BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ ALAPLI MESLEK YÜKSEK OKULU AEP 105 ÖLÇME TEKNİĞİ DENEYLERİ ADI VE SOYADI SORUMLU ÖĞRETİM ELEMANI OKUL NUMARASI ÖĞR. GÖR. FİGEN ALTINTAŞ SINIFI VE GRUBU 1 AVOMETRE Akım, gerilim ve direnç gibi üç elektriksel büyüklüğü ölçen ölçü aletine AVOMETRE denir. Aletin ölçtüğü büyüklüklerin baş harflerinin bir araya getirilmesinden dolayı bu ad verilmiştir. AVOMETRE, A- Akım, V- Volt, O- Ohm ölçen ölçü aleti demektir. Avometreler; alternatif akım, doğru akım, alternatif gerilim, doğru gerilim, direnç gibi elektriksel büyüklükleri ölçerler. Avometrenin devreye seri bağlanarak akım şiddetinin ölçülmesi Avometrenin devreye paralel bağlanarak gerilimin ölçülmesi Yapılarına göre avometreler, 1- Analog (İbreli) Avometreler 2- Pens Avometreler 3- Dijital Avometreler olarak sınıflandırılır. Gösterme şekline göre ise; iki ana gruba ayrılırlar. 1- Analog (İbreli) Avometreler 2- Dijital Avometreler ANALOG AVOMETRE 2 Avometre ile direnç ölçme ( ─ ) DC Akım ve Gerilim ( ~ ) AC Akım ve Gerilim ( Ω ) Elektrik direnci A ve B komütatörleri, ölçmek istediğimiz büyüklüğün cinsine göre ayarlanır. Ölçümün doğruya en yakın değerde olabilmesi için, A komütatörünün üzerindeki rakamlar ile belirtilmiş kademeler kullanılır. Kademeler, en büyük kademeden başlanarak en net okuma sağlanıncaya kadar küçültülür. Skala üzerindeki renkler A ve B komütatörleri üzerindeki renklerle bağlantılıdır. (DC siyah, AC kırmızı, Ohm yeşil renklidir.) Örneğin; DC akım veya DC gerilim değeri okunacak ise, skala üzerindeki siyah ile yazılmış rakamlardan okunur. DC Akım ve Gerilim ölçülürken probların bağlantılarına dikkat edilmelidir. COM ucu (-) yi, AVΩ ucu (+) yı ifade eder. Siyah prob ölçü aletinin COM (-) ölçü soketine, kırmızı prob ise AVΩ (+) ölçü soketine takılmalıdır. Analog Avometre Skalası 3 DİJİTAL AVOMETRE Dijital Avometre Kullanımı analog avometreye göre daha kolaydır. Dijital Avometre DC Akım ve Gerilim, AC Akım ve Gerilim, Direnç gibi elektriksel büyüklükleri ölçer. Ayrıca kondansatör kapasitesi, endüktans, frekans, ısı vb. değerleri ölçebilme özelliğine sahip olduğu gibi; transistör ve diyot sağlamlık testi, buzzer (Sesle ikaz) yanlış kullanıma karşı otomatik koruma gibi ek donanımlara da sahiptir. DC ve AC Gerilim, Direnç, diyot sağlamlık testi gibi ölçümler yapılırken siyah prob COM ölçü soketine, kırmızı prob VΩ ölçü soketine takılmalıdır. DC Gerilim ölçümünde komütatör anahtar VDC konumuna, AC Gerilim ölçümünde komütatör anahtar VAC konumuna, Direnç ölçümünde komütatör anahtar Ω konumuna alınmalıdır. DC ve AC Akım ölçümü yapılırken siyah prob COM ölçü soketine, kırmızı prob ise; ortadaki komütatör 10 A kademesinde ise 10 A soketine, 200 mA ya da 20 mA kademesinde ise mA soketine takılmalıdır. Birden fazla kademe varsa (10 mA, 200 mA, 20 mA gibi) ölçme işlemine en büyük kademeden başlanır. Kırmızı renkli kademeler AC Akım ve Gerilim değerlerini, beyaz renkli kademeler DC Akım ve Gerilim değerlerini gösterir. Ω kademesinde direnç ölçülür. ♪ Buzzer kademesi hattın bağlı olup olmadığını sesle uyaran kademedir. Buzzer kademesinde kısa devre kontrolü yapılır. Enerji altında olmayan yerlerde direnç ölçer gibi, probun uçları kontrolü yapılacak yerlere değdirilir. Temas varsa buzzer ses verir ve böylece iki uç arasında temas olduğu anlaşılır. Örneğin, problar sigortanın iki ucuna dokundurulduğunda sigorta sağlam ise ses verir, sağlam değilse ses vermez. kademesinde diyot sağlamlık testi yapılır. RANGE tuşu ölçme alanını genişletir. DATA HOLD tuşu ölçülen değeri ekranda kilitler. Ölçü aletini kullandıktan sonra OFF kademesine getirmeyi unutmayınız. 4 DENEY NO: 1 DENEYİN ADI AVOMETRE İLE AC AKIM VE DC AKIM ÖLÇMEK DENEYİN AMACI Ampermetrelerin kullanılması ve Elektrik devresinden geçen akımın ölçülmesi TEORİK BİLGİLER: Ampermetreler bir elektrik devresinden geçen akımı ölçer ve devreye daima seri olarak bağlanırlar. Ampermetrelerin iç dirençleri çok küçük olduğundan (0- 1 Ω) devreye kesinlikle paralel bağlanmamalıdırlar. Aksi halde devre ampermetre üzerinden kısa devre olacağından ampermetre yanabilir veya sigortayı attırır. Analog Avometre Ampermetre olarak kullanılırken, ölçü aleti devreye daima seri olarak bağlanır. Ölçü aletinin A ve B komütatörlerinin konumlarına ve probların devreye bağlanmasına dikkat edilmesi gerekir. DC akım ölçülecekse ölçü aletinin kademeleri B komütatörü ile DC kademesine alınır, AC akım ölçülecekse ölçü aletinin kademeleri B komütatörü ile AC kademesine alınır. Devrenin (+) ucu ile kırmızı renkli prob, (-) ucu ile siyah renkli prob bağlanmalıdır. Probların yanlış bağlanması durumunda ölçü aletinin ibresi ters yönde sapar. Ölçme işlemine en büyük akım kademesinden başlayarak en net okuma elde edinceye kadar akım kademesi A komütatörü ile küçültülür. İbre ve onun aynadaki görüntüsünün çakıştığı yer skaladan okunan değerdir. DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 1- Çeşitli değerde dirençler ( 150 Ω, 220 Ω, 330 Ω ) 2- 12 V’luk AC ve DC Güç Kaynağı 3- Analog Ampermetre DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYİN YAPILIŞI: 1- Ölçü aletinin A kademe komütatörünü doğru akım kademesinde en büyük değere alınız. 2- B komütatörünü DC konumuna getiriniz. 5 3- Siyah probu ölçü aletinin COM (-) ölçü soketine, kırmızı probu ise AVΩ (+) ölçü soketine takınız. 4- 150 Ω’luk direnci kullanarak şekildeki devreyi kurunuz. Akım kırmızı probtan girip, siyah probtan çıkacak şekilde ölçü aletini devreye seri olarak bağlayınız. Aletin ibresi ters saparsa, ölçüm uçları yer değiştirilerek ibrenin düz sapması sağlanır. 5- Devreye 12 V DC gerilim uygulayınız. 6- Avometrenin ibresi çok az saptığı için değer okunamıyor ise, A kademe komütatörü bir alt kademeye alınır. 7- 150 Ω’luk dirençten geçen DC Akımın değerini ilgili skaladan okuyarak Tablo-1’de ilgili yere yazınız. 8- 220 Ω ve 330 Ω’luk dirençlerden geçen DC Akımın değerini de aynı şekilde ölçerek Tablo1’de ilgili yere yazınız. 9- Ölçü aletinin A kademe komütatörünü alternatif akım kademesinde en büyük değere alınız. 10- B komütatörünü AC konumuna getiriniz. 11- Siyah probu ölçü aletinin COM (-) ölçü soketine, kırmızı probu ise AVΩ (+) ölçü soketine takınız. 12- 150 Ω’luk direnci kullanarak şekildeki devreyi kurunuz. Akım kırmızı probtan girip, siyah probtan çıkacak şekilde ölçü aletini devreye seri olarak bağlayınız. Alternatif akım devrelerinde aletin ibresinin ters sapması mümkün değildir. 13- Devreye 12 V AC gerilim uygulayınız. Doğru akım devresinde yapılan işlemleri tekrarlayınız. 