ΑΝΑΞΑΓΟΡΕΙΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΝΕΑ ΕΡΤΘΡΑΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΓΣ ΔΙΑΚΡΙΣΓΙΣ ΣΤΑ ΒΑΘΗ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Α΄ΣΑΞΗ 2013-14 ΤΠΕΤΘΤΝΟ ΚΑΘΗΓΗΣΗ Γ.ΦΙΛΟ [2] ΓΙΑΚΡΙΔΙ ΣΗΝ ΟΙΚΟΓΔΝΔΙΑ ΣΗΝ ΑΡΥΑΙΟΣΗΣΑ Από ηνπο πξντζηνξηθνύο ρξόλνπο κέρξη θαη ηελ ζεκεξηλή επνρή ε νηθνγέλεηα απνηειεί νπζηαζηηθά ηελ πξώηε θνηλσληθή νκάδα πνπ κε ηελ δηαδνρηθή δηεύξπλζή ηεο δεκηνπξγεί ηελ θνηλσλία. Ο όξνο νηθνγέλεηα άιιαμε ζεκαληηθά από ηελ αξραηόηεηα έσο ζήκεξα θαη ζα πξνζπαζήζνπκε λα δνύκε, κέζα από απηήλ ηελ αλαθνξά, ηελ πνξεία ηεο ζην ρξόλν θαη έηζη λα θαηαλνήζνπκε ηηο αληηιήςεηο ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο. πγθεθξηκέλα ζηελ πξντζηνξηθή επνρή, πξηλ ηελ εκθάληζε ηνπ αξόηξνπ, εγεηηθή ζέζε ζηελ νηθνγέλεηα είρε ε γπλαίθα (κεηξηαξρία). Απηή είρε ηελ απνθιεηζηηθή κέξηκλα ζηελ αγσγή θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηώλ, θαη όινη ηελ ζέβνληαλ θαη ηελ εθηηκνύζαλ. Σελ επνρή ηεο κεηξηαξρίαο ηα παηδηά έπαηξλαλ ην όλνκα ηεο κεηέξαο ελώ ε πεξηνπζία πεξλνύζε ζηηο θόξεο. Ηγεηηθή ζέζε κέζα ζηελ νηθνγέλεηα είρε ε γπλαίθα (παιαηνιηζηθή επνρή). Ήηαλ ε επνρή πνπ ήθκαζε ν ζεζκόο ηεο κεηξηαξρίαο. Η γπλαίθα ιαηξεύηεθε σο ζεά-Μεηέξα, σο ζεά ηεο γνληκόηεηαο, κηαο θαη απηή ήηαλ πνπ εθεξλε ζηνλ θόζκν ηα παηδηά. Σελ ζέβνληαλ θαη ηελ εθηηκνύζαλ γηαηί είρε θπξίαξρε ζέζε ζηελ νηθνγέλεηα αιιά θαη ζηελ αγσγή θαη ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηώλ είρε ηελ απνθιεηζηηθή κέξηκλα. Η ζέζε ηεο εληζρπόηαλ θαη από ην γεγνλόο όηη ήηαλ ζίγνπξε σο κάλα ησλ παηδηώλ πνπ γελλνύζε, ελώ ν ν παηέξαο ήηαλ ακθηζβεηνύκελνο. [3] ηελ κεηξηαξρηθή νηθνγέλεηα ηα παηδηά έπαηξλαλ ην όλνκα ηεο κεηέξαο θαη ηελ πεξηνπζία ηελ έπαηξλαλ νη θόξεο (Ακαδόλεο). Σελ επνρή ινηπόλ ηεο κεηξηαξρίαο ηα παηδηά κεγάισλαλ θνληά θαη ζηνπο δύν γνλείο, ηνπο ζπλόδεπαλ ζην θπλήγη θαη ζηελ αλαδήηεζε ξηδώλ θαη ηύραηλαλ κεγάινπ ζεβαζκνύ από ηελ νκάδα. Ο παηέξαο θξόληηδε ηα παηδηά θαη ηα κάζαηλε νηηδήπνηε ρξήζηκν γηα ηελ επηβίσζή ηνπο θαζώο θαη ηερληθέο θπλεγηνύ. Με ηελ εκθάληζε όκσο ηνπ αξόηξνπ ηα πάληα αλαηξέπνληαη. Η γπλαίθα δελ έρεη ηελ ζσκαηηθή δύλακε λα νξγώλεη θαη έηζη ε ηζρύο θαη ε εμνπζία πεξλάλε ζηνλ άληξα (παηξηαξρία). Η επηθξάηεζε ηνπ παηέξα - ζπδύγνπ, επηδεηλώλεη ηε ζέζε ηεο κεηέξαο-ζεάο θαη ηελ θάλεη ζθιάβα θαη ππνηαγκέλε ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζπδύγνπ-εμνπζηαζηή. Έηζη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηώλ ηελ έρεη ηώξα απνθιεηζηηθά ε κεηέξα ρσξίο λα ππάξρεη ε παιηόηεξε κπζνπνίεζε γηα ην όλνκά ηεο, θάηη πνπ ηεο επηβάιιεηαη από ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο πνπ επηθξαηνύλ θαη από ην θνηλσληθνπνιηηηθό πεξηβάιινλ πνπ έρεη δηακνξθσζεί. [4] (παηξηαξρία) αθνύ ε γπλαίθα δελ έρεη ζσκαηηθή δύλακε λα νξγώλεη. Θεσξείηαη θαηώηεξε, ππνηάζζεηαη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ άλδξα θαη πεξηνξίδεηαη ζηηο νηθηαθέο εξγαζίεο θαη ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηώλ. Καηά ηελ νκεξηθή επνρή όπνπ ζπγθξνηήζεθαλ νη πξώηκεο θνηλσλίεο, ε νηθνγέλεηα απνηεινύληαλ εθηόο από ηνπο ζπδύγνπο θαη ηα παηδηά ηνπο θαη από άιια κέιε πνπ εμαξηνύληαλ νηθνλνκηθά από απηήλ θαη έηζη απνηεινύζαλ ηνλ «νίθν» επηηειώληαο έηζη όιεο ηηο παξαγσγηθέο εξγαζίεο. Απηό ζπλέβαηλε εθόζνλ εθείλε ηελ επνρή ε γε ήηαλ πεγή νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ε παξαγσγή βαζηδόηαλ ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία. ια ηα αγαζά πνπ παξάγνληαλ, γεσξγηθά θαη θηελνηξνθηθά, θαηαλαιώλνληαλ κέζα ζηνλ νίθν. ηαλ ππήξρε έιιεηςε αγαζώλ γηλόηαλ θαη ην αληαιιαθηηθό εκπόξην κεηαμύ ησλ νίθσλ, κε αληαιιαγή δώξσλ, κε ηνλ πόιεκν ή θαη ηελ πεηξαηεία. Σελ επνρή απηή ην εμσηεξηθό εκπόξην γηλόηαλ από ηνπο Φνίληθεο. Δπνκέλσο ν νίθνο ηελ επνρή απηή είλαη θάηη παξαπάλσ από ηελ ζεκεξηλή ζεκαζία ηεο ιέμεο νηθνγέλεηα (ππξεληθή, γνλείο θαη παηδηά δειαδή) θαη απνηειείηαη θαη από άηνκα πνπ εμαξηώληαη άκεζα από ηνλ επηθεθαιήο ηνπ νίθνπ (ειεύζεξνπο θαη δνύινπο), ρσξίο λα έρνπλ απαξαίηεηα κεηαμύ ηνπο ζπγγέλεηα θαη πεξηιακβάλνληαο θαη πεξηνπζηαθά ζηνηρεία (γε, δώα, θηίξηα) πνπ δε κπνξνύλ λα απνθνπνύλ από απηή ηελ νκάδα αθνύ εμαζθαιίδνπλ ηελ ύπαξμή ηεο. ηαλ νινθιεξώζεθαλ νη κεηαθηλήζεηο ησλ ειιεληθώλ θύισλ θαη απέθηεζαλ κόληκεο εγθαηαζηάζεηο, ηα κέιε ηνπ νίθνπ πνπ είραλ κεηαμύ ηνπο ζπγγεληθνύο δεζκνύο, γίλνληαλ θάηνρνη γεο θαη απνθηνύζαλ νηθνλνκηθή ηζρύ (νη ιεγόκελνη επγελείο θαηά ηνλ κεξν). [5] Μέζα ζηνλ νίθν δνύζαλ θαη άιινη άλζξσπνη πνπ δελ είραλ ζπγγέλεηα κε ηνπο επγελείο, ην ιεγόκελν «πιήζνο» ελώ αλεμάξηεηνη από ηνλ νίθν αιιά νηθνλνκηθά εμαξηεκέλνη από απηόλ ήηαλ νη «δεκηνπξγνί» πνπ έθαλαλ ηελ εξγαζία ηνπο γηα λα θαιύπηνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ νίθνπ (μπινπξγνί, αγγεηνπιάζηεο, ραιθνπξγνί θηι). Δπίζεο λα πνύκε πσο θαη νη δνύινη απνηεινύζαλ πεξηνπζηαθό ζηνηρείν ηνπ νίθνπ θαη είραλ απνθηεζεί από πνιέκνπο ή πεηξαηεία. Γεληθά ζηελ αξραία Διιάδα νη ξόινη κεηαμύ αλδξώλ θαη γπλαηθώλ δηαθνξνπνηνύληαλ ζεκαληηθά, πξάγκα πνπ θαίλεηαη αθόκε θαη από ηελ αξρηηεθηνληθή ησλ ζπηηηώλ. πσο πεξηγξάθεη ν Ξελνθώληαο ζηνλ «Οηθνλνκηθόλ» ηνπ, ζηα κεγάια ζπίηηα μερσξίδεη θαζαξά ην δηακέξηζκα ησλ αλδξώλ, ν αλδξώλαο, θαη ην δηακέξηζκα ησλ γπλαηθώλ, ε γπλαηθσλίηεο, όπνπ κέλεη ε νηθνδέζπνηλα κε ηηο δνύιεο ηεο. ηνλ αλδξώλα κπνξνύζε ν θύξηνο ηνπ ζπηηηνύ λα δέρεηαη θίινπο θαη λα νξγαλώλεη ζπκπόζηα ελώ ζηνλ γπλαηθσλίηε έκελαλ επίζεο θαη ηα παηδηά κε ηε κεηέξα ηα πξώηα ρξόληα ηεο δσήο ηνπο. Η γπλαίθα ήηαλ ππεύζπλε γηα όζα ζπλέβαηλαλ κέζα ζην ζπίηη ελώ ν άλδξαο ζε απηά πνπ γίλνληαλ ζε εμσηεξηθέο εξγαζίεο. Απηόο ήηαλ ν εθπξόζσπνο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ θνηλσλία, θάλνληαο ηηο απαξαίηεηεο νηθνλνκηθέο ζπλαιιαγέο, παξνπζηαδόηαλ ζηα δηθαζηήξηα θαη ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ, θαιιηεξγνύζε ηα θηήκαηα, πξνκεζεπόηαλ ζθεύε θαη εξγαιεία θαη ηηο πξώηεο ύιεο ηξνθήο θαη έλδπζεο. Η γπλαίθα δελ ζπκκεηέρεη ζε πνιηηηθέο ζπδεηήζεηο αιιά έρεη γλώζεηο γύξσ από ηελ νηθηαθή νηθνλνκία, κνηξάδεη ηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνύ ζηηο ππεξέηξηεο, γλέζεη θαη πθαίλεη ηα θιηλνζθεπάζκαηα θαη ηνπο ρηηώλεο ζηνλ αξγαιεηό, πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα λα ληπζνύλ όια ηα κέιε ηνπ ζπηηηνύ θαη θξνληίδεη λα είλαη όιν ην ζπίηη ηαθηνπνηεκέλν θαη θαζαξό. Ήηαλ επίζεο αξκόδηα γηα ηελ παξαζθεπή ηνπ θαγεηνύ, ην άιεζκα ησλ δεκεηξηαθώλ, ελώ ε αλαηξνθή ησλ παηδηώλ κέρξη ηελ ειηθία ησλ επηά εηώλ ήηαλ απνθιεηζηηθά δηθή ηεο επζύλε. ια ηα παξαπάλσ ηα έθαλε είηε κόλε ηεο [6] είηε κε ηε βνήζεηα ησλ δνύισλ ηεο. ηηο εύπνξεο νηθνγέλεηεο όπνπ ππήξρε κεγάινο αξηζκόο δνύισλ γηα ηηο ρεηξσλαθηηθέο εξγαζίεο, ε πην έκπηζηε δνύιε είρε ηνλ ξόιν ηεο νηθνλόκνπ θαη ιεγόηαλ «ηακίαο». Σελ επνπηεία ηεο ηελ αλαιάκβαλε ε ζύδπγνο ηνπ ζπηηηνύ θαη ε απαζρόιεζή ηεο ήηαλ λα επηβιέπεη ηνπο ππόινηπνπο δνύινπο ηνπ ζπηηηνύ (θάπνηνη άιινη αθνινπζνύζαλ ηνλ άλδξα ζηα θηήκαηα) θαη λα ηαθηνπνηεί θαη λα ζπληεξεί ηα πξντόληα ζηνπο ρώξνπο ηεο νηθίαο. ια ηα παξαπάλσ γίλνληαλ ζε εύπνξεο νηθνγέλεηεο ελώ αληίζεηα ζηηο νηθνγέλεηεο ηεο ππαίζξνπ ηα πξάγκαηα ήηαλ δηαθνξεηηθά. Οη γπλαίθεο ππνρξεώλνληαλ λα δνπιεύνπλ θαη απηέο θαη πεγαίλνπλ ζηελ αγνξά γηα λα πνπιήζνπλ ηα πξντόληα ηνπο θαη λα βνεζήζνπλ ζηα θηήκαηα. Παξόιν πνπ δελ ηνπο επηηξεπόηαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ πνιηηηθή δσή, κπνξνύζαλ λα παίμνπλ ζεκαληηθό ξόιν ζηα ζέκαηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Η ζπκκεηνρή ηνπο ζε ζξεζθεπηηθέο γηνξηέο ήηαλ επθαηξία λα βγαίλνπλ από ην ζπίηη θαη λα πάξνπλ κέξνο ζε ηειεηέο κε απόιπηε ειεπζεξία. Απηό ζπλέβαηλε θπξίσο κε ηηο γπλαίθεο ησλ «θαιώλ» νηθνγελεηώλ πνπ αληαπνθξίλνληαλ ζην ηδαληθό ηεο θνηλσλίαο ηνπο θαη είραλ πηζαλόηεηεο λα εθιεγνύλ ηέξεηεο θαη λα έρνπλ πξσηαγσληζηηθό ξόιν ζηηο ζξεζθεπηηθέο ηειεηέο. Τπάξρνπλ καξηπξίεο από δηθαληθνύο ιόγνπο πνπ δείρλνπλ όηη νη γπλαίθεο αθόκε θαη ζε πινύζηεο ηάμεηο κπνξνύζαλ λα είλαη δξαζηήξηεο θαη λα επσθειεζνύλ από κηα θιεξνλνκηά ή λα εθκεηαιιεπηνύλ ηελ αθέιεηα ελόο γέξνπ. Δπίζεο λα ζεκεησζεί όηη ην δέξκα ηεο επππόιεπηεο γπλαίθαο ήηαλ ιεπθό ελώ θάηη ηέηνην ζηνλ άλδξα ζεσξνύληαλ δείγκα ζειππξέπεηαο θαη απηό θαίλεηαη ζηα αγγεία θαη ζηα επηδσγξαθηζκέλα αγάικαηα όπνπ νη γπλαίθεο είλαη θαηάιεπθεο ελώ νη άλδξεο καπξηζκέλνη από ηελ έθζεζε ζηνλ κεζνγεηαθό ήιην. Η γπλαίθα απνιάκβαλε κεγάια πξνλόκηα ζηελ Αξραία πάξηε, πξάγκα πνπ πξνθαιεί εληύπσζε, εάλ ζπγθξίλνπκε ηε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηε πάξηε κε απηήλ ζηελ Αζήλα θαη ζηηο άιιεο ειιεληθέο πόιεηο ηεο [7] αξραηόηεηαο. Δπεηδή ν άλδξαο έιεηπε γηα πνιύ θαηξό από ην ζπίηη, ε γπλαίθα ζηε πάξηε ήηαλ ρεηξαθεηεκέλε ζε βαζκό αδηαλόεην γηα ηελ επνρή εθείλε. Δίρε απμεκέλα πξνλόκηα θαη αξκνδηόηεηεο ζηε ζπαξηηαηηθή θνηλσλία. Γπκλαδόηαλ όπσο ηα αγόξηα θαη νη άλδξεο θαη ήηαλ γλσζηή γηα ηηο αζιεηηθέο ηεο ηθαλόηεηεο. πκκεηείρε ζηελ πάιε, γπκλή, όπσο θαη νη άλδξεο, ελώ εθπαηδεπόηαλ ζην δίζθν θαη ζην αθόληην. Μεγάιε ζεκαζία έδηλε θαη ζηνπο ρνξνύο. Σελ δηαθνξά κεηαμύ ησλ δύν θύισλ ζηελ νηθνγέλεηα ελίζρπε ην γεγνλόο όηη ν πην ζεκαληηθόο πξννξηζκόο ηεο γπλαίθαο ήηαλ λα απνθηήζεη παηδηά θαη όηη ε νινθιήξσζή ηεο έξρεηαη κέζα από ην γάκν πξνηηκώληαο έηζη ηελ θιεηζηή δσή κέζα ζην ζπίηη παξά ηελ έθζεζή ηεο ζε θηλδύλνπο εθηόο ζπηηηνύ. Η εγθπκνζύλε, ε γέλλα θαη ε αλαηξνθή ησλ παηδηώλ ήηαλ γηα απηήλ ό,ηη ήηαλ γηα ηνλ άλδξα ν πόιεκνο θαη ε πξνεηνηκαζία ηνπ. Κπξίσο ν ηνθεηόο, ιόγσ έιιεηςεο θαη ησλ ηερληθώλ γλώζεσλ, ήηαλ κία από ηηο πην ζπνπδαίεο κάρεο ησλ γπλαηθώλ. Σα θνξίηζηα έκελαλ ζην ζπίηη θαη θνληά ζηε κεηέξα ηνπο κέρξη λα παληξεπηνύλ, ζηα δεθαπέληε ηνπο ρξόληα, ελώ ηα αγόξηα κέρξη ηελ ειηθία ησλ έμη εηώλ. ηελ ειηθία απηή ηα αλαιάκβαλε έλαο παηδαγσγόο, ζπρλά δνύινο, πνπ ηα ζπλόδεπε ζηνπο δαζθάινπο ηνπ ώζηε λα κάζεη λα γξάθεη, λα δηαβάδεη, λα απαγγέιεη πνηήκαηα Διιήλσλ πνηεηώλ, ηνπ Οκήξνπ, ηνπ όισλα θαη ηνπ ηκσλίδε. Μνξθσλόηαλ επίζεο θαη ζηε κνπζηθή θαη ζε αζιεηηθέο αζθήζεηο ζηελ παιαίζηξα. Μεηά ηελ ειηθία ησλ δεθαπέληε εηώλ ν θάζε λένο ζύρλαδε ζην γπκλάζην, όπνπ ζπδεηνύζε πνιηηηθά θαη θηινζνθηθά ζέκαηα αιιά ζπλέρηδε θαη ηηο αζιεηηθέο ηνπ αζθήζεηο. Να ζεκεησζεί πσο δελ είραλ όινη νη λένη ηε δπλαηόηεηα λα ζπρλάδνπλ ζην γπκλάζην θαη λα θάλνπλ αζιεηηθέο παηδίεο. Απηά ηα έθαλαλ ζπλήζσο νη εύπνξνη λένη ελώ νη ππόινηπνη πξνζπαζνύζαλ λα θάλνπλ έλα επάγγεικα γηα λα δήζνπλ. πγθεθξηκέλα νη λένη ησλ πινύζησλ νηθνγελεηώλ ηεο Αζήλαο πεγαίλνπλ ζηελ Αθαδεκία, παξαθνινπζνύλ ηα καζήκαηα ηνπ Πιάησλα ζην Λύθεην ή ζην Κπλόζαξγεο θαη λα πιεξώλνπλ ηα καζήκαηα ελόο δηάζεκνπ ξήηνξα θνληά ζηνλ νπνίν κάζαηλαλ ηελ ξεηνξηθή ηέρλε. Οη λένη ησλ ρσξηθώλ αληηζέησο αθνινπζνύζαλ ην επάγγεικα ηνπ παηέξα ηνπο θαη δελ είραλ κεγάιε κόξθσζε. ε αληίζεζε κε ηελ άλεηε δσή ηεο νηθνγέλεηαο ηεο πόιεο, ε δσή κηαο νηθνγέλεηαο πνπ δνύζε ζηελ ύπαηζξν ήηαλ πνιύ ζθιεξή. Με δπζθνιία θαηάθεξλαλ λα καδέςνπλ ρξήκαηα γηα λα αγνξάδνπλ εξγαιεία θαη ηξνθή, ελώ νη απιέο απνιαύζεηο ηεο δσήο όπσο νη ζξεζθεπηηθέο γηνξηέο ήηαλ γηα απηνύο ζεκαληηθέο θαη κηα αλάπαπια από ηελ θαζεκεξηλόηεηά ηνπο. ζνλ αθνξά ηελ ππνηαγή ηεο γπλαίθαο ζηνλ άλδξα, θαηλνκεληθή ή πξαγκαηηθή, πνπ ήηαλ ην ηδαληθό ησλ αξραίσλ πόιεσλ, ελίζρπε ε ζεκαληηθή δηαθνξά ειηθίαο αλάκεζα ζην δεύγνο. Σν ηδαληθό ήηαλ ν άλδξαο λα είλαη ηξηάληα εηώλ θαη ε λύθε δεθαπέληε. Ο κέιισλ ζύδπγνο δεηνύζε ζε γάκν ηελ γπλαίθα από ηνλ παηέξα ηεο όηαλ απηή βξηζθόηαλ ζην πξνεθεβηθό ζηάδην. πκθσλνύζαλ θαη νη δύν ζε κηα ππόζρεζε πνπ [8] γηλόηαλ πξαγκαηηθόηεηα όηαλ ε θόξε ήηαλ ζε γόληκε ειηθία θαη ηόηε εγθαζίζηαην ζην ζπίηη ηνπ ζπδύγνπ (ζπλνίθεζηο). Ο πην ζεκαληηθόο παξάγνληαο πνπ θαζόξηδε ην γάκν ήηαλ ε θνηλσληθή ζέζε ησλ δύν νηθνγελεηώλ ελώ άιια ραξαθηεξηζηηθά όπσο ε εμσηεξηθή εκθάληζε ηεο θόξεο θαη ε αλαηξνθή ηεο δελ έπαηδαλ ηόζν ζεκαληηθό ξόιν. Ο παηέξαο ηεο λύθεο έδηλε ζηελ θόξε ηνπ πξνίθα πνπ πεξηιάκβαλε αγαζά όπσο ζθεύε, ξνύρα, έπηπια αιιά θαη γε. Οη ζηόρνη ελόο γάκνπ ήηαλ ε δηαηήξεζε ηεο γεληάο θαη ηνπ νλόκαηνο, ε κεηαβίβαζε ηεο πεξηνπζίαο ζε άξξελα ηέθλα θαη ε θξνληίδα ησλ γνλέσλ όηαλ γεξλνύζαλ από ηα παηδηά ηνπο. Ωζηόζν ε εξσηηθή δσή ησλ εύπνξσλ πνιηηώλ δελ πεξηνξηδόηαλ ζην ζπίηη. Τπήξραλ νη εηαίξεο, παιιαθίδεο θαη θνηλέο πόξλεο. Μνηρεία ζεσξνύληαλ ε ζπλεύξεζε κε κηα παληξεκέλε γπλαίθα. Η ηειεηή ηνπ γάκνπ θξαηνύζε ηξεηο κέξεο θαη γηλόηαλ ζε ηδησηηθό επίπεδν κεηαμύ ησλ δύν νηθνγελεηώλ. Σελ πξώηε κέξα ε λύθε αθηέξσλε ηα παηδηθά ηεο παηρλίδηα ζηελ Άξηεκε, ηελ παξζέλα ζεόηεηα ησλ δαζώλ, ηε δεύηεξε κέξα ν παηέξαο παξέζεηε γακήιην γεύκα ζην ζπίηη ηνπ θαη έπεηηα νδεγνύζαλ ηελ θόξε κε θαιπκκέλν ην πξόζσπό ηεο κε πέπιν ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ θαη γίλνληαλ ηα απνθαιππηήξηα, ελώ ηελ Σξίηε κέξα ε λύθε δερόηαλ ζην λέν ηεο ζπίηη ηα δώξα ησλ θίισλ θαη ζπγγελώλ. Απηή ε ηξηήκεξε ηειεηή ήηαλ κηα κεηάβαζε γηα ηελ θόξε από παξζέλα θαη θόξε ζε γπλαίθα θαη αξγόηεξα ζε κεηέξα αιιάδνληαο ηε ζέζε ηεο ζηελ θνηλσλία. ηελ Αξραία πάξηε, ε επηινγή ηνπ ζπληξόθνπ ήηαλ θαζαξά πξνζσπηθή ππόζεζε θαη όρη ππόζεζε ησλ γνλέσλ. Οη λεαξέο παξηηάηηζζεο έθηαλαλ ζε ειηθία γάκνπ ζηα είθνζί ηνπο ρξόληα θαη όρη ζηα δεθαπέληε, πνπ ήηαλ ην ζπλεζηζκέλν ζηελ Αξραία Διιάδα. Παξεπξίζθνληαλ ζην ζθνηάδη κε ηνλ εξσκέλν ηνπο θαη κε απηόλ ηνλ ηξόπν ηεθλνπνηνύζαλ. Ο Πινύηαξρνο αλαθέξεη όηη κε απηόλ ηνλ ηξόπν δηαηεξνύζαλ ηε ζέιεζε γηα ην ζύληξνθό ηνπο θαη δελ έραλαλ πνηέ ηε θξεζθάδα ηνπ έξσηα. Κάπνηεο θνξέο, ε πεξίεξγε απηή ζρέζε θξαηνύζε ηόζν πνιύ, πνπ πνιινί άλδξεο δελ έηπρε λα δνπλ ηε κεηέξα ησλ παηδηώλ ππό ην θσο ηνπ Ήιηνπ. Αθόκε, θάπνηνο άλδξαο ζα κπνξνύζε λα δεηήζεη από κία νηθνγέλεηα κία γπλαίθα ώζηε λα γίλεη ε κεηέξα ησλ παηδηώλ ηνπ θαη απηό απνηεινύζε ηδηαίηεξε ηηκή γηα ηελ νηθνγέλεηα ηεο γπλαίθαο. Ο βαζηθόο ζηόρνο ηνπ γάκνπ ζηε πάξηε ήηαλ ε ηεθλνπνίεζε, ώζηε ηα αξζεληθά πνπ ζα γελληόληνπζαλ λα γηλόληνπζαλ νη πνιεκηζηέο ηεο πάξηεο. Έλαο άλδξαο ζηε πάξηε ζεσξείην "αζάλαηνο", κόλν όηαλ είρε αξζεληθά παηδηά, γηαηί ζεσξνύζαλ πσο κόλν έηζη ζπλερίδεηαη ε γεληά. Οη κεηέξεο πνπ δνύζαλ ρσξίο ηνπο άληξεο ηνπο δελ αληηκεηώπηδαλ πξνβιήκαηα, θαζώο ν λόκνο ηηο αλαγλώξηδε σο ηζάμηεο κε ηηο άιιεο γπλαίθεο. Μπνξνύζαλ αθόκε λα θιεξνλνκήζνπλ ηελ πεξηνπζία ησλ γνλέσλ ηνπο, κε απνηέιεζκα πνιιέο από απηέο λα ήηαλ αλεμάξηεηεο θαη επθαηάζηαηεο. Μεηά ην γάκν, ε γέλλεζε ελόο παηδηνύ ήηαλ έλα αμηνζέβαζην γεγνλόο θαη ε έληαμε ηνπ βξέθνπο ζηνπο θόιπνπο ηεο νηθνγέλεηαο γηλόηαλ κε ηειεηνπξγηθό ηξόπν. Σελ Πέκπηε κέξα κεηά ηε γέλλεζε ν παηέξαο ηνπ [9] βξέθνπο έηξερε γπκλόο κε ην βξέθνο ζηελ αγθαιηά ηνπ γύξσ από ηελ εζηία ηνπ ζπηηηνύ γηα λα παξαθαιέζεη ηελ Δζηία, ηε ζεά ηνπ νίθνπ λα ην δερηεί. Σν ίδην ίζσο έθαλε θαη ε κεηέξα θαη απηή ε δηαδηθαζία ζήκαηλε ηελ επηζπκία ησλ γνλέσλ λα αλαζξέςνπλ ην παηδί θαη όρη λα ην απνξξίςνπλ. Έπεηηα νη ζπγγελείο έθεξλαλ δώξα ζην παηδί θαη κε κηα άιιε ηειεηή ηνπ έδηλαλ θαη όλνκα, ην νπνίν ήηαλ ζπλήζσο ην όλνκα ηνπ παππνύ ηνπ. Γηα ηα επόκελα επηά ρξόληα ην παηδί βξηζθόηαλ απνθιεηζηηθά ππό ηελ επνπηεία ηεο κεηέξαο ηνπ, ηεο ηξνθνύ ηνπ θαη ησλ δνύισλ ηνπ ζπηηηνύ. ηηο ησληθέο πόιεηο ηα αγόξηα γξάθνληαλ ζηνπο θαηαιόγνπο ηεο θαηξίαο από ηνλ παηέξα. Γεληθά ζηηο πεξηζζόηεξεο θνηλόηεηεο ηα αγόξηα ήηαλ πην επλνεκέλα ελώ ηα θνξίηζηα ζεσξνύληαλ όηη βιάπηνπλ ηελ νηθνγέλεηα νηθνλνκηθά επεηδή απαηηνύλ πξνίθα. Απηό ζπλέβαηλε ζηηο νηθνλνκηθά αζζελέζηεξεο ηάμεηο γη’ απηό θαη ηα θνξίηζηα ηα εγθαηέιεηπαλ ζην δξόκν όπνπ είηε ηα έβξηζθε θάπνηνο άηεθλνο θαη ηα πηνζεηνύζε είηε θαηέιεγαλ ζε θάπνην πνξλείν. Η πεπνίζεζε όηη ε γπλαίθα ήηαλ θαηώηεξν νλ, έξηρλε όιε ηελ επζύλε γηα ηε κνηρεία ζηνλ άλδξα πνπ απνθάζηζε λα ηελ απνπιαλήζεη, έρνληαο επίγλσζε ηεο αδηθίαο πνπ ζα δηέπξαηηε. Οη ειιεληθέο πόιεηο εθηόο από ηε πάξηε αληηκεηώπηδαλ ηηο γπλαίθεο σο δηά βίνπ αλήιηθεο, παηδηά πνπ έρνπλ ζπλερώο αλάγθε από επίβιεςε. Η ηηκσξία ήηαλ, θαηά ζπλέπεηα, επηόηεξε γηα ηε γπλαίθα πνπ είρε δεμησζεί ηνλ παξάλνκν εξαζηή. Η ζπλεζηζκέλε ηηκσξία ηεο ήηαλ ε ππνρξεσηηθή απαγόξεπζε ηεο ζπκκεηνρήο ηεο ζηηο ζξεζθεπηηθέο ενξηέο ηεο πόιεο θαη ε απνπνκπή ηεο από ηνλ νίθν, δειαδή ε δηάδεπμε. πνηνο πνιίηεο αξληόηαλ λα απνπέκςεη ηε ζύδπγν πνπ είρε πξνζβάιεη ηελ ηηκή ηνπ κπνξνύζε λα ηηκσξεζεί ν ίδηνο κε απώιεηα ησλ πνιηηηθώλ ηνπ δηθαησκάησλ, ελώ θάζε πνιίηεο πνπ έβιεπε κνηραιίδα λα παξαβαίλεη ηε ζξεζθεπηηθή απαγόξεπζε κπνξνύζε λα επέκβεη βίαηα. Αηηία ησλ πάληνηε απζηεξώλ θπξώζεσλ θαηά ηεο κνηρείαο ήηαλ ε αγσλία ησλ αλδξώλ γηα ηε γλεζηόηεηα ησλ ηέθλσλ ηνπο. Από ηελ πιεπξά ησλ αλδξώλ, ν γάκνο κπνξνύζε λα δηαιπζεί ηόζν εύθνια όζν είρε μεθηλήζεη. Υσξίο θακία ηδηαίηεξε αηηηνιόγεζε ηεο ζηάζεο ηνπ, ν ζύδπγνο κπνξνύζε λα δηώμεη ηε γπλαίθα ηνπ, κε ηελ ππνρξέσζε λα επηζηξέςεη ηελ πξνίθα πνπ είρε ιάβεη. Αιιά θαη ν παηέξαο ηεο θόξεο κπνξνύζε λα δεηήζεη πίζσ ηε ζπγαηέξα ηνπ γηα ηξεηο ιόγνπο: αλ ν ζύδπγνο ηε κεηαρεηξηδόηαλ άζρεκα, αλ έθζεηξε αδηθαηνιόγεηα ηελ πξνίθα ηεο ή αλ (ζπλεζέζηεξα) ήηαλ ε κνλαδηθή θιεξνλόκνο ηεο παηξηθήο πεξηνπζίαο θαη ε ίδηα δελ είρε γην (ἀφαίρεσις). Γηθαίσκα είρε θαη ε ίδηα ε ζύδπγνο λα εγθαηαιείςεη ηνλ νίθν ηεο, αθνύ πξώηα δεηνύζε ζρεηηθή άδεηα από ηνλ επώλπκν άξρνληα (ἀπόλειψις). Η ηειεπηαία δπλαηόηεηα ήηαλ ε πην ζπάληα θαη δελ θέξδηζε ηελ αλνρή ηεο θνηλσλίαο. Οη νηθνλνκηθέο πξνηεξαηόηεηεο ηνπ αξραηνειιεληθνύ θαη ηδηαίηεξα ηνπ αζελατθνύ γάκνπ, γηα ηνλ νπνίν είκαζηε πνιύ θαιύηεξα πιεξνθνξεκέλνη, θαίλνληαη ζηελ πεξίπησζε ηεο ἐπικλήροσ, ηεο κεγαιύηεξεο θόξεο ζε νηθνγέλεηα ρσξίο άξξελα ηέθλα. Η επίθιεξνο [10] ήηαλ αλαγθαζηηθά ε θιεξνλόκνο ηεο παηξηθήο πεξηνπζίαο. Αλ θαηά ηνλ ζάλαην ηνπ παηέξα ηεο ήηαλ αλύπαληξε, είρε ηελ ππνρξέσζε λα παληξεπηεί ηνλ πιεζηέζηεξν ζπγγελή από ηελ πιεπξά ηνπ παηέξα ηεο, ζπρλόηαηα ηνλ ζείν ηεο, άιινηε ηνλ πξώην εμάδειθό ηεο. Αλ ήηαλ ήδε παληξεκέλε αιιά ρσξίο αξζεληθό παηδί, ηόηε ν ελδηαθεξόκελνο ζπγγελήο κπνξνύζε λα δεηήζεη ηε δηάδεπμή ηεο γηα λα ηε λπκθεπηεί ν ίδηνο. Μόλν εθόζνλ είρε ήδε απνθηήζεη αγόξη δηαηεξνύζε ρσξίο αληεθδηθήζεηο ηε ζπδπγηθή ηεο θαηάζηαζε. ηελ αζελατθή λνκνζεζία ε γπλαίθα κπνξνύζε λα ιεηηνπξγήζεη σο γέθπξα γηα ηε κεηαβίβαζε ηεο πεξηνπζίαο από ηνλ παηέξα ηεο ζε θάπνην άιιν αξζεληθό κέινο ηεο νηθνγέλεηαο, αιιά όρη σο ηδηνθηήηξηα ε ίδηα. Οη Αζελαίνη έθεβνη, όηαλ γίλνληαλ δεθανθηώ εηώλ, ππεξεηνύζαλ έλνπινη γηα δύν ρξόληα ηελ παηξίδα ηνπο κέζα ζηα ζύλνξα ηεο Αηηηθήο. Με ην πέξαο ηεο πεξηόδνπ απνθηνύζαλ ηελ ηδηόηεηα ηνπ πνιίηε-νπιίηε, πνπ κπνξεί λα ζπκκεηάζρεη ζηελ Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ θαη λα πνιεκήζεη εθηόο ζπλόξσλ. ια ηα παξαπάλσ καο δείρλνπλ ηελ εηθόλα ηεο νηθνγέλεηαο ζηνπο αξραίνπο ρξόλνπο, όπνπ παξαηεξνύληαη πνιιέο δηαθνξνπνηήζεηο ζρεηηθά κε ην ζήκεξα. [11] ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΗΝ ΑΡΦΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΗΝ ΠΑΡΣΗ ΚΑΙ ΣΗΝ ΚΡΗΣΗ ύκθσλα κε ην κύζν ν θύζεο Αλάραξζηο, επηζηξέθνληαο από ηα ηαμίδηα ηνπ, αλαθέξεη πσο νη παξηηάηεο ήηαλ ν κόλνο ειιεληθόο ιαόο κε ηνλ νπνίν θαηόξζσζε λα ζπδεηήζεη ινγηθά, γηαηί κόλνλ απηόο είρε ην ρξόλν λα είλαη ζνθόο. Παξ όιεο ηηο αληηξξήζεηο ηνπ Ηξόδνηνπ θαίλεηαη πσο νη παξηηάηεο είραλ άθζνλν ρξόλν ζηε δηάζεζή ηνπο, όληαο απειεπζεξσκέλνη ζρεηηθά από ηελ αλάγθε ηνπ πινπηηζκνύ. Γελ αζθνύζαλ εκπόξην κήηε ήηαλ απαζρνιεκέλνη κε θάπνην επάγγεικα. Έηζη, πεξλνύζαλ όιν ην ρξόλν ηνπο αθηεξσκέλνη ζηελ εθπαίδεπζή ηνπο ζύκθσλα κε ηα ζπαξηηαηηθά ηδεώδε. Ο ρξόλνο ηνπο κνηξαδόηαλ αλάκεζα ζηε θπζηθή εμάζθεζε, ηε ζηξαηησηηθή εθπαίδεπζε ην θπλήγη ηα δεκόζηα πξάγκαηα θαη ηηο απνθαινύκελεο «ιέζρεο», ζηηο νπνίεο δελ επηηξέπνληαλ νη ζπδεηήζεηο γηα δνπιεηέο, παξά κόλν γηα ό,ηη ζεσξείην επγελέο. ε απηό ην απόιπηα νξγαλσκέλν θξάηνο ην αγόξη έκελε ζπίηη ηνπ σο ηα επηά ηνπ ρξόληα. Αθόκε θαη ηόηε, όκσο, νη γνλείο ηνπο θξόληηδαλ λα ηα παίξλνπλ καδί ηνπο ζηα θεηδίηηα ή θηιίηηα, ηηο θνηλέο ηξάπεδεο ησλ παξηηαηώλ. Αθνύγνληαο ηηο ζπδεηήζεηο ηνπο πάλσ ζε πνιηηηθά ζέκαηα, ηα αγόξηα ήδε εθπαηδεύνληαλ ζηνλ ζπαξηηαηηθό ηξόπν δσήο. Σα θνξίηζηα έκελαλ ζην ζπίηη θαη έπαηξλαλ ην γεύκα καδί κε ηε κεηέξα ηνπο. ηα θεηδίηηα νη γνλείο ήηαλ ππνρξεσκέλνη λα ζπλεηζθέξνπλ θάζε κήλα έλα κέδηκλν θξηζάξη, νθηώ ρνέο νίλνπ, πέληε κλαο ηπξί θαη κηζή κλα ζύθα. Αλ ήηαλ ηόζν θησρνί, πνπ δελ κπνξνύζαλ λα ζπλεηζθέξνπλ, ηόηε έραλαλ ηα δηθαηώκαηά ηνπο σο πνιίηεο θαη ηα παηδηά ηνπο δελ ήηαλ δπλαηόλ λα εθπαηδεπηνύλ ζηα ζπαξηηαηηθό ζύζηεκα. Γεληθά, ινηπόλ, ηα ζπαξηηαηηθά ζρνιεία ήηαλ κόλν γηα ηνπο νκνίνπο , δειαδή γηα εθείλνπο πνπ κπνξνύζαλ λα πιεξώζνπλ ηελ εγγξαθή ζε είδνο. Ωζηόζν, γίλνληαλ επίζεο δεθηά θαη άιια παηδηά, αξθεί θάπνηνο λα ζπλεηζέθεξε εθ κέξνπο ηνπο ην απαηηνύκελν ηίκεκα, πξνθεηκέλνπ λα ζπλνδεύνπλ ηα παηδηά ηνπ ζην ζρνιείν. O αξηζκόο απηώλ ησλ ζρνιηθώλ ζπλνδώλ εμαξηάην άκεζα από ην κέγεζνο ηεο ζπλεηζθνξάο ζε είδνο, αιιά δε γίλνληαλ πνιίηεο όηαλ κεγάισλαλ. Η απόδνζε ηεο ηδηόηεηαο ηνπ πνιίηε γηλόηαλ κόλν ζε εμαηξεηηθέο πεξηπηώζεηο, όηαλ ε αμία ηνπο ή νη ππεξεζίεο ήηαλ ηέηνηεο πνπ ε πόιε-θξάηνο ηηο αλαγλώξηδε. Άιινη καζεηέο παξόκνηνπ είδνπο ήηαλ νηκόζσλεο ή κόζαθεο θαη νη ηξόθηκνη. Η δηαθνξά κε ηνπο ηξόθηκνπο βξίζθεηαη ζην γεγνλόο όηη ήηαλ παηδηά ειεύζεξσλ παξηηαηώλ θαη ζπλεπώο είραλ πιήξε πνιηηηθά δηθαηώκαηα. ε κεηαγελέζηεξεο πεξηόδνπο, ζηελ επνρή ηεο θζνξάο ηνπ ζεζκνύ πόιεο-θξάηνπο εμαηηίαο ηνπ κεγάινπ δεκνγξαθηθνύ [12] πξνβιήκαηνο ησλ ειιεληθώλ πόιεσλ-θξαηώλ, όζνη απνιάκβαλαλ ηεο ζπαξηηαηηθήο εθπαίδεπζεο απνθηνύζαλ θαη πνιηηηθά δηθαηώκαηα. Μεηά ηα επηά ηνπο ρξόληα ηα αγόξηα απνκαθξύλνληαλ από ην ζπίηη θαη νξγαλώλνληαλ ζε έλαλ ηδηαίηεξα ζπζηεκαηηθό ηξόπν εθπαίδεπζεο -αλάινγν κε εθείλνλ ηεο Κξήηεο- ζεαγέιεο ή βνύεο. Τπνδηαηξέζεηο ησλ αγειώλ ήηαλ νη ίιεο, νη νπνίεο πηζαλώο είραλ δύλακε 64 αγνξηώλ. Οη αγέιεο ηξέθνληαλ, θνηκνύληαλ θαη έπαηδαλ καδί θαη βξίζθνληαλ ππό ηελ επνπηεία ηνπ παηδνλόκνπ, ελόο πνιίηε πνπ απνιάκβαλε ηνπ γεληθνύ ζεβαζκνύ θαη θαηείρε πςειή ζέζε. Βνεζνί ηνπ ήηαλ νη καζηηγνθόξνη, νη νπνίνη επέβαιαλ ηε ζθιεξή πεηζαξρία, γηα ηελ νπνία ηόζν θεκηζκέλε ήηαλ ε ζπαξηηαηηθή θνηλσλία. Αθόκε θαη όηαλ έιεηπε ν παηδνλόκνο ή νη καζηηγνθόξνη, θαίλεηαη πσο ε πεηζαξρία δηαηεξείην αθέξαηα ππό ηελ επνπηεία ηνπ βνπαγόξα ή αγειάξρε, δειαδή ηνπ πεξηζζόηεξν ζαξξαιένπ θαη ινγηθνύ αγνξηνύ ζε θάζε αγέιε. Δπίζεο, ζε θάζε ζρνιείν ηνπνζεηείην έλαο λένο πνπ είρε ζπκπιεξώζεη ην 20ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπ θαη νλνκαδόηαλ είξελ ή ηξήλ. Δθείλνο παξαθνινπζνύζε πξνζεθηηθά ηηο κάρεο ηνπο θαη ηνπο ρξεζηκνπνηνύζε σο ππεξέηεο ζην ζπίηη ηνπ γηα ην γεύκα ηνπ. Σα κεγαιύηεξα αγόξηα ηνπ έθεξλαλ μύια γηα ηε θσηηά, ελώ ηα κηθξόηεξα κάδεπαλ ιαραληθά. Βέβαηα, ν κνλαδηθόο ηξόπνο γηα λα απνθηεζνύλ απηέο νη πξνκήζεηεο ήηαλ ε θινπή από ηνπο θήπνπο ή ηηο ιέζρεο ησλ αλδξώλ, γεγνλόο πνπ αύμαλε ηηο ηθαλόηεηεο ησλ λέσλ ζηελ αλίρλεπζε. Αθνύ γεπκάηηδαλ όινη καδί, ηόηε ν είξελ ηνπο πξνέηξεπε λα ηξαγνπδήζνπλ θαη θαηόπηλ λα ζπδεηήζνπλ ζέκαηα εζηθήο ή πνιηηηθήο. Ο είξελ, ν παηδνλόκνο, ή νπνηνζδήπνηε πξεζβύηεξνο αζρνιείην κε ηελ εθπαίδεπζε ειεύζεξα θαη εζεινληηθά. Σνύην ην ζύζηεκα, βέβαηα, εμαηηίαο ηεο απιόηεηάο ηνπ δελ θόζηηδε ζηελ πόιε-θξάηνο. Δπίζεο, ήηαλ έλα ζύζηεκα απόιπηα θπζηθήο εθπαίδεπζεο. Ο Πινύηαξρνο αλαθέξεη πσο «κάζαηλαλ γξάκκαηα γηαηί θάηη ηέηνην ήηαλ ρξήζηκν». ηελ πξαγκαηηθόηεηα νη γξαπηνί λόκνη ήηαλ πνιύ ιίγνη θαη πεξλνύζαλ από γεληά ζε γεληά κέζσ ηεο πξνθνξηθήο παξάδνζεο. Φπζηθά, ε ξεηνξηθή απαγνξεπόηαλ ζε αληηπαξάζεζε κε ηηο ειεγείεο ηνπ Σπξηαίνπ, αιιά ε δύλακε ηνπ ιόγνπ ήηαλ παληαρνύ παξνύζα. Ο Πιάησλ ζηνλ Πξσηαγόξα αλαθέξεη πσο «αλ ζπδεηήζεηο κε έλα Λάθσλα, ζηελ αξρή ζνπ θαίλεηαη απιά ειίζηνο. Ξαθληθά, ζε έλα θξίζηκν ζεκείν, πεηάεη ιίγα ιόγηα θαη ηόηε νη ζπλνκηιεηέο ηνπ θαίλνληαη κηθξά παηδηά κπξνζηά ηνπ». Οπσζδήπνηε, ην αληηθείκελν ηεο ζπαξηηαηηθήο εθπαίδεπζεο δελ ήηαλ ε ζπζζώξεπζε γλώζεο θαη ε δηαλνεηηθή νμύηεηα, αιιά απηό δε ζεκαίλεη πσο ε πάξηε δελ ήηαλ αθεαπηήο κηα εθπαηδεπηηθή δύλακε. ηελ πξαγκαηηθόηεηα είλαη ιίγα ηα όζα γλσξίδνπκε, πξνθεηκέλνπ λα έρνπκε κηα αληηθεηκεληθή άπνςε θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο ηα ζπκπεξάζκαηά καο είλαη απζαίξεηα ή αληηθαηηθά. Γηα παξάδεηγκα, γλσξίδνπκε όηη νη παξηηάηεο εθηηκνύζαλ πνιύ ηνλ κεξν γηα ην εξσηθό ηνπ ύθνο, παξόιν πνπ ηξόπνο δσήο πνπ πεξηέγξαθε ήηαλ Ισληθόο θαη όρη Γσξηθόο. ύκθσλα κε ηνλ Βέξλεξ Σδάγθεξ ζην έξγν ηνπ Παηδεία, ε πεπνίζεζε πσο ε ζπαξηηαηηθή [13] εθπαίδεπζε δελ ήηαλ ηίπνηε άιιν από ζηξαηησηηθή εθπαίδεπζε, πξνήιζε από ηηο αθεγήζεηο ηνπ Αξηζηνηέιε ζηα Πνιηηηθά θαη ηνπ Πιάησλα ζηνπο Νόκνπο, όπνπ πεξηγξάθεη ην πλεύκα ηνπ ζπληάγκαηνο ηνπ Λπθνύξγνπ. Ωζηόζν, είλαη πνιύ πηζαλό ηνύηεο νη απόςεηο λα είλαη πξντόλ ησλ ζπγθπξηώλ ηεο επνρήο ηεο παξαθκήο ηεο πάξηεο, ε νπνία θπξηεπκέλε από δίςα γηα δύλακε έραζε ηελ επλνκία γηα ηελ νπνία ηε ζαύκαδε ν ειιεληθόο θόζκνο. Με ηε ζεηξά ηνπ ην θξεηηθό ζύζηεκα εθπαίδεπζεο ήηαλ παξόκνην κε εθείλν ηεο πάξηεο από πνιιέο απόςεηο. Καηά ηνλ ίδην ηξόπν ε δηδαζθαιία παξερόηαλ από έλα πξεζβύηεξν κέινο ηεο θνηλόηεηαο, αιιά ζηελ Κξήηε ε εθπαίδεπζε θόζηηδε ζηνπο γνλείο αθόκε ιηγόηεξα απ ό,ηη ζηε πάξηε, θαζώο ηα παηδηά ηξέθνληαλ θπξίσο κε δεκόζηα έμνδα. Οη γπλαίθεο έπαηξλαλ ην γεύκα ηνπο ζην ζπίηη, ελώ νη άλδξεο ζε ιέζρεο πνπ απνθαινύληαλ αλδξεία. ηα αλδξεία ζπκκεηείραλ όια ηα αξζεληθά ηεο νηθνγέλεηαο. πλήζσο ηα αγόξηα δηθαηνύληαλ ην κηζό ηεο ηξνθήο ησλ ελήιηθσλ, εθηόο από ηα νξθαλά πνπ δηθαηνύληαλ πιήξε κεξίδα ζηε ιέζρε ηνπ λεθξνύ παηέξα ηνπο. ηελ πξαγκαηηθόηεηα ε θξεηηθή ιέζρε είλαη έλα ακάιγακα αξθεηώλ νηθνγελεηώλ ζε έλα είδνο παηξηάο, όια ηα αξζεληθά κέιε ηεο νπνίαο δεηπλνύζαλ καδί. Σα αγόξηα ηνύηεο ηεο παηξηάο θνηκνύληαλ πηζαλώο καδί ζε θνηηώλεο ηεο ιέζρεο θαη ζρεκάηηδαλ έλα μερσξηζηό ζρνιείν. ηα θνηλά ζπζζίηηα κε ηελ παξνπζία ησλ πξεζβύηεξσλ ελζαξξύλνληαλ νη ζπδεηήζεηο γύξσ από εζηθά θαη πνιηηηθά ζέκαηα, ηα νπνία όθεηιαλ λα δηδαρζνύλ. Οη πξεζβύηεξνη εμέιεγαλ θάπνηνλ λα ππεξεηήζεη σο παηδνλόκνο ή επηζηάηεο ησλ αγνξηώλ ηεο ιέζρεο. Κάησ από ηελ επίβιεςή ηνπ ηα αγόξηα κάζαηλαλ γξάκκαηα, γπκλάδνληαλ δηαξθώο, εθπαηδεύνληαλ ζηε ρξήζε ησλ όπισλ -ηδηαίηεξα ηνπ ηόμνπ- θαη ζηνπο πνιεκηθνύο ρνξνύο, όπσο ν ρνξόο ησλ Κνπξεηώλ θαη ν Ππξξίρεηνο. Μάζαηλαλ ζαλ ηξαγνύδη ηνπο λόκνπο ηεο παηξίδαο ηνπο, γηα λα ηνπο απνζηεζίδνπλ, κηα θαη ε άγλνηα ησλ λόκσλ δε δηθαηνινγείην. Ο παηάλαο ήηαλ ε θύξηα κνξθή ηξαγνπδηνύ ηνπο θαη ήηαλ εθπαηδεπκέλνη ζην ιηηό ύθσλ ησλ ιαθεδαηκόλησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο. Οη λεαξνί Κξήηεο εθπαηδεύνληαλ ζηελ αηνκηθή θαη ηελ νκαδηθή κάρε ελάληηα ζε άιιεο ιέζρεο-ζρνιεία. Δπίζεο, δηδάζθνληαλ ηελ αληνρή ζε πνιιώλ εηδώλ δπζθνιίεο. Υεηκώλα-θαινθαίξη θνξνύζαλ ηνλ ίδην θνληό ρηηώλα -όπσο θαη νη παξηηάηεο- θαη κάζαηλαλ λα αςεθνύλ ηε δέζηε θαη ην θξύν, ηα νξεηλά κνλνπάηηα θαη ηα ρηππήκαηα πνπ δέρνληαλ ζηα γπκλάζηα θαη ηηο κάρεο. ηα ζρνιεία παξέκελαλ σο ηα δέθα επηά ηνπο ρξόληα, νπόηε θαη γίλνληαλ έθεβνη κε εηδηθή ηειεηή, ηα Δθδύζηα. πσο νη λένη ηεο Αζήλαο, έδηλαλ όξθν ππαθνήο ζην θξάηνο θαη κίζνπο ελάληηα ζηνπο ερζξνύο ηνπ θαη θαηόπηλ έκπαηλαλ ζε αγέιεο, ηηο νπνίεο ζπγθέληξσλαλ γύξσ ηνπο πινύζηνη θαη δηαθεθξηκέλνη έθεβνη. Ο αξηζκόο ησλ αηόκσλ πνπ ζπγθέληξσλε κηα αγέιε εμαξηάην θπξίσο από ηνλ πινύην θαη ηε δεκνηηθόηεηα ηνπ λένπ, γεγνλόο πνπ πξνζδίδεη ζην ζεζκό έλα αξηζηνθξαηηθό ζηνηρείν, ζε αληίζεζε κε ηε πάξηε. Ο παηέξαο ηνπ λεαξνύ αξρεγνύ ήηαλ ζπλήζσο ν αξρεγόο ηεο αγέιεο -αγειάηεο- θαη είρε πιήξε εμνπζία. Καζνδεγνύζε ηνπο λένπο ζην θπλήγη θαη ηνπο δξόκνπο, δειαδή [14] ηα γπκλάζηα ησλ εθήβσλ. Μάιηζηα, νη Κξήηεο πνπ δελ είραλ αθόκε εηζέιζεη ζε αγέιεο εμαηξνύληαλ απηώλ ησλ γπκλαζίσλ θαη νλνκάδνληαλ απόδξνκνη. Ο αξρεγόο ηεο αγέιεο κάδεπε ηνπο ηελ αγέιε όπνπ επηζπκνύζε θαη είλαη πνιύ πηζαλό πσο νη λένη έηξσγαλ θαη θνηκνύληαλ ζην ζπίηη ηνπ πξνζηάηε ηνπο. Η δσή ηνπο πεξηβαιιόηαλ από κηα πνιεκηθή αηκόζθαηξα θαη ζεσξνύζαλ πνιύηηκα αγαζά ηε ζηξαηησηηθή ζηνιή θαη ηα όπια ηνπο. ηηο αγέιεο νη λεαξνί Κξήηεο έκελαλ σο ηε κέξα ηνπ γάκνπ ηνπο, νπόηε επέζηξεθαλ ζηα ζπίηηα θαη ηηο ιέζρεο ηνπο. Από πξαθηηθήο άπνςεο δελ κπνξνύκε λα πνύκε πνιιά γηα ηελ θξεηηθή εθπαίδεπζε. Από ηελ εκέξα πνπ ν Ιδνκελέαο ζαιπάξηζε από ηελ Σξνία, ε Κξήηε ζρεδόλ ράλεηαη από ηελ ειιεληθή ηζηνξία. Πνιύ ηζρπξή γηα λα ηεο επηηεζνύλ νη γείηνλέο ηεο θαη ζπλάκα πνιύ αδύλακε εμαηηίαο ησλ πνιιώλ θένπδσλ παξέκεηλε απνκνλσκέλε από ηελ επεηξσηηθή Διιάδα θαη ην αξρηπέιαγνο σο ην ηέινο ηεο πεξηόδνπ ηεο ειιεληθήο αλεμαξηεζίαο. ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕ ΠΟΛΕΙ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ ηε Λαθσλία θαη ηελ Κξήηε –θπξίσο αγξνηηθέο πεξηνρέο πνπ ζηεξίδνληαλ ζην ζύζηεκα ηεο γαηνθηεζίαο- δελ ππήξρε ε αλάγθε εθπαίδεπζεο ζε ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαλ κε ην εκπόξην ή ηε βηνηερλία. Θα πεξίκελε, ινηπόλ, θαλείο λα αλαθαιύςεη πνιιά ηέηνηα ζηνηρεία ζηνπο Αζελαίνπο ή ηνπο Ίσλεο ηεο Μ. Αζίαο. Η πξαγκαηηθόηεηα, όκσο, ήηαλ εληειώο δηαθνξεηηθή. Γηα ηνλ Έιιελα ε ιέμε εθπαίδεπζε ζήκαηλε εθπαίδεπζε ηνπ ραξαθηήξα, αξκνληθή αλάπηπμε ηνπ ζώκαηνο, ηνπ λνπ θαη ηεο θαληαζίαο θαη ζπλεπώο θάζε είδνπο ηερληθή εθπαίδεπζε απνθιεηόηαλ από ηα ειιεληθά ζρνιεία σο βάλαπζνο. Ο Ηξόδνηνο ηζρπξίδεηαη πσο απέθηεζαλ απηή ηελ άπνςε από ηνπο ιανύο πνπ ηνπο πεξηέβαιαλ[12]. Με ηε ζεηξά ηνπ ν Πιάησλ ζεσξεί ηνλ έκπνξν ή ηνλ ηερλίηε αθαηάιιειν σο ελεξγό πνιίηε, όπσο θαη ν Αξηζηνηέιεο, ν νπνίνο ζεσξεί αλάμην ό,ηη παξεκβάιιεηαη ζηε ζσκαηηθή ή ηε δηαλνεηηθή αλάπηπμε. Πώο, ινηπόλ, δηδάζθνληαλ νη ηέρλεο θαη ην εκπόξην ζηελ αξραία Διιάδα; Από ηηο θηινινγηθέο καξηπξίεο πνπ δηαζέηνπκε, νη ηέρλεο ή ην εκπόξην ήηαλ θπξίσο θιεξνλνκηθή ελαζρόιεζε. «Οη γηνη ησλ ηερληηώλ καζαίλνπλ ηελ ηέρλε ηνπ παηέξα ηνπο, όζν κπνξνύλ νη παηέξεο θαη θαη νη όκνηνί ηνπο λα ηε δηδάμνπλ». ηε Γεκνθξαηία ν Πιάησλ αλαθέξεη πσο νη παίδεο, ησλ θεξακηζηώλ -κηα ιέμε πνπ πεξηιακβάλεη ηνπο γηνπο θαη ηνπο καζεηεπόκελνπο- είλαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ππεξέηεο θαη βνεζνί γηα καθξύ ρξνληθό δηάζηεκα, πξηλ ηνπο επηηξαπεί λα θηηάμνπλ ην δηθό ηνπο θεξακηθό. Οη καζεηέο ελόο γηαηξνύ πνπ νλνκαδόηαλ Πηηηαιόο αλαθέξνληαη από ηνλ Αξηζηνθάλε, ελώ ν θσκσδηνγξάθνο σζίπαηξνοβάδεη έλαλ κάγεηξα λα ιέεη πσο νη καζεηέο ηνπ πξέπεη λα γλσξίδνπλ αζηξνινγία, αξρηηεθηνληθή θαη ζηξαηεγηθή, πξηλ έξζνπλ λα καζεηεύζνπλ δίπια ηνπ. Με ηε ζεηξά ηνπ ν όισλ, πξνθεηκέλνπ λα ελζαξξύλεη ηνπο αζελαίνπο [15] ηερλίηεο, έιεγε πσο «ν παηέξαο πνπ δε δίδαμε ην γην ηνπ θάπνηα ηέρλε, δελ κπνξεί λα απαηηεί βνήζεηα ζηα γεξάκαηά ηνπ». Τπήξρε, ινηπόλ, έλα ζύζηεκα κεηαβίβαζεο ηεο γλώζεο, ζε ό,ηη αθνξνύζε ζην εκπόξην θαη ηηο ηέρλεο, αιιά ε γεληθή άπνςε ήηαλ πσο: «ε ηερληθή θαζνδήγεζε θαη όιε ε δηδαζθαιία πνπ απνβιέπεη ζηελ νηθνλνκηθή απνιαβή είλαη ρπδαία θαη δε δηθαηνύηαη ην όλνκα ηεο εθπαίδεπζεο. Η αιεζηλή εθπαίδεπζε ζηνρεύεη απνθιεηζηηθά ζηελ αξεηή, ε νπνία σζεί ην παηδί λα είλαη θαιόο πνιίηεο, ηθαλόο λα θπβεξλήζεη θαη λα ππαθνύζεη». Έηζη, νη παξηηάηεο θαη νη Κξήηεο δελ ήηαλ κόλνη. Δίραλ ηελ ππνζηήξημε όιεο ηεο Διιάδαο ζηελ απόθαζή ηνπο λα εμνξίζνπλ από ηα ζρνιεία ηνπο θάζε ηδέα ηερληθήο ή επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο. Παξόια απηά ε εθπαίδεπζε θαη πάιη έκεηλε κηζή, ζπγθξηλόκελε κε ηα δεδνκέλα ησλ ζύγρξνλσλ θνηλσληώλ. Καη ηνύην γηαηί απεπζπλόηαλ κόλν ζηα αγόξηα ηεο νηθνγέλεηαο. Οη γπλαίθεο δνύζαλ πεξίπνπ ζε θαζεζηώο αλαηνιίηηθνπ πεξηνξηζκνύ, εθηόο ίζσο από ηε Υίν, ηε Λνθξίδα, ηελ Κξήηε θαη θπζηθά ηε πάξηε. ύκθσλα κε ηνλ Πεξηθιή δηα ζηόκαηνο Θνπθπδίδε, ε Αζελαία κεηέξα νθείιεη λα δεη ηόζν απνζπξκέλε δσή, ώζηε ην όλνκά ηεο λα κελ αθνύγεηαη αλάκεζα ζηνπο άλδξεο, είηε γηα θαιό ή γηα θαθό. Ο Πιάησλ είλαη ν πξώηνο πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ γπλαηθώλ, ηηο ζπδύγνπο ησλ θπιάθσλ ηεο θνηλόηεηαο. ηελ πξαγκαηηθόηεηα ηηο ζεσξεί όρη κόλνλ ζπδύγνπο αιιά θαη θύιαθεο. Θεσξεί πσο νη γπλαίθεο ησλ θπιάθσλ είλαη ηθαλέο γηα δεκηνπξγηθή ζπλεηζθνξά ζην θηίζηκν ηεο θνηλόηεηαο, αιιά δελ πεξηκέλεη πσο απηό ζα ην θάλνπλ κέζσ ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο. Με απηόλ ηνλ ηξόπν αληηηίζεηαη ζηελ επηθξαηνύζα άπνςε πσο νη γπλαίθεο είλαη κόλν γηα λα θάλνπλ παηδηά θαη λα θξνληίδνπλ ην λνηθνθπξηό ηνπο. Παξαδέρεηαη πσο δηαζέηνπλ ιηγόηεξε ζσκαηηθή ξώκε, αιιά απηό δελ κπνξεί λα ηηο εκπνδίζεη από ην λα κνηξάδνληαη ηα θαζήθνληα ησλ θπιάθσλ. Αλ, ινηπόλ, είλαη ηθαλέο λα θάλνπλ ηελ ίδηα δνπιεηά, ηόηε δηθαηνύληαη ηξνθήο θαη παηδείαο. Απηόο είλαη ν ιόγνο γηα ηνλ νπνίν πξέπεη λα εθπαηδεύνληαη ζηε κνπζηθή, ηε γπκλαζηηθή θαη ηνλ πόιεκν, όπσο αθξηβώο νη άλδξεο. Σνύηε ε άπνςε είλαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα κηα επαλαζηαηηθή αλαλέσζε, πνπ πηζαλώο μεζήθσζε πνιύ γέιην ζηελ επνρή ηεο. Δίλαη δπλαηόλ νη γπλαίθεο λα γπκλάδνληαη γπκλέο ζηελ παιαίζηξα, όηαλ κάιηζηα ζύκθσλα κε ηα ιόγηα ηνπ Ηξόδνηνπ ε γπλαίθα ράλεη ηε ζεκλόηεηά ηεο καδί κε ηα ξνύρα ηεο ; κσο ν Πιάησλ δε ζεσξεί πσο θηλδπλεύεη ε εζηθή από ηνπο θαλόλεο πνπ ζέηεη. θέπηεηαη πσο ήηαλ νη βάξβαξνη εθείλνη πνπ επέβαιαλ ηε άπνςε όηη ε γύκληα είλαη αηηκσηηθή αθόκε θαη γηα ηνπο άλδξεο, επεξεάδνληαο ηνπο Έιιελεο ηεο Μ. Αζίαο. Η άπνςή ηνπ ζπκβνιίδεη ηηο γεληθόηεξεο θνηλσληθέο αιιαγέο ηνπ 4νπ ΠΚΔ αηώλα, κηα επνρή θαηά ηελ νπνία νη θαιιηηέρλεο άξρηζαλ λα απεηθνλίδνπλ ηε γπλαίθα γπκλή. Από ηελ άιιε νη γπλαίθεο είλαη επηηπρεκέλεο ζηελ ηαηξηθή θαη ηε κνπζηθή. Γηαηί όρη. Λνηπόλ, θαη ζηα αζιεηηθά ή ην ρεηξηζκό ησλ όπισλ; Δπηπιένλ, ν απμαλόκελνο αξηζκόο ησλ γπλαηθείσλ ξόισλ ζηελ ηξαγσδία δείρλεη πσο ε γπλαίθα ζε απηή ηελ επνρή αλαθαιύπηεηαη σο αλζξώπηλν νλ θαη πσο ζπδεηείηαη πιένλ δεκόζηα ην δηθαίσκά ηεο ζηελ εθπαίδεπζε. [16] Ο Πιάησλ πξνζζέηεη κεξηθέο ζπαξηηαηηθέο πηλειηέο ζην ζρέδηό ηνπ. Αλ, όκσο, αθαηξεζνύλ νξηζκέλα από ηα εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά, απηό πνπ κέλεη είλαη έλα ζύγρξνλν πξόγξακκα γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ γπλαηθώλ. Αο θιείζνπκε εδώ, όκσο, απηό ην ζέκα, πνπ νπσζδήπνηε δηθαηνύηαη γεληθόηεξεο αλάιπζεο θαη εξκελείαο, γηαηί εξκελεύεη ζθνηεηλέο πηπρέο ελόο ιακπξνύ θαηά ηα άιια πνιηηηζκνύ, επεξεαζκέλνπ σζηόζν ζαθώο από ην κύζν ηεο παηξηαξρίαο θαη αο επηζηξέςνπκε ζηελ πξνζπάζεηά καο λα θαηαγξάςνπκε -έζησ θαη ζπλνπηηθά- ηελ εθπαίδεπζε ζηελ ππόινηπε Διιάδα. Θα δνύκε ηώξα πώο ήηαλ δηαξζξσκέλε ε παηδεία ζηελ Αζήλα θαη ηηο άιιεο πόιεηο. Σν ζύλεζεο ζύζηεκα ηεο πξσηνβάζκηαο -ζα κπνξνύζακε λα πνύκε- εθπαίδεπζεο ζηελ Αζήλα είλαη επζύλε ησλ γξακκαηηζηώλ, ησλ θηζαξηζηώλ θαη ησλ παηδνηξίβσλ. Οη γξακκαηηζηέο δίδαζθαλ γξαθή, αλάγλσζε θαη ζηνηρεία αξηζκεηηθήο θαη δίδαζθαλ ηνπο καζεηέο ηνπο λα δηαβάδνπλ θαη λα καζαίλνπλ από ζηήζνπο ηνπο κεγάινπο πνηεηέο -κεξν Ηζίνδν θ.