Ειδικό Σχέδιο Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων
για τις
Λεκάνες Απορροής των Ποταμών Κερίτη Θερίσου και Κοιλιάρη, Χανιά
Τεχνική Έκθεση
Νοέμβριος 2010
Τεχνική Έκθεση
Προς ΟΑΔΥΚ και Ν.Α. Χανίων
Ειδικό Σχέδιο Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων για τις
Λεκάνες Απορροής των Ποταμών Κερίτη-Θερίσου και
Κοιλιάρη, Χανιά
Νικόλαος Π. Νικολαΐδης και Γεώργιος Καρατζάς
Καθηγητές, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης
Εξωτερικός Συνεργάτης: Θεόδωρος Κουσουρής, Περιβαλλοντολόγος
Συμμετείχαν οι: Νεκτάριος Κουργιαλάς, Φωτεινή Σταμάτη και Δανιήλ
Μωραΐτης
Σε συνεργασία με:
Κωνσταντίνο Βοζινάκη, Υδρογεωλόγο,
Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων, Ν. Α. Χανίων
Και
Μαρίνο Κριτσωτάκη, Υδρογεωλόγο,
Υπηρεσία Υδάτων, Περιφέρεια Κρήτης
Νοέμβριος 2010
3
4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Κεφάλαιο 1 - Περιγραφή Λεκανών Απορροής των Ποταμών Κερίτη,
Θερίσου και Κοιλιάρη
13
Κεφάλαιο 2 – Χαρακτηρισμός Υδάτινων Συστημάτων
32
Κεφάλαιο 3 – Περιβαλλοντικές Πιέσεις
48
Κεφάλαιο 4 – Χημική Κατάσταση των Υδάτινων Συστημάτων στις Λεκάνες
Απορροής των Ποταμών Κερίτη-Θερίσου και Κοιλιάρη
69
Κεφάλαιο 5 – Οικολογική Κατάσταση της Λίμνης Αγιάς και του
Ποταμού Κερίτη
107
Κεφάλαιο 6 – Οικολογική Κατάσταση του Ποταμού Κοιλιάρη
125
Κεφάλαιο 7 – Υδρολογική Ανάλυση του Καρστικού Υδροφορέα
142
Κεφάλαιο 8 – Μοντέλο Διαχείρισης του Καρστικού Υδροφορέα Αγιάς
173
Κεφάλαιο 9 – Μοντελοποίηση Επιφανειακών Υδάτων
182
Κεφάλαιο 10 – Περιβαλλοντική Κατάσταση και Περιβαλλοντικοί Στόχοι
198
Κεφάλαιο 11 – Πρόγραμμα Περιβαλλοντικών Μέτρων
229
Κεφάλαιο 12 – Προκαταρτικό Σχέδιο Διαχείρισης Ξηρασίας
241
Κεφάλαιο 13 – Δημόσια Διαβούλευση και ιεράρχιση έργων
252
Βιβλιογραφία
256
Παράρτημα
259
5
6
Ειδικό Σχέδιο Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων για τις
Λεκάνες Απορροής των Ποταμών Κερίτη-Θερίσου και
Κοιλιάρη, Χανιά – Τεχνική Έκθεση Προς Δημόσια Διαβούλευση
Το Εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών με υπεύθυνο τον
καθηγητή Νικόλαο Νικολαΐδη και το Εργαστήριο Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής με υπεύθυνο το
καθηγητή Γεώργιο Καρατζά του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης
ανέλαβε από τον Οργανισμό Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης (ΟΑΔΥΚ) την εκπόνηση ειδικού σχεδίου
διαχείρισης των υδατικών πόρων για τις λεκάνες απορροής Κερίτη – Θερίσσου και Κοιλιάρη.
Ο στόχος του έργου είναι η ολοκληρωμένη και βιώσιμη διαχείριση των υδατικών αποθεμάτων για
τις λεκάνες απορροής του Νομού Χανίων, Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη, ώστε να συμβάλλει στην
αναβάθμιση του περιβάλλοντος, στην κοινωνική συνοχή, στην οικονομική προστιθέμενη αξία και
γενικότερα στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Οι επιμέρους στόχοι του έργου
είναι:
1.
Αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης των υδατικών πόρων της περιοχής μελέτης
βάσει των υπαρχόντων δεδομένων και μελετών, έπειτα από σύνθεση.
2.
Χαρακτηρισμός των υδάτινων συστημάτων (water bodies) με βάση της Οδηγία Πλαίσιο
2000/60.
3.
Ανάλυση των περιβαλλοντικών πιέσεων και επιπτώσεων της ρύπανσης.
4.
Αξιολόγηση της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης των υδάτινων συστημάτων.
5.
Αξιολόγηση των εναλλακτικών περιβαλλοντικών μέτρων και δημόσια ενημέρωση
κοινωνικών εταίρων για τη βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων.
6.
Ιεράρχηση των περιοχών παρέμβασης (προτάσεις περιβαλλοντικών μέτρων).
7.
Στρατηγικό σχέδιο βιώσιμης διαχείρισης των υδατικών πόρων.
Το έργο εκπονήθηκε σε 7 στάδια που θα περιλαμβάνουν:
1. Καταγραφή της παρούσας κατάστασης – Κατεγράφησαν οι υπάρχουσες μελέτες και τα
υδρογεωχημικά δεδομένα ποιότητας και ποσότητας των υδάτων καθώς και τα υπάρχοντα
έργα και δράσεις σχετικά με την διαχείριση των υδατικών πόρων. Έγινε σύνθεση των
μελετών και αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης των υδατικών πόρων της περιοχής
μελέτης με βάση την υπάρχουσα νομοθεσία και τη διεθνή πρακτική.
2. Χαρακτηρισμός των τύπων των υδάτινων συστημάτων με βάση της Οδηγία Πλαίσιο
2000/60 – Χρησιμοποιήθηκαν θεματικοί χάρτες GIS καθώς και άλλα δεδομένα και
μετρήσεις για να γίνει ο χαρακτηρισμός του τύπου όλων των υδάτινων συστημάτων της
7
περιοχής μελέτης με βάση μία από τις δύο κατηγορίες που προσδιορίζει η οδηγία (Άρθρο 5 Χαρακτηριστικά περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού - υδατικού διαμερίσματος). Έγινε
ανάλυση των γεωχημικών χαρακτηριστικών των υδάτινων συστημάτων και επισκόπηση των
επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών και των
υπόγειων υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές των Παραρτημάτων ΙΙ και ΙV της
Οδηγίας. Στη παρούσα μελέτη δεν έγινε οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος, καθώς η
μελέτη αυτή εκπονείται από το ΥπουργείοΑγροτικής Ανάπτυξης.
3. Ανάλυση των περιβαλλοντικών πιέσεων και επιπτώσεων της ρύπανσης – Η αξιολόγηση
έγινε για 5 είδη πιέσεων σύμφωνα με τα πρότυπα των Πιλοτικών Λεκανών Απορροής
Ποταμού (Pilot River Basin). Οι πιέσεις που εξετάστηκαν είναι:
i.
Ρύπανση από θρεπτικά άλατα (λόγω λιπασμάτων και κτηνοτροφίας),
ii.
Ρύπανση από φυτοφάρμακα,
iii.
Κατανάλωση και ζήτηση νερού από ποικίλες χρήσεις,
iv.
Διάβρωση από φερτά υλικά και ρύπανση φωσφόρου
v.
Εξαφάνιση ή και αλλοιώσεις φυσικών οικοσυστημάτων
Το δίκτυο δειγματοληψιών περιλαμβάνει τα επιφανειακά και υπόγεια νερά της περιοχής και
θα αναλυθούν τα δείγματα νερού για ανιόντα και κατιόντα, βαρέα μέταλλα, θρεπτικά και
φυτοφάρμακα. Τα πιο πάνω δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της κατάστασης
των υδάτινων σωμάτων της περιοχής. Σημειώνεται ότι αξιολογήθηκε μόνο η χημική
κατάσταση και όχι η οικολογική, καθώς τα ποτάμια της περιοχής είναι διαλείπουσας ροής
και οι μεθοδολογίες οικολογικής ποιότητας δεν μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά σε
τέτοια συστήματα.
4. Ανάλυση της υδρογεωλογικής λεκάνης του καρστικού υδροφορέα και των επιφανειακών
απορροών με την μεθοδολογία DPSIR - Η μεθοδολογία DPSIR (Drivers-PressuresState-Impact-Response) είναι μέρος της δημιουργίας του διαχειριστικού σχεδίου λεκάνης
απορροής και θα χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση της υδρογεωλογικής λεκάνης.
Υπολογίστηκαν τα ρυπαντικά φορτία, αξιολογήθηκε η ποιότητα των νερών και έγινε
μοντελοποίηση των επιφανειακών και υπόγειων συστημάτων της περιοχής μελέτης. Σχετικά
με τον καρστικό υδροφορέα και τη λεκάνη απορροής:
i.
Μελετήθηκε η απόκριση των καρστικών πηγών και δημιουργήθηκεμοντέλο
πρόβλεψης παροχών με βάση τα υδρομετεωρολογικά δεδομένα.
ii.
Έγινε σύγκριση των αποτελεσμάτων της προσομοίωσης του μοντέλου με υπάρχοντα
δεδομένα παροχών των πηγών.
iii.
Έγιναν προτάσεις αξιοποίησης των πηγών.
iv.
Έγινε αξιολόγηση της ποσότητας και της ποιότητας των επιφανειακών απορροών με
βάση τα υπάρχοντα δεδομένα.
v.
Έγινε μοντελοποίηση της υδρολογίας και της χημικής ποιότητας των υδάτων
(θρεπτικά συστατικά).
8
vi.
Έγινε αξιολόγηση του υδατικού ισοζυγίου.
5. Προτάσεις αξιοποίησης των υδατικών πόρων της περιοχής – Έγιναν προτάσεις
αξιοποίησης των υδατικών αποθεμάτων και βελτιστοποίησης των παροχών άρδευσης
καθώς και σύνθεση των αποτελεσμάτων και αξιολόγηση εναλλακτικών προτάσεων για την
αντιμετώπιση της λειψυδρίας και των πλημμυρών για τη βιώσιμη διαχείριση των υδατικών
πόρων.
6. Ιεράρχηση των περιοχών παρέμβασης (προτάσεις περιβαλλοντικών μέτρων) – Έγινε
αξιολόγηση των εναλλακτικών προτάσεων περιβαλλοντικών μέτρων και δημόσια ενημέρωση
των κοινωνικών εταίρων για τη βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων. Οι προτάσεις θα
συμπεριλαμβάνουν τα ακόλουθα:
a. Προστασία του υδρογεωλογικής λεκάνης
b. Προστασία της περιοχής των πηγών
7. Στρατηγικό σχέδιο βιώσιμης διαχείρισης των υδατικών πόρων σύμφωνα με το Άρθρο
10 (Σχέδιο Διαχείρισης περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού - υδατικού
διαμερίσματος) της Οδηγίας 2000/60ΕΕ– Το διαχειριστικό σχέδιο περιλαμβάνει την
περιγραφή της κατάστασης, καθώς και το προτεινόμενο πρόγραμμα μέτρων. Όλα τα
δεδομένα και συμπεράσματα που πρόεκυψαν από τη μελέτη θα χρησιμοποιηθούν από την
Περιφέρεια Κρήτης για δημόσια διαβούλευση. Τα σχέδια διαχείρισης περιλαμβάνουν
(σύμφωνα με το ΠΔ 51 –ΦΕΚ 54/8-3-2007 Παράρτημα VII) τα ακόλουθα στοιχεία:
Σύντομη περιγραφή άρθρων του ΠΔ51- ΦΕΚ
54/8-3-2007 Παράρτημα VII που θα
καλυφθούν από την μελέτη
Παρατηρήσεις και αποκλίσεις
Α1. Γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της
κάθε περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού για τα
επιφανειακά και υπόγεια ύδατα.
Στον προσδιορισμό των συνθηκών αναφοράς θα καλυφθούν
ποσοτικοί και ποιοτικοί δείκτες και όχι οικολογικοί δείκτες
Α2. Περίληψη των σημαντικών πιέσεων και
επιπτώσεων που ασκούν οι ανθρώπινες
δραστηριότητες
στην
κατάσταση
των
επιφανειακών και των υπογείων υδάτων.
Σύμφωνα με το εδάφιο 3 της παραπάνω πρότασης.
Α3.
Προσδιορισμός και χαρτογράφηση των
προστατευόμενων περιοχών.
Δημιουργία χαρτών σε GIS
Περιφέρεια και τον ΟΑΔΥΚ.
Α4. Χάρτης δικτύων παρακολούθησης.
Θα δημιουργηθούν χάρτες δικτύων υδρολογικής και χημικής
κατάστασης των επιφανειακών και υπογείων υδάτων.
Α5. Κατάλογος περιβαλλοντικών στόχων.
Θα προταθούν περιβαλλοντική στόχοι σε συνεργασία με την
Περιφέρεια Κρήτης, την Ν.Α. Χανίων και τους κοινωνικούς
εταίρους.
Α6. Περίληψη οικονομικής ανάλυσης της χρήσης
ύδατος.
Η μελέτη αυτή εκπονείται από το Υπουργείο Αγροτικής
Ανάπτυξης και δεν θα συμπεριληφθεί στην παρούσα μελέτη.
σε
συνεργασία
με
9
την
Α7. Περίληψη των προγραμμάτων μέτρων.
Δεν θα συμπεριληφθούν τα 7.2 (μέτρα ανάκτησης κόστους
χρήσης υδάτων) και 7.12 (μέτρα για την παράκτια ζώνη).
Α8.
Μητρώο
τυχόν
λεπτομερέστερων
προγραμμάτων και σχεδίων διαχείρισης.
Α9. Περίληψη μέτρων για την πληροφόρηση του
κοινού και τη δημόσια διαβούλευση.
Η δημόσια διαβούλευση θα γίνει από την Διεύθυνση Υδάτων
της Περιφέρειας Κρήτης. Οι Κοινωνικοί Εταίροι που θα
συμμετέχουν
στη
δημόσια
ενημέρωση
θα
είναι:
Πολυτεχνείο Κρήτης, ΔΕΥΑΧ (Δημοτική Επιχείρηση
Ύδρευσης Αποχέτευσης Χανίων), ΟΑΔΥΚ (Οργανισμός
Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης), ΤΟΕΒ (Τοπικός Οργανισμός
Εγγείων Βελτιώσεων), ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο
Ελλάδας), ΜΑΙΧ (Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο
Χανίων), ΕΘΙΑΓΕ (Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας),
ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών
Ερευνών), Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων, Περιφέρεια
Κρήτης, Δήμοι, ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις).
Α10. Στοιχεία των αρμόδιων αρχών.
Α11. Σημεία επαφής και διαδικασίες για την
προμήθεια σχετικών εγγράφων .
Για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης έγινε επίσης συλλογή και αξιολόγηση:
Α) των υπαρχόντων υδρογεωλογικών δεδομένων και μελετών που σχετίζονται με τη δυτική Κρήτη:
1. Υδρογεωλογική Μελέτη Κάμπου Χανίων, 2001. (Μ. Λιόνης και Β. Περλέρος)
2. Υδρογεωλογική Μελέτη της Ευρύτερης Περιοχής Αγυιάς – Μουρνιών – Σούδας του Ν.
Χανίων, 1990. (Ν. Κνιθάκης, Μ. Βιδάκης και Κ. Καλούμενος)
3. Υδρογεωλογική Μελέτη Λίμνης Κουρνά – Πηγών Γεωργιούπολεως, Ν. Χανίων, 1969. (Γ.
Ζερβογιάννη και Δ. Χατζηαγοράκη) – Υπουργείο Γεωργίας.
4. Έρευνες και Μελέτη Αξιοποιήσεως Υδατικού Δυναμικού Δυτικής Κρήτης – Προκαταρτική
Μελέτη (Γεωλογική και Υδρογεωλογική έρευνα Λίμνης Κουρνά – Πηγών Γεωργιουπόλεως),
1972 Π. Παυλάκης, Σ. Κουντούρης, Α. Γιώτης και Α. Χατζηδάκης) για το Υπουργείο
Δημοσίων Έργων.
5. LIFE Δυτικής Κρήτης – Διαχειριστικό Σχέδιο Κουρνά – Γεωργιούπολης, 1998 (Γ.
Αγοραστάκης και Π. Λυμπεράκης) για την Ε.Ε.
6. LIFE Δυτικής Κρήτης – Διαχειριστικό Σχέδιο για τον Υγρότοπο Αγυιάς, 1998 (Γ.
Αγοραστάκης και Π. Λυμπεράκης) για την Ε.Ε.
7. Το Υδατικό Δυναμικό του Νομού Χανίων, 1996 (Επιτροπή καταγραφής και αξιολόγησης των
υδατικών πόρων) για την Ν.Α. Χανίων.
8. Υδατικοί πόροι Νομού Χανίων και διαχείριση τους, 2004. (Κ. Βοζινάκης και Σ. Κουγιάννη).
9. Σχέδιο Προγράμματος διαχείρισης των υδατικών πόρων της χώρας, 2003. (Υπουργείο
Ανάπτυξης)
10
10. Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών Πόρων Κρήτης, 1999 (Σπ. Παπαγρηγορίου και άλλοι
για την Περιφέρεια Κρήτης)
11. Ανάπτυξη τηλεμετρικού δικτύου υδρολογικών σταθμών στην Κρήτη, 2004 (Δ.
Παπαμαστοράκης, Μ Κριτσωτάκης, και Γ. Ζαχαριουδάκης - Περιφέρεια Κρήτης)
12. Υδρογεωλογικά δεδομένα της ΥΕΒ μέχρι το 2005. (Κ. Βοζινάκης-Γεωλόγος Υπηρεσίας
Εγγείων Βελτιώσεων, Ν.Α. Χανίων)
13. Στάθμες τηλεμετρικού σταθμού Μυλωνιανών και Σαμωνά της Περιφέρειας Κρήτης. (Δ.
Παπαμαστοράκης)
14. Temporal and spatial variation of annual rainfall on the island of Crete, Greece, 2003
(S. Naoum and I. Tsanis), Hydrological Processes, 17, 1899-1922.
15. Μελέτη του ρυπαντικού φορτίου της Αγυιάς. 2007 (Σταυρουλάκης κ.α.), Πρακτικά 13ου
Συνεδρίου Ιχυολόγων, 483-486.
16. EU Project STRiM, Remotely Accessed Decision Support System for Transnational
Environmental Risk Management, INTERREG IIIB CADSES, 2008 (www.strim.eu).
17. EU Project IMAGE, Development and Implementation of a European Guideline and
Training Standards for Diabetes Prevention, 2009 (www.image-project.eu).
18. Moraitis, D., D. Efstathiou, F. Stamati, O. Tzoraki, N.P. Nikolaidis, J.L. Schnoor, and K.
Vozinakis, 2009. High frequency monitoring for the identification of hydrological and
biochemical processes in a Mediterranean river basin, J. of Hydrology (In Review).
19. Stamati, F., N.P. Nikolaidis, E. Dimitriou and Th. Koussouris, 2008.
Hydrogeochemical aspects of Mediterranean temporary ponds in western Crete. Journal of
Environmental Quality, 37(1) 164-173.
20. Tzoraki, O., N. P. Nikolaidis, A. Trancoso, F. Braunschweig, and R. Neves, 2008. A
Generalized Reach–Scale Biogeochemical Model for Temporary Rivers, Hydrologic
Processes, 22.
21. Tzoraki, O. and N.P. Nikolaidis, 2007. A Generalized Framework for Modeling the
Hydrologic and Biogeochemical Response of a Mediterranean Temporary River Basin.
Journal of Hydrology 346, 112-121.
Β) των διπλωματικών εργασιών φοιτητών και φοιτητριών του Πολυτεχνείου Κρήτης
Υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Ν. Νικολαΐδη
1. Ανάλυση περιβαλλοντικών πιέσεων και επιπτώσεων στη λεκάνη απορροής του
ποταμού Κοιλιάρη, 2006 – Α. Παλιατζίκη, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα
Μηχανικών Περιβάλλοντος.
2. Υδρολογία και Γεωχημεία των Μεσογειακών Εποχικών Λιμνίων της Δυτικής
Κρήτης, 2006 – Φ. Σταμάτη, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Μηχανικών
Περιβάλλοντος.
3. Υδρογεωχημική μελέτη του ποταμού Κοιλιάρη, 2005 - Κ. Χατζηθεοχάρους,
Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος.
4. Υδρολογική ανάλυση λεκάνης απορροής ποταμού Κοιλιάρη – Εκτίμηση ρύπανσης από
θρεπτικά, 2003 – Γ. Καλλιάνης και Κ. Χατζηθεοχάρους, Διπλωματική εργασία,
Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος.
11
5. Μελέτη κινητικότητας του ζιζανιοκτόνου Roundup σε αγροτικές καλλιέργειες, 2005
– Θ. Φουντούλη, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος.
6. Κατανομή και κινητικότητα του χαλκού σε εδάφη θερμοκηπίων, 2005 – Α.
Κοκκινάκη, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος.
Υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Γ. Καρατζά
7. Υδρογεωλογική μελέτη και μοντελοποίηση του υπόγειου υδροφορέα της ευρύτερης
περιοχής του κόλπου Κισσάμου-Χανίων, 2004 – Κ. Κοσκινά, Μεταπτυχιακή
Διατριβή, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος.
8. Μελέτη υδροφορίας λεκάνης Κερίτη και προσομοίωση της κίνησης των υπογείων
υδάτων στην περιοχή της Αγυιάς του Ν. Χανίων, 2004 – Ε. Κτιστάκη,
Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος.
9. Βρυζώνης Δ., ‘Υδρολογική Μελέτη και Σενάρια Διαχείρισης Υπόγειου Υδροφορέα
Περιοχής Αγιάς –Χανίων με Χρήση Μοντέλων Προσομοίωσης’, Τμήμα Μηχανικών
Περιβάλλοντος Πολυτεχνείο Κρήτης, (2007).
10. Τσάιμος Γ., «Διαχειριστική Μελέτη Υδατικών Πόρων στις Λεκάνες Απορροής
Κερίτη-Θερίσσου», Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολυτεχνείο Κρήτης, (2009).
11. Καλογεράκη Β., «Διαχειριστική Μελέτη Υδατικών Πόρων στην λεκάνη απορροής του
Ποταμού Κοιλιάρη» Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος
Πολυτεχνείο Κρήτης,
(2009).
Υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Μ. Λαζαρίδη
12. Μικροκλιματική μελέτη και ανάλυση των τάσεων των χρονοσειρών της
θερμοκρασίας του αέρα και του υετού στον μετεωρολογικό σταθμό Σουδας (19592004), 2005 – Ε. Λέκκας, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Μηχανικών
Περιβάλλοντος.
Υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Ι. Τσάνη
13. Εφαρμογή τεχνολογιών αιχμής στην διαχείριση υδατικών πόρων της Υδρολογικής
Λεκάνης του Κερίτη, 2005 – Κ. Σειραδάκης, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα
Μηχανικών Περιβάλλοντος.
14. Γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών : παρουσίαση ψηφιακών δεδομένων Κρήτης,
2002 – Ε. Πενθερουδάκης, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Μηχανικών
Περιβάλλοντος.
15. Εκτίμηση υδατικού ισοζυγίου και διαχείριση υδατικών πόρων της Υδρολογικής
Λεκάνης του Κερίτη, 2005 – Κ. Χατζηευαγγέλου, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα
Μηχανικών Περιβάλλοντος.
12
Κεφάλαιο 1 –
Περιγραφή Λεκανών
Απορροής των
Ποταμών
Κερίτη-Θερίσου και
Κοιλιάρη
13
1. Περιγραφή των Λεκανών Απορροής των Ποταμών Κερίτη-Θερίσου και Κοιλιάρη
Γεωμορφολογία
Οι λεκάνες απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη βρίσκονται στα κεντρικά και ανατολικά του
βόρειου τμήματος του Ν. Χανίων (Εικόνα 1.1 Α). Οι τρεις αυτές λεκάνες απορροής συμβάλουν
καταλυτικά στη διαμόρφωση του υδατικού δυναμικού της ευρύτερης περιοχής του Ν. Χανίων. Ως
εκτούτου, η βαθύτερη γνώση των ιδιαίτερων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών τις κάθε
λεκάνης απορροής, καθώς και ο έλεγχος την ποιότητας των επιφανειακών και υπογείων υδάτων
είναι διαδικασίες ιδιαιτέρα σημαντικές για τη σωστή και ασφαλή διαχείριση του υδατικού δυναμικού
της περιοχής. Θα ήταν σημαντικό σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι αρκετά τμήματα των
παραπάνω λεκανών ανήκουν σε προστατευόμενες περιοχές, Natura 2000 (Εικόνα 1.1 Β).
Εικόνα 1.1 Α, Β.Γεωγραφική απεικόνιση των λεκανών απορροής Κερίτη- Θερίσσου –
Κοιλιάρη, στο Ν. Χανίων, και οι αντίστοιχες περιοχές Natura 2000.
Η λεκάνη απορροής του Θερίσσου λόγω της πολύ μικρής έκτασής της και λόγω του ότι είναι τμήμα
της ευρύτερης λεκάνης απορροής του Κάμπου των Χανίων (λεκάνη απορροής Κερίτη), θα
μελετηθεί σε ένα ενιαίο πλαίσιο με αυτήν του Κερίτη (λεκάνη Κερίτη - Θερίσου). Η αντίστοιχη
λεκάνη απορροής του Κοιλιάρη θα μελετηθεί ξεχωριστά.
Α) Η λεκάνη απορροής Κερίτη – Θερίσου
Η λεκάνη απορροής Κερίτη – Θερίσου βρίσκεται στο κέντρο του Νομού Χανίων νοτιοδυτικά της
πόλης των Χανίων. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες υδρολογικές λεκάνες του Νομού
Χανίων. Το υδρογραφικό δίκτυο του ποταμού Κερίτη ξεκινάει από τα Λευκά Όρη σε υψόμετρο
(1900m) και εκβάλει στο Κρητικό πέλαγος. Το δέλτα του ποταμού, που είναι στην τουριστική
περιοχή Πλατανιά, καθώς και η τεχνητή λίμνη στην περιοχή Αγιά, είναι προστατευόμενες
14
περιοχές από το δίκτυο NATURA 2000. Η έκταση της λεκάνης απορροής του ποταμού Κερίτη
υπολογίστηκε σε 178,6 km2. Έχει διεύθυνση τον άξονα Βορρά-Νότου και απέχει από την πόλη
των Χανίων περίπου 15 km. Η λεκάνη του Κερίτη ανήκει κατά το μεγαλύτερο μέρος της στο Δήμο
Μουσούρων αλλά και στους Δήμους Πλατανιά, Νέας Κυδωνίας, Χανίων και Ελ. Βενιζέλου.
Περιλαμβάνει 19 οικισμούς και εντός της περιοχής της λεκάνης περιλαμβάνονται τα χωριά
Φουρνές, Σκηνές, Ασκόρδαλος, Αλικιανός, Βατόλακκος, Κουφός, Αγυιά, Πατελάρι, Πλατανιάς,
Γεράνι, Λάκκοι, Βαρύπετρο και Μεσκλά κ.ά. (Εικόνα 1.2).
Η λεκάνη απορροής Θερίσσου βρίσκεται σε μέση απόσταση 3 km από την πόλη των Χανίων και η
έκτασή της υπολογίστηκε σε 54,69 km2. Κύριος ποταμός της λεκάνης είναι ο Κλαδισσός, ο οποίος
πηγάζει από τον ορεινό όγκο των Λευκών Ορέων κι εκβάλει στον κόλπο Χανίων. Ανατολικά του
Κλαδισσού υπάρχει και ο χείμαρρος Μορώνης ο οποίος συλλέγει τα επιφανειακά νερά του κάμπου
Χανίων και εκβάλει στον κόλπο της Σούδας (οικισμός Βλητέ). Η λεκάνη απορροής έχει διεύθυνση
τον άξονα Βορρά - Νότου και ανήκει στους Δήμους Χανίων, Ελ. Βενιζέλου, Κεραμιών και
Θερίσσου. Περιλαμβάνει τις κοινότητες των Μουρνιών, Περιβολιών, Θερίσσου, Παναγιάς και
Βαμβακόπουλο (Εικόνα 1.2). Η γεωγραφική έκταση των παραπάνω οικισμών καθώς και το οδικό
δίκτυο της περιοχής ενδιαφέροντος φαίνεται στην Εικόνα 1.3.
Εικόνα 1.2. Οικισμοί των Λεκανών Απορροής Κερίτη – Θερίσσου.
15
Εικόνα 1.3. Χωρική απεικόνιση των Οικισμών και το Οδικό Δίκτυο Λεκάνης Απορροής
Κερίτη – Θερίσσου.
Tο τοπογραφικό ανάγλυφο (Εικόνα 1.4) ποικίλει σε όλη την έκταση τόσο της λεκάνης Κερίτη όσο και
αυτής της Θερίσσου. Στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Κερίτη, το
μέγιστο υψόμετρο κυμαίνεται γύρω στα 2100 m στο νότιο τμήμα της, στα Λευκά Όρη και ελάχιστο
στο βόρειο τμήμα της (0 m) . Για τη λεκάνη απορροής του Θερίσσου το μέγιστο υψόμετρο της
φτάνει τα 1260 m και συναντάται στο νότιο τμήμα της, ενώ το ελάχιστο συναντάται στο βόρειο,
όπου και εκβάλει ο Κλαδισσός, στα δυτικά της πόλης των Χανίων.
Γεωλογκές συνθήκες της λεκάνης Κερίτη - Θερίσσου
Γεωλογικά, στη λεκάνη Κερίτη - Θερίσσου απαντώνται τέσσερις κύριοι γεωλογικοί σχηματισμοί:
Α. Ανθρακικά πετρώματα: Καταλαμβάνουν το ΝΑ τμήμα της, και επεκτείνονται πολύ νοτιότερα,
και πέραν των ορίων της εν λόγω υδρολογικής λεκάνης, έως τον κύριο ασβεστολιθικό όγκο των
Λευκών Ορέων. Επίσης μικρή επιφανειακή εμφάνιση του καρστικού συστήματος βρίσκεται δυτικά
του οικισμού Κουφός το οποίο τροφοδοτεί τις πηγές υπερχήλισης Κουφού (τοποθεσία Βλυχάδες).
16
Αποτελούνται από ασβεστολιθικά και δολομιτικά πετρώματα και μπορούν να καταταχθούν
γενικότερα σε καρστικούς σχηματισμούς. Χαρακτηρίζονται γενικά από υψηλή υδροπερατότητα
λόγω των καρστικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα και η δομή τους ευνοεί τη δημιουργία
σημαντικών υπόγειων υδροφορέων.
Εικόνα 1.4. Τρισδιάστατο (3D) τοπογραγικό ανάγλυφο λεκανης απορροής Κερίτη - Θερίσσου
Β. Φυλλίτες -Χαλαζίτες: Απαντώνται στο κεντρικό-δυτικό τμήμα της λεκάνης και εμφανίζονται σε
μικρότερη έκταση και στο βόρειο τμήμα της. Είναι γενικά μη υδατοπερατοί σχηματισμοί και
αποτελούν συνήθως όρια των υπογείων υδάτων.
Γ. Νεογενείς σχηματισμοί : Στη λεκάνη του Κερίτη αναπτύσσονται νεογενείς σχηματισμοί στο
βόρειο παραλιακό τμήμα της λεκάνης (μαργαικοί ασβεστόλιθοι, μάργες, γύψοι κ.ά.) οι οποίοι
χαρακτηρίζονται με κυμαινόμενη υδροπερατότητα, αλλά γενικά στη περιοχή σχηματίζουν ασθενή
υδροφορία.
Δ. Τεταρτογενείς σχηματισμοί: Είναι οι νεότερες αποθέσεις και αποτελούνται από αδρομερή εν
γένει υλικά, καθώς και αργίλους, άμμους και καταλαμβάνουν ένα σημαντικό τμήμα της λεκάνης
στην περιοχή Αγυιάς, Αλικιανού, Βατόλακκου, Σκηνέ, Κουφού, με σημαντικό πάχος και αξιόλογη
υδροφορία. Η υδροφορία αυτών των σχηματισμών είναι αξιόλογη και τροφοδοτείται πλευρικά από
το καρστικό σύστημα και επιφανειακά από τις ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις (π.χ. βροχή, χιόνι)
και τα υδρορεύματα.
Όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία, παρουσιάζονται στο γεωλογικό χάρτη της περιοχής μελέτης
(Εικόνα 1.5).
17
Εικόνα 1.5. Γεωλογικοί σχηματισμοί περιοχής λεκάνης απορροής Κερίτη - Θερίσσου.
Τεκτονική
Η λεκάνη Κερίτη-θερίσου χαρακτηρίζεται από έντονο τεκτονισμό με παρουσία ρηγμάτων με κύριες
διευθύνσεις ΒΑ-ΝΔ, ΒΔ-ΝΑ και περίπου Α-Δ. Γενικά ο ρόλος των ρηγμάτων είναι να
διευκολίνουν ή να αποτελούν όριο της υπόγειας ροής. Στην περιοχή τα ρήγματα με διεύθυνση ΑΔ (Εικόνα 1.6) δημιουργούν τεκτονικές επαφές των υδροπερατών σχηματισμών (ασβεστόλιθοι)
με αδιαπέρατους σχηματισμούς (φυλλίτες, Χαλαζίτες) δημιουργώντας έτσι τις εμφανίσεις των
μεγάλων καρστικών πηγών (π.χ. Αγιά).
Υδρογεωλογικές συνθήκες λεκάνη Κερίτη - Θερίσου
Γενικά, οι υδρολογικές συνθήκες στο Νομό Χανίων καθορίζονται κυρίως από παράγοντες όπως
είναι μεταξύ των άλλων:
Ύψος βροχής και χιονιού
Κλίσεις εδάφους και η Μορφολογία
Θερμοκρασία και Υγρασία
Γεωλογία και Τεκτονική δομή
Εδαφοκάλυψη βλάστησης
Αντλήσεις νερού
Χρήσεις νερού και εδαφών
Στο Νομό Χανίων επικρατούν 4 κύριες υδρολιθικές ομάδες πετρωμάτων (Εικόνες 1.7):
Το Ασβεστολιθικό καρστικό σύστημα των Λευκών Ορέων
Οι Φυλλίτες – Χαλαζίτες
Οι Νεογενείς αποθέσεις και
Οι Τεταρτογενείς αποθέσεις
Οι νεογενείς αποθέσεις στην περιοχή έχουν μικρή σχετικά έκταση, έχουν συμπεριληφθεί στην
τυπολογία μαζί με τις τεταρτογενείς αποθέσεις. Οι παραπάνω ομάδες πετρωμάτων και η
τεκτονική δομή καθορίζουν την κατεύθυνση και ροή των υπογείων υδάτων.
18
Εικόνα 1.6. Γεωλογικά ρήγματα και οι πηγές εκφόρτισης λεκάνη Κερίτη- Θερίσσου.
Στην υδρολογική λεκάνη Κερίτη οι γεωλογικοί σχηματισμοί, έχουν διαφορετική υδρολογική
συμπεριφορά, που μαζί με την τεκτονική τους, δηλαδή τον τρόπο τοποθέτησής τους στο χώρο,
καθορίζουν το υδρογεωλογικό τους καθεστώς στην περιοχή. Επισημαίνεται η παρουσία δύο βασικών
υδρογεωλογικών συστημάτων και ενός δευτερεύοντος (ως προς τον τρόπο λειτουργίας τους και όχι
ως προς την δυναμικότητά τους). Τα συστήματα αυτά είναι:
Το υπόγειο υδρογεωλογικό σύστημα των περατών ανθρακικών σχηματισμών, που βρίσκονται στην
ανατολική πλευρά της λεκάνης Μυλωνιανά – Φουρνές - Μεσκλά, με κύρια τροφοδοσία από τους
νοτιότερα ευρισκόμενους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς που επεκτείνονται έως τον κύριο ορεινό
ανθρακικό όγκο των Λευκών Ορέων. Στο βόρειο τμήμα του ο ανθρακικός αυτός σχηματισμός
διακόπτεται τεκτονικά με ρήγμα διεύθυνσης Α-Δ που έχει σαν αποτέλεσμα την πλευρική επαφή με
τον αδιαπέρατο φυλλιτικό σχηματισμό (που βρίσκεται βορειότερα) και τη δημιουργία των πηγών
υπερπλήρωσης της Αγιάς σε υψόμετρο +40 m. περίπου (Πλάτανος-Κολύμπα-Καλαμιώνας). Τα
υδρολογικά στοιχεία των πηγών αυτών παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.1.
19
Εικόνα 1.7: Καρστικοί-Φυλλιτικοί-Νεογενείς/Τεταρτογενείς σχηματισμοί των υπόψη λεκανών.
Πίνακας 1.1. Στοιχεία πηγών Πλάτανου-Κολύμπας-Καλαμιώνα
ΜΕΣΗ-ΕΤΗΣΙΑ
ΠΑΡΟΧΗ
1970-1984
ΜΕΣΗ ΠΑΡΟΧΗ ΕΞΑΜΗΝΟΥ
ΜΑΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
1970-1984
ΜΕΣΗ ΠΑΡΟΧΗ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
1970-1984
7.855 m3/h
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ
ΟΓΚΟΣ
69.000.000 m3
7.772 m3/h
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΘΕΡΙΝΟΣ ΟΓΚΟΣ
6.750 m3/h
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΟΓΚΟΣ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
4.860.000 m3
33.500.000 m3
Εκτός του συνολικού όγκου νερού των ετησίων απορροών των πηγών της Αγιάς,
πρέπει να τονίσουμε την ύπαρξη ενός μονίμου αποθέματος στη λεκάνη τροφοδοσίας
των πηγών, του οποίου το μέγεθος, η ποσότητα ύδατος και τα υδραυλικά
χαρακτηριστικά του δεν είναι γνωστά. Αναφέρουμε ότι στη λεκάνη τροφοδοσίας των
πηγών, λειτουργούν πέντε γεωτρήσεις του ΟΑΔΥΚ (ΓΜ 1, 2, 5, 7 και 8), στα
Μυλωνιανά με παροχή άντλησης 3100 m3/h και δύο στο Φουρνέ με 260 m3/h, και
δύο γεωτρήσεις της ΔΕΥΑΧ με 500 m3/h (μερική αναρρύθμιση πηγών).
Ένα επιφανειακό υδρογεωλογικό σύστημα των φυλλιτών-χαλαζιτών στο κεντρικό τμήμα της
λεκάνης, το οποίο χαρακτηρίζεται ως αδιαπέρατος σχηματισμός. Οι βροχοπτώσεις που πίπτουν
απορρέουν επιφανειακά σχηματίζοντας ένα πλούσιο υδρογραφικό δίκτυο με χείμαρρους Μαύρο
ποταμό, Βαλσαμιώτη, Φαζάς, Αλικιανιώτης οι οποίοι συγκλίνουν στον Κερίτη, στο ύψος του Σκηνέ 20
Αλικιανού. Στοιχεία για τις απορροές αυτών των παραποτάμων του Κερίτη, δεν υπάρχουν. Στο ΝΑ
τμήμα των φυλλιτών στο χωριό Μεσκλά και στην τεκτονική επαφή τους με τους ασβεστόλιθους
,που επεκτείνονται νοτιότερα σε υψόμετρο 210 m, εμφανίζονται οι πηγές των Μεσκλών (Παναγιά –
Κεφαλοβρύσια-Νικολιανά) με τροφοδοσία από τους ασβεστόλιθους και απορροή επιφανειακά επί
των φυλλιτών του Κερίτη (Πίνακας 1.2).
Πίνακας 1.2. Στοιχεία πηγών Μεσκλών.
ΕΤΗΣΙΑ ΠΑΡΟΧΗ
ΜΕΣΗ ΠΑΡΟΧΗ ΕΞΑΜΗΝΟΥ
1970-1993
ΜΑΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
1970-1993
3
3
3.452 m /h
1.875 m /h
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ
ΟΓΚΟΣ
ΕΤΗΣΙΟΣ ΟΓΚΟΣ
ΕΞΑΜΗΝΟΥ
ΜΑΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
3
30.000.000 m
8.100.000 m3
ΜΕΣΗ ΠΑΡΟΧΗ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
1970-1993
1.166 m3/h
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΟΓΚΟΣ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
840.000 m3
Ένα δευτερεύον υδρογεωλογικό σύστημα, των τεταρτογενών αποθέσεων, που απαντάται βόρεια
των φυλλιτών του κεντρικού τμήματος της λεκάνης Κερίτη και στα χωριά Σκηνές, Αλικιανός,
Φουρνές, Βατόλακκος, Κουφός, η τροφοδοσία του οποίου γίνεται από τις απορροές του Κερίτηαπό
την απευθείας επιφανειακή απορροή των φυλλιτών, που βρίσκονται νοτιότερα, και από υπόγειες
πλευρικές μεταγγίσεις των ανθρακικών σχηματισμών που βρίσκονται ανατολικά. Η ιδιαιτερότητα
αυτής της περιοχής των τεταρτογενών εντοπίζεται στην ποιότητα του νερού, η οποία
παρουσιάζεται διαφορετική στην περιοχή Σκηνέ-Αλικιανού στο νότιο τμήμα της, από εκείνο του
Κουφού, ΒΔ τμήμα, γεγονός που υποδεικνύει την ύπαρξης δύο υπολεκανών στην περιοχή. Επίσης,
γίνεται εκμετάλλευση της υδρογεωλογικής λεκάνης των τεταρτογενών με αξιόλογες γεωτρήσεις
μεγάλων παροχών με μικρές πτώσεις στάθμης, γεγονός που δειχνει και τη δυναμικότητα του
υδροφορέα (Πίνακας 1.3).
Πίνακας 1.3. Στοιχεία γεωτρήσεων περιοχής τεταρτογενών-κάρστ.
ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ-ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ
ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ
ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ
ΥΔΡΟΛΗΨΙΑ ΤΟΕΒ ΜΕΣΚΛΩΝ
ΥΔΡΟΛΗΨΙΑ ΤΟΕΒ ΦΟΥΡΝΕ
ΣΥΝΟΛΟ
ΣΥΝΟΛΟ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ
19
7
2 ΠΗΓΕΣ
1 ΠΗΓΗ
29
ΠΑΡΟΧΗ
(m3/h)
2.350
1.000
350
350
4.050
Στην υδρολογική λεκάνη Θερίσσου ο συνολικός όγκος των ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων που
δέχεται η λεκάνη είναι περίπου 75 εκατ. m3, με μέσο ετήσιο ύψος βροχής 855 mm (στοιχεία ΥΕΒ).
Υπάρχουν πλευρικές μεταγγίσεις από τα ανθρακικά πετρώματα που βρίσκονται νοτιότερα και εκτός
λεκάνης Θερίσσου αλλά εντός της λεκάνης του Κερίτη.
Χρήσεις γης
21
Χρησιμοποιώντας στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας και της βάσης δεδομένων Corine 2000 και
στη συνέχεια με τη χρήση του προγράμματος ArcMap, υπολογίστηκε ότι στη λεκάνη του Κερίτη οι
περιοχές που χαρακτηρίζονται από σκληρόφυλλη βλάστηση (κωδικός 323), καταλαμβάνουν 61,88
km2 με ποσοστό 34,98% των συνολικών χρήσεων γης των κοινοτήτων της λεκάνης. Μη συνεχείς
αστικές περιοχές (κωδικός 112) καταλαμβάνουν το 0,45% με 0,79 km2 , περιοχές με βλάστηση
καρποφόρων δέντρων (κωδικός 222) το 10,26% με 18,15 km2 , ελαιώνες (κωδικός 223) ποσοστό
ίσο με 7,37% με 13,3 km2 , σύνθετες πρότυπες καλλιέργειες (κωδικός 242) 10,28% με 18,19 km2,
αγροτικές εκτάσεις (κωδικός 243) 10,75% με 19 km2, φυσικά λιβάδια (κωδικός 321) 7,21% με
12,76 km2, δασώδεις εκτάσεις(κωδικός 324) με 3,48% και 6,16 km2, άγονες περιοχές/
χερσότοποι (κωδικός 322) το 10,17% με 17,99 km2, περιοχές με αραιή βλάστηση(κωδικός 333) το
4,46% με 8,25 km2 και ακροθαλασσιές/ αμμουδιές (κωδικός 331) το 0,39% με 0,64 km2. Το
υπόλοιπο της συνολικής έκτασης καταλαμβάνουν τα επιφανειακά ύδατα (Σύστημα Κερίτη, λίμνη
Αγιάς).
Με τον ίδιο τρόπο, υπολογίστηκαν και οι χρήσεις γης στη λεκάνη του Θερίσσου και προέκυψε πως
το μεγαλύτερο μέρος της λεκάνης καταλαμβάνουν τα φυσικά λιβάδια και οι βοσκότοποι (κωδικός
321) με ποσοστό 42,1%, στη συνέχεια οι μη συνεχείς αστικές περιοχές (κωδικός 112) το 0,51%, οι
περιοχές με βλάστηση καρποφόρων δέντρων (κωδικός 222) το 3,9%, ελαιώνες (κωδικός 223 ) το
12,29%, σύνθετες πρότυπες καλλιέργειες (κωδικός 242) το 4,94%, αγροτικές εκτάσεις (κωδικός
243) το 9,35%, περιοχές με σκληρόφυλλη βλάστηση (κωδικός 323) το 16,32%, άγονες περιοχές
και χερσότοποι (κωδικός 322) το 10,36%, μη αρδευόμενες καλλιεργήσιμες περιοχές (κωδικός 211)
το 0,85% και τέλος οι ακροθαλασσιές ή οι αμμώδεις εκτάσεις (κωδικός 331) το μικρότερο ποσοστό
της τάξης του 0,175%. Όλα τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάζονται στην Εικόνα 1.8.
22
Εικόνα 1.8. Χρήσεις γης λεκανών με χρήση βάσης δεδομένων Corine 2000.
Κλιματολογικά στοιχεία
Το κλίμα της περιοχής είναι Μεσογειακό και χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες και υγρούς
χειμώνες, και από ξηρά και θερμά καλοκαίρια. Τα κλιματικά στοιχεία προέρχονται από το
μετεωρολογικό σταθμό της Σούδας, που βρίσκεται σε υψόμετρο +151 m. Τα στοιχεία αφορούν το
χρονικό διάστημα 1958-1997 αλλά και το έτος 2007. Στο Διάγραμμα 1.1 παρουσιάζονται οι
διακυμάνσεις σε ελάχιστη, μέγιστη και μέση θερμοκρασία για το διάστημα 1958-1997 και στο
Διάγραμμα 1.2 για το έτος 2007. Στο διάστημα 1958-1997 η μέση ετήσια θερμοκρασία ήταν 18,5
ο
C. Κατά το έτος 2007 η μέση ετήσια θερμοκρασία ήταν 18,8 οC σημειώνοντας μικρή αύξηση.
Επίσης παρατηρούμε αύξηση της μέσης αλλά και μέγιστης θερμοκρασίας το 2007 ιδιαίτερα κατά
τους θερινούς μήνες. Στο Διάγραμμα 1.3 παρουσιάζεται η διακύμανση των υψών τον
βροχοπτώσεων στο διάστημα των ετών 1958 - 1997.
23
Θερμοκρασία (C)
Ελάχιστη μέση μέγιστη θερμοκρασία 1958‐1997
35
30
25
20
15
10
5
0
Διάγραμμα 1.1. Θερμοκρασιακές μεταβολές διαστήματος 1958-1997.
Ελάχιστη‐μέση‐μέγιστη θερμοκρασία έτους 2007
Θερμοκρασία (C)
35
30
25
20
15
10
5
0
Διάγραμμα 1.2. Θερμοκρασιακές μεταβολές έτους 2007.
Μέση βροχόπτωση 1958‐1997
140
Ύψος βροχής (mm)
120
100
80
60
40
20
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
24
Διάγραμμα 1.3. Μέση βροχόπτωση διαστήματος 1958-1997.
Στο χρονικό διάστημα 1958-1997 η μηνιαία μεταβολή στις βροχοπτώσεις ήταν πιο ομαλή σε
σύγκριση με το 2007. Η μέση βροχόπτωση για το ίδιο χρονικό διάστημα ήταν 51,8 mm ενώ για το
2007 ήταν κατά 11 mm μικρότερη. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός ότι κατά το καλοκαίρι
του 2007 οι βροχοπτώσεις ήταν σχεδόν μηδενικές. Το σύνολο των κατακρημνίσεων λαμβάνει
χώρα μεταξύ των μηνών Οκτωβρίου-Μαρτίου, ενώ οι πιο ξηροί μήνες χαρακτηρίζονται οι
Ιούλιος-Αύγουστος. Εξάλλου, στο μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής δεν παρατηρούνται
χιονοπτώσεις λόγω του μικρού σχετικά υψομέτρου της.
Β) Η λεκάνη απορροής του Κοιλιάρη
Η Υδρολογική λεκάνη του ποταμού Κοιλιάρη βρίσκεται 15km ανατολικά της πόλης των Χανίων και
υπάγεται στον Νομό Χανιών. Η τοποθεσία της περιοχή στην περιφέρεια Κρήτης φαίνεται στην
Εικόνα 1.1. Η λεκάνη απορροής εκτείνεται από τους πρόποδες των Λευκών Ορέων μέχρι την
παράκτια ζώνη του Δήμου Αρμένων. Περιλαμβάνει 17 κοινότητες, εκ των οποίων οι 8 είναι
πεδινές, οι 2 ημιορεινές και οι 7 ορεινές. Το συνολικό μήκος του υδρογραφικού δικτύου του
ποταμού Κοιλιάρη είναι 36km. Ο ποταμός Κοιλιάρης τροφοδοτείται, όπως και οι περισσότερες
λεκάνες απορροής του Νομού Χανίων, από ποσότητες υδάτων όπου προέρχονται από τα Λευκά
όρη. Τον απαρτίζουν 4 παραπόταμοι οι οποίοι 2 χαρακτηρίζονται ως προσωρινά υδατορεύματα
(Κεραμίωτης και Αναβρέτης ), ενώ ο Μυλαύλακας και ο Μανταμάς έχουν μόνιμη ροή καθόλη τη
διάρκεια του έτους, γι’ αυτό και χαρακτηρίζονται ως μόνιμα υδατορεύματα (τροφοδοτούνται από τις
πηγές του Στύλου και από επιφανειακές απορροές). Μετά από την ένωση των παραπόταμων μέχρι
τις εκβολές του ποταμού Κοιλιάρης το μήκος του είναι 3,3 km. Η γεωγραφική έκταση των
παραπάνω κοινοτήτων, καθώς και το οδικό δίκτυο της περιοχής ενδιαφέροντος φαίνεται στην
Εικόνα 1.9.
25
Εικόνα 1.9. Χωρική απεικόνιση των Οικισμών και το Οδικό Δίκτυο της Λεκάνης Απορροής
του Κοιλιάρη
Το τοπογραφικό ανάγλυφο της περιοχής χαρακτηρίζεται ως ομαλό με μικρές τοπογραφικές κλίσεις
της τάξης του 12%. Παρόλα αυτά πρέπει να τονιστεί ότι η μέγιστη τοπογραφική κλίση 43%
εμφανίζεται στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, μιας και η λεκάνη απορροή εκτείνεται μέχρι και
το υψόμετρο των +2041 m. (Εικόνα 1.10).
Εικόνα 1.10. Τοπογραφικό ανάγλυφο της λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη.
26
Γεωλογικές συνθήκες της Λεκάνης Απορροής του ποταμού Κοιλιάρη.
Οι κύριοι γεωλογικοί σχηματισμοί που απαρτίζουν τη λεκάνη απορροής του Κοιλιάρη είναι οι εξής:
Ανθρακικά πετρώματα (σχηματισμοί Τρυπαλίου και πλακώδεις): Στη λεκάνη απορροής του
Κοιλιάρη εντοπίζονται ανθρακικά πετρώματα στο νότιο τμήμα δηλαδή νοτίως των κοινοτήτων
Ράμνης, κάμπων, πλατυβόλα, Δρακόνα, Μελιδονίου, Καρών και την κοινότητα Ανωπόλεως και στο
βόρειο-κεντρικό τμήμα της λεκάνης. Τα καρστικά πετρώματα είναι έντονα υδατοπερατά,
αποτελούνται από ασβεστολιθικά και δολομιτικά πετρώματα. Η καρστικοποίηση ( επίδραση κυρίως
του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας και τον σχηματισμό ανθρακικού οξέος σε συνδυασμό
με το νερό, ο ασβεστόλιθος αποσαθρώνεται χημικά διεισδύοντας τις ασυνέχειες) είναι έντονη
σχηματίζοντας δευτερογενές πορώδες (ρωγμές, έγκοιλα, δολίνες κλπ).
Φλύσχης - Σχιστόλιθοι: απαντώνται στο δυτικό τμήμα της λεκάνης που περιλαμβάνει την
κοινότητα Δρακόνας –θερίσου-Πλατυβόλα. Τα κύρια πετρώματα της ακολουθίας του φλύσχη είναι ο
ψαμμίτης, ο αργιλικός σχιστόλιθος, καθώς και ο ιλυόλιθος, ωστόσο μπορούν να εμφανιστούν
άργιλοι, ασβεστόλιθοι κ.α. Γενικά χαρακτηρίζονται ως μη υδατοπερατοί σχηματισμοί.
Νεογενή και τεταρτογενή ιζήματα: απαντώνται στο ανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης η
οποία περιλαμβάνει τις περιοχές Πεμονίων, Παιδοχωρίου, Μαχαιρών, Νέου Χωρίου, Καλυβών, στο
βορειοδυτικό τμήμα και στο βόρειο τμήμα, παραλιακά της λεκάνης απορροής. Είναι υδατοπερατοί
σχηματισμοί.
Ο γεωλογικός χάρτης της λεκάνης του ποταμού Κοιλιάρη παρουσιάζεται στην Εικόνα 1.11.
Εικόνα 1.11. Γεωλογικοί σχηματισμοί της λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη
27
Υδρογεωλογικές συνθήκες.
Το όλο σύστημα του ποταμού Κοιλιάρη τροφοδοτείται κατά κύριο λόγω από τα ανθρακικά
πετρώματα της ζώνης Τρυπαλίου και τους πλακώδεις ασβεστόλιθους και σε μικρότερη κλίμακα από
τους μαργαϊκούς ασβεστόλιθους του Νεογενούς, οι οποίοι βρίσκονται σε τεκτονική επαφή με το
παλαιότερο καρστικό σύστημα. Η κυρίως τροφοδοσία των πηγών του ποταμού Κοιλιάρη γίνεται από
το καρστικό ασβεστολιθικό σύστημα των Λευκών Ορέων. Στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης
απορροής του Κοιλιάρη έχουν καταγραφεί τα κύρια και δευτερεύοντα γεωλογικά ρήγματα (Εικόνα
1.12). Μέσο των παραπάνω ρηγμάτων η υπόγεια ροή, σε αρκετές περιπτώσεις, εκφορτίζεται στις
διάφορες πηγές της λεκάνης.
Εικόνα 1.12. Γεωλογικά ρήγματα στη λεκάνη απορροής και οι πηγές στην ευρύτερη περιοχη της
λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλίαρη.
Χρήσεις Γης
Όπως έχει υπολογιστεί και σε παλαιότερη μελέτη από στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, έχει
εκτιμηθεί ότι:
το 58% (101 km2) των συνολικών χρήσεων γης των κοινοτήτων της λεκάνης απορροής
χαρακτηρίζονται ως βοσκότοποι ( δημόσιοι ή ιδιωτικοί ),
ƒ το 29,4% (51km2) ως καλλιεργούμενες εκτάσεις, το 2,8% (5 km2) οικιστικές περιοχές και
δρόμοι,
ƒ το 8,5% (14,8 km2) είναι δάση,
ƒ το 0,6% (1 km2) υδατικές επιφάνειες και
ƒ το 0,7% ( 0,9 km2) άλλες χρήσεις.
Στο τμήμα της λεκάνης απορροής που διασχίζει ο ποταμός Κοιλιάρης και αποτελεί το πεδινό τμήμα
της λεκάνης απορροής εκτιμήθηκε ότι το 46% των συνολικών χρήσεων χρησιμοποιούνται ως
ƒ
28
βοσκότοποι. Πρέπει να τονιστεί ότι στη λεκάνη απορροής δεν λειτουργούν μεγάλες βιομηχανίες,
ενώ υπάρχει ένας μικρός αριθμός βιοτεχνιών & ελαιοτριβείων 12 τον αριθμό (σημειακές πηγές
ρύπανσης) που στην πλειοψηφία τους δεν διαθέτουν σύστημα διαχείρισης υγρών αποβλήτων, αλλά
τα εναποθέτουν σε δεξαμενές εξάτμισης. Οι γεωργικές καλλιέργειες της περιοχής κατά κύριο λόγω
είναι ελαιόδεντρα, εσπεριδοειδή ( πορτοκάλια κ.α.) και αμπέλια (Corine 2000). Ακολουθεί χάρτης
με τις χρήσεις γης της λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη, πού δημιουργήθηκε με GIS
(Εικόνα 1.13).
Εικόνα 1.13. Χρήσεις γης της Λεκάνης Απορροής του ποταμού Κοιλιάρη.
Κλιματολογικά Χαρακτηριστικά
Το κλίμα της περιοχής είναι μεσογειακό με θερμό και ξηρό καλοκαίρι και βροχερό και ήπιο
χειμώνα. Στη διαμόρφωση του κλίματος της περιοχής επιδρούν σημαντικά:
α) το Κρητικό Πέλαγος, όπου πνέουν βόρειοι άνεμοι ισχυροί κατά το χειμώνα και ασθενείς κατά το
θέρος και το φθινόπωρο, και β) το Ιόνιο Πέλαγος, κυρίως ως προς τη βροχερότητα, δεδομένου ότι
από εκεί καταφθάνουν τα βροχερά νέφη.
Από το Μάιο μέχρι το Σεπτέμβριο, το κλίμα είναι υπέρξηρο σύμφωνα με την κλίμακα Lang και
Gracanin. Τα πρώτα χιόνια πέφτουν στα Λευκά Όρη από τα μέσα Νοεμβρίου συνήθως και κατά τα
μέσα Δεκεμβρίου καλύπτουν τις κλίτυς και τα υπερκείμενα της εξεταζόμενης περιοχής υψώματα.
Ολικοί παγετοί ουδέποτε εμφανίζονται στην περιοχή. Οι μερικοί ή λευκοί παγετοί αποτελούν πολύ
σπάνιο φαινόμενο και ως εκ τούτου δεν αποτελούν κίνδυνο στην περιοχή. Χαλάζι πέφτει σπάνια, το
μέγεθός του είναι συνήθως μικρό και οι ζημιές επομένως που προκαλεί μπορούν να θεωρηθούν
ασήμαντες. Για τη μελέτη των κλιματολογικών συνθηκών της περιοχής χρησιμοποιούνται τα
μετεωρολογικά στοιχεία του Σταθμού των Αρμένων (λειτουργεί από το 1978), ο οποίος βρίσκεται
σε υψόμετρο +50 μ., σε γεωγραφικό μήκος 240 9' και γεωγραφικό πλάτος 350 25'. Παρακάτω
παρουσιάζονται διαγράμματα με στοιχεία για τη θερμοκρασία (Διάγραμμα 1.4 και 1.5) και το ύψος
των βροχοπτώσεων (1.6 και 1.7) τα οποία δόθηκαν από το μετεωρολογικό σταθμό της Σούδας
(ύψους +150 m).
29
Διάγραμμα 1.4. Μέγιστες Μέσες και Ελάχιστες τιμές της θερμοκρασίας (1958-1997).
Διάγραμμα 1.5. Μέγιστες Μέσες και Ελάχιστες τιμές της θερμοκρασίας το 2007.
30
Διάγραμμα 1.6. Μέσες τιμές Βροχόπτωσης (1958-1997).
Διάγραμμα 1.7. Μέσες τιμές Βροχόπτωσης το 2007.
31
Κεφάλαιο 2 –
Χαρακτηρισμός
Υδάτινων
Συστημάτων
32
2. Χαρακτηρισμός Υδάτινων Συστημάτων
Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60 της Ε.Ε που αφορά τα νερά, περιλαμβάνει τα επιφανειακά ύδατα
(ποταμούς, λίμνες, μεταβατικά ύδατα, παράκτια ύδατα, τεχνητά και ιδιαιτέρως τροποποιημένα
υδατικά συστήματα) αλλά και τα υπόγεια ύδατα. Στα πλαίσια της εφαρμογής της Οδηγίας τα
υδάτινα συστήματα πρέπει να χωριστούν σε μικρότερες μονάδες, με γεωγραφικά ή διοικητικά
κριτήρια. Πιο συγκεκριμένα πρέπει να χωριστούν σε λεκάνες απορροής ποταμών, περιοχές
λεκάνης απορροής ποταμού, και υδατικά συστήματα (water bodies). Τα υδατικά συστήματα είναι
υπομονάδες της λεκάνης απορροής στα οποία εφαρμόζονται οι στόχοι της Οδηγίας. Ο διαχωρισμός
αυτός και η αναγνώριση των υδάτινων συστημάτων γίνεται με βάση το κατευθυντήριο κείμενο της
ΕΕ «Horizontal guidance document on the application of the term ‘’water body’’ in the context
of the Water Framework Directive». Ο προσδιορισμός των υδάτινων συστημάτων βασίζεται
αρχικά σε γεωγραφικούς και υδρολογικούς παράγοντες.
Χαρακτηρισμός επιφανειακών υδάτινων συστημάτων
Στο άρθρο 2.10 της Οδηγίας δίνεται ο ορισμός του επιφανειακού υδατικού συστήματος και ορίζεται
ως «Επιφανειακό υδατικό σύστημα», είναι ένα ιδιαίτερο και σημαντικό στοιχείο των επιφανειακών
υδάτων όπως μία λίμνη, μια δεξαμενή, ένα ρεύμα, ένας ποταμός ή ένα κανάλι, ή μέρος ενός
ρεύματος, ποταμού, καναλιού, τα μεταβατικά ύδατα ή τα παράκτια ύδατα. Σύμφωνα με την Οδηγία
απαιτείται η υποδιαίρεση των επιφανειακών υδάτων της λεκάνης απορροής ποταμού σε «ιδιαίτερα
και σημαντικά στοιχεία». Σύμφωνα με την Οδηγία, ο χαρακτηρισμός και διαχωρισμός μπορεί να
γίνει με γεωμορφολογικά και υδρολογικά κριτήρια, όπως επίσης και με κριτήρια που αφορούν στην
ποιότητα των επιφανειακών υδάτων. Κριτήρια, όπως η κατάσταση των επιφανειακών υδάτων, οι
χρήσεις γης μπορούν να καθορίσουν το διαχωρισμό. Παράγοντες, όπως οι πιέσεις που ασκούνται
αλλά και οι οικολογική κατάσταση παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.
Στη λεκάνη Κερίτη το σύνολο των επιφανειακών υδάτων αποτελείται από i) τον ποταμό Κερίτη ii)
τους παραποτάμους του και iii) τη λίμνη της Αγιάς. Για τη λεκάνη απορροής του θερίσσου το
σύνολο των επιφανειακών υδάτων αποτελείται από τον ποταμό Κλαδισσό και τους παραποτάμους
του, ενώ για την λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη αποτελείται από τον ποταμό Κοιλιάρη και
τους αντίστοιχους παραποτάμους του. Βάσει της Οδηγίας για το νερό, τα κράτη μέλη πρέπει να
προσδιορίσουν την τοποθεσία και τα όρια των συστημάτων επιφανειακών υδάτων και να
πραγματοποιήσουν τον αρχικό χαρακτηρισμό με την βοήθεια δύο συστημάτων (Α ή Β). Ο
χαρακτηρισμός τους, πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τους πίνακες του Συστήματος Α ( Οδηγία
Πλαίσιο 2000/60/ΕΕ) με την διαφοροποίηση της γεωλογίας σε περισσότερους σχηματισμούς. Οι
λεκάνες διακρίθηκαν σε υπολεκάνες βάσει κύρια των υδρογεωλογικών σχηματισμών που τις δομούν
και δευτερευόντως του υδρολογικού δικτύου που τις διατρέχει λόγω των ιδιαιτέρων
χαρακτηριστικών της περιοχής, αλλά και της Κρήτης γενικότερα, και συγκεκριμένα της εμφάνισης
σημαντικών υπόγειων υδροφόρων συστημάτων μεγάλης δυναμικότητας τα οποία είναι και η κύρα
πηγή υδατοπρομήθειας. Για την λεκάνη απορροής Κερίτη- Θερίσσου οι γεωλογικοί σχηματισμοί
ομαδοποιήθηκαν σε καρστικούς (ασβεστολιθικά, δολομιτικά πετρώματα), τεταρτογενή, νεογενή και
σε φυλλιτικούς-χαλαζιτικούς σχηματισμούς (Εικόνα 2.1). Επειδή, οι νεογενείς αποθέσεις είναι
μικρής έκτασης, στην αξιολόγηση της τυπολογίας συνεκτιμήθηκαν με τις αλλουβιακές αποθέσεις.
Για το υψόμετρο, έγινε κατηγοριοποίηση σε πεδινό (0-200m), σε ημιορεινό ( 201-800 m) και σε
ορεινό (>801m) (Εικόνα 2.2).
33
Εικόνα 2.1. Γεωλογικοί σχηματισμοί (λεκάνη απορροής Κερίτη-Θερίσσου).
Εικόνα 2.2. Χάρτης κατηγοριοποίησης βάσει υψομέτρων (λεκάνη απορροής Κερίτη-Θερίσσου).
Για την λεκάνη απορροής του Κοιλιάρη οι γεωλογικοί σχηματισμοί ομαδοποιήθηκαν σε καρστικούς
(, ασβεστολιθικά, δολομιτικά πετρώματα), προσχωματικούς (ασβεστόμαργες, τεταρτογενή, νεογενή)
και σε φλύσχης (σχιστόλιθοι) αδιαπέραστο γεωλογικό σχηματισμό (Εικόνα 2.3). Για το υψόμετρο,
34
έγινε κατηγοριοποίηση του σε πεδινό (0-200m), σε ημιορεινό ( 201-800 m) και σε ορεινό (>801m)
(Εικόνα 2.4).
Εικόνα 2.3. Γεωλογικοί σχηματισμοί (λεκάνη απορροής Κοιλιάρη).
Εικόνα 2.4. Χάρτης κατηγοριοποίησης βάσει υψομέτρων (λεκάνη απορροής Κοιλιάρη).
Η Λεκάνη Κερίτη χωρίστηκε σε πέντε (5) υδάτινα
γεωλογία, και παρουσιάζονται στην Εικόνα 2.5.
συστήματα, βάσει των υψομέτρων και της
35
1. Το νοτιότερο υδάτινο σύστημα είναι το καρστικό-ορεινό. Καταλαμβάνει έκταση ίση με 47,03
km2. Είναι ορεινή περιοχή, παρουσιάζει υψόμετρο άνω των +800 m και συναντάμε άγονες
περιοχές, κυρίως με αραιή ή σκληρόφυλλη βλάστηση (Εικόνα 2.4). Οι γεωλογικοί
σχηματισμοί της υπολεκάνης είναι ασβεστολιθικοί δολομιτικοί. Σε αυτή την υπολεκάνη
βρίσκεται το χωριό Ζούρβα.
2. Το αμέσως βορειότερο υδάτινο σύστημα είναι το καρστικό-ημιορεινό. Συναντάται επίσης και
στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της λεκάνης. Το βόρειο τμήμα έχει έκταση ίση με 8,35
km2 και το κεντρικό ανατολικό 10,82 km2. Είναι ημιορεινή περιοχή (+201- +800m) και
καλύπτεται κυρίως από φυσικά λιβάδια και σκληρόφυλλη βλάστηση καθώς και από
μεταβατικές δασώδεις εκτάσεις (Εικόνα 2.5). Και εδώ, οι κυρίαρχοι γεωλογικοί σχηματισμοί
είναι ασβεστολιθικοί δολομιτικοί. Στη συγκεκριμένη υπολεκάνη βρίσκονται τα χωριά Λάκκοι
και Καρές.
3. Βορειότερα, το επόμενο υδάτινο σύστημα είναι το φυλλιτικό-ημιορεινό, με έκταση 48,49
km2. Είναι ημιορεινή περιοχή (+201- +800m) και χαρακτηρίζεται από αγροτικές εκτάσεις και
σκληρόφυλλη βλάστηση. Γεωλογικά, στην περιοχή επικρατούν φυλλίτες και χαλαζίτες
(Εικόνα 2.6). Στην υπολεκάνη αυτή βρίσκονται τα χωριά Λαγγός, Ορθόνιο, Μεσκλά,
Ασκόρδαλος και Χλιαρό.
4. Το επόμενο υδάτινο σύστημα είναι το φυλλιτικό-πεδινό. Ξεκινά από το κέντρο της λεκάνης
και εκτείνεται βόρεια ως τη θάλασσα, με έκταση 40,57 km2. Είναι πεδινή περιοχή (0+200m) και συναντάμε φυσικά λιβάδια, ελαιώνες, αγροτικές εκτάσεις καθώς και εκτάσεις με
σκληρόφυλλη βλάστηση (Εικόνα 2.7). Οι γεωλογικοί σχηματισμοί της υπολεκάνης είναι
φυλλιτικοί και χαλαζιτικοί. Τα χωριά που βρίσκονται στη συγκεκριμένη υπολεκάνη είναι τα:
Σκηνές, Φουρνές, Βατόλακος, Αλικιανός, Βρύσσες, Γεράνι, Αγιά και Βαρύπετρο.
5. Το τελευταίο υδάτινο σύστημα της λεκάνης είναι το προσχωματικό-πεδινό. Καταλαμβάνει
έκταση ίση με 22,75 km2. Πεδινή περιοχή (0- +200m) και καλύπτεται από περιοχές
βλάστησης καρποφόρων δέντρων, αγροτικές εκτάσεις και ελαιώνες (Εικόνα 2.8). Γεωλογικά
συναντάμε ασβεστόμαργες, τεταρτογενείς και νεογενείς σχηματισμούς. Τα χωριά της
υπολεκάνης είναι ο Πλατανιάς, όπου και εκβάλλει ο Κερίτης, και το Πατελλάρι.
Το σύνολο των επιφανειακών υδάτων παρουσιάζονται στην εικόνα 2.9 όπου έχει γίνει ενοποίηση
των λεκανών και αρίθμηση των υπολεκανών για μεγαλύτερη κατανόηση του συστήματος.
36
Εικόνα 2.5. Διαχωρισμός της Λεκάνης του Κερίτη σε υπολεκάνες βάσει ομαδοποίησης
γεωλογίας και υψομέτρων.
Εικόνα 2.6. Χρήσεις γης καρστικού-ορεινού υδάτινου συστήματος.
37
Εικόνα 2.7. Χρήσεις γης καρστικού-ημιορεινού υδάτινου συστήματος
Εικόνα 2.8. Χρήσεις γης φυλλιτικού ημιορεινού υδάτινου συστήματος.
Εικόνα 2.9. Χρήσεις γης φυλλιτικού πεδινού υδάτινου συστήματος.
38
Εικόνα 2.10. Χρήσεις γης προσχωματικού πεδινού υδάτινου συστήματος.
Η λεκάνη του Θερίσσου, βάσει των ίδιων κριτηρίων (γεωλογία και υψόμετρο) χωρίστηκε στις
παρακάτω πέντε (5) υπολεκάνες (Εικόνα 2.11).
Εικόνα 2.11. Διαχωρισμός της λεκάνης του Θερίσσου σε υπολεκάνες.
Το νοτιότερο υδάτινο σύστημα είναι το καρστικό-ορεινό, με έκταση 4,31 km2. Ορεινή περιοχή με
υψόμετρα μεγαλύτερα από +801m, η οποία καλύπτεται ισομερώς από φυσικά λιβάδια και εκτάσεις
σκληρόφυλλης βλάστησης. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί της υπολεκάνης είναι ασβεστολιθικοί και
δολομιτικοί.
39
Εικόνα 2.12. Χρήσεις γης καρστικού ορεινού υδάτινου συστήματος.
