ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑ «Διακυβέρνηση και καινοτομία: μοχλός αειφόρου ανάπτυξης, διαχείρισης και προστασίας των φυσικών πόρων» Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2013 Η Διακυβέρνηση των Φυσικών Πόρων στην Περιοχή του Αιγαίου: Το παρόν και οι Προοπτικές Ανάπτυξης Χριστιάνα Δ. Καλογήρου Γενική Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου Η ανάπτυξη και η ευημερία μιας χώρας, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την επιστημονικά ορθή και προγραμματισμένη αξιοποίηση των φυσικών της πόρων. Αν μάλιστα την κάνουμε με σχεδιασμό, οργάνωση, εποπτεία και έλεγχο, τότε διαχειριζόμαστε ορθά τους φυσικούς μας πόρους για την εξυπηρέτηση των αναγκών των συμπολιτών μας, έχοντας πάντα στο επίκεντρο των ενεργειών μας την προστασία του οικοσυστήματος. Στην περιοχή ευθύνης της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (Α.Δ.Α) έχουν χωροθετηθεί: – περιοχές NATURA 2000. – Μικροί υγροτοποι. – Καταφύγια Άγριας Ζωής. – Ζώνες Ειδικής Προστασίας. – Μνημεία της φύσης. – Φυσικά πάρκα εξαιρετικής ομορφιάς. – Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης. – Περιοχές Εξαιρετικής Ομορφιάς. Ενδεικτικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το απολιθωμένο δάσος στη Λέσβο, την κοιλάδα των πεταλούδων και το δάσος κυπαρισσιών στον Αρχίλοχο της Ρόδου, τα νησιά Βάτος, Πατερόνησος και Άγιος Παντελεήμων Οινουσών Χίου και τους καταρράκτες στον Ποταμό Καρλοβασίου Σάμου. Η προστασία των παραπάνω αποτελεί σε μεγάλο βαθμό αρμοδιότητα και ευθύνη των υπηρεσιών της Α.Δ.Α. Έτσι λοιπόν, για παράδειγμα, για την προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων, καθώς και των φρυγανότοπων από τους κινδύνους που τα απειλούν (πυρκαγιές, παράνομη υλοτομία, ασθένειες, εκχερσώσεις), εκδίδονται ρυθμιστικές διατάξεις καυσοξύλευσης, συλλογής αρωματικών φυτών, θήρας, βόσκησης κ.ά. με στόχο την αειφορία των καρπώσεων, την συγκράτηση των φτωχών εδαφών. Για τον ίδιο λόγο, στις πληγείσες από τις πυρκαγιές περιοχές, γίνονται αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα, καθώς και εργασίες αναδάσωσης. Στο Αιγαίο και τα νησιά μας τα έχουμε όλα: ήλιο, θάλασσα, αέρα, έντονα ποικιλόμορφη χλωρίδα και πανίδα, σημαντικό ορυκτό πλούτο και βέβαια χαρακτηριστική φυσική ομορφιά.    Στο Αιγαίο όμως εκτός από την αφθονία των φυσικών πόρων, έχουμε 43 Δήμους, 62 κατοικημένα νησιά και σημαντικές δυσκολίες στην αντιμετώπιση καθημερινών αλλά και μεγάλης κλίμακας προβλημάτων, ιδιαίτερα στα απομακρυσμένα νησιά με λίγους κατοίκους. Στην περιοχή του Αιγαίου τρείς είναι οι κύριοι άξονες αξιοποίησης φυσικών πόρων στην κατεύθυνση της πράσινης και αειφόρου ανάπτυξη. 1.Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 2.Βιολογική γεωργία 3.Υδατικοί πόροι Σε ότι αφορά στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.), για τις οποίες η Αποκεντρωμένη Διοίκηση έχει την ευθύνη έκδοσης περιβαλλοντικών όρων, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης τους μέσω και της επικείμενης ηλεκτρικής διασύνδεσης της Λέσβου, της Λήμνου και της Χίου με το Εθνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΔΣΜ). Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι μέχρι σήμερα στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, οι αρμόδιες Υπηρεσίες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης εξυπηρετούν περίπου 50 αιτήσεις αιολικών σταθμών εγκατεστημένης ισχύος 25 Μεγαβάτ, ενώ ήδη λειτουργούν αιολικοί σταθμοί 20 Μεγαβάτ. Αξίζει, επίσης, να αναφέρουμε, ότι προ διετίας υπεγράφη «Σύμβαση εκμίσθωσης του δικαιώματος διαχείρισης, βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου Νενήτων της Χίου και έρευνας του ομώνυμου πιθανού γεωθερμικού πεδίου χαμηλής Θερμοκρασίας». Υπάρχουν πολλές περιοχές με θερμές πηγές, η εκμετάλλευση των οποίων θα μπορούσε να διατηρήσει το τουριστικό ενδιαφέρον των νησιών και τον χειμώνα. Η μεταλλευτική δραστηριότητα είναι εξίσου αξιόλογη σε πολλά νησιά του Αιγαίου λόγω του ηφαιστειακού εδάφους. Στο Βόρειο Αιγαίο π.χ. λειτουργούν 3 δημόσια λατομεία αδρανών υλικών, 2 στη Λέσβο και 1 στη Χίο. Πρέπει, ωστόσο να γίνει λεπτομερής καταγραφή, με τις περιοχές και τα είδη των μεταλλευμάτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα χερσαία φτωχά οικοσυστήματα των νησιών είναι κατάλληλα για την παραγωγή μελιού, αρωματικών φυτών, καθώς και υψηλής ποιότητας κτηνοτροφικών προϊόντων. Λείπουν βεβαίως οι ψηφιακές χαρτογραφήσεις των ειδών βλάστησης και του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των εκτάσεων, προκειμένου οι ενδιαφερόμενοι να διευκολυνθούν στην λήψη αποφάσεων. Οι σχετικά υψηλές θερμοκρασίες του χειμώνα επιτρέπουν την δημιουργία μη ενεργοβόρων θερμοκηπίων στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του Αιγαίου. Θα μου επιτρέψετε όμως εδώ να αναφερθώ πιο αναλυτικά σε έναν ακόμη φυσικό πόρο του Αιγαίου που θα μπορούσα να τον χαρακτηρίσω, ως ευκαιρία και πρόκληση. Αναφέρομαι στο Νερό ή αλλιώς στους Υδατικούς Πόρους του Αιγαίου. Ξεκινώντας από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ο νησιωτικός χαρακτήρας της σε συνδυασμό με την πολυμορφία της γεωλογικής δομής των νησιών, επιβάλλει μια ιδιαίτερη προσέγγιση, όσον αφορά στη διαχείριση των υδατικών πόρων του γεωγραφικού αυτού χώρου. Οι γεωλογικές συνθήκες που επικρατούν στο χώρο αυτό δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη μεγάλων υδρολογικών και υδρογεωλογικών λεκανών. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα, από το σύνολο του νερού που εισδύει στο υπέδαφος μόνο ένα μικρό ποσοστό να μπορεί να αξιοποιηθεί πρακτικά, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των επιφανειακών νερών καταλήγει στη θάλασσα. Τα νερά που έχουν συγκεντρωθεί στα υπόγεια υδροφόρα στρώματα – αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης διαδικασίας της Φύσης- εξαντλούνται λόγω της υπερεκμετάλλευσης με αποτέλεσμα να αντλούνται ποσότητες υφάλμυρου νερού, ποιοτικά υποβαθμισμένου. Οι συγκεκριμένες διαπιστώσεις οδηγούν, αυτομάτως, σε ερωτηματικά για την μελλοντική επάρκεια των υδατικών πόρων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Απ’ την άλλη πλευρά, οι ανάγκες σε νερό συνεχώς αυξάνονται τα τελευταία χρόνια, με κυριότερες κατηγορίες χρήσης νερού αυτές της άρδευσης, της ύδρευσης και της κτηνοτροφίας, στις οποίες καταναλώνονται συνεχώς αυξανόμενες ποσότητες νερού. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε πολλούς προβληματισμούς για τη μελλοντική επάρκεια των υδατικών πόρων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Η περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου με τα νησιά των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου αποτελούν μια ιδιαίτερη περιοχή της Ελλάδας ακόμα και στα υδατικά θέματα. Η πολυδιάσπαση του γεωγραφικού χώρου σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερες υδρολογικές και γεωλογικές συνθήκες και την μεγάλη ανισοκατανομή του πληθυσμού στη διάρκεια του έτους , δημιουργούν κατά κανόνα αυξημένες πιέσεις στη χρήση των υδάτων, οι οποίες σε – μεμονωμένες πάντως περιπτώσεις – έχουν δημιουργήσει προβλήματα υποβάθμισης στη χρήση τους, εντατική χρήση που οδηγεί στην εξάντληση των αποθεμάτων , αλλά και χρήση μη συμβατικών μεθόδων κάλυψης των αναγκών σε νερό (μεταφορά με πλοία, αφαλάτωση θαλασσινού νερού). Οι ανάγκες σε νερό διαφοροποιούνται σημαντικά από νησί σε νησί, ανάλογα με το μέγεθος, τους μόνιμους και εποχιακούς κατοίκους, τις καλλιεργημένες εκτάσεις, το πλήθος των κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, κλπ.. Ανάμεσα στα 42 κατοικημένα νησιά, υπάρχουν νησιά στα οποία οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 200 (Αγαθονήσι, Δονούσα, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Αρκιοί, κλπ) , και άλλα όπου ο μόνιμος πληθυσμός φτάνει τους 32.000 (Κως) ή τους 120.000 (Ρόδος) . Οι υδατικές ανάγκες κυμαίνονται από λίγες δεκάδες χιλιάδες Κυβικά μέτρα /έτος στα πολύ μικρά νησιά μέχρι 40.000.000 περίπου κ.μ. στη Ρόδο. Οι υδατικές ανάγκες τους, διαφοροποιούνται, επίσης στη διάρκεια του χρόνου και στη διάρκεια του καλοκαιριού και ειδικά στον τομέα της ύδρευσης φτάνουν μέχρι τον πενταπλασιασμό τους. Ας σημειωθεί ότι η αναπλήρωση των αποθεμάτων νερού γίνεται μόνο κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης, συνεπώς όταν οι υδατικές ανάγκες γίνονται μέγιστες , τα υδατικά αποθέματα του κάθε νησιού βρίσκονται στο ελάχιστο. Όλα τα παραπάνω καθιστούν επιτακτική την εφαρμογή μιας ορθολογικής διαχειριστικής πολιτικής, ικανής να οδηγήσει στην αειφορία των υδατικών πόρων στα νησιά του Αιγαίου. Απαιτούνται δράσεις και παρεμβάσεις που θα εξασφαλίζουν την αειφορία των υδατικών πόρων, όπως: 1. Εκπόνηση και εφαρμογή των σχεδίων διαχείρισης υδατικών πόρων (ήδη έχει ξεκινήσει η εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης ενώ η εφαρμογή του αποτελεί αρμοδιότητα της Διεύθυνσης Υδάτων Β. Αιγαίου). 2. Βελτίωση και αντικατάσταση των υδρευτικών - αρδευτικών δικτύων μεταφοράς με στόχο να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες νερού. 3. Κατασκευή έργων καθαρισμού αποβλήτων (π.χ. μονάδων βιολογικού καθαρισμού) και εξέταση δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων για την ικανοποίηση αρδευτικών αναγκών μη ευαίσθητων γεωργικών καλλιεργειών. 4. Εφαρμογή έργων τεχνητού εμπλουτισμού υπόγειων υδροφορέων με στόχο την αύξηση των υπόγειων υδατικών αποθεμάτων. 5. Δημιουργία μονάδων αφαλάτωσης σε περιοχές που αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα ύδρευσης, εξαιτίας της ποιοτικής και ποσοτικής υποβάθμισης των υδατικών πόρων. 