α. Οη θηζαξηζηέο κε ηε ζεηξά ηνπο δίδαζθαλ ηα αγόξηα πώο λα παίδνπλ ηελ επηάρνξδε ιύξα θαη λα ηξαγνπδνύλ ηα έξγα ησλ ιπξηθώλ πνηεηώλ. Οη παηδνηξίβεο θξόληηδαλ γηα ηε θπζηθή ηνπο αλάπηπμε κε ηξόπν επηζηεκνληθό. Σνπο δίδαζθαλ ηελ πάιε, ην παγθξάηην, ηελππγκαρία, ην ηξέμηκν, ηε ξίςε ηνπ δίζθνπ, ην άικα θαη πνηθίιεο άιιεο αζθήζεηο ζηελ παιαίζηξα. ε απηό ην ηξηπιό ζύζηεκα ελίνηε πξνζηίζεην θαη ην ζρέδην ή ε δσγξαθηθή, εηδηθόηεξα από ηα ηέιε ηνπ 4νπ ΠΚΔ αηώλα. Ωζηόζν, ην ζύλεζεο ζύζηεκα εθπαίδεπζεο πεξηειάκβαλε ινγνηερλία, κνπζηθή θαη αζιεηηθά. Πνην απ’ όια δηδαζθόηαλ πξώην; Μάιινλ δηδάζθνληαλ όια ηαπηόρξνλα, αλ θαη ε θπζηθή εθπαίδεπζε ζε απινπζηεπκέλε κνξθή ήηαλ ε πξώηε ελαζρόιεζε ησλ αγνξηώλ από ην 6ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο. Γηα ηηο πην πεξίπινθεο αζθήζεηο θαη ηερληθέο έπξεπε λα πεξηκέλνπλ ηνπιάρηζηνλ σο ηα δώδεθα. Ωζηόζν, ηόζν ν Πιάησλαο όζν θαη ν Αξηζηνηέιεο επηκέλνπλ πσο ε θπζηθή πξνεηνηκαζία πξέπεη λα μεθηλά αξθεηά ρξόληα πξηλ από θάζε είδνπο δηαλνεηηθή εθπαίδεπζε. Σελ θύξηα επζύλε γηα ηε ζεηξά πξνεηνηκαζίαο θαη ηε δηεπζέηεζε ηέηνησλ ζεκάησλ είρε ν παηδαγσγόο ηεο νηθνγέλεηαο, ν νπνίνο αλήθε ζην ππεξεηηθό πξνζσπηθό. ε παιαηόηεξεο επνρέο ηνύηε ε πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε δηαξθνύζε σο ηα δέθα νθηώ. Αιιά πξνο ην ηέινο ηνπ 5νπ ΠΚΔ αηώλα δεκηνπξγήζεθε έλα δεπηεξνβάζκην ζύζηεκα εθπαίδεπζεο. Η πην ζεκαληηθή καξηπξία έξρεηαη από ηνλ Πιάησλα, ν νπνίνο πεξηγξάθεη ζηε Γεκνθξαηία έλα ζύζηεκα καζεηείαο ζηα καζεκαηηθά ιίγν πξηλ ηελ εθεβεία. ύκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε εθαξκνδόηαλ ηξία ρξόληα πξηλ ηελ εθεβεία, αλ θαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ε παξαθνινύζεζε ησλ καζεκάησλ δελ ήηαλ απζηεξά θαζνξηζκέλε. Δλίνηε νη γηνη ησλ θησρώλ νινθιήξσλαλ γξήγνξα ην πξόγξακκα ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ελώ νη γόλνη ησλ πινπζίσλ ηελ θαζπζηεξνύζαλ όζν ήζειαλ, γεγνλόο πνπ ν Ξελνθώλ ζεσξεί απαμησηηθό γηα ηελ αζελατθή εθπαίδεπζε. Μεηά ηα δέθα νθηώ νη λεαξνί Αζελαίνη πξνρσξνύζαλ ζηελ πνιεκηθή ηνπο εθπαίδεπζε. Σνλ πξώην ρξόλν απηήο ηεο εθπαίδεπζεο ηνλ πεξλνύζαλ ζηελ Αζήλα [17] θαη ηνλ δεύηεξν ζε θξνύξηα ησλ ζπλόξσλ θαη ζε ζηξαηόπεδα. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηόδνπ κάιινλ δηέζεηαλ ιίγν ρξόλν γηα δηαλνεηηθέο ελαζρνιήζεηο. Ωζηόζν, όηαλ θαηέξξεπζε ε ζηξαηησηηθή δύλακε ησλ Αζελώλ ππό ηελ καθεδνληθή θπξηαξρία, ηα ζηξαηησηηθά θαζήθνληα ησλ εθήβσλ έγηλαλ εζεινληηθά θαη ε εθπαίδεπζή ηνπο αληηθαηαζηάζεθε από καζήκαηα θηινζνθίαο θαη ινγνηερλίαο. Σν ζηξαηησηηθό ζύζηεκα έγηλε Παλεπηζηήκην, ην νπνίν παξαθνινπζνύζαλ ιίγνη εύπνξνη λένη ή πινύζηνη μέλνη. Ωο πξόδξνκνο ηνπ πξώηνππαλεπηζηεκίνπ, ε δίρξνλε εθπαίδεπζε ησλ εθήβσλ δηθαηνύηαη ηνλ ηίηιν ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, παξόιν πνπ σο ηνλ 3ν π.Υ. αηώλα παξείρε κόλν ζηξαηησηηθή εθπαίδεπζε. Η αζελατθή εθπαίδεπζε, όπσο θαη ε εθπαίδεπζε ησλ άιισλ πόιεσλ, δηαηξείηαη ζε ηξία ζηάδηα: Σν Πξσηνβάζκην, από ηα έμη σο ηα δέθα ηέζζεξα, ην Γεπηεξνβάζκην από ηα δέθα ηέζζεξα έσο ηα δέθα νθηώ θαη ην ηξηηνβάζκην από ηα δέθα νθηώ έσο ηα είθνζη. Από ηα ηξία ζηάδηα ην ηξίην κόλν ήηαλ ππνρξεσηηθό θαη ην παξείρε ε πόιεθξάηνο. Σν δεύηεξν ήηαλ εληειώο πξναηξεηηθό θαη κάιινλ γηα ηνπο εύπνξνπο. Από ην πξσηνβάζκην ηα γξάκκαηα ήηαλ κάιινλ δηα λόκνπ ππνρξεσηηθά, όπσο θαίλεηαη από έλαλ παιηό λόκν πνπ απνδίδεηαη ζην όισλα θαη ν νπνίνο αλαθέξεη πσο ην παηδί πξέπεη λα δηδάζθεηαη γξάκκαηα θαη θνιύκπη. Μεηά από απηό νη θησρνί κπνξνύλ λα ζηξέςνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζηε γεσξγία θαη ην εκπόξην, ελώ νη πινπζηόηεξνη ζηε κνπζηθή, ηελ ηππαζία, ηε γπκλαζηηθή, ην θπλήγη θαη ηε θηινζνθία. ΤΠΜΕΡΑΜΑ Η παηδεία ησλ αξραίσλ ζηελ πιήξε κνξθή ηεο ππήξμε πξνλόκην ησλ εύπνξσλ ηάμεσλ, θάηη πνπ αδηάθξηηα ζπκβαίλεη σο ηε ζύγρξνλε επνρή καο κε ζπγθαιπκκέλν ή απξνθάιππην ηξόπν. Ωζηόζν, είλαη θαλεξό πσο ν ζηόρνο ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο ζηελ αξραηόηεηα ζεσξεηηθά θαη πξαθηηθά ήηαλ ε παξαγσγή ηνπ θαιύηεξνπ δπλαηνύ πνιίηε θαη όρη ν πινπηηζκόο –ζε αληηζηξνθή πξνο ηε ζύγρξνλε πξαγκαηηθόηεηα. Αλαδεηνύζε ην θαιό ηεο θνηλόηεηαο θαη όρη ην θαιό ηνπ αηόκνπ. Βέβαηα νη κέζνδνη θαη ηα πιηθά ηεο καζεηείαο δηέθεξαλ από πεξηνρή ζε πεξηνρή, όκσο ην δεηνύκελν ήηαλ ην ίδην, ε εθπαίδεπζε ηνπ ραξαθηήξα, θάηη πνπ νη Έιιελεο γνλείο δεηνύζαλ επίκνλα από ηνπο δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ. Δπίζεο ζεκαληηθή -αλ θαη όρη ζηελ πεξίπησζε ηεο πάξηεο ή ηεο Κξήηεο, όπνπ ην ηδαληθό δεηνύκελν ήηαλ ε αλδξεία, ε ηόικε, ε ζηξαηησηηθή καζεηεία θαη ε δηαθπβέξλεζε- ήηαλ ε αλαδήηεζε ηεο αηζζεηηθήο θαη ηεο θαληαζίαο, κέζσ ηεο ηέρλεο θαη ηεο κνπζηθήο. Σνύην γηλόηαλ κέζσ ηεο εμαηνκίθεπζεο θαη ηεο απνκάθξπλζεο ηνπ παηδηνύ από ηηο επηξξνέο ηεο νηθνγέλεηαο. Σόζν ν λεαξόο παξηηάηεο όζν θαη ν λεαξόο Αζελαίνο ή Δθέζηνο από ηα έμη κόιηο ρξόληα ηνπ πεξλνύζε όιε ηελ εκέξα ηνπ καθξηά από ην ζπίηη, κε ηε ζπληξνθηά ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπ ζηελ παιαίζηξα ή ηνπο δξόκνπο. Μάζαηλε λα μεθόβεη από ηελ νηθνγέλεηά ηνπ θαη λα ζρεηίδεηαη κε ηνπο απξηαλνύο ζπκπνιίηεο ηνπ. Αλακθίβνια έραλε πνιιά από απηό ην ζύζηεκα, αιιά [18] έηζη εμαζθαιηδόηαλ ε ελόηεηα θαη ε ζπλέρεηα ηεο πόιεο-θξάηνπο. ια εμαζθάιηδαλ πσο ην παηδί ζα ζπλεηδεηνπνηνύζε όηη είλαη κέινο κηαο θνηλόηεηαο, γηα ηελ επηπρία θαη ηελ επεκεξία ηεο νπνίαο ε πξνζσπηθή ηνπο επηζπκία ή επραξίζηεζε έπξεπε λα ππνηάζζεηαη. Με απηόλ ηνλ ηξόπν αλαπηύρζεθε θαη έκεηλε ζηελ ηζηνξηθή κλήκε ε αίζζεζε ηεο απηνζπζίαο γηα ράξε ηεο πνιηηείαο ή ηεο θνηλόηεηαο. [19] “Εργασία γσναικών στην αρταιότητα” ~Picture of amphora from the 5th Century BC~ [20] Μόλν ζε πεξίπησζε αλάγθεο ε Αζελαία ηνπ 5νπ αηώλα π.Υ. εμαζθεί επάγγεικα. Από ηηο ηξεηο θνηλσληθέο ηάμεηο εμαηξώληαο ηηο δνύιεο- νη ειεύζεξεο ή πνιίηηδεο εξγάδνληαη κόλνλ αλ ρεξέςνπλ ή αλ απνθηήζνπλ νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα, ελώ νη γπλαίθεο-κέηνηθνη γηα βηνπνξηζκό. Απνθιεηζηηθά γπλαηθεία επαγγέικαηα είλαη ηεο ηξνθνύ, ηεο καίαο θαη ηεο πξνκλήζηξηαο. Σα δπν πξώηα ζεσξνύληαη ιεηηνπξγήκαηα θαη ραίξνπλ ζεβαζκνύ. Πξνκλήζηξηα είλαη ε πξνμελήηξα. Αλ θαη ν ξόινο ηεο δελ ζπγρέεηαη κε εθείλν ηεο καζηξνπνύ ή καπιίζηξηαο ή πξναγσγνύ πνπ εμππεξεηνύλ αζέκηηεο ζρέζεηο, ε πξνκλήζηξηα δελ ραίξεη ηδηαίηεξεο εθηίκεζεο. Πξηλ από ηνλ 8° αηώλα π.Υ. νη γπλαίθεο όισλ ίζσο ησλ ηάμεσλ, δνύιεπαλ ζην ζπίηη θαη ζηα ρσξάθηα. Όζν πην ηθαλέο γηα ηε δνπιεηά ήηαλ, ηόζν κεγαιύηεξε ήηαλ ε αμία ηνπο. Γη' απηό θαη νη παηέξαο ηνπο ηηο πνπινύζαλ ζηνπο ζπδύγνπο. Αξγόηεξα ζηε δνπινθηεηηθή θνηλσλία, ε γπλαίθα έπαςε λα έρεη αλάινγε αμία θαη νη όξνη αληηζηξάθεθαλ. Μεηά ηνλ γάκν ηεο, ε Αζελαία, πνπ αληηπξνζώπεπε ηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ γπλαηθώλ ηεο αξραηόηεηαο, αθηεξώλεηαη ζην ζπίηη ηεο γηα όιε ηεο ηελ δσή. Σξία είλαη ηα θαζήθνληά ηεο 1) λα δώζεη παηδηά ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ ζπδύγνπ ηεο θαη λα ηα αλαζξέςεη, 2) λα εθηειεί ηηο νηθηαθέο εξγαζίεο, 3) λα παξαθνινπζεί ην ππεξεηηθό πξνζσπηθό. ΣΡΟΦΟ Ζ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ απνηειεί βέβαηα ην θχξην έξγν ηεο κεηέξαο, αιιά θαη ε παξνπζία-βνήζεηα ηεο ηξνθνχ είλαη ζπρλά απαξαίηεηε θαη ζεκαληηθή. Ρίηζαη θαη Ρηζήλαη απνηεινχλ ηηο δχν θαηεγνξίεο ηξνθψλ. Νη πξψηεο είλαη θαηά θχξην ιφγν επηθνξηηζκέλεο κε ην ζειαζκφ ησλ παηδηψλ, φηαλ ε κεηέξα γηα θάπνην ιφγν δελ κπνξεί λα ζειάζεη, ελψ νη δεχηεξεο πεξηνξίδνληαη ζην λα ηα δηαζθεδάδνπλ, λα παίδνπλ δειαδή θαη [21] λα αζρνινχληαη καδί ηνπο (ξφινο πνπ αληηζηνηρεί κε απηφλ ηεο ζεκεξηλήο παξακάλαο ή ληαληάο). ~Μητέρα Γαία, γεννήτρια κ΄ τροφός μας~ Ρίηζαη θαη Ρηζήλαη είλαη ζπλήζσο δνχιεο νη νπνίεο δνπλ γηα πνιιά ρξφληα ζην ζπίηη ηνπ παηδηνχ πνπ αλαηξέθνπλ. Ξνιιέο θνξέο, κάιηζηα, θαη φηαλ έρνπλ εθπιεξψζεη ηηο ππεξεζίεο ηνπο σο ηξνθνί, ηνχο απνδίδεηαη ε ειεπζεξία ηνπο. Ν Κέλαλδξνο ζηε Πακία αλαθέξεη γηα θάπνηα ηίηζε δνχιε πνπ θέξδηδε ηελ ειεπζεξία ηεο ζε πξνρσξεκέλε ειηθία: “ηνχ δε Κνζρίσλνο ήλ ηίηζε ηηο απηή πξεζβπηέξα γεγνλπί εκή ζεξάπαηλ, ειεπζέξα δέ λχλ....” Κεξηθέο θνξέο, φκσο, ε ηίηζε είλαη θαη “πνιίηηο”, πνπ πξέπεη λα εξγαζηεί γηα λα εμαζθαιίζεη ηα απαξαίηεηα γηα ηελ επηβίσζε ηεο, ή θαη κέηνηθνο. Νη Ππαξηηάηηζζεο ηξνθνί έρνπλ ηελ πξνηίκεζε ησλ αζελατθψλ νηθνγελεηψλ, ζε ζρέζε κε ηηο ηξνθνχο ζηελ Αζήλα, επεηδή νη ηειεπηαίεο ζεσξνχληαη αξθεηά αλεθηηθέο κε ηα παηδηά θαη έηζη φρη ηδηαίηεξα θαηάιιειεο γηα κηα ζσζηή θαη απζηεξή αλαηξνθή απηψλ. Αθξηβψο επεηδή έλα κέξνο ηεο αλαηξνθήο ησλ πξψησλ ρξφλσλ ησλ παηδηψλ δίλεηαη απφ ηηο ηξνθνχο, ε εθινγή ηνπο απαηηεί θαη γίλεηαη κε κεγάιε πξνζνρή. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ν ιεηηνπξγεκαηηθφο ραξαθηήξαο ηεο ελαζρφιεζεο ηεο ηξνθνχ δηαθαίλεηαη απφ ηε κεγάιε εθηίκεζε πνπ ηνπο απνδίδεη ε θνηλσλία. Ξνιιέο θνξέο κάιηζηα νη ηξνθνί θαηέρνπλ κηα ζέζε αλάινγε κε απηήλ ηεο κεηέξαο: ν Ξιάησλαο, ζην έξγν ηνπ “Λφκνη”, αλαθέξεηαη ζπρλά κε ηνλ ίδην ηξφπν ζηε κεηέξα [22] θαη ηελ ηξνθφ. Δπίζεο, ζε πνιιά επηηχκβηα επηγξάκκαηα, νη ηξνθνί αλαθέξνληαη ζαλ ρξήζηαη θαη δηθαηφηαηαη: “Δλδάζε γή θαηέρεη ηίηζελ παίδσλ Γηνγείηνπ εθ Ξεινπνλλήζνπ ηελδέ δηθαηνηάηελ, Καιίρα Θπζεξία”. Αλάκεζα ζε ηέηνηνπ είδνπο επηγξάκκαηα μερσξίδεη έλα επηηχκβην επίγξακκα αηηηθήο πξνέιεπζεο πνπ εμπκλεί ηηο ηξνθνχο. Όκσο, δελ κπνξνχκε λα πηζηέςνπκε φηη ν ζεβαζκφο πξνο ηηο ηξνθνχο είλαη πάληα αληηθεηκεληθφο. Αδηακθηζβήηεηα, νη αζελατθέο νηθνγέλεηεο αγαπνχζαλ θαη εθηηκνχζαλ ηελ πξνζσπηθή ηνπο ηξνθφ, αιιά δελ έπαπαλ λα ζεσξνχλ θνηλσληθά αξλεηηθή ηελ αλάγθε ησλ ηξνθψλ γηα εξγαζία. Πην ιφγν ηνπ Γεκνζζέλε Θαηά Δπβνπιίδνπ, αλαθέξεηαη φηη ν Δπβνπιίδεο είρε δηαβάιιεη ηε κεηέξα ηνπ Δπρίζενπ ιέγνληαο φηη δελ ήηαλ πνιίηηο. Ν γηνο ηεο Δπρίζενο δηακαξηπξήζεθε γηα ηελ άδηθε θξίζε ηνπ Δπβνπιίδε πνπ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε κεηέξα ηνπ εξγαδφηαλ σο ηξνθφο θάπνηνπ Θιηλέα...''απφ γαξ ηαχηεο ηεο ηηηζείαο άπαζ΄ε πεξί εκάο γέγνλε βιαζθεκία...'' Ξάλησο, ε πξνζήισζε απηή ζηε ηαμηθή πξνέιεπζε ηεο ηξνθνχ ραξαθηεξηζηηθή άιισζηε ηεο θαηεμνρήλ ηαμηθήο αζελαηθήο θνηλσλίαο δελ αλαηξεί ην ζεκαληηθφ ραξαθηήξα ηνπ ξφινπ ηνπο θαη ηελ εθηίκεζε πνπ έραηξε ην ιεηηνχξγεκά ηνπο. ΜΑΙΑ Πηελ αξραία Αζήλα νη γπλαίθεο γελλνχλ κε ηε βνήζεηα άιισλ γπλαηθψλ. Ζ καία είλαη γπλαίθα σξηκφηεξεο ειηθίαο, ηθαλή λα εθπιεξψζεη ην θαζήθνλ ηεο νκθαινηφκνπ. Πηα ηππνθξαηηθά γξαπηά ππάξρνπλ πνιιέο νλνκαζίεο πνπ κπνξνχλ λα δειψζνπλ ηε καία, φπσο αλαγέηξηα, αλαγεηξίο, αθέζηξηα, αθεζηξίο, ηάηξαηλα, ηάηξηα, ηαηξίλε ηαηξφκαηα, ηαηξφο, καηεχηξηα, ηακνχζα. [23] ~Η στιγμή της γέννησης~ Ρν πφζν ζεκαληηθφο ζεσξείηαη ν ξφινο ηεο θαίλεηαη απφ ηελ παξαβνιή ηνπ κε ηνλ αληίζηνηρν ξφιν ηνπ ηαηξνχ, απφ ηνλ Ηππνθξάηε. Νη δχν έλλνηεο, φπσο απνδεηθλχεηαη θαη απφ έλα ζρεηηθφ επηηχκβην επίγξακκα, φπνπ ζπλαληάηαη κηα αληηπαξάζεζή ηνπο, ζαθέζηαηα δελ ζπκπίπηνπλ. Απιψο, ε παξαβνιή ηνπ ιεηηνπξγήκαηνο ηεο καίαο κε απηφλ ηνπ ηαηξνχ ηνλίδεη ηε ζεκαζία θαη ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ πξψηνπ. Ξέξα απφ ηελ πξαθηηθή ζεκαζία ηνπ ιεηηνπξγήκαηνο ηεο καίαο, ην ζηνηρείν πνπ ζπλαληάηαη θαη εδψ είλαη απηφ ηεο θνηλσληθήο εθηίκεζήο ηνπ. Πχκθσλα κε ηνλ Ξιάησλα, ν Πσθξάηεο ηφληδε φηη ήηαλ γηφο κηαο επγεληθήο θαη αμηνπξεπνχο καίαο. Σαξαθηεξηζηηθά παξαζέηεηαη έλα επηηχκβην ελδεηθηηθφ ηνπ ζεβαζκνχ πνπ απνδηδφηαλ ζηηο καίεο: 1)Φαλνζ(ηξάηε) Με(ιηηέσο γπλή), 2)Μαία θαη ηαηξόο, 3)Φαλνζηξάηε ελζάδε θείηαη, 4)(νπ)ζελί ιππε(ξ)ά, πάζηλ δε ζαλνύζα πνζεηλή. Ζ κφλε αξλεηηθή εθηίκεζε πνπ έρνπκε γηα ηηο καίεο είλαη ηνπ Αληηθάλε ζην έξγν ηνπ Κηζνπφλεξνο. Ξάλησο αθφκε θαη απηή δελ αλαηξεί ηελ αξρηθή καο δηαπίζησζε. Ζ ελαζρφιεζε ηεο καίαο, πνπ θέξλεη ζην θφζκν κηα θαηλνχξγηα δσή, είλαη ζεκαληηθή θαη θαζφινπ ηαπεηλσηηθή. Ρν φηη ν Αξηζηνθάλεο θαη νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο [24] ζπγγξαθείο ηεο θσκσδίαο δελ αλαθέξνληαη αξλεηηθά γηα ηηο καίεο, φπσο ζπκβαίλεη γηα ηηο γπλαίθεο πνπ εμαζθνχλ άιια επαγγέικαηα, ζεκαίλεη φηη ε εξγαζία ηνπο είλαη ζεβαζηή. ΠΡΟΜΝΗΣΡΙΑ Έξγν ηεο πξνκλήζηξηαο είλαη λα δηεπζεηεί ηα ηνπ γάκνπ ησλ ειεχζεξσλ αλχπαληξσλ γπλαηθψλ. Ν ξφινο ηεο είλαη φκνηνο κε απηφλ ηεο ζεκεξηλήο πξνμελήηξαο. Ζ ηέρλε ηεο, πνπ ζπληζηάηαη ζηε δηεπθφιπλζε ηνπ γάκνπ θέξνληαο ζε επαθή ηηο δχν νηθνγέλεηεο, νλνκάδεηαη πξνκλεζηηθή. Θαηά θαλφλα, ε νηθνγέλεηα ηνπ άλδξα αλαζέηεη ζηελ πξνκλήζηξηα λα θάλεη ηηο απαξαίηεηεο επαθέο. Ξξνθαλψο, ε επέκβαζή ηεο είλαη αλαγθαία θαη γηα λα απνθεπρζεί ζε πεξίπησζε άξλεζεο, ε ακαχξσζε ηεο θνηλσληθήο αμηνπξέπεηαο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ άλδξα. Φαίλεηαη όηη ε πξνκλήζηξηα δελ απνιακβάλεη εθηίκεζεο ζηελ θνηλσλία, αλάινγεο κε απηή πνπ απνιακβάλνπλ ε ηξνθόο θαη ε καία. Ο Πιάησλαο ζην έξγν ηνπ “Θεαίηεηνο” αλαθέξεη όηη νη έληηκεο γπλαίθεο αξλνύληαη λα γίλνπλ πξνκλήζηξηεο. Πάλησο ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί εδώ ε δηαθνξά πνπ ππάξρεη κεηαμύ καζηξνπνύ ή καπιηζηξίαο ή πξναγσγνύ θαη πξνκλεζηξίαο, γηαηί νη πξώηνη όξνη δειώλνπλ γπλαίθεο πνπ εμππεξεηνύλ θαηά θύξην ιόγν αζέκηηεο θαη αλεπίζεκεο ζρέζεηο. Η επηθπιαθηηθή ζηάζε ηεο θνηλσλίαο απέλαληη ζην ξόιν ηεο πξνκλήζηξηαο δελ αλαηξεί ηελ πξαθηηθή ζεκαζία ηνπ. Αλ αλαινγηζηνύκε όηη ζηελ αζελαηθή θνηλσλία ν εγθιεηζκόο θαη ε απνκόλσζε από ην θνηλσληθό πεξηβάιινλ ηεο γπλαίθαο είλαη ν θαλόλαο θαη όηη ν γάκνο ήηαλ απόθαζε ησλ αλδξώλ δύν νηθνγελεηώλ, δειαδή ηνπ παηέξα ηεο λύθεο θαη ηνπ κέιινληα ζπδύγνπ, ε κεζνιάβεζε ηεο πξνκλήζηξηαο θαηαμηώλεηαη ηνπιάρηζηνλ από ηε ζθνπηά ηεο πξαθηηθήο ρξεζηκόηεηαο. Έηζη θαη εδώ κπνξνύκε λα ηζρπξηζηνύκε όηη ν θνηλσληθόο ραξαθηήξαο απηήο ηεο ελαζρόιεζεο δελ απνπζηάδεη εληειώο. [25] ΙΕΡΕΙΕ Πηα ηέιε ηνπ 2νπ αη. π.Σ., Αζελαίνη πξνζθπλεηέο μεθηλνχζαλ ελ πνκπή θαη δηέλπαλ ηελ απφζηαζε ησλ εθαηφλ εμήληα ρηιηνκέηξσλ κεηαμχ ηεο Αζήλαο θαη ηνπ Ηεξνχ ηνπ Απφιισλα ζηνπο Γειθνχο. Δθεί γηφξηαδαλ ηα Ξχζηα πξνο ηηκήλ ηνπ Απφιισλα. Έλα άηνκν μερψξηδε αλάκεζα ζηνπο ζπκκεηέρνληεο, ε Σξπζείο, ε ηέξεηα ηεο Αζελάο Ξνιηάδνο. Γηα ηελ ζπκβνιή ηεο ζηελ αλάδεημε ησλ Ξπζίσλ ζε γηνξηή πνπ έθαλε ππεξήθαλεο θαη ηηο δχν πφιεηο, νη θάηνηθνη ησλ Γειθψλ ηελ ηίκεζαλ κε ηνλ ζηέθαλν ηνπ Απφιισλα θαη απνθάζηζαλ κε εηδηθφ ςήθηζκα λα παξαρσξήζνπλ ζηελ ίδηα θαη φινπο ηνπο απνγφλνπο ηεο κηα ζεηξά απφ ζεκαληηθά δηθαηψκαηα θαη πξνλφκηα. Αλάκεζα ζε απηά ήηαλ θαη ην αμίσκα ηεο πξνμέλνπ - εηδηθήο επίηηκεο αληηπξνζψπνπ ηεο Αζήλαο ζηνπο Γειθνχο. Ρεο δφζεθε αθφκε ην δηθαίσκα λα ζπκβνπιεχεηαη ην Καληείν, δηθαζηηθή πξνηεξαηφηεηα, αζπιία, ζέζε ζηελ πξψηε ζεηξά ζε φινπο ηνπο αγψλεο πνπ δηνξγάλσλε ε πφιε, δηθαίσκα ηδηνθηεζίαο αθηλήησλ, θαζψο θαη θνξνινγηθή αηέιεηα! Ρν γεγνλφο φηη φια απηά ηα πξνλφκηα κπνξνχζαλ εθεμήο λα κεηαβηβαζηνχλ ζε φινπο ηνπο απνγφλνπο ηεο θαηέζηεζε ηελ Σξπζείδα γπλαίθα κε εμαηξεηηθφ θχξνο θαη επηξξνή, ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο ηνπ ζηελνχ νηθνγελεηαθνχ ηεο πεξηβάιινληνο. Πηελ Αζήλα, ηα εμαδέιθηα ηεο έζηεζαλ άγαικα ηεο δηάζεκεο ζπγγελνχο ηνπο ζηελ Αθξφπνιε. Ρν ςήθηζκα ηνπ ιανχ ησλ Γειθψλ θαη ε επηγξαθή ζηελ βάζε ηνπ αγάικαηνο ηεο Σξπζείδαο ζηελ Αθξφπνιε, καο δίλνπλ θάπνηα -ειάρηζηα- ζηνηρεία γηα ηελ δσή απηήο ηεο εμαηξεηηθήο γπλαίθαο. Καξηπξνχλ ηελ πεξίνπηε ζέζε θαη ηελ επρέξεηα θηλήζεσλ ηεο Σξπζείδαο, κε ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα ηηο πνκπέο απφ ηελ Αζήλα πξνο ηνπο Γειθνχο, ηηο πξψηεο ζέζεηο ζηνπο δειθηθνχο αγψλεο, ηελ ηδηνθηεζία αθηλήησλ θαη ηελ κφληκε ηνπνζέηεζε ηνπ αγάικαηφο ηεο ζηελ Αθξφπνιε. Ωο ηέξεηα ηεο Αζελάο, ε Σξπζείο θαηείρε δεκφζην αμίσκα ζπγθξίζηκν θαη ηζφηηκν κε εθείλν ησλ ηεξέσλ πνπ ππεξεηνχζαλ ηνπο ζενχο ζηελ Αζήλα. Ζ Σξπζείο δελ ήηαλ ε κφλε ηέξεηα πνπ απνιάκβαλε θαζεζηψηνο αλάινγεο πεξησπήο. Κάιηζηα, ηα αξραηνινγηθά αξρεία βεβαηψλνπλ ηελ εμέρνπζα ζέζε ησλ ηεξεηψλ φρη κφλν ζηελ Αζήλα, αιιά θαη ζε νιφθιεξν ηνλ ειιεληθφ θφζκν. Νη ηέξεηεο εγνχληαλ πνκπψλ, θχιαζζαλ ηνπο ζεζαπξνχο ησλ λαψλ, άλαβαλ ηελ θσηηά ζηνπο βσκνχο ησλ ηεξψλ θαη πξνΐζηαλην ησλ ζπζηψλ. Καζαίλνπκε φηη νη ηέξεηεο έπαηξλαλ ηνλ ιόγν ελώπηνλ ηεο Βνπιήο θαη ηνπ Δήκνπ, έζεηαλ ηελ ζθξαγίδα ηνπο ζε επίζεκα έγγξαθα θαη απέπεκπαλ ηνπο παξείζαθηνπο από ηα ηεξά. Δπηγξαθέο αθηεξσκάησλ καξηπξνχλ ηελ γελλαηνδσξία ησλ ηεξεηψλ σο επεξγεηηδψλ ηεο πφιεο ηνπο θαη ησλ ηεξψλ ηνπο, φπνπ έρηηδαλ λανχο, αγνξέο θαη πδαηνδεμακελέο. Καξηπξνχλ, επίζεο, ηελ πεξεθάληα πνπ έλησζαλ νη ίδηεο γηα ηελ αλέγεξζε ησλ αγαικάησλ ηνπο, αιιά θαη ηελ [26] εμνπζία ηνπο σο πξνο ηελ ηήξεζε ησλ θαλνληζκψλ ζηα ηεξά. Δπηγξαθέο θαη επηηχκβηα αλάγιπθα επηβεβαηψλνπλ φηη νη ηέξεηεο θεδεχνληαλ δεκνζία δαπάλε κε κεγάιεο πνκπέο θαη φηη ζηελ κλήκε ηνπο αλεγείξνληαλ εληππσζηαθά ηαθηθά κλεκεία. Νη καξηπξίεο απηέο έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηελ επξέσο δηαδεδνκέλε άπνςε φηη νη γπλαίθεο ηεο Αζήλαο ήηαλ πνιίηεο δεχηεξεο θαηεγνξίαο, ζησπειέο, ππνηαθηηθέο θαη «αφξαηεο» κνξθέο, πεξηνξηζκέλεο ζην εζσηεξηθφ ησλ ζπηηηψλ ηνπο, φπνπ αζρνινχληαλ ππάθνπα κε ην λνηθνθπξηφ θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ. Ζ άπνςε απηή έρεη βαζηζηεί ζε αλαγλψζεηο θείκελσλ πεξίθεκσλ ζπγγξαθέσλ, φπσο ηνπ Μελνθψληα, ηνπ Ξιάησλα θαη ηνπ Θνπθπδίδε, θαζψο θαη ζε δηάθνξεο παξαζηάζεηο αξραίνπ δξάκαηνο. Ωζηφζν, ηα αξραηνινγηθά θαη επηγξαθηθά επξήκαηα παξνπζηάδνπλ κηα δηαθνξεηηθή εθδνρή. Πηελ πξαγκαηηθφηεηα, κηα ζηαζεξή ξνή γπλαηθψλ δηέζρηδε θαζεκεξηλά ηελ Αζήλα κε θαηεχζπλζε πξνο ηελ Αθξφπνιε θαη ηα λεθξνηαθεία ηεο πφιεο, φπνπ νη γπλαίθεο απηέο πξνζθπλνχζαλ ζηα ηεξά θαη θξφληηδαλ ηνπο νηθνγελεηαθνχο ηάθνπο. Νη ηειεηνπξγίεο ηνχο επέηξεπαλ λα θπθινθνξνχλ θαη λα θάλνπλ αηζζεηή ηελ παξνπζία ηνπο κέζα ζηελ πφιε, ππεξεηψληαο ηνπο ζενχο, ηελ νηθνγέλεηά ηνπο θαη ηνπο Αζελαίνπο πνιίηεο. Σάξε ζηηο ζεκαληηθέο δσξεέο απηψλ ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο, γιππηά πνξηξαίηα ηεξεηψλ ηνπνζεηήζεθαλ ζε αγνξέο, λεθξνηαθεία θαη ηεξά. Νη γπλαίθεο κπνξνχζαλ λα απνθηήζνπλ ην αμίσκα ηεο ηέξεηαο κέζσ θιεξνλνκηάο, θιήξσζεο, επηινγήο, εθινγήο ή εμαγνξάο. Ρα παιαηά, ζεβαζηά αμηψκαηα ησλ ηεξεηψλ ηεο Αζελάο Ξνιηάδνο ζηελ Αζήλα θαη ηεο Γήκεηξαο θαη ηεο Θφξεο ζηελ Διεπζίλα, πεξλνχζαλ θιεξνλνκηθά απφ ηελ κηα γεληά ζηελ άιιε, κέζα ζηελ ίδηα νηθνγέλεηα (γέλνο) επί πεξίπνπ επηαθφζηα ρξφληα! Πχκθσλα κε επηγξαθέο, ην αμίσκα ηεο ηέξεηαο ηεο Αζελάο θιεξνδνηείην απφ ηνλ πξεζβχηεξν άξξελ κέινο ηνπ γέλνπο ησλ Δηενβνπηάδσλ πξνο ηελ κεγαιχηεξε θφξε ηνπ θαη, ζηελ ζπλέρεηα, κε ηελ ιήμε ηεο ζεηείαο ηεο, πξνο ηελ κεγαιχηεξε θφξε ηνπ πξεζβχηεξνπ αδειθνχ ηεο. Θαηά ηνπο ειιεληζηηθνχο ρξφλνπο, νη αληίμνεο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, νη δπζκελείο επηπηψζεηο ζηηο πεξηνπζίεο ησλ παιαηψλ νηθνγελεηψλ, ε αλάδπζε κηαο «λεφπινπηεο» ηάμεο, θαζψο θαη νη αιιαγέο ζηελ πιεζπζκηαθή ζχλζεζε ηεο Αλαηνιηθήο Διιάδαο δηακφξθσζαλ έλαλ θφζκν ζηνλ νπνίν ε εμαγνξά ηνπ ηεξαηηθνχ αμηψκαηνο ζηάζεθε απνιχησο εχινγε. Αξρήο γελνκέλεο απφ ηελ Κίιεην, πεξί ην 400 π.Σ., γπλαίθεο ζε φιν ην Αλαηνιηθφ Αηγαίν, ηελ Κηθξά Αζία θαη ηελ Καχξε Θάιαζζα θαηέβαιιαλ κεγάια πνζά πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπλ ηεξαηηθέο ζέζεηο. Όπσο θαη θαηά ηελ Θιαζζηθή πεξίνδν, [27] απνδεκηψλνληαλ γηα ηηο ππεξεζίεο ηνπο κε πιεξσκέο ζε είδνο, φπσο δέξκαηα θαη θξέαο απφ ηα ζθάγηα ησλ ζπζηψλ, δεκεηξηαθά, ιάδη, αιιά θαη ρξήκαηα. Γηα ηηο εμέρνπζεο ππεξεζίεο ηνπο πξνο ηελ πφιε, ζηηο ηέξεηεο, φπσο ζηελ Σξπζείδα, απνδίδνληαλ δεκφζηεο ηηκέο, ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαλ ρξπζνί ζηέθαλνη, αγάικαηα θαη δηαθεθξηκέλεο ζέζεηο ζην ζέαηξν. Πε νξηζκέλεο πφιεηο νη ηέξεηεο ήηαλ ηφζν δηάζεκεο, ψζηε απνιάκβαλαλ ιαηξεπηηθήο θαη πνιηηηθήο επσλπκίαο, δειαδή ην φλνκά ηνπο έκελε γηα πάληα ζηελ Ηζηνξία θαη ρξεζηκνπνηείην γηα ηζηνξηθέο ρξνλνινγήζεηο. Πην έξγν ηνπ “Ηζηνξίαη”, ν Θνπθπδίδεο ηνπνζεηεί ρξνλνινγηθά ηελ έλαξμε ηνπ Ξεινπνλλεζηαθνχ Ξνιέκνπ ζην ηεζζαξαθνζηφ φγδνν έηνο ηεο ηεξαηηθήο ζεηείαο κηαο άιιεο Σξπζείδαο, ηέξεηαο ηεο Ήξαο ζην Άξγνο, θαηά ηνλ 5ν αη. π.Σ. Απεηθνλίζεηο θαη επηγξαθέο επηβεβαηψλνπλ ηα πξνλφκηα πνπ ιάκβαλαλ νη ηέξεηεο ζε αληάιιαγκα γηα ηηο ππεξεζίεο ηνπο. Πε αλάγιπθν ηνπ 4νπ αη. π.Σ., ην νπνίν βξίζθεηαη ζήκεξα ζην Βεξνιίλν, απεηθνλίδεηαη κηα ηέξεηα πνπ ηηκάηαη απφ ηελ πφιε κε ζηέθαλν. Ρελ βιέπνπκε ζηελ θάησ αξηζηεξή πιεπξά λα ζεθψλεη ην δεμί ρέξη ηεο πξνο ηνλ νπξαλφ, ζε ζηάζε πξνζεπρήο. Πην αξηζηεξφ ηεο ρέξη θξαηά θιεηδί λανχ, ζχκβνιν ηνπ αμηψκαηφο ηεο σο ηέξεηαο πνπ θιεηδψλεη θαη μεθιεηδψλεη ηηο ζχξεο ηνπ λανχ. Ζ ζεά Αζελά απεηθνλίδεηαη ζην δεμί άθξν, πηζηή αλαπαξάζηαζε ηνπ αγάικαηνο ηεο Αζελάο Ξαξζέλνπ, κε ηελ αζπίδα ζην πιεπξφ ηεο θαη ηελ θηεξσηή Λίθε ζην ρέξη ηεο. Ζ Λίθε ζθχβεη γηα λα ζηεθαλψζεη ηελ ηέξεηα. Νη ρξπζνί ζηέθαλνη ήηαλ πνιχηηκα βξαβεία, πνπ ε αμία ηνπο έθηαλε ηηο πεληαθφζηεο έσο ρίιηεο δξαρκέο θαη ηα νπνία ζπλήζσο απνλέκνληαλ ζε πνιηηηθνχο, δηθαζηέο, ζηξαηεγνχο θαη αζιεηέο. Δπνκέλσο, έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ην γεγνλφο φηη, απφ ηνλ 4ν αη. π.Σ. θαη κεηά, γίλνληαλ ηφζν κεγάιεο ηηκέο φρη κφλν ζηνπο ηεξείο, αιιά θαη ζηηο ηέξεηεο. Ρν γπλαηθείν ηεξαηηθφ αμίσκα ήηαλ απνιχησο ζπλπθαζκέλν κε ηελ κνξθνινγία ηεο γπλαηθείαο ιπξηθήο ρνξείαο, ε νπνία, απφ ηνλ 5ν αη. π.Σ., απνηεινχζε θεληξηθφ ζεκείν ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ησλ γπλαηθψλ, απφ ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία έσο ηελ σξηκφηεηα. Ν Ξιάησλαο ππνζηήξηδε φηη ε ρνξεία απνηεινχζε ην ζχλνιν ηεο παηδείαο [«ὅ ιε κέλ πνπ ρνξεία ὅ ιε παίδεπζηο ἦ λ ἡ κῖ λ»]. Κηα εηθφλα πνπ αλαθαιεί ζηνλ λνπ ρνξηθέο θαη ιαηξεπηηθέο νκάδεο γπλαηθψλ θνζκεί κηα θηάιε γηα ζπνλδέο πνπ ζήκεξα βξίζθεηαη ζηελ Βνζηψλε. [28] Πηηο ρνξηθέο ηνπο νκάδεο, νη ηέξεηεο παξνπζηάδνληαη κε ελσκέλα ρέξηα ζε θχθιην ρνξφ, ζπλνδεία κνπζηθήο απφ κηαλ απιεηξίδα. Ζ χπαξμε βσκνχ ππνδειψλεη ιαηξεπηηθή αηκφζθαηξα, ελψ ην θαιάζη κε ην καιιί παξαπέκπεη ζηελ γπλαηθεία αξεηή εληφο ηνπ νηθνγελεηαθνχ βίνπ. Πην ηέινο ηεο ζεηξάο, δχν λεαξέο θνπέιεο κε μέπιεθα καιιηά θνηηνχλ κηα κεγαιχηεξε γπλαίθα γηα λα κάζνπλ ηα βήκαηα ηνπ ρνξνχ. Ζ ζπκκεηνρή ζε ιαηξεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο είρε ζεηηθή επηξξνή ζηελ δσή ησλ Διιελίδσλ, θαζψο ηνπο πξφζθεξε, κεηαμχ άιισλ, κηαλ αίζζεζε θνηλφηεηαο θαη ηαπηφηεηαο. Νη θχθιηνη ρνξνί ζε ρψξνπο ιαηξείαο έδηλαλ επίζεο ηελ επθαηξία ζηηο θνπέιεο πνπ βξίζθνληαλ ζε ειηθία γάκνπ λα εκθαλίδνληαη δεκνζίσο κπξνζηά ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο. Θαζψο ε εμέρνπζα ζέζε ζηελ δηνξγάλσζε ενξηαζηηθψλ εθδειψζεσλ επέηξεπε ηελ πξνψζεζε ησλ νηθνγελεηαθψλ ζπκθεξφλησλ, πξάγκα επσθειέο γηα γπλαίθεο θαη άλδξεο, ήηαλ ζεκαληηθή ε επηξξνή ησλ ηεξεηψλ ζηελ επηηπρή ιεηηνπξγία ηνπ φινπ ζπζηήκαηνο. Απφ επηηχβηα αλαζήκαηα γλσξίδνπκε νλφκαηα ηεξεηψλ θαη απεηθνλίζεηο ηνπο πνπ δείρλνπλ φηη νη γπλαίθεο ηέξεηεο είραλ κηα ηδηαίηεξε ζέζε ζηελ αξραία ειιεληθή πφιε (εηδηθή ζέζε ζην ζέαηξν, κεηαζαλάηηεο ηηκέο). Aο κελ μερλάκε ηνλ ξφιν ησλ ηεξεηψλ ζηα καληεία, θαζψο θαη ηε ζπκβνπιεπηηθή ηνπο ζηάζε φρη κφλν γηα πξνζσπηθά ζέκαηα, αιιά θαη γηα κείδνλα πνιηηηθά δεηήκαηα. Πηηο παξαζηάζεηο [29] ηνπο, ζπλήζσο, θξαηνχλ έλα θιεηδί, πξάγκα πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ ηδηφηεηά ηνπο. Νη γπλαίθεο θιεηδνχρνη ήηαλ νη ηέξεηεο πνπ είραλ ηελ επζχλε γηα ηελ αζθάιεηα ησλ αξραίσλ λαψλ. Ζ αξραία ειιεληθή πνιηηεία επεθχιαμε κηα ηδηαίηεξε ζέζε ζηε γπλαίθα θαη ε θνηλσλία ηεο αλαγλψξηζε ην αμίσκα ηεο ηέξεηαο, θάηη πνπ δελ ππάξρεη ζηηο κεγάιεο ζχγρξνλεο κνλνζετζηηθέο ιαηξείεο. ~Lighting of the Olympic Flame(2004)~ Η ΤΜΜΕΣΟΥΗ ΣΩΝ ΓΤΝΑΙΚΩΝ ΣΗΝ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Πηελ θαζεαπηφ πνιηηηθή δσή ησλ Αζελψλ ε ζέζε ησλ γπλαηθψλ ήηαλ αλχπαξθηε. Δελ ινγηδόηαλ γπλαίθα λα αζθεί ην επαγγεικά ηνπ πνιηηηθνύ. Νη γπλαίθεο δε ζεσξνχληαλ πνιίηεο. Γελ είραλ δηθαίσκα εγγξαθήο ζηνπο θαηαιφγνπο ησλ πνιηηψλ. Δγγξάθνληαλ κφλν ζηνπο θαηαιφγνπο ηεο θαηξίαο ηνπο. Δπηπιένλ, δελ είραλ δηθαίσκα θαηνρήο εγγείνπ ηδηνθηεζίαο -επνκέλσο νχηε θιεξνλνκηάο-, ην νπνίν απνηεινχζε βαζηθφ θξηηήξην γηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε. Αθφκε δελ είραλ ηε δπλαηφηεηα άζθεζεο δηθαηνπξαμηψλ. Γελ ηνπο επηηξεπφηαλ, δειαδή, λα ρεηξίδνληαη νη ίδηεο ηηο αζηηθέο ππνζέζεηο ηνπο. Γηα ην ιφγν απηφ εθπξνζσπνχληαλ ελψπηνλ ηεο πνιηηείαο απφ ηνλ θχξηφ ηνπο. Θαηά ζπλέπεηα, ζηεξνχληαλ ησλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ πνπ απνιάκβαλαλ νη [30] άλδξεο. Ραπηφρξνλα, φκσο, έπαηδαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε κεηαβίβαζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. Έηζη, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη θαηά θάπνην ηξφπν αλήθαλ, έζησ εκκέζσο ζηελ επξχηεξε πνιηηηθή θνηλφηεηα. Ν ξφινο απηφο ζπλίζηαην ζην γάκν. Ν κφλνο λφκηκνο γάκνο ζηελ αξραία Αζήλα ήηαλ εθείλνο πνπ έλσλε έλαλ πνιίηε κε ηελ αζηή θφξε ελφο άιινπ πνιίηε. Κάιηζηα, απφ ην 451 π.Σ, απηφ απνηέιεζε λφκν ηνπ αζελατθνχ θξάηνπο κε ςήθηζκα απφ ηελ Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ, θαηφπηλ εηζεγήζεσο ηνπ Ξεξηθιή. Απέβιεπε ζηελ νκνηνγέλεηα θαη ηε ζπλνρή ηνπ πνιηηηθνχ ζψκαηνο. Βιέπνπκε, ινηπφλ, φηη ε αζηή δελ είρε δηθαίσκα λα ζπκκεηέρεη ζηα πνιηηηθά δξψκελα, παξφηη πξνέξρνληαλ απφ ην ζψκα ησλ πνιηηψλ. Όκσο, έλαο Αζελαίνο πνιίηεο ήηαλ απαξαίηεην λα έξζεη εηο γάκνπ θνηλσλίαλ κε κία Αζελαία αζηή, πξνθεηκέλνπ ηα παηδηά ηνπ λα κε ζεσξεζνχλ λφζα. Δπηπξφζζεηα, εάλ επξφθεηην γηα αγφξηα ζα κπνξνχζαλ λα απνθηήζνπλ ηελ πνιχηηκε ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη λα έρνπλ δηθαίσκα ζηελ παηξηθή θιεξνλνκηά. Νη Αζελαίεο δελ είραλ θαλέλα πνιηηηθφ θαη ειάρηζηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα, ζε αληίζεζε κε ηηο γπλαίθεο ηεο Ππάξηεο, ηνπ Άξγνπο, ηεο Ιέζβνπ, ηεο Θξήηεο θαη άιισλ ειιεληθψλ πεξηνρψλ. Απηφ δελ ζεκαίλεη βέβαηα φηη ε πνιηηηθή δσή ζηνλ ειιεληθφ ρψξν θαηά ηελ ειιεληζηηθή θαη ξσκατθή επνρή ήηαλ «γπλαηθνθξαηνχκελε»: πξψηα απ’ φια νη γπλαίθεο απνθιείνληαλ απφ φζα αμηψκαηα απαηηνχζαλ ην δηθαίσκα ςήθνπ, αιεζηλήο εθηειεζηηθή εμνπζίαο θαη καθξηλψλ ηαμηδηψλ. Δελ βξίζθνπκε γπλαίθεο αγνξαλόκνπο, πξεζβεπηέο, γξακκαηείο. Δπίζεο, ην θαηλφκελν ήηαλ πεξηνξηζκέλν γεσγξαθηθά ζηε δπηηθή Κ. Αζία θαη ζε νξηζκέλα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ (Ιέζβνο, Σίνο, Πάκνο, Θπθιάδεο). Αληίζεηα, ζηνλ ππφινηπν ειιεληθφ ρψξν νη γπλαίθεο, αλ θαη γίλνληαλ αξρηέξεηεο θαη επεξγέηξηεο, δελ κπνξνχζαλ λα γίλνπλ αμησκαηνχρνη. Οσκατθή επηξξνή δελ θαίλεηαη λα ππήξρε: ην ξσκατθφ δίθαην απαγφξεπε ηελ εθινγή γπλαηθψλ ζε δεκφζηα αμηψκαηα θαη ε γπλαηθεία επηξξνή ζηνλ δεκφζην βίν ζην δπηηθφ ηκήκα ηεο Οσκατθήο Απηνθξαηνξίαο ήηαλ πνιχ πεξηνξηζκέλε. πήξραλ, βέβαηα, θαη θάπνηεο εμαηξέζεηο ζηνλ θαλφλα πνπ ήζειε ηηο γπλαίθεο λα απνθιείνληαη απφ ηα ζεκαληηθφηεξα αμηψκαηα θαη απφ ηα πνιηηηθά ζψκαηα. Δθεί φπνπ νη γπλαίθεο κπνξνχζαλ λα παίμνπλ έλαλ πην άκεζν πνιηηηθφ ξφιν ήηαλ ζηα θπιεηηθά θξάηε ζηηο παξπθέο ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ: ηε Θεζζαιία, ηελ Ήπεηξν, ηε Καθεδνλία. Απηέο [31] είλαη πεξηνρέο, φπνπ νη γπλαίθεο κπνξνχζαλ λα γίλνπλ αξρεγνί ελφο νίθνπ, ελφο γέλνπο ή ελφο θξάηνπο, ειιείςεη ελήιηθνπ άξξελα ζπγγελή. Ρελ πξντζηνξηθή επνρή, πξψηεο νηθνγέλεηεο ήηαλ κεηξηαξρηθέο, θάηη ην νπνίν άιιαμε φκσο γξήγνξα ιφγσ ηεο κπτθήο ππεξνρήο ησλ αληξψλ. Απφ ηφηε ηα πξάγκαηα παξέκεηλαλ έηζη γηα πνιινχο αηψλεο. Αθφκα θαη ηελ επνρή ηνπ ρξπζνχ αηψλα ηνπ Ξεξηθιή, φπνπ ε δεκνθξαηία βξίζθνληαλ ζην απφγεην ηεο ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ήηαλ πνιχ ππνβηβαζκέλε θαη δελ είρε ην δηθαίσκα νχηε λα ζπκκεηέρεη ζηα θνηλά νχηε λα εθθξάζνπλ ηελ άπνςε ηνπο. Απφ ηφηε έγηλαλ αξθεηέο πξνζπάζεηεο λα αιιάμεη θάηη αιιά νη πξνζπάζεηεο απνδείρζεθαλ κάηαηεο. Πηελ Ππάξηε αληίζεηα επηηξεπφηαλ αθφκα θαη λα αζθνχληαη γπκλέο θαη ζπκκεηείραλ ζε αγψλεο πξνο ηηκήλ ηεο Ήξαο, θνξψληαο ηνλ θνληφ ρηηψλα ηνπο. Δπίζεο νη γπλαίθεο κνξθψλνληαλ θαη αζρνινχληαλ κε ηελ πνίεζε, φπσο ε Κεγαινζηξάηα θαη ε Θιεηηαγφξα Έρνπκε θαη θάπνηεο ζπζίεο θαη πξνζθνξέο ζηνπο ζενχο, ηδηαίηεξα ζηελ Αξηέκηδα, ε ιαηξεία ηεο νπνίαο ζρεηηδφηαλ κε ηελ εκκελφξξνηα, ηελ παξζελία θαη ηε γέλλεζε. Αθόκε θαη ζηελ πεξίνδν ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ Αζήλα, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θαλόλα ηνπ Κιεηζζέλε (570-507 π.Υ.), κεηαμύ 510 - 507 π.Υ., λνκηκνπνηήζεθε ν απνθιεηζκόο από ηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθώλ, ησλ παηδηώλ, νη δνύινη θαη νη μέλνη. Ωο εθ ηνύηνπ, νη γπλαίθεο ζε απηή ηελ θνηλσλία πνπ ππέζηεζαλ δηαθξίζεηο όζν θαη νη άιινη απνθιείνληαη, δηόηη ζεσξήζεθε όηη κόλν νη πνιίηεο πνπ γελλήζεθαλ ζηελ Αζήλα, γέλνπο αξζεληθνύ, γαηνθηήκνλεο είραλ πνιηηηθά δηθαηώκαηα. [32] Κλεισθένης(6ος αι. π.Χ.) ΔΟΤΛΕ ΚΑΙ ΕΣΑΙΡΕ Αληίζεηα, νη δνχιεο, νη γπλαίθεο-κέηνηθνη, αιιά θαη νη πην ηαπεηλήο θαηαγσγήο Αζελαίεο απνιάκβαλαλ κεγαιχηεξε ειεπζεξία, θαζψο έβγαηλαλ γηα εμσηεξηθέο δνπιεηέο, φπσο ςψληα θαη κεηαθνξά λεξνχ, κπνξνχζαλ λα δηεμάγνπλ κηθξν-εκπφξην ή θαη λα εξγαζηνχλ σο ηξνθνί. Εηαίξεο θαηά ηελ αξραηφηεηα εθαινχλην νη γπλαίθεο εθείλεο, νη νπνίεο απαιιαγκέλεο ησλ δεζκψλ ηνπ γάκνπ, δνχζαλ ειεπζέξσο εθ ην εκπνξίνπ ησλ ζέιγεηξσλ ηνπο. Δμ φισλ ησλ πφιεσλ ηεο Διιάδνο, ε νλνκαζηφηεξα δηα ηνλ αξηζκφ, ηελ σξαηφηεηα θαη ηελ πνιπηέιεηα ησλ εηαηξψλ ηεο ήηαλ ε Θφξηλζνο. Σάξηο ζηελ θεληξηθή ηεο ζέζε, ε αθλεηφο Θφξηλζνο απνηεινχζε ην εξσηηθφ εληεπθηήξην πιήζνπο μέλσλ πινπζίσλ θαη άζσησλ εκπφξσλ θαη λαπηηιινκέλσλ΄εμ νπ πξνήιζε θαη ε γλσζηή παξνηκία: «νὐ παληὸ ο ἀ λδξό ο εἰ ο Θό ξηλζνλ ἔ ζζ ὁ πινῦ ο» (Πηξάβ. VIII, 6, 20). Νη γλσζηφηεξεο φκσο θαη ελδνμφηεξεο εηαίξεο είλαη νη ησλ Αζελψλ. Ζ δεκνζία ζπλαλαζηξνθή ησλ πεξηζζνηέξσλ εμ απηψλ κεηά πνιηηηθψλ αλδξψλ, θαιιηηερλψλ, πνηεηψλ, θηινζφθσλ θιπ. ηηο ζπλέδεζε κε ην φλνκα ησλ θίισλ ησλ θαη ηηο θαηέζηεζε ελδφμνπο. H δφμα πνπ θέξδηζε ν ζεζκφο ηεο εηαίξαο κε ην πέξαζκα ησλ αηψλσλ νθείιεηαη, απνθιεηζηηθά θαη κφλν, ζε εθείλεο ηηο ιίγεο πνπ απέθηεζαλ θήκε θαη πινχην, εθπέκπνληαο κηα εθηπθισηηθή ιάκςε κε ηελ απαηειή εηθφλα ησλ σξαίσλ, κνξθσκέλσλ θαη εμεπγεληζκέλσλ γπλαηθψλ, πνπ επηδεηθλχνληαο ην πλεχκα ηνπο εληππσζίαδαλ ηνπο ζπλδαηηπκφλεο (=νκνηξάπεδνχο) ηνπο. Ζ πιεηνλφηεηα ησλ εηαίξσλ ήηαλ ζθιάβεο, δίρσο δηθαηψκαηα, πνπ κε πνιχ θφπν ζπληεξνχληαλ ζηε δσή. Έηζη θαη αιιηψο, κέζα ζε κηα αλδξνθξαηνχκελε θνηλσλία, φπσο ηφηε, απηφο ήηαλ ν θαλφλαο κε απεηξνειάρηζηεο εμαηξέζεηο. Ζ αληίιεςε φηη ε εηαίξα κεηείρε ζηνλ θφζκν ησλ αλδξψλ, κε ηελ απφθηεζε κφξθσζεο θαη νηθνλνκηθήο αλεμαξηεζίαο, ππήξμε κεξηθέο δεθαεηίεο πξηλ, έλα απφ ηα ζχκβνια ηνπ θεκηληζκνχ. Αληηζέησο, ζηελ ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία, δελ ήηαλ ίζεο απέλαληη ζηνπο λφκνπο θαη βξίζθνληαλ θάησ απφ νηθνλνκηθή θαη θπζηθή εθκεηάιιεπζε. Ζ ζεκαζία πνπ είρε ε πνξλεία ζηελ αξραία Αζήλα, είρε εληειψο δηαθνξεηηθή ζεκαζία απφ ηελ ζεκεξηλή. Ζ θνηλσληθή ηεο αμία μεπεξλνχζε ηηο ζεκεξηλέο ζρέζεηο. Δλψ, ινηπφλ, ηελ αζθνχκελε ζηνπο [33] νίθνπο αλνρήο πνξλεία, δελ ηελ εθηηκνχζαλ ηδηαίηεξα, ηελ “αλψηεξε” πνξλεία, δειαδή νη θαζαπηφ εηαίξεο, ήηαλ απαξαίηεην ηκήκα ηεο αζηηθήο θνηλσλίαο. Γελ είρε λα θάλεη κε ηελ ηαρεία ηθαλνπνίεζε ηεο βηνινγηθήο αλάγθεο ησλ αλδξψλ, αιιά κε ηνλ πην απαηηεηηθφ ςπραγσγηθφ εξσηηζκφ. Ρν πξφηππν ηεο αλδξηθήο ςπραγσγίαο θαη θνηλσληθφηεηαο ήηαλ ην Σπκπόζηνλ, φπνπ δελ επηηξεπφηαλ ε είζνδνο ζηηο επππφιεπηεο γπλαίθεο. Ρν ζπκπφζην ήηαλ ην ενξηαζηηθφ γεχκα, ζην νπνίν έπηλαλ, ζπλήζσο κέρξη ηειηθήο πηψζεο, ζε ζπλάξηεζε κε ην θαγεηφ, πάληνηε κέζα ζε έλα θχθιν επζπκίαο θαη εζηκηθήο ηάμεο. Ξαξάιιεια, κε ηνπο θηινζνθηθνχο δηαιφγνπο, ιάκβαλαλ ρψξα ρνξφο, ηξαγνχδη θαη παηρλίδηα. Δδψ ήηαλ ην θχξην πεδίν δξάζεο ησλ εηαίξσλ, νη νπνίεο πξνζέθεξαλ ηελ ςπραγσγία ηνπο, κε ηηο ζπδεηήζεηο, ηα αζηεία ηνπο θαη ηειηθά κε ηελ ζεμνπαιηθή επηθνηλσλία. Αθνχ, ινηπφλ, ε πφξηα ηεο δεκφζηαο δσήο ήηαλ εξκεηηθά θιεηζηή γηα ηηο ζπδχγνπο θαη ηηο ζπγαηέξεο ησλ πνιηηψλ, νη εηαίξεο σο ζπλνδνί, ζχληξνθνη θαη ζπκπαίρηξηεο αλαιάκβαλαλ ηνλ ξφιν ηεο “αλαπιεξσκαηηθήο” ζπδχγνπ. Έηζη, απηφο ν εμεπγεληζκφο ησλ πνξλψλ κε ηνπο θξνληηζκέλνπο ηξφπνπο θαη ηελ κχεζε ζηηο θαιέο ηέρλεο εμχςσλε ηελ πνξλεία ζε επίπεδν αβξφηεηαο. Έλαο βαζηθφο ιφγνο ηεο θνηλσληθήο εμχςσζεο ηνπ θαηλνκέλνπ είρε λα θάλεη κε ηελ φςηκε ειηθία γάκνπ ησλ αλδξψλ, πεξίπνπ ζηα 30 ηνπο έηε. Δπνκέλσο, ε γελεηήζηα επηθνηλσλία ηνπο πεξηνξηδφηαλ ζε ζπλαλαζηξνθή κε ηηο εηαίξεο, ψζπνπ λα παληξεπηνχλ. Όρη βέβαηα πσο ζηακαηνχζαλ ηηο “θαθέο ζπλήζεηεο”, κφιηο παληξεχνληαλ. Δλ πάζε πεξηπηψζεη, απφ ηελ ζηηγκή πνπ νη λφκηκεο γπλαίθεο ηνπο βξίζθνληαλ νιεκεξίο ζηηο νηθίεο ηνπο, θάπσο έπξεπε νη άλδξεο λα ηηζαζεχζνπλ ηηο νξκέο ηνπο. Ωο εθ ηνχηνπ, νδεγνχληαλ πξνο ηηο πφξλεο. Αλ πάιη επηζπκνχζαλ θαη ιίγν πνηφηεηα, ηφηε νη εηαίξεο ήηαλ νη ηδαληθέο ζχληξνθνη, εθφζνλ βαζηνχζε ε ηζέπε ηνπο! Συμπόσιο, αττικό ερυθρόμορφο κύπελλο, 490 [34] π.