Profesionalni stres i zdravlje Dr Cvetana Vukajlović JZU Dom Zdravlja Podgorica Septembar 2014 MEHANIZMI NASTANKA STRESA • Stres je stanje unutrašnje neravnoteže i narušene homeostaze organizma odnosno ekstremno fiziološko i emocionalno uzbuđenje koje osoba doživljava u prijetećoj situaciji I njen odgovor na tu neočekivanu promjenu I opasnost.On predstavlja mehanizam preživljavanja koji omogućuje organizmu brzu reakciju i oslobađanje dodatne energije za suočavanje s opasnošću ili za bijeg. • Riječ “Stres” vodi porijeklo od latinske riječi “stringere” što znači stezati, zatezati, naprezati. • Stres bi po Selyeu bio „nespecifičan biološki odgovor (fizički i psihički) na svaki neuobičajeni zahtjev koji prevazilazi adaptivne sposobnosti organizma“ . Stres je individualna reakcija na stresor, rezultanta je interakcije okoline i njenih zahtjeva te osobe s njenim vlastitim sposobnostima, mogućnostima i ograničenjima. • Reakcija na stres je i sastavni dio alostaze, jer svojim fiziološkim i bihevioralnim odgovorom omogućava preživljavanje u iznenadnoj opasnosti, a njeni glavni medijatori su isti oni koji učestvuju u održavanju dnevnih ciklusa aktivnosti i mirovanja • Alostazom se definiše adaptivna sposobnost organizma da pojačava odnosno smiruje pojedine vitalne funkcije kao odgovor na različite spoljašnje I unutrašnje zahtjeve, prilagođavajući se novonastalim uslovima (1). Alostaza je mogućnost postizanja stabilnosti putem stalnih promjena, a njen primarni sistemi su hipotalamo-hipofizoadrenalna osovina (HHA-osovina), simpatikoadrenalni i imunološki sistem. Kod zdravog čovjeka fiziološki se mehanizmi lako i brzo prilagođavaju promjenama te “uključuju” i “isključuju” sinhronizirajući odgovor prema zahtjevima okoline. • Reakcija na stres je korisna, poželjna i neophodna adaptivna reakcija koja ima za cilj izvući organizam iz stanja stresa i ponovo uspostaviti homeostazu. • Stresor, odnosno štetni agens ili podražaj koji uzrokuje stres, može biti fizički (izloženost buci, hladnoći, ekstremnom naporu, traumi, senzornoj deprivaciji), psihički (strah, tjeskoba, tuga, “mobbing“, frustracije) ili socijalni (gubitak posla, rat, velike ekonomske krize, razvod). Epidemijom XXI. vijeka može se smatrati psihološki stres s pogubnim posljedicama na kardiovaskularni neurovaskularni , endokrinološki sistem, uz povećanje rizika nastanka kardijalnog infarkta i moždanog udara dijabetesa I niza drugih patoloških stanja . • Pojam stresa se široko koristi , kako u nauci tako i u svakodnevnom životu . Različite naučne discipline (medicinske, psihološke, društvene) proučavaju različite aspekte stresa, pri čemu se svaka intresuje za one aspekte stresa koji imaju najveći značaj za njenu oblast. Prema tome postoji i veliki broj definicija stresa , koje se bave onim aspektima stresa koji su značajni za naučne discipline iz kojih su potekle.Takva raznolikost, iako izaziva zbrku,istovremeno ukazuje i na širinu i značaj ovog problema . Stres je prisutan u različitim sferama ljudskog života, ima različite uzroke i najraznovrsnije posledice. • Postoji nekoliko tipova stresa koji se po trajanju i učestalosti dijele na: • a) Akutni stres - najčešći oblik koji proizlazi iz pritisaka i zahtjeva iz neposredne prošlosti, aktuelnih zahtjeva okoline te pritisaka i očekivanja od skore budućnosti. Rezultira fiziološkom reakcijom „borbe ili bijega“ kada se tijelo dovodi u stanje uzbune i pripravnosti da reaguje ili se adaptira na iznenadnu promjenu i opasnost. • b) Epizodni akutni stres - nastaje među osobama koje često proživljavaju akutne stresne situacije, čiji su životi tako nesređeni da se ne znaju organizovati između vlastitih ciljeva i mogućnosti . • c) Hronični stres - izloženost stresnim i iscrpljujućim situacijama tokom dužeg razdoblja, naročito na poslu ili porodičnom miljeu. Često je povezan s lošim socioekonomskim statusom, društvenom izolacijom, nemogućnošću kontrolisanja i uticanja na događaje, padom samopouzdanja, suicidalnim mislima • d) Postraumatski stresni poremećaj – PTSP - nastaje u situacijama izloženosti ekstremnom akutnom stresu koji reverberira godinama s permanentnom repeticijom traumatskih iskustava - stresor perzistira unutar organizma BIOLOŠKA OSNOVA STRESA • Stres, dakle, započinje već u mislima i emocijama kao rezultanta odgovora organizma na stresor, postičući kaskadni slijed biohemijskih, neurotransmiterskih i neurohormonalnih reakcija koje započinju u limbičkom korteksu (amigdala, hipokampus), hipotalamusu, hipofizi s krajnjom rezultantom stimulacije nadbubrežne žlijezde (HHA-os) i pojačanim lučenjem adrenalina. Kod akutne reakcije na stres dolazi do koordiniranog simpatičkog pražnjenja s visceralnom i motornom reakcijom tipa „bijeg ili borba“. Stres prate uglavnom negativni osjećaji (ljutnja, strah, tuga, bijes), koji utječu na tjelesne funkcije putem autonomnog živčanog sistema (primarno uzbuđenje u akutnom stresu preko simpatičkog pražnjenja u fazi „alarma“, uz parasimpatičku „ smirujuću“ aktivnost u fazi prestanka opasnosti, koja vraća tijelo u stanje ravnoteže) . • U toku stresa dolazi do oslobadjanja glikokortikoida ( kortizola ) iz nadbubrežne žlijezde što djeluje kao upozorenje organizmu na fiziološke promjene ili promjene u okolini , a istovremeno djeluje u cilju održavanja homeostaze . Medjutim hipersekrecija glikokortikoida može dovesti do razvoja fizioloških i psihičkih disfunkcija . Neadekvatna regulacija stresa, nalazi se u osnovi sistemskih bolesti ( kolitis , astma , hipertenzija ) , afektivnih bolesti ( depresija ,posttraumatski stresni poremećaj i drugi oblici anksioznih poremećaja ) i neurodegenerativnih bolesti (Alchajmerova bolest). Razvoj ovih bolesti mogao bi biti u vezi sa produženim incijalnim adaptivnim odgovorom na diskretni stresni stimulus. Sekrecija glikokortikoida je vezana za hipotalamus hipofiza nadbubreg osovinu (HPA osovina), koja je pod kontrolom brojnih struktura koje kordinišu sekreciju sa dejstvom stresnih stimulusa (limbički sisstem). • Centralna kontrola sekrecije glikokortkoida regulisana je od strane neurona hipotalamusa, koji sintetišu kortikotropin – oslobađajući hormon (CRH), koji potom djelujući na ćelije hipofize dovodi do oslobađanja adrenokortiktropnog hormona (ACTH). Povećana koncentracija ACTH u krvi dovodi do povećane sinteze i oslobađanja glikokortikoida iz kore nadbubrežne žlijezde. Jačina odgovora HPA osovine u stanju stresa , ograničena je hormonski i neuralnim mehanizmima, čiji je cilj održavanje nivoa glikokortikoida u normalnim granicama. • Prekomjerna aktivnost HPA osovine ostavlja snažne posledice na funkciju štitne žlijezde i jajnika. Uporedo s CRH, hipotalamus luči i prolaktin popularno nazvan hormon stresa. Prolaktin ima snažno inhibirajuće dejstvo na produkciju TSH (tireotropin) – hormona koji omogućuje pravilnu funkciju štitne žlijezde te remeti izlučivanje gonadotropin relasing hormona koji reguliše kontrolu izlučivanja FSH (folikulo stimulirajući hormon) LH (luteinzirajući hormon), hormona koji su odgovorni za pravilnu funkciju jajnika. • Ukoliko je naš organizam izložen prevelikom ili predugom stresu centri u mozgu postaju zagušeni neugodnim porukama koje prenose hormoni stresa te nastaje manjak neurotransmitera. Ekscitatorni neurotransmiteri stresa koji su odgovorni za dobro osjećanje i motivaciju su kateholamini (adrenalin, noradrenalin), dopamin, serotonin, glutamat, endogeni opioidi, dok je glavni inhibitorni neurotransmiter GABA koja inhibira HHA-os. Noradrenalin (NA) se luči u lokusu ceruleusu i u nadbubrežnoj žlijezdi, a utiče na kardiovaskularnu aktivaciju, davanje elana, volje, motivacije, fokusirane pažnje. Započinje niz metaboličkih procesa u akutnom stresu koji omogućavaju veću raspoloživost energije vitalnim organima da izdrže neposrednu opasnost, organizam „izgara“. Pad nivoa NA u hroničnom stresu dovodi do umora, tromosti, pasivnosti te niza tjelesnih simptoma vezanih za poremećaj simpatičkog sistema. • Dopamin (DA) utiče na pažnju, memoriju, i motivaciju, i kontrolu boli. Pad koncentracije DA u stresu do-vodi do smanjenja ugodnosti, poremećaja koncentracije, sniženja praga reakcije na bol, pada motivacije, motiliteta. Uz navedeno, dolazi do pojave psihotičkih simptoma s paranoidnim idejama, osjećajem progonjenosti, sumnjičavosti. Serotonin (5-HT) „hormon sreće“ odgovoran je za osjećaj ugodnosti, sreće, spokoja, zaštićenosti. Serotonin je odgovoran za niz psihičkih simptoma (intruzivne misli, strah, afektivna otupjelost, izbjegavajuće ponašanje), a pad njegove koncentracije dovodi do iritabilnosti, agresivnosti, nesanice, depresivnosti, umora, im-pulzivnosti, suicidalnosti. Acetilholin (Ach) ima vodeću ulogu u procesu pamćenja, rasprostranjen je u korteksu i hipokampusu. Pad njegove koncentracije dovodi do autonomne disfunkcije, noćnih mora, sindroma demencije. • Integracija odgovora HPA osovine tokom stresa odigrava se interakcijom između stres – senzitivnih moždanih područja i neuroendokrinih neurona paraventrikularnog jedra hipotalamusa. Hipokampus inhibiše aktivnost HPA osovine uključujući bazalnu i cirkadijalnu sekreciju kordikosterona, pored započinjanja i okončavanja stresnog odgovora. Suprotno hipokampusu, amigdaloidni kompleks uglavnom ima ekscitatornu ulogu u regulaciji HPA osovine tokom stresnog odgovora. • Djelovanje navedenih hormona nastaje prema biohemičaru Hansu Seliju koji je alarmnu reakciju organizma označio terminom „sres“ opšti adaptacioni sindrom u kome se razlikuju u tri faze: • 1. Faza uzbune; • 2. Faza otpora; • 3. Faza iscrpljenja. • • U fazi uzbune (alarma) organizam je u cjelini zahvaćen povećanim izlućivanjem kortikosteroida. Za vrijeme faza otpora (rezistencija) smanjuje se izlučivanje kore nadbubrežne žlijezde, a u reakciji na stres uključeni su samo jedan ili nekoliko organskih sistema odnosno fizioloških procesa . Faza iscrpljenja nastaje iscrpljenjem organskog sistema koji se odupire stresu; tada se opet povećava izlučivanje kortikosteroida i uključuje cijeli organizam. Stres djeluje i na imunološki sistem, složeni tjelesni sistem koji štiti organizam od stranih antigena. U početnoj fazi stres stimuliše a u kasnim fazama dugotrajni stres potiskuje djelovanje imunuloškog sistema. Psihoneuroneuroimunologija je naučno područje koje pokušava rastumačiti odnos emocija, kognitivnih procesa, neuroendokrinog i imunološkog sistema. Prema temeljnom modelu, stres pobuđuje njegativne emocije koje dovode do neuroendokrinih i imunoloških promjena organizma značajnih za zdravlje. Jedna od pretpostavki psihoneuroimunologije da čulni sistem štiti organizam od vidljivih opasnosti, dok ga imunološki sistem štiti od onih nevidljivih. Ta dva sistema povezuju neurotransmiteri, hemijske supstance koje prenose nadražaje unutar nervnog sistema. Negativno djelovanje stresa na imunološki sistem djelom je posledica izlučivanja kortikosteroida, a dijelom alterativnih mehanizama koji se intezivno istražuju. Doživljaj stresa smanjuje proizvodnju specifičnih antitela, aktivnost odbrambenih ćelija, a oslabljen imunitet dobra je podloga za razvoj mnogih bolesti. Smatra se vrstom „društvenog otrova“. Reakcijom na stres se nazivaju sve fiziološke i psihološke promjene (biološki odgovor) te promjene u ponašanju (bihevioralni odgovor) koje se dešavaju u organizmu nakon izlaganja stresoru . 1) Fiziološke reakcije i fizički simptomi akutnog stresa: • • • • • • • • • • • • • • • Porast krvnog pritiska Porast srčanog ritma, tahiaritmije i palpitacije Porast vrijednosti glukoze, porast vrijednosti holesterola Ubrzano disanje Povećani koagulabilitet i viskozitet krvi uz aktivaciju trombocita Vegetativne reakcije s hladnim i vlažnim dlanovima, midrijaza Vazokonstrikcija površinskih arterija sa ciljem preusmjerenja cirkulacije ka najvažnijim mišićima i pojačanom funkcijom vitalnih organa (u situaciji „borbe“pojačan dotok krvi u gornje ekstremitete, a u reakciji „bijega“ pojačan protok u nogama) Sposobnost dilatacije krvnih žila oštećena Disfunkcija endotijela i zadebljanje zida krvnih žila ,“thickness” – nastanak plaka Povećana propustnost krvno-moždane barijere za razne supstance Digestija se zaustavlja (ostipacija ili proliv) Povećana mišićna napetost (vilice I potiljak što dovodi do glavobolje) Reproduktivni (seksualni) hormoni su suprimirani Smanjena je reakcija na bolne nadražaje Izmijenjen je imunološki odgovor s pojačanom upalnom reakcijom • 2) Psihičke reakcije na stres (emocionalne, kognitivne i bihevioralne) • a) Emocionalne: ljutnja, strah, tjeskoba, potištenost, depresija, ogorčenost, nesanica, preosjetljivost, iritabilno odgađanje, kriticizam, cinizam, osjećaj bespomoćnosti, beznađa, bezvrijednosti, nerazumijevanja od strane okoline, gubitak apetita, prejedanje, gubitak seksualne želje, izolovanje i povlačenje, nesigurnost, nekritičnost • b) Kognitivne: poremećaj pažnje, koncentracije, memorije, promjene u prosuđivanju i kritičnosti, loša percepcija • c) Bihevioralne: ovisnički oblici ponašanja - ekstremno pušenje, povećana konzumacija alkohola, lijekova i droga, povećano uzimanje hrane bogate ugljikohidratima i mas-noćama („fast food“), zanemarivanje odgovornosti, površno obavljanje obveza, nemo-tivisanost za posao, zanemarivanje lične higijene, onihofagija, fizički inaktivnost PROFESIONALNI STRES • Stresovi koje ljudi doživljavaju na poslu spadaju u kategoriju tzv. profesionalnih stresova . Profesionalni stres se vezuje za nezadovoljstvo i neprilagodjenost na poslu , kao i za samu težinu i sadržaj obavljanja poslova . Profesionalni stres najčešće se definiše u okviru modela radnog naprezanja , koje se manifestuje kao niz štetnih fizioloških,psiholoških i bihevioralnih reakcija zaposlene osobe na situacije u kojima zahtjevi na poslu nijesu u skladu sa njihovim mogućnostima , sposobnostima i potrebama . najkraće rečeno , profesionalni stres ili stres na radnom mjestu jeste štetna reakcija organizma na štetne faktore sredine . Koncept stresnih štetnih faktora odnosi se na različite uticaje koji proističu iz sadržaja posla , organizacije rada i radne sredine , a njihova štetnost se ispoljava opštim i specifičnim obrascima fizioloških , emocionalnih , kognitivnih i bihevioralnih reakcija organizma , označenih kao stresna reakcija organizma , koja izlazi iz okvira tzv. normalne ili uobičajene reakcije na optimalne radne zahtjeve i uslove . prema tome , nema stresne ( štetne ) reakcije bez pretjeranih ili štetnih uslova , niti atribut štetnosti mogu dobiti faktori koji ne izazivaju pretjeranu, tj. štetnu ( stresnu ) reakciju organizma . Očigledno je da se u ovom modelu stresa podrazumijeva kauzalna interakcija štetnih uzoraka ( stresora ) i negativnih posledica ( stresne reakcije ), pri čemu se koristi cirkularni model objašnjenja i reciprocitet značenja . • • • Profesionalni stres , stres na radu, poslovni stres – bez obzira koji naziv koristimo , govorimo o istom fenomenu .Značaj proučavanja stresa na radu u savremenim uslovima višestruk je .Stres kao socijalni , medicinski i psihološki problem narušava zdravlje i radnu sposobnost zaposlenih . Utvrdjeno je da su posljedice stresa na emocionalnom planu negativne emocije koje se ispoljavaju u vidu apatije, anskioznosti, depresivnosti i agresivnosti. Posljedice na kognitivnom planu su smanjenje sposobnosti, koncentracije, misljenja, pamcenja i rjesavanja problema. Posljedice na behivoralnom planu odnose se na neprilagodjeno i neadekvatno ponasanje na radnom mjestu koje se manifestuje na razne načine počev od gundjanja I verbalnog izražavanja nezadovoljstva preko razlicitih oblika negativnih akata ponasanja, pa sve do otvorene sabotaže, prijetnje, agresivnosti I napuštanja posla. Svi ovi prethodno navedeni oblici ponašanja i reagovanja ako duže traju ili se učestalo ponavljaju dovode do posledica na zdrastvenom planu , što se manifestuje padom imuniteta, povećanom podložnošću različitim prehladama, gripoznim stanjima, brzim zamaranjem, psihosomatskim bolestima I nesrećama na radu. Posljedice stresa na radu se mogu posmatrati I na organizacionom I proizvodnom planu: smanjen radni učinak, povećanje fluktuacije, radni apsentizam. UZROCI STRESA NA RADU • Šta prozrokuje stress na radu, tj koji su izvori stresa na radu takođe je bitno pitanje u psihologiji rada I medicine rada. Znajući izvore stresa u mogućnosti smo da predvidimo njegov uticaj na čovjeka, ali I da utičemo na sam izvor u onim situacijama gdje je to moguće, što je jedan od osnovnih zadataka psihologije rada I medicine rada. Empirijska istraživanja pokazuju da su izvori stresa na radu mnogobrojni, tako da ih različiti autori svrstavaju u različite kategorije. Prema Mejtensonu izvori stresa na radu mogu se podijeliti na tri grupe: personalni, interpersonalni I organizacioni. • Veliki broj istraživača ukazuje na značaj individualnih razlika u stresnom reagovanju, tako da se od personalnih faktora do sada najviše izučeni: tipovi ličnosti, životno iskustvo, mehanizmi odbrane, strategija prevladavanja I demografske karakteristike. • Međuljudski odnosi na radu mogu biti veoma bitni uzroci stresa. Uslovi koji definišu ovu grupu stresova su socijalna ili fizička izolacija, loši odnosi sa nadređenima, međusobni sukobi, nedostatak socijalne podrške I sl. • Od organizacionih faktora koji utiču na pojavu profesionalnog stresa u literaturi su najčešće spominjani: vrsta posla, radno vrijeme, neuslađenost sadržaja posla, uvođenje novih tehnologija, konfliktnost profesionalnih uloga, strah od gubitka posla I loši fizički uslovi radne sredine. • Vrsta posla kojom se pojedinac bavi jedan je od bitnih stresogenih faktora. Postoje zanimanja koja su podložnija stresu nego neka druga. U to grupu zanimanja spadaju ona zanimanja koja zahtijevaju veliku odgovornost I brigu za druge ljude – npr. Kontrolor letova, menadžeri firmi, medicinski radnici. Stresogeniji su oni poslovi koji podrazumijevaju odgovornost za živote drugih ljudi nego oni koji podrazumijevaju za stvari materijalne prirode. Međutim, I odgovornost za velike materijalne vrijednosti koja se srijeće kod ljudi koji rade u bankama, kod brokera u berzama, kod cuvara neprocijenjivih vrijednosti, svrstava ova zanimanja u kategoriju zanimanja sa visokim stresom. Isto tako rad sa posebnim kategorijama ljudi, koji obavljaju psiholozi, socijalni radnici, zatvorski cuvari, zdravstveni radnici, salterski radnici, policajci podrazumijeva visok nivo stresa. • Širi pregled istraživanja pokazuje da se u najstresogenijim profesijama kod nas svrstavaju poslovi hirurga, kontrolora leta, pilota, novinara, sportskog trenera, ekstremnih sportista, rudara, ljudi koji rade na velikim visinama, zatim psiholozi, policijajci, ljudi iz svijeta finansija, poslovi vezani za edukaciju i obrazovanje, medicinsko osoblje, pripadnici specijalnih jedinica i slično. • Poslovi koji se obavljaju po smjenama, kao i oni poslovi gdje se zahtijeva produženo radno vrijeme takođe utiču na pojavu stresa. Preporučuje se da se na poslu neđeljno provodi maksimalno 40h, ali u modernom društvu ovaj broj sati rada itekako često premasuje zbog konkurentske prednosti. Jedna studija (Arnold and co.) otkrila je na grupi pacijenata oboljelih od infarkta miokarda da je više od 25% njih radilo 2 posla istovremeno, što potvrđuje da je preotperećenost poslom izvor stresa. • Rad u smjenama je način rada neizbježan u razvijenom društvu, ali on nosi niz negativnih posljedica po zdravlje I socijalni život pojedinca. Negativni efekti rada u smjenama su brojni a naročito loš uticaj ima stalna rotacija smjena, pri čemu se najčešće navode sljedeće posljedice: poremećaj sna, poremećaj apetita I varenja, učestali razvodi, smanjena aktivnost u društvenim I religijskim zajednicama, rjeđi kontakt sa prijateljima, povećan broj nesreća. • Neusklađenost sadržaja posla sa sposobnostima I interesovanjima pojedinaca takođe može biti izuzetno veliki problem. Ako pojedinac obavlja poslove koji nisu u skladu sa njegovim mogućnostima, tj kada su suviše jednostavni u odnosu na ono sto pojedinac “može I umije” onda je on svakako nezadovoljan poslom I ispoljava neprilagođeno ponašanje. Kada ljudi treba da obavljaju poslove koji prevazilaze njihove mogcnosti, to za njih predstavlja veliko intelektualno I emocionalno opterećenje. U takvim situacijama se doživljava neuspijeh na poslu što je značajan izvor stresa. Uvođenje novih tehnologija naročito pogađa starije radnike, koji treba da mijenjaju dugogodišnji način rada I da se prilagode novom načinu, koji je brži I zahtijeva novo učenje I obučavanje. Savremena informaciona tehnologija opterećuje ljude brojnim informacijama. • • Konfliktnost profesionalnih uloga je situacija u kojoj postoje kontradiktorni I nekompatibilni zahtijevi upućeni istoj osobi, tako da odgovaranje na jedan skup zahtijeva otežava ispunjenje drugog. Tu se javlja problem koji nazivamo dvosmislenost ili nejasnost uloge izostanak jasnog određenja načina obavljanja posla. Nejasnoća uloge je uzrokovano nejasno postavljenim ciljevima kao I time što nije jasno određen lični nivo postignuća. Nejasnost uloge uzrokuje smanjenje samopouzdanja, smanjenje zadovoljstva životom uopšte I češće izražavanje napetosti. Pored konfliktne I nejasne uloge, I preopterećenje radne uloge predstavlja značajan izvor stresa jer podrazumijeva prevelika očekivanja upućena zaposlenim u vezi sa njegovim aktivnostima, a s obzirom na njegove sposobnosti I vrijeme kojim raspolaže. Većinu fizičkih stresora moguće je objektivno mjeriti I dozirati prema dozvoljenim granicama, pa je zato lako kontrolisati I nadgledati ovu vrstu izvora stresa na radu. Fizički stresori u radnoj sredini medicina rada svrstava u poznate kategorije kao mehaničke, biološke, hemijske, mikroklimatske I radiološke štetnosti. Pored navedenih faktora koji dovode do poslovnog stresa, za bolje sagledavanja I razumijevanje stresa na radu neophodno je obuhvatiti I širi socijalni kontekst. Psihosocijalni stresovi su vezani za širu socijalnu sredinu I uslove života koji se posebno odražavaju na doživljaj profesionalnog stresa. U ovu grupu spadaju različiti individualni problem koje pojedinac ima u porodici, životne faze kroz koje prolazi, bolest, stambene I materijalne prilike, iznenadni životni događaji, sukobi sa ljudima u okruženju, nagle socijalne promjene, opšte društvene I ekonomske prilike. POREMEĆAJI PONAŠANJA KAO POSLJEDICA STRESA NA RADU • Veliki broj istraživanja je pokazao da stresni događaji na poslu utiču na mentalno I fizičko zdravlje radnika. Utvrđena je veza izmedju stresa na radu I različitih infektivnih, kardiovaskularnih, respiratornih, gastrointestinalnih I autoimunih poremećaja. Osim tih poremećaja postoji veza stresa na radu sa različitim psihopatološkim entitetima, poput somatizacionog sindroma, anksioznosti, depresije I sl. Agresivnost, nesanica, poremećaj ishrane I zloupotreba psihoaktivnih supstanci samo su neki od fenomena koji mogu za svoj uzročni factor imati intezivna stresna doživljavanja. • Bihevioralno zdravlje predstavlja odnos između nečijeg ponašanja I pozitivnih I negativnih zdravstvenih ishoda. Iako postoji određeno preklapanje između bihevioralnog I mentalnog zdravlja kod bihevioralnog zdravlja veći akcenat se stavlja na samo ponašanje u odnosu na psihološke faktore koji mu leže u osnovu. Pored opšteg bihevioralnog zdravlja u medicini I psihologiji rada koristi se I termin profesionalnog ili okupaciono zdravlje, koje se odnosi na vezu između nečije izloženosti fizičkim, hemijskim, biološkim I psihosocijalnim stresorima povezanim sa zdravstvenim ishodima, kao I sa načinom I kvalitetom ispunjavanja profesionalnih ciljeva. Od brojnih poremećaja ponašanja koji mogu biti uslovljeni stresom na radu do sada su najviše ispitivani problem zloupotrebe alkohola I opojnih droga, zatim problem sa spavanjem I ishranom, agresivno ponašanaje, radoholizam, poremećaj u porodičnim odnosima, pojava depresije I anksioznosti. • PREDUZIMANJE MJERA • Nakon identifikacije uzroka I procjene njihovih posljedica, poslodavci I uprava treba da utvrde odgovoarajuće mjere kompanije u cilju eliminacije negativnih posljedica stresa. • Kombinacija organizacionih promjena I menadžmenta stresa je najčešće najkorisniji pristup za prevenciju stresa na radnom mjestu. I kompanije I radnici mogu da primjene strategije na nivou kompanije I individualnom nivou. Generalno, strategije na nivou kompanije uključuju procedure za promjenu radnih zaduženja I razne programe za asistiranje zapošljenima (Employee Assistance Programs u Evropskoj Uniji). Na individualnom nivou strategije uključuju uzimanje odmora. Intervjuisanje radnika periodično takođe pomaže da poslodavci shvate da li je opterećenje na radnicima preveliko I da li radno mjesto odgovara zaposljenom. • Pobrinuti se da je opterećenje u skladu sa mogućnostima I resursima zapošljenog • Definisati radno mjesto tako da ima smisla, da stimuliše I da daje prilike zapošljenom da koristi svoje vještine. • Jasno definisati zaduženja I odgovornosti zapošljenog. • Dati zapošljenima šansu da učestvuju u odlukama I akcijama koje se tiču njihovih poslova. • Unaprijediti komunikaciju I smanjiti nesigurnost oko razvijanja karijere I budućih projekata na poslu. • Omogućiti socijalnu interakciju između zapošljenih. • Formulisati pravila I odredbe za eliminaciju diskriminacije (rasno, polno, nacionalno, religijsko) • Dovođenje eksternog konsultanta da bi predložio novi pristup rješavanju konstatnih problema. • Podržavanje veze između posla I ličnog života kroz porodične I prijateljske olakšice I polise. • U slučaju dobro organizovanih i sprovedenih mjera prevencije, nisu postignuti zadovoljavajući rezultati, za zapošljene koji pate od posljedica stresa na radnom mjestu, poslodavci su dužni da obezbijede adekvatnu pomoć stručanjaka u cilju što bržeg oporavka zapošljenih. • U tom smislu se savjetuje uključivanje: • • • • • Psihologa I psihoterapeuta Oragnizacija stručnih savjetovališta Psihijatrijska pomoć Rehabilitacija uz stručni medicinski nadzor Hospitalizacija I intenzivno liječenje u najtežim slučajevima
© Copyright 2024 Paperzz
