διάγραμμα 9).
Τέσσερις από τις έξι αυτές χώρες αναφέρουν συνολικά
αύξηση την τελευταία δεκαετία, αν και καταγράφεται κάποια
μείωση στις πιο πρόσφατες έρευνες (Δανία, Ηνωμένο
Βασίλειο, Ισπανία, Ιταλία), η οποία απηχεί τις τάσεις που
παρατηρούνται σε Καναδά και ΗΠΑ (διάγραμμα 10).
Οι άλλες δύο χώρες αναφέρουν αύξηση με βάση τις πιο
πρόσφατες έρευνές τους —η Ιρλανδία από 2,0 % το 2003
σε 3,1 % το 2007 και η Κύπρος από 0,7 % το 2006 σε
2,2 % το 2009.
Σε 17 ακόμη χώρες που διαθέτουν στοιχεία από
επαναλαμβανόμενες έρευνες, η χρήση κοκαΐνης κινείται
σε σχετικά χαμηλά επίπεδα και, στις περισσότερες
περιπτώσεις, εμφανίζεται σταθερή. Πιθανή εξαίρεση
αποτελούν η Βουλγαρία και η Σουηδία, που αναφέρουν
ενδείξεις αύξησης, όπως και η Νορβηγία, στην οποία
μοιάζει να παρατηρείται πτωτική τάση. Παρά ταύτα,
υπενθυμίζεται ότι οι μικρές μεταβολές σε χαμηλά επίπεδα
(80) Βλ. πίνακες EYE-10 έως EYE-30 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
75
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Διάγραμμα 9: Επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος σε νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών) στην Ευρώπη,
την Αυστραλία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ
%
5
4
3
2
1
Σημείωση:
Πηγές:
Ηνωμένο Βασίλειο
Τα στοιχεία προέρχονται από την πιο πρόσφατη διαθέσιμη έρευνα σε κάθε χώρα. Το μέσο ποσοστό επικράτησης στην Ευρώπη υπολογίστηκε βάσει
σταθμισμένου μέσου των εθνικών ποσοστών επικράτησης σύμφωνα με τον εθνικό πληθυσμό ηλικίας 15–34 ετών (2007, πηγή Eurostat). Τα στοιχεία για τις ΗΠΑ
και την Αυστραλία επανυπολογίστηκαν για την ηλικιακή ομάδα 15–34 ετών βάσει των αρχικών αποτελεσμάτων των ερευνών για τις ηλικιακές ομάδες 16–34 και
14–39 ετών αντίστοιχα. Τα στοιχεία για την Αυστραλία αφορούν το 2007, τα στοιχεία για τον Καναδά και τις ΗΠΑ το 2009. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ.
διάγραμμα GPS-20 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox, AIHW (2008), CADUMS (2010), SAMHSA (2010).
επικράτησης πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή. Στη
Βουλγαρία η χρήση κοκαΐνης κατά το τελευταίο έτος στους
νεαρούς ενήλικες αυξήθηκε από 0,7 % το 2005 σε 1,5 %
το 2008, ενώ στη Σουηδία από 0,0 % το 2000 σε 1,2 % το
2008 (81). Η Νορβηγία ανέφερε μείωση από 1,8 % το 2004
σε 0,8 % το 2009.
Από τις τέσσερις χώρες που διεξήγαγαν εθνικές έρευνες
στον μαθητικό πληθυσμό το 2009–2010 (Ηνωμένο
Βασίλειο, Ιταλία, Σλοβακία, Σουηδία), μόνο η Σλοβακία
αναφέρει μεταβολή (μείωση) άνω της μίας ποσοστιαίας
μονάδας στη χρήση κοκαΐνης σε όλη τη διάρκεια της
ζωής από μαθητές ηλικίας 15–16 ετών. Σύμφωνα με
πρόσφατη έρευνα σε μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας στη
Γερμανία, το ποσοστό των μαθητών ηλικίας 15–18 ετών στη
Φρανκφούρτη που αναφέρουν ότι έχουν δοκιμάσει κοκαΐνη
έστω και μία φορά παρουσίασε ελαφρά αύξηση στο 6 % το
2008 και υποχώρησε στο 3 % το 2009.
Οι στοχευμένες έρευνες μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες
για τη συμπεριφορά των νέων όσον αφορά τη χρήση
ουσιών σε κλαμπ που παίζουν χορευτική μουσική και
άλλους χώρους διασκέδασης. Στις έρευνες αυτές είθισται
να καταγράφονται σχετικά υψηλά ποσοστά επικράτησης
της χρήσης κοκαΐνης, πλην όμως πρόσφατα σε κάποιες
ευρωπαϊκές χώρες διαπιστώνεται μείωση. Σύμφωνα με
έρευνα που έγινε σε θαμώνες των coffee shops στο
Άμστερνταμ, για παράδειγμα, η χρήση κοκαΐνης σε όλη
τη διάρκεια της ζωής μειώθηκε από 52 % το 2001 σε
34 % το 2009 και η χρήση κατά τον τελευταίο μήνα από
19 % σε 5 % κατά το ίδιο χρονικό διάστημα (82). Σύμφωνα
με ποιοτική έρευνα τάσεων που διεξήχθη επίσης στις
Κάτω Χώρες, σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές
συνομηλίκων τους, οι σημερινοί νέοι ηλικίας 20–24 ετών
ενδιαφέρονται λιγότερο για τη χρήση κοκαΐνης. Έρευνα
που διεξάγεται σε τακτά χρονικά διαστήματα σε χώρους
νυχτερινής διασκέδασης στο Βέλγιο από το 2003
αναφέρει αύξηση της χρήσης κοκαΐνης κατά το τελευταίο
έτος στο διάστημα 2003–2007 από 11 % σε 17 % και
εκ νέου μείωση στο 13 % το 2009. Παρόμοιες έρευνες
στην Τσεχική Δημοκρατία αναφέρουν αύξηση της χρήσης
κοκαΐνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής από 19 % το 2007
σε 23 % το 2009. Τα ευρήματα αυτά, ωστόσο, πρέπει να
επιβεβαιωθούν από άλλα σύνολα δεδομένων.
(81) Βλ. διάγραμμα GPS-14 (μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(82) Επισημαίνεται ότι οι τάσεις που παρατηρούνται στο Άμστερνταμ δεν είναι αντιπροσωπευτικές των τάσεων των Κάτω Χωρών συνολικά.
76
Ισπανία
ΗΠΑ
Αυστραλία
Καναδάς
Ιρλανδία
Ιταλία
Δανία
Κύπρος
Μέσος όρος ΕΕ
Βέλγιο
Γερμανία
Βουλγαρία
Σλοβακία
Σουηδία
Γαλλία
Πορτογαλία
Αυστρία
Κάτω Χώρες
Λετονία
Φινλανδία
Νορβηγία
Τσεχική Δημοκρατία
Ουγγαρία
Πολωνία
Λιθουανία
Ελλάδα
Ρουμανία
0
Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακ
Διάγραμμα 10: Τάσεις στην επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης
κατά το τελευταίο έτος σε νεαρούς ενήλικες στα έξι κράτη μέλη
της ΕΕ που αναφέρουν τα υψηλότερα ποσοστά επικράτησης,
στην Αυστραλία, στον Καναδά και στις ΗΠΑ
%
7
6
5
Ηνωμένο
Βασίλειο
Ισπανία
4
ΗΠΑ
3
Αυστραλία
Καναδάς
Ιρλανδία
Ιταλία
Δανία
Κύπρος
2
1
ποσότητες. Πολλοί από τους χρήστες αυτούς αναφέρουν
ότι ελέγχουν τη χρήση κοκαΐνης θέτοντας κανόνες π.χ.
σχετικά με την ποσότητα, τη συχνότητα ή το πλαίσιο της
χρήσης (Reynaud-Maurupt και Hoareau, 2010). Ορισμένοι
εξ αυτών ενδέχεται να αντιμετωπίσουν προβλήματα
υγείας λόγω της χρήσης κοκαΐνης ή να αναπτύξουν
ψυχαναγκαστικά πρότυπα χρήσης, για τα οποία αναζητούν
θεραπεία. Παρά ταύτα, σύμφωνα με μελέτες, μεγάλο
ποσοστό χρηστών με προβλήματα που συνδέονται με
την κοκαΐνη κατορθώνουν να τα αντιμετωπίσουν χωρίς
θεραπεία απεξάρτησης (Cunningham, 2000, Toneatto κ.ά.,
1999).
Στη δεύτερη ομάδα εντάσσονται οι χρήστες που κάνουν
εντατική χρήση κοκαΐνης και οι χρήστες κρακ που ανήκουν
σε κοινωνικά περιθωριοποιημένες ή ασθενέστερες ομάδες,
καθώς και πρώην ή ενεργοί χρήστες οπιοειδών, οι οποίοι
πιθανόν κάνουν χρήση κρακ ή και ενέσιμη χρήση κοκαΐνης
(Prinzleve κ.ά., 2004).
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0
Σημείωση:
Πηγές:
Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. διάγραμμα GPS-14 (μέρος ii) στο
Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox, AIHW (2008), CADUMS
(2010), SAMHSA (2010).
Πρότυπα χρήσης κοκαΐνης
Έχει φανεί από έρευνες ότι, σε χώρους διασκέδασης,
η χρήση κοκαΐνης συνδέεται στενά με την κατανάλωση
αλκοόλ. Σύμφωνα με στοιχεία από έρευνες στον γενικό
πληθυσμό 9 χωρών, η επικράτηση της χρήσης κοκαΐνης
είναι από 2 έως 9 φορές υψηλότερη μεταξύ των ατόμων
που κάνουν περιστασιακή εντατική κατανάλωση αλκοόλ (83)
σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό (ΕΚΠΝΤ, 2009β).
Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι η χρήση κοκαΐνης
σχετίζεται με τη χρήση και άλλων παράνομων ουσιών. Για
παράδειγμα, η ανάλυση των δεδομένων της έρευνας για την
εγκληματικότητα στη Βρετανία που διεξήχθη το 2009/2010
φανερώνει ότι ποσοστό 89 % των ενηλίκων (16–59 ετών) που
είχαν κάνει χρήση κοκαΐνης σε σκόνη κατά το τελευταίο έτος
είχαν κάνει χρήση και άλλων ουσιών, έναντι ποσοστού μόλις
42 % των χρηστών κάνναβης (Hoare [και] Moon, 2010).
Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, μεγάλος αριθμός ατόμων
κάνει απλώς πειραματική χρήση κοκαΐνης μια δυο φορές
(Van der Poel κ.ά., 2009). Οι χρήστες που κάνουν πιο
συστηματική χρήση κοκαΐνης διακρίνονται σε γενικές
γραμμές σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα αποτελείται
από κοινωνικά ενσωματωμένους χρήστες, οι οποίοι
συνήθως κάνουν χρήση κοκαΐνης τα σαββατοκύριακα,
σε πάρτι ή άλλες ειδικές περιστάσεις, ενίοτε σε μεγάλες
Οι συνέπειες της χρήσης κοκαΐνης
στην υγεία
Η σοβαρότητα των συνεπειών της χρήσης κοκαΐνης στην
υγεία δεν αποκλείεται να υποτιμάται, λόγω των συχνά
άτυπων ή χρόνιων παθήσεων που προκαλεί συνήθως
η μακροχρόνια χρήση της (βλ. κεφάλαιο 7). Η συστηματική
χρήση κοκαΐνης, μη εξαιρουμένης της ενδορρινικής
χρήσης, σχετίζεται με καρδιαγγειακά, νευρολογικά και
ψυχιατρικά προβλήματα, καθώς και με αυξημένο κίνδυνο
ατυχημάτων και προσβολής από λοιμώδη νοσήματα
λόγω μη χρήσης προφυλακτικού (Brugal κ.ά., 2009) και
πιθανόν λόγω κοινής χρήσης συνέργων (Aaron κ.ά., 2008),
δεδομένου ότι αυξάνονται τα επιστημονικά στοιχεία που
ενοχοποιούν το καλαμάκι (Caiaffa κ.ά., 2011). Σύμφωνα
με έρευνες σε χώρες με υψηλά επίπεδα χρήσης, σημαντικό
ποσοστό των καρδιακών προβλημάτων σε νέους θα
μπορούσε να συνδέεται με τη χρήση κοκαΐνης (Qureshi
κ.ά., 2001). Στην Ισπανία, για παράδειγμα, η χρήση
κοκαΐνης φαίνεται να ευθύνεται για σημαντικό ποσοστό
των συνδεόμενων με τα ναρκωτικά επειγόντων περιστατικών
που δέχονται τα νοσοκομεία, ενώ σύμφωνα με πρόσφατη
ισπανική μελέτη ποσοστό 3 % των αιφνίδιων θανάτων
σχετίζεται με τη χρήση κοκαΐνης (Lucena κ.ά., 2010).
Η αύξηση της χρήσης στη Δανία συμπίπτει με αύξηση
του αριθμού των συνδεόμενων με την κοκαΐνη επειγόντων
περιστατικών, τα οποία από 50 το 1999 ανήλθαν σε
σχεδόν 150 το 2009.
Η ενέσιμη χρήση κοκαΐνης και η χρήση κρακ σχετίζονται
με τους σοβαρότερους κινδύνους για την υγεία, μεταξύ
άλλων με καρδιαγγειακά προβλήματα και προβλήματα
(83) Με τον όρο «περιστασιακή εντατική κατανάλωση αλκοόλ» εδώ νοείται η κατανάλωση τουλάχιστον έξι οινοπνευματωδών ποτών τη φορά
τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα κατά το τελευταίο έτος.
77
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
ψυχικής υγείας. Οι κίνδυνοι αυτοί αυξάνονται περαιτέρω
από την κοινωνική περιθωριοποίηση και τους κινδύνους
που σχετίζονται με την ενέσιμη χρήση, όπως ο κίνδυνος
προσβολής από λοιμώδη νοσήματα ή λήψης υπερβολικής
δόσης (ΕΚΠΝΤ, 2007α).
Προβληματική χρήση κοκαΐνης και
αιτήσεις θεραπείας
Σύμφωνα με τον ορισμό του ΕΚΠΝΤ, προβληματικοί
χρήστες κοκαΐνης είναι όσοι κάνουν συστηματική,
μακροχρόνια ή ενέσιμη χρήση της ουσίας. Οι εκτιμήσεις
του μεγέθους αυτού του πληθυσμού μας επιτρέπουν να
υπολογίσουμε κατά προσέγγιση τον αριθμό των ατόμων
που πιθανόν χρήζουν θεραπείας, αν και οι κοινωνικά
Κοκαΐνη και αλκοόλ
Οι χρήστες κοκαΐνης πολύ συχνά καταναλώνουν και
αλκοόλ. Σύμφωνα με έρευνες στον γενικό πληθυσμό,
η χρήση κοκαΐνης και η κατανάλωση αλκοόλ (ιδίως
η περιστασιακή εντατική κατανάλωση αλκοόλ) συχνά
συσχετίζονται, ενώ έχει φανεί από δύο μελέτες ότι
περισσότεροι από τους μισούς εξαρτημένους χρήστες
κοκαΐνης υπό θεραπεία ήταν και αλκοολικοί.
Ο συνδυασμός αυτός είναι πολύ διαδεδομένος κι
αυτό ενδέχεται να οφείλεται στο πλαίσιο, δεδομένου
ότι και οι δύο ουσίες συνδέονται στενά με τη νυχτερινή
διασκέδαση και τα πάρτι, αλλά και σε φαρμακολογικούς
παράγοντες. Ο συνδυασμός των δύο ουσιών θεωρείται ότι
«ανεβάζει» πολύ περισσότερο από ό,τι η χρήση μόνο της
μίας ή της άλλης ουσίας. Επιπλέον, η κοκαΐνη μετριάζει
τα συμπτώματα της μέθης και μπορεί να αντισταθμίσει
τα συμπεριφορικά και ψυχοκινητικά ελλείμματα που
προκαλεί το αλκοόλ. Κατανάλωση αλκοόλ γίνεται και για
να μετριασθεί η δυσφορία από το «πέσιμο» που προκαλεί
η κοκαΐνη μετά το «ανέβασμα». Είναι προφανές ότι
ο συνδυασμός των δύο ουσιών μπορεί να έχει ως συνέπεια
αυξημένη κατανάλωση και των δύο ουσιών.
Είναι γνωστοί οι κίνδυνοι και οι τοξικές επιδράσεις της
ταυτόχρονης χρήσης αλκοόλ και κοκαΐνης, μεταξύ άλλων
αύξηση του καρδιακού ρυθμού και αύξηση της συστολικής
πίεσης, που ενδέχεται να προκαλέσουν καρδιαγγειακές
επιπλοκές, αλλά και έκπτωση των γνωσιακών και κινητικών
λειτουργιών. Παρά ταύτα, σύμφωνα με αναδρομικές
μελέτες, η συνδυασμένη χρήση δεν φαίνεται να προκαλεί
περισσότερα καρδιαγγειακά προβλήματα σε σύγκριση με
τα αναμενόμενα από την αθροιστική χρήση κάθε ουσίας
(Pennings κ.ά., 2002). Εξάλλου, η συνδυασμένη χρήση
έχει ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό μιας νέας ουσίας,
του κοκααιθυλενίου, ενός μεταβολίτη που παράγεται στο
ήπαρ. Εξακολουθεί να μην είναι σαφές κατά πόσον το
κοκααιθυλένιο ευθύνεται για την αύξηση του καρδιακού
ρυθμού και την καρδιοτοξικότητα.
Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΕΚΠΝΤ (2007α).
(84) Βλ. πίνακα PDU-102 (μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
78
ενσωματωμένοι προβληματικοί χρήστες κοκαΐνης κατά
κανόνα υποεκπροσωπούνται στις πηγές δεδομένων που
χρησιμοποιούνται για τις εκτιμήσεις.
Εθνικές εκτιμήσεις σχετικά με τον αριθμό των
προβληματικών χρηστών κοκαΐνης υπάρχουν μόνον στην
Ιταλία, όπου το 2009 υπολογίζεται ότι ανέρχονταν σε
περίπου 178 000 (από 4,3 έως 4,7 ανά 1 000 ενήλικες
15–64 ετών) (84). Τα δεδομένα για τις τάσεις όσον
αφορά την προβληματική χρήση κοκαΐνης και άλλες
πηγές δεδομένων (π.χ. αιτήσεις θεραπείας) υποδεικνύουν
σταδιακή αύξηση της προβληματικής χρήσης κοκαΐνης
στην Ιταλία.
Οι κοινωνικά ενσωματωμένοι χρήστες κοκαΐνης πολύ
σπάνια κάνουν χρήση κρακ. Χρήση κρακ συνήθως γίνεται
από μέλη περιθωριακών και κοινωνικά ασθενέστερων
ομάδων, όπως εκδιδόμενα άτομα και προβληματικούς
χρήστες οπιοειδών, και συνιστά γενικά φαινόμενο των
μεγάλων αστικών κέντρων (Prinzleve κ.ά., 2004, Connolly
κ.ά., 2008). Στο Λονδίνο, η χρήση κρακ θεωρείται
κεντρική συνιστώσα του προβλήματος των ναρκωτικών
της πόλης. Περιφερειακές εκτιμήσεις για τη χρήση κρακ
υπάρχουν μόνο για την Αγγλία (Ηνωμένο Βασίλειο),
όπου το 2008/2009 υπολογίζεται ότι υπήρχαν 189 000
προβληματικοί χρήστες κρακ, αριθμός που αντιστοιχεί
σε 5,5 χρήστες (από 5,4 έως 5,8) ανά 1 000 κατοίκους
ηλικίας 15–64 ετών. Η πλειονότητα αυτών των χρηστών
κρακ αναφέρεται ότι κάνει και χρήση οπιοειδών.
Αιτήσεις θεραπείας
Τα δεδομένα σχετικά με τον αριθμό και τα χαρακτηριστικά
των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από
την κοκαΐνη μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε καλύτερα
την προβληματική χρήση κοκαΐνης. Στο σύνολό τους
σχεδόν οι χρήστες κοκαΐνης παρακολουθούν θεραπευτικά
προγράμματα κέντρων εξωτερικής παραμονής, παρότι
κάποιοι μπορεί να υποβάλλονται σε θεραπεία σε ιδιωτικές
κλινικές, για τις οποίες δεν διαθέτουμε στοιχεία. Πάντως,
πολλοί προβληματικοί χρήστες κοκαΐνης δεν αναζητούν
θεραπεία (Escot και Suderie, 2009, Reynaud-Maurupt και
Hoareau, 2010).
Η κοκαΐνη, κυρίως σε σκόνη, δηλώθηκε ως πρωτεύουσα
αιτία της έναρξης θεραπείας από περίπου 17 % του
συνόλου των χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία το 2009.
Στους χρήστες που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά,
το ποσοστό όσων δηλώνουν την κοκαΐνη ως κύρια ουσία
κατάχρησης είναι μεγαλύτερο (23 %).
Παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις από χώρα σε χώρα
όσον αφορά τις αιτήσεις για θεραπεία απεξάρτησης
από την κοκαΐνη, τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και
ποσοστιαία. Τα μεγαλύτερα ποσοστά αναφέρονται από
Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακ
την Ισπανία (46 %), τις Κάτω Χώρες (31 %) και την Ιταλία
(28 %). Στο Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία
και την Κύπρο, οι χρήστες κοκαΐνης υπό θεραπεία
αντιστοιχούν σε ποσοστό μεταξύ 11 % και 15 % του
συνόλου των χρηστών υπό θεραπεία. Σε άλλες ευρωπαϊκές
χώρες, οι χρήστες κοκαΐνης αντιπροσωπεύουν λιγότερο
από το 10 % των χρηστών υπό θεραπεία, ενώ 6 χώρες
αναφέρουν ποσοστό κάτω του 1 % (85). Το Ηνωμένο
Βασίλειο, η Ισπανία και η Ιταλία συνολικά αναφέρουν
περί τους 58 000 εκ των 72 000 χρηστών κοκαΐνης υπό
θεραπεία που αναφέρθηκαν σε 26 ευρωπαϊκές χώρες.
Εδώ και χρόνια στην Ευρώπη αυξάνεται ο αριθμός των
χρηστών που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από την
κοκαΐνη. Με βάση τα στοιχεία που υποβλήθηκαν από
17 χώρες για την πενταετία 2004–2009, ο αριθμός
των χρηστών κοκαΐνης που βρίσκονται σε θεραπεία
απεξάρτησης αυξήθηκε από περίπου 38 000 το 2004 σε
περίπου 55 000 το 2009. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα,
ο αριθμός των χρηστών κοκαΐνης που ξεκινούν θεραπεία
απεξάρτησης για πρώτη φορά αυξήθηκε σχεδόν κατά ένα
τρίτο, από περίπου 21 000 σε 27 000 (βάσει στοιχείων
από 18 χώρες).
Χαρακτηριστικά των ατόμων υπό θεραπεία σε κέντρα
εξωτερικής παραμονής
Οι χρήστες κοκαΐνης (περιλαμβανομένων των χρηστών
κοκαΐνης σε σκόνη και των χρηστών κρακ) υπό θεραπεία
σε κέντρα εξωτερικής παραμονής παρουσιάζουν υψηλή
αναλογία ανδρών-γυναικών (5 άνδρες προς 1 γυναίκα)
και έναν από τους υψηλότερους μέσους όρους ηλικίας
(32 έτη περίπου) σε σύγκριση με το σύνολο των χρηστών
υπό θεραπεία. Ο υψηλότερος μέσος όρος ηλικίας
αναφέρεται σε Γαλλία, Ιταλία και Κάτω Χώρες (35 έτη).
Οι χρήστες που δηλώνουν την κοκαΐνη ως κύρια ουσία
κατάχρησης αναφέρουν ότι ξεκινούν τη χρήση της κατά
μέσο όρο σε ηλικία 22,5 ετών, ενώ το 86 % εξ αυτών
ξεκινά πριν τα 30. Από την πρώτη χρήση κοκαΐνης μέχρι
την πρώτη αίτηση για θεραπεία μεσολαβούν περίπου
εννέα έτη. Το ένα τρίτο σχεδόν του συνόλου των χρηστών
κοκαΐνης υπό θεραπεία αναφέρεται από το Ηνωμένο
Βασίλειο, τα δε χαρακτηριστικά τους διαφέρουν από
τα χαρακτηριστικά των χρηστών σε άλλες χώρες που
επίσης αναφέρουν μεγάλο αριθμό χρηστών κοκαΐνης υπό
θεραπεία. Είναι νεότεροι (μέσος όρος ηλικίας 31 έτη), με
μικρότερη αναλογία ανδρών-γυναικών (περίπου 3 άνδρες
προς 1 γυναίκα), ενώ μεσολαβεί λιγότερος χρόνος από
την πρώτη χρήση κοκαΐνης μέχρι την πρώτη αίτηση για
θεραπεία (περίπου επτά χρόνια).
Οι περισσότεροι χρήστες κοκαΐνης υπό θεραπεία κάνουν
ενδορρινική χρήση της ουσίας (66 %) ή την καπνίζουν
(29 %), ενώ ποσοστό μόλις 3 % δηλώνει ενέσιμη χρήση
και μάλιστα παρατηρήθηκε μείωση της ενέσιμης χρήσης
κοκαΐνης μεταξύ 2005 και 2009. Σχεδόν οι μισοί εξ
αυτών έκαναν χρήση της ουσίας από μία έως έξι φορές
την εβδομάδα στον μήνα που προηγήθηκε της έναρξης
θεραπείας απεξάρτησης, περίπου ένας στους τέσσερις
έκανε καθημερινή χρήση και ένας στους τέσσερις
απείχε ή έκανε μόνο περιστασιακή χρήση κατά το ίδιο
διάστημα (86). Οι χρήστες κοκαΐνης συχνά κάνουν
ταυτόχρονη χρήση και άλλων ουσιών, ιδίως αλκοόλ,
κάνναβης, άλλων διεγερτικών και ηρωίνης. Ανάλυση των
δεδομένων θεραπείας από 14 χώρες που διεξήχθη το
2006 έδειξε ότι το 63 % περίπου των χρηστών κοκαΐνης
κάνει χρήση και άλλων ουσιών, ενώ αναφέρει προβληματική
χρήση τουλάχιστον μιας ακόμη ουσίας, συνήθως αλκοόλ
(αναφέρεται από το 42 % των χρηστών κοκαΐνης),
κάνναβης (28 %) και ηρωίνης (16 %) (ΕΚΠΝΤ, 2009β).
Εξάλλου, η κοκαΐνη αναφέρεται και ως δευτερεύουσα ουσία
κατάχρησης (87), και μάλιστα από αυξανόμενο αριθμό
χρηστών με κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη σε Ιταλία
και Κάτω Χώρες.
Η ανάλυση των δεδομένων θεραπείας δείχνει ότι το
πρόβλημα του κρακ εξακολουθεί να περιορίζεται σε
συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης.
Το 2009 αναφέρθηκε ότι περίπου 10 540 χρήστες
ξεκίνησαν θεραπεία απεξάρτησης σε κέντρα εξωτερικής
παραμονής δηλώνοντας ως κύρια ουσία κατάχρησης
το κρακ, αριθμός ο οποίος αντιστοιχεί στο 16 % του
συνόλου των χρηστών κοκαΐνης υπό θεραπεία και στο
3 % του συνόλου των χρηστών που παρακολουθούν
προγράμματα απεξάρτησης σε κέντρα εξωτερικής
παραμονής. Οι περισσότεροι χρήστες κρακ υπό
θεραπεία (περί τους 7 500) αναφέρονται από το
Ηνωμένο Βασίλειο, όπου αντιπροσωπεύουν το 40 %
των χρηστών κοκαΐνης και το 6 % του συνόλου
των χρηστών υπό θεραπεία σε κέντρα εξωτερικής
παραμονής. Οι Κάτω Χώρες αναφέρουν 1 231 χρήστες
κρακ υπό θεραπεία, που αντιπροσωπεύουν το 38 %
των χρηστών κοκαΐνης και το 12 % του συνόλου των
χρηστών υπό θεραπεία (88). Πολλοί χρήστες κρακ που
ξεκινούν θεραπεία δηλώνουν ότι κάνουν και χρήση
ηρωίνης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα,
περίπου 31 % των χρηστών που δηλώνουν το κρακ ως
κύρια ουσία κατάχρησης δηλώνουν ως δευτερεύουσα
ουσία κατάχρησης την ηρωίνη και το ποσοστό αυτό
αυξάνεται.
(85) Βλ. διάγραμμα TDI-2 και πίνακες TDI-5 (μέρος i και μέρος ii) και TDI-24 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011. Τα στοιχεία για την Ισπανία
αφορούν το έτος 2008.
(86) Βλ. πίνακα TDI-18 (μέρος ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(87) Βλ. πίνακα TDI-22 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(88) Βλ. πίνακα TDI-115 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
79
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Θεραπεία και μείωση των επιβλαβών
συνεπειών
Στην Ευρώπη η θεραπεία απεξάρτησης επικεντρωνόταν
ανέκαθεν στην εξάρτηση από οπιοειδή. Παρά ταύτα,
λόγω της αυξανόμενης ανησυχίας για τη δημόσια υγεία
που προκαλεί η χρήση κοκαΐνης και κρακ, πολλές
χώρες καταβάλλουν πλέον μεγαλύτερη προσπάθεια να
αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που σχετίζονται με τη
χρήση αυτών των ουσιών. Η θεραπεία απεξάρτησης από
την κοκαΐνη γίνεται κατά κανόνα σε εξειδικευμένα κέντρα
εξωτερικής παραμονής, ενώ στην Αυστρία, τη Δανία,
το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και την Ιταλία έχουν
αναπτυχθεί ειδικές υπηρεσίες για χρήστες κοκαΐνης.
Θεραπεία απεξάρτησης από την κοκαΐνη παρέχεται και σε
περιορισμένο αριθμό πλαισίων πρωτοβάθμιας φροντίδας
υγείας. Επί του παρόντος, μόνο στη Γερμανία και το
Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές για
την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με τη
χρήση κοκαΐνης.
Οι κύριες θεραπευτικές επιλογές για την εξάρτηση από
την κοκαΐνη συνίστανται σε ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις,
μεταξύ άλλων παρακινητική ενίσχυση, γνωσιακήσυμπεριφορική θεραπεία, συμπεριφορική εκπαίδευση στον
αυτοέλεγχο, πρόληψη υποτροπών και συμβουλευτική. Οι
ομάδες αυτοβοήθειας, όπως οι Ανώνυμοι Κοκαϊνομανείς,
μπορούν επίσης να συμβάλουν στη διαδικασία
αποκατάστασης των προβληματικών χρηστών κοκαΐνης.
Η υποστήριξη που παρέχουν μπορεί να συνδυαστεί με
εξειδικευμένη θεραπεία.
Μελέτες για τη θεραπεία της εξάρτησης από κοκαΐνη
Στη Γερμανία, οι Koerkel και Verthein (2010) αξιολόγησαν
την επίδραση της συμπεριφορικής εκπαίδευσης στον
αυτοέλεγχο όσον αφορά τη μείωση της χρήσης ηρωίνης
και κοκαΐνης από εξαρτημένους χρήστες. Αναφέρουν ότι
η εκπαίδευση βοήθησε τους συμμετέχοντες να μειώσουν
τη χρήση και των δύο ουσιών και να τη διατηρήσουν σε
επίπεδα που καθόρισαν οι ίδιοι. Δύο πρόσφατες μελέτες
εξέτασαν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων
απεξάρτησης στην Αγγλία. Σύμφωνα με την «ερευνητική
μελέτη για την έκβαση της θεραπείας απεξάρτησης» (Jones,
A., κ.ά., 2009), περισσότεροι από τους μισούς χρήστες
κοκαΐνης διέκοψαν τη χρήση της ουσίας σε τρεις έως πέντε
μήνες από την έναρξη της θεραπείας. Έπειτα από θεραπεία
διάρκειας ενός έτους, ποσοστό 60 % εξακολουθούσε να
μην κάνει χρήση της ουσίας. Παρόμοια αποτελέσματα
αναφέρονται και για χρήστες κρακ που παρακολούθησαν
θεραπευτικά προγράμματα σε 12 δημόσια κέντρα
απεξάρτησης στο Λονδίνο (Marsden και Stillwell, 2010).
80
Πλήθος τυχαιοποιημένες δοκιμές βρίσκονται υπό εξέλιξη
προκειμένου να ελεγχθούν νέες φαρμακευτικές ουσίες με
σκοπό τη χρήση σε εξαρτημένους χρήστες κοκαΐνης. Επί
του παρόντος, δύο είναι οι ουσίες που δίνουν κάποιες
ενθαρρυντικές ενδείξεις. Η δισουλφιράμη, μια ουσία
που παρεμβαίνει στον μεταβολισμό του αλκοόλ, έδωσε
κάποια ενθαρρυντικά αποτελέσματα για τη θεραπεία της
εξάρτησης από κοκαΐνη (Pani κ.ά., 2010α) και πλέον
δοκιμάζεται σε συνδυασμό με γνωσιακή-συμπεριφορική
θεραπεία για τη θεραπεία της εξάρτησης από το κρακ
σε μια μελέτη στη Βραζιλία. Η βιγκαμπατρίνη, ένα
αντιεπιληπτικό, δοκιμάστηκε σε 103 αποφυλακισθέντες
υπό όρους χρήστες στο Μεξικό με θετικά αποτελέσματα
κατά τον βραχυπρόθεσμο επανέλεγχο. Επί του παρόντος
δοκιμάζεται σε 200 ασθενείς στις ΗΠΑ. Στις Κάτω
Χώρες, εφαρμόζεται δοκιμαστικά μια νέα προσέγγιση
με χρήση ριμοναμπάντης, ενός επιλεκτικού ανταγωνιστή
των κανναβινοειδών που χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν
κατά της παχυσαρκίας. Εξάλλου, σε τυχαιοποιημένη
ελεγχόμενη μελέτη που ξεκίνησε πρόσφατα στις Κάτω
Χώρες συγκρίνονται διάφορες επιλογές φαρμακοθεραπείας
(τοπιραμάτη, δεξαμφεταμίνη και μοδαφινίλη) για την
εξάρτηση από το κρακ (Hicks κ.ά., 2011).
