Copyright: Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) 2014
Τ.Θ. 66 517, Τ.Κ. 156 01, Παπάγου
Τηλέφωνο: 210 6536902
Fax. 210 6537273
Email. [email protected]
Ιστοσελίδα: www.ektepn.gr
Issn: 1792 6289
2
Με τη χρηµατοδότηση του Υπουργείου Υγείας
3
Πρόλογος Επιστ. Υπεύθυνης του ΕΚΤΕΠΝ
Το Συµπλήρωµα στην Ελληνική Βιβλιογραφία για τα Ναρκωτικά και το Αλκοόλ 2013
αποτελεί και πάλι έργο αποκλειστικά ενός ανθρώπου, της κυρίας Πετρούλας Πρασσά.
Η κυρία Πρασσά έρχεται σε επαφή µε τους Έλληνες ερευνητές και τους επαγγελµατίες του
χώρου των ναρκωτικών, συλλέγει τις προσκτήσεις, τις ταξινοµεί, τις επιµελείται και τις
παρουσιάζει στον τόµο που βλέπουµε.
Η φετινή, ηλεκτρονική και αυτή τη φορά, έκδοση περιλαµβάνει 79 δηµοσιεύσεις και
παρουσιάσεις σε συνέδρια Ελλήνων επιστηµόνων, 40 από αυτές ξενόγλωσσες και 39
ελληνικές.
Η οικονοµική κρίση που το στίγµα της είναι ορατό σε όλες τις εκφράσεις της δηµόσιας
ζωής, επηρεάζει και το συγγραφικό έργο των επαγγελµατιών που απασχολούνται στον
τοµέα των ναρκωτικών. Οι περιορισµένοι ανθρώπινοι και οικονοµικοί πόροι αφιερώνονται
στη φροντίδα των χρηστών, έργο πιο σηµαντικό από το συγγραφικό ή το ερευνητικό. Το
τελευταίο, έχει και αυτό υποστεί τις αναπόφευκτες περικοπές.
Θα ήθελα να κάνω, για άλλη µια χρονιά, έκκληση στους επιστήµονες να ανταποκρίνονται
στο αίτηµα του ΕΚΤΕΠΝ για αποστολή του δηµοσιευµένου υλικού τους, αφού µέσα από
την έκδοση αυτή, ενηµερώνονται οι συνάδελφοι, αυξάνεται η προβολή της ελληνικής
τεχνογνωσίας και αναδεικνύεται το έργο τους.
Είναι µεγάλη η χαρά µου που έχω την τύχη να ευχαριστήσω και να συγχαρώ για µια
ακόµη φορά την κυρία Π. Πρασσά για το έργο της, τόσο αυτό που βλέπετε στην έκδοση
αυτή, όσο κι αυτό που δεν βλέπετε, που αφορά την καθηµερινότητα στο ΕΚΤΕΠΝ και
πιστέψτε µε, είναι πολύ µεγαλύτερο.
Μανίνα Τερζίδου
Επιστηµονικά Υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ
4
Εισαγωγή
Το Συµπλήρωµα στην Ελληνική Βιβλιογραφία για τα Ναρκωτικά και το Αλκοόλ για
το έτος 2013 περιλαµβάνει τις διαθέσιµες προς το ΕΚΤΕΠΝ επιστηµονικές δηµοσιεύσεις
Ελλήνων συγγραφέων για το πρόβληµα της χρήσης των ναρκωτικών και του αλκοόλ στην
Ελλάδα. Στην έκδοση αυτή περιέχονται βιβλιογραφικές αναφορές οι οποίες αφορούν
άρθρα σε ελληνικά και διεθνή επιστηµονικά περιοδικά, βιβλία, κεφάλαια σε βιβλία,
πρακτικά συνεδρίων, καθώς και ανακοινώσεις σε συνέδρια.
Ιδιαίτερη έµφαση έχει δοθεί στις ξενόγλωσσες δηµοσιεύσεις σε διεθνή επιστηµονικά
περιοδικά.
Η Βιβλιογραφία είναι χωρισµένη σε δύο ενότητες, όπως ακριβώς παρουσιάζεται τα
τελευταία χρόνια:
Η πρώτη ενότητα περιλαµβάνει την ελληνική και ξενόγλωσση
βιβλιογραφία για το Αλκοόλ και η δεύτερη ενότητα περιλαµβάνει την ελληνική και
ξενόγλωσση βιβλιογραφία για τα ναρκωτικά.
Η παρούσα έκδοση είναι µόνη ηλεκτρονική και προσβάσιµη µέσω της ιστοσελίδας του
ΕΚΤΕΠΝ www.ektepn.gr.
Ανακεφαλαιώνοντας θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε το δίκτυο των συνεργατών µας
για την ανταπόκρισή τους στο αίτηµά µας για αποστολή των εργασιών τους και να
τονίσουµε την ανάγκη συνέχισης της συνεργασίας αυτής, για την καλύτερη επιστηµονική
ενηµέρωση µέσω της επόµενης έκδοσης της Βιβλιογραφίας.
Πετρούλα Πρασσά
Τοµέας Τεκµηρίωσης & Εκδόσεων ΕΚΤΕΠΝ
5
Ενότητες Βιβλιογραφίας
Ενότητα Πρώτη: Α Λ Κ Ο Ο Λ
Ενότητα ∆εύτερη: Ν Α Ρ Κ Ω Τ Ι Κ Α
6
Θεµατικές:
1. Επιδηµιολογία
2. Εργαλεία – ∆ιαγνωστικά κριτήρια
3. Θεραπεία
4. Θεωρία
5. Μελέτες – Παράγοντες Χρήσης
6. Μολυσµατικές και άλλες ασθένειες
7. Ποινική ∆ικαιοσύνη
8. Πρόληψη
9. Στρατηγική – Πολιτική και Νοµοθεσία
10. Συννοσηρότητα
11. Φαρµακοφυσιολογία – Βιολογία
12. Ψυχοκοινωνικές Προεκτάσεις
7
Μ ΕΡΟ Σ Ι :
Ενότητα Πρώτη: ΑΛΚΟΟΛ (χωρίς περιλήψεις)
Ενότητα ∆εύτερη: ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ (χωρίς περιλήψεις)
Μ ΕΡΟ Σ Ι Ι :
Ενότητα Πρώτη: ΑΛΚΟΟΛ (µε περιλήψεις)
Ενότητα ∆εύτερη: ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ (µε περιλήψεις)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Βιβλιογραφικές αναφορές ανά συγγραφέα (πρώτοι συγγραφείς)
►ΕΙ∆ΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Οικονοµική κρίση στην Ελλάδα: Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία 2012 - 2013
8
Πρόσφατη Έκδοση:
ΕΠΙΨΥ (2014) Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την Κατάσταση του Προβλήµατος
των Ναρκωτικών και των Οινοπνευµατωδών στην Ελλάδα 2013. Εθνικό Κέντρο
Τεκµηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά.
Το ΕΚΤΕΠΝ καταθέτει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και
Τοξικοµανίας (EMCDDA), σε ετήσια βάση, (σύµφωνα µε τις συµβατικές υποχρεώσεις του
προς αυτό), Έκθεση στην αγγλική γλώσσα, για την Κατάσταση του Προβλήµατος των
Ναρκωτικών στην Ελλάδα. Οι αγγλικές εκθέσεις είναι διαθέσιµες από το ΕΚΤΕΠΝ σε CD.
Επισκεφτείτε την Ιστοσελίδα του ΕΚΤΕΠΝ: www.ektepn.gr
9
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
26 ΙΟΥΝΙΟΥ
Εκδηλώσεις Φορέων
Αναφέρονται ενδεικτικά κάποιες εκδηλώσεις φορέων µε αφορµή την Παγκόσµια Ηµέρα
Κατά των Ναρκωτικών:
1. ΟΚΑΝΑ (Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών)
Ο ΟΚΑΝΑ ενόψει της Παγκόσµιας Ηµέρας κατά των Ναρκωτικών, διοργάνωσε
Συνέντευξη Τύπου την Τρίτη 18 Ιουνίου 2013 µε θέµα «Γυναίκες και Χρήση
Εξαρτησιογόνων Ουσιών». Στο πλαίσιο του προγράµµατος DAWN (Drugs and Alcohol
Women Network) που διενεργείται από το ∆ια-περιφερειακό Ινστιτούτο Έρευνας για το
Έγκληµα και τη ∆ικαιοσύνη του OHE (UNICRI) και στο οποίο συµµετέχει ο ΟΚΑΝΑ, η
παγκόσµια ηµέρα ορίστηκε ως ηµέρα ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά µε τις
διαφορές της χρήσης ουσιών µεταξύ των δύο φύλων. Αναγνωρίζοντας την
αναγκαιότητα για εξειδικευµένη ιατρική προσέγγιση των εξαρτηµένων γυναικών, ο
Οργανισµός προχώρησε στη δηµιουργία και την έκδοση κατευθυντηρίων γραµµών για
τη µέριµνα και την ιατρική φροντίδα των εξαρτηµένων εγκύων και των νεογνών τους.
Το εγχειρίδιο µε τίτλο «Κύηση και Χρήση Ουσιών» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά
από την Πρόεδρο του Οργανισµού.
