KPSS TABLOLARLA EĞİTİM BİLİMLERİ EBİM KPSS Kurslarının hediyesidir. Gelişim Psikolojisi PPSİKOLOJİNİN ALT DALLARI Davranışsal süreçlerdeki değişiklikleri araştırıp ve ortaya koyan psikoloji alanıdır. Bilgiyi işlenme, bellekte depolanma, geri çağırma ve problem çözmede uygulanması gibi bilgi işleme süreçleri üzerinde çalışır. Psikolojik bilginin elde edilmesi ve uygulanması sırasında kullanılacak teknik ve yöntemler üzerinde çalışır. (Testler vb.) İnsanların birbirleriyle etkileşimlerini ve bu süreçte davranışların sosyal çevreden nasıl etkilendiğini belirlemeye çalışır. Deneysel psikolojide elde edilen bulguların günlük yaşamda karşılaşılan sorunların tanımlanması, belirlenmesi ve çözümlenmesini kolaylaştırma amaçlıdır. Uygulama alanına göre isim alır. Bireyin oluşumundan, ölünceye kadar devam eden zaman içerisindeki gelişim dönemlerin, her dönemin temel özelliklerini ortaya çıkaracak çalışmalar yaparak, insanların belli dönemlerde gösterdikleri davranış örüntülerini ortaya koyan psikoloji alanıdır. Öğrenme Psikolojisi Okul Psikolojisi Psikoloji biliminin elde ettiği algılama, düşünme, güdülenme, heyecan, zeka, kişilik gibi konulardaki bulguları, başta öğretmen, anne-baba ve ilgililerin kullanımına sunarak, belirlenen hedef davranışlara en etkili şekilde ulaşılmasını amaçlar. Okul ortamının, öğrenme için uygun duruma getirilmesi amacıyla çevresel koşulların düzenlenmesi çalışmaları yapar. Deneysel Psikoloji Psikometrik Psikoloji Sosyal Psikoloji Eğitim Psikolojisi Uygulamalı Psikoloji PSİKOLOJİ KURAMLARI İnsanın doğasının olumlu özelliklerden oluştuğunu, insanın biricik ve kendini geliştirme potansiyeline sahip bir varlık olduğunu savunan bir psikoloji kuramıdır. İnsanın doğuştan iyi bir varlık olduğunu, uygun çevresel ortamlarda bu potansiyelin en üst noktasına kadar kullanılarak kendini gerçekleştirme yeteneğine sahip olduğunu savunur. Bilinçaltı olayların bir takım psişik olaylardan meydana geldiğini savunur. Psikolojinin amacı, bilinç denen karmaşık olayı çözümlemek, zihnin en yalın ögelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri bularak kanunlar halinde formüle etmektir Bireyin algıları üzerinde durur. Algı, algılama yasaları, içgörüsel öğrenme, unutma, dikkat gibi konularla, yani davranışlardan çok zihinsel süreçlerle ilgilenir. Bu kurama göre davranışlar bir bütündür ve parçalara ayrılamaz. Bilincin ne olduğundan çok, ne için olduğunu bilmenin önemli olduğunu savunur. Davranışı cinsel güdüler, toplumsal baskılar gibi bilinçdışı etkiler açısından ele alır. Erken yaşam deneyimlerinin, yetişkinlik dönemindeki uyum açısından önem taşıdığını öne sürer. Bilinç durumlarının değil davranışların, gözlenebilir durumların incelenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Davranışların, gözlenebilir objektif, bilimsel yöntemlerle incelenmesi gerekir. Bilgiye ulaşma, bilinçli duruma gelme sürecinin öğrenme ve davranış üzerindeki etkilerini konu alır. Önemli olan, dış dünyanın ne olduğu değil, birey için ne anlam ifade ettiğidir. İnsanı anlamanın yolu, dış dünyanın onun için ne anlam ifade ettiğini anlamaktır. İnsan, bütünselliği olan biyolojik bir birimdir. İnsan davranışını anlamak için psikoloji ve sosyolojiden yararlanır. Hümanist (İnsancıl) Kuram Yapısalcılık (Strüktüralizm) Gestalt Yaklaşımı İşlevselcilik Psikanalitik Kuram Davranışçı Yaklaşım Bilişsel Kuram Fenomenolojik Kuram Biyolojik Kuram PSİKOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Bireyin içinde bulunduğu çevresel koşullarda değişiklik yapılarak, bu değişikliğin davranışlar üzerindeki etkisinin incelenmesi yoluyla gerçekleştirilen araştırmalardır. Enlemesine (kesitsel) araştırmalar: Farklı bireylerin farklı yaşlarda incelenmesidir. Uzunlamasına (boylamsal) araştırmalar: Aynı bireylerin farklı yaşlarda incelenmesidir. Yaşamın birinci yılındaki davranışların, yeterliklerin ve özelliklerin ayrıntılı bir şekilde gözlemlenerek kaydedilmesidir. Doğal gözlem: Zaman veya olay örneklemeleri yaparak bireyin tüm davranışlarının veya belli davranışların gözlemlenerek sonuçların değerlendiği gözlem türüdür. Sistematik gözlem: Hangi özelliğin, ne zaman, nasıl, kim tarafından ve kimde gözleneceğinin önceden belirlendiği gözlem türüdür. Bilgi alınmak amacıyla sorulacak sorular ve konular önceden belirlenmişse görüşme yapılandırılmış görüşme, daha esnek, doğal bir şekilde ortama göre yapılan görüşmeler ise yapılandırılmamış görüşme olarak tanımlanır. Deneysel Yöntem Betimsel Yöntem Bebek Yaşam Öyküleri Gözlem Görüşme Kavram Gelişim Gelişme Öğrenme Olgunlaşma Hazırbulunuşluk Büyüme Deneyim Dönem (Evre) Kritik dönem (Kritik Evre) Gelişim alanları Gelişim ödevleri (Görevleri) GELİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI Tanım Örnek Döllenme ile başlayıp yaşam boyu devam eden değişme ve hareket  Araba kullanabilmek için belli bir boy uzunluğuna erişme. örüntüsüdür.  Yazmayı öğrenmek için parmakların uzama süreci.  Bireyin bir yabancı dili konuşmayı öğrenmesi. Gelişme organizmadaki hem nitelik hem de nicelik olarak meydana  Çocuğun okuma-yazmayı öğrenmesi. gelen değişmeleri içerir. Gelişim bir süreç, gelişme bir üründür.  Çocuğun tuvaletini kendisinin yapması Bireyin yaşantıları yoluyla davranışlarında oluşan kalıcı izli davranış Bireyin bir yabancı dili konuşmaya başlaması. değişiklikleridir. Çocuğun bir öykü kitabını okumaya başlaması. Organların kendilerinden beklenen potansiyelleri ortaya  Konuşma için ağız ve çene bölgesinin sesleri çıkarma ve konuşma gücüne çıkarabilecek duruma gelmiş olmasıdır. erişmesi. Olgunlaşmaya ve öğrenmeye paralel olarak bireyin kendisinden  Okuyabilmek için harfleri tanıma. beklenen ön bilgi, beceri ve tutuma sahip olma durumudur.  Bölme işlemini yapabilmek için çarpma işlemini biliyor olma.  Parmakların, kaşık tutabilecek uzunluğa erişmesi. Yapısal artışı ifade eder, vücuttaki sayısal artış anlamı taşır.  Çocuğun boyunun raflara yetişebilecek uzunluğa erişmesi. Bireyin yaşantı yolu ile kazandıklarıdır.  Öğrencinin, yılsonu gösterisinde görev alması. Bireylerin belli yaş aralığında, gelişimlerinin bir yönünün ön plana  Erinlik dönemi, çıktığını ifade eder.  Ergenlik dönemi …vb. Gelişimde belirli becerilerin asgarisinin kazanılması için gerekli  Erikson’a göre bebek ilk bir yıl içinde temel güven duygusunu elde eder. dönemdir.  Freud’a göre, yaşamın ilk altı yılı kişilik gelişiminin kritik dönemidir. Dil gelişimi, Gelişim tek bir alanda ve tek başına gerçekleşmez. Birçok alanın aynı  Zihin gelişimi, anda etkileşimi sonucunda gerçekleşir.  Bedensel gelişim  Duygusal gelişim ….  Bebeğin 0-2 yaş döneminde; Gelişim ödevi, bireyin gelişim aşamasında gerçekleştirmesi gereken  Dışkı kontrolü, asgari becerilerin tanımlanmasıdır.  Katı yiyecekler yiyebilmesi,  Uyuma zamanını düzenleyebilmesi…    GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Anne ve babadan genetik yollarla geçen özelliklerdir. Cinsiyet, göz rengi, fiziksel özellikler, yaratıcılık ve düşünme kapasitesi, problem çözme becerileri ve bazı kişilik özellikleri kalıtım yoluyla geçer. İnsanın gizil gücünü etkileyip geliştirecek her türlü kalıtım dışı etkenleri kapsar. Etkisi, döllenmeyle başlar. Bazı fiziksel görünüm özellikleri, eğitim düzeyi, zekanın kullanım oranı, karakter ve kişilik özellikleri, çevrenin etkisiyle ortaya çıkar. Her davranışın kazanılması gereken dönemler vardır ve bu davranışlar ilgili oldukları zaman dilimi içerisinde kazanılmazsa sonraki dönemlerde kazanılmasında güçlük çekilir. Gelişim döneminde, içinde bulunulan zamana göre var olan yenilir ve değişmelerin, sahip olunan olanakların etkisi gelişim üzerinde önemli rol oynar. Anne babanın yetiştirme tarzı, kuralları, çocuğa yaklaşımı, model olma gibi tüm etkenler, ailenin etkisi çerçevesinde ele alınır. Ailedeki ilişki biçimi, yaşanan duygular ve bu duyguların ifade tarzı, şiddet, parçalanmış aile yapısı, çocuğun gelişi üzerinde önemli etkilere sahiptir. Aile tipleri, baskıcı, ilgisiz, aşırı koruyucu, tutarsız ve demokratik aile olarak gruplandırılır. İstenen aile tipi “demokratik aile”dir.     Ailedeki çocuğun doğuş sırası gelişimde belirleyicidir. Çok çocuklu ailelerde önce doğan çocuklar erken yaşlarda anne-baba rolleri üstlenebilmektedir. İlk çocuklarda beklenti daha yüksektir. İkinci, üçüncü çocuklarda beklenti düşer. Ortanca çocuklar büyük ve küçük kardeşlerden kaynaklı baskılanmalar yaşayabilir.      Kalıtım Çevre Tarihsel Zaman  Anne-Babanın Yetiştirme Tarzı Doğum Sırası GELİŞİMİN İLKELERİ 1. Gelişimin belli yönleri vardır: a. Gelişim baştan ayağa doğrudur. b. Gelişim içten dışa doğrudur. c. Gelişim genelden özele doğrudur. 5. Gelişimde bireysel farklar vardır: Her bireyin gelişim özellikleri birbiri ile aynı değildir. Bireye içinde bulunduğu gelişimin ortalama değerlerine ulaşması değil, kişinin bireysel durumu ile gelişime ait durumu gerçekleştirmesi beklenir. 2. Gelişim süreklidir, birikimlidir ve belirli aşamalarda gerçekleşir: Gelişim birikimli olarak ilerler. Her aşama bir önceki aşamanın sonucu; bir sonraki aşamanın nedenidir. Gelişim aşamaları iç içe geçmiş aşamalarla gerçekleşir. 6. Gelişim kalıtım ve çevre etkileşiminin ürünüdür: Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin ortak bir sonucudur. Çevresel olarak bir çok imkana sahip bir birey zihinsel engelli olması kalıtımsal bir sonucun çevreden etkileşimini sınırlar 3. Gelişim nöbetleşe devam eder. (Belli bir sıra izler, evreler halindedir.): Gelişimde tüm süreçler aynı anda ve aynı hızda gerçekleşmez. Bazı aşamalarda gelişim hızlanırken, bazı aşamalarda yavaşlayabilir. Bununla birlikte bazı gelişim alanlarında gelişim hızlanırken, bazı alanlarda yavaşlayabilir. 7. Gelişimde kritik dönemler vardır: Çocuklar bazı gelişim dönemlerinde ve yaşlarda belli tür öğrenmelere karşı yüksek duyarlılık gösterme eğilimindedir. Yani çevre etkilerine karşı daha duyarlıdırlar. Psikologlar bu dönemlere “kritik gelişim dönemleri” demektedirler. 4. Gelişim bir bütündür: Gelişim alanlarındaki hızlar farklı olsa da, bir gelişim alanındaki durum diğer bir gelişim alanını etkiler. 8. Türe özgü hazır oluş: Her canlı, kendi türüne ait donanımla dünyaya gelir ve türünün gelişim ilkelerine göre gelişim gösterir. Büyümesi, olgunlaşması ve öğrenmesi türsel özelliğine göredir. Dönem Bebeklik Dönemi Gelişim Görevleri (0-2 Yaş) Okul Öncesi Dönem (İlk Çocukluk) Gelişim Görevleri (2-6 Yaş) Okul Dönemi (Son Çocukluk) Gelişim Görevleri (6-12 Yaş) Ergenlik Dönemi Gelişim Görevleri (12-18 Yaş) Gençlik Dönemi (Genç Yetişkinlik) Gelişim Görevleri (18-30) Yetişkinlik Dönemi (Orta Yaş) Gelişim Görevleri (30-60) Doğum Sonrası Doğum Öncesi Yaşlılık Dönemi Gelişim Görevleri (60 Yaş ve üstü) GELİŞİMİN DÖNEMLERİ VE GÖREVLERİ Önemli Özellikler Bedensel olarak dış dünya ile uyumun sağlanmaya çalışıldığı dönemdir. Öz bakım becerilerinin kazanıldığı, cinsiyetin ve cinsiyet farklılıklarının öğrenildiği, sosyal ilişki kurma becerilerinin görüldüğü dönemdir. Okula başlama, okul programlarına uyum sağlama, sorumluluk alma, sözel becerilerin ve mantıksal düşünmenin arttığı dönemdir. Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir. Kimlik kazanma, bağımsız bir birey olarak hareket etme dönemin karakteristik özelliğidir. İşe başlama, eş seçme, evlenme, ekonomik olarak yaşamını sürdürecek bir düzen oluşturma, yurttaşlık görev ve sorumluluklarının başlaması dönemidir. Dönemin fizyolojik ve biyolojik değişimlerini kabul etme, bu değişimlere uyum sağlama, çocuklarına sorumlu ve mutlu yetişkinler olarak yetişmelerinde yardım etme dönemidir. Sağlıkta ve fiziksel güçteki gerilemeye uyum sağlama, yaşamını sağlıklı bir şekilde yürütecek etkinliklerde bulunmayı gerektiren dönemdir. FİZİKSEL VE MOTOR GELİŞİM Özellikler Anne üreme hücresi ile baba üreme hücresinin döllenmesinden yaklaşık 3 saat sonra ortaya çıkan hücreye zigot denir. Döllenmeden sonraki ilk 1-2 haftalık döneme “dölüt” denir. Zigottan sonraki embriyo dönemi hücre dönemi ile insani yapı arasındaki geçiş dönemidir. Fetüs döneminde artık insanın tüm fiziksel yapısı belirmiş olur. Fetüs döneminin başı ile sonu arasındaki fiziksel yapı aynıdır. Yeni doğan bir bebeğin fiziksel görünümü baş geniş, yüz yuvarlak, vücut ısısı değişkendir. 0-2 Yaş Arası: İlk günlerde ortaya çıkan fiziksel değişimlerin çoğu ana rahmindeki durumun ortadan kalkması biçimindedir: Göbek bağının düşmesi, Bebeklik Dönemi vücudu kaplayan yağın emilmesi gibi. İlk 18 ayda motor davranışlarda, belirli bir modelde kontrol gerçekleşir. Boy uzaması ve kilo artışı 2-6 yaş arasında yavaşlar. 2-6 Yaş Arası: Oyun 2-6 yaş arasında büyüme yavaşlasa bile motor davranışlar için gerekli olgunluğa erişilmiştir. Zıplar, parmak ucu ile yürüyebilir, ve Okul Öncesi merdivenleri birer birer çıkabilir. Dönem Bu dönemde özellikle ayak kontrolü ve ayağa bağlı özel davranışlar öne çıkar. Küçük kaslar denilen el kaslarında beceri geliştirildiği dönemdir. Makasla kağıt kesme, yazma, çizme, ayakkabı bağlama gibi davranışları istenilenden uzun zamanda yapar. Bu dönemde de boy ve kilo artışı belirgin değildir. Yıllık boy uzaması 5 / 5,5 cm’dir. 7 yaşındaki bir çocuğun ortalama kilosu . civarıdır. 6-12 Yaş Arası: Okul Bu dönemin en belirgin özelliği küçük kasların gelişimi ve olgunlaşmasıdır. Küçük kasların gelişimi ile nesneye uygun özel motor beceriler Dönemi kullanılmaya ve geliştirilmeye başlanır. Makas ile doğru ve düzgün kesme; topu istediği yöne atma; müzik aleti çalma vb. özel davranışlar rahat sergilenmeye başlar. Ergenlik dönemi çocukluk ve olgunluk arasında, olgunluğa doğru geçiş dönemidir. Bu dönemde birey hem çocukluk izlerini taşır aynı 12-18 Yaş Arası: zamanda olgunluk dönemine ait davranışları ortaya çıkarmaya başlar. Ergenlik Dönemi Dönem Zigot Dölüt Emriyo Fetüs BİLİŞSEL GELİŞİMLE İLGİLİ DİĞER KURAMLAR Özellikler Bruner zihin gelişimini, zihnin olay ve objelerle kurduğu ilişki biçimlerine göre üçe ayırarak ele alır: Eylemsel, imgesel ve sembolik dönemler. Kuram BRUNER’IN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI VYGOTSKY’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Vygotsky’in kuramı birey ve çevre etkileşimini dikkate aldığı için zihinsel gelişimden sosyal kökene önem verir. Vygotsky’in zihinsel gelişim kuramının iki temel kavramı vardır: Yakınsal gelişim alanı ve işbirlikli öğrenme. Gagne’nin bilişsel gelişim kuramı ‘problem çözme’ eylemine odaklıdır. Gagne’ye göre çocuklar doğuştan zihinsel işlem donanımı ile dünyaya gelirler. Doğuştan gelen bu zihinsel işlem becerileri deneyimle birlikte geliştirilir. Gagne için, deneyimler önemlidir. Bu deneyimler basitten karmaşığa doğru ilerler. Gagne için zihinsel gelişimin son deneyimi problem çözmedir. Gardner’ın çoklu zeka kuramı, bilişsel yapının özellikleri ile zihinsel gelişimi açıklama çabasıdır. Gardner’ın çoklu zeka kuramı da zekayı belirli niteliklerle tanımlar. Ancak diğer zeka tanımlarından farklı olarak zekayı hiyerarşik bir durum olarak görmez. Her insanda baskın olan bir zeka alanının olduğunu belirtir. Gardner zekayı daha çok ortaya çıkarılması gereken potansiyel alan olarak ele alır. Duygusal zeka; bireyin öz denetimini sağlaması, kendi kendini güdülemesi, isteklerini erteleyebilmesi, duygusal değişimleri düzenleyebilmesi, kendine karşı yönelen engellemelere direnç gösterebilmesi, sevecen bir tavırla yaklaşması, insanların en derin duygularına karşı empatik bir anlayış ve tutum içerisinde olması, kişiler arası ilişkilerde rahat, esnek ve saydam olabilmesidir GAGNE’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI GARDNER’IN ÇOKLU ZEKA KURAMI GOLEMAN’IN DUYGUSAL ZEKA KURAMI DİL GELİŞİMİ Özellikler Skinner ve diğer davranış kuramcılarına göre, bebekler günlük konuşma dilinde var olan kelimeleri kullandıklarında büyükler tarafından ödüllendirilirler. Pekiştireç niteliği taşıyan bu ödüller aracılığı ile bebek ana diline uygun sesleri nasıl kullanacağını öğrenmeye başlar. Piaget dil gelişimini bilişsel gelişim gibi basamaklara ayırarak açıklar. Piaget’in dil gelişimi dört dönem içerisinde ele alınmaktadır. 1. Agulama evresi 2. Tek sözcük evresi 3.Telgrafik konuşma 4.İlk gramer süreci Tek sözcük evresi, konuşmanın kritik evresidir. Konuşmanın başlangıcı sayılır. Sosyal öğrenme kuramcısı Bandura’ya göre dil bebeğin anne babasını taklit etmesi ile gelişir. Bebekler, çevrelerindeki en yakın kişi olarak bulunan anne babalarını model olarak dil gelişimini tamamlarlar. Chomsky, McNeil ve Lenneberg’e göre dil gelişimi biyolojik temellidir. İnsan beyni dil öğrenmeye hazır olarak dünyaya gelir. Beyinde dil öğrenmek için gerekli alt yapı hazırdır. Chomsky bu altyapıyı dil öğrenme mekanizması olarak tanımlar. İnsanlar cümle kurmayı yapı olarak kavrar. Daha sonra yapılar arası değişkenleri fark ederek, farklı yapılar arasında dönüştürme işlemlerini öğrenir. Kuram Davranışçı Kurama göre dil gelişimi Piaget’in Dil Gelişim Kuramı Sosyal Öğrenme Kuramına göre dil gelişimi Psikolinguistik Kurama göre dil gelişimi KURAM Topografik Kuram DÖNEM-AŞAMA Bilinç Bilinçöncesi Bilinçaltı İd Yapısal Kişilik Ego Kuramı Süperego Oral Dönem Anal Dönem Psikoseksüel Gelişim Kuramı Fallik Dönem Gizil Dönem Bu dönemde haz örtük biçimde vardır. Cinsiyete bağlı toplumsal davranışlar ve ilişkiler bu dönemde öğrenilir. Hormonlardaki değişime bağlı olarak haz yeniden cinsel organa doğru yönelir. Ancak bu dönem Fallik dönemden farklı olarak öncelikle cinsel (üreme) ve cinsiyet odaklıdır. Genital Dönem Temel Güven / Güvensizlik (0-1 Yaş) Özerklik / Utanç ve Kuşku (1-3 Yaş) Girişimcilik / Suçluluk (3-7 Yaş) Çalışkanlık / Aşağılık (7-11 Yaş) Kimlik Kazanma / Rol Kargaşası (11-17 Yaş) Yakınlık / Yalnızlık (18-30 Yaş) Üretkenlik / Durgunluk (30-60 Yaş) Benlik Bütünlüğü / Mutsuzluk (60 Yaş ve üstü) FREUD’UN KİŞİLİK KURAMLARI AÇIKLAMA Farkında olunan yaşantıların bulunduğu bölgedir. Dikkat yoğunlaştırıldığında, bilinç düzeyine getirilebilen yaşantıların bulunduğu bölgedir. İradi biçimde ortaya çıkarılamayan, özel tekniklerle ulaşılan tamamen farkında olmadığımız alandır. Kişiliğin ilkel yönüdür. Haz odaklıdır. Mutlak doyum ister. Gerçeklik ilkesine göre hareket eden bilinçli bölümdür. İd’in sınırsız istekleri ile süper egonun sınırlayıcı durumları arasında arabuluculuk yapar. Kişilikte toplumsal yapıyı temsil eder. Toplumsal kurallar, yasaklar, gelenekler, vicdan, ahlak kuralarını içerir. Haz kaynağı ağız ve ağız çevresindeki organlardır. Bu dönemde çocuğun beslenmesi, emzirilmesi önemlidir. Haz kaynağı anüstür. Anüsün kontrol edilmesinin öğrenilmesi, diğer bir değişle tuvalet eğitimin verildiği dönemdir. Bu evrede çocuklar cinsel organlarını fark eder ve cinsel konulara yoğun ilgi gösterirler. Çocuk cinsel olarak karşıt cinsiyetle olan anne veya babaya yönelir. Dönemin haz kaynağı cinsel organlardır. ERİKSON’UN PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI Bebeklerde beslenme, sindirim, uyku gibi işlevlerde düzen ve rahatlık, güven duygusunun ilk belirtileridir. Bu güven duygusunun niceliği daha çok, anne çocuk ilişkilerinin niteliğine bağlıdır. Temel güvenden yoksun olarak büyüyen bireyde başta kendisine olmak üzere sosyal çevresine karşı sürekli bir güvensizlik içinde olacaktır. Anne-babaya hala bağımlı olduğu halde çocuklar davranışlarında bir özerklik sergilerler. Çocuklarının özerk davranışlar sergilemeye başladığını fark eden ebeveynler çocuklarının özerkliğine karşı tutumları kişilik gelişiminde belirleyicidir. Korumacı ve baskıcı tutum çocuğun her hareketini engellemeye çalışır. Engelleme sonucu çocuk yaptığı özellikle olumsuz davranışlardan utanması sağlanır. Çevresindeki yaşantıyı anlamak için çocuk sık sorular sorar, kendi deneyimlerini arttırmaya çalışır. Bu dönemde çocukların merakını gidermemek, engellemek, ters cevaplar vermek, azarlamak, çocukta öncelikle suçluluk duygusunu yaratır. Girişimciliği engellenen çocuk ileriki yıllarda bağımsız düşünme, sorgulama geliştirememe, düşünce sistematiği kuramama durumları ile karşılaşabilecektir. Bu dönemde çocuk hem kendisine göre hem de diğer çocuklara göre başarılı olmak için çabalar. Yaptığı işlerde beğeni toplamak, takdir edilmek, başarı hazzını yaşamak ister. Erikson’a göre bu dönemde çocuğun başarısını özellikle bir başkasına göre kıyaslamak çocukta aşağılık, işe yaramazlık duygusunu geliştirecektir. Erikson’a göre bu dönemde bireyler ‘ben kimim’ ve ‘ben ne olacağım’ sorularına cevap ararlar. Bu nedenle de sorularına cevap verebileceklerini düşündükleri her türlü uyarıcıyla karşı etkin bir ilişkiye girmeye çalışırlar. Sorularına uygun gelen cevaplara sahip uyarıcıların fazla olması, bu uyarıcılar arasındaki farkların henüz tam olarak fark edilememesi nedeniyle birey olası her uyarıcının rolünü uygulamak ister. Bu durumda da rol çatışması ile karşı karşıya kalır. Kimlik kazanma ve rol karmaşası döneminde ortaya çıkan benlik eş ve dost bulmada temel belirleyicidir. Birey yaşam boyu devam edecek ilişkilere girer. Eğer benlik tasarımına uygun ilişki kurmazsa yalnızlık duygusuna kapılır. İş yaşamında üretim ve bununla birlikte çocukları karşısında çocuklarına yaşamı öğreten rehber olma bu dönemde gerçekleşir. Uygun biçimde üretim yapamayan, çocuk sahibi olamayan ya da çocuklarla istediği ilişkiyi geliştiremeyen birey kendisini izole ederek, yalnızlığa çekilip durağanlaşacaktır. Birey bu dönemde yaşadığı tüm dönemleri sorgulama içine girer. Kişi yaşamının anlamlı olup olmadığını sorgulayacaktır. Geçmiş yaşamını iyi/kötü yanları ile olumlamak benliğin bir bütünlüğe ulaştığını kabul etmektir. Ancak tersi durumda birey geçmiş yaşantılarını olumlayamazsa geçmişi değiştirmenin geç olduğunu kabul ederek umutsuzluğa düşecektir. DİĞER KURAMLARA GÖRE KİŞİLİK GELİŞİMİ İnsan kendisine ait yaşantılar ile kendisine ait kavramlar geliştirir. “Kimim, neyim, yeteneklerim nelerdir, değerlerim nelerdir vb.” soruların yanıtlarını verebilirler. Bu sorulara verilen cevaplara ‘benlik bilinci’ ya da ‘benlik algısı’ denir. Hümanist Roegers’ın Rogers’e göre kişinin benlik algısının iyi, kötü veya nötr olmasının bir önemi yoktur. Önemli olan benlik hakkında bir farkındalığa sahip (İnsancıl) Benlik Kuramı olmaktır. Benlik bilinci, benlik algısı aynı zamanda kişinin ne olmak istediğine dair kanaatlerle de ilişkilidir. Kişi benlik bilinci ile birlikte ne Benlik olmak istediğini de bilir, fark eder. Kuramları Maslow’un Maslow daha çok ‘sağlıklı’ kişiliğin/benliğin nasıl oluştuğunu incelemiştir. Bu inceleme sonucunda Maslow sağlıklı kişilik için piramitsel ve Benlik Kuramı hiyerarşik ilişkiler bütününü sunmuştur. Piramidin en önemli özelliği bir alan tamamlanmadan diğer alanın gerçekleşemeyecek olmasıdır. Kişilik özelliklerinin