ΘΑΛΑΣΣΑ: Κατάδυση στο απέραντο γαλάζιο ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: 1. ΘΑΛΑΣΣΑ: ΒΟΥΤΙΑ…ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ 2. Η ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΗ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΗΣ 3. ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ 4. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΘΑΛΑΣΣΑ: ΒΟΥΤΙΑ ……..ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ • Η «δημιουργία» της θάλασσας • Μυθικά πλάσματα που είχαν σχέση με τη θάλασσα • Το περιβάλλον και η επίδρασή της θάλασσας στην αρχαία εποχή • Τραγούδια και ποιήματα με θέμα τη θάλασσα Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ • Η θάλασσα δημιουργήθηκε πριν από 20.000.000 και πλέον χρόνια. • Οι υδρατμοί της ατμόσφαιρας άρχισαν να πυκνώνονται και να πέφτουν στη γη δημιουργώντας στην αρχή τα ποτάμια. • Όπου τα νερά των ποταμών συναντούσαν κοιλότητες, δημιουργούσαν τις λίμνες και τις θάλασσες. Από τότε βέβαια πέρασαν από πολλά στάδια μέχρι να φτάσουν στην σημερινή τους μορφή. Θάλασσα γενικά: Είναι το σύνολο των αλμυρών υδάτων που καλύπτουν περίπου τα ¾ της γης. Η ολική επιφάνεια της γης είναι 510εκ. τετραγωνικά. χλμ από τα οποία 360 εκ. τετραγωνικά χλμ είναι νερό. Με τον όρο Θάλασσα εννοείται μια μεγάλη έκταση αλμυρού ύδατος και η έννοια συνδέεται με κάποιον ωκεανό ή μια μεγάλη λίμνη, συνήθως με αλμυρό νερό που δεν έχει φυσική έξοδο. Ο όρος συχνά χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο του όρου Ωκεανός, αν και η χρήση της στη Γεωγραφία είναι αυστηρά καθορισμένη, (βλ. για παράδειγμα Τροπικές θάλασσες). Κατά την Ελληνική Μυθολογία η Θάλασσα συνδέεται με τον Ποσειδώνα. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑ: Θάλασσα πιθανότατα έχει προελληνικές ρίζες, έτσι την ονόμαζαν οι ιθαγενείς πληθυσμοί πριν κατέβουν οι Έλληνες «το νερό της θάλασσας» Η δημιουργία της θάλασσας με βάση την Παλαιά Διαθήκη Τρίτη ημέρα • Και είπε ο Θεός: "Να συγκεντρωθούν τα νερά που βρίσκονται κάτω από τον ουρανό σ' ένα μέρος και να φανεί η ξηρά ". Και έγινε έτσι. Ο Θεός ονόμασε την ξηρά Γη και τα συγκεντρωμένα νερά θάλασσα. Και είδε ο Θεός ότι αυτό ήταν καλό. Μυθικά πλάσματα που είχαν σχέση με τη θάλασσα Εκτός από τους Ολύμπιους θεούς, οι Έλληνες λάτρευαν και θεότητες των νερών (πνεύματα όπως των τις Νύμφες ποταμών), τις σε Ναϊάδες (που κατοικούσαν πηγές), τις Νηρηίδες κατοικούσαν στη θάλασσα). (που Ωστόσο, η σημαντικότερη θεότητα των νερών, ήταν ο Ποσειδώνας (Ποσίδης ή Ποσιδάων, που σημαίνει «άρχων των νερών»), ο θεός του υγρού στοιχείου με όλες τις μορφές του. Για τις ηπειρωτικές περιοχές ήταν ο θεός των ποταμών, που ποτίζουν και γονιμοποιούν τη γη και ο θεός των πηγών, που είχε στην κυριαρχία του και τις λίμνες. Σύμφωνα με το θρύλο είχε την κατοικία του στον Αλφειό ποταμό. Ο αγαθός θαλάσσιος θεός, που ανακάλυψαν οι Αργοναύτες στις ακτές της Λιβύης, ήταν ο Τρίτων, που βοηθά τους Αργοναύτες να βρούνε το δρόμο τους και να μη χαθούν. Αλλά, ύστερα από τη «μετανάστευσή» του στην Ελλάδα, ο Τρίτων αποκτά και ένα νέο πρόσωπο, που εκφράζει τη θυμωμένη και την άγρια θάλασσα.. Τέλος, να μην ξεχνάμε τις θαλασσινές Σειρήνες που κατοικούν στον πορθμό της Σικελίας και εκφράζονται από δύο άγριες οντότητες, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη. ΘΕΟΤΗΤΕΣ & ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ • Η ΘAΛAΣΣA, με την ποικιλία και τις συνεχείς εναλλαγές στις διαθέσεις, τις εικόνες και τα χρώματά της, διέγειρε ανέκαθεν τη φαντασία των ανθρώπων, κυρίως των θαλασσοπόρων και των ποιητών. • Οι αμέτρητες διαβαθμίσεις της γαλήνης και της ταραχής της προσωποποιήθηκαν αναλόγως, με πρόσωπα άλλοτε φιλικά και άλλοτε εχθρικά για τους ανθρώπους. • Δαίμονες αρσενικοί και θηλυκοί, καλοπροαίρετοι και κακοπροαίρετοι στοίχειωναν τα πελάγη και τις ανοιχτές θάλασσες, τους κόλπους και τα λιμάνια. • Όλοι τους είχαν την ικανότητα να προβλέπουν τον καιρό και να μαντεύουν το μέλλον, τη μαγική δύναμη να μεταμορφώνονται σε ζώα, φυτά ή φυσικά στοιχεία, όπως ο αέρας, το νερό, η φωτιά. Επειδή διέθεταν αυτές τις δυνάμεις και γνώριζαν τον σκοτεινό βυθό της θάλασσας και τα μυστικά του, προξενούσαν δέος στους ναυτικούς, οι οποίοι επιζητούσαν τη βοήθειά τους στα ποντοπόρα ταξίδια τους. ΣΚΥΛΛΑ ΚΑΙ ΧΑΡΥΒΔΗ Στο στενό πέρασμα ανάμεσα στους απόκρημνους σπηλαιώδεις βράχους, όπου κατοικούσαν τα δύο φοβερά θαλάσσια τέρατα, η Σκύλλα και η Χάρυβδη, ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ναυτικών. Το καράβι που τολμούσε να περάσει ανάμεσά τους ήταν καταδικασμένο να χαθεί αύτανδρο. Στην προσπάθεια εντοπισμού του στενού έχουν προταθεί πολλές θέσεις μέσα στη Μεσόγειο, όπως το Ταίναρο, ο Βόσπορος ή τα στενά μεταξύ Ιταλίας και Σικελίας, αλλά και έξω από αυτήν, κοντά στις Καναρίους Nήσους. Όποια και αν ήταν η θέση, ο μύθος απηχεί τρομακτικές εμπειρίες των ναυτικών από ρεύματα και δίνες, συνδυασμένες με φανταστικά στοιχεία των λαϊκών παραμυθιών, όπως ότι η Σκύλλα ήταν μια όμορφη νεαρή γυναίκα που την αγάπησε ο Γλαύκος ή ο Ποσειδώνας, και πως η Κίρκη ή η Αμφιτρίτη αντίστοιχα, από ζήλια, τη μεταμόρφωσαν σε τέρας, μια γυναίκα με έξι ή, σπανιότερα, δύο κεφάλια σκύλου και ουρά ιχθύος Για να τιμωρήσει τη Χάρυβδη μια νεαρή γυναίκα που είχε καταβροχθίσει τα ζώα του Ηρακλή ,ο Δίας τη μεταμόρφωσε σε θαλάσσιο τέρας το οποίο παράσερνε τους ναυτικούς και τους κατάπινε. • Σειρήνες: Κόρες της θάλασσας , οι Σειρήνες, με κεφάλι γυναίκας και σώμα πουλιού ζούσαν, σύμφωνα με το μύθο, σ’ ένα νησί της Μεσογείου. Αποπλανούσαν τους ναυτικούς με τη γλυκιά φωνή τους, με την ομορφιά και το σώμα τους, και έτσι προκαλούσαν ναυάγια. • Γοργόνες: Είναι μυθολογικά υδρόβια πλάσματα με κεφάλι και κορμό θηλυκού ανθρώπου και ουρά ψαριού. Όπως οι Σειρήνες έτσι και οι Γοργόνες σε πολλές ιστορίες τραγουδούσαν στους ναυτικούς αποσπώντας τους από την εργασία τους προκαλώντας ναυάγια και σε άλλες περιπτώσεις πνιγμούς ανθρώπων. Στην Ελληνική μυθολογία ο Ποσειδώνας είναι ο θεός της θάλασσας (και για αυτό ονομάζονταν και Πελαγαίος), των ποταμών, των πηγών και των πόσιμων νερών. Σαν θεός της θάλασσας, ο Ποσειδώνας ταξίδευε με το χρυσό άρμα του πάνω στα κύματα, που άνοιγαν χαρούμενα στο πέρασμά του, ενώ γύρω του έπαιζαν δελφίνια. Με την τρίαινά του μπορούσε τόσο να δημιουργεί τρικυμίες όσο και να ηρεμεί τα νερά. Θεωρούνταν προστάτης των ναυτικών και των ψαράδων κι ακόμα, σαν υπεύθυνο για γεωλογικά φαινόμενα όπως τους σεισμούς, του προσφέρονταν θυσίες και επικλήσεις για τη σταθερότητα του εδάφους και την ασφάλεια των κτιρίων, ενώ τιμούνταν και με ιπποδρομίες. Σύμβολά του ήταν η τρίαινα, το ψάρι (συνήθως τόννος ή δελφίνι) και σπανιότερα το άλογο ή ο ταύρος. Το περιβάλλον και η