N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 1
Η οικονοµική κρίση που ξεκίνησε το 2007 επηρέασε την Ελλάδα περισσότερο
από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Η συνεχής οικονοµική ανάπτυξη που
O
ικονοµική
Κρίση και Υγεία
σηµειώθηκε τα προηγούµενα 15 χρόνια ανακόπηκε, επηρεάζοντας αρνητικά
κάθε πτυχή της ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής. Οι δυσµενείς επιπτώσεις στην οικονοµία, επιδρούν αρνητικά στην υγεία, την εργασία, την κοινωνική προστασία, µε αποτέλεσµα να είναι επιτακτική –περισσότερο από ποτέ- η ανάγκη
ανάδειξης των προβληµάτων και η άµεση εφαρµογή παρεµβάσεων για την αναχαίτιση αυτών των αντιξοοτήτων.
ΠEPIEXOMENA
4
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
Η. ΣΧΟΡΕΤΣΑΝΙΤΗ
Η υγεία αποτελεί ένα αντικείµενο παγκόσµιου προβληµατισµού. Αποτελεί επί-
5
σης, την πιο ζωτική επένδυση για την οικονοµική ανάπτυξη και τη µείωση της
ΤΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Ι. ΝΙΚΟΛΟΥΤΣΟΥ
6
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
ΣΤΑ ΠΑΙ∆ΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ
Χ. ∆ΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ
φτώχιας. Η πρόσβαση στην υγειονοµική περίθαλψη αποτελεί θεµελιώδες δικαίωµα κάθε ανθρώπου και καθολική ευθύνη των κυβερνήσεων ανά τον κόσµο.
Η καταπολέµηση του αποκλεισµού και η επέκταση των καθολικών κοινωνικών
7
πολιτικών, για την προστασία των ατόµων από την κοινωνική υποβάθµιση και
ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Ε. ΑΓΑΠΗ∆ΑΚΗ
την οικονοµική εξαθλίωση, αποτελούν ορισµένα από τα κοινά σηµεία των πο-
8
ΤΟΜΕΙΣ ∆ΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ
ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Ε. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ
λιτικών που εφαρµόζονται στις περισσότερες χώρες, στην προσπάθεια αντιµετώπισης των συνεπειών της ύφεσης.
9
Η ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ
ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕ∆Ο. ΤΟ ΣΧΕ∆ΙΟ ∆ΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΥ
Ι. Θ. ΠΕΤΡΟΥΛΙΑ
Στον άξονα αυτό, το παρόν τεύχος είναι αφιερωµένο στην οικονοµική κρίση
10
και στις επιπτώσεις που έχει στην υγεία, φιλοδοξώντας να συµβάλλει σηµαντικά
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η ΧΡΟΝΙΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Κ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
στην ευαισθητοποίηση όλων των εµπλεκοµένων µερών, ώστε να ανταποκρι-
11
θούν έγκαιρα, κατάλληλα και αποτελεσµατικά στις αυξηµένες ανάγκες υγείας,
Η ∆ΩΡΕΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΝ.
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Ν. ΘΑΝΟΥ
12
Ο∆ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟ ΑΜΑΛΓΑΜΑ ΩΣ ΕΜΦΡΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ
Θ. ΣΚΟΥΡΑ
13
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΠΑΙΤΗΣΗ ΓΙΑ ∆ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ
ΕΠΑΝΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Χ. ΨΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
αλλά και τις κοινωνικές ανάγκες που έχει σήµερα ο ελληνικός πληθυσµός, προκειµένου, όχι µόνο να αντέξει την τωρινή συγκυρία αλλά και να κατορθώσει να
διατηρήσει ένα επίπεδο υγείας και ψυχοκοινωνικής ευεξίας τέτοιο, που θα επιτρέψει την έξοδο από την κρίση.
Ειρήνη Αγαπηδάκη
14
ΠΑΙ∆ΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΠΩΣ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ
ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ
Φ. ΦΙΛΙΠΠΙ∆ΗΣ & Ε. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ
Ψυχολόγος
Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας
15
Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ
ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΟΛΙΓΟΘΕΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Θ. ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ
16-17
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
18
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
19
ΝΕΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ
20
ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ
NEA YΓEIA Τριµηνιαίο Ενηµερωτικό Περιοδικό
Αλεξανδρουπόλεως 25, 115 27 Αθήνα • τηλ.: 210 - 7482015, fax: 210 - 7485872, e-mail: [email protected],
website: www.neahygeia.gr
Γραµµατεία Σύνταξης: Χ. ∆ηµητρακάκη, Η. Σχορετσανίτη, Χ. Βλαχοπούλου, Φ. Φιλιππίδης, Κ. Γιαννοπούλου
Εκδότης: Χριστίνα ∆ηµητρακάκη • Ιδιοκτήτης: Χριστίνα ∆ηµητρακάκη
Παραγωγή - Εκτύπωση: Άρτιον Γραφικές Τέχνες ΑΒΕΕΕ • Eξώφυλλο: Paul Klee, The tighrope walker
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 2
πιο φτωχά σε πόρους, θα αυξηθεί τα επόµενα χρόνια.
καλή υγεία. Η οικονοµική ύφεση της δεκαετίας του Στις χώρες χαµηλού εισοδήµατος ένα µεγάλο µέρος
1930 και της δεκαετίας του 1980 και πιο πρόσφατα η των δαπανών υγειονοµικής περίθαλψης προέρχονται
παγκόσµια επισιτιστική κρίση έδειξαν πόσο ευάλωτη από ιδιωτικές πληρωµές.
είναι στην πραγµατικότητα η υγεία του πληθυσµού
ο αυξανόµενο κόστος για φαγητό και ιατρικές προστις οικονοµικές διακυµάνσεις.
µήθειες θα καταστήσει ανέφικτη για πολλούς ιδιώτες
αθώς ο οικονοµικός κόσµος αναπροσαρµόζεται µε- τη δυνατότητα να επωµιστούν το κόστος από τις ιατά την πρόσφατη κατάρρευση, οι κυβερνήσεις, οι ορ- τρικές υπηρεσίες. Κάτι τέτοιο έχει ως αποτέλεσµα
γανισµοί και η βιοµηχανία αναδιαρθρώνουν τα προ- την αυξηµένη εξάρτηση στα ήδη αδύναµα και υπεργράµµατα τους,περικόπτουν προϋπολογισµούς και µε- φορτωµένα δηµόσια συστήµατα υγείας.
Η κακή οικονοµική συγκυρία ποτέ δεν ευνόησε την
Π
αγκόσµια
Υγεία
και Οικονοµική
Κρίση
Τ
Κ
ταβάλλουν τη ροή των χρηµατοδοτήσεων σε όλο τον
κόσµο.
Οι διάφορες επιπτώσεις της κατάρρευσης γίνονται
ολοένα και περισσότερο εµφανείς. Συγκεκριµένα,
αναµένεται ότι η οικονοµική κρίση θα έχει µια βαθιά
αρνητική επίδραση σε θέµατα που σχετίζονται µε την
υγεία του παγκόσµιου πληθυσµού. Περισσότερο αναµένεται να πληγεί η υγεία του πιο φτωχού και ευάλωτου πληθυσµού.
Καθώς οι χώρες µε το υψηλότερο εισόδηµα διαµορ-
φώνουν πακέτα στήριξης για τις οικονοµίες τους, οι
χώρες µε το χαµηλότερο εισόδηµα βρίσκονται αντιµέτωπες µε την αύξηση του προϋπολογισµού για τα
συστήµατα υγείας τους, µε δραστικές περικοπές στα
διεθνή βοηθήµατα και µε µια µειωµένη ικανότητα για
την αντιµετώπιση επειγουσών αναγκών υγείας.
Η µείωση του διαθέσιµου εθνικού εισοδήµατος συ-
χνά έχει ως συνέπεια τη µείωση της διεθνούς βοήθειας. Πρόσφατα, κάποιες κυβερνήσεις έχουν ξεκινήσει
να αποσύρουν κεφάλαια και πολλές µη κυβερνητικές
οργανώσεις έχουν σταµατήσει τις δραστηριότητές
τους, θέτοντας υπό αµφισβήτηση πως οι παγκόσµιες
προσπάθειες για την υγεία θα διατηρήσουν τη χρηµατοδότησή τους κάτω από τη σκληρή οικονοµική
κρίση.
Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, οι
Ηρώ Σχορετσανίτη
M.Sc. Προαγωγής
και Αγωγής Υγείας,
Υπ. ∆ιδάκτωρ
Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Οργανισµού
για την Οικονοµική Συνεργασία και την Ανάπτυξη
έχουν δηλώσει ότι θα παρέχουν ήδη δεσµευµένη χρηµατοδότηση για διεθνή βοήθεια, όµως οι Ηνωµένες
Πολιτείες και οι χώρες του G8 υστερούν ως προς τα
κονδύλια για τα οποία έχουν δεσµευτεί να διαθέσουν.
Μ
ετά την τελευταία δεκαετία αυξηµένης προσοχής
και χρηµατοδότησης αφιερωµένης στην παγκόσµια
υγεία, η οικονοµική κρίση υπενθυµίζει πως η παγκόσµια υγεία δεν αποτελεί λαϊκίστικη αιτία. Οι προσπάθειες για την παγκόσµιαυγεία απαιτούνσταθερή προσήλωση, ξεκάθαρες προτεραιότητες και σωστά κατευθυνόµενους πόρους για την σταθεροποίηση και
την αντιµετώπιση των ποικίλων αναγκών υγειονοµικής
περίθαλψης.
Έ
τσι, επιπλέον της αυξηµένης ζήτησης από τα επίσηµα συστήµατα υγειονοµικής περίθαλψης, οι χώρες
χαµηλού εισοδήµατος αντιµετωπίζουν επίσης µειωµένη ικανότητα για την αντιµετώπιση των αναγκών
υγείας. Μακροπρόθεσµα, η έλλειψη των επενδύσεων
θα αποδυναµώσει περαιτέρω τα συστήµατα υγείας
και τη µελλοντική δυνατότητα ανάληψης κλιµακούµενων προκλήσεων για την υγεία.
Σε έκθεση που δηµοσιεύτηκε το 2009, ο Παγκόσµιος
Οργανισµός Υγείας αναγνωρίζει την ανάγκη για αύξηση των προσπαθειών παρακολούθησης της εµφάνισης και των δεικτών της νόσου, της σταθεροποίησης και την προστασίας του τοµέα της υγείας και της
αύξησης της δηµόσιας και πολιτικής υποστήριξης για
την παγκόσµια υγεία.
Επιπλέον, η παγκόσµια υγεία πρέπει να αποτελεί προ-
τεραιότητα για τη χάραξη πολιτικής, για την έρευνα
και για τη δηµόσια υπεράσπιση. Η πλαισίωση της οικονοµικής κατάρρευσης, µε τον όρο «οικονοµική κρίση», αποµονώνει το πρόβληµα ως αυστηρά οικονοµικό, όµως το αντίκτυπο στην υγεία µας υπενθυµίζει
την εγγενώς ανθρώπινη φύση της κρίσης καθώς και
την έντονη και επείγουσα ανάγκη για την αντιµετώπιση των ζητηµάτων της παγκόσµιας υγείας.
Η
ανάληψη µέτρων και δράσης είναι απαραίτητη και
υπάρχει αισιοδοξία στη δυναµική της παγκόσµιας κοινότητας για την υγεία. Υπάρχουν περισσότεροι διαθέσιµοι µηχανισµοί χρηµατοδότησης, ενώ στη στην παγκόσµια υγεία δίνεται περισσότερη προσοχή τώρα
από ποτέ. Οι προτεραιότητες για την υγεία και οι στόχοι έχουν συσταθεί µε τη µορφή αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας και η παγκόσµια κοινότητα για την
υγεία συνεχίζει να εξελίσσεται.
Η
οικονοµική κρίση σίγουρα θα αναβάλλει τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας και την υπόλοιπη
διάταξη της παγκόσµιας υγείας, όµως αυτό θα καταδείξει µόνο ότι η ανάπτυξη και οι στόχοι της παγκόσµιας υγείας εξελίσσονται και αποτελούν στόχους
που απαιτούν αξιολόγηση και προσαρµογή.
Υπάρχει αισιοδοξία πως η οικονοµική κρίση θα µας
αναγκάσει να αξιολογήσουµε τις υπάρχουσες προσπάθειες και θα εξυπηρετήσει στην κινητοποίηση
στη διεθνή χρηµατοδότηση για την παροχή των υπη- και στον επαναπροσδιορισµό των προσπαθειών για
ρεσιών βασικής υγειονοµικής περίθαλψης. Για τα έθ- την παγκόσµια υγεία, ως απάντηση στην οικονοµική
νη αυτά, η περικοπή της διεθνούς βοήθειας µπορεί κρίση.
να έχει άµεση επίδραση στην παροχή της φροντίδας
υγείας στην πλειοψηφία του πληθυσµού. Επιπλέον οι
ια περισσότερες πληροφορίες: http://www.perspe
ειδικοί, προβλέπουν ότι η επιβάρυνση στα συστήµα- ctivist.com/business/world-health-the-economicτα παροχής φροντίδας υγείας που είναι ολοένα και crisis
Πολλές χώρες χαµηλού εισοδήµατος βασίζονται
Γ
4
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 3
Η
Ο
Ελλάδα έχει επηρεαστεί από την οικονοµική κρίΥπουργός Υγείας ανέφερε αύξηση κατά 40% το
ση περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα της πρώτο εξάµηνο του 2011 σε σύγκριση µε την ίδια
Ευρώπης. Οι επιπτώσεις στην υγεία κατά τη διάρ- περίοδο του 2010.
κεια της οικονοµικής κρίσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές, κυρίως στις ευπαθείς οµάδες του πληθυσµού.
ύµφωνα µε µία τηλεφωνική έρευνα που διενεργήθηκε
από το Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο
ι ανησυχίες αυτές αναφέρονται εκτενώς σε ένα
Ψυχικής
Υγιεινής διαπιστώθηκε αύξηση κατά 36%
άρθρο που δηµοσιεύτηκε στο περιοδικό The Lancet,
στον
αριθµό
των ατόµων που ανέφεραν απόπειρα
που γράφτηκε από τον Αλέξανδρο Κεντικελένη και
τον Dr. David Stuckler από το Πανεπιστήµιο του Cam- αυτοκτονίας κατά το χρονικό διάστηµα ενός µήνα
bridge και τον καθηγητή Martin McKee από τη Σχολή πριν από την έρευνα µεταξύ 2009 και 2011 (Μαρίνα
Οικονόµου και συν.).
Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου.
Ο
Σ
Οι Έλληνες πολίτες είχαν 15% περισσότερες πιθα- Επίσης, παρατηρήθηκε ότι το υψηλότερο ποσοστό
νότητες να µην επισκεφτούν γιατρό το 2009 σε σύγκριση µε την περίοδο πριν την οικονοµική κρίση, παρά την αίσθηση ότι τους ήταν απαραίτητο να συµβουλευτούν γιατρό.
Οι κύριοι λόγοι για του οποίους δεν επισκέφτηκαν
των συµµετεχόντων που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν είχαν σηµαντικά οικονοµικά προβλήµατα. Από την άλλη πλευρά, υψηλό ποσοστό των ατόµων µε οικονοµικά προβλήµατα είχαν αυτοκτονικό
ιδεασµό.
γιατρό, δεν ήταν οικονοµικοί, αλλά ο µεγάλος χρόπίσης, σύµφωνα µε µία παρόµοια έρευνα από την
νος αναµονής, η µεγάλη απόσταση για την υπηρεσία υγείας και η αναβολή µήπως και αισθανθούν ίδια συγγραφέα, ο µηνιαίος επιπολασµός της µείζονος κατάθλιψης το 2011 ήταν 8,2%, ενώ το 2008 ήκαλύτερα.
ταν 3,3%.
Ε
Τ
ο
Αντίκτυπο
της Οικονοµικής
Κρίσης
στην Υγεία
των Ελλήνων
Α
φού το Εθνικό Σύστηµα Υγείας δίνει τη δυνατότητα στους ασφαλισµένους να συµβουλευτούν γιαε βάση τα αποτελέσµατα από αυτή τη µελέτη,
τρό χωρίς χρέωση ή να επισκεφτούν γιατρό στα επαρατηρήθηκε συσχέτιση µεταξύ της εµφάνισης
ξωτερικά ιατρεία µε µικρό χρηµατικό αντίτιµο (0-5
µείζονος κατάθλιψης και της ύπαρξης οικονοµικής
ευρώ ανά επίσκεψη), πιθανά η µείωση στην πρόδυσκολίας.
σβαση αντανακλά προβλήµατα στην προσφορά.
M
Σε αυτά περιλαµβάνονται οι περικοπές της τάξης Παρατηρήθηκε επίσης, µία σηµαντική αύξηση των
του 40% στους προϋπολογισµούς των νοσοκοµεί- µολύνσεων από HIV. Στην Ελλάδα, µε βάση την καταων, η έλλειψη προσωπικού και η περιστασιακή έλ- γραφή του 2011 του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης
λειψη ιατρικών προµηθειών.
Νοσηµάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), παρατηρείται µία εξαιρετικά
σηµαντική µεταβολή, καθώς ο αριθµός των HIV περιι εισαγωγές στα δηµόσια νοσοκοµεία αυξήθηκαν στατικών που δηλώθηκαν έφτασε τα 954 άτοµα.
Ο
κατά 24% το 2010 σε σύγκριση µε το 2009 και κατά
8% το πρώτο εξάµηνο του 2011 σε σύγκριση µε την
υγκριτικά µε το 2010, η αύξηση ξεπέρασε συνολικά
ίδια περίοδο του 2010. Αντίθετα, οι εισαγωγές σε
το 57%. Οι εκατοστιαίες αναλογίες ως προς τον τρόιδιωτικά νοσοκοµεία µειώθηκαν κατά 25-30%. Ένας
πο µόλυνσης, δείχνουν µία δραµατική αύξηση το 2011
άλλος δείκτης των επιπτώσεων της οικονοµικής κρίστους χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών (>1.000%).