Χ., Βρετανικό Μουσείο Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο πσο ε πνξλεία, θάζε είδνπο, θαηαιάκβαλε επξχ ρψξν κέζα ζηηο θνηλσληθέο αληηιήςεηο ηεο επνρήο εθείλεο. Δμάιινπ, απηφ θαίλεηαη θαη απφ ηελ πιεζψξα ησλ ελλνηψλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Γηαθξίλνληαη πεξίπνπ 30 ραξαθηεξηζκνί, κε ηελ αθξηβή ζεκαζία λα είλαη ζπρλά αζαθήο. Θα κπνξνχζακε λα ζρνιηάζνπκε θάπνηνπο απ’ απηνχο: πόρνη (από ην πέρνημι = πσιώ, εθπνηώ). Δπνκέλσο, ε ιέμε πορνεία(=αθνιαζία) ζηγά ζηγά απέθηεζε αξλεηηθή θήκε. Γευσρίς: απηή πνπ εθδίδνληαλ ζηηο γέθπξεο. Κατάκλειστος: εξγαδφκελε ζε θιεηζηφ πνξλείν θαη φρη ζηελ χπαηζξν. Δημία: θνηλφ θνξίηζη, επζέσο θαη αλακθίβνια ε γπλαίθα πνπ βξηζθφηαλ ζηελ ζεμνπαιηθή δηάζεζε ηνπ θαζελφο. Αληηζέησο, θάπσο δηαθνξεηηθή είλαη ε έλλνηα ηεο εηαίξαο. Δλψ βέβαηα ζηελ αξρή ζήκαηλε πφξλε θάζε είδνπο, ρσξίο κεγαιχηεξε αμία απφ ηηο ππφινηπεο, θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ρξπζνχ αηψλα, απνθηά ηελ έλλνηα ηεο ζπληξφθνπ θαη φρη απιψο ηεο γπλαίθαο πνπ εθδίδεηαη γηα ηα ρξήκαηα. Δίλαη νη πφξλεο πνπ πνζνχληαη πνιχ θαη βιέπνληαη επράξηζηα, απφ ηηο νπνίεο ζέιεη θάπνηνο λα ζπλνδεχεηαη θαη ηηο παίξλεη καδί ηνπ ζην ζπκπφζην. Δπηπιένλ, έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηηο λνηθηάζεη γηα πεξηζζφηεξν θαηξφ ή λα ηηο απνθηήζεη γηα λα ηηο έρεη γηα ηελ απνθιεηζηηθή ηνπ δηάζεζε, φπσο ζπκβαίλεη κε ηηο ζεκεξηλέο ζπλνδνχο πνιπηειείαο. Πνηα ήηαλ ινηπόλ θάπνηα από ηα ηδηαίηεξα απηά ραξαθηεξηζηηθά, κηαο γπλαίθαο πνπ ηελ απνθαινύζαλ εηαίξα θαη όρη απιώο πόξλε; Έλα απφ ηα θπξηφηεξα ήηαλ πσο ζπλφδεπε ηνλ άλδξα ζηα ζπκπφζηα θαη κεξηθέο θνξέο ζηηο ενξηέο. Δθεί έπηλε καδί κε ηνπο άλδξεο θαη είρε ζεμνπαιηθή επηθνηλσλία κε εθείλνλ ή θαη κε άιινπο άλδξεο. Ήηαλ ε ζπληξνθηά ηνπ αλδξφο ζηελ νηλνπνζία θαη ην αληηθείκελν ηεο ζεμνπαιηθήο ηνπ απζαηξεζίαο. Ρνπο δηαζθέδαδαλ θαη ζπδεηνχζαλ καδί ηνπο δηάθνξα ζέκαηα, αθφκε θαη θηινζνθηθνχ πεξηερνκέλνπ. Φαίλεηαη κελ πσο, γεληθφηεξα, ήηαλ πην θαιιηεξγεκέλεο απφ ηηο Αζελαίεο δέζπνηλεο, ζπρλά δε έπαηδαλ θάπνην κνπζηθφ φξγαλν (απιφ ή ιχξα) θαη ηξαγνπδνχζαλ. Θάπνηεο κάιηζηα, φπσο ε ζχδπγνο ηνπ Ξεξηθιή, Αζπαζία, απέθηεζαλ κεγάιε θήκε ζηελ ηφηε Αζελατθή δσή, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη φηη δε βξίζθνληαλ ζην πεξηζψξην ηεο θνηλσλίαο. Ξαξφιν πνπ ε κνλνγακία ήηαλ ν θαλφλαο ζηελ αξραία Αζήλα, ε πνξλεία δελ εζεσξείην παξάλνκε, νχηε νη ζρέζεηο κε παιιαθίδεο ή ε χπαξμε λφζσλ παηδηψλ ζπληζηνχζαλ απνδεηθηηθά κνηρείαο. Δίηε ήηαλ λνηθηαζκέλεο γηα κηα λχρηα είηε κφληκεο ζπλνδνί. Ρα θαζήθνληα ηνπο νπζηαζηηθά παξέκελαλ ηα ίδηα φπσο θαη πξσηχηεξα, φηαλ βξίζθνληαλ ζην ζηάδην ηεο απιήο πνξλείαο. Ξέξαλ, φκσο, ησλ εηαίξσλ πνπ ζρεηίδνληαλ, κε ηνλ έλα ή άιιν ηξφπν, [35] κε ηα ζπκπφζηα, κπνξνχζε θάπνηνο λα επηζθεθηεί ην ίδην ην “ζπίηη” ηεο. Γηφηη κηα εηαίξα πνπ θαηφξζσλε λα έρεη θάπνηα ρξήκαηα, απνθηνχζε θαη ζπίηη κε πνιπηειή εμνπιηζκφ. πάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα πνιπδάπαλα ζπίηηα θαη κε ππεξεηηθφ πξνζσπηθφ. Κέζα ινηπφλ, ζε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ, πξνζθαινχζαλ ηνπο εξαζηέο ηνπο. Φπζηθά, ε ηηκή ήηαλ πνιιαπιάζηα απ’ απηήλ ηεο απιήο πφξλεο, δηφηη πνιιέο εηαίξεο γλψξηδαλ λα παίδνπλ απιφ θαη θηζάξα θαη λα πξνζθέξνπλ πςειφηεξεο ππεξεζίεο. Ξάλησο, δελ κπνξνχζε ν θαζέλαο λα ζπλεπξεζεί καδί ηεο, παξά κφλν νη πινπζηφηεξνη άλδξεο. Γεληθά, νη πεξηζζφηεξεο εηαίξεο ήηαλ ζθιάβεο, πνπ είραλ απειεπζεξσζεί ή γπλαίθεο πνπ είραλ κεηαλαζηεχζεη ζηηο κεγάιεο πφιεηο απφ άιια κέξε. Κε ηελ ειθπζηηθφηεηά ηνπο θαη ηε θξνληηζκέλε αγσγή ηνπο αλέβαηλαλ ζηελ θνηλσληθή θιίκαθα. Νη πην πνιππφζεηεο γίλνληαλ θαη νη πην αθξηβνπιεξσκέλεο θαη απηφ ζήκαηλε θαη πεξηζζφηεξε ελαζρφιεζε κε ηελ θνηλσληθή δσή θαη παγηψζεθε ε αληίιεςε πσο ήηαλ φιεο κνξθσκέλεο. Αξθεηέο λαη, φρη φκσο φιεο. Ρν “ηαιέλην” θαη ε πείξα κεηαδηδφηαλ απφ γεληά ζε γεληά, δηφηη έρνπκε πεγέο πνπ παξαδίδνπλ πσο ε θφξε κηαο εηαίξαο αθνινπζνχζε ην ίδην επάγγεικα. Απ’ απηφ, βεβαίσο, ζπλεπάγνπκε φηη πνιιέο απνθηνχζαλ θαη παηδηά. Ξάλησο, γηα λα γίλεη κηα γλήζηα Αζελαία, εηαίξα, κπνξνχζε κφλν λα ζπκβεί απφ αλάγθε, φπσο ιφγνπ ράξε ν ζάλαηνο ηνπ άλδξα νηθνγελεηάξρε. Ζ αθκή ηνπ εηαηξηζκνχ ζηελ Αζήλα έξρεηαη απφ ηα ηέιε ηνπ Δ΄ αηψλα θαη επηθέξεη κεγάιε θξίζε ζην γάκν, ν φπνηνο, ζεσξνχκελνο έσο ηφηε σο θαζήθνλ θάζε πνιίηνπ θαη σο ζεκέιην ηεο θνηλσλίαο, αξρίδεη λα πξνζβάιιεηαη απφ φιεο ηηο κεξηέο. Ζ θσκσδία ηεο επνρήο, εθπξνζσπνχζα ηελ θξαηνχζαλ γλψκε, ηνλ ζαηπξίδεη αλειεψο, νη δε λένη ηνλ απνθεχγνπλ ιφγσ ηνπ θφβνπ ησλ βαξψλ, ησλ αλεζπρηψλ θαη ησλ θξνληίδσλ, κε ηηο νπνίεο ζπλεπάγεηαη. Νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο ζπγγξαθείο θαη θαιιηηέρλεο ηεο επνρήο απηήο αληί λα λπκθεπζνχλ, πξνηηκνχζαλ λα δηαηεξνχλ δηαξθείο ζρέζεηο κε εηαίξεο. Δίλαη γλσζηέο νη ζρέζεηο ηνπ Ξξαμηηέινπο κεηά ηεο Φξχλεο, ηνπ Αξίζηηππνπ κεηά ηεο Ιαΐδαο, ηνπ Κελάλδξνπ κεηά ηεο Γιπθέξαο, ηνπ Γηθίινπ κεηά ηεο Γλαζαίλεο, ηνπ Δπηθνχξνπ κεηά ηεο Ιεφληηνλ θιπ. Νη εηαίξεο δχλαληαη λα δηαηξεζνχλ ζε πεξηζζφηεξεο θαηεγνξίεο. Ρελ ηειεπηαία εμ απηψλ απνηεινχζαλ νη γπλαίθεο εθείλεο, νη νπνίεο δνχζαλ ζηνπο ηφπνπο ηεο επηζήκνπ πνξλείαο. Ζ ίδξπζε νίθσλ αλνρήο αλάγεηαη ζηνπο ρξφλνπο ηνπ Πφισλνο, ν νπνίνο ζεψξεζε απαξαίηεην ηελ πνξλεία γηα ηελ εμαζθάιηζε ησλ εληίκσλ γπλαηθψλ απφ ηηο επηζέζεηο ησλ άγακσλ (Αζήλαηνο IΓ΄, 569 D). Ρν αληίηηκν θάζε επίζθεςεο ζηνπο νίθνπο απηνχο, νη φπνηνη θαινχλην πνξλεῖ α, νἰ θή καηα, ἐ ξγαζηή ξηα, παηδηζθεῖ α, θαζαπξεῖ α, ήηαλ έλαο νβνιφο. Δθηφο ησλ επηζήκσλ απηψλ ηδξπκάησλ, ππήξραλ θαη πνιιά άιια δηαηεξνχκελα ππφ Ηδησηψλ, αλδξψλ ή γπλαηθψλ, μέλσλ, κεηνίθσλ ή απειεχζεξσλ, [36] θαινπκέλσλ πνξλνβνζθῶ λ. Νη γπλαίθεο ησλ νίθσλ ηνχησλ αλήθαλ ζηελ ηδηνθηεζία ηνπ θπξίνπ ηνπο θαη ήηαλ δνπιηθήο θαηαγσγήο, πξννξηζκέλεο εθ παηδηθήο ειηθίαο γηα ην ζπγθεθξηκέλν επάγγεικα ή είραλ εθπέζεη ζε δνπιεία ιφγσ εθζέζεσο ή ιφγσ αξπαγήο ησλ ππφ πεηξαηψλ ή πνιεκίσλ. Νη γπλαίθεο απηέο θαηείραλ πςειφηεξεο ζρεηηθά ζέζεηο. Νη ηφπνη θαη νη επθαηξίεο, θαηά ηηο νπνίεο ζπλαληά θαλείο ζηελ Αζήλα ηηο εηαίξεο ήηαλ πνηθίινη. Δμέξρνληαλ θαη επηδεηθλχνληαλ ειεπζέξσο ζηελ νδφ (ελψ απηφ ήηαλ απαγνξεπκέλν γηα ηηο έληηκνπο γπλαίθεο) θαη κφλνλ ιεπηνκέξεηεο κεξηθέο ηεο ακθηέζεψο ησλ πξφδηδαλ ην επάγγεικα ησλ. Έθεξαλ γηα παξάδεηγκα ππνδήκαηα πνπ θαλέξσλαλ εξσηηθή πξφζθιεζε. Κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ηξφπσλ, δηά ησλ νπνίσλ εθδήισλε θάπνηνο ηελ πξνηίκεζή ηνπ πξνο ηα ζέιγεηξα κηαο εηαίξαο, ήηαλ θαη ε κεινβνιί α. Ππλαληνχζε θαλείο επίζεο εηαίξεο ζε φινπο ηνπο πνιπζχρλαζηνπο ηφπνπο: ζηα ζέαηξα, ζηελ αγνξά, ζην λαφ ηεο Αθξνδίηεο θιπ. Νη εηαίξεο απνηεινχζαλ πεγή πξνζφδσλ ζηελ αζελατθή πνιηηεία. Κεηαμχ ησλ εηζνδεκάησλ ηεο πφιεσο ζπγθαηαιέγνληαλ θαη ην «πνξληθὸ λ ηέ ινο», ηνπ νπνίνπ ε είζπξαμε κηζζψλνληαλ θαηά έηνο ππφ ηεο βνπιήο ζηνπο πνξλνηειψλεο, νη νπνίνη απέγξαθαλ ηνπο θαζ' έθαζην έηνο επηδηδφκελνπο ζην επάγγεικα ηεο πνξλείαο. Φαίλεηαη δε φηη ε επαγξχπλεζε ηνπ θξάηνπο επεθηείλνληαλ θαη κέρξη ηνπ θαζνξηζκνχ ηνπ πνζνχ, ην νπνίνλ δηθαηνχην λα ιακβάλεη εθάζηε εηαίξα, ρσξίο ηνχην λα ζεκαίλεη θαηά νπζία φηη ε εηαίξα δελ ήηαλ ειεπζέξα λα πξνβαίλεη ζηηο ηδηαηηέξεο κεηά ησλ πειαηψλ ηεο ζπκθσλίεο. Ζ θήκε πνιιψλ εηαηξψλ παξέκεηλε ακείσηνο κέρξηο εκψλ. Ξιελ ηεο Αζπαζίαο, ε νπνία δηαδξακάηηζε ζπνπδαηφηαην πξφζσπν ζηε αζελατθή δεκνθξαηία δηά ηνπ εξσηά ηεο πξνο ηνλ Ξεξηθιέα, είλαη γλσζηή ε Φξχλε, ήηηο ρξεζίκεπζε σο πξφηππν αγάικαηνο ηεο Αθξνδίηεο, ε Ιαΐο θίιε Αξίζηηππνπ ηνπ Θπξελαίνπ, ε Θαξγειία εθ Κηιήηνπ, ε νπνία θαηά ηνλ Ξινχηαξρν είρε ζρέζεηο κε ηνπο κεγαιχηεξνπο πνιηηηθνχο άλδξεο ηεο Διιάδνο θαη απέζαλε σο βαζίιηζζα ζηελ Θεζζαιία, ε Θαίο, εξσκέλε ηνπ Αιεμάλδξνπ θαηά αξράο θαη ζχδπγνο ηνπ Ξηνιεκαίνπ, βαζίιηζζα ηεο Αηγχπηνπ βξαδχηεξνλ, ε Ιάκηα θίιε Γεκεηξίνπ ηνπ Ξνιηνξθεηή, γηα ηελ νπνία νη Αζελαίνη ίδξπζαλ βσκφ ππφ ηελ επίθιεζε “Αθξνδίηε Ιάκηα”, ε Ιεφληην καζήηξηα ηνπ Δπηθνχξνπ θαη θνκςή ζπγγξαθεχο θαηά καξηπξία ηνπ Θηθέξσλα, θαη άιιεο. [37] ~Περικλής κ' Ασπασία~ Πηελ Οψκε δένλ λα δηαθξίλνπκε δχν πεξηφδνπο ηεο ηζηνξίαο ησλ εηαηξψλ. Κέρξη ηεο εηζβνιήο ησλ ειιεληθψλ εζίκσλ, νη scortae θαη meretrices ήηαλ θνηλέο πφξλεο. Ενχζαλ ζηα lupanar (πνξλείν), ήηαλ δνχιεο ησλ lenones (πνξλνβνζθψλ), θαη ππέθεηλην ζε απζηεξά παξαθνινχζεζε εθ κέξνπο ησλ αγνξαλφκσλ. Όπσο ζηελ Αζήλα έηζη θαη ζηε Οψκε, ην “επηζθέπηεζζαη ηα πνξλεία” δελ ήηαλ θαζφινπ αηηκσηηθφ. Όηαλ εηζέβαιαλ ηα ειιεληθά ήζε ζηε Οψκε, ζρεκαηίζζεθε ππεξάλσ ησλ scorta θαηά ην ειιεληθφ πξφηππν κία ηάμε εηαηξψλ ειεπζέξσλ θαη αλεμαξηήηνπ, νη νπνίεο εθκεηαιιεχνληαλ ηα ζέιγεηξα ησλ δηα ίδηνλ ινγαξηαζκφ, θαη κεηέξρνληαλ ζπγρξφλσο ηελ απιεηξίδα, θηζαξίζηξηα, ρνξεχηξηα, ππνρξενχκελνη κφλνλ λα θέξνπλ σο δηαθξηηηθφ ηδηαηηέξα ηήβελλν, ηελ toga meretricia. Ππκπεξαζκαηηθά, ζα ιέγακε φηη ν ζεζκφο ηεο εηαίξαο ραξαθηεξηδφηαλ απφ ηελ πςειήο πνηφηεηαο πνξλεία, ηνλ πινχην (ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο), ηελ πςειή, ζπλήζσο, κφξθσζε θαη ηελ ληειηθάηε εξσηηθή δηάζεζε, πνπ ηελ δηαρψξηδε απφ ηελ πξφηππε θαη θαζηεξσκέλε έλλνηα ηεο πφξλεο. Όκσο, ε νπζία ήηαλ παξφκνηα: γπλαίθεο κε ξφιν, πνπ, φζν θαη λα ηνλ εμηδαληθεχζνπκε, παξέκελαλ έξκαηα θαη ζεμνπαιηθά αληηθείκελα ζηηο νξέμεηο κηαο αδεθάγνπ απζηεξά παηξηαξρηθήο θνηλσλίαο. ΔΙΑΚΡΙΕΙ ΣΩΝ ΓΤΝΑΙΚΩΝ ΣΗΝ ΕΡΓΑΙΑ Ζ γπλαίθα ηνπ ιανχ, ε γπλαίθα ηνπ κφρζνπ, ε θνπξαζκέλε, ε πξφσξα καξακέλε, δηαθφπηεη ηνπο ρνξνχο ησλ ηξαγνπδηψλ, ελψ ζηηο θσκσδίεο ηνπ Αξηζηνθάλε θιαηεη κπξνζηά ζ' φινπο ηε καχξε ηεο ηχρε. Πηηο [38] θησρέο νηθνγέλεηεο ε γπλαίθα δνπιεχεη δίπια ζηνλ άληξα. Πε κηα επηγξαθή γίλεηαη ιφγνο γηα ηε γπλαίθα ελφο ρξπζνρφνπ πνπ Βνεζάεη ηνλ άληξα ηεο λα θηηάρλεη πεξηθεθαιαίεο γηα ηηο παξειάζεηο θαη λα ηηο επηρξπζψζεη. Ζ αλάγθε ππνρξεψλεη ηελ Αζελαία λα θάλεη αθφκα θαη δνπιεηέο δνχιαο, λα εξγαζηεί σο ηξνθφο. Γελ έρεη θαηξφ λα ηεκπειηάδεη ζην γπλαηθσλίηε, άιισζηε γηα πνην γπλαηθσλίηε κπνξεί λα γίλεηαη ιφγνο ζην άζιην θαιχβη ηεο, ην θνιιεκέλν ζην βξάρν ή ην ζθακκέλν ζ' απηφλ ζαλ θσιηά ζεξίνπ. Γελ έρεη δνχιεο γηα λα θάλνπλ φιεο ηηο δνπιεηέο ηνπ λνηθνθπξηνχ. Θη αλ αθφκα έρεη, απηνί πεηλνχλ καδί κ' νιφθιεξε ηελ νηθνγέλεηα ή βγάδνπλ ην ςσκί ηνπο φπσο κπνξνχλ. Αλ είλαη ρσξηάηηζζα θνπξάδεηαη αθφκα πην πνιχ. Ξνιχ πξηλ μεκεξψζεη εηνηκάδεη θαγεηφ γηα ηνλ άληξα θαη ηα παηδηά, έπεηηα βγάδεη ηα βφδηα απφ ην ζηάβιν θαη ηα πνηίδεη. Καδεχεη ρφξην γηα ηα πξφβαηα, ηα θνπξεχεη, γλέζεη θαη πθαίλεη, ξάβεη ηα ξνχρα φιεο ηεο νηθνγέλεηαο, πεξηπνηείηαη ην ιαραλφθεπν, θέξλεη λεξφ, αξκέγεη ηηο γίδεο, πιέλεη ηα ξνχρα ζην ξέκα, θνξηψλεηαη ζπρλά θαη θνπβαιάεη καθξηά ηα βαξηά δέκαηα κε ηα άπιπηα ξνχρα. Γηα ηηο πεξηζζφηεξεο γπλαίθεο, φπσο θαη γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο άληξεο, δελ ήηαλ δπλαηφ λα δεη θαλείο ρσξίο λα εξγάδεηαη. Δθείλεο ινηπφλ πνπ παξέκελαλ ζηελ χπαηζξν, ζπκκεηείραλ ζηηο αγξνηηθέο εξγαζίεο θη εθείλεο πνπ δνχζαλ ζηελ πφιε αζρνινχληαλ κε ην κηθξεκπφξην ή δηαηεξνχζαλ θαηαζηήκαηα κε ηνπο ζπδχγνπο ηνπο. Έηζη, νη πεξηζζφηεξεο γπλαίθεο ζπκκεηείραλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, φπσο θαίλεηαη απφ πνιπάξηζκεο επηγξαθηθέο πεγέο. Δπίζεο, δελ είλαη αθξηβήο ν θαλφλαο ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν νη γπλαίθεο δελ ήηαλ πξέπνλ λα επηζθέπηνληαη ηελ Αγνξά νχηε θαλ γηα ηα ςψληα, πνπ θαλνληθά ηα έθαλαλ νη δνχινη. Ν Αξηζηνηέιεο παξαδέρεηαη πσο ήηαλ αδχλαην λα εκπνδίζεη θαλείο "ηηο γπλαίθεο ησλ θησρψλ" λα πεγαίλνπλ ζηελ αγνξά. Νη δνχιεο, νη γπλαίθεο-κέηνηθνη, αιιά θαη νη πην ηαπεηλήο θαηαγσγήο Αζελαίεο, απνιάκβαλαλ κεγαιχηεξε ειεπζεξία, θαζψο έβγαηλαλ γηα εμσηεξηθέο δνπιεηέο, φπσο ςψληα θαη κεηαθνξά λεξνχ, κπνξνχζαλ λα δηεμάγνπλ κηθξν-εκπφξην ή θαη λα εξγαζηνχλ σο ηξνθνί. Ρν ηδαληθφ γηα εθείλε ηελ θνηλσλία απαηηνχζε απφ ηνλ άληξα λα εξγάδεηαη ζηνπο αγξνχο, ζηελ αγνξά θαη ζηηο δεκφζηεο ππνζέζεηο, ελψ ε γπλαίθα χθαηλε ην καιιί, έςελε ην ςσκί θαη θξφληηδε γηα ην ζπίηη. Φπζηθά, ηα θαζήθνληα απηά δελ ηεο άθελαλ αξθεηφ ειεχζεξν ρξφλν. Ζ Αζελαία ήηαλ επίζεο ππεχζπλε λα παξαιαµβάλεη ηα πξντφληα πνπ έθηαλαλ ζην ζπίηη, λα μερσξίδεη απηά ηεο άµεζεο θαηαλάισζεο απφ [39] εθείλα ηεο απνζήθεπζεο θαη λα θξνληίδεη γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζή ηνπο µε βάζε ηνλ εηήζην πξνυπνινγηζµφ ηνπ νίθνπ. Δπίζεο, µεξηµλνχζε ηφζν γηα ηελ παξαγσγή ησλ ελδπµάησλ απφ ηηο πθαληηθέο χιεο (έξην, βαµβάθη) πνπ πξνζπνξηδφηαλ ν νίθνο, φζν θαη γηα ηελ παξαγσγή ηνπ ςσµηνχ απφ ηα ζηηεξά. Ξαξαηεξείηαη ινηπφλ φηη, αλ θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ γπλαηθψλ πεξηνξίδνληαλ ζηνλ νίθν, νη επζχλεο ηνπο µέζα ζ' απηφλ ήηαλ µεγάιεο. Πε θαιχηεξε κνίξα απφ ηηο επθαηάζηαηεο γπλαίθεο θαηαηάζζνληαλ "νη γπλαίθεο ησλ θησρψλ". Απνηεινχζαλ ηελ πιεηνςεθία θαη, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξσηχηεξα, δελ είλαη άμην απνξίαο φηη πνιιέο γπλαίθεο εξγάδνληαλ κέζα θαη γχξσ απφ ηελ Αγνξά, αζρνινχκελεο κε ην κηθξεκπφξην ηξνθίκσλ ή αληηθεηκέλσλ φπσο αξψκαηα θαη θνζκήκαηα. Αξθεηέο δηαηεξνχζαλ ηαβέξλεο ή χθαηλαλ κάιιηλα. Δπίζεο, είλαη βεβαησκέλν φηη δηαηεξνχζαλ θηιίεο κεηαμχ ηνπο θαη αληάιιαζζαλ επηζθέςεηο. Αιιά θαη νη γπλαίθεο ησλ πινπζίσλ νηθνγελεηψλ είραλ θαζήθνλ λα επηβιέπνπλ θαη λα θαηεπζχλνπλ ηνπο δνχινπο θαη λα θξνληίδνπλ γηα ηε ζσζηή ηαθηνπνίεζε ησλ αγαζψλ θαη ησλ πξαγκάησλ ηνπ ζπηηηνχ. Όπσο ιέεη ν Ηζρφκαρνο ζην Πσθξάηε ζην έξγν ηνπ Μελνθψληα "Νηθνλνκηθφο", ζσζηή γπλαίθα είλαη εθείλε πνπ κπνξεί λα δηεπζχλεη ζσζηά θάζε ηη κέζα ζην ζπίηη ηεο ζαλ ζπλεξγάηεο ηνπ άληξα ηεο. "Ν πινχηνο έξρεηαη ζην ζπίηη κε ηνλ θφπν ηνπ άληξα, νηθνλνκείηαη δε ζσζηά κε ηε θξνληίδα ηεο γπλαίθαο", ζπκπεξαίλεη. Όκσο ήδε ζηελ αξραία Βαβπιψλα θαη ζηελ Αίγππην νη γπλαίθεο είραλ ζεκαληηθή αλεμαξηεζία θαη πςειή ζέζε ζηελ θνηλσλία. Ν Θψδηθαο Λφκσλ ηνπ Σακνπξακπί (1795-1750 π.Σ.), γηα παξάδεηγκα, βαβπισληαθφ γξαπηφ κλεκείν πνπ έρεη δηαζσζεί κέρξη ζήκεξα, πεξηέρεη πάκπνιιεο πξνβιέςεηο ζρεηηθά κε ηηο γπλαίθεο, ην γάκν, ηελ πεξηνπζία ηνπο, ηελ αλαηξνθή θαη επηκέιεηα ησλ παηδηψλ, ην δηαδχγην θ.ιπ., πνπ δείρλνπλ φηη αθφκε θαη ζ' εθείλε ηελ ηφζν πξψηκε επνρή, θαη θάησ απφ εηδσινιαηξηθφ θαζεζηψο, ππήξρε πξνζηαζία απφ θαθνκεηαρείξηζε, εθκεηάιιεπζε θαη άιιεο θαηαρξήζεηο. Νη γπλαίθεο κπνξνχζαλ λα αζθνχλ εκπφξην γηα ινγαξηαζκφ ηνπο θαη λα πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο σο δηθαζηέο, πξνεζηνί, κάξηπξεο ζε δηθαζηήξηα θαη γξαθείο. Πηελ Αίγππην ηα πξάγκαηα ήηαλ αθφκε θαιχηεξα θαη νη γπλαίθεο έγηλαλ ζπρλά άξρνληεο ηνπ θξάηνπο. Πε αξθεηέο πεξηπηψζεηο, ινηπφλ, ηε ζέζε θαη ηα δηθαηψκαηα ηεο αξραίαο γπλαίθαο ζα ηα δήιεπαλ πνιιέο θνηλσλίεο ηνπ επξσπατθνχ κεζαίσλα. Θαλείο δε κπνξεί λα ιεζκνλήζεη φηη ζηελ ηζηνξία αλαθέξνληαη ζεκαληηθέο γπλαηθείεο κνξθέο, φπσο ε Φαξαψ Σαηζεπζνχη (18ε δπλαζηεία), ε Βαβπισλία Πεκίξακηο, ε Διιελίδα Θιπηαηκλήζηξα, ε [40] Ηνπδαία Δζζήξ, ε Θιενπάηξα ζηελ Αίγππην θαη πνιιέο άιιεο, πνπ φρη κφλν αλέβεθαλ ζηα χςηζηα αμηψκαηα ηεο επνρήο ηνπο, αιιά θαη έπαημαλ θχξην ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηεο ηζηνξίαο ησλ ηφπσλ θαη ησλ ιαψλ ηνπο. ΤΝΘΗΚΕ ΕΡΓΑΙΑ Ζ ειεχζεξε γπλαίθα φθεηιε λα ζπκβηβάδεηαη κε ηα πξφηππα κηαο αλδξνθξαηηθήο θνηλσλίαο. Ζ ππνηαγή ησλ γπλαηθψλ ήηαλ αλαπφζπαζην θνκκάηη ηνπ δεκνθξαηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δθηφο απφ ηηο ειεχζεξεο Αζελαίεο, ππήξραλ θαη νη δνχιεο, νη νπνίεο πεξηηηφ λα αλαθεξζεί φηη φρη κφλν νπδεκία ζέζε απνιάκβαλαλ ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ, αιιά δηήγαλ βίν ηδηαίηεξα ζθιεξφ θαη απάλζξσπν ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο. Νη γπλαίθεο απηέο δελ είραλ νχηε ηε δπλαηφηεηα λα δεκηνπξγήζνπλ ηε δηθή ηνπο νηθνγέλεηα, ελδερνκέλσο κε θάπνηνλ άιιν δνχιν. Σαξαθηεξηζηηθά, ν Ηζρφκαρνο, ζηνλ “Νηθνλνκηθφ” ηνπ Μελνθψληα, ζπκβνπιεχεη ηε γπλαίθα ηνπ λα πξνζέρεη, ψζηε ηα δσκάηηα, φπνπ θνηκφληνπζαλ άληξεο θαη γπλαίθεο, λα είλαη μερσξηζηά «ίλα απνθχγνκελ ην ελδερφκελνλ απνθηήζσζη αί δνχινη παίδεο, ρσξίο ηελ άδεηαλ εκψλ». Πεκεησηένλ φηη νη δνχιεο παξά απηφλ ηνλ απζηεξφ απνθιεηζκφ ηνπο, ζχλαπηαλ ζρέζεηο θαη είραλ παηδηά κε ηνπο αθέληεο ηνπο. Δπνκέλσο, ήηαλ θαη ππνρξεσκέλεο εθηφο ησλ άιισλ λα ηθαλνπνηνχλ θαη ηηο ζεμνπαιηθέο αλάγθεο ησλ αξξέλσλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο. Αξθεηά ζηνηρεία γηα πνιιέο απφ ηηο αζρνιίεο ησλ γπλαηθψλ δίλεη ην έξγν ηνπ Μελνθψληα “Oηθνλνµηθφο”. Δθεί αλαθέξνληαη νη νδεγίεο πνπ δίλεη ν ζχδπγνο ζηε λεαξή γπλαίθα ηνπ. Δθείλε έπξεπε λα επηηεξεί ηνπο δνχινπο πνπ εξγάδνληαλ µέζα ζην ζπίηη, λα ζηέιλεη άιινπο γηα ηηο εμσηεξηθέο εξγαζίεο θαη λα έρεη ηέινο ηε ζπλνιηθή θξνληίδα ηνπο. Δίρε ηελ επίβιεςε ησλ ππεξεηξηψλ, θαηεχζπλε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο µέζα ζην ζπίηη, αλαιάµβαλε λα εθπαηδεχζεη ηηο δνχιεο πνπ δελ γλψξηδαλ λα πθαίλνπλ θαη είρε ηελ επνπηεία ηεο ηξνθνχ πνπ ζα µεγάισλε ηα παηδηά ηεο. Ξνιιά θείµελα αλαθέξνληαη ζε ζπµβνπιέο πξνο ηελ µεηέξα γηα ηελ ζσζηή επηινγή ηεο ηξνθνχ-παξαµάλαο. Αλάµεζα ζηα άιια πξνζφληα πνπ ζα είρε ε παξαµάλα, ζα έπξεπε λα µελ έρεη ηελ ηάζε γηα λχζηα, λα είλαη ππνµνλεηηθή θαη θπξίσο ζεµλή γηα λα µελ πξνθαιεί ην ζχδπγν ηεο Αζελαίαο. [41] Όπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ε Eva Cantarella, «ε αζελατθή πφιε – θξάηνο απηνθαζνξίζηεθε σο κία έλσζε αλδξψλ, πξννξηζκέλε ζην λα αληαπνθξίλεηαη ζε αλάγθεο απνθιεηζηηθά αληξηθέο». Ζ αλδξνθξαηηθή, ινηπφλ, απηή αζελατθή θνηλσλία, σο κία εμειηγκέλε κνξθή ηνπ παηξηαξρηθνχ πνιηηηζηηθνχ πξνηχπνπ, έζεζε ηε γπλαίθα ζην πεξηζψξην, εγθισβίδνληάο ηε κέζα ζην ζπίηη θαη εμαζθαιίδνληάο ηεο έλα ξφιν θαζαξά παηδνπνηεηηθφ, κε απνθιεηζηηθά θαζήθνληα ηελ θαζεκεξηλή θξνληίδα θαη δηαρείξηζε ηνπ νίθνπ ηεο θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ηεο. Η γπλαίθα, πξνζσπηθόηεηα πεξηνξηζκέλε πλεπκαηηθά, έρεη ζε όιε ηελ πεξίνδν ηεο αξραηόηεηαο, εθηόο ειαρίζησλ πεξηπηώζεσλ, έλαλ αζθπθηηθά ζηελό θύθιν δξαζηεξηόηεηαο, έλα ιηιηπνύηεην βαζίιεην, ην ζπίηη ηεο θαη ηελ θξνληίδα ηνπ. Πξόθεηηαη γηα κηα αληίιεςε πνπ μεθάζαξα δηαηππώλεη ν Ξελνθώληαο, ζηνλ «Οηθνλνκηθό» ηνπ. Αμίδεη κάιηζηα λα επηζεκαλζεί φηη “ Όινη, αθφκα θαη νη βάξβαξνη θαη νη δνχινη. Όινη, εθηφο απφ ηηο παληξεκέλεο γπλαίθεο…” ήηαλ εππξφζδεθηνη ζηα ζηάδηα θαη ηνπο αγψλεο πνπ ίζηζηαη λα δηεμάγνληαλ. Ζ επηγξαθή απηή καξηπξά ηελ ζηάζε θαη ηηο ηδενινγίεο ηεο αλδξνθξαηηθήο θνηλσλίαο φζνλ αθνξά ηε ζέζε ησλ γπλαηθψλ... Ζ ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηελ αξραία Αζήλα είλαη θαηψηεξε απφ απηή πνπ απνιάκβαλε ζε πξνεγνχκελεο θνηλσλίεο, φπνπ ηα γέλε ήηαλ ηζρπξά. Γίπια ζην ζχδπγν κε ηελ πινχζηα δεκφζηα δσή πνπ απνιακβάλεη ηελ ειεπζεξία ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο, ππάξρεη κηα ζχδπγνο θιεηδσκέλε ζην γπλαηθσλίηε θαη ε νπνία γηα θάζε έμνδν έπξεπε λα ζπλνδεχεηαη απφ έλαλ αξζεληθφ ζπγγελή ή απφ κηα δνχια. Ν Δπξηπίδεο ραξαθηεξίδεη ηε γπλαίθα απηήο ηεο επνρήο «νηθνχξεκα», θάηη δειαδή ηειείσο νπδέηεξν, πνπ ρξεζίκεπε γηα ηελ παξαγσγή παηδηψλ θαη ηελ επηζηαζία ησλ δνχισλ. Δξσηηθνί δεζκνί ζπλέβαηλαλ εθηφο ηεο νηθνγέλεηαο ζηα πιαίζηα ηεο κνηρείαο ή ηεο παηδεξαζηίαο. [42] ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ηα κεζαησληθά ρξόληα βιέπνπκε κηα νηθνγέλεηα εμαξηώκελε θαη επεξεαζκέλε από ηελ έληνλε ζξεζθνιεςία ηεο επνρήο. Σελ πεξίνδν απηή γίλεηαη κηα δηάθξηζε αλάκεζα ζηηο νηθνγέλεηεο ησλ γαηνθηεκόλσλ θαη ησλ βαξβάξσλ εγεκόλσλ θαη ησλ απιώλ θαιιηεξγεηώλ πνπ δνύζαλ ζε θαηαιύκαηα γύξσ από ηα θξνύξηα θαη ηνπο νίθνπο ησλ πξώησλ. Οη νηθνγέλεηεο ησλ θαιιηεξγεηώλ ζε αληίζεζε κε απηέο ησλ επγελώλ, ήηαλ κηθξέο ζπδπγηθέο κνλάδεο απνηεινύκελεο από ηνπο γνλείο θαη ηα παηδηά ηνπο θαη νξηζκέλεο θνξέο από αλύπαλδξα αδέξθηα ησλ ζπδύγσλ. ηηο θνηλόηεηεο πνπ δελ ππάγνληαλ ζε θάπνην άξρνληα ζπλαληάκε θαη ηελ εθηεηακέλε νηθνγέλεηα πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο ήηαλ ηδηαίηεξα πνιππιεζήο. ηηο νηθνγέλεηεο ησλ απιώλ θαιιηεξγεηώλ νη άληξεο αζρνινύληαη κε ηελ θαιιηέξγεηα ησλ αγξώλ, ηε θύιαμε ησλ δώσλ, ην θπλήγη θαη ηελ πξνζθνξά ππεξεζηώλ ζηνλ άξρνληα, ελώ νη γπλαίθεο κε ηε θξνληίδα ηνπ ζπηηηνύ. ζνλ αθνξά ζην παηδί, ζηε κεζαησληθή θνηλσλία δελ ππήξρε ε αίζζεζε ηεο παηδηθόηεηαο, ρσξίο όκσο απηό λα ζεκαίλεη πσο ηα παηδηά ηα παξακεινύζαλ, ηα εγθαηέιεηπαλ ή ηα πεξηθξνλνύζαλ. Η κεζαησληθή νηθνγέλεηα αλάινγα κε ηηο νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο ηεο επνρήο παξνπζηάδεηαη άιινηε δηεπξπκέλε θαη άιινηε ζπξξηθλσκέλε. Οη άλζξσπνη ζην Μεζαίσλα ζεσξνύζαλ ηηο γπλαίθεο βηνινγηθά θαηώηεξεο από ηνπο άλδξεο. Πίζηεπαλ όηη απηό έδηλε ζηνπο άλδξεο ην δηθαίσκα λα ηηο κεηαρεηξίδνληαη κε νπνηνλδήπνηε ηξόπν, όπσο αζθώληαο ηνπο ιεθηηθή βία θαη επηβάιινληαο ζε απηέο ζσκαηηθέο πνηλέο. Οη άλδξεο ήζειαλ ηηο γπλαίθεο ηνπο κόλν γηα λα ηθαλνπνηνύλ ηηο ζεμνπαιηθέο ηνπο αλάγθεο. Απηέο δελ είραλ ηδηαίηεξε άπνςε πάλσ ζηα νηθνγελεηαθά δεηήκαηα θαη δελ έπαηξλαλ απνθάζεηο. Γελ παληξεύνληαλ από αγάπε αιιά ηνπο επέβαιιαλ νη γνλείο ηνπο πνηνλ ζα λπκθεπηνύλ γηα λα εμππεξεηήζνπλ θνηλά ζπκθέξνληα θαη δελ κπνξνύζαλ λα θέξνπλ αληηξξήζεηο. Η Μεζαησληθή θνηλσλία δελ έδηλε απόιπηε ειεπζεξία ζηνπο ζπδύγνπο λα δέξλνπλ ηηο γπλαίθεο ηνπο, αιιά εμέθξαζε, κέζσ ηεο εζηθήο ινγνηερλίαο θαη ησλ δηθαζηεξίσλ, ηελ απνδνθηκαζία ηεο ζπδπγηθήο βίαο, ζην βαζκό πνπ ην θόζηνο ήηαλ κεγαιύηεξν από ηα νθέιε γηα ηνλ επηηηζέκελν. Αληί γηα κηα δνθεξή δσή ηεο νηθνγέλεηαο κε έλαλ ηπξαλληθό ζύδπγν, ν νπνίνο θπβεξλνύζε κε ρεηξνπέδεο θαη εληνιέο, όια ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο αλακέλνληαλ λα εξγαζηνύλ γηα ηελ πξόιεςε ηεο βίαο κέζα ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηνπο ζπδύγνπο λα πεξηνξίδνληαη από λόκνπο θαη έζηκα θαηά ηεο ρξήζε βίαο. [43] Ο κέζνο ζύγρξνλνο άλζξσπνο είλαη ζρεδόλ πεπεηζκέλνο όηη ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηα ρξόληα ηνπ Μεζαίσλα ήηαλ άζιηα. Καηαπηεζκέλεο από απηαξρηθνύο θαη βίαηνπο ζπδύγνπο, θαηαπηεζκέλεο από ηνπο θενπδάξρεο, θαηαπηεζκέλεο από ηελ Δθθιεζία πνπ ηηο ζεσξεί ζύκβνια ηεο ακαξηίαο θαη ηνπ θαθνύ, πνπ όηαλ δελ ηηο ζηέιλεη ζηελ ππξά γηα λα ηηο θάςεη ζαλ κάγηζζεο, νη γπλαίθεο ηνπ Μεζαίσλα θαίλεηαη λα δνύζαλ ζε ζπλζήθεο απόιπηεο δπζηπρίαο. Ωζηόζν, θάηη ηέηνην δελ απεηθνλίδεη εμ αθξηβώο ηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή, θαζώο ν Μεζαίσλαο ππήξμε πνιύ θαιύηεξνο γηα ηε γπλαίθα απ’ όηη ε Αξραηόηεηα ή νη αηώλεο πνπ αθνινύζεζαλ ηελ “επνρή ηεο θενπδαξρίαο”. Οπζηαζηηθά, πξέπεη λα θηάζνπκε ζηνλ 20ν αηώλα θαη εηδηθόηεξα ζην δεύηεξν κηζό ηνπ γηα λα δηαπηζηώζνπκε ζεακαηηθή βειηίσζε. Οη γπλαίθεο γεληθά ήηαλ ππόδνπιεο θαη ππνηαγκέλεο ζην πιαίζην ελόο θόζκνπ ν νπνίνο εκθαλίδεηαη λα θπξηαξρείηαη από ηηο αληξηθέο αξεηέο ηππνηώλ ή αζθεηηθώλ κνλαρώλ, θαζώο ε εμνπζία απέθιεηε ηηο γπλαίθεο από ηελ θνξπθή ηεο θνηλσλίαο. Ωζηόζν, κπνξνύκε λα ζπλαληήζνπκε θαη γπλαίθεο πνπ απνδεηθλύνπλ ην αληίζεην, εθόζνλ κπόξεζαλ λα δηνηθήζνπλ επηθξάηεηεο θαη λα θπβεξλήζνπλ ππεθόνπο. Πξάγκαηη, δελ είλαη ιίγα ηα παξαδείγκαηα γπλαηθώλ πνπ αζθνύλ ηε βαζηιηθή εμνπζία όηαλ ν ζύδπγόο ηνπο απνπζηάδεη ή αζζελεί ή απηώλ ζηηο νπνίεο έρεη λνκίκσο αλαηεζεί ε αληηβαζηιεία κέρξη ηελ ελειηθίσζε ηνπ γηνπ ηνπο. Άιιεο πάιη είλαη αξθνύλησο δπλακηθέο ώζηε λα πάξνπλ ηελ εμνπζία ζηα ρέξηα ηνπο θαη ρσξίο λα ζπκβαίλεη θάηη από ηα παξαπάλσ. Σα αλσηέξσ κνηάδνπλ πνιύ σξαία, αιιά ζα κπνξνύζε λα αληηηαρζεί όηη αθνξνύλ κόλν ηα αλώηαηα θνηλσληθά ζηξώκαηα, όπνπ παξαδνζηαθά ε γπλαίθα ηπγράλεη θαιύηεξεο κεηαρείξηζεο. Η ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηε ζπληεξεηηθή αγξνηηθή θνηλσλία είλαη ρεηξόηεξε από απηήλ ηεο αξηζηνθξαηίαο. Τπάξρεη κηζνγπληζκόο ζηε λννηξνπία ησλ αλζξώπσλ εθεί, θαζώο θαη αξθεηά παξαδείγκαηα ελδννηθνγελεηαθήο βίαο. Δληνύηνηο, ππάξρνπλ ζρεδόλ ηζάξηζκεο πεξηπηώζεηο γπλαηθώλ ππνηαγκέλσλ ζηνπο ζπδύγνπο ηνπο θαη γπλαηθώλ πνπ έρνπλ επηβιεζεί θπξηνιεθηηθά ζ’ απηνύο. ηελ πιεηνλόηεηα ησλ πεξηπηώζεσλ ππάξρεη ηζνξξνπία ζηνπο ξόινπο ησλ ζπδύγσλ όζνλ αθνξά ηε δηαρείξηζε ησλ νηθηαθώλ θαη νηθνγελεηαθώλ ζεκάησλ. Άιισζηε, όζεο γπλαίθεο επγελήο δηέκελαλ θαηά δηαζηήκαηα ζε ρσξηά, απνδεηθλύνπλ πσο ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ησλ αλώηεξσλ ηάμεσλ είλαη ζαθώο θαιύηεξε. Τπάξρνπλ θαη ηα κηζνγπληθά ζηεξεόηππα πνπ παξνπζηάδνπλ ηε γπλαίθα σο πξνζσπνπνίεζε ηεο ακαξηίαο. Τπάξρνπλ, σζηόζν, θαη ηα ηζηνξηθά ζηνηρεία πνπ παξέρνπλ κηα πνιύ πην ηζνξξνπεκέλε εηθόλα. Καηαξράο, ε κεζαησληθή Δθθιεζία δελ δηζηάδεη λα αλαζέζεη ζε γπλαίθεο ζέζεηο επζύλεο κε πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή ηζρύ. Οη εγνύκελεο ησλ κνλώλ αζθνύλ εμνπζία θαη δηαρεηξίδνληαη πνιιέο θνξέο ηεξάζηηεο πεξηνπζίεο. Αλάκεζα ζηηο ζεκαληηθέο γπλαηθείεο κνξθέο ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο ηνπ Μεζαίσλα δελ ιείπνπλ θαη νη δπλακηθέο πξνζσπηθόηεηεο πνπ δελ ζα δηζηάζνπλ λα αλακεηξεζνύλ κε ηελ θνζκηθή εμνπζία ππεξαζπίδνληαο ηα πηζηεύσ ηνπο. Γεληθά, ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζην πιαίζην ηεο θαζνιηθήο Δθθιεζίαο είλαη αθξηβώο απηή πνπ θαηέρεη ε γπλαίθα ζηελ θνηλσλία ηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή πεξίνδν. Άξα, ζπκπεξαίλνπκε πσο ν [44] Μεζαίσλαο αλαγλώξηδε ζηε γπλαίθα ζέζε πνιύ θαιύηεξε απ’ όηη νη πεξηζζόηεξεο πεξίνδνη ηεο Ιζηνξίαο θαη δερόηαλ ηελ ηδηαηηεξόηεηα ηνπ θύινπ ηεο, ζηνηρείν πνιύ ζεκαληηθό όηαλ ζηελ επνρή καο ην πξόηππν πνπ πξνζθέξεηαη ζηε ζύγρξνλε γπλαίθα είλαη απηό ηεο κίκεζεο ηνπ άληξα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, επαθόινπζα, θαη ην γεγνλόο όηη θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα, ε ρξηζηηαληθή ζύλζεζε αξζεληθνύ θαη ζειπθνύ θαηέξξεπζε, ελώ ν ζθνηαδηζκόο θαη ε ζξεζθεπηηθή κηζαιινδνμία, πνπ ραξαθηήξηδε ηελ πεξίνδν εθείλε, νδήγεζε ζε ηξνκεξά εγθιήκαηα θαηά ηνπ γπλαηθείνπ θύινπ. Έηζη, άξρηζε θαη ν δξόκνο ησλ γπλαηθώλ πξνο ηελ Ιεξά Δμέηαζε. Ιδηόηεηεο ησλ γπλαηθώλ πνπ ζηα πξνρξηζηηαληθά παηξηαξρηθά ζπζηήκαηα απνηεινύζαλ αληηθείκελα ζεβαζκνύ ή αθόκα θαη θόβνπ, όπσο νη ζεξαπεύηξηεο θαη νη κάληηζζεο, έγηλαλ εζηθέο απαμίεο πνπ ραξαθηήξηδαλ ηηο γπλαίθεο σο κάγηζζεο θαη ηηο πξνόξηδαλ γηα ηελ ππξά. Η ζεμνπαιηθόηεηα ηεο γπλαίθαο έγηλε ζπλώλπκε κε ηελ ακαξηία. Καηά ηελ πεξίνδν ηνπ Γηαθσηηζκνύ, ε γπλαίθα εμαθνινύζεζε λα ζεσξείηαη θαηώηεξν νλ, ελώ ε έληνλε επίδξαζε πνπ αζθνύζε ν εζηθόο θώδηθαο αμηώλ ηεο Δθθιεζίαο δηαηεξήζεθε ζε όιε ηε βπδαληηλή επνρή, παίδνληαο θπξίαξρν ξόιν ζηε δηακόξθσζε ηνπ γπλαηθείνπ πξνηύπνπ θαη ζηελ ελίζρπζε ηεο ηδενινγίαο, πνπ νδεγνύζε ζε δηαθξίζεηο ζε βάξνο ησλ γπλαηθώλ. Η ζέζε ηεο άιιαδε ππνρξεσηηθά όρη κόλν από αηώλα ζε αηώλα αιιά πνιύ πεξηζζόηεξν από ηάμε ζε ηάμε. Η κνίξα ηεο αξηζηνθξάηηζζαο ήηαλ ζαθώο θαιύηεξε από ηε κνίξα ησλ γπλαηθώλ ησλ πινύζησλ εκπόξσλ ή ησλ γπλαηθώλ ησλ αγξνηώλ. Η γπλαίθεο ησλ βαζηιηάδσλ έπαηξλαλ όιε ηελ επζύλε γηα ηελ αγσγή ησλ παηδηώλ, δελ αζρνιηόληνπζαλ κε ηελ θαζαξηόηεηα θαζώο είραλ δνύιεο πνπ θξόληηδαλ γη απηό. πκκεηείραλ ελεξγά ζηα θνηλσληθά θαη πνιηηηθά δξώκελα ηεο απηνθξαηνξίαο, είραλ ην δηθαίσκα λα εθθξάδνπλ ηελ γλώκε ηνπο θαη βνεζνύζαλ ηνπο ζπδύγνπο ηνπο ζηε δηνίθεζε. [45] ηε ζθνηεηλή πεξίνδν ησλ κεζαησληθώλ ρξόλσλ ε αγσγή πνπ παξείραλ νη γνλείο ζηα παηδηά είρε σο βαζηθό ζηνηρείν ηηο Υξηζηηαληθέο αληηιήςεηο, ζε ζεκείν όκσο πνπ ηξνκνθξαηνύζε ηα παηδηά θαη γηλόηαλ έκκνλε ηδέα ζηα κπαιά ηνπο, κε όιεο ηηο πξνθαηαιήςεηο πνπ ππήξραλ θαη ηηο βαξηέο ηηκσξίεο πνπ έπξεπε λα ππνκείλεη θάπνηνο πνπ είρε δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο ή έζησ θάπνηα εξσηήκαηα γηα ην Υξηζηηαληζκό. Σα παηδηά δελ κνξθώλνληαλ αιιά δνύιεπαλ γηα λα εμαζθαιίζνπλ ρξήκαηα. Σα θνξίηζηα αζρνινύληαλ κε ηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνύ καδί κε ηελ κεηέξα ηνπο θαη ηα αγόξηα αξθεηέο θνξέο πξνεηνηκάδνληαλ από κηθξά γηα ελδερόκελν πόιεκν. ηελ πεξίνδν απηή πνπ νη θνηλσληθέο ηάμεηο είραλ ηεξάζηην ράζκα, ν παηέξαο ησλ ρακειώλ ηάμεσλ πξνζπαζνύζε λα βξεη δνπιεηά θαη αδηαθνξνύζε παληειώο γηα ηελ αγσγή ησλ παηδηώλ, ελώ ε κεηέξα πξνζπαζνύζε κόλε ηεο λα αλαζξέςεη ηα παηδηά. Οη βηνηηθέο ζπλζήθεο όκσο όρη κόλν δελ επέηξεπαλ ηε ζσζηή δηαπαηδαγώγεζή ηνπο, αιιά νύηε θαλ ηελ επηβίσζή ηνπο. Απηό είρε σο απνηέιεζκα ηελ ακάζεηα ηνπ κεγαιύηεξνπ κέξνπο ηνπ πιεζπζκνύ θαη ηνπο κεγάινπο θνηλσληθνύο δηαρσξηζκνύο ηεο επνρήο απηήο. Οη γνλείο επειπηζηνύζαλ ηα παηδηά ηνπο λα είλαη αγόξηα θαη όρη θνξίηζηα. Αλ ήηαλ αγόξηα ζα είραλ ηελ ηύρε λα πάξνπλ πξνίθα ζην κέιινλ από ηε γπλαίθα πνπ ζα παληξεπόληνπζαλ. Αληηζέησο αλ ήηαλ θνξίηζηα ζα ήηαλ αλαγθαζκέλνη λα εξγαζηνύλ πην ζθιεξά θαη λα ζηεξνύληαη γηα λα εηνηκάζνπλ κηα ηθαλνπνηεηηθή πξνίθα, ώζηε λα εμαζθαιίζνπλ ζηηο θόξεο ηνπο. Πνιιέο θνξέο όηαλ έθαλαλ θνξίηζηα ηα πνπινύζαλ ζε πινύζηνπο γακπξνύο. [46] Δάλ ην παηδί ζηνλ Μεζαίσλα δελ είρε ηελ ηύρε λα κεγαιώζεη ζε έλα αξηζηνθξαηηθό ή ηνπιάρηζηνλ εππόξσλ γνλέσλ πεξηβάιινλ, λα κνξθσζεί θαη λα θεξδίζεη κηα αμηνπξεπή ζέζε ζηελ θνηλσλία ηόηε έπξεπε λα απνδεηρζεί δεηλόο «πνιεκηζηήο», γηαηί απηό πνπ παξνπζηαδόηαλ κπξνζηά ηνπ ήηαλ έλαο δηαξθήο αγώλαο από απξόβιεπηεο κάρεο κε κνλαδηθό έπαζιν ηε ζσκαηηθή ηνπ αθεξαηόηεηα, ίζσο έλα θνκκάηη ςσκί, κα πνιιέο θνξέο ηελ ίδηα ηνπ ηε δσή. Αλ ην παηδί δελ πέζαηλε ζηε γέλλα, ν πξώηνο αληίπαινο πνπ παξνπζηαδόηαλ ήηαλ ζπλήζσο θάπνηα αξξώζηηα, επηδεκία ή ίσζε. Καη απηό γηαηί ηα ζεκάδηα ηεο θαθήο δηαηξνθήο, ηεο έιιεηςεο πγηεηλήο θαη απνηειεζκαηηθήο ηαηξηθήο ήηαλ θαλεξά. Οη δύν κάζηηγεο πνπ ρηππνύζαλ ηα βξέθε ήηαλ ν ππξεηόο θαη ε δπζεληεξία. Δηδηθά ε ηειεπηαία έθαλε ζξαύζε ζην ηέινο ηνπ 6νπ αηώλα θαη πνιιά παηδηά πέζαηλαλ. Καηά κέζνλ όξν ηξία ζηα δέθα παηδηά πνπ έξρνληαλ ζηνλ θόζκν, πέζαηλαλ πξηλ ζπκπιεξώζνπλ ην πξώην έηνο ηεο δσήο ηνπο. ρεδόλ άιια ηόζα απνραηξεηνύζαλ ηα εγθόζκηα πξηλ κπνπλ ζηελ εθεβεία. Σα παηδηά όθεηιαλ λα ζέβνληαη θαη λα ππαθνύλ ζηνπο γνλείο ηνπο θαη γεληθόηεξα ζηα κεγαιύηεξα άηνκα ηεο νηθνγέλεηαο όπσο νη παππνύδεο θαη νη γηαγηάδεο. [47] Οη Άγγινη θξαηνύζαλ ηα παηδηά ηνπο ζην ζπίηη κέρξη ηελ ειηθία ησλ επηά, ή ην πνιύ κέρξη ηα ελληά ηνπο ρξόληα θαη ζηε ζπλέρεηα ηα έζηειλαλ –ηόζν ηα αγόξηα, όζν θαη ηα θνξίηζηα- σο εξγάηεο ζηελ ππεξεζία ηξίησλ, ζε άιια ζπίηηα, όπνπ δεζκεύνληαλ γηα ηα επόκελα επηά ή ελληά ρξόληα ηεο δσήο ηνπο». Μάιηζηα, ην ίδην ίζρπε γηα όινπο, αλεμάξηεηα από ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζέζε ηνπ θαζελόο. «Έζηειλαλ ηα παηδηά ηνπο ζε άιινπο, θαη ππνδέρνληαλ ζην ζπίηη ηνπο παηδηά ηξίησλ». Τπνζηήξηδαλ όηη απηό γηλόηαλ γηα ην θαιό ησλ παηδηώλ. Οη Άγγινη πξνηηκνύζαλ λα έρνπλ ηα παηδηά άιισλ ζην λνηθνθπξηό ηνπο, επεηδή κπνξνύζαλ λα ηα ηαΐδνπλ ιηγόηεξν θαη λα ηα αλαγθάδνπλ λα δνπιεύνπλ πεξηζζόηεξν. Πνιινί γνλείο, όισλ ησλ θνηλσληθώλ ηάμεσλ, έζηειλαλ ηα παηδηά ηνπο καθξηά από ην ζπίηη, λα δνπιέςνπλ σο ππεξέηεο ή καζεηεπόκελνη. Μόλν κηα κηθξή κεηνςεθία ιάκβαλε εθπαίδεπζε, ή πήγαηλε ζην παλεπηζηήκην. ζα ήηαλ αλαιθάβεηα δελ είραλ θαλέλα ηξόπν, γηα λα επηθνηλσλήζνπλ κε ηνπο γνλείο [48] ηνπο θαη παξόηη δε ζηέιλνληαλ ζε πνιύ κεγάιεο ρηιηνκεηξηθέο απνζηάζεηο – ιόγσ ησλ δπζθνιηώλ πνπ ππήξραλ ζηηο κεηαθηλήζεηο εθείλε ηελ επνρή- ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο έλησζαλ εληειώο απνκνλσκέλα θαη απνθνκκέλα από ηνλ νηθνγελεηαθό ηνπο πεξίγπξν. [49] ΚΡΘΚΕΤΣΛΚΕ ΔΛΑΚΡΛΕΛ ΣΟΝ ΜΕΑΛΩΝΑ [50] Θ ΚΡΘΚΕΛΑ ΣΟΝ ΜΕΑΛΩΝΑ Μεςαίωνασ είναι θ χρονικι περίοδοσ τθσ Ευρωπαϊκισ ιςτορίασ που διαδζχεται τθν περίοδο τθσ Αρχαιότθτασ και τελειϊνει με τθν περίοδο τθσ Αναγζννθςθσ. Με διάρκεια περίπου 1000 χρόνια από το 476 μ.Χ. με τθν κατάλυςθ του Δυτικοφ Ρωμαϊκοφ κράτοσ και το κάνατο του Λουςτινιανοφ Α’ το 565 μ.Χ., ο οποίοσ ιταν ο τελευταίοσ βυηαντινόσ αυτοκράτορασ με το όραμα τθσ αναβίωςθσ τθσ παλαιάσ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ και τθσ παγκόςμιασ κυριαρχία τθσ, μζχρι και τθν εποχι όταν καταλιφκθκε θ Κωνςταντινοφπολθ από τουσ Σοφρκουσ (1453 μ.Χ.) και με τθν ανακάλυψθ τθσ Αμερικισ από τον Κολόμβο (1492 μ.Χ.). Ο Μεςαίωνασ διαιρείται ςε τρεισ εποχζσ: -Σθν πρϊιμθ εποχι που διαρκεί μζχρι περίπου το 1000 μ.Χ. Είχαν παρατθρθκεί ςυνεχείσ μετακινιςεισ νζων λαϊν (μζχρι αρχζσ 8ου αιϊνα). -Σθν μζςθ εποχι (1000-1300 μ.Χ. ). Χαρακτθρίηεται από τθ δθμιουργία των πόλεων, τθν ανάπτυξθ του εμπορίου, τισ ςυςπειρϊςεισ των επαγγελματιϊν, τθ δθμιουργία των πρϊτων πανεπιςτθμίων και τθν πολιτικι, οικονομικι και κοινωνικι παρακμι τθσ Ανατολικισ αυτοκρατορίασ. -Σθν φςτερθ εποχι (1300-1492 μ.Χ.). Ανακαλφφκθκε και θ Αμερικι από τουσ Ευρωπαίουσ. Ο Μεςαίωνασ ζμεινε γνωςτόσ ωσ θ περίοδοσ των ‘’κοτεινϊν Αιϊνων’’. Οι ιςτορικοί, κυρίωσ εκείνοι τθσ εποχισ (του Διαφωτιςμοφ), ζδωςαν ςτον Μεςαίωνα τον χαρακτθριςμό τθσ περιόδου του κρθςκευτικοφ φανατιςμοφ και τθσ οπιςκοδρόμθςθσ. Ιταν επθρεαςμζνοι από τθ ςφγκριςθ με τθν περίοδο τθσ Αναγζννθςθσ και τθσ ζντονθσ καλλιζργειασ των ανκρωπιςτικϊν επιςτθμϊν. Επίςθσ δεν ζλαβαν υπόψθ ότι θ κατάλυςθ του Βυηαντίου από τουσ Σοφρκουσ ιταν αυτι που επζτρεψε τθν μετακίνθςθ των διανοοφμενων τθσ Κωνςταντινοφπολθσ ςε πόλεισ τθσ Λταλίασ, κάτι που είχε ωσ αποτζλεςμα και τθν Λταλικι Αναγζννθςθ. Κατά τον Μεςαίωνα οπωςδιποτε και μεγιςτοποιείται θ επιρροι που είχε θ εκκλθςία ςτθν κοινωνικι και προςωπικι ηωι των ανκρϊπων. Παρόλα αυτά οι κρθςκευτικοί άρχοντεσ μζνουν πάντοτε υποτελείσ τθσ κρατικισ εξουςίασ. το ελλθνόφωνο ανατολικό κομμάτι τθσ Ρωμαϊκισ αυτοκρατορίασ, ο Αυτοκράτορασ είναι ο θγζτθσ τθσ κρθςκείασ, ενϊ μετά το 800 μ.Χ. και ο Καρλομάγνοσ προςεταιρίςτθκε αυτι τθν εξουςία, αναγνωρίηοντασ όμωσ το πρωτείο του Πάπα με αντίτιμο τθν προςωνυμία του "Αυτοκράτορα των Ρωμαίων". Ο Μεςαίωνασ είχε χαρακτιρα κεοκρατικό , αλλά ταυτόχρονα παρατθροφνται αλλαγζσ, που οδιγθςαν ςτθ δθμιουργία των νεότερων εκνικϊν ςχθματιςμϊν και [51] ιδεολογιϊν. Σα γεγονότα που ςθμάδεψαν αυτιν τθν περίοδο ιταν : -θ άνοδοσ τθσ δφναμθσ τθσ παπικισ εκκλθςίασ ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ -θ διατιρθςθ για περίπου 1000 χρόνια του ανατολικοφ μζρουσ τθσ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ -θ άνοδοσ και θ κυριαρχία του Λςλάμ ςτθν Μζςθ Ανατολι -θ δθμιουργία των προγόνων των ςθμερινϊν κρατϊν -θ δθμιουργία των ταυροφοριϊν, που ςθματοδότθςαν ςφοδρι πάλθ μεταξφ Ανατολισ και Δφςθσ Πηγή: Βικιπαίδεια Πρώιμοσ Μεςαίωνασ -Θ επικράτθςθ του χριςτιανιςμοφ προςζλκυςε πολλοφσ από τουσ λόγιουσ του 5ου αιϊνα ,οι οποίοι ανζπτυξαν ιεραποςτολικζσ, οργανωτικζσ, δογματικζσ ,αλλά και κεωρθτικζσ δραςτθριότθτεσ. -Αν και υπιρχαν μερικοί Χριςτιανοί οι οποίοι δεν δζχονταν κανζνα ςυμβιβαςμό ανάμεςα ςτθν Ακινα και ςτθν Λερουςαλιμ , υπιρχαν και κάποιοι άλλοι που πίςτευαν ότι μποροφςε να υποβοθκιςει το Χριςτιανικό δόγμα θ αρχαία ελλθνικι φιλοςοφία (Αγ .