2. ΚΕΘΕΑ (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων)
«Η ∆ύναµη να Αλλάζεις». Ανοιχτές εκδηλώσεις του ΚΕΘΕΑ πραγµατοποιήθηκαν σε
όλη την Ελλάδα για την Παγκόσµια Ηµέρα κατά των Ναρκωτικών. Συµπληρώνοντας το
2013, 30 χρόνια λειτουργίας, το ΚΕΘΕΑ πλαισίωσε τις εκδηλώσεις του µε το σύνθηµα
«Η δύναµη να αλλάζεις», επιδιώκοντας να διαδώσει το µήνυµα ότι για την εξάρτηση
υπάρχει θεραπεία, αρκεί να διαφυλάξουµε τα δικαιώµατα των εξαρτηµένων σε αυτήν.
Το ΚΕΘΕΑ παρουσίασε εκθέσεις, διαδραστικά εργαστήρια, συναυλίες, ενηµερωτικά
περίπτερα, καλλιτεχνικές δραστηριότητες για µεγάλους και παιδιά, ποδηλατικούς
γύρους, κ.α. σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Επίσης, την Πέµπτη 20 Ιουνίου 2013, το
ΚΕΘΕΑ πραγµατοποίησε Συνέντευξη Τύπου στο νέο Ειδικό Κέντρο Άµεσης
Πρόσβασης. Στη συνέντευξη παρουσιάστηκαν στοιχεία για την κατάσταση του
προβλήµατος στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην περιοχή της Αθήνας, ο απολογισµός
10
έργου του ΚΕΘΕΑ για το 2012, οι προτάσεις του για την αντιµετώπιση των
εντεινόµενων προβληµάτων και οι νέες δράσεις του για το 2013.
3. ΨΝΑ - Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικοµανών 18 ΑΝΩ
Η Μονάδα Απεξάρτησης (18 Άνω) µε αφορµή την Παγκόσµια Ηµέρα κατά των
Ναρκωτικών, πραγµατοποίησε Συνέντευξη Τύπου στις 20 Ιουνίου 2013, όπου
παρουσιάστηκε το κλινικό και το κοινωνικό έργο της Μονάδας, οι εκτιµήσεις για την
κατάσταση στο χώρο της απεξάρτησης όπως επίσης και πρόγραµµα εκδηλώσεων.
4. Κέντρο Πρόληψης «ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ» σε συνεργασία µε τον ΟΚΑΝΑ
Πραγµατοποιήθηκε στις 25 Ιουνίου 2013 στον Οργανισµό Πολιτισµού, Αθλητισµού και
Νεολαίας του ∆ήµου Αθηναίων παρουσίαση και συζήτηση µε θέµα «Αναζητώντας
λύσεις για την ουσιοεξάρτηση».
5. Ελληνικό Συµβούλιο για τους Πρόσφυγες
Πραγµατοποιήθηκε στις 20 Ιουνίου 2013 εκδήλωση µε τίτλο: «Βία – ο µίτος που ενώνει
την πατρίδα µε την ξενιτιά», σε συνεργασία µε τους Γιατρούς του Κόσµου και το Κέντρο
Ηµέρας Βαβέλ. Η εκδήλωση ξεκίνησε µε µια ανοιχτή συζήτηση σχετικά µε το χώρο του
ασύλου και συγκεκριµένα µε την προστασία των θυµάτων βασανιστηρίων / ρατσιστικής
βίας, στο πλαίσιο των σχετικών προγραµµάτων που υλοποιεί το ΕΣΠ.
11
Θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε όλο το δίκτυο των συνεργατών
µας για την συνεισφορά τους.
12
ΜΕΡΟΣ Ι
13
Ενότητα Πρώτη
Αλκοόλ
ΧΩΡΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ
14
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Anyfantakis, D., Symvoulakis, E.K., et al. (2012). "Ruling in the diagnosis of
methanol intoxication in a young heavy drinker: A case report." Journal of
Medicine and Life 5(3): 332-334.
2
Christoforou, Z., Karlaftis M., et al. (2013). "Reaction times of young alcoholimpaired drivers." Accid Anal Prev
in press.
3
Kuntsche, E., Rossow I., et al. (2013). "Not early drinking but early drunkenness is a
risk factor for problem behaviors among adolescents from 38 European and north
american countries." Alcohol Clin Exp Res 37(2): 308-314.
4
Nikolaou, K., Field M., et al. (2013). "Alcohol-related cues reduce cognitive control
in social drinkers." Behav Pharmacol 24(1): 29-36.
5
Papadopoulos, I., Bonovas, S., et al. (2012). "Alcohol and psychoactive drugs
increased the pre-hospital mortality in 655 fall-related fatalities in Greece: A call for
management protocols." Injury 43(9): 1522-1526.
6
Politis, I., Basbas, S., et al. (2013). "Exploring the effects of attitudinal and
perception characteristics on drinking and driving non-compliant behaviour." Accid
Anal Prev
in press.
15
Ενότητα ∆εύτερη
Ναρκωτικά
ΧΩΡΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ
16
1.
ΕΠΙ∆ΗΜΙΟΛΟΓΙΑ
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Bonovas, S., Nikolopoulos, G. (2012). "High-burden epidemics in Greece in the era
of economic crisis. Early signs of a public health tragedy." Journal of Preventive
Medicine and Hygiene 53(3): 169-171.
2
Gigi, E., Sinakos, E., Sykja, A., Androulakis, G., Tanis, C., Stayridou, V.,
Tsirogianni, E., Zouridakis, K., Bellou, A., Orfanou, E., Raptopoulou-Gigi, M. (2013).
"Epidemiology, clinical data and treatment of viral hepatitis in a large cohort of
intravenous drug users." J Addict Med 7(1): 52-57.
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
ΙΑΝΟΣ (2012). Στοιχεία από τον απολογισµό του Τµήµατος Αποκατάστασης
Εξαρτηµένων, Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης.
2
ΚΕΘΕΑ (2013). Απολογισµός έργου 2012. Αθήνα, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων
Ατόµων.
3
ΟΚΑΝΑ (2012). Απολογισµός έργου διετίας 2010 - 2012. Αθήνα, Οργανισµός Κατά
των Ναρκωτικών.
4
Φωτίου, Α. (2013). Πρόσφατα επιδηµιολογικά δεδοµένα για τη χρήση
εξαρτησιογόνων ουσιών στο µαθητικό πληθυσµό. Η σηµασία τους για την
πρόληψη. 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε
µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013, ΕΠΙΨΥ-ΕΚΤΕΠΝ.
5
Φωτίου, Α., Κοκκέβη, Α. (2013). Η Επιδηµιολογία της χρήσης εξαρτησιογόνων
ουσιών στην εφηβεία: ∆ιαχρονική πορεία στην Ελλάδα. Εξαρτήσεις στην Εφηβεία,
Αθήνα., Τµήµα Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων του Γενικού Νοσοκοµείου Αττικής
«ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ – ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΓΚ».
17
2. Ε Ρ Γ Α Λ Ε Ι Α – ∆ Ι Α Γ Ν Ω Σ Τ Ι Κ Α Κ Ρ Ι Τ Η Ρ Ι Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Ginieri-Coccossis, M., Rotsika, V., Skevington, S., Papaevangelou, S., Malliori, M.,
Tomaras, V., Kokkevi, A. (2013). "Quality of life in newly diagnosed children with
specific learning disabilities (SpLD) and differences from typically developing
children: a study of child and parent reports." Child: care, health and
development 39(4): 581-591.
18
3. Θ Ε Ρ Α Π Ε Ι Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Andropoulou, D. (2012). "Mass Democracy and Cannabis Use in Adolescence."
The International Lacanian Journal of Psychoanalysis 2(9): 119-125.
2
Flora, K., Stalikas, A. (2012). "Factors affecting substance abuse treatment in
Greece and their course during therapy." Addict Behav 37(12): 1358-1364.
3
Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Managing opioid
dependence treatment and controlling for HIV incidence among injecting drug users
in Greece: a case study of optimism in the face of adversity." Addiction 108(6):
1174-1175.
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο & Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών (2013).
Απολογισµός έργου έτους 2012 Προγραµµάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας. Αθήνα,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο & Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών.
2
ΙΑΝΟΣ (2012). Στοιχεία από τον απολογισµό του Τµήµατος Αποκατάστασης
Εξαρτηµένων, Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης.
3
ΚΕΘΕΑ (2013). Απολογισµός έργου 2012. Αθήνα, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων
Ατόµων.
4
Κοκκώλης, Κ. (2012). Θεραπεία Υποκατάστασης Οπιοειδών. Ηπατίτιδες B & C:
Μια υποεκτιµηµένη µάστιγα στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
5
ΟΚΑΝΑ (2012). Απολογισµός έργου διετίας 2010 - 2012. Αθήνα, Οργανισµός Κατά
των Ναρκωτικών.
6
ΟΚΑΝΑ (2012). Πλαίσιο λειτουργίας των θεραπευτικών δοµών του ΟΚΑΝΑ. Αθήνα,
Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών.
7
Παπαδή, Μ. (2012). "Εκπαιδευτική επανασύνδεση και θεραπεία απεξάρτησης. Ένα
απρόσµενο γεγονός?" Τετράδια Ψυχιατρικής 120(4): 68-71.