σης είναι η χρήση των κοινωνικών ιατρείων. Μέχρι
πρόσφατα, αυτά τα ιατρεία εξυπηρετούσαν κυρίως,
τις ανάγκες των µεταναστών.
ύµφωνα µε µία επίσηµη αναφορά, ενδέχεται να
υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις σκόπιµης µόλυνσης
πολογίζεται όµως, σύµφωνα µε στοιχεία από το Ελ- από τον ίδιο τον χρήστη προκειµένου να αποκτήσει
ληνικό παράρτηµα των Ιατρών του Κόσµου, ότι το πρόσβαση στο επίδοµα των 700 ευρώ το µήνα που
ποσοστό των ελλήνων που απευθύνονται σε αυτά δικαιούνται οι οροθετικοί και να γίνει πιο σύντοµα
τα ιατρεία αυξήθηκε από 3-4% πριν την οικονοµική δεκτός σε προγράµµατα υποκατάστασης.
κρίση, σε περίπου 30% .
Σ
Σ
Υ
Ιωάννα Νικολούτσου
Ιατρός πνευµονολόγος,
∆ιδάκτωρ Ιατρικής
Σχολής ΕΚΠΑ
υµπερασµατικά, η εικόνα της υγείας στην Ελλάδα
Είναι αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι αυξήθηκε κατά Σ
είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Σε µία προσπάθεια να
14% το ποσοστό των Ελλήνων που αναφέρουν ότι
χρηµατοδοτηθεί το χρέος, οι απλοί άνθρωποι πληη υγεία τους ήταν «κακή» ή «πολύ κακή» το 2009 σε
ρώνουν το τίµηµα, χάνοντας την πρόσβαση στις µοσύγκριση µε το 2007.
νάδες φροντίδας υγείας και κινδυνεύοντας να υποστούν σηµαντικά πλήγµατα στην υγεία τους.
να θέµα που έχει απασχολήσει ιδιαίτερα είναι οι
αυτοκτονίες και η πιθανή τους συσχέτιση µε την οικονοµική κρίση. Οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά
παιτείται ιδιαίτερη προσοχή, προκειµένου να δια17% το 2009 σε σύγκριση µε το 2007 και σύµφωνα µε σφαλιστεί ότι η οικονοµική κρίση δεν θα υπονοµεύανεπίσηµα στοιχεία το 2010 αυξήθηκαν κατά 25% σει τη βασική πηγή του πλούτου της χώρας, δηλαδή
σε σύγκριση µε το 2009.
τους ανθρώπους της.
Έ
Α
5
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 4
Η εξαιρετική και πολύ πρόσφατη µελέτη που πα-
Ο
ι
Επιπτώσεις
της Οικονοµικής
Κρίσης
στα Παιδιά
και στους Νέους
ρουσιάζεται εδώ µε τίτλο «Παιδιά και Νέοι σε Κρίση:
Η προστασία και η προαγωγή της ανάπτυξης σε καιρούς οικονοµικής κρίσης» (Lundberg, Mattias, &
Wuermli, 2012) εξετάζει τους µηχανισµούς µέσω
των οποίων απειλείται η υγιής ανάπτυξη των παιδιών µας.
∆
δασκαλίας και στη σχέση δασκάλου-µαθητή. Για παράδειγµα, οι δάσκαλοι µπορεί επίσης να αντιµετωπίζουν άγχος, το οποίο µπορεί να επηρεάσει και τη
διαδικασία της διδασκαλίας αλλά και τη συναισθηµατική και κοινωνική τους σχέση µε τους µαθητές.
Ω
στόσο, η οικογένεια και τα σχολεία δεν είναι τα
µόνα περιβάλλοντα µέσω των οποίων το σοκ της οικονοµικής κρίσης µπορεί να µεταδοθεί στα παιδιά.
Κατά την διάρκεια της κρίσης, οι κοινότητες µπορεί
να µην έχουν τους πόρους να διατηρήσουν τις τοπικές υποδοµές παιδικής φροντίδας ή την ποιότητα
ή και τις υπηρεσίες για παιδικές δραστηριότητες, µε
αποτέλεσµα να επηρεαστεί το πώς περνάνε τα παιδιά το χρόνο τους.
εδοµένου ότι η οικογένεια είναι το κύριο περιβάλλον του παιδιού, τα αποτελέσµατα της κρίσης µπορεί να επηρεάσουν τους εξής παράγοντες: (1) τους
πόρους για τη διατροφή και άλλα αγαθά και (2) τη
δυναµική και τη λειτουργία της οικογένειας, συµπεριλαµβανοµένου του χρόνου που έχουν να διαθέσουν οι γονείς και της ψυχικής υγείας των γονέων,
κυρίως της µητέρας. Η κακή διατροφή είναι πιθανό
να έχει σοβαρές συνέπειες σε βάθος χρόνου, δεδοκρίση µπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του νέου
µένου ότι σε αυτά τα αναπτυξιακά στάδια επηρεά- ατόµου να διαπραγµατεύεται τις σχέσεις του και να
ζει και τη νευρολογική ανάπτυξη.
επιτύχει την αυτονοµία του µέσα από τις ευθύνες που
αναλαµβάνει στην εργασία καθώς και τη διαδικασία
α προβλήµατα ψυχικής υγείας τείνουν να αυξά- για την επίτευξη οικονοµικής ανεξαρτησίας.
νουν κατά τη διάρκεια µιας οικονοµικής κρίσης. Μια
µητέρα µπορεί να έχει λιγότερο χρόνο για να αλληκρίση είναι επίσης πιθανό να αλλάξει το πλαίσιο
λεπιδράσει µε το παιδί της και επίσης να είναι λιγό- των αντιλήψεων και των προσδοκιών των νέων και
τερο υποµονετική. Επιπλέον, τα θέµατα ψυχικής υ- έτσι να διαταραχτεί η διαδικασία της ανάπτυξης της
γείας µπορεί να την καταστήσουν συναισθηµατικά ταυτότητας του ατόµου στην κοινωνία.
µη διαθέσιµη, εµποδίζοντας έτσι την υγιή και ασφαλή σύνδεση µε το παιδί. Ένα παιδί είναι επίσης πιθακρίση µπορεί επίσης να επηρεάσει τους στόχους
νό να επηρεαστεί εάν εκτεθεί σε υψηλά επίπεδα των νέων, να τους καταστήσει άνευ σηµασίας ή ανέκορτιζόλης και άλλων ορµονών στη µήτρα, που συν- φικτους ή να αλλάξει σηµαντικά τις παραµέτρους
δέονται µε το στρες της µητέρας.
για την επίτευξη τους. Καθώς η βιβλιογραφία υπο-
Η
Τ
Η
Η
δεικνύει ότι οι νέοι πλήττονται περισσότερο κατά τη
διάρκεια της κρίσης, οι δυσκολίες σε αυτό το κρίσιµο στάδιο µετάβασης προς την αυτονοµία µπορεί
να έχουν µακροπρόθεσµες επιπτώσεις (χαµηλότερο
µέση παιδική ηλικία είναι µια κρίσιµη περίοδος
εισόδηµα, αύξηση της ανεργίας και χειρότερη σωγια την ανάπτυξη κοινωνικών και συναισθηµατικών
µατική και ψυχική υγεία).
ικανοτήτων των παιδιών και οποιοδήποτε σοκ µπορεί να επηρεάσει την κοινωνική, συναισθηµατική και
ροστατευτικοί παράγοντες της θετικής προσαρσυµπεριφορική ανάπτυξή τους.
µογής και ανάπτυξης της ανθεκτικότητας σε περιόόγω της συµµετοχής τους στη σχολική ζωή, σε δους οικονοµικής κρίσης είναι το καλής ποιότητας
αυτή την ηλικία, η ανάπτυξη του παιδιού µπορεί να σχολικό περιβάλλον και οι ισχυρές κοινότητες που
παρέχουν υποστήριξη.
επηρεαστεί από:
Η
Π
Λ
Χριστίνα
∆ηµητρακάκη
Ψυχολόγος Έρευνας,
∆ιευθύντρια ΙΚΠΙ
Η
(1) το γονικό άγχος και τη λειτουργικότητα της οιµελέτη προτείνει και ουσιαστικά απαιτεί όλοι εκογένειας,
µείς, ως επιστήµονες, επαγγελµατίες και διαµορφωτές πολιτικών, να φροντίσουµε για την άµεση ανα(2) τις επενδύσεις στην εκπαίδευση και τα ερεθίκούφιση των ευάλωτων οµάδων, έχοντας στο µυαλό
σµατα για ανάπτυξη και
µας ότι πρέπει να κάνουµε µικρά βήµατα γιατί αν πε(3) τους καθηγητές, τους συµµαθητές και το µαθη- ριµένουµε να συµβεί από µόνη της κάποια µεγάλη
αλλαγή άµεσα µάλλον θα απογοητευτούµε.
σιακό περιβάλλον στα σχολεία.
Η βιβλιογραφία διαπιστώνει ότι οι οικονοµικές κρί- Πολλά µικρά προγράµµατα, όπως υπηρεσίες κοισεις είναι πιθανό να οδηγήσουν σε αύξηση του γονικού άγχους, το οποίο µπορεί να οδηγήσει και σε
πιο αδύναµη εφαρµογή των κανόνων και της απαραίτητης «ρουτίνας» στην καθηµερινή ζωή των παιδιών στο σπίτι.
νότητας που προσφέρουν, για παράδειγµα, προγράµµατα υποστήριξης σε γονείς ή προγράµµατα
προγεννητικής υγείας µπορεί να αναπτυχθούν άµεσα για να καλύψουν ανάγκες των τοπικών πληθυσµών.
Συνήθως, η οικονοµική κρίση οδηγεί σε µείωση της Για περισσότερες πληροφορίες: https://openknow
δηµοσίας δαπάνης για τα σχολεία. Η µειωµένη χρη- ledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/9374/
µατοδότηση για τα σχολεία µπορεί να επηρεάσει τα 702600PUB0EPI0067902B09780821395479.pdf?seπαιδιά µέσω της επίδρασής της στο περιβάλλον δι- quence=1
6
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 5
Η
παγκόσµια οικονοµική κρίση που ξεκίνησε το 2007
είχε σηµαντικές συνέπειες για το σύστηµα υγείας,
αυξάνοντας τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας και µειώνοντας δραστικά τους πόρους. Το παρόν άρθρο
συνοψίζει τα συµπεράσµατα της έκθεσης του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, η οποία αποτελεί την
πρώτη προσπάθεια αποτύπωσης και καταγραφής
των πολιτικών υγείας στην εποχή της οικονοµικής
κρίσης.
Ό
σον αφορά στις πολιτικές για τη µείωση της ζήτησης για τις υπηρεσίες υγείας, πολλές χώρες αύξησαν
τους φόρους στο αλκοόλ και στα προϊόντα καπνού
(Βουλγαρία, Εσθονία, Τσεχία), αλλά ελάχιστες εφάρµοσαν πολιτικές προαγωγής της υγείας (Βέλγιο, Ουγγαρία, Ελλάδα), ως «απάντηση» στην κρίση, όπως η
αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, η βελτίωση
των διατροφικών συνηθειών και η εφαρµογή προληπτικών εξετάσεων. Μόνο σε µια χώρα (Εσθονία) εφαρµόστηκε η αύξηση του χρόνου αναµονής, ως
ξεκάθαρη πολιτική «απάντηση» στην κρίση, παρ’ όλο
Τα αποτελέσµατα της έκθεσης του ΠΟΥ
που στις περισσότερες χώρες η αύξηση του χρόνου
α αποτελέσµατα της έρευνας δείχνουν ότι η αντι- αναµονής επήλθε έµµεσα, ως αποτέλεσµα άλλων ποµετώπιση της κρίσης στις χώρες της Ευρωπαϊκής λιτικών µεταρρυθµίσεων.
Ένωσης παρουσιάζει µεγάλες διακυµάνσεις και διαφορές αναφορικά µε τα συστήµατα υγείας των χω- Πολιτικές που στόχευσαν στο κόστος
ρών και εξαρτάται από το βαθµό της οικονοµικής ύ- της δηµόσιας χρηµατοδοτούµενης
φεσης σε κάθε χώρα. Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες δεν υγειονοµικής περίθαλψης
εισήγαγαν νέες πολιτικές, ενώ αντίθετα, άλλες εισήγαγαν µια πληθώρα νέων πολιτικών υγείας. Επιπλέον,
ε πολλές χώρες εισήχθησαν ή ενισχύθηκαν πολιτιτα συστήµατα υγείας κάποιων χωρών ήταν καλύτερα κές για τη µείωση των τιµών των ιατρικών προϊόντων
προετοιµασµένα από άλλα, λόγω του ότι είχαν ληφθεί ή/και για τη βελτίωση της ορθολογικής χρήσης φαρήδη δηµοσιονοµικά µέτρα πριν από την κρίση, όπως µάκων (Ελλάδα, Αυστρία, Βέλγιο, κα). Στις περισσόη συσσώρευση των οικονοµικών αποθεµατικών. Σε τερες περιπτώσεις, αυτές οι πολιτικές εντάσσονταν
πολλές περιπτώσεις, οι πολιτικές που σχεδιάστηκαν στο πλαίσιο µιας ευρύτερης συνεχούς µεταρρυθµιπριν από το 2008 υλοποιήθηκαν µε µεγαλύτερη έν- στικής προσπάθειας.
ταση ή ταχύτητα, αφού λόγω της κρίσης οι συνθήκες
ήταν περισσότερο επείγουσες ή διευκολυντικές, σε
ε ορισµένες εθνικές αγορές, η ύφεση αύξησε τις
πολιτικό επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα απο- προσπάθειες διαπραγµάτευσης για τις τιµές των φαρτελεί η αναδιάρθρωση της δευτεροβάθµιας περί- µακευτικών προϊόντων. Σε άλλες χώρες, παρατηρήθαλψης. Αντίθετα, σε άλλες περιπτώσεις χωρών θηκε µείωση (Ιρλανδία, Γαλλία, Ελλάδα) ή /και «πάγωυπήρξε επιβράδυνση ή/και εγκατάλειψη των σχεδια- µα» (Αγγλία, Πορτογαλία) ή µείωση του ρυθµού αύζόµενων µεταρρυθµίσεων ως απάντηση στην κρίση. ξησης των µισθών των επαγγελµατιών υγείας (∆ανία).
Αντίστοιχα, αρκετές χώρες µείωσαν τις τιµές που καταβάλλονται στους παρόχους υπηρεσιών υγείας ή
Πολιτικές που στοχεύουν στην αλλαγή
συνέδεσαν τις πληρωµές µε τη βελτίωση της αποδοτου επιπέδου της άµεσης κρατικής
τικότητας, µε στόχο την αύξηση της αποτελεσµατικόχρηµατοδότησης για τη δηµόσια υγειονοµική
τητας των υπηρεσιών υγείας και τη συγκράτηση του
περίθαλψη
κόστους. Επιπρόσθετα, αρκετές κυβερνήσεις αναδιάρθρωσαν τόσο το Υπουργείο Υγείας τους, όσο και
ρκετές ευρωπαϊκές χώρες εφάρµοσαν περικοπές
τα ασφαλιστικά ταµεία και άλλους φορείς (Βουλγαστον εθνικό προϋπολογισµό για την υγεία, προκειµέρία, Κροατία, Αγγλία, Ισλανδία), σε µια προσπάθεια
νου να αντιµετωπίσουν την κρίση (Βουλγαρία, Εσθονα αυξηθεί η αποδοτικότητα και να επιτευχθεί µείωση
νία, Ισλανδία, Ιταλία, Ιρλανδία, Ελλάδα). Σε κάποιες
των γενικών εξόδων.
από αυτές, οι περικοπές προέκυψαν λόγω της αύξησης της ανεργίας, η οποία είχε ως αποτέλεσµα τη µείε πολλές χώρες, η οικονοµική κρίση έδωσε µια ώωση των εσόδων από τις εισφορές κοινωνικής ασφάθηση στην επιτάχυνση των µεταρρυθµίσεων (∆ανία,
λισης. Σε άλλες χώρες, υπήρξε αύξηση τόσο στις ειΕλλάδα, Λετονία), όπως στον περιορισµό του νοσοκοσφορές κοινωνικής ασφάλισης όσο και στις δαπάνες
µειακού τοµέα (µε κλείσιµο και συγχωνεύσεις νοσο(Αυστρία, Πολωνία), λόγω του ότι το κράτος επέλεξε
κοµείων) και στη στροφή προς την εξωνοσοκοµειανα συµβάλλει µε δηµόσια χρηµατοδότηση, προκειµέκή περίθαλψη και στη βελτίωση του συντονισµού της
νου να αναπληρώσει τις οικονοµικές απώλειες από τη
παρεχόµενης φροντίδας ή/και στην επένδυση στην
µη καταβολή εισφορών των οικονοµικά µη ενεργών
πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας.
ατόµων. Αρκετές χώρες επίσης, θέσπισαν ή αύξησαν
την οικονοµική συµµετοχή των χρηστών στις υπηρεΣυµπεράσµατα
σίες υγείας, ενώ άλλες επέκτειναν τα οφέλη.
