TÜRKİYE’DE TARIMSAL SU YÖNETİMİ VE PROBLEMLER Prof. Dr. Süleyman KODAL Ankara Üniversitesi Su Yönetimi Enstitüsü 10.02.2014 Sunu Planı • • • • • • • • • • • Havza-il sınırları Su kaynakları-toprak kaynakları Yağış-bitki su tüketimi-sulama ihtiyacı Sulama sistemi-sulama yöntemi-su kayıpları Bitki su tüketimi-sulama programlaması Tam sulama-kısıntılı sulamaSu-verim ilişkileri Su dağıtım planlaması-su ücreti Optimum bitki deseni Optimum su dağıtımı Damla sulama destekleri DSİ Bölge Müdürlükleri ve Bağlı İller Türkiye 25 havza Nehir Havzaları, Kapalı Havzalar Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2011) • Havza Bazlı Su Yönetim Planlaması • Entegre Havza Yönetimi Havza koruma eylem planları Havza yönetim planları Havza su tahsis planları Havza teşkilatı HAVZA ÖLÇEĞİNDE YENİ SU YÖNETİMİ Havza Sınırları ve İl Sınırları Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 30 havza Yıllık Yağış Ort. Alansal Dağılımı (1970-2010) Yıllık Yağış Su Kaynakları • Yıllık ort. yağış 643 mm • Kullanılabilir yıllık su potansiyeli 112 milyar m3 • Kullanılan su miktarı 44 milyar m3 – Sulama sektöründe – İçmesuyu sektöründe – Sanayi sektöründe 32 7 5 (% 73) (% 16) (% 11) SEKTÖRLERE GÖRE SU TÜKETİMİ 2013 44 milyar m3 2023 Yılı 112 milyar m3 Sanayi % 20 İçmesuyu % 16 Sulama % 64 Türkiye Su Zengini Değil • Kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı: 1450 m3 • Türkiye su azlığı yaşayan bir ülke • Su kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanılması gerekiyor – Tarımda – Kentte – Sanayide Toprak Kaynakları • • • • Türkiye yüzölçümü Tarım alanı Sulanabilir alan Sulanan alan 78,36 milyon ha 28 milyon ha 25,75 milyon ha 5,50 milyon ha (Ekonomik olarak sulanabilecek alan: 8.5 milyon ha, bu günümüzde geçerli değil) Tarımsal su kullanımı 2013 2023 20?? 5,50 milyon ha 8.5 milyon ha 25.75 milyon ha 32 milyar m3 50 milyar m3 (112 milyar m3) 150 milyar m3 (112 milyar m3) • Su tasarrufu (her sektörde) • Kısıntılı sulama zorunlu Mevsimlik Yağışlar (Ortalama, 2011, 2012 Yılları) Aylık Yağışlar (2012, Ortalama, 2011 Yılları Ortalama Sıcaklık (Ortalama, 2012, 2013 Yılları) Referans Toplam Buharlaşma (Eto) Dağılımı Yağış-Sıcaklık Grafiği Rize Akdeniz Konya Yağış-ET grafiği Su Bilançosu Grafiği Sulama ihtiyacı Bitki yetişme döneminde: • Yağış çok düşük • Sıcaklık yüksek • Bitki su tüketimi yüksek • Sulama zorunlu (Karadeniz bölgesinin bir bölümü hariç) Sulama Şebekesi Şebeke uzunluğu (km): • Mevcut • İnşaat-planlama 74.000 57.000 Şebeke tipi • Klasik kanal (kaplamalı açık kanal) • Kanalet • Borulu şebeke Oran % 46 % 47 % 7 (Klasik kanal ve kanalet sistemleri eski ve bakımsız, su kaybı daha fazla) Foto koy Sulama Şebekesi Tipleri Mevcut İnşaat aşamasında Şebekede Su Kaybı Şebeke tipi Klasik kanal Kanalet Borulu şebeke Su iletim randımanı (%) 85 Su iletim kaybı (%) 15 97 100 3 0 Türkiye’de klasik kanal ve kanalet şebekeleri oldukça eski ve bakımsız, su kayıpları daha fazla. Sulama Yöntemi Sulama Yöntemi • Yüzey sulama • Yağmurlama sulama • Damla sulama Foto koy Oran % 82 % 16 % 2 Sulama Yöntemi-Su Kaybı Sulama yöntemi Su uygulama randımanı (%) Su kaybı (%) Yüzey sulama Yağmurlama sulama 30-80 20-70 65-80 20-35 Center pivot 80-90 10-20 Damla sulama 85-95 5-15 Sulama suyu miktarı (m 3/ha) Türkiye'de tarımsal su kullanımı (Çakmak, 2008) 12000 10553 10000 8000 6000 4589 4000 2000 0 Net sulama suyu gereksinimi Kaynaktan verilen sulama suyu Kullanılan ve kaynaktan saptırılan su Uygun olmayan sulama Tuzlu topraklar Su Tasarrufu • Eski sulama sistemlerinin rehabilitasyonu (klasik kanaldan borulu sisteme dönüştürülmesi) ve yüzey sulamadan yağmurlama-damla sulamaya geçilmesiyle sağlanacak su tasarrufu: % 40-50 • Tarımda kullanılan sudan 10-12 milyar m3 tasarruf (Diğer sektörlerde kullanılan kadar, 7+5=12 milyar m3) • Daha fazla tarım alanının sulanması • Diğer sektörlerde de kayıp-kaçaklar önlenmeli, etkin su kullanımı sağlanmalı Yer altı suyu kullanımı • • • • • • • • • Aşırı yer altı suyu kullanımı (rezervin üzerinde) Yer altı su seviyesinde aşırı düşme Enerji maliyetinde artış, ekonomik üretim yapamama Sahil aküferlerinde tuzlu su girişimi Yer altı sularında kalite ve kantite sorunları Örnek: Konya kapalı havzası Kaçak kuyu sayısı ruhsatlı kuyu sayısından fazla Kuyu çıkışına su saati takılması Yer altı suyunun sulamada ve sanayide kullanımına kota getirilmesi Sulamada başarı • İyi Bir Sulama İçin –Toprak –Bitki –Su –Atmosfer ilişkileri çok iyi bilinmeli • Yeterlimi? SULAMA AÇISINDAN SULU TARIM SĠSTEMĠ Maksimum Verim – Maksimum Gelir ? ĠKLĠM YAĞIġ SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK BUHARLAġMA ÇĠFTÇĠ TARIM TEKNĠĞĠ SU ÜRETĠM GĠRDĠLERĠ BĠTKĠ COĞRAFĠK KONUM TOPOĞRAFYA AR-GE EĞĠTĠM TOPRAK Üretim zamanlaması Pazarlama Kalite ve standart Agroekolojik zonlar Rekabet üstü ürünler Üretim-yönetimpazarlama modeli Optimizasyon çalıĢmaları TEKNOLOJĠ SERMAYE ÇĠFTÇĠ GELĠRĠNĠN MAKSĠMĠZASYONU SULAMA-SULU TARIM • Verdiğimiz su boĢa gidiyor mu? • Ne zaman? • Ne kadar su? • Su kaynağı yetersizse ? Bitki Su Tüketimi • Yöntem: Blaney-Criddle, Penman, Modifiye Penman • Yazılım: CROPWAT, IRSIS • Bitki katsayısı (kc): DSĠ, Köy Hizmetleri Yeni Su Tüketimi-Sulama Programlaması ÇalıĢması: • DSĠ • TAGEM • Üniversite (Ziraat F. Tarımsal Yapılar ve Sulama Böl.) A. SU KAYNAĞI KAPASĠTESĠ YETERLĠ ĠSE • Bir tarım iĢletmesinde üretim yapan çiftçi için su kaynağı kapasitesi yeterli ise, bu çiftçi TAM SULAMA yaparak en yüksek verimi ve dolayısıyla en yüksek geliri almayı amaçlar (gereğinden fazla su vermez, gereğinden az su vermez) B. SU KAYNAĞI KAPASĠTESĠ YETERSĠZ ĠSE Bir tarım iĢletmesinde üretim yapan çiftçi için su kaynağı kapasitesi yetersiz ise, bu çiftçi için birkaç alternatif söz konusudur. Çiftçi bu alternatiflerin birini veya birkaçını uygulayabilir. 1. Eğer kullandığı sulama sisteminin sulama randımanı düĢükse, su kayıplarının azaltılması için daha yüksek randımanlı bir sulama yöntemi seçebilir (yüzey sulama yapıyorsa yağmurlama veya damla sulamaya geçebilir). 2. Daha az su tüketen bitkileri tercih edebilir. 3. ĠĢletmede suyun yettiği kadar alanda TAM SULAMA yapılarak yüksek verim alınır, kalan alanda KURU TARIM yapılır. Suyun ne kadar alana yeteceği, yetiĢtireceği ürünlere bağlı olarak değiĢecektir. 4. Eğer tüm iĢletme alanında alanda sulu tarım yapmak istiyorsa, KISINTILI SULAMA uygulamak zorundadır. Bu durumda bitkilerde stres oluĢacak, gerçek su tüketimi azalacak ve verim ve kalite düĢecektir. Bu durumda 2 alternatif söz konusudur. A. Bazı bitkilerde kısıntı yapmadan TAM SULAMA uygulamak, bazı bitkilerde ise KISINTILI SULAMA uygulamak, kısıntılı sulamada su kısıtı eĢit oranda veya farklı oranlarda yapılabilir B. Tüm bitkilerde KISINTILI SULAMA uygulamak, kısıntılı sulamada su kısıtı eĢit oranda veya farklı oranlarda yapılabilir. Kısıntılı Sulama • Kısıntılı sulama bilinçli yapılmalı • Farklı topografya-iklim-bitki için su-verim iliĢkileri, bitkilerin su açığına hassas olduğu dönemler vb. dikkate alınarak aynı kısıtlı suyla daha yüksek verim alınabilecek kısıntılı sulama programları Sulama Programlaması (Sulama Zamanının Planlanması) • AĢırı sulamanın ve buna bağlı sorunların (taban suyu yükselmesi, erozyon, verim azalması, toprağın tuzlanması) önlenmesi ve sulu tarımda etkin su kullanımının sağlanması için SP gerekli • SP – Ne zaman – Ne kadar su? • Çiftçi SP yapamıyor (ölçüsüz, programsız ve kontrolsüz sulama-Bilinçsiz sulama, aĢırı su, stres, verim-gelir kaybı) • Sulama birlikleri ve Sulama kooperatifleri çiftçilere SP konusunda yardımcı olmalı: Eğitim Toprak Nem Ölçümü-Otomasyon • Çiftçiler sulama programlaması konusunda baĢarılı değil • YanlıĢ zamanda ve/veya yanlıĢ miktarda sulama suyu uyguluyor • Sulama Birlikleri-Sulama Kooperatifleri çiftçilere destek olmalı • Toprak nem sensörleri ile toprak neminin ölçülmesi ve otomasyon sistemleri baĢarılı bir sulama programlaması açısından önemli Toprak Nem Ölçümü-Otomasyon Su-Verim ĠliĢkileri • Bitkilerde yanlıĢ sulama veya yetersiz sulama suyu koĢulunda stres oluĢabilir • Stres oluĢtuğunda verimin ne kadar azalacağı hesaplanabilir • Bunun için bitkilerin farklı duyarlılık aĢamalarında verim faktörü (ky) değerlerinin ve stres düzeyinin bilinmesi gerekir Su Dağıtımının Planlanması (SDP) • Sulama suyunun çiftçi talebine göre dağıtılması, aĢırı su kullanımına neden olmaktadır. • Su dağıtım planlamasında, sulama Ģebekesi içerisinde yer alan parsellerde yetiĢtirilen bitkilerin sulama zaman planları gözönüne alınmalı, • Sulama zaman planlaması destekli ve interaktif bir su dağıtım planlaması (SZP D-Ġ SDP) yapılmalıdır. • NET GELĠR • Yeterli su koĢulunda net gelir değerinin belirlenmesinde, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalıĢmalardan (Tarım Ürünlerinin Üretim Girdi ve Maliyetleri) yararlanılabilir. • Ancak bu çalıĢmalarda kısıtlı su koĢullarında herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. • Bu nedenle çeĢitli bitkiler için kısıtlı su koĢullarındaki net gelir değerlerinin, hesaplanması gerekmektedir. Optimum Bitki Deseni • Optimum bitki deseni çalıĢmasıyla yeterli su ve mevcut sulama sistemi koĢulunda (diğer koĢullar optimum düzeyde tutulduğunda) iĢletme gelirinin maksimum düzeye çıkarılabilmesi için hangi bitkilerin hangi oranda yetiĢtirilmesi gerektiği belirlenebilmektedir. • Kısıtlı su koĢulunda ise bu konu daha önemli, çünkü hangi bitkilerin hangi oranda yetiĢtirilmesi gerektiğine ilave olarak hangi bitkilere yeterli su, hangi bitkilere kısıtlı su uygulanacağı ve kısıt düzeyinin hangi oranda olacağı gibi sulama açısından çok önemli bilgiler elde edilebilmektedir. Optimum Su Dağıtımı • Farklı iĢletmelerin yer aldığı bir kooperatifte veya sulama alanında, sulama suyunun yetersiz olduğu durumda, iĢletmelerin farklı alan, toprak, iklim vb. koĢullarına göre, iĢletmelere verilmesi gereken optimum sulama suyu miktarının belirlenmesidir. • Mevcut suyun iĢletmeler arasında nasıl dağıtıldığında toplam gelirin maksimum olabileceği, optimizasyon