19
8
Παπαδή, Μ. (2012). "Θεραπεία Απεξάρτησης και Σχολική Επανασύνδεση."
Εξαρτήσεις 19(1): 32-36.
9
ΨΝΘ (2013). "Πρόγραµµα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων "ΑΡΓΩ",
Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης. Σύναψις 28(1): 46-53.
20
4. Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αντωνίου, Α. Σ., Ντάλλα, Μ., Μάτσα, Κ. (2012). "Αναπτυξιακές δυσκολίες κατά την
εφηβεία και χρήση ουσιών." Τετράδια Ψυχιατρικής 117(1): 82-91.
2
Γεωργακοπούλου, Μ. (2012). Υποτροπή Ζωής. 5ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ορθόδοξων
Ψυχοθεραπευτών, Βόλος, 27-30 Σεπτεµβρίου 2012.
3
Ζαραφωνίτου, Χ., Γεωργιάδη, Ε., ∆ήµου, Β. (2013). "Θυµατοποίηση, ανασφάλεια
και καταγραφή αναγκών των αστέγων. Ερευνητικές διαπιστώσεις στο ∆ήµο
Καλλιθέας." Εξαρτήσεις 1(21): 34-46.
4
Κερασιώτη, Α., Κουλός, Ν., Μπίζα, Σ. (2012). "Εξάρτηση ή αυτονόµηση: µελέτη
περίπτωσης µιας εξαρτηµένης µητέρας." Εξαρτήσεις 20: 79-91.
5
Μάτσα, Κ. (2012). "Η προβληµατική της εφηβείας και η χρήση ουσιών." Τετράδια
Ψυχιατρικής 119(3): 89-119.
6
Ντάλλα, Μ., Μάτσα, Κ., Αντωνίου, Α. Σ., Πράπας, Χ. (2012). "Μαθητές µε υψηλές
επιδόσεις, ναρκισσιστικό συµβόλαιο και χρήση ουσιών κατά την εφηβεία." Τετράδια
Ψυχιατρικής 120(4): 58-67.
7
Παρασκευόπουλος, Ν. (2013). "Νέοι και ναρκωτικά στη µετανεωτερική εποχή."
Εξαρτήσεις 1(21): 17-20.
8
Πουλόπουλος, Χ. (2013). "Τέχνη, Ναρκωτικά και Απεξάρτηση." Εξαρτήσεις 1(21):
11-16.
21
5. Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ – Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Χ Ρ Η Σ Η Σ
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Bogt, T. F.M., Looze, M., Molcho, M., Godeau, E., Hublet, A., Kokkevi, A.,
Kuntsche, E., Gabhainn, S., Franelic, I. P., Simons-Morton, B., Sznitman, S., Vieno,
A., Vollebergh, W., Pickett, W. (2013). "Do societal wealth, family affluence and
gender account for trends in adolescent cannabis use? A 30 country cross-national
in press.
study." Addiction
2
Ginieri-Coccossis, M., Rotsika, V., Skevington, S., Papaevangelou, S., Malliori, M.,
Tomaras, V., Kokkevi, A. (2013). "Quality of life in newly diagnosed children with
specific learning disabilities (SpLD) and differences from typically developing
children: a study of child and parent reports." Child: care, health and
development 39(4): 581-591.
3
Kokkevi, A., Richardson, C., Olszewski, D., Matias, J., Monshouwer, K., Bjarnason,
T. (2012). "Multiple substance use and self-reported suicide attempts by
adolescents in 16 European countries." Eur Child Adolesc Psychiatry 21(8): 443450.
4
Kokkevi, A., Rotsika, V., Arapaki, A., Richardson, C. (2012). "Adolescents' selfreported suicide attempts, self-harm thoughts and their correlates across 17
European countries." J Child Psychol Psychiatry 53(4): 381-389.
5
Lazaratou, H., Anagnostopoulos, D. C., Vlassopoulos, M., Charbilas, D., Rotsika,
V., Tsakanikos, E., Tzavara, C., Dikeos, D. (2013). "Predictors and characteristics
of anxiety among adolescent students: A greek sample." Psychiatrike 24(1): 27-36.
6
Linardakis, M., Smpokos, E., Papadaki, A., Komninos, I., Tzanakis, N. E.,
Philalithis, A. (2013). "Prevalence of multiple behavioral risk factors for chronic
diseases in adults aged 50+, from eleven European countries - the SHARE study
(2004)." Prev Med 57(3): 168-172.
7
Raftopoulos, A., Flora, K. (2012). "Substance use related behavior of the members
of Narcotics Anonymous and Alcoholics Anonymous in Greece." J Psychoactive
Drugs 43(3): 238-244.
8
Reissner, V., Kokkevi, A., Schifano, F., Room, R., Storbjork, J., Stohler, R., DiFuria,
L., Rehm, J., Geyer, M., Holscher, F., Scherbaum, N. (2012). "Differences in drug
22
consumption, comorbidity and health service use of opioid addicts across six
European urban regions (TREAT-project)." Eur Psychiatry 27(6): 455-462.
9
Skapinakis, P., Bellos, S., Koupidis, S., Grammatikopoulos, I., Theodorakis, P.,
Mavreas, V. (2013). "Prevalence and sociodemographic associations of common
mental disorders in a nationally representative sample of the general population of
Greece." BMC Psychiatry 13: 163.
10
Spyratos, D. G., Pelagidou, D. T., Chloros, D., Haidich, A. B., Karetsi, E.,
Koubaniou, C., Konstantopoulos, S., Gourgoulianis, K., Sichletidis, L. T. (2012).
"Smoking among adolescents in Northern Greece: a large cross-sectional study
about risk and preventive factors." Subst Abuse Treat Prev Policy 7: 38.
11
Stefanis, N. (2013). "Age at initiation of cannabis use predicts age at onset of
psychosis: The 7-to8-Year Trend." Schizophr Bull 39(2): 251-254.
23
6. Μ Ο Λ Υ Σ Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ Κ Α Ι Α Λ Λ Ε Σ Α Σ Θ Ε Ν Ε Ι Ε Σ
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Gigi, E., Sinakos, E., Sykja, A., Androulakis, G., Tanis, C., Stayridou, V.,
Tsirogianni, E., Zouridakis, K., Bellou, A., Orfanou, E., Raptopoulou-Gigi, M. (2013).
"Epidemiology, clinical data and treatment of viral hepatitis in a large cohort of
intravenous drug users." J Addict Med 7(1): 52-57.
2
Hatzakis, A., Damme, P. V., Alcorn, K., Gore, C., Benazzouz, M., Berkane, S., Buti,
M., et.al. (2013). "The state of hepatitis B and C in the Mediterranean and Balkan
countries: Report from a summit conference." Journal of Viral Hepatitis 20(s2): 120.
3
Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Managing opioid
dependence treatment and controlling for HIV incidence among injecting drug users
in Greece: a case study of optimism in the face of adversity." Addiction 108(6):
1174-1175.
4
Metallidis, S., Tsachouridou, O., Skoura, L., Zebekakis, P., Chrysanthidis, T.,
Pilalas, D., Bakaimi, I., Kollaras, P., Germanidis, G., Tsiara, A., Galanos, A.,
Malisiovas, N., Nikolaidis, P. (2013). "Older HIV-infected patients. An
underestimated population in northern Greece: Epidemiology, risk of disease
progression and death." Int J Infect Dis 17(10): 883-891.
5
Metallidis, S., Pilalas, D., Skoura, L., Haidich, A. B., Tsachouridou, O.,
Papaioannou, M., Chrysanthidis, T., Bakaimi, I., Antoniadou, Z. A., Margariti, A.,
Malisiovas, N., Nikolaidis, P. (2012). "Time trends and correlates of late
presentation for HIV care in Northern Greece during the decade 2000 to 2010." J
Int AIDS Soc 15(2): 17395.
6
Paraskevis, D., Nikolopoulos, G., Fotiou, A., Tsiara, C., Paraskeva, D., Sypsa, V.,
Lazanas, M, Gargalianos, P., et. Al. (2013). "Economic recession and emergence
of an HIV-1 outbreak among drug injectors in Athens Metropolitan Area: A
longitudinal study". PLos One. 8(11)
7
Sarafis, P., Igoumenidis, M., Tsounis, A. (2013). "Exposure of HIV-positive sex
workers in Greece." The Lancet 13(8): 649-650.
24
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αναγνώστου, Ο. (2012). ∆ιαχρονική εξέλιξη δεικτών λοίµωξης HBV, HCV σε
χρήστες ουσιών στην Ελλάδα. Ηπατίτιδες B & C: Μια υποεκτιµηµένη µάστιγα
στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
2
Πανόπουλος, Α. (2012). Προγράµµατα Χορήγησης και ανταλλαγής συριγγών: Μια
βασική συνιστώσα στην αντιµετώπιση της εξάπλωσης του HCV & HIV. Ηπατίτιδες
B & C: Μια υποεκτιµηµένη µάστιγα στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
3
Φωτίου, Α. (2013). Το πρόβληµα HIV, HCV, HBV σε Έλληνες χρήστες ενδοφλέβιων
ναρκωτικών. 1η Πανελλήνια Συνάντηση για AIDS & Ηπατίτιδες, Αθήνα, 27-29
Σεπτεµβρίου 2013, Ξενοδοχείο Royal Olympic.