Κάποιες άλλες δοκιμές είχαν αποθαρρυντικά
ή ασήμαντα αποτελέσματα για την εξάρτηση από
κοκαΐνη. Η μοδαφινίλη, ένα διεγερτικό του κεντρικού
νευρικού συστήματος, δεν μείωσε τη χρήση κοκαΐνης
περισσότερο από το εικονικό φάρμακο (Anderson κ.ά.,
2009). Τόσο η ναλτρεξόνη (ανταγωνιστής οπιοειδών) όσο
και η βαρενικικλίνη (που χορηγείται για τη διακοπή του
καπνίσματος) δοκιμάστηκαν σε ασθενείς με πολλαπλές
εξαρτήσεις από κοκαΐνη και αλκοόλ ή νικοτίνη, αλλά
δεν διαπιστώθηκε διαφορά στη χρήση σε σύγκριση με
το εικονικό φάρμακο. Δοκιμάστηκε επίσης μεμαντίνη
(χορηγείται για τη νόσο του Αλτσχάιμερ) σε συνδυασμό
με κουπόνια ως κίνητρο, αλλά δεν αποδείχθηκε
αποτελεσματικότερη για τη μείωση της χρήσης κοκαΐνης
από το εικονικό φάρμακο.
Η συντελεστική ενίσχυση διαπιστώθηκε ότι είναι
αποτελεσματική ανεξαρτήτως εθνικότητας (Barry κ.ά.,
2009) και αποδείχθηκε ότι συνιστά αποτελεσματική
στρατηγική όταν συνδυάζεται με πρόληψη των υποτροπών
(McKay κ.ά., 2010). Σύμφωνα με μια ισπανική μελέτη,
η χρήση κουπονιών ως κίνητρο παράλληλα με ενίσχυση
από την κοινότητα βελτιώνει την αποχή σε εξαρτημένους
χρήστες κοκαΐνης (Garcia-Rodriguez κ.ά., 2009). Παρά
ταύτα, σύμφωνα με άλλη μελέτη, τα κουπόνια ως κίνητρο
αποδείχθηκαν ελάχιστα αποτελεσματικά για τη διατήρηση
της αποχής για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (Carpenedo
κ.ά., 2010).
Κεφάλαιο 5: Κοκαΐνη και κρακ
Μία ακόμη πολλά υποσχόμενη παρέμβαση είναι
η ενίσχυση της αποχής με κίνητρο την απασχόληση. Στο
πλαίσιο αυτής της παρέμβασης, οι χρήστες εκπαιδεύονται
για ένα εξάμηνο προκειμένου να αναπτύξουν τις
επαγγελματικές τους δεξιότητες και προσλαμβάνονται
σε θέση απασχόλησης για ένα έτος, υπό τον όρο της
αποχής από τη χρήση κοκαΐνης, η οποία διαπιστώνεται
με τυχαιοποιημένους ελέγχους. Άλλες μέθοδοι που
δοκιμάζονται για να βοηθηθούν οι χρήστες να επιτύχουν
την αποχή είναι και η εκπαίδευση στην επίγνωση και
τεχνικές διαλογισμού. Στις Κάτω Χώρες δοκιμάζεται κατά
πόσον μπορεί να μειωθεί η επιθυμία για λήψη κοκαΐνης
με διακρανιακή μαγνητική διέγερση, μια τεχνική που
χρησιμοποιείται για τη θεραπεία νευρολογικών και
ψυχιατρικών διαταραχών.
Συνεχίζονται, επίσης, οι προσπάθειες ανάπτυξης εμβολίου
κοκαΐνης. Σε τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή που
διεξήχθη στις ΗΠΑ (Martell κ.ά., 2009) συνδυάστηκε
παράγωγο κοκαΐνης με πρωτεΐνη χολέρας Β, αλλά
τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά και δεν πρόκειται να
διεξαχθούν οι προγραμματισμένες δοκιμές επί του πεδίου
στην Ισπανία και την Ιταλία. Η αμερικανική ερευνητική
ομάδα συγκεντρώνει επί του παρόντος δείγμα 300
ασθενών, στους οποίους θα δοκιμαστεί τροποποιημένη
εκδοχή του εμβολίου —τα αποτελέσματα αναμένονται το
2014 (Whitten, 2010). Στο πλαίσιο μιας άλλης μελέτης,
αναπτύσσεται εμβόλιο με φορέα έναν ιό του κοινού
κρυολογήματος για να τονωθεί η αντισωματική απόκριση,
ωστόσο το εν λόγω μοντέλο δεν έχει δοκιμαστεί ακόμη σε
ανθρώπους.
Μείωση των επιβλαβών συνεπειών
Οι παρεμβάσεις για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών
από την προβληματική χρήση κοκαΐνης και κρακ
αποτελούν σχετικά νέο πεδίο εργασίας, το οποίο απαιτεί
επαναξιολόγηση των παραδοσιακών στρατηγικών. Τα
κράτη μέλη συνήθως παρέχουν στα άτομα που κάνουν
ενέσιμη χρήση κοκαΐνης τις ίδιες υπηρεσίες και τα ίδια
προγράμματα με εκείνα που παρέχονται στους χρήστες
οπιοειδών. Ωστόσο, η ενέσιμη χρήση κοκαΐνης σχετίζεται
με ιδιαίτερους κινδύνους και, πιο συγκεκριμένα, με
πιθανή πολύ συχνή ή χαοτική ενέσιμη χορήγηση και με
αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης επικίνδυνης σεξουαλικής
συμπεριφοράς. Επομένως, οι συστάσεις για ασφαλέστερη
χρήση πρέπει να προσαρμοστούν στους συγκεκριμένους
κινδύνους που διατρέχει αυτή η ομάδα χρηστών. Λόγω της
πιθανής πολύ συχνής ενέσιμης χορήγησης, δεν θα πρέπει
να τίθενται περιορισμοί στην προσφορά αποστειρωμένων
υλικών στους ΧΕΝ, αντιθέτως θα πρέπει να συνεκτιμούνται
τα κατά τόπους πρότυπα χρήσης κοκαΐνης και η κοινωνική
κατάσταση των ΧΕΝ (Des Jarlais κ.ά., 2009).
Στην Ευρώπη υλοποιούνται ελάχιστα εξειδικευμένα
προγράμματα μείωσης των επιβλαβών συνεπειών
για καπνιστές κρακ. Οι παρεμβάσεις αυτές, αν
και αμφιλεγόμενες, ενδέχεται να μειώνουν την
αυτοαναφερόμενη ενέσιμη χρήση και την κοινή χρήση
πίπας (Leonard κ.ά., 2008), παρότι απαιτείται να
ερευνηθεί περαιτέρω η συνολική αποτελεσματικότητά
τους όσον αφορά τον περιορισμό της εξάπλωσης των
λοιμωδών νοσημάτων που μεταδίδονται με το αίμα.
Κάποια κέντρα επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών σε
τρεις χώρες (Γερμανία, Ισπανία, Κάτω Χώρες) διαθέτουν
χώρους για χρήστες ναρκωτικών που τα καπνίζουν,
συμπεριλαμβανομένων των καπνιστών κοκαΐνης.
Καθαρά σύνεργα καπνίσματος, όπως καθαρές πίπες
για το κάπνισμα κρακ ή «συσκευασίες με εξοπλισμό για
ασφαλή χρήση κρακ» (γυάλινη πίπα με στόμιο, μεταλλικό
σητάκι, βάλσαμο για τα χείλη και μαντηλάκια χεριών)
αναφέρεται ότι διανέμονται σποραδικά σε χρήστες
που καπνίζουν κρακ από κάποιες υπηρεσίες άμεσης
πρόσβασης σε Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Κάτω
Χώρες και Λουξεμβούργο. Σε επτά κράτη μέλη της ΕΕ
κάποιες υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης διανέμουν και
αλουμινόχαρτο σε χρήστες που καπνίζουν ηρωίνη
ή κοκαΐνη.
81
Κεφάλαιο 6
Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
Εισαγωγή
Η χρήση ηρωίνης, ιδιαίτερα η ενέσιμη χρήση της,
συνδέεται στενά με προβλήματα δημόσιας υγείας και
κοινωνικά προβλήματα στην Ευρώπη από τη δεκαετία του
1970. Σήμερα, στην ηρωίνη εξακολουθεί να αποδίδεται
το υψηλότερο ποσοστό της συνδεόμενης με τη χρήση
ναρκωτικών νοσηρότητας και θνησιμότητας στην
Ευρωπαϊκή Ένωση. Έπειτα από μία εικοσαετία αυξανόμενων
προβλημάτων από τη χρήση ηρωίνης στην Ευρώπη, στα
τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του αιώνα μας
παρατηρήθηκε μείωση της χρήσης ηρωίνης και των συναφών
προβλημάτων. Ωστόσο, από το 2003–2004, η τάση δεν
είναι τόσο σαφής και οι δείκτες υποδεικνύουν μάλλον
σταθεροποίηση ή δίνουν μια αντιφατική εικόνα. Πέραν
της ηρωίνης, η αναφερόμενη χρήση συνθετικών οπιοειδών
όπως η φαιντανύλη, καθώς και η ενέσιμη χρήση διεγερτικών
ουσιών όπως η κοκαΐνη και οι αμφεταμίνες, αντικατοπτρίζουν
την αυξανόμενη πολυπλοκότητα του φαινομένου της
προβληματικής χρήσης ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Προσφορά και διαθεσιμότητα
Δύο είναι οι μορφές εισαγόμενης ηρωίνης που ανέκαθεν
διατίθεντο στην αγορά παράνομων ουσιών στην Ευρώπη,
η ευρύτερα διαθέσιμη καφέ ηρωίνη (βάση ηρωίνης),
που προέρχεται κυρίως από το Αφγανιστάν, και η πολύ
λιγότερο συνηθισμένη λευκή ηρωίνη (άλας), που συνήθως
προέρχεται από τη Νοτιοανατολική Ασία. Σε κάποιες χώρες
της Βόρειας Ευρώπης (π.χ. Εσθονία, Φινλανδία, Νορβηγία)
χρησιμοποιείται η φαιντανύλη, ένα συνθετικό οπιοειδές,
και τα χημικά της ανάλογα. Επιπλέον, κάποια οπιοειδή
ναρκωτικά παρασκευάζονται εντός Ευρώπης, κυρίως προϊόντα
παπαρούνας (π.χ. συμπυκνώματα παπαρούνας από το άλεσμα
μίσχων και καλύκων παπαρούνας) που παρασκευάζονται με
ερασιτεχνικά μέσα σε ορισμένες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες
(π.χ. Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία).
Παραγωγή και διακίνηση
Η ηρωίνη που καταναλώνεται στην Ευρώπη προέρχεται
πρωτίστως από το Αφγανιστάν, χώρα η οποία εξακολουθεί
να έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή παράνομου οπίου
στον κόσμο. Όπιο παράγεται και σε άλλες χώρες, όπως
η Μιανμάρ, που προμηθεύει κυρίως τις αγορές της
Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, το Πακιστάν και
το Λάος, ακολουθούμενες από το Μεξικό και την Κολομβία
που θεωρούνται οι μεγαλύτεροι προμηθευτές ηρωίνης των
ΗΠΑ (UNODC, 2011). Η παγκόσμια παραγωγή οπίου
υπολογίζεται ότι μειώθηκε σε σχέση με τα πρωτοφανή
επίπεδα του 2007, κυρίως λόγω μείωσης της παραγωγής του
Αφγανιστάν από 6 900 τόνους το 2009 σε 3 600 τόνους
το 2010. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις,
η παγκόσμια δυνητική παραγωγή ηρωίνης ανέρχεται σε
396 τόνους (βλ. πίνακα 10), μειωμένη σε σύγκριση με τους
περίπου 667 τόνους το 2009 (UNODC, 2011).
Η ηρωίνη που παράγεται στο Αφγανιστάν εισέρχεται στην
Ευρώπη πρωτίστως από δύο κύριες οδούς διακίνησης.
Αφενός από την ανέκαθεν σημαντική βαλκανική οδό, αφού
διέλθει από το Πακιστάν, το Ιράν και την Τουρκία για να
Πίνακας 10: Παραγωγή, κατασχέσεις, τιμή και
καθαρότητα της ηρωίνης
Παραγωγή και κατασχέσεις
Εκτιμώμενη παγκόσμια παραγωγή (σε τόνους)
Κατασχεθείσες ποσότητες παγκοσμίως
(σε τόνους)
Ηρωίνη
396
76
Κατασχεθείσα ποσότητα (σε τόνους)
σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένων Κροατίας και Τουρκίας)
8
(24)
Αριθμός κατασχέσεων σε ΕΕ και Νορβηγία
(περιλαμβανομένων Κροατίας και Τουρκίας)
56 000
(59 000)
Τιμή και καθαρότητα στην Ευρώπη (1)
Βάση ηρωίνης
(«καφέ ηρωίνη»)
Μέση λιανική τιμή (ευρώ/γραμμάριο)
Εύρος
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (2)
23–135
(37,5–67,9)
Μέση καθαρότητα (%)
Εύρος
(ενδοτεταρτημοριακό εύρος) (2)
13–37
(16,8–33,2)
(1)
Δεδομένου ότι στοιχεία για τη λιανική τιμή και την καθαρότητα της
υδροχλωρικής ηρωίνης («λευκής ηρωίνης») υποβάλλονται μόνο από
μικρό αριθμό χωρών, δεν έχουν περιληφθεί στον πίνακα αυτό. Είναι
διαθέσιμα στους πίνακες PPP-2 και PPP-6 στο Δελτίο στατιστικών
στοιχείων 2011.
2
Εύρος των μισών κεντρικών τιμών των δεδομένων που υποβλήθηκαν για
( )
τη μέση τιμή ή καθαρότητα κάθε ουσίας.
Σημείωση: Τα στοιχεία αφορούν το 2009, εκτός από την εκτιμώμενη παγκόσμια
παραγωγή που αφορά το 2010.
Πηγές:
UNODC (2011) για τις παγκόσμιες τιμές, εθνικά εστιακά σημεία
δικτύου Reitox για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
83
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
καταλήξει στη συνέχεια σε άλλες χώρες διαμετακόμισης
ή προορισμού, κυρίως της Δυτικής και της Νότιας
Ευρώπης, και αφετέρου από την «οδό του μεταξιού» μέσω
Κεντρικής Ασίας προς Ρωσία. Μικρό μέρος της ηρωίνης
αυτής διέρχεται στη συνέχεια μέσω Λευκορωσίας, Πολωνίας
και Ουκρανίας για να καταλήξει, μεταξύ άλλων, στις
σκανδιναβικές χώρες μέσω Λιθουανίας (INCB, 2011α,
2010). Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σημαντικό ρόλο ως
δευτερεύοντες κόμβοι διανομής διαδραματίζουν οι Κάτω
Χώρες και, σε μικρότερο βαθμό, το Βέλγιο.
Κατασχέσεις
Οι κατασχέσεις οπίου παγκοσμίως παρέμειναν σταθερές
μεταξύ 2008 και 2009, στους 657 και 653 τόνους
αντίστοιχα. Σχεδόν το 90 % των συνολικών κατασχέσεων
έγιναν στο Ιράν και περίπου 5 % στο Αφγανιστάν. Οι
κατασχέσεις ηρωίνης παγκοσμίως παρέμειναν σταθερές το
2009 (76 τόνοι), ενώ οι κατασχέσεις μορφίνης μειώθηκαν
φθάνοντας στους 14 τόνους (UNODC, 2011).
Στην Ευρώπη, περίπου 59 000 κατασχέσεις εκτιμάται ότι
απέφεραν 24 τόνους ηρωίνης το 2009, τα δύο τρίτα των
οποίων (16,1 τόνοι) κατασχέθηκαν στην Τουρκία. Το Ηνωμένο
Βασίλειο (ακολουθούμενο από την Ισπανία) αναφέρει για
άλλη μια φορά τον μεγαλύτερο αριθμό κατασχέσεων (89). Τα
στοιχεία για την πενταετία 2004–2009 που υποβλήθηκαν
από 28 χώρες φανερώνουν συνολικά αύξηση του αριθμού
των κατασχέσεων. Η γενική τάση ως προς τις κατασχεθείσες
ποσότητες ηρωίνης στην Τουρκία διαφέρει από την τάση που
παρατηρείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μπορεί εν μέρει
να οφείλεται στη στενότερη συνεργασία μεταξύ τουρκικών
και ευρωπαϊκών διωκτικών αρχών. Ενώ η Τουρκία ανέφερε
διπλασιασμό της κατασχεθείσας ποσότητας ηρωίνης μεταξύ
των ετών 2004 και 2009, το ίδιο διάστημα η κατασχεθείσα
ποσότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση σημείωσε μικρή μείωση,
κυρίως λόγω μείωσης των ποσοτήτων που κατασχέθηκαν
στην Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, τις δύο χώρες που
αναφέρουν τις μεγαλύτερες κατασχεθείσες ποσότητες στην
Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι παγκόσμιες κατασχέσεις οξικού ανυδρίτη (που
χρησιμοποιείται στην παρασκευή ηρωίνης) μειώθηκαν
σε 21 000 λίτρα το 2009, μετά από την κορύφωση στα
περίπου 200 000 λίτρα το 2008. Τα στοιχεία σε επίπεδο
ΕΕ αποτυπώνουν ακόμη πιο έντονη πτωτική τάση, από την
κορύφωση των σχεδόν 150 800 λίτρων που κατασχέθηκαν
το 2008 σε 866 λίτρα το 2009. Για το 2010, ωστόσο,
η Σλοβενία ανέφερε ότι κατέσχεσε την πρωτοφανή ποσότητα
των 110 τόνων οξικού ανυδρίτη. Το INCB (2011α) αποδίδει
την επιτυχία των προσπαθειών της ΕΕ για την αποτροπή
της εκτροπής οξικού ανυδρίτη στις συνδυασμένες έρευνες
πολλών κρατών μελών της ΕΕ και της Τουρκίας.
Ραγδαία μείωση της παραγωγής οπίου
στο Αφγανιστάν
Η παραγωγή οπίου στο Αφγανιστάν το 2010 ανήλθε σε
3 600 τόνους, ποσότητα η οποία εκτιμάται ότι αντιστοιχεί
στο ήμισυ της παραγωγής του προηγούμενου έτους.
Αυτή η ραγδαία μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών
παπαρούνας υποστηρίχθηκε ότι οφείλεται, μεταξύ άλλων,
στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και στην εξάπλωση
της «ασθένειας της παπαρούνας», μιας μυκητίασης που
έπληξε μεγάλες εκτάσεις στις επαρχίες με τις μεγαλύτερες
καλλιέργειες οπιούχου παπαρούνας, ιδίως στη Χελμάντ και
στην Κανταχάρ (UNODC και MCN, 2010). Η ασθένεια δεν
επέφερε σημαντικές μεταβολές στις εκτάσεις αγροτικής γης
που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια της παπαρούνας,
αλλά είχε αντίκτυπο στην ποιότητα του οπίου.
Η μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών είχε επίσης ως
αποτέλεσμα την κατακόρυφη άνοδο των αναφερόμενων
τιμών του οπίου την εποχή της συγκομιδής. Η μέση τιμή για
τον αγρότη ενός κιλού αποξηραμένου οπίου αυξήθηκε 2,6
φορές, από 64 δολάρια ΗΠΑ το 2009 σε 169 το 2010
(UNODC και MCN, 2010). Ταυτόχρονα, η μέση τιμή της
ηρωίνης στο Αφγανιστάν αυξήθηκε 1,4 φορές.
Οι υψηλές τιμές του οπίου ενδέχεται να μην διαρκέσουν
για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αύξηση της τιμής που
παρατηρήθηκε το 2004, όταν μειώθηκε η παραγωγή οπίου
λόγω ασθένειας, διήρκεσε λιγότερο από ένα χρόνο (UNODC
και MCN, 2010). Οι συνέπειες της πρόσφατης μείωσης της
παραγωγής οπίου στις αγορές όπου καταναλώνεται, ιδίως
στην ευρωπαϊκή αγορά, πρέπει να παρακολουθούνται στενά.
Καθαρότητα και τιμή
Το 2009, στις περισσότερες από τις χώρες που υπέβαλαν
στοιχεία η μέση καθαρότητα της καφέ ηρωίνης που
ελέγχθηκε κυμαινόταν μεταξύ 16 % και 32 %. Τιμές
χαμηλότερες από 16 % αναφέρθηκαν στη Γαλλία (14 %)
και την Αυστρία (μόνο λιανική, 13 %), ενώ υψηλότερες από
32 % αναφέρθηκαν στη Μάλτα (36 %), τη Ρουμανία (36 %)
και την Τουρκία (37 %). Κατά την πενταετία 2004–2009,
η καθαρότητα της καφέ ηρωίνης αυξήθηκε σε τέσσερις
χώρες, παρέμεινε αμετάβλητη σε άλλες τέσσερις και
μειώθηκε σε τρεις. Η μέση καθαρότητα της λευκής ηρωίνης
ήταν γενικά υψηλότερη (25 %–50 %) στις τρεις ευρωπαϊκές
χώρες που υπέβαλαν στοιχεία (90).
Η λιανική τιμή της καφέ ηρωίνης συνέχισε να είναι
σημαντικά υψηλότερη στις σκανδιναβικές χώρες σε
σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη, με τη Σουηδία να
αναφέρει μέση τιμή 135 ευρώ/γραμμάριο και τη Δανία 95
ευρώ/γραμμάριο το 2009. Γενικά, η λιανική τιμή της καφέ
ηρωίνης κυμαινόταν από 40 έως 62 ευρώ/γραμμάριο στις
μισές από τις χώρες που υπέβαλαν στοιχεία. Κατά την
πενταετία 2004–2009, η λιανική τιμή της καφέ ηρωίνης
(89) Βλ. πίνακες SZR-7 και SZR-8 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011. Σημειωτέον ότι, όπου δεν υπήρχαν στοιχεία για το 2009, χρησιμοποιήθηκαν
τα αντίστοιχα στοιχεία του 2008 για να υπολογισθούν τα σύνολα στην Ευρώπη.
84
Κεφάλαιο 6: Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
μειώθηκε στις μισές εκ των 14 ευρωπαϊκών χωρών που
υπέβαλαν στοιχεία για τις διαχρονικές τάσεις.
Προβληματική χρήση ναρκωτικών
Σύμφωνα με τον ορισμό του ΕΚΠΝΤ, προβληματική χρήση
ναρκωτικών είναι η ενέσιμη ή μακροχρόνια/συστηματική
χρήση οπιοειδών, κοκαΐνης και/ή αμφεταμινών. Η ενέσιμη
χρήση ναρκωτικών και η χρήση οπιοειδών συνιστούν τη
σημαντικότερη συνιστώσα του προβλήματος, αν και σε
μικρό αριθμό χωρών σημαντική συνιστώσα αποτελούν και
οι χρήστες αμφεταμινών ή κοκαΐνης. Επισημαίνεται, ακόμη,
ότι οι προβληματικοί χρήστες ναρκωτικών συνήθως κάνουν
χρήση περισσοτέρων της μιας ουσιών και ότι τα ποσοστά
επικράτησης είναι πολύ υψηλότερα σε αστικές περιοχές και
στις ομάδες που πλήττονται από κοινωνικό αποκλεισμό.
Με δεδομένα τα σχετικά χαμηλά ποσοστά επικράτησης
της προβληματικής χρήσης ναρκωτικών και τον αφανή
χαρακτήρα της, απαιτούνται στατιστικές παρεκτάσεις
για την άντληση εκτιμήσεων επικράτησης από τις
διαθέσιμες πηγές δεδομένων (κυρίως στοιχεία των κέντρων
απεξάρτησης και των διωκτικών αρχών). Η επικράτηση
της προβληματικής χρήσης ναρκωτικών αναφέρεται ότι
κυμαίνεται χονδρικά από δύο έως δέκα περιπτώσεις ανά
1 000 άτομα ηλικίας 15–64 ετών. Οι εκτιμήσεις αυτές
ενδέχεται να έχουν μεγάλα διαστήματα εμπιστοσύνης και
συγκεκριμένους περιορισμούς. Για παράδειγμα, γενικά
περιλαμβάνουν τους χρήστες που βρίσκονται σε θεραπεία,
δεν αποκλείεται όμως να υποτιμούν τον αριθμό των
φυλακισμένων προβληματικών χρηστών, ιδίως όσων εκτίουν
σχετικά μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης.
Προβληματική χρήση οπιοειδών
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είναι πλέον σε
θέση να παράσχουν εκτιμήσεις για την επικράτηση
της «προβληματικής χρήσης οπιοειδών». Σύμφωνα με
πρόσφατες εθνικές εκτιμήσεις, κυμαίνεται από μία έως
οκτώ περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64
ετών (διάγραμμα 11). Οι χώρες που αναφέρουν τα
υψηλότερα επαρκώς τεκμηριωμένα ποσοστά επικράτησης
της προβληματικής χρήσης οπιοειδών είναι η Ιρλανδία,
η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και η Μάλτα, ενώ τα
χαμηλότερα ποσοστά αναφέρονται από τις Κάτω Χώρες,
την Πολωνία, τη Σλοβακία, την Τσεχική Δημοκρατία και τη
Φινλανδία. Μόνο η Τουρκία και η Ουγγαρία αναφέρουν
λιγότερη από μία περίπτωση ανά 1 000 άτομα ηλικίας
15–64 ετών.
Η μέση επικράτηση της προβληματικής χρήσης
οπιοειδών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Νορβηγία
εκτιμάται, βάσει των εθνικών στοιχείων, ότι κυμαίνεται
Διάγραμμα 11: Εκτιμήσεις της ετήσιας επικράτησης της προβληματικής χρήσης οπιοειδών (στον πληθυσμό ηλικίας 15–64 ετών)
Περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα
9
6
3
Ιρλανδία
(2006) CR
Λουξεμβούργο
(2007) OT
Ιταλία
(2009) TM
Μάλτα
(2006) CR
Αυστρία
(2009) CR
Ελλάδα
(2009) CR
Νορβηγία
(2008) CM
Λιθουανία
(2007) CR
Γερμανία
(2009) PM
Κύπρος
(2009) TP
Τσεχική Δημοκρατία
(2009) TM
Κάτω Χώρες
(2008) TM
Σλοβακία
(2008) OT
Φινλανδία
(2005) CR
Πολωνία
(2005) OT
Τουρκία
(2008) MM
Ουγγαρία
(2007/08) CR
0
Σημείωση: Η οριζόντια ένδειξη δηλώνει ότι πρόκειται για εκτίμηση με ακρίβεια δεκαδικού ψηφίου, ενώ η κάθετη ένδειξη δηλώνει ένα διάστημα αβεβαιότητας —ένα
διάστημα εμπιστοσύνης 95 % ή ένα διάστημα βασισμένο σε ανάλυση ευαισθησίας. Οι ομάδες-στόχοι ενδεχομένως να παρουσιάζουν μικρές διαφορές λόγω
των διαφορετικών μεθόδων εκτίμησης και πηγών δεδομένων. Ως εκ τούτου, οι συγκρίσεις πρέπει να γίνονται με προσοχή. Μη πρότυπες ηλικιακές ομάδες
χρησιμοποιήθηκαν στις μελέτες της Φινλανδίας (15–54), της Μάλτας (12–64) και της Πολωνίας (ανεξαρτήτως ηλικίας). Τα τρία αυτά ποσοστά επικράτησης
αναπροσαρμόστηκαν στον πληθυσμό ηλικίας 15–64 ετών. Για τη Γερμανία, το διάστημα αντιστοιχεί στο ελάχιστο και στο μέγιστο όριο όλων των υπαρχουσών
εκτιμήσεων, ενώ η εκτίμηση με ακρίβεια δεκαδικού ψηφίου αντιστοιχεί απλώς στον μέσο όρο των διάμεσων σημείων. Οι μέθοδοι εκτίμησης συντομογραφούνται ως
εξής: CR = capture–recapture (σύλληψη επανασύλληψη), TM = treatment multiplier (πολλαπλασιαστής θεραπείας), MM = mortality multiplier (πολλαπλασιαστής
θνησιμότητας), CM = combined methods (συνδυασμένες μέθοδοι), TP = truncated Poisson (κόλουρος κατανομή Poisson), OT = other methods (άλλες μέθοδοι). Για
περισσότερες πληροφορίες, βλ. διάγραμμα PDU-1 (μέρος ii) και πίνακα PDU-102 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Πηγή:
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
85
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
από 3,6 έως 4,4 περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα ηλικίας
15–64 ετών, ποσοστό που αντιστοιχεί σε περίπου
1,3 εκατομμύρια (1,3–1,4 εκατομμύρια) προβληματικούς
χρήστες οπιοειδών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη
Νορβηγία το 2009. Συγκριτικά, οι εκτιμήσεις για τις
γειτονικές χώρες είναι υψηλές. Η επικράτηση στη Ρωσία
εκτιμάται σε 16 περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα ηλικίας
15–64 ετών (UNODC, 2009), ενώ στην Ουκρανία σε
10–13 περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64
ετών (UNODC, 2010). Εκτιμήσεις της επικράτησης της
προβληματικής χρήσης οπιοειδών υψηλότερες από τον
ευρωπαϊκό μέσο όρο αναφέρονται και σε άλλες περιοχές
του ανεπτυγμένου κόσμου. Ο αριθμός των περιπτώσεων
ανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64 ετών εκτιμάται ότι είναι
6,3 στην Αυστραλία (Chalmers κ.ά., 2009), 5,0 στον
Καναδά και 5,8 στις ΗΠΑ (UNODC, 2010). Οι συγκρίσεις
μεταξύ των χωρών πρέπει να γίνονται με προσοχή,
δεδομένου ότι ενδέχεται να διαφέρουν οι ορισμοί
του πληθυσμού-στόχου.
Χρήστες οπιοειδών υπό θεραπεία
Τα οπιοειδή, κυρίως η ηρωίνη, δηλώνονται ως κύρια ουσία
κατάχρησης από περίπου 216 000 χρήστες ή ποσοστό
51 % των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία σε εξειδικευμένα
κέντρα απεξάρτησης σε 29 ευρωπαϊκές χώρες το 2009.
Παρά ταύτα, υπάρχουν σημαντικές διαφορές από χώρα
σε χώρα, καθώς οι χρήστες οπιοειδών αντιπροσωπεύουν
ποσοστό υψηλότερο του 80 % των χρηστών που ξεκινούν
θεραπεία σε έξι χώρες, μεταξύ 60 % και 80 % σε επτά
χώρες, ενώ μόνο δύο από τις υπόλοιπες 16 χώρες
αναφέρουν ότι οι χρήστες οπιοειδών αντιπροσωπεύουν
ποσοστό χαμηλότερο του 20 % των χρηστών που ξεκινούν
θεραπεία (διάγραμμα 12). Επιπλέον, άλλοι 30 000 χρήστες
άλλων ουσιών (9 % των χρηστών υπό θεραπεία) δήλωσαν
τα οπιοειδή ως δευτερεύουσα ουσία κατάχρησης (91).
Η μέση ηλικία των χρηστών οπιοειδών που ξεκινούν θεραπεία
σε εξειδικευμένα κέντρα απεξάρτησης είναι τα 34 έτη, ενώ
οι γυναίκες και οι χρήστες που ξεκινούν θεραπεία για
πρώτη φορά είναι κατά μέσο όρο νεότερης ηλικίας στις
περισσότερες χώρες. Στην Ευρώπη, η αναλογία ανδρώνγυναικών στους χρήστες οπιοειδών είναι περίπου 3 προς 1,
με υψηλότερη αναλογία γυναικών εν γένει στις σκανδιναβικές
χώρες. Σε γενικές γραμμές, οι χρήστες που ξεκινούν θεραπεία
απεξάρτησης από οπιοειδή αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά
ανεργίας, χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και υψηλότερα
επίπεδα ψυχιατρικών διαταραχών σε σχέση με χρήστες που
ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης από άλλες ουσίες (92).
Διάγραμμα 12: Ποσοστό χρηστών που δηλώνουν ως κύρια
ουσία κατάχρησης τα οπιοειδή επί του συνόλου των χρηστών
που ξεκίνησαν θεραπεία το 2009
80,01+
60,01-80,00
40,01-60,00
20,01-40,00
0,00-20,00
Ανυπαρξία στοιχείων
ή αποκλεισμός
Σημείωση: Ποσοστιαία αναλογία επί των χρηστών για τους οποίους είναι γνωστή
η κύρια ουσία κατάχρησης (92 % των χρηστών που ξεκίνησαν θεραπεία).
Τα στοιχεία είναι του 2009 ή του τελευταίου έτους για το οποίο υπάρχουν
στοιχεία. Τα στοιχεία της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Πορτογαλίας
αφορούν χρήστες που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά στη ζωή τους.
Σε ορισμένες χώρες όπως το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία και η Τσεχική
Δημοκρατία, ο πραγματικός αριθμός των χρηστών υπό θεραπεία με κύρια
ουσία κατάχρησης τα οπιοειδή δεν αποκλείεται να είναι μεγαλύτερος,
δεδομένου ότι πολλοί χρήστες παρακολουθούνται από γενικούς γιατρούς
και ενδέχεται να μην καταγράφονται από τον δείκτη αίτησης θεραπείας.
