Anestezi Dergisi 2014; 22 (3): 121 - 123 Editörden EDİTÖRDEN / EDITORIAL TÜRKİYE’DE PALYATİF BAKIM; 2014, GÜNCEL GELİŞMELER, GEREKSİNİMLER Afife Ayla KABALAK Sağlık Bakanlığı Ankara Ulus Devlet Hastanesi Palyatif bak›m ilerleyici ve tedavisi olmayan, ölümcül hastal›klarda yaflam kalitesini art›rmaya yönelik bir bak›m sistemidir. Bu sistem uzun süre kritik bak›m ya da kronik bak›m sürecinde olup semptom bak›m› gerektiren hastalar› da kapsar ve bu hastalar›n aktif tedavi birimlerinden bir triyaj sistemi ile do¤ru birimlere yönlendirilmesi gerekir. Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ)’nün tan›m›na göre palyatif bak›m; kapsaml› bir de¤erlendirme ve tedaviyle hastalar taraf›ndan yaflanan fiziksel, psikososyal ve manevi semptomlar›n giderilmesini, ayn› zamanda ailenin, arkadafllar›n›n, bak›m verenlerin desteklenmesini ve ac›lar›n›n hafifletilmesini amaçlar. (1) Amerikan Hospis ve Palyatif T›p Akademisine ve Amerikan T›p Enstitüsüne göre palyatif bak›m; özellikle tedavi edilemeyen ilerleyici hastal›klarda hastan›n fiziksel, sosyal, dinsel ve varolufl gereksinimlerinin kapsaml› yönetimidir. Palyatif bak›m›n amac› kiflisel, kültürel ve dinsel de¤erlere, inanç ve al›flkanl›klara duyarl› kal›rken ac› çekmeyi dindirme, semptomlar› kontrol etme, ifllevsel kapasiteyi iyilefltirme yoluyla olabilecek en iyi yaflam kalitesini sa¤lamakt›r (2,3). Palyatif bak›ma yaflam› tehdit eden hastal›¤a tan› kondu¤u anda bafllamak gerekir (fiekil 1) (3,4). Palyatif bak›mda yaflam ve ölüm normal süreçler olarak görülür. Ölüm ne geciktirilir ne de h›zland›r›l›r, amaç yaflamdan ölüme geçifli kolaylaflt›rmakt›r. Yaflam süresinden çok yaflam›n niteli¤iyle ilgilenir. Ölüm yaklaflt›kça hastay› ve aileyi rahatlat›c› önlemler yo¤unlaflt›r›l›r ve hastan›n kayb›ndan sonra palyatif bak›m ailenin yas sürecinde desteklenmesine odaklan›r. Dünya genelinde "Palyatif Bak›m" ve "Hospis" (Darülacaze) olarak adland›r›lan bu bak›m hizmetleri benzer yaklafl›mlar› içermekle birlikte hospis bak›m› palyatif bak›m›n içinde yer al›r ve yaflam›n sonuna çok az ay kala verilen bir hizmettir. Palyatif bak›m hastane temelli tedavi ve hasta bak›m›d›r ve ayn› zamanda hospis ve evde bak›m hizmetlerine destek verir. Hospisler hasta ve refakatçisinin birlikte kalabilece¤i, hastane kampüsüne çok uzak olmayan yerlerde oluflturulan, ev atmosferine benzer kurulufllard›r. Günümüzde geliflmifl ülkelerde hospis sistemi terminal hastalar›n rutin evde bak›m›n›, evde günlük vizitleri, evde hemflirelik hizmetlerini ve gerekti¤inde hastalar›n hospitalizasyonu sa¤lar (5). Dünya Sa¤l›k Örgütü’ne göre palyatif bak›m gerektiren hastal›klar Tablo 1’de s›n›fland›r›lm›flt›r (4,6). Palyatif bak›m hizmeti multidisipliner ve interdisipliner bir yaklafl›m gerektirir. Deneyimli ve e¤itimli sa¤l›k personeli ve gönüllülerden oluflan bir ekip taraf›ndan hizmet sunulur. Temel amaç hastal›¤›n neden oldu¤u semptomlar›n önlenmesidir (Tablo 2) (6). Farmakolojik ve non-farmakolojik yöntemlerin kullan›lmas› ile hastaya son döneme kadar aktif, kaliteli bir yaflam sunulmas› hedef al›n›r. Hastan›n semptomlar› kontrol alt›na al›nd›¤›nda çevresi ile uyumu artacak, antitümör tedaviye yan›t artacak ve tedavinin yan etkileri tolere edilebilecektir (3,6). Palyatif bak›mda temel prensipler Tablo 3’de tan›mlanm›flt›r (1,4,6). Ölüm fiekil 1 Ç›kar çat›flmas›/Conflict of Interest: Yazarlar herhangi bir ç›kar çat›flmas› bildirmemifllerdir./ Authors do not report any conflict of interest. Gelifl tarihi/Received: 14/04/2014 Kabul tarihi/Accepted: 29/04/2014 Yaz›flma Adresi (Correspondence): Dr. Afife Ayla KABALAK, Rüzgarl› Cad. Gayret Sokak No: 6 Ulus, ANKARA E-posta (E-mail): [email protected] 121 Journal of Anesthesia - JARSS 2013; 22 (3): 121 - 123 Editorial Tablo 1. Palyatif bak›m gerektiren hastal›klar Tablo 2. Palyatif bak›mda yaflam sonu semptomlar› • Motor nöron hastal›klar› ve ilerleyici nörolojik hastal›klar A¤r› Ajitasyon Anksiyete ‹fltahs›zl›k Kafleksi A¤›z kurulu¤u • ‹leri dönem organ yetmezlikleri Kötü tad A¤›zda yara, aft Disfaji • Tedavi sürecinde olan ya da tedaviye cevaps›z kanserler Asit Vücut ödemi Dispepsi • HIV/AIDS H›çk›r›k Kab›zl›k, ishal Bulant›, kusma • Çocuklarda genetik/konjenital, ilerleyici hastal›klar Tremor Bay›lma Unutkanl›k Konfüzyon Deliryum Depresyon Tablo 3. Palyatif bak›mda temel prensipler Dispne Öksürük Sekresyon 1. Hastal›¤a ait sorunlarla bafl etme Halsizlik Hareket edememe Bafl dönmesi Kafl›nt› Reflü ‹nkontinans (Alzheimer, ALS, MS) • Fiziksel semptomlar • Psikiyatrik sorunlar • Manevi sorunlar • Sosyal sorunlar • Ekonomik sorunlar • Yaflam sonu ihtiyaçlar • Yas dönemi 2. Bak›m Süreci • Semptomlar›n de¤erlendirilmesi • Hasta odakl› bak›m›n planlanmas› • Hasta ve ailesinin bilgilendirilmesi • Planlanan bak›m›n uygulanmas› • Bak›m sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesi • Hastan›n yaflam kalitesinin art›r›lmas› • Tedavide devaml›l›¤›n sa¤lanmas› • Maliyet-etkinlik de¤erlendirmesi Bir model tan›m›: Ülkemizde de palyatif bak›m›n ilk ad›m› olarak T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› "Evde Bak›m Hizmeti"ni bafllatm›flt›r. Palyatif bak›m›n hastane aya¤› için ise bu kuruluflun yap›s› ve iflleyifli hakk›nda yasal düzenlemelere bafllanm›fl ve eriflkin hastalara yönelik ilk "Kapsaml› Palyatif Bak›m Merkezi", S.B.Ulus Devlet Hastanesi_nde aç›lm›flt›r. Hastanede ülke gereksinimlerine göre farkl› bir yap›lanma ile hizmet sunumu oluflturulmufltur. Buna göre özellikle Ankara genelindeki yo¤un bak›mlardan taburcu edilemeyen, yo¤un bak›m gereksinimi uzun sürecek olan ya da art›k tümüyle palyatif bak›m gerektiren hastalar›n kabulünü sa¤layacak bir merkez oluflturulmufltur. Uzun süreli yo¤un bak›m, palyatif bak›m, algoloji, evde bak›m hizmetleri birlikte yürütülmektedir (6,7). Bu sisteme göre acil ambulans servisi hastanemize akut hasta transferi yapmamakta, akut yo¤un bak›mlardan uzam›fl süreçteki yo¤un bak›m hastalar› ya da palyatif bak›m hastalar› hastaneye kabul edilerek akut yo¤un bak›mlarda yatak aç›lmas› sa¤lanmaktad›r. Bu flekilde akut yo¤un bak›mlar›n efektif ve spesifik çal›flmas› sa¤lanmakta, bu yo¤un bak›mlardaki sa¤l›k personelinin bak›m yükü azalt›larak aktif akut yo¤un bak›m hizmeti sunmalar›na olanak sa¤lanmaktad›r. Hastane içinde de hastan›n uygun bak›m yerine ve en son evine gönderilmesi için bir triyaj sistemi oluflturulmufltur (fiekil 2). Bak›m yerleri hastan›n de¤iflen klinik durumuna göre anestezi uzmanlar› taraf›ndan