Τ
Σ
Σ
Ο
ι
Πολιτικές Υγείας
που Αναπτύχθηκαν
στην Ευρώπη
στο Πλαίσιο
Αντιµετώπισης
της Οικονοµικής
Κρίσης
Α
Σ
Ειρήνη Αγαπηδάκη
Ψυχολόγος,
M.Sc. Προαγωγής
και Αγωγής Υγείας
Τα αποτελέσµατα της έρευνας δείχνουν ότι οι ευ-
ρωπαϊκές χώρες χρησιµοποιούν ένα µείγµα πολιτικών
για την αντιµετώπιση της οικονοµικής κρίσης. Παρ’
όλο που ορισµένες χώρες φαίνεται να χρησιµοποιούν
την κρίση ως ευκαιρία για να αυξήσουν την αποτελεε γενικές γραµµές, το θεσπισµένο πακέτο παροχών σµατικότητα των υπηρεσιών και του συστήµατος υκαι η ευρύτητα της πληθυσµιακής κάλυψης δεν υπέ- γείας, ωστόσο ελάχιστα έχουν γίνει για την ενίσχυση
στησαν ριζικές αλλαγές µετά την εµφάνιση της οικο- της αξίας βελτίωσης της δηµόσιας υγείας µέσω των
νοµικής κρίσης. Ωστόσο, εφαρµόστηκαν ορισµένες πολιτικών. Έτσι, µέχρι τώρα, η κρίση αποτελεί µια χαµένη ευκαιρία.
οριακές µειώσεις.
Πολιτικές που στόχευσαν στον όγκο
και στην ποιότητα της δηµόσιας
χρηµατοδοτούµενης υγειονοµικής περίθαλψης
Σ
7
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 6
ση των παιδιών και των άλλων εξαρτωµένων µελών
µέχρι σήµερα να θέτει µεγάλες προκλήσεις όχι µόνο της οικογένειας καθώς και την στήριξη σε θέµατα
γονικής άδειας και άδειας µητρότητας.
για την Ελλάδα, αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη.
Η οικονοµική κρίση που ξεκίνησε το 2007, συνεχίζει
Τ
Oι σηµαντικότερες εξ’ αυτών συνίστανται στην µε-
οµείς ∆ράσης
για την
Αντιµετώπιση
των Επιπτώσεων
της Οικονοµικής
Κρίσης
στην Ψυχική
Υγεία
3) Έλεγχος της τιµής και διαθεσιµότητας
του αλκοόλ
γάλη µείωση της οικονοµικής δραστηριότητας, στην
αύξηση της ανεργίας, στην µείωση των οικογενειι πιο αποτελεσµατικές και ταυτόχρονα οικονοµιακών εισοδηµάτων και στον ολοένα συνεχώς αυξα- κά αποδοτικές πολιτικές, περιλαµβάνουν ελέγχους
νόµενο αριθµό ανθρώπων που ζουν στα –ή και κά- στη τιµή και στη διάθεση του αλκοόλ (WHO, 2005).
τω- από τα όρια της φτώχειας.
Οι πολιτικές που εφάρµοσαν αύξηση της τιµής του
αλκοόλ, πέτυχαν την µείωση της κατανάλωσης και
αύξηση του εθνικού χρέους των διαφόρων χω- των σχετικών µε το αλκοόλ αρνητικών συνεπειών σε
ρών της Ευρώπης αναγκάζει τις κυβερνήσεις τους ολόκληρους πληθυσµούς. Οι πολιτικές για το αλστην εφαρµογή µεγάλων περικοπών στις δηµόσιες κοόλ και ιδιαίτερα οι πολιτικές που αυξάνουν την
δαπάνες, µε τον τοµέα της υγείας και ειδικότερα τιµή του, µειώνουν τους θανάτους από διαταραχές
της ψυχικής υγείας, να αποτελεί συχνά τον εύκολο που σχετίζονται µε τη χρήση υπερβολικής κατανάστόχο λόγω έλλειψης ισχυρής συνηγορίας, σε αντί- λωσης αλκοόλ.
O
H
θεση µε τις σωµατικές ασθένειες.
4) Πρωτοβάθµια περίθαλψη
τα άτοµα υψηλού κινδύνου εµφάνισης
Το περιφερειακό γραφείο του ΠΟΥ στην Ευρώπη για
ψυχικών διαταραχών
(WHO Regional Office for Europe, 2011) εξέδωσε
πρόσφατα ένα εγχειρίδιο µε τους 5 τοµείς δράσης
βελτίωση της ανταπόκρισης των υπηρεσιών υπου θα µπορούσαν να εφαρµοστούν για την αντιµε- γείας ανάλογα µε τις αλλαγές των ατόµων σε κοινωτώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της οικονοµικής νικό, επαγγελµατικό και οικονοµικό επίπεδο καθώς
κρίσης στην ψυχική υγεία. Αυτοί είναι οι εξής:
και η έγκαιρη διάγνωση των ψυχικών διαταραχών,
του αυτοκτονικού ιδεασµού και της εξάρτησης από
το αλκοόλ, θα µειώσουν το κόστος σε ανθρώπινες
1) Προγράµµατα ενίσχυσης της αγοράς
ζωές λόγω της οικονοµική κρίσης. Η κατανόηση των
εργασίας
προκλήσεων που δηµιουργεί η κρίση στην ψυχική
α προγράµµατα αυτά σκοπεύουν στη βελτίωση υγεία δεν απαιτεί µόνο τη σωστή διαχείριση των δατων προοπτικών για την εξεύρεση επαγγελµατικής πανών για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας αλλά και
απασχόλησης και περιλαµβάνουν τις δηµόσιες υπη- την αναδιάρθρωση των υπηρεσιών σύµφωνα µε τις
ρεσίες επαγγελµατικής αποκατάστασης, τα προ- ανάγκες του εκάστοτε πληθυσµού. Η πρωτοβάθµια
γράµµατα επαγγελµατικής κατάρτισης, τα ειδικά περίθαλψη αυξάνει τη δυνατότητα πρόσβασης σε
προγράµµατα για τους νέους κατά την µετάβαση υπηρεσίες ψυχικής υγείας και µετατοπίζει το κέντρο
τους από το σχολείο στην αγορά εργασίας καθώς της προσοχής στην πρόληψη και στον έγκαιρο ενκαι τα προγράµµατα ένταξης ανέργων και ατόµων τοπισµό των προβληµάτων ψυχικής υγείας. Με αυµε ειδικές ανάγκες στην αγορά εργασίας. Σύµφωνα τόν τον τρόπο θα µειωθούν οι δαπάνες που υφίσταµε ευρωπαϊκές µελέτες (Vuori&Silvonen, 2005; Vuori νται στη νοσοκοµειακή περίθαλψη, περιορίζοντας
et al. 2002; Proudfoot, 1997) τα προγράµµατα ενίσχυ- ταυτόχρονα και τις ανισότητες στον τοµέα της υσης της αγοράς εργασίας, που παρέχουν µεταξύ γείας, καθώς οι οικονοµικά ασθενέστεροι αδυναάλλων και οµαδική ψυχολογική υποστήριξη σε ανέρ- τούν λόγω κόστους να λάβουν την απαραίτητη ιαγους, προάγουν τη ψυχική υγεία και αυξάνουν τα πο- τροφαρµακευτική περίθαλψη.
σοστά επαγγελµατικής απασχόλησης, µειώνοντας
έτσι την πιθανότητα εµφάνισης ψυχοπαθολογίας 5) Προγράµµατα ελάφρυνσης των χρεών
εξαιτίας της οικονοµικής ύφεσης.
ι εθνικές πολιτικές και τα προγράµµατα ελάφρυν2) Προγράµµατα οικογενειακής υποστήριξης σης των χρεών, µπορούν να συµβάλλουν στην άµβλυνση του αρνητικού αντίκτυπου της οικονοµικής
α συγκεκριµένα προγράµµατα έχουν φανεί ότι κρίσης στη ψυχική υγεία. Τα προγράµµατα αυτά θα
συµβάλλουν στην αντιµετώπιση των επιπτώσεων βοηθήσουν σηµαντικά τα άτοµα που υποφέρουν
της κρίσης στη ψυχική υγεία. Ενδεικτικά, στις χώρες από έντονο άγχος εξαιτίας των υπερβολικών χρεών,
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για κάθε 100$ που δαπα- βελτιώνοντας την οικονοµική τους κατάσταση και τη
νώνται ανά άτοµο για προγράµµατα οικογενειακής ψυχική τους υγεία.
υποστήριξης, µειώνεται η επίδραση της ανεργίας
υµπερασµατικά λοιπόν, η παρούσα οικονοµική κρίστο ποσοστό αυτοκτονιών κατά 0,2 µονάδες (Stuckler, 2009). Οι γυναίκες και τα παιδιά βιώνουν σε µε- ση προσφέρει την ευκαιρία να ενισχυθούν οι πολιτιγάλο βαθµό τις συνέπειες της οικονοµικής κρίσης. κές εκείνες, που όχι µόνο θα µετριάσουν τις επιπτώΟι οικογένειες µε χαµηλό εισόδηµα πλήττονται ιδι- σεις της ύφεσης, οι οποίες αποτυπώνονται στους συαίτερα από τις περικοπές των προϋπολογισµών στον νεχώς αυξανόµενους θανάτους και τραυµατισµούς
τοµέα της υγείας και της εκπαίδευσης. Η οικονοµική από αυτοκτονίες και διαταραχές από χρήση ουσιών,
δυσχέρεια της οικογένειας, µπορεί να οδηγήσει σε αλλά επίσης θα µειώσουν τόσο τη σωµατική όσο και
αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και παραµέλη- την οικονοµική επιβάρυνση που προκαλείται από τη
σης των παιδιών. Τα προγράµµατα οικογενειακής διαταραγµένη ψυχική υγεία στα άτοµα οποιασδήυποστήριξης περιλαµβάνουν την οικονοµική ενίσχυ- ποτε κοινωνικοοικονοµικής οµάδας.
H
Τ
Ευστάθιος
Παπαχρήστου
Ψυχολόγος,
M.Sc. Προαγωγής
Ψυχικής Υγείας –
Πρόληψης Ψυχιατρικών
∆ιαταραχών
O
Τ
Σ
8
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 7
πιπέδου που βρίσκεται αναφορικά µε την επίτευξη
ότι για την επίτευξη του στόχου µιας καθολικής πρό- της καθολικής κάλυψης.
σβασης στις αναγκαίες και καλής ποιότητας υπηρε- 2. Ανάπτυξη ή αναθεώρηση των πολιτικών και των
σίες υγείας (πρόληψη, προαγωγή, θεραπεία και απο- στρατηγικών χρηµατοδότησης του συστήµατος υγείκατάσταση) είναι προαπαιτούµενη η εύρυθµη λει- ας, όπως αρµόζει. Ιδεατά, συνιστάται η συµµετοχή
τουργία των εγχώριων συστηµάτων υγείας, συµπερι- όλων των εµπλεκόµενων φορέων, δηλαδή προτείνεται
λαµβανοµένων των συστηµάτων χρηµατοδότησης όλα τα υπουργεία να εµπλέκονται στην παροχή ή στη
της υγείας.Τα συστήµατα χρηµατοδότησης της υγεί- χρηµατοδότηση των υπηρεσιών υγείας (συµπεριλαµας δεν είναι ζωτικής σηµασίας µόνο για τη διασφά- βανοµένου του Υπουργείου Οικονοµικών) καθώς και
λιση της χρήσης των υπηρεσιών υγείας από όλους η κοινωνική πρόνοια, ο ιδιωτικός τοµέας κ.λ.π.
τους ανθρώπους ανεξαρτήτως οικονοµικού επιπέδου,
αλλά αποτελούν επίσης τρόπο εξασφάλισης στη χρή- 3. Εφαρµογή των πολιτικών και στρατηγικών.
ση των υπηρεσιών υγείας, χωρίς έντονη οικονοµική
4. Παρακολούθηση και αξιολόγηση της προόδου, καεπιβάρυνση στους αποδέκτες της.
θώς και εκ νέου αναθεώρηση των πολιτικών και στραπρόσβαση όλων των ανθρώπων στις υπηρεσίες τηγικών, όπου κρίνεται αναγκαίο.
Κατά την τελευταία πενταετία, έχει καταστεί σαφές
Η
υγείας που χρειάζονται, χωρίς ταυτόχρονα να διαι παραπάνω ενέργειες µπορούν να ενισχυθούν
τρέχουν κίνδυνο οικονοµικής ζηµίας, έχει ονοµαστεί
και
από εξωτερική υποστήριξη στην ανάπτυξη στρατηκαθολική κάλυψη (UC) και µερικές φορές αναφέρεγικών
χρηµατοδότησης για την υγεία, αλλά και ακοται και ως καθολική κάλυψη υγείας (UHC) ή προσταλούθως
στην καθοδήγηση, στην εφαρµογή, στην πασία της κοινωνικής υγείας.
ρακολούθηση, στην αξιολόγηση και στην αναθεώρηση.
Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας στην Έκθεση
Υγείας του 2010 (WHR 2010) περιέγραψε τη σταδιακή
ε εθνικό επίπεδο, η εκάστοτε χώρα µπορεί να δεχτροποποίηση των συστηµάτων χρηµατοδότησης της
θεί υποστήριξη και από εξωτερικούς εταίρους. Παυγείας που χρήζει να πραγµατοποιήσουν οι χώρες,
ρακάτω, παρουσιάζεται µια σειρά από σηµαντικές
προκειµένου να προσεγγίσουν τον κοινό στόχο, την
δράσεις που χρήζει να πραγµατοποιηθούν από τη διεκαθολική κάλυψη. Επεσήµανε µάλιστα, ότι η χρηµαθνή κοινότητα για την υποστήριξη των χωρών µετοδότηση της υγείας δεν αποτελεί απλώς τη συγκένσαίουκαιχαµηλούοικονοµικούεισοδήµατος, αναγνωτρωση οικονοµικών πόρων, παρότι αυτό είναι ένα
ρίζοντας ότι οι συγκεκριµένες χώρες µπορεί να χρειιδιαιτέρως µείζων ζήτηµα. Εντούτοις υπάρχουν δύο
άζονται υποστήριξη µόνο σε ορισµένους από αυτούς
επιπλέον αλληλένδετοι στόχοι:
τους τοµείς.
Ο
Ο
Σ
1. Η µείωση των οικονοµικών εµποδίων στην πρόσβαση των απαιτούµενων και καλής ποιότητας υπηρεσιών υγείας (πρόληψη, προαγωγή, θεραπεία, αποκατάσταση), κυρίως για τους οικονοµικά ασθενείς και
ευάλωτους πληθυσµούς.
Η
Χρηµατοδότηση
των Συστηµάτων
Υγείας
σε Παγκόσµιο
Επίπεδο.
Το Σχέδιο ∆ράσης
του ΠΟΥ
1. Υποστήριξη για την αξιολόγηση της υφιστάµενης
κατάστασης όσον αφορά στη χρηµατοδότηση της για
την υγεία και την καθολική κάλυψη.
2. ∆ιευκόλυνση των εσωτερικών πολιτικών διαλόγων
για την ανάπτυξη στρατηγικών χρηµατοδότησης
2. Η µείωση του αριθµού των ατόµων που αντιµετω- (ποιες είναι οι επιθυµητές αλλαγές και ποιες εξ αυτών
πίζουν οικονοµικές δυσκολίες ή βρίσκονται στα όρια είναι πολιτικά και τεχνικά εφικτές).
οικονοµικής εξαθλίωσης, λόγω της άµεσης αποπλη3. ∆ιευκόλυνση στο διάλογο και στην αλληλεπίδραση
ρωµής των υπηρεσιών υγείας που λαµβάνουν.
µε τον προγραµµατισµό του εθνικού σχεδιασµού υγείάθε χώρα βρίσκεται σε διαφορετικό στάδιο όσον ας, όπου αυτό συµβαίνει.
αφορά στην ανάπτυξη της χρηµατοδότησης των συ4. Παροχή συµβουλών βήµα-βήµα για την χάραξη των
στηµάτων υγείας της και την πρόοδό της ως προς
πολιτικών στις χώρες κατά τη διάρκεια της αξιολόγητην καθολική κάλυψη, καθότι τόσο το εύρος και η κασης των επιλογών τους και στη συνέχεια, τεχνική υποτανοµή των υπηρεσιών υγείας όσο και η διαθεσιµόστήριξη, καθώς και βοήθεια για την κινητοποίηση εξωτητα των επαγγελµατιών υγείας διαφέρουν από χώτερικών πόρων, όπου είναι απαραίτητο.
ρα σε χώρα, καθιστώντας εξατοµικευµένες τις ανάγκες για µεταρρύθµιση. Ακόµη, η διαφορετικότητα 5. ∆ιευκόλυνση της καινοτοµίας και της εκµάθησης
στο κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο κάθε χώρας δια- µέσα από την πράξη, σε επίπεδο χώρας. Είναι σηµαφοροποιεί και την αναγκαιότητα παροχής εξωτερι- ντικό οι χώρες να είναι ικανές να καινοτοµούν, να πακής αρωγής/ υποστήριξης.
ρακολουθούν και να αξιολογούν κάθε στάδιο τους κα-
Κ
Ιωάννα Θεοδώρα
Πετρούλια
Ψυχολόγος,
Συντονίστρια
Ε.∆.Ν.Υ.Π.Υ.
θώς προβαίνουν σε αλλαγές των στρατηγικών τους,
ώστε να µπορούν να τις τροποποιήσουν όταν αυτό
χρήζει να πραγµατοποιήσει κάθε χώρα, οφείλει ταυ- κριθεί αναγκαίο.
τόχρονα να ακολουθεί, σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο
Οργανισµό Υγείας, την παρακάτω διαδικασία, προ- 6. Παροχή υποστήριξης στις χώρες που επιθυµούν να
κειµένου να τροποποιήσει τα συστήµατα χρηµατοδό- βελτιώσουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία αναφοτησής της µε απώτερο σκοπό τη γρηγορότερη επίτευ- ρικά µε την χρήση των ταµείων υγείας.