Το επόμενο υδάτινο σύστημα που είναι φυλλιτικό-ημιορεινό με έκταση 7,45 km2. Συναντάται εκτός
από το νότιο τμήμα της λεκάνης και στο κεντρικό ανατολικό. Είναι ημιορεινή περιοχή (+201+800m). Το νότιο τμήμα καλύπτεται από φυσικά λιβάδια ενώ το κεντρικό ανατολικό από αγροτικές
εκτάσεις με σημαντική φυσική βλάστηση. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί της υπολεκάνης είναι φυλλίτες
και χαλαζίτες.
Εικόνα 2.13. Χρήσεις γης φυλλιτικού-ημιορεινού υδάτινου συστήματος.
Στο κέντρο της λεκάνης βρίσκεται το μεγαλύτερο υδάτινο σύστημα, το καρστικό-ημιορεινό με
έκταση 21,44 km2. Ημιορεινή περιοχή (+201- +800m) με κυρίαρχα τα φυσικά λιβάδια αλλά και ένα
μέρος άγονης περιοχής στο δυτικό τμήμα, στα σύνορα με τη λεκάνη του Κερίτη. Οι γεωλογικοί
σχηματισμοί της υπολεκάνης είναι ασβεστολιθικοί και δολομιτικοί.
Εικόνα 2.14. Χρήσεις γης καρστικού-ημιορεινού υδάτινου συστήματος
40
Το αμέσως βορειότερο υδάτινο σύστημα είναι το προσχωματικό-ημιορεινό με έκταση 8.33 km2.
Καλύπτεται από φυσικά λιβάδια και αγροτικές εκτάσεις (52) αλλά και ένα τμήμα αραιής βλάστησης.
Γεωλογικά συναντώνται τεταρτογενείς και νεογενείς σχηματισμούς.
Εικόνα 2.15. Χρήσεις γης προσχωματικού-ημιορεινού υδάτινου συστήματος.
Το τελευταίο υδατικό σύστημα, είναι το προσχωματικό-πεδινό καταλαμβάνοντας έκταση 13,06 km2.
Κατά κύριο λόγω καλύπτεται από ελαιώνες όπως και σύνθετες πρότυπες καλλιέργειες. Και εδώ, οι
γεωλογικοί σχηματισμοί είναι κυρίως τεταρτογενείς και νεογενείς. Εδώ βρίσκονται τα χωριά των
Περιβολίων, των Μουρνιών και του Νεροκούρου.
Εικόνα 2.16: Χρήσεις γης προσχωματικού-πεδινού υδάτινου συστήματος.
Σύνολο επιφανειακών υδάτων και χαρακτηρισμός τους (λεκάνη Κερίτη–Θερίσσου).
Η τεχνητή λίμνη της Αγιάς βρίσκεται στην υπολεκάνη 4 και χαρακτηρίζεται ως:
Πεδινή, βάσει των υψομέτρων (0- +200m)
Φυλλιτική-Χαλαζιτική, βάσει της γεωλογίας της υπολεκάνης
Μικρή, βάσει του μεγέθους της >0,5 Km2 (0,146 5 Km2)
Ο ποταμός Κερίτης ρέει καθ’ όλο το μήκος της λεκάνης απορροής του και χαρακτηρίζεται ανά
υπολεκάνη:
Υπολεκάνη 1 - Ορεινός, Καρστικός (ασβεστολιθικός), Μικρός σε έκταση (έκταση <100 Km2)
Υπολεκάνη 2 – Ημιορεινός,Καρστικός (ασβεστολιθικός- δολομιτικός), Μικρός (έκταση <100 Km2)
Υπολεκάνη 3 – Ημιορεινός, Φυλλιτικός - χαλαζιτικός βάσει γεωλογίας, Μικρός (έκταση <100 Km2)
Υπολεκάνη 4 - Πεδινός (<+200m), Φυλλιτικός-χαλαζιτικός, Μικρός (έκταση <100 Km2)
Υπολεκάνη 5 - Πεδινός (<200m), νεογενής-τεταρτογενής, Μικρός σε έκταση (έκταση <100 Km2)
41
Τα επιφανειακά ύδατα στη λεκάνη του Θερίσσου αποτελούνται από τον ποταμό Κλαδισσό και το
χείμαρρο Μορώνη, ανατολικά του πρώτου. Το μεγαλύτερο τμήμα του Κλαδισσού βρίσκεται στην
υπολεκάνη 8, από την οποία ξεκινά και χαρακτηρίζεται ως:
• Ημιορεινός (+201- +800m), βάσει υψομέτρων
• Ασβεστολιθικός (καρστικός), βάσει γεωλογίας
• Μικρός, βάσει έκτασης υπολεκάνης (<100 Km2)
Στην Υπολεκάνη 10 είναι
• Πεδινός (<200m)
• Νεογενείς και τεταρτογενείς σχηματισμοί
• Μικρός, βάσει έκτασης υπολεκάνης (<100 Km2)
Ο χείμαρρος Μορώνης βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του στην υπολεκάνη 10 και
χαρακτηρίζεται:
• Πεδινός (<+200m), βάσει υψομέτρων
• Νεογενείς και τεταρτογενείς σχηματισμοί
• Μικρός, βάσει υπολεκάνης (<100 Km2)
Επίσης μέρος του ανήκει στην υπολεκάνη 7 όπου χαρακτηρίζεται ως:
• Ημιορεινός (201-800m)
• Φυλλιτικός-χαλαζιτικός, βάσει γεωλογίας
• Μικρός, βάσει υπολεκάνης (<100 Km2)
Όλα τα παραπάνω στοιχεία για τα επιφανειακά ύδατα ανά υπολεκάνη παρουσιάζονται στην Εικόνα
2.17.
42
Εικόνα 2.17. Σύνολο επιφανειακών υδάτων ανά υπολεκάνες.
Η λεκάνη του ποταμού Κοιλιάρη
Η λεκάνη του Κοιλιάρη, χωρίστηκε στις παρακάτω πέντε (7) υπολεκάνες (Εικόνα 2.18). Ο
διαχωρισμός της λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη σε υπολεκάνες πραγματοποιήθηκε βάσει
των γεωλογικών σχηματισμών της περιοχής και τις υψομετρικές ζώνες της περιοχής (πεδινή,
ημιορεινή και ορεινή περιοχή).
43
Εικόνα 2.18. Διαχωρισμός της λεκάνης απορροής του Κοιλιάρη σε υπολεκάνες.
Τα επιφανειακά ύδατα στη λεκάνη του Κοιλιάρη αποτελούνται από τον ποταμό Κοιλιάρη, που
διαθέτει μόνιμη ροή στο κατάντη ρου από το ύψος των πηγών Στύλου μέχρι τη θάλασσα , το
παραπόταμο- χείμαρρο Κεραμιώτη, δυτικά του ποταμού Κοιλιάρη και τον παραπόταμο - χείμαρρο
Αναβρετή, ανατολικά.
Ο ποταμός Κοιλιάρης βρίσκεται στην υπολεκάνη 6, από την οποία ξεκινά και χαρακτηρίζεται ως:
• Πεδινός (0- +200m), βάσει υψομέτρου
• Νεογενής και τεταρτογενής, βάσει γεωλογίας
• Μικρός, βάσει έκτασης υπολεκάνης (<100 Km2)
Τμήμα του χειμάρρου Κεραμιώτη βρίσκεται στην υπολεκάνη 6, και χαρακτηρίζεται ως:
• Πεδινό (0-200m), βάσει υψομέτρου
• Νεογενές, βάσει γεωλογίας
• Μικρό, βάσει έκτασης υπολεκάνης (<100 Km2)
Ένα άλλο τμήμα του χειμάρρου Κεραμιώτη βρίσκεται στην υπολεκάνη 4 και χαρακτηρίζεται ως:
• Πεδινό (0-200m), βάσει υψομέτρου
• Καρστικό βάσει γεωλογίας
• Μικρό, βάσει έκτασης υπολεκάνης (<100 Km2)
Επίσης τμήμα του χειμάρρου Κεραμιώτη βρίσκεται στην υπολεκάνη 7 και χαρακτηρίζεται ως:
• Ημιορεινό (+201- +800m), βάσει υψομέτρου
• Νεογενές, βάσει γεωλογίας
• Μικρό, βάσει έκτασης υπολεκάνης (<100 Km2)
44
Το βασικό τμήμα του χειμάρρου Αναβρετή βρίσκεται στην υπολεκάνη 6, στην οποία καταλήγει και
χαρακτηρίζεται ως:
• Πεδινό (0- +200m), βάσει υψομέτρων
• Τεταρτογενές, βάσει γεωλογίας
• Μικρό, βάσει έκτασης υπολεκάνης (<100 Km2).
Χαρακτηρισμός υπόγειων υδάτινων συστημάτων.
-Λεκάνη απορροής Κερίτη-Θερίσσου
Υδροφορέας είναι «ένας υπεδάφιος σχηματισμός διαπερατών υλικών κορεσμένων με νερό και τα
οποία προμηθεύουν φρέατα και πηγές με υδατικές ποσότητες». Βάσει της Οδηγίας 2000/60ΕΕ τα
υδάτινα συστήματα υπογείων υδάτων πρέπει να είναι εντός της λεκάνης απορροής και εντός του
υδροφορέα. Τα υπόγεια ύδατα όμως δεν ανήκουν σε μία μόνο λεκάνη αλλά σε περισσότερες. Η
σημασία της ροής των υπογείων υδάτων αλλά και των αφαιρούμενων (αντλούμενων) από αυτά
ποσοτήτων νερού, ποικίλει ανάλογα την περίπτωση. Κατά την Οδηγία, η ροή των υπόγειων υδάτων
θεωρείται σημαντική όταν ερχόμενη σε επαφή με ένα σχετικό υδάτινο επιφανειακό σύστημα ή ένα
άμεσα εξαρτώμενο χερσαίο οικοσύστημα, θα οδηγούσε σε μια σημαντική υποβάθμιση στην
οικολογική ή χημική ποιότητα του επιφανειακού υδατικού συστήματος ή σε σημαντική ζημία στα
άμεσα εξαρτώμενα χερσαία οικοσυστήματα. Το άρθρο 7 της Οδηγίας απαιτεί τον χαρακτηρισμό
όλων των υπόγειων υδατικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται ή που προορίζονται να
χρησιμοποιηθούν, για την αφαίρεση (άντληση) περισσότερων από 10 m3 πόσιμου νερού ημερησίως.
Αυτός ο όγκος λοιπόν μπορεί να θεωρηθεί ως σημαντική ποσότητα υπόγειων νερών (Τσάιμος,
2009).
Στην περιοχή της λεκάνης απορροής Κερίτη-Θερίσσου υπάρχουν 3 βασικοί γεωλογικοί σχηματισμοί.
Καρστικοί σχηματισμοί αποτελούμενοι κυρίως από ανθρακικά πετρώματα.
Φυλλιτικοί-Χαλαζιτικοί σχηματισμοί
Νεογενείς και τεταρτογενείς σχηματισμοί
Οι παραπάνω γεωλογικοί σχηματισμοί, ξεκινούν από τον ορεινό όγκο των Λευκών Ορέων και
εκτείνονται ως την ακτογραμμή. Δομούν την περιοχή των δύο λεκανών απορροής και εφόσον
παρουσιάζουν παραπλήσια υδρολογικά στοιχεία οι δύο λεκάνες μπορούν να μελετηθούν σαν ένα
ενιαίο σύστημα. Βάσει της Οδηγίας για το νερό είναι δυνατόν, για το διαχωρισμό των υπογείων
υδάτων, να χρησιμοποιούνται υφιστάμενα στοιχεία υδρολογίας, γεωλογίας, εδαφολογίας, χρήσεων
γης, απορροών, υδροληψιών κ.λ.π. (Παράρτημα ΙΙ, Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΕ για το νερό).
Τα καρστικά πετρώματα είναι ιδιαίτερα υδατοπερατά (δευτερογενές πορώδες), σχηματίζοντας
σημαντικούς υδροφορείς που με τη σειρά τους τροφοδοτούν τις πηγές (Μεσκλά, Κουφός, Αγυιάς,
Αναβάλλοντα) που απορρέουν στη λεκάνηΚερίτη - Θερίσου. Οι υδροφορείς της περιοχής είναι:
Ο καρστικός υδροφορέας που εκτείνεται νότια από τα Λευκά Όρη μέχρι βόρεια στο όριο των
φυλλιτικών αδιαπέρατων πετρωμάτων.. και καταλαμβάνει το νότιο τμήμα της λεκάνης Κερίτη και
μέρος της λεκάνης του Θερίσσου (νοτίως). Η τροφοδοσία του καρστικού υδροφορέα γίνεται από τα
κατακριμνίσματα (βροχοπτώσεις- χιονοπτώσεις) και την κατείσδυση από τα υδατορέματα
45
Το φυλλιτικό σύστημα που εμφανίζει σημαντικές επιφανειακές απορροές και τροφοδοτείται (λόγω
τεκτονισμού) από τα καρστικά πετρώματα που ευρίσκονται νοτιότερα. Οι φυλλιτικοί σχηματισμοί,
χαρακτηρίζονται ως «πρακτικά αδιαπέρατοι» και στην περιοχή απαντώνται με μεγάλο πάχος.
Στρωματογραφικά, το φυλλιτικό σύστημα υπόκεινται των ασβεστολιθικών σχηματισμών της
ενότητα της Πίνδου και Τρίπολης οριοθετώντας το κάτω όριο αυτών των καρστικών υδροφορέων.,
ενώ υπέρκεινται των πλακωδών ασβεστολίθων και των ασβεστολίθων της ενότητας Τρυπαλίου
οριοθετώντας το άνω όριο των υδροφορέων αυτών. Οι Νεογενείς και τεταρτογενείς σχηματισμοί
που τροφοδοτούνται επιφανειακά από τις απορροές του Κερίτη και από την κατείσδυση της
βροχής. Επιπλέον τροφοδοτούνται και υπόγεια από (ανατολικά) το καρστικό σύστημα,
σχημαντίζοντας τον προσχωματικός υδροφορέας. Ο προσχωματιοκός υδροφορέας παρά τη μικρή
σχετικά έκτασή του εμφανίζει ένα υψηλό υδατικό δυναμικό, λόγω της υπόγειας τροφοδοσίας του
και χαρακτηρίζεται από την μεγάλη ειδική ικανότητα των γεωτρήσεων (τάξη 2000 m3/h/μέτρο
πτώσης).
Οι υδροφορείς της περιοχής και η κατεύθυνση της ροής των υπόγειων υδάτων παρουσιάζονται
στην Εικόνα 2.19, όπως προέκυψε από την προσομοίωση των υδροφορέων.
Εικόνα 2.19. Υπόγειοι υδροφορείς περιοχής (λεκάνης απορροής Κερίτη-Θερίσσου) και η ροή
των υπογείων υδάτων.
-Λεκάνη απορροής Κοιλιάρη
46
Στην περιοχή της λεκάνης απορροής του Κοιλιάρη υπάρχουν 3 βασικοί γεωλογικοί σχηματισμοί.
Καρστικοί σχηματισμοί αποτελούμενοι κυρίως από ανθρακικά πετρώματα.
Φυλλιτικοί σχηματισμοί
Νεογενείς και τεταρτογενείς σχηματισμοί
Τα καρστικά πετρώματα είναι ιδιαίτερα υδατοπερατά και σε συνδυασμό με τις πλούσιες
κατακρημνίσεις που δέχεται η περιοχή και τις άμεσες απορροές των κατακρημνισμάτων, λόγω των
μαργαικών ασβεστόλιθων, δημιουργούνται υδροφορείς που τροφοδοτούν τις πηγές που εκφορτίζουν
στη λεκάνη (Στύλου, Ζούρμπου, Αναβρετής, Αρμένων κα).
Οι κύριοι υδροφορείς της περιοχής είναι:
α) Ο καρστικός υδροφορέας που ευρίσκεται στο νότιο τμήμα της λεκάνης(Λευκά Όρη) και
β) Ο προσχωματικός υδροφορέας που εκτείνεται στο βόρειο τμήμα της λεκάνης σχηματίζοντας ένα
φρεάτιο ορίζοντα στον ποταμό Κοιλιάρη.
Οι υδροφορείς της περιοχής και η ροή των υδάτων παρουσιάζονται στην Εικόνα 2.20, όπως
προέκυψε από την προσομοίωση των υδροφορέων.
Εικόνα 2.20. Υπόγειοι υδροφορείς περιοχής λεκάνης απορροής του Κοιλιάρη και η ροή των
υπογείων υδάτων.
47
Κεφάλαιο 3 –
Περιβαλλοντικές
Πιέσεις
48 1. Περιβαλλοντικές Πιέσεις
Ανάλυση πιέσεων και επιπτώσεων
Το κατευθυντήριο κείμενο της ΕΕ «Horizontal guidance document on the application of the
term ‘’water body’’ in the context of the Water Framework Directive» (3ο κείμενο
κατευθυντήριων γραμμών) στοχεύει στην εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60/EK, θεσπίζοντας ένα
πλαίσιο για την κοινοτική δράση στον τομέα της πολιτικής ύδατος. Εστιάζει στην ανάλυση των
πιέσεων και των επιπτώσεων τους, στον χαρακτηρισμό των υδάτινων συστημάτων (water body)
σύμφωνα με το άρθρο 5, καθώς και στο ευρύτερο πλαίσιο της ανάπτυξης των διαχειριστικών
σχεδίων λεκάνης απορροής ποταμού, όπως απαιτείται από την Οδηγία. Η ανάγκη για ανάλυση των
πιέσεων και των επιπτώσεων δηλώνεται στο άρθρο 5 της Οδηγίας και απαιτείται για κάθε περιοχή
λεκάνης απορροής ποταμού:
• Ανάλυση των χαρακτηριστικών της
• Περίληψη των επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας στα επιφανειακά και υπόγεια
ύδατα
• Οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος
Επιφανειακά ύδατα - Η ανασκόπηση περιγράφεται σε πέντε μέρη, μέσα στην Οδηγία (παράρτημα
ΙΙ, παράγραφος 1). Αυτές είναι:
1) Χαρακτηρισμός των τύπων υδάτινων επιφανειακών σωμάτων
2) Οικοπεριοχές και τύποι υδάτινων επιφανειακών σωμάτων
3) Καθιέρωση συγκεκριμένου τύπου συνθηκών αναφοράς για τα υδάτινα επιφανειακά σώματα
4) Προσδιορισμός των πιέσεων
5) Αξιολόγηση των επιπτώσεων
Το κείμενο κατευθυντήριων γραμμών εξετάζει τα δύο τελευταία μέρη αυτής της διαδικασίας, αλλά
σαφώς σχετίζεται στενά και με το χαρακτηρισμό και την καθιέρωση των συνθηκών αναφοράς. Η
Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά απαιτεί τη συλλογή και διατήρηση πληροφοριών για τον τύπο και το
μέγεθος των σημαντικών ανθρωπογενών πιέσεων, και υποδεικνύει μία ευρεία κατηγοριοποίηση των
πιέσεων αυτών σε:
• Σημειακές πηγές ρύπανσης
• Διάχυτες πηγές ρύπανσης
• Αποτελέσματα της τροποποίησης της ροής μέσω άντλησης ή ρύθμισης υδάτων
• Μορφολογικές αλλαγές ή αλλοιώσεις
Άλλες πιέσεις που δεν ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες πρέπει επίσης να καταγράφονται και να
αναλύονται.
Υπόγεια ύδατα - Η Οδηγία Πλαίσιο περιγράφει την αντίστοιχη διαδικασία και για τα υπόγεια νερά
(παράρτημα ΙΙ, παράγραφος 2). Και εδώ αποτελείται από πέντε 5 μέρη:
1) Αρχικός χαρακτηρισμός, ο οποίος συμπεριλαμβάνει τον προσδιορισμό των πιέσεων και τον
κίνδυνο αποτυχίας της επίτευξης των στόχων.
2) Περαιτέρω χαρακτηρισμός για τα υπόγεια υδατικά συστήματα που βρίσκονται σε κίνδυνο.
3) Περίληψη των επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας στα υπόγεια ύδατα, για τα
διασυνοριακά υπόγεια υδατικά συστήματα που βρίσκονται σε κίνδυνο.
49 4) Περίληψη των επιπτώσεων των αλλαγών στα επίπεδα των υπόγειων υδάτων, για τα
υπόγεια υδατικά συστήματα για τα οποία πρόκειται να τεθούν χαμηλότεροι στόχοι
σύμφωνα με το άρθρο 4.5.
5) Περίληψη των επιπτώσεων της ρύπανσης στην ποιότητα των υπόγειων υδάτων, για τα
οποία πρόκειται να τεθούν χαμηλότεροι στόχοι.
Η Οδηγία εξετάζει όλα τα μέρη αυτής της διαδικασίας. Οι πιέσεις που προσδιορίζονται στην οδηγία
αντιστοιχούν στις πρώτες τρεις κατηγορίες που προσδιορίζονται για τα επιφανειακά υδατικά
συστήματα, δηλαδή:
• Σημειακές πηγές ρύπανσης
• Διάχυτες (μη σημειακές) πηγές ρύπανσης
• Αλλαγή της ροής μέσω άντλησης ή ρύθμισης υδάτων
Προσδιορισμός στόχων
Ο στόχος του ολιστικού σχεδίου διαχείρισης του υδάτινου δυναμικού της περιοχής είναι η πρόληψη
της υποβάθμισης των νερών, η προστασία, αναβάθμιση και αποκατάσταση με σκοπό την καλύτερη
χημική κατάσταση, το οικολογικό δυναμικό και τη μείωση της ρύπανσης. Για τη δημιουργία του
διαχειριστικού σχεδίου χρησιμοποιείται το πλαίσιο λήψης αποφάσεων DPSIR (Driver-PressureState-Impact-Response – Κινητήριες Δυνάμεις (driving force): μια ανθρωπογενής δραστηριότητα
που μπορεί να έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις (π.χ. γεωργία, βιομηχανία); Πιέσεις (pressure): η
άμεση επίπτωση της «κινητήριας δύναμης»-του «οδηγού» (π.χ. μια επίδραση που προκαλεί μια
αλλαγή στη ροή ή στη χημεία των υδάτων); Κατάσταση (state): η κατάσταση του υδάτινου σώματος
σαν αποτέλεσμα και φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων (π.χ. φυσικά, χημικά και βιολογικά
χαρακτηριστικά); Επιπτώσεις (impact): η περιβαλλοντική επίπτωση της πίεσης (π.χ πεθαμένα
ψάρια, τροποποιημένο οικοσύστημα); Απόκριση (response): τα μέτρα που λαμβάνονται για να
βελτιώσουν την κατάσταση του υδάτινου σώματος (π.χ. περιορίζοντας την αφαίρεση ύδατος,
αναπτύσσοντας καλύτερα κατευθυντήρια κείμενα για τη γεωργία), προκειμένου να συνδυάσει
αποτελέσματα από φυσικές και κοινωνικές επιστήμες και να επιτρέψει την ανάδραση από και προς
επιλογές διαχείρισης.
Συγκεκριμένα, εκτιμώνται τα παρακάτω: α. Τα φορτία «υλικών» (νερού, ιζημάτων, θρεπτικών και
ρυπαντών) όσον αφορά το παρόν, το παρελθόν καθώς και τις μελλοντικές τάσεις, β. Οι
κοινωνικοοικονομικές δρώσες δυνάμεις που έχουν αλλάξει ή πρόκειται να αλλάξουν τις ροές των
«υλικών», γ. Οι δείκτες των επιπτώσεων στη λειτουργία της παράκτιας ζώνης, και δ. η εξαγωγή
ενός κρίσιμου φορτίου για την παράκτια ζώνη και κρίσιμων ορίων για τη λειτουργία του συστήματος.
Επομένως, κατά την προσέγγιση ενός συστήματος το πλαίσιο DPSIR μπορεί να χρησιμοποιηθεί για
μια ανάλυση κόστους-οφέλους όσον αφορά τις επιλογές διαχείρισης. Τα κρίσιμα φορτία παρέχουν
πληροφορίες – κλειδιά για την ανάπτυξη και εφαρμογή ενδείξεων για σκοπούς ελέγχου. Σκοπός
είναι η δημιουργία ενός ενιαίου σχεδίου για την προσέγγιση μεταξύ επιστημόνων και αντιπροσώπων
των κοινοτήτων ή αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις.
H ανάλυση πιέσεων και επιπτώσεων πρέπει να περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικές με τους
«οδηγούς» καθώς και τις αλλαγές στην κατάσταση του περιβάλλοντος. Η διάκριση που γίνεται
μεταξύ κατάστασης και επίπτωσης διαχωρίζει τα αποτελέσματα που μερικές φορές συγχέονται,
γιατί συχνά οι επιπτώσεις δεν είναι εύκολα μετρήσιμες, και έτσι η κατάσταση χρησιμοποιείται συχνά
50 σαν δείκτης για τις επιπτώσεις. Η διαδικασία της ανάλυσης των πιέσεων και των επιπτώσεών τους
είναι μια διαδικασία «αξιολόγησης του κινδύνου» (risk assessment).
Η περίληψη της επίδρασης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πρέπει να περιλαμβάνει όλους τους
περιβαλλοντικούς στόχους του άρθρου 4 της Οδηγίας, οι οποίοι είναι:
•
•
•
Επίτευξη καλής οικολογικής κατάστασης και καλής χημικής κατάστασης των επιφανειακών
υδάτων
Επίτευξη καλής οικολογικής κατάστασης και καλής χημικής κατάστασης των τεχνητών
υδάτινων σωμάτων
Επίτευξη καλής κατάστασης των υπόγειων νερών
Στόχοι για τα επιφανειακά ύδατα - Η οικολογική κατάσταση και το οικολογικό δυναμικό
περιλαμβάνουν τρία στοιχεία:
βιολογικά, χημικά και φυσικά (ή φυσικοχημικά), και
υδρομορφολογικά. Η γενική οικολογική κατάσταση καθορίζεται από τη χαμηλότερη τιμή των
βιολογικών και χημικών συστατικών (βάσει της αρχής του χειρότερου). Σημειώνεται ότι ο στόχος
για τα επιφανειακά ύδατα δεν είναι μόνο η επίτευξη καλής κατάστασης, αλλά συγχρόνως και η μη
υποβάθμιση της ποιότητας. Κατά συνέπεια, εάν η οικολογική κατάσταση ενός υδάτινου
επιφανειακού σώματος αξιολογείται αυτήν την περίοδο ως «υψηλή», δε θα πρέπει να υποβαθμισθεί
σε «καλή» στο μέλλον.
Η κλίμακα ταξινόμησης είναι πενταβάθμια: Υψηλή, καλή, Μέτρια,Ελλιπής, και Κακή
Στόχοι για τα υπόγεια νερά - Για τα υπόγεια νερά οι στόχοι είναι κυρίως:
1. Να εφαρμοστούν μέτρα για να αποτραπεί ή να περιοριστεί η εισαγωγή ρύπων στα υπόγεια
νερά, καθώς επίσης και να αποτραπεί η επιδείνωση της κατάστασης των υπόγειων υδάτινων
συστημάτων (η κατάσταση των υπόγειων νερών χαρακτηρίζεται με βάση δύο παράγοντες:
την ποσοτική κατάσταση και τη χημική κατάσταση και η γενική κατάσταση τους
χαρακτηρίζεται με γνώμονα την κατώτερη αυτών των δύο)
2. Να προστατευτούν, να ενισχυθούν και να αποκαταστηθούν όλα τα υδάτινα υπόγεια
συστήματα, καθώς και να εξασφαλιστεί η ισορροπία μεταξύ της άντλησης και του
εμπλουτισμού (τροφοδοσία) των υπόγειων νερών, με στόχο την επίτευξη καλής κατάστασης
υπόγειων νερών μέχρι το 2015.
3. Να αντιστραφεί οποιαδήποτε σημαντική και συνεχής ανοδική τάση στις συγκεντρώσεις
οποιουδήποτε ρύπου που είναι αποτέλεσμα του αντίκτυπου της ανθρώπινης
δραστηριότητας, προκειμένου σταδιακά να μειωθεί η ρύπανση των υπόγειων νερών.
4. Εάν ένα υδάτινο υπόγειο σώμα έχει αυτήν την περίοδο «καλή κατάσταση» αλλά θεωρείται
ότι οι πιέσεις που δέχεται μπορούν να προκαλέσουν υποβάθμιση της κατάστασης σε φτωχή
μέχρι το 2015, το σώμα βρίσκεται σε «κίνδυνο» και απαιτείται περαιτέρω χαρακτηρισμός.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ένα σώμα που αυτήν την περίοδο ήδη βρίσκεται σε φτωχή
κατάσταση, αυτόματα θεωρείται ότι βρίσκεται σε «κίνδυνο».
5. Η κλίμακα ταξινόμησης είναι Β’/βθμια: καλή και κατώτερη της καλής
Η διαδικασία της αξιολόγησης πιέσεων και επιπτώσεων
Η αξιολόγηση των πιέσεων και επιπτώσεων μπορεί να γίνει βάσει τεσσάρων βημάτων:
51 1. Περιγραφή των "κινητήριων δυνάμεων" ειδικά, των χρήσεων γης, της αστικής ανάπτυξης,
της βιομηχανίας, της γεωργίας και άλλων δραστηριοτήτων που οδηγούν σε πιέσεις
2. Προσδιορισμός των πιέσεων με τις πιθανές τους επιπτώσεις στα υδατικά συστήματα και
στις χρήσεις του νερού, παίρνοντας υπόψη το μέγεθος των πιέσεων και την ευαισθησία των
υδάτινων σωμάτων
3. Αξιολόγηση των επιπτώσεων ως αποτέλεσμα των πιέσεων
4. Αξιολόγηση της πιθανότητας αποτυχίας επίτευξης των στόχων.
Προσδιορισμός των σημαντικών πιέσεων
Mια πίεση ερμηνεύεται ως «σημαντική» όταν μπορεί να προκαλέσει μια επίπτωση που είναι πιθανό
να οδηγήσει στην αποτυχία του στόχου. Το ίδιο ισχύει για τα υπόγεια νερά. Κατά συνέπεια, αν και οι
διαδικασίες περιγράφονται χωριστά και διαφορετικά για τα επιφάνεια και τα υπόγεια νερά, μπορεί
να υιοθετηθεί μια παρόμοια γενική προσέγγιση για τον προσδιορισμό των πιέσεων. Στον Πίνακα 3.1
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά, παραδείγματα πιέσεων και οι επιπτώσεις τους.
Περιβαλλοντικές πιέσεις στα επιφανειακά υδατικά συστήματα στην περιοχή μελέτης
Η Οδηγία απαιτεί τον προσδιορισμό των σημαντικών πιέσεων σε μία περιοχή, με κριτήριο
σημαντικότητας, τη δημιουργία επιπτώσεων από αυτές, που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε
αποτυχία των στόχων που έχουν τεθεί. Οι σημαντικές περιβαλλοντικές πιέσεις για την περιοχή
μελέτης είναι:
•
•
•
Οι σημειακές πηγές ρύπανσης
Οι μη σημειακές ή διάχυτες πηγές ρύπανσης
Αντλήσεις υδατικών ποσοτήτων (υπόγεια νερά)
Οι σημειακές πηγές ρύπανσης σε όλες τις λεκάνες απορροής είναι τα υγρά και στερεά απόβλητα
των οικισμών (αστικά λύματα), καθώς και τα (υγρά) απόβλητα από ελαιουργεία ή άλλου είδους
βιοτεχνίες. Οι μη σημειακές πηγές ρύπανσης αντιστοιχούν στα φορτία από τη γεωργία και την
κτηνοτροφία καθώς και την υγρή και ξηρή εναπόθεση.
Σημειακές πηγές φόρτισης
Στη λεκάνη του ποταμού Κερίτη οι σημειακές φορτίσεις προέρχονται από τα ελαιουργεία που
δραστηριοποιούνται στην περιοχή και από τους οικισμούς. Στην περιοχή της λεκάνης υπάρχουν
δεκαοχτώ (18) κοινότητες (Εικόνα 3.1) και δώδεκα (12) ελαιοτριβεία εκ των οποίων πλέον
λειτουργούν τα επτά (7), (Στοιχεία Διεύθυνσης Γεωργίας). Τα τρία (3) είναι στην περιοχή του
Αλικιανού, ένα (1) στο Βατόλακο, ένα (1) στον Πλατανιά και από ένα στο Σκινέ και Ασκόρδαλο
(Εικόνα 3.1). Τα ελαιοτριβεία διαχειρίζονται τα υγρά απόβλητα τους, διοχετεύντας τα σε στεγανές
εξατμισοδεξαμενές, ενώ τα στερεά τα μεταφέρουν σε μονάδες κατεργασίας (πυρηνοελαιουργεία).
Τέλος, η λεκάνη Κερίτη δεν έχει ολοκληρωμένο σύστημα αποχέτευσης και στους οικισμούς η
διάθεση των λυμάτων γίνεται από απορροφητικούς βόθρους.
Στη λεκάνη του Θερίσσου υπάρχουν πέντε (5) κοινότητες (Εικόνα 3.2) και τρία (3) ελαιουργεία που
αποτελούν και τις σημειακές πηγές φόρτισης (Εικόνα 3.2). Τα δύο (2) ελαιουργεία βρίσκονται στα
Περιβόλια και ένα (1) στις Μουρνιές. Και στη λεκάνη του Θερίσσου, υπάρχει έλλειψη
52 ολοκληρωμένου δικτύου αποχέτευσης. Στους οικισμούς η διάθεση των λυμάτων γίνεται από
απορροφητικούς βόθρους.
Στην λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη υπάρχουν συνολικά 6 σε λειτουργία ελαιοτριβεία
(Εικόνα 3.3),3 στην κοινότητα Παιδοχωρίου, 1 στην κοινότητα Καλυβών ( και τα άλλα 2 στην
κοινότητα του Νέου Χωρίου. Στην περιοχή της λεκάνης απορροής του Κοιλιάρη αν και υπάρχει
βιολογικός καθαρισμός δεν υπάρχει ολοκληρωμένο αποχετευτικό δικτύο και ο βιολογικός δεν
λειτουργεί. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ένα μέρος των οικισμών να έχουν στεγανοποιημένους
βόθρους ενώ ένα μεγάλο ποσοστό κατοικιών να διαθέτουν απορροφητικούς βόθρους (Καλογεράκη,
2009).
Μη Σημειακές πηγές φόρτισης
Τα φορτία των μη συνεχών πηγών ρύπανσης προέρχονται από τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την
ατμοσφαιρική εναπόθεση.
• Γεωργία : Η γεωργία έχει σημαντικές επιπτώσεις στα υδάτινα συστήματα, καθώς η
ανάγκη για εντατικές καλλιέργειες έχουν οδηγήσει στη χρήση λιπασμάτων (ανόργανα και
οργανικά) με άμεση συνέπεια τη μεγάλη φόρτιση με θρεπτικά (άζωτο, φώσφορο) που
οδηγούν στον ευτροφισμό των επιφανειακών και παράκτιων υδάτων. Η κύρια καλλιέργεια
είναι η καλλιέργεια της ελιάς. Επιπλέον καλλιεργούνται εσπεριδοειδή και κηπευτικά
(πατάτες, μελιτζάνες, κρεμμύδια, ντομάτες, μαρούλια κα).
• Κτηνοτροφία : Οι βασικές μορφές κτηνοτροφίας και στις δυο λεκάνες είναι παρεμφερείς.
Υπάρχουν κυρίως αιγοπρόβατα που βοσκούν ελεύθερα, όπως επίσης εκτροφή
πουλερικών και κονικλοτροφία.
• Ατμοσφαιρική εναπόθεση: Τα φορτία αζώτου και φωσφόρου από την υγρή και ξηρή
εναπόθεση υπολογίστηκαν από τη βιβλιογραφία.
Περιβαλλοντικές πιέσεις ανά επιφανειακή υπολεκάνη
Η λεκάνη Κερίτη έχει χωριστεί σε πέντε επιμέρους (5) υπολεκάνες (Εικόνα 3.4), βάσει της
τυπολογίας της λεκάνης. Παρουσιάζονται στην ίδια εικόνα οι οικισμοί και τα ελαιουργεία ανά
υπολεκάνη (εν δυνάμει ρυπαντικά φορτία ρύπανσης).
Υπολεκάνη 1 - Σημειακή πηγή ρύπανσης αποτελεί η κοινότητα της Ζούρβας. Μη σημειακές
πηγές ρύπανσης είναι η υγρή και ξηρή εναπόθεση, η γεωργία και κτηνοτροφία.
Υπολεκάνη 2 - Σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν οι οικισμοί Λάκκοι και Καρές. Μη
σημειακές πηγές ρύπανσης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή εναπόθεση.
Υπολεκάνη 3 - Σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν οι οικισμοί Ορθώνιο, Λαγγός,
Ασκόρδαλος, Χλιαρό και Μεσκλά, καθώς επίσης και 4 ελαιουργεία. Μη σημειακές πηγές
ρύπανσης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή εναπόθεση.
Υπολεκάνη 4 - Σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν οι οικισμοί Πλατανιάς, Κουφός Πατελλάρι
και Φουρνές. Επίσης δυο ελαιουργεία που βρίσκονται στην ίδια υπολεκάνη. Μη σημειακές πηγές
ρύπανσης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή εναπόθεση.
Υπολεκάνη 5 - Σημειακές πηγές ρύπανσης για την υπολεκάνη 5 αποτελούν οι οικισμοί Γεράνι,
Βρύσσες, Αγυιά, Βαρύπετρο, Βατόλακος, Αλικιανός και Σκηνές, όπως επίσης και 6 ελαιουργεία.
Μη σημειακές πηγές ρύπανσης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή εναπόθεση.
53 Πίνακας 3.1. Συγκεντρωτικός πίνακας πιέσεων και επιπτώσεων.
Δραστηριότητα ή
Κινητήρια Δύναμη
Γεωργία
Βιομηχανικές
εκφορτίσεις στην
ατμόσφαιρα
Μεταφορικά μέσα
Μονοπάτι (μέσο) Δημιουργίας
Πίεσης
Διάχυτες πηγές
Απώλειες θρεπτικών από
γεωργικές
δραστηριότητες μέσω:
• επιφανειακής απορροή
• διάβρωσης εδάφους
• τεχνητής αποστράγγιση
• εκχύλισης γεωργικών εδαφών
(π.χ. πηγές, υπόγειο νερό
Απώλειες φυτοφαρμάκων μέσω
των μονοπατιών που αναφέρονται
παραπάνω
Απώλεια ιζήματος από την
παρόχθια διάβρωση, την διάβρωση
του εδάφους και του πυθμένα
ποταμών
Αποθέσεις αζώτου και φωσφόρου
Διαρροή ποσοτήτων ρυπαντών
Χρήση αλατιού για λιώσιμο του
πάγου
Καυσαέρια μηχανής
Βιομηχανία
(IPPC and nonIPPC)
Πιθανή Αλλαγή στην Κατάσταση ή
Επίπτωση
Αλλαγές/ Τροποποίηση
οικοσυστήματος λόγω των θρεπτικών
Τοξικότητα, μόλυνση πόσιμου νερού
Εξομάλυνση του πυθμένα, αλλαγή της
ποικιλίας ασπόνδυλων
Οξίνιση των επιφανειακών και
υπόγειων υδάτινων σωμάτων.
Ευτροφισμός
Εκτενής ρύπανση των υδάτινων
σωμάτων
Μεγάλη αύξηση της συγκέντρωσης
των χλωριούχων
Όξινη βροχή και ατμοσφαιρική
ρύπανση
Σημειακές πηγές
Διάθεση εκροών σε επιφανειακά
Άμεσες επιπτώσεις των τοξικών
και υπόγεια νερά
ουσιών: αύξηση των αιωρούμενων
στερεών, η οργανική ύλη αλλάζει τα
επίπεδα οξυγόνου, τα θρεπτικά
τροποποιούν το οικοσύστημα
Αστικές
δραστηριότητες
Διάθεση εκροών σε επιφανειακά
και υπόγεια νερά
Όμοια με παραπάνω
Χ.Υ.Τ.Α.
Ροή χημικών μέσω διήθησης
Όμοια με παραπάνω
54 Θάνατος και ταφή
ζώων
Προηγούμενη
χρήση γης
Παραγωγή
θερμικής
ενέργειας
Μόλυνση λόγω διήθησης
Όμοια με παραπάνω
Ρυπασμένο έδαφος
Ποικίλα
Επιστροφή του νερού ψύξης στα
επιφανειακά νερά αλλάζει τη
θερμοκρασία τους
Μεγάλη αύξηση θερμοκρασίας, μείωση
διαλυμένου οξυγόνου, αλλαγές στους
ρυθμούς των βιογεωχημικών
διαδικασιών
Άμεσα τοξικά αποτελέσματα στην
υδάτινη πανίδα.
Εξομάλυνση του πυθμένα, αλλαγή του
πληθυσμού των ασπόνδυλων
Απώλεια ενδιαιτημάτων ή και
οικοσυστημάτων
Χρήση βιοκτόνων στα νερά ψύξης
Εκβάθυνση
Διάθεση ιζήματος
Μετακίνηση υποστρώματος
Εκτροφή ψαριών
Γεωργία και
αλλαγή στις
χρήσεις γης
Άντληση για
άρδευση, δημόσια
και ιδιωτική
κατανάλωση
Θρεπτικά, φάρμακα
Ποσοτικές πιέσεις
Αλλαγή στη χρήση νερού λόγω
Αλλαγή της επαναφόρτισης των
βλάστησης
υπόγειων υδάτινων σωμάτων
Μείωση στη ροή ή στο απόθεμα του
υδροφορέα
(Η ανάλυση πρέπει να γίνει
ξεχωστά για τα επιφανειακά από
τα υπόγεια υδατικά συστήματα)
Τεχνητή
επαναφόρτιση
Αύξηση αποθέματος
Μεταφορά νερού
Αύξηση της ροής
Εκβάθυνση
Θρεπτικά, ασθένειες, κτηνοτροφικά
προϊόντα, αλλαγές στη τροφική
αλυσίδα
Μείωση της διάλυσης των χημικών
ουσιών. Μείωση αποθέματος.
Μεταβολή στις οικολογικές συνθήκες
και τις συνθήκες ροής. Εισροή
ποσοτήτων αλατιού. Μεταβολή στα
εξαρτημένα επίγεια οικοσυστήματα
Αύξηση εκροών, μόλυνση υπόγειων
νερών
Μεταβολή στις θερμικές, οικολογικές
συνθήκες και στο καθεστώς ροής
Υδρομορφολογικές πιέσεις
Διάθεση ιζήματος
Εξομάλυνση του πυθμένα, αλλαγές
στο πληθυσμό των ασπόνδυλων
Αφαίρεση του υποστρώματος
Απώλεια ενδιαιτημάτων ή και
οικοσυστημάτων
Αλλαγές στο επίπεδο του νερού
Αλλαγές στην υπόγεια στάθμη νερού,
απώλεια υγροβιότοπων, απώλειες
περιοχών αναπαραγωγής
55 Φυσικά εμπόδια
(δεξαμενή,
φράγμα κτλ)
Μετατροπή
καναλιών
Αλιεία
Εισαγωγή ξένων
ειδών
Αλλαγή του καθεστώτος ροής και των
Αλλαγή στα χαρακτηριστικά της
ροής (π.χ. όγκος, ταχύτητα, βάθος) οικοσυστημάτων
και ανάντη και κατάντη των
εμποδίων
Αλλαγή στα χαρακτηριστικά της
Αλλαγή του καθεστώτος ροής και των
ροής (π.χ. όγκος, ταχύτητα, βάθος) ενδιαιτημάτων ή και των
οικοσυστημάτων
Βιολογικές πιέσεις
Ψάρεμα και εκλεκτική αλίευση
Μείωση της πανίδας και των
ποιοτικών χαρακτηριστικών της
Εμπλουτισμός λιμνών με ψάρια
Γενετική ρύπανση των ενδογενών
πληθυσμών και πιθανή εξαφάνιση
γηγενών πληθυσμών
Αντικατάσταση ή καταστροφή των ήδη
Ανταγωνισμός με τα ήδη
υπαρχόντων ειδών, ανταγωνισμός για
υπάρχοντα είδη
τροφή, αναπαραγωγικά πεδία κ.ά.
Εικόνα 3.1. Κοινότητες και Ελαιουργεία στη λεκάνη του ποταμού Κερίτη.
56 Εικόνα 3.2. Κοινότητες και Ελαιουργεία στη
λεκάνη του Θερίσσου
Εικόνα 3.3. Κοινότητες και Ελαιουργεία στη
λεκάνη του ποταμού Κοιλιάρη
Εικόνα 3.4. Σημειακές πηγές φόρτισης ανά υπολεκάνες (Λεκάνη Κερίτη).
57 Η λεκάνη του Θερίσσου έχει χωριστεί επίσης σε πέντε επιμέρους (5) υπολεκάνες, με βάσει την
τυπολογία της λεκάνης και περιγράφονται οι περιβαλλοντικές πιέσεις (εν δυνάμει ρυπαντικά φορτία
ρύπανσης) για κάθε μία από αυτές (Εικόνα 3.5):
Υπολεκάνη 1- Στην υπολεκάνη 1 δεν υπάρχουν σημειακές πιέσεις. Όσον αφορά τις μη σημειακές
πηγές ρύπανσης μόνο η ατμοσφαιρική εναπόθεση δύνανται να φορτίσουν την υπολεκάνη.
Υπολεκάνη 2- Στην υπολεκάνη 2 σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν οι οικισμοί Θέρισσος και
Παναγιά. Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η ατμοσφαιρική
εναπόθεση.
Υπολεκάνη 3- Στην υπολεκάνη 3 δεν υπάρχουν σημειακές πηγές παρά μόνο μη συνεχείς
(γεωργία, κτηνοτροφία, ατμοσφαιρική εναπόθεση)
Υπολεκάνη 4- Στην υπολεκάνη 4 δεν υπάρχουν σημειακές πηγές αλλά μόνο μη συνεχείς
(γεωργία, κτηνοτροφία, ατμοσφαιρική εναπόθεση)
Υπολεκάνη 5- Στην υπολεκάνη 5 σημειακές πηγές αποτελούν οι οικισμοί Περιβόλια, Μουρνιές
και Βαμβακόπουλο. Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η
ατμοσφαιρική εναπόθεση.
Εικόνα 3.5. Σημειακές πηγές φόρτισης ανά υπολεκάνες (Λεκάνη Θερίσσου)
Η λεκάνη του ποταμού Κοιλιάρη έχει χωριστεί σε οκτώ επιμέρους (8) υπολεκάνες, βάσει της
τυπολογίας της λεκάνης και περιγράφονται οι περιβαλλοντικές πιέσεις (εν δυνάμει ρυπαντικά
φορτία ρύπανσης) για κάθε μία από αυτές (Εικόνα 3.6):
58 Υπολεκάνη 1- Στην υπολεκάνη 1 σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν οι οικισμοί Μαλάξα,
Χιλιομουδού και Τσάκιστρα. Όσον αφορά τις μη σημειακές μόνο η ατμοσφαιρική εναπόθεση
καθώς και η γεωργία - κτηνοτροφία δύνανται να φορτίσουν την υπολεκάνη.
Υπολεκάνη 2- Στην υπολεκάνη 2 σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν οι οικισμοί Γερόλακος,
Δρακόνα, Καρές και Θύμια. Μη σημειακές πηγές ρύπανσης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η
υγρή και ξηρή εναπόθεση.
Υπολεκάνη 3- Στην υπολεκάνη 3 δεν υπάρχουν σημειακές πηγές. Όσον αφορά τις μη σημειακές
μόνο η ατμοσφαιρική εναπόθεση δύνανται να φορτίσουν την υπολεκάνη.
Υπολεκάνη 4- Στην υπολεκάνη 4 δεν υπάρχουν σημειακές πηγές. Μη σημειακές πηγές ρύπανσης
είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η ατμοσφαιρική εναπόθεση.
Υπολεκάνη 5- Στην υπολεκάνη 5 σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελεί ο οικισμός Μαχαιρί. Μη
σημειακές πηγές ρύπανσης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η ατμοσφαιρικήρή εναπόθεση.
Υπολεκάνη 6- Στην υπολεκάνη 6 σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν οι μεγάλοι οικισμοί
Στύλος, Νέο Χωριό, Άπτερα. Επίσης σημειακές πηγές αποτελούν και το σύνολο των 6
ελαιουργία της λεκάνης απορροής, που υπάγονται σε αυτή την υπολεκάνη. Μη σημειακές πηγές
φόρτισης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η ατμοσφαιρική
Υπολεκάνη 7- Στην υπολεκάνη 7 σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν αρκετοί μικροί οικισμοί
(π.χ. Κατωχώρι, Κοντοπούλα, Μελιδώνι). Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η γεωργία,
κτηνοτροφία και η ατμοσφαιρική εναπόθεση.
Εικόνα 3.6. Σημειακές πηγές φόρτισης ανά υπολεκάνες (Λεκάνη Κοιλιάρη)
59 Υπολογισμός ρυπαντικών φορτίων.
Για τον υπολογισμό των ρυπαντικών φορτίων θα γίνει υπολογισμός μόνο των θρεπτικών φορτίων
του αζώτου και φωσφόρου διότι αυτά παρουσιάζουν την μεγαλύτερη κινητικότητα στο υπέδαφος
καθώς και είναι τα μόνα που υπάρχουν αρκετά δεδομένα για τον υπολογισμός τους.
-Λεκάνη Κερίτη-Θερίσσου
Για τον υπολογισμό των αστικών φορτίσεων (σημειακή πηγή) χρησιμοποιήθηκαν δημογραφικά
στοιχεία των Ο.Τ.Α της περιοχής από την απογραφή του 2001. Για τον υπολογισμό των φορτίων
από τα ελαιοτριβεία (σημειακή πηγή) της περιοχής, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τη Διεύθυνση
Γεωργίας και θεωρήθηκε ότι όλα είναι κλασσικού τύπου και ότι η ποσότητα των παραγόμενων
αποβλήτων είναι ανάλογη της ποσότητας ελιών που παράγει κάθε περιοχή. Για τον υπολογισμό
των φορτίσεων από την κτηνοτροφία και από τη γεωργία χρησιμοποιήθηκαν επίσημα στοιχεία από
τη Διεύθυνση Γεωργίας για το έτος 1999 που είναι και τα πιο πρόσφατα (Πίνακας 3.2). Τα
στοιχεία αναφέρονται σε κοινότητες και τις περιοχές περιμετρικά αυτών (Παράρτημα 2). Για τις
φορτίσεις από την ατμοσφαιρική (ξηρή και υγρή) εναπόθεση χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικά
στοιχεία. Όλοι οι πίνακες και τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό των φορτίων
παρατίθενται στο παράρτημα 2. Τα ολικά υγρά? απόβλητα στη λεκάνη του Κερίτη που προέρχονται
από ελαιουργεία είναι 30825 m3/year. Στη λεκάνη, δραστηριοποιούνται συνολικά (12) ελαιουργεία
εκ των οποίων τα (3) βρίσκονται στην υπολεκάνη 3, τα (2) στην υπολεκάνη 4 και τα υπόλοιπα (6)
στην υπολεκάνη 5. Τα φορτία κάθε ελαιοτριβείου παρατίθενται στο παράρτημα 2. Τα ελαιουργικά
φορτία ανά υπολεκάνη είναι τα εξής:
Πίνακας 3.2. Αστικά λύματα ανά κοινότητα στη λεκάνης του Κερίτη.
Όγκος
Ολικό άζωτο
Ολικός φώσφορος
Κοινότητες
Κάτοικοι
αποβλήτων(m3/year)
(kg/year)
(kg/year)
Πλατανιάς
Βρύσσες
Αλικιανός
Βατόλακος
Πατελλάρι
Αγυιά
Βαρύπετρο
Φουρνές
Σκηνές
Χλιαρό
Λαγγός
Ορθώνιο
Καρές
Λάκκοι
Μεσκλά
Ζούρβα
Ασκόρδαλος
Κουφός
Γεράνι
744
245
785
754
168
353
360
663
589
54
41
131
55
356
406
35
47
149
666
66960
22050
70650
67860
15120
31770
32400
59670
53010
4860
3690
11790
4950
32040
36540
3150
4230
13410
59940
2678,4
882
2826
2714,4
604,8
1270,8
1296
2386,8
2120,4
194,4
147,6
471,6
198
1281,6
1461,6
126
169,2
536,4
2397,6
535,68
176,4
565,2
542,88
120,96
254,16
259,2
477,36
424,08
38,88
29,52
94,32
39,6
256,32
292,32
25,2
33,84
107,28
479,52
60 Πίνακας 3.3. Αστικά λύματα ανά Κοινότητα στη λεκάνη του Θερίσσου
Όγκος
Ολικό άζωτο
Ολικός φώσφορος
Κοινότητες
Κάτοικοι
αποβλήτων(m3/year)
(kg/year)
(kg/year)
Μουρνιές
Θέρισσος
Περιβόλια
Παναγιά
Μακρύς
Τοίχος
6481
113
3055
54
583290
10170
274950
4860
23331,6
406,8
10998
194,4
4666,32
81,36
2199,6
38,88
87
7830
313,2
62,64
Πίνακας 3.4. Απόβλητα ελαιουργείων ανά υπολεκάνη στη λεκάνη του Κερίτη.
Αριθμός
Παραγωγή
Άζωτο (ΤΚΝ
Φώσφορος
Ελαιουργείων αποβλήτων(m3/year)
kg/year)
(P2O5 kg/year)
Υπολεκάνη 3
4
10275
11816,25
8939,25
Υπολεκάνη 4
Υπολεκάνη 5
2
6
5137,5
15412,5
5908,125
17724,375
4469,625
13408,875
Στη λεκάνη του Θερίσσου δραστηριοποιούνται (3) ελαιουργεία τα οποία βρίσκονται στην υπολεκάνη
5 και ο ολικός όγκος απόβλητων που παράγουν είναι 4425 m3/year από τα οποία προκύπτουν
5088,75 κιλά αζώτου το χρόνο (ΤΚΝ), και 3850 κιλά φωσφόρου (P2O5).
-Λεκάνη Κοιλιάρη
Στην περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη αν και υπάρχει βιολογικός καθαρισμός
δεν λειτουργεί. Με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του οικισμού να έχουν στεγανοποιημένους βόθρους
και κάποιο μεγάλο ποσοστό κατοικιών να διαθέτουν απορροφητικούς βόθρους.
Τα συνολικά αστικά φορτία για την ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη
είναι ολικό άζωτο 19476 Kg/year και ολικός φώσφορος 3895.2 Kg/year . Όπως έχουμε αναφέρει
στη λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη υπάρχουν συνολικά 6 ελαιοτριβεία, όπως φαίνεται και
απο την Εικόνα 3.6. και τα έξι ελαιοτριβεία ανήκουν στην υπολεκάνη 6 (Νεογενή πεδινή). Ο ολικός
όγκος υγρών? απόβλητων που παράγουν είναι 10008 m3/year από τα οποία προκύπτουν 7606 κιλά
αζώτου το χρόνο (ΤΚΝ), και 5304 κιλά φωσφόρου (P2O5).
Μη σημειακές πηγές φόρτισης
-Λεκάνη Κερίτη-Θερίσσου
Οι φορτίσεις που προέρχονται από μη σημειακές πηγές είναι από τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την
ξηρή και υγρή εναπόθεση. Το σύνολο των καλλιεργήσιμων εκτάσεων αλλά και τα βοσκοτόπια
βρίσκονται στις περιοχές γύρω από τα χωριά της περιοχής. Στους Πίνακες 3.6 και 3.7
παρουσιάζονται για κάθε υπολεκάνη τα φορτία αζώτου,και φωσφόρου από τους διάφορους οικισμού
– Κοινότητες, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, καθώς επίσης από την υγρή και ξηρή εναπόθεση.
Επίσης στους ίδιους πίνακες παρουσιάζονται οι πληθυσμοί των ζώων ανά υπολεκάνη. Από τη
βιβλιογραφία υπολογίστηκαν οι ολικοί όγκοι φωσφόρου και αζώτου από τη ξηρή και υγρή εναπόθεση
61 ανά υπολεκάνη, συναρτήσει των κατακρημνίσεων της περιοχής και τη περιεκτικότητά τους στα
παραπάνω στοιχεία. Η εναπόθεση των όγκων φωσφόρου και αζώτου σε κάθε υπολεκάνη,
υπολογίστηκαν αναλογικά με την έκτασή της. Τα συνολικά φορτία αζώτου και φωσφόρου ανά
υπολεκάνη και ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο παρουσιάζονται επίσης στον Πίνακα 3.6 για την λεκάνη
του Κερίτη, ενώ τα αντίστοιχα φορτία για τη λεκάνη του Θερίσου παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.7.
Ο Πίνακας 3.8 παρουσιάζει τα συνολικά φορτία εισροών και εκροών θρεπτικών της λεκάνης του
Κερίτη του οποίου η παροχή είναι 164 Μm3/y. Οι εισροές αζώτου στη λεκάνη υπολογίστηκαν σε
945 tn/yr και οι εκροές σε 76 tn/yr (92% μείωση από φυσικές διεργασίες), ενώ οι εισροές του
φωσφόρου υπολογίστηκαν σε 571 tn/yr και οι εκροές σε 6 tn/yr (99% μείωση από φυσικές
διεργασίες). Όσον αφορά τη λεκάνη Θερίσσου, ελλείψει μετρήσεων, οι εκροές για τα θρεπτικά δεν
μπορούν να υπολογιστούν.
Πίνακας 3.5. Αστικά λύματα ανά Κοινότητα στη λεκάνη του Κοιλιάρη
Όγκος
Ολικό άζωτο
Ολικός φώσφορος
Κοινότητες
Κάτοικοι
αποβλήτων(m3/year)
(kg/year)
(kg/year)
Δρακώνα
Κάμποι
Μαδάρο
Τσάκιστρα
Κοντοπούλα
Κατωχώρι
Μαλάξα
Λούλος
Γερόλακκος
Πλατυβόλα
Σπηλιάρια
Θύμια
Καλύβες
Αρμένοι
Καρές
Μαχαιρών
Νιό Χωριό
Ραμνή
Κυριακοσέλια
Χιλιομουδού
Στύλος
Προβαρδά
Σαμωνάς
Φαρράγι
Καλάμι
Άπτερα
Μελιδόνι
Παιδοχώρι
Πεμόνια
236
169
27
33
147
237
178
157
210
50
47
58
1289
384
54
81
615
120
46
47
309
89
49
39
83
254
138
114
150
21240
15210
2430
2970
13230
21330
16020
14130
18900
4500
4230
5220
116010
34560
4860
7290
55350
10800
4140
4230
27810
8010
4410
3510
7470
22860
12420
10260
13500
849.6
608.4
97.2
118.8
529.2
853.2
640.8
565.2
756
180
169.2
208.8
4640.4
1382.4
194.4
291.6
2214
432
265.6
169.2
1112.4
320.4
176.4
140.4
298.8
914.4
496.8
410.4
540
169.92
121.68
19.44
23.76
105.84
170.64
128.16
113.04
151.2
36
33.84
41.76
928.08
276.48
38.88
58.32
442.8
86.4
33.12
33.84
222.48
64.08
35.28
28.08
59.76
182.88
99.36
82.08
108
62 Πίνακας 3.6. Συνολικά φορτία αζώτου και φωσφόρου ανά υπολεκάνη (Κερίτη).
Υπολεκάνη
Εμβαδό (Km2)
Αριθμός ζώων
1
47.03
-
2
8.35
12373
3
48.49
22398
4
40.57
2428
5
22.75
16317
Άζωτο (N)
Κοινότητες
N (tn/y)
Ελαιουργεία
N (tn/y)
Κτηνοτροφία
N (tn/y)
Γεωργία
N (tn/y)
Υγρή Εναπόθεση
N (tn/y)
Ξηρή Εναπόθεση
N (tn/y)
Σύνολο N
(tn/y)
Σύνολο N
(tn/y) / Km2
0.126
1.48
2.45
6.20
13.5
-
-
11.82
5.91
17.71
-
68.79
109.2
11.22
37.08
-
79.12
89.56
66.31
359.12
12.95
2.30
13.35
11.18
6.27
7.63
1.35
7.86
6.58
3.69
97.4
437.37
4.83
2.4
19.225
22.706 153.04 234.24
0.48
18.33
Φώσφορος (P)
Κοινότητες
P (tn/y)
Ελαιουργεία
P (tn/y)
Κτηνοτροφία
P (tn/y)
Γεωργία
P (tn/y)
Υγρή Εναπόθεση
P (tn/y)
Ξηρή Εναπόθεση
P (tn/y)
Σύνολο
P (tn/y)
Σύνολο
P (tn/y)/ Km2
0.0252
0.295
0.49
1.24
2.7
-
-
8.94
4.47
13.41
-
10.66
17.42
1.28
7.17
-
80.2
95.92
50.76
274.66
0.11
0.019
0.11
0.093
0.053
0.18
0.03
0.19
0.16
0.08
0.3152 91.204 123.07 58.003 298.073
0.0067
10.92
2.538
1.429
13.102
63 Πίνακας 3.7. Συνολικά φορτία αζώτου και φωσφόρου ανά υπολεκάνη (Θερίσσου).
Υπολεκάνη
1
2
3
4
5
2
Εμβαδό (Km )
4.31
7.45
21.44
8.33
13.06
Αριθμός ζώων
21333
13802
Άζωτο (N)
Κοινότητες N (tn/y)
0.65
34.63
Ελαιουργεία N (tn/y)
5.1
Κτηνοτροφία N (tn/y)
132.12
40.82
Γεωργία N (tn/y)
1.82
11.21
Υγρή Εναπόθεση N (tn/y)
1.19
2.056
5.92
2.299
3.6
Ξηρή Εναπόθεση N (tn/y) 0.698
1.208
3.48
1.35
2.177
Σύνολο N (tn/y)
1.888 137.854
9.4
3.649
97.537
2
Σύνολο N (tn/y) / Km
0.438
18.5
0.438
0.43805 7.4683
Φώσφορος (P)
Κοινότητες P (tn/y)
0.120
6.93
Ελαιουργεία P (tn/y)
3,85
Κτηνοτροφία P (tn/y)
20.31
7.08
Γεωργία P (tn/y)
1.9
9.33
Υγρή Εναπόθεση P (tn/y)
0.01
0.017
0.05
0.019
0.031
Ξηρή Εναπόθεση P (tn/y) 0.016
0.028
0.082
0.031
0.05
Σύνολο P (tn/y)
0.026 22.375
0.132
0.05
27.271
2
Σύνολο P (tn/y)/ Km
0.006
3
0.00616
0.006
2.088
Πίνακας 3.8. Εκροές θρεπτικών στον ποταμό Κερίτη.
Ν(tn/year)
P(tn/year)
Εισροές
945
571
Ν(tn/year)
P(tn/year)
Εκροές
76
6
-Λεκάνη Κοιλιάρη
Στη λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη τα μη σημειακά φορτία προέρχονται από τη γεωργία,
την κτηνοτροφία και τέλος από την ατμοσφαιρική εναπόθεση. Στο παράρτημα 2 εμφανίζεται
αναλυτικά η διαδικασία που πραγματοποιήθηκε για τον υπολογισμό των φορτίων (κινητήριες..) και οι
πίνακες με τα δεδομένα (στρέμματα –δέντρα ).
Τα φορτία που προέρχονται από τη γεωργία υπολογίστηκαν έχοντας τις εκτάσεις ανά είδος
καλλιέργειας για κάθε περιοχή ,τους συντελεστές λίπανσης ανά είδος καλλιέργειας και το
πλεόνασμα (παράρτημα ΙΙ). Στον Πίνακα 3.9 παρουσιάζεται η φόρτιση για κάθε υπολεκάνη της
λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη τόσο για το άζωτο όσο και για το φώσφορο. Η συνολική
φόρτιση της λεκάνη απορροής που οφείλεται στη γεωργία είναι 56 τόνοι αζώτου/έτος, 43.6 τόνοι
φωσφόρου/έτος.
64 Οι βασικές μορφές κτηνοτροφίας στη λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη είναι κυρίως τα
οικόσιτα και νομαδικά αιγοπρόβατα και η εκτροφή πουλερικών και κουνελιών. Οι πληθυσμοί των
ζώων ανά υπολεκάνη παρατίθενται στον Πίνακα 3.9. Η συνολική φόρτιση της λεκάνη απορροής που
οφείλεται στην κτηνοτροφία είναι για το άζωτο 384 τόνοι αζώτου/έτος, για το φώσφορο 70 τόνοι
φωσφόρου/έτος. Η εναπόθεση των όγκων φωσφόρου και αζώτου σε κάθε υπολεκάνη,
υπολογίστηκαν αναλογικά με την έκτασή της. Τα συνολικά φορτία αζώτου και φωσφόρου ανά
υπολεκάνη και ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο παρουσιάζονται επίσης στον Πίνακα 3.9 για τη λεκάνη
του Κοιλιάρη. Στον Πίνακα 3.10 παρουσιάζονται τα συνολικά φορτία εισροών και εκροών
θρεπτικών της λεκάνης του Κοιλιάρη. Πιο συγκεκριμένα οι εισροές αζώτου στη λεκάνη
υπολογίστηκαν σε 526 tn/yr και οι εκροές σε 118 tn/yr, ενώ οι εισροές του φωσφόρου
υπολογίστηκαν σε 124 tn/yr και οι εκροές σε 4 tn/yr, (Παλιατζίκη, 2006).
Πίνακας 3.9. Συνολικά φορτία αζώτου και φωσφόρου ανά υπολεκάνη (Κοιλιάρη).
Υπολεκάνη
Εμβαδό (Km2)
Αριθμός ζώων
1
47.39
6510
2
3
4
5
6
7
16.79
32.08
4.926
0.16
30.5
13.303
14752
622
37807
30523
Άζωτο (N)
Κοινότητες N (tn/y)
2.066
2.944
0.2916
10.879
3.395
Ελαιουργεία N (tn/y)
7.875
Κτηνοτροφία N (tn/y)
56.13
79.688
1.1369
96.01
152.72
Γεωργία N (tn/y)
9.2568 14.326
1.5428
8.816
22.09
Υγρή Εναπόθεση N (tn/y)
11.72
4.152
7.93
1.218
0.039
7.544
3.29
Ξηρή Εναπόθεση N (tn/y)
6.89
2.44
4.66
0.716
0.0233
4.434
1.933
Σύνολο N (tn/y)
86.06 103.55 12.59 1.934
3.034
135.56 183.43
2
Σύνολο N (tn/y)/ Km
1.82
6.17
0.39
0.39
18.96
4.44
13.79
Φώσφορος (P)
Κοινότητες P (tn/y)
0.4133 0.5688
0.05832 2.17584 0.6789
Ελαιουργεία P (tn/y)
5.553
Κτηνοτροφία P (tn/y)
9.148 12.8755
0.2389 22.8876
24.99
Γεωργία P (tn/y)
7.2072
11.154
1.2012
6.864
17.2029
Υγρή Εναπόθεση P (tn/y) 0.0979 0.0347 0.0663
0.01
0.0003
0.063
0.0274
Ξηρή Εναπόθεση P (tn/y) 0.1632 0.0578 0.1105 0.0169 0.00055
0.105
0.0458
Σύνολο P (tn/y)
17.029 24.69 0.1768 0.027
1.499
37.648 42.945
2
Σύνολο P (tn/y)/ Km
0.36
1.47
0.01
0.01
9.37
1.23
3.23
Πίνακας 3.10. Εκροές θρεπτικών στον ποταμό Κοιλιάρη.
Ν(tn/year)
P(tn/year)
Εισροές
526
124
Ν(tn/year)
P(tn/year)
Εκροές
118
4
65 Οι συγκεντρωτικοί πίνακες περιβαλλοντικών πιέσεων για τις λεκάνες Κερίτη, Θερίσσου και Κοιλιάρη
παρουσιάζονται στους πίνακες 3.11, 3.12 και 3.13 αντιστοίχως.
Πίνακας 3.11. Συγκεντρωτικός πίνακας περιβαλλοντικών πιέσεων («κινητήριες δυνάμεις»)?
για κάθε μια υπολεκάνη (λεκάνη απορροής Κερίτη).
Υπολεκάνη
Χημική Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Υψηλή
Μέτρια
1
2
Χαμηλή
Υψηλή
Μέτρια
9
9
9
9
Χαμηλή
9
9
4
Φορτία
Ρύπανσης
9
9
3
5
Μικροβιακή Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
9
9
Συνολικά
Φορτία
0,5 tn/Km2-yr
(N) 0,007 tn/y
(P)
18,3 tn/ Km2-yr
(N) 10,9 tn/
Km2-yr (P)]
4,8 tn/ Km2-yr
(N)
2,5 tn/ Km2-yr
(P)
2.4 tn/ Km2-yr
(N)
1,4 tn/ Km2-yr
(P)
19,2 tn/ Km2-yr
(N) 13,1 tn/
Km2-yr (P)
Σημειακές
Πηγές
(οικισμός Ζούρβας)
(οικισμοί)
(οικισμοί + 4
ελαιουργεία)
(οικισμοί + 2
ελαιουργεία)
(οικισμοί + 6
ελαιουργεία)
66 Πίνακας 3.12. Συγκεντρωτικός πίνακας περιβαλλοντικών πιέσεων για κάθε μια υπολεκάνη
(λεκάνη απορροής Θερίσσου).
Υπολε
κάνη
Χημική Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Υψηλή
Μέτρια
1
2
Μικροβιακή Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Χαμηλή
Υψηλή
Μέτρια
9
9
Χαμηλή
9
9
3
9
9
4
9
9
5
9
9
Φορτία
Ρύπανσης
Συνολικά
Φορτία
0,4 tn/ Km2yr (N) 0,006
tn/ Km2-yr
(P)
18,5 tn/ Km2yr (N)
3,0 tn/ Km2yr (P)
0,4 tn/ Km2yr (N) 0,006
tn/ Km2-yr
(P)
0,4tn/ Km2yr (N)
0,006tn/
Km2-yr (P)
Σημειακ
ές
Πηγές
(2
οικισμοί
)
(οικισμοί
7,5 tn/ Km2+
yr (N) 2,1 tn/
3ελαιου
Km2-yr (P)
ργεία)
67 Πίνακας 3.13. Συγκεντρωτικός πίνακας περιβαλλοντικών πιέσεων (λεκάνη απορροής
Κοιλιάρη).
Υπολε
κάνη
Χημική Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Υψηλή
Μέτρια
1
2
Μικροβιακή Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Χαμηλή
Υψηλ
ή
9
Μέτρια
Φορτία
Ρύπανσης
Χαμηλή
Συνολικά Φορτία
1,8 tn/ Km2-yr
(N) 0,4 tn/ Km2yr (P)
6,2 tn/ Km2-yr
(N)
1,5 tn/ Km2-yr
(P)
0,4 tn/ Km2-yr
(N) 0,006 tn/
Km2-yr (P)
0,4tn/ Km2-yr
(N) 0,01 tn/
Km2-yr (P)
18,9 tn/ Km2-yr
(N)
9,4 tn/ Km2-yr
(P)
9
9
9
3
9
9
4
9
9
5
9
6
7
9
9
9
9
4,4tn/ Km2-yr
(N) 1,2 tn/ Km2yr (P)
9
13,8 tn/ Km2-yr
(N)
3,2 tn/ Km2-yr
(P)
Σημε
ιακές
Πηγ
ές
(οικι
σμοί)
(οικι
σμοί
)
1
οικισ
μός
(οικι
σμοί
+6
ελαιο
υργεί
α)
(οικι
σμοί)
68 Κεφάλαιο 4 – Χημική
Κατάσταση των
Υδάτινων
Συστημάτων στις
Λεκάνες Απορροής
των Ποταμών
Κερίτη-Θερίσου και
Κοιλιάρη
69 4. Χημική Κατάσταση των Υδάτινων Συστημάτων στις Λεκάνες Απορροής
Α) Κερίτη-Θερίσσου
Στην παρούσα μελέτη, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από μετρήσεις που έλαβαν χώρα στο πεδίο σε
τρεις χρονικές περιόδους. Τον Απρίλιο του 1999 για τη Γενική Διεύθυνση Εγγειοβελτιωτικών
‘Εργων και Γεωργικών Διαρθρώσεων σε σημεία και των δύο μελετώμενων λεκανών, τη διετία
2004-2006 στα πλαίσια πειραματικών μετρήσεων που διεξήγαγε το Τμήμα Φυσικών Πόρων και
Περιβάλλοντος του ΤΕΙ Κρήτης σε σημεία στη λεκάνη Κερίτη, και το 2007, για λογαριασμό του
προγράμματος STRim που εκπονήθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης, τον ΟΑΔΥΚ και το Μ.Α.Ι.Χ
(Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων), σε 3 χρονικές στιγμές (1/3/0720/3/07,1/8/07,30/10/07). Ο στόχος του προγράμματος STRim ήταν η αξιολόγηση της
ρύπανσης από ελαιοτριβεία σε επιφανειακά και υπόγεια ύδατα της λεκάνης του ποταμού Κερίτη.
