27.10.2012 FUNKCIONALA ANATOMIJA Doc. dr Bojan MEĐEDOVIĆ FAKULTET ZA SPORT I TURIZAM 2012/2013 O čemu će biti reči... Ponavljanje prethodnog gradiva Ćelija Kosti Mišići Zglobovi 1. ĆELIJA Osnovna morfološka i funkcionalna jedinica organizma Morfološke karakteristike – histologija Sastav i fizičko-hemijske karakteristike – biohemija i biofizika Raznovrsnost u građi i specifičnost ćelija različitog tkiva i organa → određene zajedničke karakteristike tipične za sve ćelije... 1 27.10.2012 Zajedničke karakteristike... Razmena materija sa spoljašnjom sredinom Karakteristike propustljivosti ćelijske membrane Procesi na površini ćelijske membrane u procesima razdraženja Oksidativni procesi Akumuliranje energije u obliku fosfatnih jedinjenja bogatih energijom (ATP) u mitohondrijama Dezoksiribonukleinska kiselina – prenošenje naslednih osobina Morfološke i biohemijske karakteristike ćelije Ćelijska opna (membrana) – spoljašnji omotač ćelije, viskozniji površni sloj protoplazme Protoplazma – živi deo ćelije (hrana, varenje, voda, upijanje u protoplazmu – asimilacija) – prikupljanje i oslobađanje energije... Jedro (nucleus) – odvojen od citoplazme dvojnom membranom – jedarce (RNK – sinteza belančevina jedra) i hromatin (od kojih u toku deobe ćelije postaju hromozomi) – sastojak hromozoma je DNK (prenošenje nasleđa, geni...) 2 27.10.2012 Mitohondrije – ćelijske organele zrnastog ili izduženog oblika, a sadrže enzimske sisteme za najvažnije oksidativne reakcije i za skladištenje energije u toku oksidativnih procesa Mikrozomi (ribozomi) – sadrže dosta lipoida i učestvuju u procesu sinteze belančevina Goldžijev aparat – sinteza sekreta... 2. Razdražljivost ćelije Karakteristična za sve organe i ćelije Sposobnost organizma (organa, ćelija) da na specifičan način reaguju na promene ⃰ koje se javljaju u okolini organizma ili u unutrašnjoj sredini... ⃰ Mehanički, termički, svetlosni, zvučni, električni, hemijski, biološki... Dve osobine da bi nadražaji dajstvovali, odnosno da bi bili efikasni. 1. Minimalni intenzitet (reobaza) Minimalno vreme trajanja (hronaksija) 2. Razdražljivost je funkcija dva osnovna fakrora → intenzitet nadražaja i vreme njegovog trajanja 3 27.10.2012 3. MIŠIĆI - AKTIVNI DEO LOKOMOTORNOG APARATA - OKO 40% TELESNE TEŽINE OTPADA NA MIŠIĆE Preko 500... - - Na svakom mišiću razlikuje se mesnati i tetivni deo. Mesnati ili crveni deo koji se pri kontrakciji skraćuje i zadebljava, naziva se trbuh mišića (venter). Tetivni deo, tetiva (tendo) je beličasta žilava i otporna. Ona se nalazi na krajevima mišića i predstavlja njegov pasivni deo koji prenosi snagu kontrakcije na skelet. SKELETNI MIŠIĆI - GRAĐA MIŠIĆA PO SVOJOJ GRAĐI MIŠIĆI MOGU srčani BITI: glatki 4 27.10.2012 Poprečno – prugasti, skeletni ZAKON ‘SVE ILI NIŠTA’ Za svaki pokret određena količina mišićnih vlakana... 5 27.10.2012 Mišići Sposobnosti mišića: razdražljivost, kontraktilnost, elastičnost, stvaranje velike količine energije za svoj rad Kora velikog mozga – kontrola mišića Komande iz motornih centara u obliku električnih impulsa, putuju preko motornih neurona kičmene moždine i perifernih neurona stižu do svakog skeletnog mišića u organizmu Poprečno-prugasti mišići Svaki poprečno-prugasti (skeletni) mišić – veliki broj mišićnih ćelija i vlakana obavijenih vezivnim opnama, koje na krajevima prelaze u tetive kojima su mišići pripojeni za odgovarajuće kosti. Mišić funkcioniše kao celina – Ipak, osnovna morfološka i funkcionalna jedinica mišića je mišićno vlakno (ćelija) Mišićno vlakno – izdužena ćelija cilindričnog oblika (nekoliko mm do nekolimo cm, prečnika 500 mikrona... Mišićno vlakno – ćelijska opna (sakrolema), citoplazma (sakroplazma), miofilamenti (paralelne vlaknaste tvorevine poređane uzdužno u citoplazmi, više jedara, i druge organele. 