14- Sırasıyla 150 Ω, 220 Ω, 330 Ω’luk dirençlerden geçen AC Akımın değerini de aynı şekilde ölçerek Tablo:1’de ilgili yere yazınız. AKIM ÖLÇMEK TABLO: 1 DİRENÇ DEĞERİ B Komütatörünün Konumu 150 Ω DC 220 Ω AC A Komütatörünün Kademe Değeri Okunan Akım Değeri ve Birimi 6 DC 330 Ω AC DC AC DENEY NO: 2 DENEYİN ADI AVOMETRE İLE AC GERİLİM VE DC GERİLİM ÖLÇMEK DENEYİN AMACI Voltmetrelerin kullanılması ve Elektrik devrelerinde gerilimin ölçülmesi TEORİK BİLGİLER: Voltmetreler elektrik devrelerinde gerilimi veya iki uç arasındaki potansiyel farkı ölçer ve devreye daima paralel olarak bağlanırlar. Voltmetrelerin iç dirençleri çok büyük olduğundan devreye kesinlikle seri bağlanmamalıdırlar. Aksi halde devrenin direnci artacağından devreden çok küçük akım çekilir. Bu durumda gerilimin çoğunluğu voltmetre üzerinde düşeceğinden, alıcı ya hiç çalışmaz ya da normal çalışmaz. Analog Avometre Voltmetre olarak kullanılırken, ölçü aleti devreye daima paralel olarak bağlanır. Ölçü aletinin A ve B komütatörlerinin konumlarına ve probların devreye bağlanmasına dikkat edilmesi gerekir. DC gerilim ölçülecekse ölçü aletinin kademeleri B komütatörü ile DC kademesine alınır, AC gerilim ölçülecekse ölçü aletinin kademeleri B komütatörü ile AC kademesine alınır. Devrenin (+) ucu ile kırmızı renkli prob, (-) ucu ile siyah renkli prob bağlanmalıdır. Probların yanlış bağlanması durumunda ölçü aletinin ibresi ters yönde sapar. Ölçme işlemine en büyük gerilim kademesinden başlayarak en net okuma elde edinceye kadar gerilim kademesi A komütatörü ile küçültülür. İbre ve onun aynadaki görüntüsünün çakıştığı yer skaladan okunan değerdir. DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 1- Çeşitli değerde dirençler ( 150 Ω, 220 Ω, 330 Ω ) 2- 12 V’luk AC ve DC Güç Kaynağı 3- Analog Voltmetre DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: 7 DENEYİN YAPILIŞI: 1- Ölçü aletinin A kademe komütatörünü doğru gerilim kademesinde en büyük değere alınız. 2- B komütatörünü DC konumuna getiriniz. 3- Siyah probu ölçü aletinin COM (-) ölçü soketine, kırmızı probu ise AVΩ (+) ölçü soketine takınız. 4- 150 Ω, 220 Ω, 330 Ω’luk dirençleri birbirine seri bağlayarak şekildeki devreyi kurunuz. Avometre ile gerilim ölçüleceği için bir voltmetre gibi devreye paralel bağlanarak ölçme yapılır. Aletin ibresi ters saparsa, ölçüm uçları yer değiştirilerek ibrenin düz sapması sağlanır. 5- Devreye 12 V DC gerilim uygulayınız. 6- Avometrenin ibresi çok az saptığı için değer okunamıyor ise, A kademe komütatörü bir alt kademeye alınır. 7- Sırasıyla 150 Ω, 220 Ω, 330 Ω’luk dirençlerin üzerinde düşen DC Gerilimin değerini ilgili skaladan okuyarak Tablo-2’de ilgili yere yazınız. 8- Ölçü aletinin A kademe komütatörünü alternatif akım kademesinde en büyük değere alınız. 9- B komütatörünü AC konumuna getiriniz. 10- Siyah probu ölçü aletinin COM (-) ölçü soketine, kırmızı probu ise AVΩ (+) ölçü soketine takınız. 11- 150 Ω, 220 Ω, 330 Ω’luk dirençleri birbirine seri bağlayarak şekildeki devreyi kurunuz. Avometre ile gerilim ölçüleceği için bir voltmetre gibi devreye paralel bağlanarak ölçme yapılır. Alternatif akım devrelerinde aletin ibresinin ters sapması mümkün değildir. 12- Devreye 12 V AC gerilim uygulayınız. Doğru akım devresinde yapılan işlemleri tekrarlayınız. 13- Sırasıyla 150 Ω, 220 Ω, 330 Ω’luk dirençlerin üzerinde düşen AC Gerilimin değerini de aynı şekilde ölçerek Tablo:2’de ilgili yere yazınız. GERİLİM ÖLÇMEK TABLO: 2 DİRENÇ DEĞERİ B Komütatörünün Konumu 150 Ω DC 220 Ω AC A Komütatörünün Kademe Değeri Okunan Gerilim Değeri ve Birimi 8 DC 330 Ω AC DC AC DENEY NO: 3 DENEYİN ADI AVOMETRE İLE DİRENÇ ÖLÇMEK DENEYİN AMACI Ommetrelerin kullanılması ve direnç ölçmek TEORİK BİLGİLER: Bir elektrik devresinde çekilen akıma karşı gösterilen zorluğa direnç denir. Birimi ohm (Ω) dur. Doğrudan doğruya direnç ölçen ölçü aletine ommetre denir. Ölçülecek direnç üzerinde kesinlikle enerji olmamalıdır. Ayrıca devre üzerinde başka elemanlara elektrik bağlantısı bulunmamalıdır. DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 1- Çeşitli değerde dirençler ( 100 Ω, 1 kΩ, 10 kΩ ) 2- Analog Ommetre DENEYİN YAPILIŞI: 1- Ölçü aletinin A kademe komütatörünü en büyük direnç kademesine getiriniz. Diğer ölçümlerde olduğu gibi direnç ölçmede kademe komütatörünü en yüksek konuma alma zorunluluğu olmadığı halde prensip olarak en yüksek kademeden başlanması faydalıdır. 2- B komütatörünü Ω konumuna getiriniz. 9 3- Siyah probu ölçü aletinin COM (-) ölçü soketine, kırmızı probu ise AVΩ (+) ölçü soketine takınız. 4- Kesinlikle enerji altında ölçme yapmayınız 5- Prob uçlarını birbirine değdirerek potansiyometre ile ibrenin sıfırı göstermesini sağlayınız. (Sıfır ayarı yapınız). Sıfır ayarı her kademe değiştiği zaman tekrar yapılmalıdır. 6- Prob uçlarını direncin uçlarına bağlayınız ve direnç değerini ilgili skaladan okuyunuz. Probları tutarken vücut direncinin devreye girmesine engel olunuz. Aletin ibresi çok az sapmasından dolayı okunamıyorsa, A kademe komütatörünü uygun kademeye düşürünüz. Aletin ibresi çok saptığından okunamıyorsa A kademe komütatörünü uygun kademeye yükseltiniz. Direncin değerini Tablo:3’de ilgili yere yazınız. 7- Direnç ölçme işlemini 1 kΩ ve 10 kΩ’luk dirençler için de yaparak Tablo-3’de ilgili yere yazınız. DİRENÇ ÖLÇMEK TABLO: 3 DİRENÇ DEĞERİ Renkleri 100 Ω B Komütatörünün Konumu A Komütatörünün Kademe Değeri Okunan Direncin Değeri ve Birimi DİRENÇ OKUMA 10 1 kΩ Renkleri 10 kΩ Renkleri Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı gibi ‘’SOKAKTA SAYAMAM GİBİ’’ cümlesinin sessiz harfleri ilgili renklerin baş harfleridir. Tablonun ezberlenmesinde yardımcı olabilir. Dirençlerin üzerinde en az 4 adet, en fazla 6 adet renk bulunur. Direncin üzerinde 4 adet renk varsa, ilk iki renk sayıyı, üçüncü renk çarpanı, dördüncü renk toleransı ifade eder. Direncin üzerinde 5 adet renk varsa, ilk üç renk sayıyı, dördüncü renk çarpanı, beşinci renk toleransı ifade eder. Direncin üzerinde 6 adet renk varsa, ilk üç renk sayıyı, dördüncü renk çarpanı, beşinci renk 1 toleransı, altıncı renk ise direncin sıcaklıkla değişim katsayısını (α = 0 ) ifade eder. C Direnç okunurken hangi renk bir bacağa yakınsa o renkten başlanır ve o renk birinci renk kabul edilir. Renk aralıkları eşitse kalın çizgi (Tolerans çizgisi) sonda olacak şekilde okunur. Aralık eşitliği veya kalın çizgi yoksa ayrı çizilmiş olan tolerans çizgisi sonda olacak şekilde okunur. 11 4 band renk kodlama örnekleri Katsayı = Mor (7), Yeşil (5) Çarpan = Kahverengi (1) Tolerans = Altın (%5) Direnç değeri = 75x101 = 750  Katsayı = Kahverengi (1), Siyah (0) Çarpan = Kahverengi (1) Tolerans = Gümüş (%10) Direnç değeri = 10x101 = 100  Katsayı = Beyaz (9), Kahverengi (1) Çarpan = Sarı (4) Tolerans = Altın (%5) Direnç değeri = 91x104 = 910 k Katsayı = Kahverengi (1), Gri (8) Çarpan = Kırmızı (2) Tolerans = Altın (%5) Direnç değeri = 18x102 = 1.8 k Katsayı = Kırmızı (2), Kırmızı (2) Çarpan = Sarı (4) Tolerans = Altın (%5) Direnç değeri = 22x104 = 220 k 5 band renk kodlama örnekleri Katsayı = Kahverengi (1), Siyah (0), Siyah (0) Çarpan = Kahverengi (1) Tolerans = Kahverengi (%1) Direnç değeri = 100x101 = 1 k Katsayı = Turuncu (3), Turuncu (3), Kırmızı (2) Çarpan = Kırmızı (2) Tolerans = Kahverengi (%1) Direnç değeri = 332x102 = 33.2 k Katsayı = Mavi (6), Gri (8), Kahverengi (1) Çarpan = Turuncu (3) Tolerans = Kahverengi (%1) Direnç değeri = 681x103 = 681 k 6 band renk kodlama örnekleri Katsayı = Kahverengi (1), Siyah (0), Siyah (0) Çarpan = Gümüş (0.01) Tolerans = Kırmızı (%2) Sıcaklık katsayısı = Kahverengi (100 ppm) Direnç değeri = 100x10-2 = 1  12 OSİLASKOP CS 4025 MODEL KENWOOD Marka Osilaskop'un Ön Panel Görüntüsü A- FONKSİYON TUŞLARI VE İŞLEVLERİ Bu bölümde; KENWOOD Marka CS 4025 Model Çift Işınlı Osilaskop'un özelliklerini ve kullanımını inceleyeceğiz. Şekilde bu osilaskop'un ön paneli görülmektedir. Ön panel dikkate alınarak osilaskop'un fonksiyon tuşları ve elemanları numaralandırılmıştır. Bunların işlevleri aşağıda sırayla anlatılmıştır. 