Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, p. 1033-1052, ANKARA-TURKEY YOZGAT-AKDAĞMADEN REDİF TEŞKİLATI DEBBOY BİNASI* Sultan Murat TOPÇU** ÖZET 1826 tarihinde Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra kurulan “Asakir-i Mansure-i Muhammediyye” ile çok geniş sınırları olan Osmanlı İmparatorluğu topraklarını korumak olanaksızdı. Dolayısıyla bu durum Osmanlı yöneticilerini askeri alanda yeni arayışlar içerisine itmiştir. 1834 tarihinde “Meclis-i Şura”da alınan kararlar neticesinde Redif Teşkilatının kurulmasına karar verilmiştir. Buna göre; imparatorluğun eyalet ve sancak merkezleri olan kentlerde 1400'er kişilik birer Tabur kurulması uygun görüldü. Amaç, askerlik çağına gelmiş olanları kendi bölgelerinde az masrafla kısa sürede, aralıklarla eğiterek savaş anında işe yarayacak yeterli asker bulundurmanın yanı sıra iç güvenliği de bunlarla sağlamaktı. Yukarıda kısaca izah edilen Redif Teşkilatının kuruluşu ve işleyişi hakkında birçok araştırma olmasına karşın, bu teşkilata ait Anadolu’da inşa edilmiş olan birçok yapı hakkında maalesef derli toplu herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Hatta il ve ilçelere ait monografik çalışmalarda bile bu yapıların sadece isimleri verilmiş olup, yapılar hakkında bilgilere yer verilmemiştir. Bu durum Redif Teşkilatına ait binaların plan ve mimari özelliklerinin tam olarak belirlenmesini engellemektedir. Bu çalışmada Yozgat’ın Akdağmaden ilçesinde bulunan Redif taburunun kullanımı için yapılmış Debboy binası tarihi vesikalar ve benzer örneklerle karşılaştırılarak tanıtılacaktır. Anahtar Kelimeler: Yozgat, Akdağmaden, Debboy Binası, Redif Teşkilatı “DEBBOY” BUILDING OF “REDİF” ORGANIZATION IN AKDAĞMADEN IN YOZGAT ABSTRACT It was not possible to protect the wide lands of the Ottoman Empire with ‘Asakir-i Mansure-i Muhammediyye’ (the Victorious Soldiers of Muhammed), which was established after the disbandment of the Guild of Janissaries in 1826. Thus, this situation caused the Ottoman administrators to search new ways in the military sphere. As a result of the decisions taken at the Meclis-i Şura (the Privy Council) in 1834, the organization of reserve corps (Redif Teşkilatı) was to be Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Doç. Dr. Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, El-mek: [email protected] * 1034 Sultan Murat TOPÇU established. Accordingly, the establishment of troops, each consisting of 1400 soldiers, in the centers of provinces and districts was approved. The purpose, by training those suitable to be soldiers in a short time and at intervals locally with minimum expense, was to provide internal security with them along with having enough soldiers at times of war. Although there are many researches about the establishment and organization of the reserve troops, mentioned above briefly, unfortunately, there is not an orderly study on many of the buildings constructed for the use of this organization in Anatolia. Moreover, even in the monographic studies on cities and towns, these building are only mentioned by name and no further information is provided about them. This prevents the specification of the plans and architectural features of these buildings. In this study, by the use of archive documents and comparison with similar ones, the Debboy building constructed