6. Αξιοποίηση του επιφανειακού νερού σε φράγματα, λιμνοδεξαμενές ή έργα τεχνητού εξοπλισμού. Επίσης θα πρέπει να γίνεται ορθολογική διαχείριση των κατασκευασμένων λιμνοδεξαμενών με παράλληλη αδρανοποίηση αρδευτικών γεωτρήσεων σε περιοχές που εξυπηρετούνται από αρδευτικά δίκτυα. 7. Δημιουργία δικτύων παρακολούθησης της ποσότητας και της ποιότητας των υδατικών πόρων με δημιουργία σύγχρονης υποδομής μετρητικών σταθμών και εφαρμογή νέων συστημάτων τηλεμετάδοσης των συλλεγόμενων πληροφοριών σε ηλεκτρονικό αρχείο. 8. Έλεγχος με σκοπό τον περιορισμό των παράνομων γεωτρήσεων. Στην κατεύθυνση αυτή έχουν ήδη θεσπιστεί αυστηρότερα μέτρα παρακολούθησης, ελέγχου και αντιμετώπισης του προβλήματος αυτού. 9. Στήριξη δημιουργίας ενιαίων φορέων διαχείρισης των υδροληπτικών έργων σε κάθε δήμο - νησί, που θα εφαρμόζουν μια ενιαία και ολοκληρωμένη πολιτική σε θέματα ύδρευσης. 10. Ενημέρωση και εκπαίδευση του πληθυσμού σε θέματα που αφορούν την σωστή χρήση των υδατικών πόρων (π.χ, εκπαίδευση αγροτών για σωστή χρήση του νερού, καλλιέργεια άνυδρων ποικιλιών κ.α.) 11. Υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε συνεργασία με σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε αντικείμενα που αφορούν την προστασία και αξιοποίηση του νερού. Σε συνέχεια των παραπάνω και προκειμένου να επιτύχουμε μια όσο το δυνατό πιο ορθολογική διαχείριση των υδάτων οφείλουμε να κάνουμε άμεσα πολλά βήματα μπροστά και απαντήσουμε σε ερωτήματα όπως γίνεται επαναχρησιμοποίηση των υγρών αστικών αποβλήτων; Μέχρι σήμερα, ελάχιστα έχουν γίνει σε αυτόν τον τομέα. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι τα επεξεργασμένα αστικά απόβλητα προέρχονται σε μεγάλο ποσοστό από νερό που έχει υψηλό κόστος παραγωγής, τότε γίνεται αντιληπτό ότι η απόρριψη επεξεργασμένων αποβλήτων στη θάλασσα, όπως συστηματικά γίνεται μέχρι σήμερα, είναι μία μέθοδος που δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής. Η ψηφιοποίηση σε ενιαίες βάσεις δεδομένων, μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση με την καταγραφή όλων των διαθέσιμων φυσικών πόρων, ώστε οι πολίτες και οι επενδυτές να μπορούν εύκολα να επιλέξουν, ποιες δράσεις είναι διαθέσιμες, καθώς και ποιες από αυτές εντάσσονται σε επιδοτούμενα προγράμματα. Η βάση δεδομένων θα πρέπει να περιλαμβάνει χωροταξικά στοιχεία των φυσικών πόρων κατά περιοχή, όπως μεταλλεύματα-ορυκτό πλούτο, θερμές-ιαματικές πηγές, χλωρίδα και πανίδα της περιοχής, προϊόντα τοπικής ονομασίας και προέλευσης, καθώς και μετεωρολογικά στοιχεία ηλιοφάνειας, βροχής και ανέμου. Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου Εταίρος του Διαβαλκανικού Κέντρου Περιβάλλοντος Στις 25-04-2013 η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου εντάχθηκε στο εταιρικό σχήμα του Διαβαλκανικού Κέντρου Περιβάλλοντος Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου Εταίρος του Διαβαλκανικού Κέντρου Περιβάλλοντος Σκοπός: Η ορθολογική Διακυβέρνηση των φυσικών πόρων η εφαρμογή καινοτόμων δράσεων για την διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων στην ιδιαίτερη περιοχή του Αιγαίου Ειδικοί Στόχοι:  Σχεδιασμός και