1. KATOD IŞINLI TÜP (CATHODE RAY TUBE=CRT): Osilaskop'un görüntü ekranıdır. Enine ve boyuna olmak üzere 1 cm'lik aralıklarla ölçümlendirilmiştir. Ölçmelerde okuma hatası vermeyecek şekilde ölçümlendirilen ekranın, aynı zamanda yükselme zamanını ölçmek için % skalası da vardır. 2. AÇMA/KAPAMA ANAHTARI (POWER SWITCH ON/OFF) Osilaskop'u çalıştırmak için gerekli güç anahtarıdır. Push-Buton şeklindedir. Basıldığında osilaskoba besleme gerilimi uygulanır. 3. PİLOT LAMBA (PLOT LAMB) Açma/Kapama anahtarına basılıp osilaskoba güç uygulandığında yanar. Bu lambayla osilaskobun çalıştığını anlarız. 4. CAL TERMİNALİ (CAL TERMINAL) Osilaskopla doğru ölçme yapabilmek için kullanılan kalibrasyon terminalidir. Bu terminalle aynı zamanda ölçme problarının ayarı da yapılır. Bu terminalden kalibrasyon amacıyla 1 kHz frekansa sahip 1 Vp-p değere sahip bir işaret alınır. 5. PARLAKLIK KONTROLÜ (INTENSİTY/PULL SCALE ILLIUM CONTROL) Osilaskop ekranının parlaklığını ayarlamada kullanılır. İki jonksiyona sahiptir. Düğme kendinize doğru çekildiğinde ekran harici bir ışık kaynağı ile aydınlatılır. 13 6. ODAKLAMA KONTROLÜ (FOCUS KONTROL) Bu düğme, ekrandaki görüntünün odaklamasını sağlar. 7. ASTİGMANT KONTROL (ASTIG CONTROL) Ekranda mümkün olan en iyi görüntünün elde edilmesi için odaklama ile birlikte bu ayarında bir tornavida kullanılarak yapılması gerekir. Bu ayarlama işlemi sadece osilaskobun ilk kullanımında yapılır. Her zaman yapılmaz. 8. YATAY EĞİM AYARI (TRACE ROTA CONTROL) Yatay izin, eğiminin ayarlanmasında kullanılır. İzin eğimi çeşitli etkenlerden (yerin manyetik etkisi gibi) dolayı değişebilir. Bu yüzden ekranın yatay ekseni ile izin tam paralel olmasının sağlanması için tornavida ile ayarlanır. 9. GND TERMİNALİ (GND TERMINAL) Osilaskop diğer bir takım cihazlarla birlikte kullanıldığında ortak topraklanmanın ayarlanması için kullanılan bir giriş terminaldir. Toprak-şase bağlantı ucudur. 10. POZİSYON KONTROL (POSITION CONTROL) Ekranda KANAL-1 (CH1)'de görülen dalga şeklinin dikey konumunun ayarı için kullanılır. X-Y modunda ise, Y ekseni için eksen pozisyonunun ayarlanmasında kullanılır. 11. VOLT/KARE AYARI (VOLTS/DIV CONTROL) KANAL-1'deki (CH1) dikey eksen zayıflatıcısı ile dikey eksenin duyarlılığının ayarlanmasında kullanılır. (CH1) kanalından girilen sinyalin giriş seviyesini ayarlar. 1, 2 ve 5'lik adımlarla ayarlanabilir. Komütatör üzerindeki küçük bir potansiyometre ile yatay duyarlılığın kalibrasyonu yapılır. Pot'un konumu doğru bir ölçme için en sağda olmalıdır. X-Y modunda ise Y ekseni için bir zayıflatıcı kontrolü olarak görev yapar. 12. VARYABIL KONTROL (VARIABLE CONTROL) (CH1 kanalının girişini hassas olarak ayarlar. Yatay eksen duyarlılığının ince ayarı için kullanılır. VOLTS/DIV sahası içinde sürekli değiştirilebilir bir ayarı mümkün kılar. Bu düğme, en sağa (CAL konumuna) alındığında zayıflatıcı kalibre edilmiş olur. X-Y modunda, Y ekseni için ince ayar kontrolü olarak görev yapar. 13. AC-GND-DC ANAHTARI (AC-GND-DC SWITCH) KANAL-1 (CH1) girişine uygulanan sinyalin (AC, GND veya DC) seçimi için kullanılır. Üç adet ayrı konuma sahiptir. AC: Bu konumda; Giriş sinyali kapasitif kuplajlı olacağından DC bileşenler atılacaktır. 1/1 prob ya da koaksiyel kablo kullanıldığında, -3 dB zayıflatma noktası 10 Hz veya daha aşağısı olacaktır. 10/1 prob kullanıldığında bu nokta 1 Hz veya daha aşağısı olacaktır. GND: Bu konumda; dikey yükselteç girişi topraklanır ve toprak potansiyeli kontrol edilebilir. Girişin toprağa göre direnci 1 MΩ olduğundan giriş sinyali topraklanmaz. Bu mod'da osilaskop içindeki ilgili bir devre GND-AC anahtarlama geçişlerinde oluşacak ani değişimleri önler. DC: Bu konumda; giriş sinyali direkt olarak girişe uygulanır. Bu konumda, hem AC hem de DC sinyaller birlikte izlenir. Bu kontrol; X-Y modunda, Y ekseni girişi olarak görev yapar. 14. GİRİŞ JAKI (INPUT JACK) KANAL-1 (CH1) ya da yatay eksen girişidir. X-Y modunda ise Y ekseni girişi olarak kullanılır. 15. BALANS KONTROL (BAL CONTROL) KANAL-1 (CH1), balans kontrolü için kullanılır. Osilaskop' un üretimi sırasında ayarlanmasına rağmen oda sıcaklığın da çeşitli bozulmalar oluşabilir. Bu durumda; bir tornavida kullanılarak bu ayar yapılmalıdır. Ayar sonucunda VOLTS/DIV kontrolü yapılırken izin yukarı ya da aşağıya kayması önlenir. 14 16. POZİSYON KONTROL (POSITION CONTROL) KANAL-2 (CH2)'deki sinyalin dikey (aşağı-yukarı) kontrolü için kullanılır. NOT: Bu kontrol X-Y Modunda kullanılırsa iz yatay yönde bir miktar hareket edebilir. Bu normal bir durumdur ve herhangi bir ayara gerek yoktur. 17. VOLT/KARE KONTROL (VOLTS/DIV CONTROL) KANAL-2 (CH2)'nin düşey zayıflatıcısıdır. (CH2) kanalından girilen sinyalin giriş seviyesini ayarlar. KANAL-1'deki VOLTS/DIV ile işlevleri benzerlik gösterir. X-Y modunda ise, X ekseni zayıflatıcısı olarak görev yapar. 18. VARYABIL KONTROL (VARIABLE CONTROL) (CH2) kanalının girişini hassas olarak ayarlar. KANAL-2 (CH2)'nin düşey duyarlılığının ince ayarı için kullanılır. KANAL-1'deki varyabıl kontrol ile aynı görevi yapar. X-Y modunda ise, X ekseni zayıflatıcısı olarak görev yapar. 19. AC-GND-DC ANAHTARI (AC-GND-DC SWITCH) KANAL-2 (CH2) girişine uygulanan sinyalin (AC, GND veya DC) seçimi için kullanılır. KANAL-1'deki gibi çalışır. X-Y modunda ise, X ekseni zayıflatıcısı olarak görev yapar. 20. GİRİŞ JAKI (INPUT JACK) KANAL-2 (CH2) ya da dikey eksen girişidir. X-Y modunda ise X ekseni girişi olarak kullanılır. 21. BALANS KONTROL (BAL CONTROL) KANAL-2 (CH2)'nin, DC balansının ayarı için kullanılır. KANAL-1'in balans kontrolü ile aynı özellikleri gösterir. 22. DÜŞEY MOD SEÇME ANAHTARI (VERTICAL MODE SELECTOR SWITCH) Dikey eksen çalışma modunun seçimi için kullanılır. Aşağıda belirtilen konumlara sahiptir. CH1: Ekranda KANAL-1 (CH1) Giriş Sinyalini gösterir. ALT: KANAL-1 ve KANAL-2 giriş sinyalleri arasında taramaya uygun olarak anahtarlama yapar ve bunları ekranda aynı anda gösterir. CHOP: Taramaya bağlı kalmaksızın yaklaşık 250 kHz'lik bir frekansta KANAL-1 ve KANAL-2 giriş sinyallerinin ekranda birbiri ardına görünmesini sağlar. ADD: KANAL-1 ve KANAL-2 giriş sinyallerinin toplamını gösterir. KANAL-2, INV'e alındığında KANAL-1 ve KANAL-2 giriş Sinyallerinin farkı ekranda görülür. CH2: Ekranda KANAL-2 (CH2) Giriş Sinyalini gösterir. 23. INV ANAHTARI (INV SWITCH) Bu anahtara basıldığında KANAL-1 giriş sinyalinin polaritesi terslenir. 