for the use of the reserve troops stationed in the town of Akdağmaden of Yozgat is introduced. Key Words: Organization Yozgat, Akdağmaden, Debboy Building, Redif 1. Giriş 1834 tarihinde “Meclis-i Şûrâ’’da alınan kararlar neticesinde Redif Teşkilatının kurulmasına karar verilmiştir1. Tam adı “Redif-i Asakir-i Mansure” olan bu ordunun kuruluş amacı Yeniçeri ocağının kaldırılmasından (M.1826) sonra “Asakir-i Mansure-i Muhammediyye” adıyla oluşturulan yeni orduya destek sağlamak ve aynı zamanda yeni oluşturulan bu ordu ile halkın uzun süre orduda tutulmadan, kendi bölgelerinde eğitilmesi ve bölgelerin iç güvenliğinin sağlanmasıdır 2. Buna göre; imparatorluğun eyalet ve sancak merkezleri olan kentlerde 1400'er kişilik birer tabur kurulması uygun görülmüştür. Redif birliklerinin bulunduğu sancaklar belirli merkezlere ayrılmış ve eyalet valileri bölgelerinde bulunan Redif birliklerinin komutanı olarak görevlendirilmişlerdir 3. Redif yazılan askerler haftanın bir kaç günü kendi köylerinde veya kazalarda askeri talim görürler, diğer günlerde ise kendi işleri ile ilgilenirlerdi 4. Redif askerlerinin haftalık yapmış oldukları bu talimler esnasında ihtiyaç duydukları elbise ve silah gibi diğer materyaller redif debboylarında muhafaza edilirdi5. Zamanla tamamen kurumsal bir yapıya sahip olan bu birliklerin fiziksel alt yapılarının tamamlanması için Redif birlikleri bulunduran bölgelerde ihtiyaca binaen yeni yapılar inşa edilmeye başlanmıştır. Redif Teşkilatının kuruluşu ve işleyişi hakkında birçok araştırma olmasına karşın, bu teşkilata ait Anadolu’da inşa edilmiş olan birçok yapı hakkında maalesef derli toplu herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Hatta il ve ilçelere ait monografik çalışmalarda bile bu yapıların sadece isimleri verilmiş olup, yapılar hakkında bilgi verilmemektedir. Bu durum Redif Teşkilatına ait binaların plan ve mimari özelliklerinin tam olarak belirlenmesini engellemektedir. Musa Çadırcı, “Anadolu’da Redif Askeri Teşkilatı’nın Kuruluşu”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi Cilt: 8 Sayı: 14, Ankara 1963, s. 66 2 Abdülkadir Özcan, “Redif”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34, s. 524. 3 Cevat Aksu, Dâr-ı Şûrâyı Askeri (Kuruluşundan 1876 Yılına Kadar), (Ankara üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2004,S.6. 4 Abdülkadir Özcan, a.g.m., s. 524. 5 Uğur Ünal, Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2006, s. 52. 1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası 1035 Bu çalışmada Yozgat Akdağmaden Redif Teşkilatı için inşa edilen Debboy6 binası detaylı bir şekilde tanıtılarak, diğer bölgelerde inşa edilen debboy binaları ile karşılaştırılacaktır. Böylelikle bu binaların genel özellikleri hakkında bir değerlendirmeye varılacaktır. 2.Yozgat-Akdağmaden Debboy Binası Yapı Yozgat İlinin, Akdağmaden İlçesi’nde bulunmaktadır. Yapı, günümüzde Milli Eğitim İlçe Müdürlüğü’ne bağlı Akdağmaden Lisesi ek binası olarak kullanılmaktadır (Fot. 1). Yapı üzerinde inşa ya da onarım kitabesi bulunmamaktadır. Ancak dönemin çağdaş kaynakları ve Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde yer alan belgeler doğrultusunda, yapının inşasına H.1317M.1899 tarihinde başlanmış olduğu ve inşaatın M. 1900 tarihinde tamamlandığı anlaşılmaktadır. Yapıyla birlikte bir adet çeşme ve bir adet de cephanelik inşa