Επιχειρησιακό πρόγραμμα αξιοποίησης και ανάδειξης της Παράκτιας Ζώνης   Δημιουργία βάσης επιστημονικών περιβαλλοντικών και χωρικών δεδομένων Κατευθυντήρια μέτρα διαχείρισης των δυσμενών επιπτώσεων της ανθρώπινης επέμβασης στην παράκτια ζώνη Δράσεις για την ορθολογικότερη αξιοποίηση της παράκτιας ζώνης και ανάδειξη ευκαιριών οικονομικής ανάπτυξης με μειωμένο περιβαλλοντικό κόστος Κατευθύνσεις για αποτελεσματική και εκσυγχρονισμένη Διακυβέρνηση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στην παράκτια ζώνη.   Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου Εταίρος του Διαβαλκανικού Κέντρου Περιβάλλοντος Ειδικοί Στόχοι:  Διασυνοριακότητα Αιγαίου  Λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι ανάγκες της περιοχής του Αιγαίου, όσον αφορά το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον, αλλά και οι διεθνείς και εθνικοί στόχοι και προτεραιότητες σε σχέση την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος, όπως εκφράζονται στα στρατηγικά αναπτυξιακά προγραμματικά κείμενα των συνεργαζόμενων χωρών αλλά και στην Κοινοτική και Εθνική νομοθεσία.  Βιώσιμες λύσεις υδατοπρομήθειας στα νησιά του Αιγαίου  Εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων αφαλάτωσης με χρησιμοποίηση ΑΠΕ  Αυτονομία υδροδότησης σε νησιά του Αιγαίου με προβλήματα λειψυδρίας (κυρίως στα πολύ ξηρά νησιά των Κυκλάδων) όπου το κόστος του μεταφερόμενου νερού είναι ιδιαίτερα υψηλό Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου Εταίρος του Διαβαλκανικού Κέντρου Περιβάλλοντος Η ΑΔΑ μέσω του ΔΚΠ : Στοχεύει στην Επιχειρησιακή λειτουργία του Γραφείου του ΔΚΠ στη Λήμνο το οποίο: α) Θα παρέχει επιστημονική υποστήριξη στην ΑΔΑ σε θέματα σχεδιασμού και υλοποίησης περιφερειακών περιβαλλοντικών πολιτικών β) Θα συμβάλει στη διασυνοριακή και διαπεριφερειακή μεταφορά τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών για την επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων της περιοχής και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών γ) Θα διενεργεί αναλύσεις φυσικών, χημικών και μικροβιολογικών παραμέτρων σε: - Αρδευτικά ύδατα, - Φυσικούς αποδέκτες και - Εκροές συστημάτων επεξεργασίας λυμάτων για την παρακολούθηση ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών των υδάτων σε σχέση με τη χρήση τους και την προστασία του περιβάλλοντος δ) Θα αναπτύσσει υποδομές για τη κεντρική αποθήκευση και διασφάλιση των ψηφιακών πληροφοριών (data center) και ε) θα αναπτύσσει εργαλεία για τη διάχυση και διαχείριση των ψηφιακών πληροφοριών για τις διάσπαρτες διευθύνσεις της ΑΔΑ. Κυρίες και Κύριοι, Αν δεχθούμε ότι «Διαχείριση» είναι η τέχνη της λήψης αποφάσεων, για θέματα που αφορούν στην οργάνωση, την ανάπτυξη, την προστασία και τη διατήρηση ενός οικοσυστήματος, μπορούμε δε σε αυτή να προσθέσουμε την πολιτική βούληση, η οποία είναι αναγκαία για την επιτυχία του αποτελέσματος. Σας διαβεβαιώνω ότι η πολιτική βούληση υπάρχει και παρόλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, παλεύουμε καθημερινά για να εξασφαλίσουμε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες ζωής στους κατοίκους του Αιγαίου, με σεβασμό πάντα στο Περιβάλλον. Σας ευχαριστώ.