24. MODE SEÇME ANAHTARI (MOD SELECT SWITCH) Tetiklemeli modlarının seçiminde kullanılır. Aşağıda belirtilen konumlara sahiptir. AUTO: Tarama bir tetikleme sinyali ile yapılır. Otomatik tetikleme sinyali içindir. Bu tetikleme sinyali yoksa bile ekranda görüntü olur. NORM: Tarama bir tetikleme sinyali ile yapılır. Normal tetikleme sinyali içindir. Uygun tetikleme sinyali yoksa ekranda görüntü olmaz. X-Y: Düşey Mod ayarları ihmal edilir. X-Y konumunda çalışmak içindir. X ekseni olarak KANAL-1, Y ekseni olarak da KANAL-2 kullanılır. 25. KUPLAJ SEÇME ANAHTARI (COUPLING SELECTOR SWITCH) Tetikleme kuplajı seçimi için kullanılır. Aşağıda belirtilen konumlara sahiptir. AC: Tetikleme sinyalini AC seçer. Tetikleme sinyali, tetikleme devresine kapasitif olarak kuple edilir. DC akım bileşenleri atılır. Normal sinyal ölçümleri için AC kuplaj kullanılır. TV-F: Tetiklemeyi dikey video sinyalleriyle yapar. Birleşik video sinyalinin düşey senkronizasyon pals'leri seçilir ve tetikleme devresine kuplajlanır. 15 TV-L: Tetiklemeyi yatay video sinyalleriyle yapar. Birleşik video sinyali yatay senkronizasyon pals’leri seçilir ve tetikleme devresine kuplajlanır. 26. KAYNAK SEÇME ANAHTARI (SOURCE SELECTOR SWITCH) Tetikleme sinyal kaynağının seçimi için kullanılır. Aşağıda belirtilen konumlara sahiptir. VERT: Tetikleme sinyal kaynağı düşey mod için seçilir. Düşey (vertical) mod seçme anahtarı; KANAL-1, ALT, CHOP veya ADD konumunda olduğunda KANAL-1 giriş sinyali, tetikleme sinyal kaynağı olarak kullanılır. CH1: KANAL-1 giriş sinyali, tetikleme sinyal kaynağı olarak kullanılır. CH2: KANAL-2 giriş sinyali, tetikleme sinyal kaynağı olarak kullanılır. LINE: Besleme voltajı tetikleme sinyalidir. Ticari olarak kullanılan güç kaynaklarından alınan dalga formu, tetikleme sinyal kaynağı olarak kullanılır. EXT: Tetikleme sinyali için harici bir sinyal kullanılır. 27. SLOP ANAHTARI (SLOPE SWITCH) Tetikleyici tarama sinyalinin SLOP polaritesinin seçiminde kullanılır. Tetikleme sinyalinin polaritesini değiştirir. Bu anahtara basılmadığında, sinyal kaynağının yükselen kenarında tetikleme işlemi yapılır. Basılı ise, tetikleme işlemi sinyalin düşme anında yapılır. 28. TETİKLEME SEVİYE KONTROLÜ (TRİGGER LEVEL CONTROL) KANAL-2 dikey eksen giriş jakıdır. Tetikleme sinyalinin seviyesini ayarlar. X-Y modunda, X ekseni giriş jakı olarak kullanılır. 29. HARİCİ TETİKLEME SİNYAL GİRİŞ JAKI (Extra Trigger Input Jack) Harici tetikleme için sinyal girişi olarak kullanılır. SOURCE (KAYNAK) anahtarı EXT konumuna ayarlandığında bu terminaldeki sinyal, tetikleme sinyali olarak kabul edilir. 30. POZİSYON KONTROLÜ (POSITION KONTROL) Ekrandaki sinyalin Yatay pozisyonda (sağa-sola) kaydırılması için kullanılır. 31. SWEEP TIME/DIV KONTROL Tarama zamanının ayarı için kullanılır. Bu ayar 0,5 μs/DIV ile 0,05 s/DIV arasında 19 adımda yapılabilir. VARIABLE CONTROL düğmesi, CAL konumuna ayarlandığında tarama değerleri kalibre edilmiş olur. 32. VARIABLE CONTROL Bu bir ince ayar kontrolüdür. Tarama zamanının süresini ayarlamak için kullanılır. Kontrol işlemi, sürekli tarama zaman ayarı SWEEP TIME/DIV sahası içerisinde yapılabilir. Tarama zamanı CAL pozisyonuna alınarak kompanze edilir (düzeltilir). 33. XMAG ANAHTARI Bu anahtar, görüntüyü ekranın merkezinden sağa ve sola X 10 katsayısı kadar büyütmek için kullanılır. Şekilde KENWOOD CS-4025 Model Osilaskop'un arka panel görüntüsü verilmiştir. Arka panelde bulunan elemanların işlevleri ise aşağıda anlatılmıştır. 34. Z EKSENİ GİRİŞ JAKI (Z AXIS INPUT JACK) CRT'nin elektron ışık yoğunluğunun modülasyonu için giriş jakıdır. Pozitif bir gerilim bu yoğunluğu azaltır. TTL seviyesinde yoğunluk modülasyonu mümkündür. 35. CH1 (KANAL- 1) ÇIKIŞ JAKI KANAL-1 den girilen sinyalin başka bir yere veya bir cihaza bağlanabilmesi için konulmuş bir çıkıştır. KANAL-1 Düşey çıkış terminalidir. Çıkış AC kuplajlı olarak alınır. Frekans ölçümleri yapılmak istendiğinde frekans sayıcı cihaz buraya bağlanabilir. Frekans ölçmek amacıyla bir sayıcı kullanıldığında gürültü karışımı nedeni ile doğru ölçümler elde edilmeyebilir. Bu durum oluştuğunda KANAL-1'in VOLTS/DIV anahtarını başka bir konuma alınız veya VARIABLE CONTROL'ün konumunu değiştiriniz. 36. SİGORTA YUVASI, GERİLİM SEÇME ANAHTARI Osilaskobun besleme gerilimini ayarlamada kullanılır. 120 V/60 Hz ve 220 V/50 Hz olmak üzere iki konumu vardır. Bu ayar değiştirilmemelidir.220 V için 500 mA'lik sigorta kullanılır. 16 Osilaskop'un arka panel görüntüsü 37. BESLEME GERİLİMİ GİRİŞİ Osilaskop'un besleme gerilimi için 220 V/50 Hz'lik giriştir. 38. GÜÇ KAYNAĞI ETİKETİ Bu etikette osilaskop'un besleme gerilimi, akımı ve frekansı ile ilgili çeşitli bilgiler verilmiştir. B- ÖLÇME ÖNCESİNDE YAPILMASI GEREKEN AYARLAR Osilaskobu en uygun performansta çalıştırmak için ölçme öncesinde bir takım ayarların yapılması gerekmektedir. Bu ayarlarla ilgili bir takım temel işlem teknikleri ve uygulamaları aşağıda açıklanmıştır. 1) Osilaskop'un kontrol (ön) panelindeki ilgili kısımları aşağıdaki gibi ayarlayınız. MODE .................................................................................AUTO COUPLING .........................................................................AC SOURCE ..............................................................................VERT VERT MODE.......................................................................CH1 INV:……………………………………………………….. OFF SLOPE..................................................................................+ TRIGGER LEVEL..............................................................SAAT 12 GİBİ TAM ORTADA CH1 (Y); CH2 (X) (AŞAĞI –YUKARI POZİSYON ANAHTARI)…………………………………………... …SAAT 12 GİBİ TAM ORTADA VARIABLE..........................................................................CAL VOLTS/DIV..........................................................................5 V/DIV AC-GND-DC.........................................................................GND HORIZONTAL SAĞA-SOLA POZİSYON ANAHTARI.............................SAAT 12 GİBİ TAM ORTADA VARIABLE........................................................................... CAL SWEPP TIME/DIV............................................................... 2 ms/DIV X10 MAG................................................................................OFF 2) Gerilim seçme anahtarını kontrol ettikten sonra GÜÇ (POWER) anahtarını açınız. Pilot lambası yanar ve 10 ~ 15 saniye içinde ekranda iz görünür. INTENSITY CONTROL anahtarını kullanarak ekrandaki izin parlaklığını ayarlayınız. 17 3) FOCUS, ASTIG ve TRACE ROTA kontrollerini yapınız. 4) İz Yukarı ve Aşağıya doğru kayıyorsa BAL CONTROL pot'unu kullanarak ayarlayınız. VERTICAL CONTROL modunu CH2'ye alınız ve aynı ayarı CH2 içinde yapınız. 5) Her bir kanalın giriş problarını takınız. AC-GND-DC kontrolünü DC'ye ve VERTICAL MOD kontrolünü de CH2'ye alınız. CH1 probunu CAL terminaline bağlayınız. CH1'in VOLTS/DIV ayarını 20 V/DIV konumuna alınız. Pozisyon kontrol düğmelerini kullanarak, ekranda dalga formunu tam olarak görünüz. Şekilden ve prob kullanım bilgilerinden yararlanarak prob'un kompanzasyon ayarını yapınız. 