edilmiştir. Yapı kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda dikdörtgen planlı olup, zemin + birinci kattan oluşmaktadır (Plan 1). Yapının zemin ve birinci katı beden duvarları sıvayla kapatılmış vaziyettedir. Ancak dışa taşırılmış köşe noktalarında sıva kalınlığı ince olmasından dolayı, bu kısımların kesme taşlarla örüldüğü anlaşılmaktadır. Plan. 1. Akdağmaden Debboy Binası Zemin Kat Planı (Yüksek Mimar Ayşegül Kıldık Arşivinden) Yapının kuzeydoğu cephesi oldukça hareketli bir yapıya sahiptir (Fot. 2). Cephe beden duvarları köşelerde dışa taşkın bir şekilde tasarlanmıştır. Alt kat ile üst kat arasındaki ayrım, dışa taşırılmış bir silme ile belirginleştirilmiştir. Cephe üzerinde, zeminden dışa taşırılmış yuvarlak kemerli toplam on dört pencere bulunmaktadır. Bu pencerelerden yedi adeti zemin kata açılırken diğer yedi adeti de birinci kata açılmaktadır. Cephenin saçak kısmı kademelendirilmiş bir kornişle sonlandırılmıştır. Debboy, silah ve elbise anlamında kullanılmaktadır. Ambar anlamına gelen Fransızca “dépôt” kelimesinden türemiştir. Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I, İstanbul, 1983, s.409. 6 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1036 Sultan Murat TOPÇU Yapının kuzeybatı ve güneydoğu cepheleri birbirinin simetrisi şeklinde tasarlanmıştır (Fot. 3-4). Bu cephelerde de köşeler dışa taşırılmıştır. Cephede kat ayrımı dışa taşırılmış bir silme ile belirginleştirilmiş vaziyettedir. Cepheler üzerinde altta üç ve üstte üç olmak üzere toplam altı adet yuvarlak kemerli pencere açılmıştır. Bu pencerelerden ortada yer alanları kapatılmış vaziyettedir. Cephe saçak kısmında kademelendirilmiş bir kornişle sonlandırılmıştır. Yapının güneybatı cephesi aynı zamanda girişin de bulunduğu cephedir (Fot. 5). Merkezde yer alan revaklı ön giriş mekânının kuzey ve güneyi simetrik bir şekilde tasarlanmıştır. Cephe köşeleri dışa taşırılmış vaziyettedir. Cephenin kuzey bölümü altlı üstlü yerleştirilmiş altı adet yuvarlak kemerli pencere ile hareketlendirilmiştir. Yine kat ayrımına işaret eden silme kuşağı ile kademelendirilmiş korniş uygulaması, cepheye hareket kazandıran diğer uygulamalardır. Cephenin güney bölümü de kuzey bölümünün bir simetrisini teşkil etmektedir. Güneybatı cephenin merkezinde yer alan ve iki katlı olarak tasarlanmış giriş revakına üç basamaklı bir merdivenle ulaşılmaktadır (Fot. 6). Yapının eski fotoğraflarından, revakın üst katının üçgen alınlıkla sonlandırıldığı anlaşılmaktadır (Fot. 7). Ancak bu alınlık günümüze ulaşmamıştır. Revakın üst örtüsü sekizgen gövdeli taş sütunlarla taşınmaktadır (Fot. 8). Bu sütunlardan güneybatıda yer alanları serbest iken batıda bulunan sütunlar cepheye gömülü vaziyettedir. Yapının zemin katına revakın kuzeydoğu duvarı üzerinde yer alan basık kemerli kapıdan geçilerek girilmektedir. Debboy binasının dış cepheleri her ne kadar büyük ölçüde özgün durumunu koruyor olsada, iç mekân tamamen yenilenmiş vaziyettedir. Giriş revakında yer alan basık kemerli kapıdan geçilerek girilen hol bölümünde birçok muhdes uygulama ile karşılaşılmaktadır (Fot. 9). Hol kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda atılan muhdes ikinci bir duvar ile iki kısma bölünmüştür. Mekânın kuzeybatı cephesinin batısına muhdes iki adet tuvalet yerleştirilmiştir. Ayrıca ikinci kata çıkışı sağlayan ve orijinalinde ahşap olması