Αυγουςτίνοσ). -Παρά τθν αμφίςθμθ ςτάςθ απζναντι ςτουσ κινδφνουσ που ζκρυβε θ ειδωλολατρικι μάκθςθ δεν υπιρχε κάτι άλλο που να μποροφςε να τθν αντικαταςτιςει. το Λςλάμ θ λογικι ενςωματϊνεται ςτθ κεολογία. Ο Μεςαιωνικόσ διανοοφμενοσ αυτονομείται από τθν εκκλθςία και υποβακμίηεται ο ρόλοσ του κλθρικοφ. Παρατθροφμε επίςθσ ςφγκρουςθ ανάμεςα ςτθν Αριςτοτελικι και ςτθ Μεςαιωνικι κοςμολογία. Γενικότερα: ΑΡΙΣΟΣΕΛΗ Χριςτιανιςμόσ Αιωνιότθτα κόςμου Δθμιουργία κόςμου από Κεό Οι ιδιότθτεσ των ςωμάτων δεν είναι Μυςτιριο Κείασ Ευχαριςτίασ (οι ανεξάρτθτεσ από τθν υλικι τουσ ιδιότθτεσ του οίνου και άρτου υπόςταςθ. εξακολουκοφν να υπάρχουν μετά τθ μετουςίωςι τουσ ςε αίμα και ςϊμα Κυρίου) Οι διαδικαςίεσ τθσ φφςθσ διζπονται από Δυνατότθτα καυμάτων κανονικότθτεσ που δεν αλλάηουν Θ ψυχι δεν επιβιϊνει μετά το κάνατο Ακαναςία τθσ ψυχισ του ςϊματοσ [52] Πηγή: http://users.uoa.gr Μια Νζα Σάξη Τπιρξαν μεταναςτεφςεισ βαρβαρικϊν λαϊν, οι οποίεσ ζφεραν το τζλοσ ςτθ λαμπρι Ρωμαϊκι αυτοκρατορία. Αυτό ςφμφωνα με ιςτορικοφσ ζχει ωσ αποτζλεςμα μια μεγάλθ μεταναςτευτικι κίνθςθ. Θ επικράτθςθ του Χριςτιανιςμοφ, ακόμθ και ςτουσ λαοφσ-ειςβολείσ, μετάλλαξε το κρθςκευτικό χαρακτιρα τθσ παγανιςτικισ αυτοκρατορίασ. Από τον 5ο ωσ τον 8ο αιϊνα μια νζα τάξθ δθμιουργικθκε ςτισ κατακτθμζνεσ περιοχζσ του δυτικοφ μζρουσ τθσ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ. Οι Οςτρογότκοι εγκαταςτάκθκαν ςτθν Λταλικι χερςόνθςο, οι Βθςιγότκοι ςτθν Λβθρικι, οι άξονεσ, οι Λοφτοι και οι Άγγλοι ςτθν Βρετανία, οι Βάνδαλοι ςτθ Βόρεια Αφρικι και οι Φράγκοι ςτθν Γαλλία. Εκκληςία και μοναςτήρια Θ Κακολικι Εκκλθςία αςκοφςε κατά τον Μεςαίωνα ςθμαντικι επιρροι ςε κζματα κουλτοφρασ και πολιτιςμοφ. Διατιρθςε τθν ςφνδεςθ με τθ Λατινικι γλϊςςα, τθν τζχνθ τθσ γραφισ και είχε μια κεντρικι διοίκθςθ που παρακολουκοφςε ζνα δίκτυο επίςκοπων. Κάποιεσ περιοχζσ κατοικοφνταν από Κακολικοφσ και κατακτικθκαν από Άρειεσ φυλζσ κάτι που δθμιοφργθςε προςτριβζσ ζντονεσ μεταξφ Άρειων αρχθγϊν και Κακολικοφ κλιρου. Ο Κλόβισ ,ο πρϊτoσ των Φράγκων αποτελεί ζνα ευρζωσ γνωςτό παράδειγμα βαρβάρου βαςιλιά που επζλεξε τον κακολικιςμό αντί του αρειανιςμοφ. Θ επιλογι αυτι ιταν ζνα κακοριςτικό ςθμείο για τισ Φράγκικεσ φυλζσ τθσ Γαλατίασ. Οι επίςκοποι ,τθν περίοδο εκείνθ, διαδραμάτιηαν πολφ ςθμαντικό ρόλο ςτθ διακυβζρνθςθ εξαιτίασ τθσ δφναμθσ που είχαν εξαιτίασ του γεγονότοσ ότι ιξεραν γραφι και ανάγνωςθ. Τπιρχαν ςτθν Ευρϊπθ πολλοί λαοί που δεν είχαν κανζνα δεςμό οφτε με τθ Ρωμαϊκι κλθρονομιά οφτε με τον χριςτιανιςμό. Πολεμικζσ φυλζσ όπωσ οι Άβαροι ι οι Βίκινγκ ιταν ικανοί να προκαλζςουν μεγάλθ ηθμιά ςτισ κοινωνίεσ τθσ Ευρϊπθσ που τϊρα αναπτφςςονταν. Σα νεότερα χρόνια τθσ μεςαιωνικισ περιόδου παρουςιάςτθκε ςτθ Δφςθ μία τάςθ προσ το μοναχιςμό. Κφρια αιτία του μοναχιςμοφ ιταν θ εκκοςμίκευςθ ( θ απόδοςθ κοςμικοφ χαρακτιρα ςτθ κρθςκευτικι ηωι), με αποτζλεςμα όλο και περιςςότεροι χριςτιανοί να καταφεφγουν ςτο μοναχιςμό με ςτόχο τθν πλιρθ αφοςίωςθ ςτο Κεό. Παρόλο που θ τάςθ αυτι τθσ απομόνωςθσ από τα εγκόςμια και τθσ εςτίαςθσ ςτθν πνευματικι ανάταςθ παρατθρείται από άτομα διαφόρων πολιτιςμικϊν προτιμιςεων, οι ρίηεσ του ευρωπαϊκοφ μοναχιςμοφ ξεκινάνε ιδθ από τισ εριμουσ τθσ Αιγφπτου και τθσ υρίασ. Σον 4ο αιϊνα μ.Χ. ο Άγιοσ Παχϊμιοσ πρωτοπόρθςε με τθ δθμιουργία κοινοβίων, ζναν τφπο μοναχιςμοφ όπου θ πνευματικι ανάταςθ ζρχεται μζςα από τθν ομαδικι ςυμβίωςθ μιασ ομάδασ αποκομμζνθσ από τθν ευρφτερθ κοινωνία. Σα ιδανικά του μοναχιςμοφ εξαπλϊκθκαν κατά τθ διάρκεια του 5ου και 6ου αιϊνα από τθν Αίγυπτο ςτθν Δυτικι [53] Ευρϊπθ μζςα από αγιογραφικι λογοτεχνία όπωσ τθν αγιογραφία του Αγίου Αντωνίου. Σον 6ο αιϊνα, ο Άγιοσ Βενζδικτοσ ζγραψε τον κανονιςμό του Δυτικοφ μοναχιςμοφ, καταγράφοντασ τισ διοικθτικζσ και πνευματικζσ ευκφνεσ που ζχει μια κοινότθτα μοναχϊν θ οποία δρα κάτω από τθν κακοδιγθςθ ενόσ θγοφμενου. Ο κανονιςμόσ αυτόσ ζγινε γριγορα αποδεκτόσ και ςταδιακά τζτοιεσ κοινότθτεσ μοναχϊν αντικατζςτθςαν τα κοινόβια. Μοναχοί και μοναςτιρια επιδροφςαν βακιά ςτθν κρθςκευτικι και πολιτικι ηωι του Μεςαίωνα και ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ δροφςαν ωσ φφλακεσ τθσ γθσ πλουςίων οικογενειϊν, ι ωσ κζντρα προπαγάνδασ και ςτιριξθσ τθσ βαςιλείασ ςε νεοκατακτακτθκείςεσ περιοχζσ, ι ωσ κζντρα προςθλυτιςμοφ και αποςτολϊν. Ακόμθ, ιταν προπφργια μόρφωςθσ και εκπαίδευςθσ. ‘’Ένασ επίςκοποσ ευλογεί κφματα του Μαφρου Θανάτου (πανϊλθσ)’’. Πηγή : http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plague_victims_blessed_by_priest.jpg Ύςτεροσ Μεςαίωνασ Θ αναςφάλεια που προκάλεςαν οι ςυμφορζσ, ςτο πρϊτο μιςό του 14ου αιϊνα, όταν θ Ευρϊπθ ιρκε αντιμζτωπθ με τθν επιδθμία τθσ πανϊλθσ που προκάλεςε το κάνατο πολφ μεγάλου μζρουσ του πλθκυςμοφ και με τον λοιμό που δθμιοφργθςε επιπλζον κφματα αλλά και ενίςχυςε ςυγχρόνωσ τθν εξάπλωςθ τθσ πανϊλθσ, προκάλεςαν μια άνοδο τόςο του κρθςκευτικοφ αιςκιματοσ όςο και του μυςτικιςμοφ . Με τθν πρϊτθ ςυμφορά προκλικθκαν κινιςεισ φυγισ από τισ μολυςμζνεσ [54] περιοχζσ και ερθμοποίθςθ των αγροτικϊν περιοχϊν με αποτζλεςμα τθν ζλλειψθ τροφίμων. Ζτςι θ πίςτθ ςτθ μαγεία, ςτα καφματα και ςτθ ςθμαςία των ιερϊν λειψάνων αναπτφχκθκε ακόμθ περιςςότερο μετά το 12ο αιϊνα. Σο κφροσ που απολάμβανε θ Εκκλθςία ςτο μεγαλφτερο μζροσ του Μεςαίωνα, μπικε ςε κακοδικι πορεία από τθν αρχι του 14ου αιϊνα. Θ αιχμαλωςία του Πάπα ςτθν Αβινιόν, θ χειραγϊγθςι του από το Γάλλο βαςιλιά και το Μεγάλο χίςμα τθσ κακολικισ εκκλθςίασ που ζλαβε πολιτικζσ διαςτάςεισ, αποδυνάμωςαν το κεςμό απζναντι ςτα μοναρχικά κράτθ. Γι’αυτό, οι εκνικζσ μοναρχίεσ ςταδιακά χαλάρωςαν τουσ δεςμοφσ τουσ με τον Πάπα και ανζλαβαν οι ίδιεσ τον ζλεγχο του κλιρου, και τθν επιβολι φορολογίασ ςε αυτόν. Γενικότερα, και θ κακι ςτάςθ του κλιρου απζναντι του ποιμνίου του, το απομάκρυνε από το λειτουργικό τυπικό και διευκόλυνε τθν άςκθςθ κριτικισ κατά του Πάπα και τθσ εκκλθςίασ και τθν δθμιουργία νζων δογμάτων και αιρζςεων. O Καρλομάγνοσ ι Κάρολοσ ο Μζγασ τθν θμζρα των Χριςτουγζννων του ζτουσ 800 ενϊ προςευχόταν γονατιςτόσ ςτο ναό του Αγίου Πζτρου τθσ Ρϊμθσ, ο Πάπασ Λζων Γϋ τοποκζτθςε μια χρυςι κορϊνα ςτο ςκυμμζνο κεφάλι του βαςιλιά ςτζφοντάσ τον Αυτοκράτορα τθσ Αγίασ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ. Ο Καρλομάγνοσ λζγεται πωσ ζμεινε ζκπλθκτοσ από τθ ςτζψθ, δθλϊνοντασ ότι δεν κα είχε μπει ςτθν εκκλθςία αν ιξερε το ςχζδιο του Πάπα. Εντοφτοισ, μερικοί ιςτορικοί λζνε ότι ο Πάπασ δεν κα είχε τολμιςει να ενεργιςει χωρίσ τθν ζγκριςθ του Καρλομάγνου. Πηγή: Βικιπαίδεια ‘’Η ςτζψθ του Καρλομάγνου, Μεγάλα Χρονικά τθσ Γαλλίασ, 14οσ αιϊνασ’’ Πηγή: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Karl_den_store_krons_av_leo_III.jpg Κατά τθ διάρκεια του Μεςαίωνα, θ Δυτικι Εκκλθςία, αντιπαρατζκθκε με τα αιρετικά κινιματα και ςκλιρυνε τθ ςτάςθ τθσ απζναντι ςτισ αποκλίνουςεσ δογματικά απόψεισ. Αυτι θ διαδικαςία εκφράςτθκε αφενόσ με τθν αποςαφινιςθ [55] του κακολικοφ δόγματοσ και αφετζρου με τθν πολιτικι ςτιγματιςμοφ και αποβολισ των αιρετικϊν αντιλιψεων και κινθμάτων από τισ οργανωμζνεσ κοινωνίεσ. Λδρφκθκε θ Λερά Εξζταςθ και ο χαρακτθριςμόσ αυτισ τθσ αίρεςθσ ωσ εςχάτθσ προδοςίασ (κατθγορία που ενίςχυε ο ςυχνόσ κοινωνικόσ ριηοςπαςτιςμόσ των αιρετικϊν κινθμάτων του Μεςαίωνα) όπωσ διατυπϊκθκε ςε ςειρά κεολογικϊν κειμζνων , άνοιξαν το δρόμο ςτο ςυνεχι διωγμό των αιρετικϊν και γενικότερα, των ομάδων που απζκλιναν με τθ ςυμπεριφορά τουσ από τισ κατεςτθμζνεσ ςυνικειεσ τθσ χριςτιανικισ κοινωνίασ, όπωσ εκφράςτθκε ςτα Δυτικά πρότυπα. Πηγή: http://www.pame.gr/ Η ΙΕΡΑ ΕΞΕΣΑΗ Θ Λερά Εξζταςθ είναι ζνασ γενικόσ όροσ που αναφζρεται ςτθν εκδίκαςθ από τθν Ρωμαιοκακολικι Εκκλθςία υποκζςεων που είχαν να κάνουν με ομάδεσ ι μεμονωμζνα άτομα τα οποία βαρφνονταν με τθν κατθγορία τθσ αίρεςθσ. Ο όροσ μπορεί να αναφζρεται ςε Ρωμαιοκακολικό εκκλθςιαςτικό δικαςτιριο ι ςε κάποιο άλλο κεςμό με ςκοπό τθν καταπολζμθςθ και καταςτολι των αιρζςεων, ςε ζναν αρικμό ιςτορικϊν κινθμάτων κάκαρςθσ κατά των αιρζςεων ι ςτθ δίκθ ςυγκεκριμζνων ατόμων με τθν κατθγορία τθσ αίρεςθσ. Ο κεςμόσ αυτόσ είναι γνωςτόσ εξαιτίασ του τρόπου με τον οποίο ζκαναν τισ ανακρίςεισ ,βάςει των οποίων ςυγκζντρωναν ςτοιχεία που τουσ χρθςίμευαν για τισ δίκεσ ι ομολογίεσ, δθλαδι με απάνκρωπα βαςανιςτιρια. Θ Λερά εξζταςθ ζχει κάποιεσ εκφάνςεισ που οι ιςτορικοί τισ απαρικμοφν ςε τζςςερισ: τθ μεςαιωνικι, τθν ιςπανικι, τθν πορτογαλικι και τθν ρωμαϊκι. Εξαιτίασ του ςτόχου τθσ, που ιταν θ καταπολζμθςθ των αιρζςεων, θ Λερά Εξζταςθ είχε δικαιοδοςία μόνο επί των βαπτιςμζνων μελϊν τθσ Εκκλθςίασ (τα οποία ςυνικωσ αποτελοφςαν τθν ςυντριπτικι πλειοψθφία του πλθκυςμοφ). Οι μθ χριςτιανοί κατθγοροφμενοι μποροφςαν να περάςουν από δίκθ για βλαςφθμία ςτα λαϊκά δικαςτιρια. Επίςθσ οι περιςςότερεσ δίκεσ μαγιςςϊν γίνονταν από λαϊκά δικαςτιρια. Μεςαιωνική Μεςαιωνικι Λερά Εξζταςθ είναι ζνασ όροσ που χρθςιμοποιείται από τουσ ιςτορικοφσ για να περιγράψει διάφορεσ δικαςτικζσ εξετάςεισ ι ανακρίςεισ που ξεκίνθςαν περίπου το 1184, ςυμπεριλαμβανομζνθσ τθσ Επιςκοπικισ Εξζταςθσ (1184-1230) και αργότερα τθσ Παπικισ Εξζταςθσ (1230). Ιταν θ απάντθςθ τθσ Εκκλθςίασ ςε διάφορα ςθμαντικά λαϊκά κινιματα ςτθν Ευρϊπθ, τα οποία κεωρικθκαν αποςτατικά ι αιρετικά για τθ Χριςτιανοςφνθ. Παραδείγματα αποτελοφν οι αιρζςεισ των Κακαρϊν και των Βαλδζνςιων ςτθ Ν. Γαλλία και τθ Β. Λταλία. Ιςπανική Θ Λςπανικι Λερά Εξζταςθ ςυγκροτικθκε από τον Βαςιλιά Φερδινάνδο Β’ τθσ [56] Αραγωνίασ και από τθ Βαςίλιςςα Λςαβζλλα τθσ Καςτίλθσ το 1478, με τθν ζγκριςθ του Πάπα ίξτου του Σζταρτου. Είχε ωσ ςτόχο κυρίωσ τουσ εκχριςτιανιςμζνουσ Εβραίουσ και Μουςουλμάνουσ και αργότερα τουσ Προτεςτάντεσ. τθν ικελία και ςτθ Ν. Λταλία, που ιταν υπό ιςπανικι κατοχι, ςτόχευε Ζλλθνεσ Χριςτιανοφσ Ορκόδοξουσ. Μετά τθν εκτόνωςθ των κρθςκευτικϊν διαμαχϊν κατά τον 17ο αιϊνα, θ Λςπανικι Λερά Εξζταςθ εξελίχκθκε ςταδιακά ςε μυςτικι αςτυνομία ενάντια ςε εςωτερικζσ απειλζσ κατά του κράτουσ. Πορτογαλική Θ Πορτογαλικι Λερά Εξζταςθ ιδρφκθκε ςτθν Πορτογαλία το 1536 από τον Βαςιλιά τθσ Πορτογαλίασ Ηοάο ΛΛΛ ωσ πορτογαλικό ανάλογο τθσ πιο γνωςτισ Λςπανικισ Λεράσ Εξζταςθσ. Ρωμαϊκή Σο 1542 ο Πάπασ Παφλοσ Γ’ ίδρυςε μια μόνιμθ ςφνοδο, αποτελοφμενθ με καρδινάλιουσ και άλλουσ αξιωματοφχουσ, που είχε ςαν κακικον τθσ οποίασ ιταν θ διατιρθςθ και θ υποςτιριξθ τθσ ακεραιότθτασ τθσ πίςτθσ, αλλά και θ εξζταςθ ψευδϊν δογμάτων. Αυτι θ φνοδοσ τθσ Λερισ Ζδρασ ι φνοδοσ για το Δόγμα τθσ Πίςτθσ, που ιταν μζροσ τθσ Ρωμαϊκισ Κοφριασ, ζγινε το επιβλζπον ςϊμα για τισ τοπικζσ Εξετάςεισ. Πικανόν θ πιο διάςθμθ υπόκεςθ που δικάςτθκε από τθ Ρωμαϊκι Λερά Εξζταςθ να ιταν αυτι του Γαλιλαίου Γαλιλζι, το 1633. Πηγή: http://www.schizas.com/ Η γζννηςη τησ Ιεράσ Εξζταςησ Σον 4ο αιϊνα μ.Χ. κακιερϊκθκε ο Χριςτιανιςμόσ ωσ επίςθμθ κρθςκεία, από τουσ Ρωμαίουσ Αυτοκράτορεσ και οι αιρετικοί ανακθρφχκθκαν εχκροί του κράτουσ ,κυρίωσ όταν εκφράηονταν βίαια. Αρχικά, θ κζςθ τθσ Ρωμαϊκισ Εκκλθςίασ ιταν κάκετα αντίκετθ απζναντι ςτθν κανατικι ποινι ι και ςτθν κακοποίθςθ αυτϊν που δικάηονταν ωσ αιρετικοί και ζτςι περιόριηε τισ ποινζσ ςτον αφοριςμό. Οι διϊξεισ, οι καταδίκεσ, οι βαςανιςμοί και οι κανατϊςεισ που γίνονταν μζχρι τότε ιταν ανεξάρτθτεσ από τθν Εκκλθςία και γίνονταν με διαταγι των εκάςτοτε Ρωμαίων και [57] Βυηαντινϊν Αυτοκρατόρων. Οι απαρχζσ του ιςτορικοφ φαινομζνου τισ Λεράσ Εξετάςεωσ (Inquisitio sacra) εντοπίηονται από τον 12ο αιϊνα, όταν άρχιςαν οι περιπτϊςεισ αμφιςβιτθςθσ να αυξάνονται, τόςο από μεμονωμζνα άτομα όςο και από ευρφτερεσ ομάδεσ του επίςθμου δόγματοσ τθσ Εκκλθςίασ ςτθ Δφςθ. Σο ζτοσ γζννθςθσ τθσ Λεράσ Εξετάςεωσ χρονολογείται ςτα 1184, όταν ο πάπασ Λοφκιοσ Βϋ εκδίδει μια εγκφκλιο, με τθν οποία επιφορτίηονται οι επίςκοποι να ανακζτουν ςε ζμπιςτουσ ανκρϊπουσ του ποιμνίου τουσ τθν αποςτολι να ανακαλφπτουν τουσ αιρετικοφσ ςτισ τάξεισ του ποιμνίου τουσ και να τουσ οδθγοφν ςτα εκκλθςιαςτικά δικαςτιρια. Θ αποςτολι αυτι ανατζκθκε αργότερα (το 1227) από τον πάπα Γρθγόριο Κϋ ςτα μζλθ των μοναχικϊν ταγμάτων των φραγκιςκανϊν, κυρίωσ όμωσ, των δομινικανϊν. Θ Λεραρχικι πυραμίδα τθσ Λεράσ Εξζταςθσ ξεκινοφςε από 2 ιςόβακμουσ Ανϊτατουσ Λεροεξεταςτζσ, οι οποίοι ζδιναν αναφορά κι ζπαιρναν διαταγζσ κατ’ ευκείαν ςτον και από τον Πάπα. Αυτοί φςτερα, μετζφεραν τθν διαταγι ςτουσ υπόλογοφσ ,τουσ Λεροεξεταςτζσ, οι οποίοι αποτελοφςαν ζνα ςϊμα που περιείχε όχι μονάχα από κλθρικοφσ, αλλά κι από αξιωματικοφσ, αλλά και από ςυμβοφλουσ. Οι Λεροεξεταςτζσ μποροφςαν να αφορίςουν ζωσ και Πρίγκιπεσ .Αυτό τουσ ζδινε κφροσ και δφναμθ. Θ φιμθ τουσ από τισ αρχζσ ακόμα τθσ ίδρυςθσ τθσ Λεράσ Εξζταςθσ εξαπλϊκθκε ταχφτατα οι γνϊμεσ όμωσ διζφεραν ακραία: μερικοί Λεροεξεταςτζσ φθμίηονταν για τισ δίκαιεσ αποφάςεισ τουσ και το ζλεόσ τουσ, ενϊ κάποιοι άλλοι ζςπερναν τον τρόμο με τθν ςκλθρότθτά τουσ. Σα «ιερά» βαςανιςτήρια Οι ανακριτικζσ μζκοδοι για τθν απόςπαςθ ομολογίασ τελειοποιοφνται επί πάπα Γρθγορίου του Κϋ (1233) και χαρακτθρίηονται ωσ επιςτιμθ. υντάςςονται εγχειρίδια που περιζχουν λεπτομερείσ οδθγίεσ για βαςανιςτιρια. Σα μαρτφρια είναι ςωματικά, αλλά και ψυχικά. Οι οδθγίεσ αναφζρουν πϊσ κα προκλθκεί ςτο κφμα ο χειρότεροσ πόνοσ και ςυμπεριλαμβάνονται εργαλεία τα οποία δθμιουργοφν κλιμάκωςθ του πόνου. Οι πρακτικζσ ζχουν λεπτομερείσ περιγραφζσ. Οι εκτελζςεισ και τα βαςανιςτιρια λίγο πριν τθν εκτζλεςθ ενόσ καταδίκου γίνονταν πάντα μπροςτά ςτα μάτια του πλικουσ, το οποίο ςυνωςτιηόταν ουρλιάηοντασ ενάντια ςτον κατθγοροφμενο. Ο όχλοσ παρακολουκοφςε γοθτευμζνοσ το κζαμα και πολλζσ φορζσ είχε παρατθρθκεί το φαινόμενο να διαπλθκτίηονται και να γρονκοκοποφνται ζτςι ϊςτε να βρουν μία καλι κζςθ όςο το δυνατόν πιο κοντά ςτον μελλοκάνατο. Πολλοί ιταν αυτοί που ποδοπατοφνταν από τον ςυνωςτιςμό και πζκαιναν εκείνθ τθ ςτιγμι.Από τα πρακτικά που γράφτθκαν μζςα ςτισ αίκουςεσ βαςανιςτθρίων (και γράφονταν με τθν παραμικρι λεπτομζρεια) προκφπτει πωσ ο μεςαιωνικόσ κλιροσ μάλλον διακατεχόταν από νοςθρι ψυχοπακολογία, κακϊσ ο ςαδιςμόσ του δεν γνϊριηε όρια.Ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν αιρετικοί, ‘’οι άγιοι’’ του Κεοφ διακατεχόμενοι από χριςτιανικό ηιλο, βρίςκουν ψευδζσ αιτίεσ προκειμζνου να εξοντϊςουν ακϊα κφματα. Πώσ ζβλεπαν οι Πάπεσ την χρηςιμοποίηςη αυτή τησ Ιεράσ Εξετάςεωσ ωσ οργάνου του κράτουσ; Αναμφίβολα και αγανακτοφςαν κατά του κοςμικοφ ελζγχου, κινοφμενοι από ανκρωπιςτικά αιςκιματα και κακόλου αναίςκθτοι προσ τα μεγάλα ποςά τα όποια [58] πλθρϊνονταν για διάφορεσ απαλλαγζσ από τισ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ τθσ Λεράσ Εξετάςεωσ. Πολλοί Πάπεσ επιχείρθςαν να περιορίςουν τισ υπερβολζσ τθσ και παρείχαν ςε διάφορεσ περιςτάςεισ προςταςία ςτα κφματα τθσ. Σο 1482 ο ίξτοσ Δ’ εξζδωςε μία βοφλα, θ οποία αν εφαρμόηονταν, κα μποροφςε να κζςθ τζρμα ςτθν Λερά Εξζταςθ ςτθν Αραγϊνα. Πολλοί διαμαρτφρονταν ότι οι ιεροεξεταςτζσ ζδειχναν περιςςότερθ επικυμία για τον χρυςό παρά ηιλο για τθν κρθςκεία. Ακόμθ ότι είχαν φυλακίςει, βαςανίςει και κάψει πιςτοφσ χριςτιανοφσ βάςει τθσ αμφιβόλου μαρτυρίασ εχκρϊν αυτϊν ι δοφλων. Θ ίδρυςθ και δράςθ τθσ Λεράσ Εξζταςθσ, κακ’ όλθ τθν διάρκεια τθσ ιςτορίασ τθσ, ποτζ δεν κατάφερε να προκαλζςει ομόφωνα τθν αποδοχι τθσ φπαρξισ τθσ ςε Βαςιλείσ, Πρίγκιπεσ, Αξιωματικοφσ, Καρδινάλιουσ κι Επιςκόπουσ. Πάντοτε υπιρχαν τα υψθλά ιςτάμενα πρόςωπα που καταδίκαηαν τθν φπαρξι τθσ και δράςθ τθσ, μα θ δφναμι τθσ και εξάπλωςι τθσ ιταν τζτοια που δεν ςταματοφςε εφκολα. Πολφ ςφντομα (από το δεφτερο κιόλασ μιςό του 13ου αιϊνα) δροφςε πλζον αυτοκζφαλα, κι οφτε ο ίδιοσ ο Πάπασ δεν μποροφςε να τθν ςταματιςει. Μια από τισ πιο ιπιεσ τιμωρίεσ ιταν θ Verginella (Παναγίτςα).Θ Παναγία μζςω των εκλεκτϊν τθσ και πιςτϊν ιερζων αποκτά ρόλο τιμωροφ για να γυρίςει πίςω ςτθν πίςτθ τον ‘’κακό’’ αιρετικό, να ςωφρονίςει τον κατάπτυςτο ςκεπτικιςτι και να τον ςυνετίςει ςφμφωνα με το δόγμα. Ζφερναν τον κατθγοροφμενο μπροςτά ςε ζνα ομοίωμα τθσ Παρκζνου το οποίο είχε φυςικό μζγεκοσ και ιταν ντυμζνο με ωραία και πλοφςια φορζματα. Μζςα από τισ δαντζλεσ και το μετάξι όμωσ το ομοίωμα από τθν κορυφι ωσ τουσ αςτραγάλουσ ιταν γεμάτο με πολυάρικμεσ αιχμθρζσ βελόνεσ.Ο Λεροεξεταςτισ που τελοφςε τθν ανάκριςθ πρόςταηε τον κατθγοροφμενο να αγκαλιάςει ςφιχτά το άγαλμα. Σότε όλεσ οι βελόνεσ μπιγονταν ςτο κορμί του. Εντφπωςθ προκαλεί το γεγονόσ πωσ οι ίδιοι οι ανακριτζσ ζδιναν ςε τζτοιεσ αιςχρζσ πράξεισ ακϊα και όμορφα ονόματα. Θ ποινι του κανάτου ιταν ςυνικωσ ο τετραχιςμόσ. Σίποτε πιο φρικτό δεν είχε εφεφρει ο άνκρωποσ. Κατά τον τετραχιςμό ζδεναν κάκε ζνα από τα τζςςερα άκρα του κφματοσ, ςε τζςςερα διαφορετικά άλογα. Με το παράγγελμα του διμιου οι ίπποι μαςτιγϊνονταν και ζτςι ζτρεχαν ξζφρενα προσ τζςςερισ διαφορετικζσ κατευκφνςεισ. Ζτςι ο κατάδικοσ διαμελιηόταν με τον φρικτότερο τρόπο. Θ πρακτικι αυτι ιταν πολφ ςυνθκιςμζνθ ςτθ Γαλλία. Ο Λιορζντε υπολόγιςε από το 1480 ωσ το 1488, 8.800 πυρπολθμζνουσ, από το 1480 ωσ το 1808 96.494 τιμωρθκζντεσ, 31.912 πυρπολθμζνουσ, 291.450 τιμωρθκζντεσ με βαριζσ ποινζσ. Οι αρικμοί αυτοί είναι περιςςότερο υποκετικοί και τϊρα ζχουν γενικϊσ απορριφκεί από προτεςτάντεσ ιςτορικοφσ επειδι κεωροφνται υπερβολζσ. Καμιά ςτατιςτικι για το πόςα άτομα χάκθκαν δεν μπορεί να αναπαραςτιςει τθν τρομοκρατία, ςτθν οποίαν ηοφςαν οι Λςπανοί εκείνθ τθν εποχι. Άνδρεσ και γυναίκεσ, ακόμθ και εντόσ τθσ οικογενείασ αυτϊν που ζκαναν τα φριχτά βαςανιςτιρια εκείνο τον καιρό, ζπρεπε να προςζχουν κάκε λζξθ που ζλεγαν μιπωσ καμιά διαφεφγουςα επίκριςθ τουσ ζςτελνε ςτισ φυλακζσ τθσ Λεράσ Εξετάςεωσ. Τπιρχε μία πνευματικι κατάκλιψθ που δεν ιταν όμοια με καμιά άλλθ τθσ ιςτορίασ. Πηγή: http://www.pame.gr/ [59] Ο Θεςμόσ Σου Γάμου το Μεςαίωνα Ο άνδρασ είναι αρχθγόσ του γζνουσ του, γιατί είναι ο κεματοφφλακασ τθσ αγνότθτασ του αίματοσ και του χαρακτιρα τθσ καταγωγισ του. Όταν θ γυναίκα αρραβωνιαςτεί, τθν προςταςία τθσ κα τθν παραδϊςει ςτα χζρια του ςυηφγου τθσ. Οι αρραβϊνεσ αποτελοφν μια εγγφθςθ απζναντι ςτθ βία και μια πιςτοποίθςθ για τθν αγνότθτασ τθσ νφφθσ. Κατά τθν τελετι του αρραβϊνα οι γονείσ λαμβάνουν μια ςυμβολικι αγορά τθσ πατρικισ εξουςίασ επί τθσ νεαρισ κυγατζρασ. Σο ποςό αυτό ιταν 1 ςολδίο και 1 δθνάριο για τον πρϊτο γάμο ,και 3 ςολδία και 1 δθνάριο για τον δεφτερο. Θ τελετι ιταν δθμόςια και το δϊρο ιταν υποχρεωτικό και αμετάκλθτο. Αν κάποιοσ παντρευόταν διαφορετικι γυναίκα από εκείνθ που είχε αρραβωνιαςτεί καταδικαηόταν ςε πρόςτιμο 62,5 ςολδίων. Όλα αυτά αφοροφςαν τον αρραβϊνα, ο οποίοσ ςαν τελετι ιταν εντυπωςιακότεροσ από τον γάμο. Κυριότερο ςθμείο τθσ τελετισ αυτισ ιταν ζνα ςυμπόςιο, με πιοτό, τραγοφδι. Θ αρραβωνιαςτικιά λάμβανε κατόπιν κάποια δϊρα. Θ ςυνικεια αυτι, του δϊρου, κατοχυρωνόταν γραπτϊσ ι με τθν παρουςία τριϊν μαρτφρων και προζβλεπε πάντα ςε κατοικίδια ηϊα, ροφχα, κοςμιματα, πολφτιμεσ πζτρεσ, νομίςματα, ςεντοφκι, κρεβάτι με κλινοςκεπάςματα, εργαλεία και άλλα, δθλαδι αντικείμενα τθσ κινθτισ περιουςίασ. Ο αρραβωνιαςτικόσ προςζφερε επίςθσ, ςφμφωνα με το αρχαίο γαλατικό ζκιμο, ωσ ςφμβολο τθσ οικιακισ γαλινθσ, ζνα ηευγάρι παντόφλεσ και ζνα χρυςό δαχτυλίδι, παράδοςθ ρωμαϊκι, που ςυμβόλιηε τουσ όρκουσ αφοςίωςθσ (αφοφ ο κφκλοσ, χωρίσ αρχι και τζλοσ, ςυμβολίηει τθν αιωνιότθτα). Σο φοροφςαν ςτον δεξιό μεςαίο ι ςτον αριςτερό παράμεςο, από τον οποίο ξεκινοφςε (ςφμφωνα με μια αρχαία αιγυπτιακι ιατρικι αντίλθψθ) ζνα νεφρο που πιγαινε κατ’ ευκείαν ςτθν καρδιά. Οι γυναίκεσ τθσ αριςτοκρατίασ φοροφςαν ακόμθ και ςτον δεξιό αντίχειρα το ςφραγιδόλικο, κάτι που το ςυναντάμε ςυχνά ςτουσ τάφουσ, ωσ ςθμάδι τθσ δφναμθσ με τθν οποία διθφκυναν τθν περιουςία τουσ. Σζλοσ, οι αρραβωνιαςμζνοι αντάλλαςαν ζνα φιλί, ςφμβολο τθσ ςαρκικισ τουσ ζνωςθσ. Θ γαμιλια ζνωςθ άρχιηε πριν από τθ γαμιλια τελετι που ςυνεχιηόταν ϊςπου το ηευγάρι κατζλθγε ςτο ςπίτι και ςτθ νυφικι παςτάδα. Ο γάμοσ δεν είχε καμιά τελετουργικι επιςθμότθτα. Εκείνθ τθν ταραγμζνθ εποχι θ βία βαςίλευε. Όταν γίνονταν γάμοι μεταξφ ςυγγενικϊν προςϊπων κεωροφνταν κάτι φυςιολογικό. Θ μοιχεία αντίκετα δεν κεωροφνταν φυςιολογικι. Θ τιμωρία τθσ γυναίκασ ιταν δίκθ και ζπειτα ςτραγγαλιςμόσ. Γενικά θ ποινι τθσ μοιχαλίδασ ιταν ζνασ βαςανιςτικόσ κάνατοσ. Κάτι που παρατθροφταν ςυχνά το Μεςαίωνα αποτελοφςαν οι αιμομικτικοί γάμοι, κυρίωσ λόγω κάποιων πολιτικϊν ςκοπιμοτιτων. Αυτό είχε ωσ ςυνζπεια τθ γζννθςθ παιδιϊν με αναπθρίεσ ι ςπάνιεσ κλθρονομικζσ πακιςεισ. το Βυηάντιο, [60] αντίκετα, είχαν κεςμοκετθκεί βαριζσ ποινζσ για τουσ αιμομίκτεσ κακϊσ θ αιμομιξία κεωρείτο μολυςματικι αςκζνεια. Σο Νυφικό το Μεςαίωνα το μεςαίωνα ωσ χρϊμα τθσ αγνότθτασ κεωροφνταν το μπλε , ζτςι οι νφφεσ εμφανίηονταν ςτθν τελετι με μπλε νυφικό. Μια κεωρία είναι πωσ θ επιλογι του λευκοφ. Σο πζπλο δεν ιταν ςτθ μόδα μζχρι τισ ταυροφορίεσ, οπότε θ μεςαιωνικι νφφθ φοροφςε κάποιο διακοςμθτικό ςτεφάνι ςτα μαλλιά ι διακοςμοφςε τα μαλλιά τθσ με λουλοφδια. Σο Πζπλο το Μεςαίωνα, το πζπλο είχε ωσ ςτόχο να προςτατεφςει τθ νφφθ από το ‘’κακό’’ μάτι .Οι γυναίκεσ ςυχνά κεωροφνταν ιδιοκτθςία ςτο Μεςαίωνα. Οι πατζρεσ ςυνόδευαν τισ κόρεσ τουσ μζχρι το γαμπρό και ςιμανε τθ μεταβίβαςθ τθσ εξουςίασ τθσ γυναίκασ από τον πατζρα ςτο ςφηυγο. κηνικό Ενϊ αρκετοί μεςαιωνικοί γάμοι γίνονταν ςε πλοφςιεσ γοτκικζσ εκκλθςίεσ, θ εκκλθςία δεν ιταν απαραιτιτωσ θ τοποκεςία που ζπρεπε να γίνει ο γάμοσ. Ζτςι οι βαςιλικοί γάμοι γινόντουςαν ςυχνά ςτισ αίκουςεσ του κάςτρου ι ςτισ αυλζσ. Οι γάμοι των αγροτϊν γίνονταν ςτισ πλατείεσ των χωριϊν, ζξω από τα ςπίτια, ι ακόμθ και ςτα δάςθ. Οποιαδιποτε όμωσ και αν ιταν το μζροσ που τελοφνταν το μυςτιριο, θ διακόςμθςθ απαιτοφςε να υπάρχουν παντοφ λουλοφδια. Οι καλεςμζνοι πετοφςαν ρφηι ςτο ηευγάρι όταν ζβγαινε από τθν εκκλθςία. Κατά τθ διάρκεια του γάμου, το ηευγάρι ζπινε από το ίδιο φλιτηάνι ηεςτό κραςί, το οποίο το ζλεγαν "κφπελλο του γάμου". Αντί τθσ ανκοδζςμθσ , θ νφφθ ζδινε τα γάντια τθσ ςε ζνα φίλο ι φίλθ τθσ για καλι τφχθ. Σο ζκιμο να πετάει θ νφφθ τθν ανκοδζςμθ τθσ εμφανίςτθκε κατά το μεςαίωνα επειδι τα ελεφκερα κορίτςια κυνθγοφςαν τθ νφφθ ζτςι ϊςτε να κόψουν ζνα κομμάτι από το νυφικό τθσ για γοφρι. Προκειμζνου λοιπόν οι νφφεσ να ςϊςουν το φόρεμα του γάμου τουσ, πετοφςαν τθ νυφικι ανκοδζςμθ τουσ. Για ζνα διάςτθμα θ μπομπονιζρα για τουσ καλεςμζνουσ ιταν μια ςειρά νομιςμάτων ςτο πάτωμα. Πάνω ςε αυτά περπατοφςε θ νφφθ και ςτθ ςυνζχεια τα ζπαιρναν οι καλεςμζνοι. Ζτςι τα χριματα αυτά κεωροφνταν τυχερά. Θ νφφθ κακόταν ςτα αριςτερά του γαμπροφ. Σο λουλοφδι ςτο πζτο που φοράνε οι γαμπροί προζρχεται από τουσ ιππότεσ που φοροφςαν ςτθ ςτολι τουσ τα χρϊματα τθσ αγαπθμζνθσ τουσ ςαν ςφμβολο αιϊνιασ πίςτθσ και αγάπθσ μζχρι το κάνατο τουσ. [61] Πηγή: http://3lykzografou.files.wordpress.com/ Κατά τθ διάρκεια του Μεςαίωνα θ ηωι των ανκρϊπων ρυκμίηεται από τισ χριςτιανικζσ τελετζσ και γιορτζσ. Θ κάκε μζρα φζρει το όνομα και ενόσ αγίου και το ρολόι τθσ ενορίασ μετρά τον κακθμερινό χρόνο. Σα μυςτιρια είναι αυτά που ςθματοδοτοφν τα μεγάλα βιματα τθσ ηωισ των χριςτιανϊν. Κυριαρχεί το ζντονο κρθςκευτικό ςυναίςκθμα το οποίο επθρεάηει όλεσ τισ πτυχζσ τθσ ηωισ ενόσ μεςαιωνικοφ ανκρϊπου. Τπάρχει όμωσ ζλλειψθ πνευματικισ κακοδιγθςθσ από τθν Εκκλθςία και αυτό οδθγεί το λαό, ςε ςυνδυαςμό και με τθν ζλλειψθ μόρφωςθσ, ςε δειςιδαιμονίεσ και προλιψεισ, που ωσ τρόπο αντιμετϊπιςθσ χρθςιμοποιεί τθ μαγεία. Θ Εκκλθςία προκειμζνου να βοθκιςει τουσ φτωχοφσ και τουσ αςκενείσ, χρθςιμοποιεί μζροσ από τα πλοφτθ τθσ και ιδρφει και ςυντθρεί νοςοκομεία και άλλα ιδρφματα. υγχρόνωσ, διαςϊηει τθν πολιτιςτικι κλθρονομιά και οργανϊνει τθν εκπαίδευςθ. τα μοναςτιρια, οι μοναχοί αντιγράφουν τα χειρόγραφα και ιδρφουν τα πρϊτα ςχολεία. Αργότερα (κυρίωσ από τον 11 ο αιϊνα) αυξάνονται τα επιςκοπικά ςχολεία ςτισ πόλεισ. Οι πάπεσ και οι επίςκοποι κζτουν υπό τθν προςταςία τουσ τα πανεπιςτιμια που αρχίηουν και ιδρφονται ςτα τζλθ του 12ου αιϊνα. Οι κρθςκευτικζσ λειτουργίεσ είναι μια ευκαιρία ςυνάντθςθσ των ανκρϊπων. Για τουσ χριςτιανοφσ του Μεςαίωνα το προςκφνθμα ςε ζναν από τουσ ιεροφσ τόπουσ ιταν ζνα όνειρο ηωισ, μια δυνατι ςυγκίνθςθ. Ιταν κάτι που τουσ βοθκοφςε να υπομείνουν τισ μεγάλεσ ταλαιπωρίεσ και τουσ κινδφνουσ ενόσ μεςαιωνικοφ ταξιδιοφ από κάλαςςα και ξθρά. Αρχιτεκτονική ναών Από το τζλοσ του 10ου αιϊνα και μετά ,με τθν βελτίωςθ των οικονομικϊν ςυνκθκϊν και τθσ τεχνικισ προόδου, θ Δφςθ καλφπτεται από πλικοσ ευρφχωρων εκκλθςιϊν, οικοδομθμζνεσ ςφμφωνα με τον ρομανικό ρυκμό. Ο ρυκμόσ αυτόσ ςυνδυάηει το ςυριακό ςχζδιο ςε ςχιμα ςταυροφ με εκείνο των ρωμαϊκϊν βαςιλικϊν. Κφρια χαρακτθριςτικά του είναι θ ςυμπαγι δομι, οι αψίδεσ ,τα θμικυκλικά τόξα, οι λίκινοι κόλοι και οι πφργοι των κωδωνοςταςίων, θ χριςθ τθσ [62] γλυπτικισ του ανκρϊπινου ςϊματοσ ςτο εξωτερικό του ναοφ και οι τοιχογραφίεσ ςτο εςωτερικό που αναπαριςτοφν ςκθνζσ από τθν Παλαιά και τθν Καινι Διακικθ. Εκκλθςίεσ ρομανικοφ ρυκμοφ είχαν χτιςτεί ςε ολόκλθρθ τθ Ρωμαιοκακολικι Ευρϊπθ. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα είναι ο ναόσ του Αγίουσ ερνζν (11 οσ – 12οσ αιϊνασ) ςτθν Σουλοφηθ τθσ Γαλλίασ. Κατά τθ διάρκεια του 12ου αιϊνα ςτθ Β. Γαλλία δθμιουργείται ζνασ τφποσ λατρευτικϊν κτιςμάτων ,τα οποία ςτθν Αναγζννθςθ χαρακτθρίςτθκαν γοτκικά .Θ γοτκικι αρχιτεκτονικι δεν περιορίςτθκε μόνο ςτουσ ναοφσ ,αλλά παρατθρείται και ςε πολλά δθμόςια και ιδιωτικά κτίρια. Σα ωραιότερα γοτκικά μνθμεία είναι οι κακεδρικοί ναοί που οι επίςκοποι χτίηουν ςτο κζντρο τθσ πόλθσ για να φανερϊςουν τον κυρίαρχο ρόλο τθσ χριςτιανικισ κρθςκείασ. Ο γοτκικόσ ρυκμόσ χαρακτθρίηεται για το μεγάλο φψοσ και τον όγκο ,τα οξυκόρυφα τόξα, τθ χρθςιμοποίθςθ εξωτερικϊν αντθρίδων για τθ ςτιριξθ των τοίχων και τα μεγάλα παράκυρα. Σα παράκυρα επιτρζπουν το φωτιςμό του ναοφ με άπλετο φωσ και είναι διακοςμθμζνα με υαλογραφιματα (βιτρό) αντί για τοιχογραφίεσ. Αυτι θ κρθςκευτικι γοτκικι αρχιτεκτονικι επεκτάκθκε ςε πολλζσ περιοχζσ τθσ Δ. Ευρϊπθσ. θμαντικά αριςτουργιματα τζτοιασ τζχνθσ είναι θ Παναγία των Παριςίων (12οσ -13οσ αιϊνασ), οι κακεδρικοί ναοί τθσ αρτρ (12οσ -13οσ αιϊνασ), τθσ Ρενσ (13οσ αιϊνασ) και άλλων τόπων. Από τθν εποχι του ρομανικοφ ρυκμοφ αρχίηει να χρθςιμοποιείται ο γλυπτόσ διάκοςμοσ ςτουσ ναοφσ τθσ Δφςθσ. Όςον αφορά τθ μουςικι θ Εκκλθςία υιοκετεί αρχικά τθν εκκλθςιαςτικι μουςικι τθσ Ανατολισ. Σον 4ο αιϊνα ο επίςκοποσ Μεδιολάνων ,του Μιλάνου, ο Αμβρόςιοσ ςυνδυάηει τα λειτουργικά πρότυπα τθσ Ανατολισ με τθ λαικι μουςικι παράδοςθ τθσ Δφςθσ και ςυνκζτει νζουσ φμνουσ που ονομάςτθκαν Αμβροςιανό Μζλοσ .Σον 6 ο αιϊνα ο πάπασ Γρθγόριοσ αξιοποιεί τθν προθγοφμενθ εκκλθςιαςτικι μουςικι παράδοςθ και δθμιουργεί ζνα νζο είδοσ μουςικισ ,το Γρθγοριανό Μζλοσ. Θ εμφάνιςθ τθσ πολυφωνίασ ςυντελεί ,ϊςτε να παραγκονιςτεί ςταδιακά το μονοφωνικό Γρθγοριανό Μζλοσ και θ μουςικι τθσ δυτικισ εκκλθςίασ να εμπλουτιςτεί. Αυτό ςυμβαίνει κυρίωσ μετά τον 9ο αιϊνα ,όταν επιτρζπεται θ χριςθ των μουςικϊν οργάνων ςτθν Ρωμαιοκακολικι εκκλθςία. Ανάπτυξθ ςτθ Δφςθ γνωρίηει το κρθςκευτικό μουςικοκεατρικό κζαμα που παίρνει τρεισ μορφζσ: το Λειτουργικό Δράμα (από τον 10ο αι.), το Καφμα που λειτουργεί ωσ λφςθ ςτο αδιζξοδο και οδθγεί ςτθ λφτρωςθ θ κάκαρςθ (από τον 12 ο αι.) και το Μυςτιριο που πλθςιάηει περιςςότερο ςτθ κεατρικι μορφι (από τον 15ο αι.). Πηγή: http://www.pi-schools.gr/ [63] Αγίοσ Κακεδρικόσ Ναόσ τθσ αρτρ. Πηγή: http://digitalschool.minedu.gov.gr Εικ. 5. O ρομανικόσ ναόσ του Αγίου Μιχαιλ (1001 -1033), Γερμανία, Χίλντεςαϊμ Σα πζτρινα τόξα και οι πζτρινεσ καμάρεσ ςτθρίηονται ςε τεράςτιουσ πεςςοφσ. Σα πλαϊνά κλίτθ είναι αυτά που δζχονται τα φορτία του κυρίωσ ναοφ και ςτθρίηουν ολόκλθρθ τθν καταςκευι, διοχετεφοντασ το βάροσ ςτο ζδαφοσ. Αυτι θ δομι ζχεισ ωσ αποτζλεςμα τθν αλλθλουχία και τθν εξάρτθςθ όλων των κατά μικοσ ςτοιχείων τθσ τοιχοποιίασ του κτιρίου, ςε ςυνδυαςμό με τα κατά πλάτοσ ςτοιχεία (όπωσ είναι τα τόξα) και με τα διαγϊνια (όπωσ είναι οι αψίδεσ). Εικ. 6. O κακεδρικόσ ναόσ του Οτφν (12οσ αιϊνασ), Γαλλία. H κάτοψθ ακολουκεί το λατινικό ςχιμα του ςταυροφ, ςχεδόν πάντα προσ τθν ανατολι, και υπακοφει ςτισ λατρευτικζσ ανάγκεσ όπωσ ςτθ μεγάλθ ςυνάκροιςθ των πιςτϊν και των προςκυνθτϊν, ςτθν περιφορά και το προςκφνθμα των πιςτϊν ςτθν κρφπτθ και γφρω από το ιερό. Σα παράκυρα μακραίνουν και αυτά, κυρίωσ ςτο ιερό, [64] ενϊ προςτίκενται παράκυρα και πόρτεσ ςτα πλευρικά κλίτθ και ςτοζσ ςτα μοναςτθριακά ςυγκροτιματα. Ο κυρίωσ ναόσ επιμθκφνεται και ςτενεφει, το εςωτερικό γίνεται πιο απζριττο και θ προοπτικι του βάκουσ κυριαρχεί μζχρι τθν θμικυκλικι κόγχθ του ιεροφ. το εςωτερικό των εκκλθςιϊν εντυπωςιάηουν οι λείεσ, ςυμπαγείσ επιφάνειεσ των τοίχων και θ ςχεδόν ανφπαρκτθ διακόςμθςθ, που περιορίηεται μόνο ςτα κυριότερα και πιο επιφανι ςθμεία, όπωσ ςτα κιονόκρανα ι ςτα τφμπανα τθσ πόρτασ τθσ κεντρικισ ειςόδου. Ζνα ακόμα χαρακτθριςτικό τθσ ρομανικισ αρχιτεκτονικισ είναι θ οικονομία των υλικϊν. Θ Λωάννα τθσ Λωραίνθσ , μια παρκζνα αγία και εκνικι θρωίδα (τθσΓαλλίασ του 15ου αιϊνα) Πηγή για όλεσ τισ εικόνεσ: http://digitalschool.minedu.gov.gr/ Εικ. 11. Ντοφτςιο, "Η ζνκρονθ Παναγία" (1308 1311) Σιζνα, Μουςείο του Κακεδρικοφ Ναοφ. ο ο Γφρω ςτο 13 με 14 αιϊνα θ ςχολι τθσ ιζνασ με τον Σηιότο ςυναγωνιηόταν τθν πρωτοτυπία και τθ λαμπρότθτα τθσ ςχολισ τθσ Φλωρεντίασ. Ο Ντοφτςιο ιταν θ επανάςταςθ ςτθν εκκλθςιαςτικι εικονογραφία τθσ Κ. Iταλίασ. Σο ςυγκεκριμζνο ζργο ιταν ηωγραφιςμζνο και από τισ δφο πλευρζσ. Θ μπροςτινι πλευρά ιταν τρίπτυχο, με το μεςαίο φφλλο να παρουςιάηει τθν ζνκρονθ Παναγία βρεφοκρατοφςα και περιτριγυριςμζνθ από Αγίουσ και Αγγζλουσ. το επάνω μζροσ τθσ παράςταςθσ υπιρχε μια ταινία που απεικόνιηε ςκθνζσ από τθν παιδικι θλικία του Χριςτοφ, ενϊ ςτο κάτω μζροσ ( ςε μια άλλθ ταινία ) υπιρχαν ηωγραφιςμζνεσ ςκθνζσ από τθν τελευταία περίοδο τθσ ηωισ τθσ Παναγίασ. Αυτζσ οι ταινίεσ δεν υπάρχουν ςιμερα. Ο χϊροσ μάσ παραπζμπει ςτθ βυηαντινι αγιογραφία, γιατί ο "κάμποσ" είναι χρυςόσ. ' [65] αυτι τθν εικόνα επίςθσ βλζπουμε τθν αντίςτροφθ προοπτικι0. Οι μορφζσ ςτο ζργο ζχουν όγκο, ςκφβουν τρυφερά θ μία κοντά ςτθν άλλθ, με ςτόχο να απεικονιςτεί ο εςωτερικόσ κόςμοσ τουσ. Αυτά τα ςτοιχεία είναι νζα για τθν εκκλθςιαςτικι ηωγραφικι. Πίνακασ του Pieter Brueghel der Ältere "Ο Κρίαμβοσ του Κανάτου" θ κοινωνικι αναςτάτωςθ και ο τρόμοσ που ακολοφκθςε τθν Μαφρθ Πανϊλθ που καταρράκωςε τθν μεςαιωνικι Ευρϊπθ Εικ. 12. Τηιότο, Παρεκκλιςι Αρζνασ [66] (1303-1306), εςωτερικό, Πάντοβα. Σο παρεκκλιςι αυτό χτίςτθκε επάνω ςτα ερείπια μιασ ρωμαϊκισ αρζνασ.Θ παραγγελία δόκθκε από τον Ερίκο κροΒζνι, που ικελε να τιμιςει τθν Παρκζνο Μαρία. Θ μορφι του κροΒζνι διακρίνεται ςτθν εικόνα τθσ Δευτζρασ Παρουςίασ (επάνω από τθν κφρια είςοδο) να δίνει ζνα πρόπλαςμα τθσ εκκλθςίασ ςτθν Παναγία. τθν άλλθ πλευρά τθσ εικόνασ Βλζπουμε αμαρτωλοφσ ςτθν κόλαςθ. τουσ δφο πλαϊνοφσ τοίχουσ υπάρχουν τρεισ ηϊνεσ νωπογραφιϊν, που παρουςιάηουν εικόνεσ από τθ ηωι τθσ Παναγίασ και του Χριςτοφ. Κάτω από τθν τελευταία ηϊνθ υπάρχει μια ςειρά από εικόνεσ των αρετϊν και των αμαρτθμάτων ηωγραφιςμζνεσ μονοχρωματικά. τισ νωπογραφίεσ αυτζσ οι φιγοφρεσ απεικονίηονται με ςαφινεια, απλότθτα και φυςικότθτα, εμφανίηονται ςτζρεεσ, με φυςικζσ κινιςεισ που τισ κάνουν ανκρϊπινεσ και "ευανάγνωςτεσ" ςτο κεατι. Εικ. 13. Τηιότο, "Ο επιτάφιοσ κρινοσ" (1304-1313) Παρεκκλιςι Αρζνασ. ' αυτι τθν εικόνα ο καλλιτζχνθσ μεταφζρει τθ δράςθ χαμθλά, ςτο επίπεδο του ανκρϊπινου ματιοφ, με ςτόχο να μετουςιϊςει το κεϊκό γεγονόσ ςε ζνα ρεαλιςτικό, ανκρϊπινο, ςυγκινθςιακό δράμα. Κάκε πρόςωπο ηει τθ δικι του αγωνία. Θ Παναγία μοιάηει να είναι θ μόνθ ςυγκρατθμζνθ, αλλά είναι ςυνάμα και τραγικι. Ο Άγιοσ Λωάννθσ κάνει μια απελπιςμζνθ κίνθςθ, ενϊ θ Μαρία Μαγδαλθνι κρατά τα πόδια του Χριςτοφ με ταπείνωςθ και τρυφερότθτα. Σο απογυμνωμζνο δζντρο υπαινίςςεται το κάνατο και θ γθ μοιάηει αιματοβαμμζνθ. Οι Άγγελοι που ζχουν κατακλφςει τον ουρανό κρθνοφν. Με τθ ςυμβολι του Σηιότο οι ςυνκζςεισ ςτθ ηωγραφικι άρχιςαν να γίνονται πιο περίπλοκεσ, οι μορφζσ πιο ρεαλιςτικζσ και εκφραςτικζσ, ενϊ ο χϊροσ ςτον οποίο κινοφνται ζγινε πιο φυςικόσ. [67] Δικ.1. Καρολίγγεια γραφι (800μ.Χ.) ε αυτι τθν κακαρι και απλι γραφι οφείλεται το γεγονόσ τθσ επιβίωςθσ κειμζνων τθσ αρχαιότθτασ. Οι μοναχοί αντζγραφαν τα κλαςικά κείμενα ανεξάρτθτα από το κζμα τουσ. Ο Καρλομάγνοσ επζμενε να ζχουν όλα τα μοναςτιρια και οι κακεδρικοί ναοί ςχολεία, μζςα από αυτά τα κακιερϊκθκε θ καρολίγγεια γραφι. από το Βιβλίο ηος Κελρ (9ορ αιώναρ πεπίπου) Σθ ςελίδα τθ διακόςμθςαν κοτςζηοι μοναχοί με εντυπωςιακά κεφαλαία γράμματα και μικροςκοπικζσ εικόνεσ ανάμεςα τουσ (ανκρϊπινεσ μορφζσ και ηϊα) χωρίσ να ενδιαφζρονται για τθ νατουραλιςτικι απεικόνιςθ ,αλλά για τθν πολφπλοκθ διακοςμθτικι δυνατότθτα τθσ γραμμισ. Είναι ςχεδόν αδφνατον να παρακολουκιςει κανείσ το πϊσ διαπλζκοντα τα ςυςτρεφόμενα μοτίβα, τα οποία διατθροφν ταυτόχρονα μια αρμονία ςτο ςχζδιο και ςτο χρϊμα. Δικ. 2. Σελίδα Τπαηία η Αλεξανδπινή Η Τπαηία (370-416 κ.