επίδραση της θάλασσας στους αρχαίους λαούς Στην αρχαία εποχή η θάλασσα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία των Αρχαίων Ελλήνων. Η θάλασσα βοήθησε κυρίως τους Αθηναίους που με αυτήν αναπτύχθηκαν αρκετά ώστε να υπάρξει η Αθηναϊκή ηγεμονία . Έτσι πολλοί λαοί τότε όπως οι Καρχηδόνιοι , οι Κύπριοι και οι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν το εμπόριο τους και την οικονομία τους . . Τραγούδια και ποιήματα με θέμα τη θάλασσα Πολλοί ποιητές και αρκετοί συγγραφείς έχουν εμπνευστεί από το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας . Η «αλς», «θάλαττα» ή θάλασσα έγινε η ψυχή των έργων ιστορικών, πεζογράφων και ποιητών. Γιατί είναι μια παρουσία ζωντανή και αυθύπαρκτη, που διέπει τη νοοτροπία και επηρεάζει τις καταβολές του λαού μας, δημιουργώντας μαζί του έναν ιδιαίτερο στενό δεσμό. • Ο Νίκος Καββαδίας-ο ποιητής της θάλασσας- αποτύπωσε στο έργο του τη θαλασσινή φύση του Έλληνα. Την επιθυμία του να τιθασεύσει το υγρό στοιχείο, το πάθος του να χαράξει εξωτικές ρότες, αλλά που όσο και αν ταξιδεύει, η ψυχή του έχει ένα και μοναδικό αγκυροβόλιο, την Ελλάδα. Γλυκά φυσά ο μπάτης, η θάλασσα δροσίζεται, στα γαλανά νερά της ο ήλιος καθρεφτίζεται· και λες πως παίζουν μ’ έρωτα πετώντας δίχως έννοια ψαράκια χρυσοφτέρωτα σε κύματ’ ασημένια. Ποιητής Γεώργιος Δροσίνης Θα μεταλάβω με νερό θαλασσινό στάλα τη στάλα συναγμένο απ' το κορμί σου σε τάσι αρχαίο, μπακιρένιο αλγερινό, που κοινωνούσαν πειρατές πριν πολεμήσουν. Πανί δερμάτινο, αλειμμένο με κερί, οσμή από κέδρο, από λιβάνι, από βερνίκι, όπως μυρίζει αμπάρι σε παλιό σκαρί χτισμένο τότε στον Ευφράτη στη Φοινίκη. Ποιητής Νίκος Καββαδίας ΤΟ ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ Η θάλασσα είναι η μόνη μου αγάπη. Γιατί έχει την όψη του ιδανικού. Και τ' όνομά της είναι ένα θαυμαστικό. Δε θυμάμαι το πρώτο αντίκρισμά της. Χωρίς άλλο θα κατέβαινα από μια κορφή, φέρνοντας αγκαλιές λουλούδια. Παιδί ακόμα, εσκεπτόμουν το ρυθμό του φλοίσβου της. Ξαπλωμένος στην αμμουδιά, εταξίδευα με τα καράβια που περνούσαν. Ένας κόσμος γεννιόταν γύρω μου. Οι αύρες μού άγγιζαν τα μαλλιά. Άστραφτε η μέρα στο πρόσωπό μου και στα χαλίκια. Όλα μου ήταν ευπρόσδεκτα: ο ήλιος, τα λευκά σύννεφα, η μακρινή βοή της. Αλλά η θάλασσα επειδή ήξερε, είχε αρχίσει το τραγούδι της, το τραγούδι της που δεσμεύει και παρηγορεί. Είδα πολλά λιμάνια. Στοιβαγμένες πράσινες βάρκες επήγαιναν δώθε κείθε σαν εύθυμοι μικροί μαθητές. Κουρασμένα πλοία, με ονόματα περίεργα, εξωτικά, ύψωναν κάθε πρωί τη σκιά τους. Άνθρωποι σκεφτικοί, ώριμοι από την άλμη, ανέβαιναν σταθερά τις απότομες, κρεμαστές σκάλες. Άγρια περιστέρια ζυγίζονταν στις κεραίες. Ύστερα ενύχτωσε. Μια κόκκινη γραμμή στον ορίζοντα, μόλις έβρισκε απάντηση στις ράχες των μεγάλων, αργών κυμάτων. Σάλευαν σαν από κάποια μυστική, εσωτερική αιτία, και άπλωναν πλησιάζοντας, για να σπάσουν απαλά, βουβά. Όλα τ' άλλα -- ο ουρανός, τα βουνά αντίκρυ, το ανοιχτό πέλαγος -- ένα τεράστιο μαύρο παραπέτασμα. • Έζησε κανείς θλιβερά πράγματα. (Σπίτια μαύρα, κλειστά. Αναιμικά, εξόριστα δέντρα του δρόμου. Η «μαντάμα» μετράει απογοητευμένη τις μάρκες της. Στην πλατεία οι λούστροι, κουρασμένοι να κάθονται, σηκώνονται και παίζουν μεταξύ τους. Ο νέος νομάρχης, με μονόκλ, επροσφώνησε τους υπαλλήλους. Δίπλα εξύπνησαν για να πάρουν το τρένο. Ποτά ανδρών 10 δρ., ποτά γυναικών 