Έγιναν μετρήσεις σε πλήθος χημικών στοιχείων, βαρέων μετάλλων αλλά και βιολογικών δεικτών.
Τα σημεία δειγματοληψίας είναι τόσο επιφανειακά (πηγές), όσο και υπόγεια (γεωτρήσεις-πηγάδια).
Δίκτυο Δειγματοληψίας
Το 1999 έγιναν μετρήσεις σε ένα εκτεταμένο δίκτυο σημείων. Σε πηγές/μικροπηγές (επιφανειακά),
γεωτρήσεις και πηγάδια (υπόγεια). Τα πηγάδια δηλώνουν την χημική κατάσταση στο άνω μέρος του
υδροφορέα (φρεάτιος υδροφόρος ορίζοντας) ενώ οι γεωτρήσεις σε βαθύτερα μέρη (κύριο
υδροφορέα) ανάλογα με το βάθος της γεώτρησης. Τα σημεία αυτά παρουσιάζονται στις Εικόνες 4.1,
4.2 και 4.3. Τα σημεία δειγματοληψίας της διετίας 2004-2006 είναι 5 και παρουσιάζονται στην
Εικόνα 4.4.Το σημείο 1 βρίσκεται στα Μεσκλά και περιλαμβάνει τις κύριες πηγές τροφοδοσίας του
Κερίτη. Το σημείο 2 στο Φουρνέ, βρίσκεται στον κύριο ρου του Κερίτη, το σημείο 3 βρίσκεται μετά
τη λίμνη Αγυιά σε παραπόταμο του Κερίτη που εμπλουτίζεται από τα νερά της τεχνητής λίμνης. Το
σημείο 4 βρίσκεται στο Πατελάρι, στον κύριο ρου του Κερίτη. Τέλος, το σημείο 5 βρίσκεται στην
περιοχή του Πλατανιά, πριν τις εκβολές του Κερίτη. Οι μετρήσεις του STRim έγιναν στην
ευρύτερη περιοχή της των λεκανών απορροής Κερίτη και Θερίσου, (σύνολο 14 σημείων
επιφανειακών και υπόγειων) και παρουσιάζονται στην Εικόνα 4.5. Από αυτά τα σημεία τα 4,6,
12,13,14 είναι επιφανειακά και τα υπόλοιπα είναι υπόγεια. Παρουσιάζονται μόνο οι μετρήσεις εκτός
των σταθερών για το πόσιμο νερό χάριν συντομίας, και τα υπόλοιπα αποτελέσματα παρατίθενται
στο παράρτημα.
Παρουσίαση αποτελεσμάτων δειγματοληψιών
Αποτελέσματα μετρήσεων έτους 1999 - Οι μετρήσεις αυτές έγιναν επιλεκτικά σε πηγές, πηγάδια
και γεωτρήσεις οι θέσεις των οποίων παρουσιάστηκαν παραπάνω (Εικόνα 4.1,4.2,4.3). Οι μετρήσεις
αυτές είχαν σαν στόχο τον εντοπισμό και μέτρηση 6 χημικών στοιχείων και ενώσεων: Χλώριο (Cl),
Θειικά (SO4), Νάτριο (Na), Μαγνήσιο (Mg), Όξινα ανθρακικά (HCO3) και Ασβέστιο (Ca). Τα όρια
για πόσιμο νερό σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία (Οδηγία 98/83/ΕΚ) είναι αντίστοιχα 250
mg/L για το χλώριο, 250 mg/L για τα θειικά, και 200 mg/L για το νάτριο [1]. Τα αποτελέσματα των
μετρήσεων παρουσιάζονται ανά κατηγορία σημείου (πηγές / πηγάδια / γεωτρήσεις) στο Παράρτημα
1. Από το σύνολο των πηγών έγιναν μετρήσεις στις: Π35, Π40, Π28-32, Π54,Π37.
70 Εικόνα 4.1. Πηγές και μικροπηγές
λεκάνης Κερίτη-Θερίσσου και μετρήσεις
του έτους 1999.
Εικόνα 4.3. Πηγάδια λεκάνης Κερίτη και
μετρήσεις έτους 1999.
Εικόνα 4.2. Γεωτρήσεις λεκάνης
Κερίτη-Θερίσσου και μετρήσεις του
έτους 1999.
Εικόνα 4.4. Σημεία δειγματοληψίας
διετίας 2004-2006.
71 Εικόνα 4.5. Σημεία δειγματοληψίας μετρήσεων STRim (2007).
Εικόνα 4.6. Περιεκτικότητα πηγών σε θειικά (μετρήσεις 1999).
72 Από τις μετρήσεις (Εικόνες 4.6 και 4.7) βλέπουμε ότι υπάρχει υπέρβαση του ορίου των 250 mg/L
μόνο στα θειικά στη γεώτρηση Γ171 (528,3 mg/L) και Π40 (350,6 mg/L). Και στις δύο
περιπτώσεις τα θειικά προέρχονται από φυσικές διεργασίες δηλ. την έκθεση του νερού σε
στρώματα γύψου στην περιοχή του Κουφού.
Εικόνα 4.7. Περιεκτικότητα γεωτρήσεων σε θειϊκά (μετρήσεις 1999).
Αποτελέσματα μετρήσεων 2004-2006 - Οι μετρήσεις που έγιναν τη διετία 2004-2006
εστίασαν στην ανίχνευση και μέτρηση μετάλλων στο νερό. Πιο συγκεκριμένα στον
ψευδάργυρο (Zn), το σίδηρο (Fe), στο χαλκό (Cu), και στο χρώμιο (Cr). Τα όρια για πόσιμο
νερό σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία (Οδηγία 98/83/ΕΚ) είναι αντίστοιχα 0,2 mg/L
για το σίδηρο, 2 mg/L για το χαλκό και τα 50 μg/L για το χρώμιο. Η Ελληνική νομοθεσία δεν
έχει ορίσει όρια για τον ψευδάργυρο αλλά η Π.Ο.Υ θεωρεί ότισυγκεντρώσεις πάνω από 3
mg/L δεν θα είναι αποδεκτές από τον καταναλωτή. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων με την
εποχιακή μεταβολή των μετρήσεων παρουσιάζονται στα διαγράμματα 4.1 ως 4.4. Μόνο ο
σίδηρος είχε δύο υπερβάσεις του ορίου των 0,2 mg/L στις θέσεις 2 και 5.
73 Ψευδάργυρος (Zn) 80
70
μg/L
60
50
Σημείο 1
40
Σημειο 2
30
Σημειο 3
20
Σημειο 4
10
Σημειο 5
0
Αυγ‐04 Σεπ‐04 Φεβ‐05 Απρ‐05 Ιουν‐05Ιουλ‐05 Σεπ‐05 Μα'ι' Ιουλ‐06
06
Διάγραμμα 4.1: Εποχιακή μεταβολή του ψευδαργύρου στα σημεία
δειγματοληψίας.
Σίδηρος (Fe)
300
250
μg/L
200
Σημειο 1 Σημειο 2
150
Σημειο 3
100
Σημειο 4
50
Σημειο 5
0
Αυγ‐04 Σεπ‐04 Φεβ‐05 Απρ‐05 Ιουν‐05Ιουλ‐05 Σεπ‐05 Μα'ι' Ιουλ‐06
06
Διάγραμμα 4.2: Εποχιακή μεταβολή του σιδήρου στα σημεία δειγματοληψίας.
74 Χαλκός (Cu)
18
16
14
μg/L
12
Σημειο 1
10
Σημειο 2
8
Σημειο 3
6
Σημειο 4
4
Σημειο 5
2
0
Αυγ‐04 Σεπ‐04 Φεβ‐05 Απρ‐05 Ιουν‐05Ιουλ‐05 Σεπ‐05 Μα'ι' Ιουλ‐06
06
Διάγραμμα 4.3: Εποχιακή μεταβολή του χαλκού στα σημεία δειγματοληψίας.
Χρώμιο (Cr)
12
10
μg/L
8
Σημειο 1
Σημειο 2
6
Σημειο 3
4
Σημειο 4
2
Σημειο 5
0
Αυγ‐04 Σεπ‐04 Φεβ‐05 Απρ‐05 Ιουν‐05 Ιουλ‐05 Σεπ‐05 Μα'ι' Ιουλ‐06
06
Διάγραμμα 4.4: Εποχιακή μεταβολή του χρωμίου στα σημεία δειγματοληψίας.
Αποτελέσματα μετρήσεων STRim (2007) - Οι μετρήσεις αυτές έλαβαν χώρα σε 3
χρονικές στιγμές του 2007. Την άνοιξη ελήφθησαν μετρήσεις και στα 14 σημεία της
ευρύτερης περιοχής των λεκανών Κερίτη-Θερίσου (Εικόνα 4.5), τον Αύγουστο στα 7 πρώτα
σημεία και τον Οκτώβρη στα υπόλοιπα 6. Οι μετρήσεις αυτές πέρα από το πλήθος των
χημικών στοιχείων που μέτρησαν (Νιτρικά, θειικά, χλώριο, φώσφορος κα) συμπεριέλαβαν
και βιολογικούς δείκτες ρύπανσης όπως κοπρανώδη κολ/δια και BOD και COD και
παρουσιάζονται στο Παράρτημα 2.
75 Στις μετρήσεις παρατηρούμε υπερβάσεις στις βιολογικές μετρήσεις στις περισσότερες
μετρήσεις (Εικόνες 4.8, 4.11 και 4.14), στις συγκεντρώσεις σιδήρου και μαγκανίου στις
θέσεις 9 και 10 (Εικόνα 4.10) και υψηλές τιμές στα BOD και COD στις θέσεις 2, 3, 4, και 5
(Εικόνες 4.9, 4.12 και 4.13). Στην Εικόνα 4.13 βλέπουμε σε όλα τα σημεία δειγματοληψίας
εκτός των σημείων 13 και 14 ότι έχουμε αυξημένες ποσότητες κοπρανωδών
κολοβακτηριδίων, γεγονός που υποδεικνύει μόλυνση κοπρανώδους προέλευσης. Τα
κολοβακτηριοειδή έχουν προέλευση τον εντερικό σωλήνα ανθρώπων και θερμόαιμων ζώων
και είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να υπάρχουν και παθογόνοι μικροοργανισμοί με τις όποιες
συνέπειες. Η Escherichia coli (Κολοβακτηρίδιο) συνιστά ένα τυπικό μέλος της ομάδας αυτής
των μικροοργανισμών και κατά συνέπεια η παρουσία έστω και ενός μικροβιακού κυττάρου σε
100 ml χλωριωμένου νερού είναι ενδεικτική μόλυνσης ή κακής απολύμανσης του.
Παρατηρούμε ότι έχουμε αυξημένες ποσότητες τόσο στα επιφανειακά όσο και στα υπόγεια.
Στα επιφανειακά ίσως να οφείλονται σε απορρίψεις βοθρολυμμάτων χωρίς να έχει
προηγηθεί επεξεργασία τους, είτε από παραπλήσιες κοινότητες, είτε λόγω της
κτηνοτροφίας της ευρύτερης περιοχής. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις στα υπόγεια νερά ίσως
να οφείλονται σε πιθανή επικοινωνία επιφανειακών και υπογείων υδάτων, ή σε πιθανή
διήθηση βοθρολυμμάτων λόγω αστοχίας ή κακής στεγανοποίησης δεξαμενών που τα
περιέχουν ή από τους αποροφητικούς βόθρους. Η Ελληνική νομοθεσία (ΚΥΑ 46399/86 για
τα επιφανειακά νερά θεωρεί αποδεκτό για πόσιμο νερό την ύπαρξη 20 απ/100ml για νερά
που απαιτούν την ελάχιστη επεξεργασία και ως 2000 απ/100ml για νερά που απαιτούν την
μέγιστη επεξεργασία.
Εικόνα 4.8. Αποτελέσματα μετρήσεων STRim για κοπρανώδη κολ/δια-Άνοιξη 2007.
76 Εικόνα 4.9. Αποτελέσματα μετρήσεων STRim για το BOD-Άνοιξη 2007
Εικόνα 4.10. Αποτελέσματα μετρήσεων STRim για το σίδηρο-Άνοιξη 07’
77 Εικόνα 4.11. Αποτελέσματα μετρήσεων STRim για κοπρανώδη κολ/διαΑύγουστος 07’.
Εικόνα 4.12. Αποτελέσματα μετρήσεων STRim για το BOD-Αύγουστος 07’.
78 Εικόνα 4.13. Αποτελέσματα μετρήσεων STRim για το COD-Αύγουστος 07’.
Εικόνα 4.14. Αποτελέσματα μετρήσεων STRim για κοπρανώδη κολ/δια –
Οκτώβριος ‘07
79 Το BOD είναι το βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο που το χρειάζονται οι
μικροοργανισμοί για να αποικοδομήσουν οργανικό υλικό. Αποτελεί δείκτη ρύπανσης
καθώς αυξημένες ποσότητες BOD υποδηλώνουν και αυξημένες ποσότητες
οργανικού φορτίου. Το όριο που έχει ορίσει η Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
(ΠΟΥ) είναι στα 3 mg/L. Οι μετρήσεις άνω του ορίου αυτού παρατηρούνται στο
σημείο 7. Στο σημείο 7, οι μετρήσεις αυτές ενδέχεται να οφείλονται στα
ελαιοτριβεία που δραστηριοποιούνται εκεί, καθώς το αυξημένο BOD είναι βασικό
χαρακτηριστικό του κατσίγαρου, απόβλητου που δημιουργείται κατά την
επεξεργασία για την παραγωγή λαδιού. Η παρουσία αυξημένου BOD ενδέχεται να
οφείλεται και σε φυσικούς παράγοντες καθώς ακόμα και οργανική ύλη φυσικής
προέλευσης όπως φύλλα ή και περιττώματα ζώων που καταλήγουν σε επιφανειακά
νερά, συμβάλλουν στην αύξηση του BOD (σημείο 1).
Ποιότητα Πηγών
Στη λεκάνη του Κερίτη υπάρχουν κυρίως οι πηγές: Μεσκλά, Πλάτανος, Κολύμπας
και Καλαμιώνας. Οι χημικές αναλύσεις των παραπάνω πηγών παρουσιάζονται στον
Πίνακα 4.1. Γενικά, όσον αφορά τη χημική τους σύσταση, το νερό των πηγών
θεωρείται καλό καθώς όλες οι μετρήσεις είναι εντός επιτρεπτών ορίων. Το νερό της
πηγής του Καλαμιώνα θεωρείται σκληρό, ενώ των άλλων τριών μαλακό.
Πίνακας 4.1. Χημικές αναλύσεις πηγών της λεκάνης του Κερίτη.
Μετρήσεις STRim 2007
Πηγή
pH
Ειδ.Ηλεκτρ.Αγωγ
(μS/cm)
Σκληρότητα (mg
CaO/100mL)
Άλατα(mg/L)
Ασβέστιο
Μαγνήσιο
Κάλιο
Νάτριο
Χλώριο
Θειικά
Νιτρικά
Φώσφορος
Χαλκός
Σίδηρος
Κατηγορία νερού
Κίνδυνος
αλατότητας
Κίνδυνος νατρίου
Μεσκλά
7,95
Καλαμιώνα
7,64
Κολύμπα
8,02
Πλάτανος
8,04
240
1530
300
240
6,84
55,49
9,22
7,58
153,6
38,6
6,17
0,292
4,78
17,225
50
0,08
0,003
0,012
C1-S1
χαμηλός
979,2
259
82,4
1,08
22,4
56,72
80
0,205
0,046
0
0
C3-S1
μεγάλος
192
43,2
13,6
0,359
6,59
31,905
80
0,419
0,015
0,001
0
C2-S1
μέσος
153,6
36,8
10,4
0,302
5,36
24,815
50
0,475
0,028
0,001
0
C1-S1
χαμηλός
χαμηλός
χαμηλός
χαμηλός
χαμηλός
80 Χημική Κατάσταση των Λεκανών Απορροής: Β) Κοιλιάρης
Προκειμένου να μελετηθεί η χημική κατάσταση της λεκάνης απορροής του ποταμού
Κοιλιάρη, χρησιμοποιήθηκαν αποτελέσματα μετρήσεων για τα ποιοτικά
χαρακτηριστικά του νερού της περιοχής μελέτης από διάφορα ερευνητικά και
πανεπιστημιακά ιδρύματα, όπως:
• Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) το 2000-2001,
• Τ.Ε.Ι Χανίων τμήμα Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος το έτος 2003
• Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ)
• Εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών του
Πολυτεχνείου Κρήτης από τις 24/5/04 έως 21/7/08.
Οι πιο πάνω μετρήσεις αφορούν πλήθος χημικών στοιχείων, βαρέων μετάλλων αλλά
και βιολογικών δεικτών. Τα σημεία δειγματοληψίας είναι τόσο επιφανειακά (πηγές),
όσο και υπόγεια (γεωτρήσεις-πηγάδια).
Δίκτυο Δειγματοληψίας
Οι μετρήσεις της ποιότητας ύδατος που πραγματοποιήθηκαν από το Εθνικό Κέντρο
Θαλάσσιων Ερευνών το διάστημα 2000-2001 έγιναν σε σημεία εντός του ποταμού.
Τα σημεία δειγματοληψίας στις μετρήσεις όπου πραγματοποιήθηκαν το έτος 2003
από το τμήμα Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος του ΤΕΙ Κρήτης ήταν στην κοίτη
του ποταμού και σε παρακείμενη γέφυρα που απέχει 2.5 km νοτιοδυτικά από την
κοίτη του ποταμού (επιφανειακές μετρήσεις). Επιπρόσθετα το σημείο δειγματοληψίας
για τις μετρήσεις που πραγματοποίησε το ΙΓΜΕ παρουσιάζεται στην εικόνα 5.1
(υπόγεια ύδατα). Επίσης σε γεώτρηση της περιοχής του Στύλου Αποκορώνου
ελήφθησαν μετρήσεις από το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών
(Εικόνα 4.15). Το εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης
Εδαφών του Πολυτεχνείου Κρήτης στα πλαίσια μεταπτυχιακής εργασία (Παλιατζίκη
Α., 2006; Χατζηθεοχάρους Κ., 2005; Πρόγραμμα ΓΓΕΤ - CyberMan),
πραγματοποίησε μετρήσεις που έγιναν στην περιοχή ενδιαφέροντος από τις 24/5/04
έως 21/7/08, Εικόνα 4.16.
Αποτελέσματα μετρήσεων ΕΛΚΕΘΕ, ΙΓΜΕ και ΤΕΙ
Στον Πίνακας 4.2 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από το Ελληνικό Κέντρο
Θαλάσσιων Ερευνών, για τη γεώτρηση στην περιοχή του Στύλου. Οι τιμές που
προέκυψαν από τις μετρήσεις βρίσκονται μέσα στα ενδεικτικά επίπεδα της Ελληνικής
νομοθεσίας σχετικά με τις προδιαγραφές του πόσιμου νερού και σε πολλές
περιπτώσεις με πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις, οπότε η ποιότητα υδάτων του
ποταμού Κοιλιάρη σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα είναι πολύ καλή.
Τα αποτελέσματα των μετρήσεων του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών
Ερευνών παρουσιάζονται στον πίνακα 4.3 και είναι εντός των ορίων της νομοθεσίας.
81 Εικόνα 4.15. 24. Σημείο δειγματοληψίας για το Ινστιτούτο Γεωλογικών και
Μεταλλευτικών Ερευνών.
82 Εικόνα 4.16. 25. Σημεία δειγματοληψιών για τις χημικές αναλύσεις
εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών του
Πολυτεχνείου Κρήτης.
Πίνακας 4.2. Αποτελέσματα μετρήσεων στην γεώτρηση της περιοχής Στύλου,
(Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών-ΕΛΚΕΘΕ).
83 Πίνακας 4.3. Αποτελέσματα του ΙΓΜΕ.
84 Τα αποτελέσματα των μετρήσεων του ΤΕΙ Χανίων παρουσιάζονται στα διαγράμματα
4.5 ως 4.15 για το pH, θερμοκρασία, αγωγιμότητα, χλωριόντα, αλατότητα,
θολερότητα , αμμωνία, νιτρικά, ολικά και κοπρανώδη κωλοβακτηρίδια και φωσφορικά
αντιστοίχως. Από τα αποτελέσματα παρατηρούμε υπερβάσεις στην αγωγημότητα
και χλωριόντα λόγω της υφαλμύρινσης του ποταμού προς την θάλλασα.
Τα αποτελέσματα των συγκεντρώσεων των οικών και κοπρανώδων κολοβακτηριδίων
είναι χαμηλότερα από το επιθυμητό όριο για τα νερά κολύμβησης αλλά ακατάλληλα
για πόσιμο νερό (0 αποικίες /100ml) χωρίς επεξεργασία.
Αποτελέσματα μετρήσεων από το Τ.Ε.Ι Χανίων
Διάγραμμα 4.5: Μεταβολή του pH του νερού του ποταμού Κοιλιάρη
στις δειγματοληψίες στην κοίτη και στη γέφυρα.
85 Διάγραμμα 4.6:Μεταβολή θερμοκρασίας στον ποταμό Κοιλιάρη.
Διάγραμμα 4.7: Μεταβολή της αγωγιμότητας του νερού του
ποταμού Κοιλιάρη στις δειγματοληψίες στην κοίτη και στη γέφυρα.
86 Διάγραμμα 4.8: Μεταβολή της συγκέντρωσης των ιόντων χλωρίων
του νερού του ποταμού Κοιλιάρη στις δειγματοληψίες στην κοίτη και
στη γέφυρα.
Διάγραμμα 4.9: Μεταβολή αλατότητα στον ποταμό Κοιλιάρη.
87 Διάγραμμα 4.10: Μεταβολή της θολότητας του νερού του
ποταμού Κοιλιάρη.
Διάγραμμα 4.11: Μεταβολή της συγκέντρωσης αμμωνιακού αζώτου
του νερού του ποταμού Κοιλιάρη στις δειγματοληψίες στην κοίτη και
στη γέφυρα.
88 Διάγραμμα 4.12: Μεταβολή της συγκέντρωσης νιτρικού αζώτου
του νερού του ποταμού Κοιλιάρη.
Διάγραμμα 4.13: Μεταβολή της συγκέντρωσης των ολικών
κολοβακτηριδίων του νερού του ποταμού Κοιλιάρη.
89 Διάγραμμα 4.14: Μεταβολή της συγκέντρωσης των κοπρανωδών
κολοβακτηριδίων του νερού του ποταμού Κοιλιάρη.
Διάγραμμα 4.15:Μεταβολή της συγκέντρωσης PO3-P του νερού του
ποταμού Κοιλιάρη.
90 Αποτελέσματα μετρήσεων από το εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και
Αποκατάστασης Εδαφών του Πολυτεχνείου Κρήτης (δειγματοληψίες από τις
24/5/04 έως 21/7/08 -Πρόγραμμα CyberMan, ΓΓΕΤ).
Τα αποτελέσματα των μετρήσεων του Πολυτεχνείου Κρήτης παρουσιάζονται στο
Παράρτημα 3 και στις εικόνες 4.17 ως 4.20 για τις μετρήσεις των γεωτρήσεων, στις
εικόνες 4.21 ως 4.25 για τις πηγές και εικόνες 4.26 ως 4.30 για τα επιφανειακά
νερά. Στις εικόνες παρουσιάζονται οι μετρήσεις των θρεπτικών αλάτων (νιτρικά,
νιτρώση, αμμωνία και φωσφορικά) και τα χλωριόντα. Σε καμία από τις γεωτρήσεις
δεν παρατηρείται ότι οι συγκεντρώσεις υπερβαίνουν τα θεσμοθετημένα όρια. Στο
πηγάδι Χαριτάκη φαίνεται ότι η μέγιστη συγκέντρωση υπερβαίνει λίγο το όριο του
NO2=0.1mg/lt. Στις υπόλοιπες γεωτρήσεις τα αποτελέσματα κυμαίνονται σε
φυσιολογικά όρια. Οι συγκεντρώσεις Cl- στην πηγή Ζούρμπος κυμαίνονται από 79.7273 όπου το όριο για Cl- = 250 mg/lt. Οι συγκεντρώσεις των επιφανειακών σημείων
σε κανένα χημικό στοιχείο δεν υπερβαίνουν τα επιθυμητά όρια.
Γεωτρήσεις
Εικόνα 4.17. Συγκεντρώσεις σε Ν-NO3 στις γεωτρήσεις .
91 Εικόνα 4.18. Συγκεντρώσεις σε Ν-NO2 στις γεωτρήσεις.
Εικόνα 4.19. Συγκεντρώσεις σε N-ΝΗ4 στις γεωτρήσεις.
92 Εικόνα 4.20. Συγκεντρώσεις σε P-PO4 στις γεωτρήσεις.
Πηγές
Εικόνα 4.21. Συγκεντρώσεις σε NO2 στις πηγές.
93 Εικόνα 4.22. Συγκεντρώσεις σε Ν-NO3 στις πηγές.
Εικόνα 4.23. Συγκεντρώσεις σε Ν-NΗ4 στις πηγές.
94 Εικόνες 4.24. Συγκεντρώσεις σε P-PO4 στις πηγές.
Εικόνες 4.25. Συγκεντρώσεις σε CL στις πηγές.
95 Επιφανειακά σημεία
Εικόνα 4.26. Συγκεντρώσεις σε NO2 σε επιφανειακά σημεία δειγματοληψίας.
Εικόνα 4.27. Συγκεντρώσεις σε Ν-NO3 σε επιφανειακά σημεία
δειγματοληψίας
96 Εικόνες 4.28. Συγκεντρώσεις σε N-ΝΗ4 σε επιφανειακά σημεία
δειγματοληψίας.
Εικόνα 4.29. Συγκεντρώσεις σε P-PO4 σε επιφανειακά σημεία
δειγματοληψίας.
97 Εικόνα 4.30. Συγκεντρώσεις σε CL σε επιφανειακά σημεία δειγματοληψίας.
Επιπλέον Χημικές Αναλύσεις στο Σύνολο του Υδατικού Δυναμικού των Λεκανών
Απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη
(Εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών του
Πολυτεχνείου Κρήτης)
Στα πλαίσια του ειδικό σχέδιο διαχείρισης των υδατικών πόρων για τις λεκάνες
απορροής των ποταμών Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη, το Εργαστήριο
Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών του Πολυτεχνείου Κρήτης,
πραγματοποίησε επιπλέον χημικές μετρήσεις, για τον πιο αναλυτικό ποιοτικό έλεγχο
του υδατικού δυναμικού των λεκανών απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη.
Πιο συγκεκριμένα κατά το χρονικό διάστημα από 1/9/2009 έως 15/12/2009
πραγματοποιήθηκαν χημικές αναλύσεις σε επιλεγμένα σημεία των τριών λεκανών
απορροής, με σκοπό τη λεπτομερή μελέτη της χημικής ποιότητας των επιφανειακών
- υπογείων υδάτων και τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο Παράρτημα 4. Το
σύνολο των δειγμάτων νερού τα οποία συλλέχθηκαν έφτασαν τα 20 και προήλθαν
από γεωτρήσεις – πηγάδια, πηγές εκφόρτισης και επιφανειακά σημεία
δειγματοληψίας, στην περιοχή ενδιαφέροντος των τριών λεκανών απορροής (Εικόνα
4.31). Οι χημικές αναλύσεις των παραπάνω δειγμάτων αφορούσαν τον έλεγχο όσο
αφορά τη συγκέντρωση SO4, PO4, NH3, NO2, NO3, CL, TKN (ολικό οργανικό άζωτο)
98 καθώς επίσης και πλήθος χημικών στοιχείων όπως Na, Mg, Al, Si, K, Ca, Fe, Li, B,
Al, V, Cr, Mn, Ni, Cu, Zn.
Στα εν λόγω δείγματα πέρα των παραπάνω πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις για την
ύπαρξη υπολειμμάτων από οργανοχλωριωμένα φυτοφάρμακα καθώς επίσης και από
πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (PHA) και πολυβρωμιούχους
διφαινυλαιθέρες ( PBDEs). Ο λόγος που επιλέχθηκαν να αναλυθούν οι παραπάνω
χημικές ενώσεις, για την τυχόν εύρεση τους στα δείγματα νερού, προέκυψε από τις
πολύ σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις που μπορούν να επιφέρουν στον ανθρώπινο
οργανισμό. Πιο αναλυτικά:
α) Τα οργανοχλωριωμένα φυτοφάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται κυρίως
ως εντομοκτόνα, είναι ανθεκτικά και γνωστά για τη συσσώρευση τους στα
ιζήματα, στα φυτά και στα ζώα. Οι οργανοχλωριωμένες ενώσεις παρουσιάζουν
ένα μεγάλο εύρος οξείων και χρόνιων επιδράσεων στην υγεία, όπως καρκίνος,
νευρολογικές επιπτώσεις και αποβολές.
β) Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες – PAH - έχουν σημαντικές
επιπτώσεις λόγω της τοξικής και καρκινογόνου δράσης τους. Η βιολογική τους
δράση συνίσταται σε βλάβες στο κυτταρικό επίπεδο, ιδιαίτερα μέσω των
δραστικών μεταβολιτών (εποξείδια και διϋδροδιόλες) καθώς και από την
ικανότητα των PAH να αντιδρούν με κυτταρικές πρωτεΐνες και το DNA.
γ) Οι πολυβρωμιούχοι διφαινυλαιθέρες – PBDEs – χρησιμοποιούνται στα
θερμοπλαστικά, σε εφαρμογές χύτευσης με έγχυση, σε υφάσματα και στην
δημιουργία πυκνότερων πλαστικών. Τα PBDEs μπορεί να συσσωρευτούν στα
ψάρια και σε άλλους θαλάσσιους και χερσαίους οργανισμούς. Οι ενώσεις αυτές
επαυξάνονται σταδιακά στη διατροφική αλυσίδα (βιοσυσσώρευση) και
μεταφέρονται στους ανθρώπους. Μπορούν επίσης να μεταφερθούν με
δερματική επαφή ή εισπνοή. Μερικές ενώσεις είναι γνωστό ότι προκαλούν
ζημιές στα όργανα, ζημιές στο DNA με αποτέλεσμα μεταλλαγές ή καρκίνο.
Ενώσεις PBDE μπορεί επίσης να αποσυντεθούν στο περιβάλλον και να
σχηματίσουν άλλες πιο επικίνδυνες ενώσεις.
Στα αποτελέσματα των αναλύσεων για τον προσδιορισμό οργανοχλωριωμένων
φυτοφάρμακων, πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων και πολυβρωμιούχων
διφαινυλαιθέρων, κανένα δείγμα δεν βρέθηκε να υπερβαίνει το ανώτερο όριο
συγκέντρωσης τους στο πόσιμο νερό. Πιο συγκεκριμένα σε όλα τα δείγματα η
συγκέντρωση των παρaπάνω ρύπων ήταν κάτω από το όριο ανίχνευσης τους.
Αναλυτικά όλα τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων για κάθε δειγματοληψία
παρουσιάζονται σε πίνακες στο Παράρτημα 4.
Στις Εικόνες 4.32 ως 4.36 παρουσιάζονται οι χωρικοί χάρτες προσδιορισμού των
σημείων δειγματοληψίας, όπου η συγκέντρωση χημικών στοιχείων – ενώσεων
υπερβαίνει ή πλησιάζει πολύ κοντά στα ανώτερα επιτρεπτά όρια ύπαρξης τους στο
πόσιμο νερό για τα χλωριόντα (Πηγή Ζούρμπος και Γέφυρα Κοιλιάρη), για τα θειικά
(Καλαμιώνας) και νιτρώδη (πηγάδι στο Κατωχώρι).
Οι τιμές του σιδήρου
υπερβαίνουν τα όρια σε αρκετά σημεία.
99 Εικόνα 4.31. Σημεία δειγματοληψίας από τις λεκάνες απορροής Κερίτη- Θερίσσου και Κοιλιάρη.
100 Α) Σημεία δειγματοληψίας: ΠΗΓΕΣ
Εικόνα 4.32. Συγκέντρωση CL στις πηγές. Τιμή συγκέντρωσης κοντά στο ανώτερο επιτρεπτό όριο, για την πηγή του Ζούρμπου.
101 Α) Σημεία δειγματοληψίας: ΠΗΓΕΣ
Εικόνα 4.33. Συγκέντρωση SO4 στις πηγές. Τιμή συγκέντρωσης πάνω από το επιτρεπτό όριο στην πηγή Καλαμιώνας.
102 Α) Σημεία δειγματοληψίας: ΠΗΓΕΣ
Εικόνα 4.34. Συγκέντρωση NO2 στις πηγές. Τιμή συγκέντρωσης πάνω από το επιτρεπτό όριο στην πηγή Κατωχώρι.
103 Α) Σημεία δειγματοληψίας: ΠΗΓΕΣ
Εικόνα 4.35. Συγκέντρωση Fe στις πηγές. Τιμή συγκέντρωσης πάνω από το επιτρεπτό όριο (0.2 mg/l) στις πηγές Καλαμιώνας
και Κατωχώρι.
104 Γ) Σημεία δειγματοληψίας: ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ
Εικόνα 4.36. Συγκέντρωση CL σε επιφανειακά δείγματα. Τιμή συγκέντρωσης πάνω από το επιτρεπτό όριο στη Γέφυρα του
Κοιλιάρη.
105 Συμπεράσματα
Σύμφωνα με τις αναλυτικές χημικές ανάλυσης του Εργαστήριο Υδρογεωχημικής
Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών του Πολυτεχνείου Κρήτης στο υδατικό
δυναμικό των λεκανών απορροής Κερίτη- Θερίσσου και Κοιλιάρη, προκύπτουν τα
παρακάτω συμπεράσματα για την ποιότητα του υδατικού δυναμικού των πηγών, των
υπογείων και των επιφανειακών υδάτων:
Πηγές
¾ Στην πηγή Καλαμιώνας εμφανίζονται συγκεντρώσεις SO4 και Fe πάνω από τα
επιτρεπτά όρια για το πόσιμου νερού.
¾ Στην πηγή Κατωχώρι εμφανίζονται συγκεντρώσεις NO2 και Fe πάνω από τα
επιτρεπτά όρια για το πόσιμου νερού.
¾ Στην πηγή Ζούρμπου εμφανίζονται συγκεντρώσεις SO4 και Fe πάνω από τα
επιτρεπτά όρια για το πόσιμου νερού.
Γεωτρήσεις / Πηγάδια
¾ Στα πηγάδια Κατωχώρι, Κάμποι και Χαριτάκι εμφανίζονται συγκεντρώσεις Fe
πάνω από τα επιτρεπτά όρια για το πόσιμου νερού καθώς και στη γεώτρηση
Κουφού.
Επιφανειακή Απορροή
¾ Στη γέφυρα Κοιλιάρη εμφανίζονται συγκεντρώσεις Clκαι Fe πάνω από τα
επιτρεπτά όρια για το πόσιμου νερού.
¾ Στις γέφυρες Αλικιανού, γέφυρα Φουρνέ, γέφυρα Μεσκλών, και στη λίμνη της
Αγίας εμφανίζονται συγκεντρώσεις Fe πάνω από τα επιτρεπτά όρια για το
πόσιμου νερού.
106
Κεφάλαιο 5 –
Οικολογική
Κατάσταση της
Λίμνης Αγιάς
και του
Ποταμού Κερίτη
107 5.
Οικολογική Κατάσταση της Λίμνης Αγιάς και του Ποταμού Κερίτη
Η τεχνητή λίμνη της Αγιάς ανήκει στο δίκτυο Natura2000 με κωδικό GR434006 (Λίμνη
Αγυιάς, Πλατανιάς, Ρέμα και Εκβολή Κερίτη, Κοιλάδα Φασά) είναι συνολικής έκτασης
1211,58 ha και θεωρείται περιοχή Ειδικού Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (pSCI) .
Η τεχνητή λίμνη της Αγιάς δημιουργήθηκε πάνω σε ένα μικρό παραπόταμο του ποταμού
Κερίτη, κατά την περίοδο 1927-28, παρότι πολλοί ισχυρίζονται ότι δημιουργήθηκε πάνω
σε έναν εκτεταμένο βάλτο, με την κατασκευή φράγματος (ΟΑΔΥΚ, 1998). Η σημερινή
τεχνητή λίμνη διακόπτει ουσιαστικά τη συνέχεια ενός παραπόταμου του ποταμού Κερίτη,
ενώ τροφοδοτείται με νερό από πηγές και το υπόλοιπο υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης
απορροής της. Ενδεικτικά οι εισροές προς τη λίμνη προέρχονται από τις υπερχειλίσεις
των παραλίμνιων πηγών και από τις απορροές του υδρογραφικού δικτύου της λεκάνης
απορροής της λίμνης, όπως είναι κυρίως ρέματα και ποτάμια που βρίσκονται ανάντη της
λίμνης (π.χ. τμήμα του Ξεκολωμένου ποταμού). Οι εκροές νερού από τη λίμνη
λαμβάνουν χώρα από υδροληψία του ΥΗΣ/ΔΕΗ, μόνο τη χειμερινή περίοδο (σήμερα ο
υδρολεκτρικός σταθμός δεν λειτουργεί πλέον) με προσαγωγούς από το θυρόφραγμα του
φράγματος, (υδροληψία δυτικού κλάδου ΟΑΔΥΚ, όπου μέσω του προσαγωγού τη ΔΕΗ
τροφοδοτείται ο αγωγός Πατελαρίου), μέσω της εξάτμιση και από απώλειες- διηθήσεις
στον πυθμένα ή και στο φράγμα της λίμνης.
Η στάθμη της λίμνης δεν παραμένει σταθερή σε ετήσια βάση, καθώς εξαρτάται από τις
υδρολογικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής, αλλά και από την ένταση των χρήσεων
του νερού. Η ανώτατη στάθμη, που ορίζεται αναγκαστικά από την υπερχείλιση του
φράγματος, που βρίσκεται στο υψόμετρο +38 m πάνω από τη μέση στάθμη της
επιφάνειας της θάλασσας, ενώ το βαθύτερο σημείο του πυθμένα της στα +34 m. Έχει
υπολογιστεί ότι όταν η στάθμη κατέβει ένα μέτρο από την ανώτατη στάθμη (+37 m) η
επιφάνεια της λίμνης μειώνεται κατά 87775 m2, ενώ ο όγκος της κατά 104.050 m3,
δηλαδή κατά το ήμισυ της ανώτατης στάθμης. Στη στάθμη + 36 m έχει οριστεί η στάθμη
για την ασφάλεια των φυσιολογικών διεργασιών του υγρότοπου της Αγιάς.
Η επιφανειακή λεκάνη απορροής της λίμνης είναι διαφορετική από εκείνη του ποταμού
Κερίτη και περιλαμβάνει κυρίως τις πλαγιές βόρεια του χωριού Βαρύντρου. Στα
ανατολικά ο παραπόταμος Ξεκολωμένος παροχετεύει τα νερά του στη λίμνη. Ο ποταμός
Κερίτης, που διατρέχει την περιοχή στα δυτικά της λίμνης Αγυιάς, στο μεγαλύτερο
τμήμα του χαρακτηρίζεται ως ποταμός περιοδικής ροής και είναι τυπικός οικότοπος
Μεσογειακού ποταμού. Το ανάντη από την περιοχή της λίμνης τμήμα του ποταμού
χαρακτηρίζεται ως χείμαρρος, ενώ κατάντη και εφόσον υπάρχουν διαθέσιμα –
πλεονάζοντα νερά από τη λίμνη, είναι δυνατό να δημιουργηθεί μόνιμη ροή αλλά
περιορισμένης έκτασης και διάρκειας, καθώς η καρστική υδροτροφοδοσία και
γεωμορφολογία της περιοχής δημιουργεί και πάλι τη διακοπτόμενη ροή του ποταμού.
Στην νότια ευρύτερη περιοχή, κατά μήκος του Κερίτη, βρίσκεται η Κοιλάδα του Φασά, η
οποία θεωρείται ως η πλέον υγρή περιοχή της Κρήτης με πλούσιες υδροχαρείς
108 βιοκοινωνίες. Ειδικότερα, στο ανώτερο τμήμα της κοιλάδας συναντώνται τύποι
βλάστησης Brachypodio-Holoschoenio. Στις απότομες σχιστολιθικές πλαγιές
συναντάται ο τύπος Crocladio-Adiantetum με πολλά σπάνια βρυόφυτα και πλούσιο
οικότοπο με το Scirpus cemetus. Στην περιοχή αυτή ευδοκιμεί η σπάνια για τον
ελληνικό χώρο γιγαντιαία φτέρη, Γουντγουώρντια (Woodwardia radicans ), που είναι
σπάνιο είδος για τη χώρα μας και χρειάζεται προστασία, ενώ δεν περιλαμβάνεται στο
Παραρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕU, αλλά είναι είδος προστατευόμενο από τη
συνθήκη της Βέρνης-1992, είδος τρωτό στην Ευρώπη και απειλούμενο στην Ελλάδα.IUCN,1993. Επίσης, στη ίδια περιοχή απαντάται και το σπάνιο πτεριδόφυτο η Οσμούντα
η βασιλική (Osmounda regalis) με πολύ σημαντική αντιπροσωπευτικότητα, παρότι και
αυτό το φυτό δεν περιέχεται στο Παράρτημα Ι της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43/ΕU.
Από την άποψη της χλωρίδας και βλάστησης και περιφερειακά της λίμνης
αναπτύσσονται μεγάλες σε έκταση συστάδες από καλαμιώνες (κυρίως με Phragmites
australis), ενώ στα νότια της λίμνης (εγκαταστάσεις ΟΑΔΥΚ) υπάρχουν συστάδες από
τραχεία πεύκη (Pinus brutia) και ευκαλύπτους ( Εucalyptus tostrata). Γύρω από η
λίμνη παρατηρούμε την τυπική παρυδάτια βλάστηση με μυρτιές (Myrtus communis),
πικροδάφνες (Nerium oleander), βάτα (Rubus sanctus), ιτιές (Salix alba) και στα πιο
υγρά σημεία ιπουρίδες (Equisetum telmateia), Επίσης, στις νότιες περιοχές υπάρχει και
δενδροθαμνώδης βλάστηση με αλμυρίκια (Tamarix parviflora), και πικροδάφνες
(Nerium oleander). Εκεί και πίσω από την υπερυδατική βλάστηση αναπτύσσεται
φυτοκοινωνία με κυρίαρχα τα είδη Platanus orientalis και Equisetum telmateia, αλλά
και τριφύλλι (Trifolium repens), άνθεμις (Anthemis cotula ) κ.ά.
Περιφερειακά του υγρότοπου υπάρχουν μεγάλες συστάδες υπερυδατικής βλάστησης με
αγριοκαλαμιές (Phragmites australis), τα κοινά καλάμια (Arundo donax) και με συνοδά
τα είδη του καλαμιώνα, Schoenoplectus lacustris subsp. tabernaemonti, Panicum
repens, Sparganium erectum subsp. neglectum . Στη νότια παραλίμνια περιοχή
συναντώνται φυτοκοινωνίες με Gladium mariscus μέσα στο νερό και μέχρι βάθους 40
cm και πιο πίσω κυρίαρχούν τα βούρλα ( Juncus articulatus, Juncus effuses) και
άλλες υδροχαρείς φυτοκοινωνίες με Dorygnium rectum, Lythrum junceum, Oenanthe
pimpineloides, Cirsium creticum, Cyperus longus σε βάθος μέχρι 20 cm., αλλά και ιτιές
(Salix alba). Σημειώνετα ότι η φυτοκοινωνία του Gladium mariscus με το Carex
davalliana χαρακτηρίζει τον οικότοπο προτεραιότητας *7210 ‘’ Ασβεστούχοι βάλτοι’’ της
Οδηγίας 92/43 ΕU . Στις όχθες των ρυακιών και στα υγράλιβάδια της περιοχής
συναντώνται πλούσιες φυτοκοινωνίες με χαρακτηριστικά τα είδη : Veronica anagallis .
aquatica,. Rorippa nasturtium-aquaticum , Apium nodiflorum, Mentha aquatica, Carex
otrubae, Juncus effusus, Carex hispida κ.ά..
Σε βαθιά σχετικά νερά στη λίμνη συναντώνται υφυδατικά ειδη (υδροχαρείς
φυτοκοινωνίες) με:ποταμογείτονες (Potamogeton lucens), κερατόφυλλα (Ceratophyllum
109 demersum), μυρόφυλλα (Myriophyllum spicatum), καλιτρίχια (Callitriche cophocarpa),
αγριονεραγκούλα (Ranunculus trichophyllus) και άλλα.
Από οικολογική άποψη οι ποταμογείτονες καθορίζουν τη φυσιογνωμία του οικότοπου,
καθώς αυτή η φυτοκοινωνία εξαπλώνεται από 1-3 m στη λίμνη της Αγιάς μαζί με άλγη
που με την αύξηση της φωτοπεριόδου (μετά τον Απρίλιο) εξαπλώνονται στην επιφάνεια
του νερού. Το Potamogeton lucens θεωρείται εύτροφο είδος όμως σε συνθήκες υψηλού
ευτροφισμού περιορίζεται και μπορεί ακόμη να εξαφανιστεί. Σε πιο αβαθή νερά από 0,50,8 m εμφανίζεται φυτοκοινωνία με τα είδη Potamogeton trichoides, Ceratophyllum
demersum, μαζί με Zanichellia palustris, Myriophyllum spicatum. Στα βαθύτερα
συναντάται στη ίδια φυτοκοινωνία το Potamogeton lucens και στις αβαθείς περιοχές
χαρόφυτα (Chara spp), μαζί με Ranunculus trichophillοus και Alisma lanceolatum, ενώ
σε ήρεμες θέσεις ανάμεσα στα υπερυδατικά φυτά παρατηρήθηκε η φακή του νερού
(Lemna minor).
Τα πουλιά που έχουν παρατηρηθεί στη λίμνη της Αγιάς ξεπερνούν τα 200 είδη. Η
περιοχή θεωρείται ευνοϊκή για τα μεταναστευτικά πουλιά, καθώς προσφέρει κατάλληλα
ενδιαιτήματα αναπαραγωγής μέσα στις καλαμιές. Το χειμώνα συναντώνται αξιόλογοι
πληθυσμοί από αγριόπαπιες (Anas platyrynchus) και φαλαρίδες (Fulica atra). Η Αγιά
θεωρείται σημαντικότερη περιοχή διαχείμασης της απειλούμενης με εξαφάνιση
βαλτόπαπιας (Aythya nyroca) στην Ελλάδα. Μεταξύ των μεταναστευτικών ξεχωρίζουν
τα: μαυροπετρίτης (Falco eleonore), σαρσέλα (Anas querquedula), μικροπουλάδα
(Porzana parva), νανοπουλάδα (Porzana pusilla), καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus),
μικροτσικνιάς (Ixobrychus minutes), κρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides), και πολλά
άλλα, ενώ σπανιότερα εμφανίζονται ο κραυγαετός (Aquila pomarina) και ο φιδαετός
(Circaetus gallicus). Στα διαχειμάζοντα πτηνά περιλαμβάνονται ο σταυραετός, ο
καπακλής (Anas strepera), το μαυροβουχτάρι (Podiceps nigricolis) και μερικές φορές ο
τσίφτης (Milvus migrans), η λαγγόνα (Phalacrocorax pygmeus) και η μουστακοποταμίδα.
Μεταξύ των αναπαραγόμενων πτηνών της περιοχής αξίζει να αναφερθούν το
νανοβουτηχτάρι, η φαλαρίδα, το γυδοβύζι, το αηδόνι και ο μυγοχάφτης. Η λίμνη της
Αγυιάς αποτελεί την πλέον σημαντική περιοχή παρατήρησης υδροβίων και υδροβατικών
πτηνών στη δυτική Κρήτη.
Από την υπόλοιπη πανίδα, στην Αγιά υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί με τον κρητικό
βάτραχο (Rana cretensis), το δενδροβάτραχο (Hyla arborea), το φρύνο (Bufo viridis)
και τη νεροχελώνα (Mauremys rivulata), ενώ έχει καταγραφεί και το εισαχθέν είδος
βατράχου Rana catesbiana. Επίσης συναντώνται το σπιτικό σαμιαμίθι (Hemidactylus
turcicus), η τρανόσαυρα (Lacerta trilineata), το λιακόνι (Chalcides occelatus), η
δενδρογαλιά (Coluber gemonensis), η όχεντρα (Elaphe situla), το νερόφιδο (Natrix
tessellata), ζουρίδα (Martes foina), σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor), μυγαλή
110 (Crocidura suaveolens), λαγός (Lepus europaeus), δασοποντικός (Apodemus
sylvaticus), ποντικός (Mus musculus), αρουραίος (Rattus rattus) και άλλα.
Κατά την ταξινόμηση Corine των ελληνικών βιοτόπων η οικολογική αξία της περιοχής
της λίμνης Αγιάς και του ποταμού Κερίτη βασίζονται:
•
•
•
•
στο σπουδαίο ρόλο όλων των υγροτοπικών συστημάτων για το υδατικό ισοζύγιο
της ευρύτερης περιοχής και για τη βιοποικιλότητα (ποικιλία οικοτόπων και
μεγάλη ποικιλότητα ειδών πανίδας και χλωρίδας),
στη σημασία των υγροτόπων γενικότερα ως σταθμούς για τα μεταναστευτικά
πουλιά,
στην παρουσία στην ευρύτερη περιοχή του ενδημικού ερπετού, Σιλιβούτι της
Κρήτης (Podarcis erhardii cretensis) που είναι το νοτιότερο άκρο εξάπλωσής
του στον ευρωπαϊκό χώρο, και
στη γεωμορφολογική σύνδεση της περιοχής με τα Λευκά όρη.
Αξιολόγηση του υγρότοπου της Αγιάς
Η μέθοδος αξιολόγησης υγροτοπικών λειτουργιών με τη χρήση δεικτών (π.χ. Indicator
Value Assessment Method) έχει αναπτυχθεί με σκοπό να συνδράμει στα διαχειριστικά
σχέδια της βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας των υγροτοπικών περιοχών
λαμβάνοντας υπόψη τόσο οικολογικά στοιχεία, όσο και την κοινωνική αποδοχή και
συναίνεση σε τοπικό επίπεδο. Επίσης, τα αποτελέσματα αυτής της αξιολόγησης
χρησιμοποιούνται και για το σχεδιασμό περιβαλλοντικών μέτρων διαχείρισης υγροτόπων
σε επίπεδο λεκάνης απορροής. Σημειώνεται ότι παρόμοιοι σχεδιασμοί των υδατικών
πόρων εφαρμόζονται στην Ε.Ε. όπως προβλέπεται από την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά.
Συνοπτικά αυτή η αξιολόγηση εκτιμά, α) το βαθμό επιτέλεσης συγκεκριμένων
λειτουργών του υγρότοπου, β) τη σχετική αξία που προσδίδει η τοπική κοινωνία σε κάθε
συγκεκριμένο υγρότοπο, σε σχέση με τις λειτουργίες που αυτός επιτελεί, γ) τις
αναμενόμενες επιπτώσεις στις υγροτοπικές λειτουργίες και αξίες της περιοχής από
συγκεκριμένα διαχειριστικά μέτρα ή αναπτυξιακά έργα, δ) την ποιοτική και ποσοτική
επιτέλεση μιας λειτουργίας, από έναν συγκεκριμένο υγρότοπο, προκειμένου να
καθορίζονται οι ανάγκες λήψης μέτρων αντιστάθμισης, σε περιπτώσεις αναπόφευκτων
επιπτώσεων από ανθρωπογενή ή και φυσικά αίτια, ε) το δυναμικό βελτίωσης ή και
αποκατάστασης των υγροτοπικών λειτουργιών της περιοχής , ώστε να επιτευχθούν
συγκεκριμένοι στόχοι. Ουσιαστικά η προαναφερθείσα μέθοδος παρέχει τη δυνατότητα
εκτίμησης του βαθμού επιτέλεσης μιας κοινωνικά σημαντικής λειτουργίας από έναν
υγρότοπο, και ταυτόχρονα μπορεί και να ιεραρχεί το συγκεκριμένο υγρότοπο ως προς
την λειτουργία αυτή, σε σχέση με τους υπόλοιπους υγροτόπους της ευρύτερης περιοχής.
Παρακάτω παρουσιάζονται 6 πίνακες αξιολόγησης του υγρότοπο της Αγυιάς (Πηγή:Α.
Δημαλέξης, Μ. Δρετάκης, Ν.Νικολακάκης, Χ. Φουρναράκη, 2004.LIFE00ENV/GR/
000686 – Περιγραφή της μεθόδου αξιολόγησης των υγροτοπικών λειτουργιών και την
111 πιλοτική εφαρμογή της στις υδατοσυλλογές της Κρήτης). Σ’αυτή την αξιολόγηση
λήφθηκαν υπόψη οι λειτουργίες του υγρότοπου ως προς (Ι) τη βιοποικιλότητα και τα
ενδιαιτήματα άγριας ζωής, (ΙΙ) το ενδιαίτημα υδρόβιων οργανισμών, (ΙΙΙ) την
ποιότητα του τοπίου / αναψυχής, (IV) τη βελτίωση της ποιότητας του νερού(V) την
αποθηκευτική ικανότητα σε νερό του υγρότοπου, και (VII) το μετριασμό των
πλημμυρικών αιχμών. Στην πρώτη στήλη των πινάκων παραθέτονται οι δείκτες που
εξετάστηκαν ή και οι δείκτες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αξιολόγηση των
υγροτοπικών λειτουργιών. Σε μερικά σημεία των δεικτών αυτών μπορούμε να δούμε σε
παρένθεση αστερίσκους. Οι δύο αστερίσκοι υποδηλώνουν αθροιστικούς ή και
πολλαπλασιαστικούς συντελεστές ως προς τη λειτουργία του υγρότοπου, ενώ οι τρεις
αστερίσκοι (***) δείχνουν τους ανασταλτικούς παράγοντες οι οποίοι με την παρουσία
τους συνδέονται με σημαντική μείωση του βαθμού που επιτελείται μια υγροτοπική
λειτουργία. Ωστόσο, η συνολική εκτίμηση του βαθμού που επιτελείται μια λειτουργία
(ΕΛ) δίδεται από τον μαθηματικό τύπο ΕΛ= (Αθροιστικοί δείκτες) Χ (γινόμενο
ανασταλτικών και πολλαπλασιαστικών δεικτών). Σημειώνεται ότι οι αθροιστικοί δείκτες
συνδέονται με κλιμακωτή αύξηση του βαθμού επιτέλεσης μιας λειτουργίας (π.χ. 1,3,5)
και μπορούν να αθροίζονται. Οι πολλαπλασιαστικοί δείκτες συνδέονται με σημαντική
αύξηση του βαθμού επιτέλεσης μιας λειτουργίας και η παρουσία τους δρα
πολλαπλασιαστικά (π.χ. τιμές μεγαλύτερες του 1 και πολλαπλάσιοι). Τέλος οι
ανασταλτικοί δείκτες με την παρουσία τους συνδέον τη σημαντική μείωση του βαθμού
επιτέλεσης μιας λειτουργίας (π.χ. τιμές 0-1 και πολλαπλάσιες). Επίσης, για να εκτιμηθεί
η αξία που προσδίδει η κοινωνία στη συγκεκριμένη λειτουργία του υγρότοπου, το
παραπάνω αποτέλεσμα πολλαπλασιάζεται επί την έκταση του υγρότοπου και ένα
συντελεστή (λ) που αντιπροσωπεύει τη σχετική σπουδαιότητα της λειτουργίας για την
κοινωνία (αξία= βαθμός επιτέλεσης μιας λειτουργίας Χ έκταση υγρότοπου Χ συντελεστή
σχετικής κοινωνικής σημασίας της λειτουργίας του υγρότοπου).
Πίνακες Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, V, VI: Αξιολόγηση της λίμνης Αγιάς ως προς τις
λειτουργίες που επιτελεί και τις αξίες της (Πηγή: LIFE00ENV/GR/000685. Α.
Δημαλέξης, Μ. Δρετάκης, Ν.Νικολακάκης, Χ. Φουρναράκη, 2004.–Περιγραφή της
μεθόδου αξιολόγησης των υγροτοπικών λειτουργιών και την πιλοτική εφαρμογή της
στις υδατοσυλλογές της Κρήτης).
Λειτουργία υγρότοπου : -Ι: ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ & ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑ ΑΓΡΙΑΣ ΖΩΗΣ
Δείκτες αξιολόγησης
Συντελεστές
Αξιολόγηση Αξίας
Αξιολόγησης
Αγιάς
(Μικρή-
(Μ=Μικρή
Μεσαία-Υψηλή
Με=Μέτρια
κλίμακα)
Υ=Υψηλή)
112 Έκταση υγρότοπου
1-3-9
Υ5
Έκταση υγρότοπου προς έκταση λεκάνης απορροής (Λόγος)
1-3-5
Με1
*Διαβάθμιση βαθών-
1-3-5
Υ5
*Τύπος διατομής υγρότοπου-
1-3-5
Υ5
*Περιβάλλουσα ζώνη τον υγρότοπο-
1-3-9
Με3
1-1,2-1,5
Μ1-Με1,2-Υ1
1-1,2-2
Μ1-Με1,2-Υ1
1-3-5
Με3
Επικοινωνία υγρότοπου με τη θάλασσα
1-3-5
Υ5
Τύπος βλάστησης
1-3-5
Υ5
*Αριθμός διαφορετικών τύπων βλάστησης-
1-3-5
Υ5
*Διασπορά βλάστησης σε σχέση με ελεύθερη επιφάνεια
1-3-5
Υ5
Ποσοστό ελεύθερης επιφάνειας νερού
1-3-5
Υ5
*Μωσαϊκότητα ελεύθερης επιφάνειας νερού και βλάστησης-
1-3-5
Υ5
0-5
Μ0
*Παρουσία διαδρόμων φυσικής βλάστησης-
1-3-5
Υ5
* Ύπαρξη κατάλληλων θέσεων για φώλιασμα υδρόβιων
1-3-9
Υ9
*Ύπαρξη σημαντικών στοιχείων βιοποικιλότητας-
1-3-5
Υ5
Ύπαρξη καταφυγίων κατά την άνυδρη περίοδο
1-3-9
Υ9
1
Υ1
*Χρήσεις Γης στον άμεσο περίγυρο-
(**)
*Σύνδεση με άλλες υδατοσυλλογές-
(**)
*Γειτνίαση-Απόσταση από άλλες υδατοσυλλογέςυγρότοπους-
νερού-
*Χρήση ως οικολογικός διάδρομος-
πτηνών-
*Σημαντική παρουσία ξενικών ειδών-
(***)
Η συνολική αξιολόγηση ως προς τη Βιοποικιλότητα και τα Ενδιαιτήματα άγριας ζωής για την
Αγιά και σε σχέση με τις άλλες υδατοσυλλογές της Κρήτης, ανέρχεται στις 86,3 μονάδες ή
100%, ενώ οι γειτονικοί υγρότοποι του Κουρνά (93,5%) και της Γεωργιούπολης (87,1%)
αξιολογούνται με μικρότερα ποσοστά σημαντικότητας (πηγή:LIFE00/GR/000685).
Οι δείκτες με ένα * αστερίσκο αξιολογήθηκαν από την πιο πάνω πηγή και με την οποία
βαθμολογήθηκαν. Εκείνοι οι δείκτες που σημειώνονται με (**) είναι δείκτες πολλαπλασιαστικοί, με
(***) αποτελούν ανασταλτικούς δείκτες και όλοι οι άλλοι είναι αθροιστικοί δείκτες αξιολόγησης.
Οι δείκτες χωρίς αστερίσκο πιστεύουμε ότι οφείλουν να αξιολογηθούν ως προς τη λειτουργία
κάθε υγρότοπου.
113 Λειτουργία υγρότοπου : -ΙΙ: ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑ ΥΔΡΟΒΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ
Δείκτες αξιολόγησης
Συντελεστές
Αξιολόγηση Αξίας
Αξιολόγησης
Αγιάς
(Μικρή-
(Μ=Μικρή
Μεσαία-Υψηλή
Με=Μέτρια
κλίμακα)
Υ=Υψηλή)
Έκταση υγρότοπου
1-3-9
Υ5
Έκταση υγρότοπου προς έκταση λεκάνης απορροής (Λόγος)
1-3-5
Με1
*Διαβάθμιση βαθών-
1-3-5
Υ5
*Υδροπερίοδος-
1-3-9
Με3
*Ρυθμός ανανέωσης νερού-
1-3-5
Υ5
*Σχέση με μόνιμη υδατοσυλλογή & γεωμορφολογία-
1-3-5
Υ5
1-1,2-2
Μ1-Με1,2-Υ1
*Απόσταση από άλλες υδατοσυλλογές-
1-3-5
Με3
*Επικοινωνία υγρότοπου με τη θάλασσα-
1-3-5
Υ5
*Τύποι βλάστησης-
1-3-5
Υ5
*Διασπορά βλάστησης σε σχέση με ελεύθερη επιφάνεια
1-3-5
Υ5
*Ποσοστό ελεύθερης επιφάνειας νερού-
1-3-5
Υ5
Μωσαϊκότητα ελεύθερης επιφάνειας νερού και βλάστησης
1-3-5
Υ5
Ύπαρξη κατάλληλων θέσεων για φώλιασμα υδρόβιων
1-3-9
Υ9
*Ύπαρξη σημαντικών στοιχείων βιοποικιλότητας-
1-3-5
Υ5
*Ύπαρξη καταφυγίων κατά την άνυδρη περίοδο-
1-3-9
Υ9
* Παρουσία ψαροφάγων πτηνών-
1-3-9
Με3
*Παρουσία παπιών ή άλλων που τρέφονται με ασπόνδυλα-
1-3-5
Υ5
1
Υ1
*Σύνδεση με άλλες υδατοσυλλογές(**)
νερού-
πτηνών
Σημαντική παρουσία ξενικών ειδών
Η συνολική αξιολόγηση ως προς τα Ενδιαιτήματα υδρόβιων οργανισμών για την Αγιά και σε
σχέση με τις άλλες υδατοσυλλογές της Κρήτης, ανέρχεται στις 76,2 μονάδες ή 97%, ενώ οι
γειτονικοί υγρότοποι του Κουρνά (100%) και της Γεωργιούπολης (92,6%) αξιολογούνται με
μεγαλύτερα και μικρότερα ποσοστά σημαντικότητας αντίστοιχα (πηγή:LIFE00/GR/000685).
114 Οι δείκτες με ένα * αστερίσκο αξιολογήθηκαν από την πιο πάνω πηγή και με την οποία
βαθμολογήθηκαν. Εκείνοι οι δείκτες που σημειώνονται με (**) είναι δείκτες πολλαπλασιαστικοί, με
(***) αποτελούν ανασταλτικούς δείκτες και όλοι οι άλλοι είναι αθροιστικοί δείκτες αξιολόγησης.
Οι δείκτες χωρίς αστερίσκο πιστεύουμε ότι οφείλουν να αξιολογηθούν ως προς τη λειτουργία
κάθε υγρότοπου.
Λειτουργία υγρότοπου : -ΙΙΙ: ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΙΟΥ / ΑΝΑΨΥΧΗ
Δείκτες αξιολόγησης
Συντελεστές
Αξιολόγηση Αξίας
Αξιολόγησης
Αγιάς
(Μικρή-
(Μ=Μικρή
Μεσαία-Υψηλή
Με=Μέτρια
κλίμακα)
Υ=Υψηλή)
*Έκταση υγρότοπου-
1-3-5
Υ5
Έκταση υγρότοπου προς έκταση λεκάνης απορροής (Λόγος)
1-3-5
Με3
Περιβάλλουσα του υγρότοπου ζώνη
1-3-5
Με3
0,5-0,8-1
Μ1-Με1-Υ1
Τύποι βλάστησης
1-3-5
Υ5
*Αριθμός τύπων βλάστηση-
1-3-5
Υ5
Διασπορά βλάστησης
1-3-5
Υ5
Ποσοστό ελεύθερης επιφάνειας νερού
1-3-5
Υ5
*Μωσαϊκότητα ελεύθερης επιφάνειας νερού και βλάστησης-
1-3-5
Υ5
1-1,2-2
Μ1-Με1-Υ2
1-3-5
Μ1
1
Υ1
*Μοναδικότητα ευρύτερης περιοχής-
1-1,5
Μ1-Υ1,5
*Πρόσβαση κοινού-
1-3-5
Με3
*Ορατότητα θέσης-
1-3-5
Με3
*Χρήσεις Γης στον άμεσο περίγυρο-
*Παρουσία άγριας ζωής-
(***)
(**)
*Παρουσία σημαντικών πληθυσμών ψαριώνΣημαντική παρουσία ξενικών ειδών
*Γειτνίαση με μεγάλα αστικά ή τουριστικά κέντρα
(**)
1-1,2-1,4
Μ1-Με1,2-Υ1
*Παρουσία μπάζων / σκουπιδιών-
(***)
0,5-0,8-1
Μ1-Με1-Υ1
Η συνολική αξιολόγηση ως προς την Ποιότητα Τοπίου/Αναψυχή για την Αγιά και σε σχέση με
τις άλλες υδατοσυλλογές της Κρήτης, ανέρχεται στις 76,2 μονάδες ή 100%, ενώ οι γειτονικοί
υγρότοποι του Κουρνά (66,2%) και της Γεωργιούπολης (29,8%) αξιολογούνται με μικρότερα
ποσοστά σημαντικότητας (πηγή:LIFE00/GR/000685).
Οι δείκτες με ένα * αστερίσκο αξιολογήθηκαν από την πιο πάνω πηγή και με την οποία
115 βαθμολογήθηκαν. Εκείνοι οι δείκτες που σημειώνονται με (**) είναι δείκτες πολλαπλασιαστικοί, με
(***) αποτελούν ανασταλτικούς δείκτες και όλοι οι άλλοι είναι αθροιστικοί δείκτες αξιολόγησης.
Οι δείκτες χωρίς αστερίσκο πιστεύουμε ότι οφείλουν να αξιολογηθούν ως προς τη λειτουργία
κάθε υγρότοπου.
Λειτουργία υγρότοπου : -ΙV: ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΝΕΡΟΥ
Δείκτες αξιολόγησης
Συντελεστές
Αξιολόγηση Αξίας
Αξιολόγησης
Αγιάς
(Μικρή-
(Μ=Μικρή
Μεσαία-Υψηλή
Με=Μέτρια
κλίμακα)
Υ=Υψηλή)
*Έκταση υγρότοπου-
1-3-5
Υ5
*Έκταση υγρότοπου προς έκταση λεκάνης απορροής (λόγος)-
1-3-5
Με3
1-3
Μ1
1-3-9
Υ9
*Υδροπερίοδος-
1-3-5
Υ5
*Κίνηση νερού-
1-3-5
Με3
Ρυθμός ανανέωσης νερού
1-3-5
Υ5
*Κάλυψη υγρότοπου από οργανικά ή αργιλικά εδάφη-
1-3-9
Υ9
1-3
Υ3
1-3-5
Με3
1-1,2-1,5
Μ1-Με1,2-Υ1
*Τύπος εισόδου νερού στον υγρότοπο-
1-3-5
Υ5
*Τύπος εξόδου νερού από τον υγρότοπο-
1-3-5
Με3
*Ποσοστό κάλυψης με υπερυδατική βλάστηση-
1-3-9
Υ9
*Ποσοστό ελεύθερης επιφάνειας νερού-
1-3-5
Υ5
0,5-0,8-1,0
Μ1-Με1-Υ1
*Μέγιστο βάθος νερού*Εποχικά κατακλυζόμενες εκτάσεις προς συνολική έκταση
(λόγος)-
*Δυνατότητα δημιουργίας πλημμυρικών παροχών από τη
λεκάνη απορροήςΠεριβάλλουσα του υγρότοπου ζώνη
Χρήσεις Γης στον άμεσο περίγυρο
*Ύπαρξη ρυπογόνων χρήσεων στη λεκάνη απορροής-
(**)
Η συνολική αξιολόγηση ως προς τη Βελτίωση της Ποιότητας του Νερού για την Αγιά και σε
σχέση με τις άλλες υδατοσυλλογές της Κρήτης, ανέρχεται στις 72,0 μονάδες ή 100%, ενώ οι
γειτονικοί υγρότοποι του Κουρνά (52,8%) και της Γεωργιούπολης (61,1%) αξιολογούνται με
μικρότερα ποσοστά σημαντικότητας (πηγή:LIFE00/GR/000685).
116 Οι δείκτες με ένα * αστερίσκο αξιολογήθηκαν από την πιο πάνω πηγή και με την οποία
βαθμολογήθηκαν. Εκείνοι οι δείκτες που σημειώνονται με (**) είναι δείκτες πολλαπλασιαστικοί, με
(***) αποτελούν ανασταλτικούς δείκτες και όλοι οι άλλοι είναι αθροιστικοί δείκτες αξιολόγησης.
Οι δείκτες χωρίς αστερίσκο πιστεύουμε ότι οφείλουν να αξιολογηθούν ως προς τη λειτουργία
κάθε υγρότοπου.
Λειτουργία υγρότοπου : -V: ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΣΕ ΝΕΡΟ
Δείκτες αξιολόγησης
Συντελεστές
Αξιολόγηση Αξίας
Αξιολόγησης
Αγιάς
(Μικρή-
(Μ=Μικρή
Μεσαία-Υψηλή
Με=Μέτρια
κλίμακα)
Υ=Υψηλή)
Έκταση υγρότοπου
1-3-9
Υ5
*Έκταση υγρότοπου προς έκταση λεκάνης απορροής
1-3-5
Με3
*Χωρητικότητα υγρότοπου-
1-3-5
Με3
*Ρυθμός ανανέωσης νερού-
1-3-5
Υ5
*Θέση υγρότοπου σε σχέση με λεκάνη απορροής-
1-3-5
Υ5
1-5
Υ5
1-1,2-1,5
Μ1-Με1,2-Υ1
1-3-5
Με3
1-1,2-1,5
Μ1-Με1,2-Υ1
*Τύπος εισόδου νερού στον υγρότοπο-
1-3-5
Υ5
*Τύπος εξόδου νερού από τον υγρότοπο-
1-3-5
Με3
Σχέση με μόνιμη υδατοσυλλογή & γεωμορφολογία
1-3-5
Υ5
1-1,2-2
Μ1-Με1,2-Υ1
Τύποι βλάστησης
1-3-5
Υ5
Διασπορά βλάστησης
1-3-5
Υ5
(λόγος)-
*Δυνατότητα δημιουργίας πλημμυρικών παροχών από τη
λεκάνη απορροής*Ύπαρξη αρδευτικών/υδρευτικών καναλιών στα
κατάντη(**)
Περιβάλλουσα τον υγρότοπο ζώνη
Χρήσεις Γης στον άμεσο περίγυρο
Σύνδεση με άλλες υδατοσυλλογές
Η συνολική αξιολόγηση ως προς τη Βελτίωση της Ποιότητας του Νερού για την Αγιά και σε
σχέση με τις άλλες υδατοσυλλογές της Κρήτης, ανέρχεται στις 34,8 μονάδες ή 62,7%, ενώ
οι γειτονικοί υγρότοποι του Κουρνά (48,6%) και της Γεωργιούπολης (41,4%) αξιολογούνται με
μικρότερα ποσοστά σημαντικότητας (πηγή:LIFE00/GR/000685).
