İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ
4
6
İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği yayın organıdır.
Üç ayda bir yayınlanır.
ISSN 1306-6943
2014 Şubat Sayı: 45
İMMB Adına Sahibi
Duran KARAÇAY
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Bayramali KÖSA
Yayın Komisyonu
Duran KARAÇAY
Mustafa SİLPAĞAR
Bayramali KÖSA
Murtaza BURGAZ
Halil OLKAN
Halide RASİM
Selami ÇALIŞKAN
Faik SOYLU
Turgay KARGIN
Tuğba DEMİRBAĞ
Gülderen ÖÇMEN
Yazışma Adresi
Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA
Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95
www.ismakinaları.org.tr
e-posta: [email protected]
Grup-e-posta: [email protected]
Grup e-posta üyelik adresi:
[email protected]
Tasarım ve Baskı
Bizim Grup Basımevi
Mithatpaşa Cad. 62/11 Kızılay / ANKARA
Tel: 0.312 418 18 03 - 0.312 418 18 63 - 0.312 418 10 89
Faks: 0.312 418 10 69
e-posta: [email protected] - [email protected]
www.bizimgrup.com.tr
Grafik Tasarım
Hasan ERKAN
Grafik Asistanı
Burak ÖNEN
Yayının Türü: Yerel
Basım Tarihi: 28 Şubat 2014
Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara
ücretsiz olarak dağıtılır.
Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki
sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir.
Yayınlanan yazılara ücret ödenmez.
Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez.
26
34
48
52
60
66
70
74
78
82
84
86
ÖNSÖZ
Dalgıç Drenaj Pompaları
16
İş Makinaları Yönetiminde Yazılım
Teknolojilerinin Vizyonu
20
İş Makinalarında Kullanılan
Yüksek Alaşımlı Çelikler, Kaynak
İşlemleri ve Yapısal Kontroller
Hidrolik Sistemlerde Ses Seviyesi Azaltıcı
Elemanlar ve Etkenler
Önce Aracınıza Sonra Keyfinize Bakın
Elektrikli Forkliftlerle İlgili
Temel Bilgiler
İş Ekipmanlarında Bulunacak
Asgari Gereklilikler
Makinalarla İlgili Talimatlar
Reklam İndeksi
ALPEM (Arka Kapak İçi Karşısı)
ANADOLU ELEKTRİK
47
ANADOLU FLYGT
09
ANİŞMAK (Önsöz Karşısı)
ANKOMAK57
ARUSDER73
Verimlilik ve Operatör Eğitimi
BP CASTROL
93
QUESTIONEERE - İrdeleme
ECE32
Çalışanların İş Sağlığı ve
Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik
EURO SOLAR
Nostalji: “Asfalt Plentleri”
HERMAN PAUS
DAS OTOMOTİV (Ön Kapak İçi)
ECE33
58
EXXON MOBİL (Arka Kapak İçi)
GÜRİŞ43
HAKMAK51
95
HİDROMEK (İçindekiler Karşısı)
Güncel Yakıt Fiyatları
İş-Özel Yaşam Dengesini
Sağlamanın 9 Yolu
HPKON50
İMMB EĞİTİM İLANI
77
İMMB HİDROLİK
69
İMMB OPR. İLANI
59
KASTAŞ11
Etkinlikler Sektör Haberleri ve
Eğitimler
KOMATSU13
ÖZBEKOĞLU25
ÖZÇELİKLER45
PETLAS15
PİMMAKSAN23
PMS41
SANDVIK (Ön Kapak İçi Karşısı)
SEMIX31
TETA29
TİTAN MAKİNA (Arka Kapak)
Önsöz
Önsöz
Duran KARAÇAY
İMMB Yönetim Kurulu Başkanı
Değerli Okurlar ;
Yeni bir yıla yeni ümitlerle başladık. Sektörümüzün bu yılki beklentileri, yurtdışında ve yurt
içinde tüm olumsuzluklara rağmen artan bir ivme ile yükselmesi. Bir kaç aydır yurtdışı ve yurt içi
piyasalarda yaşanan ekonomik dalgalanmaları sakinlikle değerlendirmeye ihtiyacımız var.
Yaşanan siyasi gelişmeler ve ekonomik görünüm bu yıl sektörün kolay bir yıl yaşamayacağını
göstermektedir. Sektörümüzde farklı senaryolar için hazırlıklı olup iç ve dış pazarın çok daha
dikkatli takip edilmesi gerekmektedir.
İş makinaları sektöründe geçtiğimiz 2013 yılında pazar yükselmesi ve satış rakamları zirve
yapmış durumdadır. İş makinalarında 13.200 adet, forkliftte de 11.000 adet satış gerçekleşmiştir.
Yerel seçimler kamu alımlarının bir miktar yıl sonuna veya 2015 yılına ötelenmesine neden
olacaktır.
Dövizdeki dalgalanma ve faizlerin yükselmesi makine yatırımı yapacak firmaları yılın ilk yarısında “bekle gör” düşüncesine itecektir. Bu nedenlerden dolayı bu yıl pazarda adet yükselmesi
beklemek zor görünmektedir. Geçen yılın rakamlarına ulaşılması olumlu bir bakış açısı olacaktır.
İMMB Nedir?
İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina
mühendisleri tarafıdan 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu.
Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir.
İMMB’nin Amacı Nedir?
İMMB’nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim
makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır.
Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına
en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak
nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu
bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın
şekilde paylaşımını sağlamaktır.
İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir.
İMMB’nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir.
Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir.
30 Mart 2014’te yapılacak yerel seçimlerin demokratik bir seçim olmasını, yaşadığımız il, ilçe ve beldelerin
daha çağdaş, daha katılımcı, insan ve yaşanılan çevre
odaklı hizmet standartlarına kavuşacağımız yeni bir dönem olması arzusu ile meslektaşlarımızdan yerel yönetimlerin çeşitli kademelerine aday olanlarına başarılar
dileriz.
İMMB-İŞ Meslek Kursu’nda eğitimler yoğunlukla devam etmekte olup, önümüzdeki dönemde yerel yönetimlerle işbirliği ile eğitimlerin daha yaygın hale gelmesi
için, meslektaşlarımız ve sektör temsilcilerimizle birlikte
yeni çalışmalar yapabiliriz. Bu vesile ile yerel yönetimlerde yönetime geleceklere önerilerimiz mesleki eğitimde ciddi çalışmalar yapmaları ve yerel yönetim hizmet
standardı ve kalitesi oluşturmalarıdır. Biz mühendislerin
en büyük arzusu yapılan hizmetlerin her ilde ,ilçede ve
beldede savurganlıktan uzak, aynı standart ve kalitede
olmasıdır.
Nisan ayında derneğimiz İMMB nin genel kurulu yapılacaktır. Üyelerimizin genel kurulumuza gereken desteği vereceklerinden ve katılımcı olacaklarından emin
olarak, şimdiden başarılar diliyoruz.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Dalgıç Drenaj
Pompaları
Anadolu Flygt Pompa Pazarlama ve Ticaret A.Ş.
Pompa başka bir kaynaktan
aldığı mekanik enerjiyi dönüştürerek
sıkıştırılamayan akışkanlara hidrolik enerji
olarak veren bir makinedir. Pompa seçimi
yapılmadan önce incelenmesi gereken
üç önemli parametre vardır.
Pompa tipi, pompanın birlikte kullanılacağı akışkan
ve pompanın bağlanacağı tesisat olarak belirtebileceğimiz bu üç parametre eğer düzgün şekilde incelenmemişse
muhtemelen ya sistem çalışmayacaktır ya da verimsiz çalışıp ciddi bir enerji tüketimi oluşacaktır. Pompa tipleri genel olarak hacimsel ve rotodinamik pompalar olmak üzere
ikiye ayrılır. Pompa seçerken basılacak akışkanın kimyasal
6
ve fiziksellerinin detaylı şekilde belirlenmesi gerekir. Son
olarak tesisat olarak adlandırdığımız pompa ve diğer ekipmanların çalışacağı çevre şartları, yer, sıcaklık, denizden
yükseklik, boruluma, tesisat elemanları, kontrol kumandalarının analiz edilip en uygun koşulların sağlanması gerekir.
Pompa karakteristik eğrileri, bir pompanın sabit devir
sayısında, su basması halinde manometrik basma yüksekliği, pompa mil gücü, pompa verimi, gerekli emmedeki net
pozitif yük değerlerinin debiye bağlı olarak değişimini gösteren eğrilerdir. Santrifüj pompalarda debi arttıkça manometrik yükseklik azalmaktadır. H=f(Q) karakteristiğinin eğimi pompa tipine bağlı olup özgül hız arttıkça karakteristik
eğri daha dik hale gelmektedir.
Pompa verimi kapalı vanadan (Q=0) başlayarak debi
arttıkça artmakta, bir maksimum değerden geçtikten sonra ise azalmaktadır. Pompa veriminin maksimum olduğu
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
nokta “Optimum Nokta” veya “En İyi Verim Noktası” olarak
tanımlanır. Bir pompada, kullanıcının isteğine göre garanti
edilen çalışma noktası “Nominal Nokta” olarak adlandırılır.
Bir pompanın etiketi üzerinde yazılı değerler o pompanın
nominal performans değerleridir. Enerji ekonomisi ve teknik nedenlerle, pompa nominal debisi mümkün olduğu kadar pompanın optimum debisine yakın seçilmelidir.
bir deyişle mevcut arazi kodunun altına inilmesi gereken
bina temeli, muhtelif gaz, petrol ürünleri, temiz ve pis su
boru hattı veya baraj inşasında, madencilik faaliyetlerinde
daima su tahliyesi gerekliliği mevcuttur. Özellikle baraj inşasında veya madencilik işletmelerinde drenaj pompalarının sürekli olarak kazı alanından suyun tahliyesinde çalışmaları gerekebilir.
Bu yazımızda yukarıda temel tanımlaması yapılan
pompa ve pompaj sistemi pratiğini; şantiye ve madencilik çalışmalarında çok sık kullanılan dalgıç drenaj
pompaları başlığı altında inceleyeceğiz:
Bu aşamada pompa firmaları son kullanıcılarla partnerlik yapabilir, onlara çözümler ve konunun mühendisliği
hakkında fikirler sunabilirler. İlk olarak bir sistem analizi yapılmalıdır. Sonra pompa seçimine geçilebilir. Taşınabilirlik
bu planlamalarda önemli bir faktör oluşturur. Bunu kolay
bakım ve katı madde taşıma kabiliyeti takip eder.
Madencilik ve inşaat uygulamaları kentsel atık su pompaj uygulamalarından farklılıklar arz eder. Her iki sektöründe özel gereksinimleri vardır. Bu sektörlerin kendine özgü
tasarım engelleri ve ihtiyaçları bulunur. Ne olursa olsun madencilikte ve inşaat alanlarında çalışma sahasında mevcut
olan su en büyük düşmandır. Bu nedenle pompa seçimi bir
makine mühendisinin en sık karşılaşacağı işlerden birisidir.
Suyu tahliye etmek veya susuzlaştırılmış bir alanın sürekliliğini sağlamak inşaat ve madenciliğin en temel planlama ve uygulama ihtiyacıdır. Daha derin maden ve inşaat
sahası genel olarak daha çok su problemi demektir. Başka
Pompa sistemleri tamamen gereksinimlere göre özelleştirilebilir, doğru malzemelerle donatılabilir. Bu ancak ve
ancak doğru mühendislik çalışması ve operatörün ya da
mühendislerin doğru planlamasıyla mümkün olur. Pompa,
kumandası ve borulama tasarımı şantiye iş akış planına sadık kalınarak seçilmelidir. Akış uzunluğu yanında, yükseklik
ve deşarj bedisi, yerleşim çizimleri, hidrolik sınıf hatları ve
boru et kalınlığı düşünülmelidir. Sürtünme kaybı hesapları
da doğru yapılmalıdır.
7
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Pompalanan Sıvı
Uygulamalar
Önerilen Pompa Malzemesi
Temiz veya kirli su
pH Aralığı 5-8
Madencilik
İnşaat
Belediye
Sertleştirilmiş alüminyum alaşımı ve yüksek kromlu döküm
pompa çarkı ( 60 HRC)
Çamur
pH Aralığı 5-8
İnşaat
Belediye
Endüstriyel
Sertleştirilmiş alüminyum alaşımı ve yüksek kromlu döküm
pompa çarkı ( 60 HRC)
Aşırı pH ( Korozif )
pH Aralığı 2-10
Madencilik
Endüstriyel
Paslanmaz Çelik Gövde ve çark
Çamur ( Aşındırıcı )
pH Aralığı 5-9
Madencilik
İnşaat
Endüstriyel
Döküm gövde - Salyangozun iç kısmında yüksek krom alaşımlı değişebilen gömlek ve yüksek kromlu döküm pompa
çarkı ( 60 HRC)
Pompa seçiminde gereken hesaplamaların yapılmaması, rastgele pompa alımı veya işletmede daha önce
bulunan ancak mevcut drenaj karakteristiklerine uygun
olmayan bir pompa modelinin kullanılması işletmelerde verimsizlik, iş ve zaman kayıpları ile yüksek maliyetlere sebep
olunur.
Pompalarda Enerji Verimliliği
Son on yıldır Hydraulic Institute (HI) önderliğinde pompa seçiminde ömür boyu maliyet (ÖBM) üzerinde durulmaktadır. Bundan gaye pompa satın alınırken sadece satın
alma fiyatına değil, pompanın ömür boyu maliyetine bakın
denmektedir. Ömür boyu maliyet içinde satın alma, bakım,
enerji maliyeti olduğu kadar arıza halinde üretim kaybı maliyeti, söküp atma maliyeti gibi hususlar da ele alınmaktadır. Bütün bu elemanlarla enflasyon ve banka faizini de
hesaba katarak ÖBM hesabı yapıldığında yüksek verimli
ve dayanıklı pompaların satın alınması tavsiye edilmektedir.
Pompa müşterileri arasında yapılan bir araştırmada satınalma öncelikleri aşağıdaki şekil.l'de gösterildiği gibidir.
Doğru Pompayı Seçme
Debiyi, basma yüksekliğini, boru hattı mesafesini belirledikten ve pompalama sisteminin temel tasarımını oluşturduktan
sonra bir önemli soru daha vardır: Pompalanacak sıvı nedir.
Doğru pompa seçimi güvenilir ve verimli bir çalışma sağlar.
Yanlış pompa seçimi pompa arızasına, çalışmanın durmasına
ve yüksek onarım ve değiştirme maliyetlerine neden olabilir.
PH Tabloları
Klorür Tabloları
Elektrik Motorlarında Enerji Tüketimi Oranları
Ömür Boyu Maliyet Faktörleri (20 Yıl)
8
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Pompa Gücü Hesabı
Boru ve Hortumlardaki Sürtünme Kayıpları
Basma Yüksekliği gerekli olan pompa gücünü belirler
Gerekli pompa gücünü sıvının nerede olduğu değil
nereye basılacağı belirler. Statik basma yüksekliği, su üst
seviyesi ile bitiş noktası arasındaki dikey yükseklik farkıdır
Tüm pompalama uygulamalarında üç şey ortaktır:
Debi = Pompalanacak sıvı miktarı
= Miktar / zaman
Yükseklik = Yerçekimi direnci
= Su yüzeyinden bitiş noktasına
dikey yükseklikteki fark
Kullanılacak boru çapı debiye göre belirlenir.
Basma Mesafesi = Çap, debi ve hortum/boru malzemesi tarafından belirlenen sürtünme direnci
Tüm pompa kapasiteleri temiz su ile pompa çıkış ağzından ölçülmektedir. Hortum bağlarken, hortum çapından
ve uzunluğundan kaynaklanan sürtünme kayıplarını dikkate almanız gerekir. Aşağıdaki grafikte bu durumu inceleyebilirsiniz.
= Su yüzeyinden bitiş noktasına kadar hortum / boru uzunluğu
Herhangi bir pompaj uygulamasında, pompa gücünü
belirlemek için debi, yükseklik ve mesafe verilerini hesaplayarak işe başlayın.
Sıvı içerisindeki katı maddelerin çökelmesini önlemek
için sıvının hızı kritik öneme sahiptir. Hız çok düşükse, katı
maddeler çöker. Çok hızlıysa, sürtünme kaynaklı kayıp sorunu oluşur.
Sağdaki tabloda dört farklı debi ölçüsüyle birlikte karşılık gelen hortum/ boru çapları (inç) gösterilmiştir.
Borunun çapını debi belirlediğinden, debinin doğru belirlenmesi hatasız bir pompalama sistemi için ilk adımdır.
Debiyi belirlemek için pompalanacak sıvı miktarını zamana
bölün.
Debi=
Miktar
/
Zaman
l/dak Litre
Dakika
l/sn Litre
Saniye
m³/sa Metre³
gpm Dakika
Galon
Saat
Mesafe uzadıkça borulardaki sürtünme kayıpları artar.
Emiş veya basma hortumunun/
borusunun uzunluğu arttıkça sürtünme kayıpları oluşur ve bu statik basma yüksekliğine (dikey yükseklik) eklenir. Deşarj mesafesi ne kadar uzun
olursa sürtünme o kadar fazla olur.
Deşarj mesafesi çok uzunsa, hortu-
10
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
mun veya borunun çapı büyütülerek sürtünme önemli ölçüde azaltılabilir. Terfi hattının uzun olduğu durumlarda gereken debi miktarını korumak için aşağıdaki kılavuzu kullanın:
Toplam hortum/boru uzunluğu:
300 m mesafeye kadar
“Kullanılacak boru çapı debiye göre belirlenir” sayfasındaki belirtilen debi gereksinimlere bakarak önerilen
çapta hortum/boru kullanın.
300 m üzeri mesafelerde
“Kullanılacak boru çapı debiye göre belirlenir” sayfasındaki gereksinimlere uygun şekilde hortum/boru çapını
artırın.
Örnek: Örnek: Pompanın 62 l/sn miktarında sıvıyı 400m
mesafeye basması gerekiyorsa, hortum/boru çapını 6 inçten 8 ince çıkarmanız gerekir.
Çamurun Hesaplama Etkileri
1. Sıvının SG(özgül ağırlık)/yoğunluk değerini belirleyin.
Yoğunluk bilinmiyorsa, şu formül kullanılarak belirlenebilir;
Cw/Cv = S/Sm
S
= Kuru katı maddenin özgül ağırlığı (SG)
Sm = Çamurun SG(özgül ağırlık) değeri
Cv
= Hacme göre katı maddelerin konsantrasyonu
Cw = Ağırlığa göre katı maddelerin konsantrasyonu
Santrifüj pompalar için maksimum Cv : %40
2. Kritik hızı hesaplayın. Borudaki hızın kritik hızdan
yüksek olmasını sağlayacak bir boru çapı seçin.
1. Su + iri mıcır 4 m/sn
2. Su + mıcır 3 m/sn
3. Su + kum
< 0,1 mm partiküller 1,5 m/sn
< 0,6 mm partiküller 2,5 m/sn
(Borudaki hız V=Q/A [A=boru kesit alanı])
12
3. Toplam basma yüksekliğini hesaplayın. Mühendislik
bölümündeki diyagramı veya formülü kullanın.
Konsantrasyon hacme göre (Cv) %15'ten fazlaysa, düzeltme faktörü (Cf) diyagramı kullanılarak değer ayarlanmalıdır. Cv=%30 olan çamur için Cf=1,5
4. Gereken toplam basma yüksekliği artık belirlenmiştir
(Htoplam). Katı madde konsantrasyonu hacme göre
%15'i aşıyorsa, pompanın basma yüksekliği azaltılmalıdır.
Çalışma yüksekliği azaltma faktörüne (HR) bölünerek
karşılık gelen temiz su pompası basma yüksekliği (Hcv)
elde edilir.
Basma Yüksekliği Azaltma:
HR = 1 – K × Cv/ 20
= 1 – 0.04 × 30 / 20
Htoplam / HR
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
H toplam = Toplam basma yüksekliği
Hfrsl = Sürtünme kayıpları
Hfrcw = Temiz Su için sürtünme kayıpları
Hfrsl = Hfrcw × Cf
Htopsl = Hstat + Hfrsl
5. Şimdi yukarıdaki debi ve yükseklik değerleri esas alınarak pompa seçilebilir.
6. Pompaların güç eğrileri temiz su performanslarını
esas alır ve çamur pompalamaya karşılık gelen değeri elde etmek için bunların çamurun özgül ağırlığı
ile çarpılması gerekir. Çamurdaki değişmeler nedeniyle Flygt, çamur uygulamalarında motor gücünde
%20 artı marj olmasını önerir.
Pompanın Doğru Yerleştirilmesi
Düzgün pompalama işlemi için pompanın doğru yerleştirilmesi çok önemlidir. Dalgıç drenaj pompalarının yerleşimi için aşağıdaki ilk üç seçenek doğru seçimdir.
Jeneratör Seçim Tablosu
Drenaj pompaları için önerilen jeneratör güçleri
Gerilim 3 ~ 400 V 50 Hz
Pompa Maks. Güç
Tüketimi (kW)
Akım ( A )
İzin Verilen Kablo
Uzunluğu (m)
Gecikmeli Sigorta
(A)
Jeneratör Seti (kVA)
1.6
2.7
270
10
5
2.7
4.7
200
10
8
4.5
7.3
215
16
13
6.7
11
145
25
18
11.7
19
130
32
25*/ 30
20
32
115
63
40*/50
10.2
16
95
32
25*/30
41
65
100
100
85*/105
62
104
100
190
125*/155
95
148
35
230
225*/270
*Y/D başlatma
14
İş Makineleri Yönetiminde
Yazılım Teknolojilerinin
Vizyonu
İnşaat sektöründe iyi bir proje yönetimi işgücü, malzeme ve ekipmanın etkin kullanımı
ile gerçekleşebilir. Halen birçok inşaat şirketi iş makineleri ve saha faaliyetlerini
yönetmek için yazılı evraklar ve elektronik excel tabloları kullanıyor olsa da, sektöre
özel iş yönetimi yazılımları kullanımı gün geçtikçe daha yaygın hale gelmektedir.
Gökhan TOKMAK / Satış ve Proje Direktörü / Orjin Yazılım
İnşaat sektöründe iyi bir proje yönetimi işgücü, malzeme ve ekipmanın etkin kullanımı ile gerçekleşebilir. Halen
birçok inşaat şirketi iş makineleri ve saha faaliyetlerini yönetmek için yazılı evraklar ve elektronik excel tabloları kullanıyor olsa da, sektöre özel iş yönetimi yazılımları kullanımı
gün geçtikçe daha yaygın hale gelmektedir. Soru: İş makinelerimi yazılım ile yönetmeye gerçekten
ihtiyacım var mı?
İşletmeler aşağıdaki sorulara verecekleri cevaplar doğrultusunda yazılım kullanıp kullanmayacaklarına rahatlıkla
karar verebilirler.
Ekipman maliyetlerini ve gelirlerini yönetmek, rekabetçi
inşaat pazarında başarının anahtarıdır. Aynı zamanda proje
maliyetleri üzerinde belirgin bir etkisi vardır. • Proje ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak, ekipman kaynaklarımı doğru kullanabiliyor muyum? İş
makinelerinin yaptığı iş miktarını ve iş kalitesini izleyebiliyor muyum?
Soru: İş makineleri yönetiminde bilgisayar yazılımı yatırımının şirketime yararı ne olacak?
• İş makineleri ile ilgili yakıt, amortisman, onarım gibi
maliyet detaylarını ayrıntılı takip edebiliyor muyum?
Yazılım kullanmak, iş makineleri ve ekipmanlar ile ilgili
tüm maliyetleri izlemenize olanak sağlar. Bununla birlikte,
akaryakıt tüketimleri, yedek parça ve sarf malzeme takibi,
planlı bakımlar, arızaların yönetilmesi, süreç standardizasyonu, belge kontrolü, performans takibi gibi birçok konuda
kontrol sahibi olabilirsiniz.
• Yakıt kullanım analizleri yaparak ekipman yıpranmalarını ve kötüye kullanımları tespit edebiliyor muyum?
16
• Hangi makinelerim arızalı ve ne kadar zamandır beklemede?
• Makinelerde kullanılan yedek parça ve sarf malzemeler nelerdir, bu hafta hangilerini sipariş verdik?
• Ekipman gelirlerini ve kullanım oranlarını takip edebiliyor muyum?
• Boşta bekleyen makinelerim hangileri? Bunları diğer
şantiyelerimde kullanabilir miyim?
• Saat ve sayaç çizelgelerine dayalı çalışma süreleri,
periyodik bakım zamanları, garanti süreleri gibi konuları ve tarihçeleri izleyebiliyor muyum?
• Makinelerin şantiyeler arasında transferini, belirlenmiş kurallar çerçevesinde iş emirleri ile gerçekleştirebiliyor muyum?
• İş makinelerine ait donanım parçalarının (motor,
şanzıman, lastikler vb.) yer değişikliklerini, masraflarını, arıza geçmişlerini tespit edebiliyor muyum?
• Arıza kaynaklı onarım maliyetlerim ne kadar? Ne kadar duruş yaşıyorum? Arızaların projenin ilerlemesine etkisi nedir?
• İş makinelerine ait ruhsat, fatura, kullanım kılavuzu,
bakım katalogları vb. dokümanlara istediğim anda
rahatlıkla ulaşabilir miyim?
• İş makineleri için kullanılan malzemelerin toplam maliyeti nedir? Makinelere ait kredi ödemelerim, amortisman değerlerim ne kadar?
• Tüm onaylanan yedek parça ve malzeme siparişlerinin ne kadarı elime ulaştı, maliyetim ne oldu?
• Projelerde uygun tip ve boyutta iş makinelerini mi
kullanıyorum?
• Akaryakıt kullanımım hangi seviyede, öngörülenin
üzerinde yakıt tüketen iş makinelerim var mı?
• İş makinelerinin çalışma saatleri ne kadar? Maliyetlerinin çalışma saatlerine oranı nedir? İş makinelerim
ne kadar verimli çalışıyor?
• İş makinelerime ait periyodik bakım takvimlerim var mı?
• İş makinelerine ait tescil, lisans, mülkiyet, teknik
özellikler, donanım parçaları vb. anahtar bilgileri içeren sicil dosyaları mevcut mu?
• Bir projeye hangi makineler ve ekipmanlar tahsis
edilmiş? Bunların projeye olan maliyetleri nelerdir?
• Geçen yılki maliyetlerim nelerdi? Bu yıl maliyetlerimi
daha iyi kontrol edebiliyor muyum?
• Yağlar, filtreler gibi sık kullanılan malzemeler için
doğru satınalma ve stok takibi yapabiliyor muyum?
• Kiralık makineleri takip edebiliyor muyum? Bu makinelere verilen yakıtları, yedek parçaları ve onarımları
tespit edebiliyor muyum?
17
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
• Taşeronlarımla olan sözleşmelerim anlaştığım süre
ve maliyette mi devam ediyor?
• Bakım faaliyetleri, işlem açıklamaları, gerekli malzeme ve yedek parçalar, tahmini süre ve maliyetler,
şeklinde ayrıntılı listeleri içeren bakım programlarını
tanımlayabiliyor muyum? • Sürekli kullanım için ekipmanları mümkün olan en iyi
durumda tutabiliyor muyum? Makine parkımıza uygun bir bakım programı oluşturduk mu ?.
