INSTITUCIJA OMBUDSMENA/OMBUDSMANA ZA LJUDSKA PRAVA BOSNE I HERCEGOVINE BROJ: Ž-BL-05-834/14 DANA, 28. 02. 2015. godine ИНСТИТУЦИЈА ОМБУДСМЕНА/ОМБУДСМАНА ЗА ЉУДСКА ПРАВА БОСНЕ И ХЕРЦЕГОВИНЕ Broj preporuke: P-58/15 NARODNA SKUPŠTINA REPUBLIKE SRPSKE n/r kabinet predsjednika Skupštine Opština Prnjavor Ul. Karađorđeva br. 2 78430 PRNJAVOR n/r načelnika Opštine PREPORUKA po žalbi Duška Đerića Instituciji ombudsmena za ljudska prava Bosne i Hercegovine, dana 22. 12. 2014. godine, obratio se Duško Đerić iz Banjaluke, povodom povrata nacionalizovane imovine na području opštine Prnjavor. Žalba je razmatrana u okvirima Zakona o ombudsmenu za ljudska prava Bosne i Hercegovine 1 Zakona o stvarnim pravima Republike Srpske 2, Evropske konvencije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, te međunarodnih standarda vezanih za zaštitu privatne imovine građana. ČINJENIČNO STANJE Podnosilac žalbe je direktni nasljednik nekretnina (kino „Slavica“ i kafana „Pet lampi“) koje su 1960. godine nacionalizovane, bez ikakve nadoknade na području opštine Prnjavor. Izmjenom Zakona o stvarnim pravima 2011. godine, u Republici Srpskoj omogućeno je državi da nacionalizovane nekretnine uknjiži kao vlasništvo na svoje ime, te da raspolaže sa njima i da ih proda. Na osnovu toga, opština Prnjavor je podnijela zahtjev Republičkoj upravi za geodetske imovinskopravne poslove za pretvaranje prava korištenja u pravo vlasništva na kinu „Slavica,“ a Hotelskougostiteljsko uslužno preduzeće HUTP „CER“ a.d. Prnjavor je u stečaju prodalo kafanu „Pet Lampi“ fizičkom licu kojem izmijenjeni zakon u Republici Srpskoj omogućava da državnu svojinu nad tom kafanom pretvori u svoju – privatnu. 1 2 Službeni glasnik BiH 32/00, 19/02, 35/04 i 32/06 Službeni glasnik Republike Srpske 124/08 i 95/11) Ravnogorska 18, 78000 Banja Luka, BiH Tel/Fax: +387 51 303 992 E-mail : [email protected] Grbavička 4, 71000 Sarajevo,BiH Tel: +387 33 666 006 Fax: +387 33 666 007 E-mail: [email protected] Kralja Zvonimira 6, 88000 Mostar BiH Tel/Fax: +387 36 334 248 E-mail: [email protected] Trg mladih 8/1, 76000 Brčko BiH Tel/Fax: +387 49 217 347 E-mail: [email protected] Podnosilac žalbe je dana 05.12.2014. godine podnio Zahtjev za vraćanje nepokretnosti Geodetskoj upravi Područna jedinica Prnjavor, koji je odbačen zaključkom, između ostalog i zbog razloga što isti nije naveo po kojem pravnom osnovu traži vraćanje oduzetih nekretnina. RELEVANTNI PROPISI Ustav Bosne i Hercegovine 3 Član 2 stav 1. „Bosna i Hercegovina i oba entiteta će osigurati najviši nivo međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda“. Zakon o ombudsmenu za ljudska prava Bosne i Hercegovine 4 Član 1. Ombudsmen za ljudska prava Bosne i Hercegovine je nezavisna institucija uspostavljena u cilju promovisanja dobre uprave i vladavine prava, zaštite prava i sloboda fizičkih i pravnih lica, kako je zajamčeno posebno Ustavom Bosne i Hercegovine i međunarodnim sporazumima koji se nalaze u dodatku tog Ustava koja će s tim u vezi nadgledati aktivnosti institucija Bosne i Hercegovine i njenih entiteta, u skladu sa odredbama ovog Zakona. Član 2. 1. Institucija će razmatrati predmete koji se odnose na slabo funkcionisanje ili povrede ljudskih prava i sloboda počinjene od strane bilo kojeg organa vlasti u Bosni i Hercegovini. Član 25. 1. Organi vlasti u Bosni i Hercegovini obavezni su Instituciji pružiti odgovarajuću pomoć u istrazi i vršenju kontrole. Član 32. 1. Ombudsmen može dati preporuke organima vlasti u Bosni i Hercegovini Zakon o opštem upravnom postupku Republike Srpske 5 Član 6. (Načelo zaštite prava stranaka i zaštite javnog interesa) Pri vođenju postupka i rješavanju u upravnim stvarima organi su dužni da strankama omoguće da što lakše zaštite i ostvare svoja prava, vodeći pri tom računa da ostvarivanje njihovih prava ne bude na štetu prava drugih lica niti u suprotnosti sa javnim interesom. Protokol 1 uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda Član 1 (Zaštita imovine) ,,Svako fizičko ili pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primjenjuje takve zakone koje smatra potrebnim da bi nadzirala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi obezbijedila naplatu poreza ili drugih doprinosa ili kazni“. NALAZ I MIŠLJENJE Analizom navoda podnosioca žalbe, opštine Prnjavor, Geodetske uprave, te relevatnih propisa koji regulišu ovu oblast, utvrđeno je sljedeće: 3 „Aneks 4 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini“ „Službeni glasnik BiH“ broj: 32/00, 19/02, 34/05, 32/06 5 „Službene glasnik RS“ broj: 13/02 4 2 Pitanje vraćanja oduzete imovine u Bosni i Hercegovini pokreće se već više godina, bilo je i određenih