117 Οι δείκτες με ένα * αστερίσκο αξιολογήθηκαν από την πιο πάνω πηγή και με την οποία
βαθμολογήθηκαν. Εκείνοι οι δείκτες που σημειώνονται με (**) είναι δείκτες πολλαπλασιαστικοί, με
(***) αποτελούν ανασταλτικούς δείκτες και όλοι οι άλλοι είναι αθροιστικοί δείκτες αξιολόγησης.
Οι δείκτες χωρίς αστερίσκο πιστεύουμε ότι οφείλουν να αξιολογηθούν ως προς τη λειτουργία
κάθε υγρότοπου.
Λειτουργία υγρότοπου : -VI: ΜΕΤΡΙΑΣΜΟΣ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΑΙΧΜΩΝ
Δείκτες αξιολόγησης
Συντελεστές
Αξιολόγηση Αξίας
Αξιολόγησης
Αγιάς
(Μικρή-
(Μ=Μικρή
Μεσαία-
Με=Μέτρια
Υψηλή)
Υ=Υψηλή)
*Έκταση υγρότοπου-
1-3-9
Υ9
*Έκταση υγρότοπου προς έκταση λεκάνης απορροής
1-3-5
Με3
Χωρητικότητα υγρότοπου
1-3-5
Με3
*Υδροπερίοδος-
1-3-5
Με3
*Κίνηση νερού-
1-3-5
Με3
Θέση υγρότοπου σε σχέση με λεκάνη απορροής
1-3-5
Υ5
1-2
Μ1-Υ1
1-3-5
Με3
1-1,2-1,5ο
Μ1-Με1,2-Υ1
*Τύπος εισόδου νερού στον υγρότοπο-
1-3-5
Υ5
*Τύπος εξόδου νερού από τον υγρότοπο-
1-3-5
Με3
Σχέση με μόνιμη υδατοσυλλογή & γεωμορφολογία
1-3-5
Υ5
1-1,2-2
Μ1-Με1,2-Υ1
*Τύποι βλάστησης-
1-3-5
Υ5
*Μωσαϊκότητα ελεύθερης επιφάνειας νερού &
1-3-5
Υ5
(λόγος)-
*Δυνατότητα δημιουργίας πλημμυρικών παροχών στη
λεκάνη απορροήςΠεριβάλλουσα του υγρότοπου ζώνη
Χρήσεις Γης στον άμεσο περίγυρο
Σύνδεση με άλλες υδατοσυλλογές
βλάστησηςΗ συνολική αξιολόγηση ως προς τη Βελτίωση της Ποιότητας του Νερού για την Αγιά και σε
σχέση με τις άλλες υδατοσυλλογές της Κρήτης, ανέρχεται στις 36,0 μονάδες ή 60%, ενώ οι
γειτονικοί υγρότοποι του Κουρνά (46,6%) και της Γεωργιούπολης (50,0%) αξιολογούνται με
μικρότερα ποσοστά σημαντικότητας (πηγή:LIFE00/GR/000685).
118 Οι δείκτες με ένα * αστερίσκο αξιολογήθηκαν από την πιο πάνω πηγή και με την οποία
βαθμολογήθηκαν. Εκείνοι οι δείκτες που σημειώνονται με (**) είναι δείκτες πολλαπλασιαστικοί, με
(***) αποτελούν ανασταλτικούς δείκτες και όλοι οι άλλοι είναι αθροιστικοί δείκτες αξιολόγησης.
Οι δείκτες χωρίς αστερίσκο πιστεύουμε ότι οφείλουν να αξιολογηθούν ως προς τη λειτουργία
κάθε υγρότοπου.
Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η τεχνητή λίμνη της Αγιάς, μεταξύ των άλλων
υγροτοπικών περιοχών της Κρήτης που μελέτησε σχετικό ερευνητικό πρόγραμμα στο
πλαίσιο του LifeENV- 2000 (LIFE00/GR/000685), αποτελεί τη σημαντικότερη
υγροτοπική περιοχή ως προς τη βιοποικιλότητα και τα ενδιαιτήματα άγριας ζωής, τη
βελτίωση της ποιότητας του νερού εξαιτίας της εκτεταμένης εφυδατικής (π.χ.
καλαμιώνες) και άλλης παραλίμνιας βλάστησης, αλλά και ως σημαντική περιοχή για
αναψυχή και παρατήρησης της υδρόβιας πτηνοπανίδας, ενώ υπολείπεται των άλλων
υγροτοπικών περιοχών της Κρήτης, ως προς την αποθηκευτική ικανότητα σε νερό και
το μετριασμό των πλημμυρικών αιχμών (LIFE00/GR/000686).
Ωστόσο, για να εκτιμηθεί η αξία που προσδίδει η κοινωνία στη συγκεκριμένη λειτουργία
του υγρότοπου, το παραπάνω αποτέλεσμα πολλαπλασιάζεται επί την έκταση του
υγρότοπου και ένα συντελεστή (λ) που αντιπροσωπεύει τη σχετική σπουδαιότητα της
λειτουργίας για την κοινωνία (αξία= βαθμός επιτέλεσης μιας λειτουργίας Χ έκταση
υγρότοπου Χ συντελεστή σχετικής κοινωνικής σημασίας της λειτουργίας του
υγρότοπου). Για τον υγρότοπο της Αγιάς, η παραπάνω σχετική μελέτη έχει δείξει, ότι η
τοπική κοινωνία προσδίδει συντελεστή κοινωνικής σημασία (1 μικρότερο και 6
μεγαλύτερo συντελεστή), 1 για τη λειτουργία του ως ενδιαίτημα υδρόβιων οργανισμών, 2
για τη λειτουργία του ως βελτίωση της ποιότητας του νερού, 3 για τη λειτουργία του ως
προς την αναψυχή και το τοπίο, 4 για την αντιπλημμυρική προστασία, 5 για τη
βιοποικιλότητα και το ενδιαίτημα άγριας ζωής, και 6 για την αποθηκευτική του
ικανότητα ως προς τις πλημμυρικές παροχές. Σημειώνεται, ότι η σημασία αυτή της
άποψης τοπικής κοινωνίας είναι υποκειμενική και άρα αμφιλεγόμενη, καθώς μπορεί να
μεταβληθεί μετά από σχετικές καμπάνιες περιβαλλοντικής ενημέρωσης, έγκυρης
πληροφόρησης, ευαισθητοποίησης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Συμπερασματικά, η πολύ-λειτουργικότητα της τεχνητής λίμνης της Αγιάς είναι δεδομένη
εδώ κα αρκετές δεκαετίες, καθόσον συνυπάρχουν πολλαπλές χρήσεις στο νερό και στο
έδαφος, αλλά και επιτελούνται οι διεργασίες του φυσικού περιβάλλοντος, παρά τις
όποιες στρεβλώσεις και υποβαθμίσεις, ενώ αναγνωρίζεται τόσο ο ρόλος της
βιοποικιλότητας σε πανίδα και χλωρίδα, όσο και οι αξίες και λειτουργίες των
υγροτοπικών περιοχών της γενικότερα. Σήμερα, μετά από τα 80 περίπου χρόνια της
δημιουργίας της ο υγρότοπός της είναι πλέον σε ώριμο στάδιο, καθότι έχουν παγιωθεί,
παρά τις εποχικές και διαχρονικές διακυμάνσεις, τόσο τα βιοτικά συστατικά της, όσο και
119 οι αβιοτικοί παράγοντες, ενώ οι μηχανισμοί ανάδρασης που διαθέτει το οικοσύστημά της
φαίνεται ότι αντιδρούν θετικά, λαμβάνοντας υπόψη τα δομικά εκείνα στοιχεία που
χαρακτηρίζουν τον υγρότοπο της (υδροπερίοδος, ανανέωση νερού, φόρτιση θρεπτικών
στο ίζημα, στο νερό και στη βλάστηση, βιοποικιλότητα, πανίδα, χλωρίδα, βλάστηση,
ενδιαιτήματα, ελεύθερη επιφάνεια νερού, συχνότητα της ‘’άνθησης του νερού’’ κυρίως με
κυανοβακτήρια, οικολογική ποιότητα, κ.ά).
Εξάλλου, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι ανάγκες της λίμνης σε παροχή για τη
διατήρηση της στάθμης σε οικολογικά και περιβαλλοντικά ανεκτά όρια είναι μικρές και
μπορούν να καλυφθούν εύκολα με τη διαχείριση των εκροών του ταμιευτήρα. Για την
καλύτερη κατανόηση του συστήματος θα επαναλάβουμε μερικά ποσοτικά στοιχεία. Η
στάθμη της λίμνης δεν παραμένει σταθερή σε ετήσια βάση, καθώς εξαρτάται από τις
υδρολογικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής, αλλά και από την ένταση των χρήσεων
του νερού. Η ανώτατη στάθμη, που ορίζεται αναγκαστικά από την υπερχείλιση του
φράγματος, που βρίσκεται στο υψόμετρο +38 m πάνω από τη μέση στάθμη της
επιφάνειας της θάλασσας, ενώ το βαθύτερο σημείο του πυθμένα στα +34 m. Η μέγιστη
επιφάνεια της λίμνης είναι 120325 m2 και ο όγκος 215138 m3. Σε στάθμη +37 m η
επιφάνειά της μειώνεται στα 87775 m2, ενώ ο όγκος της στα 104.050 m3, δηλαδή κατά
το ήμισυ της ανώτατης στάθμης. Η στάθμη + 36 m έχει οριστεί ως η στάθμη για την
ασφάλεια των φυσιολογικών διεργασιών του υγρότοπου της Αγιάς. Μία μέση επιφάνεια
είναι τα 70000 m2 και ο μέσος όγκος της λίμνης 80000 m3. Η παροχή των πηγών
χωρίς αντλήσεις κυμαίνονται μεταξύ 6000 m3/hr και 9000 m3/hr. Υπό θερινές
συνθήκες, αν δεν υπήρχαν αντλήσεις, ο χρόνος παραμονής του νερού στη λίμνη θα ήταν
13 ώρες. Οι αντλήσεις από ΟΑΔΥΚ, ΔΕΥΑΧ και ΤΟΕΒ το καλοκαίρι του 2009 ήταν
3100 m3/hr, 950 m3/hr και 2400 m3/hr (σύνολο 6450 m3/hr) και ισοδυναμούσαν με
την παροχή των πηγών. Ο ΤΟΕΒ βέβαια δούλευε μόνο 6 μέρες την εβδομάδα και την 7η
μέρα τα νερά πήγαιναν στη λίμνη. Υπολογίζεται ότι 55000 με 60000 m3 πήγαιναν στη
λίμνη την εβδομάδα ή 220000 με 240000 m3 το μήνα κατά τη διάρκεια των θερινών
μηνών. Η ποσότητες αυτές υπερκαλύπτουν τις ανάγκες της Λίμνης και τις απώλειες
λόγω εξάτμισης. Το Διάγραμμα 5.1 παρουσιάζει τη διακύμανση της ημερήσιας εξάτμισης
της λίμνης στη διάρκεια του έτους και τις μηνιαίες ποσότητες που απαιτούνται για να
καλυφθούν οι ανάγκες για εξάτμιση. Τους θερινούς μήνες υπάρχουν απώλειες της
τάξεως των 10000-12000 m3 το μήνα λόγω εξάτμισης. Οι απώλειες υπερκαλύπτονται
από τις υπερχειλίσεις της λίμνης λόγω μη λειτουργίας του ΤΟΕΒ μία μέρα την
εβδομάδα. Με άλλα λόγια η στάθμη της λίμνης μπορεί και πρέπει να διατηρηθεί στο
επίπεδο +37 m για να καλυφθούν και οι οικολογικές ανάγκες της περιοχής με ασφάλεια.
120 Διάγραμμα 5.1. Ημερήσια και μηνιαία εξάτμιση της Λίμνης Αγιάς
121 Ο Ποταμός Κερίτης
Ο ποταμός Κερίτης, κατά περιοχές μέχρι την εκβολή του, και στο τμήμα της παρόχθιας
ζώνης του, εμφανίζει παρόχθιο δάσος που μαζί με το ποτάμι σχηματίζουν τα ‘’γραμμικά’’
οικοσυστήματα και τους ποτάμιους ‘’διαδρόμους’’ για το νερό, την πανίδα και τη χλωρίδα.
Είναι γνωστό ότι κάθε παρόχθιο δάσος έχει την οικο-μορφολογία του, εξελίσσεται και
ανανεώνεται διαρκώς μέσα από τις διαδοχικές διακυμάνσεις του φυσικού περιβάλλοντος
(π.χ. ανομβρία, πλημμύρες), τις φυσικές διεργασίες του φυτρώματος και της ανάπτυξης
νεαρών φυτών, αλλά και από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Έτσι, τα φυτά που
επιβιώνουν στις όποιες διαταραχές και πιέσεις (π.χ. βόσκηση, πλημμύρες, ξηρασία, έργα
εγγείων βελτιώσεων, επεκτάσεις καλλιεργούμενων περιοχών σε βάρος της παρόχθιας
ζώνης), σταθεροποιούν με τις ρίζες τους την κοίτη, περιορίζουν την πλευρική διάβρωση
του ποταμού, λειτουργούν ως φίλτρα για τις πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά απορροές
των παρακείμενων καλλιεργειών και ‘’αναγκάζουν’’ το υδατόρευμα αλλού να σκάβει
στενές και βαθιές κοίτες και αλλού να αποθέτει νέα φερτά υλικά (π.χ. λάσπη, άμμο,
χαλίκια, κορμούς νεκρών δένδρων και θάμνων) σε επίπεδες, πλατιές και αβαθείς
κοίτες, δημιουργώντας κάθε φορά διαφορετικά και ποικιλόμορφα ενδιαιτήματα. Τα
παρόχθια δάση αποτελούν δείκτες των υδρολογικών μεταβολών (π.χ. κλιματική αλλαγή,
ανομβρία, απολήψεις νερού σα ανάντη), καθώς εξαρτώνται αποκλειστικά από το
επιφανειακό νερό του ποταμού και αντιδρούν άμεσα όταν μεταβάλλονται οι υδρολογικές
συνθήκες του ποταμού. Κάθε παρόχθιο δάσος, καθώς περιλαμβάνει ποικιλία από
ενδιαιτήματα, συγκεντρώνει άγρια ζωή με πλούσια βιοποικιλότητα, ενώ δημιουργεί
ασφαλείς τόπους αναπαραγωγής και ανάπαυσης, για την υδρόβια πανίδα. Επίσης τα δάση
αυτά αποτελούν, παραγωγικά οικοσυστήματα, καθώς διαθέτουν αφθονία σε νερό και
θρεπτικά συστατικά.
Η αξία και η σημαντικότητα των παρόχθιων δασών περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων,
σταθεροποίηση των όχθων του ποταμού, ελαχιστοποίηση ή και αποτροπή της
διάβρωσης, αποθηκεύουν φερτά υλικά και νερό, βελτιώνουν την ποιότητα του νερού,
δημιουργούν με τη σκίασή τους ένα ιδιαίτερο ‘’φωτοκλίμα’’ για άλλα φυτά και ζώα,
προσφέρουν άφθονη τροφή σε ψάρια (π.χ. ασπόνδυλα) και σε ασπόνδυλους οργανισμούς
(π.χ. νεκρά φύλλα), προσφέρουν στην άγρια ζωή διαδρόμους μετακίνησης ανάμεσα στο
αλλοιωμένο ανθρωπογενές περιβάλλον, προσφέρουν τόπους αισθητικής ομορφιάς,
αναψυχής και διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς (e.g. Naiman et al., 2005).
Το παρόχθιο δάσος του ποταμού Κερίτη δεν έχει συνεχόμενη ανάπτυξη καθόλο το
μήκος του, μεταβάλλεται από τις πλημμύρες, επηρεάζεται σημαντικά από τις εκεί
ανθρώπινες δραστηριότητες, ενώ μπορεί να χαρακτηριστεί από την άποψη των φυτικών
του διαπλάσεων που διαθέτει ως ‘’Δάσος της
ανατολικής πλατάνου’’, ενώ σε
σποραδικές θέσεις πλησίον των εκβολών του ως ‘’Δάσος με θερμο-Μεσογειακές
παραποτάμιες στοές’’.
α) Δάση ανατολικής πλατάνου –Platanus orientalis (κωδικός Natura 2000=92C0). Σε
αυτό τον τύπο του παραποτάμιου δάσους κυριαρχεί το ανατολικό πλατάνι. Αυτή η
122 διάπλαση ευδοκιμεί συνήθως σε ελαφρώς σταθεροποιημένες αλλουβιακές αποθέσεις,
δημιουργώντας πλούσιες σε είδη φυτοκοινότητες. Η δομή τους είναι ποικίλη και
χαρακτηρίζεται από όροφο υψηλών δένδρων, ενώ όταν υπάρχει όροφος θάμνων αυτός
δεν είναι καλά αναπτυγμένος. Από τα δένδρα σημαντική είναι συνήθως η παρουσία των
ειδών Salix alba (ασημοϊτιά), Ulmus minor (φτελιά), Populus alba (ασημόλευκα), Populus
nigra (καβάκι), Juglans regia (καρυδιά), Nerium oleander (πικροδάφνη). O ποώδης
υπο-όροφος σε ορισμένες περιπτώσεις είναι υποβαθμισμένος με είδη όπως Αrum
italicum, Equisetum spp., Melissa officinalis, Hypericum hircinum, Carex spp.
Πλούσιο είναι και η βλάστηση με τα αναρριχώμενα είδη κυρίως με κισσούς (Hedera
helix), αγριόκλημα (Vitis vinifera) και θάμνοι κυρίως με βατομουριά (Rubus sancus),
λυγαριές (Vitex agnus-castus), κλιματσίδες (Clematis spp.).
β) Θερμο-Μεσογειακές παραποτάμιες στοές –Nerio-Tamaritaceae (κωδικός Natura
2000=92D0. Σε αυτό τον τύπο παραποτάμιου δάσους επικρατούν οι θαμνώδεις
σχηματισμοί που δημιουργούν ‘’στοές’’, κυρίως με τα αρμυρίκια (Tamarix spp.), την
πικροδάφνη (Nerium oleander) και τη λυγαριά (Vitex agnus-castus). Ο οικότοπος
αυτός απαντάται σε μόνιμης και περιοδικής ροής ποτάμια σε επίπεδες περιοχές πλησίον
των εκβολών σε αμμώδη ή τυρφώδη εδάφη, σε ποτάμιες ασβεστολιθικές σάρες, αμμώδη
υποστρώματα κ.ά. Πολλές φορές ο οικότοπος αυτός βρίσκεται ανάμεσα στο παρόχθιο
δάσος μεγάλων δένδρων και στους καλαμώνες (π.χ. Phragmites australis, Arundo
donax, Juncus spp., Scirpoides holoschoenus).
Οι όχθες του ποταμού Κερίτη κοντά στην εκβολή του είναι καλυμμένες από καλαμιώνες
(π.χ. Arundo donax) όπου μπορούν να βρουν καταφύγιο ερωδιοί, μυγοχάφτες,
τσιροβάκοι, ποταμίδες, φυλλοσκόποι. Στην παραλία αλλά και στο ποτάμι φωλιάζει ο
ποταμοσφυριχτής, στις καλαμιές των όχθεων η καλαμοποταμίδα και η ωχροστριτσίδα
και στα πλατάνια της κοίτης το αηδόνι. Μεταξύ των ειδών που έχουν καταγραφεί από το
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και άλλους ερευνητές είναι: σταυραετός, φιδαετός,
σφηκιάρης, τσίφτης, μαυροπετρίτης, μαυροκιρκίνεζο, θαλασσοσφυριχτής, πετροτριλίδα,
διπλομπεκάτσινο,
σταχτοτσικνιάς,
μικροτσικνιάς,
κιστικόλη,
μαυρολαίμης,
καστανολαίμης, δεντροσπουργίτης, συρλοτσίχλονο, μαυρομυγοχάφτης, ψευταηδόνι,
ακτίτης, κορμοράνος, αρτέμης, μύχος, ασπροκόλα, δεντροφυλλοσκόπος, τρυποφράχτης,
σκαρθάκι. Επίσης στην περιοχή σημαντικοί είναι οι πληθυσμοί από τον κρητικό βάτραχο
(Rana cretensis), το δενδροβάτραχο (Hyla arborea), το φρύνο (Bufo viridis) και τη
νεροχελώνα (Mauremys rivulata). Επίσης συναντώνται τα: σπιτικό σαμιαμίθι
(Hemidactylus turcicus), τρανόσαυρα (Lacerta trillineata), λιακόνι (Chalcides
occelatus), δεντρογαλιά (Coluber gemonensis), όχεντρα (Elaphe situla), νερόφιδο
(Natrix tessellata), όφις (Telescopus fallax), άρκαλος (Meles meles), καλλιγιαννού
(Mustela nivalis), ζουρίδα (Martes foina), σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor), μυγαλή
(Crocidura suaveolens), νανομυγαλή, (Suncus etruscus), λαγός (Lepus europaeus),
δασοποντικός (Apodemus sylvaticus), ποντικός (Mus musculus), αρουραίος (Rattus
rattus). Στην παραλία αναπαράγεται η θαλάσσια χελώνα (Caretta caretta).
123 Στον παράκτιο χώρο υπάρχουν αμμοθίνες κυρίως με αγρωστώδη (π.χ.Ammophila
arenaria), στo τμήμα της κοιλάδας του Φασά παρατηρούνται υδροχαρείς φυτοκοινωνίες
επιπλέουσας βλάστησης, ενώ στις απότομες σχιστολιθικές πλαγιές επικρατούν τα
αγρωστώδη Scirpus cernuus και πολλά σπάνια βρυόφυτα. Οι φτέρες καλύπτουν μεγάλη
έκταση της περιοχής και ξεχωρίζει απ΄ αυτές το σπάνιο είδος Woodwardia radicans (
πληροφορίες για την πανίδα της περιοχής προέρχονται από το Μουσείο Φυσικής
Ιστορίας Κρήτης, ενώ για τη βλάστηση και χλωρίδα από το Μεσογειακό Αγρονομικό
Ινστιτούτο Χανίων).
Βιβλιογραφικές Πηγές
• Δημαλέξης A., Μ. Δρετάκης, Ν.Νικολακάκης, Χ. Φουρναράκη, 2004. Report
LIFE00ENV/GR/000686 –Περιγραφή της μεθόδου αξιολόγησης των υγροτοπικών
λειτουργιών και την πιλοτική εφαρμογή της στις υδατοσυλλογές της Κρήτης.
• ΕΚΒΥ.- 1994.- Απογραφή ελληνικών υγροτόπων ως φυσικών πόρων. Εκδ., Ζαλίδης
Χ.Γ., Α.Λ. Μαντζαβέλας, 587+xviii.
• G.B.W.C., 1996.- The Greek habitat project Natura 2000:an overview. Directive
92/43/EEC, 893pp.
• Hruby Th., Cesanek W. E. and Miller K. E. ,1995. Estimating Relative Wetland
values for Regional Planning, Wetlands, Vol. 15, No 2 June.
• Κουσουρής Θ., 1999.- Το νερό στη φύση στην ανάπτυξη στην προστασία του
περιβάλλοντος. Μονογραφίες Θαλάσσιων Επιστημών, Νο 1, 184σ. Εκδ. Ε.Κ.Θ.Ε.
• LIFE95/GR/A22/GR/01143, 1998. Διαχειριστικό σχέδιο για τον υγρότοπο τη Αγιάς.
ΟΑΔΥΚ, Πανεπιστήμιο Κρήτη, ΜΑΙΧ.
• Marble L.M., 1992.- A guide to wetland functional design. Lewis Publ., London,
222pp.
• Novitzki R.P., Smith R. D. and Fretwell J.D.2000. Restoration, Creation and
Recovery of Wetlands - Wetland Function, values and assessment • Smith. R. D., 2001. Hydrogeomorphic approach to assessing wetlands function.
Guidelines for development regional guidebooks. U.S. Army Engeeniring Research
& Delelopment Center, Vicksburg, MS.
• Stanner D. & P. Bourdeaux, (Ed) 1995.- Europe’s environment. The Dobris
Assessment. European Environmental Agency, Copenhagen, pp676.
• Τσιούρης Σ., Π. Γεράκης, 1991.- Υγρότοποι της Ελλάδος. Αξίες, Αλλοιώσεις,
Προστασία. Α.Π.Θ., WWF, IUCN, σελ., 96.
• Wearing S. and Neil S. (1999) Ecotourism: Impacts, Potentials and Possibilities,
Boston: Butterworth - Heinemann
Ιστοσελίδες
http://www.ramsar.org
http://water.usgs.gov/nwsum/WSP2425/functions.html
http://ornithologiki.gr
124 Κεφάλαιο 6 –
Οικολογική
Κατάσταση του
Ποταμού
Κοιλιάρη
125 6.
Οικολογική Κατάσταση του Ποταμού Κοιλιάρη
Η υδρολογική λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη, όπως έχει προαναφερθεί,
εκτείνεται από τους πρόποδες των Λευκών Oρέων (ορεινή και ημιορεινή ζώνη),
περιλαμβάνει εκτεταμένο πεδινό τμήμα με καλλιεργούμενες εκτάσεις και καταλήγει στη
θάλασσα, στην παράκτια ζώνη, στις Καλύβες. Σημειώνεται, ότι μόνο το τμήμα της
ορεινής περιοχής της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού υπάγεται στο καθεστώς
προστασίας Natura 2000 των Λευκών Ορέων με κωδικό GR4340008 και με το
χαρακτηρισμό ως ‘’Περιοχή Κοινοτικού Ενδιαφέροντος’’ (Sites of Community
Interest=SCI), ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της ευρύτερης περιοχής του Κοιλιάρη
χαρακτηρίζεται σε τοπικό επίπεδο, ως περιοχή φυσικού περιβάλλοντος με ιδιαίτερη
περιβαλλοντική και αισθητική αξία.
Η λεκάνη του Κοιλιάρη τροφοδοτείται από νερά που προέρχονται από το καρστικό
ασβεστολιθικό σύστημα των Λευκών Ορέων, ενώ οι πηγές του Στύλου θεωρούνται ως
τα βασικότερα σημεία εκφόρτισης του εν λόγω καρστικού συστήματος και μια από της
κυριότερες πηγές τροφοδοσίας του ποταμού Κοιλιάρη. Η συνολική έκταση, της πιο πάνω
λεκάνης ανέρχεται στα 130 Km2, ενώ το συνολικό μήκος του υδρογραφικού δικτύου του
ποταμού Κοιλιάρη ανέρχεται στα 36 Km. Ο ποταμός Κοιλιάρης κατά τη διαδρομή του
στην κοιλάδα δέχεται νερά και από τους χειμάρρους (υδατορεύματα προσωρινής ροής)
Αναβρετή και Κεραμιώτη ή Κεραμειανό, αλλά και από το Μυλαύλακα και το Μανταμά. Το
βάθος του νερού κοντά στις πηγές είναι 1.0 - 1.5 m, ενώ υπάρχουν κατά μήκος της
κοίτης του τμήματα με 2.5 m βάθος, ενώ πριν από την εκβολή του το βάθος αυξάνεται
απότομα στα 5 m και μειώνεται προοδευτικά μέχρι την εκβολή, όπου φτάνει τα 0.5 m.
Η επιφανειακή απορροή των ποταμών Κοιλιάρη και Μεσοποτάμου εξαρτάται από τις
πηγές που εκφορτίζονται σε αυτούς. Κατά τη θερινή περίοδο τα ρέματα Γεράνι,
Μαχαιροί και ο χείμαρρος Κεραμειανός στερεύουν και ο ποταμός Κοιλιάρης
τροφοδοτείται αποκλειστικά και μόνο από τα νερά των πηγών Στύλου και Βλυχάδων.
Κατά τη χειμερινή περίοδο οι επιφανειακές απορροές των χειμάρρων και ρεμάτων είναι
πλημμυρικές, με συνέπεια να δημιουργούνται συνήθως πλημμυρικά φαινόμενα. Η
επιφανειακή απορροή του Μεσοποτάμου εξαρτάται από τα νερά των μόνιμων πηγών
Αρμένων. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο στις επιφανειακές απορροές
της περιοχής διαδραματίζουν πηγές που βρίσκονται στη λοφώδη και πεδινή περιοχή της
ευρύτερης λεκάνης. Όλες οι πηγές που συναντώνται στην περιοχή μελέτης είναι
καρστικές, δηλαδή οι εκροές νερού γίνονται από ενεργό καρστικό σύστημα και που
τροφοδοτούνται από τη φρεάτια ζώνη. Αναλυτικά οι κυριότερες πηγές που βρίσκονται
στην περιοχή μελέτης, όπως έχουν αναφερθεί και πιο πάνω, είναι οι:
• Πηγές Στύλου: Πρόκειται για ομάδα πηγών που βρίσκεται στο χωριό Στύλος σε
απόλυτο υψόμετρο 17 m. Οι σπουδαιότερες πηγές είναι στις θέσεις Κάραβος και
Καβούσι και έχουν συνεχή λειτουργία, ενώ η πηγή στη θέση Βρύση εμφανίζεται μόνο
126 τη χειμερινή περίοδο. Το νερό των πηγών Στύλου καταλήγει μέσω του ποταμού
Κοιλιάρη στη θάλασσα.
• Πηγές Αρμένων: Πρόκειται για μια ομάδα πηγών που βρίσκεται στο χωριό Αρμένοι σε
απόλυτο υψόμετρο 18m. Οι σπουδαιότερες πηγές είναι στις θέσεις Παναγιά,
Πλάτανος, Πηγαδάκι. Η λειτουργία των πηγών μοιάζει με εκείνη των πηγών Στύλου.
Οι πηγές Αρμένων εκφορτίζονται στο Μεσοπόταμο.
• Πηγές Ζούρμπου: Πρόκειται για υφάλμυρες πηγές που βρίσκονται κοντά στις εκβολές
του Μεσοπόταμου σε απόλυτο υψόμετρο 1-2 m. Το νερό των πηγών είναι υφάλμυρο
λόγω της διείσδυσης-ανάμειξης του θαλασσινού νερού ( ιόντα χλωρίου 280ppm).
• Πηγές Βλυχάδων: Πρόκειται για υφάλμυρες πηγές συνεχούς ροής που βρίσκονται
1000 m ανάντη των εκβολών του ποταμού Κοιλιάρη μέσα στον οποίο και
εκφορτίζονται ( χλωριόντα 1000 ppm).
• Πηγές Αναβρέτης: Πρόκειται για πηγές με ροή που διακόπτεται το θέρος και
βρίσκονται στις παρυφές του Νέου Χωριού σε απόλυτο υψόμετρο 24 m.
Το Παραποτάμιο Δάσος, η Χλωρίδα και η Πανίδα
Ως παρόχθιο δάσος ποταμού ορίζεται η δασική βλάστηση που φυτρώνει στην παρόχθια
ζώνη του και που επηρεάζει και επηρεάζεται από αυτόν. Στην παρόχθια ζώνη, το
επιφανειακό νερό συνδέεται άμεσα με το υπόγειο και όταν τα παρόχθια δένδρα έχουν
την ανάγκη του υπόγειου νερού αναπτύσσουν βαθιές ρίζες προς τον υδροφόρο και όχι
σε ολόκληρο το εδαφικό στρώμα. Ουσιαστικά το παρόχθιο δάσος είναι τμήμα της
παρόχθιας ζώνης που μαζί με το ποτάμι σχηματίζουν τα ‘’γραμμικά’’ ποτάμια
οικοσυστήματα, τους ποτάμιους ‘’διαδρόμους’’ για το νερό, την πανίδα και τη χλωρίδα.
Κάθε παρόχθιο δάσος εξελίσσεται και ανανεώνεται διαρκώς, μέσα από τις διαδοχικές
διαταραχές του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. ανομβρία, πλημμύρες) και τις φυσικές
διεργασίες του φυτρώματος των σπερμάτων και της ανάπτυξης νεαρών φυτών. Έτσι, τα
φυτά που επιβιώνουν στις όποιες διαταραχές και πιέσεις (π.χ. βόσκηση, πλημμύρες,
ξηρασία, έργα εγγείων βελτιώσεων, επεκτάσεις καλλιεργούμενων περιοχών σε βάρος
της παρόχθιας ζώνης), μεγαλώνοντας σταθεροποιούν με τις ρίζες τους την κοίτη,
περιορίζουν την πλευρική διάβρωση του ποταμού, λειτουργούν ως φίλτρα για τις
πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά απορροές των παρακείμενων καλλιεργειών και
‘’αναγκάζουν’’ το υδατόρευμα αλλού να σκάβει στενές και βαθιές κοίτες και αλλού να
αποθέτει νέα φερτά υλικά (π.χ. λάσπη, άμμο, χαλίκια, κορμούς νεκρών δένδρων και
θάμνων) σε επίπεδες, πλατιές και αβαθείς κοίτες, δημιουργώντας κάθε φορά
διαφορετικά και ποικιλόμορφα ενδιαιτήματα.
Τα παρόχθια δάση που εξαρτώνται αποκλειστικά από το επιφανειακό νερό του ποταμού
αντιδρούν άμεσα όταν μεταβάλλονται οι υδρολογικές συνθήκες του ποταμού και έτσι
127 αποτελούν δείκτες των υδρολογικών μεταβολών (π.χ. κλιματική αλλαγή, ανομβρία,
απολήψεις νερού). Κάθε παρόχθιο δάσος συγκεντρώνει πλούσια άγρια ζωή και
βιοποικιλότητα, αποτελεί πλούσιο παραγωγικό οικοσύστημα και δημιουργεί καταφύγια
και ασφαλείς τόπους αναπαραγωγής, για την υδρόβια πανίδα, καθώς περιλαμβάνει
ποικιλία από ενδιαιτήματα. Η αξία και η σημαντικότητα των παρόχθιων δασών
περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων, σταθεροποίηση των όχθων του ποταμού,
ελαχιστοποίηση ή και αποτροπή της διάβρωσης, αποθηκεύουν φερτά υλικά και νερό,
βελτιώνουν την ποιότητα του νερού, δημιουργούν με τη σκίασή τους ένα ιδιαίτερο
‘’φωτοκλίμα’’ για άλλα φυτά και ζώα, προσφέρουν άφθονη τροφή σε ψάρια (π.χ.
ασπόνδυλα) και σε ασπόνδυλους οργανισμούς (π.χ. νεκρά φύλλα), προσφέρουν στην
άγρια ζωή διαδρόμους μετακίνησης ανάμεσα στο αλλοιωμένο ανθρωπογενές περιβάλλον,
προσφέρουν τόπους αισθητικής ομορφιάς, αναψυχής και διατήρηση της φυσικής
κληρονομιάς (e.g. Naiman et al., 2005, Ζόγκαρης και συν., 2007).
Η παρόχθια ζώνη του Κοιλιάρη, με το παραποτάμιο δάσος του-παρότι περιορισμένης σε
πλάτος ανάπτυξης σε πολλές περιοχές, βρίσκεται συνήθως σε ισορροπία με το υδάτινο
περιβάλλον (επιφανειακά και υπόγεια νερά), μεταβάλλεται από τις πλημμύρες,
επανέρχεται στην προηγούμενη κατάσταση ισορροπίας, ενώ επηρεάζεται σημαντικά από
τις εκεί ανθρώπινες δραστηριότητες. Η πλειονότητα των παραποτάμιων δασικών
οικοτόπων του ποταμού Κοιλιάρη, απαντώνται στο ημιορεινό και ειδικότερα στο πεδινό
του τμήμα με ‘’Δάση ανατολικής πλατάνου’’, αλλά και πλησίον των εκβολών του με
‘’Θερμο-Μεσογειακές παραποτάμιες στοές’’.
α) Δάση ανατολικής πλατάνου –Platanus orientalis με κωδικό Natura 2000=92C0.
Σε αυτό τον τύπο του παραποτάμιου δάσους κυριαρχεί το ανατολικό πλατάνι (Platanus
orientalis) που βρίσκονται συνήθως σε μόνιμης ροής ποτάμια στο Μεσογειακό χώρο.
Ευδοκιμούν συνήθως σε ελαφρώς σταθεροποιημένες αλλουβιακές αποθέσεις,
δημιουργώντας πλούσιες σε είδη φυτοκοινότητες. Η δομή τους είναι ποικίλη και
χαρακτηρίζεται από όροφο υψηλών δένδρων, ενώ όταν υπάρχει όροφος θάμνων που
αυτός όμως δεν είναι καλά αναπτυγμένος. Από τα δένδρα σημαντική είναι συνήθως η
παρουσία των ειδών Salix alba (ασημοϊτιά), Ulmus minor (φτελιά), Populus alba
(ασημόλευκα), Populus nigra (καβάκι), Juglans regia (καρυδιά), Nerium oleander
(πικροδάφνη). O ποώδης υπο-όροφος σε ορισμένες περιπτώσεις είναι υποβαθμισμένος
με είδη όπως Αrum italicum, Equisetum spp., Melissa officinalis, Hypericum hircinum,
Carex spp. Πλούσιο είναι και η βλάστηση με τα αναρριχώμενα είδη κυριώς με κισσούς
(Hedera helix), αγριόκλημα (Vitis vinifera) και θάμνοι κυρίως με βατομουριά (Rubus
sancus), λυγαριές (Vitex agnus-castus), κλιματσίδες (Clematis spp.).
β) Θερμο-Μεσογειακές παραποτάμιες στοές –Nerio-Tamaritaceae με κωδικό Natura
2000=92D0.
Σε αυτό τον τύπο παραποτάμιου δάσους επικρατούν οι θαμνώδεις σχηματισμοί που
δημιουργούν ‘’στοές’’, κυρίως με τα αρμυρίκια (Tamarix spp.), την πικροδάφνη (Nerium
128 oleander) και τη λυγαριά (Vitex agnus-castus). Ο οικότοπος αυτός απαντάται σε
μόνιμης και περιοδικής ροής ποτάμια σε επίπεδες περιοχές πλησίον των εκβολών σε
αμμώδη ή τυρφώδη εδάφη, σε ποτάμιες ασβεστολιθικές σάρες, αμμώδη υποστρώματα
κ.ά. Πολλές φορές ο οικότοπος αυτός βρίσκεται ανάμεσα στο παρόχθιο δάσος μεγάλων
δένδρων και στους καλαμώνες (π.χ. Phragmites australis, Arundo donax, Juncus spp.,
Scirpoides holoschoenus).
Χλωρίδα: Δια μέσου της γεωλογικής εξέλιξης της Κρήτης και των μεταφερόμενων
σπερμάτων των φυτών (π.χ. πτηνά, άνεμοι, βροχή, καταιγίδες) είδη από την Αφρική,
την Ασία και την Ευρώπη πέρασαν στην Κρήτη και στη συνέχεια με την επίδραση των
γεωγραφικών απομονώσεων εξελίχθηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργήσουν νέα
είδη, υποείδη ή ποικιλίες. Έτσι δημιουργήθηκε στην Κρήτη μια εξαιρετικά πλούσια
χλωρίδα (1600 περίπου είδη και υποείδη) με μεγάλο βαθμό ενδημισμού (210 περίπου
ενδημικά).
Από το σύνολο των ενδημικών φυτών της Κρήτης τα 114 συναντώνται στα Λευκά Όρη,
ενώ υπάρχουν 22 ενδημικά είδη που απαντώνται αποκλειστικά και μόνο στα Λευκά Όρη.
Από αυτά τα 22 ενδημικά, τρία είδη έχουν χαρακτηριστεί ως κινδυνεύοντα, σύμφωνα με
την Παγκόσμια Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN), ενώ άλλα τρία ενδημικά είδη,
είναι απειλούμενα και δέκα είδη χρειάζονται ειδικά μέτρα προστασίας καθότι
χαρακτηρίζονται ως κινδυνεύοντα (Πηγές: βιβλιογραφία, τοπικές μαρτυρίες, καθώς και
το Herbarium του ΜΑΙΧ).
Πανίδα. Η ευρύτερη περιοχή διακρίνεται για τη σύνθεση της πανίδα του φυσικού
περιβάλλοντος, η οποία αποτελείται από στοιχεία με ετερόκλητη ζωογεωγραφική
προέλευση, αλλά και ενδημικά είδη, καθότι η Κρήτη λόγω της γεωγραφικής της θέσης
και της παλαιογεωγραφικής και γεωλογικής της εξέλιξης, συγκεντρώνει μια ιδιάζουσα
πανίδα.
Σε όλο μήκος του ποταμού Κοιλιάρη, που χαρακτηρίζεται ως ‘’γραμμικό’’ ποτάμιο
οικοσύστημα, ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση, την άνοιξη φωλιάζουν αηδόνια,
μαυροπούλια, τρυγόνια, κοτσύφια και τσαλαπετεινοί, ενώ συχνοί “επισκέπτες” της
περιοχής, για ξεκούραση και τροφή κατά την αποδημία, είναι οι ερωδιοί, οι κύκνοι, οι
πάπιες, οι αλκυόνες και άλλα. Ένας σημαντικός αριθμός από υδρόβιες χελώνες,
βατράχια, χέλια και καβούρια, βρίσκουν τροφή και καταφύγιο στα νερά του ποταμού.
Για την περιοχή, πέρα από τις σχετικές μελέτες, υπάρχουν αρκετές αναφορές στο
διαδίκτυο (π.χ. στον ιστότοπο http://www.cretewww.com) με καταλόγους για πτηνά,
αμφίβια, ερπετά, μικρά θηλαστικά άλλα ζώα και για πολλά ενδημικά έντομα (π.χ.
Οδοντόγναθα=Odonata-Zygoptera & Anisoptera, Τριχόπτερα=Trichoptera).
Ειδικότερα στην εγγύτερη και ευρύτερη περιοχή της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού
Κοιλιάρη απαντώνται :
129 -Μαλάκια. Τα υδρόβια και τα χερσαία Μαλάκια της περιοχής του Κοιλιάρη
παρουσιάζουν αυξημένο ενδημισμό, αλλά απειλούνται, όπως και τα άλλα είδη της
πανίδας, από την προοδευτική καταστροφή των βιοτόπων τους.
-Αρθρόποδα. Είναι ομάδα που γενικά έχει λίγο μελετηθεί. Στα νερά της περιοχής (π.χ.
ποταμός Κοιλιάρης, Πηγές, Εκβολές) ζούνε προνύμφες εντόμων και άλλων ασπόνδυλων
με πολλά ενδημικά είδη (π.χ. η λιβελούλα Boyeria cretensis, η ψείρα του νερού
Echinogammarus κretensis) (Dijkstra & Lewington, 2006). Πολλά από αυτά τα
ασπόνδυλα εμφανίζουν διαφορετική ευαισθησία στις περιβαλλοντικές συνθήκες και
ορισμένα αποτελούν περιβαλλοντικούς ‘’δείκτες’’. Συμμετέχουν στην αποσύνθεση των
νεκρών φύλλων και άλλων υλικών, ενώ αποτελούν σημαντική τροφή για τους θηρευτές
τους. Για τα υδρόβια έντομα, ο ενδημισμός και η σπανιότητα είναι ο κανόνας. Από τα
έντομα ης χέρσου ξεχωρίζουν τα Ορθόπτερα (π.χ.ακρίδες) και τα Κολεόπτερα
(π.χ.σκαθάρια) για τα οποία έχουν γίνει μελέτες συστηματικής. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος
που αντιμετωπίζουν τα αρθρόποδα προέρχεται από την καταστροφή των βιοτόπων
τους.
-Σπονδυλόζωα. Στην Κρήτη, αντίθετα από ότι συμβαίνει με τα φυτά και τα ασπόνδυλα,
ο ενδημισμός όσον αφορά στα σπονδυλόζωα, είναι πολύ μικρός. Αυτό οφείλεται στην
γεωλογική και παλαιογεωγραφική εξέλιξη του νησιού. Αναφέρεται μια σειρά ενδημικών
υποειδών που όμως βρίσκονται κάτω από ένα καθεστώς αμφισβήτησης. Οι σπηλιές -η
περιοχή είναι διάσπαρτη από ένα μεγάλο αριθμό σπηλαίων και γενικότερα καρστικών,
αποτελούν εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα και σπουδαία φυσική κληρονομιά, που
φιλοξενούν εκτός από τα ασπόνδυλα και πολλές ομάδες σπονδυλοζώων με
σημαντικότερη αυτή των Χειροπτέρων (π.χ. νυχτερίδες).
Ερπετά & Αμφίβια. Σχεδόν όλα τα ερπετά της Κρήτης συναντώνται στην περιοχή.
Ξεχωρίζει η περίπτωση της σαύρας Podarcis erhardii leukaorii (κ.ν., Λιακόνι),
ενδημικού υποείδους των Λευκών Ορέων, ενώ τα άλλα ερπετά (π.χ. Elaphe situla,
Mauremys caspica rivulata και το νερόφιδο Natrix tessellate) στην Κρήτη γενικά
εμφανίζουν πολύ μικρούς και αραιούς πληθυσμούς.
Από τα αμφίβια απαντώνται οι βάτραχοι και οι φρύνοι (π.χ.Bufo viridis, Hylla
cretensis, Hylla arborea, Rana cretensis), χερσαίες (π.χ. Testudo greca) και υδρόβιες
νεροχελώνες (Emys orbicularis). Σημαντικότερος κίνδυνός τους, είναι η καταστροφή
των βιοτόπων τους.
Ιχθυοπανίδα. Τα ψάρια που συναντώνται στην περιοχή δεν έχουν σημαντική αξία με
ποιοτικούς και ποσοτικούς όρους. Κυρίως στις εκβολές διαβιούν κέφαλοι, μαυράκι (Liza
ramada), ψηλότερα πέστροφες (Oncorhynchus mykiss) και χέλια (Anguila anguila),
αλλά και ποταμοσαλιάρες (Blennius fluviatilis), ενώ σε απομονωμένους νερόλακκους και
σε στάσιμα και αργά κινούμενα νερά το κουνουπόψαρο ( Gampousia affinis).
130 Θηλαστικά. Η ευρύτερη περιοχή στα μεγάλα υψόμετρα και στις απομονωμένες
περιοχές, συγκεντρώνει σποραδικά πληθυσμούς του Κρητικού Αίγαγρου (Αγρίμι). Οι
βιότοποί του είναι ορεινές περιοχές των Λευκών Ορέων με μακία και φρύγανα κοντά σε
κωνοφόρα δάση. Προτιμούν περιοχές με κλίση μεγαλύτερη του 30%, με πέτρες (30%)
και βλάστηση (70 %). Οι σημαντικότεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει, είναι ίδιοι με
αυτούς του αγριόγατου: καταστροφή και κατακερματισμός των βιοτόπων του, (πχ με τις
αλόγιστες και άναρχες διανοίξεις ορεινών δρόμων), καθώς και ο υβριδισμός με
κατοικίδια ζώα.
Ορνιθοπανίδα. Συνολικά, στην ευρύτερη περιοχή μελέτης αναπαράγονται 64 είδη
πτηνών, ποσοστό περίπου 56% επί του συνολικού αριθμού ειδών της περιοχής. Από τα
υπόλοιπα είδη, τα 36 (ποσοστό 32%) απαντώνται μόνο κατά τις περιόδους της
μετανάστευσης (εαρινή και φθινοπωρινή), ενώ τα υπόλοιπα 14 (ποσοστό 12 %)
διαχειμάζουν στην περιοχή μελέτης. Ο συνολικός αριθμός των ειδών της περιοχής
μπορεί να θεωρηθεί σχετικά υψηλός (δεν συγκρίνεται με την πλουσιότατη ορνιθοπανίδα
των γειτονικών υγροτόπων της Γεωργιούπολης και του Αλμυρού και της λίμνης του
Κουρνά), σε σχέση με την έκτασή της και θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά ένα μέρος
οφείλεται στην ετερογένεια των οικοσυστημάτων της, στη διατήρηση σημαντικών για την
ορνιθοπανίδα χαρακτηριστικών του αγροτικού τοπίου, καθώς και στη γεωγραφική της
θέση, η οποία συμπίπτει με τη μεταναστευτική διαδρομή αρκετών ειδών, αλλά και τη
γειτνίαση της περιοχής με τη λίμνη του Κουρνά και τον υγρότοπο του Αλμυρού και της
Γεωργιούπολης. Τα είδη που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή ταξινομούνται γενικά
στα:
ƒ Θαλασσοπούλια, που εκπροσωπούνται κυρίως από τις οικογένειες Gaviidae,
Procellarridae, Phalacrocoracidae και Laridae (συνολικά 5 είδη),
ƒ Αρπακτικά, που εκπροσωπούνται από τις οικογένειες Accipitridae, Falconidae,
Tytonidae και Strigidae (συνολικά 22 είδη),
ƒ Στρουθιόμορφα,
που αποτελούν την πολυπληθέστερη ομάδα ειδών, όπου
περιλαμβάνονται οι οικογένειες Alaudidae, Hirundinidae, Motacillidae, Cinclidae,
Troglodytidae, Prunellidae, Turdidae, Sylviidae, Muscicapidae, Paridae, Certhidae,
Oriolidae, Laniidae, Corvidae, Sturnidae, Passeridae, Fringillidae και Emberizidae
(70 συνολικά είδη).
ƒ τα υπόλοιπα Μη Στρουθιόμορφα είδη που εκπροσωπούνται από τις οικογένειες
Ardeidae, Phasianidae, Columbidae, Cuculidae Caprimulgidae, Apodidae, Alcedinidae,
Meropidae, Picidae (17 συνολικά είδη).
Στην περιοχή του ποταμού Κοιλιάρη, έχουν επίσης αναφερθεί και τα είδη: όρνιο ( Gyps
fulvus), γερακίνα (Buteo buteo) , αετομάχος (Lanius colluris), μαυρογύπας (Aegypius
monachus), συκοφάγος (Orioles orioles), τσίφτης (Milvus migrans), σκεπαρνας (Apus
melba), αλκυόνα (Alcedo atthis), μυγοχάφτης (Muscicapa striata), ψευτοαηδόνι
(Cettia cetti), μελισσοφάγος (Merops apiaster), ποταμότρυγγας (Actitis hypoleucos) ,
131 κοτσύφια (Turdus merula), σπουργίτια (Passer domesticus), χελιδόνια (Hirundo
rustica), ταλαπετεινός (Upupa epops), μπεκάτσες, τρυγόνια, ερωδιοί, κύκνοι και άλλα.
Από τα είδη της περιοχής τα 90 αναφέρονται στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της
Βέρνης (Νόμος 1335/83, «Σύμβαση για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού
περιβάλλοντος της Ευρώπης») και τα υπόλοιπα 24 στο Παράρτημα ΙΙΙ της ίδιας
Σύμβασης, τα 30 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Κοινοτικής Οδηγίας 79/409
«για την προστασία των αγρίων ειδών πτηνών και των βιοτόπων τους» (όπως αυτό
ισχύει σήμερα μετά από την τελευταία τροποποίηση 97/49/EC), ενώ τα 16
περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας
(Καρανδεινός 1992). Εξάλλου, σύμφωνα με το BirdLife Interational (Tucker & Heath
1994), στο οποίο τα ευρωπαϊκά είδη πτηνών κατατάσσονται σε κατηγορίες σπανιότητας
(SPEC «Species of European Conservation Concern) ανάλογα με την κατάσταση των
πληθυσμών τους σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, 30 είδη της ευρύτερης περιοχής
χαρακτηρίζονται ως SPEC 4 ( κατηγορία ειδών οι πληθυσμοί των οποίων βρίσκονται σε
επιθυμητό καθεστώς διατήρησης αλλά και είναι συγκεντρωμένοι στην Ευρώπη), 33 είδη
χαρακτηρίζονται ως SPEC 3 ( κατηγορία ειδών οι πληθυσμοί των οποίων βρίσκονται σε
δυσμενές καθεστώς διατήρησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο αν και δεν είναι συγκεντρωμένοι
στην Ευρώπη), ενώ 10 είδη χαρακτηρίζονται ως SPEC 2 ( πληθυσμοί ειδών που
βρίσκονται σε δυσμενές καθεστώς διατήρησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο και είναι
συγκεντρωμένοι στην Ευρώπη).
Ωστόσο, οι ειδικοί ορνιθολόγοι επισημαίνουν ότι η ευρύτερη περιοχή μελέτης φαίνεται
ιδιαίτερα σημαντική για δύο οικολογικές ομάδες ειδών πτηνών, τα Στρουθιόμορφα (από
άποψη σπανιότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο -είδη SPEC 2) και τα Αρπακτικά είδη ( από
άποψη σπανιότητας σε εθνικό επίπεδο, η περιοχή εμφανίζεται πολύ σημαντική για τα
αρπακτικά είδη πτηνών). Το ίδιο συμβαίνει εάν η περιοχή αξιολογηθεί με βάση την
Κοινοτική Οδηγία 79/409.
Οικολογική Ποιότητα και Οικολογική Παροχή Ποτάμιου Οικοσυστήματος
Οι ποταμοί ως φυσικά οικοσυστήματα και υγροτοπικές περιοχές παρέχουν πολύτιμα
αγαθά και υπηρεσίες στον άνθρωπο, ενώ η αξία τους είναι δεδομένη για τις διεργασίες
της Φύσης (π.χ. υδρολογικός κύκλος, διακίνηση, διάθεση και αποικοδόμηση θρεπτικών
συστατικών, παραγωγικότητα), τη βιοποικιλότητα και το περιβάλλον γενικότερα.
Υπερβολικά μικρές ή μεγάλες ποσότητες νερού είναι δυνατόν να περιορίσουν ή και να
εξαφανίσουν κάποια είδη χλωρίδας και πανίδας ενός υγρότοπου. Ως εκ τούτου,
προέκυψε η ανάγκη υπολογισμού της ενδεικνυόμενης τιμής βασικών παραμέτρων του
υδρολογικού τους καθεστώτος, οι οποίες είναι απαραίτητες για την προστασία των
ειδών και των ενδιαιτημάτων κάθε υγρότοπο.
Η οικολογική κατάσταση ενός υδάτινου σώματος καθορίζεται από μία σειρά βιοτικών και
αβιοτικών παραμέτρων-συνθηκών, που χαρακτηρίζονται ως ποιοτικά στοιχεία. Τα
132 βιοτικά στοιχεία βασικά περιλαμβάνουν ομάδες οργανισμών, όπως είναι το
φυτοπλαγκτόν (περίφυτον), τα μακρόφυτα (φυτοβένθος), τα βενθικά ασπόνδυλα
(ζωοβένθος) και την ιχθυοπανίδα, με κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις των ομάδων
ανάλογα με την κατηγορία του συστήματος. Στα αβιοτικά στοιχεία συγκαταλέγονται τα
υδρομορφολογικά και χημικά-φυσικοχημικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα παραπάνω
βιοτικά στοιχεία, στοιχεία, δηλαδή αυτά που αφορούν στο υδρολογικό καθεστώς και
σχετίζονται με μορφολογικές συνθήκες, σε βασικές φυσικο-χημικές παραμέτρους (π.χ.
θερμοκρασία, διαλυμένο οξυγόνο, αλατότητα, αγωγιμότητα, pH, θρεπτικά) και σε
συγκεκριμένους οργανικούς και ανόργανους ρύπους που επηρεάζουν το υδατικό
σύστημα.
Σε γενικές αρχές η Οδηγία 2000/60 προβλέπει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να
αναλύσουν τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε κάθε υδρολογική
λεκάνη, ώστε να προσδιορίσουν πιέσεις στα υδάτινα σώματα, να εκτιμήσουν το μέγεθος
των πιέσεων, και στη συνέχεια να εγκαταστήσουν προγράμματα συστηματικής
παρακολούθησης. Η οικολογική κατάσταση θα αναπροσαρμόζεται σύμφωνα με τα
αποτελέσματα των προγραμμάτων παρακολούθησης. Ένας από τους στόχους της
Οδηγίας είναι να επιτευχθεί τουλάχιστον “καλή κατάσταση” σε όλα τα Ευρωπαϊκά
επιφανειακά νερά μέχρι το έτος 2015. Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται στη λήψη
κατάλληλων μέτρων για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ, που ενσωματώθηκε στην Ελληνική νομοθεσία με
το νόμο 3199/2003 και το ΠΔ 51/2007, μέχρι το 2015 η Ελλάδα έχει την υποχρέωση
όλα τα ποτάμια της να βρίσκονται σε τουλάχιστον καλή οικολογική ποιότητα. Η Οδηγία
θέτει ως βασική προϋπόθεση την παρακολούθηση των ποταμών, που αφορά στα
υδρομορφολογικά, φυσικοχημικά και βιολογικά στοιχεία (ψάρια, μακροασπόνδυλα, φυτά,
διάτομα). Όλα τα κράτη μέλη υποχρεώνονται να αναφέρουν την κατάσταση, που
βρίσκονται τα ποτάμια τους σε πενταβάθμια κλίμακα (άριστη, καλή, μέτρια, φτωχή, κακή
ποιότητα). Για όσα τμήματα ποταμών δεν βρίσκονται σε καλή ή άριστη κατάσταση πρέπει
να ληφθούν –παράλληλα με την παρακολούθηση- διαχειριστικά μέτρα, έτσι ώστε να
επιτευχθεί η άρση των περιοριστικών παραγόντων και να πραγματοποιηθεί ο στόχος
μέχρι το 2015.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο όρος οικολογική ποιότητα αναφέρεται σε ένα σύνολο
φυσικοχημικών, υδρομορφολογικών και βιολογικών παραμέτρων, που οφείλουν οι
αρμόδιοι φορείς να παρακολουθούν, όπως είναι για παράδειγμα: για τα Βιολογικά
(Φυτοҹπλαγκτόν κάθε 6 μήνες, Μακρόφυτα κάθε 3 χρόνια, Μακροασҹπόνδυλα κάθε 3
χρόνια, Ιχθυοҹπανίδα κάθε 3 χρόνια), τα Υδρομορφολογικά, (Συνέχεια ροής κάθε 6
χρόνια, Μορφολογία ποταμού κάθε 6 χρόνια, Υδρολογία σε συνεχή βάση), τα
Φυσικοχημικά (Θερμοκρασία κάθε 3 μήνες, Διαλυμένο Οξυγόνο κάθε 3 μήνες,
Αλατότητα κάθε 3 μήνες, Θρεҹπτικά άλατα κάθε 3 μήνες, Οξίνιση κάθε 3 μήνες, Άλλοι
ρυҹπαντές κάθε 3 μήνες, Ουσίες προτεραιότητας κάθε 3 μήνες).
133 Οι πιο πάνω προαναφερθείσες κατηγορίες παραμέτρων για τον προσδιορισμό της
οικολογικής ποιότητας, ορίζονται με βάση το σύνολο των παραπάνω παραγόντων στο
παράρτημα V της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60 Ε.Ε.). Στη γενική
κατηγοριοποίηση, ως ‘’Υψηλή’’ οικολογική ποιότητα, ορίζεται η ποιότητα ενός υδάτινου
σώματος όταν τα φυσικοχημικά, υδρομορφολογικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του,
παρουσιάζουν μηδαμινή ή έστω εξαιρετικά μικρή απόκλιση από τις ιδανικές (χωρίς
πιέσεις) συνθήκες. Η ‘’Καλή’’ οικολογική ποιότητα σημαίνει ότι τα βιολογικά
χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου υδάτινου σώματος παρουσιάζουν μικρή μόνο
απόκλιση από τις ιδανικές συνθήκες, λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, ως
‘’Μέτρια’’ ορίζεται η οικολογική ποιότητα, όταν τα βιολογικά στοιχεία του ποταμού
παρουσιάζουν σημαντική απόκλιση από τις ιδανικές συνθήκες και σίγουρα μεγαλύτερη
αλλοίωση από την αντίστοιχή της «Καλής» ποιότητας. Όταν, οποιοδήποτε υδάτινο σώμα
δεν εμπίπτει σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες, κατατάσσεται στις κατηγορίες
οικολογικής ποιότητας ‘’Φτωχή’’ ή ‘’Κακή’’. Για κάθε παράμετρο (φυσικοχημική,
υδρομορφολογική, βιολογική) και για κάθε τύπο υδάτινου σώματος καθορίζονται από την
Οδηγία τα στοιχεία τα οποία εκφράζουν την οικολογική ποιότητα, καθώς και ο χρόνος
μελέτης αυτών.
Για ποτάμια διαλείπουσας ροής τα στοιχεία που κυρίως ενδιαφέρουν περιλαμβάνουν
συνήθως: (α) τη σύνθεση και αφθονία της υδρόβιας χλωρίδας, (β) τη σύνθεση, αφθονία
και εποχικότητα των βενθικών βιοκοινοτήτων μακροασπονδύλων, και (γ) τη σύνθεση,
αφθονία και ηλικιακή δομή της τοπικών ιχθυοπληθυσμών.
Στον ποταμό Κοιλιάρη (γέφυρα Άπτερα) και στο πλαίσιο ευρωπαϊκού προγράμματος
(Hering & Strackbein, 2002, project STAR ) η συμμετέχουσα ομάδα του ΕΛΚΕΘΕ,
μεταξύ των άλλων ταυτοποίησε συνολικά 30 ταξινομικές ομάδες (taxa) ασπονδύλων με
κυρίαρχη την παρουσία των γαστεροπόδων (Gastropoda=11 taxa) με πολλά νέα είδη
(Theodoxus new sp., Bythinella new spp., Hydrobia new sp., Pseudamnicola new sp.),
των διπτέρων εντόμων (Diptera=9 taxa) με πολλά νέα είδη (π.χ. Chironomus new spp.,
Limonia new spp.) και των τριχόπτερων (Trichoptera=7 taxa) με νέα είδη (π.χ.
Hydropsychae new spp., Polycentropus new spp.). Επίσης, αναφέρονται πλεκόπτερα
(π.χ. Nemouridae, Amplineura, Leuctridae), εφημερόπτερα (π.χ. Baetidae), νηματώδη
(Νemertina), καρκινοειδή (Gammaridae) και άλλα.
Άλλοι ερευνητές, αναφέρουν επίσης την παρουσία πλούσιας πανίδας από οδοντόγναθα
(Odonata), κυρίως με τα ζυγόπτερα Calopteryx virgo, Lestes dryas, Coenagrion
scitulum, Enallagma cyathigerum, Boyeria cretensis και τα ανισόπτερα Aeshna
affinis, Somatochlora meridionalis, Orthetrum chrysostigma, Sympetrum
meridionale, Libellula depressa, Orthetrum albistylum, Selysiothemis nigra (Dijkstra
& Lewington, 2006).
Μέχρι σήμερα η οικολογική παροχή νερού σε ποτάμιο οικοσύστημα ορίζεται με
αυθαίρετο τρόπο, ενώ δεν λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές ανάγκες των
134 οικοσυστημάτων του ποταμού στη ζώνη εκτροπής, υδροληψίας ή έργων έγγειων
βελτιώσεων και κατάντη. Εξάλλου, η οικολογική παροχή οφείλει να συνεκτιμά την
ευαισθησία των οικοσυστημάτων, τα ενδιαιτήματα ενδημικών και προστατευόμενων
ειδών πανίδα και χλωρίδας, την προστασία και διατήρηση του παραποτάμιου δάσους κ.ά.
Από την άποψη της οικολογικής ποιότητας ποταμών, οι περισσότερες μέθοδοι έχουν
αναπτυχθεί σε ποτάμια μόνιμης ροής και μάλιστα σε ρεύματα που χαρακτηρίζονται ως
σολομονοειδή (π.χ. ρεύματα ορεινά και ταχείας ροής). Για ποταμούς διαλείπουσας και
διακοπτόμενης ροής, απαιτείται μια διαφορετική προσέγγιση για την οικολογική τους
ποιότητα, καθότι η πλειονότητα των ομάδων των οργανισμών, μέχρι το τέλος της
εποχής της ξηρασίας, είτε εξαφανίζονται, είτε διαβιούν με τη μορφή ανθεκτικών βιομορφών που καθιστούν δυνατή την επιβίωση ορισμένων υδρόβιων κοινοτήτων. Στη
διαδικασία αυτή, τα υπόγεια ύδατα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, λόγω της υδρόφιλο
σχέση τους με τα επιφανειακά ύδατα. Ωστόσο, οι πιο πάνω περιορισμοί κατευθύνουν
τις ερευνητικές ομάδες να υιοθετούν διαφορετικές από τις πιο κοινές οικολογικές
μεθόδους, για τα Μεσογειακά εποχικά ποτάμια, ιδιαίτερα για τη θερινή περίοδο. Έτσι,
λόγω της ιδιομορφίας των ποταμών διαλείπουσας ροής, αναπτύσσονται συνήθως
εμπειρικές προσεγγίσεις για τον προσδιορισμό της οικολογικής τους ποιότητας. Για
παράδειγμα, είναι δυνατό να αναπτυχθούν τρείς τύποι μεθόδων που περιλαμβάνουν, α)
τα ψάρια που διαβιούν κατά μήκος του ποταμού, ώστε να προσδιοριστεί η ενδεχόμενη
σημαντικότητά τους β) την εποχική ανάλυση για τη διακύμανση της διαθεσιμότητας του
νερού, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο και γ) την ανάπτυξη ενός τοπικού –για κάθε ποταμό
διαλείπουσας ροής,
μοντέλου εποχικών απορροών, που θα αφορά την ειδική
περίπτωση, και το οποίο θα εστιάζεται σε ποτάμια που εμφανίζουν και διατηρούν
συνήθως νερολακκούβες κατά τη ξηρή περίοδο. Απώτερος σκοπός είναι να καθορίζεται
σε κάθε περίπτωση το χαμηλότερο δυνατό καθεστώς ροής που προστατεύει και διατηρεί
ορισμένα Biota κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου (π.χ. De Wilde et al., 2002,
Owen, 2002) .
Ροές ποταμών σε ημι-ξηρές ή ξηρές, από κλιματικής και υδρολογικής άποψης, περιοχές
της Μεσογείου, εμφανίζουν έντονη εποχικότητα στο καθεστώς της ροής με κυριαρχία τη
χαμηλή ή και μηδενική ροή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και στις αρχές του
φθινοπώρου. Έτσι, στη διάρκεια αυτών των μηνών, τα περισσότερα ποτάμια, κυρίως στη
νότια Ελλάδα, ξηραίνονται και στην καλύτερη-από υδρολογική άποψη,
των
περιπτώσεων, διατηρούν σποραδικές νερολακκούβες. Σημειώνεται ότι, ως προς
βιοκοινότητές τους, έχουν αναπτυχθεί ειδικά προσαρμοστικές στρατηγικές για να
αντιμετωπίσουν τις εναλλασσόμενες ‘’lotic to lentic’’ συνθήκες. Παρόλα αυτά, κατά τη
διάρκεια της ξηρασίας αναπτύσσεται η πιο ακραία η περιβαλλοντική πίεση στα εκεί
biota, που είναι δυνατό να είναι θανατηφόρα για τις σημαντικές ομάδες των εκεί
οργανισμών. Ειδικότερα, η ‘’Οικολογική Παροχή’’, η διατήρηση δηλαδή μιας ελάχιστης
ροής, αποτελεί κρίσιμο μέγεθος για την προστασία και διατήρηση των ποτάμιων και
γενικά των υγροτοπικών περιοχών και οικοσυστημάτων. Εν τούτοις, η εξασφάλιση
135 ικανής παροχής νερών στο ξηροθερμικό περιβάλλον της Κρήτης, διαφέρει από εποχή σε
εποχή και από χρονιά σε χρονιά.
Για τους ποταμούς, η ελάχιστη τιμή παροχής προτείνεται λίγο πριν τις εκβολές. Σε
ποταμούς, βέβαια, που έχουν ένα ή περισσότερα φράγματα θα έπρεπε να προτείνονται
και άλλες τιμές (π.χ. κατάντη των φραγμάτων). Ο καθορισμός της απαιτούμενης
περιβαλλοντικής ροής στις εκβολές των ποταμών, απαιτεί τη διαθεσιμότητα ιστορικών
δεδομένων πολλών σχετικών παραμέτρων. Μία από τις παραμέτρους αυτές είναι η
φυσική παροχή του ποταμού για μεγάλο χρονικό διάστημα, δηλαδή η παροχή την οποία
θα είχε στην εκβολή του, εάν στο ανάντη τμήμα της λεκάνης του δεν υπήρχαν
ανθρώπινες χρήσεις νερού (φράγματα, γεωργία, ύδρευση κ.λπ).
Στην περίπτωση των ποταμών, ελάχιστοι είναι εκείνοι των οποίων η παροχή
παρακολουθείται συστηματικά και, όπου αυτό συμβαίνει, οι θέσεις των υδρομετρήσεων
βρίσκονται αρκετά ανάντη από την εκβολή τους. Επιπλέον, οι τιμές που μετριώνται στις
θέσεις αυτές, δεν αντιστοιχούν πάντα στη φυσική παροχή, αλλά στην πραγματική τους
παροχή, η οποία διαμορφώνεται πάντοτε ως αποτέλεσμα των απολήψεων νερού, είτε
μέσα από την κοίτη τους, είτε μέσα από την υδρολογική τους λεκάνη, είτε από τον
υπόγειο υδροφορέα της λεκάνης του ποταμού.
Ως προς στους ταμιευτήρες φραγμάτων της ΔΕΗ, η ελάχιστη οικολογική παροχή προς
τα κατάντη του ποταμού Αλιάκμονα, για τη διατήρηση των υγροτοπικών οικοσυστημάτων
της περιοχής και των Biota, δίνεται στον πιο κάτω Πίνακα, ενώ σημειώνεται ότι για
τους περισσότερους των ταμιευτήρων δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες, σχετικά
με την οικολογική παροχή τους
Πίνακας 6.1 Ελάχιστη μετρηθείσα παροχή (m3/s) ποταμών συνεχούς ροής (19952005)
Ιαν.
Φεβ.
Μαρτ.
Απρ.
Μαιος
Ιουν.
Ιουλ.
Αυγ.
Σεπτ.
Οκτ.
Νοεμ.
Δεκ.
Αξιός
48
61
68
63
47
40
40
40
40
40
40
42
Νέστος
43
46
43
32
24
24
24
16
16
24
24
45
Αλιάκμονας
19
22
20
18
14
13
13
13
13
13
13
23
Στρυμόνας
31
40
56
65
56
37
31
31
31
31
31
31
136 Πίνακας 6.2 Οικολογική Παροχή σε φράγματα του ποταμού Αλιάκμονα
Τύπος
Οικολογική παροχή (m3/s)
Ρυθμιστική δεξαμενή
4,50
Φράγμα/Εργο εκτροπής
2,00
Πηγή-Μεταλλείο
Φράγμα αποθήκευσης
0,02
Λευκόγεια
Φράγμα αποθήκευσης
30% της μέσης εαρινής
παροχής πριν την κατασκευή
του φράγματος
Φράγμα /ΥΗΣ/Λίμνη
Αγία Βαρβάρα-1
‘Ελλη
Πλατανόβρυση
Υδρο-Ηλεκτρικός Σταθμός
6,00
(πηγές:http://www.ypan.gr/docs/(08-08-8)Diavoulefsi_diahiristikon_%20ypan/(080808)Diavoulefsi_diahiristikon_YPAN/North%20Greece/MEROS_A_SXHMATOPOIH
SH_WD09_10_11_12.pdf
και http://Enmserv3\Company\DIAY\ΕΚΠΟΝΗΣΗ\F04
ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ\KeimenaGiaDiaboyleysh\Final\MEROS_A_SXHMATOPOIHSH_
WD09_10_11_12.doc -Μέρος Α. Μεθοδολογία και παραδοχές σχηματοποίησης των
υδατικών Διαμερισμάτων Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής
Μακεδονίας και Θράκης. 1η Ιουνίου, 2008).
Η συνεχής και σταθερή παροχή γλυκού νερού είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του
ποτάμιου και των παραποτάμιων οικοσυστημάτων. Οι αυξομειώσεις της παροχής, με
συχνά εναλλασσόμενες περιόδους μειωμένης ροής και έντονες πλημμυρικές αιχμές (π.χ
που συνεπάγεται συνήθως κατά την υδροηλεκτρική και αρδευτική λειτουργία
φραγμάτων), επηρεάζουν σημαντικά την ιχθυοπανίδα (έχει καταγραφεί μείωση των
ρεόφιλων ψαριών κατάντη των φραγμάτων στον Αχελώο, στον Άραχθο και στο Νέστο).