Πηγή:
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
Οι μισοί σχεδόν χρήστες οπιοειδών υπό θεραπεία
αναφέρουν έναρξη της χρήσης πριν από την ηλικία των
20 ετών (47 %) και η συντριπτική πλειοψηφία πριν από
την ηλικία των 30 ετών (88 %). Το χρονικό διάστημα που
αναφέρεται ότι μεσολαβεί κατά μέσο όρο από την πρώτη
χρήση οπιοειδών έως την έναρξη θεραπείας για πρώτη
φορά είναι περίπου εννέα έτη, με τις γυναίκες να αναφέρουν
μικρότερο χρονικό διάστημα κατά μέσο όρο (επτά έτη) (93).
Η ενέσιμη χορήγηση αναφέρεται ως ο συνήθης τρόπος
λήψης της ουσίας από 40 % των χρηστών οπιοειδών που
ξεκινούν θεραπεία στην Ευρώπη, ενώ το υπόλοιπο 60 %
αναφέρει ότι την εισπνέει υπό μορφή ατμού ή σκόνης ή την
καπνίζει. Τα δύο τρίτα σχεδόν των χρηστών οπιοειδών υπό
θεραπεία (64 %) αναφέρουν ότι έκαναν καθημερινή χρήση
της ουσίας στη διάρκεια του μήνα που προηγήθηκε της
έναρξης θεραπείας (94), ενώ οι περισσότεροι δηλώνουν
και δευτερεύουσα ουσία κατάχρησης, συνήθως αλκοόλ,
κάνναβη, κοκαΐνη ή άλλες διεγερτικές ουσίες. Ο συνδυασμός
ηρωίνης και κοκαΐνης (καθώς και κρακ) αναφέρεται αρκετά
συχνά από τους χρήστες που βρίσκονται σε θεραπεία —είτε
(90) Για στοιχεία σχετικά με την καθαρότητα και τις τιμές, βλ. πίνακες PPP-2 και PPP-6 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(91) Βλ. διάγραμμα TDI-2 (μέρος ii) και πίνακες TDI-5 και TDI-22 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011. Στοιχεία κέντρων απεξάρτησης εξωτερικής και
εσωτερικής παραμονής.
(92) Βλ. πίνακες TDI-10, TDI-12, TDI-13, TDI-21, TDI-32 και TDI-103 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(93) Βλ. πίνακες TDI-11, TDI-33, TDI-106 (μέρος i) και TDI-107 (μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(94) Βλ. πίνακες TDI-18 και TDI-111 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
86
Κεφάλαιο 6: Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
λαμβάνονται ενέσιμα μαζί οι δύο ουσίες είτε λαμβάνεται
καθεμία χωριστά.
Τάσεις όσον αφορά την προβληματική χρήση
οπιοειδών
Τα στοιχεία οκτώ χωρών με επαναλαμβανόμενες εκτιμήσεις
επικράτησης της προβληματικής χρήσης οπιοειδών κατά
την περίοδο 2004–2009 παρουσιάζουν μια σχετικά
σταθερή εικόνα. Βάσει δείγματος 17 ευρωπαϊκών χωρών
που διαθέτουν στοιχεία για την πενταετία 2004–2009,
ο συνολικός αριθμός των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία σε
εξειδικευμένο κέντρο απεξάρτησης αυξήθηκε στην Ευρώπη,
όπως και ο αριθμός των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία
δηλώνοντας την ηρωίνη ως κύρια ουσία κατάχρησης (από
123 000 σε 143 000). Η εν λόγω αύξηση, πάντως, μπορεί
να οφείλεται κατά κύριο λόγο στους χρήστες ηρωίνης που
επιστρέφουν σε θεραπεία και όχι σε χρήστες που ξεκινούν
θεραπεία για πρώτη φορά (95). Όσον αφορά τους χρήστες
που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά, ο αριθμός των
χρηστών ηρωίνης παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητος (περί
τους 32 000 σε δείγμα 18 χωρών) (96). Σύμφωνα με τα
στοιχεία για τους θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά
την πενταετία 2004–2009, οι οποίοι σχετίζονται κυρίως με
χρήση οπιοειδών, παρατηρούνται τάσεις σταθεροποίησης
ή αύξησης στις περισσότερες από τις χώρες που υπέβαλαν
στοιχεία έως το 2008. Τα προκαταρκτικά στοιχεία για το
2009 φανερώνουν ότι ο αριθμός των θανάτων παραμένει
σταθερός ή μειώνεται (97).
Παρά τις ενδείξεις γενικότερης σταθεροποίησης της
κατάστασης, τα χαρακτηριστικά του προβλήματος της
χρήσης οπιοειδών στην Ευρώπη αλλάζουν. Οι χρήστες
οπιοειδών που αναζητούν θεραπεία είναι κατά μέσο όρο
μεγαλύτερης ηλικίας, το ποσοστό αυτών που κάνουν
ενέσιμη χρήση μειώνεται, ενώ αυξάνεται το ποσοστό των
χρηστών άλλων οπιοειδών πλην ηρωίνης και το ποσοστό των
πολυτοξικομανών (98).
Ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
Οι χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών (ΧΕΝ) κινδυνεύουν
περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο να αντιμετωπίσουν
προβλήματα υγείας από τη χρήση ναρκωτικών, όπως
λοιμώδη νοσήματα που μεταδίδονται με το αίμα (π.χ. HIV/
AIDS, ηπατίτιδες) ή θάνατο από υπερβολική δόση. Στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η ενέσιμη χρήση συνδέεται
συνήθως με τη χρήση οπιοειδών, παρότι σε κάποιες χώρες
συνδέεται με τη χρήση αμφεταμινών.
Οπιοειδή πλην ηρωίνης
Αύξηση της παράνομης χρήσης οπιοειδών πλην ηρωίνης
αναφέρεται στην Αυστραλία, τον Καναδά, την Ευρώπη
και τις ΗΠΑ (SAMHSA, 2009). Οι περισσότερες από τις
ουσίες αυτές χρησιμοποιούνται στην ιατρική ως αναλγητικά
(μορφίνη, φαιντανύλη, κωδεΐνη, οξυκοδόνη, υδροκοδόνη)
ή ως φάρμακα υποκατάστασης στη θεραπεία απεξάρτησης
από ηρωίνη (μεθαδόνη, βουπρενορφίνη). Η χρήση των
ουσιών αυτών για μη ιατρικούς σκοπούς, όπως ακριβώς
και της ηρωίνης, μπορεί να έχει πολλές αρνητικές συνέπειες
στην υγεία, όπως η εξάρτηση, η υπερβολική δόση και οι
επιβλαβείς συνέπειες της ενέσιμης χρήσης.
Στην Ευρώπη, ποσοστό περίπου 5 % (περί τους 20 000
ασθενείς) του συνόλου των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία
δηλώνουν ως κύρια ουσία κατάχρησης τα οπιοειδή πλην
ηρωίνης. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται κατεξοχήν στην
Εσθονία, όπου το 75 % των χρηστών που ξεκινούν θεραπεία
δηλώνει ως κύρια ουσία κατάχρησης τη φαιντανύλη, αλλά και
στη Φινλανδία, όπου η βουπρενορφίνη αναφέρεται ως κύρια
ουσία κατάχρησης από το 58 % των χρηστών που ξεκινούν
θεραπεία. Σημαντικό ποσοστό των χρηστών δηλώνουν
ως κύρια ουσία κατάχρησης τη μεθαδόνη, τη μορφίνη και
άλλα οπιοειδή και στην Αυστρία, τη Γαλλία, τη Δανία, τη
Σλοβακία και τη Σουηδία, όπου οι χρήστες οπιοειδών πλην
ηρωίνης αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεταξύ 7 % και 17 %
του συνόλου των χρηστών υπό θεραπεία (1). Η Τσεχική
Δημοκρατία αναφέρει επίσης ότι οι χρήστες βουπρενορφίνης
αντιστοιχούσαν σε ποσοστό άνω του 40 % του συνόλου των
προβληματικών χρηστών οπιοειδών μεταξύ 2006 και 2009.
Τα επίπεδα παράνομης χρήσης οπιοειδών ενδέχεται να
συνδέονται με συνδυασμό παραγόντων, μεταξύ άλλων της
αγοράς ναρκωτικών και των πρακτικών συνταγογράφησης.
Για παράδειγμα, η μείωση της διαθεσιμότητας ηρωίνης και
η αύξηση της τιμής της μπορεί να στρέψει τους χρήστες
στη χρήση άλλων οπιοειδών, όπως συνέβη στην Εσθονία
με τη φαιντανύλη (Talu κ.ά., 2010) και στη Φινλανδία
με τη βουπρενορφίνη (Aalto κ.ά., 2007). Οι κακές
πρακτικές συνταγογράφησης επίσης μπορεί να έχουν ως
συνέπεια την παράνομη χρήση οπιοειδών. Η επέκταση της
θεραπείας υποκατάστασης σε συνδυασμό με την έλλειψη
επίβλεψης μπορεί να δημιουργήσουν μια παράνομη
αγορά, ενώ η περιορισμένη διαθεσιμότητα της θεραπείας
υποκατάστασης και η συνταγογράφηση ανεπαρκών
δόσεων του υποκατάστατου μπορεί να οδηγήσει τους
χρήστες στη λήψη άλλων ουσιών για αυτοΐαση (Bell, 2010,
Roche κ.ά., 2011, Romelsjo κ.ά., 2010).
(1) Βλ. πίνακα TDI-113 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Μόλις 14 χώρες ήταν σε θέση να παράσχουν πρόσφατες
εκτιμήσεις για την επικράτηση της ενέσιμης χρήσης
ναρκωτικών (99). Οι διαθέσιμες εκτιμήσεις φανερώνουν
(95)
(96)
(97)
(98)
Βλ. διαγράμματα TDI-1 και TDI-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακες TDI-3 και TDI-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2009 και 2011.
Βλ. πίνακα DRD-2 (μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακα TDI-113 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2008, 2009, 2010 και 2011, καθώς και πίνακα TDI-114 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων
2009. Αναλυτικά στοιχεία ανά είδος οπιοειδούς διατίθενται για τα έτη 2005 και 2009. Βλ. επίσης ΕΚΠΝΤ (2010στ).
(99) Βλ. διάγραμμα PDU-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
87
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
μεγάλες αποκλίσεις από χώρα σε χώρα. Στις περισσότερες
χώρες οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από λιγότερες από μία έως
πέντε περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64 ετών,
με εξαίρεση το εξαιρετικά υψηλό ποσοστό της Εσθονίας,
όπου αναφέρονται 15 περιπτώσεις ανά 1 000 άτομα. Στις
14 αυτές χώρες συνολικά υπολογίζεται ότι υπάρχουν περί
τους 2,6 ΧΕΝ ανά 1 000 άτομα ηλικίας 15–64 ετών. Πέρα
από τους ενεργούς ΧΕΝ, υπάρχουν πολλοί πρώην ΧΕΝ
στην Ευρώπη (Sweeting κ.ά., 2008), αλλά στις περισσότερες
χώρες της ΕΕ ο αριθμός τους δεν είναι γνωστός.
Η ενέσιμη χρήση αναφέρεται ως ο συνήθης τρόπος λήψης
της ουσίας από ποσοστό περίπου 41 % των χρηστών που
δηλώνουν τα οπιοειδή, κυρίως την ηρωίνη, ως πρωτεύουσα
αιτία έναρξης της θεραπείας σε εξειδικευμένα κέντρα
απεξάρτησης. Τα επίπεδα ενέσιμης χρήσης μεταξύ των
χρηστών οπιοειδών παρουσιάζουν αποκλίσεις από χώρα σε
χώρα, από 8 % στις Κάτω Χώρες έως 99 % στη Λετονία και τη
Λιθουανία (διάγραμμα 13), γεγονός που μπορεί να οφείλεται
σε παράγοντες όπως η παράδοση της χρήσης ηρωίνης στη
χώρα, το είδος της ηρωίνης που κυκλοφορεί (λευκή ή καφέ),
η τιμή της και η κουλτούρα των χρηστών.
Η άντληση συμπερασμάτων σχετικά με τις διαχρονικές
τάσεις της επικράτησης της ενέσιμης χρήσης βάσει
επαναλαμβανόμενων εκτιμήσεων της επικράτησης καθίσταται
δυσχερής αφενός λόγω της έλλειψης στοιχείων και αφετέρου
λόγω των μεγάλων διαστημάτων εμπιστοσύνης των εκτιμήσεων
σε κάποιες περιπτώσεις. Παρά ταύτα, τα διαθέσιμα στοιχεία
δείχνουν συνολικά μείωση της ενέσιμης χρήσης οπιοειδών,
ιδίως ηρωίνης, στην Ευρώπη. Σε κάποιες χώρες, πάντως,
τα επίπεδα ενέσιμης χρήσης μοιάζει να παρέμειναν σχετικά
σταθερά (Ελλάδα, Κύπρος, Ουγγαρία, Κροατία, Νορβηγία),
ενώ η Τσεχική Δημοκρατία αναφέρει αύξηση της ενέσιμης
χρήσης, ιδίως μεθαμφεταμίνης, μεταξύ 2004 και 2009 (100).
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν μείωση
του ποσοστού των ΧΕΝ μεταξύ των χρηστών ηρωίνης που
ξεκινούν θεραπεία μεταξύ των ετών 2004 και 2009. Οι
λίγες χώρες που δεν αναφέρουν μείωση του ποσοστού των
ΧΕΝ είναι οι χώρες που αναφέρουν τα υψηλότερα ποσοστά
χρηστών ηρωίνης επί του συνόλου των χρηστών που ξεκινούν
θεραπεία.
Θεραπεία προβληματικής χρήσης
οπιοειδών
Παροχή και κάλυψη της θεραπείας
Στεγνά προγράμματα απεξάρτησης από οπιοειδή, καθώς
και θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών προσφέρονται
σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, στην Κροατία, στην
Τουρκία και στη Νορβηγία. Στις περισσότερες χώρες,
(100) Βλ. πίνακα PDU-6 (μέρος iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(101) Βλ. πίνακα TDI-24 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
88
Διάγραμμα 13: Ενέσιμη χρήση ως συνήθης τρόπος χορήγησης
της ουσίας μεταξύ των χρηστών υπό θεραπεία που δηλώνουν ως
κύρια ουσία κατάχρησης τα οπιοειδή το 2009
80,01+
60,01-80,00
40,01-60,00
20,01-40,00
0,00-20,00
Ανυπαρξία στοιχείων
ή αποκλεισμός
Σημείωση: Ποσοστιαία αναλογία επί των χρηστών για τους οποίους είναι γνωστός
ο τρόπος χορήγησης. Τα στοιχεία είναι του 2009 ή του τελευταίου έτους
για το οποίο υπάρχουν στοιχεία. Βλ. πίνακα TDI-5 (μέρος iii) και (μέρος iv)
στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Πηγή:
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
η θεραπεία παρέχεται από κέντρα απεξάρτησης εξωτερικής
παραμονής, στα οποία περιλαμβάνονται εξειδικευμένα
κέντρα, γενικοί γιατροί και υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης.
Σε μικρό αριθμό χωρών, σημαντική συνιστώσα του
συστήματος θεραπείας απεξάρτησης από οπιοειδή είναι τα
εξειδικευμένα κέντρα εσωτερικής παραμονής (101). Μικρός
αριθμός χωρών προσφέρει θεραπεία με φαρμακευτική
ηρωίνη σε επιλεγμένη ομάδα χρόνιων χρηστών ηρωίνης.
Κατά κανόνα, προαπαιτούμενο για την εισαγωγή των
χρηστών οπιοειδών σε στεγνό θεραπευτικό πρόγραμμα είναι
η σωματική αποτοξίνωση, στη διάρκεια της οποίας τους
παρέχεται φαρμακευτική υποστήριξη για την αντιμετώπιση
των συμπτωμάτων στέρησης. Τα στεγνά προγράμματα
απεξάρτησης υιοθετούν μια θεραπευτική προσέγγιση
η οποία γενικά απαιτεί από το άτομο να απέχει από
τη χρήση κάθε είδους ουσίας, συμπεριλαμβανομένων
των ουσιών που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία
υποκατάστασης. Οι ασθενείς συμμετέχουν σε ημερήσιο
πρόγραμμα δραστηριοτήτων και λαμβάνουν εντατική
ψυχολογική υποστήριξη. Στεγνό πρόγραμμα απεξάρτησης
μπορεί να εφαρμοστεί τόσο σε κέντρα εσωτερικής όσο και
σε κέντρα εξωτερικής παραμονής, ωστόσο τα κράτη μέλη
αναφέρουν συνήθως ότι προσφέρουν στεγνά προγράμματα
απεξάρτησης (ή αποκατάστασης) σε κέντρα εσωτερικής
παραμονής, πολλά εκ των οποίων εφαρμόζουν τις αρχές των
θεραπευτικών κοινοτήτων ή το μοντέλο της Μινεσότα.
Κεφάλαιο 6: Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
Δυσεύρετη η ηρωίνη στην Ευρώπη;
Η διαθεσιμότητα ηρωίνης στο Ηνωμένο Βασίλειο και την
Ιρλανδία αναφέρθηκε ότι σημείωσε κατακόρυφη μείωση
από τα τέλη του 2010 έως και τις αρχές του 2011. Σε αυτό
συνηγορούν και στοιχεία που δείχνουν σημαντική μείωση της
καθαρότητας της ηρωίνης που κατασχέθηκε στο Ηνωμένο
Βασίλειο από το τρίτο τρίμηνο του 2009 έως το τρίτο τρίμηνο
του 2010 (UNODC, 2011).
Δεν είναι εξίσου σαφές κατά πόσον παρατηρήθηκε έλλειψη
σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παρότι υπάρχουν αναφορές
για ελλείψεις ηρωίνης σε Ιταλία και Σλοβενία. Άλλα κράτη
μέλη της ΕΕ, μεταξύ αυτών η Γαλλία, η Γερμανία και οι
σκανδιναβικές χώρες, ανέφεραν μικρή ή και μηδενική μείωση
της διαθεσιμότητας ηρωίνης.
Προτάθηκαν αρκετοί λόγοι ως ερμηνεία του φαινομένου.
Αρχικά, υποστηρίχθηκε ότι ενδέχεται να οφείλεται στη
μείωση της παραγωγής οπίου στο Αφγανιστάν λόγω της
«ασθένειας της παπαρούνας» την άνοιξη του 2010, όμως
αυτό είναι μάλλον απίθανο, δεδομένου ότι σύμφωνα
με εκτιμήσεις των αστυνομικών αρχών η ηρωίνη που θα
παραχθεί από το αφγανικό όπιο δεν θα εμφανιστεί στις
αγορές ναρκωτικών της Ευρώπης πριν από την πάροδο 18
μηνών περίπου από τη συγκομιδή. Ένα δεύτερο επιχείρημα
που προτάθηκε είναι ότι η ηρωίνη που προοριζόταν για
τη Δυτική Ευρώπη διοχετεύθηκε στην αγορά της Ρωσίας,
πλην όμως και στη Ρωσία φαίνεται να παρατηρείται έλλειψη
ηρωίνης. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι οι προσπάθειες των
διωκτικών αρχών είχαν ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση
της διακίνησης, ιδίως λόγω εξάρθρωσης των δικτύων
μεγαλοδιακινητών ηρωίνης μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένου
Βασιλείου. Επίσης, τα τελευταία χρόνια (2007, 2008) έγιναν
πρωτοφανείς κατασχέσεις οξικού ανυδρίτη στην Ευρώπη,
μιας πρόδρομης ουσίας για την παραγωγή ηρωίνης, οι
οποίες ενδέχεται να επηρέασαν μακροπρόθεσμα την αγορά
ναρκωτικών. Τέλος, η προμήθεια ηρωίνης στην Ευρώπη
ενδέχεται να επηρεάζεται και από άλλες εξελίξεις στο
Αφγανιστάν, όπως οι σφοδρές μάχες στις νότιες επαρχίες
της χώρας και η δράση των διωκτικών αρχών για τον
εντοπισμό εργαστηρίων ηρωίνης και αποθεμάτων οπίου.
Δεν αποκλείεται ένας συνδυασμός ορισμένων από τους
παράγοντες αυτούς να συνέβαλε στη διατάραξη της
προμήθειας ηρωίνης στην Ευρώπη και να προκάλεσε
σοβαρές ελλείψεις σε κάποιες αγορές.
Η θεραπεία υποκατάστασης, συνδυασμένη κατά κανόνα
με ψυχοκοινωνική φροντίδα, παρέχεται συνήθως σε
εξειδικευμένα κέντρα εξωτερικής παραμονής. Δεκατέσσερις
χώρες αναφέρουν ότι θεραπεία υποκατάστασης προσφέρεται
και από γενικούς γιατρούς, συνήθως μέσω ρυθμίσεων
ομαδικής υποστήριξης με εξειδικευμένα κέντρα απεξάρτησης.
Ο συνολικός αριθμός των χρηστών οπιοειδών οι οποίοι
λαμβάνουν θεραπεία υποκατάστασης στην Ευρωπαϊκή
Ένωση, την Κροατία και τη Νορβηγία εκτιμάται ότι ανήλθε
σε 700 000 χρήστες (690 000 στα κράτη μέλη της ΕΕ) το
2009, αυξημένος σε σύγκριση με τους 650 000 το 2007
και τους περίπου 500 000 το 2003 (102). Η συντριπτική
πλειοψηφία των χρηστών που λαμβάνουν θεραπεία
υποκατάστασης βρίσκονται στα 15 «παλιά» κράτη
μέλη της ΕΕ (περίπου 95 % του συνόλου) και ο αριθμός
τους συνέχισε να αυξάνεται μεταξύ 2003 και 2009
(διάγραμμα 14). Μεταξύ των χωρών αυτών, οι μεγαλύτερες
αυξήσεις παρατηρήθηκαν στη Φινλανδία, όπου ο αριθμός
των χρηστών που λαμβάνουν θεραπεία υποκατάστασης
τριπλασιάστηκε, καθώς και στην Αυστρία και την Ελλάδα,
όπου διπλασιάστηκε.
Στις 12 χώρες που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση
μετά το 2004, ο αριθμός των χρηστών που λαμβάνουν
θεραπεία υποκατάστασης τριπλασιάστηκε σχεδόν μεταξύ
2003 και 2009, από 6 400 σε 18 000. Σε σχέση με το
έτος αναφοράς 2003, παρατηρείται ραγδαία αύξηση την
περίοδο 2005–2007, έκτοτε όμως ελάχιστη ήταν η περαιτέρω
αύξηση. Αναλογικά, η μεγαλύτερη επέκταση της θεραπείας
υποκατάστασης στις χώρες αυτές στη διάρκεια της εξαετίας
σημειώθηκε στην Εσθονία (όπου δεκαεξαπλασιάστηκε
ο αριθμός των χρηστών από 60 σε περισσότερους από
1 000, παρότι εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν μόλις το
5 % των χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση οπιοειδών) και
στη Βουλγαρία (όπου οκταπλασιάστηκε), ενώ τριπλασιάστηκε
στη Λετονία. Η μικρότερη αύξηση αναφέρθηκε από τη
Σλοβακία και την Ουγγαρία, ενώ ο αριθμός των χρηστών
που λαμβάνουν θεραπεία υποκατάστασης στη Ρουμανία
παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητος. Η επέκταση της
θεραπείας υποκατάστασης μπορεί να σχετίζεται με
διάφορους παράγοντες, όπως η ανταπόκριση σε αύξηση
των επιπέδων ενέσιμης χρήσης και της συνδεόμενης με αυτήν
μετάδοσης του ιού HIV, η ευθυγράμμιση με τη στρατηγική της
ΕΕ για τα ναρκωτικά και η χρηματοδότηση πιλοτικών σχεδίων
από διεθνείς οργανισμούς, όπως το Global Fund και το
UNODC.
Η σύγκριση του αριθμού των χρηστών που παρακολουθούν
προγράμματα υποκατάστασης στην Ευρώπη με τον
εκτιμώμενο αριθμό των προβληματικών χρηστών οπιοειδών
δείχνει ότι το ποσοστό κάλυψης ποικίλλει σημαντικά από
χώρα σε χώρα. Σε οκτώ εκ των 16 χωρών που διαθέτουν
αξιόπιστες εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών
χρηστών οπιοειδών αναφέρονται ποσοστά που αντιστοιχούν
στο 40 % τουλάχιστον του πληθυσμού-στόχου. Οι επτά
από τις εν λόγω χώρες είναι «παλιά» κράτη μέλη της ΕΕ και
η όγδοη χώρα με υψηλό ποσοστό κάλυψης είναι η Μάλτα. Το
ποσοστό κάλυψης ανέρχεται σε 37 % στις Κάτω Χώρες και σε
32 % σε Ουγγαρία και Τσεχική Δημοκρατία. Οι τέσσερις από
τις πέντε χώρες με ποσοστά κάλυψης κάτω του 30 % είναι
«νέα» κράτη μέλη, με εξαίρεση την Ελλάδα, που ανήκει στην
ομάδα αυτή και αναφέρει ποσοστό κάλυψης 23 % (103).
(102) Βλ. πίνακα HSR-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(103) Βλ. διάγραμμα HSR-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
89
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Διάγραμμα 14: Χρήστες οπιοειδών που λαμβάνουν θεραπεία
υποκατάστασης στα 15 «παλιά» και τα 12 «νέα» κράτη μέλη
της ΕΕ — Εκτιμώμενος αριθμός και αναπροσαρμοσμένες τάσεις
Χρήστες σε θεραπεία υποκατάστασης
(χιλιάδες)
700
600
Προβληματικοί
χρήστες
οπιοειδών
Χρήστες
οπιοειδών
σε θεραπεία
υποκατάστασης
1 300 000
695 000
Αυστραλία
90 000
43 000
Καναδάς
80 000
22 000
Κίνα
2 500 000
242 000
Ρωσία
1 600 000
0
ΗΠΑ
1 200 000
660 000
500
400
Ευρωπαϊκή Ένωση
και Νορβηγία
300
200
100
0
250
12 «νέα»
κράτη μέλη
200
Δείκτης
Πίνακας 11: Διεθνείς συγκρίσεις του εκτιμώμενου
αριθμού προβληματικών χρηστών οπιοειδών
και του αριθμού των χρηστών οπιοειδών
που λαμβάνουν θεραπεία υποκατάστασης
150
15 «παλιά» κράτη μέλη
100
50
Σημείωση: Τα στοιχεία αφορούν το έτος 2009, με εξαίρεση τον Καναδά για τον
οποίο έτος αναφοράς είναι το 2003.
Πηγές:
Arfken κ.ά. (2010), Chalmers κ.ά. (2009), Popova κ.ά. (2006),
UNODC (2010β), Yin κ.ά. (2010).
0
2003
2005
2007
2009
Σημείωση: Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. διάγραμμα HSR-2 στο Δελτίο
στατιστικών στοιχείων 2011.
Πηγή:
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
Οι χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης
αναφέρουν ότι καταβάλλεται προσπάθεια βελτίωσης της
πρόσβασης, της ποιότητας και της παροχής θεραπείας
υποκατάστασης. Το 2010, η Λιθουανία εξέδωσε κλινικές
κατευθυντήριες γραμμές για τη θεραπεία της εξάρτησης
από οπιοειδή με μεθαδόνη και βουπρενορφίνη. Στη
Λετονία επεκτείνονται γεωγραφικά οι φορείς θεραπείας
υποκατάστασης και εκτός της πρωτεύουσας Ρίγας. Στην
Τσεχική Δημοκρατία θεσπίστηκε κανονιστικό πλαίσιο
για τη χρηματοδότηση της θεραπείας υποκατάστασης
οπιοειδών στο πλαίσιο του εθνικού συστήματος ασφάλειας
υγείας. Η Πολωνία, από την άλλη, αναφέρει ότι η έλλειψη
χρηματοδότησης για τη θεραπεία υποκατάστασης περιορίζει
τη γεωγραφική κάλυψη, ενώ η Βουλγαρία ότι επιφέρει
σημαντική μείωση του αριθμού των παρεχόμενων θέσεων από
τους κύριους φορείς θεραπείας υποκατάστασης, οι οποίοι
δεν χρηματοδοτούνται από το Δημόσιο.
Γενικά, εκτιμάται ότι περίπου οι μισοί προβληματικοί
χρήστες οπιοειδών στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν
πρόσβαση σε θεραπεία αποκατάστασης, επίπεδο
συγκρίσιμο με αυτό που αναφέρουν η Αυστραλία και
οι ΗΠΑ και υψηλότερο από αυτό του Καναδά. Στην
Κίνα αναφέρονται πολύ χαμηλότερα επίπεδα, ενώ
η Ρωσία, παρότι εκτιμάται ότι έχει τον μεγαλύτερο αριθμό
προβληματικών χρηστών οπιοειδών, δεν έχει καθιερώσει τη
θεραπεία υποκατάστασης (βλ. πίνακα 11).
(104) Βλ. πίνακα HSR-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(105) Βλ. πλαίσιο «Θεραπεία με φαρμακευτική ηρωίνη».
90
Στην Ευρώπη, σχεδόν τα δύο τρίτα των χρηστών που
παρακολουθούν πρόγραμμα υποκατάστασης λαμβάνουν
μεθαδόνη. Η βουπρενορφίνη συνταγογραφείται σε περίπου
έναν στους τέσσερις χρήστες που παρακολουθούν
πρόγραμμα υποκατάστασης και είναι η κύρια
συνταγογραφούμενη ουσία υποκατάστασης στη Γαλλία, την
Κύπρο, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία
και την Κροατία (104). Ο συνδυασμός βουπρενορφίνηςναλοξόνης χρησιμοποιείται σε 15 χώρες. Μικρό ποσοστό
χρηστών που παρακολουθούν πρόγραμμα υποκατάστασης
λαμβάνουν μορφίνη βραδείας αποδέσμευσης από το
στόμα (βλ. παρακάτω), κωδεΐνη (Γερμανία, Κύπρος) και
διακετυλμορφίνη (105) (Βέλγιο, Γερμανία, Δανία, Ηνωμένο
Βασίλειο, Ισπανία, Κάτω Χώρες).
Πέρα από τα συνήθη φάρμακα υποκατάστασης, παρέχεται
πλέον εναλλακτικά για τη θεραπεία της εξάρτησης από
οπιοειδή και μορφίνη βραδείας αποδέσμευσης από το
στόμα, η οποία αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως αναλγητικό για
ασθενείς με καρκίνο, σε Αυστρία, Βουλγαρία, Σλοβακία και
Σλοβενία. Σύμφωνα με πρόσφατη ανασκόπηση 13 μελετών
(Jegu κ.ά., 2011), τα ποσοστά παραμονής στη θεραπεία με
αυτή την ουσία φαίνονται αρκούντως υψηλά (από 80,6 %
έως 95 %) και δεν διαφέρουν από τα αναφερόμενα για
τη μεθαδόνη. Στις περισσότερες μελέτες, με τη μορφίνη
διαπιστώθηκε βελτίωση ως προς την ποιότητα ζωής, τα
συμπτώματα στέρησης, την επιθυμία για λήψη ηρωίνης
και την κατανάλωση παράνομων ουσιών, αλλά δεν έγιναν
συγκρίσεις με άλλα φάρμακα υποκατάστασης. Η επικείμενη
συστηματική ανασκόπηση Cochrane μπορεί να δώσει
περισσότερες πληροφορίες.
Κεφάλαιο 6: Χρήση οπιοειδών και ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
Θεραπεία με φαρμακευτική ηρωίνη
Θεραπεία με φαρμακευτική ηρωίνη παρέχεται σε περίπου
1 100 συνολικά προβληματικούς χρήστες οπιοειδών σε
πέντε κράτη μέλη της ΕΕ (Γερμανία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο,
Ισπανία, Κάτω Χώρες) και σε 1 360 προβληματικούς
χρήστες οπιοειδών στην Ελβετία. Η εν λόγω θεραπεία δεν
προτείνεται ως θεραπευτική επιλογή πρώτης γραμμής,
αλλά απευθύνεται σε ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται
σε άλλες προσεγγίσεις, όπως η θεραπεία συντήρησης με
μεθαδόνη. Η ενέσιμη χορήγηση όλων των δόσεων (συνήθως
περί τα 200 mg διαμορφίνης ανά δόση) γίνεται υπό άμεση
επιτήρηση, προκειμένου να διασφαλίζεται η συμμόρφωση
και η ασφάλεια και να αποτρέπεται η εκτροπή της στην
παράνομη αγορά. Αυτό συνεπάγεται ότι οι κλινικές πρέπει να
είναι ανοιχτές για πολλές χορηγήσεις την ημέρα, κάθε μέρα
καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Την τελευταία δεκαπενταετία διεξήχθησαν έξι τυχαιοποιημένες
κλινικές δοκιμές προκειμένου να εξεταστεί η έκβαση και
η σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας του συγκεκριμένου
τύπου θεραπείας (βλ. ΕΚΠΝΤ, 2011α). Σε όλες τις δοκιμές
συμμετείχαν χρόνιοι εξαρτημένοι χρήστες ηρωίνης με
τους οποίους είχαν αποτύχει κατ’ επανάληψη οι άλλες
θεραπευτικές προσεγγίσεις και οι οποίοι κατανεμήθηκαν
τυχαία σε ομάδα θεραπείας με φαρμακευτική ηρωίνη και σε
ομάδα θεραπείας με μεθαδόνη από το στόμα. Στις μελέτες
εφαρμόστηκαν διαφορετικές μεθοδολογίες και μεταβλητές
έκβασης, συνεπώς τα αποτελέσματά τους χαρακτηρίζονται
από μέτριο βαθμό συνέπειας. Γενικά, δείχνουν προστιθέμενη
αξία της επιτηρούμενης ενέσιμης χρήσης ηρωίνης παράλληλα
με συμπληρωματικές δόσεις μεθαδόνης για μακροχρόνιους
χρήστες οπιοειδών που δεν ανταποκρίνονται σε άλλες
προσεγγίσεις. Οι ασθενείς περιόρισαν τη χρήση παράνομων
ουσιών και φαίνεται να αποκόμισαν κάποια οφέλη όσον
αφορά τις οργανικές και ψυχικές λειτουργίες τους.
