SİVAS VE ÇEVRESİ
TARİHİ ESERLERİNİN LİSTESİ
VE
TURİSTİK DEĞERLERİ
Yrd.Doç.Dr.Hakkı A C U N
S M ivas ve Çevresi T a r i h i EserleriV O P nin listesi ve T u r i s t i k Değerleri"
adlı bu makale,Sivas'ta b u g ü n e kadar
y a p ı l m a m ı ş k ü ç ü k bir a r a ş t ı r m a ü r ü n ü ­
d ü r . Makalede Sivas ve Ç e v r e s i n d e k i
tespit edilebilinen eserler kısa bilgilerle
t a n ı t ı l m ı ş ; a y r ı c a bir bibliyografya veri­
lerek, bundan sonra y a p ı l a c a k olan ar a ş t ı r m a l a r a basamak o l u ş t u r u l m u ş t u r .
Y ü z k ı r k a y a k ı n eserin t a n ı t ı m ı ya­
pılan bu ç a l ı ş m a d a , b u g ü n e kadar hiç­
bir yerde y a y ı n l a n m a m ı ş elliye y a k ı n
eser de i l i m â l e m i n e t a n ı t ı l m ı ş t ı r .
Bir kaç amaçla ele alman bu çalış­
m a n ı n sonuna bir i l h a r i t a s ı . Sivas şeh­
r i n i n ve önemli eserlerin p l a n l a r ı , mesi­
re yerleri verilerek, ilimize gelebilecek
yerli \e y a b a n c ı turistlere kolaylık sağ­
lanmıştır.
B i r b u ç u k seneye y a k ı n bir a r a ş t ı r ­
ma ü r ü n ü olan bu katalog çalışmasına
bizi teşvik eden ve maddi i m k â n sağ­
layan Sivas Valisi Lütfi F.T-UNCEL'c,
V a l i y a r d ı m c ı s ı Rahim \ ' a l d ı z ' a , çalış­
m a m ı z a gerekli izni veren R e k t ö r ü m ü z
Prof .Dr.Muvaffak Akman'a ve D e k a n ı ­
mız Prof.Dr.Zeki Özer'e : ayrıca araş­
t ı r m a m ı z ı n Almanca. İngilizce ve Fran­
sızca ö z e t l e r i n i yapan Ingcborg Özer'e,
Yrd.Doç.Dr. Lerzan G ü l t e k i n ' e ve Y r d .
Doç: D r . D u r a n Nemutlu ile çalışmamıza
çeşitli konularda y a r d ı m c ı olan arka­
d a ş l a r ı m ; Yrd.Doç.Dr..A. B i r i n c i '
ye,
A.T. A l k a n ' a , S.Savaş ile yöre h a l k ı n a
burada t e ş e k k ü r ü borç b i l i r i m .
Tarihçe
İlk ç a ğ l a r d a n beri daima önemli
y e r l e ş i m merkezlerinden b i r i olan Sivas
şehri, s ı r a s ı y l a H i t i t . Roma. Bizans ve
Selçuklu
medeniyetlerinin
nüfuzuna
girmiştir.
Çevredeki
tarihi
kalıntı­
lardan,
M.Ö.2600
yıllarında
Hitit
K ü l t ü r Çağının başladığı anlaşılmak­
t a d ı r . M.Ö. 1200 y ı l l a r ı n d a H i t i t var­
lığının F r i g y a l ı l a r t a r a f ı n d a n sona erdirilmesiyle, çevreye egemen olan L i d yalılar z a m a n ı n d a , Mezopotamya ve
İ r a n ticaretini Ege k ı y ı l a r ı n a bağlayan
meşhur K r a l yolu yapılmış ve Sivas, bu
yolun önemli kavşak merkezlerinden
b i r i olmuştur.
Sivas isminin Roma egemenliği yıl­
l a r ı n d a verildiği ileri sürülüyorsa da,
bu konuda tahminlerden öteye bir şey
söylemek m ü m k ü n değildir. Daha önce­
leri Talavra, Megapolis, Karana, Diyapolis gibi isimlerle a n ı l a n şehrin, Sivas
a d ı n ı . Roma İ m p a r a t o r u Ogüst'e sada­
kat ifade etmek üzere, Sebast (Yani es­
k i Yunanca da Ogüst'ün Şehri) den al­
dığı kabul edilmektedir. Şehirde Roma
vc Bizans d ö n e m i n d e n pek az kalıntı ve
k i t â b e kalmış olmasını.Sivas'ın devamlı
bir yerleşim merkezi olmasına ve yapı
malzemelerinin sürekli olarak yeni bi­
nalarda kullanılmasına bağlayabiliriz.
Anadolu'yu d o ğ u d a n batıya ve ku­
zeyden güneye geçen yolların kavşa­
ğında bulunan Sivas, daha Roma ve Bi­
zans'tan beri çeşitli k ü l t ü r l e r i n kar­
şılaştığı zengin ve hareketli bir şehir
olma niteliğini taşıyordu. Bizanslılar
devrinde şehrin kale s u r l a r ı n ı n yeniden
o n a r ı l m a s ı ve eksikliklerinin gideril­
mesi de bu görüşü desteklemektedir.
Bizans devletinin u ç l a r d a k i haki­
miyetinin zayıflaması üzerine şehir uzun süre mahalli prenslikler t a r a f ı n d a n
İM.
Yrd.Doc.Dr. H A K K I A C U N
y ö n e t i l m i ş , V l l . y ü z y ı l ı n b a ş l a r ı n d a Sasani o r d u l a r ı t a r a f ı n d a n işgale uğramış
ve bu y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n d a n itibaren
M a l a t y a y ı üs haline getiren İslâm ordu­
l a r ı n ı n s ü r e k l i a k ı n l a r ı n a maruz kal­
mıştır. Merkezi otoritenin çözülmesiyle,
X I . y ü z y ı l ı n başlarına kadar düzenli bir
y ö n e t i m d e n mahrum kalan şehir,ticaret
y o l l a r ı n ı n güvensizliği y ü z ü n d e n eski
c a n l ı l ı ğ ı n d a n çok şey kaybetmiştir. Ma­
lazgirt meydan muharebesinden (1071)
sonra Anadolu içlerine doğru yayılan
T ü r k b o y l a r ı Sivas'ı da nüfuz bölgele­
rine katmışlardır.Şehrin zorlu bir ku­
ş a t m a d a n sonra ele geçirilebildiğini be­
l i r t e n kaynaklar, X l l . y i i z y i l d a Sivas'da
T ü r k l e r i n tek hakim unsur haline gel­
d i ğ i n i kabul edcrler.Adeta bir harabe
durumunda bulunan şehir, özellikle
XIII.yüzyıl içinde eşine zor rastlanır
bir imar faaliyeti yaşamıştır. Varlık­
larını hala sürdürebilen eserler şehi •c i l i k b a k ı m ı n d a n Sivas'ın bu yıllarda
altın bir çağ yaşadığını göstermektedir.
Anadolu'daki T ü r k
hakimiyetinin
i l k yıllarında Sivas ve çevresi Danişmendlilerin egemenliği a l t ı n d a bu­
lunmuştur. Anadolu Selçuklu Devle­
t i n i n hakimiyetine girinceye kadar ge­
çen devrede. Haçlı seferi ve beylikler
a r a s ı n d a k i iç çekişmeler dolayısıyla
şehirde önemli bir gelişme olmamıştır.
1075'de Selçuklu hakimiyetine giren
şehrin hızla b ü y ü y ü p kalkındığını kısa
zamanda ekonomik ve siyast bir mer­
kez haline geldiğini görüyoruz. Bu
a s ı r l a r d a şehirde sanayinin de gelişme
gösterdiği özellikle /yünlü ve dokuma
i ş l e r i n i n çevrede t a n ı n d ı ğ ı n ı biliyoruz.
Bu dönemde,Sivas yöresinde, siyasal
faaliyetleriyle değil ama k ü l t ü r ve sa­
nata v e r d i k l e r i b ü y ü k önem ve meyda­
na g e t i r d i k l e r i eserlerle, d i k k a t i çeken
b i r b a ş k a beyliğin isminden söz etme­
miz gerekmektedir; D i v r i ğ i ve yakın
ç e v r e s i n i merkez edinen Mengücekler
Anadolu'da kurulan i l k T ü r k beylikler i n d e n d i r . Malazgirt zaferinden sonra
y u k a r ı F ı r a t h a v z a s ı n d a v a r l ı ğ ı n ı 200
yıl s ü r d ü r e n bu beylik, tarihte siyasal
kavga ve ç e k i ş m e l e r i y l e değil, k ü l t ü r
ve sanat a n ı t l a r ı y l a h a t ı r l a n m a k t a d ı r .
Ş e h i r olarak Sivas, t a r i h i n i n en par­
lak ve c a n l ı g ü n l e r i n i S e l ç u k l u l a r dev­
rinde yaşamıştır dersek a b a r t m ı ş o l m a yız.O yıllarda Sivas hem siyasi b a ş k e n t ,
hem'de y a k ı n d o ğ u y o l l a r ı k a v ş a ğ ı n d a
bulunan hareketli bir t ü c c a r ş e h r i y d i .
X I I I . yüzyılın i k i n c i y a n s ı n d a n ö n c e
şehirde bugün ismini b i l e b i l d i ğ i m i z en
az on medrese mevcuttu. B u n l a r d a n za­
manımıza kadar gelebilenleri G ö k , Çif­
te Minareli ve Buruciye medreseleridir.
Bu yıllarda şehir n ü f u s u n u n 120 b i n e
ulaştığı bilinmektedir.
Bu ihtişamlı g ü n l e r , ş e h r i n 80 k m .
kuzey-doğusunda
bulunan
KÖsedağ
mevkiinde 1243 tarihinde M o ğ o l l a r ı n
Selçuklu ordusunu yenmesiyle sona er­
miştir. X l V . y u z y i l i n b a ş l a r ı n d a n
iti­
baren şehri, İ l h a n l ı l a r ı n g ö n d e r d i k l e r i
valiler yönetmeye b a ş l a m ı ş t ı r . Bu d e v r i
anlatan Ebul Fida,İbn-i Batuta g i b i ta­
rihçiler, Sivas'ın hareketli b i r t i c a r e t
merkezi o l d u ğ u n d a n söz e t t i k t e n sonra,
yörede pamuk z i r a a t ı n ı n d a h i y a p ı l d ı ­
ğını kaydederler. İlhanlı h a k i m i y e t i n i n
sonlarına doğru 1343 y ı l l a r ı n d a ş e h i r
Eretna hakimiyetine girer. Eretna a i l e ­
sinin kısa süre y ö n e t i m i n d e n sonra ay­
nı aileden K a d ı Burhaneddin A h m e d ,
Sivas'ı merkez edinerek k e n d i i s m i y l e
anılan bir devlet k u r a r . Ş a i r l i ğ i , siyasal
kişiliğini gölgeleyecek kadar g ü ç l ü olan
K a d ı Burhaneddin A h m e d ' i n D i v a n ı
bugün halâ zevkle okunabilecek b i r eserdir. T r a j i k bir şekilde ö l d ü r ü l e n K a ­
dı Burhaneddin'den sonra, y e r i n e o ğ l u
Alâaddin geçirildiyse de y a k l a ş a n T i ­
mur tehlikesi nedeniyle ş e h r i n y ö n e t i m i
ve savunması Osmanlı D e v l e t i n e b ı r a ­
kılmıştır.
T i m u r ' u n Sivas'ı zaptettikten sonra
yaptığı zulüm, Sivas ve ç e v r e s i n d e h a l â
unutulmayacak kadar ş i d d e t l i o l m u ş t u r .
Şehrin neredeyse tamamen harab e d i l ­
diği, ahalisinden ve şehri m ü d a f a a eden askeri kuvvetten pek ç o ğ u n u n öl­
dürüldüğü bilinir.
İstilâdan sonra şehir muhtemelen
K a d ı Burhaneddin'in d a m a d ı
Mezid
>Bey y ö n e t i m i n d e k a l d ı y s a da. Ç e l e b i
Mehmed Bey'in gayretleriyle tamamen
Osmanlı hakimiyetine g i r m i ş ve I.Beyazıt'ın oğlu Emir S ü l e y m a n Ç e l e b i Si­
vas'a i l k Osmanlı eyalet valisi o l a r a k
atanmıştır.
S İ V A S V F Ç E V R E S İ T A R İ H İ E S E R L E R İ N İ N LİSTESİ
Moğol i s t i l a s ı n d a n sonra T i m u r ' u n
zulmü, Sivas'ın t a r i h t e k i parlak günle­
r i n kalan son h a t ı r a l a r ı n ı da silip gö­
türmüştür. XV.yüzyıl sonlarına doğru
coğrafi k e ş i f l e r l e , denizler ü z e r i n d e
başka ticaret y o l l a r ı n ı n
bulunmasıyla,
ipek yolu diye a d l a n d ı r ı l a n d o ğ u b a t ı
ticaret yolunun a ğ ı r l ı k n o k t a s ı okya­
nuslara k a y m ı ş t ı . C o ğ r a f i k e ş i f l e r i n so­
nunda sadece Sivas ve çevresi değil,
b ü t ü n O s m a n l ı Devleti de e t k i l e n m i ş t i .
X V I . y ü z y ı l O s m a n l ı t a h r i r defterlerine
göre ş e h r i n n ü f u s u 30 bin c i v a r ı n d a d ı r
(Res:a). Ü ç y ü z y ı l ö n c e 120 b i n olan bu
rakamın dörtte biri oranında düşmesi,
şehrin t i c a r i , sosyal ve siyasal a ğ ı r l ı ğ ı
h a k k ı n d a bir kriter sayılabilir kanısın­
d a y ı z . X V I I . y u z y i l d a E v l i y a Çelebi, şe­
hirde pek az s a y ı d a medrese k a l d ı ğ ı n ­
dan sözeder. Ş e h r i n n ü f u s u
Cuinet'e
göre X I X . y ü z y ı l d a ancak 13 bin civa­
r ı n d a bir a r t ı ş g ö s t e r e r e k 43 bine ula­
şabilmişti.
Buna r a ğ m e n , Anadolu c o ğ r a f y a s ı
i ç i n d e şehir h â l a
merkez olma n i t e l i ­
ğini s ü r d ü r ü y o r d u . O s m a n l ı l a r ı n b ü y ü k
eyalet merkezlerinden b i r i s i olan Sivas,
X V I . y ü z y ı l Amasya, Ç o r u m , Yozgat,
D i v r i ğ i , Samsun, A r a p k i r (Malatya), L i ­
v a l a r ı n ı İ h t i v a etmek üzere, Orta F ı r a t
Havalisinden Orta Karadeniz Bölgesine
kadar u z a n ı y o r d u .
H u z u r l u geçen b i r k a ç
yüzyıldan
sonra X V I I . y ü z y ı l d a bozulan siyasal ve
sosyal y a p ı n ı n yol açtığı Celâli is­
y a n l a r ı n ı n merkezi Sivas ve çevresi ol­
m u ş t u r . X V I I . yüzyM o r t a l a r ı n d a mer­
kezi o t o r i t e n i n z a y ı f l a m a s ı y ü z ü n d e n
yerel g ü ç l e r l e merkez a r a s ı n d a meyda­
na gelen ç a t ı ş m a l a r d a n şehir çok zarar
görmüştü. Bu y ı l l a r d a A n a d o l u ' y u ge­
çen seyyahlar Sivas'ı "Yolları ç a m u r ve
toz i ç i n d e , toprak b a c a l ı basit evler ve
karmakarışık
sokaklar" kelimeleriyle
tasvir etmektedirler.
X I X . y ü z y ı l s o n l a r ı n a d o ğ r u Sivas'a
vali olarak atanan H a l i l R ı f a t P a ş a ' n ı n
imar ve b a y ı n d ı r l ı k hizmetleri de çev­
rede h â l â a n ı l m a k t a d ı r . H a l i l
Rıfat
Paşa 4 yıla varan valiliği s ı r a s ı n d a o
g ü n ü n vilayet s ı n ı r l a r ı i ç i n d e b i n ü ç y ü z
kilometreye y a k ı n yol y a p t ı r m ı ş ve
mevcut y o l l a r ı o n a r t m ı ş t ı r (Rcs:o).
185
K u r t u l u ş Savaşı y ı l l a r ı n d a Sivas'ın
T ü r k i y e t a r i h i a ç ı s ı n d a n çok seçkin ve
şerefli bir yeri v a r d ı r . 4 Eylül 1919'da
toplanan Sivas Kongeresi, yeni ve d i n ç
bir T ü r k i y e Devletini kurma f i k r i n i n
belirlenerek, b ü t ü n vatan s a t h ı n a yayıl­
ması gibi, bir k a r a r ı n şerefini taşımak­
t a d ı r . Sivas Kongeresi, Büyük A t a t ü r k ' ­
ün de dediği gibi "Cumhuriyetin teme­
l i n i n a t ı l d ı ğ ı yer" olmuştur. Cumhuri­
yet y ı l l a r ı n d a Sivas planlı bir şekilde
k a l k ı n a n sanayi y a t ı r ı m l a r ı n a sahip
modern
bir
şehir
görünümündedir
(Plan:l). Bu olumlu çalışmalar günü­
m ü z d e de devam etmektedir.
CAMİLER :
U l u Cami :
Cami, I I K ı h ç a r s l a n ' ı n (1156-1192)
o ğ u l l a r ı n d a n , Sivas M e l i k i Kutbeddin
Melikşah z a m a n ı n d a , K ı z ı l a r s l a n bin
İ b r a h i m t a r a f ı n d a n 1192-93 de; Minare­
si K e y k â v u s Bin K e y h ü s r e v devrinde
1213 de yapılmıştır (Resim:l). K ı b l e y e
dikey uzanan 11 sahınlıdır. Anadolu
Selçuklu mimarisinde en erken t a r i h l i
son cemaat m e k â n l ı camilerden birisi
olması b a k ı m ı n d a n önemlidir. 1957 lerde b ü y ü k bir o n a r ı m geçirerek bugün­
kü şeklini almış ve bugün müzede mu­
hafaza edilen kitabesi de o d ö n e m d e
b u l u n m u ş t u r (Plan:2).