6 27.10.2012 Ćelijska opna – obavija mišićno vlakno Miofilamenti – vlaknaste tvorevine (1 mikron) Beli mišići – bogati miofilametnima, siromašni sakroplazmom (brzi pokreti, snaga) Crveni mišići – bogati sakroplazmom, relativno siromašni miofilamentima (brzina mala, manja snaga) 1. 2. Sastav miofilamenata – cilindrične tvorevine miomer ili sakromer, razdvojene Z-diskusima (Krauzeove membrane Sakromera – dva periferna svetla i jednog centralnog (anizotropnog) tamnog sloja Pri kontrakciji – svatle zone se sužavaju, a Z linije približavaju jedna drugoj, dok se u anizotropnom delu ne dešavaju promene Sastav mišića BELANČEVINE MIŠIĆA Aktin i miozin Miozin – 30 do 35% svih belančevina mišića, belančevina anizotropnih sakrolema Aktin – belančevina čiji se molekuli protežu kroz oba dela sakroleme NEBELANČEVINASTE SUPSTANCE ATP, CP, male količine aminokiselina, itd... UGLJENI HIDRATI – 0,5 do 1,5% glikogena, male količine glukoze LIPIDI Lipidi mišićnih ćelija (lipoidi), i lipidi (neutralne masti, deponovane između mišićnih vlakana, treniranost...) 7 27.10.2012 Vrste mišića -prema obliku i pravcu pružanja vlakana1. Vretenasti – velika dužina vlakana, koja su paralelno postavljena uzduž mišića, u jedinici zapremine ih je malo – poluga brzine 2. Perasti – kratka vlakna, koja se pružaju koso upolje (od tetive), u poprečnom preseku je više vlakana – poluga snage 3. Lepezasti – geometrijski izgledaju kao trougao, od pripoja u obliku linije do pripoja u obliku tačke 4. Četvrtasti – mogu se uporediti sa kvadratom Pokrivanje telesnih šupljina, fini pokreti koji ne ometaju pokrete velikih amplituda PREMA ULOZI MIŠIĆI SE DELE AGONISTI –neposredni izvršioci pokreta, svojom kontrakcijom se suprostavljaju dejstvu spoljašnjih sila SINERGISTI – pomoćni izvršioci, pomažu agonistima u izvođenju pokreta (kordinira CNS) ANTAGONISTI – svojim se dejstvom suprostavljaju agonistima, obično se nalaze sa suprotne strane zgloba 8 27.10.2012 FIKSATORI (STABILIZATORI) – izometrijskom kontrakcijom učvršćuju pojedine segmente tela obezbeđujući stabilan oslonac agonistima i sinergistima NEUTRALIZATORI – istovremenom kontrakcijom sprečavaju nepotrebne pokrete Mišić je povezan za kost uz pomoć vezivne trake koja se zove tetiva (tendo). Tetiva ima dužih i kraćih, užih i širih, okruglastih ili pljosnatih, ali im je zajedničko svojstvo otpornost na istezanje i relativno malo trenje prilikom njihovog kretanja. Vezivno tkivo iste vrste kao i tetiva, koje spaja dve kosti naziva se veza ili ligament (ligamentum) 9 27.10.2012 U zavisnosti od uloge koje imaju... Agonisti – direktno vrše pokret suprotstavljajući se dejstvu spoljašnjih sila Sinergisti – svojom kontrakcijom pomažu agonistima Antagonisti – suprotstavljaju se pokretu Fiksatori (stabilizatori) – izometrijskom kontrakcijom učvršćuju pojedine segmente tela Neutralizatori – neutrališu nepotrebne pokrete VRSTE MIŠIĆNOG NAPREZANJA 1. DINAMIČKA KONTRAKCIJA - KONCENTRIČNA KONTRAKCIJA – skraćenje mišića, približavanje mišićnih pripoja - EKSCENTRIČNA KONTRAKCIJA – udaljavanje mišićnih pripoja 10 27.10.2012 2. STATIČKA (IZOMETRIJSKA) KONTRAKCIJA Mišić zadržava istu dužinu, a napon se povećava REŽIMI MIŠIĆNE KONTRAKCIJE 1. MIOMETRIJSKI – kada se mišićni pripoji približavaju, odnosno mišić se skraćuje uz istovremeni porast napetosti 2. PLIOMETRIJSKI – kada se pripoji udaljavaju i mišić se izdužuje, a nakon toga sledi skraćenje mišića 3. IZOMETRIJSKI – mišić zadržava svoju dužinu uz povećanje napetosti unutar mišića 11 27.10.2012 ↑ 12 27.10.2012 ↕ 13 27.10.2012 4. Kosti 206 kostiju – međusobno povezane čvrstim ili pokretnim vezama → skelet Osnovna uloga – čvrstina, stabilnost i zaštita osetljivih unutrašnjih struktura Građa – organski deo (ćelije) i neorganski deo (kalcijum i fosfor) Mineralni deo daje kostima čvrstinu i otpornost na mehanička naprezanja, pritisak i istezanje... Unutrašnji deo – pravilno raspoređene