Το κόστος της θεραπείας με φαρμακευτική ηρωίνη
εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 19 020 ευρώ ανά ασθενή
ετησίως στη Γερμανία και σε 20 410 ευρώ στις Κάτω Χώρες
(προσαρμοσμένο σε τιμές του 2009). Το κόστος αυτό είναι
σημαντικά υψηλότερο από το ετήσιο κόστος της θεραπείας
με μεθαδόνη ανά ασθενή, που εκτιμάται ότι ανέρχεται σε
3 490 ευρώ στη Γερμανία και σε 1 634 ευρώ στις Κάτω
Χώρες. Η διαφορά του κόστους της θεραπείας με ηρωίνη
και της θεραπείας με μεθαδόνη οφείλεται κυρίως στις
υψηλότερες απαιτήσεις στελέχωσης των εξειδικευμένων
κλινικών. Παρά το υψηλότερο κόστος της, η θεραπεία με
φαρμακευτική ηρωίνη αποδεικνύεται οικονομικά συμφέρουσα
παρέμβαση για μια επιλεγμένη ομάδα χρόνιων χρηστών
ηρωίνης (ΕΚΠΝΤ, 2011α).
Αποτελεσματικότητα και έκβαση της θεραπείας
υποκατάστασης οπιοειδών
Η θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών, σε συνδυασμό με
ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, θεωρείται η αποτελεσματικότερη
θεραπευτική επιλογή για τους χρήστες οπιοειδών. Σε σύγκριση
με τη σωματική αποτοξίνωση ή τη μη υποβολή σε θεραπεία,
η θεραπεία με μεθαδόνη ή με υψηλή δόση βουπρενορφίνης
έχει καλύτερα αποτελέσματα ως προς τα ποσοστά παραμονής
στη θεραπεία και σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα ως
προς τη χρήση παράνομων ουσιών, την εγκληματικότητα, τις
συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και τη μετάδοση του ιού HIV,
τους θανάτους από υπερβολική δόση και τη θνησιμότητα εν
γένει (ΠΟΥ, 2009).
Πρόσφατα, αρκετές μελέτες εξέτασαν τη φαρμακευτική αγωγή
που θα μπορούσε να λειτουργήσει συμπληρωματικά προς τη
θεραπεία υποκατάστασης. Σε δύο συστηματικές ανασκοπήσεις
διερευνήθηκε το κατά πόσον τα αντικαταθλιπτικά μειώνουν
τα ποσοστά οικειοθελούς αποχώρησης των ασθενών από
προγράμματα μεθαδόνης ή βουπρενορφίνης, αλλά δεν
διαπιστώθηκαν ενδείξεις αποτελεσματικότητας (Pani κ.ά.,
2010β, Stein κ.ά., 2010). Σύμφωνα με άλλη μελέτη, μία και
μόνη πρόσθετη δόση μεθαδόνης θα μπορούσε να συμβάλει
στον περιορισμό των διαταραχών της διάθεσης που οφείλονται
στην επιθυμία για λήψη της ουσίας στους σταθεροποιημένους
ασθενείς που λαμβάνουν μεθαδόνη (Strasser κ.ά., 2010).
Η ναλτρεξόνη, ανταγωνιστής των υποδοχέων οπιοειδών,
χρησιμοποιείται για την πρόληψη της υποτροπής στη χρήση
οπιοειδών. Σε δοκιμή μικρής κλίμακας διαπιστώθηκε ότι τα
εμφυτεύματα ναλτρεξόνης ήταν πιο αποτελεσματικά από τη
λήψη ναλτρεξόνης από το στόμα όσον αφορά τη μείωση
και της επιθυμίας για λήψη οπιοειδών και των υποτροπών
(Hulse κ.ά., 2010). Μελέτη σε αποφυλακισθέντες έδειξε ότι
με τα εμφυτεύματα ναλτρεξόνης επιτυγχάνεται μείωση της
χρήσης ηρωίνης και βενζοδιαζεπινών αντίστοιχη με αυτή
που επιτυγχάνεται με τη μεθαδόνη (Lobmaier κ.ά., 2010). Στις
ΗΠΑ δοκιμάστηκαν και εμφυτεύματα βουπρενορφίνης, τα
οποία αναπτύχθηκαν ώστε να ξεπεραστούν τα προβλήματα
συμμόρφωσης προς τη θεραπεία και να αποτραπεί η εκτροπή
του φαρμάκου, σε σύγκριση με εικονικά εμφυτεύματα. Τα
προκαταρκτικά αποτελέσματα φανερώνουν πολύ μικρή
διαφορά ως προς τα ποσοστά αποχής υπέρ των ενεργών
εμφυτευμάτων (Ling κ.ά., 2010), ενώ στο επόμενο στάδιο
θα συγκριθούν τα εμφυτεύματα βουπρενορφίνης με άλλες
θεραπείες (O’Connor, 2010). Στην Ευρώπη, σε μια φινλανδική
μελέτη ελέγχεται το κατά πόσον η παροχή του Suboxone σε μια
ηλεκτρονική συσκευή που καταγράφει τη χρήση βελτιώνει τη
συμμόρφωση προς τη θεραπεία και περιορίζει την εκτροπή
των ουσιών που διατίθενται για θεραπεία κατ’ οίκον.
Οι έρευνες για την έκβαση της θεραπείας τεκμηριώνουν κάποια
ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Η «ερευνητική μελέτη για την
έκβαση της θεραπείας απεξάρτησης» εκτίμησε την έκβαση της
θεραπείας σε δείγμα 1 796 χρηστών ναρκωτικών από 342
κέντρα απεξάρτησης (106) σε ολόκληρη την Αγγλία σε διάστημα
12 μηνών (Jones, A., κ.ά., 2009). Ποσοστό 44 % των χρηστών
ηρωίνης που είχαν συμμετάσχει στη συνέντευξη βάσης είχαν
διακόψει τη χρήση ηρωίνης στον πρώτο επανέλεγχο και 49 %
στον δεύτερο επανέλεγχο, ενώ διαπιστώθηκε και μείωση της
χρήσης όλων των υπόλοιπων κύριων ουσιών που εκτιμήθηκαν.
(106) Κέντρα εξωτερικής παραμονής (που παρέχουν κυρίως θεραπεία συντήρησης με μεθαδόνη από το στόμα) και κέντρα εσωτερικής παραμονής.
91
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Θεραπεία υποκατάστασης από το στόμα σε εγκύους
Οι έγκυες εξαρτημένες από οπιοειδή συνιστάται να
λαμβάνουν θεραπεία υποκατάστασης με μεθαδόνη καθ’ όλη
τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους. Πολλές γυναίκες δηλώνουν
τη βούλησή τους να διακόψουν τη χρήση οπιοειδών μόλις
ανακαλύψουν την εγκυμοσύνη τους, ωστόσο η απόσυρση των
οπιοειδών στη διάρκεια της κύησης πρέπει να αποφεύγεται
διότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος υποτροπής στη χρήση
ηρωίνης, καθώς και ο κίνδυνος τα συμπτώματα στέρησης
να προκαλέσουν αποβολή ή πρόωρο τοκετό (ΠΟΥ, 2009).
Η προγεννητική έκθεση στη μεθαδόνη, πάντως, συσχετίζεται
επίσης με σύνδρομο στέρησης του νεογνού, το οποίο απαιτεί
φαρμακευτική αγωγή και νοσηλεία.
Η βουπρενορφίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί για τη
μεθαδόνη για τη θεραπεία συντήρησης και μελετήθηκε
πρόσφατα σε δείγμα 175 εγκύων γυναικών εξαρτημένων
από οπιοειδή που συμμετείχαν σε μια διεθνή τυχαιοποιημένη
92
ελεγχόμενη δοκιμή (Jones, H., κ.ά., 2009α) που διεξήχθη σε
έξι κέντρα στις ΗΠΑ, ένα στον Καναδά και ένα στη Βιέννη. Οι
γυναίκες, που συμμετείχαν στο δείγμα μεταξύ της 13ης και
της 30ής εβδομάδας της κύησης, κατανεμήθηκαν τυχαία στην
ομάδα που λάμβανε μεθαδόνη ή στην ομάδα που λάμβανε
βουπρενορφίνη και παρακολουθήθηκαν τόσο αυτές όσο
και τα νεογέννητα παιδιά τους για διάστημα έξι μηνών μετά
τον τοκετό. Όπως έχει διαπιστωθεί και από άλλες μελέτες,
η βουπρενορφίνη συσχετίστηκε με υψηλότερα ποσοστά
οικειοθελούς αποχώρησης (33 %) από τη μεθαδόνη (18 %),
ωστόσο τα παιδιά στην ομάδα της βουπρενορφίνης φάνηκε
ότι χρειάστηκαν λιγότερη μορφίνη για την αντιμετώπιση
του νεογνικού συνδρόμου στέρησης και λιγότερες ημέρες
νοσηλείας. Συμπερασματικά, σύμφωνα με τη μελέτη, εφόσον
παραμένουν σε θεραπεία, οι έγκυες μπορούν να λαμβάνουν
βουπρενορφίνη ή μεθαδόνη για τη θεραπεία της εξάρτησης
από οπιοειδή στη διάρκεια της κύησης (Jones, H., κ.ά., 2009β).
Κεφάλαιο 7
Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι
που συνδέονται με τα ναρκωτικά
Εισαγωγή
Ιός HIV και AIDS
Η χρήση ναρκωτικών προκαλεί ένα ευρύ φάσμα αρνητικών
συνεπειών, όπως ατυχήματα, ψυχικές διαταραχές,
πνευμονοπάθειες, καρδιαγγειακά προβλήματα,
πολλοί δε χρήστες καταλήγουν άνεργοι ή άστεγοι. Οι
επιβλαβείς συνέπειες γίνονται ιδιαίτερα αισθητές στους
προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών και συνίστανται σε
επιδείνωση της όλης κατάστασης της υγείας τους και των
κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών διαβίωσής τους σε
επίπεδα πολύ χειρότερα από αυτά του γενικού πληθυσμού.
Έως τα τέλη του 2009, τα νέα διαγνωσμένα κρούσματα
μόλυνσης από τον ιό HIV μεταξύ των ΧΕΝ παρέμειναν σε
χαμηλά επίπεδα στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, ενώ η όλη κατάσταση στην ΕΕ, συγκρινόμενη
με άλλες περιοχές του κόσμου αλλά και της ευρωπαϊκής
ηπείρου, φαίνεται σχετικά θετική (ECDC και Περιφερειακό
Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ, 2010, Wiessing κ.ά., 2009)
(διάγραμμα 15). Τούτο μπορεί να οφείλεται, εν μέρει
τουλάχιστον, στην αυξημένη διαθεσιμότητα μέτρων
πρόληψης, θεραπείας και μείωσης των επιβλαβών συνεπειών,
όπως η θεραπεία υποκατάστασης και τα προγράμματα
ανταλλαγής βελονών και συρίγγων. Ωστόσο, σημαντικό
ρόλο μπορεί να έχουν επιτελέσει και άλλοι παράγοντες, όπως
η μείωση της ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών που παρατηρήθηκε
σε αρκετές χώρες (ΕΚΠΝΤ, 2010ζ). Στα 26 κράτη μέλη
της ΕΕ που υπέβαλαν στοιχεία, τα νεοδιαγνωσθέντα
κρούσματα έπεσαν σε πρωτοφανώς χαμηλά επίπεδα το 2009
(2,85 κρούσματα ανά εκατομμύριο κατοίκους ή 1 299 νέα
κρούσματα) (108). Παρά ταύτα, σε ορισμένες περιοχές της
Ευρώπης, τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η μετάδοση του
ιού HIV που συνδέεται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών
εξακολούθησε να κινείται σε σχετικά υψηλά επίπεδα το
2009, γεγονός που υπογραμμίζει την αναγκαιότητα να
διασφαλιστεί η κάλυψη και η αποτελεσματικότητα των τοπικών
πρακτικών πρόληψης.
Η χρήση οπιοειδών και η ενέσιμη χρήση συνδέονται στενά με
τον κίνδυνο θανάτου από υπερβολική δόση και τον κίνδυνο
προσβολής από λοιμώδη νοσήματα. Οι θάνατοι από λήψη
υπερβολικής δόσης που αναφέρθηκαν στην Ευρώπη την
τελευταία εικοσαετία αντιστοιχούν σε περίπου έναν θάνατο
από υπερβολική δόση την ώρα. Οι έρευνες δείχνουν επίσης
ότι την τελευταία εικοσαετία μεγάλος αριθμός χρηστών
ναρκωτικών χάνει τη ζωή του από άλλα αίτια, όπως το AIDS
ή η αυτοκτονία (Bargagli κ.ά., 2006, Degenhardt κ.ά., 2009).
Η μείωση της συνδεόμενης με τα ναρκωτικά θνησιμότητας
και νοσηρότητας κατέχει κεντρική θέση στις ευρωπαϊκές
πολιτικές για τα ναρκωτικά. Οι κυριότερες προσπάθειες
που καταβάλλονται εν προκειμένω αφορούν παρεμβάσεις
που απευθύνονται σε ομάδες υψηλού κινδύνου και θέτουν
στο στόχαστρο συμπεριφορές που συνδέονται άμεσα με τις
επιβλαβείς συνέπειες της χρήσης ναρκωτικών.
Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα
ναρκωτικά
Το ΕΚΠΝΤ παρακολουθεί συστηματικά τον ιό HIV και
τις ηπατίτιδες B και C μεταξύ των ΧΕΝ (107). Τα λοιμώδη
νοσήματα που προκαλούνται από αυτούς τους ιούς
συγκαταλέγονται στις πλέον σοβαρές συνέπειες της χρήσης
ναρκωτικών για την υγεία. Υπάρχουν και άλλα λοιμώδη
νοσήματα που μπορεί να προσβάλλουν σε δυσανάλογα
υψηλά ποσοστά τους χρήστες ναρκωτικών, όπως η ηπατίτιδα
A και D, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα,
η φυματίωση, ο τέτανος, η αλλαντίαση, o άνθρακας και οι
ανθρώπινοι λεμφοτρόποι ιοί κυττάρων T.
Τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τον επιπολασμό του
ιού HIV σε δείγματα ΧΕΝ στην ΕΕ επίσης αποτυπώνουν
μια μάλλον θετική κατάσταση, συγκρινόμενα με τον
επιπολασμό του ιού HIV στις γειτονικές χώρες προς
ανατολάς (109), παρότι οι συγκρίσεις μεταξύ χωρών
πρέπει να γίνονται με προσοχή λόγω των διαφορών στη
μεθοδολογία και την κάλυψη των μελετών.
Τάσεις στη μόλυνση από τον ιό HIV
Τα στοιχεία των νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων
που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση για το
2009 υποδεικνύουν ότι τα ποσοστά μόλυνσης συνεχίζουν
να μειώνονται συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ύστερα
από την κορύφωση του 2001–2002 που οφειλόταν
(107) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις μεθόδους και τους ορισμούς, βλ. Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(108) Εθνικά στοιχεία δεν έχουν υποβληθεί από την Αυστρία. Ο μέσος όρος είναι 2,44 κρούσματα ανά εκατομμύριο κατοίκους στα κράτη μέλη της ΕΕ,
την Κροατία, την Τουρκία και τη Νορβηγία.
(109) Βλ. πίνακα INF-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
94
Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά
Διάγραμμα 15: Νεοδιαγνωσθέντα κρούσματα HIV σε ΧΕΝ το 2009 στην Ευρώπη και στην Κεντρική Ασία
Κρούσματα ανά εκατομμύριο
πληθυσμού
> 50
10 < 50
5 < 10
0<5
Άγνωστο
Σημείωση:
Πηγή:
Το χρώμα δηλώνει το ποσοστό των νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων HIV ανά εκατομμύριο πληθυσμού που αποδίδονται σε ενέσιμη χρήση ναρκωτικών και
διαγνώσθηκαν το 2009.
ECDC και Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ, 2010. Τα στοιχεία για τη Ρωσία προέρχονται από το Ομοσπονδιακό Κέντρο Ερευνών και Μεθοδολογίας
για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση του AIDS. Μόλυνση από τον ιό HIV. Ενημερωτικό δελτίο αριθ. 34, σ. 35, Μόσχα, 2010 (στη ρωσική γλώσσα).
στις επιδημικές εκρήξεις σε Εσθονία, Λετονία και
Λιθουανία. Η πτωτική τάση συνεχίζεται στις τρεις από
τις πέντε χώρες που ανέφεραν τα υψηλότερα ποσοστά
νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων μεταξύ ΧΕΝ την πενταετία
2004-2009 (Εσθονία, Ισπανία, Λετονία, Λιθουανία,
Πορτογαλία), ωστόσο στην Εσθονία και τη Λιθουανία
τα ποσοστά αυξήθηκαν και πάλι σε σύγκριση με το
2008 (διάγραμμα 16) (110). Στην Εσθονία, τα κρούσματα
αυξήθηκαν από 26,8 ανά εκατομμύριο το 2008 σε
63,4 ανά εκατομμύριο το 2009, ενώ στη Λιθουανία από
12,5 ανά εκατομμύριο το 2008 σε 34,9 ανά εκατομμύριο
το 2009. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, το ποσοστό
νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων μεταξύ ΧΕΝ στη
Βουλγαρία αυξήθηκε από 0,9 ανά εκατομμύριο πληθυσμού
το 2004 σε 9,7 το 2009, ενώ στη Σουηδία το ποσοστό
κορυφώθηκε στα 6,7 νέα κρούσματα ανά εκατομμύριο
(61 νεοδιαγνωσθέντα κρούσματα) το 2007. Τα στοιχεία
αυτά υποδηλώνουν ότι, σε κάποιες χώρες, εξακολουθεί να
είναι πιθανόν ανά πάσα στιγμή να εκδηλωθεί επιδημική
έκρηξη του ιού HIV μεταξύ των ΧΕΝ.
Τα στοιχεία σχετικά με τις τάσεις από την παρακολούθηση
του επιπολασμού του ιού HIV σε δείγματα ΧΕΝ
αποτελούν σημαντικό συμπλήρωμα των στοιχείων
από τις αναφορές κρουσμάτων HIV. Στοιχεία τάσεων
επιπολασμού για την περίοδο 2004–2009 υπέβαλαν
27 ευρωπαϊκές χώρες (111). Σε 19 χώρες, ο επιπολασμός
του ιού HIV παρέμεινε αμετάβλητος. Σε πέντε χώρες
(Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία, Πορτογαλία)
ο επιπολασμός του ιού HIV εμφάνισε πτωτική τάση,
σε τρεις από αυτές βάσει εθνικών δειγμάτων, στη
δε Γαλλία βάσει στοιχείων από πέντε πόλεις. Στην
Αυστρία, ο επιπολασμός στο εθνικό δείγμα παρέμεινε
αμετάβλητος, πλην όμως παρατηρήθηκε μείωση στη
Βιέννη. Δύο χώρες αναφέρουν αύξηση του επιπολασμού
του ιού HIV, η Σλοβακία (εθνικά στοιχεία) και η Λετονία
(αυτοαναφερόμενα αποτελέσματα εξετάσεων από επτά
πόλεις). Στη Βουλγαρία, η μείωση που παρατηρείται σε
εθνικό επίπεδο δεν αντικατοπτρίζεται στην πρωτεύουσα
Σόφια, όπου παρατηρείται ανοδική τάση. Στην Ιταλία
η τάση στην επικράτεια είναι πτωτική, με μία μόνο από τις
21 περιφέρειες να αναφέρει αύξηση (112).
Η σύγκριση μεταξύ των τάσεων των νεοδιαγνωσθεισών
μολύνσεων που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση
ναρκωτικών και των τάσεων του επιπολασμού του HIV
μεταξύ των ΧΕΝ υποδεικνύει ότι η συχνότητα εμφάνισης
της μόλυνσης από τον ιό HIV που συνδέεται με την ενέσιμη
χρήση ναρκωτικών φθίνει στις περισσότερες χώρες σε
εθνικό επίπεδο.
(110) Τα στοιχεία για την Ισπανία δεν καλύπτουν το σύνολο της επικράτειας.
(111) Στοιχεία για τις τάσεις δεν υποβλήθηκαν από Εσθονία, Ιρλανδία και Τουρκία. Βλ. πίνακα INF-108 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(112) Τα στοιχεία της Ιταλίας αφορούν χρήστες ναρκωτικών υπό θεραπεία οι οποίοι είναι άγνωστο αν κάνουν ενέσιμη χρήση, συνεπώς η μείωση της
επικράτησης του ιού HIV θα μπορούσε να οφείλεται σε μείωση της ενέσιμης χρήσης στον πληθυσμό που ελέγχθηκε.
95
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Περαιτέρω ενδείξεις συνεχιζόμενης μετάδοσης του ιού HIV
παρατηρούνται σε έξι χώρες (Γαλλία, Εσθονία, Ισπανία,
Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία), με επίπεδα επιπολασμού
άνω του 5 % σε δείγματα νεαρών ΧΕΝ (ηλικίας κάτω των
25 ετών) κατά το διάστημα 2005–2007 (114), καθώς και
σε δύο χώρες (Βουλγαρία, Κύπρος) όπου ο επιπολασμός
μεταξύ των νεαρών ΧΕΝ αυξήθηκε στη διάρκεια της
πενταετίας 2004–2009.
Συχνότητα εμφάνισης του AIDS και πρόσβαση στη
HAART
Τα στοιχεία σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης του
AIDS είναι σημαντικά για την ανάδειξη των νέων
εμφανίσεων συμπτωματικών νοσημάτων, αλλά δεν
αποτελούν καλό δείκτη της μετάδοσης του HIV. Τα υψηλά
ποσοστά συχνότητας εμφάνισης του AIDS ενδέχεται να
υποδηλώνουν ότι πολλοί ΧΕΝ που έχουν προσβληθεί από
τον ιό HIV δεν υποβάλλονται σε υψηλής δραστικότητας
αντιρετροϊκή θεραπεία (HAART) σε αρκούντως πρώιμο
στάδιο της μόλυνσης ώστε να αποκομίσουν τα μέγιστα
οφέλη από τη θεραπεία. Σύμφωνα με τα ευρήματα
πρόσφατης παγκόσμιας ανασκόπησης, αυτό ενδέχεται να
εξακολουθεί να συμβαίνει σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες
(Mathers κ.ά., 2010).
Η Λετονία είναι πλέον η χώρα με την υψηλότερη συχνότητα
εμφάνισης του AIDS που συνδέεται με την ενέσιμη χρήση
ναρκωτικών, με κατ’ εκτίμηση 20,8 νέα κρούσματα ανά
εκατομμύριο πληθυσμού το 2009, μειωμένα έναντι των
26,4 το 2008. Σχετικά υψηλά ποσοστά συχνότητας
εμφάνισης του AIDS αναφέρονται επίσης στην Εσθονία
(19,4 νέα κρούσματα ανά εκατομμύριο), την Ισπανία (7,3),
την Πορτογαλία (6,6) και τη Λιθουανία (6,0). Μεταξύ των
χωρών αυτών, κατά την πενταετία 2004–2009 η τάση ήταν
πτωτική στην Ισπανία και την Πορτογαλία, όχι όμως στην
Εσθονία και τη Λιθουανία (115).
Ηπατίτιδα B και C
Η ιογενής ηπατίτιδα και ειδικότερα η μόλυνση που
προκαλείται από τον ιό της ηπατίτιδας C (HCV) εμφανίζει
(113)
(114)
(115)
(116)
(117)
96
Διάγραμμα 16: Τάσεις στα πέντε κράτη μέλη της ΕΕ με τα
υψηλότερα ποσοστά νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων HIV
μεταξύ των ΧΕΝ
200
Κρούσματα ανά εκατομμύριο πληθυσμού
Παρά τις κυρίως πτωτικές τάσεις από το 2004, το
αναφερόμενο ποσοστό των νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων
HIV που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών (ανά
εκατομμύριο κατοίκους) το 2009 συνέχισε να παραμένει
σχετικά υψηλό σε Εσθονία (63,4), Λιθουανία (34,9), Λετονία
(32,7), Πορτογαλία (13,4) και Βουλγαρία (9,7), γεγονός
που υποδηλώνει σε μεγάλο βαθμό συνεχιζόμενη μετάδοση
του ιού HIV μεταξύ των ΧΕΝ στις χώρες αυτές (113).
175
150
125
100
75
Εσθονία
Λιθουανία
Λετονία
Πορτογαλία
Ισπανία
50
25
0
2004 2005 2006 2007 2008 2009
Σημείωση:
Πηγές:
Στοιχεία που υποβλήθηκαν έως τα τέλη Οκτωβρίου 2010,
βλ. διάγραμμα INF-2 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
ECDC και Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ, 2010.
πολύ υψηλό επιπολασμό στους ΧΕΝ σε ολόκληρη την
Ευρώπη. Τα επίπεδα αντισωμάτων κατά του ιού HCV
στα εθνικά δείγματα των ΧΕΝ κατά το διάστημα 2008–
2009 κυμαίνονται από 22 % έως 83 %, ενώ 8 από τις
12 χώρες αναφέρουν ποσοστά που υπερβαίνουν το
40 % (116). Τρεις χώρες (Ουγγαρία, Σλοβενία, Τσεχική
Δημοκρατία) αναφέρουν επιπολασμό κάτω του 25 %,
παρότι ακόμη και σε αυτό το επίπεδο τα ποσοστά
μόλυνσης εξακολουθούν να συνιστούν σοβαρό πρόβλημα
δημόσιας υγείας.
Τα επίπεδα επιπολασμού του HCV μπορεί να
παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις και εντός της ίδιας
χώρας, οι οποίες αντικατοπτρίζουν τόσο τις διαφορές ανά
περιφέρεια όσο και τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού στον
οποίο αντιστοιχεί το δείγμα. Για παράδειγμα, στην Ιταλία οι
διάφορες εκτιμήσεις ανά περιφέρεια κυμαίνονται από 37 %
έως 81 % (διάγραμμα 17).
Πρόσφατες μελέτες (2008–2009) έδειξαν ένα ευρύ
φάσμα επιπέδων επιπολασμού μεταξύ ΧΕΝ ηλικίας κάτω
των 25 ετών και ΧΕΝ που ξεκίνησαν την ενέσιμη χρήση τα
τελευταία δύο χρόνια, το οποίο καταδεικνύει διαφορετικά
επίπεδα συχνότητας εμφάνισης του HCV στους εν λόγω
πληθυσμούς ανά την Ευρώπη (117). Πάντως, οι μελέτες
αυτές δείχνουν επίσης ότι πολλοί ΧΕΝ προσβάλλονται
από τον ιό ήδη από τα αρχικά στάδια της ενέσιμης χρήσης
και, ως εκ τούτου, τα χρονικά περιθώρια για τη λήψη
Βλ. πίνακα INF-104 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακα INF-109 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. διάγραμμα INF-1 και πίνακα INF-104 (μέρος ii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακες INF-2 και INF-111 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακες INF-112 και INF-113 και διάγραμμα INF-6 (μέρος ii) και (μέρος iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά
αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης της προσβολής από
τον ιό HCV είναι αρκετά στενά.
Ο επιπολασμός αντισωμάτων ηπατίτιδας B (HBV)
εμφανίζει επίσης μεγάλες αποκλίσεις, ενδεχομένως εν
μέρει λόγω διαφορών στα επίπεδα εμβολιασμού, αν και
δεν αποκλείεται να υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες.
Ο πλέον διαφωτιστικός ιολογικός δείκτης μόλυνσης από
τον ιό HBV είναι το επιφανειακό αντιγόνο του ιού της
ηπατίτιδας Β (HBsAg), που αποτελεί ένδειξη τρέχουσας
λοίμωξης. Για την πενταετία 2004–2009, τέσσερις από τις
14 χώρες που υπέβαλαν στοιχεία για τον ιό HBV μεταξύ
των ΧΕΝ αναφέρουν, σύμφωνα με έρευνες, ποσοστά
επιπολασμού του HBsAg άνω του 5 % (Βουλγαρία, Ελλάδα,
Λιθουανία, Ρουμανία) (120).
Κατά την πενταετία 2004–2009, αναφέρεται πτωτική
τάση του επιπολασμού του ιού HCV στους ΧΕΝ από οκτώ
χώρες και ανοδική από μία (Κύπρος), ενώ τέσσερις ακόμη
χώρες αναφέρουν αποκλίνουσες τάσεις στα διάφορα
σύνολα δεδομένων. Παρά ταύτα, απαιτείται προσοχή με
δεδομένη την περιορισμένη γεωγραφική κάλυψη και/ή
το περιορισμένο μέγεθος του δείγματος των ερευνών σε
κάποιες περιπτώσεις (118). Σύμφωνα με έρευνες σε νεαρούς
ΧΕΝ (ηλικίας κάτω των 25 ετών), σε ορισμένες χώρες μπορεί
και πάλι να παρατηρείται πτωτική τάση του επιπολασμού
στην εν λόγω ομάδα σε εθνικό (Βουλγαρία, Ηνωμένο
Βασίλειο, Σλοβενία) ή υποεθνικό επίπεδο (Κρήτη στην
Ελλάδα, Φόραρλμπεργκ στην Αυστρία), η οποία μπορεί να
είναι ενδεικτική φθίνουσας πορείας της μετάδοσης του ιού.
Πάντως, αναφέρονται και αυξήσεις (Κύπρος, Γκρατς στην
Αυστρία). Κάποιες από τις τάσεις αυτές επιβεβαιώνονται και
από τα δεδομένα για τους ΧΕΝ που ξεκίνησαν την ενέσιμη
χρήση τα τελευταία δύο χρόνια. Αυξανόμενα ποσοστά
επιπολασμού του ιού HCV στους ΧΕΝ που ξεκίνησαν την
ενέσιμη χρήση τα τελευταία δύο χρόνια αναφέρεται στην
Ελλάδα (Αττική), ενώ μείωση αναφέρεται στην Αυστρία
(Φόραρλμπεργκ) και τη Σουηδία (Στοκχόλμη) (119).
Οι τάσεις ως προς τα αναφερθέντα κρούσματα ηπατίτιδας B
και C αποτυπώνουν δύο διαφορετικές εικόνες που είναι
δύσκολο να ερμηνευθούν λόγω κακής ποιότητας των
δεδομένων. Πάντως, φως στην επιδημιολογία των μολύνσεων
αυτών μπορεί να ρίξει σε κάποιο βαθμό το ποσοστό των ΧΕΝ
επί του συνόλου των αναφερθέντων κρουσμάτων για τα οποία
είναι γνωστοί οι παράγοντες κινδύνου (Wiessing κ.ά., 2008).
Στις 20 χώρες για τις οποίες είναι διαθέσιμα στοιχεία για
την πενταετία 2004–2009, κατά μέσο όρο η ενέσιμη χρήση
ενοχοποιείται για 63 % του συνόλου των αναφερθέντων
κρουσμάτων HCV και 38 % των οξέων περιστατικών HCV,
στα περιστατικά για τα οποία είναι γνωστοί οι παράγοντες
Διάγραμμα 17: Επιπολασμός αντισωμάτων κατά του ιού HCV σε ΧΕΝ
%
100
75
50
25
Σημείωση:
Πηγή:
Ρουμανία
Νορβηγία
Βουλγαρία
Φινλανδία
Σουηδία
Ιταλία
Πολωνία
Βέλγιο
Κάτω Χώρες
Ελλάδα
Δανία
Πορτογαλία
Σλοβακία
Αυστρία
Κύπρος
Κροατία
Ηνωμένο Βασίλειο
Μάλτα
Ουγγαρία
Σλοβενία
Τσεχική Δημοκρατία
0
Τα στοιχεία αφορούν τα έτη 2008 και 2009. Τα μαύρα τετράγωνα αντιπροσωπεύουν δείγματα εθνικής εμβέλειας, τα γαλάζια τρίγωνα αντιπροσωπεύουν
δείγματα υποεθνικής (τοπικής ή περιφερειακής) εμβέλειας. Οι διαφορές μεταξύ των χωρών θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή λόγω διαφορών στα είδη των
πλαισίων και στη μεθοδολογία των ερευνών —οι εθνικές στρατηγικές δειγματοληψίας ποικίλλουν. Οι χώρες παρουσιάζονται κατά αύξουσα σειρά επιπολασμού,
βάσει του μέσου όρου των εθνικών στοιχείων ή, ελλείψει αυτών, των υποεθνικών στοιχείων. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. διάγραμμα INF-6 στο Δελτίο
στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
(118) Βλ. πίνακα INF-111 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(119) Βλ. πίνακες INF-112 και INF-113 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(120) Βλ. πίνακα INF-114 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
97
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
κινδύνου. Όσον αφορά την ηπατίτιδα B, οι ΧΕΝ αντιστοιχούν
σε 20 % του συνόλου των αναφερθέντων κρουσμάτων
και σε 26 % των οξέων περιστατικών. Τα στοιχεία αυτά
επιβεβαιώνουν ότι οι ΧΕΝ εξακολουθούν να αποτελούν
σημαντική ομάδα υψηλού κινδύνου για προσβολή από
ιογενείς ηπατίτιδες στην Ευρώπη (121).
