2Ο ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΜΙΑΣ ΤΑΞΗ: Α’ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2011-2012 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΜΕ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ ΟΜΑΔΑ 4 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ : Ο ΑΝΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ 1) ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΛΔΟΥΠΗΣ 2) ΚΩΣΤΗΣ ΜΑΥΡΙΚΟΣ 3) ΟΡΕΣΤΗΣ ΣΠΕΤΣΙΕΡΗΣ ΛΑΜΙΑ 2012 Εισαγωγή: ΛΕΒΑΝΤΕΣ και ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ Ο ανατολικός άνεμος που έρχεται από την ανατολή είναι για τους ναυτικούς ΛΕΒΑΝΤΕΣ. Η λέξη, με λατινική καταγωγή, την χρησιμοποιούσαν Τζενοβέζοι και Βενετσιάνοι, έχει σε μεγάλο βαθμό υιοθετηθεί και από τους Έλληνες, εκτοπίζοντας μέχρι ενός σημείου την ελληνικής καταγωγής Απηλιώτης. Ο δυτικός άνεμος, στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ, όπως λέει και ο καπετάν Γρηγόρης. Η λέξη, με λατινική καταγωγή, την χρησιμοποιούσαν Τζενοβέζοι και Βενετσιάνοι, έχει λιγότερο περάσει στους στεριανούς Έλληνες οι οποίοι συνήθως προτιμούν την ελληνικής καταγωγής ΖΕΦΥΡΟΣ. Στην αρχαία Ελλάδα ο θεός των ανέμων, είναι ο Αίολος, ο οποίος όμως δεν κατέχει μια θέση στο δωδεκάθεο. Σύμβολο του αέρα είναι και ο Δίας αφού είναι ο θεός που είναι παντού και επιβλέπει τα πάντα. Αντίθετα στην Ινδία ο Ίντρα είναι ένας από τους μεγαλύτερους Θεούς , Θεός Πολεμιστής. Επίσης και ο Βαγιού είναι θεότητα του αέρα. Ο αέρας συμβολίζει την ορμή την ώθηση την τόλμη και γι΄ αυτό ταιριάζει περισσότερο σε πολεμιστές. Είναι αυτός που μπορεί να εμποδίσει την πορεία κάποιου ή να την επιταχύνει γι’ αυτό πριν από τα ταξίδια τους οι αρχαίοι λαοί έκαναν θυσίες σε θεότητες του ανέμου. Ο έλεγχος των ανέμων απαιτεί σιδερένια θέληση και πειθαρχία: Ο Οδυσσέας δεν καταφέρνει να ελέγξει τα συναισθήματα ανέμους και αυτό τον ξαναφέρνει πίσω στην αρχή. Στον Ησίοδο είναι συχνός ο λόγος για τους ανέμους, όμως στα ομηρικά έπη, στους τρεις ανέμους του Ησιόδου, τον Ζέφυρο, τον Βορέα και τον Νότο, προσθέτει ο Όμηρος και τον Εύρο που είναι ανατολικός, ή νοτιοανατολικός. Στα ανατολικά της Ρωμαϊκής Αγοράς (οδός Αιόλου), στην Αθήνα βρίσκεται ο Πύργος των Ανέμων ή το Ωρολόγιον του Κυρρήστου ή Ναός του Αιόλου ή Aέρηδες. Οφείλει το όνομά του, στον κατασκευαστή, τον αστρονόμο Ανδρόνικο από την Κύρρο της Μακεδονίας και είναι κτίσμα του πρώτου μισού του 1ου αιώνα π.Χ. Κάτω από το γείσο της στέγης και στις οκτώ έδρες βρίσκονται ανάγλυφοι οκτώ φτερωτοί άνεμοι με τα ονόματά τους: Τέσσερις γνωστοί Βόρειος, Νότιος, Ανατολικός, Δυτικός και οι ενδιάμεσοι τους. Αν εμπιστευτούμε τη γλώσσα μας είπε κάποτε ο Φρόυντ τότε η κίνηση του αέρα είναι αυτή που μας γέννησε την εικόνα της πνευματικότητας α δανείστηκε την ονομασία του από την ανάσα του ανέμου. Πράγματι,η λέξη πνεύμα στα λατινικά λέγεται spiritus, που σημαίνει αναπνοή του Θεού, ενώ στα ελληνικά δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στις δυο έννοιες της λέξης πνεύμα και το ίδιο συμβαίνει και με τη λέξη ρούαχ τόσο στα αραβικά όσο και στα εβραϊκά. Η ιδέα της ψυχής γεννήθηκε από την πνευματική αρχή της ατομικότητας. Στο εξής ο άνθρωπος άρχισε να προικίζει με ψυχή όλα τα πράγματα της φύσης, με την ίδια ψυχή που ανακάλυψε μέσα στον εαυτό του κι ο άνεμος, όπως πάντα, μας έδωσε την ώθηση που χρειαζόμασταν. Οι Μύθοι του Ανέμου Στην αρχή δεν υπήρχαν άνεμοι. Υπήρχαν απαλές αύρες που έρχονταν από τη θάλασσα και δρόσιζαν τα δειλινά του καλοκαιριού, υπήρχαν παγερές χιονοθύελλες που μελάνιαζαν τα άκρα, υπήρχαν καταιγίδες που σάρωναν τα πάντα στο πέρασμά τους, υπήρχαν ανεμοστρόβιλοι που πλησίαζαν τους ανθρώπους εξαπολύοντας απειλές. Δεν υπήρχε λόγος να συνδεθούν όλα αυτά τα πράγματα σε ένα ενιαίο σύνολο και να ερμηνευτούν σαν επιφαινόμενα των ιδιοτήτων του κινούμενου αέρα. Μόνο κατά τον δέκατο έβδομο αιώνα, μετά την επινόηση του βαρόμετρου, άρχισε να προβάλλει η ανάγκη για μια ενιαία θεωρία περί αέρα και ανέμων. Ωστόσο, ήδη από την αρχή υπήρχε κάτι σχετικά με τους ανέμους που έκανε τα στοχαστικά μυαλά ν' αναζητούν ένα κοινό αίτιο. Η πλειοψηφία των αρχαιότερων μύθων για τους ανέμους αποδίδει την καταγωγή τους, κατά εκπληκτικά πανομοιότυπο τρόπο, σε κάποια τρύπα στο έδαφος. Στην Μπακιτάρα της Ουγκάντα θεωρούσαν τον ιερό λόφο Καχόλα σαν την κατοικία των ανέμων και δείχνουν τέσσερις τρύπες από όπου βγαίνουν οι τέσσερις διαφορετικοί άνεμοι. Οι παλιοί βροχοποιοί, μόλις έβλεπαν ένα σύννεφο να στέκεται πάνω από τον Καχόλα, έτρεχαν αμέσως και βούλωναν τις τρύπες των ανέμων με πανιά από φλούδες δέντρων, για να μη φυσήξουν και διώξουν το σύννεφο. Οι Ιροκουά πίστευαν ότι ο Γκαόχ, το πνεύμα όλων των ανέμων, τους κρατούσε δέσμιους σ' ένα βουνό την κατοικία των ανέμων . Οι Αλγκονκίν πίστευαν το ίδιο πράγμα και απαριθμούσαν τους δέσμιους με τα εξής ονόματα: Bαμπάν ο ανατολικός, Καμπεγιάν ο δυτικός, Κιμπιμπονόκο ο βόρειος και Σαβοντάσε ο νότιος. Οι Μπάτεκ της Μαλαισίας πίστευαν ότι οι άνεμοι φυλάγονταν στην κορυφή του βουνού Μπατού Μπαλόκ, μέσα σε σπηλιές, και ότι με τη βοήθεια σκοινιών τους καθοδηγούσε ο Γκομπάρ, το ανώτατο ον. Οι Μαόρι της Νέας Ζηλανδίας έχουν ένα πλήθος ιστορίες για τον ήρωα Μαούι, που συνέλαβε όλους τους ανέμους και τους έκλεισε μέσα σε σπηλιές, εκτός από τον δυτικό, που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να του ξεφεύγει με κάθε λογής τεχνάσματα. Στην Πολυνησία σε πολλούς τόπους οι κάτοικοι λένε ότι υπάρχουν μεγάλες και μικρές τρύπες στην άκρη του ίδιου του ορίζοντα και ότι από εκεί φυσά ο Ράκα, ο Θεός των ανέμων και τα παιδιά του. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν ακόμη τη φράση ρουαματάνγκι (ανεμότρυπα) όταν μιλούν για την προέλευση των ανέμων. Αλλά και στις Ελβετικές Άλπεις οι λαϊκές παραδόσεις μιλούν για τις βέτερλοχ (τρύπες του καιρού) απ' όπου έρχονται οι άνεμοι που φέρνουν τις βροχές. Το σύνολο της αρχαϊκής μυθολογίας γύρω από τους ανέμους καταγράφηκε με μια θαυμάσια πλοκή στην Οδύσσεια του Ομήρου, όπου ο Θεός των Ανέμων, ο Αίολος, γιος του Ποσειδώνα, χάρισε στον Οδυσσέα τους ανέμους, που τον ταλαιπωρούσαν στις περιπλανήσεις του, κλεισμένους μέσα σε ασκούς, αφήνοντας ελεύθερο μόνο τον άνεμο που θα τον έφερνε πίσω στον νησί του. Αλλά την ώρα που κοιμόταν ο Οδυσσέας, οι ναύτες του πιστεύοντας ότι θα έβρισκαν κάποιον θησαυρό, άνοιξαν τους ασκούς. Ξέσπασε μια φοβερή θύελλα. Τελικά όλοι οι ναύτες πνίγηκαν και μόνο ο Οδυσσέας κατάφερε να επιστρέψει στην Ιθάκη. Ο μύθος αυτός δεν είναι άγνωστος ούτε για τους Μάγιας, ούτε για τους Μαόρι, μόνο τα ονόματα αλλάζουν. Όλα τα άλλα στοιχεία είναι ίδια. Στην Κίνα ο Αίολος λεγόταν Φενκ Πο και τον παρουσίαζαν σαν ένα γέρο με άσπρα γένια και γαλάζια κάπα. Κρατούσε στο χέρι του ένα κίτρινο σάκο, που λεγόταν μήτρα των ανέμων και έστρεφε το άνοιγμά του προς όποια κατεύθυνση ήθελε. Στην Ιαπωνία ο Θεός των ανέμων λέγεται Φου Τζιν, είναι επίσης ντυμένος με γαλάζια ρούχα και κρατάει ένα μεγάλο σάκο γεμάτο από τους ανέμους. Σ' όλους αυτούς τους μύθους υπάρχει κάτι παραπάνω από σύμπτωση ομοιότητας ή πολιτιστική σύνδεση. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι λαοί από τόσο διαφορετικούς τόπους ανέπτυξαν μύθους τόσο όμοιους μεταξύ τους σχετικά με μια τόσο άπιαστη έννοια όπως ο άνεμος. Και οι μύθοι αυτοί δεν ερμηνεύουν βέβαια τη φύση του ανέμου, αλλά στη διατύπωσή τους διακρίνουμε διάφορα επίπεδα γνώσης και λαϊκής σοφίας. Κάθε μύθος ανταποκρίνεται σε δύο βασικές λειτουργίες. Σύμφωνα με την πρώτη επιδιώκει να δώσει απάντηση σε θεμελιώδη ερωτήματα μ' ένα τρόπο θετικό και γραφικό. Σύμφωνα με τη δεύτερη αποβλέπει στη δικαίωση του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος αντλώντας επιχειρήματα για την καθιέρωση της άρχουσας τάξης από τις λαϊκές παραδόσεις. Υπάρχει όμως και μια τρίτη λειτουργία του μύθου. Όταν ο ανθρώπινος νους καταπιάνεται με πράγματα που ξεφεύγουν από τις διανοητικές του ικανότητες, τότε καταφεύγει στα σύμβολα. Και τα σύμβολα είναι μορφές, σχήματα, χρώματα και αριθμοί που αναλαμβάνουν να σηκώσουν κάτι πολύ περισσότερο από το συνηθισμένο τους νοηματικό φορτίο. Στη χρήση του το σύμβολο ανοίγει νέους διανοητικούς δρόμους προς τις ιδέες που βρίσκονται πέρα από τα όρια της συμβατικής λογικής. Όλοι οι μύθοι σχετικά με τον άνεμο κινούνται και στα τρία αυτά επίπεδα. Οι σπηλιές, οι τρύπες, οι σάκοι, οι ασκοί και όλα τα παρόμοια αντικείμενα είναι σύμβολα της μήτρας απ' όπου εξαπολύονται οι άνεμοι. Η συστηματική μελέτη των διαφόρων ιερών όπου λατρεύονταν οι άνεμοι οδηγεί κατευθείαν στην αντίληψη ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι τους θεωρούσαν γεννήματα της Μητέρας Γης. Βέβαια δεν πρόκειται για συνηθισμένα παιδιά, αλλά για φοβερούς δαίμονες με ανεξέλεγκτη σχεδόν δύναμη. Σε όλους τους μύθους περί ανέμων, η έμφαση δίνεται στην πηγή τους, στη μήτρα της αιώνιας Μητέρας Γης. Οι άνεμοι δεν θεωρούνται σαν θεοί, ούτε σαν παιδιά θεών, παρόλο που συχνά τους βρίσκουμε υποταγμένους στην εξουσία του ενός ή του άλλου τοπικού ήρωα ή θεού. Υπάρχει κάτι το φοβερό στη δύναμή τους και γι' αυτό όλοι οι μύθοι τους θέλουν φυλακισμένους, αλυσοδεμένους, για το δικό τους καλό και το καλό της ανθρώπινης κοινωνίας. Οι άνεμοι είναι πάντα αρσενικές οντότητες. Στη Σερμάτα της Ινδονησίας λένε ότι στην αρχή υπήρχε ζωή μόνο στον ουρανό. Κάποια μέρα όμως μια γυναίκα του ουρανού κατέβηκε στη Γη από τον κορμό του δέντρου ροτάν. Κουρασμένη αποκοιμήθηκε κι εκεί ήρθε και τη βρήκε ο νότιος άνεμος και την άφησε έγκυο. Στο νησί Νολαβάνα δείχνουν ακόμη τις απολιθωμένες ρίζες του δέντρου ρωτάν και λένε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι απόγονοι αυτής της ουράνιας γυναίκας. Η βαβυλώνια θεά Τιαμάτ γεννήθηκε όταν η κοιλιά της μητέρας της γέμισε από τους ανέμους της θύελλας. Οι γυναίκες αρούντα στην Αυστραλία κρύβουν ακόμα τα γεννητικά τους όργανα όταν φυσά βοριάς, γιατί πιστεύουν ότι μεταφέρει σπέρματα που γεννούν δίδυμα παιδιά. Οι παλιοί άραβες έμποροι μιλούσαν για ένα νησί στη θάλασσα της Κίνας, όπου κατοικούσαν μόνο γυναίκες και τις γονιμοποιούσε ο άνεμος. Στη ρίζα όλων αυτών των μύθων υπάρχει η ακλόνητη πεποίθηση ότι το