VAKIFLAR İDARESİNİN GÜNÜMÜZE UUŞTIRDIĞI BİR AHŞAP YAPI KEŞFİ OSMAN EFENDİ TEKKESİ Restoratör Y. Mimar Esin OEMİREL I A stanbul'da evvelce mevcut olan d ö r t - ş ö y l e denilmektedir. y ü z c i v a r ı n d a k i tekkeden ye'de Kalenderhane Mahallesi nde vaki bir ta günümüze g e l e b i l m i ş tipik bir ö r n e k de Keşfî O s raftan Ferhat Paşa "Mahmiye-i KosıantiniyVakfı"^ "ve bir taraftan man Efendi Tekkesi'dir. A h ş a p olan bu tekke Helvacı Baba Vakfı": "ve bir taraftan Hüseyin V e z n e c i l e r semtinde Kalenderhane Mahalle- Paşa milki ve bazen Hamamcı si'nde, Hallac-ı Mansur S o k a ğ ı ' n d a ( B u sokak milki ve bazan tartk-i ânım ile mahdud milki g ü n ü m ü z d e mevcut değildir.) 102 pafta, 664 a- miişterâm da, 24 parseldedir. T e k k e n i n civan tamamen ledifiim, YEDİ BÂB HÜCÜRÂTI istimlak e d i l m i ş ise de sadece tekke korun ŞERİFİ maktadır. olan yüzkırkdört M e z k û r tekkeye ait en eski kayıt Vakıflar G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü A r ş i v i ' n d e mahfuz 1101 H . (1689 M . ) tarihli Keşfi Osman Efendi vakfiyesidir.Wakfiye 1093 H . (16S2 M . ) yılı s e f c r ü l hayr ayının ve Münevvere CÂMİ-i vakfından zira arsa-i ve biri mâi ve vaki ESÇAR-İ ve GAYR İ MÜSMİREYİ VE BİR MÜSMİRE SU KUYUSUNU müştcmil Arsa-i Memlûkemi...." Vâkıf Keşfi Osman Efendi'nin g ü n ü m ü z d e kulmuştur. yedi Medine-i -i mezburun canibi şarkîsinde ki takribi ve ve Cami- H . (1689 M . de) tescil edilerek yürürlüğe so geçen olan arsa üzerine malım ile bina ey- MİLK ve tarik-î hassı muhtevîzâviyemi 15. g ü n ü d ü z e n l e n m i ş olup 1101 Aradan Mehmet Çelebi tekkesinde vakfiye kayıtlarını teyid edici sene herhangi bir kitabe mevcut değildir.'* Ancak zarfında tekkenin inşa e d i l m i ş o l d u ğ u d ü ş ü n e - Keşfi Osman Efendi'nin kendisi ve hayır eser bilinir. Vakfiyede tekke ve yeri ile ilgili aynen leri ile ilgili olarak Niksar'da yaptırdığı câmi- 1 Vakıflar Genel Müdürlû|û Arşivi. 341 nolu defterin 521. sahifesinde kayıtlı Keşft Osman Efendi Vakfiyesi. 2 Bakınız. İ. F. Ayano|lu."Ferhat Paşa ve Gizli Kalan VakıOan" ."Vakıflar Dergisi" S. 7 Sahife 145. 3 4 Bakınız. M. Baha Tanman. "Uıanbul Süleymaniyede Helvai Tekkesi", "Sanal Tarihi Yıllıgı*S 8, Sahife 173. 1976 senesinde Toklu Dede haziresi tamiri esnasında, hazirevc atılmış bir durumda bulunarak alınan Kelime-i TevhıO kitabesi muhafaza edilmek üzere o zamanlar alt kan mezariık ekibi şantiyesi olarak kullanılan tekkeye getirilmiştir. 