Άλλες λοιμώξεις
Πέραν των ιογενών λοιμώξεων, οι ΧΕΝ είναι ευάλωτοι και σε
βακτηριακές λοιμώξεις (122). Η επιδημική έκρηξη άνθρακα
στους ΧΕΝ στην Ευρώπη (βλ. ΕΚΠΝΤ, 2010α) έφερε στο
προσκήνιο το μόνιμο πρόβλημα των σοβαρών ασθενειών
που απειλούν τους ΧΕΝ από σπορογόνα βακτήρια. Σε
ευρωπαϊκή μελέτη συγκρίθηκαν δεδομένα σχετικά με
Φυματίωση στους χρήστες ναρκωτικών
Η φυματίωση είναι μια βακτηριακή λοίμωξη που
συνήθως προσβάλλει τους πνεύμονες και μπορεί
να αποβεί θανατηφόρα. Το 2008, διαγνώστηκαν
συνολικά 82 605 περιστατικά σε 26 κράτη μέλη της
ΕΕ και τη Νορβηγία, με ποσοστά εμφάνισης άνω των
20 περιστατικών ανά 100 000 κατοίκους στη Ρουμανία
(114,1), τη Λιθουανία (66,8), τη Λετονία (47,1), τη
Βουλγαρία (41,2), την Εσθονία (33,1) και την Πορτογαλία
(28,7) (ECDC, 2010). Στην Ευρώπη, η νόσος πλήττει
κυρίως ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως μετανάστες,
αστέγους, χρήστες ναρκωτικών και κρατούμενους.
Λόγω περιθωριοποίησης και τρόπου ζωής, οι χρήστες
ναρκωτικών κινδυνεύουν περισσότερο να προσβληθούν
από φυματίωση σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Οι
HIV οροθετικοί εκτιμάται ότι διατρέχουν 20 με 30 φορές
μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης φυματίωσης σε σύγκριση
με τους μη οροθετικούς (ΠΟΥ, 2010α).
Τα στοιχεία σχετικά με τον επιπολασμό της φυματίωσης
μεταξύ των χρηστών ναρκωτικών σπανίζουν. Στην Ευρώπη
αναφέρονται υψηλά ποσοστά ενεργού (συμπτωματικής)
φυματίωσης σε χρήστες ναρκωτικών που παρακολουθούν
θεραπευτικά προγράμματα στην Ελλάδα (1,7 %), τη
Λιθουανία (3 %) και την Πορτογαλία (1 %–2 %), ενώ παρά
τον συστηματικό έλεγχο σε κέντρα απεξάρτησης στην
Αυστρία, τη Σλοβακία και τη Νορβηγία δεν εντοπίστηκαν
κρούσματα.
Η φυματίωση σε χρήστες ναρκωτικών αντιμετωπίζεται
αποτελεσματικά, παρότι απαιτείται σύνθετο θεραπευτικό
σχήμα για διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών. Η ολοκλήρωση
της θεραπείας έχει ζωτική σημασία, καθώς ο παθογόνος
οργανισμός σύντομα αναπτύσσει ανοχή στα φάρμακα
και αντίσταση στην αγωγή. Οι προβληματικοί χρήστες
ναρκωτικών, ιδίως όσοι έχουν χαοτικό τρόπο ζωής,
ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δυσκολίες με τη συμμόρφωση
στη θεραπεία. Νέες προσεγγίσεις που αποσκοπούν στο να
μειώσουν τη διάρκεια της θεραπείας μπορεί να αυξήσουν
τις πιθανότητες επιτυχούς ολοκλήρωσής της.
(121) Βλ. πίνακες INF-105 και INF-106 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(122) Βλ. πλαίσιο «Φυματίωση στους χρήστες ναρκωτικών».
98
τέσσερις βακτηριακές λοιμώξεις που έπληξαν τους ΧΕΝ
στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας (αλλαντίαση,
τέτανος, Clostridium novyi και άνθρακας). Κατά το
χρονικό διάστημα 2000–2009, έξι χώρες ανέφεραν
367 περιστατικά, με ποσοστά που κυμαίνονταν από
0,03 έως 7,54 κρούσματα ανά εκατομμύριο κατοίκους.
Τα περισσότερα κρούσματα (92 %) αναφέρθηκαν σε τρεις
χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης, το Ηνωμένο Βασίλειο,
την Ιρλανδία και τη Νορβηγία. Απαιτείται περαιτέρω
διερεύνηση προκειμένου να γίνει κατανοητό σε τι οφείλεται
αυτή η γεωγραφική απόκλιση (Hope κ.ά., 2011).
Πρόληψη και αντιμετώπιση των λοιμωδών
νοσημάτων
Η πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων στους χρήστες
ναρκωτικών αποτελεί σημαντικό στόχο της Ευρωπαϊκής
Ένωσης στο πεδίο της δημόσιας υγείας και εντάσσεται
στην εθνική πολιτική για τα ναρκωτικά των περισσοτέρων
κρατών μελών της. Για την πρόληψη και τον έλεγχο της
διάδοσης των λοιμωδών νοσημάτων στους χρήστες
ναρκωτικών, χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός
προσεγγίσεων, όπως επιδημιολογική επιτήρηση,
εμβολιασμός και θεραπεία των λοιμωδών νοσημάτων,
θεραπεία απεξάρτησης, ιδίως θεραπεία υποκατάστασης
οπιοειδών, διανομή αποστειρωμένων υλικών ενέσιμης
χρήσης και λοιπών συνέργων, δράσεις στην κοινότητα με
σκοπό την πληροφόρηση και την εκπαίδευση, αλλά και
συμπεριφορικές παρεμβάσεις, συνήθως μέσω ομάδων
Πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων στους
ΧΕΝ: κοινές κατευθυντήριες γραμμές
ECDC–ΕΚΠΝΤ
Το 2011, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου
Νόσων (ECDC) και το ΕΚΠΝΤ εξέδωσαν κοινές
κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την πρόληψη και των
έλεγχο της διάδοσης των λοιμωδών νοσημάτων στους
ΧΕΝ. Στις κατευθυντήριες γραμμές περιέχεται πλήρης
επισκόπηση της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων,
μεταξύ άλλων και μέτρων όπως η παροχή αποστειρωμένων
συρίγγων και συνέργων, η θεραπεία απεξάρτησης,
περιλαμβανομένης της θεραπείας υποκατάστασης
οπιοειδών, ο εμβολιασμός, ο εργαστηριακός έλεγχος
και η θεραπεία των λοιμωδών νοσημάτων σε χρήστες
ναρκωτικών. Στις κατευθυντήριες γραμμές εξετάζονται
τα διάφορα μοντέλα παροχής υπηρεσιών, καθώς και τα
καταλληλότερα ενημερωτικά και εκπαιδευτικά μηνύματα για
τον συγκεκριμένο πληθυσμό.
Οι κατευθυντήριες γραμμές διατίθενται σε έντυπη και
ηλεκτρονική μορφή μόνο στην αγγλική γλώσσα στον
δικτυακό τόπο του ΕΚΠΝΤ.
Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά
εργασίας εκτός δομών και υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης.
Τα μέτρα αυτά, παράλληλα με την αντιρετροϊκή θεραπεία και
τη διάγνωση και θεραπεία της φυματίωσης, προωθούνται
από τα όργανα του ΟΗΕ ως βασικές παρεμβάσεις για την
πρόληψη του ιού HIV, τη θεραπεία και την περίθαλψη των
ΧΕΝ (ΠΟΥ, UNODC και UNAIDS, 2009).
Διάγραμμα 18: Γεωγραφική διαθεσιμότητα προγραμμάτων
βελονών και συρίγγων σε περιφερειακό επίπεδο
Ανυπαρξία στοιχείων
ή αποκλεισμός
Διατίθενται
Δεν διατίθενται
Παρεμβάσεις
Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας υποκατάστασης
οπιοειδών για τη μείωση της μετάδοσης του ιού HIV και
της αυτοαναφερόμενης επικίνδυνης ενέσιμης χρήσης
έχει επιβεβαιωθεί από πλήθος μελέτες και ανασκοπήσεις.
Αυξάνονται τα επιστημονικά στοιχεία που μαρτυρούν
ότι ο συνδυασμός θεραπείας υποκατάστασης οπιοειδών
και προγραμμάτων διανομής βελονών και συρίγγων
μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης των ιών HIV και HCV και
την επικίνδυνη ενέσιμη χρήση αποτελεσματικότερα από
την εφαρμογή είτε της μιας είτε της άλλης παρέμβασης
μεμονωμένα (ECDC και ΕΚΠΝΤ, 2011).
Αξιοποιώντας τις προόδους στη θεραπεία της ηπατίτιδας
C, πολλές χώρες εντείνουν τις προσπάθειές τους όσον
αφορά την πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία της σε
χρήστες ναρκωτικών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει
σειρά πρωτοβουλιών με στόχο τη βελτίωση της πρόληψης
της ηπατίτιδας C στους χρήστες ναρκωτικών, όπως
η καταγραφή των εθνικών προτύπων και κατευθυντήριων
γραμμών για την πρόληψη του ιού HCV στην ΕΕ (Zurhold,
2011), η συλλογή των παρεμβάσεων ευαισθητοποίησης,
πρόληψης, θεραπείας και φροντίδας (Correlation Project
και EHRN, 2010), καθώς και η ανάπτυξη εκπαιδευτικών
υλικών για τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής,
τους επαγγελματίες υγείας και τους κατά τόπους φορείς
παροχής υπηρεσιών (π.χ. Hunt και Morris, 2011).
Διανομή δωρεάν αποστειρωμένων συρίγγων από
εξειδικευμένα κέντρα ή φαρμακεία γίνεται σε όλες τις χώρες
πλην Τουρκίας. Ωστόσο, παρά τη σημαντική επέκταση
του μέτρου αυτού την τελευταία εικοσαετία, τα στοιχεία
φανερώνουν ανισορροπία ως προς τη γεωγραφική
κάλυψη, με πολλές χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής
Ευρώπης και τη Σουηδία να αναφέρουν ότι δεν γίνεται
διανομή συρίγγων σε κάποιες περιοχές (βλ. διάγραμμα 18).
Πρόσφατα στοιχεία σχετικά με τη διανομή συρίγγων
μέσω εξειδικευμένων προγραμμάτων υποβλήθηκαν από
όλες τις χώρες πλην τριών, ενώ δύο χώρες ακόμη δεν
υπέβαλαν πλήρη στοιχεία (123). Σύμφωνα με τα στοιχεία
αυτά, τα εξειδικευμένα προγράμματα βελονών και συρίγγων
MT00
Σημείωση:
Πηγή:
Οι περιφέρειες ορίζονται βάσει της ονοματολογίας εδαφικών
στατιστικών μονάδων της ΕΕ (NUTS), επίπεδο 2. Για περισσότερες
πληροφορίες, βλ. δικτυακό τόπο της Eurostat.
Βλ. πίνακα HSR-4 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
διανέμουν περίπου 50 εκατομμύρια σύριγγες ετησίως,
αριθμός που αντιστοιχεί κατά μέσο όρο σε 94 σύριγγες
ανά εκτιμώμενο ΧΕΝ στις χώρες που υπέβαλαν τα σχετικά
στοιχεία.
Ο μέσος αριθμός συρίγγων που διανέμονται σε ετήσια
βάση ανά ΧΕΝ μπορεί να υπολογιστεί για 13 ευρωπαϊκές
χώρες (124). Σε επτά από τις χώρες αυτές, ο μέσος
αριθμός συρίγγων που διανέμονται από τα εξειδικευμένα
προγράμματα αντιστοιχεί σε λιγότερες από 100 ανά ΧΕΝ,
τέσσερις χώρες διανέμουν από 100 έως 200 σύριγγες,
ενώ το Λουξεμβούργο και η Νορβηγία αναφέρουν ότι
διανέμουν περισσότερες από 200 σύριγγες ανά ΧΕΝ (125).
Για την πρόληψη του ιού HIV, τα όργανα του ΟΗΕ εκτιμούν
ότι η ετήσια διανομή 100 συρίγγων ανά ΧΕΝ είναι χαμηλή
και η διανομή 200 συρίγγων ανά ΧΕΝ υψηλή (ΠΟΥ,
UNODC και UNAIDS, 2009).
Την τελευταία τετραετία (2005–2009) ο συνολικός
αριθμός συρίγγων που διανέμεται από τα εξειδικευμένα
προγράμματα αυξήθηκε κατά 32 %. Η υποπεριφερειακή
ανάλυση της τάσης όσον αφορά τη διανομή συρίγγων
φανερώνει ότι η ανοδική τάση ανακόπτεται στα «παλιά»
κράτη μέλη της ΕΕ ενώ συνεχίζεται στα κράτη μέλη που
προσχώρησαν στην ΕΕ μετά το 2004.
(123) Βλ. πίνακα HSR-5 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011. Για τα έτη 2007–2009, δεν υπέβαλαν στοιχεία σχετικά με τον αριθμό συρίγγων
η Γερμανία, η Δανία και η Ιταλία. Τα στοιχεία για τις Κάτω Χώρες καλύπτουν μόνο το Άμστερνταμ και το Ρότερνταμ, ενώ στα στοιχεία του Ηνωμένου
Βασιλείου δεν περιλαμβάνεται η Αγγλία.
(124) Βλ. διάγραμμα HSR-3 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(125) Στους αριθμούς αυτούς δεν περιλαμβάνονται οι πωλήσεις συρίγγων από φαρμακεία, τα οποία ενδέχεται να αντιπροσωπεύουν σημαντική πηγή
προμήθειας αποστειρωμένων συρίγγων για τους χρήστες ναρκωτικών σε πολλές χώρες.
99
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά θάνατοι
και θνησιμότητα
Η χρήση ναρκωτικών είναι μία από τις κύριες αιτίες
προβλημάτων υγείας και θανάτου στους νέους στην
Ευρώπη και σε αυτήν οφείλεται σημαντικό μέρος του
συνόλου των θανάτων ενηλίκων. Σύμφωνα με μελέτες,
ποσοστό από 10 % έως 23 % της θνησιμότητας των
ατόμων ηλικίας 15 έως 49 ετών μπορεί να αποδοθεί στη
χρήση οπιοειδών (Bargagli κ.ά., 2006, Bloor κ.ά., 2008).
Ο όρος «συνδεόμενη με τα ναρκωτικά θνησιμότητα»
αναφέρεται σε θανάτους που οφείλονται άμεσα ή έμμεσα
στη χρήση ναρκωτικών, μεταξύ άλλων σε θανάτους από
λήψη υπερβολικής δόσης ναρκωτικών (θάνατοι οφειλόμενοι
στα ναρκωτικά), HIV/AIDS, τροχαία ατυχήματα (ιδίως όταν
τα ναρκωτικά συνδυάζονται με αλκοόλ), βία, αυτοκτονία
ή χρόνιες παθήσεις λόγω επαναλαμβανόμενης χρήσης
(π.χ. καρδιαγγειακά προβλήματα χρηστών κοκαΐνης) (126).
Θάνατοι οφειλόμενοι στα ναρκωτικά
Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις, το 2009
αναφέρθηκαν περίπου 7 630 θάνατοι οφειλόμενοι στα
ναρκωτικά στα κράτη μέλη της ΕΕ και τη Νορβηγία,
αριθμός που δείχνει ότι η κατάσταση παραμένει αμετάβλητη
συγκρινόμενος με τους 7 730 θανάτους που αναφέρθηκαν
το 2008 (127). Δεν αποκλείεται οι εκτιμήσεις να είναι
συντηρητικές, καθώς στα εθνικά στοιχεία ενδέχεται να μην
αναφέρεται το σύνολο των θανάτων που οφείλονται στα
ναρκωτικά ή να μην επιβεβαιώνεται η αιτία θανάτου για το
σύνολο των θανάτων. Ο αριθμός των χωρών που διαθέτουν
εκτιμήσεις για το μέγεθος της πληρότητας των εθνικών
στοιχείων τους όσον αφορά τους θανάτους είναι μικρός.
Το διάστημα 1995–2008, σε ετήσια βάση αναφέρθηκαν
από 6 300 έως 8 400 θάνατοι οφειλόμενοι στα ναρκωτικά
από τα κράτη μέλη της ΕΕ και τη Νορβηγία. Το 2008, το
τελευταίο έτος για το οποίο έχουν υποβάλει στοιχεία όλες
σχεδόν οι χώρες, περισσότεροι από τους μισούς θανάτους
αναφέρθηκαν από δύο χώρες, τη Γερμανία και το Ηνωμένο
Βασίλειο. Αυτές οι δύο χώρες μαζί με την Ισπανία και
την Ιταλία αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα του συνόλου
των θανάτων που έχουν καταγραφεί (5 075).
To 2009, το μέσο ποσοστό θνησιμότητας από υπερβολική
δόση στην ΕΕ υπολογίζεται σε 21 θανάτους ανά
εκατομμύριο πληθυσμού ηλικίας 15–64 ετών, ενώ οι
περισσότερες χώρες αναφέρουν ποσοστά που κυμαίνονται
από 4 έως 59 θανάτους ανά εκατομμύριο πληθυσμού
(διάγραμμα 19). Ποσοστά άνω των 20 θανάτων ανά
εκατομμύριο αναφέρονται από 13 εκ των 28 ευρωπαϊκών
χωρών, ενώ ποσοστά άνω των 40 θανάτων ανά εκατομμύριο
αναφέρονται από επτά χώρες. Οι θάνατοι από υπερβολική
δόση ναρκωτικών αντιστοιχούν στο 4 % του συνόλου
των θανάτων Ευρωπαίων ηλικίας 15–39 ετών (128).
Ο αριθμός των αναφερόμενων θανάτων που οφείλονται
στα ναρκωτικά επηρεάζεται από την επικράτηση και τα
πρότυπα χρήσης των ουσιών (ενέσιμη χρήση, πολλαπλή
χρήση ουσιών), από την ηλικία και τη συννοσηρότητα
των χρηστών, από τη διαθεσιμότητα υπηρεσιών θεραπείας
και πρώτων βοηθειών, καθώς και από την ποιότητα
των δεδομένων που συλλέγονται και υποβάλλονται.
Η βελτιωμένη αξιοπιστία των ευρωπαϊκών δεδομένων δίνει
τη δυνατότητα για καλύτερη περιγραφή των τάσεων, ενώ
οι περισσότερες χώρες έχουν πλέον υιοθετήσει ορισμό
«περιστατικού» που συνάδει με αυτόν του ΕΚΠΝΤ (129).
Παρά ταύτα, οι συγκρίσεις μεταξύ χωρών πρέπει να
γίνονται με προσοχή, καθώς εξακολουθούν να υπάρχουν
διαφορές ως προς τις μεθοδολογίες αναφοράς και τις
πηγές δεδομένων.
Θάνατοι που συνδέονται με τα οπιοειδή
Ηρωίνη
Τα οπιοειδή και κυρίως η ηρωίνη ή οι μεταβολίτες της
ανιχνεύονται στα περισσότερα περιστατικά θανάτων που
οφείλονται στα ναρκωτικά στην Ευρώπη. Στις 22 χώρες
που υπέβαλαν στοιχεία για το 2008 ή το 2009, τα
οπιοειδή αντιστοιχούσαν στη συντριπτική πλειονότητα του
συνόλου των περιστατικών, με πέντε εξ αυτών των χωρών
να αναφέρουν ποσοστά άνω του 90 % και 12 ακόμη
να αναφέρουν ποσοστά μεταξύ 80 % και 90 %. Συχνά
ανιχνεύονται και άλλες ουσίες πέραν της ηρωίνης, συνήθως
αλκοόλ, βενζοδιαζεπίνες, άλλα οπιοειδή και, σε ορισμένες
χώρες, κοκαΐνη. Τούτο σημαίνει ότι ένα σημαντικό ποσοστό
των οφειλόμενων στα ναρκωτικά θανάτων πιθανώς
συνδέεται με τη χρήση περισσοτέρων της μιας ουσιών, όπως
φάνηκε και από ανασκόπηση των τοξικολογικών ευρημάτων
των συνδεόμενων με τα ναρκωτικά θανάτων στη Σκωτία
το διάστημα 2000–2007, στην οποία διαπιστώθηκε θετική
συσχέτιση με την παρουσία ηρωίνης και αλκοόλ, ιδιαίτερα
στους άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας. Σε συνδεόμενους με
την ηρωίνη θανάτους ανδρών, ανιχνεύθηκε αλκοόλ σε
ποσοστό 53 % των περιστατικών ηλικίας άνω των 35 ετών,
έναντι 36 % των περιστατικών ηλικίας κάτω των 35 ετών
(Bird και Robertson, 2011, βλ. επίσης GROS, 2010).
(126) Βλ. «Συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά θάνατοι: μια σύνθετη έννοια» στην ετήσια έκθεση 2008.
(127) Ο υπολογισμός βασίστηκε σε στοιχεία του 2009 για 17 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ και τη Νορβηγία, σε στοιχεία του 2008 για εννέα χώρες
και σε προβολή για μία χώρα. Δεν συνυπολογίστηκε το Βέλγιο, το οποίο δεν υπέβαλε στοιχεία. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. πίνακα DRD-2
(μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(128) Βλ. διάγραμμα DRD-7 (μέρος i) και πίνακες DRD-5 (μέρος ii) και DRD-107 (μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(129) Για αναλυτικές μεθοδολογικές πληροφορίες, βλ. Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011 και σελίδες του βασικού δείκτη Συνδεόμενοι με τα ναρκωτικά
θάνατοι.
100
Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά
Διάγραμμα 19: Εκτιμώμενα ποσοστά θνησιμότητας οφειλόμενης στα ναρκωτικά στο σύνολο των ενηλίκων (15–64 ετών)
146
90
Ποσοστό ανά εκατομμύριο πληθυσμού
80
70
60
50
40
30
20
10
Σημείωση:
Πηγή:
Εσθονία
Νορβηγία
Ιρλανδία
Ηνωμένο Βασίλειο
Δανία
Φινλανδία
Λουξεμβούργο
Σουηδία
Αυστρία
Λιθουανία
Μάλτα
Γερμανία
Μέσος όρος ΕΕ
Κύπρος
Κροατία
Σλοβενία
Ισπανία
Λετονία
Ιταλία
Κάτω Χώρες
Βέλγιο
Ελλάδα
Γαλλία
Πολωνία
Βουλγαρία
Πορτογαλία
Τσεχική Δημοκρατία
Σλοβακία
Ουγγαρία
Τουρκία
Ρουμανία
0
Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. διάγραμμα DRD-7 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Εθνικά εστιακά σημεία δικτύου Reitox.
Η πλειονότητα των θυμάτων από υπερβολική δόση στην
Ευρώπη είναι άνδρες (81 %). Γενικά, αναλογούν τέσσερις
θάνατοι ανδρών σε κάθε θάνατο γυναίκας (με την αναλογία
να κυμαίνεται από 1,4 προς 1 στην Πολωνία έως 31 προς
1 στη Ρουμανία) (130). Στα «νέα» κράτη μέλη της ΕΕ, οι
πιθανότητες τα θύματα να είναι άνδρες και άτομα νεότερης
ηλικίας είναι μεγαλύτερες σε σύγκριση με τα κράτη μέλη που
προσχώρησαν στην ΕΕ πριν από το 2004 και τη Νορβηγία.
Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων διαφέρουν από χώρα σε
χώρα, με τις χώρες της Νότιας Ευρώπης να αναφέρουν
υψηλότερα ποσοστά ανδρών (Ελλάδα, Ιταλία, Ρουμανία,
Κύπρος, Ουγγαρία, Κροατία) και την Εσθονία, τη Λετονία,
τη Λιθουανία, τη Δανία, τις Κάτω Χώρες, τη Σουηδία και
τη Νορβηγία να αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά ατόμων
μεγαλύτερης ηλικίας. Στις περισσότερες χώρες η μέση ηλικία
των θυμάτων κυμαίνεται γύρω στα 35 έτη και σε πολλές
χώρες αυξάνεται, γεγονός που ενδέχεται να υποδηλώνει
πιθανή σταθεροποίηση ή μείωση του αριθμού των νεαρών
χρηστών ηρωίνης και γήρανση του πληθυσμού των
προβληματικών χρηστών οπιοειδών. Συνολικά, ποσοστό
12 % των θυμάτων από υπερβολική δόση στην Ευρώπη είναι
άτομα ηλικίας κάτω των 25 ετών (131).
Οι παράγοντες που σχετίζονται με τη λήψη υπερβολικής
δόσης ηρωίνης, θανατηφόρου ή μη, είναι πολλοί. Σε
αυτούς συγκαταλέγονται η ενέσιμη χρήση και η ταυτόχρονη
χρήση άλλων ουσιών, ιδίως αλκοόλ, βενζοδιαζεπινών και
ορισμένων αντικαταθλιπτικών. Επίσης, σχετίζονται με τη
λήψη υπερβολικής δόσης η περιστασιακή εντατική χρήση
ναρκωτικών, η συννοσηρότητα, η έλλειψη στέγης, οι ψυχικές
διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη και εκούσια δηλητηρίαση),
η μη παρακολούθηση προγράμματος απεξάρτησης,
η ύπαρξη ιστορικού υπερβολικών δόσεων και η μοναχική
χρήση (Rome κ.ά., 2008). Το χρονικό διάστημα που
ακολουθεί αμέσως μετά την αποφυλάκιση ή την έξοδο
από πρόγραμμα απεξάρτησης διαπιστώθηκε από σειρά
διαχρονικών μελετών ότι εγκυμονεί πολύ υψηλό κίνδυνο
λήψης υπερβολικής δόσης (ΠΟΥ, 2010α).
Άλλα οπιοειδή
Στις τοξικολογικές αναλύσεις δεν ανιχνεύεται μόνο
ηρωίνη, αλλά και ένα ευρύ φάσμα άλλων οπιοειδών,
περιλαμβανομένης της μεθαδόνης (132) και της
βουπρενορφίνης. Οι θάνατοι που οφείλονται σε τοξίκωση
(130) Δεδομένου ότι οι περισσότεροι θάνατοι που αναφέρονται στο ΕΚΠΝΤ οφείλονται σε λήψη υπερβολικής δόσης οπιοειδών (κυρίως ηρωίνης), τα
γενικά χαρακτηριστικά των αναφερόμενων θανάτων χρησιμοποιούνται για την περιγραφή και την ανάλυση θανάτων που οφείλονται σε χρήση
ηρωίνης.
Βλ. διάγραμμα DRD-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(131) Βλ. διαγράμματα DRD-2 και DRD-3 και πίνακα DRD-1 (μέρος i) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(132) Βλ. πλαίσιο «Μεθαδόνη και θνησιμότητα».
101
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Μεθαδόνη και θνησιμότητα
Οι χρήστες οπιοειδών που λαμβάνουν θεραπεία
υποκατάστασης υπολογίζονται σε 700 000, εύλογο
είναι επομένως ουσίες όπως η μεθαδόνη να έχουν μπει
τα τελευταία χρόνια στο μικροσκόπιο για να διαπιστωθεί
η σχέση τους με τους θανάτους που οφείλονται
στα ναρκωτικά. Η μεθαδόνη ανιχνεύεται συχνά στις
τοξικολογικές αναλύσεις σε θανάτους που συνδέονται
με τη χρήση ναρκωτικών και ενίοτε ταυτοποιείται ως αιτία
θανάτου. Παρά ταύτα, τα υπάρχοντα επιστημονικά στοιχεία
συνηγορούν έντονα υπέρ της θετικής συμβολής της καλά
ρυθμισμένης και επιτηρούμενης θεραπείας υποκατάστασης
οπιοειδών, σε συνδυασμό με παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής
υποστήριξης, στην παραμονή των ασθενών στη θεραπεία
και στη μείωση της χρήσης παράνομων ουσιών και της
θνησιμότητας.
Σύμφωνα με μελέτες παρατήρησης, τα ποσοστά
θνησιμότητας των χρηστών οπιοειδών που παρακολουθούν
πρόγραμμα μεθαδόνης αντιστοιχούν στο ένα τρίτο
περίπου των ποσοστών θνησιμότητας των χρηστών που
δεν παρακολουθούν θεραπευτικό πρόγραμμα. Σημαντικό
ρόλο παίζει η διάρκεια της θεραπείας αφού, σύμφωνα
με πρόσφατες μελέτες, όταν οι χρήστες παραμένουν
στη θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών για διάστημα
τουλάχιστον 12 μηνών, αυξάνονται κατά 85 % οι
πιθανότητες μείωσης της θνησιμότητας συνολικά (Cornish
κ.ά., 2010). Τα ποσοστά θνησιμότητας μειώνονται με
τη σωρευτική έκθεση σε θεραπεία (Kimber κ.ά., 2010).
Επιπλέον, η μεθαδόνη φαίνεται ότι μειώνει τον κίνδυνο
προσβολής από τον ιό HIV κατά 50 % περίπου σε
σύγκριση με την απόσυρση ή τη μη θεραπεία (Mattick
κ.ά., 2009). Όσον αφορά τους θανάτους που συνδέονται
με τη μεθαδόνη, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη σε έναν
πληθυσμό της Σκωτίας και της Αγγλίας, η καθιέρωση
της επιτηρούμενης λήψης της δόσης μεθαδόνης
ακολουθήθηκε από σημαντική μείωση των θανάτων που
συνδέονται με τη μεθαδόνη. Μεταξύ 1993 και 2008,
οι θάνατοι από λήψη υπερβολικής δόσης μεθαδόνης
τουλάχιστον υποτετραπλασιάστηκαν ανά ποσότητα
συνταγογραφούμενης μεθαδόνης, ενώ παράλληλα
επεκτάθηκε η θεραπεία με μεθαδόνη (Strang κ.ά., 2010).
από βουπρενορφίνη είναι σπάνιοι και αναφέρονται από
πολύ μικρό αριθμό χωρών, παρά την αυξανόμενη χρήση
της ουσίας στη θεραπεία υποκατάστασης στην Ευρώπη.
Στη Φινλανδία, ωστόσο, η βουπρενορφίνη παραμένει το
συχνότερα ανιχνευόμενο οπιοειδές σε περιστατικά θανάτων
που οφείλονται στα ναρκωτικά, συνήθως όμως σε συνδυασμό
με άλλες ουσίες. Αυτό φάνηκε και από πρόσφατη φινλανδική
μελέτη, στην οποία εξετάστηκαν τα τοξικολογικά ευρήματα σε
περιστατικά τυχαίας δηλητηρίασης. Σύμφωνα με τα ευρήματα,
βενζοδιαζεπίνες ανιχνεύθηκαν σε όλα σχεδόν τα περιστατικά
(38/40) στα οποία η βουπρενορφίνη ταυτοποιήθηκε ως
η κύρια αιτία θανάτου. Σημαντικός παράγοντας ήταν και το
αλκοόλ, το οποίο ανιχνεύθηκε σε 22 από τα 40 περιστατικά
(Salasuo κ.ά., 2009). Στην Εσθονία οι περισσότεροι
οφειλόμενοι στα ναρκωτικά θάνατοι που αναφέρθηκαν
το 2009, όπως και τα προηγούμενα έτη, συνδέονταν με
τη χρήση 3-μεθυλφαιντανύλης.
Θάνατοι που συνδέονται με άλλες ναρκωτικές ουσίες
Οι θάνατοι που οφείλονται σε οξεία τοξίκωση από κοκαΐνη
μοιάζει να είναι σχετικά σπάνιοι (ΕΚΠΝΤ, 2010α). Ωστόσο,
δεδομένου ότι η λήψη υπερβολικής δόσης κοκαΐνης
ορίζεται και ταυτοποιείται πιο δύσκολα από τη λήψη
υπερβολικής δόσης οπιοειδών, ενδέχεται οι θάνατοι αυτοί
να μην αναφέρονται ως θάνατοι που οφείλονται στη χρήση
κοκαΐνης (βλ. κεφάλαιο 5).
Το 2009, αναφέρθηκαν περίπου 900 θάνατοι που
συνδέονται με την κοκαΐνη σε 21 χώρες. Είναι δύσκολο
να περιγραφεί η τάση στην Ευρώπη, λόγω έλλειψης
συγκρισιμότητας των διαθέσιμων δεδομένων. Τα πιο
πρόσφατα στοιχεία από την Ισπανία και το Ηνωμένο
Βασίλειο, τις δύο χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά
επικράτησης της χρήσης κοκαΐνης, υποδεικνύουν μείωση
των θανάτων που συνδέονται με τη χρήση κοκαΐνης.
Στην Ισπανία καταγράφηκε μείωση των αναφερθέντων
περιστατικών στα οποία ανιχνεύθηκε κοκαΐνη (απουσία
οπιοειδών) από 25,1 % το 2007 σε 19,3 % το 2008, ενώ
στο Ηνωμένο Βασίλειο από 12,7 % το 2008 σε 9,6 %
το 2009. Η κοκαΐνη πολύ σπάνια ταυτοποιείται ως η μόνη
ουσία στην οποία οφείλεται ο θάνατος.
Σύμφωνα με πρόσφατη διεθνή ανασκόπηση με θέμα τη
θνησιμότητα των χρηστών κοκαΐνης, τα στοιχεία για την
αυξημένη θνησιμότητα των προβληματικών ή εξαρτημένων
χρηστών κοκαΐνης είναι περιορισμένα (Degenhardt κ.ά.,
2011). Η ανασκόπηση αφορούσε τα ευρήματα τριών
ευρωπαϊκών μελετών επανελέγχου, μιας γαλλικής σε δείγμα
συλληφθέντων για παραβάσεις που σχετίζονταν με την
κοκαΐνη, μιας ολλανδικής σε δείγμα χρηστών που έκαναν
ενέσιμη χρήση κοκαΐνης από υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης
και μιας ιταλικής σε δείγμα εξαρτημένων χρηστών κοκαΐνης
που παρακολουθούσαν πρόγραμμα απεξάρτησης. Ο αδρός
δείκτης θνησιμότητας στις μελέτες αυτές κυμαινόταν από
0,54 έως 4,6 ανά 100 ανθρωποέτη. Σε πρόσφατη μελέτη
κοόρτης στη Δανία σε δείγμα χρηστών κοκαΐνης που
παρακολουθούσαν θεραπεία, διαπιστώθηκε αυξημένος
κίνδυνος θνησιμότητας 6,4 σε σύγκριση με συνομήλικους
του ιδίου φύλου στον γενικό πληθυσμό (Arendt κ.ά., 2011).
Σπανίως αναφέρονται θάνατοι στους οποίους
ανιχνεύεται έκσταση (MDMA) και, σε πολλές περιπτώσεις,
η συγκεκριμένη ουσία δεν ταυτοποιείται ως η άμεση
αιτία θανάτου (133). Το 2009, αναφέρθηκαν θάνατοι που
πιθανόν να συνδέονται με τη χρήση παραγώγων καθινόνης
(133) Για στοιχεία σχετικά με τους θανάτους που συνδέονται με άλλες ουσίες πλην της ηρωίνης, βλ. πίνακα DRD-108 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων
2011.
102
Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά
στην Αγγλία (μεφεδρόνη) και τη Φινλανδία (MDPV)
(βλ. κεφάλαιο 8).
Τάσεις στους οφειλόμενους στα ναρκωτικά θανάτους
Στην Ευρώπη σημειώθηκε ραγδαία αύξηση των οφειλόμενων
στα ναρκωτικά θανάτων στη διάρκεια της δεκαετίας
του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990,
παράλληλα με την αύξηση της χρήσης ηρωίνης και
της ενέσιμης χρήσης, και έκτοτε οι θάνατοι παρέμειναν
σε υψηλά επίπεδα (134). Μεταξύ 2000 και 2003 τα
περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ ανέφεραν μείωση των
θανάτων, η οποία ακολουθήθηκε από αύξηση το διάστημα
2003-2008. Τα διαθέσιμα προκαταρκτικά στοιχεία για
το 2009 υποδεικνύουν ότι ο συνολικός αριθμός των
θανάτων θα είναι ίσος ή ελαφρώς μικρότερος από αυτόν
του 2008. Μεταξύ των χωρών στις οποίες μπορούν να
γίνουν συγκρίσεις, οι αναφερόμενοι θάνατοι μειώθηκαν σε
ορισμένες μεγάλες χώρες, όπως η Γερμανία, το Ηνωμένο
Βασίλειο και η Ιταλία.
Το φαινόμενο του σταθερά υψηλού ή αυξανόμενου
αριθμού αναφερόμενων θανάτων από ναρκωτικά σε κάποιες
χώρες είναι δυσερμήνευτο, ιδίως εάν ληφθούν υπόψη οι
ενδείξεις περιορισμού της ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών
και η αύξηση του αριθμού των χρηστών οπιοειδών που
έρχονται σε επαφή με κέντρα απεξάρτησης και υπηρεσίες
μείωσης των επιβλαβών συνεπειών. Το εν λόγω φαινόμενο
θα μπορούσε να αποδοθεί σε διάφορους πιθανούς
παράγοντες, όπως στα αυξημένα επίπεδα πολλαπλής
χρήσης ουσιών (ΕΚΠΝΤ, 2009β) και συμπεριφορών
υψηλού κινδύνου, στην αύξηση του αριθμού των
υποτροπών μεταξύ αποφυλακισμένων χρηστών οπιοειδών
ή χρηστών που ολοκληρώνουν προγράμματα απεξάρτησης
ή και στη γήρανση του πληθυσμού των χρηστών, οι οποίοι
καθίστανται πιο ευάλωτοι.
Συνολική θνησιμότητα που συνδέεται με τα ναρκωτικά
Πέρα από τους θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά,
στη συνολική θνησιμότητα που συνδέεται με τα ναρκωτικά
συνυπολογίζονται και οι θάνατοι που προκαλούνται
εμμέσως από τη χρήση ναρκωτικών, π.χ. θάνατοι
από μετάδοση λοιμωδών νοσημάτων, καρδιαγγειακά
προβλήματα και ατυχήματα. Είναι δύσκολο να
ποσοτικοποιηθούν οι θάνατοι που σχετίζονται εμμέσως
με τη χρήση ναρκωτικών, ωστόσο έχουν σημαντικές
συνέπειες για τη δημόσια υγεία. Το μεγαλύτερο ποσοστό
των συνδεόμενων με τα ναρκωτικά θανάτων παρατηρείται
σε προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών, αν και κάποιοι
θάνατοι αφορούν και περιστασιακούς χρήστες (π.χ.
τροχαία ατυχήματα).
Η συνολική θνησιμότητα που συνδέεται με τα ναρκωτικά
υπολογίζεται με διάφορους τρόπους. Μία μέθοδος
συνδυάζει στοιχεία θνησιμότητας από μελέτες κοόρτης
με εκτιμήσεις της επικράτησης της χρήσης ναρκωτικών.
Μια άλλη προσέγγιση λαμβάνει υπόψη τα υπάρχοντα
στατιστικά στοιχεία σχετικά με τη θνησιμότητα στον γενικό
πληθυσμό και υπολογίζει το ποσοστό που αναλογεί στη
χρήση ναρκωτικών.
Μελέτες κοόρτης για τη θνησιμότητα
Οι μελέτες κοόρτης για τη θνησιμότητα παρακολουθούν
διαχρονικά τις ίδιες ομάδες προβληματικών χρηστών
ναρκωτικών και, σε συνδυασμό με τα μητρώα θανάτων,
προσπαθούν να προσδιορίσουν τις αιτίες θανάτου των
μελών της ομάδας. Με τις μελέτες αυτές προσδιορίζονται
τα συνολικά ποσοστά θνησιμότητας για την ομάδα και τα
ποσοστά θνησιμότητας από κάθε αιτία και υπολογίζεται
η διαφορά μεταξύ ποσοστού θνησιμότητας της ομάδας και
ποσοστού θνησιμότητας του γενικού πληθυσμού (135).
Ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο διεξάγεται η μελέτη
(π.χ. κέντρα απεξάρτησης) και τα κριτήρια συμμετοχής
των χρηστών (π.χ. ενέσιμη χρήση, χρήση ηρωίνης), οι
περισσότερες μελέτες κοόρτης διαπιστώνουν ποσοστά
θνησιμότητας της τάξης του 1 % έως 2 % ετησίως στους
προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών. Τα ποσοστά αυτά
σε γενικές γραμμές είναι από 10 έως 20 φορές υψηλότερα
από τα αντίστοιχα της ίδιας ηλικιακής ομάδας στον
γενικό πληθυσμό. Παρότι η σχετική σημασία της αιτίας
θανάτου μεταβάλλεται από πληθυσμό σε πληθυσμό, από
χώρα σε χώρα και διαχρονικά, η κύρια αιτία θανάτου των
προβληματικών χρηστών ναρκωτικών είναι συνήθως η λήψη
υπερβολικής δόσης, η οποία αντιστοιχεί σε ποσοστό
έως και 50 % ή 60 % των θανάτων ΧΕΝ σε χώρες με
χαμηλό επιπολασμό HIV/AIDS. Πέραν του HIV/AIDS και
άλλων νοσημάτων, στις συχνότερα αναφερόμενες αιτίες
θανάτου περιλαμβάνονται η αυτοκτονία, τα ατυχήματα και
η κατάχρηση αλκοόλ.
Θάνατοι που συνδέονται έμμεσα με τη χρήση
ναρκωτικών
Συνδυάζοντας υπάρχοντα στοιχεία της Eurostat και
στοιχεία επιδημιολογικής επιτήρησης του ιού HIV/AIDS,
το ΕΚΠΝΤ υπολόγισε ότι το 2007 περίπου 2 100 άτομα
έχασαν τη ζωή τους από HIV/AIDS που αποδίδεται στη
χρήση ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (136). Ποσοστό
90 % των θανάτων αυτών επήλθαν στη Γαλλία, την Ισπανία,
την Ιταλία και την Πορτογαλία.
Στις λοιπές νόσους στις οποίες αποδίδεται ένα μέρος
των θανάτων των χρηστών ναρκωτικών περιλαμβάνονται
(134) Βλ. διαγράμματα DRD-8 και DRD-11 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
(135) Για πληροφορίες σχετικά με τις μελέτες κοόρτης για τη θνησιμότητα, βλ. Βασικοί δείκτες στον δικτυακό τόπο του ΕΚΠΝΤ.
(136) Βλ. πίνακα DRD-5 (μέρος iii) στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
103
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Επιλεγμένο θέμα: Συνδεόμενη με τη χρήση
ναρκωτικών θνησιμότητα — Σφαιρική
προσέγγιση και συνέπειες για τη δημόσια
υγεία
Στο Επιλεγμένο θέμα που δημοσιεύεται φέτος από
το ΕΚΠΝΤ παρουσιάζονται τα ευρήματα πρόσφατων
διαχρονικών μελετών σχετικά με τη θνησιμότητα
που συνδέεται με τη χρήση ναρκωτικών σε δείγματα
προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Εξετάζονται τα συνολικά ποσοστά θνησιμότητας και τα
ποσοστά θνησιμότητας από κάθε αιτία και περιγράφονται
οι παράγοντες κινδύνου και οι προστατευτικοί παράγοντες,
όπως προκύπτουν από τις έρευνες. Γίνεται επίσης
επισκόπηση των συνεπειών για τη δημόσια υγεία.
Το Επιλεγμένο θέμα διατίθεται σε έντυπη και ηλεκτρονική
μορφή μόνο στην αγγλική γλώσσα στον δικτυακό τόπο του
ΕΚΠΝΤ.
οι χρόνιες παθήσεις όπως η χρόνια ηπατοπάθεια, κυρίως
λόγω μόλυνσης από τον ιό της ηπατίτιδας C, η οποία
συχνά επιδεινώνεται από τη βαριά κατάχρηση αλκοόλ και
τη συνοδό μόλυνση από τον ιό HIV. Οι θάνατοι από άλλα
λοιμώδη νοσήματα είναι σπανιότεροι. Στις λοιπές αιτίες
θανάτου των χρηστών ναρκωτικών, όπως η αυτοκτονία,
ο τραυματισμός αλλά και η ανθρωποκτονία, έχει δοθεί
πολύ λιγότερη προσοχή, παρότι υπάρχουν ενδείξεις ότι
έχουν σοβαρό αντίκτυπο στη θνησιμότητα.
Μείωση των συνδεόμενων με τα ναρκωτικά
θανάτων
Δεκαπέντε ευρωπαϊκές χώρες αναφέρουν ότι η εθνική
στρατηγική τους για τα ναρκωτικά περιλαμβάνει ενότητα
αφιερωμένη στη μείωση των συνδεόμενων με τα ναρκωτικά
θανάτων, ότι διαθέτουν αντίστοιχη πολιτική σε περιφερειακό
επίπεδο ή ειδικό σχέδιο δράσης για την πρόληψη των
συνδεόμενων με τα ναρκωτικά θανάτων. Ορισμένες από
τις υπόλοιπες χώρες (Αυστρία, Γαλλία, Εσθονία), λόγω
πρόσφατης αύξησης των συνδεόμενων με τα ναρκωτικά
θανάτων (εν μέρει νεότερων και κοινωνικά ενσωματωμένων
χρηστών), έχουν συνειδητοποιήσει την ανάγκη βελτίωσης
των μέτρων που λαμβάνουν.
Η παρακολούθηση θεραπευτικού προγράμματος μειώνει
σημαντικά τον κίνδυνο θανάτου των χρηστών ναρκωτικών,
παρότι προκύπτουν κίνδυνοι λόγω μειωμένης ανοχής στην
ουσία κατά την έναρξη ή την ολοκλήρωση του θεραπευτικού
προγράμματος. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος
θανάτου οφειλόμενου στα ναρκωτικά είναι σημαντικά
(137)
(138)
(139)
(140)
104
αυξημένος σε περίπτωση υποτροπής μετά από θεραπεία και
στη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων μετά την αποφυλάκιση.
Σε ορισμένες χώρες συνιστάται η χρήση βουπρενορφίνης
για τη θεραπεία συντήρησης, λόγω των φαρμακολογικών
ιδιοτήτων της, οι οποίες την καθιστούν ασφαλέστερη (137), ενώ
ο συνδυασμός βουπρενορφίνης-ναλοξόνης έχει πάρει άδεια
κυκλοφορίας τουλάχιστον στις μισές από τις χώρες (138).
Παρότι κάποιες ευρωπαϊκές χώρες έχουν σημειώσει
πρόοδο στην προσπάθεια να γεφυρώσουν το θεραπευτικό
χάσμα μεταξύ κοινότητας και φυλακής (139), η διακοπή
της θεραπείας απεξάρτησης λόγω σύλληψης, φυλάκισης
ή αποφυλάκισης έχει διαπιστωθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο
λήψης υπερβολικής δόσης (Dolan κ.ά., 2005). Για
τον λόγο αυτό, το Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της
ΠΟΥ δημοσίευσε συστάσεις σχετικά με την πρόληψη
της υπερδοσολογίας στη φυλακή και τη βελτίωση της
συνεχιζόμενης φροντίδας μετά την αποφυλάκιση (ΠΟΥ,
2010γ).
Παράλληλα με την ευκολότερη πρόσβαση στη θεραπεία
απεξάρτησης, μελετώνται και άλλες παρεμβάσεις με
σκοπό τη μείωση του κινδύνου λήψης υπερβολικής
δόσης ναρκωτικών. Οι εν λόγω παρεμβάσεις συνεκτιμούν
προσωπικούς παράγοντες, καθώς και παράγοντες που
σχετίζονται με το πλαίσιο και τα πρότυπα χρήσης ουσιών.
Διανομή ενημερωτικού υλικού για τον κίνδυνο λήψης
υπερβολικής δόσης, συχνά σε διάφορες γλώσσες ώστε
να ενημερώνονται και οι μετανάστες χρήστες ναρκωτικών,
γίνεται στην πλειονότητα των χωρών μέσω εξειδικευμένων
κέντρων απεξάρτησης και δικτυακών τόπων και,
προσφάτως, και μέσω τηλεφωνικών γραπτών μηνυμάτων
και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Συμβουλευτική και
εκπαίδευση στην ασφαλέστερη χρήση προσφέρεται, είτε
από επαγγελματίες είτε από πρώην χρήστες, σε 27 χώρες,
αν και οι παρεμβάσεις αυτές δεν υλοποιούνται σε τακτική
βάση και είναι περιορισμένης κλίμακας (140).
Στις πρόσθετες παρεμβάσεις που αναφέρονται από μικρό
αριθμό χωρών συγκαταλέγονται η παρακολούθηση των
οξέων περιστατικών που συνδέονται με τα ναρκωτικά
(Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο),
τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης των χρηστών
σχετικά με επικίνδυνες ουσίες (Βέλγιο, Γαλλία, Ουγγαρία,
Πορτογαλία, Τσεχική Δημοκρατία, Κροατία), καθώς
και βελτιωμένα μέτρα ελέγχου για την πρόληψη της
συνταγογράφησης πολλαπλών ουσιών (Ηνωμένο Βασίλειο,
Λουξεμβούργο). Οι αίθουσες επιτηρούμενης χρήσης
ναρκωτικών, που λειτουργούν σε Γερμανία, Ισπανία,
Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο και Νορβηγία, παρέχουν
τη δυνατότητα άμεσης παρέμβασης από επαγγελματίες
Βλ. κατευθυντήριες γραμμές για τη θεραπεία στην πύλη βέλτιστης πρακτικής.
Βλ. πίνακα HSR-1 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. κεφάλαιο 2 και πίνακα HSR-9 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Βλ. πίνακα HSR-8 στο Δελτίο στατιστικών στοιχείων 2011.
Κεφάλαιο 7: Λοιμώδη νοσήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά και θάνατοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά
μόλις εμφανιστούν τα πρώτα σημεία υπερδοσολογίας και
μειώνουν τις επιπτώσεις των μη θανατηφόρων υπερβολικών
δόσεων στην υγεία. Στοιχεία για τον αντίκτυπο των
αιθουσών επιτηρούμενης χρήσης στους θανάτους που
οφείλονται στα ναρκωτικά προέρχονται και από πρόσφατη
μελέτη που διεξήχθη στο Βανκούβερ, στην οποία
διαπιστώνεται μείωση των θανατηφόρων περιστατικών
υπερβολικής δόσης κατά 35 % σε μια συγκεκριμένη
κοινότητα μετά την έναρξη της λειτουργίας αίθουσας
επιτηρούμενης χρήσης (Marshall, B. κ.ά., 2011). Το εν λόγω
εύρημα συνάδει με τα ευρήματα προγενέστερων μελετών των
οποίων ανασκόπηση γίνεται στη μονογραφία για τη μείωση
των επιβλαβών συνεπειών (ΕΚΠΝΤ, 2010β).
Η εκπαίδευση στην αντιμετώπιση περιστατικών
υπερδοσολογίας σε συνδυασμό με τη διάθεση ναλοξόνης
στον χρήστη (η ναλοξόνη εξουδετερώνει τη δράση των
οπιοειδών και χρησιμοποιείται ευρέως στη νοσοκομειακή
και στην επείγουσα προνοσοκομιακή ιατρική) είναι μια
παρέμβαση που μπορεί να αποτρέψει το θάνατο από
υπερβολική δόση οπιοειδών. Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες
αναφέρουν ότι υλοποιούν προγράμματα πρόληψης στην
κοινότητα στο πλαίσιο των οποίων συνταγογραφείται
ναλοξόνη σε χρήστες που κινδυνεύουν από λήψη
υπερβολικής δόσης οπιοειδών. Η συνταγογράφηση
ναλοξόνης συνοδεύεται από υποχρεωτική εκπαίδευση στην
αναγνώριση των σημείων υπερδοσολογίας, στην παροχή
πρώτων βοηθειών (π.χ. ΚΑΡΠΑ, θέση ανάνηψης) και στη
χορήγηση της ναλοξόνης. Η παρέμβαση αυτή απευθύνεται
σε χρήστες ναρκωτικών και συγγενείς ή φίλους τους και
στόχος της είναι να τους δώσει τη δυνατότητα να δράσουν
αποτελεσματικά σε περίπτωση περιστατικού υπερβολικής
δόσης εν αναμονή της άφιξης των πρώτων βοηθειών.
Διανομή ναλοξόνης σε χρήστες ναρκωτικών αναφέρεται
στην Ιταλία (όπου η ουσία παρέχεται από το 40 % των
κέντρων απεξάρτησης), τη Γερμανία και το Ηνωμένο
Βασίλειο (Αγγλία και Ουαλία). Νέες πρωτοβουλίες
αναφέρονται σε Βουλγαρία, Δανία και Πορτογαλία. Στη
Σκωτία η διανομή ναλοξόνης σε όλους τους χρήστες
οπιοειδών που αποφυλακίζονται ξεκίνησε το 2010 και
η κυβέρνηση έχει ταχθεί υπέρ της υλοποίησης ενός
προγράμματος διανομής ναλοξόνης σε εθνικό επίπεδο
σε όλους τους χρήστες που κρίνεται ότι κινδυνεύουν
από λήψη υπερβολικής δόσης οπιοειδών και σε όλους
όσοι ενδέχεται να έρχονται σε επαφή με αυτούς.
Η αποτελεσματικότητα της διανομής ναλοξόνης σε
αποφυλακισμένους όσον αφορά τη μείωση των θανάτων
από υπερβολική δόση τις πρώτες εβδομάδες μετά την
αποφυλάκισή τους αξιολογείται στην Αγγλία στο πλαίσιο
της μελέτης N-Alive, μιας τυχαιοποιημένης ελεγχόμενης
δοκιμής σε δείγμα 5 600 κρατούμενων χρηστών.
105
Κεφάλαιο 8
Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσεις
Εισαγωγή
Η παροχή έγκαιρης και αντικειμενικής πληροφόρησης
για τις νέες ουσίες και τις αναδυόμενες τάσεις αποκτά
ολοένα και μεγαλύτερη σημασία εάν ληφθεί υπόψη
ο αυξανόμενος δυναμισμός και οι ταχείες μεταβολές των
χαρακτηριστικών του προβλήματος των ναρκωτικών στην
Ευρώπη. Η αγορά των νέων ουσιών διακρίνεται για την
ταχύτητα με την οποία οι προμηθευτές παρακάμπτουν
τα μέτρα ελέγχου που θεσπίζονται για συγκεκριμένες
ουσίες προσφέροντας νέες εναλλακτικές ουσίες. Ένα
ευρύ φάσμα πηγών πληροφόρησης και πρωτοποριακοί
δείκτες, όπως η παρακολούθηση του διαδικτύου και
η ανάλυση λυμάτων, μπορούν να συμβάλουν στο να
σχηματιστεί πληρέστερη εικόνα για τις αναδυόμενες τάσεις
όσον αφορά τα ναρκωτικά στην Ευρώπη. Στο παρόν
κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά οι νέες ψυχοτρόποι
ουσίες που κοινοποιήθηκαν μέσω του συστήματος
έγκαιρης προειδοποίησης και οι εξελίξεις όσον αφορά
την αξιολόγηση των κινδύνων της μεφεδρόνης. Εξετάζεται
επίσης το φαινόμενο των «νόμιμων ψυχοτρόπων», καθώς
και σειρά εθνικών μέτρων για την αντιμετώπιση της
ελεύθερης πώλησης νέων ουσιών.
Δράση της ΕΕ για τα νέα ναρκωτικά
Το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης (ΣΕΠ) της
Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέχει έναν μηχανισμό ταχείας
απόκρισης στην εμφάνιση νέων ψυχοδραστικών ουσιών
στη σκηνή των ναρκωτικών. Επί του παρόντος το ΣΕΠ
επανεξετάζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο
πλαίσιο της αξιολόγησης της εφαρμογής της απόφασης
2005/387/ΔΕΥ του Συμβουλίου (141).
στην αγορά, με πρωτοφανείς αριθμούς κοινοποιήσεων
νέων ουσιών την τελευταία διετία —24 το 2009 και 41 το
2010 (142). Πολλές από τις νέες αυτές ουσίες ανιχνεύθηκαν
κατά τον έλεγχο προϊόντων που πωλούνται μέσω
διαδικτύου ή εξειδικευμένων καταστημάτων (smart shops).
Οι περισσότερες από τις 41 νέες ψυχοτρόπους ουσίες
που ταυτοποιήθηκαν το 2010 είναι συνθετικά παράγωγα
καθινόνης και συνθετικά κανναβινοειδή. Τα 15 νέα
συνθετικά παράγωγα καθινόνης που ταυτοποιήθηκαν το
2010 έχουν καταστήσει πλέον τις καθινόνες τη δεύτερη
μεγαλύτερη οικογένεια ουσιών που παρακολουθούνται
από το ΣΕΠ, μετά τις φαιναιθυλαμίνες. Στον κατάλογο των
νέων κοινοποιήσεων περιλαμβάνονται πολλές και διάφορες
χημικές ουσίες, περιλαμβανομένου ενός συνθετικού
παράγωγου κοκαΐνης, μιας φυσικής πρόδρομης ουσίας
και ποικίλων συνθετικών ψυχοτρόπων ουσιών. Παράγωγα
της φαινκυκλιδίνης (PCP) και της κεταμίνης, δύο γνωστών
ουσιών που χρησιμοποιούνταν ή εξακολουθούν να
χρησιμοποιούνται στην ιατρική και την κτηνιατρική,
αναφέρθηκαν για πρώτη φορά το 2010.
Η εμφάνιση νέων ουσιών με βάση φαρμακευτικές ουσίες
οι οποίες είναι γνωστό ότι ενέχουν υψηλές πιθανότητες
κατάχρησης αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι
η καινοτομία στην παράνομη αγορά απαιτεί συντονισμένη
απάντηση από πλευράς των ελεγκτικών αρχών για τα
φάρμακα και τα ναρκωτικά. Επί του παρόντος, το ζήτημα
αυτό δεν αποτελεί άμεσο πρόβλημα αλλά πιθανή απειλή,
με δεδομένη πάντως την ταχύτητα των εξελίξεων στον
συγκεκριμένο τομέα, ίσως έχει σημασία να προλαμβάνονται
μελλοντικά προβλήματα.
Αξιολόγηση κινδύνου
Νέες ψυχοτρόποι ουσίες
Μεταξύ 1997 και 2010, κοινοποιήθηκαν επίσημα μέσω
του ευρωπαϊκού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης
περισσότερες από 150 νέες ψυχοτρόποι ουσίες, οι
οποίες πλέον παρακολουθούνται. Κατά το ίδιο χρονικό
διάστημα, επιταχύνθηκε ο ρυθμός εμφάνισης νέων ουσιών
Το 2010 διενεργήθηκε αξιολόγηση των κινδύνων που
συνδέονται με τη μεφεδρόνη (4-methylmethcathinone),
το πρώτο παράγωγο καθινόνης που αξιολογήθηκε
επίσημα και μάλιστα η πρώτη ουσία που υποβλήθηκε
σε αξιολόγηση κινδύνου βάσει των νέων επιχειρησιακών
κατευθυντήριων γραμμών (143). Η αξιολόγηση αντιμετώπισε
(141) Απόφαση 2005/387/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 10ης Μαΐου 2005, σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών, την αξιολόγηση κινδύνων και τον
έλεγχο νέων ψυχοτρόπων ουσιών (ΕΕ L 127 της 20.5.2005, σ. 32).
(142) Βλ. πλαίσιο «Κύριες ομάδες νέων ψυχοτρόπων ουσιών που παρακολουθούνται από το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης».
(143) Βλ. πλαίσιο «Κατευθυντήριες γραμμές για την αξιολόγηση κινδύνου».
107
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Κύριες ομάδες νέων ψυχοτρόπων ουσιών που
παρακολουθούνται από το σύστημα έγκαιρης
προειδοποίησης
Οι νέες ψυχοτρόποι ουσίες που εμφανίζονταν στην αγορά
ναρκωτικών στην Ευρώπη ανέκαθεν ανήκαν σε μικρό αριθμό
χημικών οικογενειών και η πλειονότητα των κοινοποιήσεων
στο ΣΕΠ αφορούσε φαιναιθυλαμίνες και τρυπταμίνες.
Την τελευταία πενταετία, όμως, αναφέρεται αυξανόμενος
αριθμός νέων ουσιών που ανήκουν σε ένα διευρυνόμενο
φάσμα χημικών οικογενειών (βλ. διάγραμμα).
Οι φαιναιθυλαμίνες περιλαμβάνουν ευρύ φάσμα ουσιών που
μπορεί να έχουν διεγερτική, εντακτογόνο ή παραισθησιογόνο
δράση. Ενδεικτικά αναφέρονται οι συνθετικές ουσίες αμφεταμίνη,
μεθαμφεταμίνη και MDMA (3,4- μεθυλενοδιοξυμεθαμφεταμίνη),
καθώς και η φυσική ουσία μεσκαλίνη.
Οι τρυπταμίνες περιλαμβάνουν αρκετές ουσίες με κατεξοχήν
παραισθησιογόνο δράση. Οι κύριοι εκπρόσωποι της
οικογένειας είναι οι φυσικές ενώσεις διμεθυλτρυπταμίνη
(DMT), ψιλοκίνη και ψιλοκυβίνη (που περιέχονται στα
παραισθησιογόνα μανιτάρια), καθώς και το ημισυνθετικό
διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος (LSD).
Οι πιπεραζίνες εκπροσωπούνται κυρίως από την
mCPP (1-(3-χλωροφαινυλο)πιπεραζίνη) και την BZP
(1-βενζυλοπιπεραζίνη), αμφότερες διεγερτικές του κεντρικού
νευρικού συστήματος.
45
40
Οι καθινόνες έχουν διεγερτική δράση. Τα κύρια παράγωγα
καθινόνης είναι η ημισυνθετική μεθκαθινόνη και τα συνθετικά
παράγωγα μεφεδρόνη, μεθυλόνη και MDPV (3,4-methylenedio
xypyrovalerone).
35
30
25
Άλλες ουσίες
20
Συνθετικά
κανναβινοειδή
15
Καθινόνες
10
Πιπεραζίνες
Τρυπταμίνες
5
Φαιναιθυλαμίνες
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Σημείωση: Αριθμός νέων ψυχοτρόπων ουσιών που κοινοποιήθηκαν μέσω του
ευρωπαϊκού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης δυνάμει της
απόφασης 2005/387/ΔΕΥ του Συμβουλίου.
δυσχέρειες λόγω των περιορισμένων διαθέσιμων στοιχείων
και του γεγονότος ότι η μεφεδρόνη δεν ήταν παρεμφερής με
ενώσεις που είχαν αξιολογηθεί στο παρελθόν. Παρά ταύτα,
για πρώτη φορά, συμπεριλήφθηκαν στοιχεία τοξικολογικών
ελέγχων από διερευνητική μελέτη σε ομάδα χρηστών
μεφεδρόνης, γεγονός που ενισχύει την επιστημονική
βάση των πορισμάτων σε σύγκριση με προηγούμενες
αξιολογήσεις κινδύνου.
Βάσει των πορισμάτων της έκθεσης αξιολόγησης των
κινδύνων (ΕΚΠΝΤ, 2010ε), τον Δεκέμβριο 2010 το
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε την υπαγωγή της
μεφεδρόνης σε μέτρα ελέγχου και ποινικές κυρώσεις
σε ολόκληρη την ΕΕ (144). Κατά τον χρόνο έκδοσης της
απόφασης, 18 ευρωπαϊκές χώρες είχαν ήδη υπαγάγει τη
Τα συνθετικά κανναβινοειδή είναι λειτουργικά παρεμφερή με τη
δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη (THC), το δραστικό συστατικό της
κάνναβης. Όπως και η THC, μπορεί να έχουν παραισθησιογόνο,
υπνωτική ή κατασταλτική δράση. Έχουν ανιχνευθεί σε μείγματα
βοτάνων για κάπνισμα όπως το Spice (βλ. ΕΚΠΝΤ, 2009δ).
Στις λοιπές ουσίες που κοινοποιήθηκαν μέσω του ΣΕΠ
περιλαμβάνονται διάφορες φυτικής προέλευσης και συνθετικές
ψυχοτρόποι ουσίες (π.χ. ινδάνια, βενζοδιφουρανύλια,
ναρκωτικά αναλγητικά, συνθετικά παράγωγα κοκαΐνης,
παράγωγα κεταμίνης και φαινκυκλιδίνης), οι οποίες υπό τη
στενή έννοια δεν ανήκουν σε καμία από τις προηγούμενες
οικογένειες. Περιλαμβάνεται επίσης μικρός αριθμός προϊόντων
και παραγώγων με θεραπευτικές ιδιότητες.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με επιλεγμένες νέες
ψυχοτρόπους ουσίες βλ. «Χαρακτηριστικά των ουσιών» στον
δικτυακό τόπο του ΕΚΠΝΤ.
μεφεδρόνη σε μέτρα ελέγχου (145). Τα υπόλοιπα κράτη μέλη
της ΕΕ έχουν ένα έτος στη διάθεσή τους για να λάβουν τα
αναγκαία μέτρα.
Παρακολούθηση της μεφεδρόνης
Ένας μικρός αριθμός πηγών παρέχει τη δυνατότητα
να συνεχιστεί η παρακολούθηση της χρήσης και της
διαθεσιμότητας μεφεδρόνης στην Ευρώπη, κυρίως μέσω
διαδικτυακών ερευνών σε θαμώνες κλαμπ και μελετών
για τις πωλήσεις μέσω διαδικτύου. Σύμφωνα με τις
διαδικτυακές έρευνες σε αναγνώστες ενός βρετανικού
περιοδικού χορευτικής μουσικής, η επικράτηση της χρήσης
μεφεδρόνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής ανήλθε σε 40 %
(144) Απόφαση 2010/759/EΕ του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 2010, για την υπαγωγή της ουσίας 4-methylmethcathinone (μεφεδρόνη) σε μέτρα
ελέγχου ( ΕΕ L 322 της 8.12.2010, σ. 44).
(145) Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Εσθονία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Πολωνία,
Ρουμανία, Σουηδία, Κροατία, Νορβηγία.
108
Κεφάλαιο 8: Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσεις
Κατευθυντήριες γραμμές
για την αξιολόγηση κινδύνου
Ο ισχύουσες επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραμμές για
την αξιολόγηση των κινδύνων που συνδέονται με νέες
ψυχοτρόπους ουσίες, οι οποίες εγκρίθηκαν το 2008,
εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά το 2010 με τη μεφεδρόνη
(ΕΚΠΝΤ, 2010γ). Με τις κατευθυντήριες γραμμές παρέχεται
το εννοιολογικό πλαίσιο για τη διεξαγωγή επιστημονικά
άρτιας και τεκμηριωμένης αξιολόγησης εγκαίρως και με
περιορισμένες πηγές πληροφόρησης. Τα κύρια ζητήματα
που εξετάζονται είναι οι κίνδυνοι για την υγεία και την
κοινωνία, η παρασκευή και η διακίνηση, η ανάμειξη του
οργανωμένου εγκλήματος και οι πιθανές συνέπειες των
μέτρων ελέγχου.
Στις κατευθυντήριες γραμμές εξετάζονται όλοι οι
παράγοντες οι οποίοι, σύμφωνα με τις συμβάσεις των
Ηνωμένων Εθνών του 1961 και του 1971, δύνανται
να καθιστούν αναγκαία την υπαγωγή κάποιας ουσίας
σε διεθνή έλεγχο. Καθιερώνεται επίσης ένα καινοτόμο
ημιποσοτικό σύστημα βαθμολόγησης, βάσει των κρίσεων
των εμπειρογνωμόνων. Στις κατευθυντήριες γραμμές
λαμβάνονται υπόψη και η πιθανότητα επέλευσης κάποιας
βλάβης (ο λεγόμενος «κίνδυνος») και η σοβαρότητα
της βλάβης αυτής (η λεγόμενη «επικινδυνότητα»). Πέραν
αυτού, εξετάζεται η επικράτηση της χρήσης, καθώς και οι
πιθανές ωφέλειες και οι πιθανοί κίνδυνοι από την ουσία
ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος της στα κράτη μέλη
και γίνεται σύγκρισή της με άλλες ουσίες για τις οποίες
γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία.