6) VERTICAL MOD anahtarını CH2'ye alarak aynı işlemleri bu kanal içinde tekrarlayınız. Bu işlem sırasında her bir kanal için kullanılan problar ölçme süresince aynı kalmalıdır. Çünkü her iki kanal arasında oldukça küçük kapasite değişiklikleri vardır. Bu nedenle probların karıştırılması durumunda kompanzasyon ayarları değişmiş olur. 7) VERTICAL MOD anahtarını CH1'e alınız. Her bir kanaldaki AC-GND-DC anahtarını AC'ye VOLTS/DIV kontrolünüde 5 V/DIV konumuna ayarlayınız. Pozisyon kontrol düğmelerini ise saat 12 yönünü gösterecek şekilde ayarlayınız. OSİLASKOP'UN KULLANILMASI 1) TEK KANAL KULLANIMI Yukarıda anlatılan osilaskop'un ilk kalibrasyon ayarlarını yaptıktan sonra CH1 kanalına bir sinyal giriniz. VOLTS/DIV anahtarını giriş gerilimi değerine göre ayarlayarak sinyalin ekranda tam görünmesini sağlayınız. Gerekirse pozisyon kontrol düğmelerini kullanınız. Daha sonra, SWEEP/TIME düğmesi ile sinyalin genişliğini kolay okuma yapacak şekilde ayarlayınız. Eğer ekrandaki görüntü sabit durmuyorsa, TRIGGER LEVEL düğmesini kullanarak görüntüyü sabitleyin. Gerekiyorsa girilen sinyalin türüne bağlı olarak iyi bir görüntü elde etmek için SLOPE düğmesini de kullanabilirsiniz. Eğer düşük frekanslı sinyalleri ölçmek istiyorsanız. MODE kontrol anahtarını NORM konumuna alarak, TRIGGER LEVEL düğmesinden tetikleme seviyesini ekranda görüntüyü sabitleyene kadar ayarlayınız. Eğer ekranda video sinyallerini gözlemlemek istiyorsanız, COUPLING kontrol düğmesini TV-F veya TV-L konumlarına ayarlamalısınız. 2) ÇİFT KANAL KULLANIMI Osilaskop'un VERT MODE anahtarını CH2'ye getirirseniz, bu durumda CH2 girişine girilen sinyalleri yukarıda anlatıldığı gibi ölçebilirsiniz. VERT MODE anahtarını, ALT veya CHOP konumuna getirirseniz CH1 ve CH2'den girilen sinyalleri ekranda aynı anda görebilirsiniz. Ölçme şekli yukarıda anlatılanla aynıdır. 3) TETİKLEME KAYNAĞI SEÇİMİ SOURCE Anahtarını hangi konuma getirirseniz, o kanal girişi tetikleme sinyali olarak kullanılır. Örneğin CH1'e getirirseniz KANAL-1'den girdiğiniz sinyal tetikleme sinyali olarak kullanılır. SOURCE anahtarını EXT konumuna aldığınızda osilaskobun EXT girişinden bir tetikleme sinyali vermeniz gerekir. Çünkü tetikleme kaynağı olarak bu giriş kullanılacaktır. Bazı özel sinyallerin ölçümünde bu giriş sıklıkla kullanılmaktadır. Tetikleme sinyali olarak şebeke gerilimini kullanmak istiyorsanız bu durumda SOURCE anahtarını LINE konumuna getirmeniz gerekmektedir. 4) X-Y KULLANIMI Cihazı X-Y osilaskobu olarak kullanmak istiyorsanız MODE anahtarını X-Y konumuna getirmelisiniz. Bu durum da CH1 ve CH2 ile tanımlanan kanallar; X ve Y kanalları olmuş olur. 18 DENEY NO: 4 DENEYİN ADI OSİLASKOP İLE AC GERİLİM VE FREKANS ÖLÇMEK DENEYİN Osilaskobun kullanılması ve Osilaskop ile AC AMACI gerilimin ve frekansın hesaplanması TEORİK BİLGİLER: Osilaskop; girişlerine uygulanan elektrik enerjisinin veya elektrik sinyallerinin değişimini, zamana bağlı olarak ışıklı çizgiler şeklinde gösteren elektronik ölçü aletidir. Elektrik enerjisine dönüşebilen her periyodik hareket veya titreşim, osilaskop ile incelenebilir. Bu nedenle osilaskop ile incelenmesi istenen çeşitli kaynak sinyallerinin, önce elektrik sinyaline çevrilmesi gerekir. Multimetreler ölçtüğü sinyallerin etkin değerini sayısal olarak gösterirler; osilaskoplar ise, sinyalin dalga şeklini ekranda görüntülerler. Osilaskop ile ölçüm yapmadan önce, yatay ve düşey kazanç anahtarlarının, ince ayar düğmelerinin kalibresi yapılmalıdır, aksi halde yapılan ölçümler yanlış sonuç verebilir. Kalibrasyon için osilaskobun ön panelinde bulunan 2 V’luk kare dalga sinyalinden yararlanılabilir. Osilaskop probu kare dalga sinyaline temas ettirildiğinde Volts/Div komütatörü 1 kademesinde ise, ekranda 2 karelik bir kare dalga görüntüsü oluşur. Bu durumda kalibrasyon doğru yapılmış demektir. Probun görevi, çok büyük olan işaretleri belirli oranlarda küçülterek osilaskoba aktarmaktır. Prob üzerinde x1, x10 gibi küçültme oranları yazılıdır. Uygulanan gerilimden kazanç, tarama hızı ve tetikleme anahtarı ile ayarlama yapılarak, ekranı dolduracak şekilde kararlı bir işaret elde edilir. Yatay ve düşey pozisyon kontrolü ile işaret ekranda kolay okunabilecek şekle getirilir. Osilaskobun düşey seçici anahtarı toprak pozisyonuna getirilerek sıfır seviyesi belirlenir. Osilaskop ölçülecek sinyallerin girilebileceği iki giriş terminali ile, bu sinyalin zamana karşı değişimini veren grafiğini gösteren bir ekrandan oluşur. Ekranda görülen grafiğin kontrolü, hem yatay (zaman), hem de dikey (voltaj) düzlemde ölçeklendirme yapılarak sağlanabilir. Osilaskop ile herhangi bir ölçme işlemi yapmadan önce, bu kontrol düğmeleri ile dalga şekli ayarlanarak, osilaskop ekranına sığabilecek (ekrandan taşmayacak) en büyük konumuna getirilmelidir. 19 Osilaskopta CH1 ve CH2 olmak üzere iki adet kanal bulunur. Ölçmede hangi kanal kullanılacaksa o kanala ait prob kullanılır. Probun esas ucu canlı uç, yan ucu şase ucudur. Osilaskop kullanılarak gerilim (Genlik) ölçme çok çeşitli alanlarda, özellikle bakım, test ve onarım işlerinde oldukça büyük yararlar sağlar. Osilaskop ile yapılabilecek en doğru ve en kolay gerilim ölçümü, alternatif gerilimin tepeden tepeye (Vtt) ölçümüdür. OSİLASKOP İLE AC GERİLİM VE FREKANS ÖLÇÜMÜ Osilaskop ile AC gerilim ölçülürken önce AC- GND- DC düğmesi AC konumuna alınır, VOLTS/DIV kontrol düğmesi ve yatay POSITION düğmesi kalibre noktalarına getirilir. Sinyalin osilaskop ekranında düzgün bir şekilde görüntülenmesi bu düğmeler yardımı ile sağlanır. Ekrandaki sinyalin tepeden tepeye kaç kare olduğu sayılır ve aşağıda verilen formüller yardımıyla Alternatif Gerilim değeri hesaplanır. Genlik = Dikeydeki Kare Sayısı x Prob Duyarlığı Tepeden Tepeye Gerilim (Vp-p veya Vt-t), Vp-p = Dikeydeki Kare Sayısı x VOLTS/DIV x Prob Duyarlığı (V) Tepe (Maksimum) Gerilim (Vp veya Vt), V p p Vp = (V) 2 Efektif (Etkin) Gerilim (Veff), Vp Veff = 0,707 x VP = (V) 2 Ortalama Gerilim (Vort), Vort = 0,636 x Vp (V) 20 Osilaskop ekranındaki yatay kareler, çizilen grafiğin zaman boyutunu gösterir. Her bir yatay karenin (1 cm) zaman cinsinden karşılığı ise TIME/DIV düğmesinin değerine eşittir. Buna göre herhangi bir sinyalin frekansını bulabilmek için, öncelikle o sinyalin periyodunu belirlemek gerekir. Periyot sinyalin kendini tekrarlama süresi olduğuna göre, ekranda bir referans noktası seçmek, daha sonra da bu noktadan başlayarak sağa doğru sinyalin kendini tekrarladığı ilk nokta arasında kalan sürenin belirlenmesi, periyodun süresini verir. Periyot T harfi ile gösterilir. T = Yataydaki Kare Sayısı x TIME/DIV (sn) Sinyalin frekansı (Saniyede kendini tekrarlama sayısı), 1 f= (Hz) T T = Periyot (Saniye-sn) f = Frekans (Hertz-Hz) Osilaskop ekranından bulunan periyot birimi saniyenin alt ve üst birimlerinden birine eşitse, frekansı Hertz cinsinden bulmak için saniyeye çevirmek gerekir. Not: Burada unutulmaması gereken bir diğer konu da, osilaskop ekranındaki şeklin yatay ve dikey olarak büyüklüğünün ne olması gerektiğidir. Ölçümün hassas olabilmesi için, şeklin büyüklüğünü VOLTS/DIV ve TIME/DIV düğmeleri ile değiştirerek, ekrana sığabilecek en büyük konuma getirmek gerekir. Dalga şeklinin ekrandan taşmamasına dikkat edilmelidir. Böylece daha hassas ve az hata ile okuma yapılır. DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 1- Osilaskop 2- Osilaskop probu 3- AC Gerilim kaynağı DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYİN YAPILIŞI: 1- Osilaskobun kalibrasyon işlemini 2 V luk kare dalga sinyali ile yapınız. Gerilim seçici anahtarı GND durumundayken kazanç (GAIN), tarama hızı (TIME/DIV) ve tetikleme anahtarı (LEVEL) ile ayarlama yaparak, ışıklı çizginin X ekseni ile kesişmesini sağlayınız. 