25
7. Π Ο Ι Ν Ι Κ Η ∆ Ι Κ Α Ι Ο Σ Υ Ν Η
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Στούπας, Π. (2012). "Εγκλεισµός - Εξάρτηση και Μητρότητα στις γυναικείες
φυλακές Κορυδαλλού." Εξαρτήσεις 20: 54-77.
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Apostolou, T. (2013). Drug Policy and Drug Legislation in South East Europe.
Athens, Nomiki Bibliothiki.
26
8. Π Ρ Ο Λ Η Ψ Η
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Γεωργακοπούλου, Ε., Χατζηγεωργιάδου, Μ. (2013). Πρόγραµµα πρόληψης
εξάρτησης από το διαδίκτυο µε τίτλο: "Παράθυρα κινδύνου" βασισµένο στη
φιλοσοφία και στη µεθοδολογία των οµοτίµων. 9η Πανελλήνια Συνάντηση
Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8
Ιουνίου 2013.
2
Κυρίτση, Ι., Γιδαράκου, Μ., Τσιώτρα, Σ., Μαρκουϊζου, Α., Γώγου, Χ., Βασίλογλου, Κ.
(2013). Πρόγραµµα εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης σε θέµατα πρόληψης από τη
χρήση ουσιών µε τίτλο "Building together a basic source for the prevention of drug
addiction". 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε
µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013.
3
Λαµπράκη, Ι. (2013). "Η πρόληψη της παραβατικότητας ανηλίκων και τα
προγράµµατα κοινωνικής ανάπτυξης." Εξαρτήσεις 1(21): 48-67.
4
Μπάφη, Ι. (2013). Εγχειρίδιο για την Πρόληψη της Ουσιοεξάρτησης: εργαλείο για
τον σχεδιασµό παρεµβάσεων. 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013, ΕΠΙΨΥΕΚΤΕΠΝ.
5
Τερζίδου, Μ. (2013). Η αξιολόγηση στην πρόληψη. 9η Πανελλήνια Συνάντηση
Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8
Ιουνίου 2013, ΕΠΙΨΥ-ΕΚΤΕΠΝ.
6
Τζοβάρα, Ν. (2013). Πρόγραµµα προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας των
µαθητών δηµοτικού µε τίτλο: "Αναπτύσσω δεξιότητες µε τις νέες τεχνολογίες". 9η
Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία
που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013.
7
Τζοβάρα, Ν., Λύκαρη, Μ., Τσαγκαλάκη, Μ., Βαζαίου, Α., Νέζης, Ι., Φουντουλάκης,
Α. (2012). "Παραµύθι χωρίς Σύνορα": Ένα πρωτότυπο εργαλείο πρόληψης για την
προσχολική αγωγή και την α' βάθµια εκπαίδευση. Αθήνα, Κέντρο Πρόληψης της
Εξάρτησης & Αγωγής Υγείας "ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ".
8
Τσούνης, Α. (2012). "Οι εφαρµογές πρωτογενούς πρόληψης για τα ναρκωτικά σε
Ελλάδα και Ολλανδία: συγκριτική µελέτη." Εξαρτήσεις 20: 93-112.
27
9. Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Η – Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Κ Α Ι Ν Ο Μ Ο Θ Ε Σ Ι Α
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
ΕΚΤΕΠΝ (2013). Η Κατάσταση του προβλήµατος των ναρκωτικών και των
οινοπνευµατωδών στην Ελλάδα. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο
Ψυχικής Υγιεινής.
28
10. Σ Υ Ν Ν Ο Σ Η Ρ Ο Τ Η Τ Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Kokkevi, A., Richardson, C., Olszewski, D., Matias, J., Monshouwer, K., Bjarnason,
T. (2012). "Multiple substance use and self-reported suicide attempts by
adolescents in 16 European countries." Eur Child Adolesc Psychiatry 21(8): 443450.
2
Kokkevi, A., Rotsika, V., Arapaki, A., Richardson, C. (2012). "Adolescents' selfreported suicide attempts, self-harm thoughts and their correlates across 17
European countries." J Child Psychol Psychiatry 53(4): 381-389.
3
Power, B., Dragovic, M., Jablensky, A., Stefanis, N. (2013). "Does accumulating
exposure to illicit drugs bring forward the age at onset in schizophrenia?"
Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 47(1): 51-58.
29
11. Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Φ Υ Σ Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α – Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Fragou, D., Zanos, P., Kouidou, S., Njaou, S. N., Kitchen, I., Bailey, A., Kovatsi, L.
(2013). "Effect of chronic heroin and cocaine administration on global DNA
methylation in brain and liver." Toxicol Lett 218(3): 260-265.
2
Haidich, A. B., Pilalas, D., Contopoulos-Ioannidis, D. G., Ioannidis, J. P. (2013).
"Most meta-analyses of drug interventions have narrow scopes and many focus on
specific agents." J Clin Epidemiol 66(4): 371-378.
3
Kovatsi, L., Batzios, S., Nikolaou, K., Fragou, D., Njaou, S. N., Tsatsakis, A.,
Karakiulakis, G., Papakonstantinou, A. (2012). "Alterations in serum MMP and
TIMP concentrations following chronic heroin abuse." Toxicology Mechanisms
and Methods 23(5): 377-381.
4
Nerantzis, C., Couvaris, C., Pastromas, S., Marianou, S., Boghiokas, I., Koutsaftis,
F. (2013). "Histological findings of the atrioventricular conductive system in street
heroin addicts, victims of sudden unexpected death." Journal of Forensic
Sciences 58(s1): 99-104.
5
Nezi, V., Deutsch, M., Gazouli, M., Alexopoulou, A., Paparrigopoulos, T., Liappas, I.
A., Dourakis, S. P. (2013). "Polymorphisms of the CD14 genes are associated with
susceptibility to alcoholic liver disease in greek patients." Alcohol Clin Exp Res
37(2): 244-251.
30
12. Ψ Υ Χ Ο Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Κ Τ Α Σ Ε Ι Σ
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Andropoulou, D. (2012). The necessity of the structural approach in the diagnosis
and the treatment of the monosymptomatic disorders. The First Interdisciplinary
Congress "Psychiatry and Related Sciences", Αθήνα, 29 Νοεµβρίου - 2
∆εκεµβρίου 2012.
2
Fisoun, V., Floros, G., Siomos, K., Geroukalis, D., Navridis, K. (2012). "Internet
addiction as an important predictor in early detection of adolescent drug use
experience-implications for research and practice." J Addict Med 6(1): 77-84.
3
Paraschakis, A., Michopoulos, I., Christodoulou, C., Koutsaftis, F., Lykouras, E.,
Douzenis, A. (2013). "Characteristics of immigrant suicide completers in a sample
of suicide victims from Greece." International Journal of Psychiatry in press.
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αµπλιανίτη, Ε. (2011). Ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ατόµων µε εξάρτηση στην
Μονάδα ΟΚΑΝΑ Ρόδου και η σχέση τους µε την Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας.
Λάρισα.
2
Μάτσα, Κ. (2012). "∆ιατροφικές διαταραχές. Οι "νέες" εξαρτήσεις σε µια κοινωνία
κρίσης. Η εµπειρία του 18Άνω." Τετράδια Ψυχιατρικής 120(4): 72-83.
3
Μάτσα, Κ. (2012). "Εξάρτηση από ουσίες και πόνος." Τετράδια Ψυχιατρικής
118(2): 45-51.
4
ΟΚΑΝΑ (2013). Κύηση και Χρήση Ουσιών. Αθήνα, Οργανισµός Κατά των
Ναρκωτικών.
5
Παπαδή, Μ. (2012). "Εξάρτηση και µητρότητα." Εξαρτήσεις 20: 30-51.
6
Στούπας, Π. (2012). "Εγκλεισµός - Εξάρτηση και Μητρότητα στις γυναικείες
φυλακές Κορυδαλλού." Εξαρτήσεις 20: 54-77.
31
Μ Ε Ρ Ο Σ ΙΙ
32
Ενότητα Πρώτη
Αλκοόλ
ΜΕ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ
(όπου είναι διαθέσιµες)
33
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Anyfantakis, D., Symvoulakis, E. K., Cristodoulakis, E., Frantzeskakis, G. (2012).
"Ruling in the diagnosis of methanol intoxication in a young heavy drinker: A case
report." Journal of Medicine and Life 5(3): 332-334.
Methanol poisoning is a relatively rare but potentially serious medical emergency. Toxicity
results when methanol is successively oxidized to the active metabolites formaldehyde and
formic acid. We report a case of a 23-year-old male, a high daily alcohol consumer, who
attended the local primary health care centre complaining of sudden visual loss. A
presumed diagnosis of methanol intoxication was suggested based on the patient's visual
impairment and the history of alcohol ingestion. Specific therapy was initiated before a
definitive diagnosis. Gas chromatographic determination of methanol levels confirmed the
initial diagnostic suspicion. In this case, prompt recognition of methanol intoxication and
treatment conditioned a favorable clinical outcome. Given that timely diagnosis and antidote
administration are crucial issues in terms of prognosis, we underline the necessity for
physicians to be alert for entities provoked by rare environmental factors.
2
Christoforou, Z., Karlaftis, M., Yannis, G. (2013). "Reaction times of young alcoholimpaired drivers." Accid Anal Prev in press.