pokušaja da se zakonski reguliše, ali je i dalje neriješeno, tako da je Bosna i Hercegovina jedina država u Evropi koja ništa do sada nije uradila na tom planu. Umjesto da se donese navedeni zakon i poslije toga da se vrši privatizacija, odlučeno je da se prvo izvrši privatizacija pa i nacionalizovane imovine koja se trebala vratiti prijašnjim vlasnicima. Na ovaj način, izvjesno je da će finansijski izdaci za novčanu restituciju iznositi mnogo više, nego u slučaju naturalne restitucije. Da bi se zaštitila imovina koja će u budućnosti biti predmet restitucije, u Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srpskoj usvojen je Zakon o stvarnim pravima 6 koji je zabranjivao prenos, otuđivanje, zamjenu, teret i dugoročni zakup nepokretnosti koje su nacionalizovane bez naknade poslije II svjetskog rata. Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o stvarnim pravima Republike Srpske 7, međutim, izbrisane su pomenute zabrane, a predviđeno je da novi nosilac prava svojine postaje obveznik naturalne ili novčane restitucije u postupku restitucije. Članom 349a Dopuna, propisano je da „u slučaju da je nosilac prava vlasništva prestao postojati, Republika Srpska biće obveznik naturalne ili novčane restitucije“. Ombudsmeni smatraju da ovakva izmjena predstavlja lošu procjenu budućih finansijskih interesa, jer se prometovanjem nacionalizovanih nekretnina nameće obaveza novčane restitucije, koja je daleko skuplja, uključuje i kamate, a isplaćuje se u konačnici iz sredstava građana, koji kao poreski obveznici pune javni budžet. Ombudsmeni nalaze naročito zabrinjavajućim ovo rješenje prema kojem zbog nemogućnosti pronalaženja adekvatnog rješenja od strane nadležnih institucija, oduzeta imovina postaje predmet pravnog prometa, a prethodnim vlasnicima i njihovim nasljednicima ostaje da čekaju zakonska rješenja neizvjestan vremenski period, bez bilo kakve novčane satisfakcije. U preambuli Ustava Republike Srpske navodi se da se ustavno uređenje Republike temelji na poštovanju ljudskog dostojanstva, slobode i jednakosti, nacionalnoj ravnopravnosti, demokratskim institucijama, vladavini prava, socijalnoj pravdi, pluralističkom društvu, garantovanju i zaštiti ljudskih sloboda i prava kao i prava manjinskih grupa u skladu sa međunarodnim standardima, zabrani diskriminacije i uvažavanju pravila tržišne ekonomije. Član 56 Ustava Republike Srpske propisuje da se pravo svojine može ograničiti ili oduzeti zakonom, samo uz pravičnu naknadu. Obzirom na činjenicu da država ima nespornu obavezu da izvrši restituciju, bilo na način da vrati oduzeti imovinu bilo da isplati novčanu protuvrijednost, pojedine opštine u Republici Srpskoj donijele su odluke na osnovu kojih se nacionalizovane nekretnine vraćaju prethodnim vlasnicima. U većini opština to nije slučaj, a ovakvo selektivno primjenjivanje činjenica i propisa od interesa za ostvarivanje imovinskih prava kosi se sa osnovnim načelima Ustava Republike Srpske, Ustava Bosne i Hercegovine, kao i Protokola 1 uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima i osnovnim slobodama koji svakom licu garantuje neometano uživanje svoje imovine. Ostvarivanje prava na imovinu ne smije zavisiti od volje nadležnih institucija već se radi o neotuđivom privatnom pravu, čija zaštita predstavlja osnovni temelj uređenja svih modernih društava, a da selektivno ostvarivanje prava na imovinu obavezuje državu na naknadu štete potvrdio je i Evropski sud za ljudska prava u Strazburu u predmetu Grudić protiv Srbije. 8 6 „Službene novine Federacije BiH“ broj 66/13 i „Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 124/08 Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 95/11 8 predstavka broj 31925/08, presuda od 17. aprila 2012. godine 7 3 Imajući u vidu navedene činjenice, kao i citirane pravne norme, ombudsmeni u skladu sa svojim ovlaštenjima iz člana 32. Zakona o ombudsmenu za ljudska prava Bosne i Hercegovine izdaju sljedeću PREPORUKU Narodnoj skupštini Republike Srpske · Da preduzme mjere iz svoje nadležnosti da bi se spriječilo otuđivanje ili bilo koji vid prometovanja državne svojine koja je nacionalizovana bez naknade, bilo mijenjanjem postojećih zakonskih rješenja, bilo donošenjem novih, a u skladu sa nalazima iz Preporuke; · Da u roku od 30 dana od dana prijema preporuke obavijeste Instituciju ombudsmena o preduzetim mjerama na realizaciji preporuke. U skladu sa članom 33. Zakona o Ombudsmenu za ljudska prava Bosne i Hercegovine, ova preporuka se dostavlja i podnosiocu žalbe. OMBUDSMENI BOSNE I HERCEGOVINE Ljubomir Sandić, s.r. Jasminka Džumhur, s.r. Nives Jukić, s.r. Dostavljeno: 2x naslovu 1x podnosiocu žalbe 1x u spis 4