2- Ölçümden önce Osilaskobun ön panelinde bulunan anahtarların kademelerini ayarlayınız. MODE: AUTO COUPLING: AC SOURCE: VERT VERT MODE: CH1 SLOPE: + INVERCE: Basılı olmayacak TRIGGER LEVEL: Tam ortada (Saat 12 gibi) 21 POZİSYON ANAHTARI (CH1 ve CH2): Tam ortada VOLTS/DIVE: 5 V/DİV AC-GND-DC: GND POZİSYON ANAHTARI: Tam ortada TIME/DIVE: 2 ms/DİV x 10 MAG: Basılı olmayacak PROB DUYARLIĞI: x1 Bütün kalibrasyonlar (CAL) sağda olmalıdır. 3- Prob uçlarını güç kaynağının AC kademesine bağlayarak şekildeki devreyi kurunuz. Osilaskobun POWER düğmesine basarak devreye enerji veriniz. AC-GND-DC anahtarı GND kademesindeyken ekranda oluşan noktalar kümesini POSITION düğmesiyle ekrandaki ana yatay çizgi ile paralel konuma getirerek çakıştırınız. 4- AC-GND-DC anahtarını AC kademesine getiriniz. 5- Ölçülecek olan alternatif gerilimi prob üzerinden osilaskobun düşey girişine uygulayınız. 6- Osilaskop ekranında gördüğünüz sinyali aşağıda verilen ekrana çiziniz. 7- İstenen değerleri hesaplayınız. a) Ekranda görülen sinyalin periyodunu (T) hesaplayınız. b) Ekranda görülen sinyalin frekansını (f) hesaplayınız. 22 c) Elde ettiğiniz AC gerilimin tepeden tepeye (Vp-p) ve tepe (Vp) değerlerini hesaplayınız. d) Ölçtüğünüz gerilimin efektif (Veff) ve ortalama (Vort) değerini hesaplayınız. e) Ekranda görülen sinyalin t = 0,001 sn’lik noktasındaki ani değeri (e) hesaplayınız. Bulduğunuz ani değer kaç derecelik açı (α) ile yapılmıştır, hesaplayınız. f) Güç kaynağında aldığınız gerilimi bir voltmetre yardımıyla ölçünüz, Ölçtüğünüz gerilim hangi gerilimdir açıklayınız. g) Hesapladığınız tüm değerleri Tablo: 4’de ilgili yerlere yazınız. TABLO: 4 PERİYOT (T) OSİLASKOP İLE FREKANS VE GERİLİM ÖLÇMEK FREKANS (f) TEPEDEN TEPEYE GERİLİM (Vp-p) 23 TEPE GERİLİMİ (Vp) EFEKTİF GERİLİM (Veff) ORTALAMA GERİLİM (Vort) İŞARET ÜRETEÇLERİ (FUNCTION GENERATORS) Bu bölümde; elektronik cihazların imalat, tasarım ve test aşamalarında sıkça kullanılan işaret üreteçleri hakkında ayrıntılı bilgi verilecek ve kullanımları anlatılacaktır. Günümüz de birçok firma işaret üreteci üretmektedir. Her firmanın ürettiği işaret üreteci model ve tip olarak farklılıklar gösterse de temel işlevleri birbirleri ile benzerlik gösterir. Bu bölümde laboratuarlarımızda kullandığımız veya kullanacağımız iki ayrı model işaret üreteci ayrıntıları ile tanıtılacaktır. BK 3010 MODEL İŞARET ÜRETECİ FONKSİYON TUŞLARI VE İŞLEVLERİ BK Precision firmasının üretimi 3010 model işaret üretecinin ön görünümü şekilde verilmiştir. Bu ön görünüş dikkate alınarak işaret üreteci üzerinde bulunan fonksiyon tuşları ve düğmelerin işlevleri ayrıntılarıyla anlatılacaktır. BK PRECON Marka 3010 model işaret üretecinin ön görünüş 1. AÇMA/KAPAMA ANAHTARI (POWER ON/OFF SWITCH) İşaret üretecinin çalıştırmak için gerekli güç anahtarıdır. Anahtara basıldığında işaret üretecine enerji uygulanarak çalışmaya hazır hale gelir. Bu anahtara tekrar basıldığında enerji kesilir ve işaret üreteci kapatılır. 2. FREKANS SAHASI SEÇİCİSİ (FREQUENCY RANGE SELECTOR-RANGE Hz) İşaret üretecinin çıkış işaretinin frekans sahasını belirlemede kullanılır. 10’luk adımlar şeklinde (1, 10, 100, 1K, 10K, 100K) kademeleri vardır. Çıkış işaretinin frekansı; bu kademeler ve frekans ayar potu (6) ile birlikte belirlenir. Örnek: Saha seçici butonu 100K konumunda, frekans ayar potu ise 10 konumuna alındığında çıkış işaretinin frekansı; Frekans saha seçicisi x Frekans ayar potu Konumu’na eşit olur. Dolayısıyla çıkış işaretinin frekansı 1000 kHz veya 1 MHz olur. 3. FONKSİYON SEÇİCİ (FUNCTION SELECTOR) İşaret üretecinin 600 Ω’luk çıkışında elde edilecek işaretin dalga biçimini belirlemede kullanılır. Sinüs, üçgen ve kare dalga olmak üzere üç ayrı seçeneği vardır. Butonlara basılarak bu seçeneklerden istenilen biri aktif hale getirilir. 24 4. GENLİK KONTROLÜ (AMPLITUDE CONTROL) İşaret üretecinin 600 Ω’luk çıkışından elde edilecek işaretin genliğini peak to peak olarak ayarlamada kullanılır. Ayar sahası maksimum 0 ile ± 10 V arasındadır. Dolayısıyla işaret üreteci çıkışından tepeden tepeye maksimum Vt-t = 20 V’luk bir işaret elde edilebilir. İşaret üretecinin TTL çıkışının genliği kontrol edilemez standart 5 V’dur. 5. DC DENGE (DC OFFSET) İşaret üretecinin 600 Ω’luk çıkışından alınan işarete pozitif veya negatif DC seviyeler ilave etmede kullanılır. Bu seviye değeri; ± 5 V arasında ayarlanabilir. Genlik kontrolü düğmesi ile yapılan genlik ayarlamaları DC DENGE ayarından bağımsızdır. Bu düğme daima ortada olmalıdır, (+) veya (-) yönüne çevrildiği zaman uygulanan sinyalin o alternansını keser. 6. FREKANS AYAR POTU (FREQUNCY DIAL) Çıkış işaretinin frekans değerini belirlemede kullanılır. Ayarlama frekans sahası komütatörü ile birlikte kullanılır. İşaret üretecinin 600 Ω ve TTL çıkışlarının frekanslarını ayarlamada etkindir. Kullanıcıya referans olması için üzerinde bir miktar ölçülendirilme yapılmıştır. 7. TTL ÇIKIŞI (TTL OUTPUT JACK) Bu çıkıştan TTL tüm devreler için TTL uyumlu kare dalga işaret alınır. Bu işaretin frekansı; Frekans ayar potu ve frekans saha seçici komütatörü ile birlikte ayarlanabilir. Tepe değeri 5 V olan bir gerilime sahiptir. Bu gerilim değeri sabittir. Ayarlanamaz. 8. ŞASE (GND JACK) İşaret üretecinin TTL ve 600 Ω çıkışlarının referans (toprak = şase) çıkışıdır. 9. 600 Ω ÇIKIŞI (600 Ω OUTPUT JACK) İşaret üretecinin DC offset ve fonksiyon seçici anahtarı ile seçilen ve gerekli frekans değerleri ayarlanabilen çıkış ucudur. 10. VCO GİRİŞİ (VCO INPUT JACK) Bu giriş işaret üretecinin arka panelindedir. Çıkış işaretinin frekansını değiştirmek için dışarıdan harici bir gerilim uygulanabilmesini mümkün kılar. Frekans değişimi gerilimle orantılıdır. (VCO = Voltaj Kontrollü Osilatör) GENEL KULLANIM A- Frekans, Dalga biçimi ve Genlik ayarı İşaret üreteci; sinüs, testere dişi ve kare dalga elde etmek amacıyla tasarlanmış bir cihazdır. Üreteç çıkışından alınan sinyalin; dalga biçimi, genliği, frekansı ve DC ofset denge ayarı kullanıcı tarafından ayarlanabilir. Bu bölümde işaret üretecinin nasıl kullanılacağı ve gerekli ayarlamaların nasıl yapılacağı ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Örnek olarak işaret üretecinin 600 Ω’luk çıkışından 20 kHz’lik bir kare dalga işaret almak için aşağıdaki işlemler yapılmalıdır. 