DOZA VJEŽBANJA- individualna sposobnost adaptacije na fizički napor. ` ` ` ` ` ` ` ` ` PRETRENIRANOST-stanje sportskog organizma u kome najveći dio organskih sistema,koji imaju ulogu u adaptaciji na fizički napor,dođu u stanje hroničnog prenaprezanja i to prvo neuro – vegetativnih pa tek onda kardio- vaskularnih i lokomatornih sistema Analiza pretreniranosti je analiza zamora,tj.zamora uslijed fizičkog vježbanja,a to je stanje privremenog sniženja sposobnosti obavljanja rada određenog intenzitete,prouzrokovanog tim radom ili nekom drugom aktivnošću. Trenutno važeća teorija je teorija iscrpljena CNS-a i njegovih transmitera Po stepenu zamora razlikujemo: 1.laki zamor 2.znatan zamor i 3.premor. ` ` ` ` LAKI ZAMOR (koža i lice:lagano crvenilo;slabo znojenje;disanje:ubrzano ali pravilno;kretanje:krepko;pažnja:dobra;subjektiv no:bez žalbi). ZNATAN ZAMOR (znatno crvenilo kože i lica;znatno znojenje;disanje:znatno ubrzano ali ravnomijerno i na nos;kretanje:nesigurno;pažnja:netačno izvršava zapovijesti;subjektivno:žali se na umor,bolove u nogama,otežano disanje i lupanje srca). PREMOR (jako i neravnomijerno crvenilo kože i lica;jako znojenje;disanje:jako ubrzano,površno,nepravilno i samo na usta;kretanje:teturanje i zaostajanje;pažnja:otežano izvršava zapovijesti uz glasne komande;subjektivno:muka,povraćanje,vrtoglavice). ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` 1.HIPERTERMIJA (povećanje temperature mišića iznad 39*C zaustavlja enzimsku aktivnost u MH). 2.DEHIDRACIJA (uzrokuje hemokoncentraciju i povećanje viskoznosti krvi što može dovesti do akutnog popuštanja srčanog mišića,te hipoglikemiju). 3.SNIŽENJE Ph uslijed nagomilavanja mliječne kiseline više od 16mmol-a. 4.DISLOKACIJA JONA K i Ca remeti normalni membranski potencijal(nemogućnost kontrakcije i shodno tome prestanak rada). 5.ISCRPLJENE DEPOA NEURO-TRANSMITERA(AH). 6.POREMEĆAJ U TRANSPORTU TRIPTOFANA U CNS(aminokiselina). ` ` 7.INSUFICIJENCIJA KRVOTOKA (HIPOKSIJA) izaziva akutno nastupanje zamora i često završava letalno). ` ` 8.PSIHOLOŠKI FAKTOR (značaj dobre psihološke pripreme za trening i takmičenjeMOTIVACIJA). ` ` 9.DEMINERALIZACIJA ` ` 10.ISCRPLJENJE OKSIDATIVNIH ENZIMSKIH SISTEMA. ` ` ` ` ` ` ` ` ` 11.GRUPU ETIOLOŠKIH FAKTORA, kao poduži spisak grešaka,dajemo u nastavku: -jednoličan trening (trening istog intenziteta koji se stalno ponavlja) -ubrzan trenažni proces nastao uslijed žalje da se nadoknadi iz nekog razloga propušteno vrijeme za trening(povreda,neredovnost u treningu i sl.) -trening specijalaca u kome se insistira na opterećenju do pojave bola i u kome se intenzitet više puta u toku treninga podiže do otkaza) -trening po povećanom obimu koji se sprovodi 2-3 puta dnevno(posebno na bazičnim pripremama) -trening u neuobičajeno vrijeme (priprema za takmičenja u drugim vremenskim zonama) -trening pod neuobičajenim klimatskim uslovima (tzv.visinske pripreme i rad u hipoksiji) -česti sportski neuspjesi praćeni pehovima. ` ` ` ` ` ` ` ` ` -neraspoloženje i odsutnost želje za treningom -nezainteresovanost za socijalni kontakt -loš san,gubitak apetita i težine -sukcesivno opadanje rezultata -loši rezultati prilikom testiranja morfofunkcionalnih karakteristika i motoričkih sposobnosti -velika nervoza i napetost -vitalni kapacitet se smanjuje -primijetno povećanje pulsa sa sporadičnim povećanjem krvnog pritiska(vagotonija prestaje da bude dominantna a srčana frekvencija kod opterećenja je viša,što za posljedicu ima subjektivne tegobe(probadanje u predijelu srca,lupanje srca i pomanjkanje daha) ` ` ` ` ` ` ` ` -primijetno povećanje pulsa sa sporadičnim povećanjem krvnog pritiska(vagotonija prestaje da bude dominantna a srčana frekvencija kod opterećenja je viša,što za posljedicu ima subjektivne tegobe(probadanje u predijelu srca,lupanje srca i pomanjkanje daha) -promjene na EKG-u(promjene T talasa koji se smanjuje ili je negativan,ekstrasistolija i aritmija u miru i tokom opterećenja,a to sve uslijed pojačanog dejstva simpatikusa) -pojačana diureza u noćnim časovima,bljedilo kože i iznenadno znojenje -povrede kod ovih sportista su češće(tetive i