Birleşik Çekimli Eylemler Konu Anlatımını buradan

BİRLEŞİK ÇEKİMLİ EYLEMLER
BİRLEŞİK ÇEKİMLİ EYLEMLER
Basit Çekimli Eylem: Tek bir kip eki alarak çekimlenmiş eylemlerdir.
Örnek: Masmavi gözleri tıpkı bir denizi andırıyor.
Yüzü utancından kıpkırmızı kesilmiş.
Bu sınava sıkı çalışmalısınız.
Bu cümlelerde “andırıyor” eylemi “-şimdiki zaman kipi’yle çekimlenerek (andırıyor), “kesilmiş” eylemi duyulan geçmiş zaman kipiyle çekimlenerek (kesil - miş),
“çalışmalısınız” eylemi gereklilik kipiyle (çalış-malı-sınız) çekimlenerek birer kip eki
almıştır. Dolayısıyla bu eylemler, basit çekimlidir.
Aşağıdaki cümlelerde haber ve dilek kipleriyle çekimlenen eylemler, sadece birer
kip eki aldığı için basit çekimlidir.
Hemen oturup dedeme mektup yazdım.
(yaz – dı – m) görülen geçmiş zaman
Sipariş ettiğim kitap dün gelmiş.
(gel – miş) duyulan geçmiş zaman
Bu sorunun cevabını biliyorum.
(bil – i – yor – um) şimdiki zaman
Yeni şirket binasını yakında göreceksin.
(gör – ecek – sin) gelecek zaman
İnsanlar her sabah bu parkta koşarlar.
(koş – ar – lar) geniş zaman
İşinizi çok çabuk yapmalısınız.
(yap – malı – siniz) gereklilik kipi
Bu haberi birlikte okuyalım.
(oku – y – a – lım) istek kipi
Hastanın durumunu bir de ona sorsanız. (sor – sa – nız) dilek-şart kipi
Hemen yerinize oturun.
(otur – un) emir kipi
Birleşik Çekimli / Zamanlı Eylem: Birden fazla kip eki alan eylemdir.
Örnek: Kar, bembeyaz bir örtü gibi her yeri sarmıştı.
Bu cümlede “sarmak” eylemi önce “duyulan geçmiş zaman eki”ni ardından “(-di)
görülen geçmiş zaman kip eki”ni alarak (sar – mış - tı) iki kip ekine sahip olmuştur.
Dolayısıyla bu eylem, bileşik çekimlidir.
Yolda az kalsın kaza yapacaktık.
Kahveci, boyuna ellerini önlüğüne siliyordu.
Bu cümlelerde “yapacaktık ve siliyordu” eylemleri iki tane kip eki alarak birleşik çekimli
hale getirilmiştir.
Not: Bileşik çekimli eylemde, ikinci kip “idi, imiş, ise” biçiminde okunarak da bulunabilir.
http://turkcecim.com | 2014
1
BİRLEŞİK ÇEKİMLİ EYLEMLER
Senin anlattıklarını ben zaten biliyor idim.
Ona sürpriz yapacağımızı biliyor imiş.
Bu konuda bir şey biliyor isen söyle.
Daha önceki örneklerde “biliyordum, biliyormuş, biliyorsan” biçiminde yazılan
eylemler, bu cümlelerde “biliyor idim, biliyor imiş, biliyor isen” biçiminde yazılmıştır.
Böylece -cümlelerin tamamını okumak şartıyla- bileşik eylemler yanlışsız olarak
bulunabilir.
Verilen örneklerde görüldüğü gibi, bileşik çekimli eylemlerde ikinci kip “-görülen
geçmiş zaman kipi, -duyulan geçmiş zaman kipi ve şart kipi” olmak üzere üç şekilde
karşımıza çıkar. Buna göre, bileşik çekimli eylemler üçe ayrılır:
1. Hikâye Bileşik Çekimli Eylem
Basit çekimli eylemlere ikinci kip eki olarak “görülen geçmiş zaman kipi”
getirilerek yapılır.
Kimi zaman bizi telefonla arardı.
Bu cümlede, “ara-” eylemi, “geniş zaman” kip ekini aldıktan sonra ikinci kip olarak
“görülen geçmiş zaman kipi”ni aldığı için, bileşik çekimlidir ve “şimdiki zamanın hikâyesi”
olarak adlandırılır.
Aşağıda, bir eylemin farklı kiplerle hikâye bileşik çekimi verilmiştir.
okurdu
(okur idi / geniş zamanın hikâyesi)
okuyacaktı
(okuyacak idi / gelecek zamanın hikâyesi)
okuduydu
(okudu idi / – dili geçmiş zamanın hikâyesi)
okumuştu
(okumuş idi / miş’li geçmiş zamanın hikâyesi)
okuyaydı
(okuya idi / istek kipinin hikâyesi)
okusaydı
(okusa idi / şart kipinin hikâyesi)
okumalıydı
(okumalı idi / gereklilik kipinin hikâyesi)
2. Rivayet Bileşik Çekimli Eylem
Basit çekimli eylemlere ikinci kip eki olarak “duyulan geçmiş zaman kipi” eki
getirilerek yapılır.
Onu her sabah, parkta otururken görürmüş. (görür imiş)
Bu cümlede, “gör-” eylemi, “geniş zaman kipi”yle çekimlendikten sonra ikinci kip
olarak “duyulan geçmiş zaman kipi”ni aldığı için bileşik çekimlidir ve “geniş zamanın
rivayeti” olarak adlandırılır.
http://turkcecim.com | 2014
2
BİRLEŞİK ÇEKİMLİ EYLEMLER
Aşağıda, bir eylemin farklı kiplerle rivayet bileşik çekimi verilmiştir.
görüyormuş (görüyor imiş / şimdiki zamanın rivayeti)
görecekmiş
(görecek imiş / gelecek zamanın rivayeti)
görmüşmüş
(görmüş imiş / duyulan geçmiş zamanın rivayeti)
göreymiş
(göre imiş / istek kipinin rivayeti)
görseymiş
(görse imiş / şart kipinin rivayeti)
görmeliymiş (görmeli imiş / gereklilik kipinin rivayeti)
3. Şart Bileşik Çekimli Eylem
Basit çekimli eylemlere ikinci kip eki olarak “dilek – şart kipi” eki getirilerek
yapılır.
Öğretmenini dinlersen başarılı olursun. (dinler isen)
Bu cümlede, “dinle-” eylemi, “geniş zaman kipi”yle çekimlendikten sonra ikinci kip
olarak “şart kipi”ni aldığı için bileşik çekimlidir ve “geniş zamanın şartı” olarak
adlandırılır.
Aşağıda, bir eylemin farklı kiplerle şart bileşik çekimi verilmiştir.
dinliyorsa
(dinliyor ise / şimdiki zamanın şartı)
dinleyecekse (dinleyecek ise / gelecek zamanın şartı)
dinlediyse
(dinledi ise / görülen geçmiş zamanın şartı)
dinlemişse
(dinlemiş ise / duyulan geçmiş zamanın şartı)
dinlerse
(dinler ise / geniş zamanın şartı)
dinlemeliyse (dinlemeli ise / gereklilik kipinin şartı)
http://turkcecim.com | 2014
3

Download Report