1) İşaret üretecinin besleme fişini şehir şebekesine takınız. 1 nolu Güç (POWER) anahtarına basınız ve üreteci çalışmaya hazır hale getiriniz. 2) Frekans saha seçici komütatörünü (2 nolu komütatör) kullanarak çıkış işaretinin frekans değerinin kaba ayarını belirleyiniz. Örneğin; çıkış işaretinin frekans değerinin 20 kHz olmasını istiyorsanız, 10K komütatörüne basınız. 3) Daha sonra frekans ince ayar potunu (6 nolu pot) 2 konumuna alınız. Böylece çıkış işaretinin frekansı; 10Kx2 = 20 kHz olur. 4) Çıkış işaretinin dalga biçimini belirlemek için fonksiyon seçici komütatörleri (3 nolu Function komütatörleri) kullanılır. Örneğin kare dalga için; üzerinde kare dalga işareti bulunan komütatöre, sinüs dalga için üzerinde sinüs işareti bulunan komütatöre basınız. 25 5) İşaret üreteci çıkışından alınacak işaretin genliğini belirlemek için genlik kontrolü (4 nolu amplitude control) potundan yararlanılır. İşaretin genliğini bu potu kullanarak istediğiniz değere ayarlayınız. Ayar sahası 0 ile 20 Vt-t değerleri arasındadır. 6) İşaret üretecinin çıkışından alınacak işaretin DC seviyesi DC Offset potu ile ayarlanır. Bu potla çıkıştan alacağınız işarete DC seviyeler ekleyebilirsiniz. Alacağınız işaret de DC seviye istemiyorsanız bu pot orta konumda olmalıdır (0 V). Bu potla çıkıştan alacağınız işarete DC seviyeler ekleyebilirsiniz. İşaret üretecinin çıkışından alabileceğiniz dalga biçimleri şekilde ayrıntılı olarak verilmiştir. Bu dalga biçimlerini dikkatlice inceleyiniz. İşaret üretecinin çıkış dalga biçimleri B- DC Denge Ayarı İşaret üretecinin 600 Ω’luk çıkışından alınan işaretin DC seviyesi ayarlanabilmektedir. Ayar işlemi DC Offset düğmesi (5 nolu düğme) ile yapılmaktadır. İşaretin DC seviyesinin ayarı şekil üzerinde ayrıntılı olarak gösterilmiştir. DC seviye ayarı; işaret üretecinin TTL çıkışından, frekans ve genlik ayarından bağımsızdır. 600 Ω çıkışından alınan işaretlerin DC seviye ayarında kullanılmaktadır. 26 İşaret üretecinin çıkış dalga biçimlerinin DC seviye ayarı 27 DENEY NO: 5 DENEYİN ADI BOBİN ENDÜKTANSINI ÖLÇMEK DENEYİN Ampermetre-Voltmetre Metodu ve Köprü AMACI Metodu ile bobin endüktansının hesaplanması TEORİK BİLGİLER: Isıya dayanıklı yalıtkan malzeme ile izole edilmiş bakır veya alüminyumdan oluşan, halkalar halinde sarılan elemanlara bobin denir. Doğru akımda bobinin sadece omik direnci (R) etkilidir. Alternatif akımda ise bobinin omik (R) ve endüktif (X L) direnci etkilidir. Bobin alternatif akımda Z = R 2  X L (Ω) değerinde bir empedansa sahiptir. Bobinlerin, elektrik akımının değişimine karşı gösterdikleri tepkiye endüktans denir. Endüktans, L harfi ile gösterilir ve birimi henry (H)'dir. Uygulamada daha çok endüktans biriminin alt katları olan Mikro Henri (μH) ve Mili Henri (mH) kullanılır. 1 H = 103 mH = 106 μH dir. Bir bobinin endüktif reaktansını (XL) bulabilmek için endüktans değeri bilinmelidir. Bobine doğru gerilim uygulandığında, geçen akıma bobinin (R) omik direnci karşı koyarken U   I  R  , aynı bobine alternatif gerilim uygulandığında, alternatif akıma gösterilen direnç U  daha büyük olur  I   . Z  2 Bobinin endüktansını ölçmek için Ampermetre-Voltmetre Metodu ve Köprü Metodu olmak üzere iki metot kullanılır. Ampermetre-Voltmetre Metodu: Önce bobinin omik direnci (R) ölçülür. Daha sonra sırasıyla Ampermetre ve Voltmetreden alınan değerler yardımıyla Ohm Kanununa göre U empedans Z = (Ω) ve endüktif reaktans XL = Z 2  R 2 (Ω) hesaplanır. I Endüktif direnç (Endüktif reaktans): XL = ω. L = 2. π. f. L ω = 2. π. f ω = Açısal hız XL = Endüktif reaktans (Ω) f = Frekans (Hz) L = Endüktans (Henry) XL L= (H) 2. . f Köprü Metodu: Potansiyometre ile ampermetrenin sapmama anı tespit edilir. İbre sıfırı gösterdiği anda köprü dengededir bu durumda karşılıklı dirençlerin çarpımı birbirine eşit olur. R LV. Ra = LX. Rb  LX = LV. a (H) Rb 28 AMPERMETRE-VOLTMETRE METODU ENDÜKTANSININ HESAPLANMASI DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER İLE BOBİN 1- FUNCTION Generatörü 2- Analog Ampermetre 3- Dijital Voltmetre 4- Dijital Ommetre 5- Bobin ( 500 Wd, 0,8 A ) DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYİN YAPILIŞI: 1- Ommetre ile değeri ölçülecek bobinin ( 500 Wd, 0,8 A ) omik direncini (R) ölçünüz. 2- Ölçümden önce FUNCTION GENERATÖRÜNÜN ön panelinde bulunan anahtarların kademelerini ayarlayınız. RANGE Hz: 100 Hz AMPLITUDE: Saat ibresi yönünde en son değerde FREQUENCY: 5 DC OFFSET: Ortada FUNCTION: ~ 3- Devrede kullanılan Analog Ampermetrenin B komütatörünü AC konumuna, A komütatörünü AC 20 mA veya daha yukarı değerde bir akım kademesine getiriniz. Devrede kullanılan Dijital Voltmetrenin prob bağlantılarına dikkat ederek, komütatör anahtarı VAC konumuna alınız. 4- Şekildeki devreyi kurunuz. Function generatörü ile yapılan bağlantıda TTL ucu kullanılmayacaktır. Şase sembolü ile belirtilen uç ile 600 Ω Out Put ucu kullanılacaktır. 5- Function generatörünün POWER düğmesine basarak devreye enerji veriniz. Ampermetre ve voltmetreden akım ve gerilim değerlerini ölçünüz. 6- Ölçtüğünüz değerleri Tablo: 5-a’da ilgili yerlere yazınız. ENDÜKTANS ÖLÇMEK TABLO: 5-a DİRENÇ (R) AKIM (I) GERİLİM (U) 7- Empedansı (Z) hesaplayınız. 8- Endüktif reaktansını (XL) hesaplayınız. 9- Endüktansı (L) hesaplayınız. 29 Z (Ω) XL (Ω) L (H) KÖPRÜ METODU İLE BOBİN ENDÜKTANSININ HESAPLANMASI DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 1- FUNCTION Generatörü 2- Analog Ampermetre 3- Dijital Ommetre 4- İki adet bobin ( LX = 500 Wd, 0,8 A ve LV = 30 mH ) 5- 500 Ω’luk ayarlı direnç DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYİN YAPILIŞI: 1- Ölçümden önce FUNCTION GENERATÖRÜNÜN ön panelinde bulunan anahtarların kademelerini ayarlayınız. RANGE Hz: 100 Hz AMPLITUDE: Saat ibresi yönünde en son değerde FREQUENCY: 5 DC OFFSET: Ortada FUNCTION: ~ 2- Devrede kullanılan Analog Ampermetrenin B komütatörünü AC konumuna, A komütatörünü AC 160 μA kademesine getiriniz. 3- Endüktans değeri bilinen bir bobin (LV) ile endüktans değeri bilinmeyen bir bobini (LX) köprü devresine bağlayarak şekildeki devreyi kurunuz 4- Function generatörünün POWER düğmesine basarak devreye enerji veriniz. 5- Potansiyometre ile ampermetrenin sapmama anını tespit ediniz. 6- Enerjiyi keserek potansiyometreyi devreden çıkartınız. Dijital avometreyi Ω konumuna alarak potansiyometrenin orta ucuna göre Ra ve Rb direnç değerlerini ölçünüz. Ölçtüğünüz değerleri Tablo:5-b’de ilgili yerlere yazınız. TABLO: 5-b Ra (Ω) ENDÜKTANS ÖLÇMEK Rb (Ω) LX (H) 7- Endüktansı (LX) hesaplayınız. 