ανώτερο ον, η πηγή της ζωής, είναι η ίδια Γη, η αιώνια γυναίκα. Αλλά για να γεννήσει χρειάζεται πάντα ένα σπέρμα κι αυτό της το προσφέρει ο άνεμος. Ένα τυπικό σύμβολο του ανέμου που το συναντάμε σε πολλές μυθολογίες και κατά κύριο λόγο στην ινδική και την αιγυπτιακή είναι το πουλί. Ο κόσμος, λένε οι Μελανήσιοι, άρχισε με το χάος. Και θα έμενε χάος αν ένα μεγάλο πουλί, το Ταμπουερίκ, δεν χτύπαγε τα φτερά του για να δώσει στον κόσμο υπόσταση και αρμονία. Σε πολλές αρχαϊκές παραστάσεις βρίσκουμε τους ανέμους με ανθρώπινα πρόσωπα και σώματα πουλιών. Στην αρχαία Αίγυπτο το πουλί ήταν το σύμβολο της ψυχής, αντίληψη που πέρασε στη συνέχεια και στον χριστιανισμό, όπου βλέπουμε το Άγιο Πνεύμα να παίρνει τη μορφή περιστεριού. Τα φτερά που φορούν στους σκούφους τους ορισμένα τάγματα από καθολικές καλόγριες είναι σύμβολα της ένωσής τους με το Άγιο Πνεύμα. Ο άνεμος εννοιολογικά έχει μια διπλή λειτουργία. Μεταφέρει αλλού αλλά και παρασύρει. Σε ορισμένες γλώσσες των Εσκιμώων η κατοικία των νεκρών λέγεται Σιλλάμ Αϊπαβέ που σημαίνει Σπίτι των Ανέμων. Οι Μπόντα στην κεντρική Ινδία λένε ότι ο άνεμος είναι γεμάτος από τα φαντάσματα των ανθρώπων που αρρώστησαν από ξαφνικό πυρετό και πέθαναν μέσα σε μια μέρα. Αρκετές φυλές ινδιάνων της βόρειας Αμερικής πιστεύουν ότι οι θύελλες είναι μάχες ανάμεσα σε δαίμονες και τα φαντάσματα των συγγενών τους που πέθαναν πρόσφατα. Αν νικήσουν οι συγγενείς τους, τότε αφήνουν για σημάδι στον ουρανό το ουράνιο τόξο. Στους κυρίαρχους ανέμους των διάφορων περιοχών, οι αρχαίοι συνήθιζαν να δίνουν ονόματα. Από τη στιγμή που ένα πνεύμα, μια άυλη υπόσταση αποκτά όνομα διαθέτει και προσωπικότητα. Το μαγικό όνομα επιτρέπει στον άνθρωπο να έρθει σε επαφή και συναλλαγή με την άυλη οντότητα. Ο άνθρωπος μπορεί να καλέσει τον άνεμο, να τον καταραστεί, να τον επικαλεστεί, να τον βρίσει. Έτσι δεν είναι τυχαίο ότι σημαντικοί άνεμοι όπως ο Μιστράλ, ο Σιρόκο ή το Φεν διαθέτουν πολλές δεκάδες τοπικά ονόματα. Με το όνομα αποδίδονται οι ιδιότητες και οι γνώσεις γύρω από τον συγκεκριμένο άνεμο και τις επιδράσεις του στον συγκεκριμένο χώρο. Απ' όλους τους λαούς του κόσμου, μονό οι Άγγλοι δεν διαθέτουν πλούσια επίθετα για τους ανέμους. Ουσιαστικά υπάρχει μόνο ένα όνομα Χλέμ, που αποδίδεται σ' έναν άνεμο που ανήκει στις αρχαίες αγγλικές παραδόσεις και που σύμφωνα με τον θρύλο είναι τόσο δυνατός ώστε ξεριζώνει ακόμη και δέντρα. Καμία σχέση με τον πλούτο των ονομάτων που βρίσκουμε στην άλλη πλευρά της Μάγχης, στη Γαλλία. Στις ΗΠΑ, αν και μιλάνε αγγλικά, τα πράγματα είναι καλύτερα χάρη στις ινδιάνικες παραδόσεις που έδωσαν πάρα πολλά ονόματα στους διάφορους τοπικούς ανέμους, όπως ο Τσινούκ. Η ιδιοσυγκρασία των λαών αποκαλύπτεται τυπικά στην εναλλαγή του ονόματος του ίδιου ανέμου, καθώς κατεβαίνει από τον Βόρειο Πόλο και καταλήγει στην κεντρική Αμερική. Οι αγγλόφωνοι Τεξανοί τον ονομάζουν χωρίς καμία φαντασία βόρειο , οι Μεξικάνοι με την έμφυτη ποιητικότητά τους τον λένε Τεχουαντεπεσέρ και θεωρούν ευνοϊκή την επίδρασή του, ενώ πιο νότια, στην Κόστα Ρίκα, ο ίδιος άνεμος αποκτά το υπέροχο όνομα Παπαγκάγιος. Τα ονόματα που προέρχονται από ξένες γλώσσες μοιάζουν εξωτικά, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Ο περίφημος Χαμπούμπ στα αραβικά σημαίνει φύσημα , ενώ ο γεμάτος άμμο Καραμπουράν, που σαρώνει συχνά την έρημο Γκόμπι, σημαίνει πολύ απλά Μαύρος Άνεμος. Οι Έλληνες είχαν προσωποποιήσει τους ανέμους από πολύ παλιά και στην εποχή του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου η κατεύθυνσή τους οριζόταν κάπως αυθαίρετα, ανάμεσα στην πραγματική προέλευση και στις μεταβολές της πορείας του ήλιου στον ορίζοντα στη διάρκεια του χρόνου. Αλλά όταν τον πρώτο αιώνα π.χ., ο Ανδρόνικος κατασκεύασε στην Αθήνα το περίφημο μνημείο των Ανέμων, που σώζεται ακόμη σήμερα με την ονομασία Αέρηδες , η θέση τους είχε προσδιοριστεί με ακρίβεια πυξίδας. Και το ενδιαφέρον του μνημείου βρίσκεται στο γεγονός ότι όλες οι σχετικές παραστάσεις ακολουθούν φορά αντίθετη με εκείνη των δεικτών του ρολογιού, όπως ακριβώς και οι κυκλώνες που διασχίζουν τη Μεσόγειο. Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν ένα ανεμολόγιο από οκτώ ανέμους Οι Πολυνήσιοι στα νησιά Τοκελάου ένα τελειότερο ανεμολόγιο από δώδεκα ανέμους. Βρέθηκε όμως και ανεμολόγιο από το νησί Πουκαπούκα με δεκαέξι ανέμους, και στα νησιά Κουκ, κατά τον προηγούμενο αιώνα, ανακαλύφθηκε ένα τέλειο ανεμολόγιο με τριάντα δύο ανέμους ολόιδιο με αυτό που χρησιμοποιούν σήμερα οι ναυτικοί. Δεν υπάρχει υποχρεωτικός γεωγραφικός λόγος που να επιβάλλει στους ανέμους να φυσούν από 4, 8, 16, ή 32 διαφορετικές κατευθύνσεις. Αντίθετα μάλιστα η γεωγραφική πραγματικότητα επιβάλλει μια διάταξη του τύπου 3, 5, 11, 17. Αλλά η διάταξη του 4 και των πολλαπλασίων του ανταποκρίνεται στην τάση του ανθρώπινου μυαλού να διαιρεί διαρκώς τα πράγματα δια δύο και για την εξυπηρέτηση αυτής της τάσης ο αριθμός 4 είναι πολύ βολικός. Η επιλογή του αριθμού 4 δεν συνδέεται μόνο με τους ανέμους αλλά και με ένα πλήθος από άλλες θρησκευτικές και φιλοσοφικές έννοιες. Τέσσερις