lamele (izgled mreže - spongioza), spoljni deo obložen pokosnicom (periost) Duge kosti Osovina – telo – diaphysis (dijafiza) Okrajci – Epiphyses (epifiza) – dva okrajka Tokom ranih godina života – epifize su odvojene od dijafize sa hrskavičavom tvorevinom koja se zove epifizna ploča. Kada kost dostigne maksimalnu dužinu epifiza i dijafiza se spajaju Oko cele površine kosti se nalazi periosteum/pokosnica gde se proivode koštane ćelije. Na samom kraju dugih kostiju nalaze se zglobna hrskavica 14 27.10.2012 15 27.10.2012 16 27.10.2012 Centralni deo dugih kostiju – crvena koštana srž (krvne ćelije, eritrociti, leukociti i trombociti) Koštane ćelije – u spongioznom delu – osteoblasti (stvaraju novo) i osteoklasti (razaraju potojeće koštano tkivo) Mladost – povećana aktivnost osteoblasta (24 godina života) Srednje životno doba – aktivnost je uravnotežena Starije doba – delatnost se smanjuje Fizička aktivnost – stimuliše rad osteoblasta, povećavajući masu i čvrstoću skeleta, smanjujući opasnost od preloma kosti, naročito u starosti 17 27.10.2012 Delovi kostiju Duge, kratke, pljosnate, iregularne... Duge kosti – anatomske tačke Velika kvrga – tuberosity 2. Nastavak kosti – process 3. Mala kvrga – tubercle 4. Zglobni deo – condyles 5. Zglobna površina – articular surface 6. Nadzglobna kvvrga – epicondyles 7. Jama – fossa 8. Otvor – foramen 9. Urez – notch 10. .... 1. Trening snage i koštani sistem mladog sportiste... Adaptacija kostiju – trajanje i intenzitet opterećenja Izgradnja kosti – neposrednim učinkom mišića, ili povećanjem učinka gravitacije na kost pri dizanju tega (trening snage, boravak u bestežinskom stanju) Vežbe izdržljivosti (20 do 60 minuta, 3 x nedeljno)... 18 27.10.2012 Kod dece i mladih – iznenadno i preveliko opterećenje može prekinuti epifiznu ploču jer je ona puno slabija od okolnih ligamentnih struktura Povrede epifiznih zona mogu izazvati prestanak rasta ili deformitet povređene kosti... Gimnastičari... Pubertet (10-12 godina do 16-18 i 18-20 godina) Rast kosti – delimično resorpcijom pre stvorenog tkiva i istovremenim stvaranjem nove kosti brzinom koja je veća od resorpcije Održavanje oblika kosti! Brzina remodeliranja kosti (sveukupna izmena koštanog tkiva – kod dece i do 200 puta brza nego kod odraslih Zatvaranje epifiza oko 20. godine života! Kraj rasta u dužinu ali ne i u širinu... Jake mišićne kontrakcije... Još uvek otvorene epifizne ploče – 2 do 5 puta slabije od ligamentnih struktura koje ih okružuju! Na primer: podizanje izrazito velikog tereta, zahtevnih pliometrijskih vežbi → kod dece može dovesti do preloma kosti u epifiznoj zoni, dok će kod odraslih rezultirati delimičmin ili potpunim prekidom ligamenta Nagla promena pravca ili doskoka sa kolenom u valgus položaju – kod sportista može dovesti do povrede prednjih ukrštenih ligamenata, a kod dece odvajanje tuberositas tibiae ili razdvajanjem epifize... 19 27.10.2012 a) Mišić b) Kost 5. ZGLOBOVI (junctura) Spoj dve ili više kostiju Prema pokretljivosti se dele na... U odnosu na koordinatni sistem mogu biti... Simfize (symphysis) – hrskavični spoj Sinhodroze (synchondrosis) – prolazni hrskavični spoj kostiju 20 27.10.2012 21 27.10.2012 22 27.10.2012 23 27.10.2012 24 27.10.2012 25 27.10.2012 Pokretni zglobovi (articulatio) Okrajci kostiju su razdvojeni zglobnom šupljinom (cavum articulare) koja je ispunjena tankim slojem viskozne tečnosti Sinovijalna opna (membrana synovialis) – unutrašnji sloj zglobne čaure (capsula synoviale) i ona luči viskoznu tečnost Dodirne površine (facies articularis) – prekrivene su slojem zglobne hrskavice 26 27.10.2012 PITANJA... Ćelije (građa)? Ćelije (karakteristike)? Po svojoj građi mišići mogu biti? Poprečno-prugasti mišići? Prema ulozi mišići se dela na? Vrste mišićnog naprezanja? Podela i uloga kostiju? Podela i uloga zglobova? 27
© Copyright 2024 Paperzz