Eğer, ağır iş makinelerinizi gerçek manada yönetmeyi
düşünüyorsanız, sektöre özel olarak yazılmış olan yazılımlara yönelmelisiniz. ERP ya da muhasebe yazılımları,
uzun yıllardır, bu sektör için çözüm olmaya çalışmış ancak,
maalesef ihtiyaçları karşılamaktan uzak kalmışlardır. Ayrıca Microsoft Excel kullanımı rahat ve maliyetsiz olsa da, iş
makinelerinin yönetimi için en faydalı ve karlı yöntem olmayabilir. Firmaların artık, daha güçlü analiz ve raporlama
yetenekleri olan, referans üretmiş yazılımlara ihtiyacı var.
Bu tip yazılımlar ile aşağıdaki konularla ilgili detaylı kontrole
sahip olacaklardır:
Doğru Maliyetler: İş makinelerine ait maliyetleri yönetebilmek, projelerde kar sağlamak için anahtar bir noktadır. Bu tip yazılımlar size daha karlı kararlar vermenize yardımcı olacak, gerçek zamanlı maliyetleri takip edebilmenizi
sağlayacaktır. Gerektiğinde düzeltici eylem - bütçeler, sözleşmeler, sipariş değişimleri ve daha fazla durum için anlık
değerlendirmeler yapabilmenize olanak verecektir.
Ekipman Verimliliği: İş makinelerine ait çalışma aktiviteleri ile ilgilidir. Bu amaçla, çalışma saatlerinin takibi,
makine puantajları gibi faaliyetlerinin izlenmesi, maliyetlerin çalışma saatlerine oranı takip edilir. İş miktarı ve yapılan
işin kalitesi analiz edilebilirken, kolay bir şekilde verimli çalışılan zamanlar ve boşta geçen zamanlar izlenir. Masraflar
da değerlendirilerek verimlilik analizleri yapılabilir. Sistem,
operasyonel maliyetleri azaltırken ekipman verimliliğini ve
ömrünü arttırır.
Yakıt Yönetimi: Yakıt tüketimleri sizin kontrolünüz dışında olsa da, bu maliyetleri kontrol altında tutmak önemli ölçüde işletme başarısını etkileyecektir. Yazılımımız size yakıt
giderlerinizi yönetebilmeniz için, operatör eğilimleri ve araç
tahminleri konularında farklı bakış açıları sağlar. İş makinelerine ait maliyetleri
yönetebilmek, projelerde kar sağlamak
için anahtar bir noktadır. İş Makineleri
Yönetimi yazılımı size daha karlı kararlar
vermenize yardımcı olacak
18
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Her şantiye için yakıt tüketimlerini tüm detayları ile ka-
Yedek Parça ve Malzeme Envanteri: Stok envanter
yıt altına alarak, yakıt giderlerini yönetmeyi hedefler. Yakıt
analizleri, fiyat analizleri, malzeme kullanım yerleri ve şe-
kullanım verileri sisteme otomatik olarak ya da farklı yön-
killeri gibi pek çok konuda oldukça detaylı bilgileri barındı-
temlerle alınır. Elde edilen veriler sayesinde miktar ve tu-
rır. Bu sayede hangi yedek parçaların gerekli, hangilerinin
tar bazında tüketim analizleri yapılarak etkin yakıt yönetimi
gereksiz olduğunu, hangilerinin farklı şantiyeler tarafından
sağlanır. ortaklaşa kullanılabileceğini tespit ederek parça çeşidini
Bakım & Onarım Tarihçeleri: Yazılımlarımız, iş makineleri üzerinde uygulanan koruyucu bakım ve onarım
işlemlerini tüm yönleri ile ele alan kapsamlı bir bakım ve
azaltırken, malzemelerin hangi tedarikçilerden en uygun ve
en kaliteli şekilde temin edilebileceği ile ilgili detaylı analizler sunar.
onarım modülü içermektedir. Periyodik bakım, önleyici ba-
Stokların düzgün takibi ile tüm malzeme ihtiyaçlarının
kım ve arızalara ait masrafları, yedek parça kullanımlarını
uygun biçimde karşılanması ve stok maliyetlerinin mini-
planlamak ve stoklarını yönetmek için esnek araçlar sunar.
mum seviyede tutulması konusunda kuruma destek olur.
Böylece gereksiz ekipman arızaları ve verimlilik kayıplarını
Satınalma sipariş sistemi ile entegre çalışır.
önleyebilirsiniz.
Kolay Raporlama: Raporlama Modülü, iş makineleri,
Sistem, makine ve araç arızaları veya bakımlarında
ekipman ve tesislerin kullanım süreleri boyunca yapılan
meydana gelen maliyetleri, yedek parça değişimlerini,
tüm işleri, istediğiniz anda ve düzende raporlayabilir. Sis-
yapılan iş ve işçilikleri kontrol altına almak için tasarlan-
tem; demirbaş, ekipman malzeme, satınalma, iş emirleri,
mıştır. İş makinelerine ait geriye dönük bakım ve arıza ta-
bütçe analizi vb. ile ilgili geniş bir rapor kütüphanesi sunar.
rihçeleri, servis nedenleri, servis firmaları analiz edilerek
Ayrıca raporlama araçları aracılığıyla yeni raporlar oluştur-
raporlanabilir.
mak ya da mevcut raporları özelleştirmek mümkündür.
19
İş Makinalarında Kullanılan Yüksek
Alaşımlı Çelikler, Kaynak İşlemleri ve
Yapısal Kontroller
Alp Burak ERGÜN / Makina Müh.-MBA / Servis Müdürü / KARYER-TATMAK
Çelik Malzeme Yapıları
Kimyasal Bileşim; Gevrek kırılma, sertleşme, çatlama
eğilimi, segregasyon etkileri
Fiziksel Özellikler; Erime noktası, ısı iletkenliği, genleşme gibi özellikleri etkiler
İmalat Özellikleri; Tane yapısı, aniztropi, segregasyon
özelliklerini etkiler
Genellikle iş makinalarının boom aksamında kullanılan
yüksek dayanımlı düşük alaşımlı çelikler, yapı çelikleri ile
kıyaslandığında en azından iki ve üç kat daha yüksek akma
ve çekme dayanımı göstermektedirler. Bu nedenle bu tür
çelikler düşük ağırlık ve yüksek dayanım gerektiren köprü,
vinç, yükleyici, ekskavatör ve beton pompası boomları ve
çeşitli çelik konstrüksiyonların dizaynında ve uygulamasında kullanılmaktadır.
Yüksek mukavemetli ve düşük alaşımlı, sektörde yoğunlukta kullanılan S690QL su verilmiş ve temperlenmiş ince
tanecikli yapı çeliklerindendir. Burada S malzemenin yapı
çeliği olduğunu, Q su verilmiş ve temperlenmiş olduğunu, L
ise düşük sıcaklıkta çentik tokluğu verdiğini göstermektedir.
Bu sınıf çelik iyi kaynak yapabilme ve eğme özelliklerinde
standartlara uyumluluk ve minimum 600Nmm-2 akma dayanımı gibi üstün özellikler göstermektedir. Bu çelikler düşük
oranlarda (%0,3'den az) karbon içerdiğinden bütün kaynak
yöntemleri ile sorunsuz kaynatılabilmektedir. Yüksek mukavemetli ve düşük alaşımlı çelikler için soğutma hızı yaklaşık
olarak 8-20 dakika, yaklaşık ark enerjisi 10-15mm kalınlığındaki parçalar için 1,0 - 1,8 kjmm-1 civarındadır.
Aşağıda S690QL, yüksek mukavemetli ve düşük alaşımlı çeliğin maksimum kimyasal analiz değerlerini görebilirsiniz.
Yüksek Mukavemetli Çelik / S690QL
C
Si
Mn
P
S
Cr
Cu
Ni
Mo
V
Nb
Ti
0,2
0,8
1,7
0,02
0,01
1,5
0,5
2
0,7
0,12
0,06
0,05
20
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Çeliklerin Sınıflandırılması
EN 10027 / 17006 T 100 / CR 10260 - Çeliklerin özelliklerine göre adlandırma şeması
aa
Ana Sembol
mmm
ee
Özellik
Ek
S
Yapı Çelikleri
Minimum akma dayancı
P
Basınçlı kap çelikleri
Minimum akma dayancı
L
Boru hattı çelikleri
Minimum akma dayancı
E
Makine imalat çelikleri
Minimum akma dayancı
B
Beton çelikleri
Minimum akma dayancı
N
Normalize edilmiş
M
Termomekanik haddelenmiş
+U
İşlem görmemiş - Haddeleme durumu
W
Hava etkilerine dayanıklı
C
Özellikle soğuk şekillendirilebilir
+S
Soğuk kesilebilirliğe işlenmiş
S
Gemi yapımı için
+Q
Su verilmiş veya sertleştirilmiş
Y
Gerilim çelikleri
Minimum çekme dayancı
Q
Islah edilmiş
R
Ray çelikleri
Minimum çekme dayancı
QA
Havada ıslah edilmiş
H
Soğuk haddelenmiş yassı ürün
Minimum akma dayancı
QL
Sıvı içinde ıslah edilmiş
C Soğuk haddelenmiş
H
Yüksek sıcaklık için
D
Şekillendirilebilir yassı ürün
D Soğuk şekillendirme için
X Haddeleme tipi verilmemiş
G
Çelik döküm
Minimum akma dayancı
J
Oda ve düşük sıcaklıklar için
çentik tokluğu verir.
K
Oda ve düşük sıcaklıklar için
L
tabloya bakınız
Oda ve düşük sıcaklıklar için
Yüksek Alaşımlı Malzeme Kaynağı ve
Standartlara Yönlendirme
tabloya bakınız (ince taneli yapı çelikleri
hariç)
S690QL cins sacımıza kaynak yapabilmek için sacımıza uygun olan elektrodun seçilmesi ya da özlü tel ile yapılacak kaynakta ise bu teli yakabilecek olan gazın seçimi
önem teşkil etmektedir. Aşağıdaki tablolarda hem elektrodlar hemde özlü tellere ait sınıflandırmaları görebilirsiniz.
G
Diğer kaliteler
-G veya G1,G2
Aynı cins malzeme tipleri arasından
ayırabilmek için
Referans alınan standartlar;
UNI EN 10137-2 : S490 QL, S590 QL, S690 QL, S890 QL
UNI EN 10025 : Fe 360B, Fe 510B
EN 10027-1 : S235 JR, S355 JR
Malzeme
AWS
DIN / EN
S490QL
AWS A5.5 E 9018-D1
DIN 8529 EY 55 43 MnMoB
S590QL
AWS A5.5 E 11018-G
DIN 8529 EY 6965 Mn2NiCrMoB
S690QL
AWS A5.5 E 11018-G
DIN 8529 EY 6965 Mn2NiCrMoB
S890QL
Fe 360 (S235 JR)
ISO
DIN 8529 EY 89 88 Mn3NiCrMoB H5
AWS A5.5 -81 E7018-G
DIN 8529 E SY 46 76 1Ni B H5
ISO 2560 E 51 5 B
120 24 H
EN 499 E 46 5 1Ni B 32 H5
Fe 510 B (S355 JR)
AWS A5.5 -81 E7018-G
DIN 8529 E SY 46 76 1Ni B H5
ISO 2560 E 51 5 B
120 24 H
EN 499 E 46 5 1Ni B 32 H5
21
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
S690 malzemelere eklenecek olan aynı kalitede yada
uyumlu malzemeler için ön ısıtma yapmak gerekmektedir.
8mm'den daha düşük kalınlıklar için önerilen ön ısıtma
sıcaklığı 100°C - 120°C
8mm'den daha büyük kalınlıklar için zorunlu ön ısıtma
sıcaklığı 150°C
Not:
1.Gaz altı kaynak işleminin rüzgarlı ve açık alanlarda
yapılmaması gerekmektedir
2. Gaz altı kaynağında kullanılan tel çapının on katına iki
litre/dakika eklenmesi ile ideal gaz ayarı yapılmış olur.
Örneğin çapı 1,2mm tel elektrod kullanılıyorsa; (1,2mm
x 10)+2= 14litre/dakika ideal gaz ayarı olacaktır.
6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu kapsamında
kaynak yapacak personelin mutlaka WQT (kaynakçı testleri
ve sertifikasyon) tabii olarak EN 287 kapsamında belgelendirilmesi gerekmektedir. EN 287 standardının prensibi, kaynakçı yeterliliğinin sadece sınavdaki mevcut koşullar için
değil de, tüm diğer daha basit kaynaklanabilecek birleştirmeler için de gerekli olan eğitim ve / veya pratiğe sahip
olduğunu belirler.
Yüksek Dayanımlı Çeliklere Uygulanan
Kaynaklarda Koruyucu Gazlar
Kaynak koruyucu gazlar EN 439 standartına göre göre
5 ana grupta sınıflandırılır
Alınan kaynakçı sertifikasyonları her iki yılda bir yenilenmesi gerektiği gibi, her 6 ayda bir kurum içinde iç denetime ve sınava tabii tutularak iç sertifikalandırma yapılır.
R - İndirgeyici gaz karışımları
Yapısal Kontroller - NDT Kontrolleri
I - Asal gazlar ve asal gaz karışımları
M - Oksijen, karbondioksit veya her ikinisini de içeren oksitleyici gaz karışımları
C - Yüksek ositleme özelliği olan gazlar ve gaz karı
şımları
İş Makinalarının boom kontrollerinin avrupa standartlarında her 500 saatte ya da yılda bir yapılması gerektiği
yer almaktadır. Aşağıdaki tahribatsız muayene (NDT - Non
Destructive Test) yöntemlerini, yetkilendirilmiş sertifikalı
personelin gerçekleştirmesi ve raporlaması gerekmektedir.
F - Reaksiyona girmeyen gazlar veya indirgeyici gaz karışımları
Genellikle kullanılan gazlar ve kaynak dikişlerine etkileri
aşağıdaki şekildedir.
Koruyucu gazın içindeki CO2 veya O2 oranı arttıkça dikişin görünüşü kötüleşir.
İş makinalarının yoğunlukla boom aksamında kullanılan
S690QL sac, EN ISO 16834-A (AWS A5.28-79 ER100S-G)
sınıflandırmasına sahip 1,2mm özlü tel ve %80 Argon +
%20CO2 gazı kullanılmalıdır.
1. Görsel Muayene / Visual Inspection (VT)
2. Penetrant ile Muayene / (PT)
3. Magnetik Partikül Muayenesi / Magnetic Particle Inspection (MT)
4. Radyoskopik Muayene / (RT)
5. Ultrasonik Muayene (UT)
6. Girdap Akımları ile Muayene (ET)
7. Kaçak Testi (LT)
8. Sonik Kontrol
Koruyucu Gaz
Sıçrantı miktarı
Nüfuziyet profili
Elementlerin yanması
Gözenek miktarı
Mekanik değerler
80 Ar, 20 CO2
az
iyi
Az
orta
iyi
90 Ar, 10 CO2
az
parmak
Az
orta
iyi
70 Ar, 30 CO2
daha fazla
iyi
daha fazla
orta
orta
92 Ar, 8 O2
az
parmak
daha fazla
daha fazla
iyi
88 Ar, 12 O2
az
parmak
Çok
daha fazla
orta
%100 CO2
çok
çok iyi
çok
az
orta
22
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
3. Magnetik Partikül Muayenesi (MT)
Magnetik parçaçık muayenesi ferromanyetik özelliğe
sahip demir, nikel, kobalt ve bunların alaşımları olan malzemelerin yüzey ve yüzeyaltı süreksizliklerinin tespitinde
kullanılan bir muayene metodudur.
Magnetik parçaçık muayenesi yüzey ve yüzeye yakın
hataların tespiti için hızlı ve hassas bir tahribatsız muayene
yöntemidir. Bu teknik, demir ve çelik imalat sektörü, havacılık/denizcilik sektörleri, iş makinaları, döküm, dövme ve talaşlı imalat sektörleri, çelik konstrüksiyon ve kaynaklı imalat
alanında yaygın olarak kullanılmaktadır.
4. Ultrasonik Muayene ( UT)
En sık kullanılan ve kolayca iş makinalarınıza da uygulatabileceğiniz tahribatsız muayene yöntemlerinden bir kaçını aşağıda açıklamalarıyla bulabilirsiniz.
1. Görsel Muayene (VT)
Görsel muayene, bir nesnenin direkt veya indirekt olarak belirlenen kriterlere göre, bir insan tarafından, hata olup
olmadığının kontrol edilmesi ve nesne ile ilgili kararın verilmesidir. Büyüteç, endoskop, boroskop, mikroskop, flexible
ayna, magneto-optik görüntüleyiciler ve enfraruj kameralar
görsel muayene yönteminde en sık kullanılan yardımcı aletlerdir. Görsel muayene hızlı uygulanabilir bir yöntem olmasının yanı sıra, sadece görünür hataları tespit edebilir.
2. Penetrant ile Muayene (PT)
Sıvı penetrant muayenesi yüksek nüfuziyet özelliğine
sahip özel kimyasallarla yapılan bir muayene tekniğidir.
Metal ve ametal tüm katı malzemelerin yüzeylerinde bulunan süreksizliklerin tespitinde kullanılır.
Renkli penetrant boyası (çeşitli renklerde olabilir) malzeme yüzeyine uygulanır. Belirlenmiş nüfuziyet süresi kadar beklendikten sonra malzeme yüzeyindeki fazla penetrant dikkatlice temizlenir ancak nüfuz etmiş olan penetrant
mayisi süreksizliğin içinde kalır. Malzeme üzerine geliştirici solüsyon (developer) uygulandığında geliştirici solüsyon süreksizlik içindeki penetrantı emerek yüzeye çıkarır.
Malzeme, kullanılan penetrantın cinsine göre normal ışık
altında veya ultraviyole ışık altında incelenerek belirtiler
değerlendirilir. Malzeme üzerindeki süreksizlik belirtileri süreksizliğin şekline bağlı olarak çizgi veya nokta şeklinde
gözlemlenebilir.
Penetrant ile muayene sadece yüzeye açık süreksizliklerin / hataların belirlenmesinde etkilidir. Yüzeyi kaplı, boyalı
ve pürüzlü parçalarda sağlıklı sonuç alınamaz.
24
Ultrasonik muayene,yüksek frekanslı (20 khz- 25 mhz
arası) ses titreşimlerini malzeme içerisine göndererek malzeme yüzeyi veya iç yapılarındaki süreksizlik veya hatalardan yansıyan sinyalleri algılayarak değerlendirme verilerine dönüştüren muayene tekniğidir.
Ultrasonik muayene,konvansiyonel ultrasonik muayene, phased array ultrasonik muayene, tofd (time of flight
diffraction) ve ultrasonik kalınlık ölçümü teknikleri olarak
uygulanmaktadır. Ultrasonik muayene metal ve ametal tüm
katı cisimlerin muayenesinde uygulanmaktadır.
Not: İş makinalarının ekskavatör, yükleyici, vinç, beton
pompası vs. Avrupa standartları kapsamında her 500 çalışma saati veya yılda bir mutlaka yetkilendirilmiş bir personel
tarafından boom kontrollerinin yapılması ve raporlanması
gerekmektedir.
Hidrolik
Sistemlerde Ses
Seviyesi Azaltıcı
Elemanlar ve Etkenler
Hidrolik sistemler bilindiği üzere sessiz çalışan
sistemlerdir. Ancak bazı durumlarda ses
seviyesi oldukça yükselmekte ve kullanıcıları
bu durum rahatsız etmektedir. Bu çalışmada
hidrolik sistemde meydana gelen ses seviyesinin
nedenlerini ve bu ses seviyesinin azaltılması için
uygulanacak yöntemleri inceleyeceğiz.
Ahmet İpek / İzmir Şube Yöneticisi/ HİDROPAKS
Hidrolik sistemlerden gelen anormal sesler bir arıza veya
yanlış yapılan montajın habercisi olabilmektedir. Çoğunlukla yanlış bağlantı elemanı seçiminden kaynaklanan aşırı ses
seviyelerini azaltmak için aşağıdaki konuları gözden geçirmekte fayda olacaktır.
1. Hidrolik Sistemlerde Ses Seviyesi
Azaltıcı Faktörler
Geniş yüzeyleri ve ince metal duvarları ile, yağ tankları
sesi oldukça iyi iletirler. Titreşimleri sönümleyen malzemeler
kullanılarak tankta oluşan sesi yalıtmak mümkündür.
Yalıtımda kullanılan yöntemler şunlardır;
• Pompayı titreşim yapmayan bir eleman üzerine yerleştirmek,
• Pompanın titreşim sönümleyici bir eleman ile birlikte
kullanımı,
• Lastik boru bileziklerinin (gromet) kullanımı,
• Ses sönümleyicili sabitleme kelepçeleri ile boru hatlarının montajı
• Akışkanlarda titreşimler özellikle basınç darbelerinden
kaynaklanır ve yalıtımda genellikle basınç darbelerini
alan bir hidrolik akü kullanılır.
26
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
2. Titreşimleri sönümlemelerde
ve sesi azaltmada kullanılan elemanlar;
2.1 Titreşim Sönümleyici Pompa Taşıyıcılar
Elastik pompa taşıyıcısı, hidrolik pompa ve tahrik motorunu, eleman titreşimlerinin ve izolasyonların iletimini büyük
ölçüde engelleyecek şekilde birbirine bağlamada kullanılır.
Pompa titreşimleri, kuvveti ileten, sıcaklık ve akışkana dayanıklı lastik bir halka ile yalıtılır ve sönümlenir. Döner elastik kavrama kullanımıyla pompa ve motor arasındaki metal
bağlantı kaldırılmış olur. Böylece hidrolik sistemin ses seviyesi önemli ölçüde düşürülür. (Resim 1)
Resim 2: Pompa Taşıyıcılar
dağıtımı pompa taşıyıcının tanka dikey veya yatay monte
edilebileceği şekilde tasarlanmıştır. Cihazın şekline göre
soğutma gücü 1,8 kw ile sınırlanmıştır. Sistemdeki sızıntı
yağı bir çok uygulamada böyle soğutulur. Ayrıca uzun süreli olarak veya sıcak yaz günlerinde çalışan sistemlerde
oluşan ısı kompanze edilebilinir.
Yağ-hava soğutucularının temel özellikleri;
• Düşük montaj maliyeti
Resim 1: Pompa Taşıyıcılar
Ses seviyesinin düşürülmesinde ulaşılan seviye bir çok
faktöre bağlıdır. (pompanın tipi, çalışma basıncı, borulama, tasarım ….vs) Bu nedenle kesin değerler elde etmek
mümkün değildir. Pompa taşıyıcısında kullanılan sönümleme malzemesi değişik motor-pompa kombinasyonlarına
uygun olmalıdır. Ana gövde (1) bağlantı flanşı ile birlikte
kauçuk bir halka (3) ve tutma halkasıyla (2) pompa flanşına
bağlı (4) sabit bir ünite oluştururlar. Kauçuk halkanın shore
sertlik değeri ve kalitesi pompa tipi, tahrik gücü ve akışkanla uyumludur. (Resim 2)
• Düşük çalışma maliyeti
• Kolay bakım
• Ana tahrik motoru ile çalışan fan
2.2 Titreşim Sönümleyici ve Yağ - Hava
Soğutuculu Pompa Taşıyıcı
Bu modelde sistemden dönen akışkan, yağ – hava soğutucusunda soğutulur. Soğutma için gereken hava akımı,
motorun şaftına bağlanan bir fan ile elde edilir. (Resim 1)
Titreşim sönümleme pompa taşıyıcı ve yağ-hava soğutucunun birleştirilmesi hidrolik güç ünitelerinde basitlik ve
düşük maliyet demektir. Isı değiştirici pompa taşıyıcının
dışına yerleştirilir ve böylece temizlenmesi kolay olur. Hava
Resim 3: Pompa Taşıyıcılar
27
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Resim: 4 Bağlantı Elemanlarının Sabitlenmesi
Ana gövde (1) bağlantı flanşı ile birlikte, kauçuk bir
halka (3) ve tutma halkasıyla (2) pompa flanşına bağlı (4)
sabit bir ünite oluşturur. (Resim 3 ) Kauçuk halkanın shore
sertlik değeri ve kalitesi pompa tipi, tahrik gücü ve akışkanla uyumlu olarak seçilmelidir. Soğutma elemanları (5)
ve hava besleyen gövde ana gövde içine monte edilmiş ve
pompa grubunu birleştirmeyi basitleştirecek şekilde tasarlanmıştır. Fan (6) motor şaftına bağlanmıştır.
2.3 Boru, Hortum ve Kablo Kelepçeleri
Şok alıcı ve titreşim sönümleyicili tespit elemanları, boru
bağlantılarının hızlı, temiz , düzenli ve estetik yapılmalarını sağlar. Resim (4) Bu tespit elemanları aşağıda belirtilen
bağlantılarda kullanılır.
Resim: 5 Bağlantı Elemanlarının Sabitlenmesi
• Ana sistem boru tesisatında
• İlave sistem (sızıntı hattı, pilot hattı, pnömatik sistem
hattı vb.) boru tesisatında
• Hortumlarda
• Elektrik tesisatında
Tespit elemanları aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır;
• Kelepçeler, boru veya hortumların sağlam bir şekilde
tespit edilmesi (statik ve dinamik yükte)
Bir hidrolik akümülatörün temel görevi, basınç altındaki
hidrolik sistemden belli miktardan akışkanı alarak sisteme
gerekli olduğunda geri vermek üzere depolamaktır.
Akümülatörler hidrolik sistemlerde değişik şekillerde
kullanılırlar. Örneğin;
• Enerji depolama
• Titreşim sönümleme
• Akışkan depolama
• Ses yalıtımı
• Acil durum uygulamaları
• Şok emme
• Kuvvetlerin dengelenmesi
• Borularda sıcaklık değişiminden dolayı uzunluk kompanzasyonu
• Mekanik şokların sönümlenmesi
Hortumların keskin köşelerde bastırılmamasına
özellikle dikkat edilmelidir. Hatlar eğilme olmayacak şekilde kelepçeler kullanılmak suretiyle tespit
edilmelidir. Elemanlardaki titreşimin tüm sisteme
yayılmasını önlemek açısından tespit elemanlarının
titreşim ve ses yalıtımı karakteristikleri son derece
önemlidir. Kullanılan boru ve hortumların çapları
tespit elemanlarının boyutlarını belirler. Dinamik yükün yanı sıra borunun iç basıncı tespit elemanının
serisini belirler. (hafif veya ağır seri) (Resim 5)
28
2.4 Hidrolik Akümülatörler
Resim: 6 Hidrolik Aküler
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Boru ve Hortum Bağlantısında Dikkat Edilecek Hususlar:
• Hidrolik sistemlerde farklı boru çapları kullanılmamalı, ani kesit daralması ya da kesit artışından kaçınılmalıdır.
• Hidrolik sistemlerde kullanılan hatlardaki dönüşlerde, keskin köşelerden kaçınılmalıdır.
• Aşırı uzun ve gereksiz boru veya hortum hatlarından
kaçınılmalıdır.
Resim: 7 Hidrolik Yağ Tankı Dizaynı
• Sistemde titreşim ve kavitasyonu engellemek için,
borular belirli aralıklarla kelepçeler yardımıyla tespit
edilmelidir.
• Basınç şoklarının sönümlenmesi
• Emiş borusu kısa olmalıdır.
• Yağ kaçaklarının karşılanması
• Dönüş borusu kısa olmalıdır.
• Titreşimin sönümlenmesi
• Hareketli ve titreşimli yerlerde hortum kullanılmalıdır.
• Darbelerin sönümlenmesi
• Boru bağlantılarında ısıl genleşmeler dikkate alınmalıdır.
• Araç süspansiyonu
• Ses yalıtımı
• Boru çapları istenen debi ve basıncı sağlayacak ölçüde olmalıdır.
2.5 Hidrolik Yağ Tankı Dizaynı
• Boru et kalınlığı ve hortum cinsi ç alışma basıncını
karşılayacak şekilde seçilmelidir.
Hidrolik sistemlerde ses yalıtımı ve sistemin sağlıklı çalışması açısından hidrolik yağ tankı dizaynının önemi büyüktür.
• Boru ve hortum bağlantıları sızdırmaz olmalıdır.
Hidrolik yağ tankı dizaynı yapılırken hidrolik sistemin
çalışma şartları göz önünde bulundurularak hidrolik pompa debisinin en az 5 katı büyüklüğünde yağ tankı seçilmeli,
hidrolik yağ tankı içerisine mutlak suretle emme ve basma
hattının birbirine karışmasını ve hidrolik yağ türbülansını önleyecek dinlendirme levhası konulmalı, hidrolik yağ tankı
içerisinde oluşacak hava basıncının çıkartılması için havalandırma kapakları konulmalıdır.
• Hortumun en içteki katmanı sistemde kullanılan
akışkana dayanıklı olmalıdır.
• Boru iç yüzeyleri pürüzsüz olmalıdır.
Hidrolik boru veya hidrolik hortum çapı seçimi akışkan
hızı ve sistem debisi ile aşağıdaki tablodan yapılır.
2.6 Hidrolik Bağlantı Elemanlarının Seçimi
Hidrolik sistemlerde kullanılan bağlantı elemanlarının bir
çok çeşidi ve değişik ebatları bulunmaktadır. Yeni bir sistem tasarlanırken hidrolik sistemin sessiz çalışmasını ,seçilen hidrolik elemanların uzun ömürlü olmasını sağlamak ve
hidrolik sistemin performansını verimli olarak kullanmak için
hidrolik sistem dizaynı yapılırken hidrolik sistemin çalışma
debisi, çalışma basıncı ve çalışma sıcaklığı göz önünde bulundurarak gerekli ölçüde bağlantı parçalarının seçimi yapılmalı ve gereksiz yere dirsek kullanımından kaçınılmalıdır.
Resim: 8 Hidrolik Bağlantı Elemanları
30
Resim: 9 Hidrolik Sistem Boru Çapı Seçimi
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Önce Aracınıza
Sonra
KeyfinizeBakın
Sadettin ATAMAN / Lastik Magazin
Tersini yaparsanız başkaları size bakar! Pek çok sürücü, otomobili için kış bakımı yaptırmasına rağmen yaz
bakımını çok da gerekli görmez. Bunu; insanların soğuk,
yağmurlu ve karlı ortamda yolda kalmaktan korkmasıyla
ilişkilendirmek gerek. Hatta dönemsel araç bakımını yaptırmaya özen gösterenler “yaz bakımına” gerek bile görmezler. Ancak bu, araçların yaz bakımını ihmal etmeyi gerektirecek bir durum değildir.
En iyi bakım kılavuzu, aracını kullanıcı el kitabında ve
katalogunda belirtilen görüş, öneri ve uyarılardır.
Kitabı veya katalogu okuyarak, üreticinin önerilerine
ve servis takvimine uyun. Şayet aracınızın kullanıcı el kitabı yoksa aracınızın üreticisinin satış sonrası hizmetler
müdürlüğünü arayarak bu bilgileri edinebilirsiniz ya da
bir kitap talep edebilirsiniz. Buradaki açıklamalar araçlara yönelik özel değil, sürücüleri de içine alan genel
açıklamaları içerir. Aracınızı kazalardan uzak ve trafik
güvenliğinden ödün vermeden kullanmanız dileğiyle…
Aydınlatma Sistemi;
Aracın dışına yerleştirilmiş ışıklar aracın, sadece diğer
sürücüler tarafından gece görüşünü ve araç sürücüsünün
kendi yolunu görmesini sağlamazlar aynı zamanda da dönüş sinyalleri aracılığıyla sürüş güvenliğini de sağlarlar.
Far
Farların önemi özellikle gece kullanımlarında ön plana
çıkar. Hem yolu görebilmek hem de diğer sürücülere görünebilmek için doğru şekilde ayarlanmalı ve belli aralıklarla
da bakımı yapılmalıdır.
34
Eski tip farlarda far camı, ışığı yola yönlendiren bölümdür. Far üretilirken camıyla birlikte tasarlanır. Her far camının üzerinde ışığı yönlendiren şekiller bulunur Yeni nesil
araçlardaki “freeform cam”larda bu şekiller yoktur. Bu nedenle kırılan cam mutlaka orijinali ile değiştirilmelidir. Aksi
takdirde, far ya iyi aydınlatmaz ya da sürücünün görüşünde yanılsamalara yol açar.
Trafikte oldukça sık karşılaştığımız bir başka sinir yıpratıcı olay ise otomobillere üretici firmanın onaylamadığı ampullerin takılmasıdır. Özellikle ticari araçlarla başlayan ve
hızla genele doğru yayılmaya başlayan bu olay; otomobilin
elektrik tesisatına zarar verirken, araçta yangın çıkmasına
bile neden olabilir. Ayrıca karşıdan gelenlerin gözlerini alarak kaza yapmalarına veya sinirlerini daha erken yıpratmaları da cabasıdır.
Xenon farlar, halojen farlara göre 2.5 kat daha fazla ışık
verir ve daha iyi görüş imkanı sağlar. Bunun yanında saçtığı ışık renginin gün ışığı olması gözün daha az yorulmasıdır. Halojen farlar yaklaşık 55W enerji tüketirken, Xenon
farlar 35W'luk enerji tüketerek yakıt tasarrufuna da katkıda
bulunur.
Sis farı
Görüşün azaldığı sisli, yağmurlu hava koşullarında yol
yüzeyini, şerit çizgilerini ve işaretleri daha iyi görmemizi
sağlar. Kısa ya da uzun far ışıkları yağmur veya sisteki yoğunlaşma nedeniyle parlak yansımalar oluşturacağından
verimli bir aydınlatma sağlanamaz. Islak bir yol yüzeyi ışığın %85'ini yuttuğu için sis farı, otomobilde yere daha yakın bir noktaya monte edilerek, yüzey aydınlatmasının etkisi
artırılmaktadır.
Avrupa yasalarına göre, araç aydınlatmasının sonradan
Xenon sistemine dönüştürülmesine, ana far ünitesini de
içeren komple Xenon Kitleri uygulanması koşulu yanında
aracın otomatik mesafe ayar sistemi ve far yıkama tertibatına da sahip olması şart. Otomatik mesafe ayar sistemi ve
far yıkama tertibatına sahip araçlarda halojen farlar, Xenon
modelleriyle değiştirilebilir. Yapılan bu yasal değişimden
sonra fabrika çıkışı Xenon aydınlatmaya sahip modelle
arasında gerek teknik gerekse görünüş açısından sorun
oluşturacak bir fark kalmıyor.
Farları maskelemek veya boyamaksa yine tehlikeye
davetiye çıkaran bir uygulamadır. Bu uygulamalar görüşü
azalttığı gibi kazalara da neden olur.
35
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Sürücülerin sis farları hakkında eğitim alması gereken
hassas konulardan biri de sis farlarının ne zaman kullanılması gerektiği konusudur. Adından da anlaşılabileceği
üzere özellikle sis ve toz, duman gibi görüşün azaldığı koşullarda görüş mesafesini artırmak için kullanılan bir yardımcı ve yasal aydınlatma sistemidir. Kısa ve uzun farların
nasıl ki, ayarlanması ve kontrol edilmesi gerekiyorsa sis farlarının da benzer dönemsel kontrollerinin yapılması gerekir.
Normal hava koşullarında karşıdan veya arkadan gelen
sürücülerin gözlerini kamaştırır ve gereksiz yere yorar. Öndeki aracın arkasında parlayan kırmızı renkli ışık belirli bir süre
sonra arkadaki sürücüyü tedirgin eder, sinirlerini bozar. Bu
yetmiyormuş gibi aynı renkli kırmızı fren lambalarının yandığını anında fark etmesini de engelleyerek kaza olasılığını artırır.
Yol yüzeyine çok yakın ışık dağıtan bu farların ışığı yerdeki su birikintilerinden yansıyarak karşıdan gelen sürücüleri
rahatsız edecektir. Sis farlarını, yağmurlu havalarda ve yol yüzeyinin ıslak olduğu koşullarda kullanmamak insanlara özgü
bir davranıştır. Zorunlu kullanım koşulları ne olursa olsun, her
koşulda uzunumsu, ayarsız, üretici önerisi dışında ampul takılmış kısa farlarla birlikte sis farlarını da yakmak ehliyet sınıfı
veya kullandığı araç tipinden bağımsız olarak artıyor. “Yolu
daha iyi görmek” bahanesine dayandırılan bu saygısızca
davranış biçimi, salgın bir hastalık gibi, hızla yayılıyor.
Ayrıca normal havalarda sis farlarını yakmak bir trafik
suçudur.
Sis farlarında otomobil üreticilerinin orijinal donanım
olarak kullandığı, ECE R37'ye uygun ampul kullanılmalıdır.
Boyalı ampuller kullanılması veya xenon kit takılması düzensiz ışık kırılmaları oluşturacağı için karşıdan gelen sürücüleri zor durumda bırakır.
Fıskiyeler
Camı temizlemeye yarayan fıskiyeler sudaki kireç nedeniyle zamanla tıkanabilir. Fıskiyelerin uçlarını bir iğne
yardımı ile açabilirsiniz.
Silecek
Otomobile takılacak her silecek, otomobil tasarımcılarının belirlemiş olduğu teknik değerleri taşımak zorundadır.
Uygulanan rüzgâr testlerinde aerodinamik dayanıklılık koşullarına sahip olmalıdır.
• Çok yüksek hızlarda bile silecekler rahat çalışabilmeli,
• Otomobil camı üzerinde silinmesi gereken bölüm
tam olarak silinebilmeli,
• Uzunluk boyunca her iki yana eşit mesafede hareket
etmeleri gerekli,
• Bombeli camlarda sileceğin uzunluğunun ve sağlamlığının yanı sıra esnek olması da önemlidir.
36
Silecekler, çok sık değiştirilmedikleri için oldukça ihmal
edilen bir güvenlik parçasıdır. Yaz döneminde güneş ışığına maruz kalan araçta cam sileceklerinin kauçuk bölümleri sertleşir. Güneş ışığı, ağaçlardan dökülen polen, toz,
böcek kalıntıları, kimyasallar, donma ve buza karşı işlevini
yerine getiren silecekler, zamanla kauçuklarında olan kimyasal bozulmalar sonucu kırılgan hale gelir ve milimetrik
kalınlıktaki silecek lastiği aşamalı olarak yıpranmaya başlar.
Tüm sürücüler kendi görüşlerine göre aracının silecek
lastiklerine gereken özeni göstermeli ve gerektiğinde değiştirmelidir. İdeal değişim zamanı kış sezonu bitimidir.
Çünkü buz ve kar silecek lastikleri üzerinde gözle görülemeyen hasarlara sebep verir. Eğer silecekler camı tam
temizlemiyorsa kış döneminin bitmesini beklemeden değiştirilmelidir. Yoksa kış koşullarında araç kullanırken tam
görmeyi engeller ve kazalara neden olur.
Kışın otoyolda seyrederken, ön cam sık sık çamurlu su, yol
tuzu ve bir yağ filmiyle kaplanır. Güvenli sürüş kritik hale gelir.
Silecek suyu
Alkol içermeyen uygun bir cam silecek sıvısı, cam yıkama sistemini sıfır dereceye kadar, donmaktan koruyabilir.
Ön cam fıskiye sistemine kaliteli ön cam temizleyici sıvı ilave etmek, ön cam, arka cam ve hatta farları çok berrak tutar. Temiz ve bakımlı bir cam, sağlıklı ve güvenli bir görüşle
rahat ve keyifli bir sürüş sağlar.
Ön/arka cam
Günümüz otomobillerinde ön cam, otomobil gövdesinin yapısal mukavemet, dayanıklılık bütünlüğünün önemli
elemanlarından biridir. Sürücü veya yolculardan herhangi
birinin, bir çarpışma sırasında otomobilden dışarı fırlamasını
önlemek, çarpışma veya devrilme anında tavanın çökmesini
engellemek ve hava yastıklarının aşırı gücüne karşı da dirençli olmak güvenlikle bağlantılı özellikleridir. Bu nedenle,
ön cam kalitesi ve montajı son derece ciddi konudur. Meydana gelen bir dizi tartışmalı kaza sonucunda sürücüler bu
konuya daha fazla hassasiyet göstermeye başlamıştır.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Cam temizliği nasıl yapılır?
Camın bir başka düşmanı ise,
tozlu bir haldeyken kuru bezle silinmesidir. Gözle görülmeyecek kadar
ince bir halde camlar üzerine yapışan tozlar kuru bezle silindiğinde
beze yapışarak zımpara etkisi oluşturur. Bu durum camın çizilmesine,
matlaşmasına neden olur. Yağışlı
havalarda, öndeki aracın kaldırdığı/
savurduğu yağ da içeren çamurla
karışık su damlacıkları cam sileceğinin bıraktığı izlerle bu kılcal çiziklere
yerleşir ve sonucunda görüş zorlaşır.
Genel bir ifadeyle bir camın etkin
ömrü 5 yıldır. Bu süreyi hem daha
verimli kullanmak hem de birkaç yıl
daha uzatmak için camlar daima suyla yıkandıktan sonra silinir. Kurulamak
için hav bırakmayan cam silme bezleri veya gazete kâğıdı kullanılır.
Altına gölge diye park edilen
bir aracın üstüne ağaçtan polen,
toz veya salgılar dökülebilir. Bunlar,
genelde yapışkanımsı olup cama ve
boyaya yapışırlar. Hem boya hem
de cam olumsuz etkilenir.
Kışın ise çok soğuk havalarda
cam sileceklerinin cama yapışması
önlenmelidir. En basit yöntem camın
bir gazete kâğıdıyla kaplanması ve
sileceklerin kaldırılmasıdır. Sürüş
esnasında ise camı korumak için
kötü zeminlerde öndeki araçla arada belirgin bir mesafe bırakılmalıdır.
Ayrıca camda yağlı ve yağsız
olan sıvıların kolayca kayıp akmasını sağlayan, kirin, pisliğin, kurumuş
böcek artıklarının, buzun ve diğer
kirlerin rahatlıkla temizlenebilmesi-
ne imkân veren cam kaplama malzemeleri de kullanmak yararlıdır.
Cam kaplama kimyasalları buz ile
kaplanmış bir camı daha kolay kazıyarak temizleme olanağı sağlar.
Yağmur, çamur ve diğer araçlardan
sıçrayan suyun camdan kolayca
akıp gitmesini, katran, zift, yağ, sinek böcek artıkları ve ağaç reçinesini sileceklerin rahatlıkla silebileceği
konuma getirir.
Kışın araç içinin ısıtılması esnasında, cam, içten yüksek ısı, dıştan
soğuk ortam ısısı nedeniyle termal
şok’a maruz kalır. Bu esnada ince
çizikler veya küçük çatlaklar birden
büyür. Buna en ideal önlem camın
yenilenmesidir.
İçinde bulunulan mevsim ne olursa olsun aracın ön ve
arka camları için bazı önlemler alınması gerekir. Ön camın
baş düşmanı, önünüzde seyreden aracın geriye fırlattığı taş
ve kum tanecikleridir. Buzlanmanın fazla olduğu bölgelerde yol yüzeyine tuzla karıştırılmış ince kum dökülür. Bu ince
tanecikler ön cama ve aracın boyasına hızın ve rüzgârın da
etkisiyle sertçe çarparak, çok küçük ama zararlı çukurcuklar açarlar. Zamanla zerre kadar küçük olan toz tanecikleri
bu çukurlara dolar ve aracın içinden bakıldığında çok net
olamayan bir görüntüye ve gözün erken yorulmasına neden olur. Gece yolculuklarında karşıdan gelen araçların far
ışıkları, gün batımına doğru araç kullanılırken de güneş ışığı görüşü zorlaştırır ve sürüş emniyetini kısıtlamaya başlar.
Antifriz
Aracın motoru aracı hareket ettirecek gücü sağlarken
doğal olarak ısı üretir. Bu ısının mutlaka tahliye edilmesi
gerekir. Ya hava ile ya da su ile olsun gereğinden fazla ısı
motor bloğundan atılmalıdır. Genelde bu işlem su ile yapılır. Motor bloğu, içinde devamlı dolaşan su ile soğutulur.
Motoru soğuturken, motordan aldığı ısı ile ısınan bu su da
radyatörde, hava yardımıyla soğutulur.
Kapalı bir çevrimde ve ideal ısı dengelerinde devamlı oluşan bu olayın farkına biz ancak, herhangi bir arıza durumunda örneğin, soğutma olayı yetersiz kaldığında, radyatörden
buharlar çıktığında, yani motor hararet yaptığında varırız.
Kışın soğuk aylarında, hava sıcaklığı sıfırın altına düşünce,
araç hareketsiz halde iken motor içindeki bu soğutma suyu
da her su gibi donar. Donunca da genişler ve yaptığı basınçla
motor bloğunu çatlatabilir. Bu olayı önlemek için suyun içine,
sıfırın çok altındaki derecelerde bile donmasına mani olacak
antifriz ilave edilir. İlk otomobillerde şeker ve balın antifiriz olarak kullanılmaları denendi, sonraları ise alkole geçildi. Fakat
bu sefer de alkolün kaynama noktası düşük olduğundan motor ısındığında sorun çıkardı. Bu deneyimlerden ortaya çıkan
sonuç, ideal antifiriz hem donmayı hem de suyun kaynamasını önleyecek bir kimyasal yapıya sahip olmalıdır. “Etilen glikol” isimli renksiz kimyasal bir sıvının beklenen bu özellikleri
tümüyle ve sorunsuz karşıladığı ortaya çıkarıldı.
Aracın soğutma suyuna önerilenden fazla antifiriz konmasının hiçbir faydası olmadığı gibi aksine, zararı vardır. Soğutma sistemini korozyona karşı korumak ve kışın soğutma
sisteminin donmasını önlemek için yaz/kış ayrımı yapılmadan kullanılır.
37
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Kayışlar ve Hortumlar
Kayışlar aracın çalışmasında gerekli yerlere hareket aktaran sistemlerdir. Bu nedenle zamanında değiştirilmemesi
ciddi maliyetleri olan sorunlar doğurabilirler. Gerginlikleri
mutlaka kontrol edilmelidir. Kelepçe ve borular için sızdırma, kılcal veya normal çatlama, sertlik kontrol edilmelidir.
Soğutma sistemi hortumları
Biri radyatörün üstünde biri de altında olmak üzere iki
boru vardır. Boruların çatlak ya da sızdırıyor olduğu ile ilgili işaretler bulursanız, borular iyice yumuşamışsa veya
kelepçeler paslanmışsa borular değiştirilmelidir. Boruların
değiştirilmesi için radyatördeki suyun boşaltılması gerekir
Kalorifer sistemi hortumları
Kış aylarında, araçta en çok ihtiyaç duyulan sistem, hiç
kuşkusuz kalorifer sistemidir. Kalorifer sistemini oluşturan
parçalarsa; motor içinde bulunan hortumlar, kalorifer motoru ve bileşenleridir. Bu parçalarda oluşabilecek tıkanma,
bozulma, çatlama veya kopmalar sistemde aksaklıklar
meydana getirir. Yerinden çıkmış, delinmiş tıkanmış hortumlar, motor çalışsa bile sıcak havayı iletmediğinden, yeterli ısıtmayı sağlayamaz.
Fren sistemi hortumları,
Fren sistemi hortumlarını mutlaka kontrol ettirilmelidir. Eskimiş fren hortumları fren sisteminin çalışmamasına sebep
olabilir. Fren hortumlarını mutlaka orijinalleriyle değiştirin.
Yakıt sistemi hortumları
Araçtaki yakıt sistemi hatları, filtre edilmiş yakıtı, emme
manifolduna püskürtecek enjektörlere veya karbüratöre yakıt taşıyan hortum ve borulardan oluşur. Ne yazık ki, hiçbir
uyarı olmadan, sistemi oluşturan elemanlarda aşınma, yıpranma, titreşim ve sert kullanım koşulları pas oluşumuna, fiziksel bozulmalara ve sızıntılara yol açar. Burun her zaman
iyi bir uyarıcı olmayabilir ya da aracın içinde bulunduğu
ortam koşulları buna izin vermeyebilir. Hattı oluşturan tüm
parçaların, yakıt deposundan enjektörlere değin, kesinlikle
kontrol edilmesi gerekir.
Klima kayışı, Triger Kayışı, Alternatör Kayışı, Balans kayışı, Soğutma sistemi kayışlarının gerginlikleri, çatlama ve
üzerlerinde yağ olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Bazı değişimler için km verilirken bazıları için yıl sınırı
vardır. Sınır bittiğinde mutlaka yenisi ile değiştirilmelidir.
V Kayışı
Araçlarda; elektriğin üretilmesinde, klimanın çalışmasında, motorun soğumasında, direksiyonun dönmesinde
etkin rol oynayan V kayışı, zamanında değiştirilmezse istenmeyen sonuçlara yol açar hatta yolda kalmanıza neden
38
olur. Güzel bir yaz akşamı yolda kalmak sorun olmaz diye
düşünüyorsanız, düşüncenizin sınırlarını biraz geniş tutun.
Olası tehlikeler kış döneminden çok daha ürkütücü olabilir.
V kayışı da zamanla özelliğini kaybeder. Esnekliğini
kaybeden bu parça krank milinden aldığı hareketi alternatöre, klima motoruna, hidrolik direksiyon pompasına ve
soğutma sistemi pompasına iletirken bunların kasnaklarının
dönüş balansını da etkiler.
Kontrol esnasında tüm kayışların yanlarında ve sırtında
çatlama, yırtık veya üstlerinde yağ olup olmadığına bakılmalıdır. Ayrıca dişli tip kayışlarda dişlerde eksilme olup olmadığına mutlaka dikkat edilmelidir.
Hava filtresi
Bir filtre, uzun motor ömrü sağlamada kritik süzme değerlerini korurken yüksek ve neredeyse sınırsız hava akımı
elde etmek için tasarlanır. Görevi, motorun aldığı hava/yakıt
karışımının iyi şartlarda gerçekleşmesi ve hava içindeki tozları motora girmemesi için maksimum düzeyde tutmaktır.
Motora giren hava akımını artırmak kolaydır ancak sorun,
motora giren havayı olabildiğince temizlemektir. Motora giren daha fazla temiz hava, yanma odasında oluşturulan,
yanma işleminin etkinliğini artırarak daha fazla beygir gücü
ve tork üretmesini sağlar.
Hava filtresinin motora gönderdiği hava her zaman yüksek verim sağlamaz.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Bu durumun başlıca nedeni, hava filtresinin temizleme
görevini düzgün bir şekilde yerine getirememesidir. Bir diğer sebep ise hava filtresinin, motorun çalışmasıyla, kaput
içinde oluşan sıcak havayı da kullanmasıdır. Bu iki durumda
da motorda performans kayıpları görülür. Yakıt tüketiminde
artış meydana gelir. Böyle bir sonuçla karşılaşılmaması için
hava filtresi, kaput içerisinde, soğuk havayı alabileceği en
uygun yere yerleştirilmelidir. Yüksek güç üreten motorlarda
ise dışarıdan soğuk hava almaya yönelik hava filtresi kiti
kullanımı sıkça görülür.
Bazı tip filtrelerde birkaç kat pamuk sargı bezi sıkıştırılarak kullanılır. Özel olarak formülüze edilmiş yağ ile işlem
görür. Bu özel yağ, pamuğun mikroskobik liflerinin üzerinde “yapışkan etkisi” oluşturur. Pamuk doğal yapısı gereği
yüksek hava geçişine izin verir. Özel yağın oluşturduğu yapışkan tabaka ile birlikte motora mükemmel koruma sağlar.
Hava akımı içindeki parçacıkları sadece yüzeyde değil yağ
emdirilmiş pamuk lif içinde ve lifler arasında tutar.
Motor aşınma konusunda yapılan çalışmalarda, 10 –
20 mikron (bir saç telinin çapı 50 mikrondur) ölçüsündeki parçacıkların (partikül) aşınmaya sebep olduğu ortaya
çıkmıştır.
Çok genel ifadeyle, bir hava filtresinin özelliği, yüzeyindeki gözeneklerden daha büyük parçacıkları tutmak ve
daha küçük parçacıkların geçişine izin vermektir. Hava filtresini basit bir şekilde temizlemek yeterli değildir. Çünkü
parçacıklar, kirler kâğıt üstünde kalır ve silindir içine giren
hava miktarı azalır. O zaman filtrenin zarar görmesi ve sızdırmazlıkta sorunlar yaşanması riski oluşur ki bu da aşağıdaki anormalliklerine yol açar:
Motor Yağı
Aracın en önemli sıvısıdır. Yağlamanın amacı iki yüzeyi birbirinden ayırarak sürtünmeyi azaltmak, yüzeyleri
kayganlaştırarak hareketi kolaylaştırmak, yüzeylerde film
oluşturarak korozyonu, oksidasyonu ve motorda yağ/yakıt
karışımını önlemektir.
Birçok teknolojik altyapı ile üretilen yağ, aracın hareket
halindeki parçalarını yağlayarak, sürtünmeyi en alt düzeye
indirir. Periyodik bakımların dışında yaza girmeden önce
motor yağının mutlaka kontrol edilmesi gerekir. Uzun süre
kullanılan yağ, motoru koruma özelliğini kaybeder.
Araçların yağ değişim kilometrelerini sadece araç üreticileri belirler. Bu nedenle, kullanım süresi araç üreticisinin
tavsiyesi doğrultusunda belirlenmelidir.
Sentetik yağların mineral yağlara oranla çok daha dayanıklı olduğu söylenebilir. Dolayısıyla kullanılan yağın sentetik veya mineral olması motor performansını ve korumasını doğrudan etkileyen bir faktördür. Ancak yağ değişim
km.si araç üreticilerinin onayı olmadan uzatıldığı takdirde,
beklenen performans ve koruma sağlanamayabilir.
Motor yağı değiştirilirken nelere dikkat edilmelidir?
Motor yağının sıcak olup olmadığına, aracın stop konumunda ve düz bir zeminde olmasına, motor karterindeki eski
yağın tam boşalıp boşalmadığına ve karter tapasının tekrar
yerine tam olarak takılıp takılmadığına dikkat edilmelidir.
- Motorda kesiklikler
- Araçta performans kaybı daha fazla gaz vermeyi gerektirecek, dolayısıyla yakıt tüketimi artacak.
- Egzoz gaz salınımındaki kirliliğin artması.
- Karbüratörden veya enjeksiyon sisteminden toz girmesi segmanların çizilmesine neden olabilir
Modern motorlarda hava yakıt karışımlarının oranları bilgisayarlarca kontrol edildiği için sadece hava filtresi ile güç
artırma şansı kalmamıştır. ECU (Elektronik Kontrol Ünitesi)
otomatikman bol gelen havaya uygun şekilde yakıtı ayarlayarak gücü sabit tutacaktır.
Motora giren hava ne kadar soğuk olursa yanma da o
kadar kuvvetli olur. Hava filtresinin görevlerinden biri de
budur. Yani motor için soğuk ve temiz hava akışı sağlamaktır. Bildiğiniz gibi motor ile atmosfer arasındaki tek direnç
hava filtresidir. Eğer kullanılan hava filtresi kalitesiz ise ya
kaputun altında oluşan sıcak havayı motora iletebilir ya da
dışarıdan gelen tozlu havayı yeterince süzmeden motora
ulaştırabilir. Bu nedenle hava filtresi hayati önem taşır. Yaz
mevsimi öncesi hava filtresini kontrol etmek, kullanılmayacak durumdaysa değiştirmek gerekir.
39
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
ACEA (Association of European
Car Manufacturers/Avrupa Otomobil
Üreticleri Birliği) Sınıflandırması:
Sınıflandırma bir harfi takip eden
bir rakam ile yapılır (A3 gibi). ACEA
standardı iki kategoriye ayrılır.
Birinci kategori yağın hangi motorda kullanılabileceğini açıklar:
Benzinli motorlar için A
Dizel otomobil motorları için B
Dizel kamyon motorları için C
Yağın performans seviyesini ise takip eden rakam belirler:
Yakıt ekonomisi için 1
Genel amaç için (ortalama seviye) 2
Yüksek performans için 3
Örneğin A3 benzinli motorlar için
yüksek performanslı bir yağı, A1 benzinli motorlar için ekonomi amaçlı bir
yağı tanımlar.
Fren hidroliğinin ömrü ne kadardır?
Normal şartlarda fren hidroliğinin değişim süresi kilometreden bağımsızdır. Ancak DOT3 için 12 ay veya 20.000 km.,
DOT4 için ise 18 ay veya 30.000 km. olarak kabul edilebilir.
Dişli yağları için katık gerekir mi? Katık kullanmak zararlı mıdır?
Her nitelikli yağda olduğu gibi, dişli yağlarında da çeşitli katıklar vardır. Dişli yağlarında özellikle aşırı basınç katıkları (EP) bulunur. API GL-4, GL-5 gibi sınıflara göre EP
katıklarının oranı değişir. EP katığının fazlası, içinde sarı
metal bulunduğundan, transmisyon sisteminde aşınmaya
yol açar. Bu nedenle araç üreticisinin önerdiği sınıfta, kaliteli dişli yağı kullanıldığı takdirde ekstra katık kullanmak
gerekmez.
Kalorifer/klima
Kış mevsimi öncesinde kalorifer ve klima bakımının
mutlaka yapılması gerekir. Klimalı otomobillerde polen filtresi değiştirilir. Kalorifer hortumları kontrol edilir.
Akü:
Alternatör çıkışlarının, servis kontrolleri esnasında, düzenli olarak kontrol ediliyor olması gerekir. Yine bu kontrollerin yeni akü takılması öncesinde de yapılması gerekir.
Herhangi bir nedenden dolayı (akünün aşırı deşarj olması,
araca yapılan ilaveler nedeniyle şarj sisteminin yetersiz
kalması, kısa süreli kullanımlar nedeniyle uygun şarj yapı-
40
lamaması, vb.) akünün alternatör tarafından doğru şarj edilememesi nedeniyle akünün yanı sıra alternatörde de aşırı
ısınma sonucunda arıza yaşanabilir.
Araçtaki kaçaklar ve açık bırakılan tüketicilere dikkat
edilmeli
Örnek olarak uzun süreli dörtlü flâşörlerin yanık bırakılması, farların açık bırakılması, tepe lambasının açık kalması,
vb. durumlar akünün hızlı deşarj olmasına neden olacaktır.
Aracın uzun süre kullanılmaması
Araçlarda kaçak olmasa bile donanımda bulunan sürekli aktif konumdaki tüketiciler (saat, alarm vb.) nedeniyle
araç tipine bağlı olarak 0 - 100 mA/h düzeyinde tüketim
olabilmektedir.
Aracın kısa mesafeli ve kısa süreli kullanılması
Aracın kısa mesafeli ve kısa süreli kullanılması durumunda, araçlardaki akülerin şarjlarından eksilen miktarı
yerine koymak için uygun süre çalışmadıklarından deşarj
durumu artarak devam edecek ve kalıcı sülfatlaşma nedeniyle aküde yukarıda bahsedilen sorunlar oluşacaktır.
Araca uygun akü alınmaması
Araçlar ilk tasarım koşullarına uygun olarak seçilen akü
ile donatılmıştır. Kullanım şartlarının değişmesi durumunda
(ilave ışıklar, müzik aleti, vb. ilave tüketiciler, aracın LPG‘li
araca döndürülmesi, aracın ticari araca dönüştürülmesi
vb.) aracın üzerindeki akünün değiştirilmesi ve yeni şartlara uygun akünün seçilmesi gerekmektedir
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Bujiler
Aşınmış veya düzgün ateşleme yapmayan bujiler aracın ideal hava/yakıt karışımının yanmasını olumsuz etkileyerek araç performansının düşmesine neden olur. Düzgün
ateşleme yapamayan bujiler yakıtın fazla harcanmasına ve
egzost salınımlarının artmasına yol açar.
Geometrik ayarlarlar
Araca uygun şartlardaki akü
Aküdeki voltaj değerinin 12.60 Volt değeri üzerinde olmasına dikkat ediniz.
Akünün yüksek sıcaklık altında uzun süre beklemesi
Sıcaklık akünün ömrünü kısaltır. Aracın uzun süre çalıştırılmadan, direkt güneş alacak şekilde bırakılması, akünün
hızlı bir şekilde boşalmasına ve yeteri kadar şarj edilemediğinde de (eğer çok boşalmış ise yetkili serviste ek şarj
yapılması gereklidir) yine sülfatlaşmaya daha sonrada aşırı
şarja dönmesine neden olacaktır.
Bakımsız aküler için yapabilecek tek şey 3 ayda bir, bir
bardağa doldurulacak sıcak suyun, akü kutup başlarının
üzerine dökülüp bir diş fırçası yardımıyla
fırçalanarak temizlenmesi ve kurşun üzerindeki oksit tabakalarının giderilmesidir.
Aküler; ömrü kullanıma bağlı olan
bir parçadır, yılın her hangi bir zamanı
bitebilir diğer deyimle bozulabilir.
Kışa girmeden önce akünüzü mutlaka servisinizde kontrol ettirin veya bakımını yaptırın.
Akü servis ve kontrol dönemlerinin/
periyotlarının atlanmaması, özellikle
açılabilir akülerde yoğunluk kontrollerinin yaptırılması; kapalı sistem akülerde
ise akü durumunun motor soğukken
voltaj ölçümü ile akü test cihazları ile
yapılmasında fayda vardır.
Akümülatör vasıtaya takılırken veya
sökülürken, kıvılcım çıkarması ve tehlike oluşturmasını önlemek için takılırken
önce pozitif (+) kablo ucu akünün pozitif kutup başına bağlanmalı, sonra negatif (-) ucu bağlanmalıdır. Sökerken de
önce negatif (-) ucu sökülmelidir.
42
Kış koşullarından kaynaklanan çukura düşme, kayıp
kaldırıma vurma, bozuk yüzeylerde uzun süreli araç kullanma gibi nedenlerle aracın geometrik ayarları değişmiş
olabilir. Bir ön düzenciye veya piyasa tabiriyle rotçuya
araç yarlarını kontrol ettirmek hem yakıt tasarrufu ve araç
hâkimiyeti hem de lastiklerin erken aşınmasını önlemek
amacıyla bu işlem yapılmalıdır.
Lastikler
Araç altındaki, genellikle pek önemsenmeyen, o siyah
yuvarlak nesnelerin yaz şartlarında görev ve sorumlulukları
sandığımızın çok ötesinde katlanır. Ortam gibi yol yüzeyi
de hem ısınır hem de kendine temas eden lastiği aşındırma
etkisi artar. Tüm lastik tipleri olabildiğince bu farklı şartlara
direnmeye çalışır. Sadece yaz lastiklerindeki direnç diğer
tip lastiklerin (dört mevsim, kış ve kar) asla ulaşamayacağı
düzeydedir.
Yumuşama ve plastik konforla (esneme) birlikte tutunma ve aynı zamanda da aşınma artmaya başlar.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Aracımdaki orijinal donanım lastiklerin
aynısını mı takayım?
Kesinlikle ilk yapılması gereken şey hemen araç el kitapçığını açıp, lastiklerle ilgili bölüme bakmaktır. Araç üreticisi firma önerilerine uymak; hem emniyetli sürüş hem de
araç sigortası için bir zorunluluktur. Orijinal donanım lastiklere; araçtan en ideal seviyede konfor, ekonomi, fren emniyeti, slalom ve kısaca sürüş güvenliği almayı sağlamak için
sürekli ve zorlu denemelerden sonra karar verilir. Kesinlikle
araç üreticisi firma önerileri doğrultusunda hareket edilmelidir.
Lastik şişirme basınçlarım ne olmalı?
Bunun belirleyicisi araç üreticisi firmadır! Mutlaka üretici firmanın yüklü - yüksüz, otoyol veya şehir içi kullanımları için önerdiği şişirme basınç değerleri temel alınmalıdır.
Araç oldukça eski model değilse mutlaka kapı içi, depo kapağı, orta çıta gibi yerlerde şişirme basınç değerleri yazar.
Yazmıyorsa araç el kitapçığı, o da yoksa araç üreticisi firma
veya yetkili servise danışılmalıdır. Hala bir sonuç alınamazsa (ki pek olası değil) lastik üreticilerine (araç üreticisi firma
değerleri yoksa E T R T O değerlerini temel alırlar) ve lastik
üretici firmanın sürekli bilgilendirdiği yetkili satıcılarına danışılmalıdır. Çok genel öneri olarak, yaz döneminde, uzun
süreli ve yüklü kullanımlar için lastik şişirme basınçlarının
lastiğin çalıştığı ortam koşulları da düşünüldüğünde “ısı”nın
olumsuz etkilerini azaltmak anlamında önerilen değerden
% 10 oranında yüksek olması lastik ve jant ömrü için yararlı
olacaktır.
44
Balans/dengeleme
Kış lastiklerini değiştirirken bu işlemi lastiklerinizi değiştirdiğiniz yetkili satıcı yapıyor. Eğer yapmadıysa, küçük
bir ücret karşılığı bu işlemi mutlaka yaptırın. Tekerlek gurubundan kaynaklanan titreşim yorgunluk ve tedirginlik verir.
Sürüş güvenliğiniz için gizli bir tehdit oluşturur.
Frenler
Aracın Durmasını sağlayan en önemli sistemdir. Fren
sisteminin sağlam ve sağlıklı olması durma mesafesini
ayarlamamızı sağlayarak hem bizim hem de diğer kişilerin
can ve mal güvenliğini sağlar.
Trafik kazalarının nedeni olarak genelde, sürücü hataları veya hız sınırını aşmak gösterilse de, bir başka sebep
de aracı zamanında durduramamak veya kontrol altında tutamamaktır. Fren, yokuş aşağı inen taşıtın hız kazanmasını
önlemek, duran taşıtın bu durumunu koruması yani sabitlenmesi için de kullanılır. Kısaca fren, bir cismin hareketini
durdurmak veya hızını azaltmak için veya sabitlemek için
kullanılan bir sistemdir Taşıttaki kinetik enerjiyi sürtünme
yoluyla ısı enerjisine çevirerek taşıtın durmasını veya yavaşlamasını sağlar.
Fren sistemi araçtaki en önemli sistemdir. Sorun, hareket halindeki aracın durdurulmasıdır. Duran araç bir şekilde
çalıştırılır. Eğer frenler çalışmazsa sonuç korkunç olabilir.
Frenlerin çoğu döner mekanik parçalar üzerinde etki yaparak mekanik, hidrodinamik ya da elektriksel yolla oluşturulan kinetik enerjiyi emerler, sönümlerler. Yani, kinetik
enerjiyi (momentum), termal enerjiye (ısı) çevirirler. Kinetik
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Aracınızı tatile hazırladınız ya kendinizi?
enerji, hareket halindeki cismin hızının karesiyle kütlesinin
çarpımının yarısına eşittir. Kinetik enerji, aracın kütlesi ile
doğru orantılı olarak artmaktadır. Burada dikkat edilmesi
gereken konu kinetik enerjinin hızın karesi ile orantılı olarak
artmasıdır. Aracın hızı iki kat artarsa kinetik enerji dört kat
artacaktır. Fren mekanizmasının bu enerjiyi yenerek aracı
durdurması gerekir. Bu sebeple fren gücünün motor gücünden daha fazla olması gerekir. Fren sistemi her bir frene tonlarca basınç uygular. Modern sistemlerde, fren ana
merkezine motor tarafından ilave güç verilir. Aracı durduran frenleme kuvveti genellikle tekerlek lastiği ile lastiğin
üzerinde döndüğü zemin arasındaki bağlantıdan doğar. Bu
durumda da lastik tabanı ile yol yüzeyi arasındaki sürtünme çok önemlidir. Frenleme kuvvetine, ayrıca, hava direnci,
yokuş direnci, sürtünme direnci gibi kuvvetlerin etkisi de
vardır. Diğer taraftan taşıtın yavaşlamasına yardımcı olan
motorun frenleme gücünü de hatırlamakta yarar vardır. Vites kutusu pirizdirek durumunda iken gaz pedalı bırakıldığı
zaman, mevcut hızı sağlamak için sarf edilen gücün takriben üçte biri kadar, bir frenleme gücü oluşur.
• Ön ve arka fren balatalarının aşınma kontrolü,
• Fren kaliperlerinin, disklerinin ve hortumlarının kontrolü,
• El freni kontrolü, Fren hidroliği seviye kontrolü,
• Fren ve debriyaj pedalının çalışmasının kontrolü.
El freni, bir çelik kablo ile frenlerin belli bir sıkışlıkta
tutulmasını sağlarlar. El freni aracınızın arka frenlerini harekete geçirirler. Burada hidrolik basınç yerine, bir kablo
(mekanik) bağlantı ile frenleme yapılır. El freni çekildiğinde çelik bir kablo, fren balata yada pabuçlarının disk yada
kampanalara sıkıca yapışıp tutunmalarını sağlar. El freni
kendinden ayarlamalıdır. Fren pabuçlarınız aşındıkça otomatik ayarlayıcı aradaki farkı karşılar ve gene aynı kuvvetle
tutunmayı gerçekleştirir. Sadece pabuçlar değiştiğinde el
fren ayarının servis tarafından manuel yapılması gerekir.
46
Uzun süreli yolculuklarda otomobil kullanmak
daha fazla dikkat gerektirir. Yolculuk öncesi yenilenlerin yağlı ve uyku, rehavet verici yiyecekler olmamasına dikkat edilmelidir. Pedalları rahat hissedebileceğiniz ince tabanlı ayakkabılar tercih edin. Terlik
ve sandalet ile araç kullanmayın. Çay ve kahve içeriğindeki uyarıcı maddeler nedeniyle önerilir. Dinlenmiş bir vücutla yolculuğa başlanmalıdır. Otomobile
bindiğinizde, önce, doğru oturma ve sürüş pozisyonunu alın. Aynaları ve kafalığı ayarlayın. Emniyet
kemerini vücudunuza uygun duruma getirin. Aracın
içinde sabitlenmemiş nesne olmamasına (su şişesi,
cep telefonu vb.) özen gösterin. Bagajı yüklerken
ağır yükleri arka koltuğa yakın, hafif yükleri ise tampona yakın koyun ki, ağırlık merkezi otomobilin ortasına yaklaşsın. Her iki saatte bir mola verin. Bolca
sıvı gıdalar alın. Her molada üç, beş dakika yürüyün,
tuvalete gidin ve kan dolaşımını düzenleyecek egzersizler yapın. Güvenli takip mesafesini koruyun ve
her türlü olumsuzlukta bu mesafeyi artırın. Trafik ve
yol işaretlerine uyun. Yerleşim yerlerinden geçerken
hızınızı düşürün.
Uykusuzluktan ve yorgunluktan kaynaklanan kazaların otoyollarda ve karayollarında gerçekleşme
ihtimali çok daha fazladır. Yolculuğun son bölümlerinin bu açıdan daha riskli olduğunu hep hatırlayın.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Elektrikli
Forkliftlerle
İlgili Temel
Bilgiler
Günümüzde, insan gücünden yararlanılarak ağır yüklerin kaldırılması, istendiğinde
yer değiştirilmesi ve taşınmasına yönelik ihtiyaçlar şekil ve boyut değiştirerek büyük
ölçüde makina gücüne yönlenmiş olup bu talep makineleşen toplumlarda gün
geçtikçe daha da artmıştır.
Uğur GÜLLÜ / Satış Sonrası Hizmetler Direktörü / SANKO Makina Pazarlama ve Tic. A.Ş.
Özellikle 1900’lü yılların başından itibaren vinç ve ucuna bağlanmış zincir sistemi ile oluşturulmaya başlanan bu
basit gereçler zamanla ihtiyaca göre şekil değiştirerek forkliftlerin çeşitli modelleri olarak ortaya çıkmışlardır. 1920'li
yıllardan itibaren de çatal ve asansör sistemlerinin gelişmesi fabrika ve işletmelerde forklift kullanımlarını daha da artırmıştır. Dizel, gazlı ve elektrikli olarak sınıflandırılabilecek
olan forklift çeşitlerinde 1980 yılında yayınlanan operatör
güvenlik standartları, çevresel ve emisyon gereksinimlerine
paralel olarak elektrikli forkliftlerin önemi artmış ve kullanım
alanları fazlalaşmıştır.
Elektrikli (Akülü) Forkliftler: Yürüyüş, kaldırma-indirme
fonksiyonları elektrik motorları ile yapılan araçlardır. Dizel
ile çalışan forkliftlere göre elektrik maliyetinin düşük olması nedeniyle tercih edilirler. Dizel forkliftler, özellikle kapalı
alanlarda ürettikleri egzost gazından dolayı sağlık ve hijyen
açısından tercih edilmezler. Bu nedenle elektrikli forkliftler özellikle tercih edilmektedirler.Ekonomik ömürleri uzun
olup, düşük bakım maliyetlerinde çalışırlar. Sessiz ve güvenli çalışma ortamı da sağladıklarından özellikle tekstil,
gıda, kağıt ve tütün endüstrilerinde tercih edilirler. Dizel ve
LPG kullanan motorların yakıtlarının temin ve stoklanması,
Elektrikli Forklift Ana Parçaları
İsim
Tanımlama
Adet /
Görevi
Makine
Akü
80 Volt 620/775 Amper / Saat
1
Forklift Güç Kaynağı
Yürüyüş Motoru
7,5 Kw Elektrik Asenkron Motor
2
Yürüme Fonksiyonu İçin Elektrik Tahrik Motoru
Yürüyüş Ceri (Drive Axle)
Fren Grubu İçinde Aktarma Organı
2
Yürüyüş Motoru Hareketini Tekerlere İletir
Hidrolik Pompa Motoru
21 Kw Elektrik Asenkron Motor
1
Hidrolik Pompa Elektrik Tahrik Motoru
İnverter
Asenkron Motor Sürücüsü
3
Akü DC Elektriği Alternatif Akıma Dönüştürme
Locig
İnverter Sürücü Konrolorü
1
Elektonik Sistem Verilerini İşleyip Sisteme Komuta Eder
Gösterge Paneli
Digital Gösterge Paneli
1
Elektronik Sistem İzlemesi, Test, Calibrasyon
Tablo 1
48
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
işletmelerde sorun yaratmasına karşın, elektrikli forkliftlerde
kullanılan akü sarj edilebilir olduğundan sürekli ve düzenli
olarak (7/24) kullanılabilmeleri mümkün olmaktadır. Ayrıca, elektrikli forkliftlerde hareket eden parçalar, diğerlerine
göre daha az sayıda olduğundan arıza yapma olasılıkları
da daha azdır. Elektrikli forkliftlerdeki ana parçalar (Tablo
1) de gösterilmektedir.
Elektrikli forkliftlerin ana güç kaynağı olan akü, makinanın ana ağırlıklarından birini teşkil eder ve operatör koltuğunun altına gelen büyükçe bir alanı kapsar. Bu aküler
forklift modellerine göre 80-110 Volt ve 840 amper/saat kapasiteli olabilmektedirler. (Resim 1)
Resim 2
Resim 3
Resim 1
Elektrikli forkliflerde Güç kaynağı olan aküdeki doğru
akım (DC), inverter sayesinde alternatif akıma (AC) dönüştürülür. Bu akım, tekerlerin dönmesini sağlayan ve AC ile
çalışan yürüyüş motorlarını tahrik eder.(Resim 2)
Yukarıda anlatılan söz konusu tüm sistemler akü sayesinde çalıştıkları için bu akülerin düzenli aralıklarla sarj edilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, kullanım sırasında akü
şarjını sağlayan ve AC ile çalışan akü şarj cihazlarından
yararlanılmaktadır. (Resim 4)
Elektrikli forkliftlerin yukarıda bahsedilen avantajları
nedeniyle Dünya'da ve Türkiye’deki pazar payı, elektrikli
forkliftler lehine günden güne artmakta olup yakın bir gelecekte bu pazar payının %50’lere varması beklenmektedir.
Resim 2
Elektrikli forkliftlerde yürüyüş hızı ve kaldırma komutları
ile ilgili her türlü düzenlemeyi LOGIC adlı elektronik komponent yapar. Bu elektronik sisteme iletilen sinyaller, burada
algılanıp, işlenerek ilgili birimin çalışmasını sağlayacak komutlara dönüşürler. Böylelikle dönüşler , kaldırma ve indirme ile hız ayarlamaları bu sistem sayesinde sessiz, hassas
ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilmiş olur. (Resim 3)
Elektrikli forkliftler çalışma alanlarındaki ihtiyaçlara göre
1-5 ton kaldırma kapasitesi olarak üretilmektedir. Ancak
özel ihtiyaçlara göre 15 Ton kapasiteli elektrikli forkliftler de
üretilebilmektedir. Ülkemizde kullanılan tüm elektrikli forkliftler yurt dışında üretilmektedir.
Resim 4
49
İş Ekipmanlarında Bulunacak
Asgari Gereklilikler
Resmi Gazete Tarihi: 25.04.2013 Sayısı: 28628
Düzenleyen: Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Bakım: İş ekipmanında yapılan her türlü temizlik,
ayar, kalibrasyon gibi işlemlerin tamamını,
c) İş ekipmanı: İşin yapılmasında kullanılan herhangi
bir makine, alet, tesis ve tesisatı,
ç) İş ekipmanının kullanımı: İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri,
tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi
gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyeti,
d) Maruz kişi: Tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişiyi,
e)Operatör: İş ekipmanını kullanma görevi verilen çalışan veya çalışanları,
f) Özel risk taşıyan iş ekipmanı: Tehlikelerin teknik
önlemlerle tam olarak kontrol altına alınamadığı iş
ekipmanını,
g) Periyodik kontrol: İş ekipmanlarının, bu Yönetmelikte öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere
uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test faaliyetlerini,
52
ğ) Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi: Bu Yönetmelikte belirtilen iş ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve EK-III’te yer alan istisnalar
saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan mühendis,
tekniker ve yüksek teknikerleri,
h) Tehlikeli bölge: İş ekipmanının bünyesinde veya
çevresinde yer alan ve kişiler için sağlık ve güvenlik
yönünden risklerin bulunduğu bölgeyi,
ifade eder.
İş Ekipmanlarında Bulunacak
Asgari Gerekler
1. Genel hususlar
1.1. Bu ekte belirtilen hususlar, bu Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak ve söz konusu iş ekipmanında bunlara karşılık gelen riskin bulunduğu durumlarda uygulanır.
1.2. Bu ekte belirtilen asgari gerekler, iş ekipmanlarında
aranacak temel gereklerdir.
2. İş ekipmanlarında bulunacak
asgari genel gerekler
2.1. İş ekipmanında bulunan ve güvenliği etkileyen kumanda cihazları için asgari gerekler;
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
2.1.1. İş ekipmanında bulunan ve güvenliği etkileyen
kumanda cihazları açıkça görülebilir ve tanınabilir özellikte olur. Gerektiğinde uygun şekilde işaretlenir.
2.5.1. Gaz, buhar, sıvı veya toz çıkarma tehlikesi olan iş
ekipmanları, bunları kaynağında tutacak veya çekecek
uygun sistemlerle donatılır.
2.1.2. Kumanda cihazları zorunlu haller dışında, tehlikeli bölgenin dışına yerleştirilir ve bunların kullanımı ek bir
tehlike oluşturmaz. Kumanda cihazları, istem dışı hareketlerde tehlikeye neden olmaması gerekir.
2.6. Çalışanların sağlığı ve güvenliği açısından gerekiyorsa, iş ekipmanı ve parçaları uygun yöntemlerle sabitlenir.
2.1.3. Operatör, ana kumanda yerinden tehlike bölgesinde herhangi bir kimsenin bulunmadığından emin
olması gerekir. Bu mümkün değilse makine çalışmaya başlamadan önce otomatik olarak devreye girecek
sesli ve ışıklı ikaz sistemi bulunur.
2.1.4. İş ekipmanının çalıştırılması veya durdurulması
sebebiyle doğabilecek tehlikelere maruz kalan çalışanlar yeterli zaman ve imkân sağlayan tedbirlerle bu tehlikelerden korunur.
2.7. Çalışanların sağlık ve güvenliği açısından önemli
bir tehlike oluşturabilecek, iş ekipmanının parçalarının
kırılması, kopması veya dağılması riskine karşı uygun
koruma önlemleri alınır.
2.8. İş ekipmanının hareketli parçalarıyla mekanik temas riskinin kazaya yol açabileceği hallerde; iş ekipmanı, tehlikeli bölgeye ulaşmayı önleyecek veya bu
bölgeye ulaşılmadan önce hareketli parçaların durdurulmasını sağlayacak uygun koruyucular veya koruma
donanımı ile donatılır.
2.8.1. Koruyucular ve koruma donanımı;
2.1.5. Kumanda sistemleri güvenli ve planlanan kullanım şartlarında meydana gelebilecek arıza, bozulma
veya herhangi bir zorlanma göz önüne alınarak uygun
nitelikte seçilir.
a)Sağlam yapıda olur,
2.2. İş ekipmanlarının çalıştırılması, bu amaç için yapılmış kumandaların ancak bilerek ve isteyerek kullanılması ile sağlanır.
ç)Tehlike bölgesinden yeterli uzaklıkta bulunur,
2.2.1. Bu kural, çalışanlar için tehlike oluşturmadığı sürece;
a)Herhangi bir sebeple iş ekipmanın durmasından
sonra tekrar çalıştırılmasında,
b)Hız, basınç gibi çalışma şartlarında önemli değişiklikler yapılırken de,
uygulanır.
2.2.2. Bu kural otomatik çalışan iş ekipmanının normal
çalışma programının devamı süresindeki tekrar harekete geçme veya çalışma şartlarındaki değişiklikler için
uygulanmaz.
2.3. Bütün iş ekipmanlarında, ekipmanı tümüyle ve güvenli bir şekilde durdurabilecek bir sistem bulunur. Her
bir çalışma yerinde, tehlikenin durumuna göre, iş ekipmanının tamamını veya bir kısmını durdurabilecek ve
bu ekipmanın güvenli bir durumda kalmasını sağlayacak kumanda sistemi bulunur. İş ekipmanlarının durdurma sistemleri, çalıştırma sistemlerine göre öncelikli olması gerekir. İş ekipmanı veya tehlikeli kısımları durdurulduğunda, bunları harekete geçiren enerji de kesilecek özelliğe sahip olur.
2.4. İş ekipmanının tehlikesi ve normal durma süresinin
gerektirmesi halinde iş ekipmanında acil durdurma sistemi bulunur.
2.5. Parça fırlaması veya düşmesi riski taşıyan iş ekipmanları, bu riskleri ortadan kaldırmaya uygun güvenlik
tertibatı ile donatılır.
b)İlave bir tehlikeye sebep olmayacak özellikte olur,
c)Kolayca yerinden çıkarılmayacak veya etkisiz hale
getirilemeyecek şekilde olur,
d)Ekipmanın görülmesi gereken operasyon noktalarına engel olmayacak özellikte olur,
e)Sadece işlem yapılan alana erişimi kısıtlar ve bunların çıkarılmasına gerek kalmadan parça takılması,
sökülmesi ve bakımı için gerekli işlemlerin yapılması
mümkün olur.
2.9. İş ekipmanının çalışılan veya bakımı yapılan bölge ve operasyon noktaları, yapılacak işleme uygun şekilde aydınlatılır.
2.10. İş ekipmanının yüksek veya çok düşük sıcaklıktaki
parçalarına çalışanların yaklaşmasını veya temasını engelleyecek tedbirler alınır.
2.11. İş ekipmanına ait ikaz donanımları kolay algılanır
ve anlaşılır olur.
2.12. İş ekipmanı sadece tasarım ve imalat amacına uygun işlerde ve şartlarda kullanılır.
2.13. İş ekipmanının bakım işleri, ancak iş ekipmanı kapalı iken yapılabilir. Bunun mümkün olmadığı hallerde,
bakım işleri yürütülürken gerekli önlemler alınır veya bu
işlerin tehlike bölgesi dışında yapılması sağlanır.
2.13.1. Bakım defteri bulunan makinelerde bakımla ilgili işlemler günü gününe bu deftere işlenir. 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununa uygun olarak güvenli elektronik imza ile imzalanmış ve elektronik ortamda saklanan kayıtlar da bakım defteri olarak kabul edilir.
2.14. İş ekipmanlarının enerji kaynaklarını kesecek araç
ve gereçler kolayca görülebilir ve tanınabilir özellikte
olur. Ekipmanın enerji kaynaklarına yeniden bağlanması
çalışanlar için tehlikeye sebep olmayacak özellikte olur.
53
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
2.15. İş ekipmanlarında, çalışanların güvenliğinin sağlanmasında esas olan ikaz ve işaretler bulunur.
2.16. Çalışanların üretim, bakım ve ayar işlemleri yapacakları yerlere güvenli bir şekilde ulaşabilmeleri ve orada güvenli bir şekilde çalışabilmeleri için uygun şartlar sağlanır.
2.17. Bütün iş ekipmanları, ekipmanın aşırı ısınması
veya yanmasına veya ekipmandan gaz, toz, sıvı, buhar veya üretilen, kullanılan veya depolanan diğer maddelerin yayılması riskine karşı çalışanların korunmasına
uygun olur.
2.18. Bütün iş ekipmanları, ekipmanda üretilen, kullanılan veya depolanan maddelerin veya ekipmanın patlama riskini önleyecek özellikte olur.
2.19. Bütün iş ekipmanları, çalışanların doğrudan veya
dolaylı olarak elektrikle temas riskinden korunmasına
uygun olur.
3. Özel tipteki iş ekipmanında bulunacak asgari ek
gerekler
3.1. Kendinden hareketli veya bir başka araç vasıtasıyla hareket edebilen iş ekipmanları için asgari gerekler;
3.1.1. Üzerinde çalışan bulunan iş ekipmanı, ekipmanın bir yerden bir yere götürülmesi sırasında tekerleklere veya paletlere takılma veya temas etme riski de dahil
çalışanlar için oluşabilecek bütün riskleri azaltabilecek
uygun sistemlerle donatılır.
3.1.2. İş ekipmanının çekicisi ile çekilen ekipman veya
aksesuarları ya da yedekte çekilen herhangi bir nesnenin, birbirine çarpma veya sıkışma riskinin bulunduğu
durumlarda, bu ekipmanlar çarpma ve sıkışmayı önleyecek koruyucularla donatılır.
3.1.2.1. Çarpma veya sıkışma riski önlenemiyorsa, çalışanların olumsuz etkilenmemesi için gerekli önlemler
alınır.
3.1.3. İş ekipmanının hareketli kısımları arasında
enerji aktarımını sağlayan kısımların yere teması nedeniyle hasar görmesi veya kirlenmesine karşı önlem
alınır.
3.1.4. Üzerinde çalışan bulunan hareketli iş ekipmanı,
normal çalışma koşullarında devrilme riskine karşı;
a)Cihaz bir çeyrekten (90 derecelik açı) fazla dönmeyecek şekilde yapılmış olur veya
b)Bir çeyrekten fazla dönüyorsa, üzerinde bulunan çalışanın etrafında yeterli açıklık bulunur veya
c)Aynı etkiyi sağlayacak başka koruyucu yapı veya
sistem bulunur.
3.1.4.1. Bu koruyucu yapı veya sistem iş ekipmanının
kendi parçası olabilir.
54
3.1.4.2. Çalışma sırasında iş ekipmanı sabitleniyorsa
veya iş ekipmanının, devrilmesi mümkün olmayacak
şekilde tasarımı yapılmışsa koruyucu yapı veya sistemler gerekmez.
3.1.4.3. İş ekipmanında; devrilmesi halinde, üzerinde
bulunan çalışanın ekipman ile yer arasında sıkışarak
ezilmesini önleyici koruyucu yapı veya sistem bulunur.
3.1.5. Üzerinde bir veya daha fazla çalışanın bulunduğu forkliftlerin devrilmesinden kaynaklanan risklerin
azaltılması için;
a)Sürücü için kabin bulunur veya
b)Forklift devrilmeyecek yapıda olur veya
c)Forkliftin devrilmesi halinde, yer ile forkliftin belirli kısımları arasında taşınan çalışanlar için, yeterli açıklık
kalmasını sağlayacak yapıda veya
ç)Forklift, devrilmesi halinde sürücünün forkliftin parçaları tarafından ezilmesini önleyecek yapıda olur.
3.1.6. Kendinden hareketli iş ekipmanı hareket halinde iken kişiler için risk oluşturuyorsa aşağıdaki şartları sağlar:
a)Yetkisiz kişilerce çalıştırılmasını önleyecek donanım
bulunur.
b)Aynı anda hareket eden birden fazla elemanı bulunan iş ekipmanında bu elemanların çarpışmasının
etkilerini en aza indirecek önlemler alınır.
c)İş ekipmanında frenleme ve durdurma donanımı bulunur. Güvenlik şartları gerektiriyorsa, ayrıca bu donanımın bozulması halinde otomatik olarak devreye
giren veya kolayca ulaşılabilecek şekilde yapılmış
acil frenleme ve durdurma sistemi bulunur.
ç)Sürücünün görüş alanının kısıtlandığı durumlarda,
güvenliğin sağlanması için görüş alanını iyileştirecek
uygun yardımcı araçlar kullanılır.
d)Gece veya karanlık yerlerde kullanılmak üzere tasarımlanmış iş ekipmanında, yapılan işi yürütmeye uygun ve çalışanların güvenliğini sağlayacak aydınlatma sistemi bulunur.
e)Çalışanları etkileyebilecek yangın çıkma tehlikesi
olan iş ekipmanının kendisinin veya yedekte taşıdığı
ekipmanın kullanıldığı yerin hemen yakınında yangın
söndürme cihazları bulunmuyorsa, bu ekipmanlarda
yeterli yangın söndürme cihazları bulunur.
f) Uzaktan kumandalı iş ekipmanının, kontrol sınırlarının dışına çıkması halinde otomatik olarak hemen
duracak şekilde olması gerekir.
g)Uzaktan kumandalı iş ekipmanı, normal şartlarda
çarpma ve ezilme tehlikelerine karşı korunaklı olur,
bunun sağlanamadığı hallerde diğer uygun araçlarla çarpma riski kontrol altına alınır.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
3.2. Yüklerin kaldırılmasında kullanılan iş ekipmanları için asgari gerekler;
3.2.1. Yük kaldırma ekipmanı kalıcı olarak kurulduğunda, özellikle kaldırılan yük ve montaj veya bağlantı noktalarındaki gerilmeler dikkate alınarak ekipmanın mukavemet ve kararlılığı sağlanır.
3.2.2. Yüklerin kaldırılması için kullanılan makinelerde,
kaldırılabilecek maksimum yük açıkça görünecek şekilde işaretlenir, makinenin değişik şekillerde kullanımında da maksimum yükü gösteren levhalar veya işaretler bulunur.
3.2.2.1. Kaldırma için kullanılan aksesuarlar da güvenli kullanım için gereken özelliklerini gösterecek şekilde
işaretlenir.
3.2.2.2. İnsan kaldırmak ve taşımak için tasarlanmamış
iş ekipmanları, amacı dışında kullanımını önlemek için
uygun bir şekilde ve açıkça işaretlenir.
3.2.3. Sabit olarak kurulacak iş ekipmanı, yükün;
a)Çalışanlara çarpması,
b)Tehlikeli bir şekilde sürüklenmesi veya düşmesi,
c)İstem dışı kurtulması,
riskini azaltacak şekilde tesis edilir.
3.2.4. Çalışanları kaldırma veya taşımada kullanılan iş
ekipmanlarında;
a) Taşıma kabininin düşme riski uygun araçlarla önlenir,
b)Kullanıcının kendisinin kabinden düşme riski önlenir,
c)Özellikle cisimlerle istenmeyen temas sonucu, kullanıcının çarpma, sıkışma veya ezilme riski önlenir,
ç)Herhangi bir olay neticesinde kabin içinde mahsur
kalan çalışanların tehlikeye maruz kalmaması ve kurtarılması sağlanır.
3.2.4.1. Şayet, çalışma yerinin özelliği ve yükseklik farklılıklarından dolayı taşıma kabininin düşme riski, alınan
güvenlik önlemlerine rağmen önlenemiyorsa, emniyet
katsayısı daha yüksek güvenlik halatı ile teçhiz edilip,
her çalışma günü kontrol edilir.
Bakım, Onarım Ve Periyodik
Kontroller İle İlgili Hususlar
1. Genel hususlar
1.1. İş ekipmanlarının bakım, onarım ve periyodik kontrolleri, ilgili ulusal ve uluslararası standartlarda belirlenen aralıklarda ve kriterlerde, imalatçı verileri ile fen ve
tekniğin gereklilikleri dikkate alınarak yapılır.
1.2. İş ekipmanlarının bakımları (günlük, haftalık, aylık,
üç aylık, altı aylık ve benzeri), ilgili standartlarda belirlenen veya imalatçının belirlediği şekilde, imalatçı tarafından yetkilendirilmiş servislerce veya işyeri tarafından
görevlendirilmiş kişilerce yapılır.
1.3. İş ekipmanlarının, her çalışmaya başlamadan
önce, operatörleri tarafından kontrollere tabi tutulmaları sağlanır.
1.3.1. Test, deney ve tahribatsız muayeneler dışında iş
ekipmanı günlük muayeneden geçirilir. Kullanım sırasında ekipman, çatlak, gevşemiş bağlantılar, parçalardaki deformasyon, aşınma, korozyon ve benzeri belirtiler bakımından gözle muayene edilir.
55
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
1.3.2. Çatlak, aşırı aşınma ve benzeri tespit edilen herhangi bir iş ekipmanı daha ayrıntılı muayene için kullanım dışı bırakılır. Gözle muayene, operatör veya iş ekipmanını ve işlevlerini bilen personel tarafından yapılarak
kayıt altına alınır.
1.3.3. Muayeneler; haftalık, aylık, üç aylık ve benzeri periyotlarla iş ekipmanının ilgili olduğu standartların
veya imalatçısının öngördüğü düzenli aralıklarla tekrarlanır.
1.3.4. İş ekipmanında günlük, haftalık, aylık, üç aylık ve
benzeri düzenli aralıklarla yapılan muayeneler ile tüm
bakım ve onarımlar kayıt altına alınır.
1.4. Periyodik kontrol aralığı ve kriterleri standartlar ile
belirlenmemiş iş ekipmanlarının periyodik kontrolleri,
varsa imalatçının öngördüğü aralık ve kriterlerde yapılır. Bu hususlar, imalatçı tarafından belirlenmemiş ise iş
ekipmanının periyodik kontrolü, bulunduğu işyeri ortam
koşulları, kullanım sıklığı ile kullanım süresi gibi faktörler göz önünde bulundurularak, yapılacak risk değerlendirmesi sonuçlarına göre, belirlenecek aralıklarda yapılır. Belirlenen periyodik kontrol aralığının bu Yönetmelikte belirtilen istisnalar(*) dışında bir yılı aşmaması gerekir.
1.5. Birden fazla iş yapmak amacıyla imal edilen iş
ekipmanları yaptıkları işler göz önünde bulundurularak
ayrı ayrı periyodik kontrole tabi tutulur.
1.6. Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler tarafından yapılacak kontroller sonucunda periyodik kontrol
raporu düzenlenir. Düzenlenen belgeler, iş ekipmanının
kullanıldığı sürece saklanır.
1.7. İş ekipmanının periyodik kontrolü sonucunda düzenlenecek raporda aşağıdaki bölümler bulunur:
1.7.1. Genel bilgiler: Bu bölümde işyerinin adı, adresi,
iletişim bilgileri (telefon, faks, elektronik posta adresi,
internet sitesi ve benzeri), periyodik kontrol tarihi, normal şartlarda yapılması gereken bir sonraki periyodik
kontrol tarihi ve gerekli görülen diğer bilgilere yer verilir.
1.7.2. İş ekipmanına ait teknik özellikler: Raporun bu
bölümünde periyodik kontrole tabi tutulacak iş ekipmanının adı, markası, modeli, imal yılı, ekipmanın seri numarası, konumu, kullanım amacı ile gerek görülen teknik özellikler ve diğer bilgilere yer verilir.
1.7.3. Periyodik kontrol metodu: İlgili standart numarası
ve adı, periyodik kontrol esnasında kullanılan ekipmanların özellikleri ve diğer bilgiler belirtilir.
1.7.4. Tespit ve değerlendirme: Raporun bu bölümünde EK-III madde 1.7.3’te belirlenen kurallar ve yapılan
periyodik kontrolden elde edilen değerlerin, yine EK-III
madde 1.7.2’de yer verilen iş ekipmanının teknik özelliklerini karşılayıp karşılamadığı hususu ile ilgili standart
ve teknik literatürde yer alan sınır değerlere uygun olup
56
olmadığı kıyaslanarak değerlendirilir. Periyodik kontrolde uygulanan test ve diğer işlemlere ilişkin bilgilere yer
verilir.
1.7.5. Test, deney ve muayene: İş ekipmanının periyodik kontrolü esnasında yapılan test deney ve muayene
(hidrostatik test, statik test, dinamik test, tahribatsız muayene yöntemleri ve benzeri) sonuçları belirtilir.
1.7.6. İkaz ve öneriler: Yapılan periyodik kontrol sonucunda iş sağlığı ve güvenliği yönünden uygun bulunmayan hususların belirlenmesi halinde, bunların nasıl
uygun hale getirileceğine ilişkin öneriler ile bu hususlar giderilmeden iş ekipmanının kullanımının güvenli olmayacağı belirtilir.
1.7.7. Sonuç ve kanaat: Raporun bu bölümünde periyodik kontrole tabi tutulan iş ekipmanının varsa tespit edilen ve giderilen noksanlıklar açıklanarak, bir sonraki periyodik kontrole kadar geçecek süre içerisinde görevini
güvenli bir şekilde yapıp yapamayacağı açıkça belirtilir.
1.7.8. Onay: Bu bölümde periyodik kontrolleri yapmaya
yetkili kişinin/kişilerin kimlik bilgileri, mesleği, diploma
tarihi ve numarasına ilişkin bilgiler, Bakanlık kayıt numarası ile raporun kaç nüsha olarak düzenlendiği belirtilerek, imza altına alınır. Yukarıdaki bilgilerin veya yetkili kişinin imzasının bulunmadığı raporlar geçersizdir.
1.8. İş ekipmanının özelliği gereği birden fazla branştaki periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler tarafından
periyodik kontrolün yapılması gerekmesi halinde, müştereken veya her bir branştan yetkili kişi kendi konusu
ile ilgili kısmın raporunu düzenleyip imzalar.
1.9. İş sağlığı ve güvenliği yönünden uygun bulunmayan hususların tespit edilmesi ve bu hususlar giderilmeden iş ekipmanının kullanılmasının uygun olmadığının belirtilmesi halinde; bu hususlar giderilinceye kadar iş ekipmanı kullanılmaz. Söz konusu eksikliklerin giderilmesinden sonra yapılacak ikinci kontrol sonucunda; eksikliklerin giderilmesi için yapılan iş ve işlemler ile
iş ekipmanının bir sonraki kontrol tarihine kadar güvenle kullanılabileceği ibaresinin de yer aldığı ikinci bir belge düzenlenir.
2.4. Tezgâhlar
2.4.1. Makine ve tezgâhların periyodik kontrolleri EK-III,
madde 1.4.’te yer alan hususlara uygun olarak yapılır.
2.4.2. Makine ve tezgâhların periyodik kontrolleri, makine mühendisleri, makine tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır.
2.4.3. Elektronik kumanda sistemi ile donatılmış makine
ve tezgâhların periyodik kontrolü; makine veya mekatronik mühendisi ile elektrik mühendisleri ve/veya bunların teknikerleri tarafından birlikte yapılır.
Makinalarla İlgili Talimatlar
Makina Emniyet Yönetmeliği (2006/42/AT, Resmi Gazete Tarihi: 03.03.2009 ve sayı: 27158)
Düzenleyen: Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
1.7.4 Talimatlar
Bütün makinalarda, Türkçe hazırlanmış talimatlar bulunmalıdır.
Makinaların beraberinde yer alan talimatlar ya ‘Orijinal
talimatlar’ olmalı ya da orijinal talimatların Türkçe olmaması halinde ‘Orijinal talimatların tercümesi’ olmalıdır, bu durumda orijinal talimatlar da çevirileri ile birlikte verilmelidir.
İstisna olarak, imalâtçı veya yetkili temsilcisi tarafından
görevlendirilen uzman personelin kullanımı amacıyla hazırlanan bakım talimatları Türkçenin yanı sıra uzman personelin anlayabileceği Topluluk dilinde verilebilir.
Talimatlar aşağıda düzenlenen ilkeler doğrultusunda
hazırlanmalıdır.
1.7.4.1 Talimatların hazırlanması ile ilgili
genel ilkeler
(a)Talimatlar Türkçe hazırlanmalı, orijinal talimatların
başka bir dilde olması halinde beraberinde Türkçeye çevirisi yer almalıdır. İmalatçı veya yetkili temsilcisi tarafından doğrulanan dil versiyonu/versiyonları
üzerinde ‘Orijinal talimatlar’ ibaresi görülmelidir.
(b)Makinaların kullanılacağı ülkenin resmi dili/dillerinde ‘Orijinal talimatların’ bulunmadığı durumlarda,
imalâtçı veya yetkili temsilcisi veya bu makinayı getiren kişi tarafından söz konusu bölgedeki geçerli
dile çeviri sağlanmalıdır. Çeviri ‘Orijinal talimatların
çevirisi’ ibaresini taşımalıdır.
60
(c)Talimatların içeriği yalnızca makinaların amaçlanan
kullanımlarını değil aynı zamanda makul bir şekilde
öngörülebilen olası yanlış kullanımlarını da içermelidir.
(d)Profesyonel olmayan operatörler tarafından kullanılması düşünülen makinalar için, kullanım talimatlarının yazılması ve düzenlenmesinde bu tür operatörlerden makul olarak beklenebilecek genel eğitim
seviyeleri ve yargıda bulunabilme düzeyleri de göz
önünde bulundurulmalıdır.
1.7.4.2 Talimatların içeriği
Her bir kullanıcı el kitabı, ilgili olduğu şekilde, en azından aşağıdaki bilgileri içermelidir:
(a)İmalatçı ve yetkili temsilcisinin adı ve tam adresi,
(b)Seri numarası hariç olmak üzere, makina üzerinde
işaretlenmiş halde makinanın tanımı (1.7.3)
(c)AT Uygunluk Beyanı veya AT Uygunluk Beyanı içeriğini gösteren makinanın özelliklerini veren ve seri
numarası ve imzanın bulunmasının gerekli olmadığı
bir belge,
(d)Makinanın genel tarifi,
(e)Makinanın kullanım, bakım ve onarımı ve doğru çalışıp çalışmadığının kontrolü için gerekli çizimler, şemalar, tarifler ve açıklamalar,
(f) Operatörlerin bulunacakları muhtemel iş istasyonlarının tarifi,
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
(t) Operatörün sağlık ve güvenliğini etkilediği durumlarda, kullanılacak yedek parçaların özellikleri,
(u)Hava ile taşınan gürültü emisyonları ile ilgili aşağıdaki bilgiler:
- 70 dB(A)’yı aşıyorsa, iş istasyonlarındaki A-ağırlıklı
emisyon ses basınç seviyesi; bu düzeyin 70
dB(A)’yı aşmaması halinde, belirtilmelidir,
- 63 Pa’ı aşıyorsa, iş istasyonlarındaki C-ağırlıklı anlık
tepe ses basınç değeri (20 μPa’a göre 130 dB),
- İş istasyonlarındaki A-ağırlıklı emisyon ses basınç
seviyesi 80 dB(A)’yı aşıyorsa, makinanın yaydığı
A-ağırlıklı ses güç seviyesi.
(g)Makinanın kullanım amacının tarifi,
(h)Makinanın deneyimlerle ortaya çıkması muhtemel olduğu tespit edilen yanlış kullanım şekilleri ile ilgili uyarılar,
(i) Çizimler, şemalar ve bağlantı araçları dahil montaj,
takma ve bağlama talimatları ile makinanın monte
edileceği tesisat veya şasinin tanımlaması,
(j) Gürültü veya titreşimlerin azaltılmasına yönelik kurulum ve montaj ile ilgili talimatlar,
(k)Makinanın hizmete sunulmaları ve kullanılmaları ile
ilgili talimatlar ve gerekli ise, operatörlerin eğitimi ile
ilgili talimatlar,
(l) Yapısal olarak güvenli tasarım tedbirleri, koruma ve
uygulanan tamamlayıcı koruyucu tedbirlere rağmen
giderilemeyen riskler hakkında bilgilendirme,
(m)Uygun olan durumlarda kişisel koruyucu ekipman
da dahil olmak üzere, kullanıcı tarafından alınması
gereken koruyucu tedbirler hakkında talimatlar,
(n) Makinaya takılabilecek takımların temel karakteristikleri,
(o)Makinanın kullanım, nakliye, montaj, hizmet dışı
iken sökme, test etme ve öngörülebilir arızalar sırasında kararlılık şartını karşıladığı koşullar,
(p)Taşıma, elleçleme ve depolama işlemlerinin güvenli
bir şekilde yapılmasını teminen, makinanın ve varsa
ayrı olarak taşınması gereken parçalarının kütlesini
veren talimatlar,
(q)Kaza veya arıza durumunda izlenecek çalıştırma
yöntemi; blokaj oluşumu muhtemel ise, ekipmanın
güvenli bir şekilde blokajdan kurtarılması için izlenecek çalıştırma yöntemi,
(r) Kullanıcı tarafından yapılacak olan ayarlama ve bakım çalışmalarının ve uyulması gereken koruyucu
bakım tedbirlerinin tarifi,
(s)Ayarlama ve bakım çalışmalarının güvenli bir şekilde yapılması amacıyla tasarlanmış, bu işlemler sırasında alınacak koruyucu tedbirleri içeren talimatlar,
Bu değerler söz konusu makinada ölçülen fiili değer
olmalı veya üretilecek makinayı temsil eden teknik olarak
kıyaslanabilir makinadan alınan ölçümlere göre oluşturulan
değerler olmalıdır.
Çok büyük makinalarda, A-ağırlıklı ses güç seviyesi yerine, makina etrafında belirli konumlardaki A-ağırlıklı emisyon ses basınç seviyeleri gösterilebilir.
Uyumlaştırılmış standardların uygulanmadığı durumlarda, ses seviyeleri makina için en uygun yöntem kullanılarak ölçülmelidir. Ses emisyon değerleri gösterildiğinde,
bu değerlere ait belirsizlikler de belirtilmelidir. Ölçmeler
sırasında makinanın çalışma koşulları ile kullanılan ölçme
yöntemi de açıklanmalıdır.
Çalışma istasyonlarının tanımlanmamış olduğu ya
da tanımlanamadığı durumlarda, A-ağırlıklı ses basınç
değerleri makina yüzeyinden 1 metre mesafede ve zeminden veya erişim platformundan 1,6 metre yükseklikte
ölçülmelidir. Azami ses basıncının konumu ve değeri belirtilmelidir.
30/12/2006 tarihli ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu ile İlgili Yönetmelikte
(2000/14/AT) ses basınç seviyelerinin veya güç seviyelerinin ölçümü için başka şartların öngörülmesi durumunda,
bu paragrafın (1.7.4.2) ilgili hükümleri yerine anılan yönetmelik uygulanmalıdır.
(v)Makinanın kişilere özellikle de vücuda yerleştirilen
aktif ya da aktif-olmayan cihazlar taşıyan kişilere
zarar verebilecek iyonize-olmayan ışıma yayması
muhtemel ise, operatör ve maruz kalan kişiler için
yayılan ışıma ile ilgili bilgiler.
1.7.4.3 Satış dokümanları
Makinaları tanımlayan satış dokümanları, sağlık ve güvenlik hususları bakımından talimatlara aykırı olmamalıdır.
Makinanın performans karakteristiklerini tanımlayan satış
dokümanları, talimatlarda yer alanlarla aynı emisyon bilgilerini içermelidir.
61
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Kaldırma İşlemlerinde
Sağlık Güvenlik Önlemleri
Makina Emniyet Yönetmeliği (2006/42/AT, Resmi Gazete Tarihi: 03.03.2009 ve sayı: 27158)
4.1.1 Tarifler
4.1.2 Mekanik tehlikelere karşı koruma
(a)Kaldırma işlemi; mallardan ve/veya kişilerden oluşan birim yüklerin, belli bir anda, seviye değişikliğini
gerektiren hareketini,
4.1.2.1 Dengesizlikten kaynaklanan riskler
(b)Güdümlü yük; Toplam hareketin, konumu sabit noktalarla belirlenen rijit ya da esnek kılavuzlar boyunca yapıldığı yükü,
(c)Çalışma kat sayısı; imalatçı veya yetkili temsilcisi
tarafından garanti edilmiş olan aksamın kaldırabileceği üst yük sınır değeri ile aksam üzerinde işaretli
azami çalışma yük değeri arasındaki aritmetik oranı,
(d)Deney kat sayısı; kaldırma makinaları veya bir kaldırma aksesuarı üzerinde statik ya da dinamik deneyleri yapmak için kullanılan yük ile kaldırma makinası veya kaldırma aksesuarı üzerinde işaretli azami
çalışma yükü arasındaki aritmetik oranı,
(e)Statik deney; kaldırma makinalarının veya bir kaldırma aksesuarının önce muayene edilip, uygun bir
statik deney kat sayısı ile çarpılmış azami çalışma
yüküne maruz bırakıldığı, daha sonra da bahse
konu yükün kaldırılarak, hasar görüp görmediğini
tespit etmek için tekrar muayene edildiği deneyi,
(f) Dinamik deney; kaldırma makinasının, dinamik davranışı açısından, düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol etmek üzere, olası bütün konfigürasyonlarında,
uygun bir dinamik deney kat sayısı ile çarpılmış
azami çalışma yükü altında çalıştırıldığı, kaldırma
makinasının işlevini doğru bir şekilde yaptığını kontrol etmek için dinamik davranışının hesaplandığı
deneyi,
(g)Taşıyıcı; makinanın, üstünde ya da içinde, kaldırılacak kişilerin ve/veya eşyaların taşındığı parçasını
ifade eder.