32,50 δρ.) • Στον άνεμο ανοίγει ένα παράθυρο, κ' έρχεται μπροστά μας. • Όλα ξεχνιούνται. Είναι εκεί, άσπιλη, απέραντη, αιώνια. Με το πλατύ της γέλιο σκεπάζει την ασχήμια της. Με τη βαθύτητά της μυκτηρίζει. Η ψυχή του εμπόρου πεθαμένη και περπατεί. Η ψυχή της κοσμικής κυρίας φορεί τα πατίνια της. η ψυχή του ανθρώπου λούζεται στην αγνότητα της θαλάσσης. Βρίσκει η νοσταλγία μας διέξοδο και ο πόνος μας την έκφρασή του. Συγγραφέας: Κώστας Καρυωτάκης ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελεί πολύτιμο πόρο. Οι ωκεανοί και οι θάλασσες προσφέρουν το 99% του διαθέσιμου χώρου διαβίωσης στον πλανήτη, καλύπτουν το 71% της επιφάνειας της γης και περιέχουν το 90% της βιόσφαιρας, ενσωματώνοντας, κατά συνέπεια, μεγαλύτερη βιολογική ποικιλότητα απ’ ότι τα χερσαία οικοσυστήματα και τα οικοσυστήματα γλυκού νερού. • Τα θαλάσσια οικοσυστήματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των κλιματικών και καιρικών συνθηκών. Απαραίτητο για την ίδια τη ζωή, το θαλάσσιο περιβάλλον συμβάλλει, επίσης, τα μέγιστα στην οικονομική ανάπτυξη, στην κοινωνική ευημερία και στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. • Ωστόσο το θαλάσσιο περιβάλλον υφίσταται σημαντικές πιέσεις. Οι θάλασσες δέχονται σοβαρές πιέσεις από ρυπογόνα φαινόμενα για τα οποία ευθύνονται, κυρίως, η αυξημένη ναυσιπλοΐα, αεροπλοΐα, η βιομηχανική ανάπτυξη, η έντονη εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, η υπεραλίευση, η αστυφιλία και ο τουρισμός. • Γι' αυτό στόχος μας πρέπει να είναι η προστασία και αποκατάσταση των θαλασσών και η διασφάλιση της άσκησης των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, ούτως ώστε η τρέχουσα και οι μελλοντικές γενεές να επωφεληθούν από τη βιολογική ποικιλότητα και από θάλασσες που είναι ασφαλείς, καθαρές, υγιείς και παραγωγικές. Από τα σπουδαιότερα οικοσυστήματα που ενδημούν στη Μεσόγειο, δηλ. εμφανίζονται αποκλειστικά σ’αυτήν, είναι τα λιβάδια του φυτού της Ποσειδώνιας, Posidonia oceanica, τα οποία απαντώνται από τα 5 μέχρι τα 40 μ βάθος. • Τα λιβάδια αυτά είναι ο πλέον κατάλληλος βιότοπος και καταφύγιο πολλών οργανισμών, καθώς και τόπος αναπαραγωγής τους. Παράγουν άφθονο οξυγόνο εμπλουτίζοντας το θαλασσινό νερό, σταθεροποιούν το βυθό και γενικά διατηρούν την οικολογική ισορροπία στον περιβάλλοντα χώρο. • Τέλος είναι ένας κατάλληλος βιολογικός δείκτης και επειδή είναι ένα είδος ευαίσθητο στη ρύπανση, κάθε διατάραξη του περιβάλλοντος έχει αρνητικές συνέπειες στο οικοσύστημα της Ποσειδώνιας. • Πολλά άλλα είδη, όπως η πίννα, η φώκια, οι χελώνες κλπ. απαριθμούνται στον κατάλογο της ψηλής βιοποικιλότητας και οικολογικής σημαντικότητας της Μεσογείου. ΘΗΛΥΚΟΣ ΚΕΡΑΤΙΑΣ Το φως που εκπέμπει η κεραία της, είναι πολύ ισχυρότερο από αυτό ενός κοινού ηλεκτρικού λαμπτήρα. Ο ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΔΡΑΚΟΣ Ή ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΤΩΝ ΘΑΛΛΑΣΩΝ. Έχει φωτοφόρα όργανα κατά μήκος του σώματός του που είναι ισχυρότερα στο αρσενικό. Αντιλαμβάνεται τη λεία του χάρη σε ένα ευαίσθητο νήμα που έχει και το οποίο είναι μήκους 2 μέτρων. ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΙΔΗ ΥΠΟ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΧΕΛΩΝΑ CARETTA-CARETTA • Υπάρχει στη γη από την εποχή των δεινοσαύρων. Σήμερα και τα 7 είδη θαλάσσιας χελώνας ανά τον κόσμο απειλούνται με εξαφάνιση. Στη Μεσόγειο, συναντώνται τρία είδη θαλάσσιας χελώνας, από τα οποία μόνο ένα, η caretta-caretta βρίσκει καταφύγιο στις ελληνικές ακτές. Πριν 80 χρόνια υπήρχαν παραλίες ωοτοκίας του είδους και σε πολλές άλλες μεσογειακές χώρες (Ιταλία - Γαλλία – Ισραήλ). • Ο πληθυσμός της caretta-caretta ξεπερνούσε τότε τις 50.000. Σήμερα μετά τη ραγδαία τουριστική ανάπτυξη απομένουν λιγότερες από 4.000 Στη Ζάκυνθο βρίσκονται οι σημαντικότερες παραλίες για την ωοτοκία της καρέττα σε όλη τη Μεσόγειο. Ειδικά στην παραλία των Σεκανίων γεννούν τα αυγά τους τουλάχιστον οι μισές από τις χελώνες που φτάνουν στο νησί γι’ αυτό το σκοπό, αν και το μήκος της παραλίας δεν ξεπερνά τα 500μ. Αξίζει σημειωθεί ότι σε σύνολο 1.000 νεοσσών επιζεί μόνο ένας. ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΩΚΙΑ • Στην Ελλάδα ζει και αναπαράγεται ένα σπάνιο είδος φώκιας η μεσογειακή φώκια ή φώκια Μονάχους μονάχους • Η Μεσογειακή φώκια παλιότερα ζούσε σε όλη τη μεσόγειο, αλλά σήμερα έχουν μείνει πολύ λίγες φώκιες αυτού του είδους, που απειλείται με εξαφάνιση. Στην Ελλάδα ζουν οι περισσότερες από αυτές που έχουν απομείνει, σε έρημες θάλασσες και σπηλιές. Διαλέγουν απομονωμένα και καλά προφυλαγμένα μέρη, ώστε να μην ενοχλούνται από την ανθρώπινη παρουσία. • Η μεσογειακή φώκια έχει σταχτί ή καφέ χρώμα, μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 2,5 μέτρα μήκος και ζυγίζει 250 έως 300 κιλά. Τα νεογέννητα έχουν μαύρο τρίχωμα, μήκος ένα μέτρο και ζυγίζουν 15 κιλά. Οι θηλυκές φώκιες γεννάνε ένα μικρό κάθε δυο χρόνια. ΦΑΛΑΙΝΕΣ • Οι φάλαινες είναι κητώδη θηλαστικά που ζουν στη θάλασσα. Η κοινή ονομασία φάλαινα περιλαμβάνει τα θηλαστικά που ανήκουν στις οικογένειες Φαλαινίδες, Φαλαινοπτερίδες, και Φυσητηρίδες. Τα πιο χαρακτηριστικά είδη ανήκουν στην οικογένεια Φαλαινίδες. Παρά το γεγονός ότι έχουν την ανατομία και τα γνωρίσματα των θηλαστικών, η μορφή τους είναι αυτή του ψαριού. Ο αριθμός των φαλαινών έχει μειωθεί και πολλά είδη απειλούνται με εξαφάνιση, εξαιτίας της εντατικής θήρευσης, για το λίπος, το κρέας, τα οστά και τις μπαλένες τους. Το κυνήγι της φάλαινας με στόχο την αλίευση της, που γίνεται εδώ και αιώνες, οδήγησε στη δραματική μείωση του πληθυσμού της και έτσι πολλά είδη απειλούνται σήμερα με εξαφάνιση. Για το σκοπό αυτό ορίστηκαν αυστηροί κανόνες για τη θήρευση αναφορικά με τον ΔΕΛΦΙΝΙΑ • Δεκάδες χιλιάδες δελφίνια θανατώνονται κάθε χρόνο στις θάλασσες της Μεσογείου. Αν και τα προσφιλή αυτά είδη δεν έχουν φυσικούς εχθρούς, η έλλειψη όμως τροφής λόγω της υπεραλίευσης, η θαλάσσια ρύπανση, η θανάτωσή τους από ψαράδες και κυρίως η αιχμαλωσία τους από διάφορα αλιευτικά εργαλεία, όπως τα αφρόδιχτα, μειώνουν τον πληθυσμό τους δραματικά κάθε χρόνο. Σύμφωνα με αναφορές του WWF, η χρήση των αφρόδιχτων κοστίζει κάθε χρόνο τη ζωή σε τουλάχιστον 4.000 κοινά δελφίνια στη νοτιοδυτική Μεσόγειο, [πρόσφατα το είδος συμπεριλήφθηκε στη λίστα των απειλούμενων] ενώ 13.000 αιχμαλωτίζονται στα στενά του Γιβραλτάρ και τη γύρω περιοχή. ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ… ΥΠΟ ΚΙΝΔΥΝΟ Είναι ευρύτατα γνωστό ότι ο θαλάσσιος πλούτος της Μεσογείου αντιμετωπίζει πλήθος περιβαλλοντικών προβλημάτων που οδηγούν στην υποβάθμισή του. Θα κάνουμε μια προσπάθεια προσέγγισης των προβλημάτων, καταγράφοντάς τα, αναζητώντας τα αίτια δημιουργίας τους και τέλος προτείνοντας λύσεις. Το ευρύτερο οικοσύστημα της Μεσογείου είναι ένα σχεδόν κλειστό οικοσύστημα μια και η δυνατότητα ανανέωσης του νερού, που γίνεται κυρίως μέσω των στενών του Γιβραλτάρ και δευτερευόντως από τη διώρυγα του Σουέζ, είναι πολύ περιορισμένη. • Αυτό σε συνδυασμό με την εκτεταμένη ανθρώπινη παρουσία στα παράλια, δημιουργεί μεγάλα προβλήματα ρύπανσης, που επιδρά δυσμενώς στα περισσότερα είδη που ζουν στο οικοσύστημα. Ένας άλλος βασικός παράγοντας που οδηγεί σε δραματική υποβάθμιση το θαλάσσιο πλούτο είναι η υπεραλίευση με νόμιμες και παράνομες μεθόδους. • Δυστυχώς ο άνθρωπος δεν αντιλαμβάνεται την χρησιμότητα του θαλάσσιου πλούτου και προκαλεί την καταστροφή του. • Η υποβάθμιση του θαλάσσιου πλούτου οφείλεται όμως και σε άλλους παράγοντες, όπως η μόλυνση από τα ναυτικά ατυχήματα. • Υπολογίζεται ότι μόνο τα τελευταία 15 χρόνια έχουν διαρρεύσει στη Μεσόγειο 55.000 τόνοι πετρελαίου ρυπαίνοντας χιλιάδες χιλιόμετρα ακτογραμμών. • Παρόλο που η Μεσόγειος καλύπτει το 0.7% της συνολικής υδάτινης επιφάνειας του πλανήτη γίνεται δέκτης του 17% της παγκόσμιας θαλάσσιας ρύπανσης λόγω διαρροής πετρελαίου. • Αξίζει να σημειωθεί ότι ετησίως διασχίζουν τη Μεσόγειο 220.000 πλοία βάρους μεγαλύτερου των 100 τόνων (δηλαδή το 1/3 του παγκόσμιου εμπορικού στόλου). Εξ' αυτών 90.000 - 100.000 είναι πετρελαιοφόρα που μεταφέρουν ετησίως 370 εκατ. τόνους πετρελαίου. • Οι πλήρως προστατευόμενες περιοχές της Μεσογείου αντιστοιχούν σήμερα σε λιγότερο από το 2% της έκτασής της, ποσοστό πολύ μικρότερο από το 20% που συνιστούν οι επιστήμονες. • Αν και έχουν γίνει πολλές συμφωνίες σε διεθνές, κοινοτικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, δεν έχει σημειωθεί αρκετή πρόοδος για την δημιουργία ενός αποτελεσματικού μεσογειακού δικτύου προστατευμένων θαλάσσιων περιοχών. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΖΩΗΣ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Μόλυνση Πετρελαιοκηλίδες Αλιεία Μόλυνση ΑκτώνΑπόβλητα ΜΟΛΥΝΣΗ Πετρελαιοκηλίδες • Το πετρέλαιο είναι ένας από τους κυριότερους ρύπους της θάλασσας. Περά από τις πετρελαιοκηλίδες, που είναι καταστροφικές για τη χλωρίδα, την πανίδα και τη συνολική ζωή των θιγόμενων περιοχών, η χρόνια ρύπανση από υδρογονάνθρακες δηλητηριάζει συνεχώς το θαλάσσιο περιβάλλον. Πως δημιουργείται μια πετρελαιοκηλίδα: Ας υποθέσουμε ότι ένα . τεράστιο πετρελαιοφόρο, που πλέει κοντά στις ακτές μέσα σε κακοκαιρία, παθαίνει κάποιο ατύχημα. Ο κύκλος της καταστροφής ανοίγει! Εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι πετρελαίου διαφεύγουν από τις δεξαμενές του ναυαγίου. Ένα πολύ μικρό ποσοστό του φορτίου εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα ενώ το υπόλοιπο εξαπλώνεται ταχύτατα πάνω στην θάλασσα. Επιπλέον διασκορπίζεται εξαιτίας των κυμάτων ή μεταβάλλεται σε μια πυκνή μάζα. Αν δεν δράσουμε γρήγορα αυτή η μάζα θα κατακλύσει σε λίγο βράχους και παραλίες. Λαίμαργα βακτήρια: Η θάλασσα διαθέτει ένα δικό της αμυντικό μηχανισμό ενάντια στις πετρελαιοκηλίδες πρόσφατα, ο άνθρωπος κατάλαβε τι μπορεί να κάνει, για να βοηθήσει τη θάλασσα σ΄ αυτή τη διαδικασία αυτοκαθαρισμού. Μέσα στο θαλασσινό νερό υπάρχουν κάποια βακτηρίδια, δηλαδή μικροσκοπικοί οργανισμοί, που απορροφούν και καταστρέφουν με φυσικό τρόπο το πετρέλαιο, όταν βρίσκεται υπό μορφή μικρών σταγονιδίων. Τρέφουμε, λοιπόν, αυτά τα