Υ.) ήηαλ Διιελίδα λενπιαησληθή θηιόζνθνο, αζηξνλόκνο θαη καζεκαηηθόο. Έδεζε θαη δίδαμε ζηελ Αιεμάλδξεηα, όπνπ θαη δνινθνλήζεθε από όριν πνπ απνηεινύληαλ από θαλαηηθνύο ρξηζηηαλνύο. Γηα ηνλ ζάλαηό ηεο ππάξρνπλ πνιιέο ζεσξίεο γηα ην πνηνο ήηαλ ππεύζπλνο θαη πνηα ήηαλ ηα θίλεηξα, αιιά ηίπνηα δελ είλαη ζίγνπξν. Ο ζάλαηνο ηεο είλαη ίζσο ν ιόγνο πνπ ε Τπαηία έκεηλε αζάλαηε ζην πέξαζκα ησλ αηώλσλ. αλ παγαλίζηξηα, πνπ αζπάζηεθε ηελ ειιεληθή επηζηεκνληθή ζθέςε θαη ζαλ πνιηηηθό πξόζσπν κε επηξξνή, ε Τπαηία βξέζεθε ζε πνιύ επηθίλδπλε ζέζε ζε κηα όιν θαη πην ρξηζηηαληθή πόιε. Σν 412 ν Κύξηιινο, έλαο θαλαηηθόο ρξηζηηαλόο, έγηλε Παηξηάξρεο ηεο Αιεμάλδξεηαο θαη κεγάιε ερζξόηεηα αλαπηύρζεθε κεηαμύ ηνπ Κπξίιινπ θαη ηνπ Οξέζηε, ηνπ Ρσκαίνπ Κπβεξλήηε ηεο Αηγύπηνπ, ελόο παιηνύ καζεηή θαη θαινύ θίινπ ηεο Τπαηίαο. Ακέζσο κόιηο πήξε ηελ εμνπζία, ν Κύξηιινο άξρηζε λα δηώθεη ηνπο εβξαίνπο, δηώρλνληαο ρηιηάδεο από απηνύο από ηελ πόιε. Έπεηηα, παξά ηε ζθνδξή αληίζεζε ηνπ Οξέζηε, έζηξεςε ηελ πξνζνρή ηνπ ζην λα θαζαξίζεη ηελ πόιε από ηνπ λενπιαησληζηέο. Αγλνώληαο ηηο εθθιήζεηο ηνπ Οξέζηε, ε Τπαηία αξλήζεθε λα απαξλεζεί ηηο ηδέεο ηεο θαη λα αζπαζζεί ην Υξηζηηαληζκό. Ο Κύξηιινο, ν νπνίνο αξγόηεξα αλαγνξεύηεθε ν παηέξαο ηνπο δόγκαηνο [68] ηεο Υξηζηηαληθήο Σξηάδαο θαη αγηνπνηήζεθε γηα ην δήιν ηνπ έβιεπε ζηελ Τπαηία κηα ζπλερή απεηιή γηα ηε δηάδνζε ηεο Υξηζηηαληθήο πίζηεο, ν Κύξηιινο, ηνπιάρηζηνλ έκκεζα, ήηαλ ε αηηία ηνπ ηξαγηθνύ ηεο ζαλάηνπ. Σελ έγδπζαλ θαη ηελ έζπξαλ κέρξη ηνλ Καζεδξηθό λαό, όπνπ ηελ ζθόησζαλ γδέξλνληάο θαη δηακειίδνληαο ηελ κε θνθηεξά όζηξαθα. Σν δηαιπκέλν ζώκα ηεο ην κεηέθεξαλ ζην Κπλάξηνλ όπνπ ηελ έθαςαλ. Παξά θάζε επόκελε πξνζπάζεηα λα ηνλ απαιιάμνπλ από ην ζηίγκα ηνπ δνινθόλνπ, ην αδηακθηζβήηεην γεγνλόο παξακέλεη όηη δελ έθαλε θακία πξνζπάζεηα λα απνηξέςεη ην απνηξόπαην θαη βίαην έγθιεκα. Σν κόλν ειαθξπληηθό πνπ κπνξεί θαλείο λα πξνζθέξεη ζαλ ππεξάζπηζή ηνπ είλαη ην όηη, ηπθισκέλνο από ηε καλία ηνπ θαλαηηζκνύ, ν Κύξηιινο ζεσξνύζε ηελ Τπαηία σο κάγηζζα εθπξόζσπν ηνπ Καθνύ. Οη δνινθόλνη ηεο Τπαηίαο ήηαλ Παξαβνιηθνί, θαλαηηθνί κνλαρνί ηεο Δθθιεζίαο ηνπ Αγ. Κπξίιινπ ηεο Ιεξνπζαιήκ, πηζαλώο ππνβνεζνύκελνη από Νηηξηαλνύο κνλαρνύο. Σν αλ ν Κύξηιινο δηέηαμε ν ίδηνο ην θόλν παξακέλεη αλνηθηό εξώηεκα. Πάλησο, δεκηνύξγεζε ην ιηγόηεξν ην πνιηηηθό θιίκα πνπ επέηξεςε κηα ηέηνηα ζεξησδία. Ο Κύξηιινο αξγόηεξα νλνκάζηεθε άγηνο. Ο Οξέζηεο αλέθεξε ηε δνινθνλία θαη δήηεζε από ηε Ρώκε λα μεθηλήζεη έξεπλεο. Αξγόηεξα παξαηηήζεθε θαη έθπγε από ηελ Αιεμάλδξεηα. Η έξεπλα αλαβιήζεθε πνιιέο θνξέο ιόγσ 'έιιεηςεο καξηύξσλ' θαη ηειηθά ν Κύξηιινο ηζρπξίζζεθε όηη ε Τπαηία ήηαλ δσληαλή θαη δνύζε ζηελ Αζήλα. Έηζη ράζεθε ην 415 ε κεγαιύηεξε γπλαίθα κύζηεο ηνπ αξραίνπ θόζκνπ θαη καδί ηεο έπεζε θαη ε Νενπιαησληθή ρνιή ηεο Αιεμάλδξεηαο. Η κλήκε ηεο Τπαηίαο πηζαλώο ηηκάηαη από ηελ Ρσκαηνθαζνιηθή Δθθιεζία ζην πξόζσπν ηεο Αγ. Αηθαηεξίλεο ηεο Αιεμάλδξεηαο. Καηά άιινπο απηή είλαη δηαθνξεηηθό πξόζσπν, κηα άιιε ρξηζηηαλή Αιεμαλδξηλή δηαλννύκελε πνπ δνινθνλήζεθε έλα κήλα πξηλ ηελ Τπαηία. [69] Οι ηαςποθοπίερ ηο Μεζαίωνα Ο αλζειιεληθόο ξόινο ησλ εβξαίσλ θαηά ηα ρξόληα ηνπ βπδαληηλνύ Μεζαίσλα, δηνρεηεύζεθε έληερλα επίζεο κέζσ ησλ ηαπξνθνξηώλ. Οη ηαπξνθνξίεο, ππήξμαλ ην δνιηόηεξν εθεύξεκα ηνπ εβξατζκνύ, πξνθεηκέλνπ λα θαηαιύζεη θάζε έλλνηα Διιεληθόηεηαο πνπ απέκελε ζην Βπδάληην. Με πξόζρεκα, ηελ απειεπζέξσζε ηεο Παιαηζηίλεο από ηνλ νζσκαληθό θαηαθηεηή, δηνξγαλώζεθαλ νθηώ ζηαπξνθνξίεο κε ζεκείν εθθηλήζεσο ηελ θεληξηθή Δπξώπε, νη νπνίεο ζην ζύλνιν ηνπο έπιεμαλ αλεπαλόξζσηα ηνλ Διιεληζκό, παξεθθιίλνληαο θαζ’ νινθιεξία από ηνλ ππνηηζέκελν αληηθεηκεληθό ζθνπό ηνπο. Η αξρή έγηλε από ηνλ εβξατθήο θαηαγσγήο Πέηξν Δξεκίηε, ν νπνίνο ην 1096 ηζρπξίζζεθε όηη είδε ζε όξακα ηε κνξθή ηνπ Ιεζνύ, ν νπνίνο ηνπ δήηεζε λα μεθηλήζεη κία εθζηξαηεία ελαληίνλ ησλ απίζησλ Οζσκαλώλ. Απηή ήηαλ ε αθνξκή γηα ηε δηνξγάλσζε ηεο Πξώηεο ηαπξνθνξίαο, ε νπνία επέθεξε ηελ επί ηξηαθνληαεηία ιεειαζία ηνπ Βπδαληίνπ, αληί ηνπ πνιέκνπ θαηά ησλ απίζησλ. Μόλν ην 1099 νη ζηαπξνθόξνη θαηέιαβαλ γηα ηα πξνζρήκαηα ηελ Ιεξνπζαιήκ, δηθαηνινγώληαο ηελ παξνπζία ηνπο. ηα πιαίζηα ηεο δεύηεξεο θαηά ζεηξάλ ζηαπξνθνξίαο, ε νπνία μεθίλεζε ην 1117, δεηλνπάζεζαλ ζηελ θπξηνιεμία Διιεληθέο πόιεηο, όπσο ην Ιθόλην, ε Γακαζθόο θαη ε Αζθαιώλα, ρσξίο πνηέ νη ζηαπξνθόξνη λα επηδηώμνπλ λα θζάζνπλ ζηελ Ιεξνπζαιήκ. Μέζσ απηώλ ησλ θαη’ επίθαζε ζηαπξνθνξηώλ, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη ήηαλ ην επηθάιπκκα νηθνλνκηθώλ, ζηξαηησηηθώλ αιιά θαη πνιηηηθώλ δνινπινθηώλ, πνπ ζπκπίπηνπλ κε ηελ νηθνλνκηθή δηείζδπζε ησλ εβξαίσλ θαη ησλ Γπηηθώλ Δπξσπαίσλ ζηελ ηξσηή θαη αηκνξξαγνύζα πιένλ βπδαληηλή απηνθξαηνξία, θηππήζεθε αιύπεηα ε Διιεληθή θηινζνθία, ην [70] Διιεληθό πλεύκα θαη νη Διιεληθνί πιεζπζκνί ησλ πεξηνρώλ, ηηο νπνίεο ιεειαηνύζαλ απηνί νη ζηαπξνθόξνη. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ηέηαξηεο ζηαπξνθνξίαο, νη εβξατθήο θαηαγσγήο εγήηνξέο ηεο, ν Βαιδνπίλνο θαη ν Δξξίθνο Γάλδαινο, επεηέζεζαλ επζέσο θαηά ηεο Κσλζηαληηλνππόιεσο, ηελ νπνία αθνύ θαηέιαβαλ, ζηε ζπλέρεηα επηδόζεθαλ αλελόριεηνη ζηελ θαηαζηξνθή νιόθιεξεο ηεο απηνθξαηνξίαο, έρνληαο εγθαηαιείςεη πιένλ ηα πξνζρήκαηα. Οη δύν απηνί θαηαθηεηέο, αθνύ δηακέιηζαλ ηελ Διιάδα ζε δύν ηκήκαηα, ζπλέρηζαλ ην θαηαζηξνθηθό ηνπο έξγν, έσο όηνπ ζθνηώζεθαλ θάηνηθνη ηεο Θξάθεο, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ καρώλ. Οη ηαπξνθνξίεο ζπλεπώο νδήγεζαλ ζηελ θαηάιπζε ηεο βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο ην 1204 κ.Υ., έλα πιήγκα ην νπνίν πξνιείαλε ην έδαθνο γηα ηελ κεηέπεηηα θαηάθηεζε από ηνπο Οζσκαλνύο ην 1453. Ο Μεζαίσλαο κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ζαλ κηα ρξνληθή πεξίνδν πλεπκαηηθνύ παγεηώλα πνπ θξάηεζε ηνπιάρηζηνλ ρίιηα ρξόληα, ζηελ νπνία ν ζξεζθεπηηθόο θαλαηηζκόο θαη ε νπηζζνδξόκεζε θαίλεηαη λα θπξηαξρνύλ. Πεξίνδνο αλαζηνιήο ρηιίσλ εηώλ, γηαηί αλαζηέιιεη ηελ εμέιημε ηεο αλζξσπόηεηαο γηα κηα πνιύ κεγάιε ρξνληθή πεξίνδν ζηελ νπνία θαηαζηέιινληαη νη θαζνιηθέο αλζξώπηλεο αμίεο πνπ θπξηάξρεζαλ ζηνλ αξραίν θόζκν θαη ηδηαίηεξα ζηελ Αξραία Διιάδα. Ο ζξεζθεπηηθόο θόβνο, ε κεηαζαλάηηα θξίζε θαη ηα βαζαληζηήξηα ηνπ Άδε θαηαπίεδαλ βάλαπζα ηελ ζπλείδεζε ηνπ αλζξώπνπ. Οη πακπάιαηεο θαη αληηεπηζηεκνληθέο ηδέεο ηεο Αγίαο Γξαθήο ζηξαγγάιηδαλ ηελ ειεύζεξε ζθέςε απνκαθξύλνληαο ηνλ άλζξσπν από θάζε δεκηνπξγηθή δξαζηεξηόηεηα, απνμελώλνληάο ηνλ από ηνλ θόζκν ηεο πξαγκαηηθόηεηαο. Η αζηπλνκνθξαηία ηεο Ιεξήο Δμέηαζεο επέβαιε ζενθξαηηθό θαζεζηώο ζηεξώληαο ηελ απηνηέιεηα ησλ ππεθόσλ πηζηώλ ώζηε λα κελ ζθέθηνληαη, λα κελ δεκηνπξγνύλ θαη θαιιηεξγώληαο δνπιηθά αηζζήκαηα ηαπεηλνθξνζύλεο λα ζέξλνληαη κπξνζηά ζην ςέκα, ηελ πιάλε θαη ηελ απάηε. Οη παξαβάηεο αλειέεηα βαζαλίδνληαλ θαη όζνη δελ κεηαλννύζαλ δεκόζηα θαίγνληαλ δσληαλνί ζε ππαίζξηεο θηέζηεο πνπ δηνξγάλσλε ε Δθθιεζία κε ζύκκαρν ηελ πνιηηηθή εμνπζία. Απηόο πνπ έπαηξλε ηε ζέζε πάλσ ζην ηθξίσκα ζπρλά ήηαλ έλαο θηιήζπρνο πνιίηεο πνπ ε παξάβαζή ηνπ ήηαλ όηη αλαδεηνύζε ηελ αιήζεηα ζηνπο λόκνπο ηεο θύζεο, ζηα καζεκαηηθά, ζηελ αλαηνκία ηνπ αλζξώπηλνπ ζώκαηνο ή ζηελ θίλεζε ησλ πιαλεηώλ ηνπ νπξαλνύ πνπ όκσο, βξηζθόηαλ ζε κεγαιεηώδε αληίθαζε κε ηελ αιήζεηα ηεο Αγίαο Γξαθήο. Η εκκληζιαζηική ιεπαπσία Η αλώηεξε αξηζηνθξαηία ζε νιόθιεξε ηελ Δπξώπε πεξηιάκβαλε έλαλ αξηζκό θιεξηθώλ, γηαηί ζηηο έδξεο ησλ επηζθόπσλ θαη ζε πνιιά κνλαζηήξηα είραλ εθρσξεζεί κεγάιεο εθηάζεηο γεο, όπνπ νη θιεξηθνί απηνί είραλ [71] κεγαιύηεξεο εμνπζίεο από ηνπο θνηλσληθά ηζόηηκνπο ιατθνύο, θαη σο ρσξνδεζπόηεο θα σο βαζηιηθνί αμησκαηνύρνη. Τπό ηνλ Καξινκάγλν θαη ηνπο κεηαγελέζηεξνπο εγεκόλεο, ην θξάηνο επελέβε γηα λα εληζρύζεη ηελ θαζνιηθή ζπλαίλεζε κε ηε κνξθή ζξεζθεπηηθήο δηαθπβέξλεζεο επί ηνπ ζπλόινπ ησλ ιατθώλ ,θαη απηή ζα κπνξνύζαλ λα είλαη επαρζήο ή θαηαπηεζηηθή. ε αληίζεζε κε ηνπο θνηλσληθά ηζόηηκνπο ηνπο νη νπνίνη είραλ κηα δηαθνξεηηθή θαη αλώηεξε απαζρόιεζε, ε αξηζηνθξαηία απηή θαη νη θαηώηεξνη αμησκαηνύρνη ηεο ζηξαηνινγνύληαλ, ζεσξεηηθά, κε βάζε αξθεηά δηαθνξεηηθά αξρέο. ηελ πξάμε όκσο, ηα αλώηεξα αμηώκαηα ηεο εθθιεζίαο παξέκελα ζρεδόλ εμνινθιήξνπ πξνλόκηα ηεο αξηζηνθξαηίαο θαη αξγόηεξα ησλ ηάμεσλ ησλ ηππνηώλ. Μεηαμύ ηνπ 8νπ θαη ηνπ 15νπ αηώλα είρε ππνινγηζζεί όηη θάηη πεξηζζόηεξν ηνπ ελόο ηξίηνπ από ηνπο δύν ρηιηάδεο επηζθόπνπο πνπ είραλ ηνπνζεηεζεί ζηηο γεξκαληθέο επηζθνπέο θαηαγόηαλ από κε επγελείο νηθνγέλεηεο θαη κόλν πέληε πξνέξρνληαλ από ηελ εμαξηεκέλε αγξνηηθή ηάμε, πνπ απνηεινύζε ηνλ θύξην όγθν ηνπ πιεζπζκνύ. Οξηζκέλα κνλαζηήξηα θαη θνιέγηα επηζθνπηθώλ θαλόλσλ πξννξίδνληαλ ξεηά γηα εθείλνπο πνπ είραλ απνδεδεηγκέλα επγελή θαηαγσγή. Δπίζεο, ε πξόζβαζε ζηα ύςηζηα εθθιεζηαζηηθά αμηώκαηα θαζνξηδόηαλ ελ κέξεη από πνιινύο παξάγνληεο. Από ηνλ 11ν αηώλα θαη κεηά, ε ζεηεία ζηελ ππεξεζία ηνπ βαζηιηά ή ηνπ πάπα θαη ε βαζηά γλώζε ηεο ζενινγίαο θαη ηνπ θαλνληθνύ δηθαίνπ πξνζέθεξαλ ηα κέζα ζε δηάθνξνπο αλζξώπνπο γηα λα αλέιζνπλ ζηεξηδόκελε κόλν ζηηο ηθαλόηεηέο ηνπο. Η πηώζη ηηρ Κωνζηανηινούποληρ Ωο ηα ηέιε ηνπ 13νπ αηώλα θαη νη ηειεπηαίεο εγεκνλίεο ησλ ηαπξνθόξσλ είραλ αλαθαηαιεθζεί από ηνπο κσακεζαλνύο, παξά ηηο πξνζπάζεηεο εγεκόλσλ, όπσο ήηαλ ν Φξεηδεξίθνο Μπαξκπαξόζα, ν Ρηράξδνο ν Λενληόθαξδνο, ν Φξεηδεξίθνο Β’ θαη ν Άγηνο Λνπδνβίθνο, θαζέλαο από ηνπο νπνίνπο εγήζεθε θάπνηαο ζηαπξνθνξίαο ρσξίο κόληκν απνηέιεζκα. Σν 1291 έπεζε ε Άθξα ε ηειεπηαία πόιε ηνπ βαζηιείνπ ησλ Ιεξνζνιύκσλ ,θαη κόλν ε λήζνο Κύπξνο παξέκελε ζε ρξηζηηαληθά ρέξηα. Καηά ηνλ 14 ν αηώλα νη Οζσκαλνί Σνύξθνη μερύζεθαλ πξνο Γπζκάο επηηηζέκελνη θαηά ησλ κνπζνπικαληθώλ ,ησλ βπδαληηλώλ θαη ησλ αλεμάξηεησλ εδαθώλ ηόζν ηεο Αζίαο όζν θαη ηεο Δπξώπεο. πλέηξηςαλ ηε κεγαιύηεξε βαιθαληθή δύλακε, ηε εξβία θαη θαηέθιπζαλ ηελ ππόινηπε ρεξζόλεζν. Ήηαλ θαηόπηλ ειεύζεξνη λα νινθιεξώζνπλ ηελ θαηάθηεζε ηεο ππόινηπεο Μ. Αζίαο θαη λα πνιηνξθήζνπλ ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε. Η κεγάιε ηζρπξή πόιε έπεζε ην 1453. Σν γεγνλόο απηό ειάρηζηα άιιαμε ηελ θαηάζηαζε ζηελ Αλαηνιή- νη Ιηαινί έκπνξνη ζπλέρηζαλ ηηο δνζνιεςίεο ηνπο ζηα ιηκάληα θαη ηηο αγνξέο, κνινλόηη ην βελεηηθό εκπόξην ππέζηε δεκηέο. Πηγή: Πάππξνο Λαξνύο Μπξηηάληα Σελ αξκνδηόηεηα πνπ είρε ν βπδαληηλόο απηνθξάηνξαο λα δηνξίδεη ή λα παύεη αλώηαηνπο θιεξηθνύο ,ηελ επνπηεία θαη ηνλ έιεγρν ηεο εθθιεζηαζηηθήο πεξηνπζίαο θαη θπξίσο απηήο ησλ κνλαζηεξηώλ ,ηελ αζθνύζε αδίζηαθηα. [72] Πνιιέο θνξέο κάιηζηα ιάκβαλε ζθιεξόηαηα κέηξα θαηά ησλ θιεξηθώλ αλεμάξηεηα από ην βαζκό ηνπο, αληιώληαο ηε δπλαηόηεηα απηή αθξηβώο από ην δηθαίσκα ηνπ ηεο επέκβαζεο ζηα δηνηθεηηθά πξάγκαηα ηεο εθθιεζίαο. Πηγή: Η Βπδαληηλή ηζηνξία από ηηο πεγέο ΔΒΡΑΙΟΙ ΚΑΙ ΥΡΙΣΙΑΝΙΜΟ Ο αληηζεκηηηζκόο θαηά ηνλ Μεζαίσλα θαίλεηαη πσο έρεη θπξίσο ζξεζθεπηηθή θαη νηθνλνκηθή βάζε. ηαλ ν Υξηζηηαληζκόο έγηλε επίζεκε ζξεζθεία ηνπ θξάηνπο, ε ερζξόηεηα ησλ Δβξαίσλ θαηά ηνπ Υξηζηηαληζκνύ απνηέιεζε πξόζρεκα απνθιεηζκνύ ηνπο. Η πνιηηηθή ησλ εθθιεζηώλ ηνπ Μεζαίσλα ρώξηζε ηνπο Δβξαίνπο από ηελ θνηλόηεηα απαγνξεύνληαο ηελ επηγακία θαη επέβαιε νηθνλνκηθνύο πεξηνξηζκνύο. Αξθεηνί κειεηεηέο πηζηεύνπλ πσο νη λόκνη πνπ επηβιήζεθαλ από ηελ εθθιεζία πξνθάιεζαλ έλα εθηεηακέλν ξεύκα αληηζεκηηηζκνύ. Καζώο κάιηζηα ζηνπο Υξηζηηαλνύο απαγνξεπόηαλ λα δαλείδνπλ ρξήκαηα κε ηόθν, νη Δβξαίνη, πνπ δελ είραλ ηέηνηα απαγόξεπζε, ελζάξθσλαλ ηελ εηθόλα ησλ θαθώλ ηνθνγιύθσλ. Οη θαηεγνξίεο πσο νη Δβξαίνη ζθόησλαλ ηα παηδηά θαη ρξεζηκνπνηνύζαλ ην αίκα ηνπο γηα ηελ παξαζθεπή ηνπ άδπκνπ άξηνπ αλαπηύρζεθαλ θπξίσο ζηα ρξηζηηαληθά κεζαησληθά θείκελα. Παξόιν πνπ ζεσξείηαη όηη ην Βαηηθαλό άζθεζε ήπηα πνιηηηθή απέλαληη ζηνπο Δβξαίνπο ηεο δηαζπνξάο, αθνύ δελ απαγόξεπζε ηελ είζνδό ηνπο ζηελ Αγία Πόιε, ππήξμαλ παξαδείγκαηα βίαηαο ζπκπεξηθνξάο. Η ζηαπξνθνξία, πνπ ππνθηλήζεθε από κηα νκηιία ηνπ Πάπα Οπξβαλνύ ΙΙ ην 1095, νδήγεζε ζηε ζθαγή ρηιηάδσλ Δβξαίσλ "απίζησλ". Με ηε ζεηξά ηνπ ν πάπαο Γξεγόξηνο ΙΥ ηππηθά θαζηέξσζε ηελ Ιεξή Δμέηαζε ην 1233 πξνθεηκέλνπ λα θαηαπνιεκήζεη ηηο αηξέζεηο. Η Ιεξή Δμέηαζε ηππηθά δελ ζηόρεπζε ζηνπο Δβξαίνπο, αιιά θαηά ηα κέζα ηνπ 13νπ αηώλα ην Σαικνύδ ζεσξήζεθε βιάζθεκν θαη ηα δηθαζηήξηα ηεο Ιεξήο Δμέηαζεο ινγόθξηλαλ θαη θαηέζηξεςαλ εβξατθά θείκελα. Αθόκα θαη απηέο νη ελέξγεηεο ήηαλ ζρεηηθά ήπηεο ζε ζύγθξηζε κε εθείλεο ηεο ηζπαληθήο Ιεξήο Δμέηαζεο. Οη Ιζπαλνί ηεξνεμεηαζηέο βαζάληζαλ, εθηέιεζαλ θαη απέβαιαλ ηειηθά ηνπο Δβξαίνπο θαη ηνπο Δβξαίνπο-Marranos πνπ είραλ βίαηα πξνζειπηηζηεί αιιά πηζηεπόηαλ όηη αζθνύζαλ θξπθά ηνλ Ινπδατζκό. Οη Δβξαίνη εθδηώρζεθαλ από δηάθνξα θξάηε ζε όιε ηε δπηηθή Δπξώπε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξώηκνπ θπξίσο Μεζαίσλα, ηε ρεηξόηεξε ίζσο πεξίνδν γηα ηνπο Δπξσπαίνπο Δβξαίνπο κεηά ηηο δηώμεηο ηεο δεθαεηίαο 1930-40. [73] ΓΙΑΜΑΡΣΤΡΟΜΔΝΟΙ - ΚΑΘΟΛΙΚΟΙ Από ην 15ν αηώλα πνιινί θαηεγνξνύζαλ ηελ Καζνιηθή Δθθιεζία όηη δελ ηελ ελδηέθεξαλ νη αλάγθεο ησλ πηζηώλ ηεο παξά κόλν λα γίλεηαη πινύζηα θαη ηζρπξή. Σν 1517, ν Μαξηίλνο Λνύζεξνο, έλαο Γεξκαλόο κνλαρόο, απνθάζηζε λα δηακαξηπξεζεί δεκόζηα γηα ηα ζπρσξνράξηηα πνπ πνπινύζε ε Καζνιηθή Δθθιεζία. πνηνο ηα αγόξαδε πίζηεπε πσο έηζη ζα έπαηξλε ζπγρώξεζε γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ κεηά ην ζάλαηό ηνπ. Ο Λνύζεξνο έγξαςε έλα θείκελν κε «95 ζέζεηο» ελάληηα ζηελ Καζνιηθή Δθθιεζία θαη ην θόιιεζε ζηελ πόξηα ηεο Δπηζθνπήο ζηε γεξκαληθή πόιε Βηξηεκβέξγε, γηα λα ην βιέπνπλ όινη. Παξ’ όιν πνπ ε Καζνιηθή Δθθιεζία θαηαδίθαζε ην Λνύζεξν (1521), δελ κπόξεζε λα ηνλ απνκνλώζεη θαη λα πλίμεη ηηο ηδέεο ηνπ, πνπ έγηλαλ γλσζηέο ράξε ζηελ ηππνγξαθία.Οη απόςεηο ηνπ Λνύζεξνπ ζύληνκα μεπέξαζαλ ηελ πεξηνρή ηεο ζεκεξηλήο Γεξκαλίαο, απ’ όπνπ μεθίλεζαλ, κεηαθξάζηεθαλ ζε άιιεο γιώζζεο θαη έθηαζαλ ζε όιεο ηηο πεξηνρέο πνπ είρε πηζηνύο ε Καζνιηθή Δθθιεζία. Με ην Λνύζεξν μεθίλεζε ε πξνηεζηαληηθή επαλάζηαζε (νη νπαδνί ηεο κεηαξξύζκηζεο νλνκάζηεθαλ πξνηεζηάληεο, δειαδή δηακαξηπξόκελνη). Οη πξνηεζηάληεο δελ αληηδξνύλ κόλν ζηελ Καζνιηθή Δθθιεζία, ζηε δηαθζνξά θαη ζηηο ππεξβνιέο ηεο. Η κεηαξξύζκηζε έθεξε κεγάιε θξίζε κέζα ζηελ Καζνιηθή Δθθιεζία, πνπ αλαγθάζηεθε λα αληηδξάζεη θαη λα θάλεη ηε δηθή ηεο κεηαξξύζκηζε: ηελ αληηκεηαξξύζκηζε .Οη εθπξόζσπνί ηεο έβαιαλ δύν ζηόρνπο: πξώηνλ, λα εληζρύζνπλ ηελ Καζνιηθή Δθθιεζία θαη δεύηεξνλ, λα πεξηνξίζνπλ ηε κεηαξξύζκηζε θαη ηελ εμάπισζή ηεο. Γηα λα ην πεηύρνπλ απηό μεθαζάξηζαλ ζε πνηα δεηήκαηα ζεσξνύζαλ ηνπο πξνηεζηάληεο αηξεηηθνύο. Βξήθαλ ιύζεηο γηα λα ιεηηνπξγεί θαιύηεξα ε Καζνιηθή Δθθιεζία θαη λα κε γίλνληαη νηθνλνκηθά ζθάλδαια. Φξόληηζαλ επίζεο γηα ηνπο θιεξηθνύο θαη ηε κόξθσζή ηνπο. Απνθάζηζαλ λα ιεηηνπξγήζεη θαη πάιη ε Ιεξή Δμέηαζε γηα λα θπλεγήζεη ηνπο πξνηεζηάληεο. Δπίζεο, γηα λα αληηκεησπίζνπλ ην λέν κέζν δηάδνζεο ησλ ηδεώλ, ηα ηππσκέλα βηβιία, έθηηαμαλ έλαλ Καηάινγν κε Απαγνξεπκέλα Βηβιία. Ίδξπζαλ έλα λέν κνλαρηθό ηάγκα, ηνπο Ιεζνπίηεο. Οη Ιεζνπίηεο έπξεπε λα ζηεξίδνπλ ηελ Καζνιηθή Δθθιεζία θαη ηα ζπκθέξνληά ηεο ελάληηα ζηνπο αληηπάινπο ηεο. Έηζη ε δπηηθή Δπξώπε είλαη ρσξηζκέλε ζε δύν αληίπαιεο ζξεζθεπηηθέο νκάδεο: ηνπο θαζνιηθνύο θαη ηνπο πξνηεζηάληεο. Κακηά όκσο δελ έρεη ηόζε δύλακε ώζηε λα ληθήζεη ηελ άιιε. ηε Γαιιία έγηλαλ πνιιά βίαηα επεηζόδηα όζν θξάηεζαλ νη ζξεζθεπηηθνί πόιεκνη αλάκεζα ζηνπο θαζνιηθνύο θαη ζηνπο πξνηεζηάληεο (νπγελόηνη). Σν πην ζεκαληηθό από απηά ήηαλ ε Νύρηα ηνπ Αγίνπ Βαξζνινκαίνπ (1572), όηαλ νη θαζνιηθνί εμόλησζαλ καδηθά πξνηεζηάληεο ζην Παξίζη. ην ηέινο νη Γάιινη βαζηιηάδεο έκεηλαλ πηζηνί ζηελ Καζνιηθή Δθθιεζία θαη επέβαιαλ ηε ζξεζθεία ηνπο κε ηε βία. Οη νπγελόηνη (πνπ γηα θάπνηα πεξίνδν πήξαλ νξηζκέλα ζξεζθεπηηθά δηθαηώκαηα) βξέζεθαλ εθηόο λόκνπ, εμνξίζηεθαλ θαη ζθνξπίζηεθαλ ζηελ ππόινηπε Δπξώπε.Από ηα κέζα ηνπ 16νπ αηώλα κέρξη ηα κέζα ηνπ 17νπ αηώλα, ζηε δπηηθή Δπξώπε [74] θπξηαξρεί ε βία: δηώμεηο, ζθαγέο, εκθύιηεο ζπγθξνύζεηο, πξνζθπγηά, εμνξίεο θαη πόιεκνη αλάκεζα ζε θξάηε. Γηα πεξηζζόηεξν από έλαλ αηώλα (1517-1648) ζηε δπηηθή Δπξώπε γίλνληαη πνιινί πόιεκνη πνπ έρνπλ αηηία ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζε θαζνιηθνύο θαη πξνηεζηάληεο. Άιιεο θνξέο πάιη νη δηαθνξέο απηέο ρξεζηκεύνπλ κόλν ζαλ αθνξκέο. Πέξαζε αξθεηόο θαηξόο γηα λα θηάζνπκε λα ζπλππάξρνπλ ηα θξάηε εηξεληθά θαη νη άλζξσπνη λα μεπεξάζνπλ ηηο ζξεζθεπηηθέο δηαθνξέο ηνπο θαη λα κάζνπλ λα δνπλ καδί, αλεμάξηεηα από ηε ζξεζθεία ηνπο. Να ζηακαηήζνπλ δειαδή λα ππάξρνπλ ηέηνηνπ δηαθξίζεηο ζηε ζξεζθεία. Η πλζήθε ηεο Βεζηθαιίαο είλαη πνιύ ζεκαληηθή. Με απηήλ ηέιεησζαλ νη ζξεζθεπηηθέο ζπγθξνύζεηο. Αλαγλσξίζηεθαλ νη πξνηεζηαληηθέο Δθθιεζίεο πνπ δεκηνύξγεζε ε κεηαξξύζκηζε. Καηά ηνλ 4ν θαη 5ν αηώλα νη Βάξβαξνη, όπσο νλνκάζηεθαλ ηα γεξκαληθά θύια θαη ν αζηαηηθόο ιαόο ησλ Ούλλσλ, εηζβάιινπλ ζηα εδάθε ηνπ Ρσκατθνύ Κξάηνπο. Δλώ νη Ούλλνη ηειηθά απσζνύληαη θαη δηαζθνξπίδνληαη ηα γεξκαληθά θύια εγθαζίζηαληαη κόληκα ζηελ Δπξώπε θαη νξγαλώλνληαη ζε βαζίιεηα. Ο Καπλομάγνορ (768-814), δηάδνρνο ηνπ Πηπίλνπ ηνπ Βξαρύ, κε ζπλερείο πνιέκνπο θαηόξζσζε λα επεθηείλεη ην Φξαγθηθό Βαζίιεην θαη λα δεκηνπξγήζεη έλα παλίζρπξν ρξηζηηαληθό θξάηνο. Σν γεγνλόο απηό ππήξμε αθεηεξία δηακάρεο κεηαμύ ηεο Γύζεο θαη ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο, γηαηί νη Βπδαληηλνί ζεσξνύζαλ ηνλ απηνθξάηνξά ηνπο σο ηνλ κνλαδηθό θιεξνλόκν θαη ζπλερηζηή ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο, εηο βάξνο άιισλ ιαώλ. Σελ ίδηα επνρή, πνπ νη θιεξνλόκνη ηνπ Καξινκάγλνπ ζπγθξνύνληαη κεηαμύ ηνπο γηα ηελ θιεξνλνκηά, ε Δπξώπε δέρεηαη λέεο εηζβνιέο. Από ην λόην νη απακηνοί(κνπζνπικάλνη ηεο Αθξηθήο θαη ηεο Ιζπαλίαο) επηηίζεληαη ζηα παξάιηα ηεο Μεζνγείνπ θαη από ηα αλαηνιηθά νη Μαγςάποι(Ούγγξνη) εμαπνιύνπλ επηδξνκέο ζε κεγάιν ηκήκαηα ηεο δπηηθήο Δπξώπεο. Σέινο, από ηηο θαλδηλαβηθέο Υώξεο θηάλνπλ νη Νοπμανδοί ή Βίκινγκρ πνπ αλαζηαηώλνπλ ηελ Δπξώπε κε αηθλίδηεο επηδξνκέο θαη εγθαζίζηαληαη ζηα εδάθε ηεο. Έπεηηα δεκηνπξγείηαη ε θενπδαξρηθή θνηλσληα. Η θενπδαξρηθή θνηλσλία αλαγλώξηδε ηξεηο ηάμεηο: ηοςρ ανθπώποςρ ηηρ πποζεςσήρ (θιεξηθνύο θαη κνλαρνύο), ηνπο ανθπώποςρ ηος πολέμος (άξρνληεο) θαη ηνπο ανθπώποςρ ηηρ επγαζίαρ. ηελ νπζία, απηέο αληηζηνηρνύζαλ ζε δύν, ζηνπο πξνλνκηνύρνπο θεοςδάπσερ θαη ζηνπο σωπικούρ, αθνύ νη άλζξσπνη ηεο Δθθιεζίαο αλήθαλ ζηνπο πξώηνπο. ηελ θνξπθή ηεο θνηλσληθήο ηεξαξρίαο βξηζθόηαλ ν βαζιλιάρ θαη αθνινπζνύζαλ νη άμεζοι ςποηελείρ από ηνπο νπνίνπο εμαξηηόληαλ νη καηώηεποι ςποηελείρ. ηελ ηάμε ησλ αξρόλησλ ή επγελώλ αλήθαλ θαη νη έθηππνη καρεηέο, πνπ νλνκάδνληαλ ηππόηεο, θαη νη νπνίνη ζπγθξνηνύζαλ κηα θιεηζηή θενπδαξρηθή νκάδα. Σέινο, θένπδα κπνξνύζαλ λα θαηέρνπλ θαη εθθιεζηαζηηθνί άξρνληεο. Γηαθξίλνπκε ινηπόλ θαη εδώ δηάθξηζε ζηε ζξεζθεία όζνλ αθνξά ηελ ηεξάξρεζε ηεο θνηλσλίαο. [75] Οη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ Καξινκάγλνπ επηηάρπλαλ ηελ εμέιημε ηεο θενπδαξρίαο. Παιαηόηεξα ν ζηξαηόο απνηεινύληαλ από ειεύζεξνπο αγξόηεο ππό ηελ εγεζία ηνπ απηνθξάηνξα. Οη ζπλερείο πόιεκνη, όκσο, θαη ε αύμεζε ηνπ θόζηνπο ηνπ ζηξαηησηηθνύ εμνπιηζκνύ αλάγθαζαλ ηνλ απηνθξάηνξα λα ζηεξηρζεί ζηνπο βαζηιηθνύο αμησκαηνύρνπο πνπ ηνπο είρε παξαρσξήζεη γαίεο θαη ζηνπο άιινπο ηζρπξνύο γαηνθηήκνλεο. Απηνί ζπκκεηείραλ ζηνλ πόιεκν κε ηνπο αλζξώπνπο ηνπο παξέρνληαο θαη ηνλ εμνπιηζκό ηνπο. [76] Μεςαίωνασ-Εργαςία-Διακρίςεισ [77] Μεςαίωνασ Μεςαίωνασ ονομάηεται θ χρονικι περίοδοσ τθσ ανκρϊπινθσ ιςτορίασ που διαδζχεται τθν περίοδο τθσ Αρχαιότθτασ και τελειϊνει με τθν περίοδο τθσ Αναγζννθςθσ. Διιρκεςε περίπου 1000 χρόνια, από τθν κατάλυςθ του Δυτικοφ Ρωμαϊκοφ κράτουσ (476 μ.Χ.) και το κάνατο του Λουςτινιανοφ Α' (565 μ.Χ.), του τελευταίου βυηαντινοφ αυτοκράτορα που διαπνεόταν από το όραμα τθσ αναβίωςθσ τθσ παλαιάσ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ και τθσ παγκόςμιασ κυριαρχίασ τθσ, ωσ και τθν εποχι τθσ κατάλθψθσ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ από τουσ Σοφρκουσ (1453 μ.Χ.) και τθν ανακάλυψθ τθσ Αμερικισ(1492 μ.Χ.) από τον Κολόμβο.Ο Μεςαίωνασ ζμεινε γνωςτόσ ωσ θ περίοδοσ των κοτεινϊν Αιϊνων. Επθρεαςμζνοι από τθ ςφγκριςθ με τθν περίοδο τθσ Αναγζννθςθσ και τθσ ζντονθσ καλλιζργειασ των ανκρωπιςτικϊν επιςτθμϊν, οι ιςτορικοί, κυρίωσ τθσ εποχισ του Διαφωτιςμοφ, χαρακτιριςαν το Μεςαίωνα περίοδο κρθςκευτικοφ φανατιςμοφ και οπιςκοδρόμθςθσ, μθ λαμβάνοντασ υπ´όψιν ότι θ κατάλυςθ του Βυηαντίου από τουσ Σοφρκουσ επζτρεψε τθ μετακίνθςθ των διανοοφμενων τθσ Κωνςταντινοφπολθσ ςτισ πόλεισ τθσ Λταλίασ με αποτζλεςμα τθν Λταλικι Αναγζννθςθ. Πρώιμοσ Μεςαίωνασ Κακϊσ θ πολιτικι δφναμθ τθσ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ μειωνόταν ςυνεχϊσ ςτθν Δυτικι Ευρϊπθ μετά τον 3ο αιϊνα μ.Χ., οι περιοχζσ τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ άρχιςαν να κατοικοφνται από φυλζσ λαϊν που πρωτοεμφανίηονταν ςτο προςκινιο: Οφνοι, Γότκοι, Βάνδαλοι, άξονεσ, Άβαροι. Εδϊ πρζπει να τονιςτεί ότι το ανατολικό κομμάτι τθσ ΡωμαϊκισΑυτοκρατορίασ ςυνζχιηε να υπάρχει. Οι κάτοικοι τθσ [78] Ανατολικισ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ κεωροφςαν εαυτοφσ ςυνεχιςτζσ τθσ ρωμαϊκισ αυτοκρατορικισ ιδζασ. Άλλωςτε ο Ρωμαίοσ αυτοκράτορασΚωνςταντίνοσ είχε μεταφζρει το 330 μ.Χ. τθν πρωτεφουςα από τθ Ρϊμθ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Θ περίοδοσ αυτι, που χαρακτθρίςτθκε από ςυχνζσ μετακινιςεισ φυλετικϊν ομάδων, ονομάςτθκε Εποχι των Μετακινιςεων. Μζςοσ Μεςαίωνασ Κατά τθν κφρια περίοδο του Μεςαίωνα μια ςειρά από βελτιϊςεισ τθσ αγροτικισ και βιοτεχνικισ τεχνολογίασ και πρακτικισ, όπωσ θ εφαρμογι τθσ τριετοφσ αμειψιςποράσ και θ χριςθ νζου άροτρου, θ εκτεταμζνθ χριςθ νερόμυλων και αργαλειϊν, προκάλεςαν μια αφξθςθ τθσ παραγωγισ. ταδιακά, θ παραγωγι που πλεόναηε μποροφςε να πουλθκεί ζναντι χρθμάτων, αντί τθσ ανταλλαγισ που ςυνθκιηόταν παλιότερα. Ο εκχρθματιςμόσ των ςυναλλαγϊν, βοικθςε ςτθν αντικατάςταςθ υποχρεϊςεων με χριματα, και ςτθν ελεφκερθ μεταβίβαςθ κτθμάτων. Θ απϊκθςθ του Λςλάμ από τθν Ευρϊπθ, θ δθμογραφικι ανάπτυξθ, θ αφξθςθ τθσ παραγωγισ με ςυνζπεια τθν φπαρξθ πλεονάςματοσ και θ υιοκζτθςθ νζων χρθματοπιςτωτικϊν τεχνικϊν, ζκεςαν τισ βάςεισ για μια εμπορικι επανάςταςθ. Ύςτεροσ Μεςαίωνασ το πρϊτο μιςό του 14ου αιϊνα, θ Ευρϊπθ ιρκε αντιμζτωπθ με το ςυνδυαςμό δφο μεγάλων ςυμφορϊν. Θ πρϊτθ ςυμφορά ιταν θ επιδθμία πανϊλθσ που με ταχφτατθ εξάπλωςθ προκάλεςε το κάνατο μεγάλου μζρουσ του πλθκυςμοφ. Επιπρόςκετα, οι κινιςεισ φυγισ από τισ μολυςμζνεσ περιοχζσ και θ εξόντωςθ του πλθκυςμοφ, προκάλεςαν [79] τθν ερθμοποίθςθ των αγροτικϊν περιοχϊν, άφθςαν πολλζσ εκτάςεισ ακαλλιζργθτεσ με αποτζλεςμα τθν εμφάνιςθ ζλλειψθσ τροφίμων. Ο λοιμόσ που προκλικθκε δθμιοφργθςε επιπλζον κφματα ο ίδιοσ, αλλά και ενίςχυςε τθν εξάπλωςθ τθσ πανϊλθσ ςτον αδφναμο και πειναςμζνο πλθκυςμό. Από τθ ςυμφορά τθσ πανϊλθσ ελάχιςτεσ περιοχζσ ζμειναν αλϊβθτεσ. ε κάποιεσ ο κάνατοσ ζπλθξε το ζνα τρίτο ι ζνα τζταρτο του πλθκυςμοφ. Πολεμικζσ ςυγκροφςεισ πολυάρικμων επαγγελματικϊν ςτρατϊν με κυριότερθ τον ΕκατονταετιΠόλεμο, επίςθσ ζπλθξαν τισ αγροτικζσ περιοχζσ. Οι απλιρωτοι ςτρατιϊτεσ μετατρζπονταν ςε ςυμμορίεσ που λυμαίνονταν τθν φπαικρο. [80] H εργαςία ςτον Μεςαίωνα Ο πλθκυςμόσ ηοφςε ςτον πρϊιμο Μεςαίωνα ςε μικρζσ πόλεισ, κυρίωσ διοικθτικά ι κρθςκευτικά κζντρα, χωρίσ να ζχει εμπορικζσ ςυναλλαγζσ με άλλεσ γειτονικζσ πόλεισ. Οι παλιζσ οδικζσ ςυνδζςεισ δεν αξιοποιοφνταν πια για το εμπόριο, αφοφ δεν υπιρχαν προϊόντα προσ ανταλλαγι. Θ οικονομία ςτθριηόταν ςχεδόν αποκλειςτικά ςτθ γεωργία. Σα παραγόμενα γεωργικά προϊόντα προορίηονταν κυρίωσ για τθν τροφοδοςία τθσ οικογζνειασ και, εφόςον κάτι περίςςευε, δινόταν ωσ αντάλλαγμα για τθν προμικεια κάποιων ειδϊν από άλλεσ οικογζνειεσ. Αποτζλεςμα ιταν να δθμιουργείται άμεςθ εξάρτθςθ του πλθκυςμοφ από τα αποτελζςματα των γεωργικϊν εργαςιϊν. ε περίπτωςθ ςιτοδειϊν πζκαιναν οι άνκρωποι από τθν πείνα. Αλλά αυτι δεν ιταν θ μόνθ εξάρτθςθ. Μόνο μερικοί, λίγοι άνκρωποι δεν αςχολοφνταν με τθ γεωργία. ιταν εκείνοι που, είτε είχαν βιοτεχνικά ι λόγια επαγγζλματα (ςιδεράσ, υφαντουργόσ, νομικόσ, ςυμβολαιογράφοσ), είτε ανικαν ςτθν αριςτοκρατία ι ςτον ανϊτερο κλιρο (επίςκοποι, θγοφμενοι). Σα μζλθ τθσ αριςτοκρατίασ και του κλιρου διζκεταν όμωσ επίςθσ καλλιεργιςιμουσ αγροφσ, τουσ οποίουσ είχαν δεχτεί ωσ παραχϊρθςθ από τθν πολιτικι εξουςία. Οι εκκλθςιαςτικοί θγζτεσ ειςζπρατταν επιπλζον και δωρεζσ από λαϊκοφσ και ευγενείσ κτθματίεσ και ανταπζδιδαν υποςχζςεισ για υποςτιριξθ ςε διενζξεισ και για τθν εξαςφάλιςθ «αιϊνιασ ηωισ»! Σα μζλθ τθσ κοςμικισ εξουςίασ ζπαιρναν από τθν Εκκλθςία ςυνικωσ ωσ αντάλλαγμα για τισ δωρεζσ κτθμάτων και χρθμάτων, τθν πολιτικι και ςτρατιωτικι ςτιριξι τθσ. Εφόςον αυτι θ ςτιριξθ δεν ιταν εφικτι, μεκοδευόταν αντικατάςταςθ του ιερατείου, επιςκόπων, καρδιναλιϊν και παπϊν, ϊςτε να προκφψει θ επικυμθτι ανταπόκριςθ. το πολφτομο ζργο του K. Deschner περιγράφεται πλικοσ πολεμικϊν ςυρράξεων, μθχανοραφιϊν [81] και προδοςιϊν, άλλοτε μεταξφ των εκπροςϊπων εναλλαςςόμενων ςυμμαχιϊν τθσ κοςμικισ και εκκλθςιαςτικισ εξουςίασ και άλλοτε όλων των προαναφερόμενων ενωμζνων εναντίον γειτονικϊν λαϊν και ιερατείων, χριςτιανικϊν και μθ. Οι ςυχνζσ ςιτοδείεσ και επιδθμίεσ, αλλά και θ καταςτροφι τθσ εςοδείασ από ομοεκενείσ ι ξζνουσ επιδρομείσ, οδθγοφςαν τουσ χωρικοφσ ςτθν ανάγκθ να χρεωκοφν για να επιηιςουν. Ζτςι, οι μόνοι φορείσ που διζκεταν τθν οικονομικι επιφάνεια να δανείςουν χριματα ςτουσ αναξιοπακοφντεσ, εγγράφοντασ υποκικθ ςτα κτιματά τουσ, δθλαδι οι αριςτοκρατικζσ οικογζνειεσ και o εκκλθςιαςτικόσ μθχανιςμόσ, πιραν ςταδιακά υπό τον ελεγχό τουσ τθν καλλιεργιςιμθ γθ. Οι αγρότεσ καλλιεργοφςαν πλζον μιςκωμζνθ γθ, αυτι τθσ εξουςίασ και τθν παλαιά δικι τουσ, πλθρϊνοντασ όχι με χριματα αλλά με ζνα μζροσ τθσ γεωργικισ παραγωγισ. Αυτοί οι αγρότεσ δεν ιταν ακριβϊσ δοφλοι, αλλά δουλοπάροικοι, δθλαδι ακολουκοφςαν τα κτιματα και πωλοφνταν ι κλθροδοτοφνταν μαηί τουσ. ε ζνα τζτοιο κλίμα και περιβάλλον εργαςίασ προφανϊσ δεν ιταν δυνατόν να προκφψουν καινοτομίεσ ςτον τεχνικό τομζα! Ο Ευρωπαϊκόσ μεςαίωνασ - Ζκτθ Σάξθ-χϊροσ εργαςίασ [82] Διακρίςεισ ςτην Εργαςία ςτο Μεςαίωνα Μεςαιωνικζσ κοινότητεσ και εργαςία. Σουσ δφο κυριότερουσ τφπουσ γεωργίασ ςτα εδάφθ τθσ δυτικισ νότιασ Ευρϊπθσ τουσ αςκοφςαν καλλιεργθτζσ οι οποίοι ηοφςαν, όπου ιταν δυνατό, ςε μεγάλουσ οικιςμοφσ, με τισ εκκλθςίεσ, τουσ μφλουσ και τισ ςιταποκικεσ τουσ. Οι οικιςμοί ιταν ςυχνά περιτειχιςμζνοι ι περιφραγμζνοι με κάμνουσ ι δενδρφλλια προκειμζνου να προςτατεφονται από ηϊα και επιδρομείσ. Και οι δφο αυτοί τφποι γεωργίασ ζρχονταν ςε αντίκεςθ με εκείνεσ που υπιρχαν ςτθν περιφζρειά τουσ και ςτισ λιγότερο εφφορεσ ι ςτισ περιςςότερο κατατεμαχιςμζνεσ ςε μικροφσ κλιρουσ περιοχζσ τθσ ενδοχϊρασ. τα κελτικά εδάφθ τθσ Λρλανδίασ, κωτίασ και Ουαλίασ, ςτθν κεντρικι και βόρεια Λςπανία και ςτουσ πρόποδεσ των Άλπεων, κακϊσ και ςτθν Ουγγαρία και ςτα λατινόφωνα Βαλκάνια, ανκοφςε μια κατ’ εξοχιν κτθνοτροφικι οικονομία, που ςτθριηόταν ςτα κοπάδια των βοοειδϊν, των προβάτων και των αιγϊν, δθμιουργϊντασ ζνα τελείωσ διαφορετικό ειςοδθματικό πρότυπο. Δεδομζνου ότι τα βόδια αποτελοφςαν για τον καλλιεργθτι των δθμθτριακϊν το βαςικότερο βοικθμα για το όργωμα, και το γάλα, το τυρί, το αλάτι και το κρζασ ιταν αναγκαία για τθ διατροφι του και δεδομζνου ότι για τισ αγροτικζσ κοινότθτεσ που βαςίηονταν πρωτίςτωσ ςτθν κτθνοτροφία ιταν εξίςου αναγκαίο ζνα μίνιμουμ ςυγκομιδισ, οι περιςςότερεσ μεςαιωνικζσ κοινότθτεσ παρουςίαηαν μια αβζβαιθ ιςορροπία δυνάμεων ανάμεςα ςτισ ανάγκεσ τθσ ςυγκομιδισ και των ηϊων. Πζρα από αυτοφσ τουσ τφπουσ κοινότθτασ υπιρχαν και εξαιρετικά ειδικευμζνοι οικιςμοί, όπωσ οι κοινότθτεσ των ψαράδων ςτισ ακτζσ τθσ Βόρειασ Κάλαςςασ, οι εργαηόμενοι ςτισ αλυκζσ τθσ νοτιοδυτικισ Γαλλίασ, οι κάτοικοι των φεν που αςχολοφνταν με τθ ςυλλογι ξυλοτφρφθσ και οι εργάτεσ ορυχείων, οι οποίοι ιταν άλλοτε μεμονωμζνοι και άλλοτε οργανωμζνοι ςε κλειςτζσ κοινότθτεσ, όπωσ οι εργάτεσ ορυχείων καςςιτζρου τθσ Κορνουάλθσ και τθσ Βοθμίασ. Με υποτυπϊδθ τεχνολογία και φτωχά μζςα επικοινωνίασ, οι μεςαιωνικζσ κοινότθτεσ εξαρτιόνταν όλεσ κατά μεγάλο μζροσ από το φυςικό τουσ περιβάλλον. [83] Οι δοφλοι. Θ δουλεία τθσ εποχισ των Καρολιδϊν, μολονότι ςυνζχεια τθσ ρωμαϊκισ δουλείασ, διζφερε ουςιωδϊσ απ’ αυτιν: ιταν πιο ιπια και εξελιςςόταν ςιγά-ςιγά προσ το κακεςτϊσ τθσ απλισ εξαρτθμζνθσ εργατικισ δυνάμεωσ. Θ κυρίαρχθ μορφι δουλείασ ιταν ςυνικωσ για τουσ μεν άνδρεσ θ εξαναγκαςτικι εργαςία μζχρι φυςικισ εξόντωςθσ, για τισ δε γυναίκεσ θ ςεξουαλικι εκμετάλλευςθ. Σα παιδιά, αγόρια και κορίτςια, χρθςιμοποιοφνταν ςυνικωσ για ςκλθρι εργαςία ι, ςπανιότερα, για υποχρεωτικι ενςωμάτωςθ ςτον κυρίαρχο πλθκυςμό, αλλάηοντασ κριςκευμα και εκνικότθτα. Επίςθσ, όταν ζφταναν ςτθν εφθβεία ι και νωρίτερα, τα κορίτςια άρχιηαν να χρθςιμοποιοφνται ωσ ςεξουαλικά αντικείμενα και τα αγόρια μετά τα 13-14 λογαριάηονταν ςυνικωσ ωσ ενιλικεσ δοφλοι. Σα αγόρια ςε κάποιουσ πολιτιςμοφσ γίνονταν ευνοφχοι ι αφομοιϊνονταν ςε ςτρατιωτικζσ υπθρεςίεσ, εφόςον είχαν αςπαςκεί το κριςκευμα, τθν ιδεολογία και τθν εκνικότθτα τθσ κυρίαρχθσ ομάδασ. Οι ςκλάβοι. Γεννιοφνταν από ςκλάβουσ γονείσ. κλάβοι όμωσ γίνονταν οι αιχμάλωτοι πολζμου (ειδωλολάτρεσ) ι όςοι πωλοφςαν τον εαυτό τουσ ωσ ςκλάβο. Εργάηονταν ςτισ γαίεσ του κυρίου τουσ χωρίσάλλθ ανταμοιβι παρά μόνο τθ ςυντιρθςι τουσ. Άλλοι πάλι, οι servidomestici, απαςχολοφνταν ςτισ οικιακζσ εργαςίεσ του γαιοκτιμονα. Μία ιδιότυπθ μορφι ςκλάβων ιταν οι servicasati, ςτουσ οποίουσ είχε παραχωρθκεί θ καλλιζργεια ενόσ τεμαχίου γθσ (mansus) ζναντι παροχισ οριςμζνου [84] μζρουσ του ειςοδιματοσ. Σελευταία κατθγορία ιταν οι ςκλάβοι που χρθςιμοποιοφνταν από τον κφριό τουσ για να διαχειρίηονται τα προϊόντα του. κλάβοι επίςθσ ιταν τοποκετθμζνοι για τθ διεξαγωγι διαφόρων εξειδικευμζνων εργαςιϊν ι τεχνϊν τισ οποίεσ είχε ανάγκθ ζνα μεγάλο κτιμα (μεταλλουργοί, ξυλουργοί, τεχνίτεσ). Οι εξαρτημένοι αγρότεσ(κάτοχοι mansi). Σο πλατφ ςτρϊμα του πλθκυςμοφ που ερχόταν μετά τουσ ςκλάβουσ ιταν οι εξαρτθμζνοι αγρότεσ. Αποτελεί πρόβλθμα αν ιταν ελεφκεροι ι όχι. Θ κρατοφςα ςιμερα γνϊμθ είναι ότι ςτο Μεςαίωνα ο χϊροσ μεταξφ ελευκερίασ και δουλείασ είναι πλατφσ και ς’ αυτόν ανικουν πολλζσ κατθγορίεσ ανκρϊπων, με όρια όχι ςαφϊσ κακοριςμζνα. Τπάρχουν περιοχζσ που οι εξαρτθμζνοι είναι ι πλθςιάηουν τουσ ελεφκερουσ και άλλεσ που πλθςιάηουν τουσ δοφλουσ. Τπάρχουν αντικρουόμενεσ γνϊμεσ όςον αφορά τθν προζλευςθ των εξαρτθμζνων χωρικϊν. Κατά τισ παλαιότερεσ από αυτζσ, μεγάλο μζροσ των ελεφκερων μικροκαλλιεργθτϊν μεταβλικθκαν ςε εξαρτθμζνουσ αγρότεσ είτε δια τθσ βίασ, είτε εκελοφςια. Δια τθσ βίασ περιιλκαν ςτθν κατάςταςθ αυτοί οι coloni(=γεωργοί) τθσ ρωμαιο-γαλατικισ εποχισ. Χωρίσ να μεταβλθκοφν οι οικονομικζσ ςυνκικεσ και όροι ηωισ τουσ ζγιναν οι coloni του θγεμόνα (fishcalini) ι coloniμεγαλογαιοκτθμόνων, ςτουσ οποίουσ περιιλκαν με βαςιλικι δωρεά ι από κλθρονομιά ι από προίκα. Με τθ δικι τουσ κζλθςθ μεταβλικθκαν ςε εξαρτθμζνουσ, ελεφκεροι μικροκαλλιεργθτζσ, που ςτθν προςπάκειά τουσ να αποφφγουν οριςμζνεσ κρατικζσ υποχρεϊςεισ, όπωσ τισ ςτρατιωτικζσ τουσ υποχρεϊςεισ, εγκατζλειπαν τθν ιδιότθτα του <<ελεφκερου>> και παραχωροφςαν τισ γαίεσ τουσ υπό οποιαδιποτε ιδιότθτα ςε ζναν μεγαλογαιοκτιμονα: λαϊκό ι εκκλθςιαςτικό ι μονι. τθ ςυνζχεια ζπαιρναν από το νζο τουσ κτιριο προσ καλλιζργεια τισ παλαιζσ γαίεσ ζναντι ςυμφωνουμζνων υπθρεςιϊν και παροχϊν. Ζτςι ο μζχρι τότε <<ελεφκεροσ>> μετεβάλλετο όχι ςε δοφλο, αλλά ςε εξαρτθμζνο πρόςωπο, ςε χωρικό δθλαδι που ηει κάτω από τθ δικαιοδοςία ενόσ μεγαλογαιοκτιμονα. [85] Ζναντι των κεωριϊν αυτϊν θ νεότερθ ζρευνα υποςτθρίηει ότι θ ζννοια τθσ <<ελευκερίασ>> ςτον πρϊιμο Μεςαίωνα είναι πολφ ςχετικι. Θ μεγάλθ πλειοψθφία του πλθκυςμοφ δεν αποτελζςκθκε ποτζ από <<ελεφκερουσ>> αγρότεσ και εκεί που απαντοφμε περιπτϊςεισ <<ελεφκερων>> αγροτϊν, πρόκειται ςτθν πραγματικότθτα όχι για κατάλοιπα παλαιάσ ελευκερίασ, αλλά για φαινόμενα νεότερθσ αφετθρίασ. Οι <<ελεφκεροι>> αρχικά υπαγόμενοι ςτον θγεμόνα, όπωσ άλλωςτε και ολόκλθροσ ο πλθκυςμόσ μιασ περιοχισ, ευνοικθκαν απ’ αυτόν, γιατί εξεπλιρωςαν αποςτολζσ ιδιαίτερθσ ςθμαςίασ και ςπουδαιότθτοσ όπωσ π.χ. τθν εκχζρςωςθ γαιϊν, τθν μεταβολι δαςϊν ςε αρόςιμεσ γαίεσ. Αρχικά λοιπόν υπιρχε γενικι υπαγωγι του πλθκυςμοφ ς’ ζναν θγεμόνα που όμωσ άρχιςε, για τουσ λόγουσ που αναφζρκθκαν, να διαφοροποιείται. Επί πλζον θ εκχϊρθςθ προνομίων ςε ευνοουμζνουσ του θγεμόνα μεγαλογαιοκτιμονεσ, ςυνεπιφζρει και νζα διάκριςθ του πλθκυςμοφ ανάμεςα ς’ αυτοφσ που υπάγονται απ’ ευκείασ ςτον θγεμόνα και ςτουσ άλλουσ που υπάγονται ςτουσ μεγαλογαιοκτιμονεσ, δεδομζνου ότι θ αρχικι γενικι υπαγωγι ςτον θγεμόνα ςιγά-ςιγά επεξετάκθ ςε ειδικζσ υπαγωγζσ ςτουσ ευνοουμζνουσ του θγεμόνα και δεδομζνου ότι και αυτοί είχαν κυριαρχικό δικαίωμα ςτισ γαίεσ που τουσ παραχωροφςε ο θγεμόνασ και ςτουσ ανκρϊπουσ του οίκου τουσ και ςτουσ καλλιεργθτζσ που εργάηονταν ςτισ παραχωρθκείςεσ γαίεσ. Οι εξαρτθμζνοι γεωργοί υπόκεινται ςε αρμοδιότθτεσ που ζχει ο μεγαλογαιοκτιμονασ και που ςιμερα κα ονομάηαμε κρατικζσ, όπωσ π.χ. είναι θ φροντίδα για τθν τιρθςθ τθσ τάξεωσ, για τθ απονομι δικαιοςφνθσ, για τθν προςταςία των ανκρϊπων του με τθ διατιρθςθ ζνοπλθσ δφναμθσ. Επιπλζον ο εξαρτθμζνοσ χωρικόσ υφίςταται μείωςθ τθσ προςωπικισ του ελευκερίασ. Πρϊτον βλζπει περιοριςμζνθ τθν ελευκερία μετακινιςεϊσ του. Ο εξαρτθμζνοσ χωρικόσ ιταν υποχρεωμζνοσ να ηει ςτθ γθ που του είχε παραχωριςει ο μεγαλογαιοκτιμονάσ του προσ καλλιζργεια και δεν μποροφςε να τθν εγκαταλείψει ι να πουλιςει όποια ιδιοκτθςία είχε χωρίσ τθν άδεια του κυρίου του. Δεφτερον, πλιρωνε προςωπικό (κεφαλικό) φόρο, μολονότι τοφτο δεν αποτελοφςε γενικό φαινόμενο. Σρίτον, δεν μποροφςε να [86] ςυνάψει γάμο χωρίσ τθν άδεια και τον ζλεγχο του γαιοκτιμονα. Σζταρτον, δεν μποροφςε να κλθροδοτιςει ελεφκερα τθν περιουςία του ςτα τζκνα του και πζμπτον υπζκειτο ςτισ ίδιεσ ςωματικζσ ποινζσ όπωσ και οι δοφλοι. Από τθν άλλθ πλευρά όμωσ υπιρχε ζνα ςθμείο κατά το οποίο ο εξαρτθμζνοσ διζφερε τελείωσ και κατθγορθματικϊσ από τον ςκλάβο. Ειδικότερα, λογιηόταν από το κράτοσ ωσ πλιρθσ πολίτθσ και ιταν υπόχρεοσ ςτρατιωτικισ υπθρεςίασ. Μποροφςε να εμφανιςτεί ςτα δικαςτιρια και να ενεργιςει ωσ μθνυτισ ι ωσ μάρτυρασ. Ο γαιοκτιμονασ δεν μποροφςε να τον υπερφορτίςει με πρόςκετεσ εργαςίεσ, καταλφοντασ ζτςι τισ εκιμικά κακοριςμζνεσ και περιοριςμζνεσ ςχετικά υποχρεϊςεισ του εξαρτθμζνου απζναντί του. Οι ελεφιεροι. Πάνω απ’ τουσ εξαρτθμζνουσ, οι οποίοι είχαν πίςω τουσ τθ δφναμθ του μεγαλογαιοκτιμονα που, για δικό του ςυμφζρον, τουσ προςτάτευε ζναντι του κράτουσ, οι ελεφκεροι ιταν μία τάξθ μζςθσ οικονομικισ δυνάμεωσ, χωρίσ υποςτιριξθ και ςε κατάςταςθ παρακμισ. Θ περιουςία τουσ ανιρχετο ςυνικωσ ςε τρία ζωσ πζντε mansi, μολονότι πολλοί από αυτοφσ κατείχαν μικρότερεσ εκτάςεισ γθσ. Όςοι <<ελεφκεροι>> κατείχαν δϊδεκα mansi, όφειλαν να προςφζρουν ςτρατιωτικι υπθρεςία ωσ βαριά κωρακιςμζνοι ςτρατιϊτεσ. Όςοι κατείχαν τρία ζωσ πζντε mansi, απλι ςτρατιωτικι υπθρεςία. Όςοι τζλοσ κατείχαν λιγότερα από τρία mansiόφειλαν ανά δφο, τρεισ ι και περιςςότεροι να αναλάβουν τον εξοπλιςμό ενόσ ςτρατιϊτθ. Πλοφςιοι.τθν κορυφι του κοινωνικοφ διαςτρωματιςμοφ βρίςκονταν οι πλοφςιοι. υνζχεια αναλόγων ομάδων των υςτερορωμαϊκϊν χρόνων, αποτελοφν, ωσ προσ τθ ςφνκεςι τουσ, μια νζα τάξθ αποτελοφμενθ τόςο από τα υπολείμματα τθσ παλαιάσ ρωμανογαλατικισ τάξεωσ των πλουςίων, όςα επζηθςαν μζςα από τισ αναςτατϊςεισ των επιδρομϊν, όςο και από πρόςωπα των νζων λαϊν, που πιραν τθ κζςθ τουσ. Κατά τον πρϊιμο Μεςαίωνα οι πλοφςιοι ςυγκζντρωναν εκτόσ από τον πλοφτο και τισ αρμοδιότθτεσ ανατικζμενεσ από τον θγεμόνα ι τθν εκκλθςία. Σουσ βλζπουμε ςαν κόμθτεσ, επιςκόπουσ, θγουμζνουσ. Προοδοποιείται ζτςι αυτό που αποτελεί τθ βάςθ και το κεμζλιο τθσ [87] μεταγενζςτερθσ <<αριςτοκρατίασ>>, θ μόνιμθ (κλθρονομικι) δθλαδι ςυγκζντρωςθ ςτα ίδια χζρια πλοφτου και εξουςίασ. Ο κλθροσ.Ο ανϊτατοσ κλιροσ. Θ εκκλθςία για διαφόρουσ λόγουσ βρζκθκε να ζχει αποκτιςει τεράςτιο πλοφτο, κυρίωσ ςε ζγγειο ιδιοκτθςία. Σοφτο προκάλεςε ζνα τεράςτιο θκικό μειονζκτθμα. Σα ανϊτατα εκκλθςιαςτικά, όπωσ τα ανϊτατα πολιτικά αξιϊματα, περιιλκαν λίγο-πολφ ςτα χζρια των πολφ πλουςίων. Μεταξφ τουσ βζβαια υπιρχαν και μορφωμζνοι επίςκοποι, γενικά όμωσ το πνευματικό επίπεδο του ανϊτατου κλιρου ιταν χαμθλό. Είναι φυςικό λοιπόν οι επίςκοποι που προζρχονταν από τθν <<αριςτοκρατία>> τθσ εποχισ ηοφςαν ςαν λαϊκοί ευγενείσ. Πιγαιναν κυνιγι και μονομαχοφςαν. Μοναχοί.