Το 2010, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ενέκρινε επίσης
αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για την εξέταση
ψυχοτρόπων ουσιών ενόψει της υπαγωγής τους σε διεθνή
έλεγχο (ΠΟΥ, 2010β).
περίπου το 2010 (2 295 συμμετέχοντες, Dick και Torrance,
2010) και σε 61 % το 2011 (2 560 συμμετέχοντες,
Winstock, 2011), παρότι η χρήση κατά τον τελευταίο
μήνα μειώθηκε από 33 % σε 25 % κατά το ίδιο χρονικό
διάστημα. Οι εν λόγω έρευνες δεν μπορούν να θεωρηθούν
αντιπροσωπευτικές του ευρύτερου πληθυσμού των θαμώνων
κλαμπ.
Η διαθεσιμότητα μεφεδρόνης μέσω διαδικτύου εκτιμήθηκε
με έξι διαδικτυακές έρευνες αποτύπωσης του ΕΚΠΝΤ
μεταξύ Δεκεμβρίου 2009 και Φεβρουαρίου 2011. Κατά
το πρώτο εξάμηνο του 2010, η μεφεδρόνη διατίθετο
ευρέως και νόμιμα από προμηθευτές στο διαδίκτυο,
όπου πωλείτο τόσο στη λιανική όσο και στη χονδρική.
Οι έρευνες αποτύπωσης του ΕΚΠΝΤ για τα ηλεκτρονικά
καταστήματα πώλησης ουσιών στην αγγλική γλώσσα
έδειξαν ότι η διαθεσιμότητα μεφεδρόνης μέσω διαδικτύου
κορυφώθηκε τον Μάρτιο του 2010, όταν η ουσία
πωλούνταν σε 77 δικτυακούς τόπους. Έκτοτε, ο συνολικός
αριθμός ηλεκτρονικών καταστημάτων πώλησης μεφεδρόνης
μειώνεται, δεδομένου ότι από τον Απρίλιο του 2010 οι
ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν την υπαγωγή της ουσίας σε
μέτρα ελέγχου. Παρότι η μεφεδρόνη υπάγεται σε μέτρα
ελέγχου στην πλειονότητα των κρατών μελών στις αρχές
του 2011, μια πολύγλωσση έρευνα αποτύπωσης του
ΕΚΠΝΤ έδειξε ότι η ουσία συνεχίζει να είναι διαθέσιμη
μέσω διαδικτύου, αφού εντοπίστηκαν 23 δικτυακοί
τόποι που πουλούσαν μεφεδρόνη στην Ευρωπαϊκή
Ένωση. Από τα αρχικά 77 ηλεκτρονικά καταστήματα
που καταγράφηκαν τον Μάρτιο του 2010, μόνο τα 15
εξακολουθούσαν να λειτουργούν ένα χρόνο αργότερα
και μόνο δύο εξ αυτών συνέχιζαν να πωλούν μεφεδρόνη.
Τα υπόλοιπα 13 ηλεκτρονικά καταστήματα συνέχιζαν να
πωλούν άλλα προϊόντα, τα οποία συχνά παρουσίαζαν
ως «προϊόντα χημικής έρευνας» και διαφήμιζαν ως
«νόμιμα υποκατάστατα της μεφεδρόνης» (146). Η έρευνα
αποτύπωσης του ΕΚΠΝΤ το 2011 διαπίστωσε επίσης
μεγάλη μείωση σε σύγκριση με το 2010 του αριθμού
των ηλεκτρονικών καταστημάτων πώλησης μεφεδρόνης
που έμοιαζε να εδρεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το
2011, η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό ηλεκτρονικών
καταστημάτων πώλησης μεφεδρόνης ήταν οι ΗΠΑ (έξι),
ακολουθούμενη από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Τσεχική
Δημοκρατία (τρία έκαστη). Κατά το ίδιο διάστημα, η τιμή
της μεφεδρόνης αυξήθηκε από 10–12 ευρώ/γραμμάριο το
2010 σε 20–25 ευρώ/γραμμάριο το 2011.
Οι τοξικώσεις και οι θάνατοι που συνδέονται με τη
μεφεδρόνη εξακολουθούν να παρακολουθούνται
στενά από το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Μη
θανατηφόρες αρνητικές επιδράσεις στην υγεία από την
κατανάλωση μεφεδρόνης αναφέρθηκαν στο Ηνωμένο
Βασίλειο και την Ιρλανδία. Το 2010, υποβλήθηκαν
αναφορές σχετικά με 65 θανάτους στην Αγγλία για τους
οποίους υπήρχε υποψία ότι συνδέονται με τη χρήση
μεφεδρόνης. Στις τοξικολογικές αναλύσεις μεφεδρόνη
ανιχνεύθηκε σε 46 περιστατικά. Παρά ταύτα, η ανίχνευση
μιας ουσίας σε δείγμα τοξικολογικής εξέτασης δεν σημαίνει
κατ’ ανάγκη ότι αυτή προκάλεσε τον θάνατο ή συντέλεσε σε
αυτόν, συνεπώς οι αναφορές για θανάτους που συνδέονται
με τη μεφεδρόνη πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.
Παρακολούθηση άλλων ουσιών
Στην Ευρώπη δεν παρακολουθούνται συστηματικά οι
ουσίες που έχουν υποβληθεί σε αξιολόγηση κινδύνου ούτε
αυτές που στη συνέχεια υπάγονται σε μέτρα ελέγχου. Τα
διαθέσιμα στοιχεία για τις εν λόγω ουσίες προέρχονται
(146) Στα προϊόντα αυτά συγκαταλέγονταν το MDAI (5,6-methylenedioxy-2-aminoindane), το 5-IAI (5-iodo-2-aminoindane), το MDAT
(6,7-methylenedioxy-2-aminotetralin), το 5-APB (5-(2-aminopropyl)benzofuran, που πωλείται ως «Benzo fury»), το 6-APB (6-(2-aminopropyl)
benzofuran), η ναφυρόνη (ναφθυλπυροβαλερόνη, που πωλείται ως NRG-1), η 4-MEC (4-methylethcathinone, που πωλείται ως NRG-2) και
η μεθοξεταμίνη (2-(3-methoxyphenyl)-2-(ethylamino)cyclohexanone).
109
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
κυρίως από κατασχέσεις ναρκωτικών και από αναφορές
σχετικά με αρνητικές επιπτώσεις ελεγχόμενων ουσιών
στην υγεία που υποβάλλονται στο σύστημα έγκαιρης
προειδοποίησης. Κάποια κράτη μέλη αναφέρουν ότι
οι πιπεραζίνες BZP και mCPP εξακολουθούσαν να
κυκλοφορούν το 2009 και το 2010. Για παράδειγμα, σε
δισκία τα οποία πωλούνταν ως έκσταση στις Κάτω Χώρες
ανιχνευόταν συχνά mCPP, στο πλαίσιο προγραμμάτων
ελέγχου χαπιών. Επίσης το 2010, η Φινλανδία ανέφερε
παρουσία MDPV (147) σε 13 μεταθανάτια δείγματα που
υποβλήθηκαν σε τοξικολογικές αναλύσεις, ενώ τρεις χώρες
ανέφεραν επανεμφάνιση δύο φαιναιθυλαμινών, της PMA
και της PMMA (148). Στις Κάτω Χώρες, ουσία σε σκόνη που
πωλούνταν ως αμφεταμίνη διαπιστώθηκε ότι περιείχε έως
και 10 % PMA, ενώ υψηλή περιεκτικότητα PMMA βρέθηκε
σε δισκία που πωλούνταν ως έκσταση. Στη Νορβηγία
έγινε κατάσχεση σημαντικής ποσότητας PMMA, ενώ στην
Αυστρία μείγμα που πωλείτο ως αμφεταμίνη περιείχε 50 %
PMMA. Σε όλες τις χώρες αναφέρθηκαν θανατηφόρα
και μη περιστατικά που συνδέονται με τη χρήση PMA και
PMMA, δύο ουσιών με γνωστή ιδιαίτερα μεγάλη τοξικότητα
που ευθύνονται για θανατηφόρα περιστατικά λήψης
υπερβολικής δόσης στο παρελθόν.
«Νόμιμα ψυχοτρόπα»
Από τη δεκαετία του 1980, οι νέες ψυχοτρόποι ουσίες
ονομάζονταν designer drugs, αν και τα τελευταία χρόνια
αυξάνεται η χρήση του όρου «νόμιμα ψυχοτρόπα».
Ο όρος «νόμιμα ψυχοτρόπα» αναφέρεται σε μια ευρεία
κατηγορία μη ελεγχόμενων ψυχοδραστικών ενώσεων
ή προϊόντων που τις περιέχουν, τα οποία προωθούνται
ως νόμιμα υποκατάστατα γνωστών ελεγχόμενων ουσιών
και πωλούνται συνήθως μέσω διαδικτύου ή εξειδικευμένων
συμβατικών καταστημάτων (smart shops). Με τον όρο
αυτό χαρακτηρίζεται ένα ευρύ φάσμα συνθετικών και
φυτικής προέλευσης ουσιών και προϊόντων, μεταξύ
αυτών τα «φυτικά ψυχοτρόπα», τα «χάπια των πάρτι» και
τα «προϊόντα χημικής έρευνας», πολλά εκ των οποίων
ενδέχεται να έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να παρακάμψουν
τα υφιστάμενα συστήματα ελέγχου ουσιών. Ο όρος αυτός
καθαυτός, παρότι χρησιμοποιείται ευρέως, παραμένει
προβληματικός (149).
Επικράτηση και διαθεσιμότητα στο διαδίκτυο
Είναι μικρός ο αριθμός των μελετών σχετικά με την
επικράτηση των «νόμιμων ψυχοτρόπων» στην Ευρώπη,
όρος που αναφέρεται αδιακρίτως σε πλήθος διαφορετικές
Όχι και τόσο «νόμιμα» ψυχοτρόπα
Ο όρος «νόμιμα ψυχοτρόπα» χρησιμοποιείται συλλήβδην
για τις ψυχοτρόπους ουσίες οι οποίες δεν υπόκεινται σε
μέτρα ελέγχου βάσει της νομοθεσίας περί ναρκωτικών.
Ο χαρακτηρισμός των ουσιών αυτών ως «νόμιμων» μπορεί
να είναι ανακριβής ή παραπλανητικός για τον αγοραστή,
καθώς πολλές εξ αυτών ενδέχεται να διέπονται από τη
νομοθεσία περί φαρμάκων ή περί ασφάλειας των τροφίμων.
Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία για την ασφάλεια των
προϊόντων, οι παραγωγοί υποχρεούνται να διοχετεύουν
στην αγορά μόνο ασφαλή προϊόντα. Σε εύλογα
προβλέψιμες συνθήκες χρήσης, το προϊόν δεν πρέπει
να «παρουσιάζει κανέναν κίνδυνο ή μόνο ελάχιστους
κινδύνους συμβατούς με τη χρήση του προϊόντος οι
οποίοι θεωρούνται αποδεκτοί στο πλαίσιο υψηλού
βαθμού προστασίας της υγείας και της ασφάλεια των
προσώπων», λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά
του, τη σήμανση, τυχόν προειδοποιήσεις και τις οδηγίες
χρήσης του. Ανταποκρινόμενα ίσως σε αυτή την απαίτηση,
τα ηλεκτρονικά καταστήματα εμφανίζουν ολοένα και
μεγαλύτερο αριθμό προειδοποιήσεων για τα προϊόντα
τους. Βάσει της οδηγίας, οι διανομείς υποχρεούνται
επίσης να ενημερώνουν τις αρχές σχετικά με σοβαρούς
κινδύνους και σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνουν για
την πρόληψή τους. Οι παραβάτες τιμωρούνται με ποινή
φυλάκισης.
Στην Ευρώπη, η πώληση μιας νέας ουσίας δεν είναι
ουδόλως πιο «νόμιμη» από την πώληση οποιουδήποτε
άλλου προϊόντος που δεν έχει ελεγχθεί ή δεν φέρει σωστή
σήμανση. Ενδεικτικά, στα μέτρα που λήφθηκαν κατά της
πώλησης «νόμιμων ψυχοτρόπων» βάσει των κανονισμών
για την προστασία των καταναλωτών περιλαμβάνονται
οι κατασχέσεις Spice και μεφεδρόνης από προμηθευτές
στην Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο λόγω ανακριβούς
σήμανσης. Εξάλλου, το 2010 στην Πολωνία, η επιθεώρηση
υγείας έκλεισε 1 200 smart shops.
ουσίες. Σύμφωνα με πολωνική έρευνα που διεξήχθη το
2008 σε μαθητές ηλικίας 18 ετών, ποσοστό 3,5 % είχε
κάνει χρήση «νόμιμων ψυχοτρόπων» τουλάχιστον μία φορά,
ενώ σύμφωνα με μελέτη επανελέγχου που διεξήχθη το 2010
σε 1 260 μαθητές το ποσοστό είχε αυξηθεί σε 11,4 %.
Χρήση «νόμιμων ψυχοτρόπων» στη διάρκεια του τελευταίου
έτους αναφέρθηκε από ποσοστό 2,6 % των μαθητών το
2008, ποσοστό που αυξήθηκε σε 7,2 % το 2010. Το
ποσοστό χρήσης κατά τον τελευταίο μήνα, όμως, μειώθηκε
από 1,5 % το 2008 σε 1,1 % το 2010. Περαιτέρω έρευνες
για την επικράτηση της χρήσης «νόμιμων ψυχοτρόπων»
αναμένονται από την Ιρλανδία, την Ισπανία και την Τσεχική
Δημοκρατία το 2011.
(147) 3,4-Methylenedioxypyrovalerone, παράγωγο της πυροβαλερόνης, που υπάγεται σε έλεγχο βάσει του παραρτήματος IV της σύμβασης των
Ηνωμένων Εθνών του 1971.
(148) Η PMA (para-methoxyamphetamine) περιλαμβάνεται στο παράρτημα I της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών του 1971 από το 1986 και η PMMA
(para-methoxymethylamphetamine) υπάγεται σε μέτρα ελέγχου σε επίπεδο ΕΕ από το 2002. Βλ. ΕΚΠΝΤ (2003).
(149) Βλ. πλαίσιο «Όχι και τόσο “νόμιμα” ψυχοτρόπα».
110
Κεφάλαιο 8: Νέα ναρκωτικά και αναδυόμενες τάσεις
Η διαθεσιμότητα προϊόντων τύπου Spice στο διαδίκτυο
συνέχισε να μειώνεται το 2011, δεδομένου ότι οι ουσίες
αυτές διατίθεντο σε 12 από τα καταστήματα που
εντοπίστηκαν στην έρευνα έναντι 21 καταστημάτων το
2010 και 55 το 2009. Το 2011, η τιμή ενός πακέτου
Spice 3 γραμμαρίων κυμαινόταν μεταξύ 12 και 18 ευρώ
έναντι 20–30 ευρώ το 2009. Η παράλληλη πτωτική τάση
διαθεσιμότητας και τιμής είναι ενδεικτική ανταγωνισμού
από άλλες νέες ουσίες.
Έλεγχος και αστυνόμευση των ελεύθερων
πωλήσεων νέων ουσιών
Η ταχεία διάδοση των νέων ουσιών αναγκάζει τα κράτη
μέλη να εξετάσουν εκ νέου και να αναθεωρήσουν κάποιους
από τους συνήθεις τρόπους απόκρισης στο πρόβλημα
των ναρκωτικών. Το 2010, τόσο η Ιρλανδία όσο και
η Πολωνία ψήφισαν χωρίς καθυστέρηση νόμους με σκοπό
τον περιορισμό των ελεύθερων πωλήσεων ψυχοτρόπων
ουσιών που δεν υπόκεινται σε μέτρα ελέγχου βάσει της
νομοθεσίας περί ναρκωτικών. Και οι δύο χώρες απαιτήθηκε
να δώσουν έναν προσεκτικό ορισμό των εν λόγω ουσιών.
Στον ιρλανδικό νόμο ορίζονται ως ψυχοδραστικές ουσίες
μη υπαγόμενες σε ειδικά μέτρα ελέγχου στο πλαίσιο της
Διάγραμμα 20: Χώρα στην οποία φαινομενικά εδρεύουν τα
ηλεκτρονικά καταστήματα πώλησης «νόμιμων ψυχοτρόπων»
που εντοπίστηκαν στις διαδικτυακές έρευνες αποτύπωσης το
2010 και το 2011
2010
80
2011
70
60
Αριθμός καταστημάτων
50
40
30
20
10
Σλοβακία
Ισπανία
Αυστρία
Πολωνία
Νέα Ζηλανδία
Ουγγαρία
Τσεχική Δημοκρατία
Γερμανία
Κάτω Χώρες
ΗΠΑ
0
Ηνωμένο Βασίλειο
Το ΕΚΠΝΤ παρακολουθεί τη διαθεσιμότητα «νόμιμων
ψυχοτρόπων» στο διαδίκτυο μέσω τακτικών στοχευμένων
διαδικτυακών ερευνών αποτύπωσης. Η πιο πρόσφατη
έρευνα αποτύπωσης έγινε σε 18 από τις 23 επίσημες
γλώσσες της ΕΕ (150), οι οποίες αντιστοιχούν στη μητρική
γλώσσα ποσοστού 97 % του πληθυσμού της ΕΕ, αλλά
και στα ρώσικα και στα ουκρανικά. Στις έρευνες αυτές δεν
γίνεται αναζήτηση μόνο του όρου «νόμιμα ψυχοτρόπα»,
αλλά και επιμέρους ουσιών όπως τα «φυτικά ψυχοτρόπα»
(Spice, κράτομ και σάλβια), η GBL (γ-βουτυρολακτόνη) και
τα παραισθησιογόνα μανιτάρια. Στη διαδικτυακή έρευνα
αποτύπωσης του 2011 εντοπίστηκαν 314 ηλεκτρονικά
καταστήματα τα οποία πωλούν «νόμιμα ψυχοτρόπα»
και κάνουν παραδόσεις προϊόντων σε τουλάχιστον ένα
κράτος μέλος της ΕΕ. Είναι δύσκολο να διαπιστωθεί
η χώρα στην οποία εδρεύουν τα ηλεκτρονικά καταστήματα,
ωστόσο με βάση χαρακτηριστικά όπως τα στοιχεία
επικοινωνίας, ο κωδικός της χώρας στο διαδίκτυο, το
νόμισμα και οι πληροφορίες αποστολής, τα περισσότερα
εξ αυτών φαίνεται ότι εδρεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο
(διάγραμμα 20). Τα περισσότερα (83 %) ηλεκτρονικά
καταστήματα στην έρευνα του 2011 χρησιμοποιούσαν
ως γλώσσα επικοινωνίας τα αγγλικά. Τα πιο διαδεδομένα
«νόμιμα ψυχοτρόπα» που πρόσφεραν ήταν το κράτομ
και η σάλβια, που διατίθεντο σε 92 και 72 ηλεκτρονικά
καταστήματα αντίστοιχα.
Σημείωση:Συνυπολογίζονται μόνο τα κράτη μέλη στα οποία υπήρχαν
τουλάχιστον δύο ηλεκτρονικά καταστήματα τόσο το 2010 όσο και
το 2011. Το 2011, σε έρευνα που διεξήχθη στα ρουμάνικα για πρώτη
φορά, εντοπίστηκαν 13 ηλεκτρονικά καταστήματα που έδρευαν στη
Ρουμανία.
κείμενης νομοθεσίας, οι οποίες δύνανται να διεγείρουν
ή να καταστέλλουν το κεντρικό νευρικό σύστημα και
να προκαλούν παραισθήσεις, εξάρτηση ή σημαντικές
μεταβολές στην κινητική λειτουργία, τη σκέψη ή τη
συμπεριφορά. Εξαιρούνται τα προϊόντα με θεραπευτικές
ιδιότητες, τα τρόφιμα, τα κτηνιατρικά φάρμακα, τα
οινοπνευματώδη ποτά και ο καπνός. Ο πολωνικός νόμος
κάνει λόγο για «υποκατάστατο», το οποίο ορίζεται ως
ουσία ή φυτό που χρησιμοποιείται αντί ελεγχόμενης ουσίας
ή για τους ίδιους σκοπούς και η παραγωγή ή η εμπορία
του δεν ρυθμίζεται από ειδικές διατάξεις. Δεν αναφέρεται
ειδικά ότι η ουσία πρέπει να θεωρείται επιβλαβής.
Η επιβολή του ιρλανδικού νόμου γίνεται από τις
αστυνομικές αρχές. Υψηλόβαθμοι αξιωματικοί επιδίδουν
«αναγγελία απαγόρευσης» στον πωλητή. Εφόσον
ο παραβάτης δεν συμμορφωθεί, μπορεί να εκδοθεί
«διαταγή απαγόρευσης» από δικαστική αρχή. Η πώληση,
η διαφήμιση και η μη συμμόρφωση με «διαταγή
απαγόρευσης» τιμωρούνται με μέγιστη ποινή φυλάκισης
(150) Αγγλικά, βουλγαρικά, γαλλικά, γερμανικά, δανικά, ελληνικά, ισπανικά, ιταλικά, λεττονικά, μαλτέζικα, ολλανδικά, ουγγρικά, πολωνικά, πορτογαλικά,
ρουμανικά, σλοβακικά, σουηδικά και τσεχικά.
111
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
πέντε ετών. Αντίθετα, στην Πολωνία, η επιβολή του νόμου
γίνεται από την κρατική επιθεώρηση υγείας. Η παραγωγή
ή η θέση σε κυκλοφορία «υποκατάστατων» επισύρει βαριά
χρηματική ποινή, ενώ η διαφήμισή τους επισύρει μέγιστη
ποινή φυλάκισης ενός έτους. Οι επιθεωρητές υγείας
δύνανται να απαγορεύσουν την εμπορία «υποκατάστατου»
για διάστημα έως και 18 μήνες προκειμένου να εκτιμήσουν
κατά πόσον είναι ασφαλές, εφόσον υπάρχουν βάσιμες
Αστυνόμευση των ψυχοτρόπων ουσιών που
υπήχθησαν πρόσφατα σε μέτρα ελέγχου
Το 2010 το Ηνωμένο Βασίλειο εξέδωσε λεπτομερείς
κατευθυντήριες γραμμές προς τις εθνικές αστυνομικές αρχές
σχετικά με την αστυνόμευση των ψυχοτρόπων ουσιών που
υπήχθησαν πρόσφατα σε μέτρα ελέγχου, και συγκεκριμένα
των συνθετικών κανναβινοειδών, των πιπεραζινών και των
παραγώγων καθινόνης, αλλά και της GBL και της 1,4βουτανεδιόλης (ACPO, 2010). Στις κατευθυντήριες γραμμές
παρέχονται πληροφορίες για την αναγνώριση των ουσιών, τα
πρότυπα χρήσης, τη δράση και τους κινδύνους, καθώς και
τον τρόπο χειρισμού τους. Συνιστάται μια συνεπής εθνική
προσέγγιση όσον αφορά την αστυνόμευση της κατοχής
Ανάλυση λυμάτων
Η ανάλυση των λυμάτων ή η επιδημιολογία των λυμάτων είναι
ένας ταχέως εξελισσόμενος επιστημονικός κλάδος ο οποίος
έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί τις τάσεις κατανάλωσης
παράνομων ουσιών σε επίπεδο γενικού πληθυσμού.
Η πρόοδος της αναλυτικής χημείας καθιστά δυνατή την
ανίχνευση παράνομων ουσιών και των βασικών μεταβολιτών
τους που απεκκρίνονται στα ούρα σε πολύ χαμηλές
συγκεντρώσεις. Πρόκειται για κάτι αντίστοιχο με την ανάλυση
ενός πολύ αραιού διαλύματος ούρων από μια ολόκληρη
κοινότητα, και όχι από έναν μεμονωμένο χρήστη. Με βάση
κάποιες παραδοχές, είναι δυνατόν να υπολογιστεί βάσει της
ποσότητας του μεταβολίτη στα λύματα κατά προσέγγιση
η ποσότητα της ουσίας που καταναλώνεται σε μια κοινότητα.
Οι πρώτες έρευνες επικεντρώνονταν στην ανίχνευση της
κοκαΐνης και των μεταβολιτών της στα λύματα, πρόσφατες
112
υποψίες ότι ενδέχεται να συνιστά απειλή για τη ζωή ή την
υγεία. Εάν διαπιστωθεί ότι είναι επιβλαβές, ο διανομέας
υποχρεούται να καταβάλει τις δαπάνες για την αξιολόγηση
κινδύνου. Οι επιθεωρητές έχουν επίσης το δικαίωμα να
κλείσουν τις εγκαταστάσεις για διάστημα έως και τριών
μηνών. Σε καμία από τις δύο χώρες δεν προβλέπεται
διάπραξη αξιόποινης πράξης ούτε κυρώσεις για τους
χρήστες των εν λόγω ουσιών.
και διανομής των εν λόγω ουσιών. Αναγνωρίζεται η ανάγκη
τοξικολογικών αναλύσεων για την ορθή ταυτοποίηση της
ουσίας και τη συγκέντρωση των απαιτούμενων πειστηρίων.
Δίδεται έμφαση στη σημασία μιας κοινής προσέγγισης μεταξύ
αστυνομίας και τοπικής αυτοδιοίκησης για την αστυνόμευση
των εξειδικευμένων καταστημάτων πώλησης (smart shops). Οι
αστυνομικοί παροτρύνονται να επισκέπτονται τα καταστήματα
αυτά, προκειμένου να συλλέγουν πληροφορίες αλλά και να
παρέχουν πληροφορίες στους ιδιοκτήτες τους, δίνοντάς τους
τη δυνατότητα να παραδώσουν στις αρχές τυχόν ελεγχόμενες
ουσίες. Προς το σκοπό αυτό, προτείνεται μια τυποποιημένη
επιστολή, η οποία θα συνιστά στον ιδιοκτήτη να μελετήσει τα
ισχύοντα μέτρα και να διασφαλίσει τη συμμόρφωσή του προς
τη νομοθεσία.
έρευνες όμως κατέληξαν σε εκτιμήσεις σχετικά με τα επίπεδα
χρήσης κάνναβης, αμφεταμίνης, μεθαμφεταμίνης, ηρωίνης και
μεθαδόνης. Πολλά υποσχόμενη θα είναι και η ταυτοποίηση
λιγότερο διαδεδομένων ουσιών, όπως η κεταμίνη και οι νέες
ψυχοτρόπες ουσίες.
Η εργασία στον συγκεκριμένο τομέα αναπτύσσεται με
διεπιστημονικό τρόπο, με τη σημαντική συμβολή επιστημόνων
από διαφορετικά ερευνητικά πεδία, όπως η αναλυτική
χημεία, η φυσιολογία, η βιοχημεία, η μηχανική λυμάτων και
η συμβατική επιδημιολογία των ναρκωτικών. Σε συνάντηση
εμπειρογνωμόνων του ΕΚΠΝΤ το 2011 σχετικά με την ανάλυση
των λυμάτων διαπιστώθηκε ότι στον εν λόγω τομέα εργάζονται
τουλάχιστον 18 ερευνητικές ομάδες σε 13 ευρωπαϊκές χώρες.
Η σημαντικότερη ερευνητική προτεραιότητα, επί του παρόντος,
είναι η επίτευξη συναίνεσης σχετικά με τις μεθόδους και τα
εργαλεία δειγματοληψίας, καθώς και η θέσπιση κώδικα ορθής
πρακτικής στον τομέα.
Παραπομπές (151)
Aalto, M., Halme, J., Visapaa, J.-P. και Salaspuro, M. (2007),
«Buprenorphine misuse in Finland», Substance Use & Misuse 42,
σ. 1027–1028.
Bell, J. (2010), «The global diversion of pharmaceutical drugs:
opiate treatment and the diversion of pharmaceutical opiates:
a clinician’s perspective», Addiction 105, σ. 1531–1537.
Aaron, S., McMahon, J.M., Milano, D., Torres, L., Clatts, M.,
Tortu, S. κ.ά. (2008), «Intranasal transmission of hepatitis C virus:
virological and clinical evidence», Clinical Infectious Diseases
47(7), σ. 931–934.
Bellis, M.A., Hughes, K., Calafat, A., Juan, M. και Schnitzer, S.
(2009), «Relative contributions of holiday location and nationality
to changes in recreational drug taking behaviour: a natural
experiment in the Balearic Islands», European Addiction Research
15, σ. 78–86.
ACPO (2010), Guidance on policing new psychoactive
substances (formerly legal highs), Association of Chief Police
Officers of England, Wales and Northern Ireland, Λονδίνο.
AIHW (2008), 2007 National drug strategy household survey:
detailed findings, Drug statistics series No 22, Australian Institute
of Health and Welfare, Καμπέρα.
Akbar, T., Baldacchino, A., Cecil, J., Riglietta, M., Sommer, B. και
Humphris, G. (2011), «Poly-substance use and related harms: A
systematic review of harm reduction strategies implemented in
recreational settings», Neuroscience and Biobehavioral Reviews
35, σ. 1186–1202.
Allen, D., Coombes, L. και Foxcroft, D.R. (2007), «Cultural
accommodation of the Strengthening Families Programme 10–14:
UK Phase I study», Health Education Research 22, σ. 547–560.
Anderson, A.L., Reid, M.S., Li, S.H., Holmes, T., Shemanski, L. κ.ά.
(2009), «Modafinil for the treatment of cocaine dependence»,
Drug and Alcohol Dependence 104(1–2), σ. 133–139.
Arendt, M., Munk-Jørgensen, P., Sher, L., και Jensen, S.O.
(2011), «Mortality among individuals with cannabis, cocaine,
amphetamine, MDMA, and opioid use disorders: A nationwide
follow-up study of Danish substance users in treatment», Drug and
Alcohol Dependence 114, σ. 134–139.
Arfken, C.L., Johanson, C.E., di Menza, S. και Schuster, C.R.
(2010), «Expanding treatment capacity for opioid dependence
with office-based treatment with buprenorphine: National surveys
of physicians», Journal of Substance Abuse Treatment 39(2),
σ. 96–104.
Bargagli, A.M., Hickman, M., Davoli, M., Perucci, C.A.,
Schifano, P. κ.ά. (2006), «Drug-related mortality and its impact on
adult mortality in eight European countries», European Journal of
Public Health 16, σ. 198–202.
Barry, D., Sullivan, B. και Petry, N.M. (2009), «Comparable
efficacy of contingency management for cocaine dependence
among African American, Hispanic, and White methadone
maintenance clients», Psychology of Addictive Behaviors 23(1),
σ. 168–174.
Best, D., Rome, A., Hanning, K.A., White, W., Gossop, M., Taylor,
A. και Perkins, A. (2010), Research for recovery: a review of
the drugs evidence base, Scottish Government Social Research
(διατίθενται σε ηλεκτρονική μορφή).
Bird, S.M. και Robertson, J.R. (2011), «Toxicology of Scotland’s
drugs-related deaths in 2000–2007: Presence of heroin,
methadone, diazepam and alcohol by sex, age-group and era»,
Addiction Research and Theory 19, σ. 170–178.
Bloor, M., Gannon, M., Hay, G., Jackson, G., Leyland, A.H. και
McKeganey, N. (2008), «Contribution of problem drug users’
deaths to excess mortality in Scotland: secondary analysis of
cohort study», BMJ 337, σ. a478.
Bröring, G. και Schatz, E. (επιμ.) (2008), Empowerment and
self-organisations of drug users: experiences and lessons learnt,
Foundation Regenboog AMOC, Άμστερνταμ (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
Brugal, M.T., Pulido, J., Toro, C., de la Fuente, L., Bravo, M.J. κ.ά.
(2009), «Injecting, sexual risk behaviours and HIV infection in
young cocaine and heroin users in Spain», European Addiction
Research 15, σ. 171–178.
CADUMS (2010), Canadian alcohol and drug use monitoring
survey 2009, Health Canada. Controlled Substances and
Tobacco Directorate (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Caiaffa, W.T., Zocratto, K.F., Osimani, M.L., Martínez, P.L.,
Radulich, G., Latorre, L. κ.ά. (2011), «Hepatitis C virus among noninjecting cocaine users (NICUs) in South America: can injectors
be a bridge?», Addiction 106(1) σ. 143–151.
Carpenedo, C.M., Kirby, K.C., Dugosh, K.L., Rosenwasser, B.J. και
Thompson, D.L. (2010), «Extended voucher-based reinforcement
therapy for long-term drug abstinence», American Journal of
Health Behavior 34(6), σσ. 776–87.
Carpentier, C., Royuela, L., Noor, A. και Hedrich, D. (2011), «Ten
years of monitoring illicit drug use in prison populations in Europe:
issues and challenges», The Howard Journal of Criminal Justice
(υπό έκδοση).
(151) Σύνδεσμοι προς τις επιγραμμικές πηγές υπάρχουν στην έκδοση της ετήσιας έκθεσης σε μορφή PDF, η οποία διατίθεται στον δικτυακό τόπο του
ΕΚΠΝΤ (http://www.emcdda.europa.eu/publications/annual-report/2011).
115
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Chabrol, H., Roura, C. και Armitage, J. (2003), «Bongs, a method
of using cannabis linked to dependence», Canadian Journal of
Psychiatry 48, σ. 709.
ECDC (2010), Annual epidemiological report on communicable
diseases in Europe 2010, Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και
Ελέγχου Νόσων, Στοκχόλμη.
Chalmers, J., Ritter, A., Heffernan, M. και McDonnell, G. (2009),
Modelling pharmacotherapy maintenance in Australia: exploring
affordability, availability, accessibility and quality using system
dynamics, Australian National Council on Drugs research paper
(διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
ECDC και ΕΚΠΝΤ (2011), Joint ECDC–EMCDDA guidance on
infection prevention and control among injecting drug users,
Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, Στοκχόλμη.