gereken merdivenler kaldırılarak yerine betonarme merdiven yapılmıştır (Fot. 10). Orta mekânın (hol) kuzeybatı ve güneydoğusunda hole açılan ikişer adet oda bulunmaktadır. Bu odalardan güneydoğu cephenin güneyinde yer alan oda kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda dikdörtgen planlı olup, güneybatı cephe üzerinde yer alan üç ve güneydoğu cephe üzerinde yer alan bir adet olmak üzere toplam dört adet pencere ile aydınlatılmaktadır (Fot. 11). Odanın kuzeydoğu duvarı, güneydoğu cephenin orta penceresinin kapatılmasına sebep olmuştur. Dolaysıyla bu duvar yapının okula dönüştürülmesi esnasında, derslik elde etmek maksadıyla, ana mekânın ikiye bölünmesi sonucu inşa edilmiş olmalıdır. Orta mekânın güneydoğu cephesinin doğusunda yer alan diğer oda da kuzeybatıgüneydoğu doğrultuda dikdörtgen bir plana sahiptir (Fot. 12). Odanın üzeri beton tavanla kapatılmıştır. Oda kuzeydoğu duvarı üzerinde yer alan üç ve güneydoğu duvarı üzerinde yer alan bir adet olmak üzere toplamda dört adet yuvarlak kemerli pencere ile aydınlatılmaktadır. Odanın güney köşesinde içe doğru çıkıntı yapar şekilde yerleştirilmiş bir beton kiriş bulunmaktadır. Giriş holünün kuzeybatısında da hole açılan iki adet oda yer almaktadır. Bu odalardan güney batıda yer alan oda kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda uzanan dikdörtgen bir plana sahiptir (Fot. 13). Mekânın üzeri beton tavanla kapatılmıştır. Oda güneybatı duvarı üzerinde üç ve kuzeybatı duvarı üzerinde bir olmak üzere toplam dört adet pencere ile aydınlatılmaktadır. Orta holün kuzeybatı cephesinin kuzeyinde hole açılan ikinci bir oda daha yer almaktadır. Yine kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda uzanan odanın üzeri beton tavanla kapatılmış vaziyettedir (Fot. 14). Oda kuzeydoğu duvarı üzerinde üç ve kuzeybatı duvarı üzerinde bir olmak üzere toplam dört adet yuvarlak kemerli pencere ile aydınlatılmaktadır. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası 1037 Orta holün kuzeydoğusunda yer alan merdivenle birinci kata çıkılmaktadır. Orijinalinde ahşap olması gereken merdivenler günümüzde tamamen beton malzeme ile yenilenmiştir. Merdivenlerden geçilerek birinci kat holüne ulaşılmaktadır. Birinci kat kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda uzanmakta olup, orta holün kuzeybatı ve güneydoğusunda yer alan odalardan oluşmaktadır (Plan 2). Kuzeydoğu-güneybatı doğrultuda dikdörtgen bir plana sahip olan holün üzeri beton tavanla kapatılmıştır (Fot. 15). Hol kuzeydoğu duvarı üzerinde yer alan yuvarlak kemerli pencere ile aydınlatılmaktadır. Holün zemini yakın zamanda mozaik betonla yenilenmiştir. Holün güneybatı bölümü muhdes bir perde duvarla kapatılmıştır. Bu kısmın kuzeybatısında tuvalet ve güneydoğusunda bir oda oluşturulmuştur. Güneybatıda yer alan üzeri betonla kapatılmış odadan geçilerek binanın balkonuna ulaşılmaktadır (Fot. 16). Yuvarlak kemerli bir kapı ile geçilen balkonun üzeri beton tavanla kapatılmıştır. Örtü güneybatıda ikisi serbest, kuzeydoğuda ikisi duvara gömülü vaziyette olan toplam dört adet sütun tarafından taşınmaktadır. Orta mekâna (hol) zemin katta olduğu gibi dört oda açılmaktadır. Bu odalardan güneydoğu cephenin güneyinde yer alan oda kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda dikdörtgen bir plan sahiptir (Fot. 17). Odanın üzeri beton tavanla