οι Ευαγγελιστές και τα Ευαγγέλια του χριστιανισμού, τέσσερα τα μεγάλα βιβλία του Βουδισμού, τέσσερις οι ιππότες της Αποκάλυψης, τέσσερα τα σημεία του ορίζοντα στην πυξίδα, τέσσερις οι άκρες του κόσμου, τέσσερα τα στοιχεία της φύσης, τέσσερις οι εποχές, κλπ. Και σαν σύμβολο πληρότητας δεν υπάρχει ιδανικότερο γεωμετρικό σχήμα από το τετράγωνο. Ακόμη και το σημείο του σύγχρονου αριθμού 4 κατάγεται από τον ισόπλευρο σταυρό, που οι Έλληνες τον χρησιμοποιούσαν για να υποδείξουν τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, σύμβολο που το ξαναβρίσκουμε και στα ασσυριακά και περσικά μνημεία. Όσο για την πλάγια γραμμή αυτή σίγουρα είναι υπόλοιπο από τις τέσσερις γραμμές που ακολουθούσαν σε παλαιότερη εποχή τον ισόπλευρο σταυρό σχηματίζοντας με τους άξονες του ορθές γωνίες, στο σύμβολο της ινδικής σβάστικας. Η λέξη σβάστικα στα σανσκριτικά σημαίνει καλότυχο και το σύμβολο είχε ανέκαθεν καλή έννοια τόσο στην αρχαία Ινδία όσο και στην αρχαία Ελλάδα, καθώς και στην Κίνα και την Ιαπωνία. Συνδεόταν φιλοσοφικά τόσο με τους ανέμους, όσο και με τα στοιχεία της φύσης. Δυστυχώς το ίδιο σύμβολο στον αιώνα μας συνδέθηκε αυθαίρετα με τη μάστιγα του Ναζισμού και κατάντησε αποκρουστικό. Συμπερασματικά η ομοιότητα των μύθων και των συμβόλων σχετικά με τον αέρα δεν υπαγορεύει αναγκαστικά την παραδοχή μιας πανάρχαιης πολιτιστικής κοινής καταγωγής. Η ομοιότητα σημαίνει πάνω απ' όλα ότι ο άνθρωπος όπου κι αν κατοίκησε είχε την ίδια βιολογική σχέση με τους ανέμους και τις ίδιες εμπειρίες με την έννοια του αέρα. Η μυθολογία δεν είναι παρά η απόδειξη της προσπάθειας του ανθρώπου να κατανοήσει την εμπειρία του ανέμου. Ένα μήνυμα ζωής, από τη ζωή, για τον εαυτό του. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΑΣ Στην αρχαιότητα η ιστιοπλοΐα χρησιμοποιούνταν ως μέσο μεταφοράς αλλά σε κάποιες μεταφορές γίνεται λόγος και για αγώνες ιστιοπλοΐας .Ο ιστορικός Παυσανίας αναφέρει στα «ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ» ότι κατά τον 2ο πΧ αιώνα στην Ερμιόνη στο ναό της Αφροδίτης γινόταν κολυμβητικοί και ιστιοπλοϊκοί αγώνες προς τιμή του Διονύσου Μελαναιγιδος. Ωστόσο σαν αγώνισμα οι απαρχές της βρίσκονται στα μέσα του 17ου αιώνα. Η εμφάνιση του αθλήματος έγινε την εποχή εκείνη στην Ολλανδία, άρχισε να αναπτύσσεται στην Αγγλία. Ο βασιλιάς Κάρολος Β ήταν εξόριστος στην Ολλανδία ,όταν ηρθε σε επαφή με το άθλημα το οποίο λάτρεψε. Αμέσως το μετέφερε στην πατρίδα του και άρχισε να διαδίδεται στον κόσμο με την ονομασία γιοτινγκ(yaghting). Από τον νεφεληγερέτη Δία στην Αρχαία Ελλάδα μέχρι το μεταγενέστερο έθιμο των Ανεμοταφίων στην Ικαρία, η στενή μυστικιστική σχέση του Έλληνα με τον Άνεμο πέρασε από πολλά στάδια, καταφέρνοντας να κρατηθεί ισχυρή μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, παρά τις προσπάθειες της νέας θρησκείας να θάψει οποιαδήποτε παγανιστική τάση στους μεταχριστιανικούς αιώνες. Με ποιον τρόπο «εξευμενίζονταν» τα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα και ποιες τεχνικές χρησιμοποιούνταν; Η καταστροφική μανία του ανέμου αλλά και τα συνακόλουθα ακραία καιρικά φαινόμενα, απειλούσαν ανέκαθεν τον άνθρωπο. Όμως η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και η απομάκρυνσή του από το φυσικό περιβάλλον, τον έκαναν να ανησυχεί λιγότερο για την «οργή» της φύσης. Για τον πρωτόγονο καρποσυλλέκτη και κυνηγό όμως, ήταν βασική παράμετρος της επιβίωσής του. Ήδη από τα ομηρικά έπη συναντάμε τις πρώτες – καταγεγραμένες- απόπειρες του ανθρώπου, όχι μόνο να εξηγήσει, αλλά και να τιθασεύσει τον άνεμο. Η θεά Άρτεμις απαιτεί την θυσία της Ιφιγένειας, κόρης του Αγαμέμνονα, για να αφήσει τους ούριους ανέμους να πνεύσουν, ώστε να αποπλεύσει ο στόλος των Ελλήνων για την Τροία. Το αίτημα για την υπέρτατη θυσία, την ανθρωποθυσία, υποδηλώνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο την ανάγκη του ανθρώπου να εξευμενίσει τον άνεμο. Εξίσου αξιόλογη είναι και η αναφορά του Ηροδότου στον ειδικό βωμό που είχε ιδρυθεί στο μαντείο των Δελφών κατά την περίοδο των Περσικών Πολέμων. Ο άνεμος παρών αλλά και απών ορίζει με τον πιο καταλυτικό τρόπο την τύχη των ανθρώπων… Οι Αρχαίοι Έλληνες προσπαθούσαν πάντα να κατανοήσουν τα φυσικά φαινόμενα μέσα από την παρατήρηση. Σε πινακίδες της Γραμμικής Β’ γραφής από την Κνωσό και σε αντίστοιχες από τις Μυκήνες χρονολογούμενες τον 14ο αιώνα π.