Young individuals who drive under the influence of alcohol have a higher relative risk of
crash involvement. As such, the literature has extensively investigated the factors affecting
such involvement through both post-accident surveys and simulator experiments. The
effects of differentiated breath alcohol concentrations on young driver behavior, however,
have been largely unaddressed, mainly as a result of the difficulty in collecting the
necessary data. We explore young driver behavior under the influence of alcohol using a
driving simulator experiment where 49 participants were subjected to a common predefined
dose of alcohol consumption. Comparing reaction times before and after consumption,
allows for interesting insights and suggestions regarding policy interventions. As expected,
the results indicate that increased reaction times before consuming alcohol strongly affect
post-consumption reaction times, while increased BrAC levels prolong reaction times. A
10% increase in BrAC levels results in a 2% increase in reaction time. Interestingly,
individuals with faster alcohol absorption times perform better regardless of absolute BrAC
level, while recent meals lead to higher reaction times and regular exercising to lower.
3
Kuntsche, E., Rossow, I., Simons-Morton, B., Bogt, T. T., Kokkevi, A., Godeau, E.
(2013). "Not early drinking but early drunkenness is a risk factor for problem
behaviors among adolescents from 38 European and north american countries."
Alcohol Clin Exp Res 37(2): 308-314.
Background: Many studies have reported that the earlier the age at first drink (AFDrink)
the higher the later drinking levels and related problems. However, unless adolescents
proceed into drunkenness, it is unclear why consuming small quantities at early age should
lead to later problems. This study investigates the link between AFDrink and problem
behaviors (smoking, cannabis use, injuries, fights, and low academic performance) among
15-year-olds who did and did not proceed into drunkenness. Among those with
drunkenness experience, we tested whether AFDrink predicted problem behaviors over and
above the age at first drunkenness (AFDrunk). Methods: Multilevel structural equation
models were estimated based on a sample of 44,801 alcohol-experienced 15-year-olds
from 38 North American and European countries and regions who participated in the Health
Behaviour in School-aged Children cross-national survey. Results: Overall, there was a
significant association between AFDrink and all 5 problem behaviors. However, this was
34
the case only among those with drunkenness experiences but not among those never
drunk. Among the former, AFDrunk was a strong predictor for all 5 problem behaviors, but
time from first drink to first drunk did not predict problem behaviors. Conclusions: Not early
alcohol initiation but early drunkenness was a risk factor for various adolescent problem
behaviors at the age of 15, that is, there was not consistent relationship for the time before
the first drunkenness (i.e., since first drinking). Besides targeting early drinking, particular
efforts are needed to impede early drunkenness to prevent associated harm in adolescence
and beyond.
4
Nikolaou, K., Field, M., Duka, T. (2013). "Alcohol-related cues reduce cognitive
control in social drinkers." Behav Pharmacol 24(1): 29-36.
Alcohol-related stimuli attract social drinkers' attention (attentional bias). We devised a dual
task to test whether attentional biases to alcohol-related stimuli are modulated by cognitive
control mechanisms. Sixteen nondependent healthy social drinkers were required to
respond to the direction of a central arrow (target) and to ignore adjacent congruent (low
cognitive load) or incongruent (high cognitive load) distracting arrows (flankers) in the
presence of alcohol-related, neutral or plain grey backgrounds. Percentages of correct
responses to the target and reaction time of correct responses (latency) were recorded.
The difference score of the flanker effect (latency incongruent-latency congruent) between
trials when backgrounds were alcohol-related relative to when they were neutral was also
computed. Latencies increased in the presence of the alcohol-related images relative to
both the neutral and the grey displays, but only under high cognitive load. Response
accuracy did not show this significant difference. The flanker effect difference score
correlated positively with the participants' average weekly alcohol intake. The data suggest
that the presence of alcohol-associated stimuli attenuates cognitive control processes in
social drinkers, an effect that was associated with the participants' average weekly alcohol
intake.
5
Papadopoulos, I., Bonovas, S., Kanakaris, N. K., Nikolopoulos, G., Kotsilianou, O.,
Konstantoudakis, G., Leukidis, C. (2012). "Alcohol and psychoactive drugs
increased the pre-hospital mortality in 655 fall-related fatalities in Greece: A call for
management protocols." Injury 43(9): 1522-1526.
Introduction: The frequency of alcohol and psychoactive drugs in fall-related fatalities and
their effect on type, severity of injury and location of death constitute the subjects of this
study. Methods: A retrospective analysis based on autopsy and toxicology compared
demographics, location of injury; intention for the injury, height of fall, Abbreviated Injury
Scale--90 (AIS-90), post-mortem Injury Severity Score (ISS), and location of death.
Results: Amongst 655 fall-related fatalities screened for alcohol and psychoactive drugs
123 (18.8%) were classified in the positive toxicology group (PTG) and the remaining in the
negative toxicology group (NTG). The median ages were 48 (16-94) years for the PTG and
62 (12-96) years for the NTG. The screened represent 31% of the national toll. The median
height of fall was 7 m and the median blood alcohol concentration was 53 (1.5-630)mg/dl.
Males were more likely to be included in the PTG than females (21.6 versus 13.6%; p =
0.014) as were the aged between 11 and 60 years. The odds of severe (AIS ≥ 3) head,
thoracic, abdominal, extremity, and spine injuries were not influenced by toxicology status.
Fatalities of the PTG were as likely to have severe trauma (ISS ≥ 16) as were fatalities of
the NTG (93.5 versus 90.8%; p = 0.34). There was no significant difference of ISS between
PTG (median ISS 43, range: 6-75) and NTG (median ISS 35, range: 3-75). Nevertheless,
76.4% of the subjects of the PTG died during the pre-hospital stage of care compared to
60.5% of the subjects of the NTG, which was highly significant (or = 2.80, p = 0.001) after
controlling for confounders as age, gender, intention for injury, height of fall, and ISS.
Conclusions: In fall related trauma, alcohol and psychoactive drugs increased the risk of
35
death during the pre-hospital stage by 2.80 times. This is strong evidence that specific
protocols for their early management should be instituted.
6
Politis, I., Basbas, S., Papaioannou, P. (2013). "Exploring the effects of attitudinal
and perception characteristics on drinking and driving non-compliant behaviour."
Accid Anal Prev in press.
The objective of this paper is to examine a number of factors (observed and latent) that
might have a causal effect on drinking and driving (D & D) behaviour. Face-to-face surveys
were conducted among patrons at bars and cafeterias and 305 valid questionnaires were
filled. A confirmatory factor analysis was performed so as to identify the latent constructs
and a mixed structural equation model was developed. From the analysis it came up that
non-compliant behaviour of D & D is limited at older ages, also associated with high levels
of income and car availability. Though men are consuming more alcohol, women seem to
be more prone in driving under influence (DUI) of alcohol. Furthermore, it was found that
people who strongly support the examined interventions in the study (e.g. better
enforcement, more traffic safety campaigns, stricter penalties), are more unlikely to drive
after drinking compare to those who have some objections. Finally, it was not found any
statistically significant relation between individuals' level of awareness and D & D
behaviour.
36
Ενότητα ∆εύτερη
Ναρκωτικά
ΜΕ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ (όπου είναι διαθέσιµες)
37
1. Ε Π Ι ∆ Η Μ Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Bonovas, S., Nikolopoulos, G. (2012). "High-burden epidemics in Greece in the era
of economic crisis. Early signs of a public health tragedy." Journal of Preventive
Medicine and Hygiene 53(3): 169-171.
Background: Economic hardships have unleashed epidemics of infectious diseases in
many countries in the past. In the era of the current financial crisis in Greece, it is
interesting to assess the preliminary evidence concerning outbreaks of infectious diseases.
Methods: Description and evaluation of published surveillance data. Results: Greece has
been suffering a high burden of different large-scale epidemics during the last three years.
These include the increased mortality of influenza during the pandemic and the first postpandemic seasons, the emergence and spread of West Nile virus, the appearance of
clusters of non-imported malaria and the outbreak of Human Immunodeficiency Virus
infection among people who inject drugs. Conclusion: The economic turmoil in Greece
seems to impact the infectious disease dynamics. It is essential to safeguard and even
bolster budgetary allocations to the public health sector, in order to alleviate the effects of
the economic downturn.
2
Gigi, E., Sinakos, E., Sykja, A., Androulakis, G., Tanis, C., Stayridou, V.,
Tsirogianni, E., Zouridakis, K., Bellou, A., Orfanou, E., Raptopoulou-Gigi, M. (2013).
"Epidemiology, clinical data and treatment of viral hepatitis in a large cohort of
intravenous drug users." J Addict Med 7(1): 52-57.