kapatılmıştır. Oda güneybatı duvarı üzerinde üç ve güneydoğu duvarı üzerinde bir olmak üzere toplam dört adet yuvarlak kemerli pencere ile aydınlatılmaktadır. Odanın kuzeydoğu duvarı muhdes olup, güneydoğu cephe üzerinde yer alan orta pencere bu duvarın varlığından dolayı kapatılmıştır. Orta mekânın (hol) güneydoğu cephesinin doğusunda yer alan diğer oda da kuzeybatıgüneydoğu doğrultuda dikdörtgen bir plana sahiptir (Fot. 18). Odanın üzeri beton tavanla kapatılmıştır. Oda kuzeydoğu duvarı üzerinde üç, güneydoğu duvarı üzerinde bir olmak üzere toplam dört adet yuvarlak kemerli pencere ile aydınlatılmaktadır. Plan. 2. Akdağmaden Debboy Binası Birinci Kat Planı (Yüksek Mimar Ayşegül Kıldık Arşivinden) Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1038 Sultan Murat TOPÇU Orta mekânın (hol) kuzeybatısında da iki adet oda yer almaktadır. Bu odalardan güneybatıda yer alan oda, kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda dikdörtgen bir plana sahiptir (Fot. 19). Odanın üzeri beton tavanla kapatılmıştır. Oda güneybatıda üç ve kuzeybatı da bir adet olmak üzere toplam dört adet yuvarlak kemerli pencere tarafından aydınlatılmaktadır. Odanın kuzeydoğu duvarı muhdestir. Bu duvarın örülebilmesi için kuzeybatı cephe üzerinde yer alan pencerelerden ortadaki pencere kapatılmıştır. Orta mekânın kuzeydoğusunda yer alan diğer oda da kuzeybatı-güneydoğu doğrultuda dikdörtgen bir plana sahiptir (Fot. 20). Odanın üzeri beton tavanla kapatılmış olup mekân, kuzeydoğuda üç ve kuzeybatıda bir olmak üzere toplam dört adet yuvarlak pencere tarafından aydınlatılmaktadır. Binanın üzeri kırma çatıyla kapatılmıştır. Süsleme: Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy binasının yukarıda da belirtildiği üzere dış cepheleri orijinalliğini büyük ölçüde korumasına rağmen, iç mekân tamamen yenilenmiş vaziyettedir. Dolayısıyla yapıda süsleme unsurları ile dış cephe üzerinde karşılaşılmaktadır. Özellikle cephelere hareket kazandırmak maksatlı olarak, cephe pencereleri, katlar arasında yer alan silme kuşağı ve cephe köşelerinin dışa taşırılması yapıyı monotonluktan kurtarmaktadır. Ayrıca saçak kornişinin yukarıya doğru kademeli bir şekilde yükselmesi yapıya anıtsallık katmaktadır. 2.1.Cephanelik: Cephanelik yapının güneydoğusunda yer almaktadır (Plan 3. Fot. 21). Oldukça harap bir vaziyette olan cephaneliğin beden duvarlarında moloz taş, giriş kapısı ve köşe bağlantı noktalarında kesme taş malzeme kullanılmıştır. Güneybatı-kuzeydoğu doğrultuda dikdörtgen bir plana sahip olan cephaneliğin örtüsü tamamen yıkılmış vaziyettedir. Cephaneliğin planı ve mevcut bakiyeler dikkate alındığında, orijinalinde yapının üzerinin tonozla kapatılmış olduğu anlaşılmaktadır. (Fot. 22). Cephaneliğe güneybatı cephesi üzerinde yer alan yuvarlak kemerli kapıdan geçilerek girilmektedir. Plan. 3. Akdağmaden Debboy Binası ve Cephanelik 2.3.Tarihlendirme: Akdağmaden debboy binası ve cephanelik üzerinde inşa ya da onarım kitabeleri bulunmamaktadır. Ancak Servet-i Fünün Gazetesi’nin 21 Mart 1318-M.1900 tarihli ve 571. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası 1039 sayısında Akdağmaden debboy binasının açılış töreni manşet yapılmıştır 7. Kapak sayfasında yer alan binaya ait fotoğrafın hemen altında “Akdağmaden’nde müceddeden inşa olunan redif debboyunun resm-i küşadı” ifadesi yer almaktadır. Ayrıca haberin detayında “Yozgat Redif livasına tabi’ Akdağmaden Redif taburu merkezinde bir debboy ile bir cephanelik vücuda getirilmiş ve debboy-û hûmayünün pişgahına yarım saatlik mesafeden birde ma-i leziz i’anesine himmet olunmuştur”8 şeklinde açıklama yer almaktadır. Ayrıca haberde bu yapıların inşasına geçen sene nisan ayında başlandığı belirtilmektedir. Görkemli bir açılış törenin yapıldığı yine haberden anlaşılmaktadır. Bu bilgiye göre konumuzu teşkil eden binanın Akdağmaden Redif Taburu için inşa edilen debboy binası olduğu ve M. 1900 tarihinde inşasının tamamlandığı anlaşılmaktadır. Yine yapıyla ilgili olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde yapılan araştırmalarda, iki adet belge tespit edilmiştir. Belgelerden ilki H. 1319-M.1901 tarihlidir. Belge Akdağmaden Kasabası'nda inşaatı tamamlanan redif debboyu ve cephanelik binaları ile ilgili olarak Sungurlu Kaymakam Muavini Agâh Neşet Efendi'nin şikâyetinin tahkiki ile kendisinin Sungurlu Kaymakamı Saffet Efendi ile becayiş edilmesini konu almaktadır 9. 14 Muharrem 1323-21 Mart 1905 tarihli diğer bir belgeye göre de, 26 Şubat 1320-M. 1902 tarihinde, Akdağmaden’de ahalinin yardımları ile inşa olunan debboy, cephanelik ve çeşmenin inşasında gayreti görünen kaza kaymakamı Saffet Bey’e bir derece terfi verildiği belirtilmektedir10. Yukarıdaki tarihi belgeler ışığında, Akdağmaden debboy binası, cephanelik ve bina önünde yer alan çeşmenin inşasına H. 1317-M.1899 tarihinde başlanılmış olduğu ve inşaatın bir sene sonra, 21 Mart 1900 tarihinde tamamlanarak binaların hizmete açıldığı anlaşılmaktadır. 3.Değerlendirme ve sonuç: Tanzimat reformlarının Osmanlı kentlerine katmış olduğu beklide en önemli fiziksel alt yapı, kentlerde çok sayıda kamu yapısının inşa edilmesi olmuştur 11. Yozgat-Akdağmeden ilçesi de bu kentsel değişimden en fazla yararlanmış ilçelerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Kentte yer alan birçok kamu yapısı bu durumu daha net bir şekilde ortaya koymaktadır 12. Akdağmaden Redif Taburu tarafından kullanılan Debboy binası, imparatorluk toprakları içerisindeki diğer örnekler ve tarihi vesikalardan anlaşıldığı üzere depo olarak tasarlanmıştır. Anadolu’daki mevcut örnekler incelendiğinde, Akdağmaden debboy binasında olduğu gibi, bu binaların genel olarak iki katlı olarak inşa edildikleri anlaşılmaktadır. Ilgın Debboy Binası (M. 1894) 13, Kastamonu Daday İlçesi Debboy Binası (1904) 14 ile Çorum İskilip Debboy binaları (XX. yüzyıl başları) bu plan şemasının taşradaki diğer örnekleri arasında yer almaktadır. Bu yapıların iç kısımlarında yer alan mekânların fonksiyonlarına uygun bir şekilde, oldukça büyük tutuldukları mevcut örneklerden anlaşılmaktadır15. Akdağmaden Debboy binası iç mekânı da Servet-i Fünün Gazetesi, 571. Sayı, (21 Mart 1318), (Kapak Sayfası) Servet-i Fünün Gazetesi, 571. Sayı, (21 Mart 1318), s.394. 9 Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Dâhiliye Mektub-i Kalemi, Dosya No:2593, Gömlek No: 27. 10 Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Dâhiliye Mektub-i Kalemi, Dosya No:940, Gömlek No: 21. 11 Çağrı Güntan, II. Abdülhamit Döneminde İmparatorluk İmajının Kamu Yapıları Aracılığı İle Osmanlı Kentine Yansıtılması”, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2007, s. 198 12 Kentteki kamu yapıları hakkında maalesef ciddi bir çalışma henüz yapılmamıştır. Hakkı Acun tarafından hazırlanan “Bozok Sancağı’nda (Yozgat) Türk Mimarisi” adlı çalışmada sadece kentte yer alan kamu yapılarının isimleri verilmiş ve birer adette fotoğraf eklenmiştir. Hakkı Acun, Bozok Sancağı’nda (Yozgat) Türk Mimarisi, Ankara, 2005, s. 407-411. 