Οι υδρολογικές λειτουργίες του ποταμού μπορούν να διατηρηθούν υπό συνθήκες
ελάχιστης παροχής αν αυτή παρουσιαστεί έκτακτα, σε ένα πολύ ξηρό καλοκαίρι και όχι
αν υφίσταται συνεχώς επί πολλούς μήνες κάθε καλοκαίρι, για πολλά χρόνια. Επιπλέον,
είναι γνωστό ότι η μείωση της παροχής γλυκού νερού μεταβάλλει την αλατότητα στην
περιοχή των εκβολών και την ευρύτερη παράκτια ζώνη, επηρεάζοντας όλους τους
οργανισμούς που ζουν εκεί (π.χ.μικρά ψάρια και καρκινοειδή), μειώνει τη μεταφορά
θρεπτικών συστατικών και τη μεταφορά ιζημάτων προς την εκβολική περιοχή, αυξάνει
την παράκτια διάβρωση, λόγω μείωσης της στερεοπαροχής και επιτρέπει την είσοδο του
αλμυρού νερού μέσα στο ποτάμι, ακόμη και στον υπόγειο υδροφορέα του γλυκού νερού.
Από την παροχή (ετήσια ή μηνιαία ή ορθότερα τη δυσμενέστερη παροχή κατά τη
διάρκεια ξηρών περιόδων) υπολογίζεται η ΄΄ Οικολογική Παροχή’’, η ποσότητα δηλαδή
του νερού που πρέπει να διατηρείται στην κοίτη του ποταμού, μετά από οποιαδήποτε
137 μόνιμη ή πρόσκαιρη παρέμβαση με την οποία επιδιώκεται η πολύ-χρησία του νερού,
πέρα της φυσικής περιβαλλοντικής του χρήσης (π.χ. άρδευση, ύδρευση, παραγωγή
ενέργειας, αναψυχή).
Μέχρι να καθορισθούν τα κριτήρια της ελάχιστης απαιτούμενης οικολογικής παροχής
ανά λεκάνη απορροής, σύμφωνα και με τις προβλέψεις του ν. 3199/2003, ως ελάχιστη
απαιτούμενη οικολογική παροχή νερού που παραμένει στη φυσική κοίτη ενός
υδατορεύματος, αμέσως κατάντη από κάθε, υπό χωροθέτηση έργο υδροληψίας (π.χ.
Μικρό υδροηλεκτρικό φράγμα), πρέπει να λαμβάνεται το μεγαλύτερο από τα πιο κάτω
μεγέθη, εκτός αν απαιτείται αύξησή της, λόγω των απαιτήσεων του κατάντη
οικοσυστήματος (π.χ. ύπαρξη σημαντικού οικοσυστήματος ή οικότοπου προτεραιότητας)
ή άλλων περιβαλλοντικών λόγων:
•
30% της μέσης παροχής των μηνών Ιουνίου, Ιουλίου, Αυγούστου.
•
30-50% της μέσης παροχής του Σεπτεμβρίου.
•
30 L/s, σε κάθε περίπτωση.
Εξάλλου, η οικολογική παροχή σε περιοχές του δικτύου ΦΥΣΗ 2000 καθορίζεται στο
πλαίσιο της οικείας Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), είτε με τη χρήση
υδρολογικών ή στατιστικών μεθόδων που θα λαμβάνουν υπόψη την ταχύτητα και το
βάθος του νερού, είτε με τη χρήση πολυ-κριτηριακών εργαλείων που θα λαμβάνουν
υπόψη τις οικολογικές παραμέτρους. Συνήθως, αυτή η οικολογική παροχή ορίζεται (από
σχετικές διατάξεις και όχι από τεκμηριωμένη ειδική ερευνητική μελέτη κάθε περιοχής)
ως το 30% της παροχής του ξηρότερου υδρολογικά μήνα ή κατ' ελάχιστον τα 30 L/s.
Σε περιπτώσεις που το ποτάμι έχει ψάρια, η οικολογική παροχή του ορίζεται με βάση το
απαραίτητο βάθος για τη διαβίωση και κυκλοφορία των ψαριών. Για τα Σολομονοειδή
(Salmonoids), υπάρχουν περιπτώσεις στη βιβλιογραφία που το ελάχιστο βάθος
ορίστηκε στα 30 cm (NOAA), 45 cm (Scotland), 61.4 cm (Norway) και 80 cm (US
Geological Survey). Με βάση τη μορφολογία της διατομής του ποταμού Κοιλιάρη,
θεωρούμε ότι το ελάχιστο βάθος του νερού μπορεί να είναι και μικρότερο από τα 30 cm,
καθώς στο ποτάμι δεν ζουν σημαντικά είδη ιχθυοπανίδας, ούτε και οι πληθυσμοί τους
είναι αξιόλογοι. Εξάλλου, η πιο πάνω άποψη στηρίζεται στο γεγονός ότι η θερμοκρασία
των νερών του ποταμού κυμαίνεται σε ετήσια βάση από 14-24o C και επομένως δεν
επηρεάζονται (τροφικά και αναπαραγωγικά) οι εκεί διαβιούντες ιχθυοπληθυσμοί από τις
ακραίες θερμοκρασίες του αέρα.
Το Εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών διατηρεί
υδρομετρικό σταθμό στον ποταμό Κοιλιάρη (περιοχή Αγ. Γεωργίου) από τον Απρίλιο του
2004 και είναι τα μόνα δεδομένα που υπάρχουν σε συνεχή χρονοσειρά εκτός από τις
υδρομετρήσεις της ΥΕΒ που γίνονται μία φορά τον μήνα. Το υδρογράφημα του ποταμού
τα τελευταία 5,5 χρόνια παρουσιάζεται στην Εικόνα 6.1 και οι μηνιαίες παροχές
138 (σύνθεση δεδομένων ΥΕΒ και Πολυτεχνείου Κρήτης) στον Πίνακα 6.3. Η μέση παροχή
του ποταμού Κοιλιάρη ήταν 10902 m3/hr. Η ελάχιστη παροχή που καταγράφηκε ήταν
619 m3/hr και η μέγιστη 13725 m3/hr. Οι ετήσιες απορροές κυμάνθηκαν από 45 ως
230 εκατομύρια κυβικά μέτρα.
Σχήμα 6.1 Ημερήσιο υδρογράφημα του ποταμού Κοιλιάρη
Πίνακας 6.3 Μηνιαίες παροχές του ποταμού Κοιλιάρη σε εκατομμύρια m3.
139 Ο Πίνακας 6.4 παρουσιάζει τη στατιστική ανάλυση των χρονοσειρών των παροχών. Η
μέση παροχή των μηνών Ιουνίου, Ιουλίου, Αυγούστου ήταν 4746 m3/hr και του
Σεπτεμβρίου 1790 m3/hr. Το 30% της μέσης παροχής των μηνών Ιουνίου, Ιουλίου,
Αυγούστου είναι 1424 m3/hr και το 30-50% της μέσης παροχής του Σεπτεμβρίου
είναι 537-895 m3/hr.
Πίνακας 6.4 Στατιστική Ανάλυση των Παροχών του Ποταμού Κοιλιάρη
Στατιστική Ανάλυση Παροχών Ποταμού Κοιλιάρη (Δεδομένα ΥΕΒ 1971-2005 και Πολυτεχνείου Κρήτης 2005-2009)
Μέσος Όρος, L/s
Μέσος Όρος, m3/hr
ΣΕΠ.
ΟΚΤ.
ΝΟΕ.
ΔΕΚ.
ΙΑΝ.
ΦΕΒ.
ΜΑΡ.
ΑΠΡ.
ΜΑΙ.
ΙΟΥΝ.
ΙΟΥΛ.
ΑΥΓ
497
1027
2383
3607
4571
5350
5443
5351
4155
2277
1059
619
3028
1790
3699
8580
12985
16455
19260
19596
19265
14958
8197
3811
2229
10902
172
Ελάχιστη Παροχή, L/s
239
310
374
642
2132
2372
2462
1530
898
488
371
Ελάχιστη Παροχή, m3/hr
860
1116
1346
2311
7673
8539
8863
5509
3233
1756
1337
619
Μέγιστη Παροχή, L/s
930
7821
14221
9517
13996
14725
13863
11741
7734
4962
2290
1325
Μέγιστη Παροχή, m3/hr
3348
28155
51197
34261
50384
53009
49905
42268
27841
17865
8244
4771
Τυπική Απόκλιση, L/s
170
1357
2353
1622
2212
2804
2428
2294
1462
1194
563
263
Τυπική Απόκλιση, m3/hr
613
4886
8470
5841
7964
10093
8742
8257
5265
4300
2029
948
Μέσος Όρος ΕΤΟΥΣ
Η με ΑΠ 38862/20-06-1995 ΚΥΑ του ΥΠΕΧΩΔΕ /Δ/νση Περ/κου Σχεδιασμού
για το έργο «αξιοποίηση πηγών Ζούρμπου στις θέσεις Στύλου , Αρμένων και
Ζούρμου με σκοπό την άρδευση της περιοχής Αποκορώνου στο νομό Χανίων», και η
με ΑΠ 4042/23-08-2007 / Δ/νσης ΠΕΧΩ Περιφέρειας Κρήτης «ανανέωση της
έγκρισης περιβαλλοντικών όρων του έργου ΈΡΓΟ «αξιοποίηση πηγών Ζούρμπου
στις θέσεις Στύλου , Αρμένων και Ζούρμου με σκοπό την άρδευση της περιοχής
Αποκορώνου στο νομό Χανίων» καθόρισε ως «εξασφάλιση οικολογικής μόνιμης
τρφοδοσίας νερού προς τα κατάντη για τη διασφάλιση των ποτάμιων και
παραποτάμιων οικοσυστημάτων, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο. Η οικολογική
παροχή δεν πρέπει να υπολείπεται της μεγαλύτερης της τιμής του 30% της μέσης
θερινής παροχής (Ιουνίου, Ιουλίου, Αυγούστου)».
140 Βιβλιογραφία
•
De Wilde, AJ, RA Knoben and JW van Poppel (2002). Setting
Classboundaries for the classification of rivers and lakes in Europe, Royal
Haskoning, Netherlands, Final report, 22 p.
•
Dijkstra & Lewington, 2006. Field guide to the dragonflies of Britain and
Europe. Br.Wildlife Publications.
•
Dijkstra & Lewington, 2009. Atlas of the Odonata of the Mediteranean and
N.Africa.
•
Hering D., & J. Strackbein, 2002. Standardisation of river classifications:
Framework method for calibrating different biological survey results against
ecological quality classifications to be developed for the WFD-Star stream
type and sampling sites.1st Deliverable, STAR project.
•
Καρανδεινός, Μ. (υπευθ. έκδοσης). 1992. Το Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων
σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Αθήνα. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Εκδ.
Θυμέλη, 356 σελ..
•
Naiman, R,J., H. Decamps, M. McClain (2005). Riparia –ecology, conservation
and management of streamside communities. Elsevier.
•
Tucker G. M., M.F., Heath, L. Tomialojc and R.F.A., Grimmett. 1994. Birds in
Europe: Their Conservation Status. BIRDLIFE
CONSERVATION
SERIES 3, pg.,600.
•
Ζόγκαρης Σ, Β. Χατζηρβασάνης, Α. Οικονόμου, Γ. Χατζηνικολάου, Σ. Γιακουμή,
Π. Δημόπουλος (2007). Παρόχθιες ζώνες στην Ελλάδα. Εκδ., ΕΛΚΕΘΕ, σελ.,96.
•
Owen, R (2002). Definition and establishment of Reference Conditions,
Background Document, REFCOND project, 20 p.
•
http://www.ypan.gr/docs/(08-0808)Diavoulefsi_diahiristikon_%20ypan/(08-0808)Diavoulefsi_diahiristikon_YPAN/North%20Greece/MEROS_A_SXHMAT
OPOIHSH_WD09_10_11_12.pdf
•
http://Enmserv3\Company\DIAY\ΕΚΠΟΝΗΣΗ\F04DΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ\Keim
enaGiaDiaboyleysh\Final\MEROS_A_SXHMATOPOIHSH_WD09_10_11_12.
doc (Μέρος Α. Μεθοδολογία και παραδοχές σχηματοποίησης των υδατικών
Διαμερισμάτων Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής
Μακεδονίας και Θράκης. 1η Ιουνίου, 2008).
141 Κεφάλαιο 7 –
Υδρολογική
Ανάλυση
Καρστικού
Υδροφορέα
142 7.
Υδρολογική Ανάλυση Καρστικού Υδροφορέα
Περιγραφή των πηγών που εκφορτίζουν το καρστικό σύστημα των Λευκών Ορέων
εντός της Λεκάνης των ποταμών Κοιλιάρη, Κερίτη και Θερίσου
Οι Ασβεστόλιθοι των Λευκών Ορέων βρίσκονται στο κέντρο του Νομού Χανίων, με
απορροές προς βορρά και νότο σε πλήθος καρστικών πηγών (προς λεκάνη Κερίτη,
Στύλου, Αρμένων, Ζούρμπου, Βρυσσών, ορεινού όγκου Λευκών Ορέων,
Φραγκοκάστελλου) και αποτελούν την πιο σημαντική υδρολιθική ομάδα της περιοχής. Η
συνολική έκταση του καρστ είναι 850 Km2. Ο συγκεκριμένος γεωλογικός σχηματισμός
χαρακτηρίζεται από υψηλό συντελεστή κατείσδυσης και η υπόγεια διαδρομή του νερού
εμπλουτίζει τους υπόγειους ταμιευτήρες, οι οποίοι υπάρχουν σε αυτόν, σε διάφορες
θέσεις και υψόμετρα.
Η ετήσια εκφόρτιση του εν λόγω καρστικού συστήματος στο βόρειο τμήμα είναι περίπου
500*106 m3 κυρίως μέσω των πηγών: Αγυιά (υψόμετρο εκφόρτησης +40 m), Κουφός
(+50 m), Μεσκλά (+210 m), Στύλος (+17 m), Αρμένοι (+18 m), Κουρνάς (+15 m). Οι
πηγές του Στύλου και της Αγιάς είναι οι πιο σημαντικές όσο αφορά στις ποσότητες που
εκφορτίζουν (~40% των συνολικών εκφορτίσεων στο βόρειο τμήμα – Εικόνα 7.1). Στη
λεκάνη του Κοιλιάρη εκφορτίζουν οι πηγές Στύλου, Αρμένων και Ζούρμπου. Οι πηγές
του Στύλου μόνο καταλήγουν στον ποταμό Κοιλιάρη, ο οποίος τροφοδοτείται ακόμη από
της πηγές Αναβρετής. Πρόκειται για περιοδικές πηγές, οι οποίες εμφανίζονται μόνο το
χειμώνα στις παρυφές του οικισμού Νιό Χωριό σε απόλυτο υψόμετρο +24 m. Δεν είναι
γνωστά περισσότερα υδρολογικά στοιχεία της πηγής. Στη λεκάνη του Κερίτη βρίσκονται
οι πηγές Αγιάς και Μεσκλών και στη λεκάνη του Θερίσου οι πηγές Αναβάλλοντα.
Εικόνα 7.1. Οι υδρολογικές λεκάνες Κερίτη, Θερίσου και Κοιλιάρη και οι βασικές
πηγές εκφόρτισης.
143 Πηγές Αγιάς
Η υδροφορία των πηγών της Αγιάς δημιουργείται από τους καρστικούς ασβεστόλιθους
και δολομίτες Τρυπαλίου που εκφορτίζουν σε συνθήκες υπο πίεσης στο μέτωπο των
πηγών Πλατάνου- Καλαμιώνα- Κολύμπα. Οι πηγές βρίσκονται σε απόλυτα υψόμετρα από
+33 μέχρι +40 m πάνω από τη θάλασσα. Η υδροφορία των πηγών είναι σημαντική και η
μέση παροχή εκφόρτισης ανέρχεται στα 67 *106 m3/yr (Διακύμανση 56 – 76*106
m3/yr) (υδρολογικά έτη 1971-84). Το νερό των εκφορτίσεων χρησιμοποιείται από τη
ΔΕΥΑ (Δημόσια Επιχείρηση Ύδρευσης Άρδευσης) Χανίων και από τον ΤΟΕΒ (Τοπικός
Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων) Βαρυπέτρου που κάνουν απολήψεις από τα σημεία
εκφόρτισης των πηγών. Ανάντη των πηγών ο ΟΑΔΥΚ (Οργανισμός Ανάπτυξης Δυτικής
Κρήτης) αντλεί από σύστημα γεωτρήσεων. Ένα από τα προβλήματα που δυσχεραίνουν
την ανάλυση της υδρογεωλογίας της περιοχής είναι η έλλειψη πρόσφατων δεδομένων
εκφόρτισης των πηγών, καθώς μετά το 1985 αν και γίνονταν υδρομετρήσεις από το
ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών), δεν μετριώταν η
συνολική παροχή εκφόρτισης των πηγών. Για να ξεπεράσουμε αυτό το πρόβλημα, θα
χρησιμοποιήσουμε τα τηλεμετρικά δεδομένα της στάθμης της γεώτρησης των
Μυλωνιανών (δεδομένα Περιφέρειας Κρήτης).
Το Διάγραμμα 7.1 παρουσιάζει τη διακύμανση της στάθμης της γεώτρησης των
Μυλωνιανών σε όλη τη χρονοσειρά (3α) καθώς και το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του
2006 (3β). Στο σχήμα αυτό μπορούμε να παρατηρήσουμε την ημερήσια αυξομείωση της
στάθμης στις διαφορετικές περιόδους που προκαλείται κυρίως από τις αντλήσεις των
γεωτρήσεων του ΟΑΔΥΚ, που βρίσκονται στην ίδια περιοχή. Όπως παρατηρούμε η
αυξομείωση της στάθμης είναι της τάξεως των 10 εκατοστών. Το καλοκαίρι του 2006,
ο ΟΑΔΥΚ αντλούσε 2750m3/hr από 4 γεωτρήσεις; 3 γεωτρήσεις των 800 m3/hr και
μία των 350 m3/hr. Στις 6 Σεπτεμβρίου 2006, καταστράφηκε μία από τις τρεις
γεωτρήσεις των 800 m3/hr, και παρατηρήθηκε ότι η στάθμη στη γεώτρηση αυξήθηκε
για 10 εκατοστά άμεσα μετά τη διακοπή της η άντλησης. Η μείωση της στάθμης λόγω
των αντλήσεων του ΟΑΔΥΚ σε απόσταση λιγότερο από 100 μέτρα είναι πολύ μικρή και
υποδηλώνει το δυναμικό του καρστικού συστήματος των Λευκών Ορέων.
Όπως θα δείξουμε παρακάτω, οι παροχές εκφόρτισης των πηγών σχετίζονται με την
πτώση της στάθμης σε γεώτρηση που βρίσκεται στο ίδιο σύστημα. Έτσι μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε τα τηλεμετρικά δεδομένα της γεώτρησης Μυλωνιανών και να
υπολογίσουμε τους συντελεστές εκφόρτισης των πηγών.
Χρησιμοποιήθηκαν τα
δεδομένα στάθμης της γεώτρησης από 1/6/2005 ως 15/9/2005. Το Διάγραμμα 7.2
παρουσιάζει τη συσχέτιση μετρήσεων πεδίου και μοντέλου. Τα δεδομένα μπορούσαν να
μοντελοποιηθούν αν θεωρήσουμε ότι έχουμε δύο διαφορετικές δεξαμενές με
διαφορετικό ρυθμό εκφόρτισης. Η θεώρηση αυτή έχει φυσική υπόσταση διότι το
καρστικό σύστημα στα Λευκά Όρη αποτελείται από δύο διαφορετικές γεωτεκτονικές
ενότητες: α)τους πλακώδεις ασβεστόλιθους και β) τους ασβεστόλιθους του Τρυπαλίου.
Οι πλακώδεις ασβεστόλιθοι αποτελούν το υπόβαθρο της περιοχής πάνω στους οποίους
144 επικάθονται οι ασβεστόλιθοι της ζώνης Τρυπαλίου οι οποίοι είναι έντονότερα
καρστικοποιημένοι. Οι ασβεστόλιθοι της ζώνης Τρυπαλίου έχουν πολύ γρήγορη
εκφόρτιση, ενώ οι πλακώδεις ασβεστόλιθοι έχουν αργή.
Το μοντέλο που
χρησιμοποιήθηκε για την προσομοίωση της στάθμης είναι:
hmod el = hoUR e − a1t + hoLR e − a2t
Όπου h0UR είναι η αρχική στάθμη της πρώτης δεξαμενής, h0LR είναι η αρχική στάθμη
της δεύτερης δεξαμενής, α1 και α2 είναι οι συντελεστές στείρευσης των δύο δεξαμενών.
Για το υπολογισμό των παραμέτρων ελαχιστοποιήσαμε το RMSE (Root Mean Square
Error) μεταξύ των τιμών στάθμης πεδίου και του μοντέλου.
145 Διάγραμμα 7.1. Τηλεμετρικά δεδομένα της γεώτρησης Μυλωνιανών.
Το τελικό μοντέλο είναι το ακόλουθο:
hmod el = 4 .12 × e −0.017 *t + 12 .12 × e −0.0004 *t
Το Σχήμα 7.2 παρουσιάζει επίσης τη συσχέτιση στάθμης πεδίου και μοντέλου. Το R2
είναι 0,9968 που δηλώνει πολύ καλή συσχέτιση καθώς και η κλίση της εξίσωσης είναι
1. Ο συντελεστής στείρευσης α, έχει διαστάσεις 1/day και το αντίστροφο του δηλώνει το
χρόνο παραμονής του νερού στην αντίστοιχη δεξαμενή σε περίοδο που δεν υπάρχει
βροχή. Δηλαδή, ο χρόνος παραμονής στην άνω δεξαμενή του καρστικού υδροφορέα
είναι 59 μέρες ή 2 μήνες (με τη γρήγορη εκφόρτιση) και του κάτω υδροφορέα είναι
2500 μέρες ή 7 χρόνια (με την αργή εκφόρτιση). Επίσης, ο όγκος της πρώτης
δεξαμενής είναι το 25% του ολικού όγκου εκφόρτισης και της δεύτερης δεξαμενής είναι
το 75% του όγκου εκφόρτισης.
Στην προηγούμενη μελέτη, επιβεβαιώσαμε το μοντέλο στείρευσης αναλύοντας τα
δεδομένα παροχών εκφόρτισης των πηγών μέχρι το 1985.
Οι Tzoraki et. al. (2007) (Tzoraki, O., and Nikolaidis N.P., 2006. A generalized
framework for modeling the hydrologic and biogeochemical response of a
Mediterranean temporary river basin. Journal of Hydrology, 346, 112-121)
προσομοίωσαν με λεπτομερέστερο μοντέλο τη λειτουργία του καρστικού συστήματος της
πηγής της Αγυιας, το οποίο αποτελεί μία βελτιωμένη έκδοση του μοντέλου των ‘δύο
ταμιευτήρων’ ώστε να μπορεί να προσομοιώσει την εκφόρτιση καρστικών πηγών, καθ’
όλη τη διάρκεια του έτους.
Συσχέτιση Στάθμης Πεδίου με Μοντέλου
Μοντελοποίηση Καμπύλης Εκφόρτισης
Γεώτρησης Μυλωνιανών
Στά θ μ η - Μ ο ν τέλ ο
Στά θμ η , m
17
17
16
15
14
13
12
11
10
18/5/2005 17/6/2005 17/7/2005 16/8/2005 15/9/2005 15/10/2005
y = 0,9968x + 0,0061
2
R = 0,9968
16
15
14
13
12
12
Ημερομηνία
13
14
15
16
17
Στάθμη - Μετρήσεις Πεδίου
Διάγραμμα 7.2. Μοντελοποίηση της καμπύλης εκφόρτισης της γεώτρησης
Μυλωνιανών και συσχέτιση μετρήσεων πεδίου και μοντέλου.
Περιγραφή Καρστικού Μοντέλου: Αναπτύχθηκαν δυο εξισώσεις υδατικών ισοζυγίων
που αντιπροσωπεύουν τον ανώτερο και τον κατώτερο ταμιευτήρα. Η μεταβολή του
όγκου του νερού στον ανώτερο (V1) και στον κατώτερο (V2) ταμιευτήρα συναρτήσει του
146 χρόνου ισούται με την διαφορά της ημερήσια εκροής νερού (Q1, Q2) από τον ταμιευτήρα
από την ημερήσια εισροή νερού (Qin,1, Qin,2) σε αυτόν.
dV1
= Qin,1 − Q1
dt
(1)
dV2
= Qin , 2 − Q2
dt
(2)
Η εισροή νερού στον ανώτερο ταμιευτήρα αντιπροσωπεύει την άμεση βροχόπτωση στο
καρστ ή την τήξη του χιονιού. Η εισροή στο καρστ υπολογίζεται μέσω του υδατικού
ισοζυγίου μάζας του διαμερίσματος του χιονιού.
dVs
= ( Ps − M s ) * ε * Akarst
dt
(3)
Όπου Vs είναι ο ισοδύναμος όγκος νερού του διαμερίσματος του χιονιού, Ps είναι η
ημερήσια βροχόπτωση που πέφτει ως χιόνι (όταν η θερμοκρασία του αέρα είναι
μικρότερη από μια κρίσιμη τιμή) σε m/d, Μs είναι ο ημερήσιος ρυθμός τήξης του χιονιού
σε m/d, ε είναι ένας διορθωτικός παράγοντας που λαμβάνει υπόψη τις υδατικές
απώλειες από το χιόνι και Αkarst είναι η επιφάνεια του καρστ σε m2. Ο ημερήσιος ρυθμός
τήξης του χιονιού υπολογίζεται με τη χρήση εμπειρικών εξισώσεων που έχουν
αναπτυχθεί από το Τμήμα Μηχανικών Στρατού των ΗΠΑ (U.S. Army Corps of
Engineers, Technical Report, 1956) και έχουν εφαρμοστεί σε μοντέλα λεκανών
απορροής (Nikolaidis, N.P., Rajaram, H., Schnoor, J.L., Georgakakos, K.P., 1988. A
Generalized Soft Water Acidification Model. Water Research. 24(12), 1983-1996).
Η εξίσωση 4 υπολογίζει την τήξη του χιονιού υπό ξηρό καιρό, χωρίς βροχή και η
εξίσωση 5 όταν υπάρχει βροχή στο χιόνι.
M s = Cm1 * (1.8 * Ta ) n+1 / 1000
(4)
M s = C m 2 * (0.007 * Pw + 0.074) * Ta *1.8 + 0.05) * 0.254 / 1000
(5)
Όπου, n είναι ένας συντελεστής που συνήθως παίρνει την τιμή 0.25, Pw είναι η ημερήσια
υγρή κατακρήμνιση σε m/d, Ta είναι η μέση ημερήσια θερμοκρασία του αέρα σε oC, και
Cm1 και Cm2 είναι αδιάστατοι διορθωτικοί συντελεστές που προσαρμόζουν τις εξισώσεις
στις τοπικές συνθήκες. Η εξίσωση 3 επιλύεται με τη μέθοδο του Euler για ημερήσιο
χρονικό βήμα. Ο ρυθμός τήξης του χιονιού διορθώνεται, ώστε να αποφευχθούν
αρνητικές τιμές στον όγκο του χιονιού. Έπειτα, οι ημερήσιες εισροές νερού στον
ανώτερο και στον κατώτερο ταμιευτήρα του καρστ μπορούν να υπολογιστούν με την
εξίσωση 6, όπως φαίνεται παρακάτω:
147 Q in ,1 = (1 − f ) * ( Pw + M s ) * ε * Akarst
Qin , 2 = f * ( Pw + M s ) * ε * Akarst
και
(6)
Όπου, f είναι το ποσοστό της συνολικής παροχής (βροχόπτωση και τήξη χιονιού) που
εισέρχεται στον κατώτερο ταμιευτήρα. Η αναλυτική επίλυση των εξισώσεων 1 και 2 για
σταθερό Qin,1 είναι οι ακόλουθες:
Q1 = Q1,0 e − a1t + Qin,1 (1 − e − a1t )
(7)
Q2 = Q2,0 e −a2t + Qin,2 (1 − e −a2t )
(8)
Όπου a1 και a2 είναι οι συντελεστές στείρευσης (1/d) για τον ανώτερο και τον κατώτερο
ταμιευτήρα αντίστοιχα. Έτσι, η συνολική καρστική εκφόρτιση είναι το άθροισμα των δύο
εκφορτίσεων (γρήγορη και αργή), των δύο ταμιευτήρων.
Q karstic = (1 − a )Q1 + Q 2
(9)
Το παραπάνω καρστικό μοντέλο έχει συνολικά 8 συντελεστές που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν για τη βαθμονόμηση του μοντέλου. Δύο συντελεστές, a1 και a2, που
αντιστοιχούν στους συντελεστές στείρευσης των πηγών που δίνονται από το μοντέλο
του Maillet (Maillet, E. 1905. Essais d’ hydraulique sonterraine et fluviaie. Paris:
Herman). Το αντίστροφο αυτών των συντελεστών αντιπροσωπεύει τον υδραυλικό
χρόνο παραμονής του εκφορτιζόμενου νερού για κάθε ταμιευτήρα. Επίσης, τέσσερις
συντελεστές που σχετίζονται με την βροχόπτωση και την τήξη του χιονιού (f, n, Cm1, και
Cm2) και τέλος, το γινόμενο ε*Αkarst που αποτελεί την ισοδύναμη επιφάνεια του καρστ σε
m2. Οι συντελεστές στείρευσης μπορούν να εκτιμηθούν από τη βαθμονόμηση των
παραπάνω εξισώσεων, βάσει των παροχών κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου. Οι
τέσσερις συντελεστές που σχετίζονται με τη βροχόπτωση και την τήξη του χιονιού
ελέγχουν την κλίση του υδρογραφήματος κατά τη διάρκεια της περιόδου τήξης του
χιονιού, ενώ το γινόμενο ε*Αkarst ρυθμίζει τις κορυφές του υδρογραφήματος. Η
επιφάνεια του καρστ που συνεισφέρει στις εκφορτίσεις των πηγών δεν είναι γνωστή.
Παρόλα αυτά, αν υποθέσουμε ότι οι υδατικές απώλειες από το χιόνι είναι 10-20% του
συνολικού υδάτινου όγκου του χιονιού, τότε η επιφάνεια του καρστ θα είναι 10-20%
μεγαλύτερη από την ισοδύναμη επιφάνεια που προκύπτει από το γινόμενο ε*Αkarst,
ύστερα από τη βαθμονόμηση του μοντέλου.
148 Μοντελοποίηση Πηγών Αγιάς - Η περίοδος της προσομοίωσης για τις πηγές της
Αγυιάς 2557 ημέρες (01/09/78-31/08/85). Οι παράμετροι βαθμονόμησης του
μοντέλου (Πίνακας 7.1) προέκυψαν από την ελαχιστοποίηση της ρίζας του μέσου όρου
των τετραγώνων του λάθους (Root Mean Square Error-RMSE) μεταξύ των παροχών
του πεδίου και του μοντέλου (Πίνακας 7.2). Για τις πηγές της Αγυιάς
χρησιμοποιήθηκαν τα μηνιαία δεδομένα εκφορτίσεων της πρώην Περιφερειακής
Διεύθυνσης Εγγείων Βελτιώσεων Κρήτης (Υ.Ε.Β). Επίσης, χρησιμοποιήθηκε η
βροχόπτωση του βροχομετρικού σταθμού της Υ.Ε.Β στον Ασκύφου (λόγω έλλειψης
βροχομετρικού σταθμού στα Λευκά Όρη), η οποία μειώθηκε κατά 60% για τις πηγές
της Αγιάς. Για τη θερμοκρασία χρησιμοποιήθηκε η θερμοκρασία των Καλυβών
(υψόμετρο +24 m), η οποία προσαρμόστηκε με τη χρήση της θερμοβαθμίδας 0.42
ο
C/100 m για το μέσο υψόμετρο του καρστ.
Το υδρογράφημα την πηγών της Αγιάς παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις των παροχών
μεταξύ χειμώνα – καλοκαίρι. Οι σταθερές παροχές των πηγών σε ετήσια βάση
υποδηλώνουν ότι οι πηγές εκφορτίζουν νερό, ακόμη και την περίοδο του θέρους. Τα
υδρολογικά αυτά στοιχεία μαρτυρούν ότι υπάρχει μεγάλος όγκος νερού σε μόνιμο
απόθεμα. Η μέση ετήσια εκφόρτιση των πηγών της Αγιάς είναι 70 εκατομμύρια m3/yr.
Η κανονικοποιημένη επιφάνεια του καρστ που συνεισφέρει στις πηγές της Αγυιάς είναι
80 Km2. Αν υποθέσουμε απώλειες της τάξεως του 5 με 10% λόγω μικρής βλάστησης
στην περιοχή και έντονης καρστικοποίησης, τότε η πραγματική επιφάνεια συνεισφοράς
του καρστ (Εικόνα 7.1) είναι περίπου 90 Km2. Το καρστικό σύστημα που τροφοδοτεί τις
πηγές της Αγιάς αποτελείται από τους πλακώδεις ασβεστόλιθους (κατώτερος
ταμιευτήρας, αργή εκφόρτιση) που αποτελούν το υπόβαθρο της περιοχής πάνω στο
οποίο επικάθονται οι ασβεστόλιθοι της ζώνης Τρυπαλίου (ανώτερος και ποιο έντονα
καρστικοποιημένος ταμιευτήρας, γρήγορη εκφόρτιση), που κατά πολλούς αποτελούν τα
ανώτερα στρώματα των πλακωδών. Περίπου 80 Km2 είναι η επιφάνεια του ανώτερου
ταμιευτήρα (ανάντη των πηγών νότια και λίγο δυτικά) και 10 Km2 του κατώτερου (νότια
των πηγών). Ο συντελεστή στείρευσης ‘α’ για τον ανώτερο ταμιευτήρα υπολογίστηκε ότι
είναι 0.0017 d-1 και για τον κατώτερο 0.0004 d-1. Ο χρόνος παραμονής του νερού (ξηρή
περίοδο) στο ανώτερο ταμιευτήρα είναι 590 μέρες και στον κατώτερο 2500 μέρες ή 7
χρόνια περίπου. Το παραπάνω καταδεικνύει το υψηλό δυναμικό του συστήματος να
παρέχει νερό ακόμη και σε εκτεταμένες περιόδους ξηρασίας, κάτι το οποίο οφείλεται
κυρίως στο μόνιμο απόθεμα του πολύ αργά εκφορτιζόμενου κατώτερου ταμιευτήρα.
Η ανάλυση των εκφορτίσεων του καρστικού συστήματος των Λευκών Ορέων στις πηγές
της Αγιάς έδειξε ότι οι εκφορτίσεις του καρστ μπορούν να προσομοιωθούν
ικανοποιητικά από το καρστικό μοντέλο. Η προσομοίωση αυτή είναι σύμφωνη με τα
υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά των πετρωμάτων και της τεκτονικής δομής της
περιοχής. Επιπλέον, η υδρολογική δίαιτα των πηγών της Αγιάς φάνηκε να είναι σταθερή
με το χρόνο. Το εν λόγω μοντέλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την ορθή
μοντελοποίηση των εκφορτίσεων των πηγών κι επομένως για την πρόβλεψη των
149 ελάχιστων παροχών των πηγών και τη δυνατότητα που υπάρχει για τις «ορθολογικά»
απολήψιμες ποσότητες νερού.
Χρησιμοποιώντας τις βροχοπτώσεις και θερμοκρασίες αέρα για την περίοδο 1-1-2005
ως 31-8-2006, μπορούμε να υπολογίσουμε τις εκφορτίσεις των πηγών με το μοντέλο
(Διάγραμμα 7.4). Το παράρτημα 1 παρουσιάζει τις μέσες μηνιαίες παροχές που
προέβλεψε το μοντέλο για την περίοδο 1-1-2005 ως 30-9-2006 καθώς και τις μέσες
μηνιαίες καταναλώσεις / αναλήψεις νερού από την ΔΕΥΑΧ, τον ΤΟΕΒ και τον ΟΑΔΥΚ.
Το Διάγραμμα 7.5 συγκρίνει τις προβλέψεις των εκφορτίσεων των πηγών της Αγυιάς,
με τις καταναλώσεις νερού από ΔΕΥΑΧ, ΟΑΔΥΚ και ΤΟΕΒ. Στο Διάγραμμα 7.6
παρουσιάζονται οι προβλέψεις (με την αβεβαιότητα στο +10%) και τις συνολικές
απολήψεις του νερού των πηγών. Για παράδειγμα, τον Αύγουστο του 2006 το μοντέλο
υπολόγισε τις εκφορτίσεις των πηγών στα 6773 m3/hr (6096 – 7450 m3/hr) και οι
συνολικές καταναλώσεις ήταν 5721 m3/hr συμπεριλαμβανομένου και των 200 m3/hr
των αντλήσεων της ερευνητικής γεώτρησης. Αυτό το μοντέλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για πρόβλεψη της ελάχιστης παροχής εκφόρτισης των πηγών για καλοκαιρινούς μήνες.
Αν χρησιμοποιήσουμε την βροχόπτωση μέχρι τον Μάιο και υποθέτοντας ότι δεν θα
βρέξει τους καλοκαιρινούς μήνες, το μοντέλο μπορεί να προβλέψει τις εκφορτίσεις των
πηγών για την κρίσιμη περίοδο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου.
Συνοψίζοντας μπορούμε να συμπεράνουμε τα ακόλουθα:
1. Το καρστικό σύστημα των πηγών της Αγιάς λειτουργεί ως ένα ενιαίο σύστημα.
Η αυξομείωση της στάθμης της γεώτρησης των Μυλωνιανών μπορεί να
προσομοιωθεί με τους ίδιους συντελεστές στείρευσης όπως όλο το καρστικό
σύστημα.
2. Η μείωση της στάθμης της γεώτρησης των Μυλωνιανών λόγω των αντλήσεων
του ΟΑΔΥΚ σε απόσταση λιγότερο από 100 μέτρα είναι πολύ μικρή και
υποδηλώνει το δυναμικό του καρστικού συστήματος των Λευκών Ορέων.
3. Η υδρολογική δίαιτα των πηγών της Αγιάς είναι σταθερή με το χρόνο.
4. Το καρστικό μοντέλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την ορθή
μοντελοποίηση των εκφορτίσεων των πηγών κι επομένως για την πρόβλεψη των
ελάχιστων παροχών των πηγών και τη δυνατότητα που υπάρχει για τις
«ορθολογικά» απολήψιμες ποσότητες νερού.
150 Πίνακας 7.1. Παράμετροι Βαθμονόμησης του Καρστικού Μοντέλο για την
Προσομοίωση των Πηγών της Αγιάς.
Μονάδες
Κανονικοποιημένη επιφάνεια του Καρστ, Ak
Λόγος των εισροών στο κατώτερο ταμιευτήρα, a1
Σταθερά Στείρευσης Ανώτερου Ταμιευτήρα, ku
Σταθερά Στείρευσης Κατώτερου Ταμιευτήρα, kl
Λόγος της παροχής του ανώτερου ταμιευτήρα που
εισρέει στον κατώτερο, a2
Km2
1/d
1/d
Τιμή
(Αγυιά)
80
0.1
0.0017
0.0004
0
Πίνακας 7.2. Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου και Στατιστικά στοιχεία
Μονάδες
Εισροές στο καρστ
Καρστική παροχή
Μετρούμενη καρστική παροχή
Αθροιστικό σφάλμα παροχής
Μέση παροχή (παρατηρούμενη)
Μέση παροχή (μοντέλο)
RMSE
m
m
m
%
m3/s
m3/s
m3/s
Τιμή
(Αγυιά)
6.75
6.20
6.16
-0.69
2.20
2.25
0.27
Karstic Model Results - Agyia Springs
Flow, m3/s
6,00
5,00
4,00
3,00
2,00
1,00
29/7/1978
6/10/1980
15/12/1982
Karstic Flow (Observed)
22/2/1985
Karstic Flow (Model)
Διάγραμμα 7.3. Προσομοίωση των εκφορτίσεων των πηγών της Αγιάς.
151 Ενδεικτικά όρια υδρογεωλογικής λεκάνης
της τάξεως των 90 Km2
Πηγές Αγιάς
Εικόνα 7.2. Ενδεικτικά όρια υδρογεωλογικής λεκάνης των πηγών της Αγιάς (της
τάξεως των 90 Km2) από τους υπολογισμούς του καρστικού μοντέλου (Tzoraki, O.,
and Nikolaidis N.P., 2006).
152 Διάγραμμα 7.4. Πρόβλεψη των εκφορτίσεων των πηγών της Αγιάς, με τη χρήση
του καρστικού μοντέλου.
Διάγραμμα 7.5. Σύγκριση προβλέψεων των εκφορτίσεων των πηγών της Αγιάς, με
τις καταναλώσεις νερού από ΔΕΥΑΧ, ΟΑΔΥΚ και ΤΟΕΒ.
Διάγραμμα 7.6. Σύγκριση προβλέψεων των εκφορτίσεων των πηγών της Αγιάς (±
10% αβεβαιότητα στις προβλέψεις) με τις συνολικές απολήψεις νερού από ΔΕΥΑΧ,
ΟΑΔΥΚ και ΤΟΕΒ.
153 Πηγές Μεσκλών
Εμφανίζονται σε απόλυτο υψόμετρο +210m. Το υδρογράφημα των πηγών δείχνει την
γρήγορη απορροή με πλημμυρικές παροχές που ελαχιστοποιούνται τους καλοκαιρινούς
μήνες. H μέση παροχή έτους είναι 3500 m3/h, ενώ η μέση παροχή του Μαρτίου είναι
7200 m3/h και η μέση παροχή του Σεπτεμβρίου 650 m3/h. H μέση ετήσια εκφόρτιση
των πηγών είναι 30*106 m3 και 91 % αυτής εντοπίζεται τους μήνες Νοεμβρίου-Ιουνίου
(Διάγραμμα 7.7). Από τις παραπάνω πηγές εξυπηρετούνται με νερό ο Τ.Ο.Ε.Β.
Μεσκλών, ο Τ.Ο.Ε.Β. Φουρνέ, ο Ο.Α.ΔΥ.Κ.,ο Δήμος Χανίων, ο Δήμος Μουσούρων κ.α.
Τυπικό υδρογράφημα, Πηγές
Μεσκλών
Παροχή, L/s
5000
Διάγραμμα 7.7.
μετρήσεις ΥΕΒ).
0
ΣΕΠ.
Τυπικό
ΝΟΕ.
ΙΑΝ. Ημερομηνία
ΜΑΡ. ΜΑΙ. ΙΟΥΛ.
υδρογράφημα
των
πηγών
Μεσκλών
(δεδομένα
από
Η περίοδος της προσομοίωσης είναι από 1/9/2000 έως 31/10/2009 (3348 ημέρες).
Διαθέσιμες για τη βαθμονόμηση ήταν 60 μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από την
ΥΕΒ από τον 9/2000 έως τον 8/2005 με συχνότητα μια μέτρηση ανά μήνα. Το
υδρογράφημα των πηγών δείχνει τη γρήγορη απορροή με πλημμυρικές παροχές που
ελαχιστοποιούνται τους καλοκαιρινούς μήνες. Η κανονικοποιημένη επιφάνεια του καρστ
που συνεισφέρει στις πηγές είναι 50 Km2. Αν υποθέσουμε και πάλι απώλειες της
τάξεως του 10 με 20%, τοτε η πραγματική επιφάνεια συνεισφοράς του καρστ είναι
περίπου 55-60 Km2. Ο συντελεστή στείρευσης για τον ανώτερο ταμιευτήρα (ku)
υπολογίστηκε ότι είναι 0.02 d-1 και για τον κατώτερο (kl) 0.0004 d-1. Ο χρόνος
παραμονής του νερού (ξηρή περίοδο) στο ανώτερο ταμιευτήρα είναι 50 μέρες και στον
κατώτερο 2500 μέρες ή 7 χρόνια περίπου.
Πίνακας 7.3. Παράμετροι Βαθμονόμησης
Προσομοίωση των Πηγών των Μεσκλών.
του
Κανονικοποιημένη επιφάνεια του Καρστ, ε*Akarst
Λόγος των εισροών στον ανώτερο ταμιευτήρα, α1
Συντελεστής στείρευσης ανώτερου ταμιευτήρα, ku
Συντελεστής στείρευσης κατώτερου ταμιευτήρα, kl
Λόγος της παροχής του ανώτερου ταμιευτήρα που
εισρέει στον κατώτερο, α2
Καρστικού
Μοντέλο
Μονάδες
Km2
1/d
1/d
-
για
την
Τιμή
50
0.9
0.02
0.0004
0.05
154 Πίνακας 7.4. Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου και Στατιστικά στοιχεία για την
Προσομοίωση των Πηγών των Μεσκλών.
Μονάδες
m
m
m
m3/s
m3/s
m3/s
Εισροές στο καρστ
Καρστική παροχή
Μετρούμενη καρστική παροχή
Μέση παροχή (παρατηρούμενη)
Μέση παροχή (μοντέλο)
RMSE
Τιμή
7.27
6.75
1.02
1.17
0.55
Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου - Πηγές
3
Παροχή, m /s
Μεσκλών
6
5
4
3
2
1
0
12/8/2000
21/10/2002
29/12/2004
Καρστική Ροή (Παρατηρούμενη)
9/3/2007
17/5/2009
Καρστική Ροή (Μοντέλο)
Διάγραμμα 7.8. Προσομοίωση των εκφορτίσεων των πηγών των Μεσκλών με τη
χρήση του καρστικού μοντέλου.
Πηγές Θερίσου (Αναβάλλοντα)
Οι πηγές βρίσκονται στις βορειοανατολικές παρυφές της λεκάνης Κερίτη, βόρεια του
οικισμού Θέρισος. Εκφορτίζουν σε υψόμετρο +100m με μέσο υδατικό ισοζύγιο 10*106
m3/έτος (Δ.Ε.Β.) και 98 % αυτής εντοπίζεται τους μήνες Νοεμβρίου-Ιουνίου
(Διάγραμμα 7.9). Οι πηγές είναι περιοδικές, και έχουν απορροή από το μήνα Δεκέμβριο
έως και τον Ιούνιο. Η απορροή του νερού γίνεται μέσω του ρέματος Κλαδισού στις
δυτικές παρυφές της πόλεως των Χανίων. Από το σύστημα των πηγών υδρεύεται ο
Δήμος Θερίσου. Μέρος του όγκου νερού των πηγών μπορεί στο μέλλον να αξιοποιηθεί
για εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων και τροφοδοσία επιφανειακών ταμιευτήρων.
155 Παροχή, L/s
1000
Τυπικό υδρογράφημα, Πηγές Θερίσου
500
0
ΣΕΠ.
ΝΟΕ.
ΙΑΝ.
ΜΑΡ.
ΜΑΙ.
Ημερομηνία
ΙΟΥΛ.
Διάγραμμα 7.9. Τυπικό υδρογράφημα των πηγών Θερίσου (δεδομένα από μετρήσεις
ΥΕΒ).
Η περίοδος της προσομοίωσης είναι από 1/9/2000 έως 31/10/2009 (3348 ημέρες).
Διαθέσιμες για τη βαθμονόμηση ήταν 51 μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από την
ΥΕΒ από τον 9/2000 έως τον 8/2005 με συχνότητα μια μέτρηση ανά μήνα. Το
υδρογράφημα των πηγών δείχνει τη γρήγορη απορροή με πλημμυρικές παροχές που
ελαχιστοποιούνται τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι πηγές είναι περιοδικές, και έχουν
απορροή από το μήνα Δεκέμβριο έως και τον Ιούνιο. Η κανονικοποιημένη επιφάνεια του
καρστ που συνεισφέρει στις πηγές είναι 20 Km2. Αν υποθέσουμε και πάλι απώλειες της
τάξεως του 10 με 20%, τοτε η πραγματική επιφάνεια συνεισφοράς του καρστ είναι
περίπου 22-24 Km2. Ο συντελεστή στείρευσης για τον ανώτερο ταμιευτήρα (ku)
υπολογίστηκε ότι είναι 0.04 d-1 και για τον κατώτερο (kl) 0.02 d-1. Ο χρόνος παραμονής
του νερού (ξηρή περίοδο) στο ανώτερο ταμιευτήρα είναι 25 μέρες και στον κατώτερο
50.
Πίνακας 7.5. Παράμετροι Βαθμονόμησης
Προσομοίωση των Πηγών του Θερίσου.
του
Κανονικοποιημένη επιφάνεια του Καρστ, ε*Akarst
Λόγος των εισροών στον ανώτερο ταμιευτήρα, α1
Συντελεστής στείρευσης ανώτερου ταμιευτήρα, ku
Συντελεστής στείρευσης κατώτερου ταμιευτήρα, kl
Λόγος της παροχής του ανώτερου ταμιευτήρα που
εισρέει στον κατώτερο, α2
Καρστικού
Μοντέλο
Μονάδες
Km2
1/d
1/d
-
για
την
Τιμή
20
0.7
0.04
0.02
0.05
Πίνακας 7.6. Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου και Στατιστικά στοιχεία για την
Προσομοίωση των Πηγών του Θερίσου.
Εισροές στο καρστ
Καρστική παροχή
Μετρούμενη καρστική παροχή
Μονάδες
m
m
m
Τιμή
6.65
6.65
156 m3/s
m3/s
m3/s
Μέση παροχή (παρατηρούμενη)
Μέση παροχή (μοντέλο)
RMSE
0.47
0.46
0.60
Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου - Πηγές
Θερίσου
Παροχή, m3 /s
4
3
2
1
0
12/8/2000
21/10/2002
29/12/2004
Καρστική Ροή (Παρατηρούμενη)
9/3/2007
17/5/2009
Καρστική Ροή (Μοντέλο)
Σχήμα 7.10. Προσομοίωση των εκφορτίσεων των πηγών του Θερίσου με τη χρήση
του καρστικού μοντέλου.
Πηγές Στύλου
Οι πηγές του Στύλου αναβλύζουν στα +17 m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και
η εμφάνιση τους οφείλεται στην παρεμπόδιση της ροής του υπόγειου νερού του
καρστικού υδροφορέα από τις μαργαϊκές (νεογενείς) αποθέσεις (εξαιτίας της τεκτονικής
επαφής). Οι πηγές του Στύλου θεωρούνται ως τα βασικότερα σημεία εκφόρτισης του
καρστικού συστήματος του Δυτικού Αποκόρωνα και μια από τις κυριότερες πηγές
τροφοδοσίας του ποταμού Κοιλιάρη.
Η Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων του Νομού Χανίων έκανε μηνιαίες μετρήσεις της
στάθμης του υπόγειου νερού, των παροχών των πηγών και του ποταμού από το 1971.
Τα ετήσια υδρογραφήματα των πηγών του Στύλου παρουσιάζουν διαχρονική
περιοδικότητα. Το Διάγραμμα 7.11 παρουσιάζει 7 χαρακτηριστικά υδρογραφήματα των
εκφορτίσεων των πηγών του Στύλου για 7 υδρολογικά έτη και απεικονίζει τις
ομοιότητες μεταξύ των ετήσιων υδρογραφημάτων. Ακόμη,
στο Διάγραμμα 7.12
παρουσιάζεται ένα τυπικό υδρογράφημα, όπου φαίνεται ότι η μέση ετήσια εκφόρτιση
είναι 85*106 m3 και 90 % αυτής αντιστοιχεί στην περίοδο Νοεμβρίου-Ιουνίου.
157 Υδρογραφήματα εκφορτίσεων πηγών Στύλου
8000
1977-78
Q (Πηγές Στύλου), L/s
7000
6000
1981-82
5000
1982-83
4000
1984-85
3000
1990-91
2000
1998-99
1000
2002-03
0
Ι
Ο
Ι
Α
Μήνας
Α
Διάγραμμα 7.11. Χαρακτηριστικά υδρογραφήματα των εκφορτίσεων των πηγών του
Στύλου για 7 υδρολογικά έτη.
Τυπικό υδρογράφημα, Πηγές Στύλου
5000
Παροχή, L/s
4000
3000
2000
1000
0
ΣΕΠ.
ΝΟΕ.
ΙΑΝ.
ΜΑΡ.
Ημερομηνία
ΜΑΙ.
ΙΟΥΛ.
Διάγραμμα 7.12. Τυπικό υδρογράφημα των πηγών Στύλου (δεδομένα από μετρήσεις
ΥΕΒ).
Το τμήμα του υδρογραφήματος κατά το καλοκαίρι, όπου δεν υπάρχουν βροχοπτώσεις
και η τροφοδοσία του συστήματος με νερό είναι πρακτικά μηδενική, ονομάζεται καμπύλη
στείρευσης. Ο υδροφόρος τότε βρίσκεται σε καθεστώς συνεχούς αποφόρτισης που
παρακολουθείται μέσω της παροχής της πηγής. Η κλίση της καμπύλης στείρευσης του
υδρογραφήματος έδειξε μικρή μεταβλητότητα. Η μέση τιμή του συντελεστή στείρευσης ‘α’
(μοντέλο του Maillet) υπολογίστηκε ότι είναι 2.16*10-2 d-1 και η τυπική απόκλιση ήταν
0.47*10-2 d-1. Επιπρόσθετα, η μέση τιμή του λόγου της μέγιστης προς την ελάχιστη
τιμή των εκφορτίσεων των πηγών ήταν 12 με τυπική απόκλιση 4.5. Το μέγεθος και η
διακύμανση του λόγου της μέγιστης προς την ελάχιστη τιμή των εκφορτίσεων είναι
μικρή, δείχνοντας ότι το καρστικό σύστημα έχει ένα καλά αναπτυγμένο δίκτυο
συνδεόμενων καρστικών αγωγών με μεγάλο δυναμικό μεταφοράς υπόγειου νερού. Ο
ρυθμός στείρευσης επηρεάζεται από το πότε θα εμφανιστεί η μέγιστη εκφόρτιση των
πηγών στη διάρκεια του χρόνου. Ο μεγαλύτερος ρυθμός στείρευσης συμβαίνει όταν η
158 μέγιστη εκφόρτιση εμφανίζεται τον Απρίλιο (λόγω λιώσιμου χιονιού). Ακόμη, η
συμπεριφορά των πηγών είναι σταθερή με τις διακυμάνσεις της στάθμης του νερού στον
καρστικό υδροφορέα. Το Διάγραμμα 7.13 παρουσιάζει μια σύγκριση της στάθμης του
νερού στη γεώτρηση των Μαχαιρών και των εκφορτίσεων των πηγών του Στύλου.
Απόλυτη στάθμη νερού
(πηγάδι Μαχαιρών), m
70
60
50
40
y = 0,0063x + 19,579
30
R2 = 0,731
20
10
0
Απόλυτη στάθμη νερού
(πηγάδι Μαχαιρών), m
0
2000
4000
6000
Q (Πηγές Στύλου), L/s
8000
(α)
60
y = 0,0062x + 20,272
50
2
R = 0,9558
40
y = 0,006x + 12,077
30
2
R = 0,9354
20
10
0
0
2000
4000
6000
8000
Q (Πηγές Στύλου), L/s
ΑΠΡ - ΑΥΓ '95
(Φ
ΦΕΒ - ΑΥΓ '04
(
(β)
Διάγραμμα 7.13. (α) Συσχέτιση στάθμης στη γεώτρηση των Μαχαιρών και των
εκφορτίσεων των πηγών του Στύλου και (β) Συσχέτιση στάθμης στη γεώτρηση των
Μαχαιρών και των εκφορτίσεων των πηγών του Στύλου κατά τη διάρκεια της ξηράς
περιόδου (1995 και 2004).
)
)
Η συσχέτιση μεταξύ της στάθμης του νερού και της ροής των πηγών χρησιμοποιώντας
όλα τα διαθέσιμα δεδομένα είναι αρκετά καλή (R2 = 0.73). Ο συντελεστής συσχέτισης
βελτιώνεται όταν χρησιμοποιούνται τα αντίστοιχα δεδομένα της καμπύλης στείρευσης
του υδρογραφήματος (Σχήμα 5β). Αυτή η ανάλυση έδειξε ότι το καρστικό σύστημα του
δυτικού Αποκόρωνα έχει ένα καλά αναπτυγμένο δίκτυο καρστικών αγωγών με υψηλό
δυναμικό εκφόρτισης. Η απόκριση του συστήματος είναι σταθερή με τα γεγονότα
βροχόπτωσης και τις διακυμάνσεις της στάθμης του νερού μέσα στο καρστ.
159 Τα μηνιαία δεδομένα δεν περιλαμβάνουν τη χρονική μεταβλητότητα της συμπεριφοράς
ενός υδρογεωλογικού συστήματος. Τα καρστικά συστήματα είναι εγγενώς μη γραμμικά
και πολύπλευρα. Οι συνεχείς μετρήσεις ενισχύουν την δυνατότητά μας να κατανοήσουμε
το σύστημα και να αναπτύξουμε μοντέλα που μπορούν να προβλέψουν τη συμπεριφορά
του. Δύο συνεχή σετ δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν σε αυτήν την ανάλυση.
Οι μετρήσεις της παροχής του ποταμού Κοιλιάρη (σταθμός Αγίου Γεωργίου) και οι
μετρήσεις της στάθμης του νερού στη γεώτρηση του Σαμωνά η οποία είναι επίσης
ανάντη των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα ανάλυση. Το σχήμα 6
παρουσιάζει τις ημερήσιες παροχές του ποταμού Κοιλιάρη στο σταθμό του Αγίου
Γεωργίου. Η παροχή που μετριέται σε αυτόν τον σταθμό αντιστοιχεί στην παροχή των
πηγών του Στύλου (υδατορεύματα: Μυλαύλακας, Μανταμάς και Αναβρετή) και τη ροή
του υδατορεύματος Κεραμιώτη που είναι προσωρινή. Γενικές παρατηρήσεις στο
υδρογράφημα:
1.
2.
3.
Το υδρογράφημα χαρακτηρίζεται από κορυφές γρήγορης εκφόρτισης/απόκρισης
και από κορυφές αργής εκφόρτισης/απόκρισης. Η γρήγορη εκφόρτιση οφείλεται
κυρίως στην επιφανειακή απορροή και η αργή εκφόρτιση στη στείρευση των
πηγών.
Οι αργοί ρυθμοί στείρευσης των πηγών που αντιστοιχούν στις παροχές της
άνοιξης είναι πολύ σταθεροί. Για παράδειγμα, ο ρυθμός στείρευσης των πηγών την
άνοιξη του 2004 ήταν ανάλογος με αυτόν της άνοιξης του 2005 (φαίνεται στους
κόκκινους κύκλους).
Η αργή εκφόρτιση των πηγών έχει δύο ευδιάκριτους ρυθμούς, έναν που
αντιστοιχεί στις υψηλές παροχές της άνοιξης και έναν άλλον στις χαμηλές
παροχές του καλοκαιριού. Η τρίτη παρατήρηση τεκμηριώνεται όταν συγκρίνονται
οι στάθμες του υπόγειου νερού με τις παροχές για την ίδια περίοδο (Σχήμα 7). Η
σύγκριση έδειξε έναν ισχυρό συσχετισμό (με μια τριών ημερών χρονική
καθυστέρηση) μεταξύ της στάθμης του νερού στη γεώτρηση του Σαμωνά και της
παροχής. Ο συσχετισμός ήταν ιδιαίτερα ισχυρός για τις διαφορετικές ευδιάκριτες
περιόδους χωρίς βροχοπτώσεις. Επιπλέον, η πηγής της Αναβρετής δεν
παρουσιάζει ροή καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά μόνο όταν η παροχή στον
ποταμό είναι υψηλή (αρχές έως μέσα Δεκεμβρίου) και σταματά όταν μειώνεται η
παροχή του ποταμού την άνοιξη.
160 60
Παροχή (m3/s)
50
40
30
20
10
0
4/04
8/04 12/04 4/05
8/05 12/05 4/06
8/06 12/06 4/07
8/07 12/07 4/08
7/08 11/08 3/09
7/09 11/09
Ημερομηνία
Διάγραμμα 7.14. Ημερήσιες παροχές του ποταμού Κοιλιάρη στο σταθμό του Αγίου
Γεωργίου.
25
20
15
10
5
0
29/3/2005
18/5/2005
7/7/2005 26/8/2005 15/10/2005 4/12/2005
Ημερομηνία
Στάθμη νερού (Πηγάδι Σαμωνα)l, m
Παροχή (Σταθμός Αγίου Γεωργίου), m3/s
(α)
Παροχή (Σταθμός Αγίου
Γεωργίου), m3/s
10
y = 2,6607x - 45,781
R2 = 0,945
8
6
y = 0,4480x - 6,8954
R2 = 0,9827
4
y = 0,1406x - 1,7758
R2 = 0,412
2
0
15
16
17
18
19
20
21
Στάθμη νερού (Πηγάδι Σαμωνά), m
Περίοδος (6/4/05-24/5/05)
Περίοδος (7/6/05-30/6/05)
Περίοδος (6/7/05-14/9/05)
(β)
Διάγραμμα 7.15. Σύγκριση της στάθμης του υπογείου νερού (Γεώτρηση Σαμωνά)
και της παροχής (Σταθμός Αγίου Γεωργίου) (α) ημερήσια διακύμανση της παροχής
και της στάθμης του υπογείου νερού και (β) συσχέτιση της στάθμης του υπογείου
νερού με την παροχή σε διαφορετικές περιόδους.
161 Η ανάλυση που προηγήθηκε διαπίστωσε την ύπαρξη ‘‘δυο ταμιευτήρων’’ στο καρστικό
σύστημα του δυτικού Αποκόρωνα; τον ανώτερο ταμιευτήρα που παρουσιάζει γρήγορη
απόκριση και τον κατώτερο ταμιευτήρα που παρουσιάζει αργή απόκριση. Αυτό οφείλεται
στο γεγονός ότι οι πηγές τροφοδοτούνται από δυο γεωλογικούς σχηματισμούς με
διαφορετικά υδραυλικά χαρακτηριστικά: τους ασβεστόλιθους της ενότητας Τρυπαλίου
και τους ασβεστολίθους της ενότητας της Ιονίου (αυτόχθονος), τους πλακώδεις
ασβεστόλιθους. Η γρήγορη ή αργή εκφόρτιση ερμηνεύεται με την ικανότητα του
καρστικού συστήματος να ελευθερώνει νερό, και αντιπροσωπεύει τα υδρογεωλογικά
χαρακτηριστικά Τ και S. Η γρήγορη εκφόρτιση αντιπροσωπεύει καλά ανεπτυγμένο κάρστ
(μεγάλες ρωγμές και αγωγούς), ενώ η αργή αντιπροσωπεύει μικρές ρωγμές και το
πρωτογενές πορώδες των πετρωμάτων. Υδρογεωλογικές παρατηρήσεις κατατάσσουν
τους ασβεστολίθους Τρυπαλίου ως πετρώματα που έχουν καλά ανεπτυγμένο καρστ και
εμφανίζουν γρήγορες εκφορτίσεις ενώ τους πλακώδεις ασβεστολίθους της αυτόχθονης
ενότητας ως πετρώματα που έχουν λιγότερο ανεπτυγμένο καρστ το οποίο είναι
πληρωμένο/ημιπληρωμένο με άργιλο και εμφανίζουν γενικά αργές εκφορτίσεις. Οι πηγές
της Αναβρετής εκφορτίζουν μόνο τον ανώτερο ταμιευτήρα, ενώ οι διακυμάνσεις της
στάθμης του νερού στη γεώτρηση του Σαμωνά τη συνδυασμένη μεταβλητότητα του
ανώτερου και του κατώτερο ταμιευτήρα.
Η παραπάνω ανάλυση μας επιτρέπει την προσέγγιση του συστήματος αυτού με ένα
εννοιολογικό προσομοίωμα το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην ανάπτυξη ενός
στοχαστικού μοντέλου των εκφορτίσεων των πηγών του Στύλου, το οποίο μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο πρόβλεψης των ελάχιστων, χαμηλών παροχών του
ποταμού. Ένα ‘δύο τμημάτων’ τύπου Maillet μοντέλο, αντιπροσωπεύοντας τον ανώτερο
και τον κατώτερο ταμιευτήρα. Το μοντέλο είχε την ακόλουθη μορφή:
q mod el = QoUR e − ku t + QoLR e − kl t
Όπου qmodel είναι η συνολική εκφόρτιση, QoUR και QoLR είναι η αρχική συνεισφορά
στην εκφόρτιση του ανώτερου και του κατώτερου ταμιευτήρα, αντίστοιχα, και ku και kl
είναι οι συντελεστές στείρευσης για τον ανώτερο και τον κατώτερο ταμιευτήρα. Το
άθροισμα των αρχικών συνεισφορών των δυο ταμιευτήρων στην εκφόρτιση προέρχεται
από τα δεδομένα του πεδίου.
Οι εκφορτίσεις της ξηράς περιόδου του 2004 χρησιμοποιήθηκαν για τη βαθμονόμηση
του μοντέλου και οι εκφορτίσεις της ξηράς περιόδου του 2005 για την επαλήθευση του
μοντέλου. Στο σχήμα 8 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της προσομοίωσης του
μοντέλου και τα δεδομένα του πεδίου, τόσο για την περίοδο βαθμονόμησης, όσο και για
την περίοδο επαλήθευσης. Ο συντελεστής στείρευσης για τον ανώτερο ταμιευτήρα ήταν
0.0996/d και για τον κατώτερο 0.0261/d. Το μοντέλο είχε τρεις παραμέτρους
βαθμονόμησης, τους δύο συντελεστές στείρευσης και μία από τις δύο αρχικές
εκφορτίσεις των αντίστοιχων ταμιευτήρων. Η άλλη αρχική εκφόρτιση εκτιμήθηκε από
162 την αφαίρεση της βαθμονομημένης αρχικής εκφόρτισης από την συνολική αρχική
εκφόρτιση, η οποία είναι η μέγιστη εκφόρτιση των πηγών.
Οι παράμετροι προέκυψαν από την ελαχιστοποίηση της ρίζας του μέσου όρου των
τετραγώνων του λάθους (RMSE) μεταξύ των δεδομένων του πεδίου και του μοντέλου.
Στη συνέχεια, όταν βαθμονομήθηκε το μοντέλο οι βελτιστοποιημένες παράμετροι
χρησιμοποιήθηκαν για να προσομοιώσουν τις εκφορτίσεις του δεύτερου χρόνου. Οι
εξισώσεις του μοντέλου για τη βαθμονόμηση και την επαλήθευση παρουσιάζονται
παρακάτω:
Περίοδος Βαθμονόμησης
q mod el = 6200 .4 × e −0.0996 *t + 2388 .4 × e −0.0261*t
Περίοδος Επαλήθευσης
q mod el = 5037 .3 × e −0.0996 *t + 1939 .4 × e −0.0261*t
Η αναλογία των αρχικών εκφορτίσεων του ανώτερου και του κατώτερου ταμιευτήρα
ήταν 0.385 η κατανομή της εκφόρτισης κατά την μέγιστη παροχή είναι 72% από τον
ανώτερο ταμιευτήρα και από 28% από τον κατώτερο. Για την περίοδο προσομοίωσης, ο
κατώτερος ταμιευτήρας συνείσφερε 56% της παροχής και ο ανώτερος 44%, ενώ για την
περίοδο της επαλήθευσης η συνεισφορά ήταν 67% από τον κατώτερο και 33% για τον
ανώτερο.
Το αντίστροφο του συντελεστή στείρευσης αντιπροσωπεύει τον υδραυλικό χρόνο
παραμονής του ταμιευτήρα όταν δεν υπάρχει βροχόπτωση. Σε αυτήν την περίπτωση, το
95% του όγκου του νερού μέσα στον ταμιευτήρα μπορεί να εκφορτιστεί μέσα σε χρονικό
διάστημα ίσο με 3 φορές τον υδραυλικό χρόνο παραμονής. Ο υδραυλικός χρόνος
παραμονής του νερού στον ανώτερο ταμιευτήρα αργά την άνοιξη εκτιμήθηκε ότι είναι 10
ημέρες και 95% του όγκου του νερού μέσα στον ταμιευτήρα μπορεί να εκφορτιστεί μέσα
σε 30 ημέρες. Παρόμοια, ο υδραυλικός χρόνος παραμονής του νερού στον κατώτερο
ταμιευτήρα εκτιμήθηκε ότι είναι 38 ημέρες και 95% του όγκου του νερού μέσα στον
ταμιευτήρα μπορεί να εκφορτιστεί μέσα σε 144 ημέρες ή περίπου σε 5 μήνες (αν δεν
υπάρχουν επιπλέον απολήψεις). Αυτό είναι σύμφωνο με τα δεδομένα του πεδίου που
παρουσιάστηκαν προηγουμένως. Ο όγκος του νερού που προέρχεται από τον ανώτερο
ταμιευτήρα φαίνεται να έχει εκφορτιστεί μέχρι τις αρχές Ιουνίου. Το παραπάνω
καταδεικνύει ότι εάν δεν υπάρχουν βροχοπτώσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η
εκφόρτιση από τον κατώτερο ταμιευτήρα θα έχει εκφορτιστεί μέχρι το τέλος
Σεπτεμβρίου. Τα αποτελέσματα επισημαίνουν τη δυνατότητα υδατικών ελλειμμάτων
κατά τη διάρκεια εκτεταμένων περιόδων ξηρασίας. Αν και οι ετήσιες εκφορτίσεις των
πηγών είναι υψηλές, το δυναμικό απόληψης νερού στην καλοκαιρινή περίοδο είναι
περιορισμένο.
Η περίοδος της προσομοίωσης για τις πηγές του Στύλου ήταν 2010 ημέρες (23/04/0423/10/09). Οι παράμετροι βαθμονόμησης του μοντέλου (Πίνακας 1) προέκυψαν από την
ελαχιστοποίηση της ρίζας του μέσου όρου των τετραγώνων του λάθους (Root Mean
163 Square Error-RMSE) μεταξύ των παροχών του πεδίου και του μοντέλου. Για τη
βαθμονόμηση χρησιμοποιήθηκαν οι συνεχείς μετρήσεις της παροχής του ποταμού
Κοιλιάρη στον σταθμό του Αγίου Γεωργίου (μετρήσεις του Εργαστηρίου Υδρογεωχημικής
Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών του Πολυτεχνείου Κρήτης). Η παροχή που
μετριέται σε αυτόν τον σταθμό αντιστοιχεί στην παροχή των πηγών του Στύλου
(υδατορεύματα: Μυλαύλακας, Μανταμάς και Αναβρετή) και τη ροή του υδατορεύματος
Κεραμιώτη που είναι προσωρινή. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε η βροχόπτωση του
βροχομετρικού σταθμού της Υ.Ε.Β στον Ασκύφου (λόγω έλλειψης βροχομετρικού
σταθμού στα Λευκά Όρη μέχρι πρόσφατα), η οποία μειώθηκε κατά 25% για την
προσομοίωση των εκφορτίσεων των πηγών του Στύλου. Για τη θερμοκρασία
χρησιμοποιήθηκε η θερμοκρασία των Καλυβών (υψόμετρο +24 m), η οποία
προσαρμόστηκε με τη χρήση της θερμοβαθμίδας 0.42 οC/100 m για το μέσο υψόμετρο
του καρστ. Από την ημερομηνία 1/09/07 και έπειτα χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από
τους μετεωρολογικούς σταθμούς του Πολυτεχνείου Κρήτης στο Ψυχρό Πηγάδι και στο
Σαμωνά. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν οι βροχοπτώσεις από το Ψυχρό Πηγάδι και
για το διάστημα 1//9/09 έως 23/10/09 οπότε και ο εν λόγω σταθμός είχε βλάβη
χρησιμοποιήθηκαν οι βροχοπτώσεις από το Σαμωνά διορθωμένες βάσει της συσχέτισης
των δύο σταθμών ((Σαμωνάς) = 0.8738*(Ψυχρό Πηγάδι) + 5.3935, R2=0.9664).
Χρησιμοποιήθηκε ακόμη η θερμοκρασία του Σαμωνά διορθωμένη για το μέσο υψόμετρο
του καρστ.
