2. Yüklemin Türüne Göre Cümleler

Konu Başlıkları
3. Yüklemin Türüne Göre Cümleler
1. Fiil Cümlesi
2. İsim Cümlesi
4. Yüklemin Yerine Göre Cümleler
1. Kurallı Cümle
2. Devrik Cümle
2. Cümle Tahlilleri
Temel Kavramlar
Bu bölümde; bir cümlenin kategorilerinin incelenmesi, Türkçe bir
cümlenin nasıl tahlil edilmesi gerektiği konularına değinilecektir.
Yüklemin Türüne Göre Cümleler
Cümleler yapısında bulunan yükleme göre ikiye ayrılır.
Fiil Cümlesi
Yüklemi çekimli bir fiil veya fiil grubu olan cümlelerdir. Her türlü iş, oluş, hareket fiil
cümleleriyle karşılandığı için Türkçede fiil cümleleri isim cümlelerine nazaran daha
çok kullanılır.
Ör: Genç kızın içine birden hüzün çöktü.
Katlara dar bir merdivenden çıktık.
İsim Cümlesi
Yüklemi ek fiille çekimlenmiş (ek fiil bazen düşebilir) bir isim veya isim grubundan
oluşan cümlelerdir. Türkçede en çok kullanılan isim cümlesi “var”, “yok” isimlerinin
yüklem olduğu cümlelerdir.
Ör:
Saatlerdir otobüsteyim, otobüs boş ve neşesiz.
Bugün sende tuhaf bir durgunluk var.
Oraya vardığım zaman kimsecikler yoktu.
Yüklemin Yerine Göre Cümleler
Yüklemin cümle içindeki yerine göre iki çeşit cümle vardır:
Kurallı Cümle
Yüklemi sonda bulunan cümle kurallı cümledir. Türkçe cümle yapısına uygun olan bu
dizilişte vurgulanmak istenen öğe yükleme yaklaştırılır.
Ör:
Ara sıra parmaklarıyla alnındaki terleri siliyordu.
Bu güler yüzlü adam sanki ben değilim.
Devrik Cümle
Yüklemi sonda olmayan cümlelerdir. Bu tarz cümlelere genellikle şiir dilinde rastlanır.
Ayrıca atasözlerinde ve günlük konuşmalarda da devrik cümle yapısının çok sık
kullanıldığı görülür.
Ör:
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal.
Gülme komşuna, gelir başına.
Cümle Tahlilleri
“Nihâyetsiz mor bir kubbeyi andıran dumanlı gökten / fâniliğin geçmiş saatlerini
hatırlatır gamlı guguk sesleri / aksediyordu.”
(Ömer Seyfettin, Seçme Hikâyeler, 207)
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, kurallı cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
Cümlenin öğeleri:

Yüklem: aksediyordu

Özne: fâniliğin geçmiş saatlerini hatırlatır gamlı guguk sesleri

Dolaylı tümleç: nihâyetsiz mor bir kubbeyi andıran dumanlı gökten
“İstanbul’da çok zaman yaşamış, yaşadıkça birçok semtleri sevmiş, sevdikçe onları
zamanın derinliğine doğru, enine boyuna öğrenmiş bir insan, yaşı ilerledikçe,
öğrendikleriyle o kadar dolar / ki / bu şehrin sonu gelmez güzellikleri olduğuna inanır.”
(Yahya Kemal, Aziz İstanbul, 76)
Bu metin “ki” edatıyla bağlanmış iki cümleden oluşmaktadır.
I. Cümle: ”İstanbul’da çok zaman yaşamış, yaşadıkça birçok semtleri sevmiş, sevdikçe
onları zamanın derinliğine doğru, enine boyuna öğrenmiş bir insan, yaşı ilerledikçe,
öğrendikleriyle o kadar dolar. ”
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, kurallı cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
Cümlenin öğeleri:

Yüklem: dolar.

