Σκέφτομαι … πιστεύω … νιώθω … φοβάμαι … θέλω … μπορώ … δεν ξέρω … ίσως να … (Προγράμματα συναισθηματικής και κοινωνικής υγείας) Ζάρρα-Φλούδα Μαρία ο 1 Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων, [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία περιγράφεται η υλοποίηση δύο παρεμβατικών καινοτόμων προγραμμάτων που στόχο έχουν να ανταποκριθούν στην κάλυψη συναισθηματικών και κοινωνικών αναγκών των παιδιών. Τα προγράμματα εφαρμόζονται σε συνεργασία με αντίστοιχους ειδικούς επιστήμονες. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο πρόγραμμα «Βήματα στη ζωή» είναι ένα πρόγραμμα ανάπτυξης ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, που επιδιώκει την ενεργό εμπλοκή των γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία, αφού τους μετατρέπει σε συνεχιστές της εκπαίδευσης του παιδιού τους στις διδαγμένες από τον εκπαιδευτικό δεξιότητες. Εφαρμόζεται στις τάξεις Α΄ και Β΄ (επιστημονικοί υπεύθυνοι: Κούτρας Β., καθηγητής Τμ. Νηπιαγωγών και Φείδη Ερασμία, MSc). Το δεύτερο πρόγραμμα «Διαπροσωπικές σχέσεις από το Εγώ στο Εμείς – ΙΙΙ» εφαρμόζεται για τρίτη συνεχή σχολική χρονιά από την Στ΄ τάξη. Το πρόγραμμα αποτελείται από έξι θεματικές, με στόχους να γνωρίσουν οι μαθητές πλευρές του εαυτού τους, καθώς και ομοιότητες και διαφορές με τους άλλους, να κατανοήσουν τον εαυτό τους σε σχέση με τους φίλους, να θέσουν κριτήρια με τα οποία επιλέγουν τους φίλους τους, να ενημερωθούν και να ευαισθητοποιηθούν για τις αιτίες, τις επιπτώσεις και την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, να γνωρίσουν τα οφέλη αλλά και τους κινδύνους από τη χρήση του διαδικτύου, να δουν το γεγονός ότι μεγαλώνουν ως μια φυσική διαδικασία που αφορά όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Οι παραπάνω κεντρικές δράσεις του σχολείου μας όχι μόνο προάγουν την ψυχοκοινωνική υγεία των παιδιών αλλά δημιουργούν συνέργειες μεταξύ εκπαιδευτικών-μαθητών-γονέων απαραίτητων για το θεσμό του Νέου Σχολείου. Λέξεις κλειδιά: κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη. 1. Εισαγωγή Το Νέο Σχολείο σύμφωνα με τη δική μας οπτική οφείλει να είναι ένα δυναμικό πεδίο που δεν θα έχει μονόπλευρο προσανατολισμό στη διδακτική διαδικασία και πιο συγκεκριμένα στην παροχή μόνο γνώσεων. Αντίθετα θα πρέπει να προάγει την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, τη διαμόρφωση πρότυπων συμπεριφοράς, την προώθηση κοινωνικών στάσεων και εντέλει την ολόπλευρη ανάπτυξή τους. Βασικό μας αξίωμα είναι η κατανόηση του ψυχισμού των παιδιών, η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησής τους, καθώς και η απόκτηση και βελτίωση δεξιοτήτων ζωής που μπορούν να προάγουν θετικές στάσεις και συμπεριφορές, όπως κοινωνικότητα, ανάπτυξη καλών διαπροσωπικών σχέσεων, αποτελεσματική επίλυση συγκρούσεων και καλύτερη επικοινωνία. Πιστεύουμε σε ένα αποτελεσματικό σχολείο που το ενδιαφέρον του δεν επικεντρώνεται μονομερώς στην σχολική επίδοση. 2. Βασικές έννοιες Αυτοαντίληψη: Αν και υπάρχει μια ποικιλία ορισμών που χρησιμοποιούνται για την έννοια της αυτοαντίληψης, η πλειοψηφία των ειδικών συμφωνεί ότι η αυτοαντίληψη είναι το σύνολο των γνωστικών σχημάτων-στάσεων που διαμορφώνει ένα άτομο για τον εαυτό του. Είναι η 28 Πρακτικά 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης μορφή του προσωπικού του εγώ, δηλαδή ο παραστατικός κύκλος του ατόμου για τον εαυτό του, πάνω στον οποίο διαμορφώνει τις σχέσεις του με το περιβάλλον και τους συνανθρώπους του. Παράγοντες της αυτοαντίληψης είναι η οικογένεια, το σχολείο, το πολιτισμικό περιβάλλον, η προσωπική ιστορία και η εξωτερική εμφάνιση. Αυτοεκτίμηση: Με τον όρο αυτοεκτίμηση αναφερόμαστε στη συναισθηματική συνιστώσα του εαυτού ή με άλλα λόγια στην αξιολογική διάσταση του ατόμου απέναντι στον εαυτό του (Wells και Marwell, 1976), η οποία μπορεί αν είναι θετική ή αρνητική και να οδηγήσει αντίστοιχα το άτομο σε υψηλή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αγωγή υγείας: Είναι η εκπαιδευτική διαδικασία που αποβλέπει στη διαμόρφωση προτύπων συμπεριφοράς, τα οποία οδηγούν στην προάσπιση, προαγωγή και βελτίωση του επιπέδου υγείας. (WHO, 1984 / Κουρμούση Ν., Κούτρας Β. 2011) Κοινωνική υγεία: Καθοδηγεί τους μαθητές στην ανάπτυξη δεξιοτήτων φιλίας, συνεργασίας, ενσυναίσθησης και αποφυγής συγκρούσεων, που τους επιτρέπουν να δομούν και να διατηρούν υγιείς κοινωνικές σχέσεις και να συνεργάζονται για την επίτευξη κοινών στόχων. Συναισθηματική ή ψυχική υγεία: Ενισχύει την αυτοεκτίμηση, την ικανότητα αυτοελέγχου και διαχείρισης των συναισθημάτων, αλλά και τη φροντίδα του εαυτού. Κοινωνικοσυναισθηματική μάθηση: Είναι η διαδικασία μέσα από την οποία τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες αναπτύσσουν τις δεξιότητες τις στάσεις και τις αξίες οι οποίες είναι αναγκαίες για την απόκτηση της κοινωνικοσυναισθηματικής επάρκειας. (Elias, Zins, Weissberg, Frey, Greenberg / Κουρμούση Ν., Κούτρας Β. 2011) Κοινωνικοσυναισθηματική επάρκεια: Είναι η ικανότητα κατανόησης, διαχείρισης και έκφρασης των κοινωνικών και συναισθηματικών πλευρών της ζωής μας, με τρόπους τέτοιους που διευκολύνουν την επιτυχή ολοκλήρωση στόχων όπως η μάθηση, η δημιουργία σχέσεων, η επίλυση των καθημερινών προβλημάτων και η προσαρμογή στις πολύπλοκες απαιτήσεις της γενικότερης εξέλιξής μας (Elias, 1997 / Κουρμούση Ν., Κούτρας Β. 2011). Περιλαμβάνει την αυτοεπίγνωση, τον έλεγχο της παρορμητικότητας, τη συνεργασία, τη φροντίδα του εαυτού και το ενδιαφέρον για τους άλλους. Προγράμματα κοινωνικοσυναισθηματικής αγωγής στο Σχολείο μας Είναι προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης που εφαρμόζονται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς του σχολείου μας μετά από επιμόρφωσή τους, σχετικά με το θεωρητικό υπόβαθρο, το περιεχόμενο και τον τρόπο εφαρμογής. Κατά την διάρκεια εφαρμογής τους παρέχεται εποπτεία από τους αντίστοιχους ειδικούς επιστήμονες των προγραμμάτων και απευθύνονται σε όλους τους μαθητές. 3. Δομή και περιεχόμενο του Προγράμματος «Βήματα στη ζωή» Πρόκειται για ένα πρόγραμμα παρέμβασης Ατομικών και Κοινωνικών δεξιοτήτων που στόχο έχει να διδαχθούν τα παιδιά το πώς να σκέφτονται και να αποκτήσουν εκείνες τις δεξιότητες, που θα τα βοηθήσουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Να αποφεύγουν τις συγκρούσεις, να λειτουργούν με ενσυναίσθηση και γενικότερα να βρίσκουν λύσεις για τα προβλήματά τους. Αναμενόμενα οφέλη για τα παιδιά είναι η ενίσχυση της αυτοαντίληψης και της αυτοεκτίμησής τους, η μείωση της επιθετικότητας και των συγκρούσεων, η καλύτερη επίλυση των προβλημάτων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων άρνησης και διαπραγμάτευσης και η βελτίωση της μαθησιακής τους επίδοσης. Αναμενόμενα οφέλη για τον εκπαιδευτικό η δημιουργία παιδαγωγικής σχέσης με τους μαθητές του και θετικού κλίματος στην τάξη, η καλύτερη κατανόηση των συμπεριφορών των παιδιών επομένως και η κάλυψη ψυχοκοινωνικών αναγκών τους και η μείωση του χρόνου για τη διαχείριση επιθετικών συμπεριφορών και συγκρούσεων. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υλοποιείται την τρέχουσα σχολική χρονιά − με την προοπτική να συνεχιστεί και την επόμενη στις τάξεις Α΄ και Β΄. Υπεύθυνες εκπαιδευτικοί υλοποίησης του Σκέφτομαι … πιστεύω … νιώθω … φοβάμαι … θέλω … μπορώ … δεν ξέρω … ίσως να… 29 προγράμματος είναι η κ. Στρατηδάκη Σοφία (δασκάλα της Α΄ τάξης) και η κ. Μάκη Αικατερίνη (δασκάλα της Β΄ τάξης). Ειδικοί επιστήμονες-καθοδηγητές του προγράμματος είναι ο κ. Βασίλης Κούτρας, καθηγητής Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Επιστημονικός Διευθυντής του κέντρου πρόληψης εξαρτήσεων «Σχεδία», η κ. Νάντια Κουρμούση με MSc στην προαγωγή της υγείας και η Φείδη Ερασμία MSc ψυχοπαιδαγωγός. Το πρόγραμμα επιμερίζεται σε 19 συναντήσεις: ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1 η Γνωριμία, Φιλοφρονήσεις, Κανόνες συμπεριφοράς. 2 η Ίδιο - διαφορετικό. Είμαστε Διαφορετικοί, αλλά και Μοναδικοί. 3η Επανάληψη (αν κάτι κρίνετε ότι πρέπει να επαναληφθεί για να εμπεδωθεί). 4 η Συναισθήματα: Χαρούμενος-Λυπημένος. Τι μας αρέσει 5 η Είμαι θυμωμένος. Πως διαχειρίζομαι το θυμό μου; 6η Φοβάμαι-Νιώθω ασφαλής. Κρατάω μυστικά. 7 η Ακούω το σώμα μου, Μαθαίνω να λέω όχι. 8 η Νοιάζομαι-βοηθώ, κατά λάθος ατυχήματα. 9 η Νιώθω περήφανος - ενίσχυση προσοχής. 10η Είναι πιθανό – Ίσως - Επειδή, απογοητευμένος. Τα συναισθήματα αλλάζουν όπως και οι προτιμήσεις μας … 11η Αγαπώ-Μισώ, Ζηλεύω… 12η Είναι δίκαιο. Ανυπόμονος - διαχείριση της αναμονής. 13η Τι μπορούμε να κάνουμε για να επιλύσουμε ένα πρόβλημα, ποιο είναι το πρόβλημα; 14η Προτιμήσεις-Λύσεις. Χρονική ακολουθία - Συνέπειες, Αίτια –Αποτελέσματα. 15η Είναι καλή ιδέα - συνέπειες των πράξεών μας. 16η Λύνουμε τα προβλήματα μόνοι μας; Τι μπορώ να κάνω όταν μου παίρνουν το παιχνίδι; 17η Τι μπορώ να κάνω όταν με κοροϊδεύουν, παίζουμε και φερόμαστε δίκαια - Ίσα δικαιώματα. 18η Πώς μπορώ να μπω σε μια παρέα. Πώς μπορούμε να είμαστε όλοι ευχαριστημένοι σε μια παρέα; 19η Κλείσιμο προγράμματος 3.1. Στρατηγικές υλοποίησης του προγράμματος Η χρήση προτύπων Αποτελεί μια πολύ δυναμική στρατηγική διδασκαλίας, καθώς το πρότυπο του δασκάλου κατέχει σημαντική θέση και αποτελεί σημαντική στρατηγική στη διδασκαλία των δεξιοτήτων. Έτσι τα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν ενσυναίσθηση ή να κάνουν χρήση των ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, εάν δουν ότι οι δάσκαλοί τους και άλλοι σημαντικοί ενήλικες τις εφαρμόζουν. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί παρακολουθεί ένα δάσκαλο να ακολουθεί φωναχτά τα Βήματα για την Επίλυση των Προβλημάτων, αυτό δρα ως ισχυρό κίνητρο, για να κάνει και αυτό το ίδιο. Η χρήση του βοηθού Προκειμένου να προωθήσει το Πρόγραμμα την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, χρησιμοποιεί 30 Πρακτικά 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης το «αξίωμα» του Βοηθού. Το παιδί Βοηθός θα είναι πράγματι βοηθός μέσα στην τάξη όχι μόνο κατά τη διάρκεια του Προγράμματος, αλλά όλης της σχολικής μέρας. Σε κάθε μάθημα θα κληρώνεται ένα διαφορετικό παιδί για να γίνεται Βοηθός, ο οποίος θα φτιάχνει έναν πίνακα τον «Πίνακα του Βοηθού», που θα είναι μόνιμα αναρτημένος στον τοίχο. Σε αυτό τον πίνακα θα πρέπει να παρουσιάζονται κάποια σημαντικά στοιχεία για το μαθητή που θα είναι κάθε φορά «Βοηθός», όπως φωτογραφίες του, ζωγραφιές του, αγαπημένο του παιχνίδι ή ενδιαφέροντά του. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός στο τέλος του μαθήματος να αφιερώσει λίγο χρόνο και να αναφερθεί επιγραμματικά σε αυτό. Η συνεργασία με την οικογένεια Απαραίτητο στοιχείο του προγράμματος είναι και η συνεργασία του εκπαιδευτικού με την οικογένεια των μαθητών, που απαιτεί λεπτούς και προσεκτικούς χειρισμούς ώστε να διατηρηθούν οι ισορροπίες. Είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για τη μεταφορά της μάθησης στο σπίτι, παρέχοντας συμβουλές, υποδείξεις, αλλά και ακριβείς οδηγίες, που θα βοηθήσουν τους γονείς να επιτύχουν με ασφαλή τρόπο την επικοινωνία και τη συνεργασία με την οικογένεια του μαθητή. Μέσω των επιστολών με τις οποίες οι εκπαιδευτικοί ενημερώνουν τους γονείς για το περιεχόμενο του μαθήματος, οι οικογένειες θα μπορούν να παρέχουν στα παιδιά τους περαιτέρω εξάσκηση. H συνεργασία των εκπαιδευτικών Προκειμένου να προγραμματιστούν οι συναντήσεις και να γίνουν ανταλλαγές απόψεων σε κάθε θεματική, οι εκπαιδευτικοί των τάξεων Α΄ και Β΄ κάνουν ομάδες εργασίας κάθε Παρασκευή με την καθοδήγηση της ψυχοπαιδαγωγού κυρίας Φείδη. 3.2. Τα εργαλεία του Προγράμματος Το κουνελάκι του κύκλου: Πρόκειται για μια γαντόκουκλα, την οποία κρατάει ο Βοηθός και τη δίνει κάθε φορά στο παιδί που έχει το λόγο. Κάρτες συναισθημάτων: Κάρτες που παρουσιάζουν πρόσωπα που εκφράζουν διάφορα συναισθήματα. Οι κάρτες λειτουργούν ως αφόρμηση, ώστε να εισαχθούν τα παιδιά στην έννοια του νέου συναισθήματος. Βατραχούλης: (ζωηρό, παρορμητικό). Είναι μια γαντόκουκλα του οποίου η συμπεριφορά μοιάζει με αυτή των παιδιών, όταν παρασύρονται από τα συναισθήματά τους. Σταδιακά όμως εξελίσσεται σε υποδειγματικό μαθητή. Ενδεικτικό δίπλωμα βοηθού Δίπλωμα Βοηθού Α΄ τάξης Σήμερα 19/04/2013 η δασκάλα Στρατηδάκη Σοφία και τα παιδιά της Α΄ τάξης του 1ου Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Ιωαννίνων, δίνουμε στο Μ.Μ δίπλωμα βοηθού, τον ευχαριστούμε και του λέμε: Με έναν ιδιαίτερο τρόπο μαγεύεις τους πάντες γύρω σου!!!! Τα πολλαπλά ενδιαφέροντά σου, οι ανησυχίες και η φαντασία σου συνδυάζονται με ευαισθησία, ξεχωριστούς συλλογισμούς και λογική. Μοιάζει πως έχουμε να περιμένουμε πολλά εκπληκτικά από σένα. Η δασκάλα σου κυρία Σοφία Στρατηδάκη. 3.3. Ομάδες γονέων Παράλληλα με το πρόγραμμα υλοποιούνται απογευματινές ομάδες γονέων που στοχεύουν στην προέκταση, ενίσχυση και ανατροφοδότηση των αποτελεσμάτων της εφαρμογής του προγράμματος στους μαθητές. Οι ομάδες γονέων πραγματοποιούνται κάθε Δευτέρα στο χώρο του σχολείου, είναι διάρκειας δύο ωρών και ολοκληρώνονται σε επτά συναντήσεις. Η προσέγγιση είναι βιωματική και η θεματολογία τους αφορά στις πιο κάτω ενότητες: ανάγκες Σκέφτομαι … πιστεύω … νιώθω … φοβάμαι … θέλω … μπορώ … δεν ξέρω … ίσως να… 31 γονέων και ανάγκες παιδιών στο σύγχρονο κόσμο, η σημασία της αυτογνωσίας, αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης στην ψυχοσυναισθηματική υγεία του παιδιού, η έννοια του «ιδανικού» παιδιού και του «ιδανικού» γονέα, ο έπαινος και η ενθάρρυνση, οι κανόνες και τα όρια, η επικοινωνία στην οικογένεια, η αναγνώριση των συναισθημάτων. Συντονίστρια των ομάδων είναι η κ. Ερασμία Φείδη. 3.4. Ενδεικτική παρουσίαση της θεματικής ενότητας «Θυμός» 3.4.1. Στόχοι: Όλα τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά και είναι καλό να τα έχουμε. Να αναγνωρίζουμε το θυμό στον εαυτό μας και στους άλλους. Να γίνει κατανοητό ότι οι συμπεριφορές με τις οποίες εκδηλώνουμε το θυμό μας δεν είναι όλες καλή επιλογή, άρα θα πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε σωστά το θυμό μας. 3.4.2. Τρόποι διαχείρισης του θυμού μας Δραστηριότητες: Δείχνουμε μία εικόνα με ένα κορίτσι που είναι θυμωμένο. Το παρατηρούμε και διαπιστώνουμε ότι είναι ΘΥΜΩΜΕΝΟ. − Από πού το καταλαβαίνουμε, εξωτερικά; Πώς είναι τα φρύδια του; (συνοφρυωμένα) Πώς είναι τα χέρια του; (σφιγμένα) Πώς είναι το χρώμα του; (κόκκινο) − Τι συμβαίνει μέσα μας, και γενικά στο σώμα μας, όταν είμαστε θυμωμένοι; Πώς χτυπάει η καρδιά μας, όταν είμαστε θυμωμένοι; Το πρόσωπό μας το αισθανόμαστε καυτό ή κρύο; Η αναπνοή μας είναι γρήγορη ή αργή; Η φωνή μας είναι αργή ή τρεμουλιαστή; Τα δόντια μας είναι ανοιχτά ή σφιγμένα; Το σώμα μας είναι χαλαρό ή σφιγμένο; Τα χέρια μας είναι χαλαρά ή σε γροθιές; − Τα παιδιά παρατηρούν ο ένας τον άλλον, παίρνοντας εκφράσεις θυμού. − Φτιάχνουμε λίστες με πράγματα που μας θυμώνουν (π.χ. Θυμώνω όταν κάποιος με κοροϊδεύει, με πειράζει ή όταν οι γονείς μου δε με αφήνουν να δω τηλεόραση, ή όταν ο αδελφός μου παίρνει τα παιχνίδια μου…) 3.4.3. Τεχνικές διαχείρισης του θυμού: Διαφραγματική αναπνοή (αναπνοή με την κοιλιά και όχι με το στήθος). Αφίσα με τα 3 βήματα για να ηρεμήσουμε (στάσου, σκέψου, πράξε). Χρησιμοποιήστε ένα ξεφούσκωτο μπαλόνι. Κάθε φορά που θα φυσάτε αέρα μέσα στο μπαλόνι, αυτό θα σημαίνει ότι μπαίνει μέσα στο μπαλόνι ο εκνευρισμός – πετώντας το μπαλόνι ψηλά φεύγει και ο θυμός μας … Το «μαξιλάρι του θυμού». Είτε στο σπίτι, είτε στο σχολείο, ορίστε ένα μαξιλάρι που κάθε φορά που κάποιος θυμώνει, θα μπορεί να το χτυπά με όση δύναμη θέλει. Μέτρηση μέχρι το 10, αν κάποιος είναι λίγο θυμωμένος, μέχρι το 100 αν είναι περισσότερο θυμωμένος ή αντίστροφη μέτρηση, για να απασχολήσει το μυαλό του με κάτι άλλο και να «ξεχαστεί». Ψυχοκινητικά παιχνίδια - έκφραση: Το θυμωμένο μακαρόνι Ο χορός του θυμού 32 Πρακτικά 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης 3.4.4. Επιστολή (…η) προς τους γονείς σχετικά με την ενότητα του «θυμού» Αγαπητοί γονείς, Μπήκαμε στην ενότητα που αφορά στα συναισθήματα και τη διαχείρισή τους. Τα συναισθήματα μας δίνουν πληροφορίες. Μάθαμε πως είναι όλα τους φυσιολογικά – και τα θετικά και τα αρνητικά – και είναι φυσιολογικό να τα βιώνουμε. Οι συμπεριφορές όμως διαφέρουν από τα συναισθήματα. Μερικές είναι αποδεκτές, ενώ άλλες όχι. Είναι σημαντικό το παιδί να μπορεί να αποκωδικοποιεί τα σημάδια αναγνώρισης συναισθημάτων. Έτσι θα μπορέσει να κατανοήσει και να συναισθανθεί και τους άλλους ανθρώπους. Χρειάζεται να μάθει να εκφράζει τον εαυτό του, να μιλά για τα συναισθήματά του να αναγνωρίζει τι του αρέσει και τι όχι αλλά επίσης να σέβεται και να αποδέχεται τη διαφορετικότητα. Δεν είναι υποχρεωτικό να αρέσουν σε κάθε παιδί όλα όσα αρέσουν στα άλλα παιδιά ή όλα όσα φτιάχνουν οι συμμαθητές του. Ωστόσο, μπορεί απλώς να πει ότι κάτι δεν του αρέσει, εφόσον του ζητήσουν τη γνώμη του, χωρίς όμως να κοροϊδέψει και να προκαλέσει έτσι στενοχώρια σε κάποιον άλλο. Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα φυσιολογικό και κάποιες φορές απαραίτητο, όμως οι πράξεις που προκαλούν πόνο δεν είναι. Ένα σφοδρό συναίσθημα θυμού μας κάνει να μην μπορούμε να σκεφτούμε σωστά και ενδέχεται να δράσουμε με τρόπους (πράξεις και λέξεις) που πληγώνουν εμάς ή τους άλλους. Είναι λοιπόν σκόπιμο να μάθουμε να ηρεμούμε όταν είμαστε θυμωμένοι. Ο κόσμος των παιδιών είναι ένας κόσμος δυνατών συναισθημάτων. Είναι δύσκολο στα παιδιά να ελέγχουν και να εκλογικεύουν τα συναισθήματά τους. Συχνά εκφράζουν τα έντονα συναισθήματά τους κτυπώντας, κλωτσώντας, ουρλιάζοντας, πετώντας πράγματα… Η διαδικασία μάθησης διαχείρισης θυμού μοιάζει με οποιαδήποτε άλλη μαθησιακή διαδικασία, απαιτεί όμως χρόνο, εξάσκηση, συνέπεια, ενίσχυση και επιβράβευση από τους ενήλικες. Τα παιδιά μαθαίνουν τεχνικές για τον αυτοέλεγχο και την εκτόνωση του θυμού. Τι μπορώ να κάνω; Παίρνω βαθιές αναπνοές, μετράω φωναχτά, εκτονώνομαι στο μαξιλάρι του θυμού, βγάζω τον « θυμωμένο αέρα» σε ένα μπαλόνι και το αφήνω να πετάξει μακριά, ασχολούμαι με μια σωματική δραστηριότητα ή κάτι που μου αρέσει, το συζητάω με κάποιον ενήλικα και ό,τι άλλο εσείς βλέπετε πως βοηθάει το παιδί. Βοηθήστε το παιδί να εκφράσει λεκτικά τι το θυμώνει, ρωτήστε το με ποιο τρόπο νομίζει πως θα μπορούσε να διώξει το θυμό του, μείνετε ήρεμοι και μην αντιδράτε επιθετικά όταν το παιδί σας θυμώνει. Ο στόχος δεν είναι απλά να ξεχαστεί η αιτία του θυμού. Όταν το παιδί ηρεμήσει, μην αμελήσετε να ασχοληθείτε με το θέμα που προκάλεσε το θυμό του. Εννοείται πως το δικό μας θετικό παράδειγμα, ένα ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον, ο σεβασμός των αναγκών του παιδιού ελαττώνουν τις στιγμές έντασης και εκνευρισμού και το βοηθούν να μάθει να ελέγχει το θυμό του. Ο φόβος, χρήσιμο συχνά συναίσθημα –μιας και μας προφυλάσσει από κινδύνους, στα μάτια των παιδιών έχει άλλες διαστάσεις. Συχνά οι φόβοι των παιδιών φαντάζουν σε έναν ενήλικα μικροί, ασήμαντοι ή και αστείοι. Για εκείνα όμως είναι πραγματικοί και ενδέχεται να τα ανησυχούν πολύ. Πραγματικότητα και φαντασία μπερδεύονται στα μάτια των παιδιών. Το σκοτάδι, οι φωνές, ένα αντικείμενο, μια εικόνα, η τηλεόραση, σκέψεις (θα χαθούν, θα τα αφήσουν κάπου μόνα, θα χάσουν κάποιο φίλο τους, θα βιώσουν κάποιο θάνατο, θα χωρίσουν οι γονείς τους, θα τα κοροϊδέψουν…) μπορεί να τρομάζουν τα παιδιά. Να φοβούνται. Ακούστε το, δώστε του χρόνο, φέρτε το σταδιακά και όσο αντέχει σε επαφή με το αντικείμενο του φόβου του. Θυμίστε του πράγματα που φοβόταν και ξεπέρασε, καθοδηγήστε το να κάνει διάλογο με τον εαυτό του για τους φόβους του, να μάθει να τους επεξεργάζεται και να τους αναλύει. Δώστε του ένα αντικείμενο «φύλακα» που θα κοιμάται μαζί του, μην το υπερπροστατεύετε… Σκέφτομαι … πιστεύω … νιώθω … φοβάμαι … θέλω … μπορώ … δεν ξέρω … ίσως να… 33 4. Δομή και περιεχόμενο του Προγράμματος: Διαπροσωπικές σχέσεις στη σχολική τάξη: Από το Εγώ στο Εμείς – Τάξεις Ε΄& Στ΄ Βασικός σκοπός του προγράμματος είναι η ενίσχυση της προσωπικότητας, των κοινωνικών δεξιοτήτων και των διαπροσωπικών σχέσεων των μαθητών, ώστε να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους για την αντιμετώπιση των δύσκολων καταστάσεων. Το πρόγραμμα υλοποιείται τα τελευταία 3 χρόνια στο σχολείο μας. 4.1. Θεματικές ενότητες: 1. 2. 3. 4. Αυτοεικόνα, αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση Διαπροσωπικές σχέσεις – φιλία Μεγάλωμα και αλλαγή ως φυσική διαδικασία Αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων ή συμπεριφορών (ενδοσχολική βία, προβληματική χρήση του Διαδικτύου) 5. Θέσπιση προσωπικών στόχων 6. Προετοιμασία αποχωρισμού του Δημοτικού και εξοικείωση με το περιβάλλον του Γυμνασίου 4.2. Στόχοι: Οι μαθητές να: Εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τους φόβους τους, τις ανησυχίες τους, τις συγκρούσεις τους, τις αλλαγές στο σώμα, στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους. Να διαπιστώσουν ότι και οι συνομήλικοι τους έχουν τις ίδιες δυσκολίες. Να αναγνωρίσουν τα προβλήματα της καθημερινότητας και να εντοπίσουν τις προσωπικές τους στρατηγικές και τον τρόπο που αντιμετωπίζουν και επιλύουν τις δυσκολίες αυτές. Να καταλάβουν ότι η προοπτική να μεγαλώσουν είναι ένα νέο στάδιο ζωής που μπορεί να προσφέρει και ενθουσιασμό και θετικά στοιχεία. Να προετοιμαστούν για την αλλαγή αυτή διερευνώντας πέρα από τους φόβους και τους κινδύνους, τα πλεονεκτήματα και τα εφόδια που διαθέτουν για να την αντιμετωπίσουν. Για το Διαδίκτυο: Οι μαθητές να αναγνωρίσουν και να εξοικειωθούν με βασικές αρχές πλοήγησης και να αναγνωρίσουν τις θετικές χρήσεις του Διαδικτύου. Να ενισχυθεί η κριτική ικανότητα των παιδιών όσον αφορά την εγκυρότητα του υλικού που παρουσιάζεται στο Διαδίκτυο. Η εξέταση και η βελτίωση των γνώσεων των παιδιών σχετικά με την ασφάλεια στο Διαδίκτυο μέσα από διαδραστικά κουίζ. Η εξοικείωση των παιδιών με βασικούς κανόνες που συμβάλλουν στην ασφαλή πλοήγηση στο Διαδίκτυο. Τα παιδιά να μάθουν να διευρύνουν τις δυνατότητες της επικοινωνίας τους με τη βοήθεια του Διαδικτύου. Να μάθουν να χρησιμοποιούν τις ιστοσελίδες με ασφάλεια, να μάθουν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους στο διαδίκτυο, αλλά και να συνειδητοποιήσουν μέχρι ποιο σημείο φθάνουν τα δικαιώματα και πότε μιλάμε για υποχρεώσεις. Να μελετήσουν σημαντικά θέματα που αφορούν το ηλεκτρονικό παιχνίδι και την ενασχόλησή τους με αυτό. 4.3. Μεθοδολογία που ακολουθήθηκε Βιωματική προσέγγιση μέσα από δραστηριότητες που απαιτούν την ενεργητική συμμετοχή των παιδιών και την αντιμετώπιση της τάξης ως ομάδα. 34 Πρακτικά 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης 4.4. Ενδεικτικές Δραστηριότητες: Εικόνα 1: Το δέντρο των «μπορώ …» - «Θα ήθελα…». Εικόνα 2: Συμβόλαιο τάξης. Εικόνα 3: Ακροστιχίδα για το Γυμνάσιο. Σκέφτομαι … πιστεύω … νιώθω … φοβάμαι … θέλω … μπορώ … δεν ξέρω … ίσως να… 35 4.5. Τελικό παραγόμενο του Προγράμματος 1. Θεατρικό δρώμενο με τίτλο «Τα μαθητικά μας χρόνια … πολύχρωμη ρόδα που όλο γυρίζει» Εικόνα 4: Αφίσα της θεατρικής παράστασης 2. 1ο Βραβείο στο διαγωνισμό βίντεο για την εκστρατεία του «Δικτύου κατά της βίας στο σχολείο» για το σχολικό έτος 2012-2013 που διοργάνωσε η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς σε συνεργασία με το Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο με τίτλο «Ενδοσχολική βία – Συμβιώνοντας στο Σχολείο», http://www.youtube.com/watch. Βίντεο. Το βίντεο είχε κεντρικό μήνυμα την φράση: «Παίρνω θέση ενάντια στη βία κάνω τη Διαφορά» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Wells, L. E & Marwell, G. (1976). Self-Esteem: Its Conceptualization and Measurement. Beverly Hills, CA: Sage. ΔΕΠΠΣ (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΦΕΚ 1366/18-10-2011, τχ. Β. Ζάρρα-Φλούδα, Μ. (2009). Αυτοεκτίμηση και στρατηγικές αντιμετώπισης καταστάσεων άγχους σε παιδιά με και χωρίς μαθησιακές δυσκολίες. Ιωάννινα. Κούτρας Β., Κουρμούση Ν., Βήματα για τη ζωή. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα: 2011 Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2000). Η σχολική τάξη. Αθήνα, β΄έκδοση του ιδίου. Χατζηχρήστου, Χ. (2008) επιμ. Διαστάσεις της Αυτοαντίληψης, Αυτοεκτίμηση. Χατζηχρήστου, Χ. (2008). Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω. Λεοντάρη, Α. (1997). «Αυτοεκτίμηση, “κέντρο ελέγχου” και “πιθανοί εαυτοί” σε εφήβους», Παιδαγωγική Επιθεώρηση 26, σσ. 163-182. Λεοντάρη, Α. (1998): Αυτοαντίληψη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 4η έκδοση. Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2000). «Η έννοια του εαυτού των εφήβων και οι σημαντικοί άλλοι», Ψυχολογία 7, σσ. 88-113. Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2000). «Η σπουδαιότητα των επιμέρους τομέων αυτοαντίληψης ως παράγοντας διαφοροποίησης της συνάφειας τους με την αυτοαντίληψη», Ψυχολογία 2, σσ. 223-238.
© Copyright 2024 Paperzz