ξη της καθολικής κάλυψης:
ια περισσότερες πληροφορίες: http://www.who.int/
1. Αξιολόγηση του τρόπου λειτουργίας των συστη- health_financing/Health_Systems_Financing_Plan_
µάτων χρηµατοδότησης της υγείας, καθώς και του ε- Action.pdf
Παρά όµως τις εξατοµικευµένες προσπάθειες που
Γ
9
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 8
Η αύξηση του προσδόκιµου ζωής του πληθυσµού, η Ακόµη και εάν απασχολούνται όµως, είναι µικρός ο
Ε
ργασία
και Άτοµα
µε Αναπηρία
ή Χρόνιες
Ασθένειες
παράλληλη µείωση των γεννήσεων και η συνεπαγόµενη επιβάρυνση στα συστήµατα υγείας και κοινωνικής προστασίας αποτελούν σηµαντικές προκλήσεις
για τα κράτη της Ευρώπης. Τα ποσοστά των ατόµων
που εργάζονται µειώνονται σηµαντικά σε σχέση µε
αυτούς που συνταξιοδοτούνται, κάτι που καταδεικνύει την αναγκαιότητα για µεγιστοποίηση της συµµετοχής στην εργασία.
Τ
ο κακό επίπεδο υγείας επιδρά σηµαντικά στην αποµάκρυνση από την εργασία λόγω αναπηρίας, πρόωρης συνταξιοδότησης και ανεργίας, κυρίως στους
εργαζοµένους άνω των 50 ετών, ενώ είναι και σηµαντικό εµπόδιο για να ανακτήσουν τα άτοµα ξανά πρόσβαση στην αγορά εργασίας.
Είναι χαρακτηριστικό πως 5% του εργαζόµενου πλη-
θυσµού της Ευρώπης δηλώνει πως έχει κακή υγεία
και 1% πολύ κακή υγεία, ενώ σχεδόν 1 στους 4 αναφέρουν πως αντιµετωπίζουν κάποιο µακροχρόνιο πρόβληµα υγείας, το οποίο περιορίζει τις καθηµερινές
τους δραστηριότητες.
Ο
ι µεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόµενοι δηλώνουν τα
παραπάνω προβλήµατα σε µεγαλύτερη συχνότητα
από τους νεότερους και, καθώς η ηλικία του πληθυσµού της Ευρώπης αυξάνεται, ένα εργατικό δυναµικό
που γερνάει πιθανότατα συνεπάγεται την παρουσία
περισσότερων προβληµάτων υγείας στο µέλλον.
Η κυριότερη αιτία αυτών των µακροχρόνιων προ-
βληµάτων υγείας στο εργατικό δυναµικό είναι οι χρόνιες ασθένειες, όπως οι µυοσκελετικές παθήσεις, τα
καρδιαγγειακά νοσήµατα, οι παθήσεις του αναπνευστικού συστήµατος και τα προβλήµατα ψυχικής υγείας. Τα στατιστικά δεδοµένα από την Ευρώπη για την
παροχή επιδοµάτων αναπηρίας δείχνουν πως οι µυοσκελετικές παθήσεις και τα προβλήµατα ψυχικής υγείας αποτελούν τις κυριότερες αιτίες αναπηρίας, κυρίως µάλιστα µεταξύ των νεότερων σε ηλικία εργαζοµένων.
Κατερίνα
Γιαννοπούλου
Ψυχολόγος,
M.sc. Προαγωγής
& Αγωγής Υγείας
Οι άνθρωποι µε χρόνιες ασθένειες που διατηρούν
την ικανότητα για εργασία, που βρίσκονται σε µακροχρόνια άδεια ασθενείας και αυτοί που βίωσαν ένα
σοβαρό περιστατικό υγείας, δεν περιλαµβάνονται, ωστόσο, στις παρούσες νοµοθετικές ρυθµίσεις και πολιτικές. Συχνά, εντάσσονται σε πρωτοβουλίες που
στοχεύουν σε ανθρώπους µε αναπηρία, κάτι που συνεπάγεται ότι πρώτα θα αποκτήσουν κάποια αναπηρία ή/και θα βγουν εκτός της αγοράς εργασίας πριν
καταφέρουν να λάβουν κάποιου είδους βοήθεια.
αριθµός των εργαζόµενων µε µειωµένη εργασιακή λειτουργικότητα που καταφέρνουν να συνεχίσουν να εργάζονται, ενώ µετά τη λήψη κάποιου επιδόµατος αναπηρίας δύσκολα έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας. Τα ποσοστά απασχόλησης στις χώρες του ΟΟΣΑ για τους ανθρώπους µε
αναπηρίες είναι περίπου 40% µικρότερα από το συνολικό επίπεδο, ενώ τα ποσοστά ανεργίας είναι συνήθως διπλάσια σε σύγκριση µε τα συνολικά ποσοστά.
Η µειωµένη απασχόληση των ατόµων µε αναπηρία
ακολουθείται από υψηλό κοινωνικό κόστος. Αν και οι
περισσότεροι από αυτούς λαµβάνουν κάποιο κρατικό
επίδοµα, έχουν κατά µέσο όρο σηµαντικά χαµηλότερο εισόδηµα και διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο
φτώχειας. Υπάρχει παράλληλα οικονοµική επιβάρυνση και για τα κράτη, καθώς υπολογίζεται πως οι χώρες του ΟΟΣΑ ξοδεύουν κατά µέσο όρο το 1,2% του
ΑΕΠ σε επιδόµατα αναπηρίας και αυτό το ποσοστό
αγγίζει το 2% όταν περιλαµβάνονται και τα επιδόµατα
ασθενείας.
Η
παρούσα οικονοµική συγκυρία επιβαρύνει την κατάσταση και, εφόσον η εξοικονόµηση πόρων είναι µείζον ζήτηµα, είναι σηµαντικό για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να θίξουν τα παραπάνω ζητήµατα. Ο καλύτερος τρόπος για την αντιµετώπιση της εξάρτησης από
τα επιδόµατα αναπηρίας και τον αποκλεισµό των ατόµων µε αναπηρίες είναι µέσω της υλοποίησης προγραµµάτων για την υποστήριξη της διατήρησής τους
στην εργασία ή της επιστροφής/επανένταξής τους σε
αυτήν, στις περιπτώσεις που µπορούν και επιθυµούν
να εργαστούν.
Η
απασχόληση προάγει την κοινωνική ένταξη, µειώνει τον κίνδυνο της φτώχειας, συµβάλλει θετικά
στην ψυχική ευεξία και στην ταχύτερη ανάρρωση του
ατόµου, καθώς και στην αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων. Παράλληλα, µε αυτό τον τρόπο µειώνονται οι κρατικές δαπάνες σε επιδόµατα αναπηρίας, εξασφαλίζεται η αριθµητική επάρκεια του εργατικού δυναµικού και βελτιώνεται η προοπτική για
µακροπρόθεσµη οικονοµική ανάπτυξη.
Γ
ια αυτό το λόγο σε πολλές χώρες το ζητούµενο
πλέον είναι να βρεθεί ισορροπία µεταξύ των δύο κυρίαρχων στόχων της πολιτικής για την αναπηρία, δηλαδή της παροχής ικανοποιητικού και σταθερού εισοδήµατος σε όσους δεν µπορούν να εργαστούν και
στις οικογένειές τους, καθώς και της παροχής κινήτρων και επαρκούς στήριξης για να εργάζονται αυτοί
που µπορούν.
Είναι σαφές πως, υπό τις παρούσες συνθήκες, µία πι-
θανή έλλειψη σε εργασιακά ενεργούς πολίτες µπορεί
να αποτελέσει σηµαντικό ζήτηµα κατά τις επόµενες
δεκαετίες. Στην Ευρώπη, ήδη κάθε χρόνο 10% περίπου των ατόµων που απασχολούνται αφήνουν την εργασία τους, κυρίως λόγω θεµάτων υγείας. Παράλληλα, οι άνθρωποι µε αναπηρίες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να είναι άνεργοι, ακόµη και σε περιόδους
οικονοµικής ανάπτυξης, συνεπώς είναι σαφείς οι δυσκολίες που προκύπτουν κατά τη διάρκεια µίας οικονοµικής ύφεσης.
10
Το European Network for Workplace Health
Promotion υλοποιεί, µε τη συγχρηµατοδότηση
της Ε.Ε., την ευρωπαϊκή εκστρατεία Εργασία
Κατάλληλη για Όλους για την προαγωγή
της υγιούς εργασίας για τους ανθρώπους µε
χρόνιες ασθένειες. Περισσότερες πληροφορίες:
www.neahygeia.gr
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 9
περίπτωση αποµάκρυνσης των ΑΜΕΑ από
; Στη
Γερµανία, ονοσήµατα
εθνικός συντονιστικός
φορέας
σεξουαλικώς
µεταδιδόµενα
(σύφιλη, επίσης
Την Πέµπτη 1 Νοεµβρίου 2012 εορτάζεταιΤαη Πανελτους υπαλλήλους, στους οποίους καταφεύγουν για
τη δωρεά
οργάνων είναι
το Γερµανικό
Ίδρυµα
βλεννόρροια,
AIDS,
κ.ά.) αποτελούσαν
µάστιγες,
µε
λήνια Ηµέρα ∆ωρεάς Οργάνων στην Ελλάδα
(www. για
να
καταγγείλουν
το βιασµό τους, κυρίως λόγω της
για
τη
Μεταµόσχευση
Οργάνων
(DSO).
Το
2010
ο αeom.gr). Η δωρεά ανθρώπινων ιστών καιεκατόµβες
οργάνων θυµάτων σε όλο τον κόσµο. Σε πολλούς
ριθµόςησυγκεκριµένων
οργάνων (νεφροί,
καρδιά, ή- των υπαλλήλων να κατανοήσουν τα άτοµα
κυριάρχησε
αντίληψη της «κάθαρσης»
του αδυναµίας
µπορεί να υλοποιηθεί είτε µετά από τη µηλαούς
αναστρέαναπηρία.
παρ, πνεύµονας,
λεπτό
έντερο)µε
που
αφαι- Σε πολλές χώρες µάλιστα δεν τους δίνοσούντα
µέσω τηςπάγκρεας,
σεξουαλικής
επαφής
ψιµη παύση της κυκλοφορικής και αναπνευστικής
λει-ανθρώπου
νεται
η άδεια να υποβάλουν αναφορά ή καταγγελία
ρέθηκαν
για
µεταµόσχευση
από
πτωµατικούς
δότες
του µεδρατο «καθαρό σώµα».
τουργίας είτε µετά την παύση της εγκεφαλικής
στην
αστυνοµία
ή να ορκισθούν ή να δώσουν κατάανήρχετο
στο
3.135,
ενώ
τα
στοιχεία
από
τον
Ιανουάστηριότητας.
ριο έως το Σεπτέµβριο του 2012 δείχνουνθεση
2.777στο
δω-δικαστήριο, λόγω αυτής της σωµατικής
κάθαρση αυτή είχε ως αποτέλεσµα το βιασµό τους µειονεξίας.
µως, η προσφορά ανθρώπινων οργάνων και ιστών ρεές (www.dso. de).
παρθένων κοριτσιών
από τον ασθενή, µε στόχο την
δεν καλύπτει, σε παγκόσµιο επίπεδο τις ανάγκες των ; Στις ΗΠΑ, το Ενωµένο ∆ίκτυο για την Ανταλλαγή
αποµάκρυνση
του
µολυσµατικού
αιτίου έναν
και τη
Οργάνων (UNOS) αποτελεί
ΜηθεΚερδοσκοπικό
ασθενών, γεγονός που οφείλεται κυρίως:
5. Την κατάσταση επιδεινώνει συχνά η έλλειψη ειδιραπεία του αρρώστου.
Οργανισµό, που διαχειρίζεται το σύστηµα
µεταµό-προσωπικού (π.χ. διερµηνέων την νοηµακευµένου
; Στο νοµικό πλαίσιο σχετικά µε τη µεταµόσχευση σχευσης ανθρώπινων οργάνων. Επιπλέον, παρέχει
βοτικής γλώσσας
για τα άτοµα µε προβλήµατα ακοής)
ιστών και οργάνων.
ήθεια
ασθενείς,
στα µέλη
της οικογένειας
και
δη από τον
16οστους
αιώνα
σε αρκετά
ευρωπαϊκά
στα αστυνοµικά
τµήµατα ή στα δικαστήρια. Επίσης
; Στα πολιτισµικά χαρακτηριστικά και στις
παραδοφίλους συνεύρεση
τους, εκπαιδεύει
επαγγελµατίες,
ευαι- πρόσβασης στους δηµόσιους χώρους
κράτη
γινότανστους
σεξουαλική
ασθενών
από η δυσκολία
σιακές και θρησκευτικές αντιλήψεις των πολιτών.
σθητοποιώντας
τους γυναίκες,
για τον σηµαντικό
ρόλοανυπαρξίας ειδικής ράµπας για την κίνηση
σύφιλη ή γονόρροια
µε παρθένες
µε στό- τους
(π.χ. λόγω
; Στη φιλοσοφία των ανθρώπων και στιςχοπεποιθήστη διαδικασία
δωρεάς
µεταµόσχευσηςατόµων
ανθρώπιτην απαλλαγή
του ασθενή
από τηκαι
νόσο.
µε προβλήµατα κινητικότητας) αποτελεί ανασεις τους για την ανάγκη να παραµείνει το σώµα άθι- νων οργάνων και ενηµερώνει τους πολίτες για τη σησταλτικό παράγοντα για την υποβολή µήνυσης ή
κτο µετά το θάνατό του.
µασία της δωρεάς οργάνων (www.unos.org).
ι αντιλήψεις
αυτές διαπιστώθηκαν τα τελευταία αναφοράς περιστατικών βιασµού από τις παθούσες.
; Στην έλλειψη ενηµέρωσης του πληθυσµού,
κυχρόνια
σε
κατοίκους
περιοχών της υποσαχάριας
ρίως σε δυσπρόσιτες περιοχές.
Ελλάδα
βρίσκεται
χαµηλότερες
µεταΑφρικής,
της
Ασίας,
της
Ευρώπης στις
και της
Αµερικής. θέσεις
Συµπεράσµατα
; Στην έλλειψη σχετικού κοινωνικού ιστού, που να
ξύ των ευρωπαϊκών
χωρών
στη
δωρεά
οργάνων. Το
Μάλιστα
τα
αποτελέσµατα
µελετών,
που
έγιναν
σε
χαρακτηρίζεται από αλτρουισµό, αγάπη και συµπόνια
ο πρόβληµα της σεξουαλικής κακοποίησης των
1999 ότι
ιδρύθηκε
Ελληνικός
Οργανισµός Μεταµο21 χώρες, έδειξαν
στις 14 οαπό
αυτές κατεγράφηγια τον συνάνθρωπο.
ατόµων
µε σωµατική αδυναµία ή στέρηση ή αναπησχεύσεωνατόµων
(HTO). από
Aπό φορείς
τον Μάρτιο
του 2001,
ο Ελλησαν
βιασµοί
παρθένων
του
AIDS.
; Στην καχυποψία της κοινωνίας για την έννοια της
ρία,
καθώς
νικός Οργανισµός Μεταµοσχεύσεων είναι υπεύθυ- και των παρθένων κοριτσιών ως µέσο
δωρεάς οργάνων, αφού πολλοί πιστεύουν ότι τα όργιαµεταµοτην κάθαρση από σοβαρές και µοιραίες ασθένος για τις διεργασίες δωρεάς οργάνων και
γανα των δωρητών θα χρησιµοποιηθούν κυρίως
για
ι πεποιθήσεις
αυτές στη
οδηγούν
στο βιασµό
νειες,
όπως είναι το AIDS, υφίσταται και αποτελεί
σχεύσεων
χώρασυχνά
µας, καθώς
και για την
ανταλιατρική έρευνα και λιγότερο για να σωθούννηπίων
ανθρώπιή µικρών
από ανθρώπους
πουάλλων
έ- σύγχρονο
λαγήκοριτσιών
οργάνων µεταξύ
Ελλάδας και
ευρωπαϊ-πρόβληµα, κυρίως σε χώρες της υποσανες ζωές.
χουν µολυνθεί
τον ιό HIV ή νοσούν ήδη από χάριας Αφρικής, της νότιας και νοτιο–ανατολικής
κώναπό
χωρών.
; Στην έλλειψη εµπιστοσύνης στο σύστηµα
υγείας
AIDS.
Μεγαλύτερο κίνδυνο βιασµού διατρέχουν τα Ασί- ας, της βόρειας Αµερικής, ακόµα και της Ευτης χώρας.
άτοµα που έχουν κάποια αναπηρία, διότι τους καθι- ρώπης.
; Σε φήµες ότι η προτεραιότητα για µεταµόσχευση
2007,
οι µεταµοσχεύσεις
στά αδύναµουςο για
οποιαδήποτε
σθεναρήνεφρού
και επι-από πτωµατιοργάνων µπορεί να επηρεαστεί από την οικονοµική
κούςκατά
δότες
κατά
126%,
ενώ οι µεταµοτυχή αντίσταση
τοναυξήθηκαν
βιασµό τους
(π.χ.
άτοµα
νοοτροπία
κατάσταση των ασθενών, που περιµένουν τυφλά,
στις λίστες
ήπατος
τριπλασιάσθηκαν
και έφθασαν
σε αυτή απαιτεί αφενός την εξέταση του
κωφά,σχεύσεις
µε νοητική
στέρηση,
κ. ά.).
µεγέθους
για λήψη µοσχεύµατος.
ποσοστό 89%. Όµως οι µεταµοσχεύσεις καρδιάς και του προβλήµατος, καθώς και των νοµι; Στην έλλειψη ικανοποιητικού αριθµού Κέντρων Με- πνευµόνων βρίσκονταν σε χαµηλά επίπεδα.κών, ιατρικών και κοινωνικών παρεµβάσεων, που θα
ευκολότερη προσέγγιση και ο βιασµός των γυ- πρέπει να εφαρµοσθούν από τα κράτη, µε στόχο
ταµόσχευσης στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές.