Özne: İstanbul’da çok zaman yaşamış, yaşadıkça birçok semtleri sevmiş,
sevdikçe onları zamanın derinliğine doğru, enine boyuna öğrenmiş bir
insan 
Zarf tümleci: yaşı ilerledikce

Zarf tümleci: öğrendikleriyle  Zarf tümleci: o kadar
II. Cümle: Bu şehrin sonu gelmez güzellikleri olduğuna / inanır.
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, kurallı cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
Cümlenin öğeleri:

Yüklem: inanır

Özne: O (gizli özne)

Dolaylı Tümleç: Bu şehrin sonu gelmez güzellikleri olduğuna
“Ölümün zaferinin yanı başında / imkânsız bir kışın kasıp kavurduğu bir bahçede /
buzların kilidi çözülür çözülmez başlayan o acaip baharlar gibi / yavaş yavaş / hayatın
türküsü yükseliyordu.”
(A. Hamdi Tanpınar, Beş Şehir, 26)
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, kurallı cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
yükseliyordu
hayatın türküsü
Zarf tümleci: yavaş yavaş

Zarf tümleci: buzların kilidi çözülür çözülmez başlayan o acaip bahar gibi

Dolaylı tümleç: imkânsız bir kışın kasıp kavurduğu bir bahçede

Dolaylı tümleç: Ölümün zaferinin yanı başında
“Serpilmeye başladı bir yağmur ince ince, Son
yokuş noktasında düzlüğe çevrilince,
Nihayetsiz bir ova ağarttı benzimizi,
Yollar bir şerit gibi ufka bağladı bizi.”
(F. Nafiz Çamlıbel, Han Duvarları, 4)
Bu şiir üç cümleden oluşmaktadır:
I. Cümle: “Serpilmeye başladı bir yağmur ince ince,” (Bir yağmur / ince ince / serpilmeye
başladı.)
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, devrik cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
Cümlenin öğeleri:

Yüklem: serpilmeye başladı

Özne: bir yağmur 
Zarf tümleci: ince ince
II. Cümle:
“Son
yokuş
noktasında
Nihayetsiz bir ova ağarttı benzimizi”
düzlüğe
çevrilince
(Son yokuş noktasından / düzlüğe çevrilince / nihayetsiz bir ova / benzimizi / ağarttı.) Bu
cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, devrik cümledir.

Anlamına gör, olumlu cümledir.
ağarttı
nihayetsiz bir ova
Belirtili nesne: benzimizi

Zarf tümleci: son yokuş noktasından düzlüğe çevrilince
III. Cümle: “Yollar bir şerit gibi ufka bağladı bizi” (Yollar / bir şerit gibi / bizi / ufka
bağladı.)
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, devrik cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
Cümlenin öğeleri:

Yüklem: bağladı

Özne: yollar

Belirtili nesne: bizi

Zarf tümleci: bir şerit gibi 
Dolaylı Tümleç: ufka
“Yûnus Emre, yeni vatan coğrafyasının topraktan yükselen bütün güzel seslerini Türk
halk diliyle birleştirmiş, Anadolu Türkçesine o çağlara kadar hiçbir Türkçede
görülmemiş bir musiki işlemiştir.”
(N. Sami Banarlı, Türkçenin Sırları, 86)
Bu parça iki sıralı cümleden oluşan sıralı bir cümledir.
I. Cümle: Yûnus Emre, / yeni vatan coğrafyasının topraktan yükselen bütün güzel
seslerini / Türk halk diliyle / birleştirmiş(tir.)
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, kurallı cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
birleştirmiş(tir)
Yûnus Emre
Belirtili nesne: yeni vatan coğrafyasının topraktan yükselen bütün güzel seslerini

Zarf tümleci: Türk halk diliyle
II. Cümle: “Anadolu Türkçesine / o çağlara kadar hiçbir Türkçede görülmemiş bir musiki
/ işlemiştir.“
Bu cümle:

Yapısına göre, basit bir cümledir.

Yüklemin türüne göre, fiil cümlesidir.

Yüklemin yerine göre, kurallı cümledir.

Anlamına göre, olumlu cümledir.
Cümlenin öğeleri:

Yüklem: işlemiştir

Özne: O (gizli özne)

Belirtili nesne: o çağlara kadar hiçbir Türkçede görülmemiş bir musiki

Dolaylı tümleç: Anadolu Türkçesine

Download Report