DİZ YARALANMALARI Dr. Asım BAYKAN • Diz anatomisi • Diz kineziyolojisi • Diz yaralanmaları • Menisküs Yaralanmaları • Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları • Arka Çapraz Bağ Yaralanmaları • İç ve Dış Yan Bağ Yaralanmaları • Patellofemoral Ağrı Sendromu (Diz Önü Ağrısı) • Patella Çıkığı • Patellar Tendinit • İlioGbial bant Sendromu Diz Bölgesi • Diz, spor sahalarında yaralanmaların en sık görüldüğü eklemdir. • Özellikle futbol, kayak ve basketbol gibi sporlarda rotasyonel güçlere maruz kalır. • Menisküs yırtıkları ve iç yan bağ yırtıkları en sık yaralanmalar olup ön çapraz bağ yaralanmaları spordan uzak kalmanın en sık sebeplerinden birisidir. Diz Anatomisi Diz Eklemi • Diz eklemi bir bütündür ancak kendi içinde 3 ayrı eklem olarak değerlendirilebilir; • patellofemoral bölüm, • medial Gbiofemoral bölüm, • lateral Gbiofemoral bölüm. Diz Eklemi Hareketleri 4 Ana Diz Bağı • ACL = Ön çapraz bağ • PCL = Arka çapraz bağ • MCL = İç yan bağ • LCL = Dış yan bağ Her bağın kendine özgü anormal hareketi sınırlama sorumluluğu vardır. • Ön çapraz bağ tibianın öne kaymasını engeller. • Arka çapraz bağ tibianın arkaya kaymasını engeller. • İç yan bağ ayakbileğinin dışa açılmasına karşı koyar. • Dış yan bağ ayakbileğinin içe açılmasını engeller. Dizdeki Dört Ana Bağın Kısıtlama İşlevleri Bağ Birinci Kısıtlama İkinci Kısıtlama • Ön Çapraz Bağ Anteriordan tibianın yerinden çıkması İnternal tibial rotasyon • Arka Çapraz Bağ Posteriordan tibianın yerinden çıkması Eksternal tibial rotasyon • İç Yan Bağ Abduksiyon ve internal tibial rotasyon Anteriordan tibianın yerinden çıkması • Dış Yan Bağ Abduksiyon Anteriordan ve posteriordan tibianın yerinden çıkması Diz Yaralanmaları Menisküs Yaralanmaları • Diz travmalarında en çok görülen patoloji menisküs yırPklarıdır. • Menisküs yaralanmaları sporcularda rastlanılan en sık yaralanmadır. • Menisküsler şekilleri, elasGk olma özellikleri ve bağlanPları nedeniyle hareket sırasında uzar ve çevreye (perifere) iGlirler. Bu nedenle basit varus / valgus hareketlerinde zedelenmezler. • Oluş mekanizması • Dizin kısmi fleksiyonda iken rotasyonel güce maruz kalması sonucunda veya ani ekstansiyona geGrilmesiyle yaralanma oluşur. • Özellikle futbolcularda ve temas sporu yapanlarda pivot harekeG ile ortaya Menisküs Yır5k Çeşitleri Belirtiler • Menisküs yırPkları yırPğın yerine, büyüklüğüne ve Gpine göre belirG verir. • Ancak dizde sıvı toplanması, kas atrofisi, kilitlenme, eklem hassasiyeG, dizin içinden ses gelmesi ve dizi tam olarak ekstansiyona veya fleksiyona geGrememe gibi yakınmalar vardır. • Kilitlenme olan olgularda, menisküs yırPğı tanısı çok kolaydır ancak yalancı kilitlenme denen dizin arkasındaki kas spazmına bağlı olan durumu ayırt etmek gerekir. Tanı • Travmanın oluş zamanı ve biçimi, ilk travma anındaki gelişmelere göre muayene edilmelidir. • Menisküs muayenesine yönelik McMurray tesG ve Apley testlerinin yapması gerekir. • Muayenede ödem saptanabilir. İyi yapılmış muayeneye ek olarak direk grafi ve özellikle manyeGk rezonans görüntüleme kullanıldığında menisküs lezyonlarında tanı hatası %5'e kadar düşebilir. Tedavi • Menisküs yırPklarının tedavisi ağırlıklı olarak cerrahidir ve yırPk kısım ya "menisektomi" denen yöntem ile kesilip çıkarPlır yada mümkünse dikilir. • Dikilme kararı yırPğın bulunduğu bölgeye, o bölgenin kanlanmasına, yırPğın Gpine ve hastanın yaşına göre verilmektedir. Kanlanma ne kadar iyi ve hasta ne kadar genç ise dikilme şansı o kadar yüksekGr. • Kapsüle yakın tara[aki longitudinal yırPkların tedavisinde dikiş ile stabilizasyon sağlanması yeterli olmaktadır. Tedavi • KonservaGf tedavi: Yaralanmanın erken dönem etkilerini geçişGrdikten sonra asıl tedaviye geçilir. Menisküsün damarlı bölgesindeki yani çeperindeki küçük yırPklar isGrahatle iyileşebilir. • Cerrahi tedavi: Çoğu menisküs yırPğı kendiliğinden iyileşmez bu nedenle cerrahi tedavi gerekGrir. Artroskopik cerrahi ile menisküs yaralanmalarının hemen hemen hepsi tedavi edilir. • Menisküs yırPğı damarlı bölgedeyse mutlaka yırPk dikilmelidir. Ancak yırPk difüzyonla beslenen orta bölgedeyse yırPk kısım geride sağlam bir parça bırakacak şekilde traşlanmalıdır. Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları • ÖÇB'nin tensil gücünün 2160 N ila 2600 N arasında olduğu bildirilmişGr. • Ön çapraz bağ yaralanmalarına sıklıkla rastlanılmaktadır. • Ön çapraz bağ, femurun dış kondilinin arka kısmından Gbianın orta ön kısmına doğru gelir ve Gbianın öne kaymasını engeller. • Ön çağraz bağ, Gbiyanın femura göre anterior translasyonunu engelleyen % 85 oranında birincil stabilizatörüdür. Oluş Mekanizması • Ön çapraz bağın en çok rastlanan yaralanma yolları direk temas veya düşme sonucu meydana gelmesiyle oluşur. • Bu durumda diz bir veya daha fazla diz bağının yırPlmasına sebep olan anormal bir pozisyonda zorlanır. • Çoğu kez temas olmadan yırPlır. Bu yaralanmalar, sporcunun ayağının yere saplanması, diz ekstansiyonda iken üzerine düşerse veya aniden bir pivot harekeGne maruz kalırsa meydana gelir. • Bu gibi hareketler basketbolda, futbolda ve voleybolda yaygındır ve temassız yaralanmalar en çok genç bayanlarda görülür. Belirti ve Tanı • Çoğu zaman yırPldığında bir patlama sesi hissedilir. • Yaralanma genellikle orta düzeyde bir acıyla birlikte gelişir ve sporcu harekete devam edemez. • İlerleyen saatlerde diz şişer, yürümek zorlaşır ve ağrı genellikle ilk iki gün sonunda en kötü hali alır ve daha sonra azalmaya başlar. • Tanı • ÖÇB yırPğı, genellikle yaralanan kişiye Pbbi bakım aratacak kadar rahatsızlığa neden olur. • Ayrıca teşhis edilmesi zor olan eklem yüzeyinde de sakatlanmalar olabilir. Buna ek olarak, şişlik yırPğı teşhis etmeyi zorlaşPrabilir. • Bu sebeple MRI veya artroskopi diğer patolojileri (menisküs yırPğı, kıkırdak hasarı vb.) tespit etmek için gerekebilir. Tedavi • Akut ön çapraz bağ yırPğının tedavisi konusunda en geçerli görüş, travmadan hemen sonra dizi isGrahate alıp dizin hareket sınırlarını ve diz çevresi kasların gücünü kaybetmemek amacıyla rehabilitasyon çalışmalarına başlamakPr. • KonservaGf tedavi: Ameliyat uygulanmazsa, dizin eski hareket kabiliyeGni kazandırmaya yardımcı olmak için rehabilitasyon egzersizlerine başlanır. Özellikle hamstring kasını güçlendirmek etkilidir. • Cerrahi tedavi: Tek başına ön çapraz bağ yırPğı olan sporculara, dizde efüzyon geçmeden, dizin hareketleri normal sınırlara ulaşmadan operasyon yapılması sakıncalıdır. Cerrahi tedavide prensip yırPk olan bağın yerine yeni bir bağ transfer etmekGr. Arka Çapraz Bağ Yaralanmaları • Arka çapraz bağ, Gbianın arkaya kaymasını engeller. • Arka çapraz bağın kopması veya görevini görememesi durumunda Gbia sürekli olarak arkaya kaçar ve eklem kıkırdağı üzerinde aşındırıcı etki gösterir. • Oluş mekanizması • Arka çapraz bağ çok güçlü bir bağdır. YırPlabilmesi veya kopabilmesi için çok yüksek düzeyde bir yüklenme gereklidir. • Tibiaya karşıdan gelen darbelerde Gbia güçlü bir şekilde arkaya doğru iGlir ve arka çapraz bağ kopar. • BelirGler • Darbeyi takiben şiddetli ağrı ve diz içerisinde hızla gelişen şişlik gözlenir. • Yaralanmaya maruz kalan kişi yürüyemez, dizini hareket efremez ve dizinde boşluk hissi gelişir. Tanı ve Tedavi • Tanı • Yaralanmanın şiddeGni değerlendirebilmek için darbe hakkında yeterince bilgi sahibi olmak ve ayrınPlı muayene etmek gereklidir. • Muayene sırasında Gbianın arkaya doğru sarkmasının bağ yaralanmasının en Gpik bulgusudur. • Arka çapraz bağ yaralanmalarına diğer bağlar da eşlik edebilir. • Bağ koparken kemikten bir parça da almışsa direk grafide görülür. Çoğu zaman manyeGk rezonans görüntüleme ile kesin tanı konur. • Tedavi • Arka çapraz bağ tek başına zedelenmişse ve 3.derece olsa bile doğru konservaGf tedaviyle mükemmel sonuçlar elde edilir. • Ancak arka çapraz bağ ile birlikte başka bir bağ da zedelenmişse cerrahi gerekebilir. Darbe anında damar sinir de yaralanmışsa cerrahi kaçınılmazdır. Tedavi • KonservaGf tedavi: Tedavi yaralanmanın şiddeGne göre belirlenir. • İlk yaralanma ile birlikte ağrı kesici ve ödem giderici ilaçlar hastayı rahatlatacakPr. • Dizdeki şişme ve ödem gifkten sonra eklem hareketlerini argrmak ve sonrasında da özellikle quadriseps kasını güçlendirmek gereklidir. • Cerrahi tedavi: Eğer arka çapraz bağ kemikten bir parça koparmışsa veya aynı zamanda başka bir bağ yaralanması da varsa cerrahi tedavi gerekir. • Arka çapraz bağın ucuca dikilmesi istenen sonucu vermeyecekGr, bu nedenle mutlaka başka bir doku ile arka çapraz bağ yenilenmelidir. İç Yan Bağ Yaralanmaları • İç yan bağ, femur ile Gbia arasında dizin medial kısmında kapsülle iç içe bulunur ve dizin valgusa (ayak bileğinin dışa doğru) gitmesini engeller. • Oluş mekanizması • İç yan bağ yaralanmaları, dizin dış tarajna gelen direk darbeler sonucunda veya ayakbileğini dışarıya doğru zorlayan durumlarda ortaya çıkar. Darbe anında dizin iç tarajnda ani ve güçlü bir ağrı olur. • BelirGleri • Muayene sırasında yaralanmanın şiddeGne göre anatomik olarak iç yan bağa denk gelen noktada ağrı gözlenir. • Ayak bileğini tutarak dizi dışarı doğru zorladığımızda hem dizin iç tarajndaki ağrı artar hem de dizin iç tarajnda açılma tespit edilir. Dış Yan Bağ Yaralanmaları • Dış yan bağ, femur ile Gbia arasında dizin lateral kısmında bulunur ve dizin varusa (ayak bileğinin içe doğru) gitmesini engeller. • Oluş mekanizması • Dış yan bağ yaralanmaları, dizin iç tarajna gelen direk darbeler sonucunda veya ayak bileğini içeriye doğru zorlayan durumlarda ortaya çıkar. Darbe anında dizin dış tarajnda ani ve güçlü bir ağrı olur. • BelirGler • Muayene sırasında yaralanmanın şiddeGne göre anatomik olarak dış yan bağa denk gelen noktada ağrı gözlenir. • Ayak bileğini tutarak dizi içe doğru zorlandığında hem dizin dış tarajndaki ağrı artar hem de dizin dış tarajnda açılma tespit edilir. Tanı ve Tedavi • Tanı • Çoğunlukla yaralanmanın oluş mekanizmasının bilinmesiyle ve fizik muayene ile tanı konabilir. İç yan bağa uygulanan yüklenme muayenesi ile bağın kaçıncı derece zedelendiği tespit edilebilir. • Direk grafi ile kemik yapıda bir hasar olup olmadığının tespiGnden sonra manyeGk rezonans görüntüleme ile yaralanmanın kesin derecesi tespit edilebilir. • Tedavi • Bağ tek başına yaralanmışsa tedavi tercih hemen hemen her zaman konservaG[ir. Tedavi • Yaralanmanın erken dönem etkilerini geçişGrdikten sonra asıl tedaviye geçilir. • Tedavideki ana prensip bağ tam olarak iyileşip eski sağlamlığını alıncaya kadar dizi yaralanma anındaki darbeye maruz bırakmamakPr. • Dizin valgusa gelmesine izin vermeyecek dizlik kullanmak gereklidir. Tedavinin bundan sonraki kısımları zedelenmenin derecesine göre belirlenir. • Cerrahi tedavi: Başka bağın zedelenmediği durumlarda cerrahi tedavi önerilmez. Patellofemoral Ağrı Sendromu (Diz Önü Ağrısı) • Dizde her ne kadar menisküs ve bağ yaralanmaları sıklıkla bilinse de dizdeki en sık yakınma patellofemoral ekleme ait yakınmalardır. • Her yaş grubunda görülebilen bu durumun kesin sebebini belirlemek her zaman mümkün olmayabilir, veya birden fazla sebep aynı anda bulunabilir. • Patellayı ve diz bükülürken patellanın içinde hareket efği oluğu etkileyen sorunlar 4 gruba ayrılabilir. • Nedeni belirlenemeyen (idyopaGk) diz önü ağrısı • Darbeye bağlı (travmaGk) diz önü ağrısı • Dizilim bozukluğu (Patellofemoral Malalignment) • Diz kapağı çıkık veya yarı çıkığı (Patellofemoral instabilite) Oluş Mekanizması • Genellikle hastaların haPrlayabildiği herhangi bir darbe yoktur. Dizin bükülü bir şekilde tekrarlanarak yapılan hareketler sonucunda dizde giderek artan bir yakınma belirGsi ortaya çıkar. • BelirGler • Hastalar dizde yerini belirlemekte güçlük çekGkleri bir ağrıdan yakınırlar. Ağrının yeri sorulduğunda avuçlarıyla dizin ön kısmını yani patellayı kapatarak gösterirler. Zaman zaman da, ağrının merkezini patellanın iç taraj olarak gösterirler. • Çömelme esnasında veya merdiven inip çıkarken bir öğütme veya kıPrdama sesi ortaya çıkabilir. • Aşırı kullanıldığında diz şişebilir; diz hareketleri kısıtlanabilir. Tanı ve Tedavi • Hastanın ilk değerlendirilmesinde sağlam dizin karşılaşPrmalı muayenesi ile birlikte diğer nedenleri ekarte edebilmek için tam bir diz muayenesi de gereklidir. • Tedavi • AkGvite düzenlenmesi: Patellofemoral eklemden kaynaklanan diz ağrısı diz bükmeyi gerekGren durumlarda ortaya çıkPğı için diz bükme gerekGren durumları mümkün olduğunca az yapmaya çalışmak gereklidir. • AnGinflamatuar tedavi: İsGrahat ve buz ile birlikte anG-‐inflamatuar ilaçlar yangının giderilmesinde çok etkilidir. • Uygulanan bütün bu tedavi yöntemlerine rağmen tablo düzelmezse cerrahi girişim gerekebilir. Patella Çıkığı • Patella dizin ekstansör mekanizmasının mekanik avantajını argran bir sesamoid kemikGr. • Patella dislokasyonu çocuklarda sık olmakla beraber, kızlarda daha çok görülür. • Patella dislokasyonu dize olan bütün atleGk yaralanmalarda özellikle de fazla miktarda efüzyon varsa akla gelmelidir. • Oluş mekanizması • Diz hafif fleksiyonda iken, vücut içe, ayak dışa dönük kaldığında patella patellofemoral oluğun lateraline doğru zorlanmasıyla oluşur. • BelirGler • Ağrı yaygın olup daha çok dizin medial kısmında fazladır. Patellayı medialde tutan reGnakülum yırPlır ve aşırı bir eklem içi kanama gözlenir. Tanı ve Tedavi • Osteokondral kırığı ekarte etmek ve patellanın esas yerini belirlemek için radyografiler alınmalıdır. • Diz 30 derece fleksiyondayken çekilen Merchant grafisi patellanın femoral oluktaki pozisyonunu gösterir. MR görüntüleme de patella çıkıklarını görüntüleyebilir. • Tedavi • Genellikle dislokasyon sonrası patella diz ekstansiyonuyla redükte olur. • Yeterli sedasyon ve analjezi ile kalça quadriseps kasını rahatlatmak için fleksiyona alınır. Diz yavaş yavaş ekstansiyona alınırken patella yerine geri iGlir. • Daha sonra diz alçı veya diz immobilizeri ile 2-‐4 ha[a hareketsiz kılınır. • Tedavinin ilk ayağı, ilk enflamasyon ve şişliğin geçmesinden sonra yoğun fizik tedavidir. • Cerrahi, konservaGf