ναικών µε ειδικές ανάγκες αποδίδεται, σύµφωνα µε την προφύλαξη της υγείας και της αξιοπρέπειας
κτός
τοναίτια:
Ελληνικό Οργανισµό Μεταµοσχεύσεερευνητές,
στααπό
εξής
των ευπαθών αυτών πληθυσµιακών οµάδων.
ο 1967 δηµιουργήθηκε, µε ενέργειες τουτους
Ολλανδού
επιστήµονα ανοσολογίας Jon van Rood το µη κερδο- ων υπάρχουν Τοπικοί Συντονιστές Μεταµοσχεύσεων
(TxC). Κάθε TxC περιλαµβάνει γιατρούς και νοσηλευσκοπικό Ίδρυµα Eurotransplant, το οποίο1.συνεργάΛόγω της αναπηρίας τους τα άτοµα µε ειδικές διαίτερη ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση θα πρέτές, σε αναλογία 70% - 30%, που ήδη εργάζονται σε
σθηκε µε άλλα κράτη, όπως τη Γερµανία και
την Αυείναι πιθανότερο να είναι σεξουαλικά ανε- πει να υπάρχει από τους προµηθευτές υπηρεσιών
ανάγκες
µονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ).
στρία. Εκτός από νεφρούς, ασχολείται µε την
εύρεση
νεργά και να έχουν διατηρήσει την αγνότητά τους, υγείας (ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό, κ.ά.)από
και άλλων οργάνων για µεταµόσχευση, όπως
καραφού έχουν µεγαλύτερες δυσκολίες επιλογών για την αστυνοµία,Χριστίνα
καθώς και από τους λειτουργούς
διάς, ήπατος, παγκρέατος, πνευµόνων, λεπτού
εντέτις προσωπικές
σχέσεις
και γενικά
γιαΚέντρο
την ιδιω-Μεταµοσχεύοτους
2005,
το ιταλικό
Εθνικό
της δικαιοσύνης,
προκειµένου να επιτευχθεί η µεί∆ηµητρακάκη,
ρου. Το 1991 έγινε µέλος του Eurotransplant
η πρώην
τική
τους ζωή.
σεων (CNT) υπέγραψε συµφωνία συνεργασίας
ωση τουµε
προβλήµατος και η σωστή και ισότιµη ανΨυχολόγος Έρευνας,
Ανατολική Γερµανία, το 1999 η Σλοβενία και το 2007 το Ελληνικό Οργανισµό Μεταµοσχεύσεωντιµετώπιση
(HTO), µε των θυµάτων, πολλά από τα οποία είναι
η Κροατία.
Επιστηµονική
να ενθαρρύνει τη µεταφορά επειγόντων πε2. Η ύπαρξη στόχο
της αναπηρίας τους τα καθιστά εύκο- άτοµα µε ειδικές ανάγκες.
ριστατικών Ελλήνων ασθενών για τη µεταµόσχευση
Συνεργάτης
ΚΜΥΥ
Νικολέττα
Θάνου
στόχους
για τους επίδοξους βιαστές. Μάλιστα
λους
ξετάζοντας τα δεδοµένα από τις τράπεζες
ιστών
και ήπατος
σε ιταλικά κέντρα µεταµόσχευσης, έναντι
επιστήµονες
έχουν
διαπιστώσει
ότι
τα
άτοµα
αυτά
πιπλέον, ενηµέρωση
για Εκπαιδευτικός
τις εσφαλµένες προκακαι ΙΚΠΙ
οργάνων διαφόρων κρατών διαπιστώνονται τα εξής: µίας αποζηµίωσης.
διατρέχουν συχνά τριπλάσιο κίνδυνο βιασµού σε ταλήψεις θα πρέπει να παρέχεται στα άτοµα µε ει∆/θµιας Εκπ/σης,
σχέση µε ανθρώπους χωρίς αναπηρία.
; Η Ισπανία έχει από τις υψηλότερες προσφορές
δικές ανάγκες, καθώς και στις οικογένειές τους, µε
Οδοντίατροςοργάνων, όπως είναι οι νεφροί. Τα ποσοστά δωρεάς
τους από τυχόν
ια την µείωση του προβλήµατος έλλειψηςστόχο
δοτώντην
ορ- µεγαλύτερη προστασία
φθάνουν στο 28%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τη γάνων και ιστών θα πρέπει η πολιτική καιβιασµό.
οι
παρεµΥγιεινολόγος,
3. Τα άτοµα που εξαρτώνται από άλλους, λόγω της
Γαλλία αγγίζει το 13%.
βάσεις
να στοχεύουν
αναπηρίας,
είναισε:
ψυχολογικά πεύπαρξης κάποιας
Ναυτιλιακός
Νικολέττα
Θάνου,
; Στο Ηνωµένο Βασίλειο το 2007, η ετήσια
δωρεά
ρισσότερο τρωτά και έτσι καθίστανται εύκολος στόνεφρών
από πτωµατικό δότη για µεταµόσχευση ανερ- ; Προγράµµατα ενηµέρωσης από προµηθευτές
Οικονοµολόγος,
Οδοντίατρος
χος για πιθανή σεξουαλική τους κακοποίηση.
χόταν στο 23,5 ενώ στην Ελλάδα ήταν µόλις 9,2 ανά Πρωτοβάθµιας Φροντίδας Υγείας (γιατρούς,νοσηλευΕιδίκευση
-Υγιεινολόγος,
τές, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους) σε µοεκατοµµύριο πληθυσµού.
στην
Κοινωνική
4. Σε
στην
Κοινωνική
πολλές νάδες
περιπτώσεις
διαπιστώνεται
χει-Υγείας, ΝοσοΕντατικής
Θεραπείας,άγνοια
Κέντρα
; ΤαΕιδ.
ποσοστά
δωρεάς
οργάνων µεταξύ των
εθνικών
των
ατόµων
µε
ειδικές
ανάγκες
από
τους
διρισµού
µειονοτήτων
είναι ακόµα χαµηλότερα. Στοιχεία από κοµεία και στην κοινότητα.
Προληπτική
-Προληπτική
κηγόρους,
αστυνοµία,
τους δικαστικούς
λειτουρ- από τους οιΕυαισθητοποίηση
των οικογενειών
το Ηνωµένο Βασίλειο, για το διάστηµα 2008-2009,
δεί- την;
Οδοντιατρική
γούς, τους συµβούλους–ψυχολόγους,
κογενειακούς γιατρούς. κ.ά. Το γεγοχνουνΟδοντιατρική
ότι ποσοστό 94,9% (554/584) από πτωµατικούς
νός αυτό
καθιστά
τους λειτουργούς
αδύναµους
στην ώστε να δρά; Προσέγγιση
µελών της
οικογένειας,
δότες νεφρού ήταν λευκοί, ενώ µόνο ποσοστό
2,1%
στην
προστασία των ατόµων
µε ειδι- µέλη σε θέσουν
πολλαπλασιαστικά
για τα υπόλοιπα
(12/584) και 1,2% (7/584) ήταν αντίστοιχαυπεράσπιση
ασιάτες ή και
κές ανάγκες,µατα
ύστερα
από το
βιασµό τους. Υπάρχει
δωρεάς
οργάνων.
άτοµα της µαύρης φυλής.
Π
ροκαταλήψεις
Ό
Τ Η
ο Πρόβληµα
∆ωρεά
Η
των
Ανισοτήτων
Ανθρώπινων
Ιστών
και Αύξηση
της Συχνότητας
στην Υγεία
και Οργάνων.
Ή
στην Ευρώπη
Η Σηµερινή
Ασθενών
από το AIDS
Ο
Κατάσταση
Η
Τ
Ο
Τ
Η
Η
Ε
Τ
Ι
Τ
Ε
Ε
Γ
10
119
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
O
δοντιατρικό
Αµάλγαµα
ως Εµφρακτικό
Υλικό
και Επιπλοκές
Τοξικότητας
και ∆ιαχείρισής του
Page 10
Τ
Φαίνεται πως η τοξικότητα του υδράργυρου σε αυ-
Τ
Ό
ο αµάλγαµα είναι ένα από τα πιο διαδεδοµένα υλικά στην οδοντιατρική εδώ και πολλές δεκαετίες.
Πρόκειται για το κλασσικό µαύρο «σφράγισµα» που
οι ασθενείς µιας ολόκληρης γενιάς έχουν στα στόµατά τους. Οι πρώτες χρήσεις του τοποθετούνται
ιστορικά στα 1528 από τον Γερµανό Dr. Strockerus,
ενώ η ευρεία χρήση του, στο δυτικό κόσµο, αρχίζει
από το 1830 και συνεχίζεται µέχρι σήµερα.
α τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες επιστηµονικές µελέτες έρχονται να θέσουν υπό ισχυρή αµφισβήτηση την ασφάλεια του υλικού για τον ασθενή,
προβάλλοντας µια σειρά από τοξικές δράσεις του.
Σε χώρες όπως η Νορβηγία και η ∆ανία η χρήση του
έχει ήδη περιοριστεί και προτείνεται η αφαίρεση παλαιών εµφράξεων αµαλγάµατος, ενώ στη Σουηδία απαγορεύεται εντελώς κάθε χρήση του στην οδοντιατρική.
τή την περίπτωση εκφράζεται µε ένα µηχανισµό συνεχούς κινητοποίησης του ανοσοποιητικού συστήµατος του οργανισµού. Αυτό πρακτικά σηµαίνει µια
συνεχή κινητοποίηση της άµυνας του οργανισµού
απέναντι στο βλαπτικό ερέθισµα του υδράργυρου,
κάτι το οποίο συνεπάγεται συνεχή καταπόνηση του
οργανισµού, αίσθηµα αδυναµίας και κόπωσης.
λα αυτά τα επιστηµονικά ευρήµατα δεν έχουν
σταθεί αρκετά για την πλήρη απαγόρευση του υλικού. Η κατάσταση είναι παρόµοια µε αυτή της εκστρατείας κατά του καπνίσµατος στις αρχές του
’70. Οικονοµικά συµφέροντα εµπόδιζαν την εφαρµογή των πειραµατικών επιστηµονικών ευρηµάτων,
διότι οι µελέτες σε ανθρώπους δεν είχαν ακόµη ολοκληρωθεί. «Το να περιµένει κανείς τις αδιάσειστες
αποδείξεις που θα προκύψουν από την ολοκλήρωση
των ερευνών σε ανθρώπους δεν είναι η πιο σοφή
πό την άλλη, µια παγκόσµια εκστρατεία κατά του επιλογή», λέει ο καθηγητής Walach, µε βάση τα όσα
υδράργυρου (Zero Mercury Campaign), δηλαδή του γνωρίζουµε για την τοξικότητα του υδράργυρου.
βασικού συστατικού του αµαλγάµατος, έχει ξεκινήσει µε 52 µη κυβερνητικές οργανώσεις να προωπειτα από το συνέδριο των Ηνωµένων Εθνών για το
θούν την πλήρη κατάργηση του υλικού σε όλες τις
περιβάλλον στη Γενεύη, αποφασίστηκε η σταδιακή
χώρες.
µείωση της χρήσης αµαλγάµατος σύµφωνα µε τις
οδηγίες του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, µιας και
τοξικότητα του υδράργυρου που περιέχεται σε µια
η οριστική κατάργηση του υλικού προσκρούει σε µια
συνηθισµένη έµφραξη αµαλγάµατος συσχετίζεται σήσειρά θεµάτων κυρίως οικονοµικής φύσης.
µερα µε ασθένειες όπως το σύνδροµο alzheimer’s, η
νόσος του πάρκινσον και το σύνδροµο χρόνιας κόπωσης. Σύµφωνα µε τον professor Harald Walach PhD
ο αµάλγαµα παραµένει το πιο φτηνό υλικό και κατου Πανεπιστηµίου της Φρανκφούρτης, κάθε ασθε- λύπτει τις οδοντιατρικές ανάγκες µεγάλου τµήµανής µε εµφράξεις αµαλγάµατος εκτίθεται σε 1 έως 22 τος των κοινωνικών οµάδων των οικονοµικά δυσχεmg υδράργυρου κάθε µέρα, το µεγαλύτερο ποσοστό ρέστερων σε χώρες όπως η Βρετανία, στην οποία
του οποίου συσσωρεύεται στον εγκέφαλο. Ο υδράρ- µια απότοµη διακοπή της χρήσης του φαίνεται να
γυρος, σε µορφή ατµού, απελευθερώνεται συνεχώς µην είναι ρεαλιστική. Η χρήση άλλων υλικών, όπως
από τις εµφράξεις και αποτελεί την πιο σηµαντική οι σύνθετες ρητίνες, σε µεγάλες κοιλότητες όπου
πηγή µόλυνσης από υδράργυρο για τον ανθρώπινο παραδοσιακά χρησιµοποιούταν το αµάλγαµα, έχει
οργανισµό.
κάποιες προϋποθέσεις που αυξάνουν το κόστος της
θεραπείας.
πάρχουν σηµαντικά πειραµατικά στοιχεία που δείχνουν πως ευθύνεται άµεσα για την πρόωρη γήραντο πλαίσιο της πρόληψης και προώθησης της στοση και τον κυτταρικό θάνατο, καθώς δεσµεύει το σεµατικής υγείας µε µέριµνα για τη γενικότερη υγεία
λήνιο, µια ουσία απαραίτητη για την πρόληψη του οτου ασθενούς αλλά και την προστασία του περιξειδωτικού stress των κυττάρων. Η δράση αυτή συβάλλοντος, οι προδιαγραφές που θα πρέπει να πληνεπάγεται µακροχρόνιες νευρολογικές βλάβες και
ροί ένα σύγχρονο οδοντιατρείο συνοπτικά είναι οι
συνδέεται άµεσα ή έµµεσα µε απώλεια µνήµης, πτώεξής:
ση των νοητικών ικανοτήτων και άλλα χαρακτηριστικά του συνδρόµου Alzheimer’s.
• Ενηµέρωση ασθενούς για την τοξικότητα του
υδράργυρου.
o σύνδροµο χρόνιας κόπωσης είναι ένα από τα • Έµφαση στην ανάγκη για πρόληψη µε εκπαίπολλά προβλήµατα υγείας τα οποία χαρακτηρίζον- δευση στη στοµατική υγιεινή.
ται ως ιδιοπαθή, καθώς η ακριβής αιτιολογία τους • Αφαίρεση παλαιών εµφράξεων αµαλγάµατος,
παραµένει αδιευκρίνιστη. Γενικά, χαρακτηρίζεται α- πάντα µε τη χρήση ελαστικού αποµονωτήρα και µε
πό επίµονο αίσθηµα κόπωσης, διάρκειας άνω των 6 τη βοήθεια χειρουργικής αναρρόφησης
µηνών, που δεν οφείλεται σε κάποιο συγκεκριµένο • Αποφυγή της χρήσης του υλικού και αφαίρεσή
ερέθισµα ή ιατρικό πρόβληµα και δεν ανακουφίζε- του µε σωστή τεχνική, ώστε να µην δηµιουργούνται
ται ιδιαίτερα µε την ξεκούραση.
µικροθραύσµατα αµαλγάµατος.
• Ανακύκλωση όλων των ποσοτήτων υδράργυρου,
πό την άλλη, υπάρχει µια σειρά παραγόντων κιν- µέσω πιστοποιηµένων φορέων.
δύνου που φαίνεται να έχουν σηµαντικό βαθµό συ- • Αποφυγή εναπόθεσης κατάλοιπων αµαλγάµατος
σχέτισης µε το πρόβληµα. Ένας από αυτούς τους στα σκουπίδια.
παράγοντες είναι η χρόνια έκθεση του οργανισµού • Επαρκής αερισµός του οδοντιατρικού χώρου και
-αν είναι δυνατό- ανίχνευση ατµών υδράργυρου.
στον υδράργυρο.
Α
Έ
Η
Τ
Υ
Σ
Τ
∆ρ. Θεοδώρα Σκούρα
BchD Eng.
FRCD London,
Χειρουργός
Α
Οδοντίατρος
12
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 11
Σ
Μ
Η
Γ
ύµφωνα µε έρευνα που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Ιαια µορφή επαναξιολόγησης θα µπορούσε να λαµτρικής στην Ουάσιγκτον το έτος 1999, υπολογίστηκε βάνει χώρα µέσω υποχρεωτικής µοριοδοτουµένης
ότι περίπου 44.000 µε 98.000 ασθενείs πεθαίνουν από συνεχιζόµενης Ιατρικής εκπαίδευσης από τους ανάιατρικά σφάλµατα κάθε χρόνο στις ΗΠΑ.
λογους φορείς.
αξιολόγηση του αποτελέσµατος της έρευνας
ια παράδειγµα, στην Αυστρία οι ιατροί όλων των ειαυτής (Kohn, Corrigan & DonaIdson 1999), οδηγεί στο δικοτήτων υποχρεούνται να συλλέξουν 150 µόρια ανά
ερώτηµα για την ύπαρξη συστήµατος αξιολόγησης τριετία µέσα από την παρακολούθηση ενός σηµαντιτης επιστηµονικής κατάρτισης των ιατρών στις ΗΠΑ. κού αριθµού εθνικών και διεθνών συνεδρίων.
Η αξιολόγηση της επαγγελµατικής επάρκειας του ει- Η επαναξιολόγηση του γνωστικού και εµπειρικού επιδικευµένου ιατρού γίνεται µόνο µια φορά, στατικά, µε
πέδου του ιατρού µπορεί να λαµβάνει την µορφή του
παραδείγµατος της Ολλανδίας, όπου πέρα από τη
συνεχιζόµενη ιατρική εκπαίδευση, κάθε ιατρός υποη στιγµή που η ιατρική επιστήµη συνεχώς εξελίσ- χρεωτικά ανά πενταετία δέχεται επίσκεψη τριµελούς
σεται και ανανεώνεται, µε νέες γνώσεις και µέσα από Ιατρικής Επιτροπής από τον ιατρικό σύλλογο της πετην εφαρµογή νέων τεχνολογιών, πώς κατοχυρώνε- ριοχής.