Η κανονικοποιημένη επιφάνεια (ε*Akarst) του καρστ που συνεισφέρει στις πηγές του
Στύλου είναι 85 Km2. Αν υποθέσουμε υδρολογικές απώλειες (εξατμισοδιαπνοή) της
τάξεως του 5 με 10% λόγω χαμηλής βλάστησης στην περιοχή και έντονης
καρστικοποίησης, τοτε η πραγματική επιφάνεια συνεισφοράς του καρστ είναι περίπου
95-100 Km2. Περίπου 35 Km2 είναι η επιφάνεια του ανώτερου ταμιευτήρα
(ασβεστόλιθοι Τρυπαλίου) και 65 Km2 του κατώτερου (πλακώδεις ασβεστόλιθοι). Στο
Σχήμα 2 παρατηρούμε ότι ανάντη των πηγών εντοπίζονται νότια και δυτικά οι
γεωλογικοί σχηματισμοί του ανώτερου ταμιευτήρα και νότια οι σχηματισμοί του
κατώτερου.
164 Παροχή (Σταθμός Αγίου
Γεωργίου), L/s
ΒΑΘΜΟΝΟΜΗΣΗ
10000
1000
100
10
1
23/4/2004
13/5/2004
2/6/2004
22/6/2004
12/7/2004
1/8/2004
Ημερομηνία
πεδίο
μοντέλο
(α)
ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ
Παροχή (Σταθμός Αγίου
Γεωργίου), L/s
10000
1000
100
10
1
8/4/2005 28/4/2005 18/5/2005 7/6/2005 27/6/2005 17/7/2005 6/8/2005
Date
πεδίο
μοντέλο
(β)
Διάγραμμα 7.16. (α) Βαθμονόμηση (δεδομένα του 2004) και (β) επαλήθευση
(δεδομένα του 2005) του στοχαστικού μοντέλου των εκφορτίσεων των πηγών του
Στύλου.
165 Πίνακας 7.7. Παράμετροι Βαθμονόμησης
Προσομοίωση των Πηγών του Στύλου.
του
Κανονικοποιημένη επιφάνεια του Καρστ, ε*Akarst
Λόγος των εισροών στον ανώτερο ταμιευτήρα, α1
Συντελεστής στείρευσης ανώτερου ταμιευτήρα, ku
Συντελεστής στείρευσης κατώτερου ταμιευτήρα, kl
Λόγος της παροχής του ανώτερου ταμιευτήρα που
εισρέει στον κατώτερο, α2
Καρστικού
Μοντέλο
Μονάδες
Km2
1/d
1/d
-
για
την
Τιμή
85
0.35
0.0996
0.0261
0.3
Πίνακας 7.8. Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου και Στατιστικά στοιχεία για την
Προσομοίωση των Πηγών του Στύλου.
Μονάδες
m
m
m
m3/s
m3/s
m3/s
Εισροές στο καρστ
Καρστική παροχή
Μετρούμενη καρστική παροχή
Μέση παροχή (παρατηρούμενη)
Μέση παροχή (μοντέλο)
RMSE
Τιμή
8.07
8.22
9.81
4.82
4.02
3.18
Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου - Πηγές
Στύλου
Παροχή, m3 /s
60
50
40
30
20
10
0
24/03/04
28/04/05
02/06/06
Καρστική Ροή (Παρατηρούμενη)
07/07/07
10/08/08
14/09/09
Καρστική Ροή (Μ οντέλο)
Διάγραμμα 7.17. Προσομοίωση των εκφορτίσεων των πηγών του Στύλου με τη
χρήση του καρστικού μοντέλου.
Πηγές Αρμένων
Η λειτουργία των πηγών ομοιάζει με εκείνη των πηγών Στύλου. Οι πηγές εκρέουν σε
απόλυτο υψόμετρο +18m και το νερό απορρέει μέσω του ποταμού Μεσοπόταμου στον
166 οικισμό Καλύβες. H Μέση ετήσια εκφόρτιση των πηγών είναι 25*106 m3 και 81 % αυτής
εντοπίζεται τους μήνες Νοεμβρίου-Ιουνίου (Σχήμα 11).
Τυπικό υδρογράφημα, Πηγές Αρμένων
1200
Παροχή, L/s
1000
800
600
400
200
0
ΣΕΠ.
ΝΟΕ.
ΙΑΝ.
ΜΑΡ.
Ημερομηνία
ΜΑΙ.
ΙΟΥΛ.
Διάγραμμα 7.17. Τυπικό υδρογράφημα των πηγών Αρμένων (δεδομένα από
μετρήσεις ΥΕΒ).
Η περίοδος της προσομοίωσης είναι από 1/9/2000 έως 12/11/2009 (3360 ημέρες).
Διαθέσιμες για την βαθμονόμηση ήταν 60 μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από την
ΥΕΒ από τον 9/2000 έως τον 8/2005 με συχνότητα μια μέτρηση ανά μήνα. Οι
εκφορτίσεις των πηγών Αρμένων μοντελοποιήθηκαν με τη χρήση ενός ταμιευτήρα. Η
κανονικοποιημένη επιφάνεια (ε*Akarst) του καρστ που συνεισφέρει στις πηγές του είναι
23,5 Km2. Αν υποθέσουμε υδρολογικές απώλειες (εξατμισοδιαπνοή) της τάξεως του 10
με 20%, τοτε η πραγματική επιφάνεια συνεισφοράς του καρστ είναι περίπου 26-28 Km2.
Το υδρογράφημα την πηγών παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις των παροχών μεταξύ
χειμώνα – καλοκαίρι και εμφανίζει χαμηλό λόγω μέγιστης προς ελάχιστη παροχή. Ο
συντελεστής στείρευσης υπολογίστηκε ότι είναι 0.00461 d-1. Ο χρόνος παραμονής του
νερού (ξηρή περίοδο) είναι πολύ μεγάλος της τάξεως των 217 ημερών.
Πίνακας 7.9. Παράμετροι Βαθμονόμησης
Προσομοίωση των Πηγών των Αρμένων.
του
Κανονικοποιημένη επιφάνεια του Καρστ, ε*Akarst
Λόγος των εισροών στον ανώτερο ταμιευτήρα, α1
Συντελεστής στείρευσης ανώτερου ταμιευτήρα, ku
Συντελεστής στείρευσης κατώτερου ταμιευτήρα, kl
Λόγος της παροχής του ανώτερου ταμιευτήρα που
εισρέει στον κατώτερο, α2
Καρστικού
Μοντέλο
Μονάδες
Km2
1/d
1/d
-
για
την
Τιμή
23.5
0
0.00461
0
167 Πίνακας 7.10. Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου και Στατιστικά στοιχεία για την
Προσομοίωση των Πηγών των Αρμένων.
Μονάδες
Εισροές στο καρστ
Καρστική παροχή
Μετρούμενη καρστική παροχή
Μέση παροχή (παρατηρούμενη)
Μέση παροχή (μοντέλο)
RMSE
m
m
m
m3/s
m3/s
m3/s
Τιμή
11.89
11.66
0.89
0.94
0.20
Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου - Πηγές
Αρμένων
3
Παροχή, m /s
2
1
0
1/9/2000 24/4/200 15/12/20 6/8/2005 29/3/200 18/11/20
2
03
Καρστική Ροή (Παρατηρούμενη)
7
08
Καρστική Ροή (Μοντέλο)
Διάγραμμα 7.18. Προσομοίωση των εκφορτίσεων των πηγών των Αρμένων με τη
χρήση του καρστικού μοντέλου.
Πηγές Ελαιονώρας ή Ζούρμπου
Το ισοζύγιο πηγών κατανέμεται ισομερώς καθ’ όλη την διάρκεια του έτους, με πολύ
μικρές διακυμάνσεις στην παροχή τους. Το νερό των πηγών είναι βεβαρυμένο με ιόντα
χλωρίου (280 ppm χλωριόντων) δεδομένου του χαμηλού υψομέτρου (1-2 m) και της
μικρής απόστασης των πηγών από τη θάλασσα. H Μέση ετήσια εκφόρτιση των πηγών
είναι 30*106 m3 και 70 % αυτής εντοπίζεται τους μήνες Νοεμβρίου-Ιουνίου (Σχήμα 12).
168 Τυπικό υδρογράφημα, Πηγές Ζούρμπου
1200
Παροχή, L/s
1000
800
600
400
200
0
ΣΕΠ.
ΝΟΕ.
ΙΑΝ.
ΜΑΡ.
Ημερομηνία
ΜΑΙ.
ΙΟΥΛ.
Διάγραμμα 7.19. Τυπικό υδρογράφημα των πηγών Ζούρμπου (δεδομένα από
μετρήσεις ΥΕΒ).
Η περίοδος της προσομοίωσης είναι από 1/8/1999 έως 12/11/2009 (3757 ημέρες).
Διαθέσιμες για την βαθμονόμηση ήταν 20 μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από την
ΥΕΒ από τον 8/1999 έως τον 3/2001 με συχνότητα μια μέτρηση ανά μήνα. Οι
εκφορτίσεις των πηγών του Ζούρμπου μοντελοποιήθηκαν με τη χρήση ενός ταμιευτήρα.
Η κανονικοποιημένη επιφάνεια (ε*Akarst) του καρστ που συνεισφέρει στις πηγές του
Ζούρμπου είναι 22 Km2. Αν υποθέσουμε υδρολογικές απώλειες (εξατμισοδιαπνοή) της
τάξεως του 10 με 20%, τοτε η πραγματική επιφάνεια συνεισφοράς του καρστ είναι
περίπου 25-27 Km2. Το υδρογράφημα την πηγών παρουσιάζει πολύ μικρές διακυμάνσεις
των παροχών μεταξύ χειμώνα – καλοκαίρι και φαίνεται ότι επηρεάζεται από το μέτωπο
υφαλμύρινσης. Ο συντελεστής στείρευσης υπολογίστηκε ότι είναι 0.0008 d-1. Ο χρόνος
παραμονής του νερού (ξηρή περίοδο) είναι πολύ μεγάλος της τάξεως των 1250 ημερών
(3,4 έτη)
Πίνακας 7.11. Παράμετροι Βαθμονόμησης
Προσομοίωση των Πηγών του Ζούρμπου.
του
Κανονικοποιημένη επιφάνεια του Καρστ, ε*Akarst
Λόγος των εισροών στον ανώτερο ταμιευτήρα, α1
Συντελεστής στείρευσης ανώτερου ταμιευτήρα, ku
Συντελεστής στείρευσης κατώτερου ταμιευτήρα, kl
Λόγος της παροχής του ανώτερου ταμιευτήρα που
εισρέει στον κατώτερο, α2
Καρστικού
Μοντέλο
Μονάδες
Km2
1/d
1/d
-
για
την
Τιμή
22
0
0.0008
0
169 Πίνακας 7.12. Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου και Στατιστικά στοιχεία για την
Προσομοίωση των Πηγών του Ζούρμπου.
Μονάδες
m
m
m
m3/s
m3/s
m3/s
Εισροές στο καρστ
Καρστική παροχή
Μετρούμενη καρστική παροχή
Μέση παροχή (παρατηρούμενη)
Μέση παροχή (μοντέλο)
RMSE
Τιμή
12.23
11.48
0.88
1.02
0.05
Βαθμονόμηση - Αποτελέσματα Καρστικού
Μοντέλου - Πηγές Ζούρμπου
Παροχή, m3 /s
2
1
0
19/6/1997
15/4/1998
Καρστική Ροή (Παρατηρούμενη)
9/2/1999
Καρστική Ροή (Μοντέλο)
Αποτελέσματα Καρστικού Μοντέλου - Πηγές
Ζούρμπου
Παροχή, m3 /s
1,5
1,0
0,5
0,0
20/5/1999
28/7/2001
6/10/2003 14/12/2005 22/2/2008
Καρστική Ροή (Παρατηρούμενη)
Καρστική Ροή (Μοντέλο)
Διάγραμμα 7.20. α) Βαθμονόμηση των παραμέτρων του καρστικού μοντέλου για τις
εκφορτίσεις των πηγών του Ζούρμπου, β) Προσομοίωση των εκφορτίσεων των
πηγών του Ζούρμπου με τη χρήση του καρστικού μοντέλου.
Συμπεράσματα
Η ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών στην Ελλάδα συνδέεται στενά με τη γεωργία και
εξαρτάται από την βιώσιμη αξιοποίηση των υδατικών της πόρων. Τις τελευταίες
δεκαετίες, πολλές αγροτικές περιοχές έχουν παρουσιάσει σημαντικές και γρήγορες
αλλαγές όσο αφορά τις χρήσεις γης (από γεωργική σε τουριστική), το οποίο έχει ως
αποτέλεσμα επιπλέον πιέσεις στους υδατικούς τους πόρους. Κατά τη διάρκεια της ξηρής
170 περιόδου υπάρχει έλλειψη νερού λόγω διαφορετικών λόγων όπως: μηδενικές
βροχοπτώσεις, εκτεταμένη εξατμισοδιαπνοή, απολήψεις νερού, υψηλές απαιτήσεις
νερού για ύδρευση και άρδευση με συνέπεια την υπερεκμετάλλευση του υπόγειου νερού
και μεγάλες κάθετες ανταλλαγές νερού (κατεισδύσεις στους αλλουβιακούς υδροφορείς)
[1,2]. Η κλιμακούμενη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση νερού ως συνέπεια την περαιτέρω
πίεση στη διαλείπουσα ροή των ποταμών και την ποιότητα τους, με αυξημένες
απολήψεις νερού στον άνω ρου, μείωση της παροχής του ποταμού στον κάτω ρου και τη
μεταβολή της οικολογικής του κατάστασης- αύξηση των ρυπαντικών φορτίων. Η βασική
ροή των ποταμών και των ρεμάτων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού προέρχεται σε
πολλές περιοχές στην Ελλάδα από καρστικές πηγές νερού. Σε αυτές τις περιοχές η
άντληση νερού από το καρστ συνδέεται στενά με τις χαμηλές συνθήκες ροής στο ποτάμι,
το οποίο κατά συνέπεια επηρεάζει την οικολογική ποιότητα των ποταμών.
Η ανάλυση των εκφορτίσεων του καρστικού συστήματος των Λευκών Ορέων έδειξε ότι
οι εκφορτίσεις του καρστ μπορούν να προσομοιωθούν ικανοποιητικά από το καρστικό
μοντέλο. Η προσομοίωση αυτή είναι σύμφωνη με τα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά των
πετρωμάτων και της τεκτονικής δομής της περιοχής. Επιπλέον, η υδρολογική δίαιτα
των πηγών φάνηκε να είναι σταθερή με το χρόνο.
Το εν λόγω μοντέλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την ορθή μοντελοποίηση
της απορροής ποταμού στον οποίο συνεισφέρουν καρστικές πηγές (π.χ. οι πηγές του
Στύλου τροφοδοτούν τον ποταμό Κοιλιάρη) κι επομένως για την πρόβλεψη των
ελάχιστων, χαμηλών παροχών του ποταμού και τη δυνατότητα που υπάρχει για τις
«ορθολογικά» απολήψιμες ποσότητες νερού. Επιπλέον μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως
εργαλείο πρόβλεψης για την πρόληψη προβλημάτων λειψυδρίας (π.χ Αγιά).
Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι η έλλειψη βροχομετρικών σταθμών σε μεγάλο υψόμετρο
(που να είναι θερμαινόμενοι για να μετράνε και τη χιονόπτωση) καθώς και η έλλειψη
υδρομετρήσεων για τον υπολογισμό των εκφορτίσεων των πηγών της Αγυιάς
δημιουργούν αβεβαιότητα στην παραπάνω ανάλυση. Έτσι, καταδεικνύεται η ανάγκη για
την ύπαρξη συνεχών μετρήσεων για την περαιτέρω κατανόηση του καρστικού
συστήματος, τη μελέτη της υδροφορίας των πηγών και τη βελτίωση των μοντέλων
πρόβλεψης.
171 Αναφορές
1. Tzoraki, O., N.P. Nikolaidis, Y. Amaxidis, and N.Th. Skoulikidis (2006) ‘InStream Biogeochemical Processes of a Temporary River’ Environ. Sci. and
Techn. (In Review).
2. Yair A., Kossovsky A. (2002) ‘Climate and surface properties: hydrological
response of small arid and semi-arid watersheds’ Geomorphology, Vol. 42, pp.43–
57.
3. Hellenic Ministry of Development, ‘Master plan for the water management of
water districts in Greece’, 2003, Athens, Greece.
4. Xatzitheocharous K. (2005) ‘Hydrogeochemical investigation of Kiliaris River’,
Master thesis Technical University of Crete, Department of Environmental
Engineering, Chania, 2005.
5. Bozinakis K, Kougianni S (2004) ‘Water resources of Municipality of Chania
and their management’ Prefecture of Chania, Chania, 2004.
6. Manakos A (1999) ‘Hydrogeological behaviour and stochastic simulation of the
karstic system of Krania-Elasona’, Aristotle University of Thessaloniki,
Department of Geology, Thessaloniki, Greece.
7. Maillet E (1905) ‘Essais d’ hydraulique sonterraine et fluviaie’, 218 pp. Herman
, Paris.
8. Stamati, F., Nikolaidis, N., Bozinakis, K., Papamastorakis, D., Kritsotakis, M.,
2006. Stochastic Modeling of the Karstic System of western Apokoronas in
Crete. In VIII International Conference Protection and restoration of the
environment VIII, Chania Greece, 184-192.
172 Κεφάλαιο 8 –
Μοντέλο
Διαχείρισης
Καρστικού
Υδροφορέα
Αγιάς
173 8.
Μοντέλο Διαχείρισης Καρστικού Υδροφορέα Αγιάς
Γεωλογία περιοχής μελέτης: Η γεωλογική και τεκτονική δομή της ευρύτερης περιοχής Κερίτη
(Εικόνα 8.1) , η παλαιογεωμορφολογική εξέλιξη και η υδρογεωλογική συμπεριφορά των διάφορων
πετρολογικών σχηματισμών που συμμετέχουν στη γεωλογική δομή της περιοχής , αποτελούν
τους βασικούς παράγοντες που έχουν καθορίσει τις υδρογεωλογικές συνθήκες και έχουν
οδηγήσει στη δημιουργία των πηγών («Υδρογεωλογική μελέτη του κάμπου Χανίων», 2001). Οι
πετρολιθικοί σχηματισμοί που συμμετέχουν στη δομή της περιοχής διακρίνονται στις παρακάτω
κατηγορίες σχηματισμών, ανάλογα με τα υδρολιθολογικά χαρακτηριστικά τους:
•
•
•
•
•
•
•
Καρστικούς – υψηλής έως μέτριας υδροπερατότητας
Καρστικούς – μέτριας έως μικρής υδροπερατότητας
Καρστικούς – μειοκαινικούς - υψηλής έως μέτριας υδροπερατότητας
Πορώδεις μειοκαινικές και πλειοκαινικές αποθέσεις μέτριας έως μικρής υδροπερατότητας
Πορώδεις προσχωματικούς - μέτριας έως μικρής υδροπερατότητας
Πορώδεις μη προσχωματικούς - μικρής έως πολύ μικρής υδροπερατότητας
Πρακτικά αδιαπέρατους
Εικόνα 8.1. Λιθολογικός χάρτης της περιοχής μελέτης.
Η καρστική υδροφορία του συστήματος πηγών Αγυιάς αναπτύσσεται κυρίως στους καρστικούς
ασβεστόλιθους και δολομίτες Τρυπαλίου και εκφορτίζεται κυρίως στην περιοχή της Αγιάς με ένα
μέτωπο πηγών οι οποίες κατατάσσονται σε τέσσερις ομάδες:
174 α) Πλάτανος-Βαρύπετρο
β) Βρυσίδια
γ) Κολύμπα
δ) Καλαμιώνας
Προσομοίωση
κίνησης
υπόγειων
Transport Code -ARGUS ONE:
υδάτων
-
Εφαρμογή
του
προγράμματος
Princeton
Για την προσομοίωση της κίνησης των υπογείων υδάτων
χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα ARGUS ONE Student Version 4.2.0.q σε συνδυασμό με το
Princeton Transport Code PTC. Τα όρια της υπό μελέτη περιοχής (Εικόνα 8.3) ορίστηκαν με
βάση τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του χώρου και συμπεριλαμβάνουν τις ενεργές
υδρογεωτρήσεις της Υ.Ε.Β (Πίνακας 7.1), τις ενεργές υδρογεωτρήσεις του Ο.Α.ΔΥ.Κ (Πίνακας
8.2) και τις πηγές (Πίνακας 8.3). Με βάση την πληροφορία που εμφανίζεται στους Πίνακες 1, 2
και 3, αναφορικά με το βάθος των γεωτρήσεων ορίστηκαν 2 στρώματα από τα οποία
πραγματοποιείται η άντληση. Το πρώτο εκτείνεται από το επίπεδο της θάλασσας (υψόμετρο 0)
έως τα 60 μέτρα βάθος, και το δεύτερο από το επίπεδο της θάλασσας έως την επιφάνεια του
εδάφους (Εικόνα 8.2). Οι ζώνες υδραυλικής αγωγιμότητας ορίσθηκαν σύμφωνα με την Εικόνα
8.4. Οι κυριότεροι σχηματισμοί είναι οι πορώδεις οι οποίοι διακρίνονται σε 3 κατηγορίες:
• Πορώδεις μειοκαινικές και πλειοκαινικές αποθέσεις μέτριας έως μικρής υδροπερατότητας .
Πρόκειται για τους σχηματισμούς όπου ευρίσκονται οι γεωτρήσεις του ΟΑΔΥΚ (πράσινο χρώμα
στο γεωλογικό χάρτη) . Η υδραυλική αγωγιμότητα που χρησιμοποιήθηκε στο μοντέλο για τους
σχηματισμούς αυτούς ελήφθη από τα τέστς άντλησης που έγιναν στην περιοχή και είναι ίση με
300 m/day)
• Πορώδεις προσχωματικοί - μέτριας έως μικρής υδροπερατότητας (6*10-4m/sec ή 51,84
m/day)
• Πορώδεις μη προσχωματικοί-μικρής έως πολύ μικρής υδροπερατότητας (10-4m/sec ή 8,64
m/day)
• Οι πρακτικά αδιαπέρατοι σχηματισμοί χαρακτηρίζονται από την τιμή 10-8m/sec ή 0,000864
m/day.
Για την επίλυση του προβλήματος επιλέχθηκε χρονικό διάστημα ενός έτους (360 ημέρες) με
βάση τις μετρήσεις πεδίου του έτους 2005.
Η προσομοίωση έγινε για επτά περιόδους,
συγκεκριμένα μία περίοδος για το χρονικό διάστημα Οκτώβριος 2004 –Μάρτιος 2005 διάρκειας
180 ημερών και έξι περίοδοι διάρκειας 30 ημερών η κάθε μία για το διάστημα Απριλίου –
Σεπτεμβρίου 2005. Στη πρώτη περίοδο έχει ενεργοποιηθεί η διήθηση (λόγω βροχόπτωσης), η
χαμηλή άντληση όπου γίνεται σε υπάρχουσες γεωτρήσεις και οι πηγές της Αγιάς ενώ στις
υπόλοιπες περιόδους έχει απενεργοποιηθεί η διήθηση και έχουν ενεργοποιηθεί οι υψηλές
αντλήσεις και οι πηγές. Η στάθμη της μέσης επιφάνειας της θάλασσας ορίζεται στα 60 μέτρα.
Όπως φαίνεται και στην Εικόνα 8.2, το στρώμα 1 εκτείνεται από τα 0 μέτρα έως τα 60 μέτρα και
175 το στρώμα 2 από τα 60 μέτρα έως την επιφάνεια του εδάφους. Από το στρώμα 1 (κάτω από το
επίπεδο της θάλασσας) αντλούν νερό οι γεωτρήσεις Γ163, Γ164, Γ157 και Γ193 και από το
στρώμα 2 (πάνω από το επίπεδο της θάλασσας) οι γεωτρήσεις Γ171, Γ155, ΥΓΜ1, ΥΓΜ2 και
ΥΓΜ8, ΥΓΜ5 και οι πηγές.
Πίνακας 8.1. Χαρακτηριστικά ενεργών γεωτρήσεων Υ.Ε.Β. του καρστικού υδροφορέα
Κωδικός
Βάθος σωλήνωσης
Απόλυτο υψόμετρο
3
(m /day)
(m)
(m)
Γ155
2400
121
145,37
Γ157
3600
220
181,19
Γ163
6000
110
58,55
Γ164
8160
120
67,31
Γ171
3120
132
155,48
Γ193
5760
100
56,75
Γεώτρησης
Παροχή άντλησης
Υ.Ε.Β.
Αποτελέσματα Μοντελοποίησης
Α) Περίοδος Οκτωβρίου – Μαρτίου - Στην περίοδο αυτή έχει θεωρηθεί
μέση μηνιαία
βροχόπτωση 150 mm / μήνα εκ των οποίων 10% διηθείται. Η εκφόρτιση της πηγής της Αγιάς
είναι 4875 m3/hour για όλη την περίοδο. Τα αποτελέσματα των υδραυλικών υψών στο τέλος της
περιόδου παρουσιάζονται στην Εικόνα 8.5. Η κύρια φόρτιση του συστήματος γίνεται από τη νότια
και ανατολική πλευρά και μικρή εισροή γίνεται από το βόρειο –ανατολικό μέρος και το βόρειο –
δυτικό. Η εκροή λαμβάνει χώρα μόνο από μέρος του βορείου τμήματος. Το υδραυλικό ύψος στην
πηγή είναι 33 m μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και το υδραυλικό ύψος στη γεώτρηση
των Μυλιωνανών 52,5 m . Η εικόνα 8.6 δείχνει της ταχύτητες και το σημείο εκροής. Βασικά
παρουσιάζονται χαμηλές ταχύτητες εκτός στο σημείο εκφόρτισης της πηγής της Αγιάς.
Β) Περίοδος Απριλίου –Σεπτεμβρίου - Στην περίοδο αυτή δεν υπάρχει βροχόπτωση και
επομένως ούτε διήθηση. Η εκφόρτιση της πηγής της Αγιάς κυμαίνεται μεταξύ με 7160 m3/ώρα
(Αύγουστο και Σεπτέμβριο) και 5450 m3/ώρα. Τα αποτελέσματα των υδραυλικών υψών στο
τέλος Σεπτεμβρίου παρουσιάζονται στην Εικόνα 8.7. Το υδραυλικό ύψος στην πηγή είναι 30 m
μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και το υδραυλικό ύψος στη γεώτρηση των
Μυλιωνανών είναι 51,5 m. Η ένδειξη της γεώτρησης των Μυλωνιανών είναι σε πλήρη συμφωνία
και με τις μετρήσεις τις Περιφέρειας Κρήτης. Στην Εικόνα 8.8 γίνεται συγκριτική παρουσίαση
της πτώσης στάθμης μεταξύ αποτελεσμάτων του μοντέλου προσομοίωσης και των μετρήσεων
πεδίου στην γεώτρηση των Μυλωνιανών. Τα αποτελέσματα δείχνουν πολύ καλή συμφωνία μεταξύ
μοντέλου και μετρήσεων πράγμα το οποίον αποδεικνύει την ορθή βαθμονόμηση του μοντέλου.
176 Γεώτρησης
άντλησης
3
Ο.Α.ΔΥ.Κ.
(m /day)
ΥΓΜ1
25000
ΥΓΜ2
14400
ΥΓΜ8
20000
ΥΓΜ5
7200
85
101,7
112,7
Στοιχεία σωλήνωσης (m)
Απόλυτο υψόμετρο
σημείου (m)
Τυφλά
Φίλτρα
(m)
Παροχή
σωλήνωσης
Κωδικός
Βάθος
Πίνακας 8.2. Τα χαρακτηριστικά των ενεργών υδρογεωτρήσεων Ο.Α.ΔΥ.Κ.
61-67
61,5-67,6
40-61
88,11
67-85
43-61,5
101,7- 104,7 67,6-101,7
0-54,9
54,9-79,3
79,3-85,4
85,4-112,7
99,54
101,51
Πίνακας 8.3. Τα χαρακτηριστικά των πηγών
Απόλυτο υψόμετρο (m)
Παροχή (m3/day)
Π26
33,52
172000
Π40
51,93
72
Π42
52,96
24
Κωδικός
πηγής
Συμπεράσματα
1. Το υπό μελέτη υπόγειο σύστημα της Αγιάς εμφανίζεται σαν ένα κλειστό κύκλωμα με την
κύρια εισροή του υπογείου ύδατος να γίνεται από τη νότια και ανατολική πλευρά και μία μικρή
εισροή από τα δυτικά. Η ροή γίνεται από νότο προς βορρά. Το σημείο εκροής του συστήματος
είναι στα βόρεια της περιοχής.
2. Η κύρια υπόγεια ροή λαμβάνει χώρα στο υπό το επίπεδο της θάλασσας τμήμα του
υδροφορέα.
3. Τα υπόγεια ύδατα των γεωτρήσεων της ΥΕΒ που βρίσκονται στα δυτικά της υπό μελέτης
περιοχής δεν φαίνεται να αναμιγνύονται με εκείνα των υπολοίπων γεωτρήσεων και της πηγής
της Αγυιάς.
4. Στην πηγή της Αγιάς στο σημείο εκφόρτισης το υδραυλικό ύψος κυμαίνεται μεταξύ 33 μέτρα
πάνω από το επίπεδο της θάλασσας ( κατά την χειμερινή περίοδο) και 30 μέτρα (στο τέλος της
θερινής περιόδου)
5. Η υδραυλική πτώση στο βόρειο ανατολικό τμήμα είναι περίπου 17 με 20 μέτρα από νότια
προς βόρεια.
177 6. Το παρόν μοντέλο βασίζεται σε υπάρχουσες μετρήσεις πεδίου όπου και βασίσθηκε η
βαθμονόμηση του. Οι συγκρίσεις των αποτελεσμάτων του μοντέλου με μετρήσεις πεδίου
δείχνουν ότι το μοντέλο εκφράζει το φυσικό σύστημα σε μεγάλο βαθμό και επομένως θα
μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για μελλοντικές προβλέψεις και σενάρια και εν γένει
για την ορθολογική διαχείριση των υπογείων υδάτων της περιοχής.
Εικόνα 8.2. Οι τομές των ενεργών γεωτρήσεων.
178 Νέα Γεώτρηση Πηγή Αγυιάς
Γεωτρήσεις ΟΑΔΥΚ Γεωτρήσεις ΥΕΒ Γεωτρήσεις ΥΕΒ Εικόνα 8.3. Όρια της περιοχής μελέτης.
.
Εικόνα 8.4. Οι ζώνες υδραυλικής αγωγιμότητας.
179 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 Εικόνα 8.5. Κατανομή υδραυλικών υψών στο τέλος της περιόδου Οκτωβρίου-Μαρτίου.
Εικόνα 8.6. Κατανομή ταχυτήτων υπόγειας ροής στο τέλος της περιόδου ΟκτωβρίουΜαρτίου.
180 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 Εικόνα 8.7. Κατανομή υδραυλικών υψών στο τέλος Σεπτεμβρίου.
Μοντέλο Μετρήσεις Πεδίου Εικόνα 8.8. Συγκριτικά αποτελέσματα μοντέλου και μετρήσεων πεδίου στη γεώτρηση
Μυλωνιανών.
181 Κεφάλαιο 9
Μοντελοποίηση
Επιφανειακών
Υδάτων
182 9. Μοντελοποίηση Επιφανειακών Υδάτων
1. Προσομοίωση επιφανειακής απορροης με το υδρολογικό μοντέλο HSPF
- Λεκάνη απορροής Κοιλιάρη
Γενικά για το Μοντέλο HSPF
Η λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη έχει σύνθετη γεωμορφολογία η οποία αποτελείται από
παραποτάμους διαλείπουσας ροής, υψηλές ορεινές αλλά και πεδινές καρστικές περιοχές, πηγές
και καρστικά κανάλια. Προκειμένου να προσομοιώσουμε με ακρίβεια τα παραπάνω υδρολογικά
χαρακτηριστικά και τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στη λεκάνη απορροής, δημιουργήσαμε
ένα συνδυασμό τεσσάρων μοντέλων (Kourgialas et al., 2010). Το βασικό όμως υδρολογικό
μοντέλο που χρησιμοποιήσαμε ήταν το HSPF.
Το HSPF (Bicknell et al., 2001) είναι ένα ενιαίων παραμέτρων, φυσικής βάσης, μη σταθερής
ροής (unsteady flow), συνεχές μοντέλο, που προσομοιώνει τη χρονική απόκριση λεκάνης
απορροής βασιζόμενο σε γεωχημικά και υδρολογικά ισοζύγια μάζας, ενώ ποσοτικοποιεί την
ύπαρξη θρεπτικών, φυτοπροστατευτικών, τοξικών ουσιών στα επιφανειακά νερά από τις
γεωργικές, αστικές και άλλες χρήσεις γης. Το μοντέλο αυτό έχει τα ακόλουθα κύρια
χαρακτηριστικά:
• Έχει φιλικό προς το χρήστη περιβάλλον εργασίας, που ευνοεί τόσο τη χρήση του, όσο και τη
δημιουργία σεναρίων.
•
Έχει τη δυνατότητα προσομοίωσης λεκάνης απορροής μεγάλης έκτασης.
• Παράγει χρονοσειρές ποιότητας και ποσότητας του νερού σε οποιοδήποτε σημείο μέσα στη
λεκάνη απορροής.
•
Υποστηρίζεται από την U.S. EPA και έχει βαθμονομηθεί για πολυάριθμες λεκάνες απορροής.
Το υδρολογικό μοντέλο HSPF χρησιμοποιεί δεδομένα GIS που συμπεριλαμβάνουν το ψηφιακό
υψομετρικό ανάγλυφο (DEM), χρήσεις γης, εδάφη, γεωλογία, υδρογραφικό δίκτυο και ποιότητα
νερών. Για την εισαγωγή και τη διαχείριση της μετεωρολογικής πληροφορίας χρησιμοποιείται το
υπομοντέλο WDM. Οι υδρολογικές διεργασίες στο μοντέλο HSPF συμπεριλαμβάνουν τα
ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, εξάτμιση και διαπνοή, κατείσδυση, επιφανειακή απορροή,
διήθηση, υπεδάφια απορροή και ροή υπόγειου νερού. Παρότι το μεγαλύτερο ποσοστό των
παραμέτρων βασίζεται σε φυσικές μεταβλητές υπάρχει ένα αριθμός που βαθμονομείται. Οι
παράμετροι που βαθμονομούνται αντισταθμίζουν την έλλειψη ακρίβειας στα δεδομένα. Η δομή
του HSPF λαμβάνει υπόψη τη μη πλήρη κατανόηση του φυσικού συστήματος στο οποίο νερό και
ρύποι αλληλεπιδρούν και ταξιδεύουν, γιατί δημιουργήθηκε σε μια χρονική στιγμή όπου δεν
υπήρχε η λεπτομερής χωρική ανάλυση που υπάρχει σήμερα. Οι κύριες μετεωρολογικές
χρονοσειρές σε ωριαίο ή ημερήσιο βήμα που είναι απαραίτητες για την προσομοίωση με το
183 μοντέλο HSPF είναι: η βροχή, η δυνητική εξάτμιση, η θερμοκρασία μέγιστη, ελάχιστη και η
θερμοκρασία σημείου δρόσου, η ηλιακή ακτινοβολία, η ταχύτητα του ανέμου, η νεφοκάλυψη.
Εφαρμογή του υδρολογικού μοντέλου HSPF στην λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη
Το υδρολογικό μοντέλο λεκάνης απορροής HSPF λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο του μοντέλου
BASINS. Για την προσομοίωση της υδρολογίας της λεκάνης απορροής του ποταμού Κοιλιάρη,
χρησιμοποιήθηκε η καινούργια έκδοση του μοντέλου BASINS 4 (edition 2007). Το μοντέλο
BASINS 4 μας δίνει τη δυνατότητα διαχωρισμού της λεκάνης απορροής σε υπολεκάνες,
προκειμένου να προσομοιώσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια την υδρολογία της λεκάνης απορροής.
Απαραίτητες γεωγραφικές πληροφορίες οι οποίες εισήχθησαν με τη βοήθεια του GIS στο
μοντέλο BASINS 4 ήταν ο υδροκρίτης, οι υπολεκάνες, το υδρογραφικό δίκτυο, οι χρήσεις γης
και το ψηφιακό μοντέλο εδάφους σε μορφή που καθορίζεται από τα εγχειρίδια χρήσης του
μοντέλου. Η λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη χωρίστηκε σε 6 υπολεκάνες (Εικόνα 9.1), η
επιλογή αυτών των 6 υπολεκανών έγινε με βάση τα ομοιόμορφα υδρολογικά, τοπογραφικά,
γεωλογικά και χωροταξικά χαρακτηριστικά (Kourgialas et al., 2008).
Εικόνα 9.1. Οι 6 υπολεκάνες στο περιβάλλον του BASINS 4.
Με τη χρήση των εργαλείων του BASINS 4 δημιουργούνται οι φάκελοι δεδομένων του μοντέλου
HSPF. Πιο συγκεκριμένα με τη βοήθεια του υπομοντέλου WDM εισήχθησαν οι μετεωρολογικές
χρονοσειρές Εικόνα 9.2. Για κάθε υπολεκάνη χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές χρονοσειρές όσο
αφορά τη θερμοκρασία και τη βροχόπτωση, που προήλθαν αντίστοιχα από την ετήσια και μηνιαία
θερμοβαθμίδα για την περιοχή ενδιαφέροντος μας. Η εξάτμιση υπολογίστηκε με τη μέθοδο
184 Penman με την εισαγωγή των κατάλληλων δεδομένων (ημερήσια βροχόπτωση, σχετική
ηλιοφάνεια, σχετική υγρασία, θερμοκρασία κ.α) στο πρόγραμμα WDM.
Εικόνα 9.2. Υπομοντέλο WDM και οι μετεωρολογικές χρονοσειρές.
Αποτελέσματα Μοντελοποίησης
Η υδρολογική προσομοίωση πραγματοποιήθηκε για το χρονικό διάστημα από 09/01/2006 μέχρι
01/08/2008. Για αυτό το χρονικό διάστημα διαθέταμε ωριαία δεδομένα παροχής από τον
υδρομετρικό σταθμό του Αγίου Γεωργίου (στο ανάντη τμήμα της πρώτης υπολεκάνης), δεδομένα
απαραίτητα για την ακόλουθη βαθμονόμηση του μοντέλου HSPF. Η Εικόνα 9.3 περιγράφει την
εφαρμογή του HSPF σε όλες τις υπολεκάνες.
Εικόνα 9.3. Εφαρμογή του μοντέλο HSPF σε όλες τις υπολεκάνες.
185 Το μοντέλο BASINS περιλαμβάνει το υπομοντέλο Scenario Generator (GenScn) όπου
γίνεται ανάλυση των αποτελεσμάτων του HSPF, Εικόνα 9.4.
Εικόνα 9.4. Υπομοντέλο (GenScn) και ανάλυση των αποτελεσμάτων του μοντέλο HSPF.
Οι κύριοι παράμετροι του HSPF που βαθμονομήθηκαν ήταν:
Α) Η φαινόμενη αποθήκευση κατώτερης ζώνης (Lower Zone Nominal soil moisture StorageLZSN) (cm) (που σχετίζεται τόσο με τη βροχόπτωση όσο και με τα εδαφολογικά
χαρακτηριστικά).
Β) Ο ρυθμός διήθησης (cm/hr) (INFLT ) είναι η παράμετρος που ρυθμίζει την κατανομή του
νερού της βροχής – μετά την κάλυψη των αναγκών της συγκράτησης από τη βλάστηση, στην
επιφάνεια.
Γ) Η παράμετρος KVARY (συντελεστής στείρευσης βασικής ροής) που μετατρέπει τη ροή του
υπόγειου νερού προς το ποτάμι σε μη-γραμμική.
Δ) Η παράμετρος LZETP είναι δείκτης της εξατμισοδιαπνοής στη χαμηλότερη ζώνη.
Ε) Η φαινόμενη αποθήκευση ανώτερης ζώνης (nominal Upper Zone soil Moisture Storage UZSN) που σχετίζεται με τη μορφολογία του αναγλύφου και την τοπογραφία.
Προκειμένου να συγκριθούν τα αποτελέσματα του πεδίου με αυτό του μοντέλου χρησιμοποιήθηκε
διάφοροι δείκτες και στατιστικά τεστ όπως, το Root Mean Squared error (RMSE), ο δείκτης
Normalized Root Mean Squared, ο δείκτης (NS), συντελεστής προσδιορισμού (R2) και το
στατιστικό τεστ (K-S test). Όλοι οι παραπάνω στατιστικοί δείκτες δείχνουν μια πάρα πολύ καλή
συσχέτιση των δεδομένων του πεδίου με αυτών του μοντέλου HSPF (Kourgialas et al., 2010).
186 Στην Εικόνα 9.5, βλέπουμε τη σύγκριση των αποτελεσμάτων προσομοίωσης με το μοντέλο HSPF
και των αντίστοιχών δεδομένων του πεδίου για την υπολεκάνη SWS 1. Η σύγκριση των
αποτελεσμάτων μας δίνει πολύ ικανοποιητική προσομοίωση τόσο για την περίοδο βαθμονόμησης
όσο και για την περίοδο επαλήθευσης του μοντέλου.
Εικόνα 9.5. Σύγκριση αποτελεσμάτων πεδίο και του μοντέλο HSPF.
Συμπεράσματα
Σύμφωνα με την μοντελοποίηση της επιφανειακής απορροής με το υδρολογικό μοντέλο HSPF, για
την λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη, η ετήσια απορροή της λεκάνης απορροής στο σημείο
εξόδου της προσδιορίστηκε στα 136.3 εκατομμύρια m3/year. Η παροχή αυτή προέρχεται από τις
εκφορτίσεις των πηγών Στύλου (109.1 εκατομμύρια m3/year) καθώς και από τις επιφανειακές
απορροές του Κεραμιανού (31.5 εκατομμύρια m3/year). Σε πολύπλοκα γεωμορφολογικά λεκάνες
απορροής όπως είναι και η λεκάνη απορροής του ποταμού Κοιλιάρη η χρήση του υδρολογικού
μοντέλου HSPF, είναι ιδιαίτερα σημαντική για στη σωστή διαχείριση του υδατικού δυναμικού της
περιοχής μελέτης. Τα παραπάνω σε συνάρτηση με τις ενδεχόμενες κλιματικές αλλαγές, κάνουν
την παραπάνω μοντελοποίηση ένα χρήσιμο εργαλείο για την αποφυγή ή την σωστή αντιμετώπιση
καταστάσεων που σχετίζονται με πλημμύρες και ξηρασίες.
187 2. Προσομοίωση επιφανειακής απορροής με το ολοκληρωμένο μοντέλο MIKE SHE
-Λεκάνη απορροής Κερίτη
Το Μοντέλο ΜΙΚΕ SHE
Το Mike She από τα μέσα της δεκαετίας του ‘80 αναπτύσσεται και εξελίσσεται από την εταιρία
DHI Water & Environment. Σήμερα το MIKE SHE είναι ένα προηγμένο, ευέλικτο πλαίσιο για
την μοντελοποίηση της υδρολογίας. Περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη ‘’σουίτα’’ με εργαλεία για
προ και μετά – επεξεργασία και επιπλέον ένα ευέλικτο σύνολο από προχωρημένες και απλές
τεχνικές λύσεις για κάθε μια από τις υδρολογικές διεργασίες. Το MIKE SHE καλύπτει τις κύριες
διεργασίες του υδρολογικού κύκλου και περιλαμβάνει μοντέλα διεργασιών για την
εξατμισοδιαπνοή, επιφανειακή απορροή, ακόρεστη ζώνη, υπόγεια ροή και ροή σε αγωγούς καθώς
και τις αλληλεπιδράσεις τους (Mike She User Manual, 2007). Κάθε μια από αυτές τις διεργασίες
μπορεί να προσομοιωθεί σε διαφορετικό επίπεδο χωρικής κατανομής αλλά και πολυπλοκότητας,
ανάλογα με τον στόχο της προσομοίωσης και τη διάθεση ή όχι στοιχείων πεδίου. Τα δεδομένα
του μοντέλου καθορίζονται σε μια ποικιλία από μορφές όπως γραμμικά αρχεία και αρχεία
κάνναβου. Τη στιγμή που «τρέχει» το μοντέλο τα χωρικά δεδομένα συνδέονται με τον αριθμητικό
κάνναβο πράγμα που κάνει εύκολη την αλλαγή στη διακριτοποίηση του χώρου (Ghosh et al.,
2006).
Πιο συγκεκριμένα το ΜΙΚE SHE έχει τη δυνατότητα να προσομοιώσει τις παρακάτω διεργασίες:
¾
¾
¾
¾
¾
Ακόρεστη ζώνη: Η ροή ακολουθεί τη βαρύτητα και χρησιμοποιούνται οι εξισώσεις Richards.
Ροή Ποταμών: Προσομοίωση μέσω του MIKE 11 για την υδραυλική των ποταμών.
Επιφανειακή Απορροή: Προσέγγιση με δισδιάστατες πεπερασμένες διαφορές.
Ροή Υπογείων Υδάτων: Δισδιάστατο ή τρισδιάστατο μοντέλο.
Κατακρήμνιση - εξατμισοδιαπνοή
Μέσωο του μοντέλου MIKE SHE έχουμε τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης των παραπάνω
διαδικασιών. Πιο συγκεκριμένα η επιφανειακή απορροή αλληλεπιδρά με το ποτάμι, την ακόρεστη
και την κορεσμένη ζώνη. Το Mike She μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση, σχεδιασμό και
διαχείριση ενός μεγάλου εύρος υδάτινων πόρων και περιβαλλοντικών προβλημάτων που
σχετίζονται με τα επιφανειακά και υπόγεια νερά. Στη συνέχεια παρατίθενται μερικές τυπικές
εφαρμογές του:
• Επίδραση στα επιφανειακά νερά από την άντληση των υπογείων υδάτων
• Συνδυασμένη χρήση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων
• Διαχείριση και αποκατάσταση υδροβιότοπων
• Διαχείριση και σχεδιασμός λεκάνης απορροής ποταμών
• Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων
• Διαχείριση υπόγειων υδάτων
• Μελέτες για πλημμύρες
• Εκτίμηση επιπτώσεων για αλλαγές στο κλίμα και στις χρήσεις γης
• Ρύπανση από την εναπόθεση απορριμμάτων
188 • Εκτίμηση επιπτώσεων αγροτικών πρακτικών, όπως άρδευση, αποστράγγιση, και διαχείριση
φυτοφαρμάκων - λιπασμάτων.
Δημιουργία -Σχεδιασμός του Μοντέλου MIKE SHE
Για να πραγματοποιηθεί ο σχεδιασμός του μοντέλου στο πρόγραμμα MIKE SHE είναι απαραίτητη
η συγκέντρωση και επεξεργασία όλων των διαθέσιμων πληροφοριών, σε σχηματικά αρχεία
(shapefiles) και σε χρονοσειρές (timeseries). Για την προσομοίωση της επιφανειακής απορροής
της λεκάνης απορροής του ποταμού Κερίτη δημιουργήσαμε και εισαγάγαμε:
Α) Σχηματικά αρχεία που αφορούν τη λεκάνη απορροής (περιοχής μελέτης) και το ποτάμι,
Β) Το χρονικό διάστημα της προσομοίωσης – Χρονικό βήμα,
Γ) Σχηματικά αρχεία που αφορούν την τοπογραφία (ισοϋψείς της περιοχής μελέτης),
Δ) Σχηματικά αρχεία χρήσεων γης,
Ε) Χρονοσειρές βροχόπτωσης,
Ζ) Τα χαρακτηριστικά της επιφανειακής απορροής,
Η) Υδραυλικά χαρακτηριστικά του ποταμού Κερίτη.
Πιο αναλυτικά για κάθε ένα από τα παραπάνω βήματα της προσομοίωσης:
Το πρώτο στάδιο της προσομοίωσης αφορά τον καθορισμό της περιοχής μελέτης Εικόνα 9.6.
Στην συνέχεια προσδιορίσαμε το χρονικό διάστημα της προσομοίωσης, που στην συγκεκριμένη
περίπτωση ήταν το έτους 2006, Εικόνα 9.7. Επίσης καθορίστηκε η χωρική διακριτοποίηση του
κάνναβου προσομοίωσης για την περιοχή μελέτης, σύμφωνα με την Εικόνα 9.8, στα 110m (cell
size). Το επόμενο απαραίτητο στάδιο της προσομοίωση, αφορούσε την εισαγωγή πληροφορίας
σχετικής με την τοπογραφία της λεκάνης απορροής. Αυτό πραγματοποιήθηκε με την εισαγωγή
των ισοϋψών (20Χ20m) και την αντίστοιχη μετατροπή του αρχείου των ισοϋψών σε αρχείο
κάνναβου, τύπου raster, όπου κάθε κελί αντιστοιχεί σε μια τιμή υψομέτρου Εικόνα 9.9.
Για τον προσδιορισμό της βροχόπτωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν δύο κύριες μέθοδοι, η
μέθοδος των πολυγώνων Thiessen και η μέθοδος των ισοϋετών καμπυλών. Οι δύο μέθοδοι
εξάγουν πολύ κοντινά αποτελέσματα ύψους βροχής σε ετήσια αλλά και σε μηνιαία βάση. Στη
συγκεκριμένη μελέτη, χρησιμοποιήσαμε τα βροχομετρικά δεδομένα από τρεις μετεωρολογικούς
σταθμούς που βρίσκονται εντός της λεκάνης απορροής. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των
σταθμών (υψόμετρο και ύψος βροχής που καταγράφηκε σε ημερήσια βάση) παρουσιάζονται στον
Πίνακα 9.1. Επιλέχθηκε η μέθοδος των πολυγώνων Thiessen, σύμφωνα με την οποία η λεκάνη
επιρροής χωρίστηκε σε τρεις υπολεκάνες - πολύγωνα, τα οποία επηρεάζονται από τις
αντίστοιχες βροχοπτώσεις των τριών βροχομετρικών σταθμών. Τα πολύγωνα που
δημιουργήθηκαν για όλη τη λεκάνη απορροής, παρουσιάζονται στην Εικόνα 9.10:
189 Εικόνα 9.6. Περιοχή μελέτης.
Εικόνα 9.7. Χρόνος προσομοίωσης.
190 Εικόνα 9.8.Καθορισμός διακριτικής ικανότητας και μεγέθους κελιού προσομοίωσης.
Εικόνα 9.9.Αρχείο τύπου raster των υψομέτρων της περιοχής μελέτης.
191 Πίνακα 9.1.Χαρακτηριστικά βροχομετρικών σταθμών.
Βροχόμετρο
Ομαλός
Αλικιανός
Αγιά
Υψόμετρο
(m)
1039
88
65
Ύψος Βροχόπτωσης
(mm)
1710
928
879
Εικόνα 9.10. Μέθοδος των πολυγώνων Thiessen για τη λεκάνη του Κερίτη.
Προκειμένου να εισάγουμε τις τρεις διαφορετικές ημερήσιες χρονοσειρές βροχόπτωσης για το
κάθε πολύγωνο Thiessen, δημιουργήσαμε τρία διαφορετικά αρχεία ρυθμού βροχόπτωσης
(*dfs0). Οι χρονοσειρές αυτές προέκυψαν από τα δεδομένα των τριών μετεωρολογικών
σταθμών (Αγιάς, Αλικιανού και Ομαλού). Στην Εικόνα 9. 11, παρουσιάζεται η χωρική και χρονική
απεικόνιση της βροχόπτωσης για την περιοχή επίδρασης (πολύγωνο 2) του μετεωρολογικού
σταθμού του Αλικιανού.
192 Εικόνα 9. 11. Χωρική και χρονική απεικόνιση της βροχόπτωσης για την περιοχή επίδρασης
του μετεωρολογικού σταθμού Αλικιανού, για το έτος 2006.
Χρήση του Υδραυλικού μοντέλου MIKE 11
Προκειμένου να προσδιορίσουμε την επιφανειακή απορροή εντός του ποταμού Κερίτη,
χρησιμοποιήσαμε το υδραυλικό μοντέλο MIKE 11. Μέσω του MIKE 11, εισαγάγαμε την ημερήσια
παροχή εκφόρτισης από τις πηγές των Μεσκλών και της Αγιάς (Εικόνα 9.12), καθώς επίσης και
τις παροχές αντλήσεων (γεωτρήσεις), για την περίοδο της προσομοίωσης. Οι παροχές
εκφόρτισης των πηγών Μεσκλών και Αγιάς, προσδιορίστηκαν με την χρήση του καρστικού
μοντέλου Maillet, ενώ οι παροχές αντλήσεων από δεδομένα των φορέων ΔΕΥΑΧ, ΤΟΕΒ και
ΟΑΔΥΚ. Επίσης κατά μήκος του κύριου ρου του ποταμού Κερίτη ορίστηκαν οι διατομές
193 (Γρυλλάκης, 2006), καθώς επίσης και οι οριακές συνθήκες, δεδομένα απαραίτητα για την
εκτέλεση του μοντέλου MIKE 11 (Εικόνα 9.13).
Εικόνα 9.12. Παροχή εισόδου στο μοντέλο MIKE 11 από τις πηγές Αγιάς και Μεσκλών.
194 Εικόνα 9.13. Σχεδιασμός κύριου ρου του ποταμού Κερίτη στο μοντέλο MIKE 11, πηγές
Αγιάς και Μεσκλών.
Αποτελέσματα – Συμπεράσματα
Το ολοκληρωμένο υδρολογικό μοντέλο, MIKE SHE έχει τη δυνατότητα να προσομοιώνει
ταυτόχρονα την αλληλεπίδραση όλων των διεργασιών του υδρολογικού κύκλου τόσο στην
ακόρεστη όσο και στην κορεσμένη ζώνη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την συλλογή των
κατάλληλων δεδομένων πεδίου (υδρο-μετεωρολογικών), θα μπορούσε να μετατρέψει το μοντέλο
MIKE SHE σε ένα πολύτιμο εργαλείο για την ορθή διαχείριση του υδατικού δυναμικού.
Εφαρμόζοντας όλα τα απαραίτητα δεδομένα εισόδου στο μοντέλο MIKE SHE και συνδυάζοντας
το με το υδραυλικό μοντέλο MIKE 11, έχουμε τη δυνατότητα προσδιορισμού της επιφανειακής
απορροής σε οποιοιδήποτε σημείο της λεκάνης απορροής και σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή.
195 Επιλέγοντας ως σημείο μελέτης τη διατομή των Δρακιανών, σημείο αρκετά κοντά στην έξοδοεκβολή της λεκάνης του ποταμού Κερίτη (Εικόνα 9.13), προσδιορίσαμε την αντίστοιχη
επιφανειακή απορροή στο ποτάμι για το χρονικό διάστημα της προσομοίωσης (1/1/2006 –
31/12/2006), Εικόνα 9.14. Επίσης πραγματοποιήθηκε συγκριτική μελέτη των αποτελεσμάτων
της παροχής του μοντέλου MIKE SHE με μετρήσεις πεδίου στα Δρακιανά. Η σύγκριση των
αποτελεσμάτων του μοντέλου MIKE SHE με αυτά του πεδίου μας δίνει αρκετά ικανοποιητική
προσομοίωση (Εικόνα 9.14). Η ετήσια εκφόρτιση των πηγών της Αγιάς για το 2006 ήταν 65,8 εκ.
m3/year και των πηγών των Μεσκλών 44 εκ. m3/year (σύνολο εκφόρτισης πηγών 109,8 εκ. m3
το 2006). Από την Αγιά χρησιμοποιήθηκαν για άρδευση και ύδρευση 28 εκ. m3/year και από τα
Μεσκλά 25 εκ. m3/year (σύνολο ύδρευση και άρδευσης 53 εκ. m3 το 2006) αφήνοντας ως
απορροή στον Κερίτη 37,8 εκ. m3/year και 19 εκ. m3/year αντιστοίχως σύνολο συνεισφοράς
πηγών στον Κερίτη 56,8 εκ. m3). Σύμφωνα με το υδρολογικό μοντέλο MIKE SHE, η ετήσια
απορροή της λεκάνης απορροής του Κερίτη στο σημείο εξόδου της, προσδιορίστηκε στα 88,3
εκατομμύρια m3/year.
Βιβλιογραφία
¾
Bicknell, B.R., Imhoff. J.S., Kittle, J.L., Jobes, T.H., Donigian, A.S., 2001. Hydrological
Simulation Program –FORTAN (HSPF): User’s Manual –Version 12. National Exposure
Research Laboratory, Office of Research and Development, US Environmental Protection
Agency, Athens, Georgia, USA.
¾
Ghosh E. N. C. και K. D. Sharma, «Groundwater Modelling and Management», Capital
Publishing Company, New Delhi, 2006.
¾
Kourgialas, N.N., G. P. Karatzas, N. N. Nikolaidis, 2008. Simulation of the flow in the
Koiliaris river basin (Greece) using a combination use of GIS, the HSPF model and a Karstic–
Snow melt model, iEMSs 2008: International Congress on Environmental Modelling and
Software Integrating Sciences and Information Technology for Environmental Assessment
and Decision Making 4th Biennial Meeting of iEMSs. ¾
Kourgialas, N.N., G.P. Karatzas, and N.P. Nikolaidis, 2010. An integrated framework for
the hydrologic simulation of a complex geomorphological river basin, Journal of Hydrology
381, 308-321.
¾
Mike She User Manual, Volume 1&2 User Guide (DHI Software 2007).
¾
Γρυλλάκης, Ε., 2006, Μελέτη και προσομοίωση της επιφανειακής απορροής της
υδρολογικής λεκάνης του ποταμού Κερίτη, με χρήση δεδομένων πεδίου. Διπλωματική εργασία
Πολυτεχνείου Κρήτης, Χανιά.
196 Εικόνα 9.14. Επιφανειακή απορροή στην έξοδο της λεκάνης απορροής του ποταμού Κερίτη (διατομή Δρακιανών), με τη χρήση
του υδρολογικού μοντέλου MIKE SHE και σύγκριση με μετρήσεις πεδίου.
197 Κεφάλαιο 10
Περιβαλλοντική
Κατάσταση
198 10. Περιβαλλοντική Κατάσταση
1. Υδρολογική Κατάσταση
a. Κύρια Υδραυλικά Έργα - Τα κύρια υδραυλικά έργα της περιοχής είναι τα ακόλουθα:
Λεκάνη Κερίτη-Θερίσου
1. Υδραυλικό έργο ύδρευσης-άρδευσης ΟΑΔΥΚ (βλ. πίνακα 10-1 και εικόνα 10-1)
2. Αρδευτικά έργα ΤΟΕΒ - Αρδέυονται περίπου 40000 στρέματα και καταναλώνονται 20 εκ
m3/έτος (5-6 από αυτά προέρχονται από τον ΤΟΕΒ Βαρυπέτρου). Σημείωση: μερικοί ΤΟΕΒ
παίρνουν νερό από τον ΟΑΔΥΚ, το οποίο πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά τον υπολογισμό του
ισοζυγίου.
3. Υδρευτικό έργο Δήμου Χανίων (ΔΕΥΑΧ) (βλ. πίνακα 10-2)
4. Μικρά υδροαρδευτικά έργα Δήμων
Λεκάνη Κοιλιάρη
1. Υδραυλικό έργο ύδρευσης-άρδευσης ΟΑΔΥΚ (βλ. πίνακα 10-1)
2. Αρδευτικό έργο ΤΟΕΒ-ΟΑΔΥΚ
3. Μικρά υδροαρδευτικά έργα Δήμων
Πίνακας 10-1 Υδραυλικό έργο ύδρευσης-άρδευσης ΟΑΔΥΚ (εικόνα 10-1)
Περιοχές Δυτικού Αποκόρωνα-ΧανιάΈτος 2008
Ακρωτήρι-Αγιά-Κολυμβάρι
Υδροληπτικά έργα και αντλιοστάσια
Αντληθείσα ποσότητα
m3
Αντλιοστάσιο Πατελαρίου (πηγές Καλαμιώνα-λίμνη Αγιάςφρεάτιο Κερίτη-πηγές Μεσκλών
6303600
Αντλιοστάσιο Μυλωνιανών (Γεωτρήσεις Μ1-Μ2-Μ8-Μ5)
12001800
Αντλιοστάσιο Νεροκούρου (Γεώτρηση Κατσιφαριανών)
52500
Αντλιοστάσιο Νεροκούρου (Γεώτρηση Νεροκούρου)
55000
Πηγές Μεσκλών (φυσική ροή)
2500000
Αντλιοστάσιο Αρμένων (Πηγές)
1800000
Αντλιοστάσιο Νιο Χωριού Αποκορώνου (Φρεάτιο)
Αντλιοστάσιο Πηγών Ζούρμπου
Σύνολο
8700
3791090
26512690
199 Προορισμός Ύδρευση, m3
Δ.Ε.Υ.Α. ΒΟΡ.ΑΞΟΝΑ
Προορισμός Άρδευση, m3
3240631 ΞΑΜΟΥΔΟΧΩΡΙ Β'
Δ.Ε.Υ.Α. ΧΑΝΙΩΝ
ΜΑΛΕΜΕ Β'
ΔΗΜΟΣ ΘΕΡΙΣΣΟΥ
176040 ΚΥΠΑΡΙΣΣΟΣ Β'
ΔΗΜΟΣ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
1874373 ΣΥΡΙΛΗ Β'
Δ.Ε.Υ.Α. ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ
2966190 ΚΟΝΤΟΜΑΡΙ Β'
ΔΗΜΟΣ ΣΟΥΔΑΣ
613490 ΒΛΑΧ/ΤΙΣΣΑ Β'
99257
19739
110942
55743
204219
63318
ΤΟΕΒ ΑΓΙΑΣΔΗΜΟΣ ΒΑΜΟΥ
440040 ΚΟΛΥΜΒΑΡΙΟΥ
3300000
ΤΟΕΒ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ
Δ. ΚΟΛΥΜΒΑΡΙΟΥ
28412 ΠΛΑΤΑΝΙΑ
1000000
ΒΙΟΠΑ
9491 ΝΕΑ ΚΥΔΩΝΙΑ
71969
ΑΒΕΑ
6551 ΒΑΜΒΑΚΟΠΟΥΛΟ
67327
ΔΕΔΙΣΑ
6091 ΒΑΡΥΠΕΤΡΟ
389553
ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ
8620 ΜΟΥΡΝΙΕΣ
552292
ΤΟΞΟ ΑΕΤΕ
11440 ΠΕΡΒΟΛΙΑ
403600
ΑΛΦΑ
ΝΕΡΟΚΟΥΡΟΥ
604862
ΤΣΙΚΑΛΑΡΙΑ
203724
ΑΚΡΩΤΗΡΙ (Β+Γ)
ΚΑΙΑΝΑ Β'
302415
ΒΑΜΟΣ Β'
113472
ΑΓ. ΠΑΝΤΕΣ Β'
75855
ΚΕΡΑΜΙΑ Β'
ΤΟΕΒ ΔΥΤ ΑΠΟΚΟΡΩΝΑ Β'
9381369
77434
ΚΕΝΤΡ. ΑΠΟΚΟΡ. Β'
ΜΕΓ. ΧΩΡΑΦΙΑ Β'
ΣΥΝΟΛΟ
2174028
70799
300391
700000
11608339
200 Πίνακας 10-2 Υδρευτικές Ανάγκες Δήμου Χανίων
2003
2004
2005
2006
2007
2009
Άντληση από
Αγιά [m3]
8.584.800 8.393.800 7.812.395
8.259.734 8.933.116
-
586.246
Αγορά από
ΟΑΔΥΚ [m3]
-
727.772
-
-
ΣYΝΟΛΟ
[m3]
8.584.800 8.393.800 8.540.167
8.845.980 8.933.116 ~9.200.000
Παρατηρήσεις:
1. Από τα μέσα του 2004 και μετά έχει καταργηθεί ο αγωγός Φ500 που τροφοδοτούσε με νερό τη
δεξαμενή του Αγ. Ιωάννη απ' ευθείας από την Αγιά, και ο οποίος είχε μεγάλες απώλειες.
2. Από τα τέλη περίπου του Αυγούστου του 2006 ενεργοποιήθηκαν οι γεωτρήσεις της ΔΕΥΑΧ
b. Υδατικό Δυναμικό
i. Πηγές
Μέση ετήσια εκροή, Εκατ. m3/έτος
Λεκάνη Κερίτη-Θερίσου
Μεσκλά (Παναγιά –Κεφαλοβρύσια-Νικολιανά)
30
Αγιά (Πλάτανου-Κολύμπας-Καλαμιώνα)*
69
Αναβάλλοντα
12
Κουφός**
6
Σύνολο
127
Λεκάνη Κοιλιάρη
Στύλος
80
Αρμένοι
30
Ζούρμπος***
30
Αναβρετή
Περιοδική πηγή χωρίς δεδομένα
Σύνολο
140
Σύνολο
267
*Η τιμή αυτή ειναι πριν την αναρρύθμιση των πηγών και αντιπροσωπεύει το
ρυθμιστικό απόθεμα. Πλέον 30 εκ.m3/έτος (15 επιφανειακά και 15 από γεωτρήσεις)
αξιοποιούνται και τα υπόλοιπα ρέουν προς τη λίμνη και τον Κερίτη. Εκτός του
συνολικού όγκου νερού των ετησίων απορροών των πηγών Αγυιάς, πρέπει να
τονίσουμε την ύπαρξη ενός μονίμου αποθέματος στη λεκάνη τροφοδοσίας των
πηγών, του
οποίου
το
μέγεθος,
η
ποσότητα
ύδατος
και
τα
υδραυλικά
χαρακτηριστικά του δεν είναι γνωστά.
** Αντλούνται από γεώτρηση για άρδευση κατά τους θερινούς μήνες (αναρρύθμιση)
*** Υφάλμυρο νερό
201 Εικόνα 10-1. Αρδευτικά δίκτυα ΟΑΔΥΚ και Λοιπών Φορέων στο Νομό Χανίων.
202 ii. Προσχωματικοί υδροφορείς
1. Προσχωματικός υδροφορέας ζώνης Αλικιανού-Σκηνέ-Βατόλακου-Φουρνέ, ο οποίος
αξιοποιείται με περίπου 20 γεωτρήσεις μέγιστου βάθους 120-130 m και άντλησης 100
m3/h, με αποτέλεσμα να αντλούνται συνολικά περίπου 4 εκ m3 (6 μήνες, 15h/day).
2. Προσχωματικός υδροφορέας κάμπου Χανίων ζώνης Σούδα-Μουρνιές-ΝεροκούρουΠεριβόλια, ο οποίος αξιοποιείται με περίπου 40 γεωτρήσεις μέγιστου βάθους περίπου
100 m και άντλησης 40-50 m3/h, με αποτέλεσμα να αντλούνται συνολικά περίπου 4 εκ
m3 (6 μήνες, 15h/day). Ωστόσο, πολλές από αυτές τις γεωτρήσεις υπολειτουργούν ή
έχουν εγκαταλειφτεί και έχουν αντικατασταθεί από την άρδευση του ΟΑΔΥΚ.
3. Προσχωματικός υδροφορέας κάμπου Κοιλιάρη, στον οποίο υπάρχει άγνωστος αριθμός
πηγαδιών, τα περισσότερα από τα οποία είναι εγκαταλειμμένα. Στην περιοχή δεν
εκμεταλλεύεται με γεωτρήσεις.
iii. Επιφανειακές απορροές
(Σημείωση - Οι εκτιμήσεις των επιφανειακών απορροών έγιναν με βάση τις προσομοιώσεις
των μετρήσεων παροχών με υδρολογικά μοντέλα λεκάνης απορροής)
Λεκάνη Κερίτη-Θερίσου
1. Οι απορροές που προκύπτουν από το επιφανειακό υδρογεωλογικό σύστημα των φυλλιτώνχαλαζιτών στο κεντρικό τμήμα της λεκάνης, οι οποίοι σαν αδιαπέραστος σχηματισμός
δικαιολογούν την υδροφορία τους συγκεντρώνοντας επιφανειακά τις βροχοπτώσεις που
πέφτουν πάνω στους χείμαρρους Μαύρο ποταμό, Βαλσαμιώτη, Φαζάς, Αλικιανιώτης οι
οποίοι συγκλίνουν στον Κερίτη, στο ύψος του Σκηνέ-Αλικιανού. Στοιχεία για τις απορροές
αυτών των παραποτάμων του Κερίτη, δεν υπάρχουν.
2. Η υπερχείλιση από τις υδρομαστεύσεις των καρστικών πηγών (Αγυιά, Μεσκλά) απορρέει
επιφανειακά επί των φυλλιτών του Κερίτη.
3. Η υπερχείλιση από την υδρομάστευση του Αναβάλλοντα απορρέει επιφανειακά και
απορρέει διαμέσου του Κλαδισού.
4. Οι επιφανειακές απορροές της περιοχής Μουρνιές-Νεροκούρου-Περιβόλια συγκλίνουν στο
Μορώνη ποταμό στη λεκάνη του θερίσου ο οποίος εκβάλλει στην περιοχή Βλητέ στον
κόλπο της Σούδας.
Λεκάνη Κοιλιάρη
1. Η επιφανειακή απορροή του χειμάρρου Κεραμιανού συγκλίνει στον ποταμό Κοιλιάρη
2. Η επιφανειακή του χειμάρρου Αναβρετή (ανάντη της πηγής) συγκλίνει στον Κοιλιάρη
3. Η εκροή της καρστικής πηγής του Στύλου δημιουργεί επιφανειακή απορροή που συμβάλλει
στον Κοιλιάρη
4. Η εκροή της καρστικής πηγής των Αρμένων δημιουργεί επιφανειακή απορροή που
δημιουργεί το Μεσοπόταμο που εκβάλλει στην πλατεία των Καλυβών.
5. Η εκροή της καρστικής πηγής του Ζούρμπου δημιουργεί την επιφανειακή απορροή του
Ξυδιά (Ζούρμπο ή Ελεωνόρα) που εκβάλλει στις Καλύβες (Υφάλμυρο νερό).
203 c. Ανάγκες Χρήσης Νερού
Λεκάνη Κερίτη-Θερίσου
Ύδρευση
•
Δήμος Χανίων: Αγιά-ΔΕΥΑΧ (9,2 εκ m3, κατανάλωση 2009), αντλήσεις από γεωτρήσεις
και εκροή πηγών Αγιάς.
•
Δήμος Ακρωτηρίου: προμήθεια από ΟΑΔΥΚ (Γεωτρήσεις Αγυιάς, Πηγές Μεσκλών ενιαίο δίκτυο ύδρευσης-άρδευσης)
•
Δήμος Σούδας: προμήθεια από ΟΑΔΥΚ (Γεωτρήσεις Αγυιάς, Πηγές Μεσκλών - ενιαίο
δίκτυο ύδρευσης-άρδευσης)
•
Περιαστικοί Δήμοι (Μουρνιές, Περιβόλια, Νεροκούρου, Νέα Κυδωνία): κυρίως ΟΑΔΥΚ
(Γεωτρήσεις Αγυιάς, Πηγές Μεσκλών - ενιαίο δίκτυο ύδρευσης-άρδευσης) και γεωτρήσεις
δήμων.
•
Δήμος Μουσούρων: γεωτρήσεις του Δήμου και επιφανειακά νερά
•
Δήμος Πλατανιά: προμήθεια από ΟΑΔΥΚ (Γεωτρήσεις Αγυιάς, Πηγές Μεσκλών) επιφανειακό νερό Δήμου
•
Δήμος Θερίσου – Γεώτρηση Αναβάλλοντας
Άρδευση
•
Κάμπος Χανίων (Σούδα-Μουρνιές-Νεροκούρου-Περιβόλια): προμήθεια από ΟΑΔΥΚ
(ενιαίο δίκτυο ύδρευσης-άρδευσης) και ιδιωτικές γεωτρήσεις
•
Κάμπος Χανίων (Αλικιανού-Σκηνέ-Βατόλακου-Φουρνέ, Δήμος Μουσούρων): προμήθεια
από ΤΟΕΒ Κάμπου, ΟΑΔΥΚ και γεωτρήσεις του Δήμου
•
Ακόμη αρδεύονται εκτάσεις εκτός λεκάνης από νερά της Αγιάς (πηγή Καλαμιώνα) το
οποίο πηγαίνει στους ΤΟΕΒ Αγιάς-Κολυμβαρίου και Αγίας Μαρίνας.