Objectives: The aim of this study was to evaluate retrospectively the prevalence of
hepatitis B virus (HBV) and hepatitis C virus (HCV) infection, epidemiological parameters,
and the clinical data from the antiviral treatment of hepatitis C in a large cohort of
intravenous drug users (IDUs) followed-up from 1994 until 2008. Patients and Methods: A
total of 1179 former IDUs followed up either in the liver unit or in the context of a
substitution program organization were included in this study. A retrospective chart review
was prepared to retrieve data on the patients' demographic characteristics, the prevalence
of viral hepatitis, and information on HCV treatment. Results: The prevalence of HBsAg
positive was 5%. A substantial number of patients were anti-HCV positive (847/1170,
73%), 189 were lost to follow-up, 526 (80%) were HCV RNA positive and 132 (20%) had a
self-limited disease. The most prevalent genotype was 3 (59.7%). Twenty-five percent of
the study population received antiviral treatment against HCV infection. Patients seen in
the Liver Unit were more likely to receive antiviral treatment. The sustained virological
response (SVR) was 80% with patients treated with pegylated interferon and ribavirin
having a significantly higher SVR rate. Conclusions: Our results show that (a) the majority
of IDUs in Greece have chronic hepatitis C and the prevalent genotype is 3, (b) patients
who complete therapy have SVR rates similar to those without drug-dependence, and (c)
since IDUs constitute the core of the hepatitis C epidemic and the main route of HCV
transmission, efforts to treat these patients should be made.
38
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
ΙΑΝΟΣ (2012). Στοιχεία από τον απολογισµό του Τµήµατος Αποκατάστασης
Εξαρτηµένων Θεσσαλονίκη, Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης.
2
ΚΕΘΕΑ (2013). Απολογισµός έργου 2012. Αθήνα, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων
Ατόµων
Απόσπασµα: Το ΚΕΘΕΑ, το µεγαλύτερο δίκτυο απεξάρτησης και κοινωνικής ένταξης στη
χώρα µας, παρουσιάζει στην έκδοση αυτή, τον απολογισµό του για το 2012. Εδώ και 3
δεκαετίες, βρίσκεται δίπλα στους χρήστες ουσιών και στις οικογένειές τους µε
προγράµµατα κατάλληλα σχεδιασµένα, για να στηρίζουν ανθρώπους µε διαφορετικά
χαρακτηριστικά και ανάγκες. Σε ετήσια βάση χιλιάδες χρήστες ουσιών και οικογένειες
λαµβάνουν από το ΚΕΘΕΑ δωρεάν, αποτελεσµατικές και κοινωνικά ανταποδοτικές
υπηρεσίες, χάρη στους πόρους που του εµπιστεύεται η πολιτεία αλλά και στις δικές του
προσπάθειες αυτοχρηµατοδότησης. Ο δηµόσιος απολογισµός για το έργο του και ο
νηφάλιος, τεκµηριωµένος λόγος για το πρόβληµα των ναρκωτικών, υπήρξαν όλα αυτά τα
χρόνια σηµαντικό κοµµάτι της προσπάθειας του ΚΕΘΕΑ για ανοιχτή σχέση µε την
κοινωνία, προς όφελος αυτών που έχουν ανάγκη από βοήθεια. Το 2012, έτος αναφοράς
του παρόντος απολογισµού, ήταν η τέταρτη συνεχόµενη χρονιά βαθιάς οικονοµικής ύφεσης
για την Ελλάδα. Η χώρα υφίσταται ραγδαίες οικονοµικές και κοινωνικές µεταβολές, οι
οποίες αυξάνουν τα προβλήµατα ψυχικής και σωµατικής υγείας, την κοινωνική
περιθωριοποίηση και τις εξαρτήσεις.
Στον τοµέα των εξαρτήσεων τα βασικά
χαρακτηριστικά της χρονιάς µπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
Ενισχύονται οι
επιβαρυντικοί ατοµικοί, οικογενειακοί και κοινωνικοί παράγοντες που ευνοούν την
εξάπλωση του προβλήµατος των ναρκωτικών και άλλες µορφές εξάρτησης, όπως ο
αλκοολισµός και η παθολογική ενασχόληση µε τα τυχερά παιχνίδια και το διαδίκτυο.
Επιδεινώνεται η κατάσταση των εξαρτηµένων, όπως συνάγεται από την επιδηµική
εξάπλωση του HIV/AIDS και της ηπατίτιδας C, την αύξηση όσων διαβιούν στο δρόµο, τη
στροφή τους σε νέες, οικονοµικότερες αλλά ιδιαίτερα επικίνδυνες ουσίες, την ενίσχυση
αυτοκαταστροφικών µορφών συµπεριφοράς και την αισθητή αποδυνάµωση του κινήτρου
για θεραπεία. Εντείνονται τα φαινόµενα στοχοποίησης ευάλωτων οµάδων, όπως οι
χρήστες ουσιών, η επιθετικότητα απέναντί τους και η καταπάτηση των δικαιωµάτων τους.
Μειώνεται η ετοιµότητα της ελληνικής οικογένειας, που πάντα στήριζε τη διαδικασία
απεξάρτησης, να συνεχίσει να το πράττει, καθώς οι νέες, επείγουσες βιοτικές ανάγκες και
τα άλλα προβλήµατα που φέρνει η κρίση, µονοπωλούν όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον
της. Αποδυναµώνονται οι οργανισµοί θεραπείας, οι οποίοι βρίσκονται αντιµέτωποι µε
δραστικές περικοπές, ελλείψεις προσωπικού, γραφειοκρατία και τη γενικότερη αβεβαιότητα
για το µέλλον της κοινωνικής φροντίδας στην Ελλάδα.
3
ΟΚΑΝΑ (2012). Απολογισµός έργου διετίας 2010 - 2012. Αθήνα, Οργανισµός Κατά
των Ναρκωτικών.
Απόσπασµα από τον πρόλογο: Τα πεπραγµένα του ΟΚΑΝΑ για την τελευταία διετία
2010 - 2012 µπορούν να συνοψιστούν στη φράση "αλλάξαµε σελίδα". Πράγµατι, αφήσαµε
πίσω µας τα κακώς κείµενα και τις δυσλειτουργίες που παραλάβαµε, εγκαινιάσαµε µια νέα
πολιτική για την καταπολέµηση των εξαρτήσεων, εστιάζοντας αυτή τη φορά τις ενέργειές
µας, κυρίως στον τοµέα της θεραπείας. Η πρόληψη, η θεραπεία και εν κατακλείδι η
επανένταξη των θεραπευµένων ως παραγωγικών µελών στην κοινωνία, συνιστά
διαχρονικό, αδιαπραγµάτευτο στόχο των προσπαθειών µας. Στις αρχές του 2010 υπήρχαν
5.580 άτοµα σε λίστες αναµονής για θεραπεία, ενώ ο χρόνος αναµονής έφτανε στην Αττική
µέχρι και τα επτάµιση χρόνια! ∆ικαίως, στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι αριθµοί
39
αυτοί τροφοδότησαν, µεταξύ άλλων, πηχυαίους τίτλους εφηµερίδων αλλά και αντιδράσεις
ποικίλου πολιτικού, επιστηµονικού και κοινωνικού περιεχοµένου. Θεωρήσαµε πρωταρχικό
καθήκον µας να επαναφέρουµε το δικαίωµα της θεραπείας και σε αυτή την κατηγορία των
ασθενών. Σεβαστήκαµε την ατοµική αξιοπρέπεια των χρηστών, αναγνωρίσαµε την
εξάρτηση σαν µια ιάσιµη νόσο που χρειάζεται εξατοµικευµένη, ολιστική θεραπεία,
προχωρήσαµε στην πρακτική εφαρµογή των διεθνών και ευρωπαϊκών κατευθυντήριων
οδηγιών για τα εξαρτηµένα άτοµα. Σήµερα, η λίστα αναµονής έχει εξαλειφθεί σε όλη την
Ελλάδα εκτός της Αττικής, όπου αν και έχει συρρικνωθεί σηµαντικά, χρειαζόµαστε λίγους
µήνες ακόµα για να πετύχουµε το ίδιο αποτέλεσµα.
4
Φωτίου, Α. (2013). Πρόσφατα επιδηµιολογικά δεδοµένα για τη χρήση
εξαρτησιογόνων ουσιών στο µαθητικό πληθυσµό. Η σηµασία τους για την
πρόληψη. 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε
µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013, ΕΠΙΨΥ-ΕΚΤΕΠΝ.
5
Φωτίου, Α., Κοκκέβη, Α. (2013). Η Επιδηµιολογία της χρήσης εξαρτησιογόνων
ουσιών στην εφηβεία: ∆ιαχρονική πορεία στην Ελλάδα. Εξαρτήσεις στην Εφηβεία,
Αθήνα., Τµήµα Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων του Γενικού Νοσοκοµείου Αττικής
«ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ – ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΓΚ».
40
2. Ε Ρ Γ Α Λ Ε Ι Α – ∆ Ι Α Γ Ν Ω Σ Τ Ι Κ Α Κ Ρ Ι Τ Η Ρ Ι Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Ginieri-Coccossis, M., Rotsika, V., Skevington, S., Papaevangelou, S., Malliori, M.,
Tomaras, V., Kokkevi, A. (2013). "Quality of life in newly diagnosed children with
specific learning disabilities (SpLD) and differences from typically developing
children: a study of child and parent reports." Child: care, health and
development 39(4): 581-591.
Introduction: Research on quality of life (QoL) of school children with specific learning
disabilities (SpLD) and their parents is scarce. The present study explores QoL deficits in
newly diagnosed children with SpLD and their parents, in comparison to a similar age group
of typically developing children. Possible associations between parental and child QoL were
statistically explored in both groups of children. Methods: 70 newly diagnosed children with
SpLD [International Classification of Diseases-10 (ICD-10) criteria] (38 boys, 32 girls, mean
age 10.1 years) and a control group of 69 typically developing children of the same age (40
boys, 29 girls, mean age 10.6 years) were recruited. Children were of normal intelligence
quotient, attending mainstream schools. Their parents were also recruited so a child's
scores could be associated with corresponding parental scores (mother or father).