ται πως αυτή η νέα γνώση αποκτάται, εάν αποκτάται;
Πώς αξιολογείται η επαγγελµατική επάρκεια των ιαεπιτροπή διερευνά σε βάθος το σύνολο του κλινιτρών καθ’ όλη τη διάρκεια του επαγγελµατικού τους
κού
έργου, την εφαρµογή τεκµηριωµένης ιατρικής και
βίου;
τις τυχόν υπάρχουσες αναφορές άλλων συναδέλφων
και ασθενών για την αποτελεσµατικότητα του ιατρού
ωρίς τεκµηρίωση, φαίνεται να ισχύει η παραδοχή σε επίπεδο συµπεριφοράς και σε επίπεδο αποτελεπως οι ιατροί που εξασκούν το ιατρικό επάγγελµα για σµατικότητας της θεραπείας που παρέχει.
πολλά χρόνια έχουν συσσωρεύσει γνώσεις και εµπειρία από τους ασθενείς τους, που τους επιτρέπει να
παρέχουν µια ποιότητα υπηρεσιών. Είναι όµως έτσι
υστυχώς, στην χώρα µας επειδή δεν υπάρχει σύτα πράγµατα; Ή απλώς φαίνεται να ισχύει ως πραγ- στηµα επαναξιολόγησης των ιατρών, η πολιτεία έχει
µατικότητα;
υποχρέωση να διασφαλίσει στους πολίτες της ότι οι
ειδικευµένοι ιατροί που ενδεχοµένως επισκέπτονται
είναι ενηµερωµένοι για τις τελευταίες εξελίξεις στην
ίναι γεγονός και ταυτόχρονα ανθρώπινο ότι, µε τον
ειδικότητά τους, έχουν καλά αποτελέσµατα στις θεπάροδο των ετών και όσο η επαγγελµατική δηµιουρραπείες που εφαρµόζουν και αποδίδουν γενικά ένα
γικότητα του ιατρού βαίνει προς την λήξη της λόγω
υψηλό επίπεδο ποιοτικών υπηρεσιών.
πολυετίας στην υπηρεσία και ταυτόχρονα λόγω αυξανόµενης ηλικιακής αλαζονείας περί του αυταποδείκτου, µειώνεται το ενδιαφέρον του ιατρού να υιοθες προς τους νοσοκοµειακούς ιατρούς, θα µποτήσει νέες τεχνικές και νέες θεραπείες.
ρούσε κάποιος να δώσει κάποια ελαφρυντικά στην έννοια της τεκµηριωµένης και εφαρµοζόµενης ιατρικής
τσι, δυστυχώς, µένουµε στο αυταπόδεικτο του γνω- γνώσης και πρακτικής. Το µέγιστο ερώτηµα τίθεται
σιακού και εµπειρικού επιπέδου του εργασιακού πα- για τους λοιπούς ιατρούς που ιδιωτεύουν επαγγελµατικά µέσα στον πληθυσµό και ασκούν την ιατρική
ρελθόντος του ιατρού.
τους επιστήµη.
τις εξετάσεις ειδικότητας.
Τ
Π
οιότητα
Σηµαίνει Απαίτηση
για ∆ιαχρονική
Επαναξιολόγηση
Η
Χ
∆
Ε
Ω
Έ
Η
επαναξιολόγηση λοιπόν της επαγγελµατικής επάρκειας των ιατρών θεωρείται επιβεβληµένη και στοχεύει στην πιστοποίηση πως η επιδεξιότητα, η τεχνική
και οι γνώσεις του εκάστοτε ιατρού βρίσκονται σε ένα
αποδεκτό επίπεδο, µε βάση της σηµερινή πρόοδο της
ιατρικής επιστήµης.
Η
ενηµέρωση λοιπόν των ιατρών για τα επιτεύγµατα
της ραγδαίας εξελισσόµενης ιατρικής επιστήµης και
τεχνολογίας είναι επιβεβληµένη, όπως και η επαναξιολόγηση των ικανοτήτων τους και δεν µπορεί να επαφίεται η απόκτηση γνώσεων και ικανοτήτων τους,
µέσω της συµµετοχής τους σε πληρωµένα από φαρυτή λοιπόν η άποψη προσελκύει αυξανόµενο εν- µακευτικές εταιρείες συνεδρία προς τους ιατρούς πεδιαφέρον στην Ευρώπη και αποτελεί θεµέλιο λίθο της λάτες τους. Γιατί αν ο ιατρός για κάποιο λόγο δεν
ιατρικής επιστήµης και της ιατρικής τεχνολογίας γε- είναι πελάτης τους;
νικότερα.
Α
∆εν είναι καθόλου τυχαίο ότι στις Ηνωµένες Πολι-
τείες της Αµερικής έχει θεσµοθετηθεί ήδη από το
1990 ότι το δίπλωµα της ιατρικής ειδικότητας πρέπει
να ανανεώνεται ανά δεκαετία έπειτα από την απόκτησή του, ώστε να παραµένει σε ισχύ επιπέδου ειδικότητας.
Η ιδέα λοιπόν της επαναξιολόγησης της επαγγελ-
µατικής επάρκειας των ιατρών περνά µέσα από τις ιατρικές σχολές, µέσα από τους ιατρικούς συλλόγους,
από τους κορυφαίους επαγγελµατίες της ιατρικής
επιστήµης και από την κοινωνική συνείδηση των πολιτών της χώρας αυτής. Ευτυχώς, για την πλειοψηφία
το αυταπόδεικτο έχει οριστικά καταργηθεί.
∆ρ. Χρήστος
Ψαρόπουλος
Οικονοµολόγος,
Καθ. Μάνατζµεντ
Υπηρεσιών Υγείας ΕΚ∆∆
13
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 12
στο σχολείο ή να ανέβει στο σχολικό), διαρκής ανααδήποτε βλάβη εκ προθέσεως ή κακοµεταχείριση ζήτηση αποδοχής και αγάπης από άλλα άτοµα.
σε ένα παιδί <18 ετών. Η κακοποίηση των παιδιών
Συµπτώµατα παραµέλησης: Ελλιπής σωµατική ανάµπορεί να εκδηλώνεται µε πολλές µορφές, οι οποίες
πτυξη και αδυναµία αύξησης βάρους, κακή υγιεινή,
συχνά εµφανίζονται ταυτόχρονα.
έλλειψη των απαραίτητων ειδών ένδυσης και τροφών
για την κάλυψη των σωµατικών του αναγκών, η απόΜορφές Παιδικής Κακοποίησης:
κτηση τροφίµων ή χρηµάτων χωρίς άδεια, η κατανά• Σωµατική κακοποίηση. Η σωµατική κακοποίηση λωση µεγάλης ποσότητας φαγητού σε ένα γεύµα ή
συµβαίνει όταν ένα παιδί τραυµατίζεται σωµατικά ή απόκρυψη τροφίµων για αργότερα, κακές σχολικές
απειλείται η σωµατική του ακεραιότητα µετά από επιδόσεις, η απουσία της κατάλληλης φροντίδας για
εσκεµµένη ενέργεια ενός ή περισσοτέρων ενήλικων την αντιµετώπιση ιατρικών, οδοντιατρικών ή ψυχολογικών προβληµάτων, ακόµη και αν οι γονείς έχουν
ατόµων.
• Σεξ ουαλική κακοποίηση. Οποιαδήποτε σεξουα- ενηµερωθεί, αδικαιολόγητες συναισθηµατικές µεταλική δραστηριότητα µε ένα παιδί, όπως χάδια, ερω- πτώσεις, γενικότερη αδιαφορία.
τικές επαφές ή έκθεση σε παιδική πορνογραφία.
πάρχουν µερικές φορές και συµπεριφορές των γο• Συναισθηµατική κακοποίηση. Η συναισθηµατική
κακοποίηση αφορά «τον τραυµατισµό» της αυτοεκτί- νέων που πιθανόν να οδηγούν σε υποψίες, όπως: α) η
µησης ή της συναισθηµατικής ευεξίας ενός παιδιού. έλλειψη ενδιαφέροντος για το παιδί, β) η αδυναµία να
Περιλαµβάνει τόσο τη σωµατική και λεκτική επίθεση, αναγνωρίσει τη σωµατική και συναισθηµατική δυόπως συνεχής υποβάθµιση ή επίπληξη ενός παιδιού, σφορία του παιδιού, γ) η άρνηση παραδοχής προβληµάτων στο σπίτι ή στο σχολείο καθώς και η απόόσο και την αποµόνωση ή απόρριψη ενός παιδιού.
• Παραµέληση. Η παραµέληση ενός παιδιού είναι η δοση ευθυνών στο παιδί, δ) η απόδοση αρνητικών χααποτυχία παροχής επαρκούς τροφής, στέγης, στορ- ρακτηρισµών στο παιδί, ε) η χρήση σκληρής σωµατιγής, ελέγχου, εκπαίδευσης ή ιατρικής περίθαλψης. κής πειθαρχίας ή η απαίτηση προς τους καθηγητές
να κάνουν το ίδιο, στ) η απαίτηση ανέφικτων για το
παιδί αθλητικών και ακαδηµαϊκών επιδόσεων, ζ) ο πεΣυµπτώµατα:
ριορισµός των κοινωνικών επαφών του παιδιού, η) οι
• Απόσυρση του παιδιού από τους φίλους του και τις αντικρουόµενες εξηγήσεις για τον τραυµατισµό του
συνήθεις δραστηριότητες του. • Αλλαγές στη συµ- παιδιού ή πλήρης απουσία εξηγήσεων.
περιφορά – π.χ. επιθετικότητα, θυµός, υπερκινητικότητα ή αλλαγές στη σχολική επίδοση. • Κατάθλιψη, Συνέπειες της κακοποίησης στο παιδί
άγχος ή ξαφνική απώλεια της αυτοπεποίθησης του.
ερικά παιδιά καταφέρνουν να ξεπεράσουν τις
• Εµφανής έλλειψη εποπτείας από την οικογένεια ή
τους κηδεµόνες του. • Συχνές απουσίες από το σχο- επιπτώσεις της κακοποίησης, και ειδικότερα εκείνα
λείο . • Απροθυµία να εγκαταλείψει τις σχολικές δρα- µε ισχυρή κοινωνική υποστήριξη, τα οποία µπορούν
στηριότητες, σαν να µην θέλει να επιστρέψει στο να προσαρµοστούν και να διαχειριστούν επαρκώς
σπίτι. • Αίσθηµα διαφυγής • Επαναστατική ή προ- τέτοιες οδυνηρές εµπειρίες. Για πολλά όµως παιδιά,
η κακοποίηση προκαλεί µακροχρόνιες σωµατικές,
κλητική συµπεριφορά. • Απόπειρες αυτοκτονίας.
συµπεριφορικές, συναισθηµατικές και ψυχικές συα συµπτώµατα ποικίλουν ανάλογα µε το τύπο της νέπειες. Συγκεκριµένα:
κακοποίησης. Ωστόσο, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η
ύπαρξη προειδοποιητικών ενδείξεων δεν συνεπάγε- Σωµατικές συνέπειες: θάνατος, σωµατικές αναπηται απαραίτητα και την κακοποίηση ενός παιδιού. ρίες και προβλήµατα υγείας, µαθησιακές δυσκολίες,
διαταραχή ελλειµµατικής προσοχής και υπερκινητιΣυγκεκριµένα:
κότητας, κατάχρηση ουσιών.
Συµπτώµατα σωµατικής κακοποίησης: Ανεξήγητοι Συµπεριφορικές συνέπειες: παραβατική ή βίαιη συµτραυµατισµοί (µελανιές, κατάγµατα, µώλωπες), τραυ- περιφορά, απόσυρση, απόπειρες αυτοκτονίας.
µατισµοί που δεν συνάδουν µε τις δικαιολογίες του Συναισθηµατικές συνέπειες: χαµηλή αυτοεκτίµηση,
παιδιού, ιατρικά ή οδοντιατρικά προβλήµατα που πα- δυσκολία στη δηµιουργία και διατήρηση κοινωνικών
ραµένουν χωρίς θεραπεία για πολύ καιρό.
σχέσεων, αδυναµία αντιµετώπισης του άγχους και
των αποτυχιών.
Συµπτώµατα σεξουαλικής κακοποίησης: Εκδήλωση Ψυχικές συνέπειες: διαταραχές της πρόσληψης τροσεξουαλικής συµπεριφοράς και γνώσεις γύρω από φής, διαταραχές της προσωπικότητας, κατάθλιψη,
το σεξ που δεν συνηθίζονται στη συγκεκριµένη ηλι- άγχος, διαταραχή µετατραυµατικού στρες.
κία, εγκυµοσύνη ή ύπαρξη σεξουαλικώς µεταδιδόµενου νοσήµατος, αίµα στα εσώρουχα του παιδιού, Υποστήριξη των παιδιών
δηλώσεις του ίδιου του παιδιού ότι έχει κακοποιηθεί που έχουν υποστεί κακοποίηση
σεξουαλικά, δυσκολία να καθίσει ή να περπατήσει,
προσπάθεια να κακοποιήσει σεξουαλικά άλλα παι- • Ενθάρρυνση του παιδιού να µιλήσει για ότι του συµβαίνει. • Υπενθύµιση στο παιδί ότι δεν είναι υπεύθυνο
διά της ηλικίας του.
για την κακοποίηση που υπέστη. • Προσφορά ενός
Συµπτώµατα συναισθηµατικής κακοποίησης: Καθυ- ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος.• Αναστερηµένη ή ακατάλληλη συναισθηµατική ανάπτυξη, ζήτηση επιπλέον υποστήριξης. • Αναφορά του περιαπώλεια της αυτοπεποίθησης ή αυτοεκτίµησης, κοι- στατικού κακοποίησης στις αρµόδιες αρχές.
νωνική απόσυρση, κατάθλιψη, πονοκέφαλοι ή στοµαχόπονοι χωρίς ιατρική αιτιολογία, αποφυγή συγκεκριµένων κοινωνικών συνθηκών (όπως άρνηση να πάει Πηγή: http://www.mayoclinic.com/
Με τον όρο παιδική κακοποίηση αναφέρεται οποι-
Π
αιδική
Κακοποίηση:
τι Είναι, πως την
Αναγνωρίζουµε
και πως Μπορούµε
να Βοηθήσουµε
Υ
Μ
Τ
Φίλιππος Φιλιππίδης
Ιατρός,
M.Sc. Προαγωγής
και Αγωγής Υγείας,
Υπ. ∆ιδάκτωρ
Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
Ευστάθιος
Παπαχρήστου
Ψυχολόγος,
M.Sc. Προαγωγής
Ψυχικής Υγείας –
Πρόληψης Ψυχιατρικών
∆ιαταραχών
14
N YGEIA 78:Layout 1
Τ
1/20/13
1:19 PM
Page 13
Ο
α ολιγοθέσια σχολεία είναι ζωτικής σηµασίας, και επιλογές και οι στάσεις των παιδιών σχετίζονται
θώς αποτελούν τις µόνες δοµές παροχής εκπαίδευ- άµεσα µε ανθυγιεινές συµπεριφορές και δραστησης σε πολλές αποµακρυσµένες και αποµονωµένες ριότητες, κάτι που υποδεικνύει την ανάγκη υλοποίπεριοχές της χώρας µας.
ησης προσεκτικά σχεδιασµένων προγραµµάτων
Αγωγής Υγείας στο χώρο του σχολείου και συγκεκριµένα προγραµµάτων Αγωγής Υγείας τα οποία θα
στόσο, εξαιτίας γεωγραφικών και άλλων κοινω- σχεδιάζονται και θα υλοποιούνται στους µαθητές
νικο-οικονοµικών δυσχερειών, αποτελούν κατά κα- των πρώτων κιόλας τάξεων των σχολείων της πρωνόνα µια από τις πλέον παραµεληµένες πλευρές του τοβάθµιας εκπαίδευσης (Muscari et al, 1997).
εκπαιδευτικού µας συστήµατος.
Ω
Η
Ο
ελληνική βιβλιογραφία που αναφέρεται στην εBynum και οι συνεργάτες του προτείνουν την
φαρµογή προγραµµάτων Αγωγής Υγείας στα ολιγο- εφαρµογή της τηλεπληροφορικής και της εξ αποθέσια σχολεία στη χώρα µας είναι ανύπαρκτη και σε στάσεως εκπαίδευσης για την εκπαίδευση των µαδιεθνές επίπεδο αρκετά περιορισµένη.
θητών και την υλοποίηση των προγραµµάτων αγωγής υγείας.
Λ
ίγα βιβλιογραφικά στοιχεία και ερευνητικά δεδοµένα µπορέσαµε να εντοπίσουµε για το επίπεδο υο πρόγραµµα τηλε-εκπαίδευσης που εφάρµοσαν
γείας των παιδιών που διαβιούν σε περιοχές που υσε
αγροτικές περιοχές του Αρκάνσας έδειξε ότι οι
πάρχουν ολιγοθέσια σχολεία και τα οποία παραθέΤ.Π.Ε.
µπορούν να αποτελέσουν ένα σηµαντικό βοήτουµε παρακάτω.
θηµα για τον εκπαιδευτικό που υπηρετεί σε σχολεία
αγροτικών περιοχών λειτουργώντας ως µια γέφυρα
ρευνες που έγιναν σε παιδιά πρωτοβάθµιας και επικοινωνίας, γνώσης και πολιτισµού µεταξύ της
δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης κατέδειξαν ότι στις κοινότητας και της ευρύτερης περιοχής (Bynum et
al, 2002).
αγροτικές περιοχές της πατρίδας µας:
Τ
Έ
H
Αναγκαιότητα
Υλοποίησης
Προγραµµάτων
Αγωγής Υγείας
στα Ολιγοθέσια
Σχολεία
• Οι µαθητές πειραµατίζονται ευκολότερα και καφιλοσοφία του σχεδιασµού και της υλοποίησης
πνίζουν περισσότερο σε σύγκριση µε τους νέους,
των
προγραµµάτων τηλεεκπαίδευσης σε θέµατα Απου ζουν σε αστικές περιοχές (Μιτσικάρη κ.α., 2002).