Περιβαλλοντική Χρήση
•
Υγροτοπικές λειτουργίες Αγιάς και Κερίτη
•
Οικολογική παροχή
Λεκάνη Κοιλιάρη
Ύδρευση
•
ΟΑΔΥΚ και γεωτρήσεις Δήμων
Άρδευση
•
ΟΑΔΥΚ, ΤΟΕΒ και Δήμοι της περιοχής
Περιβαλλοντική Χρήση
•
Υγροτοπικές λειτουργίες Κοιλιάρη
•
Οικολογική παροχή
Για να υπολογίσουμε το έλλειμμα του νερού τους καλοκαιρινούς μήνες, δημιουργήθηκαν τα μηνιαία
σενάρια προσφοράς και ζήτησης για το 2010 και το 2020 με υποσενάρια Business as Usual kai
Policy Target.
Οι λεπτομέρειες των υπολογισμών παρουσιάζονται στο Παραρτημα 8 και τα
αποτελέσματα ακολουθούν.
204 Σενάριο 2010 – Business as Usual
ΟΑΔΥΚ-ΔΕΥΑΧ-ΤΟΕΒ - Υδροφορέας Αγιάς-Μεσκλών: Έλλειμμα Νερού
Σενάριο
2010-BAU
-
Η
διαφορά παροχής και ζήτησης
δημιουργεί
το
έλλειμμα
κατά
Παροχή
Ζήτηση
Μέσος Όρος
Μήνας
Mm3
Mm3
Mm3
Ιαν
3.32
1.09
2.23
Φεβ
3.04
1.00
2.04
Μαρ
3.54
1.13
2.41
Απρ
3.67
2.30
1.38
Μαϊ
4.74
5.63
-0.88
Ιουν
5.71
8.26
-2.55
m3
Ιουλ
6.29
9.33
-3.04
Σεπτεμβρίου, με μέγιστο μηνιαίο
Αυγ
6.07
8.54
-2.46
έλλειμμα
Σεπ
4.65
4.74
-0.08
Οκτ
3.83
2.18
1.65
συνθήκες ελάχιστης
Νοε
3.09
1.06
2.03
Δεκ
3.27
1.10
2.17
Σύνολο Mm3
51.23
46.33
4.89
ΟΑΔΥΚ-ΔΕΥΑΧ-ΤΟΕΒ - Υδροφορέας Αγιάς-Μεσκλών: Έλλειμμα Νερού
μέσον όρο των 9 εκ. m3 μεταξύ
Μαΐου
και
Σεπτεμβρίου,
μέγιστο μηνιαίο έλλειμμα
m3.
Σε
συνθήκες
προσφοράς
και
με
3 εκ.
μέγιστης
ελάχιστης
ζήτησης το έλλειμμα είναι 6.7 εκ.
και
μεταξύ
Μαΐου
και
2.67 εκ. m3. Σε
μέγιστης
παροχής
ζήτησης
το
έλλειμμα είναι 11.5 εκ. m3 μεταξύ
Μαΐου
και
Σεπτεμβρίου,
με
μέγιστο μηνιαίο έλλειμμα 3.4 εκ.
m3.
Σενάριο 2010 – Policy Target
Σενάριο
2010-PT1
-
Υπολογισμός Άρδευσης με βάση
Παροχή
Ζήτηση
Μέσος Όρος
Μήνας
Mm3
Mm3
Mm3
Ιαν
3.32
1.09
2.23
Φεβ
3.04
1.00
2.04
Μαρ
3.54
1.13
2.41
Απρ
3.67
2.02
1.65
Μαϊ
4.74
4.66
0.08
Ιουν
5.71
6.64
-0.93
Ιουλ
6.29
7.47
-1.18
κατά μέσον όρο των 2.9 εκ. m3
Αυγ
6.07
6.87
-0.80
μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου,
Σεπ
4.65
3.98
0.67
Οκτ
3.83
1.93
1.89
με μέγιστο μηνιαίο έλλειμμα 1.2
Νοε
3.09
1.06
2.03
Δεκ
3.27
1.10
2.17
Σύνολο Mm3
51.23
46.33
4.89
ελλειμματική
άρδευση
μείωση
τις
από
(25%
ποσότητες
άρδευσης ΟΑΔΥΚ και ΤΟΕΒ του
σεναρίου BAU).
Η διαφορά προσφοράς και
ζήτησης δημιουργεί το έλλειμμα
εκ. m3.
205 ΟΑΔΥΚ-ΔΕΥΑΧ-ΤΟΕΒ - Υδροφορέας Αγιάς-Μεσκλών: Έλλειμμα Νερού
Παροχή
Ζήτηση
Μέσος Όρος
Μήνας
Mm3
Mm3
Mm3
Ιαν
3.32
0.98
2.34
Φεβ
3.04
0.90
2.14
Μαρ
3.54
1.01
2.53
Απρ
3.67
1.90
1.77
Μαϊ
4.74
4.49
0.26
Ιουν
5.71
6.46
-0.75
Ιουλ
6.29
7.28
-0.99
Αυγ
6.07
6.69
-0.61
Σεπ
4.65
3.81
0.85
Οκτ
3.83
1.81
2.01
Νοε
3.09
0.95
2.14
Δεκ
3.27
0.99
2.28
Σύνολο Mm3
51.23
46.33
4.89
Σενάριο
2010-PT2
Υπολογισμός Άρδευσης με βάση
ελλειμματική
άρδευση
(25%
μείωση από τις ποσότητες
άρδευσης ΟΑΔΥΚ και ΤΟΕΒ του
σεναρίου BAU) και μείωση στην
ύδρευση κατά 10%. Το σενάριο
αυτό
ειναι
εφικτό
αν
τροποποιηθεί ο τρόπος άρδευσης
σε κατά "στάγδην άρδευση" και
στην ύδρευση αν ελλαττωθούν οι
απώλειες δικτύων. Η διαφορά
προσφοράς
και
ζήτησης
δημιουργεί το έλλειμμα κατά
μέσον όρο των 2.4 εκ. m3 μεταξύ
Μαΐου και Σεπτεμβρίου, με
μέγιστο μηνιαίο έλλειμμα 1 εκ.
m3.
Σενάριο 2020 – Business as
ΟΑΔΥΚ-ΔΕΥΑΧ-ΤΟΕΒ - Υδροφορέας Αγιάς-Μεσκλών: Έλλειμμα Νερού
Παροχή
Ζήτηση
Μέσος Όρος
Μήνας
Mm3
Mm3
Mm3
Ιαν
3.32
1.16
2.17
Φεβ
3.04
1.06
1.97
Μαρ
3.54
1.19
2.35
Απρ
3.67
2.50
1.17
Μαϊ
4.74
6.20
-1.45
Ιουν
5.71
9.14
-3.43
Ιουλ
6.29
10.33
-4.05
Usual
Υποθέσεις
1. Αύξηση της αρδευτικής
γης από 46000 στρέμματα σε
53000 στρέμματα (15%)
2. Αύξηση της ύδρευσης κατά
5% σε μία δεκαετία
Αυγ
6.07
9.45
-3.38
Σεπ
4.65
5.20
-0.55
Η διαφορά προσφοράς και
Οκτ
3.83
2.37
1.46
ζήτησης δημιουργεί το έλλειμμα
Νοε
3.09
1.12
1.97
Δεκ
3.27
1.16
2.11
κατά μέσον όρο των 12.9 εκ.
Σύνολο Mm3
51.23
50.89
0.34
m3 μεταξύ Μαΐου και
Σεπτεμβρίου, με μέγιστο
μηνιαίο έλλειμμα 4.1 εκ. m3.
206 Σενάριο 2020 – Policy Target
Σενάριο
2020-PT1
-
Υπολογισμός
ΟΑΔΥΚ-ΔΕΥΑΧ-ΤΟΕΒ - Υδροφορέας Αγιάς-Μεσκλών: Έλλειμμα Νερού
Παροχή
Ζήτηση
Μέσος Όρος
Μήνας
Mm3
Mm3
Mm3
Ιαν
3.32
1.16
2.17
Φεβ
3.04
1.06
1.97
Μαρ
3.54
1.19
2.35
Απρ
3.67
2.19
1.48
Άρδευσης με βάση ελλειμματική άρδευση
(25%
μείωση
άρδευσης
από
ΟΑΔΥΚ
τις
και
ποσότητες
ΤΟΕΒ
του
σεναρίου BAU-2020).
ζήτησης
Μαϊ
4.74
5.11
-0.37
Ιουν
5.71
7.33
-1.62
δημιουργεί το έλλειμμα κατά μέσον όρο
Ιουλ
6.29
8.25
-1.96
Αυγ
6.07
7.59
-1.51
Σεπ
4.65
4.36
0.30
Οκτ
3.83
2.09
1.73
Νοε
3.09
1.12
1.97
Δεκ
3.27
1.16
2.11
Σύνολο Mm3
51.23
42.61
8.61
Η
διαφορά
προσφοράς
και
των 5.5 εκ. m3 μεταξύ Μαΐου και
Σεπτεμβρίου,
με
μέγιστο
μηνιαίο
έλλειμμα 1.96 εκ. m3.
Σενάριο 2020-PT2 - Υπολογισμός
ΟΑΔΥΚ-ΔΕΥΑΧ-ΤΟΕΒ - Υδροφορέας Αγιάς-Μεσκλών: Έλλειμμα Νερού
Παροχή
Ζήτηση
Μέσος Όρος
Μήνας
Mm3
Mm3
Mm3
άρδευσης ΟΑΔΥΚ και ΤΟΕΒ του
Ιαν
3.32
1.04
2.28
σεναρίου BAU) και μείωση στην ύδρευση
Φεβ
3.04
0.96
2.08
Μαρ
3.54
1.07
2.47
Απρ
3.67
2.07
1.61
Άρδευσης με βάση ελλειμματική άρδευση
(25% μείωση από τις ποσότητες
κατά 10%.
Η
διαφορά
προσφοράς
και
ζήτησης
δημιουργεί το έλλειμμα κατά μέσον όρο
των 2.7 εκ. m3 μεταξύ Μαΐου και
Σεπτεμβρίου,
με
έλλειμμα 1.76 εκ. m3.
μέγιστο
μηνιαίο
Μαϊ
4.74
4.93
-0.18
Ιουν
5.71
7.14
-1.43
Ιουλ
6.29
8.05
-1.76
Αυγ
6.07
7.39
-1.31
Σεπ
4.65
4.17
0.48
Οκτ
3.83
1.97
1.86
Νοε
3.09
1.01
2.08
Δεκ
3.27
1.04
2.22
Σύνολο Mm3
51.23
40.83
10.39
207 Το πρόβλημα της κάλυψης των αναγκών της περιοχής σε νερό προσδιορίζεται στους
καλοκαιρινούς μήνες. Τα αποτελέσματα για την μέση προσφορά και ζήτηση έχουν ως εξής σε εκ.
m3.
Ετήσιο Έλλειμα
ΣΕΝΑΡΙΟ 2010
Μέγιστο Μηνιαίο
εκ. m3
εκ. m3
•
BAU
9
3.04
•
PT1
2.9
1.2
•
PT2
2.4
1
εκ. m3
εκ. m3
ΣΕΝΑΡΙΟ 2020
•
BAU
12.9
4.1
•
PT1
5.5
1.96
•
PT2
2.7
1.76
Οι προβλέψεις αυτές αφορούν τους μέσους όρους παροχής και ζήτησης.Σε συνθήκες μέγιστης
προσφοράς και ελάχιστης ζήτησης το ετήσιο έλλειμμα μειώνεται κατά 26% και το μέγιστο μηνιαίο
έλλειμμα κατά 11%. Σε συνθήκες ελάχιστης παροχής και μέγιστης ζήτησης το ετήσιο έλλειμμα
αυξάνεται κατά 28% και το μέγιστο μηνιαίο έλλειμμα κατά 13%.
Υδρο-Χημική Κατάσταση
Οι λεκάνες διακρίθηκαν σε υπολεκάνες βάσει κύρια των υδρογεωλογικών σχηματισμών που τις
δομούν και δευτερευόντως του υδρολογικού δικτύου που τις διατρέχει λόγω των ιδιαιτέρων
χαρακτηριστικών της περιοχής,
αλλά και της Κρήτης γενικότερα, και συγκεκριμένα της
εμφάνισης σημαντικών υπόγειων υδροφόρων συστημάτων μεγάλης δυναμικότητας τα οποία είναι
και η κύρα πηγή υδατοπρομήθειας. Λεκάνη Κερίτη-Θερίσου
Τα επιφανειακά υδατικά συστήματα στη λεκάνη Κερίτη αποτελούνται από τον ποταμό Κερίτη,
ο οποίος ρέει καθ’ όλο το μήκος της λεκάνης απορροής του και χαρακτηρίζεται ανά υπολεκάνη
και την τεχνητή λίμνη της Αγιάς που βρίσκεται στην υπολεκάνη 4.
Τα επιφανειακά υδατικά
συστήματα
στη λεκάνη Θερίσου αποτελούνται από τον ποταμό
Κλαδισσό και το χείμαρρο Μορώνη, ανατολικά του πρώτου. Το μεγαλύτερο κομμάτι του Κλαδισσού
βρίσκεται στην υπολεκάνη 3 και βρίσκεται ακόμη στην Υπολεκάνη 5. Ο χείμαρρος Μορώνης
βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του στην υπολεκάνη 5. Επίσης μέρος του ανήκει στην
υπολεκάνη 2, ενώ διατρέχει και ένα μικρό μέρος της υπολεκάνης 3 και 4.
208 Εικόνα 10-2. Σύνολο επιφανειακών υδάτινων σωμάτων ανά υπολεκάνες.
Υπόγεια υδατικά συστήματα - Τα καρστικά πετρώματα είναι ιδιαίτερα υδατοπερατά και
δημιουργούνται υδροφορείς που με τη σειρά τους τροφοδοτούν πηγές που εκφορτίζουν στην
λεκάνη (Μεσκλά, Κουφός, Αγιάς, Αναβάλλοντα). Οι υδροφορείς της περιοχής είναι:
•
Ο καρστικός υδροφορέας
(πλακώδεις ασβεστόλιθοι και ασβεστόλιθοι – δολομίτες της
σειράς Τρυπαλίου) ο οποίος εμπλουτίζεται από τις βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις των
Λευκών Ορέων . Τους ασβεστολίθους διατρέχουν σημαντικές ζώνες ρηγμάτωσης με κύρια
διεύθυνση Α-Δ. και ΒΑ-ΝΔ και ΒΔ-ΝΑ. Μια ρηξιγενής ζώνη Α-Δ
αποτελεί την
τεκτονική επαφή των φυλλιτών με το καρστικό σύστημα της περιοχής και ταυτίζεται με
την εμφάνιση των σημαντικών καρστικών πηγών.
•
Οι φυλλίτες και χαλαζίτες που χαρακτηρίζονται ως πρακτικά αδιαπέρατοι σχηματισμοί ή
μικρής εκλεκτικής υδροφορίας με μικρή ως πολύ μικρή υδροπερατότητα. Θεωρούνται ως
μη υδροφόρος σχηματισμός.
•
Οι
νεογενείς αποθέσεις είναι σχετικά μικρού πάχους κατά βάση αργιλομαργαικής –
αμμομαργαϊκής
σύστασης,
οι
οποίοι
χαρακτηρίζονται
ως
πρακτικά
αδιαπέρατοι
σχηματισμοί με μικρή ως πολύ μικρή υδροπερατότητα εκτός από τους μαργαϊκούς
ασβεστόλιθους που έχουν σημαντική υδροπερατότητα. Δεν παρουσιάζουν υδρογεωλογικό
ενδιαφέρον και θεωρούνται ως μη υδροφόρος σχηματισμός.
•
Οι αλλουβιακές αποθέσεις (προσχώσεις) είναι ποικίλου πάχους και χαρακτηρίζονται από
μέτριες τιμές υδροπερατότητας. Εντός αυτού σχηματίζεται υδροφόρος ορίζονται ο οποίος
εμπλουτίζεται από την άμεση βροχόπτωση και την κατείσδυση της κοίτης των
209 υδρορευμάτων που το διατρέχουν και επιπλέον εμπλουτίζεται υπόγεια από τους
ασβεστολίθους που βρίσκονται νότια.
Συνεπακόλουθο του εμπλουτισμού των είναι να
εμφανίζονται με σχετική σημαντική δυναμικότητα παρά την περιορισμένη έκταση του και
θεωρείται σημαντικός υδροφορέας. Τροφοδοτείται κυρίως επιφανειακά από τον Κερίτη
και ανατολικά από το καρστικό σύστημα και λειτουργεί ως δεξαμενή ύδατος κρίνοντας από
τη μεγάλη δυναμικότητα των γεωτρήσεων στην περιοχή του (τάξη 2350 m3/h).
Στις λεκάνες Κερίτη-Θερίσσου οι νεογενείς αποθέσεις είναι μικρής έκτασης και στην αξιολόγηση
της τυπολογίας συνεκτιμήθηκαν με τις αλλουβιακές αποθέσεις.
Λεκάνη Κερίτη
Υπολεκάνη
1
(47,03 km2):
Τυπολογικά η
λεκάνη βάσει των επιφανειακών υδάτων
χαρακτηρίζεται ως μικρή, ορεινή και γεωλογικά ως « ασβεστολιθική». Βάσει του συστήματος των
υπόγειων υδάτων χαρακτηρίζεται ως καρστική (ανθρακικής σύστασης πετρώματα). Στην περιοχή
συναντώνται κυρίως άγονες περιοχές, με αραιή ή σκληρόφυλλη βλάστηση. Σε αυτή την υπολεκάνη
βρίσκεται μόνο ένας οικισμός, το χωριό Ζούρβα. Τη συγκεκριμένη υπολεκάνη επιβαρύνει η
ατμοσφαιρική εναπόθεση. Δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα ζώα στην περιοχή σύμφωνα με τα
επίσημα στοιχεία από τη Διεύθυνση Γεωργίας για το έτος 1999 και η συνολική επιβάρυνση από
τις μη σημειακές πηγές θεωρείται χαμηλή [22,706 tn/y (N) και 0,315 tn/y (P)]. Η επιβάρυνση
στη χημική και μικροβιακή κατάσταση είναι επίσης χαμηλή. Ωστόσο, ο καρστικός όγκος της
υπολεκάνης 1 είναι αυτός που τροφοδοτεί με νερό τις καρστικές πηγές που βρίσκονται στις
κατάντη υπολεκάνες, κι επομένως η προστασία και η διατήρηση της καλής κατάστασης αποτελεί
πρωτεύον ζήτημα. Επιπλέον επιβάρυνση μπορεί να πραγματοποιηθεί στην περιοχή
με την
κτηνοτροφία.
Υπολεκάνη 2 (19,17 km2): Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως καρστικό (ασβεστολιθικοίδολομιτικοί σχηματισμοί) και ημιορεινό (201-800m). Η περιοχή καλύπτεται κυρίως από φυσικά
λιβάδια και σκληρόφυλλη βλάστηση καθώς και από μεταβατικές δασώδεις εκτάσεις. Στη
συγκεκριμένη υπολεκάνη δεν υπάρχουν άλλες σημειακές πηγές ρύπανσης- μόλυνσης των υδάτων
πέρα από τα αστικά λύματα από τους οικισμούς Λάκκοι και Καρές. Μη σημειακά επιβαρύνεται
από την ατμοσφαιρική εναπόθεση, γεωργία και κτηνοτροφία. Η επιβάρυνση θεωρείται μέτρια [153
tn/y (N) και 91.2 tn/y (P)] και οφείλεται στην κτηνοτροφία και τη γεωργία κατά ποσοστά 45 και
52 % και 12 και 88 % για το Ν και τον Ρ αντίστοιχα. Αν και η επιβάρυνση στη χημική και
μικροβιακή κατάσταση είναι χαμηλή, ομοίως με προηγουμένως καθώς ο καρστικός όγκος
τροφοδοτεί υδατικά συστήματα κατάντη η προστασία και η διατήρηση της καλής κατάστασης
αποτελεί πρωτεύον ζήτημα. Το γεγονός ότι στην περιοχή βόσκουν 12373 ζώα, σημαίνει ότι η
πυκνότητα βόσκησης είναι 645 ζώα/Km2, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τη συνολική έκταση της
υπολεκάνης και όχι μόνο τα βοσκοτόπια, η οποία χαρακτηρίζεται πολύ υψηλή και μη βιώσιμη.
Υπολεκάνη 3 (48,49 km2): Τυπολογικά
χαρακτηρίζεται μικρή,
ημιορεινή και
η
λεκάνη
βάσει των επιφανειακών υδάτων
γεωλογικά ως « φυλλιτική
– χαλαζιτική» . Βάσει του
συστήματος των υπόγειων υδάτων είναι μη σημαντική επειδή δεν φιλοξενεί σημαντικό υδροφορέα.
210 Η περιοχή καλύπτεται κυρίως από αγροτικές εκτάσεις και σκληρόφυλλη βλάστηση. Στη
συγκεκριμένη υπολεκάνη υπάρχουν 4 ελαιουργεία και 5 οικισμοί (χωριά Λαγγός, Ορθόνιο,
Μεσκλά, Ασκόρδαλος και Χλιαρό). Μη σημειακά επιβαρύνεται από την υγρή και ξηρή εναπόθεση,
γεωργία και κτηνοτροφία. Η επιβάρυνση θεωρείται υψηλή [234.24 tn/y (N) και 123 tn/y (P)] και
οφείλεται στην κτηνοτροφία και τη γεωργία κατά ποσοστά 47 και 38 % και 14 και 78 % για το Ν
και τον Ρ αντίστοιχα. Η αντίστοιχη επιβάρυνση λόγω των ελαιουργείων είναι 5 και 7 %. Η
επιβάρυνση στην χημική και μικροβιακή κατάσταση είναι μέτρια και χαμηλή, αντίστοιχα. Το
γεγονός ότι στην περιοχή βόσκουν 22398 ζώα, σημαίνει ότι η πυκνότητα βόσκησης είναι 462
ζώα/Km2 η οποία είναι μη βιώσιμη.
Εικόνα 10-3. Υπόγειοι υδροφορείς περιοχής (λεκάνης απορροής Κερίτη-Θερίσου) και
κατεύθυνση υπογείων υδάτων.
Υπολεκάνη 4 (40,57 km2): Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως φυλλιτικό (φυλλίτες και
χαλαζίτες) και πεδινό (0-200m). Στην περιοχή συναντάμε φυσικά λιβάδια, ελαιώνες, αγροτικές
εκτάσεις καθώς και εκτάσεις με σκληρόφυλλη βλάστηση. Στη συγκεκριμένη υπολεκάνη υπάρχουν
2 ελαιουργεία και 8 οικισμοί (χωριά Σκηνές, Φουρνές, Βατόλακος, Αλικιανός, Βρύσες, Γεράνι,
Αγυιά και Βαρύπετρο) καθώς και οι φυλακές της Αγιάς. Μη σημειακά επιβαρύνεται από την υγρή
και ξηρή εναπόθεση, γεωργία και κτηνοτροφία. Η επιβάρυνση θεωρείται χαμηλή [107.4 tn/y (N)
και 58 tn/y (P)] και οφείλεται στην κτηνοτροφία και την γεωργία κατά ποσοστά 10 και 62 % και
88 και 8 % για το Ν και τον Ρ αντίστοιχα. Η αντίστοιχη επιβάρυνση λόγω των ελαιουργείων είναι
6 και 8 %. Οι οικισμοί ακόμη επιβαρύνουν με Ν σε ποσοστό 6%. Η επιβάρυνση στη χημική και
211 μικροβιακή κατάσταση είναι υψηλή και μέτρια, αντίστοιχα.
Στην υπολεκάνη αυτή βρίσκεται η
2
τεχνητή λίμνη της Αγιάς (0,146 5 Km ).
Υπολεκάνη
5
(22,75 km2):
Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως προσχωματικό (
τεταρτογενείς αποθέσεις) και πεδινό (0-200m). Η περιοχή καλύπτεται από περιοχές βλάστησης
καρποφόρων δέντρων, αγροτικές εκτάσεις και ελαιώνες. Στη συγκεκριμένη υπολεκάνη υπάρχουν
6 ελαιουργεία και ο μεγάλος τουριστικός οικισμός Πλατανιάς όπου και εκβάλλει ο Κερίτης, και το
Πατελλάρι. Μη σημειακά επιβαρύνεται
από την υγρή και ξηρή εναπόθεση, γεωργία και
κτηνοτροφία. Η επιβάρυνση θεωρείται υψηλή [437.37 tn/y (N) και 298 tn/y (P)] και οφείλεται
στην κτηνοτροφία και τη γεωργία κατά ποσοστά 8 και 82 % και 2 και 92 % για το Ν και τον Ρ
αντίστοιχα. Η αντίστοιχη επιβάρυνση λόγω των ελαιουργείων είναι 4 %. Η επιβάρυνση στη χημική
και μικροβιακή κατάσταση είναι μέτρια και υψηλή, αντίστοιχα. Στην περιοχή υπάρχουν 16317
ζώα, αριθμός πολύ μεγάλος για το μέγεθος της υπολεκάνης.
Λεκάνη Θερίσου
Υπολεκάνη 1 (4,31 km2): Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως καρστικό (ασβεστολιθικοίδολομιτικοί σχηματισμοί) και ορεινό (>800 m). Η περιοχή καλύπτεται ισομερώς από φυσικά
λιβάδια και εκτάσεις σκληρόφυλλης βλάστησης. Στην υπολεκάνη δεν υπάρχουν σημειακές πιέσεις.
Δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα ζώα στην περιοχή σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία από τη
Διεύθυνση Γεωργίας για το έτος 1999 και η συνολική επιβάρυνση από τις μη σημειακές πηγές
θεωρείται χαμηλή [1.888 tn/y (N) και 0.026 tn/y (P)] και προέρχεται μόνο από την υγρή και
ξηρή εναπόθεση. Ωστόσο, η επιβάρυνση στη χημική και μικροβιακή κατάσταση είναι μέτρια όπως
προέκυψε από την ανάλυση των μετρήσεων ποιότητα. Ο καρστικός όγκος της υπολεκάνης 1 είναι
αυτός που τροφοδοτεί με νερό τις καρστικές πηγές που βρίσκονται στις κατάντη υπολεκάνες, κι
επομένως η προστασία και η διατήρηση της καλής κατάστασης αποτελεί πρωτεύον ζήτημα.
Επιπλέον επιβάρυνση μπορεί να πραγματοποιηθεί στην περιοχή με την κτηνοτροφία.
Υπολεκάνη 2 (7,45 km2): Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως φυλλιτικό (φυλλίτες και
χαλαζίτες) και ημιορεινό (201-800m). Το νότιο κομμάτι καλύπτεται από φυσικά λιβάδια ενώ το
κεντρικό ανατολικό από αγροτικές εκτάσεις με σημαντική φυσική βλάστηση. Σημειακές πηγές
φόρτισης αποτελούν οι οικισμοί Θέρισος και Παναγιά. Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η
γεωργία, κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή εναπόθεση. Η συνολική επιβάρυνση θεωρείται μέτρια
[137.854 tn/y (N) και 22.375 tn/y (P)] και κατά 96 και 91% οφείλεται στην κτηνοτροφία. Στην
περιοχή υπάρχουν 21333 ζώα (2864 ζώα/Km2). Αν και η επιβάρυνση στη χημική και μικροβιακή
κατάσταση προέκυψε χαμηλή, το φορτία από την κτηνοτροφία αποτελούν ζήτημα για την περιοχή.
Υπολεκάνη 3 (21,44 km2): Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως καρστικό (ασβεστολιθικοίδολομιτικοί σχηματισμοί) και ημιορεινό (201-800m). Η περιοχή καλύπτεται από φυσικά λιβάδια
αλλά και ένα μέρος άγονης περιοχής στο δυτικό κομμάτι, στα σύνορα με τη λεκάνη του Κερίτη.
Στην υπολεκάνη δεν υπάρχουν μη σημειακές πηγές φόρτισης ενώ μη σημειακή πηγή φόρτισης
είναι μόνο η υγρή και ξηρή εναπόθεση, η οποία δίδει χαμηλή συνολική επιβάρυνση [9.4 tn/y (N)
και 0.132tn/y (P)]. Ωστόσο, η επιβάρυνση στη μικροβιακή κατάσταση προέκυψε μέτρια (υπόγειο
212 νερό), ενώ στη χημική χαμηλή. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι υπάρχει περίπτωση η μικροβιακή
ρύπανση να προέρχεται από κτηνοτροφική δραστηριότητα σε γειτονική καρστική περιοχήυπολεκάνη του θερίσου ή του Κερίτη (όπως μπορεί να συμβαίνει και στην υπολεκάνη 1).
Καταδεικνύεται λοιπόν πως η προστασία των ανάντη καρστικών περιοχών είναι σημαντικός για
την προστασία της χημικής ποιότητας των υδάτων κατάντη
Υπολεκάνη 4 (8,33 km2): Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως προσχωματικό (τεταρτογενείς
και νεογενείς σχηματισμούς) και ημιορεινό (201-800m). Η περιοχή καλύπτεται από φυσικά
λιβάδια και αγροτικές εκτάσεις αλλά και ένα κομμάτι αραιής βλάστησης. Στην υπολεκάνη δεν
υπάρχουν μη σημειακές πηγές φόρτισης ενώ μη σημειακή πηγή φόρτισης είναι μόνο η υγρή και
ξηρή εναπόθεση, η οποία δίδει χαμηλή συνολική επιβάρυνση [3.649tn/y (N) και 0.05tn/y (P)]. Η
επιβάρυνση στη χημική και μικροβιακή κατάσταση προέκυψε χαμηλή.
Υπολεκάνη 5 (13,06 km2): Το υδάτινο σύστημα χαρακτηρίζεται ως προσχωματικό (τεταρτογενείς
και νεογενείς σχηματισμούς) και πεδινό (0-200m). Η περιοχή καλύπτεται από ελαιώνες όπως και
σύνθετες πρότυπες καλλιέργειες. Στην υπολεκάνη υπάρχουν 3 οικισμοί (Περιβολίων, των
Μουρνιών και του Νεροκούρου) και 3 ελαιουργεία. Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η γεωργία,
κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή εναπόθεση. Η επιβάρυνση από τα φορτία θεωρείται υψηλή [97.5
tn/y (N) και 27.271tn/y (P)] και οφείλεται στην κτηνοτροφία, την γεωργία, τα ελαιουργία και
τους οικισμούς κατά ποσοστά 42, 11, 5, και 36 % και 26, 34, 15 και 25 % για το Ν και τον Ρ
αντίστοιχα. Η επιβάρυνση στη χημική και μικροβιακή κατάσταση είναι χαμηλή και μέτρια,
αντίστοιχα. Στην περιοχή υπάρχουν 13802 ζώα (2864 ζώα/Km2).
Πίνακας 10-3. Συγκεντρωτικός πίνακας περιβαλλοντικών πιέσεων για κάθε μια υπολεκάνη
(λεκάνη απορροής Κερίτη).
Υπολεκάνη
Χημική Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Υψηλή
Μέτρια
1
2
Υψηλή
Μέτρια
9
9
9
9
Χαμηλή
9
9
4
Φορτία Ρύπανσης
9
9
3
5
Χαμηλή
Μικροβιακή Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
9
9
Συνολικά Φορτία
0,5 tn/Km2-yr
(N) 0,007 tn/y
(P)
18,3 tn/ Km2-yr
(N) 10,9 tn/
Km2-yr (P)]
4,8 tn/ Km2-yr
(N)
2,5 tn/ Km2-yr
(P)
2.4 tn/ Km2-yr
(N)
1,4 tn/ Km2-yr
(P)
19,2 tn/ Km2-yr
(N) 13,1 tn/ Km2yr (P)
Σημειακές
Πηγές
(οικισμός Ζούρβας)
(οικισμοί)
(οικισμοί +
4
ελαιουργεία)
(οικισμοί +
2
ελαιουργεία)
(οικισμοί +
6
ελαιουργεία)
213 Πίνακας 10-4. Συγκεντρωτικός πίνακας περιβαλλοντικών πιέσεων για κάθε μια υπολεκάνη (λεκάνη απορροής Θερίσου).
Υπολεκάνη
Υψηλή
Χημική Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Μέτρια
1
2
Χαμηλή
Υψηλή
Μικροβιακή Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Μέτρια
9
9
Φορτία Ρύπανσης
Χαμηλή
9
9
3
9
9
4
9
9
5
9
9
Συνολικά Φορτία
Σημειακές
Πηγές
0,4 tn/ Km2-yr (N) 0,006
tn/ Km2-yr (P)
18,5 tn/ Km2-yr (N)
3,0 tn/ Km2-yr (P)
0,4 tn/ Km2-yr (N)
0,006 tn/ Km2-yr (P)
0,4tn/ Km2-yr (N)
0,006tn/ Km2-yr (P)
7,5 tn/ Km2-yr (N) 2,1
tn/ Km2-yr (P)
(2 οικισμοί)
(οικισμοί +
3ελαιουργεία)
214 Λεκάνη
Οικισμοί
Ελαιουργεία
Ζώα
Κερίτη/
Θερίσου
1/1
Ζούρβα/
-
-
Λάκκοι, Καρές/
-
(2):
Κτηνοτροφία
12373
ζώα
(645
2
2/3
ζώα/Km )
Κτηνοτροφία
Καλλιέργειες
(3): 5 οικισμοί (Λαγγός,
3/2
4/
22398
Ορθόνιο, Μεσκλά,
ζώα/Km )
Ασκόρδαλος και Χλιαρό)/
(2):
8 οικισμοί (χωριά Σκηνές,
ζώα
(462
2
Ελαιουργεία
Καλλιέργειες/
21333
ζώα
(2864
Κτηνοτροφία
2
Θέρισσος και Παναγιά
4(Κερ)*
(3):
ζώα/Km )
2
2428 ζώα (60 ζώα/Km2)
Ελαιουργεία/
Φουρνές, Βατόλακος,
οικισμοί
Αλικιανός, Βρύσσες,
ΚαλλιέργειεςΚτην
Γεράνι, Αγυιά και
οτροφία
Βαρύπετρο).
2 οικισμοί (Πλατανιάς,
Πατελλάρι)/3 οικισμοί
5/5
(Περιβολίων, των
6/3
16317 ζώα (717 ζώα/Km2)
Ελαιουργεία/
13802
οικισμοί
ζώα
2
ζώα/Km ).
Μουρνιών και του
(2864
ΚαλλιέργειεςΚτην
οτροφία
Νεροκούρου)
*Στην υπολεκάνη αυτή βρίσκεται η τεχνητή λίμνη της Αγυιάς (0,146 5 Km2).
215 Λεκάνη Κερίτη
Υπολεκάνη 1 (47,03 km2): καρστικό και ορεινό Υπολεκάνη 2 (19,17 km2): καρστικό και ημιορεινό Υπολεκάνη 3 (48,49 km2): φυλλιτικό και ημιορεινό Υπολεκάνη 4 (40,57 km2): φυλλιτικό και πεδινό
Υπολεκάνη 5 (22,75 km2): προσχωματικό και πεδινό
Λεκάνη Θερίσου
Υπολεκάνη 1 (4,31 km2): καρστικό και ορεινό Υπολεκάνη 2 (7,45 km2): φυλλιτικό και ημιορεινό Υπολεκάνη 3 (21,44 km2): καρστικό και ημιορεινό
Υπολεκάνη 4 (8,33 km2): προσχωματικό και ημιορεινό
Υπολεκάνη 5 (13,06 km2): προσχωματικό και πεδινό Εικόνα 10-4. Σύνολο επιφανειακών υδάτων ανά υπολεκάνες.
Λεκάνη Κοιλιάρη
Τα επιφανειακά υδατικά
συστήματα
στη λεκάνη του Κοιλιάρη αποτελούνται από τον ποταμό
Κοιλιάρη, που διαθέτει μόνιμη ροή στο κατάντη ρου από το ύψος των πηγών Στύλου μέχρι τη
θάλασσα, το παραπόταμο- χείμαρρο Κεραμιώτη, δυτικά του ποταμού Κοιλιάρη και τον παραπόταμο χείμαρρο Αναβρετή, ανατολικά. Ο ποταμός Κοιλιάρης βρίσκεται στην υπολεκάνη 6. Τμήματα του
χειμάρρου Κεραμιώτη βρίσκονται στις υπολεκάνες 6, 4 και 7. Το βασικό τμήμα του χειμάρρου
Αναβρετή βρίσκεται στην υπολεκάνη 6. Η πηγή στο Κατοχώρι βρίσκεται στην υπολεκανη 7. Οι
πηγές Στύλος, Αρμένοι και Ζούρμπος στην υπολεκάνη 6. Στην περιοχή της λεκάνης απορροής του
Κοιλιάρη αν και υπάρχει βιολογικός καθαρισμός δεν υπάρχει ολοκληρωμένο αποχετευτικό δίκτυο
και ο βιολογικός υπολειτουργεί. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ένα μέρος των οικισμών να έχουν
στεγανοποιημένους βόθρους ενώ ένα μεγάλο ποσοστό κατοικιών να διαθέτουν απορροφητικούς
βόθρους (Καλογεράκη, 2009) καθώς και τα υπόλοιπα να διατίθενται ανεπεξέργαστα στη θάλασσα
μέσω του δικτύου αποχέτευσης. Επίσης σημειακές πηγές αποτελούν και το σύνολο των 6
ελαιουργεία της λεκάνης απορροής, που υπάγονται στην υπολεκάνη 6.
216 Εικόνα 10-5. Σημειακές πηγές φόρτισης ανά υπολεκάνες (Λεκάνη Κοιλιάρη)
Οι υδροφορείς της περιοχής είναι:
Α) Ο καρστικός υδροφορέας που πηγάζει από τα Λευκά Όρη και
Β) Ο προσχωματικός υδροφορέας που τροφοδοτείται κυρίως επιφανειακά και δημιουργεί
φρεάτιο ορίζοντα από τον ποταμό Κοιλιάρη.
Υπολεκάνη
1
(47,39 km2):
Τυπολογικά η λεκάνη χαρακτηρίζεται ως καρστική (κυρίως
ασβεστόλιθοι Τρυπαλίου) και ημιορεινή (+201- +800m). Στην περιοχή συναντώνται κυρίως
θαμνώδης βλάστησης και ετερογενείς καλλιέργειες (κυρίως ελιές). Σε αυτή την υπολεκάνη
βρίσκονται οι οικισμοί Μαλάξα, Χιλιομουδού και Τσάκιστρα. Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η
γεωργία, κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή εναπόθεση. Η επιβάρυνση από τα φορτία θεωρείται
μέτρια [86.06 tn/y (N) και 17.03 tn/y (P)] και οφείλεται στην κτηνοτροφία και τη γεωργία κατά
ποσοστά 65, 11 και 54, 42 % για το Ν και τον Ρ αντίστοιχα. Η επιβάρυνση στη χημική κατάσταση
είναι επίσης μέτρια. Στην περιοχή υπάρχουν 6510 ζώα (137 ζώα/Km2).
Υπολεκάνη 2 (16,79 km2): Τυπολογικά η λεκάνη χαρακτηρίζεται ως σχιστολιθική και ημιορεινή
(+201- +800m). Στην περιοχή συναντώνται κυρίως θαμνώδης βλάστησης και ετερογενείς
καλλιέργειες (κυρίως ελιές). Σε αυτή την υπολεκάνη βρίσκονται οι οικισμοί Γερόλακος, Δρακόνα,
Καρές και Θύμια. Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η υγρή και ξηρή
εναπόθεση. Η επιβάρυνση από τα φορτία θεωρείται μέτρια [103.55 tn/y (N) και 24.69 tn/y (P)]
και οφείλεται στην κτηνοτροφία και την γεωργία κατά ποσοστά 77, 14 και 52, 45 % για το Ν και τον
Ρ αντίστοιχα. Η επιβάρυνση ωστόσο στη χημική κατάσταση είναι χαμηλή. Στην περιοχή υπάρχουν
14752 ζώα (879 ζώα/Km2) με αποτέλεσμα να τίθενται σε κίνδυνο η χημική και μικροβιακή
ποιότητα των υδάτων, ιδιαίτερα από μια ενδεχόμενη αύξηση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας.
217 Εικόνα 10-6. Υπόγειοι υδροφορείς περιοχής (λεκάνης απορροής Κοιλιάρη) και κατεύθυνση
υπογείων υδάτων.
Υπολεκάνη 3 (32,08 km2): Τυπολογικά η λεκάνη χαρακτηρίζεται ως καρστική (κυρίως πλακώδεις
ασβεστολιθικοί-δολομιτικοί σχηματισμοί) και ορεινή (>+800 m). Στην περιοχή συναντώνται κυρίως
άγονες περιοχές, με αραιή ή σκληρόφυλλη βλάστηση. Στην υπολεκάνη 3 δεν υπάρχουν σημειακές
πηγές. Ακόμη, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα ζώα στην περιοχή σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία
από τη Διεύθυνση Γεωργίας για το έτος 1999 και η συνολική επιβάρυνση από τις μη σημειακές
πηγές θεωρείται χαμηλή [12.59 tn/y (N) και 0.177 tn/y (P)] και προέρχεται μόνο από την υγρή και
ξηρή εναπόθεση. Αντίστοιχα, η επιβάρυνση στην χημική κατάσταση είναι χαμηλή. Ωστόσο, ο
καρστικός όγκος της υπολεκάνης 1 είναι αυτός που τροφοδοτεί με νερό τις καρστικές πηγές που
βρίσκονται στις κατάντη υπολεκάνες, κι επομένως η προστασία και η διατήρηση της καλής
κατάστασης αποτελεί πρωτεύον ζήτημα. Επιπλέον επιβάρυνση μπορεί να πραγματοποιηθεί στην
περιοχή με την κτηνοτροφία.
Υπολεκάνη 4 (4,93 km2): Τυπολογικά η λεκάνη χαρακτηρίζεται ως καρστική (κυρίως ασβεστόλιθοι
Τρυπαλίου) και πεδινή (0- +200 m). Στην περιοχή υπάρχει το παρόχθιο δάσος στο φαράγγι του
Δικτάμου που διατρέχει ο Κεραμιανός χείμαρρος. Στην υπολεκάνη 4 δεν υπάρχουν σημειακές
πηγές. Ακόμη, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα ζώα στην περιοχή σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία
από τη Διεύθυνση Γεωργίας για το έτος 1999 και η συνολική επιβάρυνση από τις μη σημειακές
πηγές θεωρείται χαμηλή [1.93 tn/y (N) και 0.027 tn/y (P)] και προέρχεται μόνο από την υγρή και
ξηρή εναπόθεση. Αντίστοιχα, η επιβάρυνση στη χημική κατάσταση είναι χαμηλή.
Υπολεκάνη 5 (0,16 km2): Τυπολογικά η λεκάνη χαρακτηρίζεται ως σχιστολιθική και πεδινή (0+200 m). Στην περιοχή συναντώνται καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκοτόπια. Στην υπολεκάνη 5
σημειακές πηγές φόρτισης αποτελεί ο οικισμός Μαχαιροί. Η επιβάρυνση από τα φορτία θεωρείται
218 μέτρια [3.03 tn/y (N) και 1.499 tn/y (P)] και οφείλεται στην κτηνοτροφία και τη γεωργία κατά
ποσοστά 71, 7 και 61, 18 % για το Ν και τον Ρ αντίστοιχα. Η επιβάρυνση ωστόσο στη χημική
κατάσταση είναι χαμηλή. Στην περιοχή υπάρχουν 622 ζώα (3887 ζώα/Km2). Ωστόσο, πρόκειται
για μια υπολεκάνη πολύ μικρού μεγέθους.
Υπολεκάνη 6 (30,5 km2): Τυπολογικά η λεκάνη χαρακτηρίζεται ως τεταρτογενής και νεογενής και
πεδινή(0- +200 m). Στην περιοχή συναντώνται κυρίως ελαιώνες πορτοκαλεώνες, αλλά και
ετερογενείς καλλιέργειες πλούσιες σε φυσική θαμνώδη βλάστηση. Σε αυτή την υπολεκάνη
σημειακές πηγές φόρτισης αποτελούν οι μεγάλοι οικισμοί Στύλος, Νέο Χωριό, Άπτερα. Επίσης
σημειακές πηγές αποτελούν και το σύνολο των 6 ελαιουργεία της λεκάνης απορροής, που υπάγονται
σε αυτή την υπολεκάνη (3 στην κοινότητα Παιδοχωρίου, 1 στην κοινότητα Καλυβών και 2 στην
κοινότητα του Νέου Χωρίου). Μη σημειακές πηγές φόρτισης είναι η γεωργία, κτηνοτροφία και η
υγρή και ξηρή εναπόθεση. Η επιβάρυνση από τα φορτία θεωρούνται μέτρια [135.56 tn/y (N) και
37.648 tn/y (P)] και οφείλονται στην κτηνοτροφία και τη γεωργία κατά ποσοστά 71, 7 και 61, 18 %
για το Ν και τον Ρ αντίστοιχα. Η αντίστοιχη επιβάρυνση λόγω των ελαιουργείων είναι 6 και 9 % και
θεωρείται ως υψηλή. Η επιβάρυνση στη χημική κατάσταση είναι υψηλή. Στην περιοχή υπάρχουν
37807 ζώα (1240 ζώα/Km2).
Υπολεκάνη 7 (13,3 km2): Τυπολογικά η λεκάνη χαρακτηρίζεται ως νεογενής με σχηματισμούς
μαργών και ημιορεινή (+201- +800m). Στην περιοχή συναντώνται ετερογενείς καλλιέργειες (κυρίως
ελιές) πλούσιες σε φυσική θαμνώδη βλάστηση. Σε αυτή την υπολεκάνη σημειακές πηγές φόρτισης
αποτελούν αρκετοί μικροί οικισμοί (π.χ. Κατωχώρι, Κοντοπούλα, Μελιδώνι). Η επιβάρυνση από τα
φορτία θεωρείται υψηλή [183.43 tn/y (N) και 42.94 tn/y (P)] και οφείλεται στην κτηνοτροφία και
τη γεωργία κατά ποσοστά 83, 12 και 58, 40 % για το Ν και τον Ρ αντίστοιχα. Η επιβάρυνση στη
χημική κατάσταση είναι επίσης υψηλή. Στην περιοχή υπάρχουν 30523 ζώα (2294 ζώα/Km2).
219 Πίνακας 10-5. Συγκεντρωτικός πίνακας περιβαλλοντικών πιέσεων (λεκάνη απορροής Κοιλιάρη).
Υπολεκάνη
Υψηλή
Χημική Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
Μέτρια
1
2
Χαμηλή
Υψηλή
Μικροβιακή Κατάσταση
(Επιβάρυνση)
9
Μέτρια
Φορτία Ρύπανσης
Χαμηλή
1,8 tn/ Km2-yr (N) 0,4
tn/ Km2-yr (P)
9
9
9
3
9
9
4
9
9
5
9
6
7
9
9
9
9
9
Συνολικά Φορτία
6,2 tn/ Km2-yr (N)
1,5 tn/ Km2-yr (P)
0,4 tn/ Km2-yr (N)
0,006 tn/ Km2-yr (P)
0,4tn/ Km2-yr (N) 0,01
tn/ Km2-yr (P)
18,9 tn/ Km2-yr (N)
9,4 tn/ Km2-yr (P)
4,4tn/ Km2-yr (N) 1,2
tn/ Km2-yr (P)
13,8 tn/ Km2-yr (N)
3,2 tn/ Km2-yr (P)
Σημειακές
Πηγές
(οικισμοί)
(οικισμοί)
1 οικισμός
(οικισμοί + 6
ελαιουργεία)
(οικισμοί)
220 Λεκάνη
Οικισμοί
Ελαιουργία
Ζώα
Προτεραιότητες
Κοιλιάρη
3
1
οικισμοί
(Μαλάξα,
Χιλιομουδού
-
6510
ζώα
(137
Κτηνοτροφία
2
και
ζώα/Km ).
Τσάκιστρα)
4 οικισμοί (Γερόλακος,
2
-
14752 ζώα (879
2
Δρακόνα, Καρές και
Κτηνοτροφία/
ζώα/Km )
Καλλιέργειες
Θύμια)
3
-
-
-
Κτηνοτροφία
4
-
-
-
-
5*
οικισμός Μαχαιροί
-
2
ζώα/Km ).
οικισμοί Στύλος, Νέο
6
622 ζώα (3887
6**
37807 ζώα (1240
2
Χωριό, Άπτερα
ζώα/Km ).
Ελαιουργεία
Καλλιέργειες/
κτηνοτροφία
αρκετοί μικροί οικισμοί
7
(π.χ. Κατωχώρι,
-
30523
ζώα
Κτηνοτροφία
2
(2294 ζώα/Km ).
Κοντοπούλα, Μελιδώνι)
*πολύ μικρού μεγέθους. **3 στην κοινότητα Παιδοχωρίου, 1 στην κοινότητα Καλυβών και 2 στην κοινότητα του Νέου Χωρίου 221
Με βάση την Οδηγία 2000/60ΕΕ, τα επιφανειακά και υπόγεια υδατικά συστήματα των λεκανών
απορροής Κερίτη, θερίσσου και Κοιλιάρη παρουσιάζονται στις εικόνες 10-6 και 10-7 αντιστοίχως.
Οι Πίνακες 10-6 και 10-7 παρουσιάζουν τους μέσους όρους (και τυπική απόκλιση) της χημικής
κατάστασης των υπογείων και επιφανειακών υδάτινων σωμάτων αντιστοίχως. Για την αξιολόγηση
της χημικής κατάστασης χρησιμοποιήθηκαν οι εξής χημικές παράμετροι:
pH, αγωγιμότητα,
διαλυμένο οξυγόνο (οργανική ρύπανση), φωσφορικά, αμμωνία, νιτρώδη και νιτρικά (αγροκτηνοτροφική ρύπανση). Η χημική ποιότητα των υπόγειων υδροφορέων είναι καλή εκτός από τις
πηγές Ζούρμπου (υφαλμύρινση), Καλαμιώνα και Κουφού (θεικά γηγενής προέλευσης), τα πηγάδια
Κάμποι (μη σημαντική υδροφορία) και Χαριτάκη και η γεώτρηση Αλικιανού (για άρδευση μόνο) που
έχουν χαμηλές συγκεντρώσεις διαλυμένου οξυγόνου (οργανική ρύπανση). Το πηγάδι του Χαριτάκι
που βρίσκεται στον κάμπο του ποταμού Κοιλιάρη εμφανίζει νιτρορύπανση και η γεώτρηση Αλικιανού
χαμηλό pH. Η χημική κατάσταση των επιφανειακών υδάτων εμφανίζεται καλή. Από τη γέφυρα του
Αλικιανού και κατάντη τα νερά έχουν οριακή τιμή στο διαλυμένο οξυγόνο και θα πρέπει να
διερευνηθεί περαιτέρω. Το γεγονός ότι υπάρχουν ελάχιστες μετρήσεις στο ποτάμι και το ότι η
συγκέντρωση του διαλυμένου οξυγόνου μείωνεται από τα Μεσκλά προς τη γέφυρα Αλικιανού
υποδηλώνει πιθανή υπάρξη οργανικής ρύπανσης. Η χημική κατάσταση των επιφανειακών υδάτινων
σωμάτων στις λεκάνες απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη παρουσιάζεται στην Εικόνα 10-8.
Συνοψίζοντας, η χημική κατάσταση των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Κερίτη και
Κοιλιάρη είναι καλή και προτείνεται η περαιτέρω παρακολούθηση του ποταμού Κερίτη κατάντη
της γέφυρας του Αλικιανού.
Η χημική κατάσταση των υπογείων υδατικών συστημάτων είναι
καλή εκτός από τα υδατικά συστήματα του κάμπου του Κοιλιάρη (ΜΙΚ 1) όπου έχει
διαπιστωθεί νιτρορύπανση και ρύπανση από αστικά λύματα (βόθρους) αλλά δεν χρησιμοποιήται
το νερό του υδροφορέα και του κάμπου στον Αλικιανό (ΜΙΚ 3) το νερό του οποίου
χρησιμοποιήται μόνο για άρδευση και υπάρχει πιθανή ρύπανση από οργανικά φορτία.
Προτείνεται η παρακολούθηση και των δύο υδροφορέων.
Σύστημα Παρακολούθησης – Το σύστημα παρακολούθησης της ποιότητας των νερών διακρίνεται
σε εποπτικό και επιχειρισιακό. Το εποπτικό σύστημα παρακολούθησης αποτελείται από το δίκτυο
δειγματοληψίας το οποίο η Περιφέρεια και οι υπόλοιποι εποπτικοί φορείς (ΔΕΥΑΧ, ΟΑΔΥΚ, Δήμοι
και ΝΑ Χανίων) χρησιμοποιούν με βάση την νομοθεσία για τη διαπίστευση της ποιότητας του νερού
ύδρευσης και άρδευσης.
Το δίκτυο αυτό καλύπτει όλους τους σημαντικούς υδροφορείς (πηγές
Αγιάς, Μεσκλά, Στύλου, Ζούρμπου, Αρμένων) και σε συνδυασμό με το σύστημα παρακολούθησης
του Πολυτεχνείου Κρήτης του ποταμού Κοιλιάρη που λειτουργεί από το 2004 και αυτό που θα
εγκαταστασθεί μέσα στο 2010 στο ποταμό Κερίτη κρίνεται επαρκές. Το επιχειρησιακό σύστημα
παρακολούθησης αποτελείται από δίκτυο δειγματοληψίας σε σημεία που έχει διαπιστωθεί πρόβλημα
ρύπανσης. Σ’ αυτό προτείνεται η παρακολούθηση του ποταμού Κερίτη, του κάμπου Κοιλιάρη και
Αλικιανού.
222
Εικόνα 10-7. Τυπολογία επιφανειακών υδατικών συστημάτων στις λεκάνες απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη.
223 Εικόνα 10-8. Τυπολογία υπόγειων υδατικών συστημάτων στις λεκάνες απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη.
224 Πίνακας 10-6. ΧΗΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
P-PO4,
mg/L
N-NH3,
mg/L
Ν-ΝΟ3,
mg/L
pH
0,138
0,026
0,63
7,95
(0,195)
(0,001)
(0,49)
(0,29)
0,095
0,043
<0,37
7,88
Γεώτρηση Μυλωνιανά
0,052
(0,015)
0,049
(0,029)
0,020
0,034
(0,012)
0,038
(0,002)
<0,02
<0,25
1,63
(1,35)
0,58
(0,61)
<0,37
8,01
(0,34)
7,78
(0,23)
7,67
Πηγή Κολύμπας
0,025
<0,02
<0,25
<0,37
Πηγή Πλάτανος
0,028
0,022
<0,25
ΜΑΚ-4β
Πηγή Καλαμιώνας
0,054
0,033
ΜΑΚ-5
Γεώτρηση Κουφού
0,039
ΜΑΚ-6
Πηγές Μεσκλά
ΜΑΚ-7
Πηγές Αναβάλλοντα-Θερίσου
ΜΙΚ-1
Πηγάδι Χαριτάκη
ΜΙΚ-2
Σταθμός μέτρησης
ΜΑΚ-1
Στύλος
Γεώτρηση Μαχαιρών
N-NO2,
mg/L
<0,25
<0,25
Cond,
μS/cm
235 (53)
194
DO,
mg/L
Χημική
Κατάσταση
Σχόλιο
7,66
(2,00)
6,00
1029
(288)
247
7,33
(1,22)
7,70
(1,80)
6,10
7,66
391
6,52
0,82
7,72
280
9,80
<0,25
1,41
7,53
1187
5,07
Θειικά/Γηγενής
0,024
<0,25
0,82
7,63
1321
5,50
θειικά/Γηγενής
0,006
<0,02
<0,25
0,65
7,80
254
6,91
Μικροβιακή
ρύπανση
Πηγάδι Κατωχώρι
0,296
(0,409)
0,074
0,030
(0,017)
0,022
0,453
(0,892)
<0,25
9,09
(6,81)
2,29
7,52
(051)
7,17
947
(176)
679
ΜΙΚ-3
Γεώτρηση Αλικιανού
0,065
<0,02
<0,25
4,06
6,31
482
Α
Πηγάδι Κάμποι
0,070
0,100
<0,25
<0,37
7,59
841
ΜΑΚ-2
Πηγή Κατωχώρι
0,079
(0,054)
2.1
0,029
(0,009)
0.5
0,293
(0,790)
1
4,95
(4,00)
11.3
7,09
(0,17)
6.5-9.5
747
(183)
2500
ΜΑΚ-2
Αρμένοι
ΜΑΚ-3
Ζούρμπος
ΜΑΚ-4α
ΟΡΙΟ
<0,25
<0,25
207 (28)
Υφάλμυρο
4,92
(1,68)
6,10
Νερό για
άρδευση
Μη σημαντική
υδροφορία
Μη σημαντική
υδροφορία
5,76
4,45
6,46
(1,26)
6
ΣΥΜΒΟΛΑ
Α = Αδιαπέρατα (Φλύσχης-Μάργες) , ΜΙΚ = Μικροπερατά (Κλαστικές αποθέσεις), ΜΑΚ = Μακροπερατά (Ασβεστόλιθοι)
ΚΑΛΗ
ΚΑΚΗ
225 Πίνακας 10-7. ΧΗΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
Επιφανειακά
Υδάτινα
Σώματα
Σταθμός
μέτρησης
P-PO4,
mg/L
N-NH3,
mg/L
N-NO2,
mg/L
Ν-ΝΟ3,
mg/L
pH
Cond,
μS/cm
DO,
mg/L
Aγ Γεώργιος
0,03
(0,02)
0,03
(0,02)
0,14
(0,28)
0,47
(0,49)
8,03
(0,20)
238 (53)
8,66
(1,48)
Γέφυρα
Κοιλιάρη
0,138
0,059
<0,25
0,41
7,70
1670
Κεραμιανός
0,035
(0,009)
0,021
(0,006)
<0,25
11,28
(9,30)
8,13
(0,35)
730 (16)
6,81
(0,36)
0,025
<0,02
<0,25
0,41
8,10
281
6,78
0,026
0,029
<0,25
0,47
8,20
454
6,37
0,023
0,037
<0,25
1,18
8,27
459
6,03
0,027
0,057
<0,25
0,35
7,70
547
7,1
2.1
0.5
1
11.3
6.5-9.5
2500
6
Π.S.Org.3
H.S. Org.3
H.S.P.1
Π.S.P.1
Π.S.Org.1
Π.S.Org.1
Γέφυρα
Μεσκλά
Γέφυρα
Φουρνέ
Γέφυρα
Αλικιανού
Λίμνη Αγιά
ΟΡΙΟ
Χημική
Κατάσταση
Σχόλιο
6,13
Μ.Ο. 7 μετρήσεων
από 24/2/2007 έως
29/1/2009
Οριακά στο οξυγόνο
ΚΑΛΗ
ΚΑΚΗ
ΣΥΜΒΟΛΑ
Τυπολογία υψομέτρου
Π = Πεδινό΄Η = Ημιοεινό΄Ο =Ορεινό
Τυπολογία μεγέθους υδρολογικής λεκάνης
S = Μικρό΄L = Μεγάλο΄VL = Πολύ Μεγάλο
Γεωλογία
1= Λεκάνη απορροής Κερίτη
2 = Λεκάνη απορροής Θερίσσου
3 = Λεκάνη απορροής Κοιλιάρη
Κ =Ασβεστολιθικό Α = Πυριτικό Ρ = Τριτογενείς και τεταρτογενείς Αποθέσεις
226 Εικόνα 10-9. Χημική κατάσταση επιφανειακών υδατικών συστημάτων στις λεκάνες απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη.
227 Εικόνα 10-10. Χημική κατάσταση υπογείων υδατικών συστημάτων στις λεκάνες απορροής Κερίτη-Θερίσσου και Κοιλιάρη.
228 Κεφάλαιο 11
Περιβαλλοντικοί
Στόχοι και
Πρόγραμμα Μέτρων
229 11. Περιβαλλοντικοί Στόχοι και Πρόγραμμα Μέτρων
Περιβαλλοντικοί Στόχοι
H βασική πρόκληση των υπεύθυνων για τη διαχείριση των υδατικών πόρων και το σχεδιασμό
περιβαλλοντικών πολιτικών είναι η βιωσιμότητα των στόχων που θέτουν. Οι στόχοι της βιώσιμης
ανάπτυξης απαιτούν τη λήψη αποφάσεων σήμερα, οι οποίες θα πρέπει να καλύπτουν τις παρούσες
ανάγκες αλλά και να δίδουν τη ευκαιρία ή προβλέπουν τις ανάγκες των επόμενων γενεών (WCED,
1987). Επιπλέον, οι αποφάσεις που λαμβάνονται στο παρόν θα πρέπει να αφήνουν το περιθώριο για
μελλοντικές τροποποιήσεις και βελτιώσεις καθώς ο πλανήτης βρίσκεται σε μια αέναη διαδικασία
εξέλιξης, σε συνδυασμό με τις αναμενόμενες κλιματικές αλλαγές.
Ο στρατηγικός στόχος του παρόντος Διαχειριστικού Σχεδίου είναι μια προσέγγιση/συμβολή προς
την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Υδατικών Πόρων της λεκάνης απορροής του Ποταμού Κερίτη,
έτσι ώστε με το παρόν να επιτευχθεί:
9
η αναβάθμιση και προστασία του περιβάλλοντος,
9
η κοινωνική συνοχή,
9
η οικονομική προστιθέμενη αξία και
9
η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών.
Επίσης στόχο, αποτελεί η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για βιώσιμη αγροτουριστική ανάπτυξη
και ταυτόχρονα η βελτίωση της χημικής και οικολογικής ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων
υδάτων σύμφωνα με τις ανάγκες της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60/ΕΕ. Το καρστικό
σύστημα των Λευκών Ορέων, με τις σωστές διαχειριστικές πρακτικές μπορεί να αποτελέσει
συγκριτικό πλεονέκτημα που θα οδηγήσει το Νομό Χανίων στον 21 αιώνα.
Το στρατηγικό σχέδιο θα αναπτυχθεί με βάση τους παρακάτω τέσσερεις (4) άξονες:
1. Ύδρευση, άρδευση και περιβαλλοντική χρήση του νερού
2. Μείωση των σημειακών και μη σημειακών πηγών ρύπανσης,
3. Συντονισμένη αντιμετώπιση πλημμυρών και λειψυδρίας και
4. Προστασία της βιοποικιλότητας και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων
230
Πρόγραμμα Περιβαλλοντικών Μέτρων
1. Αντιμετώπιση των υδρολογικών πιέσεων
Βασική προυπόθεση για την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων (ιδιαίτερα για σύνθετα
υδρογεωλογικά συστήματα όπως του Νομού Χανίων) είναι η πληρέστερη παρακολούθηση και η
δημιουργία βάσης δεδομένων και μεθόδων επεξεργασίας και αξιολόγησης τους.
Προτείνεται η
δημιουργία δικτύου συνεχούς τηλεμετρικής παρακολούθησης των υπόγειων και επιφανειακών
υδάτων του καρστικού συστήματος των Λευκών Ορέων που θα συντελέσει στην άμεση λήψη
αποφάσεων για την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων της περιοχής και στην βιώσιμη
αγροτική ανάπτυξη.
a. Ποσοτικές Πιέσεις - Αναρρύθμιση πηγών Αγιάς
Οι Ασβεστόλιθοι των Λευκών Ορέων βρίσκονται στο κέντρο του Νομού Χανίων, με απορροές προς
βορρά και νότο σε πλήθος καρστικών πηγών (προς λεκάνη Κερίτη, Στύλου, Αρμένων, Ζούρμπου,
Βρυσών, ορεινού όγκου Λευκών Ορέων, Φραγκοκάστελλου) και αποτελούν την πιο σημαντική
υδρολιθική ομάδα της περιοχής. Η συνολική έκταση του καρστ είναι 850 Km2. Ο συγκεκριμένος
γεωλογικός σχηματισμός χαρακτηρίζεται από υψηλό συντελεστή κατείσδυσης και η υπόγεια
διαδρομή του νερού εμπλουτίζει τους υπόγειους ταμιευτήρες, οι οποίοι υπάρχουν σε αυτόν, σε
διάφορες θέσεις και υψόμετρα.
Η ετήσια εκφόρτιση του εν λόγω καρστικού συστήματος στο βόρειο τμήμα είναι περίπου 500*106 m3
κυρίως μέσω των καρστικών πηγών Αγυιά (υψόμετρο +40 m), Κουφός (+50 m), Μεσκλά (+210 m),
Στύλος (+17 m), Αρμένοι (+18 m), Κουρνάς (+15 m) κ.α. Οι πηγές του Στύλου και της Αγυιάς είναι
οι πιο σημαντικές όσο αφορά στις ποσότητες που εκφορτίζουν (~40% των συνολικών εκφορτίσεων
στο βόρειο τμήμα). Στη λεκάνη του Κοιλιάρη εκφορτίζουν οι πηγές Στύλου, Αρμένων και Ζούρμπου.
Οι πηγές του Στύλου μόνο καταλήγουν στον ποταμό Κοιλιάρη, ο οποίος τροφοδοτείται επίσης από
τις πηγές Αναβρετής. Οι πηγές Αναβρετής είναι διαλείπουσας απορροής, οι οποίες εμφανίζονται
μόνο το χειμώνα στις παρυφές του οικισμού Νιό Χωριό σε απόλυτο υψόμετρο +24 m. Στη λεκάνη
του Κερίτη οι πηγές Αγυιάς και Μεσκλών και στου Θερίσου οι πηγές Αναβάλλοντα.
Η υδροφορία των πηγών της Αγυιάς αναπτύσσεται στους καρστικούς ασβεστόλιθους και δολομίτες
Τρυπαλίου που εκφορτίζονται σε συνθήκες υποπίεσης στο μέτωπο των πηγών ΠλατάνουΚαλαμιώνα- Κολύμπα. Οι πηγές βρίσκονται σε απόλυτα υψόμετρα από +33 μέχρι +40 m πάνω από
τη θάλασσα. Η υδροφορία των πηγών είναι σημαντική και η μέση παροχή εκφόρτισης ανέρχεται στα
67 *106 m3/yr (Διακύμανση 56 – 76*106 m3/yr) (υδρολογικά έτη 1971-84). Το νερό των
εκφορτίσεων χρησιμοποιείται από την ΔΕΥΑ (Δημόσια Επιχείρηση Ύδρευσης Άρδευσης) Χανίων
και από τον ΤΟΕΒ (Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων) Βαρυπέτρου που κάνουν απολήψεις
από τα σημεία εκφόρτισης των πηγών. Ανάντη των πηγών ο ΟΑΔΥΚ (Οργανισμός Ανάπτυξης
Δυτικής Κρήτης) αντλεί από σύστημα γεωτρήσεων.
Το υδρογράφημα την πηγών της Αγιάς παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις των παροχών μεταξύ
χειμώνα – καλοκαίρι. Οι σταθερές παροχές των πηγών σε ετήσια βάση υποδηλώνουν ότι οι πηγές
231
εκφορτίζουν νερό, ακόμη και την περίοδο του θέρους. Τα υδρολογικά αυτά στοιχεία μαρτυρούν ότι
υπάρχει μεγάλος όγκος νερού σε μόνιμο απόθεμα. Η μέση ετήσια εκφόρτιση των πηγών της Αγιάς
είναι 70 εκατομμύρια m3/yr. Βάσει της μοντελοποίησης που έγινε για το υδρογράφημα της πηγής
Αγυιάς (Βλέπε κεφ 7) είναι δυνατή η πρόβλεψη των απορροών της πηγής κατά τη θερινή περίοδο
με δεδομένα τα κατακριμνήσματα που πίπτουν τη χειμερινή περίοδο.
Χρησιμοποιώντας τις βροχοπτώσεις και θερμοκρασίες αέρα για την περίοδο 1-1-2005 ως 31-102009, μπορούμε να υπολογίσουμε τις εκφορτίσεις των πηγών με το Καρστικό μοντέλο (Διάγραμμα
10-1). Το διάγραμμα παρουσιάζει τις μέσες μηνιαίες παροχές που προέβλεψε το μοντέλο (με την
αβεβαιότητα στο +10%) για την περίοδο 1-1-2005 ως 31-10-2009 καθώς και τις μέσες μηνιαίες
καταναλώσεις / αναλήψεις νερού από την ΔΕΥΑΧ, τον ΤΟΕΒ και τον ΟΑΔΥΚ και συγκρίνει τις
προβλέψεις των εκφορτίσεων των πηγών της Αγιάς, με τις καταναλώσεις νερού από ΔΕΥΑΧ,
ΟΑΔΥΚ και ΤΟΕΒ. Για παράδειγμα, τον Αύγουστο του 2009 το μοντέλο υπολόγισε τις εκφορτίσεις
των πηγών στα 6589 m3/hr (5930 – 7248 m3/hr) και οι συνολικές καταναλώσεις ήταν 6400
m3/hr.
Πρόταση Αναρρύθμισης Πηγών Αγιάς – Σε ετήσια βάση και με τα δεδομένα του 2008 οι ετήσιες
απολήψεις νερού από το σύστημα των πηγών της Αγιάς είναι συνολικά περίπου 30 εκ. m3. Ο
ΟΑΔΥΚ καταναλώνει 15 εκ. m3, η ΔΕΥΑΧ 9 εκ. m3 και ο ΤΟΕΒ 5,7 εκ. m3. με μέγιστη ζήτηση
6900 m3/hr (3100 m3/hr του ΟΑΔΥΚ, 1300 m3/hr της ΔΕΥΑΧ και 2500 m3/hr του ΤΟΕΒ). Η
ετήσια παροχή των πηγών για τα υδρολογικά έτη 2005-2009 όπως υπολογίστηκε από το μοντέλο
κυμάνθηκε μεταξύ 65 και 59 εκ. m3. Οι απολήψεις στους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο έγιναν
ως εξής: Με αντλήσεις από τις γεωτρήσεις των Μυλωνιανών ο ΟΑΔΥΚ πήρε 3100 m3/hr και οι
ΔΕΥΑΧ 500 m3/hr. Οι πηγές έδωσαν στην ΔΕΥΑΧ 200 m3/hr, στον ΤΟΕΒ 2500 m3/hr και στον
ΟΑΔΥΚ (Καλαμιώνας) 500 m3/hr. Σύνολο 6800 m3/hr. Η ΔΕΥΑΧ για να καλύψει τις ανάγκες της
αγόραζε νερό από τον ΟΑΔΥΚ.
Διάγραμμα 11-1. Σύγκριση προβλέψεων των εκφορτίσεων των πηγών της Αγιάς (± 10%
αβεβαιότητα στις προβλέψεις) με τις συνολικές απολήψεις νερού από ΔΕΥΑΧ, ΟΑΔΥΚ και
ΤΟΕΒ.
232
Αν θεωρήσουμε ότι η ελάχιστη ετήσια εκφόρτιση των πηγών είναι 55 εκ. m3, πλήρης αναρρύθμιση
των πηγών σημαίνει ότι μπορούμε να τις αξιοποιήσουμε επιπλέον των σημερινών απολήψεων (30
εκ. m3), 25 εκ. m3, χωρίς να χρησιμοποιήσουμε τα μόνιμα αποθέματα του υδροφορέα. Αν θέσουμε
ένα όριο ασφάλειας 10%, τότε μπορούμε να αξιοποιήσουμε μέχρι 50 εκ. m3, δηλαδή επιπλέον 20 εκ.
m3,
Προτείνουμε η αναρρύθμιση να γίνει σταδιακά και στο ενδιάμεσο να μελετηθεί η απόκριση του
συστήματος. Συγκεκριμένα, προτείνουμε να κατασκευαστούν γεωτρήσεις που θα εκμεταλλευτούν
επιπλέον 5 εκ. m3 το χρόνο κατά τους μήνες με τη μεγαλύτερη ζήτηση (Ιούλιο και Αύγουστο) ή
3500 m3/hr, Από τα 3500 m3/hr τα 700 m3/hr θα καλύψουν τις ανάγκες της ΔΕΥΑΧ (διότι θα
μειωθούν οι εκφορτίσεις της πηγής του Πλατάνου), τα 1000 m3/hr θα καλύψουν τις ανάγκες της
ΤΟΕΒ (διότι θα μειωθούν οι εκφορτίσεις της πηγής του Κολύμπας) και τα υπόλοιπα 1800 m3/hr θα
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τον ΟΑΔΥΚ ή άλλη υπηρεσία ύδατος για την κάλυψη των
αναγκών καθώς και για εναλλακτικής πηγής νερού υψηλής ποιότητας σε αντιπαράθεση με χρήση
υποβαθμισμένων νερών.