Χ., γίνεται αναφορά σε «Ανέμων ιέρειες». Η παρατήρηση των μετεωρολογικών φαινομένων σε βάθος χρόνου από τους Αρχαίους Έλληνες εκδήλωνε ως ένα βαθμό την θέλησή τους να υποτάξουν και να προσεταιριστούν τους ανέμους μέσα από τελετουργίες, θυσίες και ξόρκια. Κατέληξε, όμως, και στη διατύπωση των πρώτων επιστημονικών απόψεων (ασχέτως εάν αυτές ήταν ή δεν ήταν σωστές), θεμελιώνοντας έτσι τη σύγχρονη επιστήμη της μετεωρολογίας. Αξίζει, όμως, να παραμείνουμε στο υπερφυσικό του θέματος, κάνοντας μια μικρή σχετική έρευνα στην ελληνική μυθολογία. Οι άνεμοι, ως προσωποποιήσεις θεοτήτων, ελέγχονταν αρχικά από τον Δία, το «νεφεληγερέτη και υέτιο», ενώ αργότερα από τον Ποσειδώνα, ο οποίος έπαιρνε συχνά τη μορφή του ίππου. Και τέλος από την Αθηνά την «Ανεμώτιδα», την ησυχάστρια και κατευνάστρια των ανέμων. Οι Βορεάδες και οι Άρπυιες αποτελούσαν δευτερεύοντα μυθολογικά όντα, πάντα σε άμεση σχέση με τους ανέμους. Όμως η πιο τρομακτική φιγούρα δεν ήταν άλλη από τον Τυφώνα. Η Γη τον γέννησε από τον Τάρταρο για να εκδικηθεί τους Ολύμπιους θεούς που σκότωσαν τα παιδιά της, τους Τιτάνες και τους Γίγαντες. Ο Δίας μετά από πολύ κόπο κατάφερε να νικήσει αυτό το τέρας, από το οποίο γεννήθηκαν άλλα φοβερά όπως ο Κέρβερος, η Λερναία Ύδρα, η Σκύλλα, αλλά κυρίως οι μανιασμένοι άνεμοι που ταράζουν τη θάλασσα, βυθίζοντας πλοία και πνίγοντας ανθρώπους ή καταστρέφοντας τη σοδειά και τους ανθρώπινους κόπους. Νεφομάντεις Φυσική απόρροια αυτής της ιδιαίτερης ενασχόλησης των προγόνων μας με τους ανέμους, ήταν και η εμφάνιση των νεφοδιωκτών και των νεφομαντών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η παρουσία τους εντοπίζεται μέχρι και τα χρόνια του Βυζαντίου. Επρόκειτο για ένα είδος «μάγων» που καλούνταν να αποσοβήσουν τις επικίνδυνες εκδηλώσεις των ανέμων ή να αποτρέψουν το χαλάζι ή ακόμα και να προκαλέσουν βροχή σε περιόδους έντονης ξηρασίας. Η πιο ενδιαφέρουσα προσωπικότητα εξ’ αυτών ήταν ο Ακραγαντινός φιλόσοφος Εμπεδοκλής. Σε στίχους δικούς του που μας παραδίδει ο Διογένης ο Λαέρτιος, υποστηρίζει ότι τα «γητέματά» του ήταν αποτελεσματικά, χωρίς όμως να προδίδει τη μέθοδό του. Ο φιλόσοφος μάθαινε στους μαθητές του πώς να καταλαγιάζουν ή να απελευθερώνουν τους ανέμους. Όταν κάποτε τα δέντρα κινδύνευσαν να ξεριζωθούν από τα δυνατά μελτέμια, τους παρότρυνε να σφάξουν γαϊδούρια και να απλώσουν τα δέρματά τους ολόγυρα στις κορυφές των βουνών για να «φυλακίσουν» τους ανέμους. Τα μελτέμια κόπηκαν και ο Εμπεδοκλής προσαγορεύτηκε ως «κωλυσανεμάς». Η ικανότητα του Εμπεδοκλή για το δέσιμο των ανέμων υποδεικνύει ότι τα όρια μεταξύ επιστήμης και μαγείας ήταν εκείνη την εποχή αδιευκρίνιστα. Σε γενικές γραμμές, οι «μάγοι της ατμόσφαιρας» ενέπνεαν μεγάλη εμπιστοσύνη στους ανθρώπους, οι οποίοι εναπόθεταν τις ελπίδες τους σε αυτούς για την καρποφορία της γης. Η «δετική ιερουργία» του ανέμου, ή αλλιώς το δέσιμου του ανέμου, καταγράφεται σε πολλά μέρη της Ελλάδος. Έτσι, αντίστοιχα με τον Εμπεδοκλή, υπήρχαν οι «Ανεμοκοίται» στην Κόρινθο, οι «Ευδάμενοι» στην Αθήνα, ενώ στην Τιτάνη της Κορινθίας, κοντά στη Σικυώνα, υπήρχε σύμφωνα με τον Παυσανία ο Βωμός των Ανέμων, στον οποίο ιερουργούσε ιερέας κι έθαβε τους ανέμους σε τέσσερις λάκκους. Παρά την αυστηρή πολιτική που επικρατούσε κατά την Βυζαντινή εποχή, περί καταδίκης οτιδήποτε «ελληνικού» (που παρέπεμπε στην Εθνική Θρησκεία), η εκκλησία αντιμετώπιζε με επιείκεια στους νεφοδιώκτες ή νεφομάντεις. Όσοι ασχολούνταν ή επαγγέλονταν τη μαγεία, τιμωρούνταν με αυστηρές ποινές, ακόμα και με θάνατο, όμως οι νεφομάντεις φαίνεται πως ωφελούσαν τους ανθρώπους και δεσμεύονταν να αποτρέπουν τις καταστροφές στους αγρούς. Παρ’ όλα αυτά –και σε αυτή την περίπτωση- έχουν καταγραφεί αρκετά περιστατικά αφορισμών. Όπως και δεκάδες ακόμα αρχαιοελληνικά έθιμα, η νεφομαντεία «ενσωματώθηκε» τελικά στα χριστιανικά ήθη συνεχίζοντας την πορεία της μέσα στο χρόνο… Ο Πύργος των Ανέμων στην αρχαία Ρωμαϊκή αγορά των Αθηνών Το «Δέσιμο» του ανέμου στην ελληνική επαρχία Στην Οδύσσεια, ο επόπτης των ανέμων, ο Αίολος, έκλεισε σε ένα σακί τους ατίθασους ανέμους, το έδεσε σφιχτά και το έδωσε στον Οδυσσέα. Στον Μεσαίωνα, υπήρξαν πολλοί μάγοι και μάγισσες, που υποστήριζαν ότι «έδεναν» τους ανέμους, εκτός από αυτόν που επιθυμούσαν να παραμείνει στην ατμόσφαιρα. Η δέσμευση γινόταν στους κόμπους ενός μαντηλιού με το κάρφωμά τους με μαχαίρι, αλλά κυρίως με το κλείσιμό τους σε ασκούς, σακιά και σπηλιές. Οι πεποιθήσεις αυτές έμειναν ζωντανές για πολλούς αιώνες, όπως προαναφέραμε, ενώ σχετικές καταγραφές εντοπίζονται και στη νεότερη περίοδο. Στην Κάλυμνο συνήθιζαν να «φυλακίζουν» τον Βοριά με δέσιμο σπάγκων σε σταυροδρόμια και με την εκφώνηση ειδικής επωδής συνοδευόμενης με ύβρεις. Στη Σαλαμίνα, οι κάτοικοι πήγαιναν σε εκκλησάκια που ήταν χτισμένα πάνω σε ύψωμα, έκλειναν το παράθυρο που βρισκόταν στη μεριά του ανέμου και εκεί κρεμούσαν ένα δίχτυ. Στη Σίφνο, υπήρχε ο χορός του κυρΒοριά, με πρώτο μάλιστα χορευτή τον ιερέα του χωριού. Ανάλογος χορός συναντάται και στην Κάρυστο για την εξουδετέρωση του ανέμου. Ένα εντυπωσιακό σχετικό περιστατικό που καταγράφεται στο χωριό Παράνυμφοι του Ηρακλείου Κρήτης το 1964, είναι η λεγόμενη «κεροδοσιά» των ανέμων. Για να κατασιγάσουν τους μανιώδεις ανέμους που εμπόδιζαν το λίχνισμα των σιτηρών, οι κάτοικοι προχώρησαν στον περισχοινισμό του χωριού ξεκινώντας από την πόρτα της εκκλησίας. Το νήμα αυτό ήταν ειδικά επεξεργασμένο από τις γυναίκες της περιοχής και στη συνέχεια χρησιμοποιούταν ως υλικό για τα κεριά της εκκλησίας. Το ερειπωμένο εκκλησάκι «Αγία Ανέμη» στη Σαμοθράκη αποτελεί ακόμα ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Σε κείμενο του Νικόλαου Ανδριώτη, συντάκτη στο κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών, αναφέρονται τα εξής: «Ανάμεσα