belir- UZAMIfi SÜREÇ BAKIM (Akut) UZAMIfi SÜREÇ BAKIM (Kronik) PALYAT‹F BAKIM HOSP‹S (Kurumsal, özel) fiekil 2 122 EVDE BAKIM Anestezi Dergisi 2014; 22 (3): 121 - 123 lenmekte, di¤er klinik uzmanlar›ndan konsültasyon deste¤i al›nmakta, hasta ve yak›nlar›na psikiyatrist, psikolog, din psikolo¤u, vaiz, fizyoterapist, sosyal hizmet uzman› ile destek hizmeti sunulmaktad›r. Ayr›ca palyatif bak›m merkezinde, özel odalarda semptom bak›m›na geçilen hastalar›n aile ya da bak›c›lar›na teorik ve pratik olarak bak›m e¤itimi verilmekte, taburcu edildikten sonra evde bak›m ekibi taraf›ndan hastan›n takip ve tedavisine evde devam edilmektedir. Bak›m hizmetlerinin bir k›sm› ve özellikle sosyal hizmet deste¤i "Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›" taraf›ndan yürütülmektedir. Hastane olarak at›lan bir di¤er ad›m "Sa¤l›k Bakanl›¤›" ve "Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›" aras›nda tedavi ve bak›m hizmetlerini ortaklafla yürütmek amac›yla haz›rlanan protokoldür. Bu protokolle sosyo-ekonomik yönden yetersiz olan hastalar›n bak›m› kurumsal olarak sa¤lanabilecektir. Sonuç: Ülkemizde yafllanan nüfus oran›ndaki art›fl, t›bbi tedavideki geliflmeler, tedaviye ulaflmadaki kolayl›klar giderek bak›m gerektiren hastalar›n art›fl› ile sonuçlanm›flt›r. Bu hastalar için yo¤un bak›mlardan, onkoloji ve nöroloji kliniklerinden bir drenaj ve tedavi sistemi oluflturulmas› gündeme gelmifl ve bir bak›m sistemi modellenmifltir. ‹htiyaçlar dahilinde ve ülkenin ekonomik, sosyokültürel, inançsal yap›s›na göre bu sistem sürekli yenilenmelidir. Bu sistemin çok yönlü ele al›nmas› için multidisipliner ekiplerin deneyim ve görüfllerine gereksinim vard›r ve bu konuda at›lacak en önemli ad›m disiplinlerin ortak çal›flmas› ile ulusal bir strateji oluflturulmas›d›r. Editörden KAYNAKLAR 1. Sepúlveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A. Palliative care:the World Health Organization's global perspective. J PainSymptom Manage 2002; 24: 91-96. 2. Bruera E, Billings JA, Lupu D, et al. Academic Palliative Medicine Task Force of the American Academy of Hospice and Palliative Medicine. AAHPM position paper: requirements for the successful development of academic palliative care programs. J Pain Symptom Manage 2010; 39: 743-755. 3. Puchalski CM, Kilpatrick SD, McCullough ME, et al. A systematic review of spiritual and religious variables in Palliative Medicine, American Journal of Hospice and Palliative Care, Hospice Journal, Journal ofPalliative Care, and Journal of Pain and Symptom Management. Palliat Support Care 2003; 1: 7-13. 4. Borasio GD. Translating the World Health Organization definition of palliative care into scientific practice. Palliat Support Care. 2011; 9: 1-2. 5. Lorenz KA, Lynn J, Dy SM, et al. Evidence for improving palliative care at the end of life: a systematic review. Ann Intern Med 2008; 148: 147-159. 6. Kabalak AA, Öztürk H, Ça¤›l H. Yaflam sonu bak›m organizasyonu; palyatif bak›m. Yo¤un Bak›m Dergisi 2013; 11: 56-70. 7. Afife Ayla Kabalak, Kadriye Kahveci, Derya Gokcinar, Necdet Özdo¤an, Hasan Cagil. Structuring of Palliative Care in Ankara Ulus State Hospital, Turkey; 2012-2013. J Palliat Care Med 2013; 3: 1-3. 123
© Copyright 2024 Paperzz