Connolly, J., Foran, S., Donovan, A.M. κ.ά. (2008), Crack
cocaine in the Dublin region: an evidence base for a Dublin
crack cocaine strategy, HRB Research Series 6, Health Research
Board, Δουβλίνο (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Cornish, R., Macleod, J., Strang, J., Vickerman, P. και Hickman,
M. (2010), «Risk of death during and after opiate substitution
treatment in primary care: prospective observational study in UK
General Practice Research Database», BMJ 341, σ. c5475.
Correlation Project και Eurasian Harm Reduction Network (2010),
Hepatitis C transmission and injecting drug use: harm reduction
responses, Eurasian Harm Reduction Network, Βίλνα.
Cunningham, J.A. (2000), «Remissions from drug dependence:
is treatment a prerequisite?», Drug and Alcohol Dependence 59,
σ. 211–213.
Degenhardt, L., Hall, W., Warner-Smith, M. και Linskey, M.
(2009), «Illicit drug use», in: Comparative quantification of health
risks. Global and regional burden of disease attributable to
major risk factors. Τόμος 1, Majid Ezzati κ.ά. (επιμ.), Παγκόσμια
Οργάνωση Υγείας, Γενεύη (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Degenhardt, L., Mathers, B., Vickerman, P., Rhodes, T., Latkin, C.
και Hickman, M. (2010), «Prevention of HIV infection for people
who inject drugs: why individual, structural, and combination
approaches are needed», Lancet 376, σ. 285–301.
Degenhardt, L., Singleton, J., Calabria, B., McLaren, J., Kerr, T.,
Mehta, S., Kirk, G. και Hall, W.D. (2011), «Mortality among
cocaine users: A systematic review of cohort studies», Drug and
Alcohol Dependence 113, σ. 88–95.
Dennis, M. και Scott, C.K. (2007), «Managing addiction as
a chronic condition», Addiction Science and Clinical Practice
4(1), σ. 45–55.
Derzon, J.H. (2007), «Using correlational evidence to select
youth for prevention programming», Journal of Primary Prevention
28 (5), σ. 421–447.
Des Jarlais, D., McKnight, C., Goldblatt, C. και Purchase, D.
(2009), «Doing harm reduction better: syringe exchange in the
United States», Addiction 104(9), σ. 1441–1446.
Dick, D. και Torrance, C. (2010), «MixMag Drugs Survey», Mix
Mag 225, σ. 44–53.
Dolan, K.A., Shearer, J., White, B., Zhou, J., Kaldor, J.
και Wodak, A.D. (2005), «Four year follow-up of imprisoned male
heroin users and methadone treatment: mortality, re-incarceration
and hepatitis C infection», Addiction 100, σ. 820–828.
116
ECDC και Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ (2010), HIV/
AIDS surveillance in Europe 2009, Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης
και Ελέγχου Νόσων, Στοκχόλμη.
ΕκΒ (Ευρωπαϊκή επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων
και της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας)
(2006), The CPT Standards: «Substantive» sections of the CPT’s
General Reports, CPT/Inf/E (2002)1-Rev.2006 (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
ΕΚΠΝΤ (2003), Report on the risk assessment of PMMA in the
framework of the joint action on new synthetic drugs, Υπηρεσία
Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
ΕΚΠΝΤ (2007α), Cocaine and crack cocaine: a growing
public health issue, Επιλεγμένο θέμα, Υπηρεσία Εκδόσεων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2007β), Drugs and crime: a complex relationship, Τα
ναρκωτικά στο προσκήνιο, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2008α), A cannabis reader: global issues and local
experiences, Μονογραφία, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2008β), Drug use, impaired driving and traffic
accidents, Insight, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2008γ), Towards a better understanding of drugrelated public expenditure in Europe, Επιλεγμένο θέμα, Υπηρεσία
Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2009α), Ετήσια έκθεση 2009: η κατάσταση του
προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη, Υπηρεσία Εκδόσεων
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2009β), Polydrug use: patterns and responses,
Επιλεγμένο θέμα, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2009γ), Preventing later substance use disorders in
at-risk children and adolescents, Θεματικό έγγραφο, Υπηρεσία
Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
ΕΚΠΝΤ (2009δ), Understanding the «Spice» phenomenon,
Θεματικό έγγραφο, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Λουξεμβούργο (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
ΕΚΠΝΤ (2010α), Ετήσια έκθεση 2010: η κατάσταση του
προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη, Υπηρεσία Εκδόσεων
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
Παραπομπές
ΕΚΠΝΤ (2010β), Harm reduction: evidence, impacts and
challenges, Μονογραφία, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2010γ), Operating guidelines for risk assessment of new
psychoactive substances, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, Λουξεμβούργο (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
ΕΚΠΝΤ (2010δ), Problem amphetamine and methamphetamine
use in Europe, Επιλεγμένο θέμα, Υπηρεσία Εκδόσεων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2010ε), Risk assessment report of a new psychoactive
substance: 4-methylmethcathinone (mephedrone), Υπηρεσία
Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2010στ), Treatment and care for older drug users,
Επιλεγμένο θέμα, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2010ζ), Trends in injecting drug use in Europe,
Επιλεγμένο θέμα, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2011α), Cost and financing of drug treatment services
in Europe, Επιλεγμένο θέμα, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ (2011β), Drug policy profiles: Portugal, Υπηρεσία
Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
ΕΚΠΝΤ και Ευρωπόλ (2010), Cocaine. A European Union
perspective in the global context, Κοινές εκδόσεις ΕΚΠΝΤΕυρωπόλ, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Λουξεμβούργο.
Elkashef, A.M., Rawson, R.A., Anderson, A.L., Li, S.H., Holmes, T.
κ.ά. (2008), «Bupropion for the treatment of methamphetamine
dependence», Neuropsychopharmacology 33(5), σ. 1162–1170.
Escot, S. και Suderie, G. (2009), «Usages problematiques de
cocaine, quelles interventions pour quelles», Tendances 68,
Observatoire Français des Drogues et des Toxicomanies, Παρίσι.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2011), European Economic Forecast:
Spring 2011, European Economy 1/2011, Γενική Διεύθυνση
Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων, Ευρωπαϊκή
Επιτροπή.
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: υπόθεση
Teixeira de Castro κατά Πορτογαλίας, απόφαση της 9ης Ιουνίου
1998, Reports 1998-VI, σκέψεις 38 και 39.
Ευρωπόλ (2007), Amphetamine-type stimulants in the
European Union 1998–2007, Europol contribution to the Expert
Consultations for the UNGASS assessment.
Ευρωπόλ (2011), EU organised crime threat assessment: OCTA
2011, Ευρωπόλ, Χάγη.
Fletcher, A., Bonell, C. και Hargreaves, J. (2008), «School effects
on young people’s drug use: a systematic review of intervention
and observational studies», Journal of Adolescent Health 42 (3),
σ. 209–220.
Galloway, G.P., Buscemi, R., Coyle, J.R., Flower, K., Siegrist, J.D.
κ.ά. (2011), «A randomized, placebo-controlled trial of sustainedrelease dextroamphetamine for treatment of methamphetamine
addiction», Clinical Pharmacology & Therapeutics 89(2),
σ. 276–282.
Garcia-Rodriguez, O., Secades-Villa, R., Higgins, S.T., FernandezHermida, J.R., Carballo, J.L. κ.ά. (2009), «Effects of voucherbased intervention on abstinence and retention in an outpatient
treatment for cocaine addiction: a randomized controlled
trial», Experimental and Clinical Psychopharmacology 17(3),
σ. 131–138.
Gregoire, T. και Snively, C. (2001), «The relationship of social
support and economic self-sufficiency to substance abuse
outcomes in long-term recovery program for women», Drug
Education 31(3), σ. 221–237.
Gripenberg, J., Wallin, E. και Andréasson, S. (2007), «Effects
of a community-based drug use prevention program targeting
licensed premises», Substance Use and Misuse 42 (12–13),
σ. 1883–1898.
GROS (General Register Office for Scotland) (2010), Drugrelated deaths in Scotland in 2009, General Register Office for
Scotland (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Haggerty, J.L., Reid, R.J., Freeman, G.K., Starfield, B.H.,
Adair, C.E. και McKendry, R. (2003) «Continuity of care: a
multidisciplinary review», BMJ 327, σ. 1219–1221.
Hall, W. και Degenhardt, L. (2009), «Adverse health effects of
non-medical cannabis use», Lancet 374, σ. 1383–1391.
Heinzerling, K.G., Swanson, A.N., Kim, S., Cederblom, L.,
Moe, A. κ.ά. (2010), «Randomized, double-blind, placebocontrolled trial of modafinil for the treatment of methamphetamine
dependence», Drug and Alcohol Dependance 109(1–3),
σ. 20–29.
Hibell, B., Guttormsson, U., Ahlström, S., Balakireva, O.,
Bjarnason, T. κ.ά. (2009), The ESPAD report 2007: alcohol
and other drug use among students in 35 European countries,
Σουηδικό Συμβούλιο Πληροφόρησης για το αλκοόλ και τις άλλες
ουσίες (CAN), Στοκχόλμη.
Hicks, M., De, B., Rosenberg, J., Davidson, J., Moreno, A. κ.ά.
(2011), «Cocaine analog coupled to disrupted adenovirus: a
vaccine strategy to evoke high-titer immunity against addictive
drugs», Molecular Therapy 19, σ. 612–619.
Hoare, J. και Moon, D. (επιμ.) (2010), «Drug misuse declared:
findings from the 2009/10 British Crime Survey», Home Office
Statistical Bulletin 13/10 (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Hope, V., Palmateer, N., Wiessing, L., Marongiu, A., White, J.,
Ncube, F. και Goldberg, D. (2011), «A decade of spore-forming
bacterial infections among European injecting drug users:
pronounced regional variation», American Journal of Public
Health (υπό έκδοση).
117
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Horsley, T., Grimshaw, J. και Campbell, C. (2010), «Maintaining
the competence of Europe’s workforce», BMJ 341, σ. c4687.
Hughes, C.A. και Stevens, A. (2010), «What can we learn from
the Portuguese decriminalization of illicit drugs?», The British
Journal of Criminology 50, σ. 999–1022.
Hulse, G.K., Ngo, H.T. και Tait, R.J. (2010), «Risk factors for
craving and relapse in heroin users treated with oral or implant
naltrexone», Biological Psychiatry 68(3), σ. 296–302.
Hunt, N. και Morris, D. (2011), Hepatitis C treatment and care for
IDUs, Training module, Eurasian Harm Reduction Network, Βίλνα.
Hunt, N., Albert, E. και Montañés Sánchez, V. (2010), «User
involvement and user organising in harm reduction», στο ΕΚΠΝΤ
(2010), Harm reduction: evidence, impacts and challenges,
Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
INCB (Διεθνές Όργανο Ελέγχου των Ναρκωτικών) (2009),
Guidelines for a voluntary code of practice for the chemical
industry, Ηνωμένα Έθνη, Νέα Υόρκη.
INCB (2010), Report of the International Narcotics Control
Board for 2009, Ηνωμένα Έθνη, Νέα Υόρκη (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
INCB (2011α), Precursors and chemicals frequently used in the
illicit manufacture of narcotic drugs and psychotropic substances,
Ηνωμένα Έθνη, Νέα Υόρκη (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
INCB (2011β), Report of the International Narcotics Control
Board for 2010, Ηνωμένα Έθνη, Νέα Υόρκη (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
Jegu, J., Gallini, A., Soler, P., Montastruc, J.L. και Lapeyre-Mestre,
M. (2011), «Slow-release oral morphine for opioid maintenance
treatment: a systematic review», British Journal of Clinical
Pharmacology 71(6), σ. 832–843.
Johnston, L.D., O’Malley, P.M., Bachman, J.G. και Schulenberg,
J.E. (2010), Marijuana use is rising; ecstasy use is beginning to
rise; and alcohol use is declining among U.S. teens, University of
Michigan News Service, Αν Άρμπορ, Μασαχουσέτη (διατίθεται
σε ηλεκτρονική μορφή).
Jones, A., Donmall, M., Millar, T., Moody, A., Weston, S.,
Anderson, T., Gittins, M., Abeywardana, V. και D’Souza, J.
(2009), The Drug Treatment Outcomes Research Study (DTORS):
Final outcomes report, Home Office, Λονδίνο (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
118
Kalechstein, A.D., De La Garza, R. και Newton, T.F. (2010),
«Modafinil administration improves working memory in
methamphetamine-dependent individuals who demonstrate
baseline impairment», American Journal on Addictions 19(4),
σ. 340–344.
Kaskutas, L., Ammon, L. και Weisner, C. (2004), «A naturalistic
analysis comparing outcomes of substance abuse treatment
programme with different philosophies: Social and clinical model
perspectives», International Journal of Self Help and Social Care
2, σ. 111–133.
Kimber, J., Copeland, L., Hickman, M., Macleod, J., McKenzie,
J. κ.ά. (2010), «Survival and cessation in injecting drug users:
prospective observational study of outcomes and effect of opiate
substitution treatment», BMJ 341, σ. c3172.
King, K., Meehan, B., Trim, R. και Chassin, L. (2006), «Marker or
mediator? The effects of adolescent substance use on young adult
educational attainment», Addiction 101, σ. 1730–1740.
Koerkel, J. και Verthein, U. (2010), «Kontrollierter Konsum von
Opiaten und Kokain», Suchttherapie 11 (1), σ. 31–34.
Konstenius, M., Jayaram-Lindstrom, N., Beck, O. και Franck, J.
(2010), «Sustained release methylphenidate for the treatment of
ADHD in amphetamine abusers: a pilot study», Drug and Alcohol
Dependence 108(1–2), σ. 130–133.
Kruisbergen, E.W., De Jong, D. και Kleemans, E.R. (2011),
«Undercover policing: assumptions and empirical evidence», The
British Journal of Criminology 51, σ. 394–412.
Kumpfer, K.L., Pinyuchon, M., de Melo, A.T. και Whiteside,
H.O. (2008), «Cultural adaptation process for international
dissemination of the strengthening families program», Evaluation
and the Health Professions 31, σ. 226–239.
Laudet, A., Becker, J. και White, W. (2009), «Don’t wanna go
through that madness no more: Quality of life satisfaction as
predictor of sustained substance use remission», Substance Use
and Misuse 44, σ. 227–252.
Lawless, M. και Cox, G. (2000), From residential drug treatment
to employment: final report, Merchants Quay Ireland, Δουβλίνο.
Leonard, L., De Rubeis, E., Pelude, L., κ.ά. (2008), «I inject less
as I have easier access to pipes: injecting, and sharing of cracksmoking materials, decline as safer crack-smoking resources are
distributed», International Journal of Drug Policy 19, σ. 255–264.
Jones, H., Kaltenbach, K., Heil S., Stine, S., Coyle, M. κ.ά.
(2009α), RCT comparing methadone and buprenorphine in
pregnant women, National Institute on Drug Abuse (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
Liddle, H.A., Rowe, C.L., Dakof, G.A., Henderson, C.E. και
Greenbaum, P.E. (2009), «Multidimensional family therapy for
young adolescent substance abuse: twelve-month outcomes of a
randomized controlled trial», Journal of Consulting and Clinical
Psychology 77(1), σ. 12–25.
Jones, H., Kaltenbach, K., Heil, S., Stine, S., Coyle, M. κ.ά.
(2009β), «Neonatal abstinence syndrome after methadone or
buprenorphine exposure», New England Journal of Medicine
363, σ. 2320–2331.
Ling, W., Casadonte, P., Bigelow, G., Kampman, K.M., Patkar,
A. κ.ά. (2010), «Buprenorphine implants for treatment of opioid
dependence: a randomized controlled trial», JAMA 304(14),
σ. 1576–1583.
Παραπομπές
Lloyd, C. (2010), Sinning and sinned against: The stigmatisation
of problem drug users, The UK Drug Policy Commission (UKDPC)
(διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Lobmaier, P.P., Kunoe, N., Gossop, M., Katevoll, T. και Waal, H.
(2010), «Naltrexone implants compared to methadone: outcomes
six months after prison release», European Addiction Research
16(3), σ. 139–145.
Milby, J., Schumacher, J., Wallace, D., Freedman, M. και
Vuchinich, R. (2005), «To house or not to house: the effects of
providing housing to homeless substance abusers in treatment»,
American Journal of Public Health 95, σ. 1259–1265.
Moore, T. (2008), «The size and mix of government spending
on illicit drug policy in Australia», Drug and Alcohol Review 27,
σ. 404–413.
Longo, M., Wickes, W., Smout, M., Harrison, S., Cahill, S.
και White, J.M. (2010), «Randomized controlled trial
of dexamphetamine maintenance for the treatment of
methamphetamine dependence», Addiction 105(1), σ. 146–154.
Moore, T.H., Zammit, S., Lingford-Hughes, A., Barnes, T.R.,
Jones, P.B. κ.ά. (2007), «Cannabis use and risk of psychotic or
affective mental health outcomes: a systematic review», Lancet
370, σ. 319–328.
Lucena, J., Blanco, M., Jurado, C., Rico, A., Salguero, M.,
Vazquez, R., Thiene, G. και Basso, C. (2010), «Cocaine-related
sudden death: a prospective investigation in south-west Spain»,
European Heart Journal 31(3), σ. 318–329.
O’Connor, P.G. (2010), «Advances in the treatment of opioid
dependence: continued progress and ongoing challenges»,
JAMA 304(14), σ. 1612–1614.
Marsden, J. και Stillwell, G. (2010), Effective community
treatment for drug misusers: outcome monitoring at Blenheim
CDP, Blenheim CDP, The London Drug Agency (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
Marshall, B.D.L., Milloy, M.-J., Wood, E., Montaner, J.S.G. και
Kerr, T. (2011), «Reduction of overdose mortality after the opening
of North America’s first medically supervised safer injecting
facility: a retrospective population-based study», Lancet 377,
σ. 1429–1437.
Marshall, K.S., Gowing, L. και Ali, L. (2011), «Pharmacotherapies
for cannabis withdrawal», Cochrane Database of Systematic
Reviews, τεύχος 1.
Martell, B.A., Orson, F.M., Poling, J., Mitchell, E., Rossen, R.D.
κ.ά. (2009), «Cocaine vaccine for the treatment of cocaine
dependence in methadone-maintained patients: a randomized,
double-blind, placebo-controlled efficacy trial», Archives of
General Psychiatry 66(10), σ. 1116–1123.
Mathers, B., Degenhardt, L., Ali, H., Wiessing, L., Hickman, M.
κ.ά. (2010), «HIV prevention, treatment and care for people who
inject drugs: a systematic review of global, regional and country
level coverage», Lancet 375, σ. 1014–1028.
Mattick, R.P., Breen, C., Kimber, J. και Davoli, M. (2009),
«Methadone maintenance therapy versus no opioid replacement
therapy for opioid dependence», Cochrane Database of
Systematic Reviews, Issue 3, σ. CD002209.
McKay, J.R., Lynch, K.G., Coviello, D., Morrison, R., Cary, M.S.
κ.ά. (2010), «Randomized trial of continuing care enhancements
for cocaine-dependent patients following initial engagement»,
Journal of Consulting and Clinical Psychology 78(1), σ. 111–120.
Merrall, E.L.C., Kariminia, A., Binswanger, I., Hobbs, M.S.,
Farrell, M., Marsden, J. κ.ά. (2010), «Meta-analysis of drugrelated deaths soon after release from prison», Addiction 105,
σ. 1545–1554.
ΟΟΣΑ (2006), «The drivers of public expenditure on health
and long-term care: an integrated approach», OECD Economic
Studies 43, σ. 115–154.
Pani, P.P., Trogu, E., Vacca, R., Amato, L., Vecchi, S. και Davoli, M.
(2010α), «Disulfiram for the treatment of cocaine dependence»,
Cochrane Database of Systematic Reviews, τεύχος 1,
σ. CD007024.
Pani, P.P., Vacca, R., Trogu, E., Amato, L. και Davoli, M. (2010β),
«Pharmacological treatment for depression during opioid agonist
treatment for opioid dependence», Cochrane Database of
Systematic Reviews, τεύχος 9, σ. CD008373.
Pennings, E.J., Leccese, A.P. και Wolff, F.A. (2002), «Effects
of concurrent use of alcohol and cocaine», Addiction 97(7),
σ. 773–783.
Popova, S., Rehm, J. και Fischer, B. (2006), «An overview of
illegal opioid use and health services utilization in Canada»
Public Health 120(4), σ. 320–328.
Prieto, L. (2010), «Labelled drug-related public expenditure in
relation to GDP in Europe: a luxury good?», Substance Abuse
Treatment, Prevention and Policy 5, σ. 9.
Prinzleve, M., Haasen, C., Zurhold, H. κ.ά. (2004), «Cocaine
use in Europe: a multi-centre study: patterns of use in different
groups», European Addiction Research 10, σ. 147–155.
ΠΟΥ (1986), Ottawa Charter for health promotion, Παγκόσμια
Οργάνωση Υγείας, Γενεύη (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
ΠΟΥ (2009), Guidelines for the psychosocially assisted
pharmacological treatment of opioid dependence, Παγκόσμια
Οργάνωση Υγείας, Γενεύη.
ΠΟΥ (2010α), Global tuberculosis control: a short update to the
2010 Report, Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, Γενεύη.
ΠΟΥ (2010β), Guidance on the WHO review of psychoactive
substances for international control, Παγκόσμια Οργάνωση
Υγείας, Γενεύη (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
119
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
ΠΟΥ (2010γ), Prevention of acute drug-related mortality in
prison populations during the immediate post-release period,
Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης της ΠΟΥ, Κοπεγχάγη.
ΠΟΥ, UNODC και UNAIDS (2009), Technical guide for countries
to set targets for universal access to HIV prevention, treatment
and care for injecting drug users, Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας,
Γενεύη.
Qureshi, A.I., Suri, M.F., Guterman, L.R. και Hopkins, L.N. (2001),
«Cocaine use and the likelihood of nonfatal myocardial infarction
and stroke: data from the Third National Health and Nutrition
Examination Survey», Circulation 103, σ. 502–506.
Reuter, P. (2006), «What drug policies cost. Estimating
government drug policy expenditures», Addiction 101,
σ. 315–322.
Reynaud-Maurupt, C. και Hoareau, E. (2010), «Les carrières de
consommation de cocaïne chez les usagers “cachés”», Trends,
Observatoire Français des Drogues et des Toxicomanies, Σεν
Ντενί (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Richter, C., Romanowski, A. και Kienast, T. (2009), «GammaHydroxybutyrat (GHB)-Abhängigkeit und -Entzug bei
vorbestehender Alkoholabhängigkeit», Psychiatrische Praxis
36(7), σ. 345–347.
Roche, A., McCabe, S. και Smyth, B. (2011), «Illicit methadone
use and abuse in young people accessing treatment in opiate
dependence», European Addiction Research 14, σ. 219–225.
Rome, A., Shaw, A. και Boyle, K. (2008), Reducing drug
users’ risk of overdose, Scottish Government Social Research,
Εδιμβούργο.
Romelsjo, A., Engdahl, B., Stenbacka, M., Fugelstad, A., Davstad,
I. κ.ά. (2010), «Were the changes to Sweden’s maintenance
treatment policy 2000–06 related to changes in opiate-related
mortality and morbidity?», Addiction 105, σ. 1625–1632.
Salasuo, M., Vuori, E., Piispa, M. και Hakkarainen, P. (2009),
Suomalainen huumekuolema 2007. Poikkitieteellinen tutkimus
oikeuslääketieteellisistä kuolinsyyasiakirjoista [Finnish drugrelated deaths in 2007. Cross-discipline study of forensic
medical cause-of-death documents.], THL. Raportti 43/2009,
Yliopistopaino, Ελσίνκι.
SAMHSA (2009), Trends in non medical use of prescription
pain relievers: 2002 to 2007, Substance Abuse and Mental
Health Services Administration, Ρόκβιλ, Μέριλαντ (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
SAMHSA (2010), Results from the 2009 National Survey on
Drug Use and Health: Volume I. Summary of National Findings,
Substance Abuse and Mental Health Services Administration,
Ρόκβιλ, Μέριλαντ (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
120
Smout, M.F., Longo, M., Harrison, S., Minniti, R., Wickes,
W. και White, J.M. (2010), «Psychosocial treatment for
methamphetamine use disorders: a preliminary randomized
controlled trial of cognitive behavior therapy and Acceptance and
Commitment Therapy», Substance Abuse 31(2), σ. 98–107.
Stein, M.D., Herman, D.S., Kettavong, M., Cioe, P.A., Friedmann,
P.D. κ.ά. (2010), «Antidepressant treatment does not improve
buprenorphine retention among opioid-dependent persons»,
Journal of Substance Abuse Treatment 39(2), σ. 157–166.
Strang, J., Hall, W., Hickman, M. και Bird, S.M. (2010), «Impact
of supervision of methadone consumption on deaths related to
methadone overdose (1993–2008): analyses using OD4 index in
England and Scotland», BMJ 341, σ. c4851.
Strasser, J., Wiesbeck, G.A., Meier, N., Stohler, R. και DurstelerMacfarland, K.M. (2010), «Effects of a single 50 % extra
dose of methadone on heroin craving and mood in lowerversus higher-dose methadone patients», Journal of Clinical
Psychopharmacology 30(4), σ. 450–454.
Sutton, A.J., Edmunds, W.J. και Gill, O.N. (2006), «Estimating
the cost-effectiveness of detecting cases of chronic hepatitis C
infection on reception into prison», BMC Public Health 6, σ. 170
(διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Sweeting, M.J., De Angelis, D., Ades, A.E. και Hickman, M.
(2008), «Estimating the prevalence of ex-injecting drug use in
the population», Statistical Methods in Medical Research 18,
σ. 381–395.
Swift, W., Hall, W., Didcott, P. και Reilly, D. (1998), «Patterns and
correlates of cannabis dependence among long-term users in an
Australian rural area», Addiction 93, σ. 1149–1160.
Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2009), Manual on
cross-border operations, 10505/4/09 Rev. 4 (διατίθεται σε
ηλεκτρονική μορφή).
Talu, A., Rajaleid, K., Abel-Ollo, K., Ruutel, M., Rahu, M. κ.ά.
(2010), «HIV infection and risk behaviour of primary fentanyl
and amphetamine injectors in Tallinn, Estonia: Implications for
intervention», Journal of Drug Policy 21(1), σ. 56–63.
Tan, J.A., Joseph, T.A. και Saab, S. (2008), «Treating hepatitis C
in the prison population is cost-saving», Hepatology (Baltimore,
Md.), 48(5), σ. 1387–1395.
TNI (2009), Withdrawal symptoms in the Golden Triangle:
a drugs market in disarray, Transnational Institute, Άμστερνταμ
(διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Todts, S., Gilbert, P., Malderen, V.S., Huyck, V.C., Saliez, V. και
Hogge, M. (2009), Usage de drogues dans les prisons belges:
monitoring des risques sanitaires, Service Public Fédéral Justice,
Βρυξέλλες.
Toneatto, T., Sobell, L.C., Sobell, M.B. και Rubel, E. (1999),
«Natural recovery from cocaine dependence», Psychology of
Addictive Behaviors 13, σ. 259–268.
Παραπομπές
UNODC (2009), World drug report 2009, Γραφείο των
Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, Βιέννη.
UNODC (2010), World drug report 2010, Γραφείο των
Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, Βιέννη.
UNODC (2011), World drug report 2011, Γραφείο των Ηνωμένων
Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, Βιέννη.
UNODC και MCN (Υπουργείο καταπολέμησης των ναρκωτικών
της κυβέρνησης του Αφγανιστάν) (2010), Afghan opium survey
2010, Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το
Έγκλημα, Βιέννη (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Van der Poel, A., Rodenburg, G., Dijkstra, M. κ.ά. (2009),
«Trends, motivations and settings or recreational cocaine use by
adolescents and young adults in the Netherlands», International
Journal of Drug Policy 20, σ. 143–151.
Van Noorden, M.S., van Dongen, L.C., Zitman, F.G. και
Vergouwen, T.A. (2009), «Gamma-hydroxybutyrate withdrawal
syndrome: dangerous but not well-known», General Hospital
Psychiatry 31(4), σ. 394–396.
Vandrey, R. και Haney, M. (2009), «Pharmacotherapy for
cannabis dependence: how close are we?», CNS Drugs 23(7),
σ. 543–553.
Whitten, L. (2010), «A clinical trial encourages continued
development of strategy based on immune system response»,
NIDA Notes 23(3) (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Wiessing, L., Guarita, B., Giraudon, I., Brummer-Korvenkontio, H.,
Salminen, M. και Cowan, S.A. (2008), «European monitoring of
notifications of hepatitis C virus infection in the general population
and among injecting drug users (IDUs): the need to improve
quality and comparability», Euro Surveillance 13(21):pii=18884
(διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
Wiessing, L., Likatavicius, G., Klempová, D., Hedrich, D.,
Nardone, A. και Griffiths, P. (2009), «Associations between
availability and coverage of HIV-prevention measures and
subsequent incidence of diagnosed HIV infection among
injection drug users», American Journal of Public Health 99,
σ. 1049–1052.
Winstock, A. (2011), «The 2011 Mixmag drugs survey», Mixmag
March σ. 49–59.
Yin, W., Hao, Y., Sun, X., Gong, X., Li, F., Li, J., Rou, K.,
Sullivan, S.G., Wang, C., Cao, X., Luo, W. και Wu, Z. (2010),
«Scaling up the national methadone maintenance treatment
program in China: achievements and challenges», International
Journal of Epidemiology 39 Suppl. 2, σ. ii29–37.
Zurhold, H. (2011), European standards and guidelines for
HCV prevention. Report on WP 2 of the DPIP-funded project
«Identification and optimisation of evidence-based HVC
prevention in Europe for young drug users at risk», ZIS, Αμβούργο
(διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή).
121
Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας
Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη
Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
2011 — 121 σ. — 21 × 29,7 cm
ISBN 978-92-9168-469-4
doi:10.2810/43942
ΠΩΣ ΘΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ
Δωρεάν εκδόσεις:
•
από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)·
•
από τα γραφεία εκπροσώπησης ή τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στοιχεία επικοινωνίας θα βρείτε στο διαδίκτυο (http://ec.europa.eu) ή θα τα ζητήσετε με φαξ στον αριθμό +352 2929-42758.
Εκδόσεις επί πληρωμή:
•
από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu).
Συνδρομές επί πληρωμή (π.χ. ετήσιες σειρές της Επίσημης Εφημερίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
συλλογές της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης):
•
έσω των εμπορικών αντιπροσώπων της Υπηρεσίας Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μ
(http://publications.europa.eu/others/agents/index_el.htm).
2011
Η ετήσια έκθεση παρουσιάζει την ετήσια επισκόπηση του ΕΚΠΝΤ για το
φαινόμενο των ναρκωτικών στην ΕΕ και αποτελεί ουσιώδες έγγραφο
αναφοράς για όσους θέλουν να πληροφορηθούν τα τελευταία πορίσματα
σχετικά με τα ναρκωτικά στην Ευρώπη.
ΕΤΗΣΙΑ
ΕΚΘΕΣΗ
Οι εκδόσεις του ΕΚΠΝΤ αποτελούν κατ’ εξοχήν πηγή πληροφόρησης για
ένα ευρύ φάσμα αποδεκτών, στο οποίο περιλαμβάνονται οι υπεύθυνοι
χάραξης πολιτικής και οι σύμβουλοί τους, επαγγελματίες και ερευνητές
που εργάζονται στον τομέα των ναρκωτικών και, πέραν αυτών, τα μέσα
ενημέρωσης και το ευρύ κοινό.
I S S N 16 0 9 - 610 X
Το ΕΚΠΝΤ συλλέγει, αναλύει και διαδίδει τεκμηριωμένες, αντικειμενικές,
αξιόπιστες και συγκρίσιμες πληροφορίες σχετικά με τα ναρκωτικά και την
τοξικομανία. Με το έργο του αυτό παρέχει στο κοινό μια εμπεριστατωμένη
εικόνα του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ευρώπη.
Ε Τ ΗΣΙ Α ΕΚΘΕ ΣΗ 2011: Η Κ ΑΤΑ Σ ΤΑ ΣΗ ΤΟΥ ΠΡ ΟΒ Λ ΗΜ ΑΤΟΣ ΤΩ Ν Ν Α Ρ Κ ΩΤ ΙΚ Ω Ν Σ Τ ΗΝ Ε Υ Ρ Ω ΠΗ
Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας
(ΕΚΠΝΤ) ανήκει στους αποκεντρωμένους οργανισμούς που δημιούργησε
η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιδρύθηκε το 1993 με έδρα τη Λισαβόνα και αποτελεί
την κεντρική πηγή ολοκληρωμένης πληροφόρησης για τα ναρκωτικά και
την τοξικομανία στην Ευρώπη.
T D - AC -11- 0 01- EL- C
Λίγα λόγια για το ΕΚΠΝΤ
Η Κ ΑΤΑ ΣΤΑ ΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
EL

News release template Greek

Β2. Εξαρτησιογόνες ουσίες - Νέοι και εθισμός -ποινικοποίηση.

ετησια εκθεση 2012: τα σημαντικοτερα σημεια 1 - EMCDDA

ευρωπαϊκη εκθεση για τα ναρκωτικα 2014 - EMCDDA

News release template Greek - Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και

ημοσιεύεται σήμερα η Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά

Οδηγό - Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα

Γεώργιος Κεσίσογλου

Ετήσια Έκθεση 2011 - Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και

Η Ευρώπη σε 12 μαθήματα

εδώ - ΓΕΝ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Διερεύνηση της Ποιότητας Ζωής Ασθενών εξαρτημένων από ηρωίνη

Το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης - Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτών 2013

4η Εργασία ΔΕΟ13 2010-2011