Children's QoL was assessed by the German questionnaire for measuring quality of life in
children and adolescents (KINDL(R) ) questionnaire and parental QoL by World Health
Organization Quality of Life brief questionnaire (WHOQOL-BREF) of the World Health
Organization. Results: Children with SpLD in comparison to typically developing children
reported according to the KINDL(R) measurement poorer emotional well-being, lower selfesteem and satisfaction in their relationships with family and friends. Surprisingly, school
functioning was not reported by these children as an area of concern. Parents of children
with SpLD indicated experiencing lower satisfaction in the WHOQOL-BREF domains of
social relationships and environment. Correlational and regression analysis with parentalchild QoL scores provided evidence that in the SpLD group, parental scores on WHOQOLBREF social relationships and psychological health domains could be predictors of the
child's emotional well-being, satisfaction with family, friends and school functioning.
Stepwise regression analysis verified the effect of parents' WHOQOL-BREF social
relationships domain on several dimensions of children's KINDL(R) QoL. Conclusions:
The results may suggest certain significant effects of the SpLD condition on newly
diagnosed children's QoL. Emotional and social deficits seem to be experienced by this
cohort of children and their parents. Investigation into the possible interrelationships
between parental and child QoL seems to indicate that parental social wellbeing may to a
certain extend influence some dimensions of the child's QoL. The findings are useful for
policy making and specialized interventions for children with SpLD and their families.
41
3. Θ Ε Ρ Α Π Ε Ι Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Andropoulou, D. (2012). "Mass Democracy and Cannabis Use in Adolescence."
The International Lacanian Journal of Psychoanalysis 2(9): 119-125.
Based on the thesis that substance use is a means for a subject to be in language, we will
attempt to illustrate the logic of the case of 17-year-old Theodora. She does like
"everybody does", like most adolescents who are cannabis users, she says. Despite the
fact that according to statistics the so-called "everybody does" corresponds to 10% of
young people aged 15-25 in Greece, we can consider as true, if we perceive it accordingly,
the following: in the era of "mass democracy", of the domination of the individual, of the
consumption of objects and of the absence of the Other as the guarantor of Law, "every
adolescent", regardless of social status, performance at school, origin, etc, can find in the
use of cannabis a side solution in the problem that the body as Other poses to them.
Taking into account this reality, treating every case as unique and particular, is de facto the
only possible clinical approach. Even if Theodora mainly represents one belonging to the
clinic of disorders of jouissance, her case is paradigmatic for the failure of love, as a
starting point for elaborating other solutions, so that the speaking being can face life the
troubles of life.
2
Flora, K., Stalikas, A. (2012). "Factors affecting substance abuse treatment in
Greece and their course during therapy." Addict Behav 37(12): 1358-1364.
The effective therapy of substance abuse is attributed to a wide range of factors. A relevant
bibliography review has highlighted those factors, which are most commonly employed by
mental health professionals: Readiness (recognition, taking steps, and ambivalence), Selfefficacy, Expectation about the therapy outcome, Satisfaction by the therapy treatment,
Perceived Social Support, Depression/Anxiety/Stress levels of the client (clinical profile),
Positive and Negative Emotions and the way in which clients realize the Meaning of Life.
These factors have been thoroughly researched for the purposes of the current study
during the different treatment stages of a residential treatment program. The sample
included 157 clients. In total, four measurements of the factors have been conducted in the
three basic stages of treatment (Counseling Centre, Residential Phase, and Social Reintegration). The analysis of the Repeated Measures Design revealed a statistically
significant increase in factors, such as Taking Steps, Self-efficacy, Perceived Social
Support, Positive Emotions and Meaning of Life, while it showed an important decrease in
factors, such as Problem Recognition, Ambivalence, Depression and Stress. The findings
of the study both confirm the important role already recognized factors play in treatment
and present the impact new factors can have on the therapeutic outcome.
3
Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Managing opioid
dependence treatment and controlling for HIV incidence among injecting drug users
in Greece: a case study of optimism in the face of adversity." Addiction 108(6):
1174-1175.
42
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο & Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών (2013).
Απολογισµός έργου έτους 2012 Προγραµµάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας. Αθήνα,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο & Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών.
Το Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του ΑΠΘ λειτουργεί από το 2001 στη
Θεσσαλονίκη µε τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ και τη χρηµατοδότηση του Υπουργείου Υγείας.
Επιστηµονικός Υπεύθυνος είναι ο Φοίβος Ζαφειρίδης, ψυχίατρος, τ. Αναπληρωτής
Καθηγητής Ψυχολογίας των Εξαρτήσεων. Το πρόγραµµα βασίζει τη λειτουργία του στις
κριτικές προσεγγίσεις του πεδίου της Ψυχολογίας και των άλλων κοινωνικών επιστηµών, οι
οποίες δίνουν έµφαση στην κοινωνικοπολιτική και πολιτισµική διάσταση της
αιτιοπαθογένειας του προβλήµατος της εξάρτησης και των άλλων ψυχοκοινωνικών
προβληµάτων και οι οποίες θέτουν στο επίκεντρο των υλοποιούµενων παρεµβάσεων τον
άνθρωπο και τις ανάγκες του, µε βασικό πρόταγµα τη χειραφέτηση και την ανάκτηση της
αξιοπρέπειάς του. Κεντρικός άξονας των παρεµβάσεων στο πλαίσιο του προγράµµατος,
είναι οι έννοιες της αυτοβοήθειας και αλληλοβοήθειας και του πρωταγωνιστικού ρόλου των
άµεσα ενδιαφερόµενων πολιτών. Ταυτόχρονα, το πρόγραµµα αποτελεί χώρο εκπαίδευσης
για µεταπτυχιακούς και προπτυχιακούς φοιτητές πανεπιστηµιακών τµηµάτων κοινωνικών
και ανθρωπιστικών επιστηµών, καθώς και για λειτουργούς υγείας που ενδιαφέρονται για τις
προσεγγίσεις αυτές. Η υιοθετούµενη µεθοδολογία προσέγγισης, η οποία βασίζεται στις
πλέον σύγχρονες επιστηµονικές αντιλήψεις διεθνώς, έχει ιδιαίτερα ενθαρρυντικά
αποτελέσµατα, όπως φαίνεται και στον παρόντα απολογισµό και όπως έχει τεκµηριωθεί και
ερευνητικά. Στον παρόντα απολογισµό, παρουσιάζεται η πορεία των δράσεων του
Προγράµµατος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης και Σητείας για το έτος 2012 και
του Προγράµµατος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων για το πρώτο οκτάµηνο του 2013.
Συνολικά, από τα Προγράµµατα Προαγωγής Αυτοβοήθειας έλαβαν υπηρεσίες 1215
διαφορετικά άτοµα µε διάφορα αιτήµατα. Η µεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων αφορούσε
στο Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης, το οποίο λειτουργεί από το 2001
και έχει εγκαθιδρυθεί ως ένας αξιόπιστος χώρος υποστήριξης ανθρώπων µε πρόβληµα
εξάρτησης παρέχοντας υπηρεσίες σε ιδιαίτερα µεγάλο βαθµό εξαρτηµένων και µελών των
οικογενειών τους. Όπως φαίνεται και στον παρόντα απολογισµό, η πρόταση της
αυτοβοήθειας/αλληλοβοήθειας στην αντιµετώπιση της εξάρτησης αποτελεί µια σηµαντική
εναλλακτική, καθώς δίνεται η δυνατότητα παροχής αξιόπιστων υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής
υποστήριξης σε ιδιαίτερα µεγάλο αριθµό ανθρώπων, χωρίς λίστες αναµονής. Πιο
συγκεκριµένα, το Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης κατά το 2012
υποστήριξε 509 ανθρώπους µε πρόβληµα εξάρτησης και 129 συγγενείς και φίλους
εξαρτηµένων, ενώ σε µηνιαία βάση υποστήριζε κατά µέσο όρο 145 διαφορετικούς
ανθρώπους µε πρόβληµα εξάρτησης. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ο προϋπολογισµός του
εν λόγω προγράµµατος είναι αισθητά χαµηλότερος από οποιοδήποτε παραδοσιακό
"στεγνό" πρόγραµµα ή πρόγραµµα υποκατάστασης της χώρας.