İ m a r e t Cami ( D a r ü l r e h a )
Bina eskiden imaret, cami vc zavi­
yeyi içeren bir külliyeden o l u ş m a k t a y ­
dı. Bugün imareti ve zaviyesi tamamen
y ı k ı l m ı ş t ı r . Camisi ise, b ü y ü k bir ona­
r ı m l a yenilenmiştir.Yenilenen bu cami­
nin (İmaret Cami) doğu kapısının sol
t a r a f ı n a , D a r ü l r e h a ' n ı n kitabesi konul­
m u ş t u r . A,ynca y a p ı n ı n bir de vakfiye­
si v a r d ı r . Vakfiyesine göre, D a r ü l r e h a
1321 y ı l ı n d a Kemaleddin Ahmed Bin
Reha t a r a f ı n d a n y a p t ı r ı l m ı ş t ı r .
Meydan Cami :
Cami, K a n u n i Sultan Süleyman dö­
nemi vezirlerinden, Sivaslı Koca Hasan
Paşa t a r a f ı n d a n 1564 tarihinde yaptı­
r ı l m ı ş t ı r . Kitabe harime giriş kapısı
ü z e r i n d e d i r . Doğu-batı
doğrultusunda
d i k d ö r t g e n planlı ve enine i k i sahınlı­
d ı r . S a h ı n i a r ı birbirinden kare kesitli 4
ayak a y ı r ı r . Bu taş ayaklar ü z e r i n d e bi-
186
Yrâ
Doc. Dr H A K K T A C U N
rer p r o f i l l i yastıklar yer alır. Güneyde,
eksende bir mihrap nişi ile kuzeyde bir
üst m a h f i l bulunur. Minare, kuzey-batı
köşededir. Yuvarlak gövdeli tuğladan,
y a p ı kesme taşdandır. Harimin kuze­
yinde doğu yanı kapalı bir son cemaat
yeri v a r d ı r .
Kale Cami :
Yiğitler Mahallesi (Fertelli Cami):
Camii minare kaidesindeki k i t a b e y e
göre 1794 tarihinde Hacı İ b r a h i m tara­
f ı n d a n yapılmıştır. D i k d ö r t g e n p l a n l ı
düz tavanlıdır. Harimde üç a ğ a ç d i r e k
yeralır. Mihrap, alçı k a b a r t m a l a r l a süs­
lüdür.
Paşa Cami :
Cami, Sultan III.Murat dönemi ve­
zirlerinden Sivas Valisi A l i Beyoğlu
Mahmud Paşa t a r a f ı n d a n , 1580 tarihin­
de yaptırılmıştır (Resim:2). Kare planlı,
tromp geçişli kubbeli, onaltıgen kasnaklıdir. Kubbe,sivri kör kemerlerden
oluşan onaltıgen kasnak üzerine oturur.
Kornişlerle kubbe yayı arasında kalan
boşluklara, kubbe akustiği için çömlek­
ler yerleştirilmiştir. Son cemaat yeri
kuzeydedir. K a p ı üzerinde kitabesi var­
dır.
Cami bugün tamamen y e n i l e n m i ş t i r .
Eski cami Sivas e ş r a f ı n d a n Selman Bey
t a r a f ı n d a n 1805 tarihinde y a p t ı r ı l m ı ş ­
tır.
Büyük K a z a n c ı l a r Cami :
Doğusunda 4 eyvanlı yıkık bir ha­
mamı yer alır.
A l i Ağa Cami :
Cami, Behram Paşa'nın oğlu Musta­
fa Bey t a r a f ı n d a n 1589 tarihinde yaptı­
rılmıştır. Banisi cami haziresinde gömü­
lüdür. Kare planlı tromp geçişli, çokgen
m i h r a p l ı , i k i katlı son cemaat yeri olan
güdük minareli bir yapıdır.
Cami kareye y a k ı n d i k d ö r t g e n p l a n ­
lı kırma çatılıdır. Minare k a i d e s i n d e k i
kitabede 1812 y ı l ı n d a Mehmet A ğ a ' n ı n
yaptırdığı yazılıdır.
Çatalpınar (Korkmazoğlu) Cami :
Cami, kareye y a k ı n
dikdörtgen
planlı ve kırma ç a t ı l ı d ı r . Y a p ı i ç i n d e k i
bir levha ü z e r i n d e camiyi 1833 y ı l ı n d a
A l i Aşkar Paşa'nın ihya e t t i r d i ğ i y a z ı ­
lıdır.
Vişneli Cami :
Miralay İsmail Bey t a r a f ı n d a n 1862
tarihinde yenilenmiştir. K ı r m a
çatılı
dikdörtgen planlı kârgir bir y a p ı d ı r .
Sait Paşa Cami :
Yeni Cami :
Sivas eşrafından Selim Ağa tarafın­
dan '1770 de yaptırılmıştır. Bugün bü­
yük bir bölümü tamamen yenilenmiştir.
Y a l n ı z minaresi eskidir.
Cami, Sait Paşa t a r a f ı n d a n 1879 y ı ­
lında yapılmıştır. Eskiden y a n ı n d a b i r
de medresesi varmış. B u g ü n camiden
orijinal olarak bir tek minare k a l m ı ş t ı r .
A l i Baba Cami :
Cami d ı ş t a n , güney-kuzey ekseninde
d i k d ö r t g e n p l a n l ı üzeri kırma çatıyla
ö r t ü l ü d ü r . Kuzeyinde bir son cemaat
yeri ile kuzey batısında bir minare yer
alır. Minare, kaidesindeki kitabeye göre
Şeyh FeyzuUah Efendi t a r a f ı n d a n 1786
t a r i h i n d e , cami ise, 1900 de yapılmıştır.
Kitabelerden caminin eski bir yapı ba­
kiyesi ü z e r i n d e k u r u l d u ğ u anlaşılmak­
t a d ı r . Y a p ı içten ardarda i k i ahşap
kubbeli m e k â n d a n o l u ş m a k t a d ı r . K u b ­
belere pandantiflerle geçilir. G ü n e y ­
deki m e k â n ibadet m e k â n ı , kuzeydeki
ise, hem ibadet m e k â n ı hem t ü r b e d i r .
T ü r b e l i m e k â n ı n b a t ı s ı n d a dört mezar
v a r d ı r . En kuzeyde ise, bir son cemaat
yeri bulunur.
Eski bir kilise ü z e r i n e k u r u l a n ca­
miden bugün orijinal olarak y a l n ı z m i ­
naresi ayakta kalmıştır. Minaresi X V I .
ve X V I I . y y . mimari özelliği g ö s t e r i r .
Osman Paşa Cami :
MEDRESELER :
Darüşşifa:
Anadolu'nun en b ü y ü k ş i f a h a n e s i dir. Sultan I . İzzeddin K e y k â v u s tara­
fından 1217-18 tarihinde y a p t ı r ı l m ı ş t ı r .
Açık avlulu dört e y v a n l ı d ı r (Plan:3).
Güneydeki eyvan 1220 de t ü r b e h a l i n e
getirilmiştir (Res:3). T ü r b e cephesin­
deki çini mozaik süslemeler M a r e d ' I i
Ahmet t a r a f ı n d a n y a p t ı r ı l m ı ş t ı r (Res:
4).
Kuzey e y v a n ı n ı n
içindeki
tuğla
derzler arasında "Allah" ismi ve geo-
S İ V A S VF. CEVRESt T A R İ H İ E S E R L E R İ N İ N LİSTESİ
metrik süslemeler d i k k a t
çekicidir.
T ü r b e , S e l ç u k l u s u l t a n l a r ı n a has 10
k e n a r l ı d ı r . Cephede koyu mavi ü z e r i n e
beyaz kabartma harflerle veremden ölen, şair ve hassas ruhlu s u l t a n ı n k i t a ­
besi; "Geniş saraylardan ç ı k ı p bu dara­
cık mezarlara geldik. Servetimin bana
f a y d a s ı yok. S a l t a n a t ı m b i t t i . Fani d ü n ­
yadan ahirete yolculuk g ü n ü , 617 Şev­
valin dördü" yazılıdır.]986'da yapılan
d ü z e n l e m e çalışması s ı r a s ı n d a mezar od a s ı n ı n ters "F" harfine b e n z e d i ğ i n i
g ö r d ü m . A y r ı c a kuzey doğu köşedeki
mezar i ç i n d e bir m u m y a l ı ceset ile ce­
setlerin a l t ı n a konan işlemeli düz a h ş a p
p a r ç a l a r a r a s t l a d ı m . Ş i f a h a n e d e göz,
cilt, d a h i l i y e ve ruh h a s t a l ı k l a r ı tedavi
edilir. Hasta b a ş ı n d a ders y a p ı l ı r d ı .
X n L y ü z y ı l b a ş ı n d a r u h h a s t a l a r ı mü­
zikle ve telkinle tedavi ediliyordu. 1768
t a r i h l i bir fermanla medrese haline so­
k u l d u ğ u için Ş i f a h a n e Medresesi a d ı n ı
alarak 1914'e kadar k u l l a n ı l m ı ş t ı r .
Buruciye Medresesi :
Anadolu'nun
en
simetrik
planlı
medresesidir (Plan:4).4 e y v a n l ı d ı r (Res
-.5). Muzaffer B a r û c i r d i t a r a f ı n d a n 1271
y ı l ı n d a y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . D o ğ u d a k i eyva­
nın i k i y a n ı n d a k i odalar i k i k a t l ı d ı r .
G i r i ş e y v a n ı n ı n kuzeyindeki oda t ü r b e
o d a s ı d ı r . Mozaik ç i n i l e r l e s ü s l ü d ü r . Do­
ğu dış d u v a r ı n d a yer alan hamam 1985
de k a l d ı r ı l a r a k medrese rutubetten kur­
tarılmıştır.
Ç i f t e M i n a r e l i Medrese :
P o r t a l i n d c k i kitabeye göre, İlhanlı
veziri Ş e m s e d d i n Cuveyni t a r a f ı n d a n
1271 y ı l ı n d a i k i k a t l ı açık avlulu 4
e y v a n l ı olarak y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Bugün
medresenin arka kısmı tamamen yıkıl­
mış, 1882 y ı l ı n d a hastahane olarak k u l ­
l a n ı l m ı ş t ı r . Minarelerinde çini mozayik
süslemeler v a r d ı r ( R e s . : 6 ) . M i m a r ı K ö l ü k
Bin A b d u l l a h olabilir. Mimar kitabesi
taç k a p ı n ı n g ü n e y y a n ı n d a d ı r . G ü n e y ­
doğu k ö ş e d e k i payanda kulesi ü z e r i n d e
yer alan sekiz tane mum m o t i f i d i k k a t
çekicidir.
Gök Medrese :
Açık a v l u l u 4 e y v a n l ı medresenin
d o ğ u d a k i ana e y v a n ı ve y a n l a r ı n d a k i
odalar y ı k ı l m ı ş t ı r (Plan:5). Tamamen
mermerden y a p ı l m ı ş taş k a p ı n ı n i k i
187
y a n ı n d a birer y i v l i minare yer alır
(Res.:7).
Portaldaki
kitabeye
göre
IV.Kılıçarslan'ın
oğlu
HLGıyâseddin
K e y h ü s r e v devrinde. Vezir Fahreddin
A l i (Sahipatâ) t a r a f ı n d a n 1271 de yap­
tırılmıştır. Mimarı "Amel-i Üstâd Kal û y a n ü ' l - K o n e v f d i r . Giriş eyvanın gü­
neyinde mescid yeralır. Giriş kapısının
sağ üst köşesinde kabartma bir yaprak
ü z e r i n e yapılan Orta Asya Burç figür­
leri görülür. Medresenin e y v a n l a r ı ve
minareleri mozaik çinilerle süslüdür.
Medresenin d u v a r l a r ı n ı n çarpık oluşu,
daha önceki devir yapı bakiyesi üzeri­
ne y a p ı l d ı ğ ı n ı h a t ı r l a t ı r . Bazı mimari
verilere d a y a n ı l a r a k y a p ı n ı n i k i katlı
olabileceği söylenmektedir.
Bu medrese çifte minareli medrese
ile b i r l i k t e Anadolu'da i l k defa görülen
çifte minareli medresedir.
TÜRBELER
Abdülvahhab
Gazi
Mescidi
ve
Türbesi :
Cami, bugün tamamen yenilenmiş­
tir. Eski caminin ve t ü r b e n i n ne zaman
yapıldığı belli değildir. Fakat cami ve
t ü r b e y i 1495-96 tarihinde Ahmet Paşa
yeniden yaptırmıştır. T ü r b e , sekizgen
planlı üzeri kubbeyle ö r t ü l ü d ü r . Duvar
y ü z e y i n d e aynalı kör kemer nişleri var­
dır. G ü n e y de,sivri kemerli bir mihrap
nişi yer alır. T ü r b e içi tamamen o r i j i ­
nal kalem işleriyle süslüdür. İçinde bir
lahid bulunur. Lahid üzerindeki taş da
H.732/M. 1331 t a r i h i yazılıdır. Ayrıca
lahid üzeri altıgen T ü r k u v a z renkli çi­
nilerle kaplıdır. Yer yer çini mozayıklara da rastlanır. Bu çini mozayıklar
Selçuklu geleneğinde yapılmıştır.
A h i Emir Ahmet Türbesi :
T ü r b e , A h i Emir Ahmet adına 1332
senesinde yaptırılmıştır. Kare planlı
köşeleri p a h l a n m ı ş gövdesi altığcndir.
1960 da V a k ı f l a r Genel M ü d ü r l ü ğ ü ta­
r a f ı n d a n başlatılan restorasyan sıra­
sında kare kaide ve esas mezar odası
ortaya çıkmıştır. Mezar odasına giriş
kuzeye açılır (Res:8).
Şeyh Hasan Türbesi (Güdük M i ­
nare) :
Uygur
Türkleri'ndcn
Ertana'nın
(Eratna) oğlu Şeyh Hasan Bcy'in türbe-
188
YrH n n r Dr. H A K K T A C U N
sidir. 1347 de y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Kare ka­
ideli s i l i n d i r i k gövdelidir (Res.:9). Göv­
deye iri üçgenlerle geçilmiştir. Gövde
de t u ğ l a l a r a r a s ı n d a firuze çinilerle
baklava d i l i m l i süslemeler yer alır. Esas
mezar odasına giriş kapısı kuzeye açı­
lır.
Şeyh Çoban Türbesi :
T ü r b e Fatih dönemi öncesinde yap­
t ı r ı l m ı ş , Fatih döneminde yenilenmiştir.
G ü n e y d e k i kapı ve hacet penceresinin
b u l u n d u ğ u cephe X I X . yy.da tekrar ye­
nilenmiştir. Bu dönemde, güneydeki
mescitte yıktırılmıştır. Türbenin Pir
Ahmet Bey'in a z a d l a r ı n d a n Yusuf Bin
Abdullah t a r a f ı n d a n 1457-58 de yeni­
lendiği anlaşılıyor. Şeyh Çoban'ın Mccmuddin Kübrâ'nın halifelerinden oldu­
ğu söylenir.
Yapı kare planlı, tromp geçişli kub­
beli, sekizgen kasnaklıdır.
Şemseddin Sivasî Türbesi :
Meydan camii avlusunun kuzey-batısında yer alan türbe, asıl a d ı Kara
Şemseddin Ahmed olan birine aittir.
Yapı, giriş kapısı üzerindeki kitabeye
göre Şemseddin Sivasfnin ö l ü m ü n d e n 2.
5-3 sene sonra 1600 tarihinde yaptırıl­
mıştır. Halveti t a r i k â t ı n ı n Şemsiye ko­
lunun kurucusudur. T ü r b e içinde so­
yundan gelen bazı zatlar yatar. Bunlar­
la i l g i l i kitabeler türbenin güneyindeki
pencere ü z e r i n d e yazılıdır. I . Şems A h ­
met Efendiye ait olup 1830 t a r i h l i d i r ;
I I . 1838 t a r i h l i d i r ; IlI.Sivas Valisi A l i
A ş k a r P a ş a ' n ı n annesine ait ve 1848
tarihlidir.
D o ğ u b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a uzanan ya­
p ı n ı n i k i b ö l ü m d e n oluştuğu görülür.
D o ğ u d a k i bölüm d i k d ö r t g e n planlı üze­
r i çokgen yüksek kasnaklı bir kubbeyle
ö r t ü l ü d ü r . Eni d o ğ u d a k i n d e n daha bü­
yüktür. Türbenin
güneydoğu
köşesi
p a h l a n m ı ş ve ü z e r i n d e g ü n e y d o ğ u Ana­
d o l u ' d a k i bazı y a p ı l a r ı n d a
gördüğü­
m ü z , eksenden k ı r ı l m ı ş gülbezek şek­
l i n d e k i süsleme y e r l e ş t i r i l m i ş t i r .
Şeyh E r z u r u m t T ü r b e s i :
Bugün
yeni
yapılan
garajların
d o ğ u s u n d a bulunan t ü r b e kare planlı,
k u z e y d o ğ u s u n d a k ü ç ü k bir kapısı var­
d ı r . Ü z e r i kubbeyle ö r t ü l ü d ü r . Kubbeye
Türk üçgenleriyle geçilir. G ü n e y d e y u ­
varlak bir mihrap nişi y e r a l i r . K i t a b e s i
okunmayacak kadar t a h r i p o l m u ş t u r .
X I V veya X V . yy. ait o l a b i l i r .
K a d ı Burhaneddin T ü r b e s i :
T ü r b e tamamen yeniden y a p t ı r ı l ­
mıştır. Baldaken planlı ü z e r i k u b b e y l e
örtülüdür.