13 Ali Boran, “Ilgın ve Köylerindeki Tarihi Eserler”, Geçmişten Günümüze Bütün Yönleri İle Ilgın, Ilgın, 2001, s. 53. 14 Mine Topçubaşı, 19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde Kamu Yapıları ve Yeniden Kullanım Sorunları, (İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2009, s. 193-195. 15 Edirne’de Osmanlı dönemi askeri yapıları üzerine yapılan bir çalışmada Redif Binalarının önemli özelliklerinden birisinin geniş iç mekânlara sahip olmaları olduğu belirtilmektedir. Servet Ünkazan, “Edirne ve Çevresinde Osmanlı 7 8 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1040 Sultan Murat TOPÇU değerlendirildiğinde, orta holün kuzeybatı ve güneydoğusunda yer alan odaların günümüzdeki gibi ikiye bölünmedikleri orijinallerinde bu odaların güneybatı-kuzeydoğu doğrultuda uzanan geniş mekânlar oldukları anlaşılmaktadır. Buda yukarıda verilmiş olan örneklerle uyuşan mimari bir ortaklık olarak dikkat çekmektedir. Osmanlı mimarisi özellikle batı tesirlerinin kendini yoğun olarak hissettirmeye başladığı, XVIII. yüzyıl ikinci yarısından sonra, birçok batılı mimari unsuru İmparatorluğun çeşitli bölgelerinde inşa edilen yapılarda uygulamaya başlamıştır. Özellikle kamu yapıları bu tesirlerin kendini en fazla hissettirdiği anıtlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Artık bu tarihten sonra inşa edilmeye başlanan anıtlarda, üçgen alınlıklar, Helenistik döneme atıfta bulunan sütun başlıkları ve kaideleri ile karşılaşılmaktadır 16. Cephede kat ayrımlarının dışa taşırılan silmelerle vurgulanması, pencere lentolarının hafif dışa taşırılması bu dönem mimarisinin belirgin özellikleridir 17. Ayrıca bu dönem mimarisinin en önemli özelliklerinden birisi de, cephelerin yatay ve dikey olarak bölümlere ayrılmış olması ve merkezde yer alan revaklı girişlerin her iki tarafında tamamen bir simetri sağlanmasıdır 18. Tabi bu simetrinin ortaya koymuş olduğu ve adeta yukarıda sonlandığı üçgen alınlıkla vurgulanan revaklı ön girişler de, dönem mimarisinin vazgeçilmez özellikleri arasında yer almaktadır. Kamu yapılarında yer alan bu revaklı ön girişler üzerinde genellikle dönem padişahının tuğrasını taşıyan bir madalyon bulunmaktadır 19. Konumuzu teşkil eden Akdağmaden debboy binası da göstermiş olduğu mimari özellikleri ile dönem mimarisinin genel özelliklerini yansıtmaktadır. KAYNAKÇA ACUN, Hakkı, Bozok Sancağı’nda (Yozgat) Türk Mimarisi, Ankara, 2005. AKSU Cevat, Dâr-ı Şûrâyı Askeri (Kuruluşundan 1876 Yılına Kadar), (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2004. ARSLANTAŞ, Fatma, “20. Yüzyılın İlk Yarısında Kayseri’de Kamu yapıları”, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2009. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Dâhiliye Mektub-i Kalemi, Dosya No:2593, Gömlek No:27. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Dâhiliye Mektub-i Kalemi, Dosya No:940, Gömlek No:21. BORAN, Ali, “Ilgın ve Köylerindeki Tarihi Eserler”, Geçmişten Günümüze Bütün Yönleri İle Ilgın, Ilgın, 2001, s. 26-57. ÇADIRCI, Musa, “Anadolu’da Redif Askeri Teşkilatı’nın Kuruluşu”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi Cilt: 8 Sayı: 14, Ankara 1963, s.63-75. EYİCE, Semavi, “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı, S. 9-10, İstanbul, 1981, s. 163-189. Dönemi Askeri Mimari, (Trakya üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat tarihi Anabilim Dalı yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne, 2006, s. 102-103. 16 Semavi Eyice, “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı, S. 9-10, İstanbul, 1981, s. 169. 17 Semavi Eyice, a.g.m., s. 169. 18 Fatma Arslantaş, “20. Yüzyılın İlk Yarısında Kayseri’de Kamu yapıları”, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2009, s. 153 19 Çağrı Güntan, a.g.t., s. 58. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası 1041 GÜNTAN, Çağrı, II. Abdülhamit Döneminde İmparatorluk İmajının Kamu Yapıları Aracılığı İle Osmanlı Kentine Yansıtılması”, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2007. ÖZCAN, Abdülkadir, “Redif”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul, 2007, s. 523-526. PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I, İstanbul, 1983, s.409 Servet-i Fünün Gazetesi, 571. Sayı, (21 Mart 1318), (Kapak Sayfası) Servet-i Fünün Gazetesi, 571. Sayı, (21 Mart 1318), s. 394. TOPÇUBAŞI, Mine, 19. Yüzyılda Kastamonu Eyaleti’nde Kamu Yapıları ve Yeniden Kullanım Sorunları, (İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2009. ÜNAL, Uğur, Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2006. ÜNKAZAN, Servet, “Edirne ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Askeri Mimari, (Trakya üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne, 2006. Fot. 1. Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1042 Sultan Murat TOPÇU Fot. 2. Kuzeydoğu Cephe Fot. 3. Kuzeybatı Cephe Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası Fot. 4. Güneydoğu Cephe Fot. 5. Güneybatı Cephe Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1043 1044 Sultan Murat TOPÇU Fot. 6. Giriş Revağı Fot. 7. H.1318-M.1900 tarihli Servet-i Fûnün Gazetesinde Debboy Binasının Fotoğrafı Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası Fot. 8. Revak Sütunları Fot. 9. Giriş Holü Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1045 1046 Sultan Murat TOPÇU Fot. 10. Beton Merdivenler Fot. 11. Zemin Kat Güneydoğu Cephenin Güneyinde Bulunan Oda Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası Fot. 12. Zemin Kat Güneydoğu Cephenin Doğusunda Bulunan Oda Fot. 13. Zemin Kat Güney Batıda Bulunan Oda Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1047 1048 Sultan Murat TOPÇU Fot. 14. Zemin Kat Kuzeybatı Cephenin Kuzeyinde Bulunan Oda Fot. 15. Birinci Kat Holü Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası Fot. 16. Birinci Kat Balkon Fot. 17. Birinci Kat Güneydoğu Cephenin Güneyinde Bulunan Oda Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1049 1050 Sultan Murat TOPÇU Fot. 18. Birinci Kat Güneydoğu Cephenin Doğusunda Bulunan Oda Fot. 19. Birinci Kat Güneybatıdaki Oda Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 Yozgat-Akdağmaden Redif Teşkilatı Debboy Binası Fot. 20. Birinci Kat Kuzeydoğudaki Oda Fot. 21. Cephanelik Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014 1051 1052 Sultan Murat TOPÇU Fot. 22. Cephaneliğin Yıkık Örtüsü Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014
© Copyright 2024 Paperzz