βακτηρίδια με ένα συμπλήρωμα τροφής (το λεγόμενο INIPOL 22), ώστε να πολλαπλασιαστούν ταχύτατα και να καταβροχθίσουν το χυμένο πετρέλαιο. Όταν δεν υπάρχει τίποτα για να φάνε, τα βακτηρίδια πεθαίνουν και εξαφανίζονται. Ωστόσο και πάλι δεν είμαστε σίγουροι . Ίσως το INIPOL 22 βλάπτει άλλους θαλάσσιους οργανισμούς, πράγμα που θα διαπιστωθεί μετά από αρκετά χρόνια. Αλιεία Μέσα στον ωκεανό απλώνονται τόσο πραγματικές θαλάσσιες έρημοι, όπου δε ζει τίποτα, όσο και ζώνες παραγωγικές, όπου συγκεντρώνονται τα ψάρια. Μέχρι τώρα ο άνθρωπος τελειοποίησε τις τεχνικές ψαρέματος, για να εκμεταλλεύεται όσο γίνεται περισσότερο τους ψαρότοπους, σαν να θεωρούσε ότι τα αποθέματα εκεί ήταν ανεξάντλητα. Ο άνθρωπος δεν είναι όντως, καθόλου συνετός: ψαρεύει περισσότερο απ΄ ό,τι μπορεί να παράγει το περιβάλλον, με αποτέλεσμα να ελαττώνει το μέγεθος των αλιευμάτων. Επιπλέον, ψαρεύουμε νεαρά ψάρια πριν ακόμα αναπαραχθούν, καθώς και μη βρώσιμα είδη, τα οποία, όμως, υπεισέρχονται στη θαλάσσια τροφική αλυσίδα. Δεν αρκεί να ψαρεύουμε λιγότερο. Πρέπει να ψαρεύουμε πιο ορθολογιστικά.[π.χ. Τα αποθέματα του κριλ,(το οποίο είναι ένα είδος γαρίδας) υπολογίζονται σε 600 εκατομμύρια τόνους και ετησίως ψαρεύονται 500.000 τόνοι. Κανένα πρόβλημα; Καθόλου σίγουρο! Ο κύκλος αναπαραγωγής τους είναι μεγάλος. Τα αυγά πέφτουν στον βυθό του ωκεανού και οι προνύμφες αναπτύσσονται μόνο σε ορισμένες χρονικές περιόδους, που έχουν σχέση με τα ρεύματα των ωκεανών (περίπου κάθε δύο χρόνια). Η αλόγιστη αλιεία μπορεί να προκαλέσει περιορισμό των αποθεμάτων κριλ με το οποίο τρέφονται πολυάριθμα ζώα (φάλαινες, φώκιες, ψάρια, καλαμάρια, πουλιά)]. Λιγότερο ψάρεμα: • Η ορθή διαχείριση των θαλάσσιων πόρων απαιτεί λεπτούς υπολογισμούς, ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι θα μπορούμε και τον επόμενο χρόνο να ψαρέψουμε την ποσότητα που αποφασίζουμε για τον τρέχοντα χρόνο. Για να είμαστε σε θέση να κάνουμε τέτοιους υπολογισμούς, πρέπει να γνωρίζουμε τη συνολική διαθέσιμη ποσότητα κάθε είδους στη θάλασσα. Αυτή, όμως, ποικίλλει ανάλογα με τους τόπους, τις εποχές και τις κλιματολογικές συνθήκες. Προσπαθούμε να εκτιμήσουμε το επίπεδο των αποθεμάτων κάποια δεδομένη στιγμή, ελέγχοντας τις γεννήσεις (ωοτοκίες) και τα ενήλικα ζώα διάφορων περιοχών. Ανάλογα με αυτά τα αποτελέσματα, ειδικές επιτροπές καθορίζουν τα ετήσια επίπεδα αλιείας κάθε είδους. Καλύτερο ψάρεμα: • Οι επιστήμονες προσπαθούν σήμερα να επινοήσουν πιο επιλεκτικές μεθόδους ψαρέματος. Στόχος είναι να πιάνονται μόνο τα ψάρια του είδους και του μεγέθους που θέλουμε, χωρίς να ενοχλούνται τα υπόλοιπα. Για να το πετύχουμε αυτό, μπορούμε να μεγαλώσουμε τα "μάτια" των διχτυών στις τράτες, να αλλάξουμε την πλέξη τους, ώστε τα μικρά και τα νεαρά ψάρια να ξεφεύγουν, ή να επινοήσουμε νέα καινούρια είδη διχτυών. Τα κάθετα δίχτυα μπορούν να είναι επιλεκτικά, εάν διαλέξουμε με ακρίβεια το μέγεθος των "ματιών" τους. Ωστόσο η συστηματική τους χρήση πρέπει να αποφεύγεται. Μόλυνση ακτών Οι ωκεανοί αποτελούν αναντικατάστατους χώρους ζωής: ανάμεσα στα εκατομμύρια είδη που ζουν σ΄ αυτούς, ορισμένα είναι για μας βασικές πηγές διατροφής. Εντούτοις, μεταχειριζόμαστε τη θάλασσα σαν να είναι κανένας σκουπιδοτενεκές. Η ρύπανση της θάλασσας αφορά όλους μας. Επιπλέον κάθε χρόνο, οι ακτές της Μεσογείου προσελκύουν πάνω από 100 εκατομμύρια τουρίστες, δηλαδή