A b d ü l v e h h a b Gazi T ü r b e s i
daki Türbe:
Yanın­
T ü r b e , A b d ü l v e h h a b Gazi t ü r b e s i ­
nin g ü n e y b a t ı s ı n d a ona 2-3 m . u z a k l ı k t a
basık küçük bir t ü r b e d i r . T ü r b e 2 x 2.5
m.boyutlarında 80-90 cm. y ü k s e k l i ğ i n ­
de, üzeri sivri beşik tonoz Örtülü b i r
yapıdır. İçinde bir tek mezar v a r d ı r .
Mezarın ayak t a ş ı n d a M.173 ? t a r i h i okunabilmektedir.
Abdülvehhab
T ü r b e Kalıntısı:
Gazi
Mezarlığındaki
T ü r b e kalıntısı, b u g ü n k ü c a m i n i n
kuzeydoğusunda ona 150-200 m.uzak­
lıktadır. D i k d ö r t g e n p l a n l ı t ü r b e d e y a l ­
nız kare kesitli 6 tane ayak ile i ç i n d e
i k i tane mezartaşı k a l m ı ş t ı r .
İncili Sultan T ü r b e s i :
Bugünkü Ü n i v e r s i t e Hastahanesinin
avlusunda yer alan t ü r b e ,
baldaken
planlı, kare kesitli 4 ayak
üzerine
oturan kubbeli bir y a p ı d ı r . K u b b e y e
pandantiflerle geçilir. Kubbe o r t a s ı n d a
altıgen bir açıklık v a r d ı r . K u b b e d ı ş t a n
üzeri kesilmiş d ö r t g e n p i r i z m a k ü l â h
şeklindedir (Res.:10).
Keçecizade İzzet Molla (1785-1829)
K a d ı olarak Sivas'a s ü r ü l m ü ş ve ö l d ü ğ ü
zaman rivayete göre ş i m d i hastahane
bahçesinde bulunan İncili Sultan T ü r besi'ne gömülmüştür. Daha sonra oğ^lu
Keçecizade Mehmet Fuat Paşa Sadra­
zam olduğu zaman M o U a ' n m k e m i k l e ­
r i n i İstanbul'a (1861) n a k l e t m i ş t i r .
Süt Evliyası :
Kare planlı sekizgen g ö v d e l i s i v r i
külâhlıdır. K e r p i ç t e n y a p ı l a n bu t ü r b e
muhtemelen XX.yüzyıl b a ş ı n a t a r i h l e nebilir.
Akbaş Sultan
Kare planlı,
lüdür. Kubbeye
Kubbe sekizgen
Türbesi :
üzeri kubbeyle ö r t ü ­
pandantiflerle g e ç i l i r .
kasnak ü z e r i n e o t u r u r .
S İ V A S V E CEVRF.St T A R İ H İ E S E R L E R İ N İ N LİSTESİ
Muhtemelen X l X . y y . başına tarihleneb i l i r . Y a n ı n d a bir haziresi v a r d ı r .
TEKKELER
A l i Baba Tekkesi :
XX.yy.başlarına
tarihleyebileceğimiz ev tekke g e l e n e ğ i n d e y a p ı l m ı ş bir
y a p ı d ı r . Semahanesi v a r d ı r . Semahane
i k i k a t l ı d ı r . İkinci k a t ı n bir b ö l ü m ü
kafes işçiliği ile k a p a t ı l m ı ş t ı r . A i t katta
g ü n e y d e bir mihrap nişi ile niş i ç i n d e
R u f â i Şişlerinin
vardır.
kalem işi
süslemeleri
H A N L A R VE BEDESTENLER
Sivas Behram Paşa H a n ı :
Sivas V a l i s i Sağır Behram paşa tara­
f ı n d a n 1576 y ı l ı n d a y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . K u ­
zeyinde hamam yer alır (Res.: 11). Rev a k l ı açık a v l u l u i k i k a t l ı d ı r . D o ğ u s u n ­
daki giriş ü z e r i n d e pencerelerin y a n ı n ­
da i k i aslan f i g ü r ü bulunur. G i r i ş i n
tam k a r ş ı s ı n ı n alt k a t ı a h ı r olarak k u l ­
lanılır.
Subaşı H a n ı :
Han ve Bedestenden
oluşmuştur.
Han X V I . y y . klasik han p l a n ı n d a n d ı r .
Onun d o ğ u s u n d a bitişik mahzen deni­
len y a p ı n ı n . G ü n e y doğu Anadolu'daki
Bedesten t i p i n e b e n z e r l i ğ i açık olarak
g ö r ü l ü r . H a n ı n temelleri ü z e r i n e X I X .
yy. bir otel y e r l e ş t i r i l m i ş t i r . H a n ı , Sivas
Valisi Lala (Gâzi) Sinan Paşa (Öl.1525)
yaptırmıştır. Güney tarafında dükkân­
lar d o ğ u s u n d a Bedesten v a r d ı r . Bedeste­
nin o r t a s ı n d a 4 kare kesitli ayak bulu­
nur. A y a k ve duvar payeleri ü z e r i n e atılan s i v r i kemerler ü z e r i n i ç a p r a z to­
nozlar k a p a t ı r .
1986
restorasyonuna
b a ş l a n m ı ş hala devam etmektedir.
T a ş Han ;
Azınlık
tüccarlarının
yaptırdığı
X I X . y y . a i t bir h a n d ı r . D i k d ö r t g e n plan­
lı orta a v l u l u i k i k a t t ı r . Kuzey ve doğu
y ö n ü n d e caddeye bakan d ü k k a n l a r bu­
lunur.
Ş E H İ R DIŞI H A N L A R I
Selçuk H a n ı :
Eski M a l a t y a - S ı v a s yolu ü z e r i n d e k i
A k k a y a k ö y ü n ü n 3.km. g ü n e y i n d e tarla
i ç i n d e y e r a l ı r . Temel k a l ı n t ı s ı olarak
k a l m ı ş t ı r . Y a l n ı z k a p a l ı k ı s ı m d a n olu­
189
şan üç sahanlı bir han imiş. Doğu-batı
d o ğ r u l t u s u n d a uzanan yaklaşık olarak
17x22 m. b o y u t l a r ı n d a d ı r . Orta mekân­
da i k i sıra üçer ayak izleri görülür. Ba­
tı d u v a r ı n ı n tamamı doğu d u v a r l a r ı n
yarısı 1 m. kadar a y a k t a d ı r . Kuzeydo­
ğu köşede tonoz izi belli olur.
Han, kuzeyindeki höyüğün güney
y ü z ü n e yaslanmıştır. Doğusunda yerle­
şim izleri v a r d ı r . Batısında 20 m. kadar
u z a k l ı k t a bir su kaynağı bulunur.
Latif Hanı :
Eski Sıvas-Kayseri yolu ü z e r i n d e ,
bugünkü Tatlıcak höyüğünün yakının­
da olan handan, g ü n ü m ü z e hiç bir şey
k a l m a m ı ş t ı r . Yakın zamana kadar te­
melleri ayakta olan yapı tamamen tah­
rip edilmiştir.
HAMA. M L AR
Meydan Hamamı :
Meydan cami vakıfları arasında ol­
d u ğ u n u sandığımız bu hamam, 4 eyvan
şemail sıcaklıklıdır. Sıcaklık ve so­
ğ u k l u k üzerleri kubbelerle ö r t ü l ü d ü r .
Soğukluğun kubbesine tromplarla geçi­
lir. Doğuda giriş kapısının y a n ı n d a , bir
pencere v a r d ı r . Pencerenin k e n a r ı n d a k i
s ü t ü n c e üzerinde bulunan süslemeler
y a p ı n ı n XVI.yy.dan daha erken bir ta­
rihe ait olabileceğini hatırlatır.
K u r ş u n l u Hamamı :
Sivas Valisi Sağır Behram Paşa ta­
r a f ı n d a n 1576 da çifte hamam olarak
y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Her i k i kısımda 4 eyvan
şemail sıcaklıktı simetrik bir plan gös­
terir. Soğukluk büyük kubbelerle örtü­
l ü d ü r (Res.:12).
Firuz Ağa Hamamı :
Kaynaklarda 1546 t a r i h l i vakfiye­
sinin olduğunu bildiğimiz yapının bu­
gün yeri kesin olarak bilinmemektedir.
Kale Camii Hamamı :
Camiyi yaptıran Vezir Mahmut Pa­
şa t a r a f ı n d a n 1580 tarihinde yaptırıl­
mıştır. Cami ve hamamın 1584 tarihli
bir vakfiyesi vardır. Hamam bugün du\ a r l a r i 1 m. ayakta kalacak şekilde yı­
kılmıştır. Sıcaklık 4 eyvan şcmalı \c
köşe odalıdır.
190
Y r d . Doc. Dr. H A K K I A C U N
Eski Paşa H a m a m ı :
Hamam üst kalenin kuzeyinde doğ u b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a d i k d ö r t g e n plan­
l ı d ı r . G i r i ş d o ğ u d a d ı r . Esas girişi güne­
ye a ç ı l m a k t a y d ı . Sıcaklık 4 eyvanlı kö­
şe h ü c r e l i d i r . Halvetler üçgen geçişli
kubbelerle ö r t ü l ü d ü r . Kubbelerin ortası
honi gibi yükselerek aydınlık feneri ol u ş t u r m u ş t u r : Eyvanlar sivri beşik to­
nozludur. Soğukluk
büyük
kubbeli
tromp geçişlidir. Ilıklık güney-kuzey
d o ğ r u l t u s u n d a dikdörtgen planlı ve
üzeri beşik tonoz örtülüdür.
Hamamcıoğlu Hamamı :
İçine girme imkânı bulamadığımız,
fakat, dıştan eski olduğu anlaşılan taş
bir binadır.
Taş Hamam (Pirit; H a m a m ı :
Ağustos 1985 de Buruciye medre­
sesinin e t r a f ı n ı n
açılması gayesiyle
tamamen y ı k t ı r ı l a n hamam, sıcaklığı 4
eyvanlı ve 4 köşe hücrelidir. Sıcaklık
ve soğukluğun üzerini büyük kubbeler
örter. Hamam doğu-batı d o ğ r u l t u s u n d a
uzanır. Önemli bir mimari özelliği
yoktur.
Paşabostan H a m a m ı :
Hamam 4 eyvan şemail sıcaklıklıdır.
Y a p ı m t a r i h i bilinmemektedir.
Mehmet A l i H a m a m ı :
Hamam 4 eyvan şemail sıcaklıklıdır.
Y a p ı m t a r i h i bilinmemektedir.
Numan Efendi (Sansözen Şeyhleri­
nin) H a m a m ı :
Ulanak mahallesi 2.sok. da yer alır.
N u m a n Efendi v a k ı f l a r ı n d a n ve yan
yana i k i kubbeli m e k â n d a n oluştuğu
s ö y l e n i r . Ev h a m a m ı n ı n b i r i n c i kubbesi
tamamen yıkılmış,ikinci kubbesinin de
yalnız
kubbeye
geçiş
elemanları
( t r o m p l a r ı ) ile bir i k i d u v a r ı ayakta
kalmıştır.
Şirinoğlu Hamamı :
Hamam 1904 de yapılmıştır. Sıcak­
lığı 4 eyvan şemail 4 halvetlidir. Sı­
c a k l ı k ve s o ğ u k l u k kubbeyle ö r t ü l ü d ü r .
Soğuk Ç e r m i k :
S i v a s ' ı n k u z e y - d o ğ u s u n d a , ona 17
k m . u z a k l ı k t a bir k a p l ı c a m u h i t i d i r . Bu­
rada ü z e r i k a p a l ı i k i havuz bulunur.
Kuzeydeki daha b ü y ü k o l a n ı 1905 t a r i ninde Sivas Valisi Reşit A k i f P a ş a ta­
r a f ı n d a n yaptırılmıştır.
KÖPRÜLER
Kesik K ö p r ü :
Sivas'ın 10 km. g ü n e y - b a t ı s ı n d a ,
Kızılırmak
üzerindedir.
Üzerinden
Sivas-Kayseri yolu
geçer.
Selçuklu
köprüsüdür. 1906 da Şahna k ü m b e d i n i n
taşlarıyla onarılmıştr. Daha ö n c e 1875
de Sultan Abdulaziz z a m a n ı n d a o n a r ı l ­
mıştır. B i r i 17 diğeri 2 gözlü olan k ö p ­
r ü d e n Sivas'dan Kayseri'ye g i d e r k e n
1402 de Timur'da geçmiştir.
Eğri K ö p r ü :
Sivas'ın 3 km. g ü n e y i n d e
Kızıl­
ırmak ü z e r i n d e d i r . Ü z e r i n d e n SivasMalatya (Eski Bağdat) Y o l u
geçer.
Selçuklular d ö n e m i n e a i t t i r . 1585 de I I I .
Murat, Ayrıca X I X . yy. da. K a n g a l a ğ a ­
sı Abdurrahman Paşa t a m i r e t t i r m i ş t i r .
18 gözlüdür. 173x4,60 m. b o y u t l a r ı n d a dır. K ö p r ü n ü n kuzey-doğu t a r a f ı n d a ,
m a h m u z l a r ı n ü z e r i n d e i k i keçi k a b a r t ­
ması yer alır.
Boğaz ( H a n z a r ' ı n ) K ö p r ü s ü :
K ö p r ü Sivas'a 12 km. u z a k l ı k t a şeh­
r i n d o ğ u s u n d a , eski H a f i k , C e l a l l i ve
K a r a y ü n yolunda, K ı z ı l ı r m a k ü z e r i n d e ­
dir. Sivri kemerli 6 gözlü k u z e y - b a t ı güney-doğu y ö n ü n d e u z a n ı r . G ü n e y ­
doğu t a r a f ı n d a n d i k d ö r t g e n p l a n l ı ü z e ­
r i sivri tonoz ö r t ü l ü b a t ı y a a ç ı l a n i k i
mazgal penceresi olan bir oda yer a l ı r .
O d a n ı n girişi kaynak t a r a f ı n a a ç ı l a n
seğment kemerli bir k a p ı d ı r . K a p ı n ı n
sağ üst köşesinde b u g ü n okunamayacak
kadar silinmiş bir kitabe b u l u n u r . K i ­
tabenin 1525 t a r i h l i olduğu s ö y l e n i r .
Eski
Köprü :
Kayseri
Yolu
Üzerindeki
Eski Kayseri yolu ü z e r i n d e . K e s i k
k ö p r ü n ü n güneyinde ona 2-3 k m . uzak­
lıktadır. Yuvarlak kemerli i k i g ö z l ü d ü r .
Doğu korkuluk d u v a r ı ü z e r i n d e alt alta
i k i kitabe bulunur.Bunlardan b i r tane­
si H.1324/M1906 t a r i h l i ve y a z ı s ı pek
okunamayan Eski T ü r k ç e , d i ğ e r i 1908
t a r i h l i Lâtincedir. Her i k i y a z ı d a i k i
satırdır.
SİVAS V E Ç E V R E S İ T A R İ H İ E S E R L E R İ N İ N LİSTESİ
KÜTÜPHANELER
Numan Efendi K i t a p l ı ğ ı :
K ü t ü p h a n e , 1758 de Sivas M ü f t ü s ü
Numan E f e n d i t a r a f ı n d a n y a p t ı r ı l m ı ş ­
tır. B u g ü n tamamen y ı k ı l m ı ş t ı r . Y a l n ı z
haziresi ve çeşmesi a y a k t a d ı r .
Z i y a Bey K ü t ü p h a n e s i :
K ü t ü p h a n e Sivas M i l l e t v e k i l i Mütevellizade Ziya Bey (Başara) t a r a f ı n d a n
1908 y ı l ı n d a y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . İki katlı bir
b i n a d ı r . 1985 y ı l ı n d a k ü t ü p h a n e olarak
a ç ı l m ı ş t ı r . Neo-Klasik ve .Ampir ûsûlü
mimari özelliği taşır.
EVLER VE K O N A K L A R
Sivas K a n g a l Ağası K o n a ğ ı :
K o n a k , K a n g a l Ağası .Abdurrahman
Paşa t a r a f ı n d a n 1877 senesinde y a p t ı ­
r ı l m ı ş t ı r . A l t kat 4 eyvan şemail köşe
o d a l ı d ı r . Üst kat orta sofalı k a r ş ı l ı k l ı
i k i o d a d ı r . B a t ı d a k i baş oda t a v a n ı Ba­
rok özellikli y a l d ı z l ı alçı süslü olup
İ s t a n b u l m a n z a r a l ı i k i panosu v a r d ı r
(Res:13).
İ n ö n ü Müzesi :
Bugünkü İmam Hatip Okulunun
k a r ş ı s ı n d a d ı r . İsmet İ n ö n ü ' n ü n
18911897 t a r i h l e r i a r a s ı n d a kaldığı evdir.
İki k a t l ı , i k i iç s o f a l ı d ı r . Odalar sofaya
açılır. Birde köşk denilen üst katı var­
dır. 1945 de E t n o ğ r a f y a Müzesi haline
getirilerek Belediye Halkla
İlişkiler
Müdürlüğüne bağlanmıştır.
Kongre Müzesi (Eski Sivas Lisesi) :
Sivas V a l i s i Sırrı Paşa t a r a f ı n d a n
1890 larda temeli a t ı l a n b i n a n ı n . V a l i ­
nin b a ş k a yere t a y i n i ile y a p ı m ı bir sü­
re d u r m u ş ; daha sonra V a l i Mazlum Pa­
ş a z a d e Memduh Bey z a m a n ı n d a i l k te­
mel d e ğ i ş t i r i l e r e k y a p ı m ı n a
yeniden
b a ş l a n m ı ş , 19 H a z i r a n 1894 de b i t i r i l ­
miştir. İlk önce Mülkî İ d a d î . sonra
Sultant, 1924 de de b ü y ü k .Atatürk'ün
emriyle Sivas Lisesi haline d ö n ü ş t ü r ü l ­
müştür.