teknikleri (doğrusal veya dinamik programlama) kullanılarak belirlenebilmektedir. Optimum Bitki Deseni Gerekli Önlemler Alındığında Su Kaynağı Kapasitesi-ĠĢletme Geliri (30 da) ĠliĢkisi (HARRAN) (2000 yılı) Yeterli (%100) suda kuru tarıma göre gelir : 23 kat 8 6.56 5.33 6.34 6.90 6.97 7 % 100 % 80 % 60 6.99 6 % 40 5 4.69 % 20 4 3.77 3 2 0.30 1 KURU TARIM 0 306 612 0 918 1224 1530 m 3/10 gün 1836 2142 2448 2754 3058 109 TL 5.95 6.77 DAMLA SULAMA VE FERTİGASYON UYGULAMALARI DAMLA SULAMA ZĠNCĠRĠNĠN HALKALARI Toprak, su, bitki, iklim, su tüketimi, parsel, eğimler, çiftçi istekleri DOĞRU BĠLGĠ DOĞRU PROJE EĢ su dağılımı, emniyetekonomi dengesi, Ziraat Mühendisi (TYS), projeleme yazılımı, proje kontrolü DOĞRU MALZEME Çiftçi eğitimi, döĢeme planı, iĢletme planı, sulama zaman planı DOĞRU ĠġLETME DOĞRU KURULUM DöĢeme planı Kalite ve standart, deney raporları MEVCUT DURUMDA ZĠNCĠRĠNĠN HALKALARI Toprak, su, bitki, iklim, su tüketimi, parsel, YANLIġ eğimler, BĠLGĠ (-) çiftçi istekleri YANLIġ PROJE (-) EĢ su dağılımı, emniyetekonomi dengesi, Ziraat Mühendisi (TYS), projeleme yazılımı, proje kontrolü DOĞRU MALZEME (+) YANLIġ ĠġLETME (-) Çiftçi eğitimi, iĢletme planı, sulama zaman planı DOĞRU KURULUM (?) DöĢeme planı Kalite ve standart, deney raporları Damla sulama destekleri • Sadece finans temini olarak görülüyor • Sistemi projeleyen kiĢinin yetkili bir Ziraat Mühendisi olduğuna (Ziraat Mühendisi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Mezunu) hatta mühendis olduğuna bile bakılmıyor • Proje kontrol edilmiyor • YanlıĢ-yetersiz projeler • Fazla malzeme • Sistem düzgün çalıĢmıyor • Verim-gelir kaybı ZĠRAAT BANKASI-DAMLA SULAMA DESTEKLERĠ ZĠRAAT BANKASI PROJE FĠRMASI DAMLA SULAMA SĠSTEMĠ • PROJE YETERSĠZ VEYA YANLIġ • HAZIRLAYAN UZMAN DEĞĠL (ZĠRAAT MÜHENDĠSĠ BĠLE DEĞĠL) • PROJE KONTROL EDĠLMĠYOR • KURULUM KONTROL EDĠLMĠYOR • ĠġLETME DESTEĞĠ YOK KURULUM FĠRMASI FABRĠKA ÇĠFTÇĠ ? • • • FABRĠKA KAZANIYOR PROJE FĠRMASI KAZANIYOR KURULUM FĠRMASI KAZANIYOR • ZĠRAAT BANKASI KAZANIYOR • ÇĠFTÇĠ KAYBEDĠYOR • TÜRKĠYE KAYBEDĠYOR YANLIġLAR YANLIġLAR AĞAÇALTI MĠKRO YAĞMURLAMA Center Pivot (Dairesel Hareketli) Yağmurlama Sulama Sistemi (Bitki?) Portakal Ağaçları (Bodur Ağaçlar) (Ağaçların dikim Ģekli: sulama teknolojisine göre oluĢturulmuĢ) Yeni bahçe Diğer Sorunlar • Su ücreti hacim esasına göre değil (alan-bitki çeşidi esasına göre) • Sulama suyu çiftçiye ölçülü verilmiyor • Kontrolsüz ilaç ve gübre kullanımı (su kaynaklarının kirlenmesi) • Atıksular arıtılmadan sulamada kullanılıyor • Tarımsal su yönetimi konusunda çiftçi-teknik eleman eğitimleri yetersiz • Etkin bir izleme-değerlendirme sistemi yok • Güncel ve sistematik veri yok • Ortak veri tabanı yok • Sulamaya açılan alanlarda sulama oranı düşük – DSİ tarafından işletilen sulamalarda – Devredilen sulamalarda % 23 % 59 • Çiftçiler gece sulamasına alışkın olmadığı için şebekedeki su tahliyeye gitmekte • Su kaynaklarında (akarsu, göl, deniz) su kirliliği hızla artıyor (izlenmeli) • Su hasadı • Drenaj sularının sulamada tekrar kullanılması ve • Atıksuların sulamada kullanılması çalışmalarına önem verilmiyor Çatı Su Hasadı • • • • Çatıdan gelen yağmur suyunun depolanması Filtre edilmesi Tuvalet sifonunda Bahçe sulamasında kullanılması Çatı Su Hasadı Teşekkürler
© Copyright 2024 Paperzz