30 DENEY NO: 6 DENEYİN ADI DENEYİN AMACI KONDANSATÖR KAPASİTESİNİ ÖLÇMEK Ampermetre-Voltmetre Metodu ve Köprü Metodu ile kondansatör kapasitesinin hesaplanması TEORİK BİLGİLER: İki iletken levha arasına di-elektrik adı verilen yalıtkan bir madde konulmasıyla elde edilen ve elektrik enerjisini depo edebilen devre elemanına kondansatör Q denir. C = (F) U Kondansatörler belirli sığa (kapasite) değerleri olan elemanlardır. Kondansatörün kapasitesi levha yüzeyinin büyük veya aralarındaki uzaklığın küçük olmasıyla arttırılabilir. Kapasite (C) harfi ile gösterilir ve birimi Farad (F) dır. Kondansatörler genellikle küçük kapasiteli olduklarından, uygulamada daha çok kapasite biriminin alt katları mikrofarad (μF), nanofarad (nF) ve pikofarad (pF) kullanılır. 1 F = 106 μF = 109 nF = 1012 pF Kondansatörün kapasitesini ölçmek için Ampermetre-Voltmetre Metodu ve Köprü Metodu olmak üzere iki metot kullanılır. Ampermetre-Voltmetre Metodu: Devrenin empedansı, Z = R 2  X C (Ω) dir. Kondansatörün omik direnci (R) küçük olduğundan ihmal edilir, bu durumda empedans kapasitif reaktansa eşit (Z = XC) olur. Ampermetre ve Voltmetreden alınan değerler yardımıyla Ohm Kanununa göre empedans, U U Z= (Ω)  XC = (Ω) I I 1 1 XC = (Ω) = (Ω) .C 2. . f .C ω = 2. π. f 1 C= (F) 2. . f . X C ω = Açısal hız XC = Kapasitif reaktans (Ω) f = Frekans (Hz) C = Kapasitans (Farad) Köprü Metodu: Potansiyometre ile ampermetrenin sapmama anı tespit edilir. İbre sıfırı gösterdiği anda köprü dengededir, bu durumda karşılıklı dirençlerin çarpımı birbirine eşit olur. R CV. Ra = CX. Rb  CX = CV. a (H) Rb 2 31 AMPERMETRE-VOLTMETRE METODU İLE KAPASİTESİNİN HESAPLANMASI DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER KONDANSATÖR 1- FUNCTION Generatörü 2- Analog Ampermetre 3- Dijital Voltmetre 4- Dijital Ommetre 5- Kondansatör (10 μF’lık kutupsuz kondansatör) DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYİN YAPILIŞI: 1- Ölçümden önce FUNCTION GENERATÖRÜNÜN ön panelinde bulunan anahtarların kademelerini ayarlayınız. RANGE Hz: 100 Hz AMPLITUDE: Saat ibresi yönünde en son değerde FREQUENCY: 5 DC OFFSET: Ortada FUNCTION: ~ 2- Devrede kullanılan Analog Ampermetrenin B komütatörünü AC konumuna, A komütatörünü AC 16 mA veya daha yukarı değerde bir akım kademesine getiriniz. Devrede kullanılan Dijital Voltmetrenin prob bağlantılarına dikkat ederek, komütatör anahtarı VAC konumuna alınız. 3- Şekildeki devreyi kurunuz. Function generatörü ile yapılan bağlantıda TTL ucu kullanılmayacaktır. Şase sembolü ile belirtilen uç ile 600 Ω Out Put ucu kullanılacaktır. 4- Function generatörünün POWER düğmesine basarak devreye enerji veriniz. Ampermetre ve voltmetreden akım ve gerilim değerlerini ölçünüz. 5- Ölçtüğünüz değerleri Tablo: 6-a’da ilgili yerlere yazınız. KAPASİTANS ÖLÇMEK TABLO: 6-a DİRENÇ (R) AKIM (I) GERİLİM (U) 6- Empedansı (Z) hesaplayınız. 7- Kapasitif reaktansını (XC) hesaplayınız. 8- Kapasitansı (C) hesaplayınız. 32 Z (Ω) XC (Ω) C (F) KÖPRÜ METODU İLE KONDANSATÖR HESAPLANMASI DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER KAPASİTESİNİN 1- FUNCTION Generatörü 2- Analog Ampermetre 3- Dijital Ommetre 4- İki adet kondansatör ( CX = 10 μF’lık kutupsuz kondansatör ve CV = 1 μF ) 5- 500 Ω’luk ayarlı direnç DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYİN YAPILIŞI: 1- Ölçümden önce FUNCTION GENERATÖRÜNÜN ön panelinde bulunan anahtarların kademelerini ayarlayınız. RANGE Hz: 100 Hz AMPLITUDE: Saat ibresi yönünde en son değerde FREQUENCY: 5 DC OFFSET: Ortada FUNCTION: ~ 2- Devrede kullanılan Analog Ampermetrenin B komütatörünü AC konumuna, A komütatörünü AC 160 μA kademesine getiriniz. 3- Kapasite değeri bilinen bir kondansatör (CV) ile kapasite değeri bilinmeyen bir kondansatörü (CX) köprü devresine bağlayarak şekildeki devreyi kurunuz 4- Function generatörünün POWER düğmesine basarak devreye enerji veriniz. 5- Potansiyometre ile ampermetrenin sapmama anını tespit ediniz. 6- Enerjiyi keserek potansiyometreyi devreden çıkartınız. Dijital avometreyi Ω konumuna alarak potansiyometrenin orta ucuna göre Ra ve Rb direnç değerlerini ölçünüz. Ölçtüğünüz değerleri Tablo: 6-b’de ilgili yerlere yazınız. TABLO: 6-b Ra (Ω) KAPASİTANS ÖLÇMEK Rb (Ω) Cx (F) 7- Kapasitansı (CX) hesaplayınız. 33 DENEYİN ADI DENEY NO: 7 DENEYİN AMACI BİR FAZLI AC DEVRELERDE GÜÇ ÖLÇMEK Bir fazlı AC Devrelerde Görünür Güç, Aktif Güç ve Reaktif Gücün ölçülmesi ve Wattmetre, VARmetre ve Cosφmetrenin devreye bağlanması TEORİK BİLGİLER: Elektrik enerjisi ile çalışan alıcıya elektrik enerjisi uygulandığında ısı, ışık, hareket vb. şekilde iş elde edilir. Elektrik enerjisi bir iş yaptırdığına göre bir güce sahiptir. Buradan da görüldüğü gibi birim zamanda yapılan işe güç denir. Gücün birimi watt’tır. Bu güç devreye uygulanan gerilim ve çekilen akımla doğru orantılıdır. Alternatif akımda omik dirençlerin çektiği güç aktif, bobin ve kondansatörlerin çektiği güç reaktiftir. Güç üçgeni Aktif güç, alıcının üzerinde işe dönüşen faydalı güçtür. P harfi ile gösterilir, birimi watt (W) dır Omik devrelerde güç, akım ve gerilimin etkin değerlerinin çarpımına eşittir. Omik devrelerde akım ve gerilim aynı fazda olduğundan Cosφ = 1 dir. P = U. I (W) Alternatif akım devresine bobinli veya kondansatörlü bir yük bağlanırsa, devrenin akım ve gerilimi arasındaki açının kosinüs değeri olan güç faktörü (Cosφ) devreye girer ve bir fazlı devrelerde güç, P = U. I. Cosφ (W) Reaktif güç, Manyetik alanı meydana getiren güçtür, kör güç de denir. Q harfi ile gösterilir, birimi Volt-Amper-Reaktif (VAR) tir. Q = U. I. Sinφ (VAR) Görünür güç, Alıcının şebekeden çektiği güçtür. S harfi ile gösterilir, birimi Volt-Amper (VA) dir. Alıcının çektiği aktif ve reaktif gücün bileşkesidir. S= P 2  Q 2 (VA) 34 Doğru ve alternatif akım devrelerinde alıcıların çektiği elektriksel gücü ölçen ölçü aletleriine wattmetre denir. Wattmetre ile devrenin aktif gücü ölçülür. Wattmetrede akım ve gerilim bobini olmak üzere iki bobin bulunur. Akım bobini kalın kesitli, az sarımlı olup devreye seri, gerilim bobini ise ince kesitli, çok sarımlı olup devreye paralel bağlanır. Akım ile gerilim arasındaki açıya faz farkı, bu açının kosinüsüne de güç katsayısı veya Cosφ denir. Bu değer (0 ~ 1) arasındadır. Güç katsayısını doğrudan ölçen ölçü aletine Cosφmetre denir. Yapısı wattmetreye benzer ve devreye wattmetre gibi bağlanır. Aktif gücün görünür güce oranı devrenin güç katsayısını verir. P Cosφ = S DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 1- Wattmetre 2- Cosφmetre 3- Ampermetre 4- Voltmetre 5- Bobin (L = 0,6 H) 6- Kondansatör (C = 8 μF) 7- Direnç (R = 200 Ω) DENEYİN BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYİN YAPILIŞI: 1- Şekildeki devreyi kurunuz. 2- Ayarlı direnci 200 Ω değerine ayarlayınız. 3- Ampermetreyi AC konumunda 200 mA kademesine alınız. 4- Wattmetrenin akım komütatörünü 0,1 A, gerilim komütatörünü 30 V kademesine alınız. 5- Devreye ayarlı AC gerilim kaynağından 40 V gerilim uygulayınız. 6- Ölçü aletlerinden Akım (I), gerilim (U), aktif güç (P), reaktif güç (Q) ve güç katsayısı değerlerini okuyarak Tablo: 7’de ilgili yerlere yazınız. TABLO: 7 AKIM (I) GÜÇ ve GÜÇ KATSAYISI ÖLÇMEK GERİLİM (U) AKTİF GÜÇ (P) REAKTİF GÜÇ (Q) 7- Devrenin Endüktif veya Kapasitif mi olduğunu belirtiniz. 35 GÜÇ KATSAYISI (Cosφ)