Εκτιμάται με βάση τα υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά του υδροφορέα ότι θα απαιτηθεί να
κατασκευαστούν 9 γεωτρήσεις των 400 m3/hr. Επίσης προτείνεται να κατασκευασθούν και άλλες 6
γεωτρήσεις των 400 m3/hr οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν ως εφεδρικές σε περίπτωση που
καταστραφεί κάποια ή σε κατάσταση λειψυδρίας.
Στην αναρρύθμιση των πηγών της Αγιάς θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η οικολογική παροχή του
ποταμού Κερίτη κατάντη της Αγιάς (εκροές του ταμιευτήρα της Αγιάς). Τα τελευταία χρόνια στους
μήνες της υψηλής ζήτησης το μόνο νερό που πήγαινε στη λίμνη τηςΑγιάς ήταν το νερό της
Κολύμπας την ημέρα που δεν αντλούσε ο ΤΟΕΒ (δηλαδή 1600-2000 m3/hr για μία μέρα ή 38.00048.000 m3 ανά εβδομάδα). . Η περιβαλλοντική απορροή για τη διατήρηση του οικοσυστήματος θα
υπολογισθεί/προταθεί από την ειδική περιβαλλοντική μελέτη που θα εκπονηθεί στα πλαίσια της
αποκατάστασης του περιβάλλοντος μετά τη παύση λειτουργίας του υδροηλεκτρικού σταθμού της
Αγυιας (τροποποίηση ΚΥΑ ΕΠΟ 125585/24.1.2007 ). Στην περίπτωση που εφαρμοσθεί η
αναρρύθμιση των πηγών προτείνουμε να κατασκευασθεί μία μικρού βάθους γεώτρηση κοντά στη
λίμνη που θα υδατοπρομηθεύει την οικολογική παροχή της λίμνης και του Κερίτη.
b. Ποσοτικές Πιέσεις – Αξιοποίηση Υδατικών Πόρων
Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις/προτάσεις της Υπηρεσίας Εγγείων Βελτιώσεων της Ν.Α. Χανίων
(παράρτημα 5), τα παρακάτω υδατικά συστήματα μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω:
•
Πηγές Μεσκλών – αξιοποίηση των χειμερινών απορροών με το φράγμα Βαλσαμιώτη,
•
Πηγές Κουφού – προτείνεται περαιτέρω αναρρύθμιση του υδροφόρου για αρδευτική χρήση,
•
Νεότερες αποθέσεις Κερίτη,
•
Υδροφορία νότια των οικισμών Σκινέ και Φουρνέ,
•
Κάμπος Χανίων.
233
c. Οικολογική ποιότητα και παροχή Κοιλιάρη
Το Εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής και Αποκατάστασης Εδαφών διατηρεί υδρομετρικό
σταθμό στον ποταμό Κοιλιάρη (περιοχή Αγ. Γεωργίου) από τον Απρίλιο του 2004 και είναι τα μόνα
δεδομένα που υπάρχουν σε συνεχή χρονοσειρά εκτός από τις υδρομετρήσεις της ΥΕΒ που γίνονται
μία φορά τον μήνα. Η μέση παροχή του ποταμού Κοιλιάρη ήταν 10902 m3/hr. Η ελάχιστη παροχή
που καταγράφηκε ήταν 619 m3/hr και η μέγιστη 13725 m3/hr. Οι ετήσιες απορροές κυμάνθηκαν
από 45 ως 230 εκατομύρια κυβικά μέτρα.
Η μέση παροχή των μηνών Ιουνίου, Ιουλίου, Αυγούστου ήταν 4746 m3/hr και του Σεπτεμβρίου
1790 m3/hr. Το 30% της μέσης παροχής των μηνών Ιουνίου, Ιουλίου, Αυγούστου είναι 1424
m3/hr (αποτελεί όρο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων του ΟΑΔΥΚ) και το 3050% της μέσης παροχής του Σεπτεμβρίου είναι 537-895 m3/hr.
d. Διαχείριση Λίμνης Αγιάς
Οικολογική στάθμη της λίμνης Αγιάς - Οι ανάγκες της λίμνης σε παροχή για τη διατήρηση της
στάθμης σε οικολογικά και περιβαλλοντικά ανεκτά όρια είναι δεδομένες και μπορούν να καλυφθούν
εύκολα με την ορθολογική διαχείριση των νερών του ταμιευτήρα. Για την καλύτερη κατανόηση του
συστήματος θα επαναλάβουμε μερικά ποσοτικά στοιχεία. Η στάθμη της λίμνης δεν παραμένει
σταθερή σε ετήσια βάση, καθώς εξαρτάται από τις υδρολογικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής,
αλλά και από την ένταση των χρήσεων του νερού. Η ανώτατη στάθμη, που ορίζεται αναγκαστικά
από την υπερχείλιση του φράγματος, που βρίσκεται στο υψόμετρο +38 m πάνω από τη μέση στάθμη
της επιφάνειας της θάλασσας, ενώ το βαθύτερο σημείο του πυθμένα στα +34 m. Η μέγιστη
επιφάνεια της λίμνης είναι 120325 m2 και ο όγκος 215138 m3. Σε στάθμη +37 m η επιφάνειά της
μειώνεται στα 87775 m2, ενώ ο όγκος της στα 104.050 m3, δηλαδή κατά το ήμισυ της ανώτατης
στάθμης. Η στάθμη +36 m έχει οριστεί ως η στάθμη για την ασφάλεια των φυσιολογικών διεργασιών
του υγρότοπου της Αγιάς. Μία μέση επιφάνεια είναι τα 70000 m2 και ο μέσος όγκος της λίμνης
80000 m3. Η παροχή των πηγών χωρίς αντλήσεις κυμαίνονται μεταξύ 6000 m3/hr και 9000
m3/hr. Κατά τις θερινές συνθήκες, αν δεν υπήρχαν αντλήσεις, ο χρόνος παραμονής του νερού στη
λίμνη θα ήταν 13 ώρες. Οι αντλήσεις από ΟΑΔΥΚ, ΔΕΥΑΧ και ΤΟΕΒ το καλοκαίρι του 2009 ήταν
3100 m3/hr, 950 m3/hr και 2400 m3/hr (σύνολο 6450 m3/hr) και ισοδυναμούσαν με την παροχή
των πηγών. Ο ΤΟΕΒ βέβαια δούλευε μόνο 6 μέρες την εβδομάδα και την 7η μέρα τα νερά πήγαιναν
στη λίμνη. Υπολογίζεται ότι 55000 με 60000 m3 πήγαιναν στη λίμνη την εβδομάδα ή 220000 με
240000 m3 το μήνα κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών. Η ποσότητες αυτές υπερκαλύπτουν τις
ανάγκες της Λίμνης και τις απώλειες λόγω εξάτμισης. Τους θερινούς μήνες υπάρχουν απώλειες
της τάξεως των 10000-12000 m3 το μήνα λόγω εξάτμισης. Οι απώλειες υπερκαλύπτονται από τις
υπερχειλίσεις της λίμνης λόγω μη λειτουργίας του ΤΟΕΒ μία μέρα την εβδομάδα. Με άλλα λόγια η
στάθμη της λίμνης μπορεί να διατηρηθεί στο επίπεδο που θα προσδιοριστεί από την οικολογική και
χημική αξιολόγηση της λίμνης στους επόμενους μήνες για να καλυφθούν οι οικολογικές ανάγκες της
περιοχής με ασφάλεια.
234
Η διαχείριση της Λίμνης της Αγιάς σήμερα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με την έγκριση των
περιβαλλοντικών
όρων
(ΚΥΑ
ΕΠΟ
125585/24.1.2007) του
έργου
της
ΔΕΗ
Α.Ε.
«Υφιστάμενος Μικρός Υδροηλεκτρικός Σταθμός Αγιάς». Η συγκεκριμένη ΚΥΑ (δες Παράρτημα
7) καθορίζει μεταξύ των άλλων τα ακόλουθα μέτρα που σχετίζονται με την διαχείριση της Λίμνης:
•
Έλεγχο της ποιότητας του νερού ύδρευσης,
•
Μελέτη αστοχίας του φράγματος από πλημμύρες,
•
Άδειες χρήσης υδάτων και εκτέλεσης έργου αξιοποίησης των υδάτων,
•
Την οικολογική παροχή της λίμνης κατάντη του φράγματος σε 360 m3/hr,
•
Εργασίες συντήρησης και καθαρισμού του ταμιευτήρα,
•
Διατήρηση του ωφέλιμου όγκου νερού της λίμνης,
•
Τρόποι διαχείρισης και κοπής της υδρόβιας βλάστησης,
•
Τρόποι διαχείρισης των φερτών από τον καθαρισμό του ταμιευτήρα,
•
Διατήρηση της νησίδας στη νότια πλευρά του φράγματος λόγω της οικολογικής αξίας της,
•
Μελέτη της υδροχημικής και βιολογικής κατάστασης της λίμνης, και
•
Να εκπονηθεί μελέτη για την ορθολογική διαχείριση του υδατικού δυναμικού της λίμνης.
Ιδιαίτερη σημασία να δοθεί στη δημιουργία διαχειριστικού σχεδίου για τη λειτουργία της Λίμνης
Αγιάς. Συγκεκριμένα το σχέδιο για την Αγυιά θα πρέπει να περιλαμβάνει:
•
Ποσοτική και ποιοτική κατάσταση επιφανειακών και υπόγειων νερών στην περιοχή του
ταμιευτήρα της Αγυιάς, καθώς και στην κατάντη αυτού περιοχή (προσδιορισμός οικολογικής
παροχής). Η μελέτη να περιλαμβάνει τη διαμόρφωση ενός συνολικού πλαισίου μέτρων,
δράσεων και όρων που θα στοχεύουν στην προστασία και διατήρηση των φυσικών πόρων
της περιοχής της λίμνης Αγιάς τόσο του αβιοτικού όσο και του βιοτικού περιβάλλοντος.
•
Μελέτη διαχείρισης των φερτών υλικών του ταμιευτήρα.
•
Προστασία και διατήρηση της υδρόβιας και υδρόφιλης βλάστησης εντός και περιφερειακά
του ταμιευτήρα και εκπόνηση βασικού διαχειριστικού πλαισίου για δράσεις ορθολογικής
διαχείρισης της υδρόβιας και άλλης βλάστησης χωρίς να θίγονται σημαντικά ενδιαιτήματα
ειδών πανίδας και ιδιαίτερα ορνιθοπανίδας και προστασία και διατήρηση σημαντικών ειδών
πανίδας και των ενδιαιτημάτων τους.
2. Ποιοτικές Πιέσεις - Μείωση σημειακών και μη-σημειακών πηγών ρύπανσης
Οι προτάσεις των περιβαλλοντικών μέτρων για τη μείωση των σημειακών και μη-σημειακών πηγών
ρύπανσης είναι από το διαχειριστικό πρόγραμμα της λεκάνης απορροής του ποταμού Ευρώτα
(LIFE-EnviFriendly) που είναι συμβατά με λίστες προγραμμάτων μέτρων των πιλοτικών λεκάνων
της Ευρωπαικής Ένωσης που συμμετείχε και ο Ευρώτας (Pilot River Basins – Agriculture) και
έχουν προσαρμοστεί στις ιδιαιτερότητες του Νομού Χανίων.
235
a. Δημιουργία ζωνών προστασίας πηγών
Πρέπει να δημιουργηθούν άμεσα προγράμματα προστασίας των πηγών από ρύπανση λόγω
ανθρωπογενών δραστηριοτήτων σε επίπεδο υδρογεωλογικής λεκάνης. Τα προγράμματα αυτά θα
πρέπει να διακριθούν σε δύο ζώνες προστασίας των πηγών;
•
Ζώνη Προστασίας Ι - η 1η ζώνη προστασίας προσδιορίζεται από το σημείο εκφόρτισης της
πηγής και σε κατάλληλη ακτίνα ανάντι (π.χ. 200 μέτρα) που θα προσδιοριστεί με βάση
υδρογεωλογικά δεδομένα και πηγές ρύπανσης και που θα πρέπει η περιοχή να περιφραχτεί
για να περιορίσει την άμεση πρόσβαση ανθρωπογενών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων
στην περιοχή.
•
Ζώνη Προστασίας ΙΙ – η 2η ζώνη προστασίας είναι η υπόλοιπη υδρογεωλογική λεκάνη στην
οποία θα πρέπει να προσδιοριστούν μέτρα μείωσης της ρύπανσης και προστασίας του
υδροφορέα από αστικά λύματα (βόθρους), κτηνοτροφικές δραστηριότητες, γεωργικές
δραστηριότητες και άλλες δράσεις.
b. Σημειακές πηγές ρύπανσης
Σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν τα ελαιουργεία και τα αστικά λύματα οικισμών. Τα
ελαιουργεία της περιοχής χρησιμοποιούν εξατμισοδεξαμενές ενώ κανένας οικισμός δε διαθέτει
βιολογικό καθαρισμό και οι κάτοικοι εξυπηρετούνται με στεγανούς ή απορροφητικούς βόθρους.
Αυτοί οι οικισμοί θα πρέπει ή να συνδεθούν στο δίκτυο με το βιολογικό καθαρισμό Χανίων ή να
χρησιμοποιήσουν μικρά αποκεντρωμένα φυσικά ή άλλα συστήματα για την επεξεργασία των λυμάτων
τους. Σε γενικές γραμμές οι σημειακές πηγές ρύπανσης δημιουργούν έντονο πρόβλημα στη χημεία
και οικολογία του ποταμού που θα πρέπει να διευθετηθούν.
Στα πλαίσια του προγράμματος LIFE-EnviFriendly προτάθηκαν πέντε (5) εναλλακτικές προτάσεις
επεξεργασίας αποβλήτων για ένα ελαιουργείο (Πίνακας 11-1) και πέντε (5) για κεντρική μονάδα
και τρεις (3) από τις δέκα προτάσεις έχουν επιδειχτεί. Συγκεκριμένα, στο ελαιουργείο του
«Τζινάκου» επιδείχτηκε η τεχνολογία 2 (αποθήκευση και άρδευση των καλλιεργειών το καλοκαίρι),
στο ελαιουργείο του «Κοκκόλη» επιδείχτηκε η τεχνολογία 4 (Υπεδάφια διάθεση και φυτοεξυγίανση)
και στο ελαιουργείο του «Τουτούλη» επιδείχτηκε η τεχνολογία 10 (Ηλεκτρολυτική μονάδα
απόσμησης).
c. Μη-σημειακές πηγές ρύπανσης
Μείωση της αγρορύπανσης από μη σημειακές πηγές μπορεί να επιτευχθεί με τα ακόλουθα
περιβαλλοντικά μέτρα.
Μείωση λιπασμάτων - Τα λιπάσματα πρέπει να χρησιμοποιούνται αυστηρά σε ποσότητα τόση όση
είναι απαραίτητη για τη θρέψη και την ανάπτυξη των φυτών και μόνο αν ήδη υπάρχουν σε έλλειψη
από το έδαφος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την πρόσληψη κατάλληλου εξειδικευμένου γεωτεχνικού προσωπικού το οποίο θα ασχοληθεί με την ενημέρωση, εκπαίδευση και παρακολούθηση
της εφαρμογής από τους αγρότες για το ποιο είναι το κατάλληλο λίπασμα και η σωστή δοσολογία,
για το είδος που καλλιεργείται. Η υπερκατανάλωση λιπασμάτων ζημιώνει οικονομικά τον
236
καλλιεργητή, καταστρέφει τελικά το έδαφος και ρυπαίνει το νερό. Προτάσεις για την ορθολογική
κατανάλωση λιπασμάτων στην περιοχή έχουν γίνει στα πλαίσια του προγράμματος IMAGE που
συμμετείχαν το Ινστιτούτο Ελιάς και ο ΟΑΔΥΚ.
Δημιουργία
οργανωμένων
κτηνοτροφικών
ζωνών
-
Οι περισσότεροι κτηνοτρόφοι έχουν
υιοθετήσει την πρακτική να διατηρούν τα αμνοερίφιά τους σε ελεύθερη και εντατική βόσκηση (πέρα
από τη βοσκοικανότητα κάθε περιοχής), με αποτέλεσμα τόσο τη ρύπανση όσο και την υποβάθμιση
των βοσκοτόπων. Το πρόβλημα υποβάθμισης της φυσικής βλάστησης από την ελεύθερη βοσκή στα
Λευκά Όρη είναι εκτεταμένο. Προτείνεται η προσαρμογή των οργανωμένων κτηνοτροφικών
μονάδων σε συγκεκριμένα περιβαλλοντικά πρότυπα, που θα είναι χωροθετημένες σε συγκεκριμένες
ζώνες. Αυτές έχουν το πλεονέκτημα ότι προσφέρουν καλύτερη προστασία στους φυσικούς πόρους
(νερό/έδαφος), δεν μεταφέρονται στην τροφική αλυσίδα ρύποι και ότι δύναται να γίνεται
επεξεργασία των υγρών και στερεών αποβλήτων με άμεση επαναχρησιμοποίηση τους.
Ενδιάμεση
καλλιέργεια
-
Οι ενδιάμεσες καλλιέργειες είναι καλλιέργειες φυτών, κυρίως
κτηνοτροφικών που έχουν μεγάλο ρυθμό ανάπτυξης και φυτεύονται μαζί ή σε διαστήματα ανάμεσα
σε κύριες καλλιέργειες. Οι ενδιάμεσες καλλιέργειες έχουν το πλεονέκτημα ότι ανάλογα με το είδος
του φυτού μπορεί είτε να απορροφήσουν από το έδαφος πλεονάζοντα θρεπτικά και μέταλλα, είτε να
τα αποδώσουν πίσω σε αυτό βελτιώνοντας την παραγωγικότητά του. Οι σχετικές νομοθετικές
διατάξεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης για καλές γεωργικές πρακτικές υπάρχουν στην
ακόλουθη ιστοσελίδα http://www.minagric.gr/greek/agro_pol/KAP/pollaplh2010.pdf
Βιολογική γεωργία - Η κύρια διαφορά της βιολογικής γεωργίας από τη συμβατική είναι ότι οι
μέθοδοι που ακολουθούνται δεν χρησιμοποιούν χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα, χημικά
ζιζανιοκτόνα ή κάθε είδους συνθετικές ορμόνες.
Εναλλακτικές καλλιεργητικές πρακτικές που μειώνουν τη διάβρωση - Η χρήση σπαρτικών
μηχανών με δίσκους ή μικρά υνιά για την καλλιέργεια του εδάφους και η απευθείας φύτευση/σπορά
με διάνοιξη οπών (μη καλλιέργεια) έχει σαν αποτέλεσμα, τη διατήρηση της οργανικής ύλης και την
προστασία της συνεκτικής δομής του εδάφους. Το μέτρο αυτό είναι κατάλληλο μόνο για αργιλικά και
αργιλοπηλώδη εδάφη και δε συνίσταται για αμμώδη εδάφη, εδάφη που έχουν υποστεί συμπίεση ή για
καλλιέργειες πατάτας.
Συστήματα ολοκληρωμένης γεωργίας - Τα συστήματα ολοκληρωμένης γεωργίας αποτελούν μια
σφαιρική προσέγγιση στη διαχείριση των καλλιεργειών. Τα συστήματα αυτά προσφέρουν
ικανοποιητική παραγωγή, καλής ποιότητας, οικονομικά βιώσιμη, με ιδιαίτερη φροντίδα προς το
περιβάλλον. Ενισχύουν τις θετικές επιπτώσεις της καλλιεργητικής πρακτικής στο περιβάλλον και
μειώνουν την αρνητική επίδραση σε αυτό χωρίς να βλάπτεται η παραγωγικότητα και η κερδοφορία.
Είναι προσανατολισμένα στην (sustainable) αειφορική και βέλτιστη χρήση όλων των μέσων όπως το
ζωικό κεφάλαιο, το νερό, το έδαφος, τον αέρα, τις μηχανές, το ανάγλυφο του εδάφους και την άγρια
ζωή. Αυτό επιτυγχάνεται με το συνδυασμό καλής διαχείρισης, εκμετάλλευσης φυσικών διεργασιών
και εναλλακτικών πρακτικών.
237
Δημιουργία αναβαθμίδων - Η δημιουργία αναβαθμίδων μειώνει την κλίση του εδάφους, δίνει
επιφάνειες με ομαλή κλίση για καλλιέργεια και επιπλέον μειώνει τη διάβρωση και προστατεύει από
το σχηματισμό γυμνών χωρίς έδαφος πλαγιών.
Αποκατάσταση Παρόχθιας Ζώνης και Φυτοεξυγίανση - Το ποτάμι χωρίς την παρόχθια ζώνη
παύει να λειτουργεί ως φυσικός ποτάμιος διάδρομος, διότι η υποβάθμιση του υδρομορφολογικού
χαρακτήρα του αλλοιώνει την φυσική του δυναμική και τις δυνατότητες αυτοκαθαρισμού. Η
αποκατάσταση της παρόχθιας ζώνης βοηθάει ώστε να αποφεύγονται πλημμυρικά φαινόμενα,
διάβρωση και μεταφορά φερτών υλικών και ιζημάτων. Επιπλέον βελτιώνει την ποιότητα του νερού
ενεργώντας ως μικροβιολογικό και χημικό φυσικό φίλτρο του νερού. Συγκρατεί τα θρεπτικά που
παρασύρονται από τις γεωργικές καλλιέργειες.
Πίνακας 11-1. Προτάσεις για επεξεργασία αποβλήτων ελαιουργείου και κεντρικής μονάδας
3. Συντονισμένη αντιμετώπιση πλημμυρών και λειψυδρίας
Συχνά εμφανίζονται πλημμυρικά φαινόμενα στον Νομό Χανίων καθώς και παρατεταμένες ξηρασίες.
Οι προτεινόμενες δράσεις έχουν ως εξής:
Κωδικοποίηση
της
υφιστάμενης
Ευρωπαϊκής
και
Εθνικής
Νομοθεσίας, που διέπει τα
περιοριστικά μέτρα και τον καθορισμό ζωνών προστασίας (ορεινές ζώνες, δασικές εκτάσεις, κύρια
ποτάμια αλλά και παραπόταμων της περιοχής κ.λπ.). Έτσι, θα διαπιστωθεί το εύρος και το βάθος
των θεσμικών μέτρων που μπορούν να εφαρμοστούν για τις περιοχές που κρίνονται αναγκαία.
238
Αντιπλημμυρική
προστασία
-
Η Περιφέρεια Κρήτης σε συνεργασία με την Νομαρχιακή
Αυτοδιοίκηση Χανίων πρέπει να εκπονήσει Σχέδιο Διαχείρισης (Master Plan) για την
Αντιπλημμυρική Προστασία του Νομού σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία.
Ξηρασία - Εκπόνηση διαχειριστικού σχεδίου για την αντιμετώπιση ξηρών περιόδων. Η εκπόνηση
ενός τέτοιου σχεδίου έχει ως στόχο, την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων στις
οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής, την εξασφάλιση νερού σε επαρκείς ποσότητες για
υδρευτικές ανάγκες, την αποφυγή ή την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων των
οργανισμών που εξαρτώνται από το νερό. Το σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει μέτρα: α) προληπτικά,
β) οργανωτικά, γ) επιχειρησιακά και δ) μέτρα μετά το πέρας της ξηρασίας. Ένα προκαταρτικό
σχέδιο διαχείρισης ξηρασίας παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 12.
Επικοινωνιακά μέτρα – Δημόσια Διαβούλευση - Ανακοίνωση των σχεδιαζόμενων/προτεινόμενων
έργων και συζήτηση με τους δημόσιους φορείς και το κοινό. Η συζήτηση με τους δημόσιους φορείς,
τις επαγγελματικές ομάδες και γενικά τους κοινωνικούς εταίρους θα αποσκοπεί στην ωρίμανση της
κοινής γνώμης, με τροποποιήσεις ή και βελτιώσεις της υφιστάμενης κατά-στασης.
Οικονομικά μέτρα και οικονομικός προγραμματισμός - Ιεράρχιση των έργων και η εξασφάλιση των
πόρων για την εκπόνηση των αναγκαίων μελετών και την κατασκευή των έργων.
4. Προστασία της βιοποικιλότητας και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων
Κάθε υγροτοπική περιοχή έχει υδροπερίοδο με περισσότερα ή λιγότερα πρότυπα χαρακτηριστικά
περιοδικότητας, διάρκειας, διακύμανσης και άλλα τα οποία εξαρτώνται συνήθως από παράγοντες
(π.χ., εποχική κατανομή των επιφανειακών και υπόγειων εισροών και εκροών, εξατμιοδιαπνοή,
μορφολογία κι ανάγλυφο, αριθμητική σχέση υδάτινης επιφάνειας προς τον όγκο του νερού,
φυτοκάλυψη, μωσαϊκότητα κ.ά) που διαμορφώνουν το υδατικό ισοζύγιο της περιοχής. Εξάλλου, από
την υδροπερίοδο εξαρτάται η διαθεσιμότητα κυρίως του διαλυμένου οξυγόνου στο νερό και στο
ίζημα, που επιδρά με τη σειρά του στις γεω-βιολογικές και φυσικοχημικές διεργασίες του
υγρότοπου και στη βιοποικιλότητα. Επίσης, η διαχείριση της υδροπεριόδου αποτελεί μια
αποτελεσματική πρακτική, που επιδρά καθοριστικά στη διαμόρφωση των επιθυμητών οικολογικών
συνθηκών. Για παράδειγμα, με αυτή την πρακτική μπορεί να αυξηθεί η ετερογένεια των
ενδιαιτημάτων, να περιοριστεί η επικράτηση ανεπιθύμητων φυτικών διαπλάσεων, να ρυθμιστεί η
πρωτογενής παραγωγικότητα και η ποιότητα των νερών, επομένως να αυξηθεί το δυναμικό
στήριξης της βιοποικιλότητας. ‘Ετσι, η υδροπερίοδος επιδρά στη σύνθεση και χωρική κατανομή των
ομάδων φυτών που ευνοούνται και επικρατούν στον υγρότοπο, καθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις
συνθήκες των ενδιαιτημάτων για τους οργανισμούς των διαφόρων τροφικών επιπέδων (π.χ.
φυτοφάγοι, σαρκοφάγοι, σαπροφάγοι).
Με την υλοποίηση των περιβαλλοντικών μέτρων που έχουν να κάνουν με την ελαχιστοποίηση ή και
τη διακοπή των ρυπαντικών απορροών προς τον ταμιευτήρα, ενισχύεται σταδιακά η βιοποικιλότητα
και τα ενδιαιτήματα άγριας ζωής. Εξίσου σημαντικό για τη βιοποικιλότητα και τα ενδιαιτήματα
άγριας ζωής, εκτός της αναβάθμισης της ποιότητας του νερού, είναι η ορθολογική διαχείριση της
υδρόβιας και ελοφυτικής βλάστησης με ήπια μέσα, συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα εργασιών στο
239
χώρο και τη κατάλληλη περίοδο, ώστε και η πτηνοπανίδα κυρίως να προστατεύεται και η διατήρηση
κατάλληλων θέσεων για το φώλιασμα υδρόβιων πουλιών, αλλά και η διατήρηση της μωσαϊκότητα
της βλάστησης, οι τύποι της βλάστησης, και γενικά η ενίσχυση σημαντικών στοιχείων για τη
βιοποικιλότητα και τα ενδιαιτήματα των υδρόβιων και άλλων οργανισμών.
Οι υγροτοπικές λειτουργίες, ως μέρος του συνόλου των διεργασιών σε ένα οικοσύστημα μπορούν
μερικές φορές να βελτιωθούν ή και να αποκατασταθούν με ήπιες παρεμβάσεις, λαμβάνοντας
πάντοτε υπόψη τη θεμελιώδη οικολογική ταυτότητα της περιοχής σε συνδυασμό με την κοινωνική
αποδοχή και συναίνεση, καθώς οι περισσότερες σημερινές υγροτοπικές περιοχές, βρίσκονται
συνήθως στον ‘’κλοιό’’ των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων κάθε περιοχής. Ωστόσο, η βελτίωση
της λειτουργίας των υγροτοπικών περιοχών, μέσα από τη λήψη αντίστοιχων ήπιων μέτρων και
πρακτικών, μπορεί να περιλαμβάνει για παράδειγμα την ελαχιστοποίηση των απορροών από
σημειακές και μη πηγές ρύπανσης, την οικολογική διαχείριση της υδρόβιας και ελοφυτικής
βλάστησης, τη δημιουργία τεχνητών νησίδων, φυτοτεχνκά έργα ήπιας παρέμβασης, τη διαχείριση
του επιβαρυμένου ιζήματος, τη χρήση σύγχρονου εξοπλισμού και συστημάτων ελέγχου της
λειτουργίας του, τη δημιουργία τοπικού φορέα διαχείρισης και άλλα.
Εξάλλου, για τη βελτίωση ή και αποκατάσταση των υγροτοπικών λειτουργιών και των
οικοσυστημάτων της περιοχής, απαιτείται η προσεκτική και σταδιακή εφαρμογή περιβαλλοντικών
μέτρων και βιώσιμης διαχείρισης, κατάλληλα προσαρμοσμένη για την περίπτωσή μας, που μεταξύ
των άλλων οφείλει να :
•
ελαχιστοποιήσει ή και να εξαλείψει τις ανθρωπογενείς πιέσεις και επιπτώσεις, μέσα από την
πολύ-λειτουργικότητα της περιοχής,
•
εντοπίσει ή και να προβλέψει πιθανές μεταβολές στους φυσικούς πόρους και στην
υδροπερίοδο του συστήματος, σε πιθανή ανομβρία και στην κλιματική αλλαγή,
•
αποτιμά περιοδικά τη λειτουργία του οικοσυστήματος και των αξιών που προσφέρει,
•
χρησιμοποιεί μοντέλα προσομοίωσης για τη βελτίωση
των φυσικών λειτουργιών του
υγρότοπου, αλλά και των υπηρεσιών προσφοράς νερού προς το περιβάλλον και τις
δραστηριότητες του ανθρώπου,
•
παρεμβαίνει σε κάθε περίπτωση με ήπιες πρακτικές, μέσα και έργα για τη βελτίωση και
αποκατάσταση των λειτουργιών του συστήματος,
•
διασφαλίζει την εφαρμογή συστημάτων συνεχούς παρακολούθησης και την ενημέρωση των
τοπικών και άλλων φορέων που συμμετέχον στη λήψη των αποφάσεων.
Τέλος, για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας των μέτρων που θα εφαρμοστούν για τη
διαδικασία βελτίωσης ή και αποκατάστασης της υγροτοπικής περιοχής και του ταμιευτήρα της
Αγιάς, ανάμεσα σε εναλλακτικές λύσεις και σενάρια συνθηκών, απαιτείται επικαιροποιημένη και
εξειδικευμένη βασική γνώση και κατανόηση του οικοσυστήματος και των οικοτόπων του. Οι μελέτες
αυτές, όπως είναι γνωστό, αποτελούν την επιστημονική βάση για τον έλεγχο αποδοτικότητας των
μέτρων, αλλά και των διαφόρων σεναρίων για συνθήκες που θα έχουν απόκριση στο οικοσύστημα
και στους φυσικούς πόρους του.
240
241
Κεφάλαιο 12
Προκαταρτικό
Σχέδιο Διαχείρισης
Ξηρασίας
242
12. Προκαταρτικό Σχέδιο Διαχείρισης Ξηρασίας
«Ξηρασία» ορίζεται η προσωρινή έλλειψη νερού που οφείλεται σε φυσικά φαινόμενα (ενώ
«Ξηρότητα» είναι η παρατεταμένη έλλειψη νερού που οφείλεται σε φυσικά αίτια) και «Λειψυδρία»
είναι η έλλειψη νερού που παρατηρείται όταν η ζήτηση υπερβαίνει τους διαθέσιμους βιώσιμους
πόρους (πχ. εκτεταμένη άρδευση). Ένα Σχέδιο Διαχείρισης Ξηρασίας πρέπει να περιλαμβάνει δύο
ειδών μέτρα σύμφωνα με διεθνείς πρακτικές καθώς και τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και
της Ελληνικής νομοθεσίας (Drought Management Plan Report – Technical Report 2008-23,
Έκθεσης της Δ/νσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Οδηγία 2007/60/ΕΚ για την
αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας):
(α) Μέτρα για την αντιμετώπιση της
ξηρασίας καθώς και (β) μέτρα για την μείωση των επιπτώσεων της ξηρασίας.
Τα μέτρα αντιμετώπισης της ξηρασίας πρέπει να περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
1.
Δημιουργία δικτύου παρακολούθησης ξηρασίας
2.
Ορισμός κατάστασης ξηρασίας
3.
Προσδιορισμός περιοχών σε κατάσταση ξηρασίας
4.
Προτεραιότητες στην κατανομή του νερού στη διάρκεια της ξηρασίας
Τα μέτρα μείωσης των επιπτώσεων ξηρασίας πρέπει να περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
1. Παρακολούθηση και εκτίμηση επιπτώσεων
2. Μέτρα μείωσης της κατανάλωσης
3. Μέτρα προστασίας της λεκάνης απορροής
4.
Εναλλακτικές πηγές νερού
Αναλυτικά τα μέτρα αντιμετώπισης της ξηρασίας καθώς και τα μέτρα μείωσης των επιπτώσεων για
τον Νομό Χανίων και ειδικότερα τις λεκάνες απορροής των ποταμών Κοιλιάρη και Κερίτη έχουν ως
εξής.
Μέτρα αντιμετώπιση ξηρασίας
1. Δημιουργία δικτύου παρακολούθησης ξηρασίας –
Για την παρακολούθηση της ξηρασίας απαιτείται δίκτυο υδρομετεωρολογικών σταθμών με
μακροχρόνιες χρονοσειρές βροχοπτώσεων και απορροής κατάλληλα τοποθετημένων για τον
προσδιορισμό
δεικτών
της
ξηρασίας
που
εκφράζουν
την
απόκλιση
από
τις
κανονικές
μετεωρολογικές και υδρολογικές συνθήκες, τις συνθήκες για την εδαφική υγρασία για την ανάπτυξη
των καλλιεργειών και την έλλειψη σε νερό για τις κοινωνικές ανάγκες. Η ανάλυση αυτών των
δεδομένων μπορεί να προσδιορίσει τις μετεωρολογικές και υδρολογικές περιόδους ξηρασίας
(καταγραφή των φαινομένων ξηρασίας) και την ποσοτικοποίηση τους.
243
H παρακολούθηση και μελέτη των υδάτινων πόρων της Κρήτης άρχισε το 1965 από την Υπηρεσία
Εγγείων Βελτιώσεων του Υπουργείου Γεωργίας και συνεχίζεται από τη Διεύθυνση Υδάτων της
Περιφέρειας Κρήτης. Τα στοιχεία αυτά είναι:
i.
Βροχομετρικά στοιχεία 56 σταθμών (6 για τον Ν. Χανίων).
ii.
Εξατμισομετρικά στοιχεία 18 σταθμών (1 για τον Ν. Χανίων).
iii.
Στοιχεία θερμοκρασίας 16 σταθμών (2 για τον Ν. Χανίων).
iv.
Στοιχεία Ηλιοφάνειας 4 σταθμών (1 για τον Ν. Χανίων)
v.
Υδρομετρικά στοιχεία 48 συγκροτημάτων πηγών (11 για τον Ν. Χανίων).
vi.
Υδρομετρικά στοιχεία χειμάρρων σε 26 σταθμούς (5 για τον Ν. Χανίων).
Οι πίνακες 12.1 και 12.2 παρουσιάζουν περιγραφικές πληροφορίες των βροχομετρικών,
μετεωρολογικών και υδρομετρικών σταθμών του Ν. Χανίων του τμήματος Εγγείων Βελτιώσεων της
Περιφέρειας Κρήτης.
Πίνακας 12.1. Σταθμοί μέτρησης βροχομετρικών και μετεωρολογικών δεδομένων
.Όνομα
Σταθμού
Ασκύφου
Υπηρεσία ΑΜ
Νήσος
Γαύδος
ΥΕΒ/ΑΜ
63
ΥΕΒ/ΑΜ
691
Καλύβες
ΥΕΒ/ΑΜ , 479
Μουρί
ΥΕΒ/ΑΜ 157
Παλαιά
Ρούματα
Πρασσές
ΥΕΒ/ΑΜ
67
ΥΕΒ/ΑΜ
637
Όργανο
Υψόμετρο, m
Γεωγραφικό
Πλάτος
Γεωγραφικό
Μήκος
Βροχή
740
35ο 18'
24ο 11'
Βροχή,
Θερμοκρασία,
Ηλιοφάνεια,
Εξάτμιση
Βροχή,
Θερμοκρασία
Βροχή
10
34ο 50'
24ο 05'
24
35ο 27'
24ο 10'
24
35ο 20'
24ο 17'
Βροχή
316
35ο 24'
23ο 47'
Βροχή
520
35ο 23'
23ο 51'
Επιπλέον λειτουργούν οι παρακάτω σταθμοί: (α) Η Διεύθυνση Υδάτων έχει δημιουργήσει ένα
δίκτυο τηλεμετρικών σταθμών για την παρακολούθηση των υπόγειων υδροφορέων της Κρήτης από
το 2005. Το δίκτυο αποτελείται από 5 μετεωρολογικούς σταθμούς και 27 σταθμούς μέτρησης
υπόγειων υδάτων, 5 από τους οποίους είναι στο Νομό Χανίων. (β) Η Εθνική Μετεωρολογική
Υπηρεσίας (Ε.Μ.Υ.) στο νομό Χανίων λειτουργεί δύο μετεωρολογικούς σταθμούς τ. στη Σούδα και
στην Παλαιόχωρα. (γ) Πρόσφατα, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) στα πλαίσια
του προγράμματος LIFE/Φύση 2004 ‘Δράσεις για τη Διατήρηση των Μεσογειακών Εποχικών
Λιμνίων στην Δ. Κρήτη’ εγκατέστησε μετεωρολογικούς σταθμούς στο Ελαφονήσι (Μάρτιος 2005),
244
στη λίμνη Κουρνά (Μάρτιος 2005) και στον Ομαλό (Φεβρουάριος 2005). Τα δεδομένα αυτά είναι
ελλιπή εξαιτίας βλαβών των αντίστοιχων σταθμών.
(δ) Τέλος το Πολυτεχνείο Κρήτης σε
συνεργασία με την ΥΕΒ Χανίων λειτουργούν 2 μετεωρολογικούς σταθμούς στο Ψυχρό Πηγάδι (1000
m) και στον Σαμωνά (400 m).
Πίνακας 12.2. Υδρομετρικοί σταθμοί πηγών και χειμάρρων Ν. Χανίων.
Πηγές Ν. Χανίων
1
Αγυιά
2
Αρμένοι
3
Βρύσες
4
Δραπανιάς Κωλένη
5
Ελληνική ( Παλαιόχωρα )
6
Θέρισος
7
Καλύβες (Ζούρμπος)
8
Κοντό Κυνήγι
9
Μεσκλά
10
Στύλος
11
Σφυνάρι ( Αγία Παρασκευή )
Χείμαρροι Ν. Χανίων
1
Κακοδικιανός
2
Κακόπετρο
3
Μεσαύλια
4
Ρουματιανός
5
Σεπρενιώτης
Τα προβλήματα με το υπάρχον δίκτυο παρακολούθησης είναι: α) οι περισσότεροι μετεωρολογικοί
σταθμοί είναι σε χαμηλά υψόμετρα και δεν είναι αντιπροσωπευτικοί του ορογραφικού ανάγλυφου της
περιοχής β) η χρηματοδότηση τους από την Πολιτεία είναι ανεπαρκής με αποτέλεσμα να υπάρχουν
κενά στα δεδομένα, γ) δεν υπάρχει σταθμός μέτρησης χιονιού και δ) οι πολλοί φορείς που
εμπλέκονται .
Η διακύμανση της ετήσιας βροχόπτωσης ανά σταθμό και μεταξύ σταθμών
παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 12.1. Στο Νομό Χανίων η μέση ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται από
2100 mm στο σταθμό του Ασκύφου ως 300 mm στη Γαύδο. Το Διάγραμμα 12.2 παρουσιάζει τη
σύγκριση της ετήσιας βροχόπτωσης στο σταθμό του Σαμωνά με τον σταθμό στο Ψυχρό πηγάδι.
Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, το εύρος της αυξομείωσης της βροχόπτωσης στον Σαμωνά ήταν
περίπου 180 mm, ενώ στο Ψυχρό Πηγάδι το εύρος της μείωσης ήταν 730 mm στα τρία χρόνια.
245
Παρατηρείτε ότι η μείωση των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων στα ορεινά είχε σημαντικές
επιπτώσεις στην υδροφορία του καρστικού της Αγιάς και Στύλου με αποτέλεσμα την κατάσταση
λειψυδρίας το καλοκαίρι του 2010 λόγω της έλλειψης νερού που παρατηρήθηκε, και συγκεκριμένα η
ζήτηση ήταν παραπάνω από την ικανότητα του υπάρχοντος δικτύου διαχείρισης υδατικών πόρων.
Η ανάλυση των μετεωρολογικών δεδομένων του Νομού Χανίων παρατίθεται στο Παράρτημα 8.
Το υπάρχον δίκτυο πρέπει να συμπληρωθεί με 2 μετεωρολογικούς σταθμούς σε μεγάλα υψόμετρα,
οι οποίοι να έχουν την δυνατότητα να μετρούν και το χιόνι, καθώς και 15 σταθμούς μέτρησης
στάθμης στους κύριους υδροφορείς και επιφανειακά νερά της περιοχής (Πηγές Πλατάνου,
Κολύμπας, Καλαμιώνα, Λίμνη Αγιάς, Παροχή Κερίτη, Μεσκλά, Αναβάλοντα, Στύλου, Ζούρμπου,
Αρμένων; Υπόγειοι Υδροφορείς Κουφού, προσχωματικός Κερίτη, κάμπου Χανίων, Αλικιανού,
Σκινέ). Το κόστος αγοράς και εγκατάστασης των παραπάνω οργάνων είναι της τάξεως των 40.000
€ αν οι αισθητήρες είναι τηλεμετρικοί και της τάξεως των 22.000 € αν οι αισθητήρες είναι μόνο
καταγραφικοί.
Νήσος Γαύδος, 10 m
Καλύβες, 24 m
Ελάχιστο Ετήσιο
Ύψους Υετού
Μουρί, 24 m
Μέσο Ετήσιο
Ύψους Υετού
Σούδα, 151,6 m
Παλαιά Ρούματα, 316 m
Μέγιστο Ετήσιο
Ύψους Υετού
Πρασσές, 520 m
Ασκύφου, 740 m
0
500 1000 1500 2000 2500 3000 3500
Διάγραμμα 12.1. Ελάχιστο, μέσο και μέγιστο ετήσιο ύψος υετού για τους σταθμούς Ασκύφου,
Πρασσές, Παλαιά Ρούματα, Σούδα, Μουρί, Καλύβες και Νήσος Γαύδος.
246
Διάγραμμα 12.2. Σύγκριση ετήσιας βροχόπτωσης στους σταθμούς Σαμωνά και Ψυχρό Πηγάδι..
2.
Ορισμός κατάστασης ξηρασίας
Η ανάλυση των υδρομετεωρολογικών δεδομένων θα πρέπει να καταλήξει στην δημιουργία δεικτών
(drought index όπως ο Τυποποιημένος Δείκτης Κατακρήμνισης, SPI) καθώς και ορίων
(thresholds) για τον χαρακτηρισμό της κατάστασης ως κανονική, ξηρασία, ανάκαμψη κτλ. Λόγω του
ορογραφικού έντονου ανάγλυφου της περιοχής και της έλλειψης μετεωρολογικών σταθμών σε
μεγάλα υψόμετρα, ο ορισμός της ξηρασίας θα πρέπει να γίνει με το συνδυασμό των δεικτών
ξηρασίας για κάθε σταθμό και με τον καθορισμό ορίων στάθμης υπόγειων νερών των καρστικών
συστημάτων. Το Διάγραμμα 12.3 παρουσιάζει την διακύμανση της ετήσιας βροχόπτωσης και του
δείκτη ξηρασίας SPI για το σταθμό Παλαιά Ρούματα. Οι τιμές του δείκτη πάνω από το 0 δηλώνουν
υγρά έτη και κάτω από το 0 ξηρά έτη. Όταν οι τιμές του SPI είναι μεταξύ -1 και 1 υποδηλώνουν
κανονικά έτη, πάνω από 2 δηλώνουν εξαιρετικά υγρό έτος, κάτω από -2 εξαιρετικά ξηρό, και οι
τιμές μεταξύ 1 και 2 και -1 και -2 δηλώνουν ενδιάμεσες καταστάσεις μέτρια και έντονα ξηρό και
υγρό αντιστοίχως. Από το 1960 ως το 2005 υπήρχαν 8 έτη υπερβολικής ξηρασίας και 3 έτη
υπερβολικής υγρασίας στην περιοχή.
Επειδή το υπάρχον δίκτυο δεν είναι αντιπροσωπευτικό των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων στα
ορεινά θα πρέπει να δημιουργηθούν όρια στάθμης υπόγειων υδροφορέων με βάση το χαρακτηρισμό
«Λειψυδρία» στην περιοχή (δείκτης «λειψυδρίας») που να σχετιστούν με συνθήκες ξηρασίας. Για
παράδειγμα, η μείωση των βροχοπτώσεων στα ορεινά (Διάγραμμα 2) είχε επιπτώσεις στη στάθμη
στην πηγή του Πλατάνου (Διάγραμμα 12.4) και στη στάθμη στα Μυλωνιανά (Διάγραμμα 12.5). Το
Διάγραμμα 6 παρουσιάζει τη μέγιστη και ελάχιστη στάθμη του υδροφορέα στα Μυλωνιανά και τη
σύγκριση της στάθμης των Μυλωνιανών με του Πλατάνου την 1η Μαΐου κάθε έτους.
247
Προτείνεται, ως πρώτο όριο να είναι η στάθμη των 18 m στην αρχή της ξηρής περιόδου.
Όταν η στάθμη είναι πάνω από τα 18 m δεν υπάρχει πρόβλημα λειψυδρίας. Το επόμενο όριο
είναι τα 17 m στο οποίο θα πρέπει να ληφθούν τα πρώτα μέτρα και τέλος το όριο των 16 m
που η κατάσταση θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σοβαρά.
Διάγραμμα 12.3. Διακύμανση ετήσιας βροχόπτωσης και του δείκτη ξηρασίας SPI για το σταθμό
Παλαιά Ρούματα.
248
Διάγραμμα 12.4.Ετήσια Διακύμανση της στάθμης των πηγών Πλατάνου
για τα υδρολογικά έτη 2007-08, 2008-09, 2009-10, 2010-
Διάγραμμα 12.5. Διακύμανση της στάθμης του καρστικού υδροφορέα στα Μυλωνιανά
249
Στάθμη, m
MIN
MIN DATE
MAX
MAX DATE
ΣΤΑΘΜΗ ΜΑΙΟΥ
2005‐2006 2006‐2007 2007‐2008 2008‐2009 2009‐2010
12.26
12.79
12.58
11.49
11.54
2/9/2006 30/9/2007 17/9/2008 40034 30/9/2010
17.98
18.31
18.61
16.92
17.49
3/5/2006 3/5/2007 18/5/08 26/4/09 18/3/2010
17.98
18.31
18.52
16.55
15.55
Διάγραμμα 12.6. Μέγιστη και ελάχιστη στάθμη του υδροφορέα στα Μυλωνιανά και σύγκριση της
στάθμης των Μυλωνιανών με του Πλατάνου την 1η Μαΐου κάθε έτους.
3. Προσδιορισμός περιοχών σε κατάσταση ξηρασίας
Προτείνεται να δημιουργηθεί ένας δημόσιος φορέας που θα έχει την νομοθετική κάλυψη για την
οριοθέτησης των περιοχών που βρίσκονται σε κατάσταση ξηρασίας. Με βάση την υπάρχουσα
νομοθεσία, ο δημόσιος φορέας που διαχειρίζεται τα νερά καθώς και όλα τα θέματα ξηρασίας είναι η
Περιφέρεια.
Λόγω έλλειψης προσωπικού, η Περιφέρεια θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα
προσωρινό φορέα για την διαχείριση προβλημάτων ξηρασίας, συστήνοντας μία επιτροπή με
συμμετοχή από τοπικούς φορείς όπως οι Δήμοι, ΤΕΕ, ΟΑΔΥΚ, ΔΕΥΑΧ κτλ. Χρησιμοποιώντας
συνδυασμούς των προαναφερθέντων δεικτών να προσδιοριστούν οι περιοχές που είναι ευπαθείς
στα φαινόμενα λειψυδρίας και ξηρασίας και οι περιοχές που παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο στην
εμφάνιση αυτών των φαινομένων (ζώνες τρωτότητας – drought vulnerability zones). Σκοπός της
ανάλυσης τρωτότητας είναι η εκτίμηση της ευπάθειας των δεικτών στον κίνδυνο της ξηρασίας. Θα
πρέπει να προσδιοριστούν οι δυο συνιστώσες που επηρεάζουν την επικινδυνότητα: α) η άμεση
έκθεση (τοποθεσία και φυσικοί παράγοντες) και β) η κοινωνικοοικονομική συνιστώσα όπου θα
ληφθεί υπόψη η ζήτηση νερού σε συνδυασμό με τις χρήσεις γης και τη γεωργική πρακτική καθώς η
γεωργία είναι ο «μεγάλος» καταναλωτής στην Κρήτη .
250
4. Προτεραιότητες στην κατανομή του νερού
Ο ίδιος φορέας θα πρέπει να θέση τις προτεραιότητες στην κατανομή του νερού στη διάρκεια της
ξηρασίας με πρώτη το νερό ύδρευσης, παράλληλα με την οικολογική παροχή και τέλος την άρδευση
σύμφωνα με την υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο.
Μέτρα μείωσης των επιπτώσεων ξηρασίας
1.
Παρακολούθηση και εκτίμηση επιπτώσεων
Ο φορέας θα πρέπει να παρακολουθεί συνεχώς την κατάσταση ξηρασίας και να προβαίνει σε
εκτίμηση των επιπτώσεων. Θα πρέπει να αξιολογεί το σχέδιο αντιμετώπισης ως προς την
αποτελεσματικότητά του καθώς και να προτείνει «πολιτική απολήψεων νερού» για παρόμοιες
περιόδους και μέτρα που αφορούν σε πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης, προστασίας της λεκάνης
απορροής, διαμόρφωσης χρήσεων γης
και θεσμοθέτηση των μέτρων αυτών.
Επιβάλλεται να
δημιουργήσει μηχανισμό έγκαιρης προειδοποίησης για φαινόμενα ξηρασίας και λειψυδρίας.
2.
Μέτρα μείωσης της κατανάλωσης
Ενδεικτικά μέτρα μείωσης της κατανάλωσης της ύδρευσης:
•
Μέτρα εξοικονόμησης νερού (πχ καθορισμό ανώτατου ορίου ανά χρήστη, πρακτικών χρήσης
κλπ)
•
Μείωση διαρροών και απωλειών στο σπίτι και στο δίκτυο
•
Αύξηση των τελών ύδρευσης και εισαγωγή ειδικού φόρου κατανάλωσης νερού για
κατανάλωση νερού πέρα από τα ενδεδειγμένα όρια (υπερκατανάλωση)
•
Συλλογής και επαναχρησιμοποίησης νερού οικιακής χρήσης (ντους και νεροχύτη - grey
water) για την αξιοποίησή του στην τουαλέτα, ενθάρρυνση των καταναλωτών με οικονομικά
οφέλη.
•
Εγκατάσταση συσκευών εξοικονόμησης νερού (περιορισμός ροής βρυσών, καζανάκια διπλής
ροής)
•
Εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης
Η μελέτη του ΙΟΒΕ σχετικά με την διαχείριση των υδάτινων πόρων στον αγροτικό τομέα προτείνει
ως προτεραιότητα μέτρα διαχείρισης της ζήτησης, όπως, ενδεικτικά:
•
Τιμολόγηση του νερού με βάση τον όγκο της κατανάλωσης.
•
Καταμέτρηση όλων των χρήσεων, συμπεριλαμβανόμενων και των ιδιωτικών γεωτρήσεων.
•
Έλεγχος της τήρησης των όρων της άδειας χρήσης.
•
Διασύνδεση των αγροτικών επιδοτήσεων με την εφαρμογή πρακτικών φιλικών προς το
φυσικό περιβάλλον.
•
Ενημέρωση των αγροτών σχετικά με εναλλακτικές μορφές άρδευσης και τις καλλιέργειες με
ηπιότερη χρήση νερού.
•
Μείωση διαρροών και απωλειών στο δίκτυο
251
3.
Μέτρα προστασίας της λεκάνης απορροής
Συμπεριλαμβάνονται όλα τα περιβαλλοντικά μέτρα που θα προκύψουν από το διαχειριστικό σχέδιο
της λεκάνης απορροής και θα έχουν ως στόχο την προστασία και αναβάθμιση της ποιότητας των
επιφανειακών και υπογείων νερών της περιοχής.
4.
Εναλλακτικές πηγές νερού
Τέλος θα πρέπει να εξεταστούν εναλλακτικές πηγές νερού που θα εξασφαλίζουν ικανοποιητικά
αποθέματα για χρήση στη διάρκεια της ξηρασίας. Σε αυτή την περίπτωση εμπίπτει η αναρρύθμιση
των πηγών της Αγιάς σύμφωνα με την πρόταση του διαχειριστικού σχεδίου.
252
Κεφάλαιο 13
Δημόσια
Διαβούλευση και
Ιεράρχηση Έργων
253
13. Δημόσια Διαβούλευση και Ιεράρχιση Έργων
Τα υδατικά συστήματα των λεκανών απορροής των ποταμών Κερίτη και Κοιλιάρη έχουν
πολυδιάστατο ρόλο, εξαιτίας των φυσικών λειτουργιών του, αλλά και των επιπτώσεων από κάθε
είδους ανθρωπογενείς δραστηριότητες οι οποίες έχουν ως αποδέκτη τα επιφανειακά και υπόγεια
ύδατα. Στις κυριότερες λειτουργίες του υδατικού συστήματος της περιοχής συγκαταλέγονται τα
συγκριτικά της πλεονεκτήματα, δηλαδή οι δυνατότητες για:
1. Παροχή νερού για ύδρευση και άρδευση, ο εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφορέων-
υπόγεια νερά, η προστασία από πλημμύρες, η βελτίωση της ποιότητας του νερού-φίλτρανση
ρύπων, η ελαχιστοποίηση των ζημιών από παγετούς και καύσωνες και η περιβαλλοντική
χρήση του νερού.
2. Παραγωγή προϊόντων μεγάλης θρεπτικής αξίας.
3. Ευκαιρίες για αναψυχή, αθλητικές δραστηριότητες, οικολογικό τουρισμό, και εκπαίδευση.
4. Διασύνδεση με την ιστορία και την πολιτιστική παράδοση της ευρύτερης περιοχής.
5. Στήριξη της βιολογικής ποικιλότητας, αφθονία ποιοτική και ποσοτική στην πανίδα και
χλωρίδα.
Κατά τη διαδικασία υλοποίησης του Προγράμματος σημαντικός ήταν ο ρόλος των τοπικών
φορέων/εταίρων, κυρίως ως μηχανισμού αλληλοπληροφόρησης με την ερευνητική ομάδα, αλλά και
ως ιμάντας μεταβίβασης των προτεινόμενων παρεμβάσεων προς το σύνολο του τοπικού
πληθυσμού.
Επίσης αναπτύχθηκε ένας διαρκής διάλογος με τους υπεύθυνους για την
περιβαλλοντική διαχείριση δημόσιους φορείς μέσω προβλεπόμενων τακτικών συσκέψεων, άτυπων
ενημερωτικών επαφών και δημόσιων εκδηλώσεων. Τα επίπεδα ανάπτυξης αυτής της δημόσιας
διαβούλευσης ήταν:
•
Σε τοπικό επίπεδο, η συνεργασία και ο διάλογος με τους εκπροσώπους των ΟΑΔΥΚ,
ΔΕΥΑΧ, ΤΟΕΒ και ΟΤΑ, και
•
Σε κεντρικό επίπεδο με τους εκπροσώπους της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χανίων,
κυρίως με την Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων (ΥΕΒ), και με τη Διεύθυνση Υδάτων της
Περιφέρεια Κρήτης.
Το κείμενο του διαχειριστικού σχεδίου παρουσιάστηκε στους κοινωνικούς εταίρους στις 15
Απριλίου του 2010 και αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της Ν.Α. Χανίων. Από τους φορείς ζητήθηκε
να στείλουν τις παρατηρήσεις τους εγγράφως για να προκύψει το τελικό διαχειριστικό σχέδιο. Στο
Παράρτημα 7 παρατίθενται τα έγγραφα με τις παρατηρήσεις των ακόλουθων φορέων:
ΤΕΕ
Δυτικής Κρήτης, ΔΕΥΑ Χανίων, ΟΑΔΥΚ, ΝΑ Χανίων-ΥΕΒ, ΤΟΕΒ Βαρυπέτρου, Δήμοι
Κολυμβαρίου, Πλατανιά, Βουκολιών και Θερίσου, ΙΓΜΕ, Ομάδα Γεωλόγων Νομού Χανίων, και οι
Παυλάκης-Παυλάκη-Ριζιώτης. Εκτός από την παραπάνω παρουσίαση του Σχεδίου έγινε συνάντηση
φορέων στον ΟΑΔΥΚ στις 19-5-2010 με θέμα την αντιμετώπιση της ξηρασίας που επίσης
254
σχετιζόταν με το διαχειριστικό. Το ΤΕΕ Δυτικής Κρήτης έκανε συνάντηση εταίρων στις 9-9-2010
με θέμα το διαχειριστικό σχέδιο.
Τέλος, εκπρόσωποι του ΟΑΔΥΚ και ΔΕΥΑΧ έκαναν συχνές
συναντήσεις για την διαβούλευση προτεινόμενων έργων.
Ο Πίνακας 12.1 καθώς και το Διάγραμμα 12.1 παρουσιάζουν τα «Μελλοντικά Έργα για την
Αξιοποίηση Υδατικού Δυναμικού Λεκάνη Απορροής Κερίτη – Θερίσου – Κοιλιάρη που προέκυψαν
από την δημόσια διαβούλευση φορέων».
Στα προτεινόμενα έργα προτεραιότητα πρέπει να
δωθεί πρώτα στα έργα που αφορούν την ύδρευση, μετά στην προστασία των πηγών και του
περιβάλλοντος καθώς και της οικολογικής παροχής των ποταμών και τέλος στα έργα
άρδευσης.
Η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης ολοκληρώθηκε 6 μήνες μετά την παρουσίαση του
Σχεδίου στις 15 Οκτωμβρίου 2010.
Διάγραμμα 13.1. Έργα αξιοποίησης υδατικών πόρων – ΟΑΔΥΚ.
255
Πίνακας 13.1 Μελλοντικά Έργα για την Αξιοποίηση Υδατικού Δυναμικού Λεκάνη Απορροής
Κερίτη – Θερίσου – Κοιλιάρη που προέκυψαν από την δημόσια διαβούλευση φορέων
1. ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΑΝΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΑΓΙΑΣ-ΜΥΛΩΝΙΑΝΩΝ
α. Μελέτη χωροθέτησης νέων γεωτρήσεων και δοκιμαστικές γεωτρήσεις .
β. Έργα εξοπλισμού γεωτρήσεων, υδραυλικός και Η/Μ εξοπλισμός των,
δίκτυα διασύνδεσης με το υδροδοτικό σύστημα, πρόσθετες δεξαμενές .
γ. Δημιουργία ζωνών προστασίας πηγών και γεωτρήσεων.
δ. Εγκατάσταση αυτόματου συστήματος ελέγχου ποσότητας και ποιότητας νερών.
2. ΕΞΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΥΔΡΟΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΚΑΜΠΟΥ
ΧΑΝΙΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
3. ΕΡΓΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΔΙΚΤΥΩΝ ΥΔΡΕΥΣΗΣ - ΑΡΔΕΥΣΗΣ
α. Ολοκλήρωση φράγματος Βαλσαμιώτη.
β. Αγωγός διασύνδεσης φράγματος και υπάρχοντος κεντρικού Δυτικού αγωγού άρδευσης
ΟΑΔΥΚ συμπληρωματικά έργα Φουρνε - Μεσκλών
γ. Βελτίωση
ύδρευσης περιοχής Κολυμβαρίου- Χανίων – Ακρωτηρίου (Βόρειος Άξονας
περιοχής) με την υλοποίηση ανεξάρτητου υδρευτικού δικτύου και δεξαμενών.
4. ΑΓΩΓΟΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΟ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ – ΜΑΝΤΑΜΑΣ
ΓΙΑ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΟΙΛΙΑΡΗ
5. ΕΡΓΑ ΑΡΔΕΥΣΗΣ ΥΨΗΛΗΣ ΖΩΝΗΣ ΚΟΛΥΜΒΑΡΙΟΥ
6. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ
ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ
ΣΕΜΠΡΕΝΙΩΤΗ
–
ΠΑΠΑΔΙΑΝΩΝ,
ΣΥΡΑΓΓΑΣ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΔΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ
ΑΓΩΓΟ ΑΡΔΕΥΣΗΣ
7. ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΚΟΙΛΙΑΡΗ
α. Δημιουργία ζωνών προστασίας πηγών και γεωτρήσεων.
β. Εγκατάσταση αυτόματου συστήματος ελέγχου ποσότητας και ποιότητας νερών.
8. ΕΡΓΑ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΚΡΟΩΝ Ε.Ε.Λ.
α. Χρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων από ΕΕΛ του Β.Α. για άρδευση καλλιεργειών
κατά την διάρκεια της αρδευτικής περιόδου.
β. Έργα για την περαιτέρω βελτίωση των επεξεργασμένων λυμάτων από ΕΕΛ του Β.Α.
κατασκευή τεχνητού υγροβιότοπου επιφανειακής ροής με 11 κλίνες συνολικής επιφάνειας
25 στρεμμάτων, εφοδιασμένες με τους αντίστοιχους μεριστές και ενδημικά φυτά.
γ. Έργα τριτοβάθμιας επεξεργασίας εκροών ΕΕΛ Χανίων και δίκτυα – Δεξαμενές άρδευσης
9. ΕΡΓΑ
ΜΕΙΩΣΗΣ
ΔΙΑΡΡΟΩΝ
ΔΙΚΤΥΟΥ
ΥΔΡΕΥΣΗΣ/ΑΡΔΕΥΣΗΣ
ΓΙΑ
ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ, ΜΕΙΩΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΜΕΝΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
10. ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΟΙΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΝΕΡΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΔΕΥΣΗ.
256
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Διεθνής Βιβλιογραφία
1. Altatouri Α., (2007), «Development of a method to assess the risk of water pollution from olive
mill wastewater using geographic information system: the case study of Keritis watershed»,
Mediterranean Agronomic Institute of Chania (2007), Chania, Greece.
2. Guidance document no 2, “Identification of Water Bodies”.
3. Guidance document no 3, “Analysis of Pressures and Impacts”.
4. Schnoor, J.L. (2003), «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ, Τύχη και Μεταφορά Ρύπων στον Αέρα,
Νερό και Έδαφος», Εκδόσεις Τζιόλα, Copyright, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα.
Ελληνική Βιβλιογραφία
5. Γρυλλάκης, Ε., (2006), «Μελέτη και προσομοίωση της επιφανειακής απορροής της υδρολογικής
λεκάνης του ποταμού Κερίτη, με χρήση δεδομένων πεδίου», Διπλωματική εργασία Πολυτεχνείου
Κρήτης, Χανιά.
6. Εφημερίδα της Κυβέρνησης, Αρ. Φύλλου 54 , 8 Μαρτίου 2007, Οδηγία για το Νερό 2000/60/ΕΚ.
7. Καρατζάς, Γ.Π, Παπαδοπούλου, Μ.Π, Τσαγκαράκης, Κ.Π, «Ολοκληρωμένη διαχείριση υδατικών
πόρων με βάση τη λεκάνη απορροής», Πρακτικά 6ου Εθνικού Συνέδριου της Ελληνικής Επιτροπής
Διαχείριση Υδατικών Πόρων (ΕΕΔΥΠ), Επιμέλεια Έκδοσης, Χανιά.
8. Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Χανίων, (1996), «Το Υδατικό Δυναμικό του νομού Χανίων», Επιτροπή
Καταγραφής και Αξιολόγησης των Υδάτινων Πόρων, Χανιά.
9. Παλιατζίκη, Α., (2006), «Ανάλυση Περιβαλλοντικών Πιέσεων και Επιπτώσεων στη λεκάνη απορροής
του ποταμού Κοιλιάρη», Μεταπτυχιακή Διατριβή Πολυτεχνείου Κρήτης, Χανιά.
10. Σκληβανιώτης, Μ., (2004), «Ποιότητα Πόσιμου Νερού»,
Έκδοση Δημοτικής Επιχείρησης
Ύδρευσης Αποχέτευσης Πάτρας, Πάτρα.
11. Έρευνα Εργαστηρίου Εδαφολογίας και Φυλλοδιαγνωστικής του Μεσογειακού Αγρονομικού
Ινστιτούτου Χανίων (Μ.Α.Ι.Χ), «Δελτίο Ανάλυσης Νερού», Χανιά 2007
12. Τσάιμος Γ., «Διαχειριστική Μελέτη Υδατικών Πόρων στις Λεκάνες Απορροής Κερίτη-Θερίσου»,
Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολυτεχνείο Κρήτης, (2009).
257
13. Καλογεράκη Β., «Διαχειριστική Μελέτη Υδατικών Πόρων στην λεκάνη απορροής του Ποταμού
Κοιλιάρη» Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολυτεχνείο Κρήτης, (2009).
Πηγές για Αγιά
14. ΕΚΒΥ.- 1994.- Απογραφή ελληνικών υγροτόπων ως φυσικών πόρων. Εκδ., Ζαλίδης Χ.Γ., Α.Λ.
Μαντζαβέλας, 587+xviii.
15. G.B.W.C., 1996.- The Greek habitat project Natura 2000:an overview. Directive 92/43/EEC,
893pp.
16. Guelorget O., P. Perthuisot, 1992.- Paralic ecosystems. Biological organization and functionning.
Vie Milieu, 42:215-251.
17. Κουσουρής Θ.,
1999.- Το νερό στη φύση στην ανάπτυξη στην προστασία του περιβάλλοντος.
Μονογραφίες Θαλάσσιων Επιστημών, Νο 1, 184σ. Εκδ. Ε.Κ.Θ.Ε.
18. LIFE95/GR/A22/GR/01143, 1998. Διαχειριστικό σχέδιο για τον υγρότοπο της Αγιάς. ΟΑΔΥΚ,
Πανεπιστήμιο Κρήτη, ΜΑΙΧ.
19. LIFE00ENV/GR/000685:. Μεσογειακές υδατοσυλλογές και ταμιευτήρες. Επιδεικτική διαχείριση
πολλαπλών σκοπών στις υδατοσυλλογές της Κρήτης. α). Περιγραφή της μεθοδολογίας αξιολόγησης
των υγροτοπικών λειτουργιών και της πιλοτικής εφαρμογής τους στις υδατοσυλλογές της Κρήτης, συντάκτες:Α. Δημαλέξης, Μ. Δρετάκης, Ν.Νικολακάκης, Χ. Φουρναράκη, 2004. β) Μελέτη της
βλάστησης και τη χλωρίδας επιλεγμένων υγροτόπων της Κρήτης, συντάκτες:Χ.Φουρναράκη,
Π.Δεληπέτρου ,Α.Durban, MAIX, 2003, σελ.,64..
20. Marble L.M., 1992.- A guide to wetland functional design. Lewis Publ., London, 222pp.
21. Smith. R. D., 2001. Hydrogeomorphic approach to assessing wetlands function. Guidelines for
development regional guidebooks. U.S. Army Engeeniring Research & Delelopment Center,
Vicksburg, MS.
22. Stanner D. & P. Bourdeaux, (Ed) 1995.- Europe’s environment. The Dobris Assessment. European
Environmental Agency, Copenhagen, pp676.
23. Taub F. B., 1984.- Ecosystems of the world-lakes and reservoir. Elsev., Amsterdam, 421pp.
Πηγές για Κοιλιάρη
24. De Wilde, AJ, RA Knoben and JW van Poppel (2002). Setting Classboundaries for the
classification of rivers and lakes in Europe, Royal Haskoning, Netherlands, Final report, 22 p.
258
25. Dijkstra & Lewington, 2006. Field guide to the dragonflies of Britain and Europe. Br.Wildlife
Publications.
26. Dijkstra & Lewington, 2009. Atlas of the Odonata of the Mediteranean and N.Africa.
27. Hering D., & J. Strackbein, 2002. Standardisation of river classifications: Framework method
for calibrating different biological survey results against ecological quality classifications to be
developed for the WFD-Star stream type and sampling sites.1st Deliverable, STAR project.
28. Καρανδεινός, Μ. (υπευθ. έκδοσης). 1992. Το Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων σπονδυλόζωων της
Ελλάδας. Αθήνα. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Εκδ. Θυμέλη, 356 σελ..
29. Naiman, R,J., H. Decamps, M. McClain (2005). Riparia –ecology, conservation and management of
streamside communities. Elsevier.
30. Tucker G. M., M.F., Heath, L. Tomialojc and R.F.A., Grimmett. 1994. Birds in Europe: Their
Conservation Status. BIRDLIFE CONSERVATION SERIES 3, pg.,600.
31. Ζόγκαρης Σ, Β. Χατζηρβασάνης, Α. Οικονόμου, Γ. Χατζηνικολάου, Σ. Γιακουμή, Π. Δημόπουλος
(2007). Παρόχθιες ζώνες στην Ελλάδα. Εκδ., ΕΛΚΕΘΕ, σελ.,96.
32. Owen, R (2002). Definition and establishment of Reference Conditions, Background Document,
REFCOND project, 20 p.
Βιβλιογραφικές αναφορές μέσω ιστοσελίδων
1.
http://www.weatheronline.gr
2.
http://www.ims.forth.gr
3.
http://www.crete-map.gr
4.
http://www.hydromedia.gr
5.
http://en.wikipedia.org
6.
http://deyax.gr
7.
http://www.ypan.gr/docs/(08-08-08)Diavoulefsi_diahiristikon_%20ypan/(08-08-
08)Diavoulefsi_diahiristikon_YPAN/North%20Greece/MEROS_A_SXHMATOPOIHSH_WD09_10_
11_12.pdf
8.
http://Enmserv3\Company\DIAY\ΕΚΠΟΝΗΣΗ\F04
ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ\KeimenaGiaDiaboyleysh\Final\MEROS_A_SXHMATOPOIHSH_WD09_10_11_12.
doc (Μέρος Α. Μεθοδολογία και παραδοχές σχηματοποίησης των υδατικών Διαμερισμάτων Δυτικής
Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. 1η Ιουνίου, 2008).
259

1. Προβληµατισµοί και στόχοι της έρευνας. 1.1. Εισαγωγή. Άρχισα να

H πορεία της Διερευνητικής Μεθόδου σε ένα

Οδηγός Προπτυχιακών Σπουδών - Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΛΕΚΑΝΗΣ ∆ΟΪΡΑΝΗΣ

Μοντέλα υδρολογικής προσομοίωσης και πρόγνωσης

Βιογραφικό Σημείωμα Παντελεήμων Μ. Σουπιός

ConferenceProgrammeFINAL.2014.pdf

Προτεινόμενο μεθοδολογικό πλαίσιο υδρολογίας πλημμυρών

εδώ - Κοινή Γνώμη

Διαφάνεια 1 - e

Κατάρτιση Σχεδίων Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Πόταμων

Χρυσή Επένδυση - Συνεταιριστική Τράπεζα Χανίων

Εντάξεις Σεπτεμβρίου 2011

Πλήρεις σημειώσεις του μαθήματος