62
Makinalar, bütün nakliye, montaj ve demontaj işlemlerinin her aşamasında, öngörülebilir aksam arızaları ve talimat el kitabına uygun olarak yapılan deneyler sırasında
da dahil olmak üzere, hizmette ve hizmet dışı iken, 1.3.1
numaralı paragrafın gerektirdiği kararlılık muhafaza edilecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir. Bu amaçla,
imalâtçı veya yetkili temsilcisi uygun olan doğrulama yöntemlerini kullanmalıdır.
4.1.2.2 Kılavuz raylar ve raylı yollar üzerinde çalışan
makinalar
Makinalar, kılavuz raylar veya raylı yollar üzerinde etkiyerek raydan çıkmayı önleyen tertibatlarla teçhiz edilmelidir. Bu tür tertibatlara rağmen, hala raydan çıkma veya ray
ya da hareketli aksam arızası riski varsa, ekipmanların, aksamın ya da yükün düşmesini veya makinanın devrilmesini
önleyen tertibatlar konmalıdır.
4.1.2.3 Mekanik dayanım
Makinalar, uygun olduğunda atmosferik faktörlerin ve
insanların uyguladığı kuvvetlerin etkileri gerektiği şekilde
dikkate alınarak, kaldırma aksesuarları ve bunların aksamı,
kullanım altında ve de uygun ise kullanım dışında, öngörülen montaj ve çalışma koşulları altında ve bütün ilgili konfigürasyonlarda, maruz kaldıkları yüklere dayanabilecek kapasitede olmalıdırlar. Bu şart nakliye, montaj ve demontaj
sırasında da karşılanmalıdır.
Makinalar ve kaldırma aksesuarları, amaçlanan kullanımlarını göz önünde tutarak, yorulma ve aşınmadan ileri
gelen arızaları önleyecek şekilde tasarımlanmalı ve imal
edilmelidirler.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Kullanılan malzeme, amaçlanan çalışma ortamına göre,
özellikle korozyon, aşınma, darbe, aşırı sıcaklık, yorulma, kırılganlık ve yaşlanma gibi faktörler dikkate alınarak seçilmelidir.
Makinalar ve kaldırma aksesuarları, statik deneylerde
aşırı yüke, kalıcı bir şekil bozukluğu veya yapısal bir kusur
meydana gelmeksizin dayanacak şekilde tasarımlanmalı
ve imal edilmelidirler. Dayanım hesaplamalarında yeterli bir
güvenlik düzeyini garanti etmek için seçilen statik deney
katsayısı değeri hesaba katılmalıdır. Genel bir kural olarak
bu katsayı aşağıdaki değerlere sahiptir:
(a)Manuel çalıştırılan makinalar ve kaldırma aksesuarları: 1,5,
(b)Diğer makinalar: 1,25.
Makinalar dinamik deney katsayısı ile çarpılmış azami
çalışma yükü kullanılarak yapılan dinamik deneylerden, bir
arıza meydana gelmeden, geçecek şekilde tasarımlanmalı
ve imal edilmelidir. Bu dinamik deney katsayısı yeterli bir
güvenlik düzeyini garanti etmek amacıyla seçilir: genel bir
kural olarak, bu katsayı 1,1’e eşittir. Genel bir kural olarak,
bu deneyler verilen anma hızlarında yapılır. Şayet makinanın kumanda devresi belli sayıda eşzamanlı harekete
imkân veriyorsa, deneyler en olumsuz koşullar altında, genel bir kural olarak ilgili hareketleri birleştirerek yapılmalıdır.
4.1.2.4 Kasnak, tambur, dişli çark, halat ve zincirler
Kasnak, tambur ve dişli çarklar, kendilerine takılacak halat veya zincirlerin boyutu ile orantılı bir çapa sahip olmalıdır.
Tambur ve dişli çarklar, teçhiz edildikleri halat ve zincirlerin gevşemeksizin sarılabilecekleri şekilde tasarımlanmalı,
imal edilmeli ve takılmalıdırlar.
Doğrudan yükü kaldırmak veya taşımak için kullanılan
halatlar, uçları dışında herhangi bir ek bağı içermemelidir.
Bununla birlikte, tasarım gereği kullanım ihtiyaçlarına göre
düzenli bir şekilde tadil edilmesi düşünülen uygulamalarda
halat ekleme bağlarına izin verilebilir.
Halatın bütünü ve uçları, yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak şekilde seçilmiş bir çalışma katsayısına sahip olmalıdır. Genel bir kural olarak bu kat sayı 5’tir.
Kaldırma zincirleri, yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak
şekilde seçilmiş bir çalışma katsayısına sahip olmalıdır. Genel bir kural olarak bu katsayı 4’tür.
Yeterli bir çalışma katsayısına ulaşıldığını doğrulamak
için, imalâtçı veya yetkili temsilcisi, doğrudan kaldırma
amaçlı olarak kullanılan her bir halat ve zincir ve halat tipi ve
halat uçları için uygun deneyleri yapmalı veya yaptırmalıdır.
4.1.2.5 Kaldırma aksesuarları ve bunların
aksamları
Kaldırma aksesuarları ile bunların aksamları, verilen
bir uygulama için belirlenen çalışma koşullarında belirtildiği gibi ömür beklentisine uygun olan belli sayıda işletme
döngüleri için yorulma ve yaşlanma süreçlerine göre ölçülendirilmelidirler.
Ayrıca:
(a)Tel-halat/halat-halat ucu kombinasyonlarının çalışma kat sayısı yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak
şekilde seçilmeli; genel bir kural olarak bu katsayı
5’e eşittir. Halatlar, uç kısımları dışında herhangi bir
eklenti bağı ihtiva etmemelidir.
(b)Kaynaklı baklalı zincirler kullanıldığında, bunlar
kısa baklalı tipte olmalıdır. Zincirlerin çalışma kat
sayısı yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak şekilde seçilmeli; genel bir kural olarak bu kat sayı 4’e
eşittir,
(c)Dokuma halat veya sapanların çalışma katsayısı
malzemeye, imalât yöntemine, ölçülerine ve kullanıma bağlıdır. Bu katsayı yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak şekilde seçilmelidir; genel bir kural
olarak bu kat sayı, kullanılan malzemenin çok iyi
kalite olması ve imalât yönteminin kullanım amacına uygun olması koşuluyla, 7’ye eşittir. Aksi halde,
katsayı, genel bir kural olarak, eşdeğer bir güvenlik düzeyini sağlamak için daha yüksek seçilmelidir. Dokuma halatlar ve sapanlarda, herhangi bir
düğüm, uçsuz sapanlar hariç olmak üzere sapan
uçlarındakiler dışında ek bağları veya bağlantılar
olmamalıdır,
(d)Bir sapanı oluşturan ve sapanla birlikte kullanılan
bütün metalik aksamlar yeterli bir güvenlik düzeyi
sağlayacak şekilde seçilmiş bir çalışma katsayısına sahip olmalıdır; genel bir kural olarak bu katsayı
4’e eşittir,
(e)Çok bacaklı bir sapanın azami çalışma yükü; en
zayıf bacağın çalışma katsayısı, bacak sayısı ve
sapan konfigürasyonuna bağlı bir azaltma faktörü
esas alınarak belirlenir,
(f) Yeterli bir çalışma kat sayısına ulaşıldığını doğrulamak için, imalâtçı veya yetkili temsilcisi, (a), (b), (c)
ve (d) şıklarında belirtilen her bir aksam için uygun
deneyleri yapmalı veya yaptırmalıdır.
4.1.2.6 Hareketlerin kumandası
Hareketlere kumanda eden tertibatlar, üzerine takıldıkları makinaları güvenli durumda tutacak şekilde faaliyet
göstermelidir.
(a)Makinalar, aksamlarının hareket büyüklükleri belirtilen sınırlar içerisinde kalacak şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmeli veya buna yönelik tertibatlarla
teçhiz edilmelidir. Uygun olduğunda, bu tertibatlar
çalışmadan önce bir uyarı sinyali verilmelidir.
(b)Birden fazla sabit veya raya monte edilmiş olan makinalar, bir çarpışma riski oluşturacak şekilde aynı
mekânda eş zamanlı olarak manevra edilebiliyorsa,
bu tür makinalar bu risklerin önlenmesini sağlayacak sistemlerin takılmasına imkân verecek şekilde
tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.
63
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
(c)Makinalar, gücün kısmen veya tamamen kesilmesi halinde veya operatör makinayı durdurduğunda
dahi, yüklerin tehlikeli bir şekilde sürüklenmeyeceği
veya serbest ve beklenmedik bir şekilde düşmeyeceği şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.
(d)Normal çalışma koşullarında, işlevleri bu şekilde
çalışmasını gerektiren makinalar hariç olmak üzere,
yükü sadece sürtünmeli fren ile indirmek mümkün
olmamalıdır.
(e)Tutucu tertibatlar yüklerin yanlışlıkla düşürülmesini
önleyecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidirler.
4.1.2.7 Taşıma sırasında yüklerin hareketleri
Makinaların çalışma konumu, aynı zamanda manevra
halinde olabilecek kişi, ekipman veya diğer makinalarla
bir tehlike oluşturması mümkün olası çarpışmaları önlemek
için, hareketli parçaların hareket yollarını en geniş açıdan
görebilecek şekilde yerleştirilmelidir.
Yükü yönlendirilen makinalar, yükün, varsa taşıyıcının
veya denge ağırlığının hareketinden dolayı kişilerin yaralanmasını önleyecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.
4.1.2.8 Sabit iniş mahallerine hizmet veren
makinalar
4.1.2.8.1 Taşıyıcının hareketleri
Sabit iniş mahallerine servis yapan makinaların taşıyıcılarının hareketleri, iniş mahallerine doğru hareketlerinde
ve iniş mahallerinde iken rijit bir şekilde yönlendirilmelidir.
Makas sistemleri de rijit kılavuzlama olarak kabul edilir.
4.1.2.8.2 Taşıyıcıya erişim
Kişilerin taşıyıcıya erişimi söz konusu olduğu durumlarda, makinalar, erişim sırasında, özellikle de yüklenirken
veya boşaltılırken, taşıyıcı hareketsiz kalacak şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.
Makinalar, taşıyıcı ile iniş mahalli arasındaki seviye farkının düşme riski oluşturmamasını sağlayacak şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.
4.1.2.8.3 Hareket halindeki taşıyıcıya temas
nedeniyle oluşan riskler
4.1.2.7 numaralı paragrafın ikinci fıkrasında ifade edilen gereklilikleri karşılamak için gerekli olduğunda, seyir
alanı normal çalışma esnasında erişilemez duruma getirilmelidir.
Muayene veya bakım sırasında taşıyıcının altında veya
üstünde yer alan kişilerin taşıyıcı ile sabit parçalar arasında
ezilme riskinin olması durumunda, fiziki bir sığınma alanı
veya taşıyıcının hareketini bloke edecek mekanik tertibatlar
vasıtasıyla yeterli bir boşluk sağlanmalıdır.
64
4.1.2.8.4 Taşıyıcıdan düşen yük nedeniyle oluşan risk
Taşıyıcıdan yükün düşmesi nedeniyle bir risk oluşması
durumunda, makinalar bu riski önleyecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidirler.
4.1.2.8.5 İniş mahalli
İniş mahallerinde kişilerin hareketli taşıyıcılara veya diğer
hareketli parçalara temasından doğan riskler önlenmelidir.
Taşıyıcının iniş mahallinde bulunmadığında, kişilerin,
seyir alanına düşme riskinin bulunduğu durumlarda, bu riski önlemek için mahfazalar takılmalıdır. Bu mahfazalar seyir
alanı yönünde açılmamalıdır. Bunlara, taşıyıcının konumu
tarafından kontrol edilen ve
• Mahfazalar kapalı duruma gelip kilitleninceye kadar
taşıyıcının hareket etme tehlikesini,
• Taşıyıcı, kendisine ait iniş mahallinde duruncaya kadar, bir mahfazanın açılma tehlikesini
önleyen bir kilitleme tertibatı takılmalıdır.
4.1.3 Amaca uygunluk
Kaldırma makinaları veya kaldırma aksesuarları piyasaya arz edildiklerinde veya ilk defa hizmete sunulduklarında, imalâtçı veya yetkili temsilcisi, uygun önlemleri alarak
ya da aldırarak, manüel veya güç tahrikli olarak kullanıma
hazır olan makinaların veya kaldırma aksesuarlarının belirlenen işlevleri güvenli bir şekilde yerine getirebilmelerini
sağlamalıdır.
4.1.2.3 numaralı paragrafta belirtilen statik ve dinamik
deneyler hizmete sunulmaya hazır bütün kaldırma makinalarına uygulanmalıdır.
Makinaların imalâtçının tesislerinde ya da yetkili temsilcisinin tesislerinde monte edilememesi durumunda,
kullanım yerinde uygun önlemler alınmalıdır. Aksi halde,
imalâtçının tesislerinde veya kullanım yerinde önlemler alınabilir.
4.2 Güç kaynağı manuel olmayan
makinalarla ilgili kurallar
4.2.1 Hareketlerin kumandası
Makinaların veya ekipmanlarının hareketlerini kumanda
etmek için, çalışır konumda tutulduğu sürece çalışan kumanda tertibatları kullanılmalıdır. Bununla birlikte yüklerin
ya da makinaların çarpma riskinin bulunmadığı kısmi veya
tam hareket durumlarında, bu tertibatların yerine, operatörün çalışır konumda tutulduğu sürece çalışan kumanda
tertibatı kullanmasına gerek kalmadan, önceden seçilmiş
konumlarda otomatik durdurmaya izin veren kumanda tertibatları konabilir.
4.2.2 Yükleme kumandası
1000 kg’dan az olmayan azami çalışma yüklerine ya da
40.000 Nm’den az olmayan devrilme momentlerine sahip
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
olan makinalar, aşağıdaki durumlarda sürücüyü uyaracak
ve tehlikeli hareketleri engelleyecek tertibatlarla teçhiz edilmelidir:
- Azami çalışma yükünün ya da azami çalışma momentinin yükleme nedeniyle aşılmış olması sonucu,
aşırı yükleme durumları veya
- Devrilme momentinin aşılmış olması durumu.
4.2.3 Halatlarla kılavuzlanan kurulumlar
Halatlı taşıyıcılar, çekiciler veya çekici taşıyıcıları, denge ağırlıkları ile veya gerilmenin sürekli olarak kontrol edilmesini sağlayan bir tertibat ile tutulmalıdır.
4.3 Bilgi ve işaretler
4.3.1 Zincir, halat ve şeritler
Kaldırma zincirleri, halatları ya da şeritlerin grubun bir
parçasını oluşturmayan her boyu, bir işaret veya bunun
mümkün olmadığı durumlarda imalâtçıyı veya yetkili temsilcisini ve ilgili belgeye atıf yaparak tanımlayan bir plaka ya
da sökülemeyen bir halka taşımalıdır.
Yukarıda bahsedilen belge en azanından aşağıdaki bilgileri göstermelidir:
(a)İmalatçının veya uygun olduğunda, yetkili temsilcisinin adı ve adresi,
(b)Zincir veya halatın aşağıdaki bilgileri içeren bir tanımı:
• Anma boyutu,
• Yapısı,
• Yapıldığı malzeme ve
• Malzemeye uygulanan herhangi özel bir metalurjik
işlem.
(c)Kullanılan deney yöntemi,
(d)Zincir ya da halatın hizmet sırasında maruz kalabileceği azami yük. Amaçlanan uygulamalar esas
alınarak bir değer aralığı verilebilir.
4.3.2 Kaldırma aksesuarları
4.3.3 Kaldırma makinaları
Azami çalışma yükü makina üzerine belirgin bir şekilde
işaretlenmelidir. Bu işaretleme okunaklı, silinemez ve kodlanmamış bir biçimde olmalıdır.
Azami çalışma yükünün makinanın konfigürasyonuna
bağlı olduğu durumlarda, her bir çalışma konumuna, tercihen diyagram şeklinde ya da çizelgelerle, her bir konfigürasyon için izin verilen çalışma yükünü gösteren bir yük
plakası takılmalıdır.
Sadece eşya taşımaya yönelik ve kişilere erişime imkân
verecek bir taşıyıcı ile teçhiz edilmiş makinalar, insanların
taşınmasını önlemek amacıyla açık ve silinmez bir uyarı taşımalıdır. Bu uyarı erişimin mümkün olduğu her yerde görünmelidir.
4.4 Talimatlar
4.4.1 Kaldırma aksesuarları
Her bir kaldırma aksesuarı veya ticari olarak bölünemeyen her parti kaldırma aksesuarı ile birlikte asgari olarak
aşağıdaki bilgileri veren talimatlar verilmelidir:
(a)Kullanım amacı,
(b)Kullanım sınırları (özellikle 4.1.2.6 (e) numaralı paragrafa tam olarak uymayan manyetik veya vakumlu tutucular gibi kaldırma aksesuarları için),
(c)Montaj, kullanım ve bakım talimatları,
(d)Kullanılan statik deney kat sayısı.
4.4.2 Kaldırma makinaları
Kaldırma makinaları ile birlikte aşağıdakiler hakkında
bilgi içeren talimatlar verilmelidir:
(a)Makinaların teknik özellikleri ve özellikle de:
• Azami çalışma yükü ve uygun durumlarda, 4.3.3
numaralı paragrafın ikinci fıkrasında tanımlanan yük
plakası veya yük çizelgesinin kopyası,
• Destekler ya da bağlantı parçalarındaki reaksiyonlar ile uygun olduğunda, rayların karakteristikleri,
Kaldırma aksesuarları aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:
• Uygun olduğu durumlarda, balast kurulum tanımları
ve araçları,
- Güvenli bir kullanım için gerekli olduğu durumlarda
malzemenin tanımı,
(b)Makina ile birlikte verilmemişse kayıt kütüğü kapsamı,
- Azami çalışma yükü.
Üzerine bir işaretleme yapılması fiziksel olarak mümkün
olmayan kaldırma aksesuarlarında, ilk paragrafta bahsedilen özellikler bir plaka ya da eş değer bir malzeme üzerinde gösterilip aksesuara iliştirilmelidir.
Bu özellikler okunaklı olmalı ve aşınma nedeniyle görünürlüğü bozulmayacak veya aksesuarın dayanımını tehlikeye sokmayacak bir yere yerleştirilmelidir.
(c)Özellikle operatörün yükten kaynaklanan doğrudan
görüşteki azalmayı gidermek kullanım tavsiyeleri,
(d)Uygun olduğu durumlarda, imalâtçı veya yetkili
temsilcisi tarafından yapılan statik ve dinamik deneyleri ayrıntılı olarak veren bir deney raporu,
(e)Kullanılacağı şekilde imalâtçının tesislerinde montajı yapılmayan makinalar için, ilk defa hizmete sunulmadan önce, 4.1.3 numaralı paragrafta belirtilen
önlemleri yerine getirmek için gerekli olan talimatlar.
65
Verimlilik ve
Operatör Eğitimi
Makinelerin uygun
işletme şartları altında,
yetkili ve eğitimli operatörler
tarafından doğru bir biçimde
kullanılması, koruyucu ve
planlı bakım gerçekleştirilmesi
ile de makinelerin arıza
oranlarını sıfıra yaklaştırmak
mümkündür. Uygun işletme
şartları denildiğinde, işe
uygun makinenin seçilmesi ve
kapasitesine uygun biçimde
kullanılması; doğru biçimde
kullanma denildiğinde,
eğitimli operatör tarafından
kullanılması, planlı bakım
denildiğinde ise koruyucu
ve programa dayalı bakım
kastedilmektedir.
66
Ahmet ÖZCAN/ Makina Eğt. Müh. Teknik Elemanı/ Karayolları Akköprü Atölye Müd.
İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar insanoğlu,
yaşamı kolaylaştırmak amacıyla bitmek tükenmek bilmeyen bir arayış içerisinde olmuştur. Bu amaçla ok, mızrak
yapmış; ateşi bulmuş ve tekerleği icat etmiştir. Günümüze
değin ihtiyaç duyduğu ne varsa üzerinde kafa yormuş ve
ihtiyaçlarını gidermek için pek çok denemeye girişmiştir.
Keşfettiği yaşamı kolaylaştıran elemanlara da makine adını
vermiştir.
2010’lu yıllara geldiğimizde, enerjinin giderek önem kazanmasıyla birlikte, makinelerin verimliliği ve ekonomikliği
ön plana çıkmıştır. Verimlilik ve ekonomiklik makine imalatçılarını ve makine işletmecilerini farklı açılardan etkilemektedir. İşletmeciler açısından düşünüldüğünde, şu anda
yoğun olarak kullanılan fosil kaynaklı yakıt rezervleri sınırlı,
sonlu ve işletmedeki payı büyüktür. Türkiye’nin de imzaladığı Kyoto protokolünün esasları da makine işletmesinin
bilimsel yöntemlerle yapılmasını zorunlu hale getirmektedir. İmalatçılar açısından düşünüldüğünde ise, yukarıda
da bahsedildiği gibi şu anda kullanılan fosil kaynaklı yakıt
rezervlerinin sınırlı ve sonlu oluşundan dolayı bu teknolojiler üzerine üretilen makinelerde, en çok işi en az enerji ile
yapabildiği ölçüde dünya pazarlarında yer bulabilecektir.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Makinenin belirlenmiş olan ekonomik ömrünü yakalamak
ve işletme maliyetlerini minimum seviyelerde tutmak için teknik personel eğitimlerinin zorunlu olduğu kanısındayım.
yüksek sıcaklıklar, yüksek gerilim altında sürtünmeler, yüksek darbeler, yüksek ataletlerin sönümlenmeleri gibi ağır
çalışma şartlarına maruzdur.
Ekonomik sınırların ortadan kalktığı günümüzde, General Electric’in efsanevi CEO’su Jack Welch’in bir sözüne dikkat çekmek istiyorum. “Bir kuruluştaki değişim hızı,
kuruluş dışındaki değişim hızından düşükse, o kuruluşun
sonu yakındır.”
Bu çalışma şartlarına rağmen, kimi üreticiler motorlar için
1 milyon ve üzeri çalışma kilometrelerini taahhüt etmektedirler. Değerlendirmemizi gidilen yol üzerinden yaptığımızda,
bir makinenin, bir yılda ortalama 50.000 kilometre yol yaptığını düşünürsek bu makinenin motorunun zorunlu (?) olarak revizyon edilmesi için 20 yılın geçmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Çalışma parametreleri saat olan makineler
açısından düşünüldüğünde ise, makinenin 1 saatte 40 kilometre yol aldığını kabul edersek revizyon için gereken süre
1.000.000 / 40 km/h = 25.000 saat’e karşılık gelmektedir.
Başka bir ifadeyle sadece koruyucu bakım ve periyodik bakım ve kontroller yapılarak kamyon, greyder, yükleyici veya
silindir vb. gibi makinelerin motorları yaklaşık 20 yıl problemsiz hizmet verebilmesi gerektiği sonucuna ulaşılır.
Makinelerden, kullanıcılar tarafından satın alındıktan
sonra işletme sürecinde gerekli kontrolleri yapılarak, koruyucu ve periyodik bakımları gerçekleştirilerek ve eğitimli
operatörler tarafından doğru bir biçimde kullanılarak gerekli verim sağlanabilir.
Makinelerin uygun işletme şartları altında, yetkili ve eğitimli operatörler tarafından doğru bir biçimde kullanılması,
koruyucu ve planlı bakım gerçekleştirilmesi ile de makinelerin arıza oranlarını sıfıra yaklaştırmak mümkündür. Uygun
işletme şartları denildiğinde, işe uygun makinenin seçilmesi ve kapasitesine uygun biçimde kullanılması; doğru biçimde kullanma denildiğinde, eğitimli operatör tarafından
kullanılması, planlı bakım denildiğinde ise koruyucu ve
programa dayalı bakım kastedilmektedir.
Resim 1: Bir Makinenin Güç Aktarma Organları
Yukarıdaki çizgisel görüntüde 6x6 bir makinenin güç
aktarma organları görülmektedir. Kullandığımız makinelerde hareket akış organları veya bir başka deyişle güç
aktarma organları bir sistem üzerine dizilirler. Örnek olarak yukarıda çizgisel görüntüde motor, makinenin (sürüş
yönüne göre) önüne veya arkasına yerleştirilebilir. Motorun değişik noktalarından güç çıkışları alınabilir. Örneğin,
yerleşime göre titreşim damperine hidrolik pompa bağlanabilir.
Bu hareket akışı içerisinde kavrama grubu, dişli kutusu,
transfer dişli kutuları, diferansiyeller, kimi makinelerde tandemler gibi güç aktarma organlarının, içten yanmalı motor ile kıyaslandığında arıza risk oranı daha da azdır. Motor,
Bu yazımızda makine arıza oranını etkileyen ana unsurlardan “Doğru Hız Veya Çalışma Grubunun Seçilmesi”nin
önemi anlatılacaktır. Örnek olarak ise çizgisel görüntüsü
olan makinenin hareket akışının hesaplarına değinilecektir.
Operatör, iş makinesini sevk ve idare eden kişi olarak
tanımlanmaktadır. Operatör, makineyi çalıştırmadan önce
günlük bakım ve kontrollerini yapar. Kabine bindikten sonra
kontak anahtarını açık pozisyona alır ve göstergedeki kontrolleri yapar. Herhangi bir olumsuz durum yoksa, anahtarın
konumunu marş konumuna getirir ve motoru çalıştırır. Motor devrini motorun titreşimsiz çalışabileceği bir devir sayısına yükselterek (yüksek rölanti durumu motorlara göre değişiklik gösterebilir, ortalama değer olarak 1000 d/d alınabilir.) birkaç dakika çalıştırır. Kullanılan makinenin yapacağı işe göre çalışmaya başlanılır. Bu esnada unutulmamalıdır ki; motor rejim sıcaklığına (çalışma sıcaklığı) gelene kadar tam yükte çalıştırılmamalıdır. Motorun çalışma sıcaklığına gelene kadar kısmi yüklerle çalıştırılması da motora
bağlı olan enerji ve hareket aktarma organlarını da çalışma
sıcaklığına hazırlayacaktır.
Motorun devrine bağlı olsa da makinenin hızını ve çekiş
kuvveti ayarlayan elemanlar dişli kutularıdır. Dişli kutularındaki hız ve tork seçenekleri uygun kullanılmadığı takdirde
bilhassa kavrama grubu çok zarar görmektedir. Bu söylemi
küçük bir hesapla ispatlamaya çalışalım. Yapılan hesaplamalarda kayıplar ihmal edilmiş ve aktarma organlarının verimi “1” olarak alınmıştır.
GÇ = Çekiş Gücü (Nm)
MM = Motor Momenti (N)
İDK = Dişli Kutusu İletim Oranı
İD
= Diferansiyel İletim Oranı
r
= Teker yarı çapı (mm)
Gç =
MM x İDK x İD
r
67
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
1.Hız seçeneği seçildiğindeki çekiş gücü
2.Hız seçeneği seçildiğindeki çekiş gücü
GÇ= 1000 x 13 x 4 / 500 = 104000 Nm
GÇ= 1000 x 9 x 4 / 500 = 72000 Nm
Örnek: 1. hız seçeneğinin dişli oranı 13:1, 2. hız seçeneğinin dişli oranı 9:1, en yüksek motor momenti 1000 Nm,
diferansiyel tahvil oranı 4:1, lastik yarı çapı ise 500 mm olan
bir makinenin iki hız seçeneği arasındaki çekiş kuvveti farkına bir bakalım.
ve küresel ölçekte rekabet gücünü artırmaktır. Bugün gelinen noktaya da, bir bakıma elektronik kontrol ve kumanda
mekanizmalarını geliştirerek ulaşmışlardır. İkincisi ise, yeni
enerji kaynakları aramak ve bulmaktır.