glave mišića,klizni putevi,entezitisi) -pojava preloma tipa preloma zamora -anemija -virusne infekcije(incidenca miokarditisa je izrazito porasla) -kod sportistkinja često dolazi do poremećaja menstrualnog ciklusa. ` ` ` ` Wolf ističe da pretreniranost nastaje kod sportista sa izraženim neurovegetativnim i hipertireotičnim predispozicijama,sportista snage i brzine,kod rane specijalizacije mladih sportista koji nemaju rekreativne sportske aktivnosti,ambicioznih učenika i velike preopterećenosti školskim obavezama i željhom za postizanjem vrhunskih rezultata,neadekvatne ishrane,uzimanja gaziranih napitaka i prekomjernog unosa kofeina putem kafe. Noker u prvi plan ističe pravilan plan trenažnog procesa za duži period.Nagli usponi i povećanje funkcionalne sposobnosti sa sobom nose veliku opasnost od pretreniranosti. Temperament je kod sportista vrlo bitan za pojavu pretreniranosti.Flegmatični tipovi sporije ulaze u formu u odnosu na kolerične tipove koji brzo postižu formu,jer je njihov nervni sistem jako osjetljiv,pa samim tim i mogućnost pretreniranosti je veća. Do sindroma pretreniranosti se najčešće dolazi uslijed napornih i monotonih treninga.U analizama koji su vršili ljekari i treneri konstatuje se veća prisutnost pretreniranosti u individualnim sportovima,posebno snage i brzine,te u anaerobnim sportovima u odnosu na aerobne sportove. ` 1.stadijum-sportista se ne žali ni na kakve tegobe.Pojavljuju se povremene nesanice ili površno spavanje sa čestim buđenjima poslije kojih je sportista nedovoljno odmoren od prethodnih napora.Kod mlađih uzrasta može se primijetiti smanjenje tempa rasta i pojava slabijih rezultata.Moguća je i promjena tipa tenzivne reakcije,od doskorašnje normotenzivne prelazak u hipotenzivnu ili hipertenzivnu reakciju.Gubitak apetita uz smanjenjeTM su najuočljiviji simptomi ovog stadijuma i svaki trener,a i sportista,su dužni da ih prate.Funkcionalne a i takmičarske sposobnosti su još uvijek visoke; ` 2.stadijum karakteriše veliki broj žalbi od strane sportiste i objektivno smanjenje fizičkih sposobnosti.Mogu se pojaviti dvije varijante reagovanja-od apatije do razdražljivosti, smanjenja apetita i gubitka težine,do neodređenih reakcija od strane srca i promjena na EKG-u.Fizičke sposobnosti se smanjuju(snaga mišića,brzina,izdržljivost i koordinacija pokreta).To je kritični momenat za povređivanje sportiste i to se najčešće i dešava.Time se «sprečava» ulazak sportiste u treći stadijum;i ` 3.stadijum koji karakteriše razvoj neurasteničnih reakcija hiper ili hipotoničnog karaktera i izrazito smanjenje fizičkih sposobnosti sportiste.Razlikujemo dva oblika:Bazedov oblik pretreniranosti(liči na sliku hiperfunkcije štitne žlijezde) i Adisonov tip pretreniranosti (liči na kliničku sliku hipofunkcije nadbubrega).Vegetativni nervni sistem je bez dobre kontrole od strane CNS i dominira simpatikus.U ovom stadijumu je potrebna hospitalizacija ili oporavak u specijalizovanim centrima za oporavak sportista. ` ` ` ` Težinu stanja i kliničke slike pretreniranosti najbolje možemo vidjeti iz terapije i mjera koje moraju preduzeti ljekar i trener zajedno: 1. U pretreniranosti prvog stadijuma,dovoljno je zabraniti takmičenja i izmijeniti režim treninga 2-4 nedjelje sa umanjenjem obima i intenziteta,te sa umjerenim opterećenjima.Obavezno promijeniti mjesto treninga,način treniranja,proveriti režim ishrane i kvalitet i vrijeme oporavka.Preparati multivitamina,vitamina E do 100mg dnevno i energetski napitci su obavezni u periodu od mjesec dana.Obavezno pregledati krvnu sliku i isključiti anemiju.Svaku sumljivu prehladu u anamnezi provjeriti i obavezno snimiti EKG u miru i u naporu.Ukoliko se otkriju nepravilnosti ritma tipa ekstrasistola potrebno je uraditi UZ srca i titat antitijela na koksaki viruse kao najmalignije viruse za srčani mišić. Ukoliko se radi o nekomplikovanom prvom stadijumu pretreniranosti,navedene mjere su dovoljne i izliječenje je potpuno; ` 2. U pretreniranosti drugog stadijuma trening se prekida 1-2 nedjelje i zamjenjuje aktivnim odmorom.Sva takmičenja su zabranjena najmanje 4 mjeseca.Nakon ovoga,1-2 