Kongre s ı r a s ı n d a S u l t a n î olan bina
A t a t ü r k ve maiyetine kongre için resmi
k a r a r g â h olarak tahsis e d i l m i ş t i r . Bu­
gün E t n o ğ r a f y a ve Kongre Müzesi ola­
rak tanzim edilen bina. halen K ü l t ü r
ve T u r i z m B a k a n l ı ğ ı ' n c a o n a r ı l m a k t a ­
dır.
191
Neoklasik ve Ampir üslup özellikle­
r i gösteren bina i k i katlı ve kırma ça­
tıyla ö r t ü l ü d ü r . A l t ve üst odalar bir
koridora, koridor da iç avluya açılır.
Esas giriş kapısı batı t a r a f t a d ı r . Doğu­
daki giriş 1930 larda açılmıştır (Res:
14).
H ü k ü m e t Konağı :
Bina, Sivas'a büyük hizmetleri olan
V a l i H a l i l R ı f a t Paşa (Sivas Valiliği
1882-1885)tarafından
1883 İcrde i k i
katlı olarak yaptırılmıştır.İlk bina 20 x
50 m. e b a t l a r ı n d a ve 42 odalı iken Vali
Muammer Bey z a m a n ı n d a (1913-1917),
22 odalı üçüncü kat ilave edilerek bü­
y ü t ü l m ü ş t ü r . 1978 de yanan bina, tamir
ettirilerek 1982 de yeniden hizmete
açılmıştır. 1984 yılında h ü k ü m e t i n g i r i ­
şine H a l i l R ı f a t Paşa'nın büstü konula­
rak banisi yadcdilmiştir. Neo-Klâsik ve
A m p i r mimari üslup özelliği gösterir.
Jandarma Alay K o m u t a n l ı ğ ı Binası:
Bina, X I X ' . y y . sonlarında yapılmış
"L" planlıdır. Tek katlı yapının, köşesi
kulevari bir şekilde üç katlı olarak
yükselir. Sivas'ta Neo-Klasik ve Ampir
mimari üslubunu en güzel yansıtan bir
yapıdır.
KİLİSELER
Tavra Deresindeki Kilise :
Yapı bugün Temcitcpc askeri kışla­
sının içinde kalmıştır. Bazikal Planlı üç
neflidir. Kaya içine gömülmüş doğu
cephesinde üç apsis yer alır. Ortada
dört sütun üzerine oturan kubbe, yan­
larda sivri beşik ve çapraz tonozlar üst
ö r t ü y ü kapatır.
SİVAS DOKU.MACILIĞI
.A- Sivas Halıları :
Sivas halılarını i k i gruba a y ı r a r a k
incelemek yerinde olacaktır.
I. Grup :Türk (Gördes) Düğümü tek­
niğiyle dokunan ve geçmişini .Anadolu
Selçuklularına kadar götürebileceğimiz
Eski Sivas Halıları.
I I . Grup : X1.X.yy.sonların dan güm ü m ü z e uzanan İran (Sine) düğümü ile
dokunan Sivas Halıları.
l.Grupdaki halılar h a k k ı n d a ilk ya­
zılı b i l g i y i Marko Polo ( ] : ~ l - 7 2 ) \c İbn
192
Y r d . Doc. Dr H A K K I A C U N
Batuta (1332-33 ler) seyahatnamelerin­
de buluyoruz. Ayrıca O.Turan' bir ese­
rinde (Bkz. Bibliyografyaya), bugün
F r a n s a ' n ı n Lyon Müzesinde bulunup üzerindeki kitabeden 1219 da Alaeddin
Keykubat için yapılmış olduğu anlaşı­
lan h a l ı n ı n Sivas'tan alındığını öğ­
reniyoruz. G ü n ü m ü z d e artık bu grupta­
k i ( T ü r k d ü ğ ü m tekniğiyle dokunan)
halı d o k u m a c ı l ı ğ ı daha çok çevreye ya­
y ı l a r a k Sivas merkezinde dokunmamak­
tadır.
II.Grupdaki halılar h a k k ı n d a i l k
yazılı bilgiler 1900 tarihine dayanır.
V a l i Hacı Hasan Bey t a r a f ı n d a n kurul­
maya b a ş l a n ı p . Vali Reşit A k i f Bey ta­
r a f ı n d a n tamamlanarak 1900 de açılan
sanayi mektebinde, i l k üretim başlamış
ve 1911 de Vali Muammer Bey t a r a f ı n ­
dan
geliştirilerek bir halı atölyesi
haline getirilmiştir. Bugün de aynı atölye geleneğinde hah dokuyan i k i ku­
rum vardır. Bunlar kapalı cezaevi ve
özel
idare
halı
atölyeleridir.
Bu
atölyelerde İran-sine d ü ğ ü m ü y l e İsfa­
han, Tebriz, Buhara, Keşan ve K i r m a n
takliti halılar d o k u n m a k t a d ı r . X I X . y y .
dan günümüze yakın tarihlere kadar İran Halılarını aratmayacak
kalitede
dokunan bu halılarda g ü n ü m ü z d e ; ge­
rek renk, gerekse motifler y ö n ü n d e n
bozulmaların başladığı görülmektedir
(Res:15).
B-Sivas Çevresi Dokumaları:
Sivas ve çevresinde Anadolu'nun
birçok köy ve kasabalarında olduğu gi­
bi halı ve k i l i m d o k u n m a k t a d ı r . D i v r i ­
ği, G ü r ü n , Kangal, Şarkışla ve Zara
başlıca merkezlerdendir Bu yöre halıla­
r ı n ı n t a m a m ı Gördes-Türk düğüm tek­
n i ğ i n d e d o k u n m a k t a d ı r . Bir çoğunda
ise, Anadolu Selçuklu dönemine kadar
i n d i r i l e b i l e n sağlam tekstil motifleri
yaşatılmaktadır.
D i v r i ğ i H a l ı l a r ı : 1978 de çalınma­
dan önce D i v r i ğ i U l u C a m i î ' n d e (122829) bulunan 24 tane Selçuklu geleneği­
ne b a ğ l ı y a b i l e c e ğ i m i z d o k u n m u ş halılar
v a r d ı . A y r ı c a 16. yy.tarihlenebilen Os­
m a n l ı S a r a y ı ü s l û b u n d a d o k u n m u ş bir
de k i l i m b u l u n m a k t a y d ı . Bu k i l i m bu­
g ü n İ s t a n b u l V a k ı f l a r Halı Müzesinde
sergilenmektedir.
Şarkışla H a l ı l a r ı : Genelde m a d a l yonlu halılardır. Büyük b i r ç o ğ u n l u ğ u
U l u Camit'den Sivas M ü z e s i n e g e t i r i l ­
miştir. X V I I - X V I I I . y y . a
tarihlenirler
(Res:16).
Ayrıca
Şarkışla'nın
daha
meşhur olan dokuma t ü r ü k i l i m l e r i d i r .
Enine yol yol ş e r i t l e r d e n o l u ş a n b u
kilimlerde cicim, z i l i ve sumak t ü r ü n d e
dokunmuş süslemeler g ö r ü l ü r .
Zara H a l ı l a r ı : Şarkışla H a l ı l a r ı n a
benzer fakat renk ve m o t i f l e r d e d e ğ i ­
şiklikler vardır. Ö r n e k l e r i n e de az rast­
lanır (Res:I7).
G ü r ü n H a l ı l a r ı : G ü r ü n ve ç e v r e s i n ­
de halıcılık diğer y ö r e l e r e nazaran da­
ha azdır. Özellikle ş a l l a r ı y l a m e ş h u r ­
dur. Pazarlama i m k a n ı n ı n k ı s ı t l ı o l m a s ı
nedeniyle g ü n ü m ü z d e bu dokuma t ü r ü
de kaybolmak üzeredir.
Sivas ve Çevresi Ç o r a p l a r ı . Ö z g ü n
renk ve desenlerini b u g ü n e kadar k o r u ­
yabilen bir örgü t ü r ü d ü r . H a l ı ve k i ­
limde karşılaştığımız bir çok desen bu­
raya a k t a r ı l m ı ş t ı r .
Bıçakçılık: Geçmişini
Selçuklular
dönemine kadar i n d i r e b i l d i ğ i m i z bu sa­
nat dalı g ü n ü m ü z e kadar gelerek de­
vam etmektedir. Eskiden k ı l ı ç ve kama
gibi kesiçi aletleriyle ü n l ü olan Sivas
ili,bugün de bıçakçılığı ile ü n l ü d ü r . İl
merkezinde 25'i aşkın b ı ç a k ç ı l ı k l a u ğ ­
raşan d ü k k â n b u l u n m a k t a d ı r . Bu d ü k ­
kânlarda çok değişik b i ç i m d e b ı ç a k ve
kesme aleti y a p ı l m a k t a d ı r . S a p l a r ı ge­
nellikle hayvan boynuzundandir. Son
zamanlarda kemik yerine işlemesi daha
kolay plastik maddeler k u l l a n ı l m a k t a ­
dır.
Ağızlıkcılık: Bu el s a n a t ı n ı n t a r i h i
h a k k ı n d a kesin bir bilgiye sahip d e ğ i ­
liz. Tahminen X V I I I . yy.ın i k i n c i y a r ı ­
şma kadar i n d i r i l e b i l i r . A ğ ı z l ı k c ı l ı k
maharet isteyen önemli b i r sanat d a l ı ­
dır. Sivas i l merkezinde 20 y i a ş k ı n bu
işle uğraşan d ü k k â n b u l u n m a k t a d ı r . Bu
d ü k k â n l a r d a ağızlıkcılığın y a n ı n d a t ü ­
kenmez kalem ve isimlik g i b i d i ğ e r k ü ­
çük el s a n a t l a r ı y a p ı l m a k t a d ı r .
Materyal olarak işlenmesi k o l a y , bu­
dağı az germişek veya k a r a m u k a ğ a c ı
kullanılır. Önce e ğ r i l i k l e r
ısıtılarak
düzeltilip kabuğu soyulan ince ç u b u k -
SİVAS V E CEVRESt T A R İ H İ E S E R L E R İ N İ N LİSTESİ
1ar, k ü ç ü k tornalarda işlenerek isteni­
len şekle sokulur. Eskiden el tornala­
r ı n d a y a p ı l a n işleme, şimdi motorlu
tornalarda y a p ı l m a k t a d ı r .
D İ V R İ Ğ İ
CAMİLER :
Kale Cami : G i r i ş kapısı ü z e r i n d e ­
k i kitabesine göre cami 1180 de Mengüc ü k l ü l e r d e n Şehin Şah bin S ü l e y m a n
t a r a f ı n d a n , mimar Meragali Ü s t a d Ha­
san bin Firuz'a y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Üç sahınlı bazilikal p l a n l ı d ı r . G ü n e y - b a t ı dış
köşede h ü n k â r k ö ş k ü n e çıkışı s a ğ l a y a n
merdiven b a s a m a k l a r ı v a r d ı r . G i r i ş ka­
pısı ü z e r i n d e k i süslemeler ve y a p ı için­
deki destekler ü z e r i n d e bulunan başlık­
l a r ı n k ö ş e l e r i n d e k i hayvan
figürleri
dikkat çekicidir.
U l u Cami ve D a r ü ş ş i f a s ı : Cami,
M e n g ü c ü k o ğ l u S ü l e y m a n Şah'ın oğlu
Ahmet Şah, D a r ü ş ş i f a k a r ı s ı Melike T u ­
ran Melik t a r a f ı n d a n 1228-1229 y ı l ı n d a
y a p ı l m ı ş t ı r (Res:18) (Plan:6). Cami, d i k ­
lemesine üç s a h ı n l ı d ı r . S a h ı n l a n b i r b i ­
rinden sekizgen payeler a y ı r ı r . Payeler­
den b a t ı d a k i l e r taş k ı l ı f l a r içine a l ı n m ı ş t ı r . M i h r a p önü s i v r i k ü l â h l a d ı ş t a n
vurgulanan bir kubbeyle, diğer m e k â n ­
lar tonozla ö r t ü l ü d ü r . Tonozlar müzesi
g ö r ü n ü m ü n d e k i bu ö r t ü sistemlerinden
16 tanesi o r i j i n a l d i r . M i h r a p , i r i plastik
barok süslemeyle b e l i r t i l m i ş t i r . C a m i d e n
12 yıl sonra y a p ı l a n minber, T i f l i s l i İb­
rahim Oğlu Ahmet U s t a ' n ı n eseridir.
Kuzey b a t ı d a k i minare K a n u n i Sultan
Süleyman t a r a f ı n d a n yaptırılmıştır.
C a m i n i n üç taç kapısı v a r d ı r . Bun­
lardan d o ğ u d a k i şah kapısı sade geo­
metrik s ü s l e m e l i d i r . Kuzeydeki Barok
k a p ı i r i plastik bezemeli,
batıdaki
tekstil k a p ı ise ince işçiliği ile d i k k a t
çeker (Res: 19).
Caminin g ü n e y i n e bitişik olan da­
rüşşifa, k a p a l ı avlulu 4' e y v a n l ı med­
rese p l a n ı n d a y a p ı l m ı ş t ı r . M i m a r ı A h lat'lı H ü r r e m Ş a h ' t ı r . O r t a d a 4 s ü t u n
ü z e r i n e oturan a y d ı n l ı k fenerli
bir
kubbe ile zeminde kare bir havuz yer
alır. K u z e y d o ğ u d a k i oda t ü r b e olarak
d ü z e n l e n m i ş t i r . D a r ü ş ş i f a n ı n Gotik ka­
pı olarak a d l a n d ı r ı l a n bir giriş kapısı
v a r d ı r (Res:20). Cami ve d a r ü ş ş i f a n ı n
193
taç k a p ı l a r ı süslemeleri b a k ı m ı n d a n adeta b i r b i r i y l e yaraşır bir şekilde be­
z e n m i ş t i r . Anadolu Selçuklu mimarisi­
nin şaheseri sayılırlar.
Cedid Paşa Cami: Cami, harime gi­
riş k a p ı s ı n d a k i kitabeye göre, 1799
tarihinde Cedid Mustafa Paşa t a r a f ı n ­
dan y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Harim ortada 4 sü­
tun ü z e r i n e oturan bir kubbe ile yan­
larda üçer bölümlü kubbemsi tonozla­
rın ö r t t ü ğ ü bir plana sahiptir.
Y a p ı süslemeleri b a k ı m ı n d a n dikkat
çeker. Harime giriş kapısı ve mihrap
k e n a r l a r ı , Divriği U l u Camisinin taç
k a p ı l a r ı n d a görülen bezemelerin kaba
birer taklitidir.Minber,tamamen ahşap­
tan olup ü z e r i n d e vazodan çıkan çiçek
m o t i f l e r i ve bitkisel motiflerle süslü­
d ü r . Minaresi tamamen, d u v a r l a r ı yer
yer r e n k l i taş almaşığı ile yapılmıştır.
Abu Çimen Cami 1840, Gökçe Cami
1844 de ve Zeliha Hatun Cami 1869 da
y a p ı l m ı ş t ı r . Önemli bir mimari Özel­
l i k l e r i yoktur.
Hacı Osman Mescidi: Ne zaman ya­
pıldığı kesin olarak bilinmeyen dik­
d ö r t g e n planlı taş bir yapıdır.
T u ğ u t (Ağılcık)Köyü Cami: Eski ol­
duğu söylenen camiye gitme imkânı bu­
lamadık.
TÜRBELER
Sitte Melik K ü m b e d i (Şehinşah Tür­
besi): T ü r b e M e n g ü c ü k o ğ u l l a n n d a n Emir Süleyman İbn-Seyfcddin Şehinşah
için 1195 tarihinde yapılmıştır. Se­
kizgen planlı, içten kubbe dıştan kü­
lâhla ö r t ü l ü d ü r . Giriş kapısı k e n a r ı n d a
geometrik süsleme ile bu süslemeyi içi­
ne alan zikzaklı kaval silme ve saçak­
taki mukarnasa benzer süslemeler dik­
kat çeker.
Kemareddin Türbesi: Emir Kcmareddin, M e n g ü c ü k o ğ u l l a r ı n ı n
hazine­
darıdır.
1196
tarihinde
yapılmıştır.
Sekizgen gövdeli, içten kubbe dıştan
piramidal külâh ö r t ü l ü d ü r . Giriş kapı­
sında d i l i m l i niş süsleme ile külâh saç a ğ ı n d a k i çini çanak yuvaları dikkat
çeker.
Nureddin Salih ( K e m a n k e ş Türbesi):
1240 tarihinde Nureddin Salih için
y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Sekizgen planlı, içten
194
Vrrt Doc. Dr. H A K K I A C U N
kubbe d ı ş t a n piramidal kiilâh örtülü­
d ü r . Y a n ı n a sonradan bir mescit ilave
edilmiştir.
N a i p (Gazzezlerin) Türbesi:
T ü r b e , pencere ü z e r i n d e k i kitabeye
göre, 1291 tarihinde, D i v r i ğ i ' n i n Mı­
sırlılar idaresinde b u l u n d u ğ u sırada.
Naip Eşref için yaptırılmıştır. Sekizgen
planlı piramidal külâhlıdır. Kuzey yö­
nü haricindeki t ü m cepheleri diğer ya­
p ı l a r l a çevrilmiştir.
N a s ı r e d d i n Mehmet Yatırı: (Kantepe veya K a y ı t b â y cami yanındadır.)
1469 veya 1489 tarihlidir. Mısır Naib'i
K a r t ı b a y t a r a f ı n d a n oğlu Nasır Seyit
Mehmet için yaptırılmıştır.
Sinaniye Hatun Türbesi: Kalealtı
mahallesindedir. Kare planlı olduğunu
tahmin ettiğimiz t ü r b e n i n yalnız ku­
zeydoğusundaki tromp kemeri ve kuze­
yindeki mazgal penceresi
kalmıştır.
T ü r b e n i n bu görüntüsü bile Mengücükoğulları döneminden kaldığını gösterir.
Kuzeyinde cami olduğu söylenen bir
yıkıntı ile y ı k ı n t ı n ı n kuzeybatısında
1866 t a r i h l i küçük sivri kemer nişli bir
çeşme yer alır.
Ahi Yusuf Türbesi :
K e m a n k e ş Türbesinin
doğusunda
ona 100 m. kadar u z a k l ı k t a d ı r . Bir
bahçe
içerisinde
yeralan
türbenin,
yalnız bir d u v a r ı ile t ü r b e y e ait bir
"Ayet" panosu ayakta kalmıştır. Dik­
dörtgen planlı üzeri tonoz örtülü ol­
d u ğ u n u sandığımız türbe, yapı eleman­
l a r ı n d a n Mengücükpğulları dönemine
( X I I I . yy.) tarihlenebilir.
A r a p l ı k Türbesi :
K o c a p a ş a Mahallesinde yer alan
t ü r b e n i n , s a ç a k t a n üst kısmı tamamen
y ı k ı l m ı ş t ı r . K u z e y - b a t ı d a bir giriş ka­
pısı v a r d ı r . K a p ı k e n a r ı n d a Selçuklu
d ö n e m i geometrik süslemeleri görülür.
Doğu t a r a f ı n d a başka bir yapı bulunur
(Res:21).
Türbe:
B u g ü n k ü H ü k ü m e t K o n a ğ ı n ı n orta­
s ı n d a k i eski m e z a r l ı k y a n ı n d a d ı r . K i ­
m i n y a p t ı r d ı ğ ı belli olmamakla birlikte
halk a r a s ı n d a D i v r i ğ i ' d e Mısırlıların
y a p t ı r d ı ğ ı 4 t ü r b e d e n b i r i s i olabileceği
söylenir. G ü n c y - k u z e y
doğrultusunda
dikdörtgen planlıdır. Beşik tonoz ö r t ü
ve doğu d u v a r ı tamamen y ı k ı l m ı ş t ı r .
Diğer duvarlar b ü y ü k ö l ç ü d e a y a k t a d ı r .
Duvarlar renkli taş a l m a ş ı ğ ı ile y a p ı l ­
mıştır.
Saracın Türbesi: T ü r b e , kare k e s i t l i
dört ayak üzerine oturan s i v r i k u b b e l i ,
baldeken planlı k ü ç ü k b i r y a p ı d ı r . İ ç e ­
risinde bir tane mezar v a r d ı r . Mezar ta­
şında yalnız i k i rakam o k u n a b i l m e k t e dir. Buna göre yapı X V I I I . y ü z y ı l a
tarihlenebilir.
Dumluca K ö y ü Dilber K ü m b e t i :
T ü r b e , D i v r i ğ i ' i n 5-6 k m . g ü n e y b a t ı ' s m d a , G ü n b a h ç e K ö y ü ile D u m l u ­
ca K ö y ü a r a s ı n d a yer a l ı r . K a r e k a i d e l i
sekizgen
gövdelidir.Gövdenin
büyük
bir bölümü yıkılmış, 11.5 m. l i k b ö l ü m ü
ayakta kalabilmiştir. Esas mezar o d a s ı ,
d i k d ö r t g e n planlı beşik tonoz ö r t ü l ü ­
dür. Girişi doğuya açılır. Bu v e r i l e r d e n
türbeyi X l l l - X I V . y y . tarihleyebiliriz.
Akmeşe K ö y ü Seyyit Baba T ü r b e s i :
Sayın K u t l u Özen t a r a f ı n d a n bize
diası gösterilen bu t ü r b e , k a r e p l a n l ı
üzeri piramidal k ü l â h l a ö r t ü l ü d ü r . T ü r ­
be e t r a f ı n ı başka y a p ı l a r ç e v i r m i ş t i r .
DİĞER TÜRBELER
Gidip görme i m k â n ı b u l a m a d ı ğ ı m ı z
ve mimarisi h a k k ı n d a kesin b i l g i edine­
mediğimiz fakat değişik k a y n a k l a r d a n
öğrendiğimiz türbeler:
1Gedikbaşı(Karageban)Nahiyesi
Türbesi
2- Gedikbaşı (Karageban) N a h i y e s i
Ömerli K ö y ü K a r a d o n l u Can
Baba
Türbesi
3- A h i K ö y ü , A h i Baba T ü r b e s i
HAMAMLAR
Aşağı Hamam :
M e n g ü c ü k o ğ u l l a r ı d ö n e m i n e a i t ola­
bilir. Sıcaklık 4 eyvan ş e m a l ı ve 4 h a l vetlidir. İ k i b ö l ü m l ü s o ğ u k l u k k ı s m ı
vardır.
Bekir Çavuş H a m a m ı :
U l u Cami k ü l l i y e s i n e d a h i l o l a b i l i r .
Sıcaklığı 4 eyvan ş e m a l ı , 43 h a l v e t l i
kubbeli bir soğukluğu b u l u n u r . B u g ü n
harap d u r u m d a d ı r .
SİVAS VF, Ç E V R E S İ T A R İ H İ ESERI F R İ N İ N LİSTESİ
Kayaoğlu Hamamı
:
1667 de y a p ı l d ı ğ ı söylenir.
E V L E R ve K O N A K L A R :
A n a d o l u ' n u n b i r ç o k kentinde oldu­
ğu g i b i D i v r i ğ i ' d e de eski T ü r k E v i ge­
l e n e ğ i n d e y a p ı l m ı ş g ü n ü m ü z e kadar ge­
len 20 y i a ş k ı n ev v a r d ı r (Res:22). Bu
evlerin b ü y ü k bir ç o ğ u n l u ğ u , orta sofalı k a r n ı y a r ı k ev plan t ü r ü n ü göste­
rirler.
KALE :
Ş e h r i n kuzeyinde, Çaltı ı r m a ğ ı n a
bakan k a y a l ı ğ ı n ü z e r i n d e k u r u l m u ş ,
kalenin, b ü y ü k b i r b ö l ü m ü M e n g ü c ü k oğulları
tarafından
yaptırılmıştır.
Fakat t a r i h i daha eskidir. İç ve dış
kaleden o l u ş a n ş e h r e a ç ı l a n i k i kapısı
v a r d ı r . Surlar b ü y ü k oranda a y a k t a d ı r .
KİLİSELER :
Y u k a r ı Kilise :
K a l e n i n b a t ı s ı n d a b a z i l i k a l planlı
ye ü ç n e f l i o l d u ğ u s a n ı l a n bir y a p ı d ı r .
Üst ö r t ü ve b a t ı duvar tamamen y ı k ı l ­
mıştır. D i ğ e r duvarlar b ü y ü k ölçüde
ayaktadır.
Aşağı K i l i s e :
Y u k a r ı kilisenin daha a l t ı n d a d ı r .
Bazilikal planlı olduğu sanılan yapının
üst ö r t ü s ü t a m a m e n , d u v a r l a r ı kısmen
yıkılmıştır.
K a r a b u r u n K ö y ü Kilise :
Köyün girişinde,dikdörtgen
planlı
ü z e r i tonoz ö r t ü l ü vaftizhane olabi­
lecek bir y a p ı ile k ö y ü n i ç i n d e , d i k ­
d ö r t g e n p l a n l ı bir kilise bulunur. K i ­
lisenin b a t ı girişi ü z e r i n d e 1833 t a r i h i
y a z ı l ı d ı r . Ü ç n e f l i ve üzeri d ü z dam ör­
tülüdür. Nefleri birbirinden ahşap di­
rekler a y ı r ı r . Apsisin i k i y a n ı n d a pastaforyum hücreleri vardır.
K ö y ü n k u z e y b a t ı s ı n d a k i tepe üze­
rinde kale k a l ı n t ı s ı olduğu söylenen
duvar k a l ı n t ı l a r ı g ö r ü l ü r .
H A N L A R ve B E D E S T E N L E R :
Pamuk Han :
Han, D i v r i ğ i D e m i r d a ğ istasyonu­
nun y a k ı n ı n d a Çaltı Ç a y ı n ı n doğu ya­
kasındadır.
Doğu-batı
doğrultusunda
d i k d ö r t g e n p l a n l ı , muhtemelen üç sah ı n l ı bir y a p ı d ı r . Ü s t ö r t ü s ü tamamen
195
y ı k ı l m ı ş t ı r . Duvarlar b ü y ü k ölçüde ay a k t a d ı r . Avlusu yoktur.
Burma Han :
D i v r i ğ i - Kemah - Erzincan yolu
ü z e r i n d e d i r . Mengücükoğulları
döne­
minde yapılmıştır. Han, üç sahınlı ka­
palı kısım ile kuzey cephesi revaklı av­
lu ve hamamdan oluşur. Bugün bazı
yerleri kısmen yıkılmıştır.
Mirçinge Hanı :
D i v r i ğ i ' n e bağlı Handere k ö v ü n d e dir. Mengücükoğulları d ö n e m i n d e ya­
pılmıştır. Yalnız kapalı kısmı olan bir
handır.
Dumluca Köyü Han Kalıntısı ( D i p l i
Han) :
Han, D i v r i ğ i ' n i n 5-6 km. güney-bat ı s ı n d a yer alan, G ü n b a h ç e Köyü (Hazertek) ile Dumluca K ö y ü a r a s ı n d a y mış. Bugün tamamen yok olmuştur. Et­
rafta taş d ö k ü n t ü l e r i n d e n başka bir şey
kalmamıştır.
Bedesten :
Kalealtı
Mahallesinde,
Sinaniye
Hatun Türbesi y a k ı n ı n d a d ı r . Doğu-batı
d o ğ r u l t u s u n d a yanyana uzanan dik­
d ö r t g e n planlı i k i tonozlu mekân ayak­
ta kalabilmiştir. Girişi güney-doğu kö­
şedeki küçük d i k d ö r t g e n bir k a p ı d a n olur (Res:23). Sivri beşik tonozlu me­
k â n l a r a r a s ı n d a örülmüş sivri kemerli
a ç ı k l ı k l a r g ö r ü l ü r . G ü n e y d e bir mekânın
daha olduğu d ı ş a r ı d a k i kemer izlerin­
den a n l a ş ı l m a k t a d ı r .
KÖPRÜLER :
Kız Köprüsü :
G ö r m e imkânı b u l a m a d ı ğ ı m ı z köp­
r ü . Pamuk Hanın g ü n e y i n d e ona 300400 m. kadar u z a k l ı k t a d ı r .
Handere Köyü Köprüsü :
K ö p r ü Mercinge Çayı üzerindedir.
M e n g ü c ü k o ğ u l l a r ı t a r a f ı n d a n yaptırıl­
mış olmalıdır. 2 gözlü sivri kemerlidir.
Ortadaki gözü diğerinden çok büyük­
tür.
G E M E R E K
Ş a h r u h Bey Mescidi (Merkez Cami) :
Cami, giriş kapısı üzerindeki kita­
beye göre, D ü l k a d i r o ğ u l l a r ı n d a n Ala-
196
V r d noc. Dr H A K K I A C U N
ü d d e v l e ' n i n oğlu Ş a h r u h Bey t a r a f ı n ­
dan y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . 1749 yılında Arslan
Paşa oğlu Ahmet Bey ve 1822 de Çapan o ğ u l l a r ı t a r a f ı n d a n tamir ettirilmiştir.
Cami d i k d ö r t g e n planlı düz tavanh d i r . H a r i m i n kuzeyinde bir üst mahfil
ile g ü n e y d e 6 sıra mukarnas kavsaralı
beşgen bir mihrap bulunur.
Cepni Köyü Cami :
Cami, giriş kapısı ü z e r i n d e k i k i ­
tabeye göre, 1530 tarihinde Kızılkocaoğlu İsa Bey t a r a f ı n d a n yaptı­
rılmıştır. 1826 ve 1898 yılında onarım
geçirmiştir.İç mekân güneyde en b ü y ü k
olmak üzere dört eyvanımsı b ü y ü k niş­
lerle genişletilmiştir. Orta kısım kare
planlı üzeri çapraz tonozla ö r t ü l ü d ü r .
Tonozun ortasında sekizgen kaideli
kubbecik yer alır. Yan kanatlar sivri
kemer alınlıklı ve beşik tonoz örtülü­
dür. Güney kanat diğerinden daha bü­
yüktür. Yapının batısında üç bölümlü
bir son cemaat yeri ile bir minare bu­
lunur. Mihrap orijinal durumunu koru­
muş olup çok güzel alçı süslüdür (Res:
24).
İnkışla Köyü Cami :
Caminin kuzeydeki giriş kapısı üze­
rinde pek i y i okunamayan bir kitabesi
v a r d ı r . Köy h a l k ı n ı n verdiği bilgiye
göre cami, Yozgat'lı Safiye Hatun ta­
r a f ı n d a n yaptırılmıştır. Bugün b ü y ü k
bir bölümü yenilenmiştir. Üç sahınlıdır.
S a h ı n l a r ı i k i şer sıra 2 direk b i r b i r i n ­
den a y ı r ı r . Direkler ü z e r i n d e "S" kon­
sollar yer alır.
İnkışla K ö y ü Hamzalı M e v k i Cami:
Caminin d u v a r l a r ı ve m i h r a b ı ayak­
t a d ı r . Üst ö r t ü s ü yıkılmıştır. Kesme taş
olan y a p ı n ı n çok eski olduğu ve yanın­
da bir haziresinin b u l u n d u ğ u köy halkı
t a r a f ı n d a n söylenir.
Cepni K ö y ü Hamam 1 :
Caminin v a k f ı olabileceğini tahmin
e t t i ğ i m i z hamam, caminin g ü n e y i n d e ,
ona 15-20 m.kadar u z a k l ı k t a d ı r . Saman
dolu o l d u ğ u n d a n içine giremediğimiz
hamam, bazı y a p ı öğelerinden cami ile
a s ı r d a ş olabileceğini akla getirmektedir.
D ı ş t a n i k i b ü y ü k kubbeli ve d i k d ö r t g e n
planlıdır.
Cepni K ö y ü Hamam 2 :
Alabey mahallesi. D e r v i ş A ğ a bah­
çesinde şehir s u r l a r ı n ı n y a n ı n d a yer
alan hamam, bugün harap ve b a k ı m s ı z ­
dır. Çok eski o l d u ğ u n u t a h m i n e t t i ğ i ­
miz yapı, üç m e k â n l ı d ı r . D o ğ u d a k i me­
k â n l a r d a n Tjiri enine d i k d ö r t g e n p l a n l ı
üzeri sivri beşik tonoz ö r t ü l ü ; d i ğ e r i
kare planlı üzeri yelpaze t r o m p g e ç i ş l i
kubbeyle ö r t ü l ü d ü r .
Batıdaki sıcaklık ise, enine d i k d ö r t ­
gen planlı ortası kubbe i k i y a n ı s i v r i
beşik tonoz ö r t ü l ü d ü r .
T ü m b ö l ü m l e r d e k a p ı ve t r o m p l a r
sivri kör kemer nişi i ç i n e a l ı n m ı ş t ı r .
Şahruh K ö p r ü s ü :
Ne zaman y a p ı l d ı ğ ı kesin o l a r a k
bilinmeyen bu k ö p r ü , 1538
yılında,
Şahruh Bey oğlu Mehmet H a n t a r a f ı n ­
dan kölesi Behram'a eliyle t a m i r et­
tirmiştir. Kitabesi Sivas m ü z e s i n d e d i r .
Köprü, Kuzey-güney d o ğ r u l t u s u n d a
uzanan 155x5.50 m. b o y u t l a r ı n d a , sekiz
gözlü bir y a p ı d ı r . K ö p r ü
kuzeyden
ü ç ü n c ü açıklık ü z e r i n d e h a r p u ş t a yapa­
rak yükselir.
Gemerek K ö p r ü s ü :
Pek eski o l m a d ı ğ ı b e l l i olan bu k ö p ­
rü, Y e n i ç u b u k ' u n 1-2 k m . g ü n e y i n d e ,
Gemerek yolu ü z e r i n d e d i r . B a s ı k y u ­
varlak kemerli ve üç g ö z l ü d ü r .
G Ü R Ü N :
U l u Cami :
Cami Nazif Bey'in
yardımlarıyla
1922 de t a m a m l a n m ı ş t ı r . Ortada 4 sü­
tun üzerine oturan bir kubbe ile, y a n ­
larda çapraz tonozlarla ö r t ü l ü d ü r . M i n ­
ber ve Mihrap çok güzel Barok ü s l u p l u
süslemeli ve mermerden y a p ı l m ı ş t ı r .
Evler ve Konaklar :
Şehirde görülmeye d e ğ e r b a ğ
ve konutlar v a r d ı r .
evleri
Kilise :
İçine girme i m k â n ı b u l a m a d ı ğ ı m ı z
kilise, doğu-batı d o ğ r u l t u s u n d a
dik­
dörtgen planlı taş y a p ı d ı r .
H A F İ K :
Tuzhisar K . K i l i s e : K i l i s e k ö y ü n or­
tasında, üç nefli b a z i l i k a l
planlıdır.
Nefler arasını üç yuvarlak g ö v d e l i s ü -
S İ V A S V E Ç E V R E S İ T A R İ H İ ESERI F R İ N İ N LİSTESİ
tunlar ü z e r i n e oturan s i v r i kemerler ay ı n r . G i r i ş b a t ı d a eksendedir. A y r ı c a
k u z e y - d o ğ u d a b i r girişi daha v a r d ı r .
Apsis d ı ş a r ı y a r ı m yuvarlak bir şekilde
taşar. Apsisin y a n ı n d a d i a k o n i k o n h ü c ­
resi v a r d ı r . Protesisi yoktur. Yerine
girişi i ç i n e alan bir h ü c r e k o n m u ş t u r .
Diğer Kiliseler :
Gidip görme imkânı bulamadığımız
ve mimarisi h a k k ı n d a kesin bilgiler
e d i n e m e d i ğ i m i z fakat isimlerini değişik
kaynaklardan ö ğ r e n d i ğ i m i z kiliseler:
1- D ü z y a m a ç K ö y ü Kilisesi
2- D ü z y 3 y l a K ö y ü Kilisesi
İ M R A N L I :
İmranlı'da yalnız Avşar Köyündeki
Çögi Baba T ü r b e s i n i tesbit edebildik,
oraya da gitme i m k â n ı b u l a m a d ı k .
K A N G A L .
Cami :
Cami, minare kaidesindeki kitabeye
göre, K a n g a l Ağası A b d u r r a h m a n Paşa;
Minare sonradan A b d ü l k a d i r Ağa tara­
f ı n d a n 1865 t a r i h i n d e y a p t ı r ı l m ı ş t ı r .
Kare p l a n l ı ü z e r i tromp geçişli kubbey­
le ö r t ü l ü d ü r . B a t ı s ı n d a üç kubbe ile
ö r t ü l ü bir m e k â n ile kuzeyinde yine üç
bölümlü bir son cemaat yeri v a r d ı r . M i ­
nare, k u z e y b a t ı k ö ş e d e d i r .
D e l i k t a ş Bucağı Cami :
IV.Murat
zamanında
yaptırıldığı
söylenen caminin o r i j i n a l d u r u m u n u
k o r u m a d ı ğ ı b e l l i olur. Boyuna üç s a h ı n lıdır. S a h ı n l a r kare kesitli a h ş a p d i ­
reklerle b i r b i r i n d e n a y r ı l ı r .
Caminin d ı ş ı n d a , 10-15 m. uzak­
lıkta, k u z e y d o ğ u s u n d a 1864 t a r i h l i bir
çeşme bulunur.
Ayrıca
eski
kale
kalıntılarının
izlerini görme i m k â n ı v a r d ı r .
Tekke K ö y ü Sultan Samud Baba
Türbesi :
Samud Baba, ismi
b i l i n e n en eski
Sivas
Şairlerindendir.
Türbe,
giriş
kapısı ü z e r i n d e k i kitabeye göre Tem­
muz 1573 t a r i h i n d e , I I . Sarı Selim d ö ­
neminde y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . D ı ş t a n a l t ı g e n ,
içten y u v a r l a ğ a y a k ı n p l a n l ı , içten kub­
be d ı ş t a n k ü l â h l a k a p a t ı l m ı ş t ı r . K ü l â h
ü z e r i n d e B e k t a ş i sikkesinin k a b a r t m a s ı
197
yer alır (Res.:25).
Alacahan M e n z i l h a n ı :
Han, kanımızca X V l I . y y . menzil
h a n l a r ı n d a n d ı r . (Res.:26). Menzilhanı;
han, cami ve surlardan o l u ş m a k t a d ı r
(Plan: 7). Han üçer sahınlı karşılıklı i k i
m e k â n l a b u n l a r ı ortada dikine kesen
bir s a h ı n l ı d ı r . Cami, kare planlı üzeri
kubbeyle ö r t ü l ü d ü r . Kubbeye tromplar­
la geçilir. Duvarlarda sivri kör kemer
nişleri ile kalem işi süslemeler vardır.
H a n ı n batısında camiide içine alan
y a k l a ş ı k 400-500 m. u z u n l u ğ u n d a bir
sur d u v a r ı yer alır. S u r l a r ı n y a p ı m ı n a
1735-1736 tarihinde başlanılmıştır. Bu
menzil h a n ı n ı n h a k k ı n d a geniş bilgi
veren bir makalemiz X . T ü r k Kongre­
sinde tebliğ olarak s u n u l m u ş ve baskısı
y a p ı l m a k üzeredir.
Mancılık Köyü Kilise :
Kilise, Sivas ve yöresinde gördü­
ğ ü m ü z en erken t a r i h l i diyebileceğimiz
bir y a p ı d ı r . H a ç planlı ve köşe odalıdır.
H a ç ı n k o l l a n sivri beşik tonozludur.
T o n o z l a r ı n kesiştiği orta mekân kub­
beyle ö r t ü l ü d ü r . Bugün kubbe tamamen
y ı k ı l m ı ş t ı r . Beşgen bir apsisi v a r d ı r .
Apsisin i k i y a n ı n d a pastaforyum hücre­
leri yer alır. H ü c r e l e r i n tonoz örtüsü
y ı k ı l m ı ş t ı r . Kuzey ve batı da olmak üzere i k i girişi v a r d ı r . Girişler haç
k o l l a r ı n ı n eksenlerine açılır. Kuzeydeki
giriş, üç d i l i m l i kemerli bir niş içine
açılır. K a p ı n ı n hemen ü z e r i n d e geomet­
r i k süslü (Türk ü s l u b u n d a ) bir rozet
yer alır.
Kilise gri kesme taştan, kuzeydeki
k a p ı nişi gri-beyaz renk almaşığından
y a p ı l m ı ş t ı r . Aynen Alacahan Mcnzilhanını hatırlatır.
K O Y U L H İ S A R
(KUYULUHİSAR)
Fatih Cami :
Şehir h a l k ı n d a n alınan bilgiye göre,
tamamen y ı k ı l a r a k yerine çatılı bir ca­
mi y a p ı l m ı ş t ı r .
Eski Cami :
Cami, şehrin 3-4 km. batısında, kale
m e v k i i n i n a l t ı n d a ırmak k e n a r ı n d a , ha­
nın k u z e y b a t ı s ı n d a d ı r . Temcileri 1-2 m.
kadar ayakta kalabilmiştir. Enine d i k -
VrH Dnc. Dr. H A K K I A C U N
198
d ö r t g e n p l a n l ı d ı r . Belki de E.H.Ayvcrd i ' n i n (Bkz. Bibliyografyaya) eserinde
sözü edilen Fatih Cami bu olabilir.
H a c ı Murat Hanı :
Eski Suşehri-Niksar yolu üzerinde
yer alan han, yaklaşık olarak 100x20 m.
b o y u t l a r ı n d a d ı r . Ü ç sahınlı revaksız
a v l u l u bir yapıdır. Üst örtüsü tamamen
y ı k ı l m ı ş d u v a r l a r ı 3-4 m. kadar ayakta
kalabilmiştir. H a n ı n kuzeyinde ırmak
ü z e r i n d e eski bir köprünün k a l ı n t ı l a r ı
görülebilir.
Hamam :
Hamam,Hanın kuzey-batısında, ona
300-400 m. kadar uzaklıkta dağın eteğindedir. Doğu-batı d o ğ r u l t u s u n d a dik­
dörtgen planlıdır. Doğuda enine sivri
tonozlu bir mekân ile onun batısında
dört köşe m e k â n d a n oluşmaktadır. Do­
ğudaki köşe mekânlar tonozla, batıdakiler kubbeyle örtülüdür. Tonozlu ve
kubbeli mekânların a r a s ı n d a , doğuda
kubbeli, batıda tonozlu orta mekân yer
alır "L" şeklinde i k i eyvanlı sıcaklıklı
bir plana sahiptir. Doğu ve b a t ı d a k i
tonozlu mekânların d ı ş ı n d a k i l e r i n i n üst
örtüsü belli olacak şekilde yıkılmıştır
(Res:27).
S U Ş E H R İ :
Gölova Bucağı Çobanlı K ö y ü Çoban
Baba Türbesi :
T ü r b e y i i l k olarak. Sayın Hikmet
Denizli'nin gösterdiği fotoğraftan gör­
dük.
Eski Erzincan, Suşehri, Niksar yolu
ü z e r i n d e yer alan Çobanlı K ö y ü içinde
bulunan t ü r b e kareye yakın dikdörtgen
p l a n l ı üzeri k ü ç ü k kubbeyle örtülüdür.
Kesme sarı taştan inşa edilmiş yapının
b a t ı y a açılan kapısı ü z e r i n d e mukarnaslı bir kavsara yer alır. Dikdörtgen
k a p ı n ı n k e n a r l a r ı n d a Selçuklu üslu­
bunda geometrik geçmeli süsleme friz­
leri vardır.
Ş A R K I Ş L A
:
Kale :
B u g ü n k ü şehir merkezinin kuzeyin­
de, aniden yükselen bir tepe kitlesi
g ö r ü l ü r . Eskiden b u r a n ı n kale olduğu
ve s u r l a r ı n ı n d ö k ü n t ü l e r i n i n kuzey ta­
rafta g ö r ü l e b i l d i ğ i söylenir. Fakat as­
lında kaleden çok h ö y ü ğ e b e n z e d i ğ i
çık olarak farkedilir.
U l u Cami :
a-
Caminin harime giriş k a p ı s ı ü z e ­
rinde orijinal kitabesi yer a l ı r . Ç o k
kötü bir hatla y a z ı l a n ve pek i y i
okunamayan kitabeye göre c a m i , Ü s k ü ­
darlı Mehmet Ağa t a r a f ı n d a n
1080/1699 da y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Eskiden d ü z
damlı olduğu söylenen c a m i n i n H a c ı
Hasan Sami Paşa z a m a n ı n d a 1900 <ie
tamir ettirilerek b u g ü n k ü ş e k l i n i a l d ı ğ ı
son cemaat kapısı ü z e r i n d e k i kitabede
belirtilir.
Yapı, güney-kuzey
doğrultusunda
dikdörtgen planlıdır. K u z e y i n d e b i r son
cemaat yeri ile k u z e y - b a t ı s ı n d a b i r
minare yer a l ı r . H a r i m de ortadan 4 ka­
re kesitli ayaklara ve d u v a r l a r a a t ı l a n
kemerler iç m e k â n ı 9 p a r ç a y a b ö l e r . H e r
p a r ç a n ı n üzeri kubbeyle ö r t ü l ü d ü r . O r ­
tadaki 4 kare ayağın ü z e r i n i k a p a t a n
kubbe, d i ğ e r l e r i n d e n b ü y ü k ve y ü k s e k ­
tir. Sekizgen bir kasnak ü z e r i n e o t u r a n
bu kubbe, kırma ç a t ı y ı delercesine d ı ­
şarı çıkar. Mihrap ve minber tamamen
yeniden yapılmıştır.
Hardal K ö y ü Cami :
Gemerek'in İnkışla K ö y ü C a m i i n i
y a p t ı r a n Yozgat' lı Safiye H a t u n ' u n
Hardal K ö y ü n d e bir cami y a p t ı r d ı ğ ı ve
caminin bugün üst ö r t ü s ü n ü n y ı k ı k ola­
rak d u r d u ğ u İnkışla h a l k ı t a r a f ı n d a n
söylenmektedir.
Y ı L D ı Z E L I
(YENIHAN)
Cami:
K e m a n k e ş Kara Mustafa Paşa 1640
da bir cami, i k i han ve b i r hamam yap­
tırmıştır. Bugün h a n ı n b a z ı t e m e l l e r i
ile cami ve hamam ayakta k a l a b i l m i ş ­
tir.
Cami, g ü n e y k u z e y
doğrultusunda
dikdörtgen p l a n l ı d ı r . G ü n e y d e ç o k g e n
bir mihrap nişi ile h a r i m i ç i n d e i k i
tane çok i r i çokgen a h ş a p d i r e k b u l u ­
nur. Üst örtü tamamen a h ş a p t ı r . K u z e y ­
de bir son cemaat yeri ile k u z e y - d o ğ u
köşede son cemaat ile h a r i m a r a s ı n d a
bir minare yer alır.
S İ V A S V E CEVRFSt T A R İ H İ ESFRT F.RİNİN LİSTESİ
San kesme t a ş t a n y a p ı l a n caminin
b ü y ü k bir o n a r ı m g e ç i r d i ğ i a n l a ş ı l m a k ­
tadır.
Hamam :
K a r a Mustafa Paşa k ü l l i y e s i n e da­
h i l olan hamam, c a m i n i n g ü n e y - b a t ı s ı n da ona 10-15 m. kadar u z a k l ı k t a d ı r .
Güney-kuzey doğrultusunda dikdörtgen
p l a n l ı d ı r . S ı c a k l ı k enine p l a n l ı ve çift
halvetlidir. S ı c a k l ı ğ ı n orta kısmı hal­
vetler kubbe ile ö r t ü l ü d ü r . S ı c a k l ı ğ ı n
doğu ve batısı s i v r i beşik tonozla kap a t ı l m ı ş t ı r . I h k l ı k enine p l a n l ı ve i k i
b ö l ü m l ü d ü r . G ü n e y d e k i s o ğ u k l u k ise
doğu-batı
doğrultusunda
dikdörtgen
p l a n l ı d ı r . S o ğ u k l u ğ u n b a t ı t a r a f ı n ı bir
kubbe doğu t a r a f ı n ı i k i e y v a n ı n oluş­
t u r d u ğ u s i v r i beşik tonoz ö r t e r . G i r i ş
batıya açılır.
Han :
K a r a Mustafa Paşa k ü l l i y e s i n e da­
h i l olan i k i h a n d a n y a l n ı z c a g ü n e y d e
bazı duvar p a r ç a l a r ı k a l m ı ş t ı r . B u g ü n ­
kü h ü k ü m e t k o n a ğ ı y a p ı l ı r k e n han yı­
kılmıştır.
Şeyh H a l i l T ü r b e s i :
199
Akkoca Köyü Türbesi :
T ü r b e tamamen yeni yapılmıştır.
Etrafında
devşirme antik
parçalara
rastlanır.
Z A R A
Çarşı Cami :
Cami güney-kuzey
doğrultusunda
d i k d ö r t g e n planlıdır (Res:30). Ortada 4
s ü t u n ü z e r i n e oturan bir kubbeli mekân
ile bu m e k â n ı n eksenlerinde üzeri kub­
be ile ç a p r a z eksenlerinde ise, oval
kubbeyle örtülü diğer m e k â n l a r yer alır. H a r i m i n kuzeyinde bir üst mahfil
bulunur. Caminin kuzey-batı köşesinde
i k i şerefeli bodur bir minare yer alır.
Minare kaidesinde, minareyi Z a r a l ı z a d e
L ü t f u l l a h ' ı n 1809 de y a p t ı r d ı ğ ı yazı­
lıdır.
Tekke Köyü Şeyh İ b r a h i m El-Aziz
Cami :
B ü y ü k bir höyük üzerine kurulan
cami, b ü y ü k ihtimalle Şeyh Merzuban
T ü r b e s i içinde, t ü r b e n i n tamiriyle i l g i l i
b u l d u ğ u m u z kitabede, ismi geçen Şeyh
İ b r a h i m t a r a f ı n d a n 1792 tarihinde yap­
t ı r ı l m ı ş olmalıdır.
K ö y e ismini veren t ü r b e , d ı ş t a n ka­
re planlı (6.20 x 6.20 m.), sekizgen
k a s n a k l ı k u b b e l i d i r . Kubbeye tromp­
larla geçilir.
Cami, güney-kuzey
doğrultusunda
d i k d ö r t g e n planlı ve kırma çatılıdır.
Harimde i k i büyük ağaç direk ile ku­
zeyde bir üst mahfil bulunur.
Y a p ı i ç i n d e kubbe eteği ve duvarlar
kalem işi süslemelerle k a p l ı d ı r . Gü­
neyde mihrap nişi yer alır. M i h r a p i ç i n d e perde ile k a n d i l m o t i f i bulunur.
Nişin b a t ı s ı n d a bir pano i ç i n d e bir
köşk resmi ile ü z e r i n d e 1858 t a r i h i ya­
zılıdır (Res:28).
D e m i r y u r t Köyü Cami :
Cami, harimindeki direklerden doğ u s u n d a k i n i n ü z e r i n d e "Sahibel Hayrat
Nasuhzadc
Said Ağa sene 1332/1914;
b a t ı d a k i n i n ü z e r i n d e ise,1324/1916 ta­
r i h l e r i y l e Cemaziyelcvvel" yazılıdır.
Y a p ı , güney-kuzey
doğrultusunda
d i k d ö r t g e n planlı ve üç sahınlıdır.
Kuzeydeki son direkler üzerinde bir
üst m a h f i l yer alır. Tavan s a ç a k l a r ı n d a
ve üst mahfil k o r k u l u k l a r ı n d a ajure
t e k n i ğ i y l e yapılmış ahşap süslemeler
vardır.
Minare kuzey-doğu köşede ve ahşap
bir k u r u l u ş t u r .
Y ı l d ı z ı r m a k K ö p r ü s ü ve H a n ı :
K ö p r ü , Sivas- Y ı l d ı z e l i yolunun ya­
rısına y a k ı n bir yerinde kara yolunun
güney t a r a f ı n d a bulunur (Res:29). Ro­
ma devri k ö p r ü k a l ı n t ı s ı ü z e r i n e ku­
r u l m u ş t u r . K ö p r ü s i v r i kemerli o n ü ç
g ö z l ü d ü r . Eskiden y a n ı n d a yer alan ye­
ni han k e r v a n s a r a y ı ise, 1332 y ı l ı n d a
H a c ı Zeyneddun oğlu A h i Emir Ahmet
y a p t ı r m ı ş t ı r . Bu kervansaray 1944 yı­
lında yıktırılmıştır. Doğu-batı doğrul­
tusunda uzanan k ö p r ü n ü n mansap tara­
f ı n d a ortaya y a k ı n b i r yerinde kitabe
ile kuş evine benzer bir süsleme v a r d ı r .
Tekke Köyü Şeyh Merzuban T ü r ­
besi :
T ü r b e , Z a r a ' n ı n güneyinde, 3-4 m.
u z a k l ı k t a k i Tekke K ö y ü n ü n girişinde
Şeyh İ b r a h i m El-Aziz Cami ile yüzyü-
200
Y r d . Doc. Dr. H A K K I A C U N
zedir. T ü r b e , giriş kapısının üzerindeki
kitabeye göre 1528 tarihinde Şeyh Merzuban a d ı n a y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Sekizgen
g ö v d e l i , kubbeli bir y a p ı d ı r (Res:3I).
Sekizgen
gövdenin
kuzey-doğusunda
sonradan bir eyvan ilave edilmiştir.
E y v a n ı n bir kısmı kubbe bir kısmı yu­
varlak beşik tonozla örtülmüştür. Eyva­
n ı n kubbesine Türküçgenleriyle geçil­
miştir.
Sekizgen m e k â n ı n
ortasında
bir
mezar ile g ü n e y i n d e bir mihrap nişi
bulunur. Yapı içine alçı ile yapılmış,
yaldız boyalı, ayyıldız ile"C" ve "S"
k ı v r ı m l a r ı n d a n oluşan motifler görülür.
T ü r b e içinde i k i tane tamir kitabesi
v a r d ı r . 1792 t a r i h l i b i r i n c i kitabede
türbe. Şeyh İbrahim ve Şeyh Mahmut
Efendiler
tarafından;
1889
tarihli
i k i n c i kitabede ise, Şeyh Osman, Şeyh
Mehmet, Şeyh İ b r a h i m ve Şeyh Mahmut
Efendiler t a r a f ı n d a n tekrar tamir edil­
diği yazılıdır.
Acısu Köprüsü :
Zara-Tekke Köyü yolunda köye gi­
rişte Acısu Çayı üzerinde yer alır. İki
gözlü yuvarlak kemerlidir. K o r k u l u k
d u v a r l a r ı vardır. Yakın tarihte yapıl­
mış olmalıdır.
Müslümabad Köyü Ala Kilise:
Yapı doğu-batı doğrultusunda dik­
d ö r t g e n planlı üzerine yuvarlak beşik
tonoz ö r t ü l ü d ü r . Tek nefli kilisenin
d o ğ u s u n d a yuvarlak bir apsis ile i k i
y a n ı n d a üzeri tonoz örtülü pastaforyum h ü c r e l e r i bulunur. Hücreler ve
apsis d ı ş a r ı taşmaz . Giriş kuzey-batı
k ö ş e d e d i r . Y a p ı sonradan camiye çev­
r i l m i ş t i r . B u g ü n terkedilen yapı 19.yy.
tarihlenebilir (Res:32).
ZUSAMMENFASSUNG
Die G r ü n d u n g der i n der Geschichte unter den namen Talavra, Megapolis, Diyapolis und Sebast bekannten
Stadt Sivas f ü h r t in alte Zeiten zur ü c k . D i e um 2600 v. Chr. gegründete
Stadt wurde von Hetitern, Frygen, Römern, Byzantinern, Seldschuken und
Osmanen beeinflusst. Die auf dem Königsweg und
Seidenweg befindliche
Stadt, hat sich ihre Vorranstelle als
M i t t e l p u n k t zu jeder Zeit behaupten
können. Die w ö h r e n d der R ö m e r - u n d
Byzantinerzeit sich entwickelnde Stadt,
entwickelte sich inbesonders w â h r e n d
der Seldschukenzeit zu einem H a n d e l smittelpunkt. Zur Seldschukenzeit erlebte die Stadt ihre goldene A r a , sie
hatte eine Einwohnerzahl von 120.000.
İn dieser Zeit enstabanden jetzt noch
schöne und besondere Werke. Ein Zeugnis dieser Zeit sind U l u Moschee
(1193), Şifahane (1217-20), Ç i f t e M i ­
nareli Medrese (1271),
Gökmedrese
(1271), und
Buruciye Medrese.Ahet.
Emir Ahmet Maussoleum (1331) u n d
G ü d ü k Minaret(1347) haben die Stadt
zur Beylik Zeit bereichert.Die i n der
Seldschukenzeit
begonnenen
Werke
wurden w â h r e n d der Beylikzeit
und
Osmanischen Zeit f o r t g e f ü h r t ; es sind
Kale Moschee (1580), Behram Pascha
Karawanserei (1576), Subaşı K a r a w a n serei und A l i Ağa Moscheen (1589). D i e
w â h r e n d des Ankara Krieges 1402 von
Timur zerstörte Stadt konnte sich i m
16.Jahrhundert wieder erholen, e r r e i c h te aber nie wieder die goldene. A r a aus
der Seldschukenzeit.
İm 19. Jahrhundert b e m ü h t e sich
der Gouverneur H a l i l R ı f a t Pascha die
Stadt wieder in das goldene Z e i t a l t e r
z u r ü c k z u f ü h r e n , diese B e m ü h u n g e n steigerten sich wahrend der r e p u b l u k a nischen Zeit und erreichten d u r c h die
G r ü n d u n g einer Universtat einen k u l turellen H ö h e p u n k t .
Die Absicht dieser A r b e i t war die
Bekanntmachung von Sivas unter vielen Gesichtspunken, u n g e f â h r 150 Wer­
ke wurden beschreiben, davon w u r d e n
circa 50 Werke das erste Mai wissenschaftlich e r w â h n t . Der Zwcck dieser
Arbeit war, hachfolgenden weiteren
Arbeiten einen Weg zu zeigen.
SUMMARY
The foundation of Sivas goes back
to ancient ages, ca 2600 B.C. I n history
the city had various names such as
Talavra, Megapolis, Diyapolis, Sebast,
ana respectively underwent the sovere­
ignty of the Hittites, Phrygians, Ro­
mans, Byzantines, Seljuks and
Otto­
mans. The city was founded on the Silk
Route and the K i n g Route and
was
S İ V A S V E Ç E V R E S İ T A R İ H İ E S E R L E R İ N İ N LİSTESİ
among the firstrate centres i n every
age. The development and expansion of
Sivas began i n the time of the Romans
and the c i t y developed more d u r i n g the
period o f the Byzantines and Seljuks.
Thus, she became an important centre
of trade. The period of the Seljuks
when 120.000 people lived in the c i t y
was the golden period. In this period
many monumental buildings were cons­
tructed w h i c h m a i n t a i n their signeficance and beauty even todav: U l u
Mosque (1193), The Shifahane (Hospi­
tal) (1217-20). The Medresse w i t h Dou­
ble Minarets (1271), Gök Medresse
(1271) and Buruciye Medresse (1271)
are the best exampless that were con­
structed d u r i n g the golden period of
the city. The city was impoved even
more d u r i n g the P r i n c i p a l i t y Period
when A h i E m i r Mausoleum (1331) and
the Squat M i n a r e t (1347) were const­
ructed. The public improvements conti­
nued i n the time of the Ottomans w i t h
Castle Mosk (1580), Behram Paşa I n n
(1576), Subaşı I n n 16 th century) and
A l i Ağa Mosks(1589).
The city was destroyed by T i m u r
during the A n k a r a War in 1402, how­
ever, she flourished again, though
never like i n her golden age again.
The great efforts of H a l i l R ı f a t
Pasha in the 19 th century to improve
the city and and revive the golden age
continued after the declaration of Re­
public as well. Today, w i t h the founda­
tion of the university, the city has be­
come an important centre of culture
again.
This book i n w h i c h we ha\e tried
to introduce the c i t y of Sivas, contains
approximately 150 ancient buildings
50 of w h i c h are introduced to the
world of science for the first time. Our
aim is to be a guide for future studies
and researches concerning the ancient
monumental buildings of Sivas.
RESUME
La f o n d a t i o n de la v i l l c dc Sivas
qui a pris dans l'histoire de diffdrents
noms comme Talavra, Mcgapolis. D i y a polis et S6baste, date de trâs loin. La
201
v i l l e 0Û Ton habite depuis 2600 avant
J.C. est restde par ordre sous te rdgne
des Hitites, des Phrigiens,des Remains
des Byzantins, des Seldjoukides et des
Ottomans. La ville gui est situt sur les
itindraires importants comme la Route
royale et lu Route de sole a toujours
gardd sa situation d'etre un centre de
premiere importance dons toutesles 6poques. La ville de Sivas qui se döveloppe
et qui grandit â 1' dpoque des Romains,
a augmente' encore plus son developpement â I'dpoque des Byzantins et
surtout â r 6poque
Seldjoukides
d'Anatolie et elle est devcnue un centre
commercial important,La ville qui a
vdcu son âge d'or d I'dpoque
des
Seldjoukides
abritait
alors
appriximatvement 120.000 personnes. On a
f a i t construire â cette dpoque des
monuments qui gardent encore auj o u r d ' h u i leur beautd et leur importan­
ce; La Grande Mosqude (Ulu Cami,
Construite en I193),La Maison de rdtablissement
(Şifahand.
1217-1220), La
Mddersa Bleue ./1271) et la Mddersa de
Bouroudjiyd
(Buruciyd
Medrcssdssi,
1271) en sont les mcillleurs excmples.
On a e n r i ç h i ençore la villc â I'dpoque
de Beylicat en çonstruisant des monu­
ments comme le Tombcau d'.A.hi Emir
.\hmet (.A.hi Emir Ahmet Türbesi, 1331)
et le Minaret incomplet (Güdük Minard,
1347). Les travaux dc reconstruction
qui sont commencds Jirdpoque des Seld­
joukides d' Anatolic et Poursivis 41
dpoque des Bcylicats ont continue â
I'dpoque des Ottomans par des ddificcs
comme la Mosqude de Tour (Kald Cami.
1580), L'.Aubcrge de Behram Pacha
(Behram Paşa Ham. 1576). L'aubcrge de
Soubachi (Subaşı Ham. 16 Cmc Sidcle)
et la Mosqude d' A l i Ağa ( A l i Ağa
Cami. 1589).
La ville qui est dctruite par Tamerlan pendant la guerre d'Ankara cn
1402 est animde un peu au X V I Cme si­
dcle. mais elle n"a jamais pu atteindre
son âğe d'or qu'cllc a vdcu A V dpoque
des Seldjoukides d'.Anatolic.
Les efforts de rctourncr aux anciens jours grâce aux Zdlcs du Prdfet
H a l i l R i f a t Pacha au X I X Cme sidcle
202
Y r d . Doc. Dr
H A K K I
sont augmentds â I'dpoque de
la
Rdpublique et par la fondation de
rUniversitS,
Sivas est devenue aujord'hui une ville de culture importante.
Dans n ö t r e prdsente oeuvre oû nous
avons t â c h â faire connattre la ville de
Sivas de tous les cötis, on a pris en
main approximativement 150 ddifices
dont 50 sont prSsentSs pour la premi6re
fois au monde de la science. Notre but
est de montrer le ehemin sous cet dclairage aux travaux â exdcuter â I'avenir.
BİBLİYOGRAFYA
1- AKÇAY,P.L., "Sivas'da Bilinme­
yen Bazı Mimari Eserler",Diyanet İşleri
Başkanlığı Dergisi, Sayı: 6/1-2(1967), s.
28-29, Sayı: 6/-10 (1967),s.243-246.
2- A K D A Ğ , M., "Türk H a l k ı n ı n
D i r l i k ve Düzenlik Kavgası", Ankara,
bilgi Yayınevi, 1975.
3- A K M A Y D A L I , H . , "Niğde Sungur
Bey Camii "Vakıflar Dergisi, X I X
(1985), s.147-178
4- A K O K . M . , "Sivas'da
Buriciye
Medresesi Rölövesi", T ü r k Arkeoloji
Dergisi, Sayı:15/2 (1966), 1968, s.5-38.
5- A K Y U R T , Y., "Sivas'daki Abide­
lerimiz", T ü r k Turing ve Otomobil K u ­
rumu Belleteni, Sayı: 72 (1948) s.15-17
6- A R E L , H . , "Divriği U l u Cami K u ­
zey Portalinin Mimari Kuruluşu", Va­
k ı f l a r Dergisi, Sayı: 5, (19.62), s.99-111
7- A R E L , H., "Divriği U l u Camii
Tekstil K a p ı s ı ve Diğerleri", Vakıflar
Dergisi, Sayı:5 (1962İ s.l 13-125.
8- A R I K , M.O., "Erken Devir Ana­
dolu T ü r k Mimarisinde T ü r b e Biçim­
leri", Anadolu (Anatolia), X I (1967).
s.57-100
9- A R S E V E N , C.E., T ü r k Sanatı Ta­
r i h i , İ s t a n b u l , 1955, s. 128-129
10- A S L A N A P A , O., Turkish A r t
Architec Ture, London, Faber and
Faber, 1971.
11- A S L A N A P A , O., T ü r k Sanatı I I ,
İ s t a n b u l , M.E. Basımevi, 1972.
12- A Y V E R D İ , E.H.Osmanlı Mima­
risinde F a t i h D e v r i (1451-1481), C.IV,
İ s t a n b u l Baha Mat.1974, s. 852-853
ACUN
13- BAŞEL, F., Sivas B ü l t e n i , Sivas,
K a m i l Kitabevi Yay.,1935
14- B A K I R E R , Ö., S e l ç u k l u Ö n c e s i
ve Selçuklu Dönemi A n a d o l u M i m a r i ­
sinde Tuğla
Kullanımı,I
(Metin)-II
(Şekil-Resimler),
Ankara,
O.D.T.Ü.
Yay., 1981.
15- B A Y B U R T L U O Ğ L U , Z., "Ana­
dolu Selçuklu D e v r i B ü y ü k P r o g r a m l ı
Yapılarında Ö n y ü z D ü z e n i " , V a k ı f l a r
Dergisi, X I (1977), s. 67-106
16- BAYRAM,S.- K A R A B A C A K , H .
A., "Sahib Ata F a h r ü ' d d ü n A l i ' n i n
Konya İ m a r e t ve Sivas G ö k m e d r e s e
Vakfiyeleri",
Vakıflar
Dergisi,
XII
(1981), s. 253-338
17- BEDEVİ, A., "Sivas", T ü r k T u r ­
ing ve Otomobil K u r u m u
Belleteni,
Sayı: 84 (1949), s.15-16.
18- BERCHEM, V a n M . E t h e m , H ,
Materiaux Pour un ç o r p u s I n s c r i p t i o nun Arabicerum, I I I , Asie M i n e u r e I ,
Sivas - D i v r i ğ i , K a h i r e , 1910
19- B İ R İ N C İ , A., " H a l i l R ı f a t Paşa'nm
Tenbihnâmeleri"
Cumhuriyet
Üniversitesi Sosyal B i l i m l e r Dergisi 3,
(1984), s. 13-24
20- Cevdet, M . , "Sivas D a r ü ş ş i f a s ı
Vakfiyesi ve Tercümesi", V a k ı f l a r Der­
gisi, Sayı: 1(1938), s.35-38
21- Ç E T İ N T A Ş , S., Sivas D a r ü ş ş i ­
fası, H.614-M.1217 (Tahrizler:
Prof.
Dr.E.Ş. E Ğ E L İ ve M . H . Y İ N A N Ç ) . , İs­
tanbul, 1953
22- Ç U L P A N , C , T ü r k T a ş K ö p r ü ­
leri, Ankara: T.T.K. Yay, 1974.
23- D A R K O T , B., "Sivas", İ s l â m A n ­
siklopedisi C.IO (1967), S.169-577
24- E R D M A N N , K . , "Zur T u r k i s chen Baukunst Seldchukiseher
und
Osmanischen Zeit",
İstanbuler
Mitteilungun, T ü r b i n g e n , (1958), s. 2-3
25- E R D M A N N , K . , Das A n a t o l i sehe Karavansaray Das
13.Fanrhunderts, C. I . , Berlin, 1961,
26- E R D İ L , K., Sivas Rehberi, Sivas
1958
27- EYİCE, S., "Sivas'da K e y k â v u s
LDaruşşifası
"Bilgi,
Sayı:l 1/130-131
(1958), s.7-8
S İ V A S V E CEVRF.Sİ T A R İ H İ E S E R L E R İ N İ N LİSTESİ
28- E Y İ C E , S., " S i n c a n l ı ' d a Sinan
Paşa İ m a r e t i " , V a k ı f l a r
Dergisi,
X
(1976) s. 303-336, Resi:63
29- E Y İ C E , S.,"
Divriği'de
Camii", İlgi, 20 (1975), s.7-12
Ulu
30- G A B R I E L , A., Monuments Turcs
D'Anatolia
I I , Paris, E.De
Boccard,
1934.
31- G O O D W i N , G., A History of Ot­
toman A r c h i t e c t u r e ; London, Thames
and Hudson, 1971
32- G R E N A R D , P., Sur les Monu­
ments D u Moyen Age de Malatia, D i v ­
r i ğ i , Siwas, Darendeh. Amasia et To­
kat", Journal Asiatigue. seri 9. Savı
X V n (1901), s. 549-558
33- H U A R T , m. cL., "Inscription
Arabe de la Mosgue6 Seldjougide de
D i v r i ğ u ı (Asie Mineure)", Journal Asiatigue,Seri 9. Sayı: X V V I I (1901) s. 343346
34- İ L T E R . i . . T a r i h i T ü r k H a n l a r ı .
A n k a r a , K a r a Y o l l a n G n l . M ü d . Yav..
1969, S.166
35- İ L T E R , F. O s m a n l ı l a r a Kadar
A n a d o l u T ü r k K ö p r ü l e r i , A n k a r a , Ka­
rayolları Gnl.Müd.
36- K A R A M A Ğ R A L l . B.. "Sivas ve
T o k a t ' t a k i F i g ü r l ü Mezar T a ş l a r ı n ı n
M a h i y e t i H a k k ı n d a " . Selçuklu A r a ş t ı r ­
m a l a r ı Dergisi, Sayı: 2 (1970). s.75-109
37- K A Y A O Ğ L Ü , İ., " R a h a t o ğ l u ve
Vakfiyesi
"Vakıflar
Dergisi.
XIII
(1981), s.1-30
38- K Ü B A N , D., "Sivas K e n t i n i n
Tarihsel Y a p ı s ı ve G ö r ü n ü ş ü n ü n K o ­
r u n m a s ı ile i l g i l i Raporu.Sivas A n a l i ­
tik E t ü d l e r i , (1966). s.28-32
39- K U B A N . D.. The Mosgue and
Haspital at D i v r i ğ i and the O r i g i n of
A n a t o l i o n - T u r k i s h A r c h i Tecture. Anatolica, I I (1968). s. 122
40- K U B A N . D.. D i v r i ğ i U l u Camii
ve Ş i f a h a n e s i ve Restorasyon Uygula­
m a l a r ı Ü z e r i n e Gözlemler "Rölöve ve
Restorasyon Dergisi 4. (1982). s. 23-26
41- K U N T E R . H.B.. "Divrik"tc Ulu
Cami ve T u r a n Melik Darüşşif ası".
Ülkü
Milli
Kültür
Dergisi.
Sayı:
11/126, (1946). s.\2-l3
203
42- K U N T E R , H.B., "Sivas Darüşşifası". Ü l k ü , Sayı: 1/9, (1947), s.16-17
43- K U R A N . A.. Anadolu Medre­
sesi, C.I., Ankara T.T.K. Yay., 1969
44- M A D R A N , E., "Divriği'de Bir
Yapı", Önasya, 7/73 (1971), s.8-9
45- M A Y E R , A.L., Islamic A r c h i ­
tects and Their Works, Genevo 1956,
S.4I
46- M E İ N E C K E , M.. Fayance Dekorationne Seydschukischer Sakralbauten
in Kleinosien, Teil, Text, und Tajeln,
T e i l I I . , Tatalog, Verlag Ernest Wasm u t h - T ü b i n g e n , 1976.
47- MUALLİM, C , "Sivas Darüşşifâsı Vakfiyesi ve Tercümesi, V a k ı f l a r
Dergisi I (1938) s.35-38.
48- N A Y I R , Z., Osmanlı Mimarlı­
ğında Sultan Ahmet Külliyesi ve Son­
rası (1602-1960). İstanbul İ T Ü , M i m ,
Fak.Yay.. (1975). s.219-221. 387
49- O K T A Y , S., "Sivas'ta Gökmcdrese". A r k i t e k . Savı: 197-198, (1948),
5.113-115.
50- "Sivas T a r i h i Ü z e r i n e Araştır­
malar " O R T A V A Y L A 4-5. (1937). s.3133.
51- O R A L , M.Z., "Sivas U l u Cami
Kitabeleri", İlahiyat Fakültesi Dergisi
V/1-4 (Ankara 1956) s. 150.
52- Ö G E L . S.. Anadolu Selçuklu­
l a r ı n ı n Taş T e z y i n a t ı , Ankara. 1966
53- Ö N E Y . G.. T ü r k Çini Sanatı. İs­
tanbul. Yapı \e Kredi Bankası Yay.
1971
54- Ö N G E . Y. ATEŞ.İ. B A Y R A M ,
S., Divriği U l u Camii ve Darüşşifası,
Ankara. Emek Matbaası, 1978.
55ÖZERGİN,
M.K..
"Selçuklu
K e r v a n s a r a y l a r ı "Tarih Dergisi, X V / 2 0
(1965). s. 141-170
56- R I D V A N NAFİZ-İSMAİL H A K ­
K I , Sivas Şehri, İstanbul Devlet Mat­
baası, 1828.
57- S A K A O Ğ L U . N.. T ü r k Anado­
lu'da
Mengücckoğullan.
İstanbul
M i l l i y e t Vay. 1971
58- S A K A O Ğ L U , N.. Divriği'de Ev
Mimarisi. İstanbul. M.E.B. yay., 1978
204
VrH
r>nc. Dr. H A K K T A C U N
59- S A R G U T A N , E., "Selçuklularda
T ı p ve T ı p K u r u l u ş l a r ı " , V a k ı f l a r Derg i s i X I (1977), s.31-322
60- SEVGEN, N . , Anadolu Kaleleri,
C.I., Ankara, Doğuş Mat. 1941
61- S O Y L U , A., "Sivas Müzesi",
B i l g i , Sayı: 10/1 15, (1956). s.31.
62- SÖZEN, M., Anadolu Medrese­
l e r i , Selçuklu ve Beylik Devri, C.I.,
İ s t a n b u l İTÜ.Mim.Fak. yay., 1970
63- SÖZEN, M., ve G R U B U , T ü r k
Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan,
İstanbul Çeltüt Mat. 1975
64- SÜMER, F., "Mcngücükler "İslâm
Ansiklopedisi, V I I (1957), s.713.
65- SÜMER, F., "Bozak Tarihine
Dair
Araştırmalar",
Cumhuriyetin
50.YJİdönümü Anma (1973), s.309-38]
66- TUNCER, O.Ç., "Sivas I . İzzettin
Keykâvus Şifahanesi Üzerine Üç Not",
Sanat Tarihi Yıllığı X I (1981), s. 165175
67- T U R A N , O,, Selçuklular ve İs­
lamiyet, İslamlık, İstanbul Mat. 1971
S.U7-128
68- T U R G U T , L., "Amasya, Tokat,
Sivas", T ü r k i y e Turing ve Otomobil
Kurumu Belletehi sayı: 26/305, (1970),
s.21-36
69- T Ü K E L (Yavuz), A., "Burmahan" Suut Kemal Yetkin'e A r m a ğ a n ,
Ankara, (1982), s.347-365
70- U L U Ğ , i . , Sivas Kongresi Tuta­
n a k l a r ı , Ankara., 1969
71- Ü L G E N , A.S^, Divriği U l u Cami
ve Darüşşifası", Vakıflar Dergisi, Sayı:
5, (1962) s.93-98
72- Ü L G E N , A.S. "Sivas'ta Birinci
K e y k â v u s Hastanesi" 1228, Tedavi Ser i r i y a t ı ve L a b o r a t u v a r ı , Sayı: 15 (1934)
73- Ü L G E N , A.S., "Divriği'de Pren­
ses T u r h a n Melik Hastanesi, 1228 "Te­
d a v i S e r i y a t ı ve L a b o r a t u v a r ı , Sayı: 15,
(1934)
74- Ü L G E N , A.S., "Sivas'ta Rahato ğ u l l a r i D a r ü r e h a s ı " , Sivas Numune
Hastanesi 1940 Yıllığı, (1942).
75- Ü L G E N , A.S., "Selçuklularda Bir
Şifa
Yurdu
Sivas Darüşşifası", Abbotempo, s. 13, (1965)
76- Ü L G E N , A.S., " D i v r i ğ i ' n i n Şe­
h i r c i l i k ve A n ı t l a r ı Y ö n ü n d e n İ n c e l e n ­
mesi", Mimarlık S a y ı : 5 / 6 , (1948), s. 3337.
77- Ü N A L , R.H. "Az T a n ı n a n ve
Bilinmeyen Doğu A n a d o l u K ü m b e t l e r i
H a k k ı n d a Notlar", V a k ı f l a r D e r g i s i , X I
(1976) s.121-164
78- Ü N A L , R.H., " O s m a n l ı Ö n c e s i
Devirden Y a y ı n l a n m a m ı ş B i r K a ç H a n
Üzerine İnceleme " A t a t ü r k Ü n i v . Ede­
biyat Fak. A r a ş t ı r m a Dergisi, P r o f A l ­
bert Lowis Gabriel, özel S a y ı , A n k a r a
Sevinç Mat. 1978, s.453-483
79- Ü N A L , R.H., O s m a n l ı
T ü r k Mimarisinde T a ç k a p ı l a r ,
Ticaret Mat. 1982
Öncesi
İzmir,
80- Ü N V E R , S., "Sivas A b i d e l e r i
"Türkiye T u r i n g ve O t o m o b i l K u r u m u
Belleteni Sayı: 249, (1962), s. 7-8.
81- Ü N V E R , S., S e l ç u k l u T a b a b e t i
X I - X V I ü n c ü asırlar A n k a r a , 1940.
82- Yazıcı,., " D i v r i ğ i U l u C a m i n i n
M i m a r i Özellikleri " A n k a r a Sanat, Sa­
yı: 30. (1968) s.28-29
83- Y E T K İ N , Ş., " Y u r d u m u z d a k i
Müzeler ve Camilerde B u l u n u n D e ğ e r l i
Halılar", T ü r k K ü l t ü r ü l / 4 (1963), s. 2 1 28
84- Y E T K İ N , S.K., İ s l a m M i m a r i s i ,
Ankara İ l a h i y a t Fak. Yay. 1965
85- Y E T K İ N , Ş., A n a d o l u ' d a T ü r k
Çini S a n a t ı n ı n
Gelişmesi,
İstanbul,
İ.Ü.E. Fak. yay., 1971
86- Y E T K İ N , Ş., T ü r k H a l ı S a n a t ı
İstanbul, İş Bankası yay. 1974.
87- Y U R D A Y D I N , H.G., M a t r a k ç ı
Nasuh, Ankara: T.T.K. Yay., 1963
88- Y Ü K S E L , İ.A., O s m a n l ı M i m a r i ­
sinde I I . Bayazıd- Yavuz Selim D e v r i
(886-926/1481-1520)
V.İstanbul:
İs­
tanbul Fetih Cem Yay., 1983, s.372-73
89- Z Ü H T Ü , "Eski T ü r k
Mimari
Eserleri Ü z e r i n d e Tetkikler", Sivas ve
Erzurum'daki Çifte M i n a r e l i Medrese­
ler, Mimar, (1933), s.294-298
SİVAS İLİ M E S İ R E Y E R L E R İ
Sivas Paşa F a b r i k a s ı :
İl merkezinin 7 k m . k u z e y - b a t ı s ı n da, suyu ve ağacı bol bir mesire y e r i -
EŞERLERİMN^jJŞTEŞİ
V
535
20 >
1
4
«
^1
Resim a : Sivas S,
Resim
J Sıvas Ulu
•a*
t
Camır.:-
î
Yı-d. Doc. P r J I M J i L A Ç U N
Resim d; SıVas Kale Camının doğudan
görünüşü
Resim 3 : Sıvaş Darüşşıfa Türbe cephesinin görünüşü •
• S İ V A S
V F . C E V R F S İ
Resim
4 Sivas Darüşşıfa
Türbe penceresi
Resim
7 Sivas Gökmedresenm
taç
kapış
T A R İ H İ
üzeri
F S F R I
FRİ^'İN
1 İ^TF<;İ
m 6 : Siviis Çıhe Minareli Medrese
•n 8 Sı .
20
08
Y r d . Doc. Dr. H A K K I AÇIJN
1
Resim 9: Sivas Güdük Minar
Resim 12 : Sivas Kurşunlu Hamamın doğudan
göeünüşü
ÜR?
:o9
Resim IS : Sivas Halısı "
Resim 16 Şarkışla
Halısı .
Resim 17: Zara Halısı
Resim 18: Divriği Şehrinin Genel Görünüşü ve Ulu Cami
Resim 19 : Divriği Ulu Cami Kuzey Taç Kapısı
Resim 20 : Divriği Ulu Camı Darüşşıfasının
E
Taç Kapısı
-SIVASJvX^EVRESi
T A R İ H İ
ESFRI F R İ M İ M
J--V
Resim 26 : Kangal-Alacahan
Mennlham
^^^^^ 28
Köyü Türbesi İç
Yıldızeh-Şeyhhalü
Görünüşü
.
}>;TF>:İ
2Lİ
Yrd Doc. Dr. H A K K İ A C U N
212
4* * i
Resim 29 : Yıldızelı-Yıldız
Irmağı
Resim 30 : Zara Çarşı Cami
^
Köprüsü
6- Sivas Çifte Minareli
Medrese
5- Sivas Buruciye Medresesı'nm
f
ana eyvan ve
revağı
U- Sivas Behıam Paşa Hanı avlusu
13- Sivas Kangalağası
Konağı
14- Sivas Kongre Müzesi
\
. . .
Ur s
21- Divriği Araplık
j.
Türbesi
22- Divriği Abdullah Paşa Konağı
23- Divriği Bedesteni
tavanı
Ş İ Y A S V E CFVRF^İ
T A P I H I
ESFRİ FRİNİN LİSTFSİ
215
r .1
II
24- Gemeıek-Çepni
Kasabasi Camii
27- Koyulhisar Kalealtı Mevkii
5^ m .
32- Zara-Müslümabad
Hamamı
31- Zara-Tekke Koyu Şeyh Merzuban
K i v ^
Koyu Ala Kilise
33- Cürun Gokpmar Mesire Yeri
Türbesi
ZlfL
34- Koyulhisar Eğriçimen
Yaylası
1- Sivas tu Haritası
CROU
/ cıu,,,,, /
GİRESUN
Plan 1
!/l,üv)ö.Oü>)
to
^
SUŞEHRİ
^
•Ol O
ARA
YİLOİZE
VAS
YAVU
ERZİNCAN
O •
D IKK
YOZGAT
./
DİVR
ışı A
ANGAL
KtA
HURUL
ALTI HYATl
ACAM
(SJGEMEREK
r
MALATYA
ItUlKATAS
ÖZEL
KAYSERİ
IL MERKEZI
ONAKPINAR
VAlYUftOU
İŞARETLER
®
ILÇE
O
BUCAK MERKEZI
___
MERKEZI
KMIRYOLU
CîeVLEI YOLU
IL YCLU
MARA5
GÖL YE NEH'R
ÖLÇEK:
(1973 ÎL YILLIĞIMDAN)
ı/'-SOoocc
217
o
o
a
b
a
û
tl
d
ö
ö
P o p
D •
D p
q
o
p
q
d ti
p p
P
R
A
P P
tj ü
P
Ü Pi
R
ö
9
î 1
2- Ulu Cami
Plan 2
(M.Sözeh-den)
3- O a n i ^ ş i f a
nan 3 (A Kuran 'dan)
4- Buruciye
Medresesi
Plan 4 (A . Kuran dan)
5-
Cökmedreae
Plan S (A.Kuran dan)
Y r H n o c . Dr. H A K K I A C U N
218
1
^1
^—
'M
6- Divriği Uiu Cami ve
Dariişşifası
Plan 6 (A.GabTiel'den)
SURLAR
HAN
CAMİ
sts
50 m.
-is
ŞİVAS-KANGAL-ALACAHAN
H.ACUN
MENZİLHANI VAZİYET
PLANI
12.11.1985 (BELEDİYE ARŞ.'OEN İŞLENEREK)
Plan 7
7- Kangal-AIacahan Menzilhanı
- ^ İ ^ ^ A Ş - Y E ^ E V R ^ Ş L T A R İ H İ ESERLERİNİN I İSTF<;t
dir. 1960 da yapılan iki sun'i göl bura­
ya ayrı bir güzellik vermiştir.
Sivas Sıcak Çermik :
Bir kaplıca muhiti olan bu yer,
Sivas-Ankara karayolu yakınında Si­
vas'a 30 km. kadar uzaklıktadır. 1934
de yapılan tesislerde, Sivas ve ç e v r e
halkı kaplıca i h t i y a c ı n ı gidermektedir.
Gemerek - Sızır Kasabası Çağlayanı:
Göksu üzerindedir. Güzel turistik
bir ga/inosu vardır. İyi bir dinlenme
yeridir.
K a r a ç a y ı r Mesire Y e r i :
Sivas'a 27 km. uzaklıktadır. K a r a ­
çayır Bucağı y a k ı n ı n d a , çam ağaçlarıy­
la kaplı bir mesire yeridir.
Gürün Gökpınar Gölü :
İlçe merkesine 8 km. uzaklıktadır.
Bir ırmağın k a y n a ğ ı n ı oluşturan bu göl
15-20 m. kadar derinliktedir. Gölün g ü ­
nün değişik saatlerinde çeşitli renk a l ­
ması ayrı bir güzelliğidir (Resim-.33).
Göl kenarında İl Özel İdaresine ait moteı, lokanta ve gazino bulunmaktadır.
Ayrıca Ankara Üniversitesi Veteriner
Fakültesine
bağlı
Alabalık
üretme
tesisleri vardır.
Hafik Gölü :
Göl İlçenin 2 km. kuzeyindedir.
Gölde balık avcılığı ve kayık gezintisi
yapılabilmektedir.
Ayrıca
kenarında
küçük bir gazinosu vardır.
İmranlı Koyunkaya Mesire Y e r i :
İmranlı İlçesine 12 km. uzaklıkta-
dır. Suyu ve çamlığı ile ünlüdür.
Kangal- Balıklı Kaplıca :
Kangal ilçesine 12 km. uzaklıkta onun doğusundadir. Suyunun sıcaklığı
36.5 derece olan iki havuzu vardır. Her
iki havuzunda da binlerce küçük sazan
türü balık bulunur. E n büyüğü 10 cm.
kadardır. Balıklar havuza girenlerin
vücutlarındaki yara kabuklan ve sivil­
celeri yiyerek beslenirler. Şifalı suyu
sayesinde bu yaralar kısa zamanda ka­
panır. Bugün gelen ziyaretçi ve hasta­
ların ihtiyacını karşılamak için İl Özel
İdaresinde yaptırılan tesisler ve ayrıca
bir de motel bulunmaktadır.
Koyulhisar Eğri Çimen Yaylası :
Koyulhisar ilçesinin 15 km. kuze­
yindeki İğdır ormanları içinde güzel
bir dinlenme yeridir (Resim:34). Böl­
gede 7 motel, 1 gazino ve ahşap eski
evleri vardır. Suyu ve havası çok gü­
zeldir. Suyun sertliği "O" derecedir.
Ayrıca Alabalık üretme tesisleri ya­
pılarak üretime başlanmıştır.
Şarkışla Göl Gazinosu :
İlçeye 12 km.uzaklıkta, Topraksu
teşkilatı tarafından yaptılan göletin
kıyısında gazino tesisleri
kurularak
halkın mesire ihtiyacı karşılanmaya
çalışılmıştır.
Zara - Tödürgc Gölü :
Sivas - Erzurum asfaltının 300 m.
kuzeyinde, Zara'ya 23 km. uzaklıktadır.
Göl kenarında gazino vardır. Gölde ba­
lık tutulup, kayık gezintisi yapılabilir.
220
Yrd Doc. Dr. H A K K I AÇUN
1
1
(S
8- Sivas Şehıi'nin planı ve Eserlerin Konumlan

Niğde Sungurbey Camii

Tarsus Gezi Rehberi

TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

05.12.2014 - cennet ve cennetliklerin özellikleri

– — ˜ ™ – — ˜ ™

MAKİNE İMALAT SEKTÖRÜ ESRA İNAL

View/Open

TDV DIA - İslam Ansiklopedisi