öğrenilmiş davranışlardan oluştuğunu savunur. Elde edilen kişilik yapısının cevabı, bireyin geçmiş yaşantılarındaki Davranışçı Kuram öğrenmelere dayanır. Sosyal Öğrenme Kuramı Kişilik, sosyal ortamlarda ve başkalarını model alarak gerçekleşir. Kişilik, gözleyerek kazanılan davranışların bileşkesidir. Bir bireyin belli bir kişilik özelliğini ne derecede gösterdiğine göre bireyleri sınıflandırır. Birey bu özelliklerden hangisine sahipse, onlara uygun Ayırıcı Özellik Kuramı davranır. Kişilik gelişimi sürecinde birey, kendisiyle ilgili hipotezler kurar ve bu hipotezleri sınar. Sınamalar doğru sonuçlanırsa bu hipotezleri kullanmaya Bilişsel Kuram devam eder, aksi halde değiştirir veya yerine yenilerini koyar. Bu süreçte oluşan yapılar (şemalar) bireyin kişisel yapısını oluşturur. Biyolojik Kuram Kişiliğin, fizyolojik ve biyolojik özellik ve farklılıklardan kaynaklandığını savunur. Kişiliğin fizyolojik yapıdan ayrı olarak düşünülemeyeceğini, farklı kişilik özellikleri ve farklı davranışlar gösteren bireylerin fizyolojik yapılarının da farklı olduğu görüşünü ortaya koyarlar. Piaget’nin Ahlak Gelişim Kuramı Kohlberg’in Ahlak Gelişim Kuramı Dewey’in Ahlak Gelişim Kuramı Gilligan’ın Ahlak Gelişim Kuramı Kavramsal Gelişim Sosyal ve Duygusal Gelişim Oyun Gelişimi Mizah Gelişimi DİĞER KURAMLARA GÖRE KİŞİLİK GELİŞİMİ Ahlak gelişiminin bilişsel gelişime paralel olarak geliştiğini savunur. Ahlak gelişimini temel olarak; a) Ahlak öncesi dönem (0-5yaş) b) Dışsal kurallara bağlılık dönemi (6-12 yaş) ve c) Ahlaki-Özerklik dönemi (12 yaş ve üstü) olmak üzere üç aşamada ele alır. Kohlber’in ahlak gelişim aşamaları, aynı zamanda zihinsel örgütleme becerilerine de denk düşer. Ahlak gelişiminin temeline gelenekleri almıştır. O’na göre birey dünyaya geldiğinde ahlak vardır ve kendisinden önceki bireyler tarafından gerçekleştirilmiştir. Ahlak, bireyin aldığı eğitimle doğrudan ilgilidir. Birey, aldığı eğitimle kendi ahlak sistemini oluşturur. Erkek ve kadınların farklı kriterler etrafında ahlaki yargıya ulaştığını savunur. Ahlak sevgisi kavramı üzerinde durmuştur. DİĞER GELİŞİM ALANLARI Kavram; aralarında belirli özellikleri paylaşan bir grup nesne veya olaya verilen semboldür. Benzer özelliklere sahip olay, nesne ve fikirler grubuna verilen ortak isimdir. Kavram gelişimi; bilişsel gelişimin en önemli uğraş alanlarından biridir. Kavram geliştirme gücü, bir zihin yeteneğidir. Öğrenme, geliştirilen sağlıklı kavramlara bağlıdır. Çocukta sosyal ve duygusal gelişim, duyusal, devinimsel ve zihinsel gelişmeyle paralel olarak ve değişik aşamalarda değişik özellikler göstererek toplumsallaşma gerçekleşir. Sosyal ve duygusal gelişim sonucunda elde ettiği özellikler, çocuğun ayrı bir insan olarak kendisini algılamasında rol oynar. Oyunun temel işlevi, çocuğun dünyaya uyum sağlamasını kolaylaştırmaktır. Çocuk gerçek dünyanın ne olduğunu oyun oynayarak anlar. Dil, kavram vb. gelişmeler, oyun içerisinde gerçekleşir. İki yaşından sonra başlar. Komik olan her şey bir tutarsızlıktır. Beklenmedik durumlar tutarsızlığa işaret ettikleri için komik bulunurlar. Eğitim Bilimleri Merkezi KPSS Kursları Gaziosmanpaşa Bulv. No: 46 Kat: 5-6-7 Çankaya/İzmir Tel: 0 232 445 21 25 www.ebimkpss.com