Sonuç olarak; Makine statik halden dinamik hale geçerken 1.hız seçeneği yerine, 2.hız seçeneği kullanıldığında makinenin kavrama sistemine en az % 30 oranında fazla yük etki etmektedir.
Kullanma hatasına dayalı olan bu fazla yük sadece kavrama sistemini etkilememektedir. Makineler üzerinde istatistiki bir çalışma yapılırsa, aynı marka, aynı model ve aynı
yılın üretimi olan makinelerde, sadece operatöre bağlı olarak, akaryakıt-yağ harcamalarında ve makine ömürlerinde
farklılıklar olduğu görülecektir. Bunun yanı sıra bakım onarım giderlerindeki farklılık da ortaya çıkacaktır.
Bu farklılıkları en aza indirmek için, kullanıcı boyutu ile;
Sonuç olarak; Makine işletme sistemi içerisinde olan
tüm personel çeşitli eğitim programları ile desteklenmelidir.
Ana hatları ile bu programlar;
a) Makinenin teknik özellikleri hakkında bilgi vermek,
b) Ekonomik kullanma ve bakım teknikleri hakkında bilgi vermek,
c) Makinenin hakkında, kullanıcılardan gelecek olan
geri bildirimlerin önemi hakkında bilgiler vermektedir.
İmalat sektöründe de durum farklı değildir. İmalat sonrası saha çalışmalarında üretimi yapılan makine ve makine
elemanlarının takibi de aynı hassasiyetle yapılmalıdır. Geri
bildirimler belli periyotlarla değerlendirilmelidir.
Dünya, teknoloji ve üretim sektöründe iki konuda yoğunlaşmış durumdadır. Birincisi, var olan enerji kaynaklarını en verimli şekilde kullanmak, maliyeti düşürüp yerel
TMMOB Makine Mühendisleri Odasının Nisan 2008 tarihli “Dünya’da ve Türkiye’de Enerji Verimliliği Oda Raporu”
nda; 2006 yılında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine göre ulaşım sektörü, yaklaşık 14,3 milyon ton petrol eşdeğeri (TEP) enerji tükettiğini yazmaktadır. Motorların
hemen hemen hepsi petrol ürünleri ile çalışmaktadır. 2006
yılında ülkemizde kullanılan petrolün % 43’ü karayolu ulaşımında kullanılan makinelerde tüketilmiştir. Bilim, Sanayi
ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğünün 2012/1
Makine Sektörü Raporunda, Makine aksamları fiili ithalat
ve ihracat rakamları tablosunda, 2011 yılı ithalatının 27,1
milyar ABD doları olarak gerçekleştiği yazılmaktadır. Makineleri bilimsel temeller üzerine işlettiğimizde, aynı oranda petrol ithalatımızın da, makine aksamları ithalatımızın da
azalacağı kesindir. Bu tasarrufla elde edilen karlılık hem
çevreyi hem de maliyetlerimizi olumlu yönde etkileyecektir.
“Bir işyerinde işler iyi gidiyorsa eğitim bütçenizi iki katına, kötü gidiyorsa dört katına çıkarın”. Tom Peters
Tatlı rekabetlerin bizi araştırmaya, geliştirmeye, bilime
ve paylaşmaya yönlendirmesi ve dünyada hak ettiğimiz
yere bir an önce gelmemiz dileğiyle.
Kaynaklar:
1) SGM 2012/1 Makine sektörü raporu
2) MMO Nisan 2008 Dünyada ve Türkiye’de Enerji Verimliliği Oda Raporu
3) Capital Dergisi Mayıs 2003 sayısı
Resim 2. Motorlarda yanma ile ilgili bir görüntü
68
4) Kayseri.net.tr.23.08.2012
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
QUESTIONEERE
İrdeleme
Mustafa SİLPAĞAR / Makina Yüksek Mühendisi/ Limak İnşaat, Sanayi ve Tic. A.Ş
Pazar saatlerinde uzatılmış kahvaltı esnasında seyretmek zorunda kaldığımız bir eğitim koçunun televizyon
programı var. Önceleri kendi takdimi ile yetinen bonus
hocamız daha sonraları konunun uzmanı ve farklı formatlara sahip konukları ile programı renklendiriyor. Geçtiğimiz programın konuğu ise bir rehberlik hocası idi.
Dershanelerin rehberlik hocaları ile olan yaklaşımlarının
tarihi bir irdelemesini yaptıktan sonra bugünün artık çocukerkil bir düzen olduğunu ve o bilinen ataerkil-anaerkil sistemlerin değiştiğini ifade etti. Tezini kuvvetlendirme
adına günlük alışveriş pratiklerinde mağazalarda çoçukların çoğunun artık beğenmedikleri ürünü almadıklarını,
ebeveynlerin ise paketin ödemesini ve taşımasını yapmakla mükellef olduğunu gözlemlediğini iddia etti. Bu
anekdotun şirketlerin makine ve ikmalini yapan bizler ile
ilgisi tezattır. Birçok şirkette patronlar ve proje müdürleri
paranın sahibi olarak nihai kararın her daim kendilerinde
olmasını arzu ederler. Uç noktada olan bazı karar vericilerin ıvır zıvır sayılabilecek ikmal işlerine dahi karışarak şirketin işleyiş hiyerarşisini ve işleri aksettirdikleri de
bilinmektedir. Şirketlerin ikmal işlemlerinde paranın ve
kararın sahibi olanların bazı kemikleşmiş öngörüleri, ikmalcilerin kösteği olmaktadır. İkmalcilerin doğru ürünü;
proje ihtiyacı, teknik özellikler, satın alma ve işletme maliyetleri açısından irdeleyip bazı ön araştırmaları yaparak
karar mercilerinin önüne götürebilmesi bu işin profesyonellerinin genel isteğidir.
Makina ve malzeme tedarikinde irdeleme süreçleri kesinleşmiş bir formata sahip değildir. Projenin bulunduğu ülkenin kanunları ve tekniği destekleme kabiliyeti, insan kaynakları ve ticaret kolaylıklarıda göz önüne alınmalıdır. Satın
alınması yapılacak makinanın kendiside bir takım ön bilgileri gerekli kılar. Yazımızın mahiyetini teşkil edecek kırma ve
eleme tesislerine ait bir irdeleme örneğini dünyanın bilinen
tesis üreticilerinden Sandvik firmasınca hazırlanmıştır. Diğer firmalar tarafından da benzeri irdeleme örnekleri şüphesiz mevcuttur.
Bu irdelemeye ait formu değerlendirmeye başladığımızda sayfa başında;
70
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
• From - Kimin tarafından
• Project – Uygulamanın yapılacağı proje adı
• Location – Konum
• Customer – Müşteri
Bilgilerinin olduğu satırların yazımının olduğu satırları görürüz. Takiben 1. Maddede Max feed size and feed
curve başlığı altında malzemenin hazırlanma biçimi ve
ölçülerinin sorgulandığı onay kutuları şeklinde satırlar ve
malzemelerin dağılım eğrisi verimektedir.
• Gravel ( ˂ 200 mm ) - Çakıl ( 200 mm den küçük)
• Coarse gravel (˂300 mm ) – İri çakıl ( 300 mm den
küçük)
• Ripped rock (˂400 mm ) - Riperlenmiş kaya ( 400
mm den küçük)
• Blasted rock (˂600 mm ) – Patlatılmış kaya ( 600 mm
den küçük)
• Coarse blasted rock ( ˂1000 mm ) – İri patlatılmış
kaya ( 1000 mm den küçük)
• Others please specify in diagram – Diğerleri, lütfen
diyagramda belirtin
Sayfanın 2. Maddesinde ise FEED MATERIAL – Besleme malzemesi başlığında kırılması veya elenmesi öngörülen malzemeler yine onay kutuları ile alt alta sıralanmıştır.
Bu satırlarda söz konusu olan malzemeler ;
• Limestone / Marble - Kalker (kireçtaşı) / Mermer
• Dolamite - Dolamit
• Sandstone – Kumtaşı
• Quartzite – Kuvarzit
• Gneiss / Granite – Gnays (Tabakalı metaformik granit) / Granite
• Basalt / Diabase – Bazalt/ Diyabaz
• Ore, please specify, maden cevheri, lütfen tanımını
yazınız
• Valuable minerals content by % weight
metal içeriği ağırlık yüzdesi olarak
– Kıymetli
• Type of Gangue minerals – Iskarta maden cevheri
tipi
• Slag please specify – Cüruf, lütfen belirtiniz
• Moisture, please specify by % weight, - Rutubet, lütfen ağırlık yüzdesi ile belirtiniz
• Contamination, please specify – Kirlilik, lütfen belirtiniz
• Others, , please specify – Diğerleri, lütfen belirtiniz
İrdelemenin 3. Maddesi Crushability test – Kırılganlık
test değerleri için yine onay kutuları ile dört seçenek satırı
verilir.
71
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
• Impact Work Index test, WI= Kırılma katsayısı i
WI= 0,0485 x Darbe kırma yükü (N) / Yoğunluk (t/m3)
( ….. % )
Ürün 1
…..
Other crushability test, specify – Diğer kırılganlık
testleri, belirtiniz
Bu altı üründen öteye istenen başka bir husus varsa
belirtilmesi istenmektedir.
• No crushability test of the feed material – Besleme
malzemenin kırılganlık testi yok
7. madde de Will the plant be moved? tesisin hareketliliği sorulmaktadır . Burada dört onay kutucuğu altında kullanılması tavsiye edilen tesis ile ilgili bilgilenme amaçlanır.
• Abrasion index test AI= - Aşınma test katsayıs
Belli tane büyüklüklerine sahip taş malzeme ile bir
metal plaka dönen bir tambur içine konulur, belirlenmiş
bir devirde ve zamanda birlikte dönderildikten sonra metal plakanın gram biriminden ağırlığındaki azalma değeridir.
• No Abrasion index test - Aşınma katsayısı testi yok
4. maddede ise Capacity and products başlığının altında beş satırda kapasite ve ürünler için sorgulama yapılır.
• Max capacity fed into the plant in one hour (MTHP)
– Tesisin saatlik azami besleme kapasitesi metrik ton
/ saat
• Required production in one month (tons) – Aylık
gerekli üretim (ton)
• Working hours/day (h) – Günlük çalışma saati (saat)
• Working hours / month (h) – Aylık çalışma saati (saat)
• Working hours / year (h) – Yıllık çalışma saati (saat)
5. madde Is a natural fines separation required ? Doğal ince malzemesi ayrıştırmasının gerekli olup olmadığı
sorulmaktadır. İki satırda yine onay kutulu ve değer girilmesi istenen irdeleme yapılması istenir.
• Yes with separation size: …… (mm) , Evet, ayrıştırma ölçüsü : ……. (mm)
• No - Hayır
6. madde Final Products – Nihai ürünleri sorgulayacak
tabloda 6 ya kadar ürünlerin sınır değerleri ve yüzdeleri
sorulmaktadır.
72
Product 1
… - ….. mm
- …….
( …… % )
• Yes frequently on site - Şantiyede sık yer değişimi
Crawler unit/Plant - Paletli ünite / tesis
• Yes fairly often between sites - Evet sık olarak şantiyeler arasında
Mobile unit/Plant – Seyyar (lastikli şasi üzerinde) ünite / tesis
• Occasionally between sites – Bazen şantiyeler arasında
Portable unit/ Plant - Sökülebilir ünite / tesis
• No - Hayır
Fix unit/ Plant
- Sabit ünite / tesis
8. maddede ise Laws and regulations to take in considerations başlığı altında göz önünde bulundurulması gereken kanun ve yönetmelikler ile yazı ile kapsam bildirilmesi istenen düşünceler bölümü bulunmaktadır.
9.maddede ise Assumptions başlığı altında varsayımlar listelenmektedir. Bu varsayımlar
• Tesisin düz bir zeminde kurulacağı
• Kırılmış malzemenin yerde yığın olarak stoklanacağı
• Malzeme yoğunluğunun 1.6 t/ m3
• Elektrik ihtiyacının şebekeden veya müşterinin temin
edeceği jenaratörden sağlanacağı
• Avrupa birliği kanun ve yönetmeliklerinin geçerli olduğu
kabul edilir. Bu kabullerin doğru veya uygun olmayanlarıno ve ihtiyaç duyulan diğer hususları lütfen bildiriniz.
Çalışanların İş Sağlığı ve
Güvenliği Eğitimlerinin
Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik
Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 15.05.2013/28648
Düzenleyen: Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
BİRİNCİ BÖLÜM
Tanımlar
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen:
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin usul ve esaslarını
düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331
sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında bulunan
işyerlerini, bu işyerlerinde çalışanlara eğitim verecek kişi,
kurum ve kuruluşları kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik, Kanunun 16 ncı, 17 nci,
18 inci ve 30 uncu maddeleri ile 9/1/1985 tarihli ve 3146
sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanunun 2 nci ve 12 nci maddelerine
dayanılarak hazırlanmıştır.
a) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyeri: 26/12/2012 tarihli ve
28509 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinde işyeri tehlike
sınıfı az tehlikeli olarak belirlenmiş işyerini,
b) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
c) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyeri: 26/12/2012 tarihli ve
28509 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinde işyeri tehlike
sınıfı çok tehlikeli olarak belirlenmiş işyerini,
ç) Kanun: 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Kanununu,
d) Tehlikeli sınıfta yer alan işyeri: 26/12/2012 tarihli ve
28509 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinde işyeri tehlike sınıfı tehlikeli olarak belirlenmiş işyerini,
ifade eder.
74
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
İKİNCİ BÖLÜM
Genel Hükümler
İşverenin yükümlülükleri
MADDE 5 – (1) İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile ilgili;
a) Programların hazırlanması ve uygulanmasını,
b) Eğitimler için uygun yer, araç ve gereçlerin temin edilmesini,
c) Çalışanların bu programlara katılmasını,
ç) Program sonunda katılanlar için katılım belgesi düzenlenmesini sağlar.
(2) İşveren, geçici iş ilişkisi kurulan diğer işverene Kanunun 16 ncı maddesinin birinci fıkrasındaki hususlar ile ilgili
bilgi verir; geçici iş ilişkisi kurulan işveren bu konular hakkında çalışanlarına gerekli eğitimin verilmesini sağlar.
(3) 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 2 nci
maddesinin yedinci fıkrasında belirtilen asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan işyerlerinde, alt işverenin çalışanlarının
eğitimlerinden, asıl işveren alt işverenle birlikte sorumludur.
(4) İşveren, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik
riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak
üzere gelen çalışanları işe başlatamaz.
İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri
MADDE 6 – (1) İşveren, çalışanlarına asgari Ek-1’de
belirtilen konuları içerecek şekilde iş sağlığı ve güvenliği
eğitimlerinin verilmesini sağlar.
(2) İşveren, çalışan fiilen çalışmaya başlamadan önce, çalışanın yapacağı iş ve işyerine özgü riskler ile korunma tedbirlerini içeren konularda öncelikli olarak eğitilmesini sağlar.
(3) Çalışma yeri veya iş değişikliği, iş ekipmanının değişmesi, yeni teknoloji uygulanması gibi durumlar nedeniyle
ortaya çıkacak risklerle ilgili eğitimler ayrıca verilir.
(4) Birinci fıkraya göre verilen eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni riskler de dikkate alınarak aşağıda belirtilen
düzenli aralıklarla tekrarlanır:
a) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde yılda en az
bir defa.
Özel politika gerektiren grupların ve özel görevi bulunan çalışanların eğitimi
MADDE 7 – (1) İşyerinde onbeş yaşını bitirmiş ancak
onsekiz yaşını doldurmamış genç çalışanlar, yaşlı, engelli,
gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren
grupların özellikleri dikkate alınarak gerekli eğitimler verilir.
(2) Destek elemanlarına ve çalışan temsilcilerine, görevlendirilecekleri konularla ilgili de eğitim verilir.
Eğitimin maliyeti ve eğitimde geçen süreler
MADDE 8 – (1) İş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır.
Çalışanların yükümlülükleri
MADDE 9 – (1) Çalışanlar, uygulamaya konulan eğitim
programları çerçevesinde iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine
katılır, eğitimlerde edindiği bilgileri yaptığı iş ve işlemlerde
uygular ve bu konudaki talimatlara uyarlar.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Eğitim Programlarının Planlanması ve Düzenlenmesi
Eğitim programlarının hazırlanması
MADDE 10 – (1) İşveren, yıl içinde düzenlenecek eğitim
faaliyetlerini gösteren yıllık eğitim programının hazırlanmasını sağlar ve onaylar.
(2) Eğitim programlarının hazırlanmasında çalışanların
veya temsilcilerinin görüşleri alınır.
(3) İşe yeni alımlarda veya değişen şartlara göre yeni
risklerin ortaya çıkması durumunda yıllık eğitim programlarına ilave yapılır.
(4) İlgili mevzuatın değişmesi veya çalışma şartlarına
bağlı olarak yeni risklerin ortaya çıkması halinde yıllık eğitim programına bağlı kalmaksızın çalışanların uygun eğitim
almaları sağlanır.
(5) Yıllık eğitim programında, verilecek eğitimlerin konusu,
hangi tarihlerde düzenleneceği, eğitimin süresi, eğitime kimlerin katılacağı, eğitimin hedefi ve amacı hususlarına yer verilir.
Eğitim süreleri ve konuları
MADDE 11 – (1) Çalışanlara verilecek eğitimler, çalışanların işe girişlerinde ve işin devamı süresince belirlenen
periyotlar içinde;
b) Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iki yılda en az
bir defa.
a) Az tehlikeli işyerleri için en az sekiz saat,
c) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde üç yılda en az
bir defa.
c) Çok tehlikeli işyerleri için en az on altı saat
(5) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan
çalışana işe dönüşünde çalışmaya başlamadan önce, kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları
ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir.
(6) Herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten
uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme
eğitimi verilir.
b) Tehlikeli işyerleri için en az on iki saat,
olarak her çalışan için düzenlenir.
(2) Birinci fıkrada belirtilen eğitim sürelerinin Ek-1’de yer
alan konulara göre dağıtımında işyerinde yürütülen faaliyetler esas alınır.
(3) Eğitim sürelerinin bütün olarak değerlendirilmesi
esas olmakla birlikte dört saat ve katları şeklinde işyerindeki
vardiya ve benzeri iş programları da dikkate alınarak farklı
zaman dilimlerinde de değerlendirilebilir.
75
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Eğitimin temel prensipleri
MADDE 12 – (1) Eğitimin verimli olması için, eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların seçilmesine özen gösterilir. Eğitim, çalışanların kolayca anlayabileceği şekilde teorik
ve uygulamalı olarak düzenlenir.
(2) Eğitimler çalışanlara bireysel ya da gruplar halinde
uygulanabilir.
(3) Çalışanların, iş sağlığı ve güvenliği konusunda sahip
olması gereken bilgi, beceri, davranış ve tutumlarının ayrı
ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya konması esastır.
(4) İşverenin kendi belirleyeceği bir yöntem ile bireysel
seviye tespiti yapılarak çalışanların eğitim öncesi seviyesi
ve Ek-1’de yer alan konular dışında almaları gereken eğitimler belirlenir.
(5) İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; çalışanlarda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik davranış değişikliği sağlamayı ve
eğitimlerde aktarılan bilgilerin öneminin çalışanlarca kavranmasını amaçlar.
Eğitimlerin belgelendirilmesi
MADDE 15 – (1) Düzenlenen eğitimler belgelendirilir ve
bu belgeler çalışanların özlük dosyalarında saklanır. Eğitim
sonrası düzenlenecek belgede, eğitime katılan kişinin adı,
soyadı, görev unvanı, eğitimin konusu, süresi, eğitimi verenin
adı, soyadı, görev unvanı, imzası ve eğitimin tarihi yer alır.
(2) Eğitimlerin işyeri dışındaki bir kurum tarafından verilmesi durumunda bu kurumun unvanı da düzenlenen sertifikada yer alır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Son Hükümler
Yürürlükten kaldırılan yönetmelik
MADDE 16 – (1) 7/4/2004 tarihli ve 25426 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği
Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.
Geçerli eğitimler
(6) Verilen eğitimin sonunda ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek ihtiyaç duyulması halinde, eğitim programında
veya eğiticilerde değişiklik yapılır veya eğitim tekrarlanır.
GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce 16 ncı madde ile yürürlükten kaldırılan
Yönetmelik kapsamında verilen iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri geçerli sayılır.
(7) Çalışanlara işe başlamadan önce verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri hariç olmak üzere, Ek-1’de birinci
bölümde belirtilen genel konular işverence gerekli ve yeterli
sistemin kurulması halinde uzaktan eğitim şeklinde verilebilir.
MADDE 17 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Yürütme
MADDE 18 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
Eğitimin Verilmesi ve Belgelendirilmesi
EK-1
Eğitimi verebilecek kişi ve kuruluşlar
EĞİTİM KONULARI TABLOSU
MADDE 13 – (1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri;
a) İşyerinde görevli iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri tarafından,
b) İşçi, işveren ve kamu görevlileri kuruluşları veya bu
kuruluşlarca kurulan eğitim vakıfları ve ortaklaşa oluşturdukları eğitim merkezleri, üniversiteler, kamu kurumlarının
eğitim birimleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile Bakanlıkça yetkilendirilmiş eğitim kurumları ve ortak
sağlık ve güvenlik birimleri tarafından,
eğiticilerin Ek-1’deki eğitim programında yer alan konulara göre uzmanlık alanları dikkate alınarak belirlenmesi
kaydıyla verilir.
Eğitim verilecek mekânın nitelikleri
MADDE 14 – (1) Eğitimler, uygulamaların da yapılmasına imkân verecek uygun ve yeterli bir mekânda yapılır.
(2) Eğitim mekânlarında, uygun termal konfor şartları ve
yeterli aydınlatma sağlanır.
(3) Eğitimde kullanılacak araç ve gereçlerin, günün teknolojisine uygun olması sağlanır.
76
Yürürlük
EĞİTİM KONULARI
1. Genel konular
a) Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler,
b) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları,
c) İşyeri temizliği ve düzeni,
ç) İş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki sonuçlar
2. Sağlık konuları
a) Meslek hastalıklarının sebepleri,
b) Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin
uygulanması,
c) Biyolojik ve psikososyal risk etmenleri,
ç) İlkyardım
3. Teknik konular
a) Kimyasal, fiziksel ve ergonomik risk etmenleri,
b) Elle kaldırma ve taşıma,
c) Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma,
ç) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı,
d) Ekranlı araçlarla çalışma,
e) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,
f)İş kazalarının sebepleri ve korunma prensipleri ile tekniklerinin uygulanması,
g) Güvenlik ve sağlık işaretleri,
ğ) Kişisel koruyucu donanım kullanımı,
h) İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü,
ı) Tahliye ve kurtarma
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
2002 Yılı Haziran Sayısı Dergimizin "Asfalt PLentleri" Başlıklı Makalesi.
78
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
79
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
80
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
81
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
KONUTLARDA 1000 kcal ısı ihtiyacı için gerekli olan ÇEŞİTLİ YAKITLAR için
MALİYET KARŞILAŞTIRMA TABLOSU
(26 Şubat 2014 tarihinde belirlenmiş KDV DAHİL birim fiyatlarla )
"NOTLAR: Konutlarda kullanılmakta olan cihazlar ısınma amaçlı olarak bireysel mahal ısıtmalarında; kombi, soba vb, merkezi mahal ısıtmalarında ise kalorifer kazanlarıdır ki
bu cihazlarda linyit kömür yakıldığı zaman mutfaktaki pişirme amaçlı ısıtma ile banyo ve mutfak için sıcak kullanım suyu temini amaçlı ısıtmalar LPG veya elektrik kullanılarak yapılmak zorundadır. Bu durumda konutlarda
1000 kcal ısı ihtiyacı için gerekli olan toplam yakıt maliyet değerleri sadece doğalgaz kullanımında diğer yakıtlara kıyasla önemli miktarlarda düşmektedir."
1. Bu tablo yakıtların yaklaşık işletme maliyetleri hakkında fikir verebilmek için hazırlanmış olup, birim fiyatlara %18 KDV DAHİLDİR.
2. (YC) Yakıtların alt ısıl değerine göre işletme verim değeri tam yoğuşmalı cihazlar için; doğalgazda %107, LPG dökmegaz propanda ise %106 alınmıştır. Bu verim değeri mevcut üreticilerin verim değerlerinin ortalamasını temsil etmektedir ki TS-EN 677'ye göre %30 yükte ve 300C dönüş suyu sıcaklığındaki işletme koşulları için geçerlidir. Ayrıca yarı yoğuşmalı cihazların da satışları yapılmakta olup, bu cihazlardaki fan modülasyonlu
çalıştığı takdirde verim değeri; doğalgazda %103, LPG dökmegaz propanda ise %102 alınabilir, ancak bu tabloda bu tür cihazlar yer sınırlaması nedeniyle değerlendirilememiştir.
"3. İşletme veriminin bir bölümü ortalama verim değerlerinin içerisinde olup, yakıt hazırlama, depolama, işletme giderleri vb. yakıt yakma yan maliyetleri de bu değeri etkilemiştir. Otomatik kontrol kullanımı,
bakım ve işletme kalitesi gibi nedenlerle verim yükseltilip, daha uygun maliyetler oluşturulabilir."
4. Doğalgaz fiyatları 01 Ağustos 2013 tarihinde yayınlanan BAŞKENTGAZ, BURSAGAZ, ESGAZ, İGDAŞ ve İZGAZ GDF SUEZ şehir gaz dağıtım şirketlerinin tarifelerinde belirtilen fiyatlardır. BURSAGAZ ve ESGAZ'ın
doğalgaz birim fiyatları Botaş’ın aylık birim fiyatları üzerinden birim hizmet ve amortisman bedeli olan 2,5 cente göre belirlenmektedir ki bu fiyat US Doları bazında her ay ortalama bir değer olarak bildirilmektedir. İGDAŞ,
BAŞKENTGAZ ve İZGAZ GDF SUEZ'deki doğalgaz "birim fiyatları ise aylık ÜFE oranlarının değişimine göre belirlenmekte olup, Ankara'daki BAŞKENTGAZ'ın birim fiyatları ; birim hizmet amortisman bedeli 0,05555 US
doları/m3, serbest tüketicilerden alınan taşıma bedeli ise; 0,0077 US doları/m3 üzerinden belirlenip, "www.baskentdogalgaz.com.tr" adresinde yayınlanan günlük fiyattır.
5. LPG tüpgaz ve dökmegaz fiyatları 04 Temmuz 2013 tarihinde yayınlanan, 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan İPRAGAZ ve AYGAZ fiyat sirkülerinden alınmış fiyatların ortalamasıdır.12 kg.lık ev tüpünün KDV dahil
65 TL/adet fiyatı kullanılmıştır.
6. Elektrik birim fiyatları 01 Ekim 2012 tarihinde yayınlanan, 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan EPDK'nın Elektrik Piyasası 2012 yılı, Ekim - Aralık Dönemi Tarife Tabloları'ndan alınmış TEDAŞ'ın Diğer Tüm Dağıtım
Sistemi Kullanıcıları için (4) Dağıtım Şirketinden Enerji Alan Tüketicilere Tek Terimli ve Tek Zamanlı tarifede belirtilen birim fiyatına; sanayi kullanımında TRT payı ve enerji fonu için %3, Belediye Elektrik Tüketim Vergisi
için ise %1 ilave edilmiş, KDV'siz fiyattır. Nakil tarifelerindeki Dağıtım, PSH ve iletim değerleri eklenmiş, kayıp değerleri eklenmemiştir. Elektrik kullanımındaki ısıtma cihazı elektrikli ısıtıcı olup, ısı pompası kullanımında
cihazın COP sistem ve yıllık değerleri kullanılmalıdır.