γωγής Υγείας έχουν στόχο να συµβάλλουν ουσιαστικά µέσα από την ενεργητική και βιωµατική µάθηση
• Ο βαθµός προσβολής του παιδικού πληθυσµού από στην αλλαγή στάσης και συµπεριφοράς των µαθητερηδόνα ήταν αρκετά µεγάλος όπως και η γενικό- τών, µε σκοπό την ενίσχυση της υπευθυνότητας, της
τερη στοµατική υγεία του δείγµατος ήταν σε άσχηµη αυτοπεποίθησης, της προσωπικότητας και της ικακατάσταση (Μπογδάνος, 1989; Βέργου, 2005).
νότητας τους για την υιοθέτηση θετικών τρόπων και
στάσεων ζωής των παιδιών που ζουν σε αγροτικές
• Η συµµετοχή σε εθελοντική αιµοδοσία των ηµια- περιοχές και φοιτούν σε ολιγοθέσια σχολεία (Young
στικών και αγροτικών περιοχών της χώρας µας είναι & Ireson, 2003).
µικρότερη συγκριτικά µε την αντίστοιχη συµµετοχή
των κατοίκων των αστικών κέντρων (Πολίτη κ.α.,
το ίδιο πλαίσιο ο Whitten και οι συνεργάτες του
1990).
επισηµαίνουν την αναγκαιότητα ανάπτυξης των προγραµµάτων Αγωγής Υγείας στο σχολικό περιβάλλον
• Η κατανάλωση αλκοόλ είναι µεγαλύτερη σε ηµιατων αγροτικών σχολείων και προτείνουν τρόπους
στικές και αγροτικές περιοχές σε σύγκριση µε τους
πρακτικών εφαρµογών στην καθηµερινή διδακτική
κατοίκους των αστικών κέντρων (Κουκλάκη, 2002).
πράξη, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήµατα της σύγχρονης τεχνολογίας (Whitten et al, 2001).
H
Σ
Σ
ε παρόµοια συµπεράσµατα κατέληξαν έρευνες που
πραγµατοποιήθηκαν και σε άλλες χώρες µε ολιγοθέυµπεραίνουµε ότι το ολιγοθέσιο σχολείο, µε την υσια σχολεία αγροτικών περιοχών στις Η.Π.Α., στον
λοποίηση
προγραµµάτων Αγωγής Υγείας, καλείται να
Καναδά και στην Αυστραλία (Fritz & Annemaree, 1999;
αναλάβει
ένα
πρωταρχικό και λειτουργικό ρόλο στην
Plotnikoff et al., 2004; Mitura & Bollman, 2003).
πρόληψη της σωµατικής και ψυχικής υγείας της ευρύτερης κοινότητας.
ι ερευνητές τονίζουν ότι το χαµηλό οικονοµικό και
µορφωτικό επίπεδο των γονέων των µαθητών των ολινα πρόγραµµα Αγωγής Υγείας στο µικρό αγροτιγοθεσίων σχολείων και το «συντηρητικό» κλίµα που
επικρατεί στις αγροτικές κοινότητες, µε την έννοια κό σχολείο θα πρέπει να είναι µια προσπάθεια ενίτης αντίστασης σε µεταρρυθµιστικές και καινοτόµες σχυσης του παιδαγωγικού ρόλου του σχολείου.
ενέργειες και η γεωγραφική αποµόνωση µπορεί να
αποτελέσουν ανασταλτικό παράγοντα στην υλοποίηση καινοτόµων προγραµµάτων όπως είναι τα πρόκόµη, θα πρέπει να επικεντρώνεται στη βελτίωση
γραµµα Αγωγή Υγείας (Herzog & Pittman 1995; Haller της ικανότητας του παιδιού να «φροντίζει» συνολικά
& Monk, 2001).
και πολύπλευρα τον εαυτό του.
Σ
Ο
Έ
Κακλαµάνης Θωµάς
∆ασκάλος
Α
15
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Τ
ο Πρόβληµα
των Ανισοτήτων
NΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
στην Υγεία
στην Ευρώπη
Χριστίνα
∆ηµητρακάκη,
Ψυχολόγος Έρευνας,
Επιστηµονική
Συνεργάτης ΚΜΥΥ
και ΙΚΠΙ
Page 14
ΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕ∆ΙΟ ∆ΡΑΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΗ ∆ΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΘΕΤΕΙ
ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ
ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ
ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Οι συµµετέχοντες του ετήσιου συνεδρίου της Ευ-
ρωπαϊκής Εταιρείας ∆ηµόσιας Υγείας, το οποίο διεξήχθη αρχές Νοεµβρίου στη Μάλτα, είχαν την ευκαιρία να πληροφορηθούν για το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο
δράσης του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, για την
ενίσχυση των Υπηρεσιών ∆ηµόσιας Υγείας.
Το σχέδιο δράσης ορίζει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο για
την ενίσχυση της δηµόσιας υγείας στις χώρες που
βρίσκονται στην ευθύνη του Ευρωπαϊκού Γραφείου
του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας, το οποίο αποτελεί ένα βασικό πυλώνα για την υλοποίηση του νέου
ευρωπαϊκού πλαισίου πολιτικής «Υγεία 2020», που εγκρίθηκε από την Περιφερειακή Επιτροπή του ΠΟΥ
για την Ευρώπη το Σεπτέµβριο του 2012.
ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
∆ΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΕΠΙΤΥΧΕΙ
ΤΟ ΣΤΟΧΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΓΡΙΠΙΚΟ
ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟ
Ο
εποχικός εµβολιασµός για τη γρίπη σε άτοµα τρίτης ηλικίας, συστήνεται σε ποσοστό 94% των χωρών
που ανήκουν στις ευθύνη του Ευρωπαϊκού Γραφείου
του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (ΠΟΥ). Περισσότεροι από το 90% των θανάτων που σχετίζονται µε
τη γρίπη παρατηρούνται στα άτοµα ηλικίας >65 ετών.
Πέρα από το γεγονός ότι, η γρίπη που εκδηλώνεται
σε αυτή την ηλικιακή οµάδα είναι σοβαρότερη, παράλληλα παρουσιάζεται αύξηση και στα ποσοστά νοσηλείας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις επεκτείνεται
κατά πολύ και η χρονική διάρκεια ανάκαµψης από τη
γρίπη.
M
εταξύ των χωρών που διαθέτουν επίσηµα στοιχεία
για την κάλυψη του αντιγριπικού εµβολιασµού, µόνο
µία κατόρθωσε να επιτύχει κάλυψη σε ποσοστό >75%
γήρανση του πληθυσµού και η αύξηση των χρό- σε άτοµα τρίτης ηλικίας, στόχος που έχει τεθεί από
νιων νοσηµάτων, επιβάλλει σε όλες τις χώρες την α- τον ΠΟΥ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
νάπτυξη και την ενίσχυση των υπηρεσιών προαγωγής
της υγείας και πρόληψης των νόσων, καθώς και τη
ι περισσότερες χώρες απέχουν πολύ από το να εδιασφάλιση της επάρκειας των υπηρεσιών προστα- πιτύχουν το στόχο, ενώ σε άλλες δεν υπάρχουν καν
σίας, ώστε να µπορούν να ανταποκριθούν έγκαιρα και διαθέσιµα στοιχεία για τα ποσοστά αντιγριπικού εµβοκατάλληλα έναντι των απειλών για την υγεία, από την λιασµού σε άτοµα τρίτης ηλικίας.
πανδηµία της γρίπης, έως την κλιµατική αλλαγή.
Η
Ο
Ο Dr. Hans Kluge, ∆ιευθυντής του τοµέα Συστηµά-
των Υγείας και ∆ηµόσιας Υγείας του Ευρωπαϊκού Παραρτήµατος του ΠΟΥ, ανέπτυξε τα σχέδια και τις µεθόδους για τον εκσυγχρονισµό της δηµόσιας υγείας,
ώστε να µπορεί να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικότερα, τις ολοένα αυξανόµενες ανισότητες και τις προκλήσεις στην υγεία, στον 21ο αιώνα.
Σύµφωνα µε τον ΠΟΥ, οι οµάδες υψηλού κινδύνου
για τις οποίες συστήνεται ο εποχιακός αντιγριπικός
εµβολιασµός εκτός από τα άτοµα τρίτης ηλικίας,
είναι και οι έγκυες, τα άτοµα µε χρόνιο νόσηµα, όσοι
διαµένουν σε κέντρα φροντίδας όπως π.χ. οίκοι ευγηρίας, οι επαγγελµατίες υγείας και τα µικρά παιδιά
(6-59 µηνών).
πιπλέον, οι εθνικές συστάσεις για αυτές τις οµάδες
Τόνισε επίσης ότι οι χώρες θα πρέπει να συνεργα- Επληθυσµού
διαφέρουν µεταξύ των χωρών, ενώ τα
στούν στην προσπάθεια αναβάθµισης των υπηρεδιαθέσιµα στοιχεία που αφορούν στην εµβολιαστική
σιών δηµόσιας υγείας, µείωσης των ανισοτήτων στην
κάλυψη είναι περιορισµένα.
υγεία, καθώς και στην προαγωγή της υγείας και της
ευεξίας των σύγχρονων και µελλοντικών γενεών.
ιλώντας στο Παγκόσµιο Συνέδριο Εµβολιασµού
που
πραγµατοποιήθηκε στα µέσα Οκτωβρίου στη
ο σχέδιο δράσης περιλαµβάνει δέκα βασικά σηµεία
στον άξονα της δηµόσιας υγείας, τα οποία οι χώρες Λυών, η ∆ιευθύντρια του Προγράµµατος ενάντια στη
θα πρέπει να υιοθετήσουν και για τα οποία θα πρέπει Γρίπη που υλοποιείται από τον ΠΟΥ, Dr. Caroline Broνα συνεργαστούν, µε την παράλληλη υποστήριξη της wn, υπογραµµίζει τους ακόλουθους τρόπους για την
τεχνογνωσίας του ΠΟΥ, προκειµένου να επιτύχουν αύξηση του χαµηλού ποσοστού της εµβολιαστικής
την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας των υπηρε- κάλυψης και της έλλειψης επίσηµων στοιχείων σε εθνικό επίπεδο.
σιών δηµόσιας υγείας.
Τ
Μ
άλιστα, στα πλαίσια του συνεδρίου, πραγµατοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση, µεταξύ στελεχών του
ΠΟΥ και βασικών εταίρων του προγράµµατος, για
την προώθηση των εργασιών στον άξονα της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναµικού δηµόσιας υγείας
στην Ευρώπη.
Για περισσότερες πληροφορίες:
M
Προτείνει ότι οι εθνικές αρχές υγείας θα πρέπει:
• Να υπολογίσουν την επιβάρυνση που προκύπτει ως
αποτέλεσµα της γρίπης καθώς και το κόστος-όφελος
των προγραµµάτων αντιγριπικού εµβολιασµού.
• Να δίδουν προτεραιότητα στα άτοµα που ανήκουν
σε οµάδα υψηλού κινδύνου, ιδιαίτερα σε πλαίσιο µε
περιορισµένη πρόσβαση σε εµβόλια.
http://www.euro.who.int/en/what-we-do/healthtopics/Health-systems/public-health-services/news • Να καθιερώσουν τη συστηµατική παρακολούθηση
/news/2012/11/new-public-health-action-plan-fo της κάλυψης και των ανεπιθύµητων ενεργειών που
προκύπτουν από τον εµβολιασµό.
cuses-on-disease-prevention-and-health-promotion
16
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 15
Τέλος, τόνισε ότι ο ΠΟΥ και οι χώρες-µέλη, θα συνε-
Πόσο πολύ χρησιµοποιείται σήµερα το eHeath?
χίσουν να εργάζονται µε στόχο να βελτιώσουν τις ανοσοκοµεία, γιατροί και ασθενείς από όλη την Ευτιλήψεις του πληθυσµού για τον αντιγριπικό εµβο- ρώπη χρησιµοποιούν τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες υλιασµό.
γείας, µε αποδεδειγµένα οφέλη. Ωστόσο, η χρήση
ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή και πολλοί άνθρωια περισσότερες πληροφορίες:
ποι εξακολουθούν να στερούνται την υποδοµή, τις δεhttp://www.euro.who.int/en/what-we-do/health-to ξιότητες και την αυτοπεποίθηση για να τα χρησιµοpics/communicable-diseases/influenza/news/news/ ποιήσουν.
2012/10/european-region-far-from-target-for-influen
za-vaccine-uptake
ια έρευνα του 2010 σε δηµόσια, ιδιωτικά και πανεπιστηµιακά νοσοκοµεία στην Ευρώπη, έδειξε ότι το
81% έχει ένα ή περισσότερα συστήµατα ηλεκτρονιE-HEALTH: ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΕΛΛΟΝ
κών αρχείων ασθενών στη διάθεσή του, αλλά µόνο
το 4% επιτρέπει στους ασθενείς πρόσβαση σε αυτές
ΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙ∆ΑΣ ΥΓΕΙΑΣ
τις πληροφορίες που αφορούν στην υγεία τους. Το
τις 7 ∆εκεµβρίου 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δη- 71% χρησιµοποιούν ηλεκτρονικά συστήµατα για κλείµοσιοποίησε το πρόγραµµα δράσης για την ενσωµά- σιµο ραντεβού (eBooking) των ασθενών µε το ιατρικό
τωση των νέων τεχνολογιών στα συστήµατα υγειονο- προσωπικό, αλλά µόνο το 8% προσφέρουν την ευκαιρία στους ασθενείς να κλείσουν ραντεβού στο νοµικής περίθαλψης στην Ευρώπη.
σοκοµείο κατευθείαν online.
τόχος του προγράµµατος είναι να βελτιωθεί η υγειο 43% των νοσοκοµείων που πήραν µέρος στην έονοµική περίθαλψη προς όφελος των ασθενών, να
αποκτήσουν οι ασθενείς µεγαλύτερο έλεγχο στην πε- ρευνα ανταλλάσουν ακτινολογικά ευρήµατα ηλεκρίθαλψή τους και να ελεγχθούν οι δαπάνες για την υ- τρονικά. Ωστόσο, µόνο το 30% κάνει χρήση της ηλεκγεία. Οι σηµερινοί ασθενείς και επαγγελµατίες υγεί- τρονικής συνταγογράφησης για φάρµακα (ePrescriας, έχοντας γνώση της τεχνολογίας, χρησιµοποιούν ption), µόνο το 8% των χρόνιων ασθενών χρησιµοποιήδη τα έξυπνα κινητά τους για να παρακολουθούν εί την τηλεϊατρική για έλεγχο της κατάστασης τους
την εξέλιξη της υγείας τους και της φυσικής τους κα- από το σπίτι και µόνο το 5% έχει κάποια µορφή της ηλεκτρονικής ανταλλαγής πληροφοριών κλινικής φροτάστασης µέσα από διάφορες εφαρµογές.
ντίδας µε τους παρόχους υγειονοµικής περίθαλψης
τοµέας των υπηρεσιών υγείας µπορεί να αξιοποι- σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ν
Γ
Μ
Σ
Τ
Ο
ήσει τις σηµαντικές δυνατότητες που προσφέρουν οι
ο Πρόγραµµα ∆ράσης που µόλις δηµοσιεύτηκε
ψηφιακές εφαρµογές για τη βελτίωση της παρεχόµενης υγειονοµικής περίθαλψης και την εξοικονόµη- από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί την επιτάχυνση του ρυθµού της αλλαγής και τη βελτίωση της
ση πόρων, αυξάνοντας την αποδοτικότητά του.
περίθαλψης µε τους ακόλουθους τρόπους:
Τ
Παρά την οικονοµική κρίση, η συνολική αγορά τηλε-
ϊατρικών προϊόντων αυξήθηκε από 9,8 δισεκατοµµύρια δολάρια το 2010 σε 11,6 δισεκατοµµύρια δολάρια
το 2011, ενώ η συνολική αγορά mobile Health (m Heal
th: κοµµάτι του eHealth που χρησιµοποιεί εφαρµογές
στα κινητά τηλέφωνα, τους υπολογιστές Tablet, PDAs
κ.τ.λ. για πληροφορίες και υπηρεσίες υγείας) προβλέπεται να έχει αυξηθεί το 2017 σε 17,5 δισεκατοµµύρια δολάρια τον χρόνο.
1. ∆ιασαφηνίζοντας τα πεδία όπου υπάρχει έλλειψη
ασφάλειας δικαίου.
2. Βελτιώνοντας τη δια-λειτουργικότητα των συστηµάτων.
3. Αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση των ασθενών και
των επαγγελµατιών του κλάδου υγείας, και βελτιώνοντας τις δεξιότητες.
4. Αναθέτοντας στους ασθενείς κεντρικό ρόλο, µε
πρωτοβουλίες που αφορούν στην προσωπική διαχείΤι είναι όµως το eHealth;
ριση της υγείας τους και υποστηρίζοντας την έρευνα
τα ελληνικά αποδίδεται ως «ηλεκτρονικές υπηρε- στο πεδίο της εξατοµικευµένης ιατρικής.
σίες υγείας» και αφορά στη χρήση των ψηφιακών ερ- 5. Εξασφαλίζοντας τη δωρεάν παροχή νοµικών συµγαλείων και ηλεκτρονικών υπηρεσιών για την παροχή βουλών σε νέες επιχειρήσεις στον τοµέα της ψηφιαυπηρεσιών υγείας. Καλύπτει την επικοινωνία µεταξύ κής παροχής υπηρεσιών υγείας (eHealth).