στα 999 χαλάσματα από βυζαντινά κυρίως ξωκλήσια τα οποία υπάρχουν στο νησί, ξεχωριστό λαογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα αρχαιότατο ερειπωμένον ιερόν της «Αγίας Ανέμης», όπου κατά τας θύελλας οι ενδιαφερόμενοι προσάγουσιν προσφοράς αποτρόπαιους σε μια προσπάθεια να ημερέψουν τη σφοδρότητα των ανέμων». Το νησί της Σαμοθράκης βάλλεται τόσο από τα βόρια όσο και από τα ανατολικά από ισχυρούς ανέμους, γεγονός που δικαιολογεί τη δημιουργία βωμών όπου γίνονταν τέτοιου είδους εκκλήσεις. Τα ανεμοτάφια της Ικαρίας Η δετική ιερουργία των ανέμων φτάνει μέχρι τη σύγχρονη εποχή μέσω του φαινομένου των ανεμοταφίων, τελετή που συναντάται κυρίως στο νησί της Ικαρίας. Οι πληροφορίες για τα ανεμοτάφια είναι λιγοστές και συγκεχυμένες. Οι κάτοικοι έπαιρναν μια στάμνα με ανοιγμένο το πώμα της και ο πιο γέρος από αυτούς την έχωνε σ’ ένα λάκκο. Έπειτα οι συγχωριανοί του έριχναν από πάνω πέτρες και μουρμούριζαν ένα ανάθεμα για να καταλαγιάσουν οι άνεμοι. Όταν ένας δεσπότης ανακάλυψε αυτήν την τελετουργία, πήρε τους κατοίκους στην εκκλησία και τους απείλησε με αφορισμό. Μετά από αυτό το περιστατικό το έθιμο σταμάτησε να τελείται, όμως το νησί συνεχίζει να διατηρεί δύο τοπωνύμια «Ανεμοτάφια». Τα καιρικά φαινόμενα εξακολουθούν να παραμένουν απρόβλεπτα και πολλές φορές καταστροφικά, παρά την τεχνολογική πρόοδο του ανθρώπου. Ο Άνεμος είναι αυτός που κατευθύνει τα σύννεφα, ορίζει τις βροχές και γονιμοποιεί τη Γη, γι’ αυτό και ο πρωτόγονος άνθρωπος επιχείρησε να τον προσεταιριστεί. Τα παγανιστικά έθιμα για τα μετεωρολογικά φαινόμενα επιβίωσαν στο πέρασμα του χρόνου με μικρές αλλοιώσεις, προσαρμοζόμενα στις περιστάσεις, αλλά πάντα ανταποκρινόμενα στην μεγάλη εξάρτηση του ανθρώπου από ένα… φύσημα του ανέμου. Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΦΑΙΑΚΩΝ Δεκαεφτά ολόκληρες μέρες ταξίδευε και τη δέκατη όγδοη άρχισαν να αχνοφαίνονται τα βουνά από τη χώρα των Φαιάκων. Για κακή τύχη όμως του χιλιοβασανισμένου ήρωα, εκείνη τη στιγμή ο Ποσειδώνας γυρνούσε από μια γιορτή που έκαναν προς τιμή του στη χώρα των Αιθιόπων. Μόλις είδε τον Οδυσσέα κοντά στη στεριά, εξοργίστηκε με τους υπόλοιπους Ολύμπιους που εκμεταλλεύτηκαν την απουσία του και βοήθησαν τον περιγελαστή του γιου του. Γι' αυτό ορκίστηκε να τον βασανίσει ακόμη περισσότερο. Αμέσως σκέπασε τη στεριά και τη θάλασσα με μαύρα σύννεφα. Με την τρίαινά του συντάραξε το πέλαγος και σήκωσε τεράστια κύματα. Άρχισαν να φυσάνε μαζί ο Σιρόκος, ο Ζέφυρος και ο Βοριάς. Τότε τα γόνατα του Οδυσσέα λύθηκαν και η καρδιά του κόντευε να σπάσει. Λυπόταν που δεν είχε πέσει κι αυτός στο τρωικό πεδίο της μάχης και να ήταν τώρα ένας τιμημένος νεκρός πολεμιστής. Κι ενώ σκεφτόταν αυτά, ένα τεράστιο κύμα χτύπησε τη σχεδία του και τον παρέσυρε στη θάλασσα, ενώ παράλληλα έσπασε το τιμόνι και το κατάρτι της σχεδίας του. Αφού πάλεψε με τα κύματα πολλή ώρα, γιατί τον βάραιναν τα ρούχα που φορούσε, πιάστηκε πάλι από το σκαρί της σχεδίας του, που το παράσερνε ο άνεμος εδώ κι εκεί. Εκείνη την ώρα ξεπήδησε μέσα από τα κύματα η Λευκοθέα, μια θαλασσινή θεά που προστάτευε τους ναυτικούς και στάθηκε πλάι του πάνω στη σχεδία. Αυτή τον συμβούλεψε να βγάλει τα ρούχα που τον βάραιναν, να εγκαταλείψει τη σχεδία και κολυμπώντας να φτάσει στη στεριά. Τον προειδοποίησε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να πνιγεί και του έδωσε ένα μαγικό μαντίλι να δέσει στο σώμα του. Ο Οδυσσέας ακολούθησε φοβισμένος τη συμβουλή της θεάς. Όταν ο Ποσειδώνας τον είδε να παλεύει μονάχος του μέσα στα τεράστια κύματα, έφυγε ικανοποιημένος. Τότε η Αθηνά σταμάτησε τους υπόλοιπους ανέμους εκτός απ' το Βοριά, που με τα κύματά του έσπρωχνε τον Οδυσσέα στη στεριά. Δύο μερόνυχτα παράδερνε στην ανεμοζάλη των κυμάτων και την τρίτη μέρα φάνηκαν οι ακτές του νησιού των Φαιάκων. Ο πολυμήχανος βασιλιάς, που είχε μεγάλη πείρα από τη θάλασσα, διαπίστωσε πως οι ακτές ήταν βραχώδεις και τα νερά αρκετά βαθιά. Δε θα μπορούσε λοιπόν να βγει στη στεριά, αφού τα κύματα θα τον χτυπούσαν αλύπητα πάνω στα βράχια. Κι αυτό θα είχε συμβεί, μα ευτυχώς δύο διαδοχικές φορές επενέβη η Αθηνά η Παλλάδα και τον γλίτωσε. Ο Οδυσσέας, τελικά, βρέθηκε στη ροή ενός ποταμού που χυνόταν στο πέλαγος· του απεύθυνε θερμή επίκληση σωτηρίας και ο ποταμός άκουσε την προσευχή του. Σε λίγο ο πολύπαθος ήρωας βρέθηκε στη στεριά. ΑΙΟΛΟΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Αίολος, ο βασιλιάς των ανέμων στην ελληνική μυθολογία Αίολος - ταμίας των ανέμων (ελληνική μυθολογία) Ο Αίολος ήταν βασιλιάς της «Αιολίδος νήσου», τον οποίο ο Δίας είχε διορίσει ταμία των ανέμων. Κατά την παράδοση, το νησί του ήταν πλωτό και τριγυρισμένο από ένα πανύψηλο χάλκινο τείχος. Στο νησί αυτό ζούσε ευτυχισμένος ο Αίολος με τη γυναίκα του Αμφιθέα και τα δώδεκα παιδιά τους, τους ανέμους. Κατά την «Οδύσσεια», φιλοξενήθηκαν στο «πλωτό νησί» ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του και, όταν έφευγαν, ο Αίολος τους χάρισε έναν ασκό, όπου είχε κλείσει όλους τους ανέμους, εκτός από το Ζέφυρο, τον Ούριο. Όταν όμως οι περίεργοι