tedavinin başarılı olmadığı durumlar ve inatçı yarı-‐çıkık veya çıkıkları olan çocuklarda uygulanmalıdır. Patellar Tendinit • Patellar tendinit tanısını koymak genellikle kolaydır ancak sıklaşması ve tekrar tekrar alevlenmesi nedeniyle gerek hasta için gerekse de tedavi eden ekip için zorluk çıkarPr. • Oluş mekanizması • Curwin ve Stanish patellar tendonun kanlanmasının yetersiz olmasının hastalığın oluşmasına ve geç iyileşmesine neden olduğunu öne sürmüştür. • Ani sıçramaların gerekGği spor dallarında, tekrarlayan, patlayıcı quadriceps kasılmalarının, patellar tendonun gerim gücünü aşarak, tendon içinde yırPklara ve tendon dejenerasyonu odaklarına neden olduğu düşünülmektedir. • BelirGler • En sık voleybol ve basketbol oynayanlarda görülür ama koşma, sıçrama ve Prmanma gerekGren hemen hemen her sporda bu patolojiye rastlanabilir. Öyküde tek bir travma yoktur, şikayetler zaman içerisinde başlar ve giderek artar. Tanı ve Tedavi • Patellar tendiniGn en sık görüldüğü yer, tendonun patellanın inferior ucuna yapışma yeridir. Bu nedenle patellar tendiniGn en önemli bulgusu, diz tam ekstansiyonda iken, tendonun patellaya yapışma yerinde hassasiyet olmasıdır. • MRG patolojiyi ayrınPlı olarak gösterebilmektedir. • Tedavi • Cerrahinin bu patolojide yeri çok azdır, çünkü seçenekler kısıtlıdır ve sonuçlarını kesGrmek güçtür. Tedavide prensip yeni tendon dokusu oluşturmakPr. Tendonlar, metabolik olarak akGf dokular olduğundan, egzersiz gibi uygun uyaran verildiğinde yeni tendon dokusu oluşabilir. İliotibial bant Sendromu • Oluş Mekanizması • Diz ekstansiyondayken, ilioGbial bant, femur lateral epikondilinin önündedir, diz 300 fleksiyona geldiğinde ise ilioGbial bant kondilin arkasına kayar. Bu hareket sonucunda sürtünmeye bağlı olarak çıkınP üzerindeki bursada ve ilioGbial banra inflamasyon olur. • Aşırı ilioGbial bant gerginliği olan sporcularda bu rahatsızlık sıklıkla görülür. • Egzersiz hataları ve düzenli egzersiz yapanların antreman yöntemlerinde ani değişikliklere gitmesi bu sendromu ortaya çıkaracakPr. • BelirGler • Bu sendrom uzun mesafe koşucularında, bisikletçilerde ve tekrarlayan diz harekeG yapan sporcularda görülür. Bu sporcular akGvite sırasında, dizin lateral tarajnda, bazen akGviteyi durduracak yoğunlukta olabilecek ağrıdan yakınırlar. • Ağrı, düzgün olmayan zeminde, yokuş aşağı koşulduğunda veya merdiven çıkıldığında artar. Ağrı en çok topuğun yere değme fazındadır. • Erken dönemdeki olgularda ağrı, ısınma ile birlikte kaybolur. Kronik olgularda ise ağrı akGviteyle oranPlı olarak artar. Tanı ve Tedavi • Lateral epikondil üzerinde, lateral eklem aralığının yaklaşık 2-‐3cm proksimalinde belirli bir noktada odaklanan hassasiyet vardır. • Ağrı Nobel’in kompresyon tesG ile ortaya çıkarılabilir. • Ober tesG ile aşırı ilioGbial bant gerginliği saptanabilir, gerekirse ultrason veya manyeGk rezonans görüntüleme ile tanı doğrulanır • Tedavi ve İyileşme süreci • Tedavide öncelikle şikâyetleri ortaya çıkartan akGviteleri ortadan kaldırmak veya değişGrmek gerekir. • Antreman tekniklerinde değişiklik, daha iyi ısınma ve germe egzersizleri ile antreman sahasının değişGrilmesi yakınmaları azaltacakPr. • AkGf isGrahat ve ilioGbial bant germe egzersizleri hastayı rahatlatacakPr. • ÇıkınPnın üzerindeki bursa içine korGzon enjeksiyonu ek yarar sağlayacakPr. Eğer yakınmalar devam ederse 4 ila 6 ha[a süresince kesin isGrahat gerekir. • Çoğu sporcu konservaGf tedaviden yarar görür.
© Copyright 2024 Paperzz