σχεδόν το δεκαπλάσιο του πληθυσμού της Ελλάδας. Τα απορρίμματα και τα αστικά λύματα, που δημιουργούνται απ΄ όλους αυτούς τους φιλοξενούμενους, επιβαρύνουν την ήδη μολυσμένη θάλασσα από τους κατόχους της! Παραλίες Σκουπιδότοποι Ψαράδες, κάτοικοι αλλά και τα πληρώματα των πλοίων δεν διστάζουν να πετούν ό,τι σκουπίδια έχουν είτε στην θάλασσα είτε στις παραλίες. Με αποτέλεσμα ότι επιπλέει μια μέρα, αργά ή γρήγορα, εξαιτίας των κυμάτων ή των ρευμάτων, να φθάσουν στην ακτή. Στην διάρκεια του χειμώνα οι περισσότερες παραλίες καθαρίζονται από τους Δήμους ή τις Κοινότητές τους, αλλά το σοβαρό αυτό πρόβλημα επανέρχεται με οξύτητα στα τέλη του καλοκαιριού μετά την αναχώρηση των τουριστών αφού όλοι και από κάτι θα έχουν αφήσει. Απόβλητα  Χημικά προϊόντα  Λιπάσματα Χημικά Προϊόντα Προέρχονται κυρίως από εργοστάσια που βρίσκονται κοντά στις ακτές, καθώς και από το νερό της βροχής που αποστραγγίζεται από καλλιεργημένες εκτάσεις. Ορισμένα, ακόμη και σε μικρή δόση, είναι πολύ επικίνδυνα για την πανίδα. Τα απόβλητα των εργοστασίων περιέχουν πολύ τοξικά μέταλλα, όπως υδράργυρο, μόλυβδο, αρσενικό ή κάδμιο. Τα ξαναβρίσκουμε μέσα στην ιλύ των ποταμών, των ποταμόκολπων και των λιμανιών. Αυτά τα μέταλλα συγκεντρώνονται σε όλη την θαλάσσια τροφική αλυσίδα, δηλητηριάζοντας τα ζώα και τον άνθρωπο. Ακόμα οι αγρότες προκειμένου να προστατεύσουν τις καλλιέργειές τους από τα καταστροφικά έντομα, χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα. Ακόμη και αυτά, των οποίων η χρήση τους απαγορεύτηκε εδώ και πολλά χρόνια (όπως το DDT), βρίσκονται και σήμερα μέσα στη θάλασσα. Ευτυχώς, τα σύγχρονα προϊόντα εμφανίζουν μικρότερη διάρκεια παρουσίας τους στο περιβάλλον. Λιπάσματα Τα φωσφορικά και νιτρικά άλατα, τα οποία περιέχονται στα λιπάσματα, είναι τροφές πολύ θρεπτικές για τα φυτά. Όμως, καθώς καταλήγουν στη θάλασσα προκαλούν πολλαπλασιασμό των φυκιών, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται η περιβαλλοντική ισορροπία. Ορισμένα, μάλιστα, είδη είναι τοξικά και σκοτώνουν τα ψάρια. Από την άλλη πλευρά, πολλαπλασιαζόμενα τα φύκια καταναλώνουν τόσο οξυγόνο, ώστε αυτό που μένει δεν επαρκεί για το πλαγκτόν, που αποτελεί την κύρια πηγή διατροφής των θαλάσσιων ζώων. Τα πάντα καταλήγουν στη θάλασσα  μέσω του νερού: από τις πηγές τους στις εκβολές, τα ποτάμια δέχονται τα νερά των βροχών και μεταφέρουν τόνους οικιακών, αγροτικών και βιομηχανικών αποβλήτων. Τα δέλτα των ποταμών και οι ποταμόκολποι, οι πολύτιμες αυτές περιοχές όπου εκατοντάδες είδη καταφεύγουν για να αναπαραχθούν, είναι τα πρώτα που προσβάλλονται. Ύστερα, με τα ρεύματα και τις παλίρροιες, η ρύπανση μεταφέρεται στα ανοιχτά.  μέσω του αέρα: αέρια και τοξικές ουσίες που περιέχονται στους καπνούς των εργοστασίων μεταφέρονται από τον άνεμο σε μεγάλες αποστάσεις. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ Α’ ΤΑΞΗΣ 1ΟΥ ΕΠΑΛ . ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΓΓΕΛΟΥΔΗ , ΗΡΩ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ , ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΓΙΟΥΣΒΙΚ , ΠΑΝΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΑΛΗ , ΜΑΓΔΑΛΙΝΗ ΚΟΡΟΜΠΑ , ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΒΟΥΡΓΕΝΤΗ , ΆΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΓΙΑΟΥΠΙ ΒΑΛΜΙΡ ΓΚΙΟΝΑΙ, ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΚΑΡΑΜΠΑ ,