ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Ι Σάββατο : 17: 45 – 19: 30 Θέμα : «Γυναικεία ομοφυλοφιλία: ένα μάθημα αγάπης» . Είναι γεγονός ότι το ενδιαφέρον του Λακάν για την γυναικεία ομοφυλοφιλία δεν θα μπορούσε να αποσπαστεί από το αντίστοιχο ενδιαφέρον του για τη σχέση των γυναικών με την σεξουαλικότητα και την απόλαυση. Αρχικά, όταν ο Λακάν επιλέγει να αναφερθεί σε μια από τις πλέον γνωστές κλινικές περιπτώσεις του Φρόυντ, εκείνη της νεαρής ομοφυλόφιλης, αλλά και στα θεωρητικά και κλινικά αδιέξοδα που αυτός ο τελευταίος αφήνει να διαφανούν, δεν απομακρύνεται από το ευρύτερο εγχείρημα που χαρακτηρίζει την πρώτη περίοδο της διδασκαλίας του, η οποία είναι αφιερωμένη στην ανάδειξη των φροϋδικών δομών του ασυνειδήτου. Έτσι, η άποψη του Λακάν ότι η συνάντηση με την γυναικεία ομοφυλοφιλία αποκτά παραδειγματική σημασία για την κλινική της ψυχανάλυσης συνδέεται με το γεγονός ότι φέρνει στο φως τη διαδρομή που καλείται να ακολουθήσει μια γυναίκα προκειμένου να εισαχθεί στην διαλεκτική των συμβολικών σχέσεων συγγενείας. Διότι, αν, σε πρώτο χρόνο, πρόκειται να βρει μέσα σ’ αυτές τη θέση της ως αντικείμενο, στη συνέχεια καλείται να επωμισθεί την θέση αυτή ως υποκείμενο. Η πρωτοκαθεδρία του φαλλού, την οποία ο Φρόυντ θέτει στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας, δεν προδιαγράφει την επιλογή του μικρού κοριτσιού δεδομένου ότι η μοίρα του καθορίζεται επιπρόσθετα από μια σειρά εκ των υστέρων συναντήσεις. Ο ρόλος του φαλλού επιβεβαιώνεται όταν έρχεται να συμβάλλει στην συμβολοποίηση κάποιου γεγονότος, είτε πρόκειται για την καθυστερημένη έλευση ενός παιδιού, όπως στην περίπτωση της νεαρής ομοφυλόφιλης, είτε όταν τίθεται το ερώτημα της μητρότητας ή της απόκτησης ενός παιδιού από το ίδιο το υποκείμενο. Η διαλεκτική αυτή αναδεικνύει το αντικείμενο όχι ως αυτό το οποίο κάποιος έρχεται να στερήσει από το υποκείμενο που διατυπώνει το αίτημα, αλλά ως διακύβευμα αγάπης, ως απόδειξη αγάπης, δηλαδή, όχι ως αντικείμενο, αλλά ως δώρο. Η διάσταση του αντικειμένου ως δώρο μεταλλάσσει την σημασία του. Έτσι το αίτημα είτε ικανοποιηθεί, είτε όχι - αφού κανένα αίτημα δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιηθεί απόλυτα - αφήνει την επιλογή στο υποκείμενο, άλλοτε να εγκατασταθεί στο επίκεντρο της συμβολικής τάξης του δώρου και της ανταλλαγής, δηλαδή, της έλλειψης και, άλλοτε, να εγκλωβιστεί στον απαραβίαστο κόσμο του ναρκισσισμού όπου τείνει να γίνει ένα με το αντικείμενο. Κατά συνέπεια, η σχέση αντικειμένου ως έλλειψη, όπως και το τρίπτυχο της ματαίωσης, της στέρησης και του ευνουχισμού που την περιβάλλει, γίνεται το πλαίσιο εντός του οποίου εντάσσει, κατ’ αρχήν, ο Λακάν την συνάντησή του με το φροϋδικό niederkommen. Δεν αργεί, όμως, να πάρει τις αποστάσεις του αφού δεν το προσεγγίζει μόνο ως πέρασμα στην πράξη, το οποίο συνδέεται άμεσα με την ικανοποίηση μιας επιθυμίας (Wunscherfüllung), αλλά και ως καθοριστικό παράγοντα που φέρνει επί σκηνής «την αιφνίδια σχέση του υποκειμένου με αυτό το οποίο το ίδιο το υποκείμενο είναι, ως μικρό αντικείμενο α». Στην περίπτωση της νεαρής ομοφυλόφιλης, acting out και passage à l’ acte συνθέτουν το κάδρο, όπου το υποκείμενο μέσα από την ταύτισή του ως Φ, δηλαδή ως συμβολικός φαλλός και όχι ως –φ, μπορεί να αντέξει το ανυπόφορο που ενέχει η ίδια του η θέση ως αντικείμενο α. Αν όμως η παραίτηση από αυτή τη θέση όπου το υποκείμενο ταυτίζεται με τον ίδιο το φαλλό είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση της αγάπης, όπως ακριβώς αποδεικνύεται και από το σύμπλεγμα του ευνουχισμού, ποίο είναι εκείνο το μάθημα αγάπης το οποίο ο Λακάν επιχειρεί να μας μεταδώσει μέσα από την επίμονη ενασχόλησή του με την γυναικεία ομοφυλοφιλία και, δη, μέσα από την περίπτωση της νεαρής ομοφυλόφιλης; Βιβλιογραφία: 1. Freud S. La vie sexuelle. PUF, 1985. 2. Freud S. Névrose Psychose et Perversion. PUF. 3. Lacan J. La relation d objet. Seuil, 1994. 4. L angoise Séminaire 1962 – 63, AFI. Εισηγήτρια: Ευαγγελία Κομματά ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ : 19/10 - 09, 23 /11 - 07, 21/12 - 11, 25 /01 - 08, 22 /02 - 08 /03, 05/04 -10, 24/05, 14/06. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΙ Τετάρτη : 13: 00 – 15:00 Θέμα : «Κλινική των ψυχώσεων». Η ψυχανάλυση ως πρακτική συνδέεται άμεσα με τη ρητορική του ασυνειδήτου, του οποίου οι συνέπειες υπολανθάνουν τόσο στην καθημερινότητά μας όσο και στα κλινικά φαινόμενα, με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι. Οι εφαρμογές της ψυχανάλυσης όπως και οι ανατροπές που εισάγει ο αναλυτικός λόγος γίνονται συχνά αντικείμενο κριτικής αμφισβήτησης ή και περαιτέρω διερεύνησης πέρα από τα ίδια τα στεγανά των ψυχαναλυτικών κύκλων. Σε μια εποχή κρίσης των θεσμών και αποδυνάμωσης των δομών ψυχικής υγείας, οι οποίες λειτουργούσαν μέχρι τώρα σαν μια πιθανή απάντηση στο κοινωνικό αδιέξοδο, αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι επιδεινώνονται οι συναντήσεις με το πραγματικό και οι κλινικές επιπτώσεις του. Υπ’ αυτές τις συνθήκες τα υποκείμενα αναγκάζονται να απαντούν,είτε προτάσσοντας αυτοσχέδιους αμυντικούς μηχανισμούς, είτε προσφεύγοντας σε ιδιόμορφες επεξεργασίες προς αντιμετώπιση του επείγοντος, ανεξάρτητα και πέρα από το όποιο θεσμικό πλαίσιο. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα ψυχωτικά υποκείμενα, η ψυχαναλυτική κλινική των ψυχώσεων, με το να τα αναγνωρίζει εκ προοιμίου ως ομιλόντα, ενεργοποιεί τη «διαθεσιμότητα και την κινητικότητα» της ίδιας της σημαίνουσας αλυσίδας. Με τον τρόπο αυτό κατευνάζεται ο αδηφάγος χαρακτήρας της απόλαυσης, από την οποία κατακλύζονται, εφόσον αυτή λειτουργεί ως αντίδοτο στο έλλειμμα της πατρικής μεταφοράς, προσφέροντας παράλληλα άσυλο στην αποδιοργάνωση και την εκφορά του παραληρήματος. Ποια είναι τα μέσα τα οποία διαθέτει ο κλινικός στην απόπειρά του να αποδεχθεί και να αποκρυπτογραφήσει τον αινιγματικό χαρακτήρα της ψύχωσης χωρίς να καταφύγει στην τυποποιημένη προσέγγιση μιας εκ προοιμίου κατανόησης ή και προκατασκευασμένης διάγνωσης και ερμηνείας των ψυχικών εκδηλώσεων ; Είναι δυνατή μια άλλου είδους αγωγή του ερωτήματος που σχετίζεται με το αδιέξοδο του ψυχωτικού υποκειμένου; Εισηγητές: Ευαγγελία Κομματά, Στυλιανός Μωριάτης ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ : 13/11, 11/12, 15/01, 12/02, 19/03, 09/04, 21/05, 04/06. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΙΙ Παρασκευή : 20:00 – 21:00 Θέμα : «Από το τραύμα στη φαντασίωση» Μια συνάντηση είναι πάντοτε ατυχής (manqué), αναφέρει ο Λακάν. Συναντήσεις συνεχώς γίνονται και κάποτε είναι φορτισμένες από έντονα συναισθήματα (πόσο μάλλον οι ερωτικές συναντήσεις). Άρα για ποιο λόγο να συζητάμε για ατυχείς συναντήσεις; Ο Φρόυντ θεωρούσε το τραύμα ως την αιτία της νεύρωσης. Το παρατηρούσε καθαρότερα όταν μελετούσε τις περιπτώσεις της υστερικής νεύρωσης. Μέσα από τη θεωρία της «σαγήνης», ο Φρόυντ θεωρεί ότι ένα πραγματικό συμβάν διαδραματίστηκε στη ζωή του υποκειμένου. Το πραγματικό αυτό συμβάν -πάντοτε σεξουαλικό- το θεώρησε αρχικά ως την αιτία των συμπτωμάτων του υποκειμένου. Έπειτα αφήνει τη θέση αυτή χάριν μιας άλλης, σύμφωνα με την οποία το τραυματικό γεγονός έρχεται σε ένα δεύτερο χρόνο. Σίγουρο είναι πως η σκηνή της «σαγήνης» αφορά τόσο το υστερικό όσο και το ιδεοληπτικό και το φοβικό υποκείμενο. Μπροστά στη σκηνή αυτή το υποκείμενο διχάζεται γιατί λαμβάνει μια ευχαρίστηση για την οποία δε γνωρίζει τίποτα. Το απωθημένο είναι αυτό που ενεργεί για το υποκείμενο, το οποίο δεν παύει να επανέρχεται στη ίδια θέση. Κάθε προσπάθεια συνάντησης του υποκειμένου είναι καταδικασμένη να μην πραγματοποιείται. Είναι λοιπόν η επιστροφή του απωθημένου που μας επιτρέπει να μιλάμε για το τραύμα; Εν τέλει το τραύμα δεν είναι τίποτα άλλο από την αδυνατότητα του ψυχικού οργάνου να εγκαθιδρύσει μια ισορροπία ανάμεσα στην αρχή της πραγματικότητας και την αρχή της ευχαρίστησης. Η φαντασίωση είναι αυτή που έρχεται να καλύψει την κατακλυσμιαία ευχαρίστηση, την οποία βίωσε το υποκείμενο. Η φαντασίωση καλύπτει το ανείπωτο αυτής της ευχαρίστησης, της οποίας η γνώση καταβροχθίστηκε από την τρύπα του Πραγματικού προς χάριν του πατρικού σημαίνοντος. Αντιμέτωπο το υποκείμενο με τον τραυματισμό του δημιουργεί την αναπαράσταση η οποία ως προστατευτικό παραπέτασμα καλύπτει το τραύμα. Αποδεχόμενος ο Λακάν τη Φροϋδική σύλληψη του τραύματος προχωρά πιο πέρα συνδέοντας τη συνάντηση του υποκειμένου με την απόλαυση του Άλλου. Αλλιώς θα λέγαμε πως εντοπίζει ο Λακάν το τραύμα στη σχέση του υποκειμένου με τη γλώσσα, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο το υποκείμενο εγγράφεται στην ομιλία του Άλλου. Όταν μιλάμε για τη γλώσσα (langage) στη ψυχανάλυση αναφερόμαστε στη δομική της διάσταση. Το τραύμα λοιπόν είναι πάντοτε δομικό και καθολικό. Αλλά η απάντηση του υποκείμενου απέναντι στο τραυματικό γεγονός είναι πάντοτε ατομική. Οι