σύντροφοι του Οδυσσέα άνοιξαν τον ασκό (πιστεύοντας πως περιέχει χρυσό), εξαπολύθηκαν οι άνεμοι και έφεραν το πλοίο πίσω στο νησί του Αιόλου. Οι γενεαλογικές παραδόσεις του Αιόλου είναι πολύ συγκεχυμένες μεταξύ τους και δεν μπορεί να κάνει κανείς εύκολα τη διάκριση των προσώπων και των μύθων τους. Στην Ελλάδα ο Αίολος δε θεωρήθηκε ποτέ θεός· γι’ αυτό και δεν υπάρχουν πουθενά ιερά του. Ο θεωρούμενος ως ναός του Αιόλου στην αρχή της οδού Αιόλου στην Αθήνα, είναι το ρολόι του Ανδρόνικου Κυρρήστου, που ονομάστηκε ναός του Αιόλου, ίσως επειδή στολίζεται με παραστάσεις των ανέμων. Στην αρχαία Ρώμη, ο Αίολος λατρευόταν πάντα ως θεός, όπως αναφέρει ο Βιργίλιος και άλλοι ποιητές. Η μεταγενέστερη παράδοση τοποθετεί το νησί του Αιόλου ακίνητο στο σύμπλεγμα των νησιών Λίπαρι, που λέγονται και νησιά του Αιόλου, στη νότια Τυρρηνική θάλασσα. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, ο Αίολος ήταν ένας από τους δίδυμους γιους του Ποσειδώνα και της Μελανίππης ή Άρνης (ο άλλος είναι ο Βοιωτός), που εγκαταστάθηκε σ’ ένα μικρό νησί του Τυρρηνικού πελάγους, όπου ζούσε πάντα με την αγάπη των θεών και δίδαξε στους ανθρώπους την τέχνη των ιστίων. Άνοιξε ο ασκός του Αιόλου… Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο θεός των ανέμων Αίολος διατηρούσε τους ανέμους κλεισμένους μέσα σε έναν ασκό, από τον οποίο επέτρεπε να πνέουν κατά βούληση. Στην Οδύσσεια αναφέρεται ότι ο ασκός αυτός δόθηκε στον πολυμήχανο βασιλιά της Ιθάκης, για να του εξασφαλίσει γρήγορη επιστροφή στην πατρίδα. Οι ναύτες του όμως τον άνοιξαν από περιέργεια για να δουν τι περιέχει κι έτσι οι άνεμοι ελευθερώθηκαν μονομιάς δημιουργώντας σφοδρή θαλασσοταραχή. Η φουρτούνα προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο καράβι, με αποτέλεσμα ο Οδυσσέας να χάσει τον προσανατολισμό του, επιμηκύνοντας έτσι το ταξίδι της επιστροφής του στην Ιθάκη. Σήμερα χρησιμοποιούμε την έκφραση κυρίως στον πληθυντικό – «Ασκοί του Αιόλου» – θέλοντας να χαρακτηρίσουμε πράξεις που έχουν απρόβλεπτες συνέπειες. Ωστόσο το σωστό είναι η φράση να χρησιμοποιείται στον ενικό, δηλαδή: «Άνοιξε ο ασκός του Αιόλου« Μοντέλο Αθηναϊκής Τριήρης (500 Π.Χ) “Αλκυονίδες ημέρες” “Σημεία των καιρών” Η αρχή της φράσης αυτής όσο και η σημασία της βρίσκεται στις αρχαιότητες ‘διοσημίες’ (ή ‘διοσημείας’=Σημεία του Διός), δηλαδή φυσικά φαινόμενα που προκαλούσε ο Δίας. Οι αίθριες ημέρες στα μέσα του χειμώνα καλούνται ‘Αλκυονίδες’, από το όνομα της ‘Αλκυόνης’ κόρης του Αίολου που κυβερνούσε τους ανέμους. Σύμφωνα με το μύθο, κάποια φορά επειδή η Αλκυόνη έπεσε σε σφάλμα, ο Δίας την τιμώρησε μεταμορφώνοντάς την σε πουλί, την ‘Αλκυόνα’, και την καταδίκασε να γεννά τα αυγά της το χειμώνα αντί την άνοιξη. Επειδή όμως άφηνε τα αυγά της στους βράχους που βρίσκονταν κοντά στην θάλασσα, ή σε όχθες ποταμών και ο χειμωνιάτικος αέρας τα παρέσυρε στα κύματα παρακάλεσε τον Δία να την συγχωρέσει. Αυτός τη λυπήθηκε, και διέταξε τότε τον Αίολο να σταματάει για 14 ημέρες περίπου την πνοή των δυνατών ανέμων και να διατηρεί καλοκαιρία κατά το χρονικό αυτό διάστημα. (Αριστοφάνης, ΄΄όρνιθες΄΄ στ.1594/ ΄΄Περί Αλκυονίδων΄΄). Έτσι οι αρχαίοι Έλληνες εξηγούσαν την ύπαρξη αυτών των ημερών του ΄΄καλού/αίθριου καιρού΄΄ μέσα στον χειμώνα, τις οποίες ο Αριστοτέλης χαρακτήριζε και ως ημέρες ΄΄ευδίας΄΄. Οι ΄΄Αλκυονίδες ημέρες΄΄ τοποθετούνται στο χρονικό διάστημα από την 15η Δεκ. έως και την 15η Φεβρουαρίου εκάστου έτους, με μεγαλύτερη συχνότητα το διάστημα 15-31 Δεκεμβρίου και 1631 Ιανουαρίου. Τα δύο ανωτέρω παραδείγματα, αλλά και γενικότερα η προσεχτική παρατήρηση των φυσικών φαινομένων από τον λαό, διαμόρφωσε με την πάροδο του χρόνου σχετικές παροιμίες και παραδόσεις, πολλές εκ των οποίων διεσώθηκαν μέσω των αρχαίων κειμένων (π.χ. ΗΣΙΟΔΟΣ/ ‘’Έργα & Ημέραι’’). OI ANEMOI Σαν παλιός ναυτικός με νοσταλγία για τη θάλασσα (νόστος + άλγος νόστος το ταξίδι της επιστροφής δηλαδή ως άνθρωπος που τον πονάει ο ναυτικός βιος γιατί τα περισσότερα στη θάλασσα τα έβρισκα νόστιμα ενώ στη στεριά ας πούμε άνοστα ψάχνοντας με αυτή τη νοσταλγική διάθεση το ναυτικό μου σάκο ανέσυρα ένα ανεμολόγιο και σκέφτηκα να σας μεταφέρω ονόματα ανέμων. Θεός τους όπως γνωρίζετε είναι ο Αίολος αυτός που κατοικεί στο πλωτό νησί Αιολία σ ένα απότομο πετρονήσι που πλέει από δω και από κει.Αίολος σημαίνει ευμετάβολος ευκίνητος άστατος πολύχρωμος. Ο Αίολος είναι αυτός που έδωσε στον Οδυσσέα έναν ασκό από τομάρι ταύρου που είχε μέσα τους ανέμους.Οι σύντροφοι του Οδυσσέα έλυσαν τον ασκό νομίζοντας ότι είχε χρυσάφι και έτσι αμολήθηκαν οι άνεμοι. Τα ονόματα των ανέμων είναι: Βοριάς / Τραμουνταντα Νοτιάς /Όστρια Λεβάντες /Απηλιώτης Ζέφυρος/Πουνέντες Υπάρχουν και οι ενδιάμεσοι: Γραίγος Γαρμπής /Λίβας Μαΐστρος Σιρόκος . Ο Βορεας παράγεται από τη λέξη for απ όπου οι λέξεις: ορειος ,ορεινός ,Ορέστης ,ορίζω ,διορίζω ,Όρος κ.α. Φαίνεται ότι ο Βοριάς αρχικά είναι ο ορεινός άνεμος που έρχεται από τα βουνά της μακρινής πατρίδας του Ορέστη δηλαδή από τη χώρα των Υπερβορείων .Γι αυτό οι ναυτικοί μας σήμερα τον λένε Τραμουντάντα(στα ιταλικά montagnia είναι τα βουνά και tramontagnia είναι ο αέρας που φυσά από τα βουνά). Ο Νοτιάς/Όστρια είναι αντίθετος του Βόρια ο υγρός ο βροχερός ο γιόματος υγρασία άνεμος .Γι αυτό το ρήμα νοτίζω(από το Νότο)πάει να πει : υγραίνω βρέχω .Νότισμα είναι η ύγρανση και νοτερός ονομάζεται αυτός που έχει πολύ υγρασία η σανσκριτική ρίζα *snu το στάζειν και snutas ο στάζων nutas νοτιάς. Ο Λεβάντες/Απηλιώτης ο από +ηλιώτης (από τον ήλιο)είναι ο ανατολικός άνεμος ο Ηλιώτης που έρχεται από τα χρυσά παλάτια του Ήλιου. Ο Ζέφυρος/Πουνέντες (ιταλικά:Ponente)ο δυτικός άνεμος παράγεται από το ζόφο επειδή είναι συχνά θυελλώδης σκοτεινός και –ένας λόγος παραπάνω –έρχεται από τη δύση.Αυτός είναι ο Ζοφερός Ζέφυρος ο ζοφώδης ο σκοτεινός άνεμος της δύσης. Ο Γραίγος παράγεται από την ιταλική λέξη Grecovento που πάει να πει άνεμος από την Ελλάδα δηλαδή από βορειοανατολικός άνεμος. Ο Γαρμπής παράγεται από την αραβική Garbi που έδωσε την ισπανική Garbin(απ όπου Γαρμπής )που να πάει να πει νοτιοδυτικός. Ο Γαρμπής ονομάζεται και λίβας:λέξη ελληνική που παράγεται από το αρχαίο λιψ(γενική:λίβος )που είναι όπως μας λέει ο Αριστοφάνης ο αέρας που έρχεται από τη Λιβύη.Άλλοι όμως ετυμολογούν την λέξη από ρίζα *λιβ από όπου λείβω:χέω υγρασία. Ο Μαΐστρος ο βορειοδυτικός άνεμος και ο Σιρόκος ο νοτιοανατολικός είναι λέξεις ιταλικές. Τέλος ο Μπάτης είναι η θαλασσινή αύρα ο εμβάτης (από το εμβαίνω) αυτός δηλαδή που μπαίνει εισέρχεται που μας έρχεται από τη θάλασσα. ΓΡΕΓΟΣ και ΓΑΡΜΠΗΣ. Ο Βορειοδυτικός άνεμος στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΓΡΕΓΟΣ. Για τους Βενετσιάνους που ταξίδευαν στη Μεσόγειο ήταν άνεμος grego «ερχόταν» δηλαδή από τη χώρα των Γραικών, την Ελλάδα. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας ο ίδιος άνεμος λέγεται ΜΕΣΗΣ. Ο Νοτιοανατολικός άνεμος στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΓΑΡΜΠΗΣ, λέξη καταγόμενη από βενετσιάνικο garbin. Για τους στεριανούς Έλληνες είναι ΛΙΒΑΣ, λέξη με γιαγιά στην αρχαία Ελλάδα. 4. ΜΑΪΣΤΡΟΣ και ΣΟΡΟΚΟΣ. Ο Βορειοανατολικός άνεμος για τους ναυτικούς έχει το όνομα ΜΑΪΣΤΡΟΣ. Η λέξη, λατινικής καταγωγής, συχνά αναφερόμενη και ως μαϊστράλι έχει κυριαρχήσει, και στην καθημερινή ζωή εκτοπίζοντας σε μεγάλο βαθμό την αρχαιοελληνική ΣΚΙΡΩΝ, Ο νοτιοδυτικός άνεμος για τους ναυτικούς είναι ο ΣΙΡΟΚΟΣ. Τον λένε και Σορόκο. Για τον ίδιο άνεμο διατηρείται στην ελληνική γλώσσα και η λέξη ΕΥΡΟΣ, αλλά την Σορόκο την προτιμούν οι ποιητές. γ. Οι άνεμοι και οι εποχές Το ΜΕΛΤΕΜΙ Ο Έρωτας. Το Αρχιπέλαγο. Το μελτέμι, λέξη τουρκικής καταγωγής, εμφανίζεται συχνά στα θερινά λεξιλόγια των ανθρώπων του Αιγαίου. Είναι άνεμος βορειοδυτικός που πνέει τους μήνες του καλοκαιριού – μέχρι και αρχές του φθινόπωρου – σε όλο σχεδόν το Αιγαίο. Οι αρχαίοι έλληνες τον έλεγαν «ετήσιο» και η σύγχρονη αγγλική λέξη για τους εποχικούς αυτούς ανέμους είναι Etesians .Είναι άνεμοι ψυχροί που δροσίζουν ευχάριστα το αιγαιοπελαγίτικο καλοκαίρι μολονότι επιβάλλουν ενίοτε και «απαγορευτικό» σε δρομολόγια μικρών σκαφών κυρίως. Δημιουργούνται από ένα μεγάλο σύστημα υψηλών πιέσεων στα Βαλκάνια, βόρεια της Ελλάδας, και ένα σύστημα χαμηλών πιέσεων στην Μικρά Ασία. δ. Το γήινο ανάγλυφο ο ΒΑΡΔΑΡΗΣ της Θεσσαλονίκης Με το ίδιο όνομα το ΠΟΤΑΜΙ και ο ΑΝΕΜΟΣ. 700 περίπου χρόνια μετά τον Χριστό, σε εποχή Βυζαντινής αυτοκρατορίας οι μογγόλοι Βαρδάροι εισβάλλουν στην κοιλάδα του Αξιού για να εγκατασταθούν τελικά εκεί, καλλιεργώντας εδάφη που τους παραχωρήθηκαν. Γρήγορα αφομοιώθηκαν από τους ντόπιους πληθυσμούς αλλά άφησαν τη λέξη Βαρδάρης ως συμπληρωματικό όνομα του ποταμού Αξιού – σε σύγχρονες σλαβικές γλώσσες, ο ποταμός λέγεται Вардар Βαρδάρ - αλλά και στο όνομα του τοπικού ανέμου ο οποίος έπνεε και εξακολουθεί να πνέει στην περιοχή. Ο Βαρδάρης κάνει περιοδικά την εμφάνισή του στη Θεσσαλονίκη ως ένας ξηρός βοριάς – ή βορειοδυτικός άνεμος – μεγάλης ταχύτητας. Η εμφάνισή του στη Θεσσαλονίκη σχετίζεται και με το γήινο ανάγλυφο της περιοχής. Προέρχεται από το υψίπεδο των Σκοπίων και εισβάλλει στην ελληνική περιοχή από το άνοιγμα ανάμεσα στα βουνά Πάικο και Μπέλες. Διαρκεί δύο περίπου ημέρες και ενίοτε και τρεις έως τέσσερεις, αλλά κάνει αρκετές εμφανίσεις κατά τη διάρκεια της χρονιάς ο ΛΙΒΑΣ Ο Λίβας, ένας από τους οκτώ του ανεμολόγιου, στο ελλαδικό ανάγλυφο είναι άνεμος ισχυρός αλλά πριν απ όλα ξηρός και θερμός. Η «γέννησή» του σχετίζεται με το ανάγλυφο της περιοχής. Αναπτύσσεται στην υπήνεμη πλευρά ενός ορεινού όγκου όταν ο ατμοσφαιρικός αέρας αναγκαστεί να υπερπηδήσει τον ορεινό αυτό όγκο. Κατά την ανύψωσή τους στην προσήνεμη πλευρά, οι αέριες μάζες, εκτονώνονται αδιαβατικά και ψύχονται . Τα νέφη που σχηματίζονται δίνουν, συνήθως, βροχή κι ελευθερώνονται έτσι μεγάλα ποσά υδρατμών. Στη συνέχεια, ο σχεδόν χωρίς υδρατμούς αέρας που ξεπερνά τις κορυφές των ορεινών όγκων κατεβαίνει στην υπήνεμη πλευρά, συμπιέζεται αδιαβατικά και θερμαίνεται για να φθάσει έτσι θερμός και πολύ ξηρός στα χαμηλά υψόμετρα. Η ΑΘΗΝΑ΄Ι΄ΚΗ ΤΡΙΗΡΗΣ μέσα από το σχέδιο – ζωγραφιά του μαθητή Χαλδούπη Παναγιώτη
© Copyright 2024 Paperzz