116 Y.Mimar Esin DEMİREL indeki kitabede bilgi bulabiliyoruz/" Niıckim kendi bu cami avlusunda gömülmüştür. Nik sar'daki caminin kitabesinde Aziz Mahmud Hüdai Hazretlerinin bendesi ve Celvetî tari kinden olduğu anlaşılmaktadır. Tekke ve Keşfî Osman Efendi hakkmda en detaylı araştırma da da tekkenin şeyhleri ve yapısı hakkında bilgi verilmez." 1307 H. (1890 .M) de İstanbul' da neşredilmiş olan Mccmua-i Tekâyâ'da zik redilen 22 Celvetî tekkesi arasında yer alan tekke o tarihte bulunduğu hal olarak arsa şeklinde gösterilir ki doğrudur. Bu tekkenin Silsile-i Meşâyih-i Şöyle dir^. 1- Şeyh Osman Keşfi Efendi, vefatı 1127 H. (1715 M) 2- Şeyh Uzun Hafız Mehmet Efendi, ve fatı 1259 H (1843 M) 3- Mahdumu Şeyh Mehmet Efendi. 4- Şeyh A l i Harpulî 5- Esseyyid Mehmet Raif Efendi, vefatı 28 Receb 1307 H. (1889 M) 6- Mahdumu Kâmil Efendi. 7- Kerküklü Mehmet Müştak (Keşfi) Efendi. Mahlâsı KEMTER dir*^. Tekkenin banisi. Vâkıfı ve ilk şeyhi olan Keşfi Osman Efendi Erzurumlu'dur. Cclvctiy- ye'ye müntesiptir. Niksar'daki caminin avlu sunda defnedilmiştir. Keşfi Osman Efendi'nin yaptırmış olduğu ve vakfiyede tarif edilen bi na 11% H (1781 M) yılında meydana gelen Cibali yangınında yanmıştır. Tekkenin bu yan gından sonra tekrar yapılmış olduğu bu tek kede vazife ifa etmiş bulunan şeylerin silsile sinden anlaşılmaktadır. Tekke daha sonra tekrar yanmıştır. Nitekim son şeyh olan Meh met Müştak Efendi 16 Rcbiülahir 1319 (1901 M) Cuma günü aldığı Kadirî hilafetinden çok kısa bir süre sonra arsa halinde bulunan bu tekkeyi yeniden inşa ettirmiştir. Mehmet Müştak Efendi'nin Tekkeyi inşa tarihi Vakıf lar idari kayıtlarına da geçirilmiştir ki bu da 1320 H (1902 M) dir." Halen mevcut olan ah şap bina bu tarihte yapılmış olan binadır. Va kıflar İdaresi'ndcki yazışma dosyasından anla şıldığı üzere tekkede elinde 1318 H (19(X) M ) yılında o zamanki Evkaf Nezareti'nden tasdik görmüş beratla oturmakta olduğunu iddia eden FETHULLAH i,simli şahıs da 1956 yılma kadar bu tekkede oturmuştur. Daha sonra kısmi tamir yaptırılan tekkede Vakıfiar İdarcsi'nin emektar memurlarından merhum müel lif Fazıl İsmail Ayanoğlu vefatı tarihi olan 1974 yılına kadar oturmuştur. TEKKENİN ÇEVRUSİ VE MÎMÂRİSİ Keşfi Osman Efendi Tekkesi Vezneciler Bilahare iyi muhafazası için tekke dahilinde giriş methalinin sol duvanna monte ettirilmiştir. Kitabesinde "Merhum Osman Efendi ruhuna Fatiha" yazan Barok çeşme ise 1977 senesinde Aksaray Alaaitin Tckkesi'nin kaldınlarak yola terk olunan mezariık kısmında dozer kepçesinden kurtarılarak mezkur tekkeye getirilmiş ve bahçesinde muhdes ihata duvanna monte ettirilmiştir. Çeşme Haznesi Alaaitin Tekkesi bahçesinde halen mevcuttur". 5 i. H. Uzunçarşılı. "Kitabeler", sahife 73 de Niksar Keşlî Osman Efendi Camii kitahesi verilmektedir. 6 H. Kamil Yılmaz "Aziz Mahmud ffüdai ve Ceh^eliyye larikalı". sahife 282-283. 7 Meclis-i Meşâyih evraklanna göre (Zâti arşivimdcki vesikalar). S Cemaleılin Server Rcvnakoglu. Bu kayda istinaden Tekkeyi Kemter Baba dergahı nam ı digcrı ile adlandırmıştır. > II. Kamil Yılmaz. "A. M. Hüdai ve Celveliyye larikalı". sahife 283. ı) Dcfler/2-l.'W. sıra U.W. Fihrist ZW. de Osman Efendi Tekkesi ne M Hayrat 'il.ırak kayıtlı olup istanbul \'.ıkıllar Bölge Müdürlüsü nde mahfuzdur. MCII kaydında inşa ı.nrıhı \^2^) KEŞFİ O S M A N E F E N D İ TEKKESİ semtinde Kalenderhane Mahallesi'nin dahi linde eski eserlerin bol olduğu ve tarihi Bozdoğan Kemerleri'nin bitimi mevkiinüe bulunmaktaydı. Bugün de aynı yerdedir. Yeri değişmemiştir. Ancak ne varki, çevresi değişmiş, mevcut sokaklar tamamen orta dan kalkmış, o eski ahşap evlerin birbirini izlediği sokak dokusu bozulmuş, tanmmıvacak hale gelmiştir. Eski mahalle dokusunu ve bir zamanlar mevcut eski eserleri göste ren ve şahsi çalışmamız olan bir vaziyet plânını sunmaktayız. Bugünkü haliyle karşılaştırılırsa bulunduğu sokakla Keşfi Os man Efendi Tekkesi'nden başka hiç bir' şeyin kalmamış olduğu görülür. Tekkenin tam karşısında yer alan Derunî Mehmet Efendi Tekkesi ve Türbesi aynı ismi taşıyan sokağı ile birlikte yok edilmiştir. Keza aynı yerde Hallacı Mansur Sokağı'nda bulunan Sadrazam Seyyid Hasan Paşa Çeşmesi de 1970 senesinde tamamen yok edilmiştir. Tekke yakınında üzerinde sadece besmele yazılı kitabesi olan tuğla kemerli bir kapı nın aidiyeti meçhuldür. Tekke dahilinde bu l u n m u ş olan bir levhada aynen ş u n l a r yazılıdır. Bu derğâhın olup pen'ânesi Keşfi Osman Çerağında Muhabbet kaynadup bir kahve iç kahve ocağında. Yadiğâr-ı Halil Dede sene 1327. Kahve ocağı levhası olduğu açıkça anla şılan bu levhada adı geçen Halil Dcdc'nin dedeliği muhtemelen Mevlevilikle ilgili ola bilir. Tekkenin dahilinde günümüzde müstakil bir kahve ocağı yoktur. Tekkenin mimarisi ni ortaya koyan rölövesi yine tekkeyi günü müze u l a ş t ı r a n Vakıflar İ d a r e s i n i n Y . Mimarlarından Azize Manap'a 1982 yılında çizdirtilmiştir. 117 Dış mîmârîsi bakımından mihrabı hariç herhangi bir ah.şap istanbul evinden farkı olmayan 1320 H senesinde Mehmed Müş tak Efendi'nin yaptırdığı tekke iki katlıdır. Tekkeye Hallacı Mansur Sokağı'ndan üze rinde 5 köşeli yıldız bulunan bir kapıdan gi rilir. Z^min kat girişten 120 cm yükseltil miş ve köşeye gelen odanın altında depola ma vs. işler için kullanılabilen bir bodrum katı elde edilmiştir. Zemin katta bir merdi ven sofası ile iki oda ve sonradan 1979 yı lında ilâve edildiğini bildiğimiz tuvalet ve mutfak bulunur. Birinci kata 18 basamaklı ahşap merdiven ile çıkılır. Bu katta kareye yakın bir plana sahip tevhidhane ile diğer bir oda bulunur. Tevhidhane yaklaşık dört metre yüksekliğinde olup giriş kapısının sağ tarafına gelen kısımda ahşap dikmeler üze rinde kafesli bir kadınlar mahfeli vardır. Mahfelin altı basit bir korkulukla ana mek ândan ayrılıp maksure haline getirilmiştir. Kadınlar mahfelinin merdiveni bahçe yö nünde devam ederken, binanın bu kısmının kesilmesi dolayısıyla yok edilmesi sonucu kör bir merdiven haline sokulmuştur. Böy lece mahfele çıkmak imkânsızlaşmıştır. İçte ve dışta süsleme elemanı bulunmayan tek kenin, tevhidhanesinin düz badanalı mihra bına sonradan (1976 yılında) bir kandil motifi yaptırılmıştır. Mihrab dışa yarım da ire şeklinde bir çıkıntı yapar. Üzeri düşey yönde ahşapla kaplanmıştır. İçte tavanlar basit ahşap çıtalı olup, sadece tevhidhanenin tavanı ortasında ahşaptan beş köşeli Kadiriyye tarikine ait yıldız motifi yapılmış tır. Pencereler giyotin pencere olup alt kattakilerinin önlerinde demir parmaklıklar bulunur. Bahçe dahilinde eski ve halen suyu mev cut olan bir kuyu vardır. Bahçe duvarının vakfiyeye göre değil kadastro tespitine göre çekilmesi nedeniyle tekkenin vakfiyesinde 118 Y.Mimar Esin DEMİREL belirtilen meyva ağaçlarıyla dolu arazi de tekke sahası dışında bırakılmıştır. Keşf! Osman Efendi Tekkesi günümüze gelen tekke mimarisi örneklerinden tipik ve küçük ölçüdeki ilginç yapılardan biridir. Üniversite İnkişaf sahası dahilinde kalan tek orjinal yapıdır. İsabetli bir fonksiyone ile işlerlik kazandırılabilir. İstimlak edilmesi düşünülmemelidir. Zira artık bu öm^kterden başkaları kalmamıştır. Eski eserlerle bir zamanlar dolu olan bu bölgeden günü müze ulaştırabildiğimiz bu tarihî yapının korunması ve işlerlik kazandırılması gerek mektedir. İnsanlık ve kültür tarihi o zaman parlayacaktır. 1 Resim 1: Tekkenin milırap cephesinin görünümü (1977). Resim 6: Tekkenin tevhidhanesL Ahşap dikmeler Resim 7: Tekkenin tevhidhanesindeki mihrap, üzerindeki kafesli kadınlar mahfeli görülüyor. KEŞFİ OSMAN EFENDİ TEKKESİ Resim 2: Kc^/î Osman Efendi Tekkesi'nin mifırap cephesi (1987). 119 Resim 3: Tekkenin yıldız moiijli kapısı 1^ '/A 'A 0 Resim 4: Tekkenin yan tarafındaki üzerinde R^sim 5: Tekkenin kahve ocağına ait orjınal levha, besmele yazıh kitabe bulunan kapının söriıniisü. 120 Y.Mimar Esin D E M İ R E L C Resim 8: Tevhidhane mihrabına sonradan yapılan kandil motifi. Resim 9: Tcvhidhane tavanında be§ köseli yıldız motifi. Resim 11: Tekkenin ilk şeyhi Keşfi Osman Efendi'nin Niksar'da yoplırdiff cami inin hıiziresindeki mezar tap. (Cemaletlin SerlerRemakofilıtarşivinJen). m- Resim 10: Tekkenin bahçesine 1977 senesinde Alaeddin Tekkesi'nden getirilerek monte edilen çeşme. 121 KEŞFİ OSMAN EFENDİ TEKKESİ R.5/m /2- r.W-cmn son jcy/./ ve son b^nis," Mc/.n.c( Mü|mfc £/end/ //<• //tpV/ //<i.va//. Knss«f« ^// Müpaknamenin bir sahifesi. . . . . . Si > « . s , - . , / l - r . U - . n / n son , 0 ^ , , ve son boms, MCnu. Mü^ıeknamenin bir sahifesi Müvak Efcnöi ile il.nli Hüseyin Vassal oa 122 Y.Mimar Esin DEMIREL eminönü OSMAN EFENDİ TEKKESİ RÖLÖVESİ İL. İSTANBUL İLÇE; EMİNÖNÜ MAH.KALENDERHANE SOK:HALLACIMANSUR ADA:66^ PARSEL: 2ii S<5 5F7 TEKKE (HALLACI \ VAZİYET 1^ MANSUR) SOKA6I L PLANI 1/500 VAKinjVR RaöVE EMİNÖNÜ OSMAN M. M I *2l2t EFENDİ »ı»IJI MERCAN BÜROSU TEKKESI palla ne l/l KEŞFİ OSMAN EFENDİ TEKKESİ 123 eminönü OSMAN EFENDİ TEKKESİ RÖLÖVESİ Men k ı ^ «lannıcr»cn S MEBCıT Mİ - i .ODA. BODRUM A-A KESİTİ 1/50 VAKIFLAR RÖIÖVE BÜROSU EM»10I.U OİMAM UCWl l l u n ı r » r ~ M ALI ATAIZI A2IZC MKAH lE««t* UHS ll\ tarik \L»m Y.Mimar Esin DEMİREL 124 eminönü OSMAN EFENDİ TEKKESİ RÖLÖVESİ *<.» § m • 4.25 llllilllll Illlll 1.70 *0.00 GIRIŞ CEPHESI 1/50 VAKIFLAR ROLOVE BÜROSU EMİNÖNÜ H OSHAN AL) AZtZC EFENDİ ATAİZİ MERCAN TEKKESİ U f ta no tarih KEŞFİ OSMAN EFENDİ TEKKESİ 125 eminönü OSMAN EFENDİ TEKKESİ RÖLÖVESİ ^3 111»! fiti -MIHRAP -CEPHESI 1/50 VAKIFLAR ROLÖVE BÜROSU EMfNONU OSMAN EFENDİ TEKKESİ 1»rıh A2IÎE ME»CAN 126 Y.Mimar Esin DEMtREL eminönü OSMAN EFENDİ TEKKESİ RÖLÖVESİ uo \at <uvar bodrum pencereleri iv/jfa He firfiknüftûr. BODRUM KATI PLANI 1/50 VAKIFLAR RÖLÖVE BÜROSU EMİNÖNÜ OSMAN M.Ali AZİZE EFENDİ ATAİZİ MERCAN tE«KESİ KEŞFİ OSMAW EFENDİ TEKKESİ 127 eminönü OSMAN EFENDİ TEKKESİ RÖLÖVESİ m . 90 1*5 BAHÇE Kg O Mi i / 295 KM UTFAK k ınuhdes) E 44» SB 78 SO 1 n ao 90 ODA 1 ODA •00 1?S a«»ap »1 CIRIŞ W) .»4 100 130 SOS GIRIŞ KATI ki» VAKİFLAR RaOVE BÜROSU PLANI 1/50 t « » M i ı u oiHM HİM trom «UCA» u m t u V.Mimar Esin DEMİREL 128 eminönü OSMAN EFENDİ TEKKESİ RÖLÖVESj <4 m -t m 4 . 558 —1 00 (VMTdhMI 200 fi *i.8 - Z i l s M E,s CIT 5Z] no M M ISO BİRİNCİ KAT PLANI 1/50 VAKIFLAR RÖLÖVE BÜROSU EMİNÖNÜ OSMAN tFCNDİ H.ALİ ATAİZİ AZİZE MERCAN TEKKESİ nita ı*rih
© Copyright 2024 Paperzz