συναντήσεις του ομιλούντος με τον μικρό άλλο, όποιες και να είναι αυτές, είναι ατυχείς. Γιατί η συνάντηση του υποκειμένου με το ίδιο του το είναι δεν είναι ποτέ στην ώρα που την περιμένει . Είναι λοιπόν αδύνατη; Εισηγητής : Κωνσταντίνου Γεώργιος Βιβλιογραφία: Ο Φρόυντ «Μελέτες για την υστερία» εκδόσεις Επίκουρος «La Naissance de la psychanalyse» «Ντόρα» εκδόσεις επίκουρος «Εισαγωγή στη ψυχανάλυση» εκδόσεις Επίκουρος «Πέραν της αρχής της ευχαρίστησης» εκδόσεις Επίκουρος Ο Λακάν «Η Ταύτιση» 9ο Σεμινάριο. Ανέκδοτο «Οι Τέσσερεις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης» 11o Σεμινάριο, Εκδόσεις Ράπα «Η Λογική της φαντασίωσης» 14ο Σεμινάριο. Ανέκδοτο ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ : 20 /12, 24 /01, 21/02, 23 /05, 13/06. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ V Σάββατο : 16: 00– 17: 30 Θέμα : «Εισαγωγή στις βασικές ψυχαναλυτικές έννοιες» Η επιστροφή στις βασικές έννοιες – τα θεμέλια της ψυχαναλυτικής γνώσης – δεν αποτελεί μια προσπάθεια εισαγωγικής «μύησης» που απευθύνεται στους «μη γνωρίζοντες» περί τον ψυχαναλυτικό λόγο. Κυρίως, συνιστά μια απόπειρα να αρθρωθεί ο λόγος του καθενός από τους συμμετέχοντες – θεμελιώδης, άλλωστε, συνθήκη της ψυχαναλυτικής κοινότητας των Φόρουμ – αλλά και να αναπτυχθεί ένας διάλογος μέσα στη συλλογικότητα που συγκροτούμε όλοι εμείς που για δεύτερη χρονιά επιλέξαμε να εργαστούμε από κοινού. Προσωπικό διάβημα, λοιπόν, ενός εκάστου, με τη φιλοδοξία μιας ευτυχούς συνάντησης. Εισηγητές: Μαρία Αναγνωστοπούλου, Όλγα Βλάχου, Γιώργος Γιακουμάκης, Γιώργος Ζαφειρόπουλος, Κατερίνα Καραγιάννη, Ελένη Καραμήτσιου, Διονύσης Μπράτης, Άννα Χριστοδουλάκη. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ : 07/12, 11/01, 08/02, 08/03, 10/05. ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ VΙ Σάββατο : 16: 00– 17 : 30 Θέμα : «Στις παρυφές του Πράγματος» Αν την περυσινή χρονιά, η φράση «μόνο η αγάπη επιτρέπει στην απόλαυση να καταδεχτεί την επιθυμία»απετέλεσε την αφετηρία της προβληματικής η οποία μας οδήγησε να εξετάσουμε την έννοια της αγάπης και των μεταμορφώσεών της μέσα από τους μαιάνδρους της αναλυτικής πράξης, το φετινό σεμινάριο μας εισάγει μέσα από τη Φροϋδική επεξεργασία της έννοιας, απότοκο της διάκρισης ανάμεσα σε Sache και Das Ding, στο κενό του Πράγματος καθώς και στην έννοια της απόλαυσης με την οποία συσχετίστηκε στις επεξεργασίες του Λακάν. Εάν το φροϋδικό πεδίο χαρακτηρίστηκε από το ερώτημα της επιθυμίας και της ερμηνείας της, το Λακανικό πεδίο κινούμενο στις παρυφές του Πράγματος εντοπίζει τη σχέση του υποκειμένου με τον Άλλο, θίγοντας τη σπουδαιότητα του κενού [ του Πράγματος] όσον αφορά το παράδοξο της γέννησης της ίδιας της επιθυμίας μέσα απ’ ότι εξ-ίσταται και ταυτόχρονα με ό,τι πιο ενδόμυχο την αποτελεί και την διαμορφώνει . Εισηγητής: Στυλιανός Μωριάτης ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ: 19/10, 09/11, 23/11, 21/12, 25/01, 22/02, 05/04, 24/05, 14/06.