Ο μοναχιςμόσ παρουςίαηε κατά τον πρϊιμο Μεςαίωνα μία παράδοξθ εικόνα κινθτικότθτασ. Ανάμεςα ςτουσ μοναχοφσ υπιρχαν εν πρϊτοισ πρόςωπα που δεν ηοφςαν ςε μοναςτιρια υπό επιςκοπικό ζλεγχο, αλλά περιπλανιόνταν από τόπο ςε τόπο. Θ κατάςταςθ αυτι είχε λάβει τεράςτιεσ διαςτάςεισ και το γεγονόσ αυτό δυςκόλευε τθν εφαρμογι των κανόνων αςκθτικισ ηωισ του αγίου Βενεδίκτου. Εισ μάτθν οι θγεμόνεσ προςπακοφςαν να κζςουν τζρμα ςτθν κατάςταςθ αυτι. Οι προςπάκειζσ τουσ προςζκρουςαν και ςε άλλουσ, αλλά και ςε οικονομικοφσ κυρίωσ λόγουσ. Εκτόσ δθλαδι από μονζσ, όπωσ τθσ Corbieςτθν Πικαρδία ι τθσ Fuldaπου δζχονταν κυρίωσ πρόςωπα πλοφςια, ςτισ περιςςότερεσ άλλεσ μονζσ πιγαιναν μζλθ των κατϊτερων κοινωνικά και οικονομικά τάξεων. Κι όταν τα οικονομικά τθσ μονισ δεν ιταν αρκετά για να ηιςουν, οι μοναχοί προςπακοφςαν να βρουν εδϊ κι εκεί άλλθ ειςοδθματικι δυνατότθτα, πολλζσ φορζσ με τθν επίνευςθ και τθν παρότρυνςθ του γαιοκτιμονα ι του αξιωματοφχου τθσ περιοχισ. [88] το κακό αυτό όμωσ ςυντελοφςε κι άλλοσ λόγοσ. Πολλοί ςκλάβοι υποχρεϊνονταν από τον ιδρυτι τθσ μονισ γαιοκτιμονα να μπουν ςτο μοναςτιρι που αυτόσ είχε ιδρφςει. Όχι μόνο αυτό, ςτισ μονζσ ςτζλνονταν ακόμθ άνκρωποι που είχαν διαπράξει αδικιματα και εγκλιματα ακόμθ, και που μόνο τθν ευκαιρία ηθτοφςαν για να αποδράςουν από τον τόπο τθσ εγκλείςεωσ τουσ. Στρατιωτικθ υπηρεςία. Όλοι οι ελεφκεροι επζκειντο ςτθν ςτρατιωτικι υπθρεςία. υγκεντρϊνονταν κάκε άνοιξθ ςτα μζρθ που τουσ κακόριηε ο θγεμόνασ και ξεκινοφςαν για τον πόλεμο εφοδιαςμζνοι με τρόφιμα για τρεισ μινεσ και με ροφχα, όπλα και λοιπι εξάρτυςθ για μιςό χρόνο. Ο ςτρατιϊτθσ δεν ζπαιρνε μιςκό. Όλεσ τισ δαπάνεσ του ζπρεπε να καλφψει με δικά του χριματα. Σο βάροσ λοιπόν μιασ εκςτρατείασ για κάκε ςτρατευόμενο ιταν ιδθ ςοβαρό. Όταν όμωσ οι εκςτρατείεσ επαναλαμβάνονταν κάκε χρόνο, όπωσ τον καιρό του Καρλομάγνου, το βάροσ γινόταν αβάςταχτο. Και ο μεν μεγαλογαιοκτιμονασ μποροφςε με τον εκπρόςωπό του και το πλικοσ των δοφλων ι εξαρτθμζνων να καλλιεργεί και να φροντίηει και μετά τθν ςτράτευςι του τισ γαίεσ του, και με το ειςόδθμά του αμείωτο να εξακολουκεί να καλφπτει κάκε του ζξοδο χωρίσ κίνδυνο για τθν οικονομικι του ευρωςτία. Για τουσ μικροκαλλιεργθτζσ όμωσ και για τουσ παροίκουσ οι ςυνζπειεσ ιταν καταςτροφικζσ. Θ ςυχνι απουςία τουσ απ’ τισ γαίεσ τουσ και τα δυςβάςτακτα ζξοδα των επαναλαμβανομζνων εκςτρατειϊν οδιγθςαν αργά ι γριγορα ςτθν χρεωκοπία τουσ. [89] "ΙΟΣΗΣΑ ΣΩΝ ΓΤΟ ΦΤΛΩΝ ΣΟN ΜΔΑΙΩΝΑ" Αλακθηζβήηεηα, ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηελ θνηλσλία δελ ήηαλ ε ίδηα ζηνπο δηάθνξνπο ιανύο θη αθόκα παξνπζίαδε δηαθνξέο θαηά ηελ εμέιημε ησλ θνηλσληώλ κέζα από ηνπο αηώλεο. Αλ αλαηξέμεη θαλείο ζηελ ηζηνξία ησλ ιαώλ,ζα δηαπηζηώζεη πσο ε ζέζε ηεο γπλαίθαο παιαηόηεξα ππήξμε κεηνλεθηηθή ζε ζρέζε κε εθείλε ηνπ άλδξα θαη βξηζθόηαλ ζε πιήξε εμάξηεζε από απηόλ. Παξαδείγκαηα ηα νπνία απνδεηθλύνπλ όηη ε γπλαίθα ήηαλ θνηλσληθά ππνδεέζηεξε θαη δελ απνιάκβαλε θαλέλα δηθαίσκα, κπνξνύκε λα αληιήζνπκε από δηάθνξεο ηζηνξηθέο πεξηόδνπο όπσο ηελ Αξραία επνρή, ην Βπδάληην, ην Μεζαίσλα. Η νηθνγέλεηα θαη νη ζρέζεηο ησλ δύν θύισλ Οη άλζξσπνη ηνπ Μεζαίσλα ζεσξνύζαλ ηε γπλαίθα θαηώηεξε από ηνλ άλδξα. Πίζηεπαλ όηη απηό έδηλε ην δηθαίσκα ζηνπο άλδξεο λα επηβάιινπλ ζσκαηηθέο πνηλέο. Η ζέζε ηεο άιιαδε ππνρξεσηηθά όρη κόλν από αηώλα ζε αηώλα, αιιά πνιύ πεξηζζόηεξν, από ηάμε ζε ηάμε. Η κνίξα ηεο αξηζηνθξάηηζζαο ήηαλ ζαθώο θαιύηεξε από ηε κνίξα ηεο γπλαίθαο ηνπ πινύζηνπ εκπόξνπ θαη ε ζέζε ησλ δύν απηώλ ήηαλ πνιύ αλώηεξε από απηή ησλ γπλαηθώλ ησλ ρσξηθώλ. Οη ζρέζεηο ησλ δύν θύισλ πεξηνξίδνληαλ ζην πιαίζην ηνπ γάκνπ. Από ην 13ν αηώλα νη εμειίμεηο επέηξεςαλ θαη ηελ αλάπηπμε ζρέζεσλ κεηαμύ ησλ δύν θύισλ έμσ από ην πιαίζην απηό. Η ηάζε απηή εθθξάδεηαη ζηα ινγνηερληθά θείκελα ηεο επνρήο κε ην ιεγόκελν ιπποηικό έπωηα. Πεγή1: Βηβιίν βπδαληηλήο ηζηνξίαο Β' Γπκλαζίνπ [90] Πεγή2: Δηθόλεο google Πνιηηηθά δηθαηώκαηα πσο γλσξίδνπκε, ζηα ρξόληα ηεο ειιεληθήο θαη ξσκατθήο Αξραηόηεηαο ε γπλαίθα ζε αληίζεζε κε ηνλ άλδξα, ζηεξείηαη πιήξσο πνιηηηθώλ δηθαησκάησλ. ηνπο Νεόηεξνπο Υξόλνπο πξέπεη λα θηάζνπκε ζηνλ 20ό αηώλα γηα λα δνζεί ζηηο γπλαίθεο δηθαίσκα ςήθνπ. ην Μεζαίσλα βιέπνπκε ηηο γπλαίθεο λα ςεθίδνπλ ζηηο ζπλειεύζεηο πόιεσλ θαη ρσξηώλ πνπ θαιύπηνπλ έλα επξύ ηκήκα ηεο δπηηθήο Δπξώπεο. Βεβαίσο, ζηελ επνρή απηή δελ ςεθίδνπλ ηα άηνκα, αιιά νη νηθνγέλεηεο, νη νπνίεο πξάγκαηη εθπξνζσπνύληαη ζπλήζσο από ηνλ άληξα. Η ζέζε ηεο γπλαίθαο ζην δίθαην Υαξαθηεξηζηηθόο ηεο ζέζεο ηεο γπλαίθαο είλαη ν ζεζκόο ηεο επίθιεξεο. Η “επίθιεξνο” είλαη ε γπλαίθα ρσξίο αδειθνύο θαη ρσξίο αξζεληθά παηδηά πνπ θαλνληθά ζα έπξεπε λα θιεξνλνκήζεη ηελ νηθνγελεηαθή πεξηνπζία: δελ είλαη όκσο πξαγκαηηθά θιεξνλόκνο, θαζώο, όπσο καξηπξά θαη ν όξνο, απιώο “κεηαθέξεη” ηελ πεξηνπζία. Γηα λα κε ραζεί ε πεξηνπζία από ηελ επξύηεξε νηθνγέλεηα, ε επίθιεξνο είλαη ππνρξεσκέλε λα παληξεπηεί ηνλ εγγύηεξν άξξελα ζπγγελή ηεο (π.ρ. ζείν ηεο), ηνύην δε αθόκε θη αλ είλαη παληξεκέλε, νπόηε ππνρξενύηαη πξώηα λα ρσξίζεη ηνλ σο ηόηε ζύδπγό ηεο (ζηε πάξηε, ε αληίζηνηρε πεξίπησζε ηεο παηξνύρνπ ξπζκίδεηαη πάλησο θαηά ηξόπν πνπ δείρλεη θάπνην ζεβαζκό ζηε γπλαίθα). [91] Δθθιεζία Τπάξρνπλ βεβαίσο ηα γλσζηά κηζνγπληθά ζηεξεόηππα πνπ παξνπζηάδνπλ ηε γπλαίθα σο πξνζσπνπνίεζε ηεο ακαξηίαο. Τπάξρνπλ θαη ηα ηζηνξηθά ζηνηρεία πνπ παξέρνπλ κηα πνιύ πην ηζνξξνπεκέλε εηθόλα. Καηαξράο, ε κεζαησληθή Δθθιεζία δελ δηζηάδεη λα αλαζέζεη ζε γπλαίθεο ζέζεηο επζύλεο κε πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή ηζρύ. Οη εγνύκελεο ησλ κνλώλ αζθνύλ εμνπζία θαη δηαρεηξίδνληαη πνιιέο θνξέο ηεξάζηηεο πεξηνπζίεο. ύκβνια θαη κέζα ηεο γπλαηθείαο εμνπζίαο πσο δηαπηζηώλνπκε, ε άζθεζε ηεο εμνπζίαο από γπλαίθεο είλαη θαηλόκελν αξθεηά ζπλεζηζκέλν ζηα ρξόληα ηνπ Μεζαίσλα. Αληηζέησο, ζηελ Αξραηόηεηα θαη ζηνπο λεόηεξνπο ρξόλνπο (σο ηνλ 20ό αηώλα) έρνπκε ειάρηζηα παξαδείγκαηα γπλαηθώλ κε νπζηαζηηθή εμνπζία. Δλδεηθηηθό ησλ κεζαησληθώλ αληηιήςεσλ είλαη θαη ην γεγνλόο όηη ζηηο γπλαίθεο πνπ είλαη θνξείο εμνπζίαο (δπλεηηθά ή νπζηαζηηθά) παξέρεηαη ηόζν ε ζπκβνιηθή αλαγλώξηζε ηνπ ξόινπ απηνύ όζν θαη ηα αλαγθαία πιηθά κέζα. ε ζπκβνιηθό επίπεδν (θαη ην ζπκβνιηθό ζηνηρείν έρεη κεγάιε ζεκαζία γηα ηε ζπγθεθξηκέλε επνρή) παξαηεξείηαη όηη όιεο νη βαζίιηζζεο ζηέθνληαη, όπσο αθξηβώο θαη νη βαζηιείο. Η ηειεπηαία βαζίιηζζα ηεο Γαιιίαο πνπ ζηέθζεθε ήηαλ, ην 1610, ε Μαξία ησλ Μεδίθσλ (δεύηεξε ζύδπγνο ηνπ Δξξίθνπ Γ΄ ησλ Βνπξβόλσλ). Δθηόο από ην ζηέκκα κπνξνύκε λα αλαθέξνπκε ηελ πξνζσπηθή ζθξαγίδα ηεο βαζίιηζζαο ή ηα λνκίζκαηα πνπ θέξνπλ ην όλνκά ηεο (πεξίπησζε ηεο Ιζαβέιιαο ηεο Αραΐαο). ε επίπεδν πιηθώλ κέζσλ, όιεο νη βαζίιηζζεο θαη νη γπλαίθεο ηεο αλώηεξεο αξηζηνθξαηίαο έρνπλ ηελ πξνζσπηθή πεξηνπζία ηνπο: εθηόο από ηελ πεξηνπζία κε ηελ νπνία πξνηθίζζεθαλ από ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο έρνπλ ζηελ θπξηόηεηά ηνπο θαη ηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία ηα νπνία ηνπο δσξίδεη ν βαζηιηάο ή [92] θενπδάξρεο ζύδπγόο ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, ε απηνθξάηεηξα Θενθαλώ ιακβάλεη από ηνλ ζσλα εθηάζεηο από ηε Θνπξηγγία θαη ηε αμνλία κέρξη ηε βνξεηναλαηνιηθή Ιηαιία. Πεγή3: http://rogerios.wordpress.com/ Δξγαζία ηνλ επαγγεικαηηθό ηνκέα ν ξόινο ηεο γπλαίθαο ήηαλ κηθξόο θαη δνύιεπαλ κόλν ιόγσ ησλ δύζθνισλ νηθνλνκηθώλ θαηαζηάζεσλ ησλ νηθνγελεηώλ ηνπο ελώ νη γπλαίθεο κε πςειή κόξθσζε θαηαιάκβαλαλ θαη ζεκαληηθέο ζέζεηο ζηνλ επαγγεικαηηθό ηνκέα. Οη γπλαίθεο ησλ θησρόηεξσλ θνηλσληθώλ ζηξσκάησλ δνύιεπαλ ζηα ρσξάθηα θαη ζηα εξγαζηήξηα ηεο νηθνγέλεηαο αιιά θαη ζε θαηαζηήκαηα πθαζκάησλ θαη ηξνθίκσλ. Λίγεο γπλαίθεο νη νπνίεο ήηαλ κνξθσκέλεο, ήηαλ ηαηξνί πνπ ζεξάπεπαλ ην γπλαηθείν πιεζπζκό. Γεληθά, όκσο, ε «ηαπεηλή» ζπκκεηνρή ηεο γπλαίθαο ζηελ παξαγσγή θαη ζηελ νηθνλνκία, ραξαθηεξίδεηαη από ην θηελό γπλαηθείν κεξνθάκαην θαη ηελ νηθνλνκηθή εθκεηάιιεπζε. Μόξθσζε ην βαζηθόηεξν εθόδην ησλ παηδηώλ γηα ην κέιινλ ηνπο, ηε κόξθσζε, είραλ δηθαίσκα κόλν ηα αγόξηα. ηε δηάξθεηα ηεο καθξαίσλεο βπδαληηλήο ηζηνξίαο αλαθέξνληαη πνιιέο κνξθσκέλεο θαη θαιναλαζξεκκέλεο γπλαίθεο. Οη δπλαηόηεηεο, όκσο, γηα ηε κόξθσζε ελ γέλεη ησλ γπλαηθώλ ζην Βπδάληην ήηαλ πνιύ πεξηνξηζκέλεο. Μεξηθνί ηζηνξηθνί, εξεπλώληαο ηηο πεγέο, δηαπίζησζαλ όηη ήδε απ’ ηνλ 4ν αηώλα ππήξραλ δάζθαινη θνξηηζηώλ θαη ήηαλ δπλαηόλ ζηηο κεζαίεο θνηλσληθέο ηάμεηο λα ηα ζηέιλνπλ καδί κε ηα αγόξηα ζην ζρνιείν ηνπ Γξακκαηηζηή (ζηνηρεηώδεο εθπαίδεπζε) γηα λα κάζνπλ λα γξάθνπλ θαη λα δηαβάδνπλ. Έρνπκε αθόκε καξηπξίεο όηη όπσο ηα αγόξηα πήγαηλαλ ζε αλδξηθά κνλαζηήξηα γηα λα δηδαρζνύλ, όκνηα θαη ηα θνξίηζηα πήγαηλαλ ζε γπλαηθεία. Δίλαη βέβαην αθόκα όηη ηα θνξίηζηα πνπ αλήθαλ ζε πινπζηόηεξεο ηάμεηο, έπαηξλαλ ηελ ίδηα πεξίπνπ κόξθσζε κε ηα αδέξθηα ηνπο θαζώο ε δηδαζθαιία γηλόηαλ ζην ζπίηη από ηδησηηθνύο δαζθάινπο. Οπσζδήπνηε όκσο νη γπλαίθεο δελ κπνξνύζαλ λα πάλε ζηελ αλώηαηε εθπαίδεπζε. Από πνιύ κηθξή κάζαηλε "ηα ηνπ νίθνπ", ελώ νη γξακκαηηθέο γλώζεηο ηεο πεξηνξίδνληαλ ζπλήζσο ζε γξαθή θαη αλάγλσζε. Κάπνηεο γπλαίθεο, αλαινγηθά ειάρηζηεο, απνθηνύζαλ θαη επξύηεξε κόξθσζε θαη θάπνηεο έθηαζαλ ζε ηέηνην βαζκό κόξθσζεο, ώζηε [93] θαζηεξώζεθαλ ζην ζηεξέσκα κε ηελ επθπΐα θαη ηελ επξπκάζεηά ηνπο. Γεληθά, ε πνιηηεία είρε ζεζκνζεηήζεη ηνλ απνθιεηζκό ηεο γπλαίθαο από θάζε δεκόζηα δξαζηεξηόηεηα. Αθόκα νη κεζαησληθέο αληηιήςεηο γηα ηελ γπλαίθα θαη ηδίσο ε άπνςε όηη ε ζεμνπαιηθόηεηα ηεο γπλαίθαο ήηαλ ακαξηία δεκηνπξγνύζαλ ιαλζαζκέλεο απόςεηο γηα ηηο γπλαίθεο θαη επεξξέαζαλ θαζνξηζηηθά ηελ ζέζε πνπ θαηείρε. Έπξεπε λα δεη πεξηνξηζκέλε θαη απνκνλσκέλε ζην ζπίηη καθξηά από ηα κάηηα ησλ αλδξώλ, λα αζρνιείηαη κε ην λνηθνθπξηό θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηώλ έρνληαο ζπλείδεζε ηεο θαησηεξόηεηαο ηνπ θύινπ ηεο. ηελ πξάμε όκσο, ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ήηαλ δηαθνξεηηθή, ρσξίο βέβαηα λα είλαη πνηέ ηζόηηκε κε ηνπ άλδξα. Η εθπαίδεπζε ηνπ Βπδαληίνπ εμαζθάιηζε ζε πνιιά θνξίηζηα ηελ ζηνηρεηώδε κόξθσζε (έκαζαλ λα δηαβάδνπλ θαη λα γξάθνπλ), αιιά δελ έδσζε επθαηξίεο γηα πην πξνρσξεκέλε γλώζε. Η γπλαίθα, πιένλ εξγάδεηαη ιόγσλ ησλ νηθνλνκηθώλ δπζθνιηώλ εξγάδεηαη θαη θάπνηεο θνξέο θαηαξηίδεηαη θαη επαγγεικαηηθά ζε αμηόινγνγα επαγγέικαηα. πγρξόλσο απνθηά θαη δηθαηώκαηα θιεξνλνκηάο. Με ιίγα ιόγηα ε γπλαίθα ζηγά ζηγά αλεμαξηεηνπνηείηαη θαη απνθηά δηθαίσκαηα θαη ζηγά ζηγά ε ζέζε ηεο βειηηώλεηαη ρσξίο πόηε λα εμηζώλεηαη κε ηνπ άλδξα. [94] Η ΦΕΗ ΣΩΝ ΔΤΟ ΥΤΛΩΝ ΣΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΗ [95] Θ ςχζςθ των δυο φφλων ςτο Μεςαίωνα ιταν προκακοριςμζνεσ. Ο άντρασ είχε αναλάβει εδϊ και αιϊνεσ τθν παροχι των υλικϊν αγακϊν ςτον οίκο του, είναι αυτόσ που αςχολείται με τα κοινά (π.χ. θ πολιτικι ηωι, κρθςκεία, οικονομία) και είναι αυτόσ που ζχει τθν πλιρθ εξουςία ςτον οίκο και παίρνει όλεσ τισ ςθμαντικζσ αποφάςεισ μονόσ του. Αντίκετα θ γυναίκα μζνει ςτο ςπίτι, αποκλειςμζνθ από οποιαδιποτε ατομικι δραςτθριότθτα περά από τθν ανατροφι των παιδιϊν και κάποιεσ χειρονακτικζσ εργαςίεσ .ε ζνα κεοκρατικό κόςμο θ κοινωνικι ιεραρχία είναι πολφ ξεκάκαρθ οποφ ςτθν κορυφι βρίςκεται ο θγεμόνασ, οι ευγενείσ ,ο ανϊτατοσ κλιροσ, ο κατϊτεροσ κλιροσ και οι ζμποροι. ε αυτι τθν ιεραρχία καμία γυναικά δεν ζχει δυνατότθτα πρόςβαςθσ παρά μόνο ζμμεςθ, όπωσ μζςω γάμων για πολιτικζσ / οικονομικζσ ςυμμαχίεσ και λζγω ςυγγζνειασ με ιςχυροφσ άντρεσ. Άλλα ακόμα και ςε αυτζσ τισ περιπτϊςεισ θ γυναικά δεν ζχει δυνατότθτα επιλογισ (π.χ. τον άντρα που κα παντρευτεί). Επίςθσ είναι αξιοςθμείωτο ότι θ γυναικά δεν ζχει καμία δυνατότθτα κατάρτιςθσ ι μόρφωςθσ . Φυςικά υπιρχαν εξαιρζςεισ όπωσ θ Αδελαΐδα θ Μομφερατικθ, θ Κεοφανω, θ Λευκθ τθσ Καςτιλλθσ, θ Λςαβελλα τθσ Αχαιασ, ωςτοςο πολλεσ γυναίκεσ κατζλθξαν ςτθν πφρα με τθν κατθγορία ότι ιταν μάγιςςεσ, Σο δικαίωνα του ςυηφγου να χτυπάει τθ γυναίκα του, αναγνωριςμζνο από τθ κρθςκεία και τα ςυςτινατε πολιτιςτικϊν προτφπων κάκε εποχισ γίνονταν αποδεκτό ςε πολλοφσ κφκλουσ πολιτικοφ. Σο δικαίωνα αυτό κατακυρϊκθκε τόςο ςτο κανονικό Λυκαίο όςο και ςτο Κοράνι, όπου αναφζρεται το εξισ : «Ν’ απειλείτε τισ γυναίκεσ ςασ, αν υποψιάηεςτε ανταρςία από µΌρουσ τουσ. Να τισ δείρετε και να τισ αφιςετε µίνεσ τουσ ςτο κρεβάτι». Σο Μεςαίωνα το δικαίωνα επιβολισ τιάρασ από µΌρουσ του ςυηφγου είχε κατακυρωκεί ςε πολλζσ περιοχζσ τθσ Ευρϊπθσ µε διατάγματα και ζγγραφα. το τζλοσ του 13ου αιϊνα ο άντρασ ζχει το δικαίωνα να δείρει τθ γυναίκα του, αν αποδειχτεί ότι του ζκανε απιςτίεσ ι του αντιλάλθςε ι αρνικθκε να υπακοφςει. [96] Η ΘΕΗ ΣΗ ΓΤΝΑΙΚΑ ΣΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΗ Ασ δοφμε καταρχάσ τι είναι Αναγζννθςθ .υμφϊνα με το ςχολικό βιβλίο τθσ β λυκείου : Ο άμθοχπξπ διεσούμει ςξ πλαίριξ ρκέφηπ και δοάρηπ ςξσ και διαμξοτώμει μια διατξοεςική αμςίληφη για ςξμ κόρμξ. Ασςή η μέα ξπςική δε ρςηοίζεςαι πλέξμ ρςη δύμαμη ςηπ παοάδξρηπ, όπξσ κσοιαουξύμ η ρσμευήπ μέοιμμα για ςη ρχςηοία ςηπ φσυήπ, η απξυή από ςιπ υαοέπ ςηπ ζχήπ και η ιδέα ςηπ μαςαιόςηςαπ, αλλά ρςημ κοιςική ρκέφη, ρςημ ενέλινη, ρςιπ επιρςήμεπ και ρςημ ιδέα ςηπ ποξόδξσ. Σε αμςίθερη με ςξ Μεραίχμα, ξ ίδιξπ ξ άμθοχπξπ γίμεςαι ςξ επίκεμςοξ ςηπ παοαςήοηρηπ και ςξσ εμδιατέοξμςξπ ςχμ λξγίχμ, ςχμ ρξτώμ και ςχμ καλλιςευμώμ. Τξ ρώμα, η επίγεια ζχή και η ξμξοτιά απξκςξύμ ςη δική ςξσπ θέρη ρςη ζχή ςξσ αμθοώπξσ και διαμξοτώμξσμ μια μέα αμςίληφη για ςη ζχή. Κξιςίδα ςχμ πξλιςιρςικώμ ασςώμ ενελίνεχμ είμαι ξι ακμαίεπ ξικξμξμικά πόλειπ ςηπ Ιςαλίαπ, όπχπ η Φλχοεμςία, η Ρώμη, η Βεμεςία και ςξ Μιλάμξ. Σςιπ πόλειπ ασςέπ, ξι πμεσμαςικέπ και καλλιςευμικέπ δοαρςηοιόςηςεπ εμθαοούμξμςαι από διάρημξσπ μαικήμεπ* ςηπ επξυήπ, όπχπ είμαι ξι ηγεμόμεπ ςηπ Φλχοεμςίαπ Μέδικξι και ςξσ Μιλάμξσ Φόοςρα καθώπ και ξ πάπαπ Ιξύλιξπ Β'. Σ ασςό ςξ πλαίριξ λξγικά ξι ρυέρειπ μεςανύ ςχμ τσλώμ θα έποεπε μα κιμηθξύμ ποξπ ςημ ιρόςηςα όμχπ δεμ είμαι ρατέπ αμ ξι ρυέρειπ άμςοχμ-γσμαικχμ έγιμαμ πεοιρρόςεοξ ιρόςιμεπ. Οι απόφειπ είμαι αμςιταςικέπ Πολλεσ από τισ διαφορζσ παρζμειναν. Από τθν μια θ Αναγζννθςθ είναι μια περίοδοσ ςτθ ιςτορία τθσ δφςθσ κατά τθν οποία διάφορεσ κοςμικζσ γυναίκεσ κζρδιςαν διεκνι φιμθ ωσ καλλιτζχνεσ. Θ άνοδοσ των γυναικϊν καλλιτεχνϊν κατά τθ διάρκεια αυτισ τθσ περιόδου μπορεί να αποδοκεί ςε ςθμαντικζσ πολιτιςμικζσ αλλαγζσ. Μια τζτοια αλλαγι ιταν θ κίνθςθ προσ τον Ανκρωπιςμό (Renaissancehumanism),μια φιλοςοφία που, όπωσ είδαμε, ιρκε να προαςπιςτεί τθν αξιοπρζπεια και τθν ιςοτιμία όλων των ανκρϊπων, ζγινε θ κεντρικι ςκζψθ κατά τθν Αναγζννθςθ και βοικθςε ςτθν βελτίωςθ τθσ κζςθσ τθσ γυναίκασ. Δεδομζνου ότι ο Ανκρωπιςμόσ τθσ Αναγζννθςθσ ζδωςε τισ ευκαιρίεσ και δθμιοφργθςε τισ ςυνκικεσ για το άτομο να μορφωκεί, να εξελιχκεί και να επιτφχει, οριςμζνεσ γυναίκεσ κατάφεραν να ξεπεράςουν τουσ προςδοκϊμενουσ και παγιωμζνουσ από αιϊνεσ γι’ αυτζσ ρόλουσ και να ξεχωρίςουν με το ζργο τουσ. Επιπλζον, θ ταυτότθτα του μεμονωμζνου καλλιτζχνθ κεωρικθκε πλζον ςθμαντικι κι ζτςι, θ ανωνυμία ςτθν οποία καταδικάςτθκαν πολλοί αξιόλογοι καλλιτζχνεσ και καλλιτζχνιδεσ κατά το παρελκόν, ουςιαςτικά παφει, από αυτιν τθν περίοδο κι ζπειτα, να υπάρχει. [97] Αν και κατά τθν Αναγζννθςθ ζλαβαν χϊρα επαναςτατικζσ καινοτομίεσ ςε .... δείγμα τθσ οποίασ είναι θ διάςθμθ τοιχογραφία τθσ πρϊιμθσ Αναγζννθςθσ με ..... χάςμα ανάμεςα ςτα φφλα, μειϊνοντασ τα μζςα που κατείχαν οι γυναίκεσ το Μεςαίωνα. Β) Γυναίκα ςτην πολιτική Θ Αναγζννθςθ είναι γεμάτθ από άντρεσ πολιτικοφσ και καλλιτζχνεσ. Χαρακτθριςτικά αναφζρουμε τουσ Μζδικουσ, τον Ντα Βίντςι, τον Μιχαιλ Αγκφλο, τον Μπρουνελεςκι, τον Νικολό Μακιαβζλι, τον Γαλιλαίο και άλλουσ. . Ωζηνζν δελ κπνξνύκε λα αγλνήζνπκε ηελ εληππσζηαθή παξνπζία ηεο Αηθαηεξίλεο ησλ Μεδίθσλ. Πην αλαιπηηθά Η Αικατερίνη των Μεδίκων (ηηαι.: American α' Tie, Φισξεληία, 13 Απξηιίνπ 1519 - Μπινπά, 5 Ιαλνπαξίνπ 1589) ήηαλ βαζίιηζζα ηεο Γαιιίαο (1547-1559) σο ζύδπγνο ηνπ βαζηιηά Εξξίθνπ Β' ηεο Γαιιίαο. Ήηαλ θόξε ηνπ Λαπξέληηνπ Β' ησλ Μεδίθσλ θαη ηεο Μαγδαιελήο ηεο Ωβέξλεο. Τν 1533, ζε ειηθία 14 εηώλ ε Καηεξίλα παληξεύηεθε ηνλ πξίγθηπα Εξξίθν, δεύηεξν γην ηνπ βαζηιηά ηεο Γαιιίαο Φξαγθίζθνπ Α΄ θαη ηεο βαζίιηζζαο Κιαπδίαο. Ο κεγάινο γηνο ηνπ βαζηιηά, πξίγθηπαο Φξαγθίζθνο, πέζαλε ην 1536, νπόηε δηάδνρνο ηνπ γαιιηθνύ ζξόλνπ έγηλε ν ζύδπγόο ηεο, πνπ δηαδέρζεθε ην 1547 ηνλ παηέξα ηνπ σο Εξξίθνο Β΄ ηεο Γαιιίαο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο βαζηιείαο ηνπ, ν Εξξίθνο αζρνινύληαλ κάιινλ κε ηηο εξσκέλεο ηνπ παξά κε ηε ζύδπγό ,ηνπ. Ο Εξξίθνο πέζαλε ην 1559 θαη ε Αηθαηεξίλε εηζήιζε ζην πνιηηηθό πξνζθήλην, αθνύ έγηλε αληηβαζίιηζζα, εθηειώληαο ηα θαζήθνληα ηνπ αζζελνύο 15ρξνλνπ κεγαιύηεξνπ γηνπ ηεο, Φξαγθίζθνπ Β΄, πνπ πέζαλε ην 1560. Παξέκεηλε ζηελ αληηβαζηιεία, ππνθαζηζηώληαο ηνλ 10ρξνλν γην ηεο, Κάξνιν Θ΄, πνπ θη απηόο πέζαλε πξόσξα ην 1574. Τόηε ε Αηθαηεξίλε ζπκβαζίιεπζε κε ην κηθξόηεξν γην ηεο, Εξξίθν Γ΄, δηαδξακαηίδνληαο θαζνξηζηηθό ξόιν ζηελ άζθεζε ηεο εμνπζίαο. Οη ηξεηο αζζελείο γηνη ηεο Αηθαηεξίλεο βαζίιεπζαλ ζε κηα επνρή θνηλσληθώλ θαη ζξεζθεπηηθώλ αλαζηαηώζεσλ ζηε Γαιιία. Εθείλε αξρηθά πξνζεηαηξίζηεθε ηελ παξάηαμε ησλ Πξνηεζηαληώλ, ηνπο γλσζηνύο Οπγελόηνπο, αιιά ρσξίο λα αζπαζηεί ηηο πεπνηζήζεηο ηνπο. Αξγόηεξα, άιιαμε ηαθηηθή, ζηξάθεθε ελαληίνλ ηνπο θαη ηνπο δίσμε απελώο, κε απνηέιεζκα λα θαηεγνξεζεί σο εζηθή απηνπξγόο ηεο ζθαγήο ησλ Πξνηεζηαληώλ ζε όιε ηε Γαιιία ηε Νύρηα ηνπ Αγίνπ Βαξζνινκαίνπ ην 1572. Σύγρξνλνί ηεο ηζηνξηθνί ηελ έρνπλ θαηεγνξήζεη όηη ρξεζηκνπνηνύζε θάζε ύπνπιν κέζν, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ζην ζξόλν ε δπλαζηεία ησλ Βαινπά θαη έθαλε πξσηνθαλέο παηξνλάξηζκα θάζε κνξθήο ηέρλεο, πξνθεηκέλνπ λα εμπςώζεη ην γόεηξν κηαο κνλαξρίαο πνπ βξηζθόηαλ από θαηξό ζε παξαθκή. [98] Γ)Γυναίκα ςτην τέχνη ( απεικόνιςη του γυναικείου ςώματοσ αποδεκτή) Σο γυναίκειο ςϊμα αρχίηει να γίνεται αποδεκτό και κοςμεί ανάκτορα , εκκλθςιζσ και δθμοςίουσ χϊρουσ. Ενϊ ςτο μεςαίωνα οι γυναίκεσ εμφανίηονταν ςοβαρζσ, ακίνθτεσ και χωρίσ ςεξουαλικότθτα ςτθν Αναγζννθςθ αρχίηουν να είναι γυμνζσ θ θμίγυμνεσ .. Άλλα και οι άντρεσ εμφανίηονται γυμνοί όπωσ ςτουσ πίνακεσ θ τα γλυπτά του Μιχαιλ Αγγζλου κι ζτςι και τα δυο φφλα αρχίηουν να απελευκερϊνονται και να είναι ελεφκερα να απολαμβάνουν το ςϊμα του και τισ ανάγκεσ του ςϊματοσ ενϊ ςτον μεςαίωνα ο ζρωτασ κεωρείται αμαρτία και υπάρχει μόνο για τθν αναπαραγωγι. Μια ςθμαντικι αλλαγι λοιπόν ςτισ ςχζςεισ των δυο φυλϊν είναι θ χαρά τθσ ηωισ και θ απενεργοποίθςθ ςτα πλαςιζ του νεοπλατωνιςμοφ. Διάςθμοι καλλιτζχνεσ τθσ Αναγζννθςθσ, όπωσ ο Leonardo, ο Μιχαιλ Άγγελοσ και ο Καραβάτηιο κάνουν δφςκολθ τθν ανάδειξθ τθσ γυναίκασ τθσ Αναγζννθςθσ μζςα από το ζργο τουσ. Φαίνεται ότι υπιρχαν μόνο λίγεσ γνωςτζσ γυναίκεσ καλλιτζχνεσ κατά τθν Αναγζννθςθ, μζςα από τα ζργα των οποίων απεικονίηεται κατά τρόπο ρεαλιςτικό θ γυναίκα τθσ εποχισ. Οι καλλιτζχνεσ τθσ Αναγζννθςθσ αντιπροςϊπευαν το ρόλο τθσ γυναίκασ με πολφ ενδιαφζροντεσ και παράξενουσ τρόπουσ ςτουσ πίνακεσ ηωγραφικισ ακόμθ και αν οι γυναίκεσ είχαν κεωρθκεί πλάςματα του ςπιτιοφ, ςπάνια τισ περιζγραφαν ςε οικιακά περιβάλλοντα. Αντ' αυτοφ, τισ παρουςίαηαν ωσ βιβλικζσ μορφζσ ,ςε πορτραίτα υψθλισ κοινωνίασ ι ωσ γυμνά πορτραίτα. Αυτζσ οι απεικονίςεισ ιταν ςχεδόν το αντίκετο από τον κακθμερινό τουσ ρόλο. Παρατθροφμε τισ <<Μαρίεσ>> και τισ <<Μόνεσ>> του Ντα Βίντςι και τα γυμνά του Σιςιάνο, που ηωγράφιςαν τελείωσ αντίκετεσ εκδόςεισ του ιδανικοφ κθλυκοφ και λζνε τθν άποψθ τουσ για τον τρόπο που φαινόταν το κθλυκό. Οι Βιβλικζσ γυναίκεσ του Ντα Βίντςι είναι πολφ [99] κθλυκζσ και όμορφεσ, ενϊ ςτα πορτραίτα των πλουςίων φαίνονται κάπωσ δφςκαμπτεσ και ςκθνοκετθμζνεσ. Ο Σιςιάνο ςε μια προςπάκεια να καταγράψει τισ γυναίκεσ τθσ Αναγζννθςθσ, επικεντρϊκθκε ςτθ γυναίκα ωσ ζνα γυμνό ςχιμα. Γνϊριςε τθν εξουςία του γυναικείου φφλου και του γυναικείου γυμνοφ και χρθςιμοποίθςε τθ γνϊςθ του για να πουλιςει πίνακεσ. Είναι εξωπραγματικό μια γυναίκα τθν εποχι τθσ αναγζννθςθσ να κάκεται ζτςι ςτο κακιςτικό ςε κακθμερινι βάςθ, αλλά αυτό είναι μια προβολι του πωσ ο Σιςιάνο ικελε τουσ άνδρεσ τθσ εποχισ να βλζπουν τα μοντζλα του. Δεν μποροφμε να ςυμπεράνουμε όμωσ από αυτά τα ζργα τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκεσ τθσ Αναγζννθςθσ ικελαν να τισ βλζπουν οι άντρεσ. Μια γυναίκα ηωγράφοσ τθσ Αναγζννθςθσ , θ Sofonisba Anguissola ιταν μια από τισ λίγεσ γυναίκεσ, τθσ οποίασ ο πατζρασ πίςτευε ότι οι γυναίκεσ πρζπει να εκπαιδεφονται. Είναι γνωςτι για τα πορτραίτα του εαυτοφ τθσ και πζτυχε ςε αυτά διότι γνϊριηε τθν εικόνα τθσ ωσ παράδειγμα γυναικείου επιτεφγματοσ. ε πορτραίτο τθσ(1556) θ Anguissola κοιτάηει κατευκείαν το κεατι πλιρωσ ντυμζνθ και απαιτεί από αυτόν να δει το ζργο τθσ και όχι το ςϊμα τθσ. Αυτό δείχνει τθν πρόκεςθ τθσ γυναίκασ να αναγνωριςτεί για τα καλλιτεχνικά τθσ προςόντα διεκδικϊντασ ίςθ κζςθ με τουσ άνδρεσ ςυναδζλφουσ τθσ. Σο πιο διάςθμο ζργο τθσ , το ςκάκι(1555), ίςωσ είναι θ καλφτερθ εκπροςϊπθςθ των γυναικϊν τθσ Αναγζννθςθσ. Μςωσ οι γυναίκεσ απολάμβαναν τθ διαςκζδαςθ και τθ δθμιουργικότθτα τθσ εποχισ όςο και οι άνδρεσ ,ωςτόςο δεν υπιρχαν αρκετζσ γυναίκεσ καλλιτζχνεσ για να καταςτιςουν αυτό ςαφζσ. [100] Ο Γιόχανεσ Βζρμερ ίςωσ περιςςότερο από κάκε καλλιτζχνθ ςτθν ιςτορία τθσ τζχνθσ, ζδειχνε τθν ικανότθτα να ειςχωρεί ςτθ γυναικεία διάνοια, τα ςυναιςκιματα και τα μυςτικά τθσ. τον πίνακα του <<Θ κυρία που γράφει γράμμα με τθν υπθρζτρια τθσ>> οι εκφράςεισ τθσ κυρίασ και τθσ υπθρζτριασ υποδθλϊνουν τισ αντίςτοιχεσ διάφορεσ τθσ κοινωνικισ κζςθσ τουσ. Είναι ςαφζσ όμωσ ότι οι Ολλανδζηεσ ελάμβαναν πλιρθ εκπαίδευςθ. Πολλοί πίνακεσ απεικονίηουν γυναίκεσ να παίηουν κυρίωσ πιάνο και ςε ζναν πίνακα απεικονίηεται γυναίκα να λαμβάνει μακιματα ςχεδίου. Θ διαςκζδαςθ απεικονίηεται ςυχνά και μάλιςτα με ςυντροφιά ανδρϊν. Σζτοια ενδεικτικά ζργα είναι <<Θ ςυναυλία>> και <<Θ γυναίκα που πίνει και ζνασ κφριοσ>> Ο Καραβάτηιο τα λίγα χρόνια που ζηθςε ιταν γεμάτα περιπζτειεσ. Σισ νφχτεσ τισ περνοφςε ςτισ κακόφθμεσ ταβζρνεσ ςυντροφιά με τουσ απόκλθρουσ τισ ηωισ θ με κορίτςια τθσ νφχτασ. Μζκυςοσ και οξφκυμοσ καταντάει ακόμα και δολοφόνοσ. τουσ πίνακζσ του λοιπόν βλζπουμε αναπαράςταςθ αυτισ τθσ κατθγορίασ γυναικϊν. Ο πίνακασ <<Θ Παναγία με το φίδι>> κεωρικθκε ιερόςυλοσ και αςεβισ. Θ Παναγία ζμοιαηε με κοινι κνθτι, θ Αγία Άννα μια άςχθμθ και γεραςμζνθ γυναίκα, δείχνοντασ τθν άποψθ του καλλιτζχνθ για τα μοντζλα γυναικϊν που χρθςιμοποιοφςε. τον πίνακα <<Θ ανάπαυςθ κατά τθ φυγι ςτθν Αίγυπτο>> ηωγράφιςε τθν Παναγία με μαλλιά με ζντονο κόκκινο χρϊμα. Πιο αναλυτικά : τθν περίοδο τθσ αναγζννθςθσ ο κοινωνικόσ ρόλοσ τθσ γυναίκασ αρχίηει να διαφοροποιείται. Αυτό κυρίωσ το βλζπουμε μζςα από τθν ηωγραφικι θ οποία κυριαρχεί ςτθν περίοδο αυτι. Ηωγράφοι που μασ δίνουν ςτοιχεία είναι ο Λεονάρντο Νταβίντςι και ο Μποτιτςζλι. [101] Γηάζεκνη θαιιηηέρλεο ηεο Αλαγέλλεζεο, όπσο ν Leonardo, ν Μηραήι Άγγεινο θαη ν Καξαβάηδην θάλνπλ δύζθνιε ηελ αλάδεημε ηεο γπλαίθαο ηεο Αλαγέλλεζεο κέζα από ην έξγν ηνπο. Φαίλεηαη όηη ππήξραλ κόλν ιίγεο γλσζηέο γπλαίθεο θαιιηηέρλεο θαηά ηελ Αλαγέλλεζε, κέζα από ηα έξγα ησλ νπνίσλ απεηθνλίδεηαη θαηά ηξόπν ξεαιηζηηθό ε γπλαίθα ηεο επνρήο. Οη θαιιηηέρλεο ηεο Αλαγέλλεζεο αληηπξνζώπεπαλ ην ξόιν ηεο γπλαίθαο κε πνιύ ελδηαθέξνληεο θαη παξάμελνπο ηξόπνπο ζηνπο πίλαθεο δσγξαθηθήο αθόκε θαη αλ νη γπλαίθεο είραλ ζεσξεζεί πιάζκαηα ηνπ ζπηηηνύ, ζπάληα ηηο πεξηέγξαθαλ ζε νηθηαθά πεξηβάιινληα. Αλη' απηνύ, ηηο παξνπζίαδαλ σο βηβιηθέο κνξθέο ,ζε πνξηξαίηα πςειήο θνηλσλίαο ή σο γπκλά πνξηξαίηα. Απηέο νη απεηθνλίζεηο ήηαλ ζρεδόλ ην αληίζεην από ηνλ θαζεκεξηλό ηνπο ξόιν. Παρατθροφμε τισ <<Μαρίεσ>> και τισ <<Μόνεσ>> του Ντα Βίντςι και τα γυμνά του Σιςιάνο, που ηωγράφιςαν τελείωσ αντίκετεσ εκδόςεισ του ιδανικοφ κθλυκοφ και λζνε τθν άποψθ τουσ για τον τρόπο που φαινόταν το κθλυκό. Οι Βιβλικζσ γυναίκεσ του Ντα Βίντςι είναι πολφ κθλυκζσ και όμορφεσ, ενϊ ςτα πορτραίτα των πλουςίων φαίνονται κάπωσ δφςκαμπτεσ και ςκθνοκετθμζνεσ. Ο Σιςιάνο ςε μια προςπάκεια να καταγράψει τισ γυναίκεσ τθσ Αναγζννθςθσ, επικεντρϊκθκε ςτθ γυναίκα ωσ ζνα γυμνό ςχιμα. Γνϊριςε τθν εξουςία του γυναικείου φφλου και του γυναικείου γυμνοφ και χρθςιμοποίθςε τθ γνϊςθ του για να πουλιςει πίνακεσ. Είναι εξωπραγματικό μια γυναίκα τθν εποχι τθσ αναγζννθςθσ να κάκεται ζτςι ςτο κακιςτικό ςε κακθμερινι βάςθ, αλλά αυτό είναι μια προβολι του πωσ ο Σιςιάνο ικελε τουσ άνδρεσ τθσ εποχισ να βλζπουν τα μοντζλα του. Δεν μποροφμε να ςυμπεράνουμε όμωσ από [102] αυτά τα ζργα τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκεσ τθσ Αναγζννθςθσ ικελαν να τισ βλζπουν οι άντρεσ. Μια γυναίκα ηωγράφοσ τθσ Αναγζννθςθσ , θ Sofonisba Anguissola ιταν μια από τισ λίγεσ γυναίκεσ, τθσ οποίασ ο πατζρασ πίςτευε ότι οι γυναίκεσ πρζπει να εκπαιδεφονται. Είναι γνωςτι για τα πορτραίτα του εαυτοφ τθσ και πζτυχε ςε αυτά διότι γνϊριηε τθν εικόνα τθσ ωσ παράδειγμα γυναικείου επιτεφγματοσ. ε πορτραίτο τθσ(1556) θ Anguissola κοιτάηει κατευκείαν το κεατι πλιρωσ ντυμζνθ και απαιτεί από αυτόν να δει το ζργο τθσ και όχι το ςϊμα τθσ. Αυτό δείχνει τθν πρόκεςθ τθσ γυναίκασ να αναγνωριςτεί για τα καλλιτεχνικά τθσ προςόντα διεκδικϊντασ ίςθ κζςθ με τουσ άνδρεσ ςυναδζλφουσ τθσ. Σο πιο διάςθμο ζργο τθσ , το ςκάκι(1555), ίςωσ είναι θ καλφτερθ εκπροςϊπθςθ των γυναικϊν τθσ Αναγζννθςθσ. Μςωσ οι γυναίκεσ απολάμβαναν τθ διαςκζδαςθ και τθ δθμιουργικότθτα τθσ εποχισ όςο και οι άνδρεσ ,ωςτόςο δεν υπιρχαν αρκετζσ γυναίκεσ καλλιτζχνεσ για να καταςτιςουν αυτό ςαφζσ. Ο Γιόχανεσ Βζρμερ ίςωσ περιςςότερο από κάκε καλλιτζχνθ ςτθν ιςτορία τθσ τζχνθσ, ζδειχνε τθν ικανότθτα να ειςχωρεί ςτθ γυναικεία διάνοια, τα ςυναιςκιματα και τα μυςτικά τθσ. τον πίνακα του <<Θ κυρία που γράφει γράμμα με τθν υπθρζτρια τθσ>> οι εκφράςεισ τθσ κυρίασ και τθσ υπθρζτριασ υποδθλϊνουν τισ αντίςτοιχεσ διάφορεσ τθσ κοινωνικισ κζςθσ τουσ. Είναι ςαφζσ όμωσ ότι οι Ολλανδζηεσ ελάμβαναν πλιρθ εκπαίδευςθ. Πολλοί πίνακεσ απεικονίηουν γυναίκεσ να παίηουν κυρίωσ πιάνο και ςε ζναν πίνακα απεικονίηεται γυναίκα να λαμβάνει μακιματα ςχεδίου. Θ διαςκζδαςθ απεικονίηεται ςυχνά και μάλιςτα με ςυντροφιά ανδρϊν. Σζτοια ενδεικτικά ζργα είναι <<Θ ςυναυλία>> και <<Θ γυναίκα που πίνει και ζνασ κφριοσ>> Ο Καραβάτηιο τα λίγα χρόνια που ζηθςε ιταν γεμάτα περιπζτειεσ. Σισ νφχτεσ τισ περνοφςε ςτισ κακόφθμεσ ταβζρνεσ ςυντροφιά με τουσ απόκλθρουσ τισ ηωισ θ με κορίτςια τθσ νφχτασ. Μζκυςοσ και οξφκυμοσ καταντάει ακόμα και δολοφόνοσ. τουσ πίνακζσ του λοιπόν βλζπουμε αναπαράςταςθ αυτισ τθσ κατθγορίασ γυναικϊν. [103] Ο πίνακασ <<Θ Παναγία με το φίδι>> κεωρικθκε ιερόςυλοσ και αςεβισ. Θ Παναγία ζμοιαηε με κοινι κνθτι, θ Αγία Άννα μια άςχθμθ και γεραςμζνθ γυναίκα, δείχνοντασ τθν άποψθ του καλλιτζχνθ για τα μοντζλα γυναικϊν που χρθςιμοποιοφςε. τον πίνακα <<Θ ανάπαυςθ κατά τθ φυγι ςτθν Αίγυπτο>> ηωγράφιςε τθν Παναγία με μαλλιά με ζντονο κόκκινο χρϊμα. Πιο αναλυτικά : τθν περίοδο τθσ αναγζννθςθσ ο κοινωνικόσ ρόλοσ τθσ γυναίκασ αρχίηει να διαφοροποιείται. Αυτό κυρίωσ το βλζπουμε μζςα από τθν ηωγραφικι θ οποία κυριαρχεί ςτθν περίοδο αυτι. Ηωγράφοι που μασ δίνουν ςτοιχεία είναι ο Λεονάρντο Νταβίντςι και ο Μποτιτςζ τθν Αναγζννθςθ υπιρχαν περιςςότερεσ γυναίκεσ ηωγράφοι απ’ όςο ςυνικωσ κεωροφμε ςιμερα. Οι ιςτορίεσ αυτϊν των καλλιτεχνιδϊν αρχίηουν ςταδιακά να αποκαλφπτονται και τα ζργα τουσ να γίνονται ευρφτερα γνωςτά. Κατά τθν ιταλικι Αναγζννθςθ, οι καλζσ τζχνεσ ιταν μία κοινωνικι αναγκαιότθτα, εν μζρει επειδι το μεγαλφτερο κομμάτι του πλθκυςμοφ ιταν αναλφάβθτο και ζτςι θ πνευματικι του κακοδιγθςθ ςτθρίχκθκε ςε οπτικά ερεκίςματα. Θ πνευματικότθτα ζπαιηε ςθμαντικότατο ρόλο ςτθν αναγεννθςιακι κοινωνία ενδεχομζνωσ εξαιτίασ τθσ πανταχοφ παροφςασ απειλισ του κανάτου, είτε από αςκζνειεσ είτε λόγω πολιτικϊν αςτακειϊν. Δεν μποροφςε κανείσ να προβλζψει πότε κα ξεςπάςει ζνασ πόλεμοσ ι πότε κα εξαφανιςτεί ο μιςόσ πλθκυςμόσ από τθν Πανοφκλα. Για τισ γυναίκεσ ο κίνδυνοσ κανάτου ιταν ακόμθ μεγαλφτεροσ. Κακϊσ κεωροφνταν ότι ιταν γεννθμζνεσ για να παντρευτοφν, οι γάμοι τουσ χρθςιμοποιοφνταν για να ενιςχυκοφν οι δεςμοί ανάμεςα ςε οικογζνειεσ. Με το που παντρευόταν μία γυναίκα, αναμενόταν να φζρει ςτον κόςμο όςο περιςςότερα παιδιά μποροφςε. Δυςτυχϊσ, μθ ζχοντασ ακόμθ εφευρεκεί θ ςφγχρονθ ιατρικι, οι επιπλοκζσ ςτθ γζννα οδθγοφςαν πολφ ςυχνά ςε πρόωρο κάνατο των γυναικϊν. [104] Lavinia Fontana, Venus and Cupid. Λαμβάνοντασ υπόψθ τουσ κοινωνικοφσ και πολιτιςμικοφσ περιοριςμοφσ τθσ εποχισ, προκαλεί ζκπλθξθ το γεγονόσ ότι ςτθν Αναγζννθςθ οριςμζνεσ γυναίκεσ είχαν τθ δυνατότθτα να αςχολθκοφν με οτιδιποτε άλλο από το να είναι μθτζρεσ και ςφηυγοι. Σο κοινωνικό ςυμβόλαιο τθσ περιόδου δεν επζτρεπε ςτισ γυναίκεσ να ζχουν οποιαδιποτε άλλθ απαςχόλθςθ ζξω από το ςπίτι τουσ, εκτόσ και αν επρόκειτο για μοναςτιρι. Σα μοναςτιρια ιταν ςυχνά θ εναλλακτικι λφςθ ςτο γάμο. Εκεί οι γυναίκεσ είχαν τθ δυνατότθτα να μάκουν να διαβάηουν και να ηωγραφίηουν και γενικότερα να ςυμμετάςχουν ςε δραςτθριότθτεσ ςτισ οποίεσ δεν κα είχαν καμία πρόςβαςθ ςε αντίκετθ περίπτωςθ. Από τισ πιο εξαιρετικζσ ηωγράφουσ τθσ εποχισ ιταν θSofonisba Anguissola (1532-1625). ε αντίκεςθ με πολλζσ άλλεσ, θ Anguissola δεν ιταν μοναχι οφτε κόρθ ηωγράφου. Μάλιςτα, ο πατζρασ τθσ τθν ενκάρρυνε, όπωσ και τα υπόλοιπα παιδιά του, να αναπτφξουν τα ταλζντα τουσ ςτισ τζχνεσ (πολλζσ από τισ αδελφζσ τθσ ζγιναν επίςθσ ηωγράφοι). [105] Sofonisba Anguissola, «Η Lucia, η Minerva και η Europa Anguissola ενώ παίζουν ςκάκι», 1555. Θ Anguissola πειραματίςτθκε με νζουσ τρόπουσ και νζεσ μεκόδουσ προςωπογραφίασ, ςτισ οποίεσ τα αντικείμενα ι πρόςωπα τοποκετοφνταν με αςφμβατο τρόπο ι κάνοντασ κάποια δραςτθριότθτα. Σο διάςθμο ζργο τθσ τζτοιου τφπου είναι οι προςωπογραφίεσ των αδελφϊν τθσ, με τίτλο «Θ Lucia, θ Minerva και θ Europa Anguissola ενϊ παίηουν ςκάκι», το οποίο φιλοξενείται ςτο Εκνικό Μουςία ςτο Poznam τθσ Πολωνίασ. Sofonisba Anguissola, Self Portrait. Σο ταλζντο τθσ αναγνωρίςτθκε από πολλζσ γνωςτζσ προςωπικότθτεσ τθσ εποχι τθσ, ςυμπεριλαμβανομζνου του Μιχαιλ Αγγζλου και του Σηόρτηιο Βαηάρι, οι οποίοι τισ ζπλεξαν τον εγκϊμιο. Ζγινε θ ηωγράφοσ τθσ αυλισ τθσ βαςίλιςςασ τθσ Λςπανίασ, τθν οποία επιπλζον [106] δίδαξε ηωγραφικι. Αντίκετα με τισ ςφγχρονζσ τθσ γυναίκεσ, ςτθν Anguissola δόκθκε θ ευκαιρία να ζχει μία καριζρα ενϊ δεν παντρεφτθκε ζωσ περίπου τα 40 τθσ χρόνια. Σα τελευταία χρόνια , ςθμαντικοί οικονομικοί πόροι ζχουν δοκεί ςτθν ζρευνα ςχετικά με το ζργο και τθ ηωι αυτϊν των ταλαντοφχων γυναικϊν, ϊςτε να μπορζςουν να ακουςτοφν οι ιςτορίεσ τουσ. Σα ζργα γυναικϊν αναγεννθςιακϊν ηωγράφων ανακαλφπτονται ςε μουςειακά αρχεία, ςε δθμοπραςίεσ κακϊσ και ςε εργαςτιρια ςυντιρθςθσ ζργων τζχνθσ. Δ)Καθημερινή ζωή Θ ςχζςθ των φιλϊν βαςιηόταν ςτθν αρχι ότι θ γυναικά είναι υπεφκυνθ για τθν τιμι του άντρα, ζπρεπε να είναι πιςτι και ενάρετθ. Σθσ δινόταν προίκα από τον πατζρα άλλα θ περιουςία αυτι μεταβιβαηόταν ςτον άντρα ςου. Θ γυναικά /μθτζρα ςυνεχίηει να είναι υπεφκυνθ για τθν ανατροφι των παιδιϊν τθσ, βελτιϊνονται οι βιοτικζσ και κοινωνικοπολιτικζσ ςυνκικεσ, ανοίγονται μεγαλφτερεσ ευκαιρίεσ μόρφωςθσ για τα παιδιά, κυριαρχεί το λογοτεχνικό ιδεϊδεσ τθσ αγωγισ και οι παιδαγωγοί είναι επθρεαςμζνοι από τον δυτικό τρόπο ςκζψθσ και από τα φιλοςοφικά ρεφματα τθσ εποχισ. τισ ευκατάςτατεσ οικογζνειεσ οι γονείσ δεν ζχουν ανάμειξθ ςτθν αγωγι του παιδιοφ, τα οποία μεγάλωναν με παραμάνεσ, κακθγιτριεσ ξζνων γλωςςϊν και πιάνου κτλ. τισ χαμθλζσ τάξεισ τθν ανατροφι των παιδιϊν τθν είχε θ μθτζρα, ενϊ ο ρόλοσ του πατζρα είναι ζμμεςοσ αφοφ κφριο μζλθμά του είναι θ ςυνεχισ προςπάκεια να ζχει μόνιμθ εργαςία Σ)υμπεράςματα Είναι δφςκολο να εξάγουμε ακριβι ςυμπεράςματα ςε μια εποχι τόςο πλατιά και που καλφπτει τόςεσ διαφορετικζσ περιοχζσ και πολιτικά ςυςτιματα. Παρόλα αυτά αν τολμιςουμε να γενικεφςουμε κα δοφμε ότι παρ’ ότι θ γυναικά μοιάηει να ζχει κατακτιςει περιςςότερα δικαίωμα ςτθν ςχζςθ τθσ με τον άντρα , ςτθν πράξθ οι αλλαγζσ αυτζσ είναι περιοριςμζνεσ ςε ςυγκεκριμζνθ κοινωνικι τάξθ και πρόςωπα. [107] ΟΖ ΦΤΘΓΣΖΗΓ ΔΖΑΗΡIΓΖ ΣΕΚ ΑΚΑΓΓΚΚΕΕ [108] Ση μκμμάδμομε ακαγέκκεζε θαη ζε πμημοξ ημμείξ πωνίδεηαη; Ε ακαγέκκεζε ήηακ έκα πμιηηηζηηθυ θίκεμα πμο ημπμζεηείηαη πνμζεγγηζηηθά ακάμεζα ζημ 14μ θαη ημ 17μ αηχκα, λεθηκχκηαξ ζηεκ Ζηαιία θαηά ημκ φζηενμ Ιεζαίςκα, απυ υπμο θαη ελαπιχζεθε ζηεκ οπυιμηπε Γονχπε. [109] Ε ΓΤΚΑΖΗΑ ΣΕΚ ΑΚΑΓΓΚΚΕΕ Σειηθά υια υζα ζεςνμφμε ζήμενα δεδμμέκα, ηζπφμοκ; Ιπμνεί ζήμενα ε ηζυηεηα άκδνα- γοκαίθαξ κα ζεςνείηαη ςξ δεδμμέκμ, αιιά παιαηυηενα αοηυ ήηακ ημ ακεθπιήνςημ υκεηνμ θάζε γοκαίθαξ! Ε γοκαίθα ήηακ θαηαδηθαζμέκε ζε πενημνηζμυ απυ ηεκ ανπή ηεξ φπανλεξ ηεξ. Αθυμε θαη έκαξ απυ ημοξ μεγαιφηενμοξ θηιυζμθμοξ ηεξ ανπαηυηεηαξ –ίζςξ θαη μ μεγαιφηενμξ- ηε ζεςνμφζε « Ακχηενε απυ ημοξ δμφιμοξ αιιά θαηχηενε απυ ημκ άκδνα ». ημ Ιεζαίςκα ε γοκαίθα ζεςνείηαη υνγακμ ημο ζαηακά θαη μάγηζζα. Αθμφ, ε ζέζε ηεξ γοκαίθαξ πέναζε απυ ζανάκηα θφμαηα, μυκμ ζηεκ επμπή ημο Δηαθςηηζμμφ, ζημπαζηέξ θαη θηιυζμθμη ανπίδμοκ κα οπμζηενίδμοκ ηα δηθαηχμαηα ηεξ. Βαζηθή ανπή ημο Δηαθςηηζμμφ οπήνλε αοηή ηεξ μηθμομεκηθυηεηαξ θαη ημο μνζμιμγηζμμφ. Αοηά υμςξ ηα πηζηεφς δεκ αθμνμφζακ ηηξ γοκαίθεξ. Οη εθπνυζςπμη ημο Δηαθςηηζμμφ, με επηθεθαιή ημ Ρμοζχ πνμζπάζεζακ κα κμμημμπμηήζμοκ ηε ζέζε ηεξ ζηεκ θμηκςκία, ελεγχκηαξ υηη ε δηαθμνά ημοξ με ημοξ άκδνεξ μθείιεηαη ζηε γοκαηθεία θφζε. Γπηπείνεζακ, ιμηπυκ, κα μνίζμοκ ηε ζειοθυηεηα [110] με ηε βμήζεηα ηςκ θοζηθχκ επηζηεμχκ θαη ηεξ ηαηνηθήξ. Ε ηαηνηθή επηζηήμε απεθάκζε υηη μη γοκαίθεξ απμηειμφζακ λεπςνηζηυ είδμξ μέζα ζηεκ ακζνχπηκε θοιή, ημ μπμίμ παναθηενηδυηακ απυ ηεκ ακαπαναγςγηθή ιεηημονγία. Γπίζεξ, οπμζηενίπζεθε πςξ μη γοκαίθεξ βνίζθμκηαη πμιφ πημ θμκηά ζηε θφζε απυ υζμ μη άκδνεξ , πνάγμα πμο ζήμαηκε υηη ήηακ οπενβμιηθά ζοκαηζζεμαηηθέξ, εφπηζηεξ θαη ακίθακεξ γηα μνζμιμγηθμφξ ζοιιμγηζμμφξ. Έηζη, ε γοκαίθα θαηέιελε απυιοηα οπμηαγμέκε ζημ ακδνηθυ θφιμ. Ο νυιμξ ηεξ γοκαίθαξ ζηεκ μηθμγέκεηα ήηακ κα μεηαβηβάζεη ηηξ πκεομαηηθέξ αλίεξ ζηεκ επυμεκε γεκηά. Πςξ υμςξ ζα έθακε θάηη ηέημημ ζςζηά πςνίξ ηεκ απαηημφμεκε μυνθςζε; Οη δηαθςηηζηέξ ήηακ μη πνχημη πμο ακηηιήθζεθακ ηηξ ακηηθάζεηξ ηςκ ζεςνηχκ ημοξ θαη θάπμημη απυ αοημφξ δηαθμνμπμίεζακ ηε ζηάζε