των ασθενών και των φορέων που παρέχουν υπηρεσίες υγείας, τη µετάδοση πληροφοριών και δεδοµέΕπιτροπή επίσης δεσµεύεται να εκδόσει έως το
νων από τη µια υπηρεσία στην άλλη και την επικοινω 2014, Πράσινη Βίβλο για την παροχή κινητών εφαρνία µεταξύ των ασθενών ή/και µεταξύ των επαγγελ- µογών υγείας (Mobile Health - mHealth), στην οποία
µατιών υγείας.
θα εξετάζει θέµατα ποιότητας και διαφάνειας.
Σ
ο Πρόβληµα
των Ανισοτήτων
στην Υγεία
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Σ
Τ
στην Ευρώπη
Χριστίνα
∆ηµητρακάκη,
Ψυχολόγος Έρευνας,
Επιστηµονική
Συνεργάτης ΚΜΥΥ
και ΙΚΠΙ
Η
Τ
έτοια παραδείγµατα περιλαµβάνουν δίκτυα πληροφοριών υγείας, ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους
ασθενών, υπηρεσίες τηλεϊατρικής, φορητά συ- στήµατα και πολλά άλλα εργαλεία που παρέχουν οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και
τα οποία βοηθούν στην πρόληψη, στη διάγνωση, στη
θεραπεία και στην παρακολούθηση των ασθενειών.
Πηγή:
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1333_el.htm
http://ec.europa.eu/ellada/press-center/news/archives/news_2012
1207_ygeionomiki_perithalpsi_el.htm
∆ικτυακός τόπος του eHealth:
http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/european-ehealth-policy
17
15
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 16
ACTIONS TO ALLEVIATE THE MENTAL
HEALTH IMPACT OF THE ECONOMIC
CRISIS
determine the impact of several factors on self-rated
health. Poor self-rated health was most common in
older people, unemployed, pensioners, housewives
and those suffering from chronic disease. Men, individuals with higher education and those with higher income have higher probability to report better self-rated
health.
F
ΒΙ ΒΛ ΙΟΓ ΡΑΦΙ Α
The current global economic crisis is expected to pro-
duce adverse mental health effects that may increase
suicide and alcohol-related death rates in affected
countries. Research indicates that the mental health
impact of the economic crisis can be offset by various
policy measures. This paper aims to outline how countries can safeguard and support mental health in times
of economic downturn. The determinants of mental
health often lie outside of the remits of the health system, and all sectors of society have to be involved in
the promotion of mental health. Accessible and responsive primary care services support people at risk
and can prevent mental health consequences. Any
austerity measures imposed on mental health services
need to be geared to support the modernization of
mental healthcare provision. Social welfare supports
and active labour market programmes aiming at helping people retain or re-gain jobs can counteract the
mental health effects of the economic crisis.
F
amily support programmes can also make a difference. Alcohol pricing and restrictions of alcohol availability reduce alcohol harms and save lives. Support
to tackle unmanageable debt will also help to reduce
the mental health impact of the crisis. While the current economic crisis may have a major impact on mental health, it is also a window of opportunity to reform
mental health care and promote a mentally healthy
lifestyle.
IMPACT OF ECONOMIC CRISIS
AND OTHER DEMOGRAPHIC
AND SOCIO-ECONOMIC FACTORS
ON SELF-RATEDHEALTH IN GREECE
F
inancial crisis and worsened socio-economic conditions are associated with greater morbidity, less utilization of health services and deteriorated population's health status. The aim of the present study was
to investigate the determinants of self-rated health in
Greece. Two national cross-sectional surveys conducted in 2006 and 2011 were combined, and their data
were pooled giving information for 10 572 individuals.
urthermore, the probability of reporting poor selfrated health is higher at times of economic crisis. Our
findings confirm the association of self-rated health
with economic crisis and certain demographic and socio-economic factors. Given that the economic recession in Greece deepens, immediate and effective actions targeting health inequalities and improvements
in health status are deemed necessary.
PHARMACEUTICAL POLICIES
IN EUROPEAN COUNTRIES
IN RESPONSE TO THE GLOBAL
FINANCIAL CRISIS
T
he objective of this paper is to analyze which pharmaceutical policies European countries applied during the global financial crisis. We undertook a survey
with officials from public authorities for pharmaceutical
pricing and reimbursement of 33 European countries
represented in the PPRI (Pharmaceutical Pricing and
Reimbursement Information) network based on a
questionnaire. The survey was launched in September
2010 and repeated in February 2011 to obtain updated
information.
D
uring the survey period from January 2010 to February 2011, 89 measures were identified in 23 of the 33
countries surveyed which were implemented to contain public medicines expenditure. Price reductions,
changes in the co-payments, in the VAT rates on medicines and in the distribution margins were among the
most common measures. More than a dozen countries
reported measures under discussion or planned, for
the remaining year 2011 and beyond. The largest number of measures were implemented in Iceland, the
Baltic states (Estonia, Latvia, Lithuania), Greece, Spain
and Portugal, which were hit by the crisis at different
times. In recent months, changes in pharmaceutical
policies were reported from 23 European countries.
Measures which can be implemented rather swiftly
(e.g. price cuts, changes in co-payments and VAT
rates on medicines) were among the most frequent
measures. While the "crisis countries" reacted with a
bundle of measures, reforms in other countries were
not directly linked to the crisis, but also aimed at conhe sample in both studies was random and stratified taining public spending. Since further reforms are
by gender, age, degree of urbanization and geograp- under way, we recommend that the monitoring exerhic region. Logistic regression analysis was used to cise is continued.
T
18
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 17
και µείωση) στις δαπάνες για την υγεία, κατά τα τελευταία χρόνια, σε πολλές χώρες, ως αναπόσπαστο
µέρος ευρύτερων προσπαθειών για τη µείωση των
µεγάλων ελλειµµάτων του προϋπολογισµού.
Θάνος Μπενέτος
Εκδόσεις Πατάκη
Αθήνα, 2011
ISBN: 978-960-16-4194-2
Πώς να ζήσουµε ως τα εκατό και να είµαστε σε
Ε
άν ο απολογισµός δεν καταδείξει επιδείνωση των
δεικτών υγείας εξαιτίας της κρίσης, δεν υπάρχει λόγος εφησυχασµού -απαιτείται χρόνος για να φανούν
οι επιδράσεις στην υγεία των ανθρώπων από τις
φτωχές κοινωνικές συνθήκες ή τη φτωχή ποιότητα
παροχής φροντίδας για την υγεία. Οι φορείς χάραξης πολιτικής έχουν συχνά κάνει ότι είναι δυνατόν
προκειµένου να διασφαλιστεί η κανονικότητα της
πρόσβασης στην υψηλής ποιότητας φροντίδα. Εάν
αυτό είναι αρκετό για την προστασία της υγείας του
πληθυσµού, θα φανεί τα επόµενα χρόνια.
φόρµα; Η ιδέα είναι παλιά όσο κι ο κόσµος: ο Παράκελσος κατάπινε χρυσάφι όπως εµείς καταπίνου- µε
αντιοξειδωτικά και βιταµίνες. Ο δόκτωρ Βορο νόφ
µεταµόσχευε όρχεις πιθήκων σε ηλικιωµένους άνδρες… Τα µυστικά της µακροζωίας τροφοδοτούν
µια κερδοφόρα αγορά που ανανεώνει κάθε τόσο τα
ι δείκτες που παρουσιάζονται στο απολογισµό
προϊόντα και τις υποσχέσεις της. Αλλά τι ξέρουµε αυτό βασίζονται ευρέως στους ∆είκτες Υγείας της
πραγµατικά γι’ αυτά; Και τι µπορούµε να κάνουµε για Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Community Health
να ζήσουµε ως τα εκατό και να είµαστε σε φόρµα;
Indicators), ένα σύνολο δεικτών που χρησιµοποιείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την καθοδήι είναι µύθος και τι πραγµατικότητα από όλα όσα γηση της ανάπτυξης των πληροφοριακών συστηακούµε; Γενετικές παρεµβάσεις, αυξητική ορµόνη, µάτων υγείας και των στατιστικών για την υγεία στην
Gingko, κρητική διατροφή, κόκκινο κρασί, ιχνοστοι- Ευρωπαϊκή Ένωση.
χεία, σιέστα, ασκητισµός, περπάτηµα… Ο καθηγητής γηριατρικής Θάνος Μπενέτος αναλύει και ιεπιπρόσθετοι δείκτες εξετάζουν τις τάσεις των δαραρχεί τα στοιχεία που έχουµε στη διάθεσή µας σή- πανών υγείας καθώς και την ποιότητα της παροχής
µερα, καθώς και τις ελπίδες που γεννιούνται µεσο- φροντίδας, µε βάση την εµπειρία του Οργανισµού
πρόθεσµα για τον καθορισµό της βιολογικής µας για την Οικονοµική Συνεργασία και την Ανάπτυξη
ηλικίας, ώστε να πάρουµε εξατοµικευµένες απαν- (OECD). Κάθε δείκτης παρουσιάζεται σε φιλική για
τήσεις για τη γήρανσή µας.
τον αναγνώστη µορφή και αποτελείται από δια-
Ο
Ε
Σε µια εποχή όπου οι πληροφορίες διαδίδονται µε
ανεξέλεγκτη ταχύτητα, όπου όλα πουλιούνται και αγοράζονται, ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου ξεχωρίζει την επιστήµη από τον τσαρλατανισµό, την πραγµατικότητα από τις φαντασιώσεις. Και µας δίνει πολύτιµες συµβουλές για την υγεία και τη µακροζωία
µε τρόπο απλό, ζωντανό και συχνά απολαυστικό.
OECD Publishing
Series: Health at a Glance: Europe
ISBN: 978-92-64-18360-5
Στη δεύτερη έκδοση του “Health at a Glance: Euro-
γράµµατα που απεικονίζουν παραλλαγές µεταξύ των
χωρών και των ετών, µια σύντοµη περιγραφική ανάλυση των σηµαντικότερων ευρηµάτων που προκύπτει από τα δεδοµένα και ένα µεθοδολογικό πλαίσιο
για τον ορισµό του δείκτη και τους οποιουσδήποτε
περιορισµούς στη συγκρισιµότητα των δεδοµένων.
Η
έκδοση αντανακλά την µακρόχρονη και καρποφόρα συνεργασία µεταξύ του OECD και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάπτυξη και την αναφορά των στατιστικών για την υγεία. Από το 2005, η
από κοινού συλλογή δεδοµένων µεταξύ του OECD,
της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας έχει βελτιώσει τη διαθεσιµότητα
συγκρίσιµων δεδοµένων για τις δαπάνες για την υγεία, βασισµένων σε ένα κοινό σύστηµα λογαριασµών υγείας.
Ε
pe” παρουσιάζονται οι πιο πρόσφατοι βασικοί δείκτες της υγείας και των συστηµάτων υγείας σε 35
χώρες: στα 27 κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα 5 υποψήφια κράτη και στην ένωση τριών
κρατών Ελεύθερων Συναλλαγών της Ευρωπαϊκής
Ζώνης.
πιπλέον, από το 2010, αυτοί οι τρεις οργανισµοί,
έχουν συλλέξει επιπρόσθετα δεδοµένα για το υγειονοµικό δυναµικό καθώς και για τους φυσικούς και
τεχνικούς πόρους που απαιτούνται για την παροχή
υπηρεσιών υγείας.
Ο απολογισµός αυτός έρχεται σε µια δύσκολη συγ-
να συνεργάζονται στενά προκειµένου να βελτιώσουν
την ποιότητα και τη συγκρισιµότητα των δεδοµένων
για την παρακολούθηση της υγείας του πληθυσµού
και της απόδοσης των συστηµάτων υγείας στις ευρωπαϊκές χώρες. Στο µεταξύ, η έκδοση αυτή θα
είναι χρήσιµη και θα τονώσει τη δράση για τη βελτίωση της υγείας των Ευρωπαίων πολιτών, µέσω της
ανταλλαγής εµπειριών και τεχνογνωσίας.
κυρία για τα ευρωπαϊκά συστήµατα υγείας. Η οικονοµική κρίση αυξάνει την φτώχεια, την ανεργία και
το στρες, παράγοντες άρρηκτα συνδεδεµένους µε
αρνητικά αποτελέσµατα για την υγεία. Πάρα ταύτα,
ο δηµόσιος και ιδιωτικός προϋπολογισµός είναι αρκετά περιορισµένος. Ο απολογισµός υπογραµµίζει
τη σηµαντική επιβράδυνση (µερικές φορές ακόµη
ΝΕΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ
Τ
Ο OECD και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεχίσουν
19
N YGEIA 78:Layout 1
1/20/13
1:19 PM
Page 18
P 5TH WORLD CONGRESS
P 2ND ANNUAL GLOBAL HEALTHCARE
ON WOMENS MENTAL HEALTH
CONFERENCE (GHC 2013)
March 4-7 2013,
Lima, Peru
July 8-9 2013, Singapore
Οργ./Πληρ.: The International Association for
Women s Mental Health (IAWMH
Τηλ.: +56 2 946 2633, fax: +56 2 946 2643
E-mail: [email protected]
Website: http://www.iawmh2013.com/index.htm
P 2ND IGCS REGIONAL MEETING
ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ
ON GYNECOLOGIC CANCERS
April 11-13 2013,
Bali, Indonesia
Οργ.: International Gynecologic Cancer Society
Πληρ.: C/o Kenes International
Τηλ.: +41 22 908 0488, fax: +41 22 906 9140
E-mail: [email protected]
Website: http://www2.kenes.com/igcs2013/Pages/
Home.aspx
P SOCIETY FOR NUTRITION
EDUCATION AND BEHAVIOR 2013
ANNUAL CONFERENCE
August 9-12 2013, Hilton Portland
and Executive Tower, Oregon, USA
Οργ./Πληρ.: Society for Nutrition Education and
Behavior (SNEB)
Τηλ.: 317 328 4627 or 1 800 235 6690
Fax: 317 280 8527, e-mail: [email protected]
Website: http://www.sneb.org/events/conference.
P EUFEP CONGRESS 2013, OBESITY
P 34TH ANNUAL CONFERENCE
PREVENTION
OF THE INTERNATIONAL SOCIETY
FOR CLINICAL BIOSTATISTICS
June 12-13 2013,
Kloster Und, krems, Lower Austria, Austria
Οργ.: The European Forum for Evidence-based
Health Promotion and Prevention (EUFEP)
Πληρ.: That's the way - Event Management, Tom
Bläumauer
Τηλ.: +43 1 368 45 45 0
Fax: + 43 1 368 45 45 20
E-mail: [email protected]
Website: http://www.eufep.at/home
P 6Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ
ΚΑΡ∆ΙΟΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ
ΚΙΝ∆ΥΝΟΥ
27-29 Ιουνίου 2013,
Elite City Resort, Καλαµάτα
Οργ.: Εταιρεία Μελέτης Παραγόντων Κινδύνου
για Αγγειακά Νοσήµατα
Πληρ.: Thema team. Congress and Exhibition Organizer ltd
Τηλ.: 210 6107213
Fax: 210 6107864
E-mail: [email protected]
Website: http://www.themateam.gr/6cardio
P 9TH WORLD CONGRESS ON HEALTH
ECONOMICS: CELEBRATING HEALTH
ECONOMICS
July 7-10 2013,
Sydney, Australia
Οργ./Πληρ.: International Health Economics Association.
Τηλ.: +1 (902)4614432
E-mail: [email protected]
Website: https://www.healtheconomics.org/congress/2013/
20
Οργ./ Πληρ.: Global Science & Technology Forum
(GSTF)
Τηλ.: +65 6327 0166, fax: +65 6327 0162
E-mail: [email protected]/[email protected]
Website: http://www.globalhcconf.org/Contact.html
25-29 August 2013, Munich, Germany
Οργ./Πληρ.: International Society
for Clinical Biostatistics,
Τηλ.: +49 (0)89 54 82 34 62
Fax: +49 (0)89 54 82 34 43
E-mail: [email protected]/
[email protected]
Website: http://www.iscb2013.info/welcome-to-m
P 21ST IUHPE 2013 WORLD
CONFERENCE ON HEALTH
PROMOTION “Best Investments
for Health”
August 25-29 2013, Pattaya Exhibition and
Convention Hall (PEACH) in Pattaya, Thailand
Οργ.: International Union for Health Promotion and
Education (IUHPE) and the Thai Health Promotion
Foundation (ThaiHealth)
Πληρ.: ProCongress (Thailand) Co., Ltd
Τηλ.: +66 2956 158, fax: +66 2932 4454
E-mail: [email protected]
Website: http://www.iuhpeconference.net
P 2O ∆ΙΕΘΝΕΣ FORUM
«ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ & ΚΑΡΚΙΝΟΣ:
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ»
11-12 Οκτωβρίου 2013,
Ξενοδοχείο Hilton Αθήνα
Οργ.: Ελληνική Συνεργαζόµενη Ογκολογική
Οµάδα
Πληρ.: GK Advertising
Τηλ.: 210 8764725, 210 8764705, 6945597848,
6932342935
Fax: 210 8764877, e-mail: [email protected]
Website: www.belife.gr, www.gkad.gr

THΣ EΛAΣΣONAΣ

ΔΕΥΤΕΡΑ 2-2-15

Eφαρµοσµένα Προγράµµατα Προαγωγής και Αγωγής

Προαγωγή και Αγωγή Ψυχικής Υγείας

Εθνικά & Ευρωπαϊκά ∆ίκτυα Προαγωγής Υγείας

NEA YΓEIA - Νέα Υγεία

NEA YΓEIA - Νέα Υγεία

Επιπλέον - Νέα Υγεία

Οδηγίες χρήσης και τοποθέτησης Καταψύκτης με σύστημα

Οι Επιπτώσεις της Οικονοµικής Κρίσης στην Υγεία

Κατεβάστε το e-brochure του S40 εδώ.

νεες αρμοδιοτητες και θεματα ηλεκτρονικης διακυβερνησης