mjeseca traje uvođenje u trenažni ciklus i podizanje nivoa opšte fizičke pripremljenosti uz zabranu nastupa na takmičenjima.Sportista,očigledno,propušta sezonu i zbog toga nema potrebe za žurbom u liječenju.Vitaminizacija je kao kod prvog stadijuma sa obaveznim kompletnim testiranjem morfofunkcionalnih pokazatelja.U slučaju povrede, tek po rehabilitaciji se ulazi u trenažno opterećenje.Preporučuje se i ordiniranje anabolika uz ljekarski nadzor te antidoping kontrola pred prvo takmičenje.U najvećem broju slučajeva oporavak je zadovoljavajući; i ` 3. U pretreniranosti trećeg stadijuma potrebno je kliničko liječenje najmanje 2 sedmice, zatim slijedi aktivni odmor 2-4 sedmice poslije kojeg tokom 2-3 mjeseca se sportista postepeno uvodi u trening.Vitaminizacija i promjena higijensko-dijetetskog režima je neophodna.Potrebno je davati pored vitamina C i velike količine vitamina B-kompleksa i E vitamin.U početku trenažnog procesa,poželjno je tokom 2 mjeseca davati terapijske doze anabolika.I pored svih preduzetih mjera,prognoza najčešće nije dobra. ` ` ` ` ` -Selekcija sportista u najmlađem uzrastu i pravo usmjerenje prema sportu koji najviše odgovara(na konsultacije sportskog ljekara i cijelog stručnog tima,jer je to osnov budućih uspijeha i neuspijeha sportiste) -Formiranje stručnog tima koji će voditi trenažni proces sportiste,odnosno ekipe(trener,sportski ljekar,kondicioni trener) -Sagledavanje individualnih i ekipnih sportova sa posebnog aspekta -Priprema programa dnevnog,nedeljnog,mjesečnog i godišnjeg treninga koji je kompatibilan sa takmičarskim kalendarom -Trening dozirati(kvantitet treninga)prema funkcionalnim potrebama sporta(aerobni i anaerobni sport)prema uzrastu sportista ,kao i prema rangu takmičenja ` ` ` ` ` ` -U toku kalendarske godine organizovati najmanje tri pregleda sportista u referentnim ustanovama i to:prije početka zimskih priprema(decembar),pred početak proljećne takmičarske sezone(februar,mart)kao i na kraju takmičenja(juli,avgust).U individualnim sportovima ljekarske preglede usmjeravati prema kalendaru takmičenja i početku pripremnog perida za tu kalendarsku godinu -Ishrana se određuje precizno prema sportu,prema individui sportiste,bilo u individualnom ili u u sekipnom sportu -Obavezno uzimanje tečnosti(vode)zbog velikog značaja vode u vezivanju glikogena -Dozirano uzimanje vitamina i minerala radi sprečavanja devitaminizacije i demineralizacije koje štetno djeluju na rezultate i zdravlje sportista -Adekvatna sportska oprema za treninge i takmičenja u odnosu na klimatske faktore i uslove sportskih borilišta -Adaptacioni mehanizmi za takmičenje na drugim kontinentima ` ` ` ` ` ` Loša selekcija sportiste na početku karijere Djeca koja apsolutno nemaju predispozicije za pojedine sportove počinju sa treningom zbog želje svojih roditelja,zbog drugova iz škole i sl.Poslije izvijesnog perioda i loših rezultata prelaze na drugi sport i tako u nedogled,a rezultat slabi.Organizam nema sposobnost da apsorbuje fizičke napore i kao završna faza javlja se pretreniranost i odustajanje od aktivnog sportskog života još u ranoj mladosti. U samom startu nerealno postavljeni zahtjevi za postizanje dobrih takmičarskih rezultata za koje ne postoje funkcionalne i fizičke osnove: doziran ` ` ` ` ` ` ` ` ` -Loša doziranost treninga u odnosu na uzrast i nivo takmičenja -Neadekvatna ishrana(unos ugljenih hidrata,masti i bjelančevina),kao i nedovoljno uzimanje vitamina,minerala i tečnosti -Neadekvatni uslovi za normalno odvijanje trenažnog procesa -Nesportski život izazvan uzimanjem alkohola,pušenjem,kasnim lijeganjem u krevet -Neadekvatni bioklimatski faktori(treninzi u ekstremnim temperaturnim uslovima) -Loš tajmig slobodnog vremena sportiste -Gubljenje samopouzdanja uslijed stalnih gubitaka utakmica,odnosno slabih takmičarskih rezultata -Prehlade i infekcije gornjih respiratornih puteva,upalni procesi,nedovoljna oporavljenost i vraćanje u puni trenažni proces -Neadekvatno vrijeme oporavka od prethodnog treninga(posebno na pripremama;neki treneri pored dva treninga dnevno u večernjim časovima organizuju i teretanu).