ημοξ. Ο Diderot οπμζηήνηλε υηη μη άκδνεξ θαη μη γοκαίθεξ δεκ δηαθένμοκ ηυζμ, μμιμκυηη, θάπμηα ηδηαίηενα παναθηενηζηηθά ζοκακηχκηαη πενηζζυηενμ ζημ έκα απυ ηα δφμ θφια. φμθςκα με ημκ Voltaire, μη γοκαίθεξ ζε δηακμεηηθυ επίπεδμ μπμνμφκ κα θαημνζχζμοκ υηη θαη μη άκδνεξ. Αθυμε, μ Condorcet δηεθδίθεζε ηε γοκαηθεία ηζυηεηα ζηεκ πμιηηηθή θαη ζηε μυνθςζε. εμακηηθή είκαη θαη ε ζομβμιή ηςκ πνχηςκ θςηηζμέκςκ γοκαηθχκ. ηε Γαιιία , ε Olympe des Gouges δηεθδίθεζε ηα δηθαηχμαηα ηςκ γοκαηθχκ ζηε μυνθςζε θαη ζηεκ πμιηηηθή ακαπηφζζμκηαξ έκημκε πμιηηηθή θαη πμιηηηζηηθή δνάζε , ε μπμία ηεκ μδήγεζε ζημκ απμθεθαιηζμυ ηεξ απυ ημκ Ρμβεζπηένμ. ηεκ Αγγιία, (1759-1797) με ημ θεμηζμέκμ βηβιίμ ηεξ « Ιία δηθαίςζε ηςκ [111] δηθαηςμάηςκ ηεξ γοκαίθαξ» έζεζε ημ ενχηεμα ακ μ μνζμιμγηζμυξ ήηακ παναθηενηζηηθυ μυκμ ηςκ ακδνχκ, θαηαννίπημκηαξ έηζη ηε βαζηθή ανπή ημο δηαθςηηζμμφ. Πάνα ηηξ ακηηθνμουμεκεξ απυρεηξ ζε ζπέζε με ηε γοκαηθεία θφζε υιμη μη Δηαθςηηζηέξ ζομθχκεζακ ζηεκ εθπαίδεοζε ηεξ γοκαίθαξ, είηε γηα ηε ζςζηή μεηάδμζε ηςκ πμιηηηζηηθχκ αληχκ , είηε γηα έκακ εονφηενμ ζηυπμ. Γίκαη γκςζηυξ μ θαηαιοηηθυξ νυιμξ πμο έπεη παίλεη ημ γοκαηθείμ θφιμ απυ ημ 17μ αιιά θονίςξ ημ 18μ αηχκα. Γίκαη αθυμα πημ γκςζηή θαη ακαμθηζβήηεηε ε ζομβμιή ηεξ ζηεκ παγθυζμηα ιμγμηεπκία. Οη γοκαίθεξ ζογγναθείξ έγναθακ θονίςξ γηα παηδαγςγηθά ζέμαηα αιιά θαη μοζηζημνήμαηα. ηεκ Αγγιία εθείκε ηεκ επμπή μη γοκαίθεξ μοζηζημνημγνάθμη είπακ θηάζεη ανηζμεηηθά ημοξ άκδνεξ ζοκαδέιθμοξ ημοξ θαη μάιηζηα ημοξ είπακ λεπενάζεη ζε μνηζμέκεξ μοζηζημνημγναθηθέξ θαηεγμνίεξ. Ακ θαη ζήμενα μη γοκαίθεξ θαηέπμοκ ανθεηά δηθαηχμαηα, ζοκεπίδμοκ κα ακηημεηςπίδμοκ ημκ θμηκςκηθυ ναηζηζμυ απυ ημ ηζπονυ θφιμ, γηα αοηυ ζα πνέπεη κα αγςκηζημφκ χζηε κα δηαθοιάλμοκ ηα θεθηεμέκα ημοξ θαη κα θενδίζμοκ αθυμε πενηζζυηενα! [112] Ο ΡΟΘΟ ΣΩΚ ΓΤΚΑΖΗΩΚ ΣΕ ΘΡΕΗΓΤΣΖΗΕ ΔΖΑΙΑΥΕ Οη γοκαίθεξ πμο αθηενχζεθακ ζημ Θευ θαη αθμιμοζμφζακ μμκαζηηθή δςή είπακ έκακ έκημκα εκενγεηηθυ νυιμ ηυζμ μέζα ζηε μμκή υζμ θη έλς απ’ αοηήκ υζμ ημοξ ημ επέηνεπακ μη θακυκεξ ηεξ εθθιεζίαξ. Οη δναζηενηυηεηέξ ημοξ πενηιάμβακακ μμοζηθή, ζέαηνμ θαη ζογγναθή θεημέκςκ ζπεηηθά με ηε μμκή, υπςξ πνμκηθά θαη βημγναθίεξ ηςκ ηδνοηχκ ημοξ, βίμοξ αγίςκ θαη ζημπαζμμφξ πάκς ζηε ζνεζθεία. Οη δναζηενηυηεηέξ ημοξ έλς απ’ ηε μμκή απμηειμφκηακ θονίςξ απυ θενφγμαηα, θηιακζνςπίεξ, θνμκηίδα ειηθηςμέκςκ θαη εθπαίδεοζε κεανχκ θμνηηζηχκ. Αοηά ακηημεηςπίζηεθακ με θαποπμρία θονίςξ απυ ηεκ θαζμιηθή εθθιεζία ε μπμία με ηε ζφκμδμ ημο Σνέκημ εκηαηηθμπμίεζε ημκ εγθιεηζμυ ζηηξ μμκέξ, ηεκ αοζηενή πεηζανπία θαη επέβαιε ημκ έιεγπμ απυ επηζθυπμοξ . Πένα απ’ ημοξ πενημνηζμμφξ πμο επηβιήζεθακ μη μμκαπέξ θαη γεκηθυηενα μη γοκαίθεξ πμο είπακ αθηενχζεη ηε δςή ημοξ ζημ Θευ βνήθακ δηάθμνμοξ ηνυπμοξ κα δνάζμοκ ζηε δεμυζηα δςή με ηε ζοκέκςζε με άιιεξ γοκαίθεξ. Ιία απυ ηηξ πημ δναζηενημπμηεμέκεξ μμαδχζεηξ γοκαηθχκ ήηακ μη Οονζμοιίκεξ απ’ ηηξ μπμίεξ λεθίκεζε ε θφνηα θαζμιηθή μεηαννφζμηζε ζηε γοκαηθεία ζνεζθεοηηθή δςή. Σμ 1535, ζηε Ιπνέζηα, ε Άκηδεια Ιενίηζη μαδί με άιιεξ γοκαίθεξ είπε ημ υναμα μηαξ με έγθιεηζηεξ μμκαζηηθήξ δςήξ [113] αθηενςμέκεξ ζηε μυνθςζε θηςπχκ θμνηηζηχκ θαη ζηε θνμκηίδα αννχζηςκ οπυ ηε πνμζηαζία ηεξ Αγίαξ Οφνζμοιαξ. Ο νυιμξ ηςκ ηαγμάηςκ αοηχκ ήηακ πμιφ ζεμακηηθυξ γηα ηηξ γοκαίθεξ μη μπμίεξ ήηακ μέιε ημοξ γηαηί ημοξ δηκυηακ ε δοκαηυηεηα κα δναζηενημπμηεζμφκ ζημ δεμυζημ πχνμ θαη ηαοηυπνμκα κα βμεζήζμοκ άιιεξ γοκαίθεξ υπςξ θαθμπμηεμέκεξ ζοδφγμοξ, ηενυδμοιεξ, κα βμεζήζμοκ μνθακά, κα πνμηθμδμηήζμοκ ηηξ θηςπυηενεξ. Οη δναζηενηυηεηεξ αοηέξ ζοκεπίζηεθακ θαη μεηά ηεκ επηβμιή ημο αοζηενμφ εγθιεηζμμφ ζε μηθνυηενμ βέβαηα βαζμυ θαη μέζα ζηα μμκαζηήνηα . ηηξ ανπέξ ημο 17μο αηχκα δεμημονγείηαη ζηε Γαιιία έκα νεφμα γοκαηθείμο θμηκςκηθμφ θαζμιηθηζμμφ. Σμ πημ πεηοπεμέκμ απ’ υια ηα ηάγμαηα αοημφ ημο νεφμαημξ είκαη μη Αδενθέξ ημο Γιέμοξ πμο ηδνφζεθε απυ ηεκ Θμοίδ κηε Ιανηγηάθ θαη ημκ Βηθέκηημ κηε Πμι. Οη Αδενθέξ ημο Γιέμοξ είπακ ημ νυιμ θμηκςκηθχκ ιεηημονγχκ, αζπμιμφκηακ με θηιακζνςπίεξ θαη πνμζέθενακ βμήζεηα ζε μνθακά, ειηθηςμέκμοξ θαη αννχζημοξ. Δεκ ηενμφζακ ημοξ θακυκεξ μμκαπηζμμφ θαη μμηάδακε κ’ ακήθμοκ ηυζμ ζημκ έλς θυζμμ υζμ θαη ζημ μμκαζηήνη. Γηα κα μεκ πνμθαιέζμοκ ηεκ ακηίδναζε ηεξ εθθιεζίαξ πνεζημμπμημφζακ δηάθμνα ηεπκάζμαηα, θονίςξ ιεθηηθά. Έηζη δεκ μκμμάδμκηακ «μμκαπέξ» αιιά «θυνεξ ηεξ εκμνίαξ». Ιε ηέημημο είδμοξ ηεπκάζμαηα θαηάθενακ κα θενδίζμοκ ηεκ έγθνηζε ημο πάπα θαη κα ακμίλμοκ ημ δνυμμ γηα ηεκ θαηάνγεζε ημο θακυκα ημο αοζηενμφ εγθιεηζμμφ. Ο ΡΟΘΟ ΣΟΤ ΑΚΔΡΑ ΣΕΚ ΑΚΑΓΓΚΚΕΕ Οη ζπμοδαηυηενμη άκηνεξ ηεξ ακαγέκκεζεξ ήηακ: Ο Θεμκάνκημ κηα Βίκηζη (15 Απνηιίμο 1452 — 2 Ιαΐμο 1519) ήηακ Ζηαιυξ ανπηηέθημκαξ, δςγνάθμξ, γιφπηεξ, μμοζηθυξ, εθεονέηεξ, μεπακηθυξ, ακαηυμμξ, γεςμέηνεξ θαη επηζηήμμκαξ πμο έδεζε ηεκ πενίμδμ ηεξ Ακαγέκκεζεξ. [114] Θεςνείηαη ανπεηοπηθή μμνθή ημο Ακαγεκκεζηαθμφ Οομακηζηή, ημο Ακαγεκκεζηαθμφ θαιιηηέπκε, Homo Universalis θαη μηα ηδημθοήξ πνμζςπηθυηεηα. Ιεηαλφ ηςκ πημ δηάζεμςκ ένγςκ ημο βνίζθμκηαη ε Ιυκα Θίδα θαη μ Ιοζηηθυξ Δείπκμξ. Ο Θεμκάνκημ κηα Βίκηζη, οπήνλε αθυμα ζεμακηηθυξ εθεονέηεξ θαη επηζηήμμκαξ, με ζεμακηηθή ζοκεηζθμνά ζηεκ ακαημμία, θαη ηεκ αζηνμκμμία. Ο Ιηθειάκηδειμ κηη Θμκημβίθμ Ιπμομκανόηη ημόκη (Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, 6 Ιανηίμο 1475 - 18 Φεβνμοανίμο 1564), γκςζηυξ πενηζζυηενμ ςξ Ιηπαήι Άγγειμξ, ήηακ γιφπηεξ, δςγνάθμξ, ανπηηέθημκαξ θαη πμηεηήξ ηεξ Ακαγέκκεζεξ. ήμενα ακαγκςνίδεηαη ςξ έκαξ απυ ημοξ ζπμοδαηυηενμοξ δεμημονγμφξ ζηεκ ηζημνία ηεξ ηέπκεξ. Τπήνλε μ μμκαδηθυξ θαιιηηέπκεξ ηεξ επμπήξ, ημο μπμίμο ε βημγναθία εθδυζεθε πνηκ ημ ζάκαηυ ημο, ζημοξ Βίμοξ ημο Σδυνηδημ Βαδάνη, μ μπμίμξ επέιελε κα ημκ ημπμζεηήζεη ζηεκ θμνοθή ηςκ θαιιηηεπκχκ, πνεζημμπμηχκηαξ γηα ημκ Ιηπαήι Άγγειμ ημ πνμζςκφμημ μ ζεσθυξ (Il Divino). ηα δεμμθηιέζηενα ένγα ημο ακήθμοκ μη κςπμγναθίεξ πμο θηιμηέπκεζε γηα ημ Παπηθυ πανεθθιήζημ ημο Βαηηθακμφ (Ηαπέια ηληίκα), ημ άγαιμα ημο Δαβίδ θαη ε Πηεηά (απμθαζήιςζε) ζηεκ Βαζηιηθή ημο Αγίμο Πέηνμο, ζηε Ρχμε. Σηηζηάκμ (Tiziano, 1490-1576), "Bαθπηθυ" (1518 1519), 1,75 π1,93 μ., Ιαδνίηε, Πνάδμ. [115] Ο Σηηζηάκμ είκαη μ Βεκεηυξ θαιιηηέπκεξ πμο μαδί με ημοξ Θεμκάνκημ κηα Βίκηζη, Ραθαήι θαη Ιηπαήι 'Αγγειμ έθενε ηηξ ακαδεηήζεηξ ηεξ Ακαγέκκεζεξ ζημ ορειυηενυ ημοξ ζεμείμ. Ιε αθάκηαζηε δελημηεπκία ζημ πιάζημμ ημο πνχμαημξ, μ Σηηζηάκμ δςγνάθηζε μοζμιμγηθά ζέμαηα πμο απμπκέμοκ αηζζεηηθή απυιαοζε. Σμ δεζηυ θςξ, ηα έκημκα πνχμαηα, ε θίκεζε ηςκ μμνθχκ, ε κέα θαη πημ ειεφζενε μνγάκςζε ημο πχνμο παναθηενίδμοκ ηε Βεκεηζηάκηθε δςγναθηθή θαη ηεκ ακηηδηαζηέιιμοκ απυ ηε θιςνεκηηκή. Ε ΘΡΕΗΓΖΑ ΣΕΚ ΑΚΑΓΓΚΚΕΕ H Ακαγέκκεζε άζθεζε βαζεηά επηννμή ζηε ζεμιμγία ηεξ επμπήξ, ηδίςξ ζημκ ηνυπμ πμο μη άκζνςπμη ακηηιαμβάκμκηακ ηε ζπέζε ακάμεζα ζημ Θευ θαη ημκ άκζνςπμ. Ήδε απυ ηα ηέιε ημο Ιεζαίςκα ημ εζηθυ θφνμξ ηεξ Ρςμαημθαζμιηθήξ Γθθιεζίαξ ακάμεζα ζημοξ πηζημφξ άνπηζε κα οπμπςνεί. Όιμ θαη πενηζζυηενεξ δηαμανηονίεξ δηαηοπχκμκηακ γηα ηε δημηθεηηθή ακεπάνθεηα, ηεκ οπενβμιηθή πμιοηέιεηα ηεξ αοιήξ θαη ηεκ εζηθή αθυμε δηαθζμνά πμιιχκ απυ ημοξ εθθιεζηαζηηθμφξ αληςμαημφπμοξ. ε μηα επμπή, θαηά ηεκ μπμία κέμη θμηκςκηθμί, μηθμκμμηθμί θαη πκεομαηηθμί μνίδμκηεξ ακμίγμκηακ ζημοξ Γονςπαίμοξ, ε πιεημκυηεηα ημο θιήνμο, ηδίςξ ημο θαηχηενμο, δμφζε μέζα ζηεκ αμάζεηα θαη ε Γθθιεζία ελαθμιμοζμφζε κα ειέγπεη ημοξ πηζημφξ με ηε δηανθή απεηιή ημο θαθμφ θαη κα εθεονίζθεη ηνυπμοξ άθεζεξ ηςκ αμανηηχκ, μεηαλφ ηςκ μπμίςκ θαη ηα έγγναθα άθεζεξ αμανηηχκ, ηα ιεγυμεκα ζογπωνμπάνηηα. Ε ακηίδναζε ζηηξ αδοκαμίεξ αοηέξ ηεξ Ρςμαημθαζμιηθήξ Γθθιεζίαξ δεκ άνγεζε κα εθδειςζεί απυ ημοξ θμνείξ ημο ακζνςπηζηηθμφ θηκήμαημξ. Αοημί [116] έζεζακ ςξ ζηυπμ ηεκ ακαδήηεζε ημο αοζεκηηθμφ πκεφμαημξ ημο Υνηζηηακηζμμφ ζηε μειέηε ηεξ Αγίαξ Γναθήξ, πςνίξ ηηξ πανενμεκείεξ ηςκ ζπμιηαζηχκ ημο Ιεζαίςκα. Πνμτπυζεζε ηεξ ακαδήηεζεξ αοηήξ ήηακ ε άμεζε επαθή με ηενά θείμεκα, ηεκ μπμία θαηέζηεζακ δοκαηή ε πνυμδμξ ηεξ ηοπμγναθίαξ θαη μη μεηαθνάζεηξ ηεξ Αγίαξ Γναθήξ ζε ιασθή γιχζζα ήδε απυ ημ πνχημ μηζυ ημο 16μο αηχκα. Ε θνίζε ζηε Ρςμαημθαζμιηθή Γθθιεζία ήηακ θαηκυμεκμ ζφκζεημ θαη ζοκδευηακ με ημ πκεφμα ηεξ Ακαγέκκεζεξ. Γηα ημ ιυγμ αοηυ, εθηυξ απυ ηε βαζηθή ζνεζθεοηηθή δηάζηαζή ημο, έιαβε επίζεξ θμηκςκηθυ θαη πμιηηηθυ παναθηήνα, υπςξ ζα δηαπηζηχζμομε ζηε ζοκέπεηα. Ε Ιεηαννύζμηζε ημκ Θμοζήνμο Ε ακηίδναζε ζηηξ αδοκαμίεξ ηεξ Ρςμαημθαζμιηθήξ Γθθιεζίαξ εθδειςκυηακ πενηζζυηενμ ζηηξ γενμακηθέξ πχνεξ. ημκ πιεζοζμυ πνμθαιμφζε μεγάιε δοζανέζθεηα ε μηθμκμμηθή επηβάνοκζε πμο οθίζηαημ απυ ηεκ Γθθιεζία με ζθμπυ ηεκ ακέγενζε μεγαιμπνεπχκ μηθμδμμεμάηςκ ζηε Ρχμε. ηε ιασθή αοηή δοζανέζθεηα πνέπεη κα πνμζζέζμομε θαη ηεκ πνμζπάζεηα ηςκ Γενμακχκ εγεμυκςκ κα απαιιαγμφκ απυ ηεκ παπηθή επηννμή θαη ηεκ επηθονηανπία ημο αοημθνάημνα. Ε αθμνμή δυζεθε ημ 1515, υηακ μ πάπαξ Θέςκ Γ έδςζε ηεκ άδεηα γηα μαδηθή έθδμζε θαη πχιεζε εγγνάθςκ άθεζεξ αμανηηχκ (ζογπςνμπανηηχκ). Ο εμπμνεομαημπμηεμέκμξ ηνυπμξ δηάζεζεξ ημοξ απυ ημκ μμκαπυ Σέηδει ζηε Γενμακία θαη ε δηαθήνολή ημο υηη μυιηξ αθμοζηεί μ ήπμξ απυ ηα πνήμαηα πμο πιενχκμκηαη γηα ημ ζογπςνμπάνηη, μη ροπέξ μεηαπεδμφκ απυ ημ Ηαζανηήνημ ζημκ Πανάδεηζμ", πνμθάιεζακ ηεκ έκημκε ακηίδναζε ημο γενμακμφ μμκαπμφ θαη ζεμιυγμο Ιανηίκμο Θμοζήνμο. Ο Θμφζενμξ δηαμανηονυμεκμξ ζονμθυιιεζε, ημκ Οθηχβνημ ημο 1517, ζε εθθιεζία ηεξ Βηηεμβένγεξ έκακ θαηάιμγμ απυ 95 ζέζεηξ, δειαδή επηπεηνήμαηα πμο θαηαδίθαδακ ηα ζογπςνμπάνηηα θαη αμθηζβεημφζακ ηηξ παπηθέξ απυρεηξ θαη ζε άιια δμγμαηηθά δεηήμαηα. Ο πάπαξ ακηέδναζε αθμνίδμκηαξ ημκ Θμφζενμ ςξ αηνεηηθυ. Ο Θμφζενμξ υμςξ έθαρε δεμυζηα ημ έγγναθμ (βμύια) ημο αθμνηζμμφ ημο (1520). Ε ζνεζθεοηηθή αοηή δηαμάπε ζμνφβεζε ημκ αοημθνάημνα ηεξ Αγίαξ Ρςμασθήξ Αοημθναημνίαξ (Γενμακίαξ) Ηάνμιμ Γ', μ μπμίμξ, θμβμφμεκμξ δηάζπαζε ηεξ εκυηεηαξ ηςκ γενμακηθχκ πςνχκ, θάιεζε ημκ Θμφζενμ κα απμιμγεζεί εκχπημκ ηεξ Δίαηηαξ ζηεκ πυιε Βμνμξ (Worms). Όηακ μ Θμφζενμξ [117] ανκήζεθε κα ακαηνέζεη ηηξ απυρεηξ ημο, ε Δίαηηα ημκ θαηαδίθαζε ςξ αηνεηηθυ θαη ημκ έζεζε εθηυξ κυμμο. Ο Θμφζενμξ ζχζεθε ηυηε πάνε ζηεκ επέμβαζε ημο εθιέθημνα ηεξ αλμκίαξ», μ μπμίμξ ημκ έθνορε ζημκ πφνγμ ημο, ζημ Βάνημπμονγθ. Σμ θήνογμα ημο Θμοζήνμο, ςξ ημπηθυ ζνεζθεοηηθυ θίκεμα, αιιά θαη ςξ πονήκαξ μηαξ εονφηενεξ μεηαννοζμηζηηθήξ έθνελεξ, είπε απμθαζηζηηθή επίδναζε ζηεκ θμηκςκηθή, πμιηηηθή θαη μηθμκμμηθή πναγμαηηθυηεηα, υπη μυκμκ ηεξ Γενμακίαξ αιιά θαη μιυθιενεξ ηεξ Γονχπεξ. Όηακ ημ 1529 ε Δίαηηα απμθήνολε ημ Θμοζενακηζμό, μη γενμακμί εγεμυκεξ πμο ήηακ μπαδμί ημο Θμοζήνμο ακηηηάπζεθακ θαη δηαμανηονήζεθακ γηα ηε δίςλε ηςκ ζνεζθεοηηθχκ ημοξ πεπμηζήζεςκ. Ε δηαμανηονία αοηή, απυ ηεκ μπμία μκμμάζηεθακ θαη πνμηεζηάκηεξ ή δηαμανηονόμεκμη (απυ ημ ιαηηκηθυ νήμα protestor: δηαμανηφνμμαη), δεκ είπε θακέκα απμηέιεζμα. Σμκ επυμεκμ πνυκμ οπέβαιακ ζηε Δίαηηα πμο ζογθιήζεθε ζηεκ γενμακηθή πυιε Αογμφζηα οπυμκεμα με ηηξ βαζηθέξ ανπέξ ημο ιμοζενακηζμμφ, γκςζηυ ςξ Ομμιμγία ηεξ Αογμύζηαξ (1530). Ε ακαμεκυμεκε ζφγθνμοζε ηςκ μεηαννοζμηζηχκ με ηηξ αοημθναημνηθέξ δοκάμεηξ εθδειχζεθε ηειηθά θαη έιαβε ηε μμνθή γεκηθεομέκμο εμθοιίμο πμιέμμο. ημ ηέιμξ μ αοημθνάημναξ ακαγθάζηεθε κα ζομβηβαζηεί με ηεκ Γηνήκε ηεξ Αογμύζηαξ (1555), ε μπμία ακαγκχνηδε ηε κμμημυηεηα ημο Θμοζενακηζμμφ θαη ημ δηθαίςμα θάζε εγεμυκα κα επηβάιιεη ζηεκ πενημπή ηεξ δηθαημδμζίαξ ημο ημ δυγμα πμο επηζομμφζε. Ιε ηε ζοκζήθε αοηή ε Γενμακία δηαηνέζεθε ζε θνάηε θαζμιηθά θαη δηαμανηονυμεκα. Ε δηάδμζε ηεξ Ιεηαννύζμηζεξ Βαζμηαία ε Ιεηαννφζμηζε δηαδυζεθε θαη έλς απυ ημ γενμακηθυ πχνμ, με πμηθίιεξ παναιιαγέξ θαη θονίςξ με ημκ Ηαιβηκηζμό θαη ημκ Αγγιηθακηζμό. Ο Θμοζενακηζμυξ επεθηάζεθε ζφκημμα θαη ζηηξ ζθακδηκαβηθέξ πχνεξ, εκχ ζηεκ Γιβεηία εθδειχζεθε μεηαννοζμηζηηθή θίκεζε απυ ημκ εθεμένημ ημο θαζεδνηθμφ καμφ ηεξ Δονίπεξ Δβίγγιημ (1484-1531). Ε ακηίδναζε υμςξ απυ ημοξ θαζμιηθμφξ ήηακ ηυζμ ζθμδνή, πμο έθηαζε μέπνη ηεκ έκμπιε ζφγθνμοζε θαηά ηεκ μπμία ζθμηχζεθε μ Δβίγγιημξ. Πημ μνγακςμέκε θαη πημ ζεμακηηθή μεηαννοζμηζηηθή πνμζπάζεηα ήηακ εθείκε πμο μνγακχζεθε ζηε Γεκεφε ηεξ Γιβεηίαξ απυ ημκ Ζωάκκε Ηαιβίκμ (1509-1564). Ο Ηαιβηκηζμυξ δηαδυζεθε θονίςξ ζηε Γαιιία, ζηηξ Ηάης Υχνεξ, ζηεκ Γιβεηία θαη ζηε θςηία. οκάκηεζε υμςξ ζθμδνή ακηίδναζε απυ ημοξ εγεμυκεξ ηςκ δφμ πνχηςκ πςνχκ, μη μπμίμη ημκ ζεςνμφζακ ςξ δηαζπαζηηθυ ζημηπείμ. Ιάιηζηα μη βαζηιείξ ηεξ Γαιιίαξ, ζηεκ πνμζπάζεηά ημοξ κα δεμημονγήζμοκ [118] έκα απυιοηα ζογθεκηνςηηθυ θνάημξ θαη κα ακορχζμοκ ημ γυεηνμ ηεξ πχναξ ζημκ εονςπασθυ πχνμ, ζηνάθεθακ με ηδηαίηενε βηαηυηεηα εκακηίμκ ηςκ Οογεκόηωκ, ηςκ Γάιιςκ θαιβηκηζηχκ, με απμθμνφθςμα ηε ζθαγή 2 πηιηάδςκ ακζνχπςκ ζημ Πανίζη ηε Κύπηα ημο Αγίμο Βανζμιμμαίμο (24 Αογμφζημο 1572). Ε κφθηα εθείκε απμηέιεζε ηεκ ηναγηθυηενε ζειίδα ηεξ ηζημνίαξ ηςκ ζνεζθεοηηθώκ πμιέμωκ ζηε Γαιιία. ηεκ Αγγιία ε ηάζε γηα ακελανηεημπμίεζε απυ ηεκ παπηθή επηννμή πνμκμιμγείηαη απυ ηυηε πμο μ Ζωάκκεξ Οοίθιηθ (1320-1384) παναθηενίζηεθε ςξ αηνεηηθυξ, θαη εκδοκαμχζεθε με ηεκ επίδναζε ημο πνηζηηακηθμφ ακζνςπηζμμφ. Ιηα δηαμάπε ημο βαζηιηά Γννίθμο ημο Ε' (15341547) με ημκ πάπα γηα πνμζςπηθμφξ ιυγμοξ ζηάζεθε ε αθμνμή γηα ηεκ μνηζηηθή νήλε ηεξ εθθιεζίαξ ηεξ Αγγιίαξ με ηε Ρχμε (1534) θαη ε αθεηενία ηεξ αγγιηθακηθήξ μεηαννφζμηζεξ πμο είπε παναθηήνα ζνεζθεοηηθυ, πκεομαηηθυ θαη πμιηηηθυ. Ε μεηαννφζμηζε αοηή δεκ απμηειμφζε ηδηαίηενμ δυγμα, αιιά ζοκδφαζε ζημηπεία ημο Θμοζενακηζμμφ θαη ημο Ηαιβηκηζμμφ. Ανγυηενα, ζηα πνυκηα ηςκ δηαδυπςκ ημο Γννίθμο, εδναηχζεθε ε Αγγιηθακηθή Γθθιεζία, ε Οπμία ήηακ ε μυκε πμο ακαγκςνηδυηακ απυ ημ θνάημξ. Ε Ακηημεηαννύζμηζε Ηαζχξ ε Ηαζμιηθή Γθθιεζία έβιεπε ηε ζνεζθεοηηθή θαη ηεκ πμιηηηθή επηννμή ηεξ κα ζοννηθκχκμκηαη δναμαηηθά, απμθάζηζε κα ακηηδνάζεη δοκαμηθά, ιαμβάκμκηαξ ηα παναθάης μέηνα: Σα μμκαπηθά ηάγμαηα: Ε ακαδημνγάκςζε ηςκ μμκαπηθχκ ηαγμάηςκ θαη ε ίδνοζε κέςκ θνίζεθε ςξ ημ πιέμκ απμηειεζμαηηθυ μέηνμ. Ένγμ ηςκ ηαγμάηςκ αοηχκ ήηακ κα βμεζήζμοκ ηεκ πκεομαηηθή θαη ηδεμιμγηθή επηβμιή ημο θαζμιηθηζμμφ με ηεκ άζθεζε ζοκεπμφξ πνμπαγάκδαξ μέζς ηεξ ίδνοζεξ θαη δηαπείνηζεξ εθπαηδεοηενίςκ, κμζμθμμείςκ θαη άιιςκ θηιακζνςπηθχκ ηδνομάηςκ θαη ηεξ έθδμζεξ βηβιίςκ. Ε Ζενά Γλέηαζε: Πανάιιεια, επηπεηνήζεθε ε θαηαζημιή ηςκ μεηαννοζμηζηηθχκ ηδεχκ με ηεκ ακαδημνγάκςζε ηεξ Ζενάξ Γλέηαζεξ, εκυξ μεζαηςκηθμφ ζεζμμφ πμο είπε πέζεη ζε απνεζηία. Οη ηενμελεηαζηέξ, πνμθεημέκμο κα θάμρμοκ ημ θνυκεμα ηςκ μεηαννοζμηζηχκ ή αηνεηηθχκ, θαηά ηεκ άπμρε ηεξ Ηαζμιηθήξ Γθθιεζίαξ, μεηένπμκηακ θάζε μέζμ, ζομπενηιαμβακμμέκςκ πακηυξ είδμοξ βαζακηζηενίςκ θαη ηεξ θαφζεξ πάκς ζηεκ πονά (autodafe). Ε ιμγμθνηζία: Γπεηδή ζηε δηάδμζε ηςκ μεηαννοζμηζηηθχκ ηδεχκ ε ζομβμιή ημο βηβιίμο ήηακ απμθαζηζηηθή, ε Ηαζμιηθή Γθθιεζία ίδνοζε ζηε Ρχμε έκα ομβμφιημ Θμγμθνηζίαξ, με ένγμ κα ζοκηάζζεη θαηά δηαζηήμαηα [119] έκακ θαηάιμγμ απαγμνεομέκςκ βηβιίςκ (Index Librorum Prohibitorum), υπη μυκμ ζεμιμγηθχκ αιιά θαη θηιμιμγηθχκ ή επηζηεμμκηθχκ, πμο θαηά ηεκ άπμρε ηεξ Γθθιεζίαξ πενηείπακ αηνεηηθέξ ζέζεηξ. Οη γοκαίθεξ πμο αθηενχζεθακ ζημ Θευ θαη αθμιμοζμφζακ μμκαζηηθή δςή είπακ έκακ έκημκα εκενγεηηθυ νυιμ ηυζμ μέζα ζηε μμκή υζμ θη έλς απ’ αοηήκ υζμ ημοξ ημ επέηνεπακ μη θακυκεξ ηεξ εθθιεζίαξ. Οη δναζηενηυηεηέξ ημοξ έλς απ’ ηε μμκή απμηειμφκηακ θονίςξ απυ θενφγμαηα, θηιακζνςπίεξ, θνμκηίδα ειηθηςμέκςκ θαη εθπαίδεοζε κεανχκ θμνηηζηχκ. Αοηά ακηημεηςπίζηεθακ με θαποπμρία θονίςξ απυ ηεκ θαζμιηθή εθθιεζία ε μπμία με ηε ζφκμδμ ημο Σνέκημ εκηαηηθμπμίεζε ημκ εγθιεηζμυ ζηηξ μμκέξ, ηεκ αοζηενή πεηζανπία θαη επέβαιε ημκ έιεγπμ απυ επηζθυπμοξ . Ιία απυ ηηξ πημ δναζηενημπμηεμέκεξ μμαδχζεηξ γοκαηθχκ ήηακ μη Οονζμοιίκεξ απ’ ηηξ μπμίεξ λεθίκεζε ε θφνηα θαζμιηθή μεηαννφζμηζε ζηε γοκαηθεία ζνεζθεοηηθή δςή. Σμ 1535, ζηε Ιπνέζηα, ε Άκηδεια Ιενίηζη μαδί με άιιεξ γοκαίθεξ είπε ημ υναμα μηαξ με έγθιεηζηεξ μμκαζηηθήξ δςήξ αθηενςμέκεξ ζηε μυνθςζε θηςπχκ θμνηηζηχκ θαη ζηε θνμκηίδα αννχζηςκ οπυ ηε πνμζηαζία ηεξ Αγίαξ Οφνζμοιαξ. Ανπηθά μη θηκήζεηξ αοηέξ είπακ ηεκ οπμζηήνηλε ημο πάπα, μεηά υμςξ ηε ζφκμδμ ημο Σνέκημ ε ζηάζε ημο άιιαλε. Έηζη εκχ μη μονζμοιίκεξ ςξ ηυηε δεκ εθάνμμδακ ημκ εγθιεηζμυ, δεκ είπακ δχζεη μμκαζηηθυ υνθμ θαη θμνμφζακ απιά νμφπα άνπηζακ κα πνμζανμυδμκηαη ζημοξ θακυκεξ πμο επέβαιε ε ζφκμδμξ γηα ημ μμκαπηζμυ. Ε απμζημιή ημοξ πανυι’ αοηά ζοκεπίζηεθε θαη ελαπιχζεθακ ςξ ηε Γαιιία θαη ηηξ Ηάης Υχνεξ. Οη μονζμοιίκεξ γηα ηα επυμεκα δηαθυζηα πνυκηα θαζηενχζεθακ ςξ ημ πημ αλημζέβαζημ εθπαηδεοηηθυ ηάγμα ηεξ θαζμιηθήξ εθθιεζίαξ θαη απμηέιεζακ γη’ αοηήκ μέζμ ηεξ δηάδμζεξ ηςκ θενογμάηςκ ηεξ θαη υπιμ θαηά ημο πνμηεζηακηηζμμφ . Ιενηθέξ δεθαεηίεξ ανγυηενα ζηεκ Αγγιία, ε Ιαίνε Γμουνκη αθμιμφζεζε έκα υναμα πανυμμημ, ηεκ ηδέα εκυξ γοκαηθείμο ηάγμαημξ αθμζηςμέκμο ζημ εκενγυ απμζημιηθυ ένγμ θαη ηε δηδαζθαιία. Σμ ηάγμα ηεξ ελαπιχζεθε ζε πμιιέξ πχνεξ ηεξ Γονχπεξ θαη δηαιφζεθε ημ 1629 .Σμ 1610 ε Δακ κηε ακηάι ηδνφεη ημ ηάγμα ηεξ Γπηζθέρεςξ ηα μέιε ημο μπμίμο δεκ είπακ δχζεη επίζεμμ υνθμ, δεκ ηενμφζακ ημκ θακυκα αοζηενμφ εγθιεηζμμφ θαη θάκακε θηιακζνςπηθά ένγα . Ο νυιμξ ηςκ ηαγμάηςκ αοηχκ ήηακ πμιφ ζεμακηηθυξ γηα ηηξ γοκαίθεξ μη μπμίεξ ήηακ μέιε ημοξ γηαηί ημοξ δηκυηακ ε δοκαηυηεηα κα δναζηενημπμηεζμφκ ζημ δεμυζημ πχνμ θαη ηαοηυπνμκα κα βμεζήζμοκ άιιεξ γοκαίθεξ υπςξ θαθμπμηεμέκεξ ζοδφγμοξ, ηενυδμοιεξ, κα βμεζήζμοκ μνθακά, κα πνμηθμδμηήζμοκ ηηξ θηςπυηενεξ. Οη δναζηενηυηεηεξ αοηέξ ζοκεπίζηεθακ θαη [120] μεηά ηεκ επηβμιή ημο αοζηενμφ εγθιεηζμμφ ζε μηθνυηενμ βέβαηα βαζμυ θαη μέζα ζηα μμκαζηήνηα Ε ύκμδμξ ημο Σνέκημ (1545-1563) Ε Ηαζμιηθή Γθθιεζία δεκ πενημνίζηεθε μυκμ ζηε ιήρε θαηαζηαιηηθχκ μέηνςκ εκακηίμκ ηςκ μεηαννοζμηζηχκ, αιιά πνμπχνεζε θαη ζηε ζεναπεία ηςκ αδοκαμηχκ ηεξ, μη μπμίεξ είπακ πνμθαιέζεη ηε Ιεηαννφζμηζε. Σμ ένγμ ηεξ εζηθμπκεομαηηθήξ ακαζογθνυηεζεξ θαη ηεξ απμζαθήκηζεξ ημο θαζμιηθμφ δυγμαημξ ακέιαβε ε ύκμδμξ ημο Σνέκημ, πμο ζογθιήζεθε ημ 1545. Ηαηά ηεκ πενίμδμ πμο αθμιμφζεζε ηε Θεειαζία ηεξ Ρχμεξ ημ 1527, μπυηε θαη ε Ιεηαννφζμηζε είπε θιμκίζεη ηα ζεμέιηα ηεξ Ηαζμιηθήξ Γθθιεζίαξ, μ Πάπαξ Παφιμξ Γ' ακήιζε ζημκ παπηθυ ζνυκμ (1534–1549). ε αοηυκ αθηένςζε μ Ημπένκηθμξ ημ «Πενί ηεξ πενηζηνμθήξ ηςκ μονάκηςκ ζθαηνχκ» θαη ήηακ αοηυξ πμο έγηκε παππμφξ ημο θανδηκαιίμο Αιεζζάκηνμ Φανκέδε πμο ήηακ ηδημθηήηεξ πηκάθςκ ημο Σηηζηάκμ, ημο Ιηθειάκηδειμ θαη ημο Ραθαήι, θαζχξ θαη μηαξ ζεμακηηθήξ ζοιιμγήξ πηκάθςκ, θαη πμο επίζεξ πανήγγεηιε ημ ανηζημφνγεμα ημο Ηνμάηε Σδμφιημ Ηιυβημ, ίζςξ ημ ηειεοηαίμ θφνημ εηθμκμγναθεμέκμ πεηνυγναθμ, μη «Ώνεξ ηςκ Φανκέδε». [121] Σμ 1598 οπμγνάθηεθε ε οκζήθε ηεξ Κάκηεξ με ηεκ μπμία ακαγκςνηδυηακ ζημοξ Γάιιμοξ πνμηεζηάκηεξ ακεληζνεζθία. Έηζη ε Βυνεηα Γενμακία ήηακ πνμηεζηακηηθή, ε Κυηηα θαζμιηθή, ε Ζζπακία θαη ε Ζηαιία αοζηενά θαζμιηθέξ, ε θακδηκαβία πνμηεζηακηηθή, υπςξ θαη ε Γιβεηία μαδί με ηηξ Ηάης Υχνεξ, αιιά μη Ζζπακηθέξ Ηάης Υχνεξ, ζηεκ πενημπή ημο ζεμενηκμφ Βειγίμο, ήηακ θαζμιηθέξ. Ε Αγγιία μεηαννοζμίζηεθε θαη δεμημφνγεζε ηεκ Αγγιηθακηθή Γθθιεζία. Οη δηεκέλεηξ ακάμεζα ζηα έζκε με δηαθμνεηηθά ζνεζθεφμαηα θιημαθχζεθακ με ηεκ αογή ημο 17μο αηχκα. Οη ιυγμη ήηακ πμιιμί: ζηηξ ανπέξ ημο αηχκα θάζε θνάημξ ηεξ Γονχπεξ δηέζεηε εθηυξ απυ ηεκ επίζεμε ζνεζθεία θαη πμιιέξ ζνεζθεοηηθέξ μεημκυηεηεξ, μη μπμίεξ βνίζθμκηακ ζηα θνάηε ζηα μπμία ήηακ επίζεμα ακαγκςνηζμέκε ε δηθή ημοξ ζνεζθεία. Αοηέξ μη ζνεζθεοηηθέξ μεημκυηεηεξ είπακ θνοθή δνάζε. Δεφηενμκ, μη δηαθμνέξ μεηαλφ ηςκ αοηυκμμςκ εγεμυκςκ ζηε Γενμακηθή Αοημθναημνία θαη ημκ αοημθνάημνα έγηκακ μεγαιφηενεξ. Ε Βμεμία έγηκε θέκηνμ ηςκ ακηηπαναζέζεςκ θαη απυ εδχ έμειιε κα λεθηκήζεη μ Σνηαθμκηαεηήξ Πυιεμμξ. Έκαξ ηνίημξ ιυγμξ ήηακ ε ζομμαπία μεηαλφ ηςκ Ζζπακηθχκ Ηάης Υςνχκ θαη ηςκ Οιιακδηθχκ Ηάης Υςνχκ, μη μπμίεξ ελειίζζμκηακ ζε ζπμοδαία καοηηθή δφκαμε. Οη ζοκέπεηεξ ηεξ Ιεηαννύζμηζεξ Ε Ιεηαννφζμηζε ζήμακε ημ ηέιμξ ηεξ ζνεζθεοηηθήξ εκυηεηαξ ηεξ Γονχπεξ θαη ηεκ αιιαγή ημο πάνηε ηεξ μέζα απυ μαθνμπνυκηεξ θαη μδοκενέξ ζογθνμφζεηξ. Ε Γονχπε πςνίζηεθε ζε ημήμαηα με δηαθμνεηηθυ [122] ηδεμιμγηθμπμιηηηθυ πνμζακαημιηζμυ. Σμ μεηαννοζμηζηηθυ θίκεμα ζοκδέζεθε επίζεξ με ηε δηαδηθαζία δηαμυνθςζεξ εζκηθχκ ηαοημηήηςκ. Πνάγμαηη, ζημ δεφηενμ μηζυ ημο 16μο αηχκα ε Γαιιία θιμκίδεηαη απυ ζνεζθεοηηθέξ δηαμάπεξ, θαζχξ μη βαζηιείξ ηεξ πνμζπαζμφκ κα δηαηενήζμοκ ηεκ εκυηεηα ηεξ πχναξ θαη ε θαιβηκηζηηθή Οιιακδία απμζπάηαη απυ ηεκ θαζμιηθή Ζζπακία. Σμ 17μ αηχκα ε πνμζπάζεηα ηςκ γενμακχκ αοημθναηυνςκ κα ακαζογθνμηήζμοκ εκηαίμ θνάημξ μέζς ηεξ επηβμιήξ ημο Ηαζμιηθηζμμφ με δοκαμηθυ ηνυπμ, πνμθάιεζε πακεονςπασθυ πυιεμμ, ημκ Σνηαθμκηαεηή (16181648). Ε Ιεηαννφζμηζε θαη θονίςξ μ Ηαιβηκηζμυξ, υπμο επηθνάηεζε, θαζχξ δηαθνηκυηακ απυ δεμμθναηηθυ πκεφμα θαη οπμζηήνηδε ηεκ ειεοζενία ηεξ αημμηθήξ δναζηενηυηεηαξ, ζοκέβαιε ζηεκ ακάπηολε ημο θμηκμβμοιεοηηθμφ πμιηηεφμαημξ θαη ημο θεθαιαημθναηηθμφ ζοζηήμαημξ. Άιιςζηε δεκ είκαη ηοπαίμ ημ γεγμκυξ υηη πχνεξ υπςξ ε Οιιακδία, ε Αγγιία θαη μη Ε.Π.Α πνςημζηάηεζακ ζηηξ πμιηηεηαθέξ μεηαβμιέξ θαη ζηηξ γεκηθυηενεξ ελειίλεηξ, ζε ακηίζεζε με ηηξ θαζμιηθέξ πχνεξ, υπςξ ε Ζζπακία, ε Πμνημγαιία θαη ε Ζηαιία, πμο πανμοζίαζακ ζεμακηηθή οζηένεζε. Γίκαη παναθηενηζηηθυ ημ υηη ε Γαιιία πνεηάζηεθε ηε μεγάιε Γπακάζηαζε ημο 1789, γηα κα μπμνέζεη κα παναθμιμοζήζεη ημοξ ακαπηοληαθμφξ νοζμμφξ ηεξ Αγγιίαξ. Γεκηθά, ε Ιεηαννφζμηζε, με αθεηενία ηεκ αοημκμμία ζηε δνάζε ημο αηυμμο, επέθενε ζεμακηηθέξ μεηαβμιέξ ζηε κμμηνμπία θαη ζηηξ θμηκςκηθέξ ζπέζεηξ. Σα κέα πμιηηηζμηθά δεδμμέκα δεμημφνγεζακ κέα νεφμαηα ζηηξ επηζηήμεξ, ζηα γνάμμαηα θαη ζηηξ ηέπκεξ, εκχ δηαδυζεθε ε παηδεία ηυζμ απυ ημοξ δηαμανηονυμεκμοξ υζμ θαη απυ ημοξ θαζμιηθμφξ. Δόγμα Ρωμαημθαζμιηθμί Θμοζενακμί Πνμηεζηάκηεξ Αγγιηθακμί Ε ζςηενία ηεξ ροπήξ είκαη απμηέιεζμα ηςκ θαιχκ πνάλεςκ θαη ηεξ πηζηήξ Ε ζςηενία ηεξ ροπήξ είκαη απμηέιεζμα ηεξ πηζηήξ θαη ημο πεπνςμέκμο Ε ζςηενία ηεξ ροπήξ είκαη απμηέιεζμα μυκμ ηεξ πίζηεξ [123] Ε ζςηενία ηεξ ροπήξ είκαη απμηέιεζμα μυκμ ηεξ πίζηεξ Θαηνεία 7 μοζηήνηα 2 μοζηήνηα: βάπηηζε θαη ζεία θμηκςκία 2 μοζηήνηα: βάπηηζε θαη ζεία θμηκςκία 2 μοζηήνηα: βάπηηζε θαη ζεία θμηκςκία Θαηνεία εξ Θεμηυθμο θαη ηςκ Αγίςκ Άνκεζε ηεξ ιαηνεία εξ Θεμηυθμο θαη ηςκ Αγίςκ Άνκεζε ηεξ ιαηνεία εξ Θεμηυθμο θαη ηςκ Αγίςκ Άνκεζε ηεξ ιαηνεία εξ Θεμηυθμο θαη ηςκ Αγίςκ Τπαθμή ζημκ πάπα Δεκ ακαγκςνίδεηαη ε δηθαημδμζία ζημκ πάπα Δεκ ακαγκςνίδεηαη ε δηθαημδμζία ζημκ πάπα Δεκ ακαγκςνίδεηαη ε δηθαημδμζία ζημκ πάπα Θεηημονγία Ακάγκςζε ηεξ Βίβιμο, άζμαηα θενφγμαηα Ακάγκςζε ηεξ Βίβιμο, άζμαηα θενφγμαηα Ακάγκςζε ηεξ Βίβιμο, άζμαηα θενφγμαηα Σειεηέξ πμμπχδεξ Σειεηέξ πμιφ απιέξ Σειεηέξ πμιφ απιέξ Σειεηέξ πμμπχδεξ Γπίζθμπμη θαη Ηανδηκάιημη Γπίζθμπμη υπη Ηανδηκάιημη Οφηε Γπίζθμπμη μφηε Ηανδηκάιημη Γπίζθμπμη υπη Ηανδηκάιημη Απαγμνεφεηαη μ Γπηηνέπεηαη μ Γπηηνέπεηαη Γπηηνέπεηαη γάμμξ ηςκ γάμμξ ηςκ μ γάμμξ ηςκ μ γάμμξ ηςκ θιενηθχκ θιενηθχκ θιενηθχκ θιενηθχκ [124] ΟΖΗΟΓΓΚΓΖΑ ΣΕΚ ΓΠΟΥΕ ΣΕ ΑΚΑΓΓΚΚΕΕ Σεκ επμπή αοηή, βειηηχκμκηαη μη βημηηθέξ θαη θμηκςκηθμπμιηηηζηηθέξ ζοκζήθεξ, ακμίγμκηαη μεγαιφηενεξ εοθαηνίεξ μυνθςζεξ γηα ηα παηδηά, θονηανπεί ημ ιμγμηεπκηθυ ηδεχδεξ ηεξ αγςγήξ θαη μη παηδαγςγμί είκαη επενεαζμέκμη απυ ημκ δοηηθυ ηνυπμ ζθέρεξ θαη απυ ηα θηιμζμθηθά νεφμαηα ηεξ επμπήξ. ηηξ εοθαηάζηαηεξ μηθμγέκεηεξ μη γμκείξ δεκ έπμοκ ακάμεηλε ζηεκ αγςγή ημο παηδημφ, ηα μπμία μεγάιςκακ με παναμάκεξ, θαζεγήηνηεξ λέκςκ γιςζζχκ θαη πηάκμο θηι. ηηξ παμειέξ ηάλεηξ ηεκ ακαηνμθή ηςκ παηδηχκ ηεκ είπε ε μεηένα, εκχ μ νυιμξ ημο παηένα είκαη έμμεζμξ αθμφ θφνημ μέιεμά ημο είκαη ε ζοκεπήξ πνμζπάζεηα κα έπεη μυκημε ενγαζία. Ε μηθμγέκεηα έπαηλε βαζηθυ νυιμ θαηά ηε δηάνθεηα ηεξ Ακαγέκκεζεξ. οκήζςξ, ε μηθμγέκεηα απμηειείημ απυ ημκ παηένα, ηε µεηένα θαη ηα παηδηά, αιιά ήηακ θαη έκα εθηεηαµέκμ κμηθμθονηυ πμο πενηιαµβάκμκηακ παππμφδεξ, μη άγαµμη ή πήνμη αδειθμί εκήιηθεξ. ηηξ παναδμζηαθά παηνηανπηθέξ θμηκςκίεξ μ παηέναξ απμηειμφζε θαηανπήκ μηα αοηανπηθή θηγμφνα, απυιοημξ θονίανπμξ ηεξ μηθμγέκεηαξ θαη ελμοζηαζηήξ ηεξ δςήξ θαη ημο ζακάημο θάπμηςκ μειχκ. Ε δφκαμή ημο πήγαδε απυ ημ ζευ θαη ημ βαζηιηά, εκχ ζηε μηθνή θμηκςκία ημο ζπηηημφ ακηηπνμζχπεοε θαη ημοξ δφμ ζεςνχκηαξ ζακ ηδακηθή μμνθή παηένα ηεκ εηθυκα ημο ζεμφ ηεξ παιαηάξ δηαζήθεξ: αοζηενυξ θαη δίθαημξ. Ηαηά ημκ 16μ θαη 17μ θαη 18μ αηχκα ε παηνηανπηθή δφκαμε εδναηχζεθε αθυμε πενηζζυηενμ. Ε ελέπμοζα αοηή ζέζε ημο παηένα, πμο ήηακ ηαοηυπνμκα θονίανπμξ, ζνεζθεοηηθυξ εγέηεξ θαη θεδεμυκαξ, ήηακ ακάιμγε με ηεκ θαηχηενε ζέζε πμο θαηείπε ε μεηένα, ε μπμία μαδί με ηα οπυιμηπα ζειοθά μέιε ηεξ μηθμγέκεηαξ ήηακ οπεφζοκε γηα ημ μεγάιςμα ηςκ μηθνχκ παηδηχκ, μυκμ υμςξ ςξ βμεζυξ, πμο εθηειμφζε ηηξ επηζομίεξ ημο. Σμ πνυηοπμ ηεξ παηνηανπηθήξ μηθμγέκεηαξ ζφμθςκα με ημκ Marcuse εκηζπφεηαη. Γηα ημκ Marcuse μ Θμφζενμξ είδε πςξ ε εγθυζμηα ελμοζία βαζίδεηαη ζηεκ ελμοζία μέζα ζηεκ μηθμγέκεηα θαη πςξ ακ δηαιοζεί ε ηειεοηαία [125] ζα δηαιοζεί θαη θάζε άιιε ελμοζία. Ε οπμηαγή ηςκ ζοδφγςκ θαη ηςκ παηδηχκ ζημκ ανπεγυ ηεξ μηθμγέκεηαξ ήηακ απαναίηεηε γηα ηεκ θμηκςκηθή εοηαλία. Γηα ηε δηαηήνεζε ημο θαζεζηχημξ, ημο πιμφημο, θαη ηεξ ηδημθηεζίαξ ηεξ μηθμγέκεηαξ απαηημφκηακ κα δμζεί ηδηαίηενε πνμζμπή ζημ γάµμ. Οη γμκείξ δημνγάκςκακ γάµμοξ µεηαλφ ηςκ παηδηχκ ημοξ θαη άιιςκ επηζοµεηχκ μηθμγεκεηχκ. οπκά επελενγάδμκηακ ηηξ ιεπημµένεηεξ αοηχκ ηςκ εκχζεςκ πμιφ κςνίηενα, ίζςξ υηακ ηα παηδηά ήηακ αθυµε ζηα ζπάνγακα. Γθηηµήζεηξ γηα ημ πχξ µηα πνυηαζε γάµμο ζα µπμνμφζε κα εκηζπφζεη ημκ πιμφημ ηεξ μηθμγέκεηαξ ή ημ θφνμξ ήηακ απ' ηεκ ανπή ζημ µοαιυ ηςκ γμκέςκ ηεξ κφθεξ θαη ημο γαµπνμφ ελίζμο. Ηαηά ζοκέπεηα, ημ πημ ζεµακηηθυ µένμξ ηεξ ζφµβαζεξ γάµμο ήηακ ημ µέγεζμξ ηεξ πνμίθαξ, ημ πμζυ ηςκ πνεµάηςκ πμο θαηαβάιιμκηακ απυ ηεκ μηθμγέκεηα ηεξ κφθεξ ζημκ κέμ ζφδογυ ηεξ. Ε πνμίθα μηαξ εογεκμφξ γοκαίθαξ ζηα ηέιε ημο 16μο αηχκα πενηιάμβακε έκα ζεβαζηυ πνεμαηηθυ πμζυ ζοκ έκα μεγάιμ ανηζμυ πμιοηειχκ εκδομάηςκ θαη θμζμεμάηςκ ηα μπμία απμδείθκοακ ημκ θιενμκμμηθυ πιμφημ ηεξ ,απμηειμφζακ ηεκ μηθμκμμηθή ζομβμιή ηεξ πνμξ ηε κέα ηεξ μηθμγέκεηα αιιά θαη ηεκ θαηαλίςκακ μέζα ζασηχκ Ηαηά ηεκ Ακαγέκκεζε ε γοκαίθα έµεκε ζπίηη γηα ηε θνμκηίδα ηςκ παηδηχκ θαη ημο ζπηηημφ. Οη άκδνεξ ζηεκ μηθμγέκεηα ενγαδυηακ έλς απυ ημ ζπίηη, εµπμνηθά θονίςξ ζηα θαηαζηήµαηα πμο άκζηδακ εθείκε ηεκ επμπή. Σα μεγάια παηδηά ηεξ μηθμγέκεηαξ, θονίςξ ηα αγυνηα, ζοπκά ιεηημονγμφζακ πανάιιεια µε ημκ παηένα ημοξ, γηα κα βμεζήζμοκ θαη κα ζοκεηζθένμοκ ζηα έλμδα ηεξ μηθμγέκεηαξ. Σα παηδηά θαηά ηε δηάνθεηα ηεξ Ακαγέκκεζεξ ζεςνμφκηακ εκήιηθεξ ζε µηθνμγναθία, µηαξ θαη ζοκακαζηνέθμκηακ µε εκήιηθεξ. Σα αγυνηα έµεκακ ζπίηη µε ηε μεηένα ημοξ µέπνη πενίπμο ηεκ ειηθία ηςκ επηά εηχκ. Συηε µπμνμφζακ κα πάκε ζε ηδηςηηθυ ζπμιείμ, ή κα επηβιέπμκηαη, εάκ ε μηθμγέκεηα ζα µπμνμφζε κα ημ ακηέλεη μηθμκμµηθά. Ακ πνμενπυηακ απυ µηα θηςπή μηθμγέκεηα ηα αγυνηα ενγάδμκηακ ςξ οπάιιειμη ζε θάπμημ πιμφζημ κμηθμθονηυ [126] µέπνη ηεκ ειηθία ηςκ δεθαηεζζάνςκ υπμο ημ παηδί µπμνμφζε κα ηεζεί ζε µαζεηεία. Σα θμνίηζηα έµεκακ ζπίηη µε ηηξ μεηένεξ ημοξ, μαζαίκμκηαξ ηηξ απαναίηεηεξ δεληυηεηεξ γηα ημ κμηθμθονηυ. Γάκ ε μηθμγέκεηά ήηακ θηςπή, ηα θμνίηζηα δμφιεοακ ςξ οπενεηηθυ πνμζςπηθυ ζε εφπμνα κμηθμθονηά. Σα πιμοζηυηενα θμνίηζηα ιάµβακακ µηα πενημνηζµέκε εθπαίδεοζε, µε επίθεκηνμ ηεκ ηζημνία, ηα Θαηηκηθά, ηε γεςγναθία, θαη ηηξ δεληυηεηεξ πμο απαηημφκηαη γηα κα είκαη µηα «θαιή» γοκαίθα. Θίγεξ γοκαίθεξ ιάµβακακ εθπαίδεοζε ίζε µε εθείκε ηςκ ακδνχκ Θαμβάκμκηαξ οπυρε ημοξ θμηκςκηθμφξ θαη πμιηηηζμηθμφξ πενημνηζμμφξ ηεξ επμπήξ, πνμθαιεί έθπιελε ημ γεγμκυξ υηη ζηεκ Ακαγέκκεζε μνηζμέκεξ γοκαίθεξ είπακ ηε δοκαηυηεηα κα αζπμιεζμφκ με μηηδήπμηε άιιμ απυ ημ κα είκαη μεηένεξ θαη ζφδογμη. Σμ θμηκςκηθυ ζομβυιαημ ηεξ πενηυδμο δεκ επέηνεπε ζηηξ γοκαίθεξ κα έπμοκ μπμηαδήπμηε άιιε απαζπυιεζε έλς απυ ημ ζπίηη ημοξ, εθηυξ θαη ακ επνυθεηημ γηα μμκαζηήνη. Σα μμκαζηήνηα ήηακ ζοπκά ε εκαιιαθηηθή ιφζε ζημ γάμμ. Γθεί ηα θμνίηζηα είπακ ηε δοκαηυηεηα κα μάζμοκ κα δηαβάδμοκ θαη κα δςγναθίδμοκ θαη γεκηθυηενα κα ζομμεηάζπμοκ ζε δναζηενηυηεηεξ ζηηξ μπμίεξ δεκ ζα είπακ θαμία πνυζβαζε ζε ακηίζεηε πενίπηςζε. Οη θμπέιεξ μπμνμφζακ επίζεξ κα δηδαπζμφκ ηεκ ηέπκε ηεξ δςγναθηθήξ απυ ημοξ παηενάδεξ ημοξ. Άκδνεξ θαιιηηέπκεξ ζοπκά δίδαζθακ ηηξ θυνεξ ημοξ μη μπμίεξ δμφιεοακ ζηα ενγαζηήνηα ημοξ. Ανθεηέξ αληυιμγεξ γοκαίθεξ δςγνάθμη λεθίκεζακ έηζη ηεκ θανηένα ημοξ, υπςξ ε Lavinia Fontana, ε Barbara Longhi, ε Marietta Robusti (θυνε ημο Σηκημνέημ) θαη ε Fede Galizia. [127] Οη ζνεζθεοηηθέξ γημνηέξ θαη μ εθθιεζηαζμυξ απμηειμφζε γηα ηηξ γοκαίθεξ αθμνμή γηα κα βγμφκε έλς απυ ημ ζπίηη θαη κα ζοκακηήζμοκ ακζνχπμοξ πένα απ’ ημ ζηεκυ μηθμγεκεηαθυ ημοξ πενηβάιιμκ . Ε ζνεζθεία απμηειμφζε ζεμακηηθυ ημήμα ηεξ δςήξ ημοξ θαη μ νυιμξ ημοξ ζηηξ ελειίλεηξ θαη ηηξ μεηαννοζμίζεηξ δεκ μπμνμφζε πανά κα είκαη θαζμνηζηηθυξ. Ε ηδακηθή γοκαίθα πνέπεη κα παναθηενίδεηαη απυ αγκυηεηα, κα πενημνίδεη ηε ζελμοαιηθή επαθή, κα μέκεη ζημ ζπίηη, κα μεκ έπεη πμιιέξ επαθέξ έλς απ’ αοηυ, κα κηφκεηαη δηαθνηηηθά, κα ιμγμδμηεί ζημκ άκηνα ηεξ .Γπίζεξ ζε πμιιά θείμεκα βιέπμομε έκακ πημ εκενγεηηθυ νυιμ: ηεξ γοκαίθαξ πμο ειέγπεη ημκ αδφκαμμ ζφδογυ ηεξ [128] ΔΛΑΚΡΛΕΛ ΣΘΝ ΕΡΓΑΛΑ ΣΘΝ ΤΓΧΡΟΝΘ ΕΠΟΧΘ To ηιτθμα των διακρίςεων ςτθ ςφγχρονθ οικονομικι κεωρία κεωρείται ζνα από τα πιο ςοβαρά προβλιματα και ζχει απαςχολιςει πολλοφσ οικονομολόγουσ διαφορετικϊν χολϊν οικονομικισ ςκζψθσ. Σο πρόβλθμα δεν είναι καινοφργιο αλλά υπάρχουν αναφορζσ ςε αυτό, ακόμθ και ςε ζργα του 18ου και 19ου αιϊνα. ιμερα, θ ζννοια των διακρίςεων ςτθν αγορά εργαςίασ τίκεται ωσ εξισ: Γιατί και πωσ μία ομάδα εργαηομζνων (όπωσ γυναίκεσ ι εκνικζσ μειονότθτεσ) αντιμετωπίηεται διαφορετικά από το κφριο ςϊμα των εργαηομζνων ςε μία ανταγωνιςτικι αγορά εργαςίασ. Οι διακρίςεισ που εςτιάηονται ςτο φφλο κεωροφνται πιο ςοβαρό πρόβλθμα με δεδομζνο ότι αυτζσ αφοροφν τουλάχιςτον το 50% των εργαηομζνων Ανεξάρτθτα από τθν τυπικά κεςμοκετθμζνθ και διακθρυγμζνθ ιςότθτα ωσ προσ τθν αμοιβι και τθν επαγγελματικι εξζλιξθ ανδρϊν και γυναικϊν και τισ εξαγγελίεσ για τθν φπαρξθ ίςων ευκαιριϊν ςτον εργαςιακό χϊρο, κακθμερινά πραγματοποιοφνται βάςει εκιμικϊν ι άγραφων νόμων ουςιϊδεισ διακρίςεισ μεταξφ αντρϊν και γυναικϊν με τθν μορφι άτυπων ςχζςεων εξουςίασ και εξάρτθςθσ. Θ επαγγελματικι κζςθ τθσ γυναίκασ χαρακτθρίηεται ακόμθ και ςιμερα από αντιφάςεισ και αδιζξοδα , διότι θ νομοκετικι ιςότθτα και οι κεςμικζσ μεταρρυκμίςεισ δεν προεξοφλοφν ςτθν κακθμερινι πρακτικι τθν ιςότιμθ πρόςβαςθ και εξζλιξθ των δφο φφλων ςτθν αγορά εργαςίασ. Εξάλλου , το ηιτθμα τθσ ίςθσ αμοιβισ , ίςθσ μεταχείριςθσ ςτισ εργαςιακζσ ςχζςεισ και των προςτατευτικϊν διατάξεων που αφοροφν τθν εργαηόμενθ γυναίκα ςυνιςτοφν ζνα πολφ μικρό μζροσ ςτο ςφνολο των κανόνων του Εργατικοφ Δικαίου , ςαν να πρόκειται για μία μικρι κατθγορία εργαηομζνων. το εργαςιακό περιβάλλον ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ θ εργαηόμενθ γυναίκα αντιμετωπίηεται από τουσ ιεραρχικά προϊςτάμενουσ , αλλά και τουσ ςυναδζλφουσ τθσ , με προκατάλθψθ , δυςπιςτία και επιφυλακτικότθτα ωσ προσ τισ γνϊςεισ και τισ ικανότθτεσ τθσ. Προςτατευτικζσ κεςμικζσ διατάξεισ , όπωσ θ πρόωρθ μειωμζνθ ςυνταξιοδότθςθ των ζγγαμων μθτζρων , λειτουργοφν ςε μεγάλο βακμό ωσ μθχανιςμοί νομιμοποίθςθσ και αναπαραγωγισ των διακρίςεων και των ςτερεοτφπων ςε βάροσ των γυναικϊν. [129] Οι ζντονεσ διαφοροποιιςεισ των εργαςιϊν κατά φφλο παγίωςαν ζναν αυκαίρετο , ςυμβατικό διαχωριςμό των κζςεων εργαςίασ ςε «ανδρικζσ» και «γυναικείεσ». Τπάρχουν ςυγκεκριμζνοι τομείσ τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ και απαςχόλθςθσ, οι οποίοι κυριαρχοφνται ςυνικωσ από γυναίκεσ , όπωσ οι κοινωνικζσ υπθρεςίεσ, τα παραϊατρικά επαγγζλματα και θ εκπαίδευςθ , ενϊ ςτα καταςκευαςτικά επαγγζλματα, τθν βιομθχανία και τισ μεταφορζσ ζχουν μεγαλφτερθ διείςδυςθ οι άνδρεσ. Οι γυναίκεσ ςυγκριτικά με τουσ άνδρεσ κατζχουν κζςεισ εργαςίασ με ελάχιςτθ αυτονομία, χαμθλότερο γόθτρο, λιγότερθ εμπλοκι ςε διαδικαςίεσ λιψθσ αποφάςεων και μεγαλφτερθ εποπτεία από τουσ άνδρεσ. Οι άνδρεσ ζχουν , ακόμθ , διπλάςιεσ πικανότθτεσ ςε ςφγκριςθ με τισ γυναίκεσ να κατζχουν κζςεισ διευκυντϊν και τριπλάςιεσ για κζςεισ γενικϊν διευκυντϊν. Θ διαίρεςθ αυτι των αρμοδιοτιτων κατά φφλο εφαρμόςτθκε κυρίωσ για να αποκλείςει τισ γυναίκεσ από τα ανϊτερα και όχι από τα βαριά και ανκυγιεινά επαγγζλματα. Θ γυναίκα κατά κόρον απορροφικθκε ςε επίπονα , άχαρα και κακοπλθρωμζνα επαγγζλματα , όπωσ αυτό τθσ κακαρίςτριασ. Οι υπάρχουςεσ κοινωνικζσ προκαταλιψεισ και οι ςτερεότυπεσ αντιλιψεισ επθρεάηουν αρνθτικά τθν αξιολόγθςθ διαφόρων εργαςιϊν , με αποτζλεςμα να πραγματοποιοφνται ςυγκεκαλυμμζνεσ διακρίςεισ ςε βάροσ των γυναικϊν. Οριςμζνεσ εργαςίεσ , οι οποίεσ εκτελοφνται κατά κφριο λόγο από γυναίκεσ - όπωσ οι κζςεισ τθσ γραμματζωσ και τθσ πωλιτριασ - υποβακμίηονται με τθν κατάταξι τουσ ςε χαμθλζσ κλίμακεσ αμοιβϊν.Επιπλζον, οι γυναίκεσ απαςχολοφνται ςε μεγάλο ποςοςτό ςε δευτερεφουςεσ βοθκθτικζσ εργαςίεσ ςτα γραφεία επιχειριςεων και ςε δθμόςιεσ υπθρεςίεσ ι διεκπεραιϊνουν εργαςίεσ που κεωροφνται «γυναικείεσ» , όπωσ δακτυλογράφοι , τθλεφωνιτριεσ, χειρίςτριεσ υπολογιςτϊν. Είναι ακόμθ ςυνθκιςμζνα φαινόμενα θ αυτόματθ , αυκαίρετθ ςφνδεςθ τθσ γυναικείασ απαςχόλθςθσ με εργαςίεσ που δεν χαρακτθρίηονται «βαριζσ» και θ μιςκολογικι υποαξιολόγθςθ κάποιων δεξιοτιτων που απαιτοφνται για τθν άςκθςθ γυναικοκρατοφμενων επαγγελμάτων , όπωσ θ ςυνεχισ προςοχι , θ επιδεξιότθτα , θ ακρίβεια. [130] ΚΤΡΛΑ ΑΛΣΛΑ ΔΛΑΚΡΛΕΩΝ ΦΤΛΟΤ ΣΘΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΛΑ Οι διακρίςεισ και όπωσ αυτζσ εμφανίηονται μποροφν να παρακάτω παράγοντεσ: προκλθκοφν από τουσ 1. Από τθν κεντρικι διοίκθςθ, θ οποία μπορεί με διάφορα διατάγματα και ψθφίςματα, να απαγορεφει τθν απαςχόλθςθ διαφόρων κοινωνικϊν ομάδων ςε ςυγκεκριμζνεσ κζςεισ εργαςίασ. Αντιπροςωπευτικό παράδειγμα αποτελεί ο αποκλειςμόσ των μαφρων από κζςεισ εργαςίασ ςτισ Θ.Π.Α (Sowel,1981) κακϊσ επίςθσ και θ απαγόρευςθ του να εργάηονται παντρεμζνεσ γυναίκεσ ςε κάποιεσ δθμόςιεσ υπθρεςίεσ ςτθν Μ.Βρετανία (Σzannatos, 1986) . 2. Θ φπαρξθ ακαμψίασ μιςκϊν. Αν οι μιςκολογικζσ διαφορζσ απαγορεφονται με κζςπιςθ νόμων που επιβάλλει τθν πλθρωμι κατϊτατου θμερομιςκίου ανεξάρτθτα φφλου ι εκνικότθτασ, τότε το αποτζλεςμα αυτοφ κα είναι θ φπαρξθ υποαπαςχόλθςθσ ςτουσ τομείσ τθσ οικονομίασ που προβαίνουν ςε διακρίςεισ. υνζπεια του τελευταίου κα είναι να προςφζρονται ςτουσ ςυγκεκριμζνουσ τομείσ χαμθλοί μιςκοί με αποτζλεςμα οι διακρίςεισ να μθν είναι πλζον φαινόμενο που παρατθρείται μζςα ςε κάκε τομζα, αλλά να υφίςταται κατά μικοσ των διαφόρων τομζων (Gilman,1965) . 