7. Akaryakıt fiyatları için EPDK tarafından açıklanan ve SHELL TÜRKİYE tarafından tavsiye edilen 01 Ağustos 2013 tarihli pompa satış fiyatları sirkülerindeki VP Diesel türü için İstanbul Avrupa Yakasındaki Bakırköy için
mahalli akaryakıt KDV'li satış fiyatları alınmıştır. Motorin birim fiyatı "TL/kg" SHELL TÜRKİYE 'nin pompa satış fiyatları sirkülerindeki VP Diesel türü için TL/litre değeri 0,845 dönüşüm katsayısına bölünerek bulunmuştur.
Akaryakıt alt ısıl değerleri Tüpraş Teknik Servisler Müdürlüğü'nden 01 Mart 2006 tarininde verilen değerlerdir.
8. Yerli linyit kömürü fiyatı 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan TKİ - ELİ'nin 01 Ocak 2013 tarihli Isınma Amaçlı (Torbalanmış) Kömürlerin Bayi Depo Satış Fiyatları listesinden alınmış Soma Kısrakdere; +20 mm Yıkanmış
Parça - Torba: 404 TL/ton (KDV Hariç), +18 mm Yıkanmış Parça - Torba: 369TL/ton (KDV Hariç) fiyatına nakliye bedeli (70 TL/ton) ve %15 bayi kar marjı eklenmiş olan KDV'li fiyattır. Alt ısıl değerler ELİ Laboratuvar Şube
Müdürlüğü'nün "2012 Yılı Kümülatif Ağırlıklı Komple Analiz Değerleri" tablosundan alınmıştır.
9. İthal sibirya kömürü fiyatları Hakan Kömür şirketinin 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan portakal tipi linyit için nakliye ücreti ve KDV dahil bayi satış fiyatı 21,5 TL/25 kg.torba veya 860 TL/ton'dur.
82
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
SANAYİDE 1000 kcal ısı ihtiyacı için gerekli olan ÇEŞİTLİ YAKITLAR için
MALİYET KARŞILAŞTIRMA TABLOSU
(26 Şubat 2014 tarihinde belirlenmiş KDV HARİÇ birim fiyatlarla )
NOTLAR:
1. Bu tablo yakıtların yaklaşık işletme maliyetleri hakkında fikir verebilmek için hazırlanmış olup, birim fiyatlara %18 KDV HARİÇTİR.
"2. İşletme veriminin bir bölümü ortalama verim değerlerinin içerisinde olup, yakıt hazırlama, depolama, işletme giderleri vb. yakıt yakma yan maliyetleri de bu değeri etkilemiştir.
Otomatik kontrol kullanımı, bakım ve işletme kalitesi gibi nedenlerle verim yükseltilip, daha uygun maliyetler oluşturulabilir."
3. Doğalgaz fiyatları 01 Ağustos 2013 tarinde yayınlanan BAŞKENTGAZ, BURSAGAZ, ESGAZ, İGDAŞ ve İZGAZ GDF SUEZ şehir gaz dağıtım şirketlerinin tarifelerinde belirtilenfiyatlardır. BURSAGAZ ve ESGAZ'ın
doğalgaz birim fiyatları Botaş’ın aylık birim fiyatları üzerinden birim hizmet ve amortisman bedeli olan 2,5 cente göre belirlenmektedir ki bu fiyat US Doları bazında her ay ortalama bir değer olarak bildirilmektedir. İGDAŞ,
BAŞKENTGAZ ve İZGAZ GDF SUEZ'deki doğalgaz "birim fiyatları ise aylık ÜFE oranlarının değişimine göre belirlenmekte olup, Ankara'daki BAŞKENTGAZ'ın birim fiyatları ; birim hizmet amortisman bedeli 0,05555 US
doları/m3, serbest tüketicilerden alınan taşıma bedeli ise; 0,0077 US doları/m3 üzerinden belirlenip, "www.baskentdogalgaz.com.tr" adresinde yayınlanan günlük fiyattır.
4. Doğalgaz müşterilerinin birim fiyatları EPDK'nın 28.12.2011 tarih ve 3600 no'lu kurul kararı ile 2012 yılı boyunca yıllık 300.000 m3 gaz kullanımının üstünde kullananlar için olup, Serbest Tüketici Olmayanların birim
fiyatları ise konut ve ticari işyerlerinde kullananlar ile aynıdır. İGDAŞ'ın ve BAŞKENTGAZ'ın 01 Şubat 2012 tarihinde yayınlanan Serbest Tüketici Olan doğalgaz kullanıcılarının birim fiyatları Doğalgaz Piyasası Tarifeler
Yönetmeliği'nin Geçici 6. Maddesi hükmü çerçevesinde belirlenen tarifeye göre olup, Serbest Tüketici Olmayanların birim fiyatları ise konut ve ticari işyerlerinde kullananlar ile aynıdır. Bu iki kademeli (300.000-800.000 m3/
yıl arası ve 800.000 m3/yıl üstü) serbest tüketici fiyatı İGDAŞ'ın ve BAŞKENTGAZ'ın özelleşme sürecinde olmasından dolayı olup 2012 yılı Şubat ayından itibaren geçerlidir. BURSAGAZ ve ESGAZ'ın 2013 yılı perakenda
satış fiyatları EPDK'nın 31.12.2012 tarihli TDB.16.120.02-2380 sayılı Başbakanlık Makamına müzekkeresi çerçevesinde; Doğalgaz Dağıtım Şirketleri için Tarife Hesaplama Usul ve Esaslarını belirleyen 20.12.2011 tarih ve
3580 sayılı Kurul Kararı uyarınca kademeli tüketimler bazında hesaplanacak olup, 01.01.2013 itibarı ile uygulamaya geçilmiştir.
5. BOTAŞ 'ın OSB ve Sanayi Müşterilerine sattığı doğalgazın birim fiyatına 0,023 TL/Sm3 olan ÖTV dahil edilmiş, 01 Ağustos 2013 tarihli sirkülerdeki fiyatlardır.
6. LNG-Sıvılaştırılmış doğalgaz birim fiyatları İstanbul Boğaziçi deniz geçişi maliyetleri özel ve belediye feribotlarına göre büyük farklılıklar arzettiğinden bu bedel eklenmeden ve Avrupa ve Anadolu yakası ayrımı yapılmadan ortalama olarak verilmiş 01 Temmuz 2013 tarinde yayınlanan İPRAGAZ fiyatlarıdır.
7. LPG tüpgaz ve dökmegaz fiyatları 04 Temmuz 2013 tarinde yayınlanan, 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan İPRAGAZ ve AYGAZ fiyat sirkülerinden alınmış fiyatların ortalamasıdır. 45 kg.lık sanayi tüpünün KDV dahil
264 TL/adet fiyatı kullanılmıştır. Miks dökmegazın kullanımında buharlaştırıcı gerekmektedir. Birim fiyatlar belirlenirken işletme maliyetleri gözönüne alınmamıştır.
8. Elektrik birim fiyatları 01 Ekim 2012 tarihinde yayınlanan, 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan EPDK'nın Elektrik Piyasası 2012 Ekim - Aralık Dönemi Tarife Tabloları'ndan alınmış TEDAŞ'ın Diğer Tüm Dağıtım Sistemi
Kullanıcıları için (4) Dağıtım Şirketinden Enerji Alan Tüketicilere Tek Terimli ve Tek Zamanlı tarifede belirtilen birim fiyatına; sanayi kullanımında TRT payı ve enerji fonu için %3, Belediye Elektrik Tüketim Vergisi için ise %1
ilave edilmiş, KDV'siz fiyattır. Nakil tarifelerindeki Dağıtım, PSH ve iletim değerleri eklenmiş, kayıp değerleri eklenmemiştir. Elektrik kullanımındaki ısıtma cihazı elektrikli ısıtıcı olup, ısı pompası kullanımında cihazın COP
sistem ve yıllık değerleri kullanılmalıdır.
9. Akaryakıt fiyatları için EPDK tarafından açıklanan ve SHELL TÜRKİYE tarafından tavsiye edilen 01 Ağustos 2013 tarihli pompa satış fiyatları sirkülerindeki İstanbul Avrupa Yakası'ndaki Bakırköy için mahalli akaryakıt
KDV'li satış fiyatları alınmaktadır. Motorin birim fiyatı "TL/kg" için TL/litre değeri 0,845 dönüşüm katsayısına bölünerek bulunmaktadır. Akaryakıt alt ısıl değerleri Tüpraş Teknik Servisler Müdürlüğü'nden 01 Mart 2006
tarininde verilen değerlerdir. Motorin için ısıtma ve proseste kullanılan yakıt türü olarak VP Diesel Motorin tipinin fiyatı ve Fuel oil No:6 için de yüksek kükürtlü fuel oil tipinin fiyatı alınmaktadır.
10. Yerli linyit kömürü fiyatı 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan TKİ - ELİ'nin 01 Ocak 2013 tarihli Isınma Amaçlı (Torbalanmış) Kömürlerin Bayi Depo Satış Fiyatları listesinden alınmış Soma Kısrakdere; 0,5-10 mm
Yıkanmış Açık - Toz: 231 TL/ton (KDV Hariç), 10-18 mm Yıkanmış Fındık - Torba: 358 TL/ton (KDV Hariç) fiyatına nakliye bedeli (70 TL/ton) ve %15 bayi kar marjı eklenmiş olan KDV'siz fiyattır. Alt ısıl değerler ELİ Laboratuvar Şube Müdürlüğü'nün "2012 Yılı Kümülatif Ağırlıklı Komple Analiz Değerleri" tablosundan alınmıştır.
11. İthal sibirya kömürü fiyatları Hakan Kömür şirketinin 01 Ağustos 2013 tarihinde geçerli olan; ceviz tipi linyit için nakliye ücreti ve KDV dahil bayi satış fiyatı 18,75 TL/ 25kg.torba veya 750 TL/ton'dur.
83
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
İş-özel yaşam
dengesini
sağlamanın
yolu
9
Bir çoğumuz çok çalıştığımızı
düşünüyoruz. Koşturmacanın içinde
maalesef çoğumuz özel yaşamlarımıza
özen gösteremiyoruz.
Siz de bu hissiyata sahipseniz, işte size
kendinize zaman ayırmanıza yardımcı
olabilecek 9 öneri:
84
Her neredeyseniz %100 orada olun: Üstünde çalıştığınız iş, proje, fikir her ne ise onu ofiste bıraktığınızı düşünüyorsunuz. Öte yandan çıktığınız öğle yemeğinde, akşam
evinize gittiğinizde konuyla ilgili e-mail trafiğini takip etmeden duramıyorsunuz. Bir huzur yok! Bu davranışla birlikte,
kendinize ait olması gereken zamanın, sizce size bir faydası oluyor mu? Şalteri ne zaman indireceğinize karar verin
ve gerçekten indirin.
İşteyken işinize odaklanın: Belki de gün içinde uğraştığınız iş dışı konular işinize odaklanmanızı engelliyor…
Bu nedenle oluşan zaman kaybını iş dışında telafi etmeye
çalışıyor olabilir misiniz? Üzerinde çalıştığınız konuları ön-
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
celiklendirin, takviminize girin ve mümkün olduğunca bu
disipline uyun. Akşam ofisten çıkarken kafanızın rahat olmasını istemez misiniz?
Hobiler edinin: İster inanın ister inanmayın, bir çok
insan iş dışındaki zamanlarında ne yapacağını bilemiyor.
Keyif aldıkları bir “uğraşı”ları yok. Bu nedenle yeni arkadaşlar da edinemiyorlar. Yeni yabancı bir dil öğrenmek gibi,
bir fotoğrafçılık kursuna katılmak gibi bir aktivite bulun ve
aksatmadan devam edin. Kendinize yeni bir pencere açın;
zamanınızı “kaliteli” hale getirin.
Gündelik koşturmaca içinde aileden
uzaklaşmak çok kolay. Aslında kendimizi
yanlarında en rahat hissettiğimiz insanlar
çoğunlukla ailelerimizdir.
Haftanızı planlayın: İşinizde olduğu gibi özel hayatınızda da plansız hareket etmenin bedeli içinde bulunduğunuz girdaba kapılıp gitmektir. Özel hayatınız için de iyi bir
hafta geçirmenin yolu planlamadan geçer. En azından bir
kaç gün öncesinden ne zaman spora gideceğinizi, kiminle öğle yemeğine çıkacağınızı, hangi gün yatıp ayağınızı
uzatacağınızı planlayın. Plansızlık yüzünden özel zamanızı
israf etmeyin.
Ailenize zaman ayırın: Gündelik koşturmaca içinde
aileden uzaklaşmak çok kolay. Aslında kendimizi yanlarında en rahat hissettiğimiz insanlar çoğunlukla ailelerimizdir.
Harala gürele içinde en kolay uzaklaştığımız kişiler de yine
onlar olur. Ailelerinizle, en azından haftada bir yemek organizasyonu yapın. Şehir dışında iseler Skype ya da farklı bir
araçla görüntülü olarak görüşün. Daha iyi hissedeceksiniz.
İşinizde olduğu gibi özel
hayatınızda da plansız hareket
etmenin bedeli içinde bulunduğunuz
girdaba kapılıp gitmektir.
Geri adım atmak da gerekebilir: Bazen sorun çok fazla aktiviteye katılmaktır. İş dışında, aynı anda spora, arkadaş partilerine, üyesi olduğunuz derneklerin çalışmalarına
yetişmek de sizi tüketebilir. Nerede duracağınızı, nerede
hayır diyeceğinizi bilin.
“Dijital serbest bölge”ler yaratın: Teknoloji öyle bir
hale geldi ki bilgisayarlar, tabletler, akıllı telefonlar her yerde, her an elimizin altında. Bu da bulunduğumuz yere,
hatta arkadaşlarımızla çıktığımız yemeğe bile odaklanmamızı zorlaştırıyor. Günlerce öncesinden organize ettiğimiz
yemeklerde hep beraber oturup telefonlarımıza bakıyoruz.
Yemeklerde telefonları cebinizden çıkarmayın, evinizde
yatak odanıza tablet ya da telefon sokmayın. Uzaya roket
fırlatmıyorsanız işiniz o derece ölümcül olmayabilir. Dijital
olarak “özgür” olacağınız alanlara ihtiyacınız var.
Ufak tefek işleri eleyin: Elinizi oyalayan, zamanınızı alan,
kaçınabileceğiniz konuları hayatınızdan çıkartın. Kuru temizlemeciye gitmek zamanınızı alıyorsa eve servis veren birini bulun,
market alışverişi zamanınızı alıyorsa online olarak sipariş vermeyi deneyin. Küçük adımlar toplamda önemli fark yaratabilir.
“Hareket” edin: Hayatınızın rutinine uyacak mümkünse
bir arkadaşınızla ya da ailenizden biriyle yapabileceğiniz
bir spor bulun: Yürüyüş, koşu, trekking, imkanınız varsa
yelken… Her şey olur. Yeter ki hareket edin…
İşle özel yaşam arasındaki dengeyi kurmak çaba göstermeyi gerektirir. Bu yönde şikayetiniz varsa söylenmeyi
bırakıp karar almak ve adım atmak sizin elinizde.
Alıntı: 1insaat.biz
Kaynak: talentville.org
85
Etkinliklerimiz
“İş Makinaları Mühendisleri Birliği (İMMB) Bilgi Paylaşımı İçin Değişik Seminer Organizasyonları
İle Üyelerini ve Sektör Temsilcilerini Biraraya Getirmeye Devam Ediyor”
Derneğimizin Şubat 2014 etkinliğini Shell&Turcas A.Ş ile birlikte 25
Şubat Salı Günü Ankara Atlı Spor Kulübünde gerçekleştirdik…
Shell Madeni Yağlar’ın satış pazarlama ve teknik ekibinin
üst düzey katılımıyla gerçekleştirilen “Motor ve Hidrolik Sistem Yağlarında Yeni Trendler” konulu semineri Teknik Servisler Müdürü Güven YÜCEL ve Shell Global Solutions AR-GE
bölümünden Ürün Uygulama Uzmanı Ahmet GÜVEN sundu.
Sunumlarda, değişen teknolojik trendlerle birlikte geliştirilen yeni nesil motor ve hidrolik sistem yağları değinilen
başlıca konular arasındaydı. Bunun dışında Tier IV motor
teknolojisinin gelişimiyle birlikte ortaya çıkan çevre regülasyonları ve yine gelişen teknoloji ile ekipman hassasiyetinin
artmasının sonucunda hidrolik sistem yağından beklentinin
de paralel olarak artması konuları tartışıldı.
Seminer sunumunda;
“Teknoloji liderliğinin bir göstergesi olarak Shell Madeni
Yağlar daima sahadan gelen talepler doğrultusunda ürünlerini geliştirmeyi hedeflediği, yapılan saha çalışmaları ve
teknik iş birliktelikleri sonucunda pazara sunulan ürünler
arasında bakım periyodlarını %40 oranında uzatan ve buna
bağlı olarak bakım maliyetlerinin düşüren Shell Rimula R4 L
15W-40 ve yine standart hidrolik yağlara göre uzun ömürlü ve valflerdeki vernikleşmeyi önleyen formülü ile yüksek
ekipman hassasiyeti sağlayan Shell Tellus S3 M in ön plana
çıktığı belirtilmiştir.
86
Ayrıca, bu ürünlerin sağladıkları faydaların, inşaat sektöründe önemli bir yere sahip olan firmalar ile ortaklaşa
yürütülen saha çalışmaları ile kanıtlandığı vurgulanmıştır.”
Sektördeki önemli konuların tartışıldığı seminer, Dernek
üyelerimiz, sektör ilgililerimiz ve Çankaya Üniversitesi ile
yaptığımız işbirliği çerçevesinde üniversitenin malzeme
bilimi, makina, mekatronik ve endüstri mühendisliği bölümlerinden katılan onbir öğrenciden oluşan oldukça yoğun bir
katılımla ve ilgiyle izlenmiştir.
Seminer bitiminde Shell Madeni Yağlar yetkilileri katılımcılarla birlikte gala yemeğinde bir araya gelerek, sektörün
ihtiyaçları konusunda fikir alışverişinde bulundular.
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
87
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Derneğimizin 15.
Kuruluş
birinci etkinliğimiz
2013 yılında Derneğimizin 15.Kuruluş Yıldönümünü kutladık…
Bu kapsamda düzenlediğimiz etkinliklerimizden ilkini 22 Eylül 2013 Pazar Günü Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Milli
Parklar Genel Müdürlüğüne bağlı ÇAMKORU TABİAT PARKI’ ında üyelerimizle birlikte yaptığımız piknik organizasyonu ile
gerçekleştirdik.
88
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
ş Yıldönümü Etkinlikleri
ikinci etkinliğimiz
İkinci etkinliğimizi 28 Aralık 2013 Cumartesi Günü Ankara Atlı Spor Kulubünde Dernek Başkanımız
Duran KARAÇAY ın verdiği akşam yemeği daveti ile gerçekleştirdik. Bu davete, Derneğimizin kuruluşundan bugüne kadar farklı dönemlerde başkan, yönetim ve denetim kurulu üyesi ya da kurucu üye
olarak görev yapmış bir grup üyemiz eşleri ile birlikte katılmışlardır.
89
Sektörden Haberler
İMDER’de Halil Tamer ÖZTOYGAR Dönemi
Türkiye İş Makinaları
Distribütörleri ve İmalatçıları
Birliği İMDER’in yeni başkanı
Halil Tamer ÖZTOYGAR oldu.
İMDER Türkiye İş Makinaları Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği 24 Şubat 2014 tarihinde yapılan 7. Olağan Genel
Kurul Toplantısında 2014 – 2016 seneleri arasında görev
yapacak olan Yeni Yönetim Kurulu’nu seçti. Yönetim Kurulu
Yeni Başkanı HMF Makina Genel Müdürü Halil Tamer Öztoygar oldu.
2003 yılından beri HMF Makina’ da Genel Müdürlük görevini yürüten Öztoygar, İMDER ve İSDER yönetim kurulu
üyeliği ve 2012-2013 Dönemlerinde İMDER ve İSDER Başkan Vekilliği ve Saymanlık görevlerini yürütmüştür.
14 Mart 2002 tarihinde kurulan ve 2007 senesinde “Türkiye” ismini unvanında kullanan yegâne dernekler arasına
girmeyi başaran İMDER, sektörün o dönem yaşadığı kısıtlamalar, kriz ve bir birlik ihtiyacı üzerine kurulmuştur.
İMDER’in 2002-2010 yılları arasında Yönetim Kurulu
Başkanlığını Onursal ve Kurucu Başkan Rızanur Meral yapmıştır. 2010 yılında görevi devralan Cüneyt Divriş, 4 yıl sonra başkanlık bayrağını Halil Tamer Öztoygar’a devretmiştir.
Yeni Başkan Halil Tamer Öztoygar,genel kurulda yaptığı
konuşmada, İMDER’in geçtiğimiz dönemde temelini attığı
eğitim faaliyetlerine hız kesmeden devam edileceğini vurgulayarak çalışma başlıklarını şu şekilde sıralamıştır:
• Kurumsal yapının pekiştirilmesi için dernek yönetim ve
işleyiş tarzını belli standartlara ulaştırma amacı ile ISO
belgesi çalışmalarının en kısa sürede sonuçlandırılması,
• Türkiye’ye yabancı yatırımcıların gelmesi için yatırım yapma imkanlarının genişletilmesi için projeler üretilmesi,
• İmalat Sektör Zirveleri düzenlenmesi,
• Yerli imalatçıları yurt dışında tanıtma projeleri geliştirilmesi (Fuarlar, İkili iş görüşmeleri, Yurt dışında gerçekleştirilecek Türkiye konferansları)
• Kamu Kuruluşları ile ilişkilerin devam ettirilmesi,
• Eğitim Zirvesi / Çalıştayı yapılması,
• Yurt dışı fuarlar katılımın teşvik edilmesi,
• Etkin katılım, Türk Pavilyonu açılması, üyelerimize yönelik özel avantaj ve indirimler için yurt dışı fuarlarla
görüşmeler yapılması,
• 2013 yılında Orhan Aydoğan beyin başkanlığında
beklenenin üstünde bir başarıyla birincisi düzenlenen kongrenin, 2.’ sinin 2015 yılında düzenlenmesi
• Dünyanın parlayan incisi Türkiye konferansları ve görüşmelerine devam edilmesi,
• Uluslararası derneklerle özellikle
Avrupa’daki derneklerle birebir görüşmeler yapılması,
• Güncel Mevzuatların takibi ve üyelerimize duyurulması Mevzuat komitesi tarafından yapılması,
• Online iş makinaları tescil sisteminin
TOBB ile başlatılması,
• Piyasa Gözetim Denetimi etkinliğinin artırılması,
• KDV oranının tüm ürünlerde %8 düşürülmesiyle ilgili çalışmaların gerçekleştirilmesi ile KDV iade problemi
için Ekonomi koordinasyonu kurulu
ile görüşmelere devam edilmesi.
90
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
VII. Ulusal Hidrolik Pnömatik Kongresi ve Sergisi
22-25 Ekim 2014 Tarihinde İstanbul’da düzenlenecek…
Derneğimizin destekleyici kuruluşları
ve basın kuruluşları arasında yer aldığı,
sektörümüzün en önemli etkinlikliklerinden
biri olan ve Makine Mühendisleri Odası
tarafından bu yıl yedincisi düzenlenecek
Hidrolik Pnömatik Kongresi ve Sergisi,
bilimsel ve teknik oturumları, panel, atölye
çalışmaları, yuvarlak masa toplantıları,
kurslar, söyleşileri ile bu yıl Harbiye Askeri
Müze ve Kültür Sitesi’nde yapılıyor...
Makina imalat sanayisinden savunma sanayisine, Otomotivden Sağlık sektörüne kadar çok yaygın olarak kullanılan hidrolik ve pnömatik sektörünün sorunları 2000’li yıllara
girerken ülkemizde pekte fazla dile getirilememişti,
Makina Mühendisleri Odası, 3-5 Aralık 1999 tarihlerinde
ülkemizde Hidrolik Pnömatik sektörünün ilk kongresini Efes
Oteli Convention Center’da İzmir’de 735’i kayıtlı delege olmak üzere 1000’i aşkın mühendis, teknik eleman, üniversite
ve meslek lisesi öğrencilerinin katılımıyla gerçekleştirdi.
1999 ve 2001 yıllarında İzmir Efes Convention Center’da
düzenlenen kongreyi, 2003 ve 2005 yıllarında İzmir Kültürpark Fuar alanında, en sonuncusu ise 2008 -2011 yıllarında
Makina Mühendisleri Odası Tepekule Kongre ve Sergi Merkezi İzmir’de düzenlenen kongreler izledi.
Bu kongrelere 4197’si kayıtlı delege olmak üzere toplam 7838 kişi katıldı. Ulusal Hidrolik Pnömatik Kongrelerinde bu güne kadar toplam 213 bildiri sunulurken 8 panel,
51 atölye çalışması, 3 yuvarlak masa toplantısı, 9 kurs, 3
sabah toplantısı gerçekleşirildi. Ayrıca kongre beraberinde
gerçekleşen sergiye toplam 426 firma katılarak kongrenin
oluşumuna destek verdi.
VII. Ulusal Hidrolik Pnömatik Kongresi ve Sergisi’nin
basın tanıtım toplantısı 25 Ocak 2014 Cumartesi saat
13:00’de TMMOB Makina Mühendisleri Odası İstanbul
Şubesi’nde gerçekleştirildi. TMMOB Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesinde yapılan basın toplantısına Kongre Düzenleme ve Yürütme Kurulu Üyeleri katıldılar.
Açılışını Kongre Sekreteri
Özgür Arslan’ın yaptığı basın
toplantısında sırasıyla Kongre
Yürütme Kurulu Başkanı Sayın
Şemsettin Işıl, Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi
Yönetim Kurulu Başkanı ve
Kongre Yürütme Kurulu Üyesi
Zeki Arslan, CETOP Başkanı ve Kongre Yürütme Kurulu
Üyesi Ahmet Serdaroğlu birer
konuşma yaptılar. Kongre Yürütme Kurulu da toplantıda hazır bulunarak basın mensuplarının sorularına cevap verdiler.
91
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Operatör Eğitimleri
30.12.2013 Forklift
15.12.2013 Tavan Vinci
17.12.2013 İş Kamyonu
28.12.2013 Greyder
92
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Operatör Eğitimleri
11.01.2014 Bekoloder
25.01.2014 Greyder
09.02.2014 Zemin Delgi
15.02.2014 Forklift
94

Hidrolik Motorlar - İş Makinaları Mühendisleri Birliği

dosya indir (781 kb)

yeni yılda, yeni bir dünya - Birleşik Metal-İş

türkçe bakış - Yedigün Gazetesi

is-plani-ornegi-hazirlama-rehberi-2 - iş planı örnekleri iş planı örneği

Kasım 2014 Sayısı için tıklayın

FTXB25-35B_OM_RU_3P341266_2B

Özel / E-Journal of Intermedia, 20141(1)

3.hafta testlerinin tamamını indirmek için tıklayınız

FLENDER couplings

While installing and renovating your machinery, benefit from

hareket engelli insanların kullanımı için dikey kaldırma platformları

2014 - Citroen

Gamze Aşnük - MB Holding