3. Ο Akerlof (1976, 1980, 1983) ζδειξε ότι θ πθγι των διακρίςεων είναι θ προςκόλλθςθ ςε κοινωνικά ικθ και ζκιμα. Ζτςι λοιπόν, θ αντίκεςθ κάποιων απζναντι ςτον γενικό κανόνα μπορεί να είναι οικονομικά επικερδισ. Αυτό όμωσ δεν ςθμαίνει ότι ζχει μόνο πλεονεκτιματα. 4. Μια από τισ ςθμαντικότερεσ αιτίεσ είναι και θ ''ατελισ πλθροφόρθςθ''. Αυτι ςχετίηεται με τθν εκπαίδευςθ που επικυμεί να προςφζρει ο εργοδότθσ ςτουσ υπαλλιλουσ του κακϊσ και με τθν περίοδο απόςβεςθσ που απαιτείται για να αποπλθρωκεί θ ςυγκεκριμζνθ επζνδυςθ. Με άλλα λόγια, το ανκρϊπινο κεφάλαιο [131] που προςφζρεται είναι πιο κερδοφόρο όςο μεγαλφτερθ είναι θ περίοδοσ αποπλθρωμισ κατά τθν οποία ειςπράττονται οι αποδόςεισ τθσ επζνδυςθσ. τθν περίπτωςθ των γυναικϊν όμωσ, λόγω τθσ αςυνζχειασ τθσ εργαςιακισ τουσ πορείασ (γζννθςθ και ανατροφι παιδιϊν) το διάςτθμα αυτό είναι εκ των πραγμάτων περιοριςμζνο με αποτζλεςμα να μθν προτιμοφνται οι γυναίκεσ ςε ςυγκεκριμζνεσ κζςεισ εργαςίασ, αλλά οι άνδρεσ (Borjas, 2003). 5. Οι γυναίκεσ είναι πικανό να επενδφουν ςε ανκρϊπινο κεφάλαιο με βάςθ τθν προςωπικι τουσ ευχαρίςτθςθ και όχι με βάςθ τισ ανάγκεσ ςτθν αγορά εργαςίασ. Αυτό βζβαια ζχει να κάνει με τον εκπαιδευτικό προςανατολιςμό και το περιεχόμενο των μακθμάτων που εκείνεσ επιλζγουν από τθν ςχολικι ακόμθ θλικία. (Brown and Corcoran, 1997) 6. Θ φπαρξθ κεςμικϊν εμποδίων που ιςτορικά απζκλειαν τισ γυναίκεσ από ςυγκεκριμζνεσ κζςεισ εργαςίασ. Σίκεται λοιπόν το ερϊτθμα αν υφίςταται το λεγόμενο αποτζλεςμα οροφισ (glass ceiling effect) ςφμφωνα με το οποίο οι γυναίκεσ δεν προάγονται ςε ανϊτερεσ ι ανϊτατεσ διοικθτικζσ κζςεισ. Χαρακτθριςτικό είναι το παράδειγμα αυτοφ του φαινομζνου ςτθν ακαδθμαϊκι κοινότθτα των Θ.Π.Α. Αυτό που παρατθρικθκε ιταν ότι με δεδομζνα τθν εργαςιακι εμπειρία, τθν ποιότθτα του διδακτορικοφ διπλϊματοσ, τθν εκπαίδευςθ, τισ δθμοςιεφςεισ ςε επιςτθμονικά περιοδικά, οι γυναίκεσ οικονομολόγοι ιταν λιγότερο πικανό να προαχκοφν ςτθν κζςθ του αναπλθρωτι κακθγθτι ι του κακθγθτι (βλ. γενικά Cox, 1984). 7. Θ γενικι δομι των μιςκϊν που υπάρχει ςε κάκε χϊρα. Για παράδειγμα ςτισ Θ.Π.Α, ενϊ παρατθρικθκε μείωςθ του μιςκολογικοφ κενοφ, οι μιςκολογικζσ διακυμάνςεισ ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ οικονομίασ ανεξαρτιτου φφλου είχε ωσ αποτζλεςμα τθν διατιρθςθ αν όχι τθν αφξθςθ του μιςκολογικοφ κενοφ. Με άλλα λόγια το τελευταίο εξαρτάται και από τθν διαχρονικι εξζλιξθ και τάςθ των μιςκϊν ςτθν οικονομία γενικότερα. (Borjas, 2003) 8. Οι λεγόμενεσ ςεξιςτικζσ διακρίςεισ που οδθγεί κάποιεσ γυναίκεσ να αποχωροφν από τθν αγορά εργαςίασ. Για παράδειγμα, ζρευνα των H. Antencol και P. Kuhn (2000) ζδειξε ότι πλζον και νεαρζσ γυναίκεσ αναφζρουν ότι πζφτουν κφματα ςεξιςτικϊν διακρίςεων. Με άλλα λόγια ανατρζπουν τα μζχρι τϊρα αποτελζςματα, ςφμφωνα με τα οποία οι γυναίκεσ μεγαλφτερθσ θλικίασ ιταν αυτζσ που βίωναν τζτοιου είδουσ διακρίςεισ. 9. Θ λιγότερθ εργαςιακι εμπειρία των γυναικϊν. Οι Mincer και Polachec (1974), απζδιδαν το μεγαλφτερο μζροσ μιςκολογικοφ κενοφ ςτθν ολοζνα και λιγότερθ εργαςιακι εμπειρία των γυναικϊν. [132] Ζρευνα Eurofound φμφωνα με τα ευριματα πρόςφατθσ ζρευνασ του Ευρωπαϊκοφ Λδρφματοσ για τθ Βελτίωςθ των υνκθκϊν Διαβίωςθσ και Εργαςίασ (Eurofound), ςτισ χϊρεσ τθσ Ευρωπαϊκισ Ενωςθσ το μιςκολογικό κενό μεταξφ ανδρϊν και γυναικϊν ςτθν αγορά εργαςίασ κυμαίνεται από 4% ζωσ 30%, ενϊ μόνο πζντε χϊρεσ τθσ ΕΕ καταφζρνουν να διατθροφν αυτιν τθ διαφορά ςε χαμθλά επίπεδα, κάτω δθλαδι του 10%. Πιο ςυγκεκριμζνα, ςτθ Δανία οι μιςκολογικζσ διαφορζσ κυμαίνονται από 4% ζωσ 6%, ςτθ ουθδία ςτο 5%, ςτθν Λρλανδία ςτο 8%, ενϊ ςτθ Γερμανία και τθν Λταλία κυμαίνονται, αντίςτοιχα, από 6% ζωσ 14% και 10% ζωσ 15%. Αντίκετα, ζντονεσ διακρίςεισ ςτον μιςκολογικό τομζα υφίςτανται οι εργαηόμενεσ γυναίκεσ ςτθν Εςκονία, όπου το μιςκολογικό κενό μεταξφ των γυναικϊν και των ανδρϊν ςυναδζλφων τουσ ανζρχεται ςτο 21% με 22%, ςτθ Λετονία, όπου οι εργαηόμενεσ γυναίκεσ αμείβονται κατά 21% ζωσ 24% λιγότερο, αλλά και ςτθν Κφπρο, όπου θ μιςκολογικι ανιςότθτα ςτθν εργαςία ζχει εκτοξευκεί ςτο 30%. Αλλά και ςτθν Ελλάδα τα ςτοιχεία κάκε άλλο παρά κακθςυχαςτικά φαίνονται, κακϊσ, ςφμφωνα με τθν ζρευνα, οι γυναίκεσ αμείβονται 22% με 23% λιγότερο από τουσ άνδρεσ εργαηόμενουσ, ποςοςτό μεγαλφτερο κατά περίπου ζξι ποςοςτιαίεσ μονάδεσ από τον ευρωπαϊκό μζςον όρο (17,6%). [133] Παρατθροφμε ότι ενϊ υπάρχουν αφξθςθ τθσ ςυμμετοχισ των γυναικϊν ςτθν αγορά εργαςίασ και ςυνεχισ βελτίωςθ των εκπαιδευτικϊν και επαγγελματικϊν προςόντων και δεξιοτιτων τουσ, επιδροφν μια ςειρά από παράγοντεσ που διαμορφϊνουν ζνα δυςμενζσ τοπίο όςον αφορά τθν αμοιβι και, γενικότερα, τθν κατοχφρωςθ των εργαςιακϊν τουσ δικαιωμάτων και τθν επαγγελματικι τουσ ανζλιξθ. Σζτοιοι παράγοντεσ είναι: - Ο διαχωριςμόσ των επαγγελμάτων ςε ανδρικά και γυναικεία. Παρατθρείται υποβάκμιςθ οριςμζνων επαγγελμάτων που κεωροφνται γυναικεία και αςκοφνται κυρίωσ από γυναίκεσ, κακϊσ επίςθσ θ υποβάκμιςθ των γυναικϊν ςτο εςωτερικό επαγγελματικϊν κατθγοριϊν, οι οποίεσ ςε λίγο δεν κα περιλαμβάνουν παρά μόνο κθλυκοφ φφλου εργαηόμενεσ. Για παράδειγμα, οι γυναίκεσ ςυγκεντρϊνονται κατά κφριο λόγο ςε επαγγζλματα γραφείου, όπωσ γραμματείσ, υπάλλθλοι γραφείων (ποςοςτό 69%), κακϊσ και ςτθν παροχι υπθρεςιϊν και τισ πωλιςεισ (ποςοςτό 58%), ενϊ οι άνδρεσ κυριαρχοφν ςτουσ χϊρουσ τθσ διοίκθςθσ (ποςοςτό 71% για τουσ άνδρεσ και 29% για τισ γυναίκεσ), ςε τομείσ των νζων τεχνολογιϊν, ςτισ καταςκευζσ, κακϊσ και ςε ειδικευμζνα χειρωνακτικά επαγγζλματα (ποςοςτό 87% και 81% αντίςτοιχα). - Σο φαινόμενο τθσ γυάλινθσ οροφισ (glass ceiling), δθλαδι τθσ υποεκπροςϊπθςθσ των γυναικϊν ςτθν ανάλθψθ κζςεων ευκφνθσ και ςε υψθλότερα αμειβόμενεσ κζςεισ εργαςίασ μζςα ςτισ επιχειριςεισ ςτισ οποίεσ απαςχολοφνται. - Θ ζλλειψθ προςταςίασ τθσ μθτρότθτασ με τθ μθ διευκόλυνςθ χριςθσ τθσ πρόςκετθσ γονικισ άδειασ από τισ ίδιεσ τισ γυναίκεσ και θ ζλλειψθ κουλτοφρασ για τθν ίςθ ςυμμετοχι των ανδρϊν ςτθ γονεϊκι φροντίδα με τθ χριςθ τθσ γονικισ άδειασ από τουσ ςυντρόφουσ τουσ, πράγμα που ιςχφει για εργαηόμενεσ και εργαηόμενουσ ςτον δθμόςιο τομζα. - Θ ανεπαρκισ κοινωνικι υποδομι ςε βρεφικοφσ και παιδικοφσ ςτακμοφσ, κακϊσ και χϊρουσ φροντίδασ θλικιωμζνων. Δθμιουργοφν πρόςκετα εμπόδια ςτισ γυναίκεσ να εναρμονίςουν τθν επαγγελματικι και προςωπικι - οικογενειακι ηωι τουσ. Παράλλθλα, οι ίδιοι αυτοί παράγοντεσ αυξάνουν και τθν επιςφάλεια ςτθν αγορά εργαςίασ. Θ ανεπαρκισ ςυμμετοχι των εργαηόμενων γυναικϊν ςτισ διαδικαςίεσ λιψθσ αποφάςεων και ςε δράςεισ αναβάκμιςθσ των προςόντων τουσ αποτελεί ζνα από τα ςθμαντικότερα προβλιματα που αντιμετωπίηουν οι γυναίκεσ ςιμερα και το οποίο οδθγεί ςτθν εμφάνιςθ φαινομζνων διάκριςθσ, ειδικότερα ςτον εργαςιακό τομζα. Μικρότερθ απόκλιςθ ςτουσ μιςκοφσ μεταξφ ανδρϊν - γυναικϊν παρουςιάηουν πζντε ευρωπαϊκζσ χϊρεσ. Πρϊτθ θ Δανία με διαφορά υπερ των ανδρϊν από 4%-6%, [134] ακολουκοφν ουθδία με 5%, Λρλανδία 8%, Γερμανία 6% ζωσ 14% και Λταλία 10% ζωσ 15%. Aντιμετϊπιςθ Θ διαφορά ςτισ αμοιβζσ ανδρϊν και γυναικϊν ζχει πολλαπλζσ αιτίεσ και χρειάηεται πολλαπλζσ λφςεισ. Θ αντιμετϊπιςι τθσ απαιτεί δράςθ ςε όλα τα επίπεδα και δζςμευςθ απ όλουσ τουσ εμπλεκόμενουσ φορείσ, από τουσ εργοδότεσ και τισ ςυνδικαλιςτικζσ οργανϊςεισ ζωσ τισ εκνικζσ αρχζσ και κάκε πολίτθ. Θ Ευρωπαϊκι Επιτροπι με τθν εκςτρατεία τθν οποία ζχει ξεκινιςει, κακϊσ και με μια ςειρά πρόςκετα μζτρα που προτίκεται να λάβει, δθμοςιοποίθςε ςτοιχεία που καταδεικνφουν ότι οι αμοιβζσ των γυναικϊν ςτθν Ευρϊπθ εξακολουκοφν να είναι κατά μζςον όρο 17% χαμθλότερεσ από αυτζσ των ανδρϊν. Ο διάλογοσ με τουσ κοινωνικοφσ εταίρουσ και θ ευαιςκθτοποίθςθ των εργοδοτϊν ενδεχομζνωσ να ςυμβάλουν ςτον περιοριςμό τθσ αδιαφάνειασ που χαρακτθρίηει τθν πολιτικι αμοιβϊν των επιχειριςεων, εφόςον πολφ ςυχνά διαμορφϊνεται εκτόσ των ςυλλογικϊν διαπραγματεφςεων. Θ επιβολι επίςθσ αυςτθρότερων κυρϊςεων ςε εργοδότεσ που παραβιάηουν τθν εργατικι νομοκεςία ςε βάροσ των γυναικϊν μπορεί να αποτελζςει ζνα μζτρο που μπορεί να αποδϊςει. Ενα άλλο μζτρο που μπορεί να ςυμβάλει ςτθ γεφφρωςθ του κενοφ των αμοιβϊν μπορεί να είναι θ κακιζρωςθ του επαγγελματικοφ προςανατολιςμοφ για τθν απάλειψθ των ςτερεοτφπων και τον διαχωριςμό των επαγγελμάτων ςε «ανδρικά» και «γυναικεία», ϊςτε να μθ διςτάηουν οι γυναίκεσ ςε εκπαιδευτικζσ επιλογζσ που [135] οδθγοφν ςε επαγγζλματα, όπου είναι λιγότερεσ αρικμθτικά και τα οποία προςφζρουν υψθλζσ αμοιβζσ. Σζλοσ, θ δθμιουργία ευκαιριϊν κατάρτιςθσ, ενίςχυςθσ των δεξιοτιτων τουσ για όςεσ χρειάηεται να επανενταχκοφν ζπειτα από διακοπι τθσ επαγγελματικισ τουσ δραςτθριότθτασ. Διακρίςεισ ςτουσ μετανάςτεσ ε πολλζσ ευρωπαϊκζσ κοινωνίεσ, µετανάςτεσ 2θσ ι 3θσ γενιάσ, νεαρισ κυρίωσ θλικίασ, ςυνικωσ διακζτοντασ τθν ικαγζνεια του κράτουσ υποδοχισ, αποτελοφν ςυχνά κφµατα ςυςτθµατικϊν διακρίςεων ςτο ςχολείο, ςτθ διαςκζδαςθ ι ςτθν εργαςία εξαιτίασ τθσ καταγωγισ των γονζων τουσ. Οι διακρίςεισ µε βάςθ τθν εκνοτικι ι τθ φυλετικι καταγωγι ςτθν απαςχόλθςθ αποτελοφν για τθν Ελλάδα ζνα πολφ πρόςφατο πεδίο ζρευνασ ςε ςφγκριςθ µε άλλεσ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ µε µακροχρόνια παράδοςθ ςτθν υποδοχι µεταναςτϊν από τρίτεσ χϊρεσ Ο τοµζασ εκείνοσ, ςτον οποίο οι διακρίςεισ αποκτοφν µια ιδιαίτερθ ςπουδαιότθτα, είναι αυτόσ τθσ απαςχόλθςθσ. Κι αυτό, γιατί οι εργαςιακζσ ςχζςεισ και οι ειδικότεροι όροι που τισ διζπουν ςυνδζονται άρρθκτα µε το ατοµικό και το οικογενειακό ειςόδθµα, ζναν παράγοντα κακοριςτικό για τθν ποιότθτα ηωισ και τθν πρόοδο κάκε ανκρϊπου. Οι διακρίςεισ ςτθν εργαςία εντοπίηονται, ςυνικωσ: [136] • κατά τθν πρόςβαςθ ι τθ διατιρθςθ µιασ κζςθσ απαςχόλθςθσ • ςτισ ειδικότερεσ ςυνκικεσ εργαςίασ • ςτθν εξζλιξθ τθσ εργαςιακισ ςχζςθσ • ςτθν επαγγελµατικι κατάρτιςθ και επιµόρφωςθ ι ακόµθ και • ςτθ ςυµµετοχι ςε µια ςυνδικαλιςτικι οργάνωςθ. ΜΟΤΟΤΛΜΑΝΛΚΕ ΚΟΛΝΩΝΛΕ Εργαςία Σο Κοράνι δθλϊνει πωσ άνδρεσ και γυναίκεσ ζχουν το δικαίωµα να εργαςτοφν. Θ πρϊτθ ςφηυγοσ του προφιτθ , πραγµατοποιοφςε δραςτθριότθτεσ απαςχόλθςθσ, και παραµζνει µζχρι και ςιµερα παράδειγµα προσ µίµθςθ για τισ µουςουλµάνεσ γυναίκεσ. Μζχρι και ςιµερα ςε κάποιεσ µουςουλµανικζσ χϊρεσ, οι πατριαρχικοί νόµοι που επικρατοφν απαγορεφουν ςτισ γυναίκεσ τθν είςοδό τουσ ςτθν αγορά εργαςίασ , παραχωρϊντασ τθ µόνο µε περιοριςµοφσ .το Αφγανιςτάν εφαρµόηουν µε τον πιο αυςτθρό τρόπο τθ ςαρία, προςπακϊντασ να δθµιουργιςουν το γνιςιο ιςλαµικό κράτοσ, επιβάλλοντασ ςε άνδρεσ και πολφ αυςτθρότερα ςε γυναίκεσ περιοριςµοφσ ςτθν κακθµερινότθτα και τθν ατοµικι εξζλιξθ. Απαγορεφτθκε ςτισ γυναίκεσ να ςπουδάηουν και να εργάηονται ςε οποιονδιποτε παραγωγικό τοµζα, εκτόσ των υπθρεςιϊν υγείασ, µόνο και µόνο για να εξετάηουν γυναίκεσ αςκενείσ. Θ νζα οικονοµικι πραγµατικότθτα , όµωσ , διαφοροποίθςε ςε κάποιο ποςοςτό τθ κζςθ των γυναικϊν και ςε αρκετζσ µουςουλµανικζσ χϊρεσ , δεν απαγορεφεται ςτισ γυναίκεσ θ εργαςία εκτόσ ςπιτιοφ. το Λράν και ςτθ αουδικι Αραβία, µποροφν να δουλεφουν µόνο µε τθ ςυγκατάκεςθ του ςυηφγου τουσ. τθ υρία οι περιςςότερεσ γυναίκεσ προτιµοφν να είναι ςε κζςεισ µερικισ παρά ςε κζςεισ πλιρουσ απαςχόλθςθσ. Οι γυναίκεσ ςε κζςεισ µερικισ απαςχόλθςθσ είναι πολφ περιςςότερεσ από τουσ άνδρεσ . ε όλεσ τισ κοινωνικό-οικονοµικζσ οµάδεσ , οι γυναίκεσ ζχουν περιςςότερεσ πικανότθτεσ να ςυµµετζχουν ςε εργαςίεσ πλιρουσ απαςχόλθςθσ αν δεν ζχουν παιδιά ςτο ςπίτι. Οι γυναίκεσ κατζλαβαν πρόςφατα , ςε περιοριςµζνθ όµωσ ζκταςθ ,κάποιεσ κζςεισ απαςχολιςθσ που χαρακτθρίηονταν ωσ «ανδρικζσ δουλειζσ ». Σα πράγµατα δεν είναι πολφ διαφορετικά ςτα ελεφκερα επαγγζλµατα, όπου το ποςοςτό των γυναικϊν που αςκοφν δικθγορία ζχει ανεβεί τα τελευταία χρόνια. Πάντωσ οι διευκυντικζσ κζςεισ των γυναικϊν είναι ςυντριπτικά περιςςότερεσ ςτισ δυτικζσ κοινωνίεσ από τισ ανατολικζσ [137] διακριςεισ ςτουσ θλικιωμζνουσ - 140.000 άνεργοι θλικίασ 50-64 ετϊν λαμβάνουν το επίδομα Newstart Allοwance, επίδομα που χορθγείται ςε άνεργουσ, που ψάχνουν για εργαςία - Σθν τελευταία τριετία ζχει αυξθκεί κατά 28% ο αρικμόσ των μελϊν τθσ θλικιακισ ομάδασ 50-64 ετϊν, που προςτζκθκαν ςτισ ουρζσ των ανζργων - Άνεργοι θλικίασ 55 ετϊν και άνω ςυνικωσ μζνουν άνεργοι 75 εβδομάδεσ, τριπλάςιο χρόνο, από αυτόν που μζνουν άνεργοι πολίτεσ θλικίασ 25-34 ετϊν. Πρόςφατθ ζρευνα τθσ Επιτροπισ Ανκρωπίνων Δικαιωμάτων αιτιολόγθςε το απαράδεκτο φαινόμενο τθσ απόρριψθσ των μεςιλικων και θλικιωμζνων ανζργων από τθν εργοδοςία. Κατά τθν ζρευνα, μία ςτισ δζκα επιχειριςεισ δεν προςλαμβάνουν εργαηομζνουσ θλικίασ 50 ετϊν και άνω. Θ απόρριψθ των θλικιωμζνων εργαηομζνων οφείλεται «ςε ανικουςτα ςτερεότυπα» που χρθςιμοποιοφν οι επιχειριςεισ για να απορρίπτουν αιτιςεισ ατόμων προχωρθμζνθσ θλικίασ. Σα ςτερεότυπα που χρθςιμοποιεί θ εργοδοςία είναι, κατά τθν ζρευνα, τα ακόλουκα: - 50% των επιχειριςεων, κυρίωσ μικρομεςαίεσ επιχειριςεισ, δεν προςλαμβάνουν θλικιωμζνουσ φοβοφμενεσ τισ αποηθμιϊςεισ (redundancy packages) - 40% των τμθμάτων πρόςλθψθσ προςωπικοφ κεωροφν, ότι οι θλικιωμζνοι εργαηόμενοι ζχουν περιοριςμζνεσ πικανότθτεσ προαγωγισ - Σουλάχιςτον 25% των εργοδοτϊν πιςτεφουν, ότι οι θλικιωμζνοι άνεργοι δεν προςαρμόηονται εφκολα ςε αλλαγζσ των μεκόδων παραγωγισ, είναι ανεπίδεκτοι [138] μάκθςθσ, δεν ζχουν, ςυνικωσ, τθν τεχνικι ειδίκευςθ που ζχουν οι νεϊτεροι άνεργοι και εξ αιτίασ των περιοριςμζνων δεξιοτιτων τουσ υποςκελίηονται από τουσ νεϊτερουσ. επίλογοσ ( ο ρατςιςμόσ λίγο γενικότερα) Ο ρατςιςμόσ γεννιζται και δθμιουργείτε ςε κάκε ςθμείο του πλανιτθ. Και κα ςυνεχίςει. Πρόκειται για μία «μάςτιγα» των ανκρϊπων δφςκολθσ και μακρόχρονθσ αντιμετϊπιςθσ. Κατά τθν οποία μία φυλι ανκρϊπων κεωρεί και αιςκάνεται ανϊτερθ από μία άλλθ φυλι είτε ότι κεωρεί να ζχει περιςςότερα ι ακόμα και ανϊτερα δικαιϊματα ι προνόμια ςυγκριτικά με τθν άλλθ φυλι ι ομάδα. Ο ρατςιςμόσ διακρίνεται ςε φυλετικι διάκριςθ, κοινωνικι διάκριςθ, κρθςκευτικι διάκριςθ και τα ενδιάμεςα είδθ τουσ. Κφρια αίτια του Ρατςιςμοφ είναι : οικονομικά, παιδείασ , πολιτικά , εκνικιςτικά, προκαταλιψεισ, δφναμθσ και εξουςίασ , κρθςκευτικά, θκικά κλπ. Οι τρόποι αντιμετϊπιςισ του είναι πολλοί αλλά ο βαςικότεροσ παράγοντασ είναι ο ΠΟΛΛΣΛΜΟ και με ςυνδυαςμό τθν εκπαίδευςθ, δίνουν μία μόνιμθ λφςθ ςτθν κοινωνικι «μάςτιγα». Θ αποδοχι τθσ διαφορετικισ ταυτότθτασ του ανκρϊπου δεν κα πρζπει να ελαχιςτοποιθκεί , αλλά να μασ προκαλεί το ενδιαφζρον για το ξεχωριςτό και για το μθ κατεςτθμζνο. Οι κοινωνικζσ προκαταλιψεισ ξεκινάνε ακριβϊσ από τθν αντιμετϊπιςθ των ταυτοτιτων ςαν να ιταν φυςικζσ και άρα αυκεντικζσ. [139] Θρησκευτικές διακρίσεις Τι εννοούμε με τον όρο “ θρησκευτικές διακρίσεις” ; Αο ηεθκεξηώζνπκε αξρηθά δύν βαζηθνύο όξνπο. Ρατσισμός. Ραηζηζκόο είλαη ε αληίιεςε όηη νη άλζξσπνη δελ είλαη όινη ίζνη κεηαμύ ηνπο, αιιά δηαρσξίδνληαη ζε ανώηεποςρ θαη καηώηεποςρ, δηαθξηλόκελνη είηε από ην ρξώκα ηνπ δέξκαηνο, είηε από ηελ εζληθόηεηα, είηε από ηε ζξεζθεία θιπ. Από ηελ αληίιεςε ηνπ ξαηζηζκνύ πεγάδνπλ ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο απαμησηηθέο θαη ελίνηε επηζεηηθέο απέλαληη ζηηο ζεσξεηηθά κεηνλεθηνύζεο νκάδεο αλζξώπσλ. Απηό αληαλαθιάηαη ζε βαζηά ξηδσκέλεο πξνθαηαιήςεηο θαη ζηεξεόηππα θαη δηαησλίδεη ηζηνξηθέο, θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζκηθέο αληζόηεηεο. Ο Ραηζηζκόο έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηνλ εζληθηζκό θαη ζηε ζεώξεζε όηη θάπνηνη άλζξσπνη είλαη αλώηεξνη άιισλ, επεηδή αλήθνπλ ζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ιαό ή κία ζπγθεθξηκέλε εζληθή νκάδα. πλήζσο απνβιέπεη ζηελ εζληθή καθαπόηηηα ηος λαού θαη ππνζηεξίδεη ην δηθαίσκα ηεο θπξηαξρίαο ηνπ επάλσ ζηνπο άιινπο. Θρησκεία. Ζ ζρέζε ηνπ αλζξώπνπ κε ην Θείο νλνκάδεηαη ζξεζθεία. Δίηε δερζνύκε ηε ιαηηληθή εηπκνιόγεζε ηεο ιέμεο, (religare/relegere=ζπλδένκαη ελλώλνκαη), είηε ηελ ειιεληθή(ζξώζθσ =αλαβαίλσ) ζε θάζε πεξίπησζε ππνδειώλεηαη ν ζρεζηαθόο ραξαθηήξαο ηεο ζξεζθείαο: αλάκεζα ζε ζείν θαη αλζξώπηλν, ππεξθπζηθό-θπζηθό, ππεξβαηηθνύ-ελδνζθνκηθνύ, πλεπκαηηθνύπιηθνύ, ςπρηθνύ-θπζηθνύ, αηνκηθνύ-θνηλσληθνύ. Γηα ηελ ύπαξμε ηεο ζξεζθείαο απαηηνύληαη δύν όξνη: ην ζείν θαη ην αλζξώπηλν. Ζ ζρέζε ηεο ζξεζθείαο θαη ηνπ αλζξώπνπ είλαη [140] ακθίδξνκε θαη ακθίπιεπξε, ρσξίο λα γίλεηαη κνλόπιεπξε θαη κνλνζήκαληε. Καηαηάξειρ ηων θπηζκεςμάηων ζηην ιζηοπία ηηρ μελέηηρ ηηρ θπηζκείαρ. 1. Με βάζε ηελ έθηαζε επηξξνήο ηνπο δηαθξίλνληαη ζε α)Φπιεηηθά: πξσηόγνλνη θαη θαηά θύζε δώληεο ιανί. β) Δζληθά : ησλ Αηγππηίσλ, Βαβπισλίσλ, Δβξαίσλ, Ηλδώλ, αξραίσλ Διιήλσλ, Γεξκαλώλ, Κειηώλ, ιάβσλ, θύζσλ, Κηλέδσλ γ)Παγθόζκηα: Ηνπδατζκόο, Βνπδηζκόο, Υξηζηηαληζκόο, Ηζιάκ. 2. ε απηά πνπ αλαπηύρζεθαλ κε θεληξηθή ηδέα ηελ παγθόζκηα αξκνλία ηνπ θόζκνπ(Ηλδνπηζκόο, Βνπδηζκόο, Κνκθνπθηαληζκόο, Σαντζκόο) θαη ζε εθείλα πνπ ζηεξίδνληαη ζε ηζηνξηθή απνθάιπςε ηνπ Θενύ (Ηνπδατζκόο, Υξηζηηαληζκόο, Ηζιάκ) . 3. Ωο πξνο ην ανηικείμενό ηοςρ: α) απηέο πνπ ηνπνζεηνύλ ην αληηθείκελν ηνπο εληόο ηνπ θόζκνπ, ηεο θύζεο είλαη πνιπζετζηηθέο θαη θπζηνθξαηηθέο. Οη πξντζηνξηθέο θαη πξσηόγνλεο ζξεζθείεο αλήθνπλ ζε απηή ηελ θαηεγνξία, όπσο εθείλεο ηεο Μεζνπνηακίαο θαη ν ηληντζκόο ηεο Ηαπσλίαο. Ο Ηλδνπηζκόο ησλ ιατθώλ ζηξσκάησλ. β) Σα ζξεζθεύκαηα πνπ ηνπνζεηνύλ ην αληηθείκελό ηνπο εθηόο ηεο θύζεο θαη ηεο θνηλσλίαο: είλαη ν ππεξβαηηθόο κνληζκόο: όπσο βνπδηζκόο, ν Σδατληζκόο, ν θηινζνθηθόο Ηλδνπηζκόο γ) όζα ηνπνζεηνύλ ην αληηθείκελό ηνπο ζπγρξόλσο εληόο θαη εθηόο ηνπ αηζζεηνύ θόζκνπ: κνλνζετζηηθά ζξεζθεύκαηα όπσο ν Ηνπδατζκόο, ν Εσξναζηξηζκόο, ν Υξηζηηαληζκόο, θαη ην Ηζιάκ. Με ηον όπο θπηζκεςηικέρ διακπίζειρ λοιπόν οπίζοςμε ηον θπηζκεςηικό παηζιζμό. ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑΣΑ ΘΡΖΚΔΤΣΗΚΟΤ ΡΑΣΗΜΟΤ • ηα καξηύξηα ζηα νπνία ππέβαιιαλ νη εηδσινιάηξεο ηνπο ρξηζηηαλνύο, • ε κηζαιινδνμία ησλ ρξηζηηαλώλ ελαληίνλ [141] αιιόπηζησλ θαη αηξεηηθώλ, • νη ηεξνί πόιεκνη γηα ηελ εμάπισζε ηνπ Ηζιάκ, • ν αληηζεκηηηζκόο, δει. ε δηάθξηζε ζε βάξνο ηεο ζξεζθείαο ησλ Δβξαίσλ, ηνπ Ηνπδατζκνύ αιεζηλή θαη πξέπεη λα επηθξαηήζεη έλαληη ησλ ππνινίπσλ. Αίηια: Σα αίηηα γηα ηα νπνία ν ξαηζηζκόο εμαθνινπζεί λα είλαη πξόβιεκα, παξόιν πνπ νη αξλεηηθέο εκπεηξίεο ηνπ παξειζόληνο ζα πξέπεη λα είραλ νδεγήζεη ηνλ άλζξσπν ζηελ αληηκεηώπηζε ηνπ, είλαη πνηθίια θαη ιίγν πνιύ γλσζηά. Ζ έιιεηςε αλζξσπηζηηθήο παηδείαο θαη ε πλεπκαηηθή θηώρεηα είλαη έλα από ηα ζεκαληηθόηεξα αίηηα ηνπ θαηλνκέλνπ απηνύ. Από ηε ζηηγκή πνπ ηα άηνκα δελ δηδάζθνληαη ηελ αμία ηεο ηζόηεηαο ηεο δηθαηνζύλεο ηεο εηξήλεο ηνπ ζεβαζκνύ είλαη εύθνιν λα παξαζπξζνύλ από ξαηζηζηηθέο αληηιήςεηο. Άιιε κία αηηία είλαη ε θξίζε ησλ αμηώλ όπσο ε αλεζηθόηεηα ν αληαγσληζκόο ε γεληθόηεξε ακθηζβήηεζε ησλ αλζξσπηζηηθώλ ηδαληθώλ θαιιηεξγνύλ ην κίζνο ζηηο ςπρέο ησλ αλζξώπσλ πνπ ππξνδνηεί ηηο κεηαμύ ηνπο ζρέζεηο. Ζ αίζζεζε αλσηεξόηεηαο ή θαησηεξόηεηαο δεκηνπξγεί ην θζόλν θαη ην κίζνο ζηηο ςπρέο ησλ αλζξώπσλ. Δπηπιένλ ν θαλαηηζκόο ζξεζθεπηηθόο ή εζληθόο είλαη κηα πνιύ ζπλεζηζκέλε αηηία. Σέινο, νη ηξαπκαηηθέο εκπεηξίεο ηνπ παξειζόληνο ιόγσ ησλ καθξαίσλσλ πνιέκσλ αλάκεζα ζε θάπνηνπο ιανύο, γηα παξάδεηγκα ν πόιεκνο κεηαμύ Σνύξθσλ θαη Διιήλσλ γηα αηώλεο έρεη δεκηνπξγήζεη κηα πξνθαηάιεςε κεηαμύ καο. Σν πξόβιεκα καο αθνξά όινπο άκεζα θαη πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε ηε ζνβαξόηεηα θαη λα ελαληησζνύκε δπλακηθά. Ο ξαηζηζκόο είλαη έλα θαηλόκελν πνπ ππάξρεη ζηηο κέξεο καο αθόκε θαη ζηηο πην αλεπηπγκέλεο θνηλσλίεο. Τπάξρνπλ άλζξσπνη πνπ εθδειώλνπλ έληνλεο ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο όκσο ππάξρνπλ θαη ζεκαληηθέο θπζηνγλσκίεο ηνπ παξειζόληνο πνπ πξέπεη λα αλαθεξζνύλ ελ ιόγσ ηνπ κεγάινπ αγώλα ηνπο γηα ηελ εμάιεηςε ηνπ θαηλνκέλνπ. Γύν από απηέο ηηο θπζηνγλσκίεο είλαη ν Νέιζνλ Μαληέια θαη ν Μάξηηλ Λνύζεξ Κίλγθ. [142] Θπηζκεςηικόρ παηζιζμόρ ζηην Ελλάδα. Ζ ρώξα καο ιόγσ ηνπ ηειεπηαίνπ κεηαλαζηεπηηθνύ θηλήκαηνο ησλ ηειεπηαίσλ 15 ρξόλσλ ηείλεη λα εμειηρζεί ζε κία ρώξα κε έληνλν πνιππνιηηηζκηθό ραξαθηήξα. Άλζξσπνη δηαθνξεηηθώλ θπιώλ, ζξεζθεηώλ, γιώζζαο, ζπλεζεηώλ, εζίκσλ θαη ζπκπεξηθνξάο αλαδεηνύλ ζηελ ρώξα καο θαηαθύγην. Δίκαζηε όκσο, εκείο νη Έιιελεο, έηνηκνη λα δερηνύκε απηή ηελ λέα θαηάζηαζε ή κήπσο είκαζηε ξαηζηζηέο θαη μελνθνβηθνί; ηε ζεκεξηλή θνηλσλία σζηόζν πνιιέο θνξέο νη άλζξσπνη κε δηαθνξεηηθέο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο θαηαθξίλνληαη παξόιν πνπ ην θξάηνο παξέρεη ζε όινπο ηνπ πνιίηεο άξζξν ηνπ πληάγκαηνο πνπ πξνζθέξεη ζξεζθεπηηθή ηζόηεηα θαη αλεμηζξεζθία . Άξζξν 13: (Θξεζθεπηηθή Διεπζεξία) 1. Ζ ειεπζεξία ηεο ζξεζθεπηηθήο ζπλείδεζεο είλαη απαξαβίαζηε. Ζ απόιαπζε ησλ αηνκηθώλ θαη πνιηηηθώλ δηθαησκάησλ δελ εμαξηάηαη από ηηο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο θαζελόο. 2. Kάζε γλσζηή ζξεζθεία είλαη ειεύζεξε θαη ηα ζρεηηθά κε ηε ιαηξεία ηεο ηεινύληαη αλεκπόδηζηα ππό ηελ πξνζηαζία ησλ λόκσλ. H άζθεζε ηεο ιαηξείαο δελ επηηξέπεηαη λα πξνζβάιιεη ηε δεκόζηα ηάμε ή ηα ρξεζηά ήζε. O πξνζειπηηζκόο απαγνξεύεηαη. 3. Oη ιεηηνπξγνί όισλ ησλ γλσζηώλ ζξεζθεηώλ ππόθεηληαη ζηελ ίδηα επνπηεία ηεο Πνιηηείαο θαη ζηηο ίδηεο ππνρξεώζεηο απέλαληί ηεο, όπσο θαη νη ιεηηνπξγνί ηεο επηθξαηνύζαο ζξεζθείαο. 4. Kαλέλαο δελ κπνξεί, εμαηηίαο ησλ ζξεζθεπηηθώλ ηνπ πεπνηζήζεσλ, λα απαιιαγεί από ηελ εθπιήξσζε ησλ ππνρξεώζεσλ πξνο ην Kξάηνο ή λα αξλεζεί λα ζπκκνξθσζεί πξνο ηνπο λόκνπο. 5. Kαλέλαο όξθνο δελ επηβάιιεηαη ρσξίο λόκν, πνπ νξίδεη θαη ηνλ ηύπν ηνπ. Σα ηειεπηαία ρξόληα ε Διιάδα έρεη θαηαδηθαζηεί πνιιέο θνξέο γηα ηελ παξαβίαζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ ζξεζθεπηηθώλ κεηνλνηήησλ, από ην Δπξσπατθό Γηθαζηήξην ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξώπνπ. Δλώ θαλέλα θξάηνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, πιελ ηεο Διιάδαο δελ [143] θάλεη ζπιινγή από θαηαδηθαζηηθέο απνθάζεηο ηνπ Δπξσπατθνύ Γηθαζηεξίνπ γηα παξαβηάζεηο αηνκηθώλ δηθαησκάησλ ιόγσ ζξεζθεπηηθώλ δηαθξίζεσλ. Αποηελέζμαηα θπηζκεςηικών διακπίζεων Σα αποτελζςματα του κρθςκευτικοφ ρατςιςμοφ επθρεάηουν : 1) το άτομο, 2)τθν κοινωνία Άηομο Καζεκεξηλά βιέπνπκε θαηαζηάζεηο θνηλσληθνύ απνθιεηζκνύ ιόγσ ηεο δηαθνξεηηθόηεηαο θάπνηνπ αηόκνπ. Όπσο, ζηελ πεξίπησζε απηή, ιόγσ ηεο δηαθνξεηηθήο ζξεζθείαο. πρλά βιέπνπκε αλζξώπνπο λα ριεπάδνπλ λα θαηαθξίλνπλ θαη λα απνθιείνπλ ηέηνηα άηνκα. Απηό ζπκβαίλεη γηαηί νη άλζξσπνη έρνπλ ζπλδπάζεη ην μέλν-δηαθνξεηηθό κε θάηη απνθξνπζηηθό ή αθόκα θαη θαθό. πλδπάδνπλ ινηπόλ ην μέλν κε ην αιιόθνην. Κάπνπ εδώ ινηπόλ ην άηνκν αξρίδεη λα ληώζεη πεξίγεινο, λα θιείλεηε ζηνλ εαπηό ηνπ ή ζε άιιεο πεξηπηώζεηο λα πέθηεη θαη ζε θαηάζιηςε. Κπξίσο ζε κηθξέο ειηθίεο θαη εηδηθόηεξα ζηελ εθεβεία λα αξρίδεη λα απνθηά ηξαύκαηα πνπ ηνλ ζεκαδεύνπλ ζηελ αξγόηεξε πνξεία ηνπ, θαη ζπρλά λα έρεη βίαηε ζπκπεξηθνξά εμαηηίαο απηνάκπλαο. Γπζηπρώο , κεγαιώλνπκε ζε κηα θνηλσλία πνπ απηέο νη πξνθαηαιήςεηο πεξλάλε από γεληά ζε γέληα επεξεάδνληαο έληνλα ηελ θνηλσλία αξγόηεξα. Κοινωνία πρλά εμαηηίαο ησλ ζξεζθεπηηθώλ δηαθξίζεσλ έρνπκε ηξείο βαζηθέο επηπηώζεηο ζηελ θνηλσλία : 1) πλεζίδεηαη ιόγσ ηνπ ξαηζηζκνύ, λα ρσξίδνληαη νη άλζξσπνη ζε κηθξέο θνηλσλίεο πνπ απνηεινύληαη από νκόζξεζθνπο. Αξρίδνπκε [144] ινηπόλ λα απνθηάκε ηελ αληίιεςε όηη πξέπεη όρη απιά λα ρσξηδόκαζηε ζε νκάδεο αιιά θαη θπξίσο κε βάζε ηελ πίζηε καο. 2) Καζεκεξηλά πξνβάιιεηαη κέζσ ηνλ ΜΜΔ ε ηδέα όηη ν άλζξσπνο κπνξεί λα θηάζεη ζην απξνρώξεην γηα λα ππνζηεξίμεη ηηο απόςεηο ηνπ (πρ. ηελ Ερυθραία πεξηζζόηεξνη από 2.000 Υξηζηηαλνί έρνπλ ζπιιεθζεί από ηηο αξρέο. Μάιηζηα έλαο θπιαθηζκέλνο ρξηζηηαλόο πέζαλε από εινλνζία, θαζώο νη αξρέο απαγόξεπζαλ λα ηνπ παξαρζεί ηαηξνθαξκαθεπηηθή βνήζεηα). 3) Σα παξαπάλσ, ινηπόλ, κπνξνύλ ύζηεξα από πνιιαπιά παξόκνηα ζπκβάληα θαηόπηλ πνιιήο πίεζεο λα νδεγήζνπλ ζε πνιεκηθέο ελέξγεηεο κηθξόηεξεο ή κεγαιύηεξεο έληαζεο. Άιισζηε δελ είλαη ιίγα ηα παξόκνηα γεγνλόηα πνπ έρνπλ ζεκεησζεί ζην παξειζόλ (πρ. ζπλερείο δησγκνί ρξηζηηαλώλ επί 500 ρξόληα). ΠΡΟΣΑΕΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΣΙΜΕΣΩΠΙΗ ΣΟΤ ΡΑΣΙΜΟΤ Με τθν παιδεία, με τθν μελζτθ τθσ ιςτορίασ τθσ κοινωνιολογίασ αλλά και τθσ βιολογίασ οι άνκρωποι δε κα πζφτουν κφματα του ρατςιςμοφ και κα είναι ςε κζςθ επιχειρθματολογϊντασ να αποδεικνφουν πωσ οι ρατςιςτικζσ αντιλιψεισ είναι αβάςιμεσ και πωσ θ ιςότθτα ανάμεςα ςτουσ ανκρϊπουσ είναι αδιαμφιςβιτθτθ. Με αυτόν τον τρόπο οι άνκρωποι κα μπορζςουν πλζον να κατανοιςουν πωσ κάκε λαόσ ζχει τθ δικι του ςυνειςφορά ςτθν ανάπτυξθ του πολιτιςμοφ. Επιτζλουσ κα αποκτιςουν ευαιςκθςία ςε κζματα ελευκερίασ, δθμοκρατίασ αλλά και δικαιοςφνθσ. Ζτςι πιςτεφοντασ ςε αυτζσ τισ αξίεσ οι άνκρωποι δεν πρόκειται να γίνουν ποτζ ρατςιςτζσ. Σζλοσ, πρζπει να παραμερίςουν τον εγωιςμό τουσ και να κατανοιςουν πωσ κάκε άνκρωποσ, κάκε φυλι και κάκε ζκνοσ ζχει κάτι ξεχωριςτό, ιδιαίτερο και κανείσ δεν ζχει το δικαίωμα να παραβιάςει τθν ιδιαιτερότθτα αυτι. Για τθν ιςότθτα των ανκρϊπων ζγιναν πολλοί αγϊνεσ και κερδικθκαν αναμφιςβιτθτεσ νίκεσ όμωσ τα φαινόμενα ρατςιςμοφ ςυνεχϊσ αναβιϊνουν [145] και δείχνουν πωσ το αίτθμα για ιςότιμεσ ςχζςεισ ανκρϊπων και λαϊν για ςχζςεισ χωρίσ διακρίςεισ και αδικίεσ παραμζνει πάντα ανοιχτό και επίκαιρο. Είναι καιρόσ να ευαιςκθτοποιθκοφμε, να βοθκιςουμε ζμπρακτα και να δράςουμε όλοι γριγορα, ϊςτε να ςυμβάλουμε ςτθν αντιμετϊπιςθ του ρατςιςμοφ και τθν εξάλειψι του. Θ νζα γενιά κα πρζπει να βοθκιςει όςο μπορεί για να γίνει ςωςτό παράδειγμα για όλουσ. Είναι υποχρζωςι μασ να βοθκιςουμε ζτςι ϊςτε κάκε άνκρωποσ να ηει ελεφκεροσ ςε μία κοινωνία που δε κα υπάρχουν διακρίςεισ και ο ρατςιςμόσ. Γιατί όλοι οι άνκρωποι ζχουν δικαιϊματα γιατί όλοι είναι ίςοι. [146] Γηαθξίζεηο θαηά ησλ γπλαηθώλ ζηελ ζξεζθεία Η Γπλαίθα ζε πνιιέο γλσζηέο ζξεζθείεο θαη δόγκαηα δελ έρεη ιαηξεπηεί όζν ηεο άμηδε. Σελ έρνπκε ζπλαληήζεη σο κεηέξα, έλα ηεξό ζύκβνιν ηεο Πίζηεο καο, ηελ έρνπκε γλσξίζεη σο ζύληξνθν θαη σο ζύδπγν, κα πνπζελά δελ ιαηξεύεηε σο γπλαίθα, είλαη ην ςπρξό ζεκείν πνπ κηζεί ν δεζπνηηζκόο. ε άιιεο ζξεζθείεο παξνπζηάδεηαη κε θαιπκκέλν πξόζσπν θαη ζε άιιεο κε ρακεισκέλν βιέκκα σο ληξνπαιή. Παξνπζηάδεηαη σο θαηώηεξν θύιιν θαη σο αλήκπνξν είδνο. ε θάπνηεο πεξηπηώζεηο δελ αλαθέξνπλ ην όλνκα ηνπο θαλ. Γελ δνπλ ζηνλ Έξσηα. ην ηεξό βηβιίν ηεο Βίβινπ, δηδαρηήθακε πσο ε πξώηε Γπλαίθα παξέζπξε ηνλ Αδάκ λα δαγθώζεη ηνλ απαγνξεπκέλν θαξπό ηνπ θήπνπ ηεο Δδέκ, θαη έηζη ηηκσξήζεθε. ε κνπζνπικαληθέο ρώξεο, ε ελδπκαζία θαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ γπλαηθώλ είλαη απζηεξά θαζνξηζκέλε όκσο δελ ηζρύεη θάηη ηέηνην γηα ηνπο άληξεο. Οη γπλαίθεο ζεσξνύληαη πνιίηεο δεύηεξεο θαηεγνξίαο. Υαξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε απνηειεί ε ππνρξεσηηθή, ζην Ιξάλ θαη ηε ανπδηθή Αξαβία, θάιπςε ηνπ πξνζώπνπ θαη ηνπ ζώκαηνο όηαλ βγαίλεη από ην ζπίηη. Η ζέζε ηεο γπλαίθαο ζην Ιζιάκ Οη πεξηζζόηεξεο γπλαίθεο ζηηο ηζιακηθέο ρώξεο ζηεξνύληαη ειεπζεξίεο θαη δηθαηώκαηα, ηα νπνία ζεσξνύληαη δεδνκέλα γηα ηηο γπλαίθεο ησλ δπηηθώλ θνηλσληώλ. Σν Κνξάλη, ην ηεξό βηβιίν ηνπ Ιζιάκ, θάλεη [147] δηάθξηζε κεηαμύ αλδξώλ θαη γπλαηθώλ εηο βάξνο ησλ ηειεπηαίσλ. Καηαξράο αλαθέξεηαη όηη ε γπλαίθα είλαη θαηώηεξε ηνπ άλδξα θαη κόλν ππαθνύνληάο ηνλ κπνξεί λα γίλεη θαιή θαη ελάξεηε. Μάιηζηα ην Κνξάλη δίλεη ην δηθαίσκα ζηνπο Μνπζνπικάλνπο λα ρξεζηκνπνηνύλ αθόκε θαη ην μύιν γηα λα ζπλεηίζνπλ ηηο αλππάθνπεο ζπδύγνπο ηνπο. Η θαιύπηξα κάιηζηα πνπ θνξάλε νη κνπζνπικάλεο εθθξάδεη αθξηβώο ηνπο πεξηνξηζκνύο πνπ έρεη ε γπλαίθα. Δπηπιένλ, ε πνιπγακία είλαη επηηξεπηή γηα ηνλ άλδξα αξθεί νη ζύδπγνί ηνπ λα έρνπλ ηηο ίδηεο παξνρέο θαη λα ηηο αληηκεησπίδεη σο ίζεο. Έλαο κνπζνπικάλνο κπνξεί λα παληξεπηεί κηα εβξαία ή κηα ρξηζηηαλή, ρσξίο απηή λα πξέπεη λα αζπαζηεί ηνλ ηζιακηζκό. Δθηόο από ηηο ηέζζεξηο λόκηκεο ζπδύγνπο ν κνπζνπικάλνο κπνξεί λα έρεη απεξηόξηζην αξηζκό παιιαθίδσλ. Αληίζεηα ε κνπζνπικάλα δελ έρεη δηθαίσκα λα έρεη νύηε πνιινύο ζπδύγνπο νύηε ραξέκη., ελώ δελ κπνξεί λα παληξεπηεί έλα άληξα πνπ δελ είλαη κνπζνπικάλνο. Σν Κνξάλη θαηαδηθάδεη ηε κνηρεία θαη ζπκβνπιεύεη ηνλ απαηεκέλν ζύδπγν λα θιείζεη ηελ άπηζηε ζην ζπίηη σο ην ζάλαηό ηεο. Σέινο, κηα αθόκα δηάθξηζε εηο βάξνο ησλ γπλαηθώλ είλαη όηη ηα αξζεληθά παηδηά ιακβάλνπλ δηπιάζην κεξίδην θιεξνλνκηάο από ηα θνξίηζηα. Η πξαγκαηηθόηεηα Οη δηαθξίζεηο πνπ αλαθέξεη ην Κνξάλη εθαξκόδνληαη ζηηο πεξηζζόηεξεο κνπζνπικαληθέο ρώξεο, γεγνλόο πνπ εμεγεί ην όηη νη γπλαίθεο ζεσξνύληαη πνιίηεο δεύηεξεο θαηεγνξίαο. Υαξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε απνηειεί ε ππνρξεσηηθή, ζην Ιξάλ θαη ηε ανπδηθή Αξαβία, θάιπςε ηνπ πξνζώπνπ θαη ηνπ ζώκαηνο όηαλ ε γπλαίθα βγαίλεη από ην ζπίηη.. Κάζε επίπεδν αλππαθνήο επηζύξεη θάπνηα κνξθή πνηλήο, θπζηθή, νηθνλνκηθή, θνηλσληθή ή ςπρνινγηθή. ηε ανπδηθή Αξαβία ην θξάηνο έθαλε έλα βήκα παξαπάλσ, θαζώο ζέιεη λα αθνινπζνύλ ηνπο ελδπκαηνινγηθνύο θαλόλεο (λα θνξάλε δειαδή abaya, έλα καύξν ύθαζκα πνπ θαιύπηεη όιν ην ζώκα, εθηόο ζπηηηνύ) εθηόο από ηηο ληόπηεο θαη όιεο νη γπλαίθεο πνπ βξίζθνληαη ζηε ρώξα, αθόκε θαη νη Γπηηθέο. Οη γπλαίθεο έξρνληαη πνιύ ζπρλά αληηκέησπεο κε ηε βία, ηδηαίηεξα ζηα πιαίζηα ηνπ γάκνπ ηνπο. Ο μπινδαξκόο ηεο ζπδύγνπ ζπάληα επηθέξεη θύξσζε, θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ κηα γπλαίθα απνθαζίζεη λα αθνινπζήζεη ηε δηθαζηηθή νδό βξίζθεηαη αληηκέησπε κε ηελ πίεζε πνπ ηεο αζθεί ε νηθνγέλεηά ηεο θαη ε θνηλσλία. ην Παθηζηάλ αθόκε θαη νη γπλαίθεο πνπ δεηνύλ ηε βνήζεηα ηεο αζηπλνκίαο, δελ θαηαθέξλνπλ ζπλήζσο λα μεθύγνπλ από ηνπο ζπδύγνπο ηνπο. Η αζηπλνκία ζεσξεί ηελ ελδν-νηθνγελεηαθή βία ζέκα [148] θαζαξά πξνζσπηθό, κε απνηέιεζκα λα κελ παίξλεη ζέζε θαη λα νδεγεί ηηο θαθνπνηεκέλεο γπλαίθεο πίζσ ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο. Αθόκε, όκσο, θαη αλ εθδηθαζηεί ε ππόζεζε ην δηθαζηήξην ζπάληα απνθαζίδεη ππέξ ηεο γπλαίθαο. Η θαηάζηαζε είλαη θάπσο θαιύηεξε ζηελ Αίγππην θαη ηελ Ινξδαλία, όπνπ ε γπλαίθα έρεη δηθαίσκα λα δεηήζεη δηαδύγην ζε πεξίπησζε θαθνπνίεζεο. Η έλδπζε κε ηελ κπνύξθα είλαη κία από ηηο πνιύ ζνβαξέο θνηλσληθέο δηαθξίζεηο πνπ ζπκβαίλνπλ εηο βάξνο ησλ γπλαηθώλ ζηηο κνπζνπικαληθέο ρώξεο έσο θαη ζήκεξα. Υαξαθηεξίδεηαη από θάπνηνπο ¨θπιαθή από παλί¨ γηαηί νη κνπζνπικάλεο είλαη αλαγθαζκέλεο λα θαιύπηνπλ κε έλα ύθαζκα ην ζώκα ηνπο θαη ην πξόζσπό ηνπο . ην Κνξάλη, ην ηεξό βηβιίν ησλ κνπζνπικάλσλ, δελ ππάξρνπλ αλαθνξέο γηα θάπνηνλ λόκν πνπ λα επηβάιεη ζηηο κνπζνπικάλεο λα θαιύπηνπλ ην ζώκα ηνπο θαη ην πξόζσπό ηνπο κε κπνύξθα. Απηή ε θίλεζε μεθίλεζε από ην Αθγαληζηάλ όηαλ νη θαλαηηθνί Σαιηκπάλ επέβαιαλ ζηηο γπλαίθεο κνπζνπικάλεο λα θνξάλ ηελ κπνύξθα. Απηό εμππεξεηνύζε πνιιά ζπκθέξνληα ησλ αληξώλ κνπζνπικάλσλ . Έλα από απηά ήηαλ ε θάιπςε ησλ ζεκαδηώλ πνπ πξνέξρνληαη από ηνπο μπινδαξκνύο πνπ δέρνληαη νη [149] κνπζνπικάλεο από ηηο νηθνγέλεηεο ηνπο. Γπζηπρώο είλαη έλα ζέκα πνπ δελ έρεη βξεη αθόκε ηε ιύζε ηνπ ζε πνιιέο ρώξεο ηνπ κνπζνπικαληθνύ θόζκνπ. Έηζη νη γπλαίθεο απηέο είλαη αλαγθαζκέλεο λα θξύβνπλ ην πξόζσπν ηνπο από ηνλ ππόινηπν θόζκν θαη λα ππνκέλνπλ ηα καξηύξηα πνπ ηνπο επηβάινπλ νη άληξεο ηνπο γηα θαηξό αθόκε ηελ Υξηζηηαληθή ζξεζθεία νη γπλαίθεο δελ κπνξνύλ λα πάξνπλ ην αμίσκα ηεο ηέξεηαο, έηζη ππάξρνπλ κόλν άληξεο. Ο Άγηνο Γξεγόξηνο Ναλδηαλδελόο ππνζηεξίδεη όηη ε ζεία λνκνζεζία είλαη ηζόηηκε. Έλαο πιάζηεο ηνπ άλδξα θαη ηεο γπλαίθαο, έλα ρώκα θαη νη δπό ηνπο, κηα εηθόλα, έλαο λόκνο, έλαο ζάλαηνο, κηα αλάζηαζε. Η δηδαζθαιία ηεο Δθθιεζίαο, είλαη ινηπόλ ζαθήο θαη δίθαηα, γηα ηε ζρέζε ηζόηεηαο κεηαμύ ησλ δύν θύισλ. Καη λα ζπκίζνπκε, όηη κεηά από ηνλ ίδην ηνλ Θεό, ε Υξηζηηαληθή πίζηε ηηκά ηελ Παλαγία, σο ην δεύηεξν ζε εμνπζία νλ ζην ζύκπαλ. Καη ε Παλαγία είλαη γπλαίθα! Ο Απόζηνινο Παύινο ζηελ επηζηνιή πξνο Γαιάηεο ζην θεθάιαην 3 ζην ζηίρν 28 αλαθέξεηαη όηη δελ ππάξρεη Ινπδαίνο νύηε Έιιελαο, δελ ππάξρεη δνύινο νύηε ειεύζεξνο, δελ ππάξρεη αξζεληθό θαη ζειπθό γηαηί όινη είλαη έλα ζηνλ Ιεζνύ Υξηζηό. Η Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε γηα ηα Γηθαηώκαηα ηνπ Αλζξώπνπ, πνπ πηνζεηήζεθε από ηε Γεληθή πλέιεπζε ην 1948, θαζνξίδεη ηα ζεκειηώδε δηθαηώκαηα θαη ηηο ειεπζεξίεο γηα όιεο ηηο γπλαίθεο θαη όινπο ηνπο άληξεο. ηνλ βνπδηζκό, ζηε ζξεζθεία πνπ ερεη θαηαρσξηζηεί σο πεξηζζόηεξν θηιηθή απέλαληη ζην αζζελέο θύιν, ε γπλαίθα βξίζθεηαη ζην πεξηζώξην θαη εμαηξείηαη από ηε κειέηε θαη ην δηαινγηζκό. Έλα ραξαθηεξηζηηθό ζηνηρείν πνπ δείρλεη όηη ε κεηνλεθηηθή ζέζε ηεο γπλαίθαο είλαη βαζηά ξηδσκέλε ζηε βνπδηζηηθή ζεώξεζε ησλ πξαγκάησλ είλαη όηη ζύκθσλα κε ηηο παξαδόζεηο ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο ην πέξαζκα ζηε ληξβάλα είλαη θάηη πνπ ην θαηαθέξλνπλ κόλν νη άλδξεο ηνλ ηλδνπηζκό, ε γπλαίθα έρεη ζέζε κόλν εληόο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ζύκθσλα κε ηελ ηλδνπηζηηθή παξάδνζε, <<κηα γπλαίθα δίρσο ζύδπγν δελ είλαη νινθιεξσκέλε>> . Μνλάρα ε έιεπζε ηνπ γηνπ ζεσξείηαη επινγία. Η έιεπζε ηεο θόξεο είλαη ζπρλά ζπλώλπκν ηεο θαηάξαο [150] Οη παξαδόζεηο πνπ ήζειαλ ηνπο γάκνπο λα θαλνλίδνληαη από ηνπο γνλείο, ε ππνβαζκηζκέλε ζέζε ηεο γπλαίθαο κέζα ζηελ νηθνγέλεηα πξώηα από όια, ν ζεζκόο ηεο πξνίθαο, σο θύξηνο ιόγνο γάκνπ, αιιά θαη ζαλάησζεο ηεο λύθεο, ν γάκνο κηθξώλ παηδηώλ, ην θάςηκν ζηελ ππξά ηεο ρήξαο καδί κε ηνλ άληξα ηεο, ε αλάγθε λα ππνκέλεη ε γπλαίθα αθόκε θαη ηελ θαθνπνίεζε από ηνλ ζύδπγν είλαη κόλν κεξηθέο από όιεο εθείλεο ηηο παξαδόζεηο πνπ έθαλαλ γλσζηή ηελ Ιλδία γηα ηε ζέζε ησλ γπλαηθώλ ζηελ θνηλσλία. [151] Λ)Πιγεσ – Βιβλιογραφία http://eureka.lib.teithe.gr:8080/bitstream/handle/10184/378/toup_pap_c1.pdf?sequence= 6 (για τον Μεςαίωνα) http://el.wikipedia.org/wiki/% http://eicastikon.blogspot.gr/2008/10/6.html http://lyk-peir-ionid.att.sch.gr/Avramiotis/epistimi_anagennisi.pdf http://paroutsas.jmc.gr/family/history.htm αναφζρεται ότι ςτθν Αναγζννθςθ 2)http://hellenicnationalreligion.blogspot.gr/2011/03/blog-post_6729.html (Βι. Ιέξεηεο) 3)http://www.apologitis.com/gr/ancient/a-ginaika.htm (Βι. Δηαίξεο) 4)http://www.terrapapers.com/?p=31755 (Βι. Δνύιεο θαη Εηαίξεο, Ιέξεηεο, Η Σπκκεηνρή ησλ γπλαηθώλ ζηελ Πνιηηηθή) 5)http://www.tyxikos.gr/983-15.html (Βι. Δηαθξίζεηο ησλ γπλαηθώλ ζηελ εξγαζία) 6)http://2lyk-peir-athin.att.sch.gr/portal/fil- gr/papers/Zacharis_Women.pdf (Βι. Σπλζήθεο εξγαζίαο ησλ γπλαηθώλ) Πεγέο : 1) Ιζηνξία ηνπ αξραίνπ θόζκνπ Α΄ ηάμε εληαίνπ ιπθείνπ,2002 2) Claude Mosse , Αζήλα ε ηζηνξία κηαο δεκνθξαηίαο, 1999 3) www.greek-language [152]
© Copyright 2024 Paperzz