Σύµφωνα µε τα
παρατιθέµενα απολογιστικά στοιχεία, η πορεία των προγραµµάτων σε Σητεία και Χανιά
είναι εξίσου ικανοποιητική. Το Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας συνέχισε τη
λειτουργία του στους δύο άξονες δράσης του: α) στην υποστήριξη ανθρώπων µε πρόβληµα
εξάρτησης και µελών του οικογενειακού τους και συγγενικού τους περιβάλλοντος, και β)
στην οργάνωση και υλοποίηση παρεµβάσεων πρόληψης στην τοπική κοινότητα, οι οποίες
επιχειρούν να αξιοποιήσουν την σύγχρονη διεθνή εµπειρία των προγραµµάτων πρόληψης
τρίτης γενιάς. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα είναι το µοναδικό στη Σητεία που παρέχει
υπηρεσίες υποστήριξης σε ανθρώπους µε πρόβληµα εξάρτησης, ενώ ταυτόχρονα είναι το
µοναδικό σε ολόκληρο το νοµό Λασιθίου που πραγµατοποιεί ολιστικές (σε τοπική κοινωνία,
εκπαιδευτικούς, γονείς, µαθητές) παρεµβάσεις πρόληψης. Η σταθερή και συστηµατική
υποστήριξη ανθρώπων µε πρόβληµα εξάρτησης και µελών του οικογενειακού τους
περιβάλλοντος και η πληθώρα των παρεµβάσεων πρόληψης που διενεργήθηκαν κατά το
43
2012, καταδεικνύει τη σταθερά ικανοποιητική πορεία του Προγράµµατος Προαγωγής
Αυτοβοήθειας Σητείας. Το Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων ξεκίνησε τη
λειτουργία του στα τέλη του 2012 και στα παρατιθέµενα απολογιστικά στοιχεία του πρώτου
οκταµήνου του 2013 καταδεικνύεται µια ιδιαίτερα ενθαρρυντική προοπτική. Στους πρώτους
µήνες λειτουργίας του, το Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Χανίων έχει ήδη
αναπτύξει το φάσµα των δράσεων υποστήριξης εξαρτηµένων και µελώ των οικογενειών
τους και ήδη ένας σηµαντικός αριθµός ανθρώπων µε πρόβληµα εξάρτησης και συγγενείς
τους έχουν λάβει βοήθεια από το πρόγραµµα. Ταυτόχρονα, το πρόγραµµ έχει αναπτύξει
µε τη συνεργασία της µονάδας υποκατάστασης Χανίων, τη δράση προσέγγισης και
ευαισθητοποίησης χρηστών στο δρόµο µε ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσµατα. Στο
συγκεκριµένο πρόγραµµα, επιχειρείται να τεθούν σε εφαρµογή και νέες πιλοτικές δράσεις
που να αξιοποιήσουν την συλλεγµένη εµπειρία ετών στα Προγράµµατα Προαγωγής
Αυτοβοήθειας και οι οποίες να στοχεύουν στην προσέγγιση και υποστήριξη εξαρτηµένων,
οι οποίοι δεν προσεγγίζουν τα παραδοσιακά προγράµµατα απεξάρτησης, ενώ ταυτόχρονα
έχει ξεκινήσει σε πιλοτικό επίπεδο η στήριξη µελών προγραµµάτων υποκατάστασης µε
στόχο την πλαισίωση της απεξαρτητικής και επανενταξιακής τους πορείας. Η ανασκόπηση
του παρόντος απολογισµού σε συνδυασµό µε την ερευνητική τεκµηρίωση της
µεθοδολογίας του Προγράµµατος Προαγωγής Αυτοβοήθειας, η οποία ολοκληρώθηκε στο
τέλος του 2012, οδηγεί στην ανάδειξη των βασικών πλεονεκτηµάτων και καινοτοµιών που
χαρακτηρίζουν την πρόταση του προγράµµατος. Πιο συγκεκριµένα: Το Πρόγραµµα
Προαγωγής Αυτοβοήθειας, το µοναδικό στη χώρα µε ανάλογη φιλοσοφία και µεθοδολογία
παρέµβασης, συµπληρώνει το φάσµα των προτεινόµενων προτάσεων απεξάρτησης της
χώρας, καθώς η πρόταση της αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας είναι η τρίτη αποδεκτή
προσέγγιση διεθνώς, παράλληλα µε τα κλασικά "στεγνά" προγράµµατα και τα
προγράµµατα υποκατάστασης. Η ακολουθούµενη µεθοδολογία παρέµβασης οδηγεί στη
δυνατότητα συγκρότησης προτάσεων απεξάρτησης µε πλατιά απεύθυνση στον πληθυσµό
των εξαρτηµένων, οι οποίες παρουσιάζουν υψηλό επίπεδο παρεχόµενων υπηρεσιών
ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και ταυτόχρονα αισθητά χαµηλότερο προϋπολογισµό σε
σύγκριση µε όλα τα προγράµµατα απεξάρτησης (κλασσικά "στεγνά" ή προγράµµατα
υποκαταστάτων).
Οι συγκεκριµένες διαστάσεις του πλαισίου και της διαδικασίας
ψυχοκοινωνικής υποστήριξης που λαµβάνει χώρα στα Προγράµµατα Προαγωγής
Αυτοβοήθειας, οδηγούν τα τελευταία χρόνια στην προσέγγιση των ανθρώπων µε
πρόβληµα εξάρτησης που δεν απευθύνονται στα παραδοσιακά προγράµµατα
απεξάρτησης, διευρύνοντας έτσι σηµαντικά τον κύκλο και το προφίλ των εξαρτηµένων
στους οποίους απευθύνεται το πρόγραµµα. Η λειτουργία των πιλοτικών δράσεων
υποστήριξης ανθρώπων που συµµετέχουν στα προγράµµατα υποκατάστασης µε στόχο
την επανένταξή τους. Το Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας είναι το µοναδικό στεγνό
πρόγραµµα της χώρας που διαθέτει εµπειρία υποστήριξης ανθρώπων από προγράµµατα
υποκατάστασης, των οποίων ο πληθυσµός των µελών τους έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα
τελευταία χρόνια και η ανάγκη επιπλέον στήριξής τους είναι ιδιαίτερα εµφανής.
2
ΙΑΝΟΣ (2012). Στοιχεία από τον απολογισµό του Τµήµατος Αποκατάστασης
Εξαρτηµένων Θεσσαλονίκη, Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης.
3
ΚΕΘΕΑ (2013). Απολογισµός έργου 2012. Αθήνα, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων
Ατόµων
Απόσπασµα: Το ΚΕΘΕΑ, το µεγαλύτερο δίκτυο απεξάρτησης και κοινωνικής ένταξης στη
χώρα µας, παρουσιάζει στην έκδοση αυτή, τον απολογισµό του για το 2012. Εδώ και 3
δεκαετίες, βρίσκεται δίπλα στους χρήστες ουσιών και στις οικογένειές τους µε
προγράµµατα κατάλληλα σχεδιασµένα, για να στηρίζουν ανθρώπους µε διαφορετικά
χαρακτηριστικά και ανάγκες. Σε ετήσια βάση χιλιάδες χρήστες ουσιών και οικογένειες
λαµβάνουν από το ΚΕΘΕΑ δωρεάν, αποτελεσµατικές και κοινωνικά ανταποδοτικές
υπηρεσίες, χάρη στους πόρους που του εµπιστεύεται η πολιτεία αλλά και στις δικές του
44
προσπάθειες αυτοχρηµατοδότησης. Ο δηµόσιος απολογισµός για το έργο του και ο
νηφάλιος, τεκµηριωµένος λόγος για το πρόβληµα των ναρκωτικών, υπήρξαν όλα αυτά τα
χρόνια σηµαντικό κοµµάτι της προσπάθειας του ΚΕΘΕΑ για ανοιχτή σχέση µε την
κοινωνία, προς όφελος αυτών που έχουν ανάγκη από βοήθεια. Το 2012, έτος αναφοράς
του παρόντος απολογισµού, ήταν η τέταρτη συνεχόµενη χρονιά βαθιάς οικονοµικής ύφεσης
για την Ελλάδα. Η χώρα υφίσταται ραγδαίες οικονοµικές και κοινωνικές µεταβολές, οι
οποίες αυξάνουν τα προβλήµατα ψυχικής και σωµατικής υγείας, την κοινωνική
περιθωριοποίηση και τις εξαρτήσεις.
Στον τοµέα των εξαρτήσεων τα βασικά
χαρακτηριστικά της χρονιάς µπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
Ενισχύονται οι
επιβαρυντικοί ατοµικοί, οικογενειακοί και κοινωνικοί παράγοντες που ευνοούν την
εξάπλωση του προβλήµατος των ναρκωτικών και άλλες µορφές εξάρτησης, όπως ο
αλκοολισµός και η παθολογική ενασχόληση µε τα τυχερά παιχνίδια και το διαδίκτυο.
Επιδεινώνεται η κατάσταση των εξαρτηµένων, όπως συνάγεται από την επιδηµική
εξάπλωση του HIV/AIDS και της ηπατίτιδας C, την αύξηση όσων διαβιούν στο δρόµο, τη
στροφή τους σε νέες, οικονοµικότερες αλλά ιδιαίτερα επικίνδυνες ουσίες, την ενίσχυση
αυτοκαταστροφικών µορφών συµπεριφοράς και την αισθητή αποδυνάµωση του κινήτρου
για θεραπεία. Εντείνονται τα φαινόµενα στοχοποίησης ευάλωτων οµάδων, όπως οι
χρήστες ουσιών, η επιθετικότητα απέναντί τους και η καταπάτηση των δικαιωµάτων τους.
Μειώνεται η ετοιµότητα της ελληνικής οικογένειας, που πάντα στήριζε τη διαδικασία
απεξάρτησης, να συνεχίσει να το πράττει, καθώς οι νέες, επείγουσες βιοτικές ανάγκες και
τα άλλα προβλήµατα που φέρνει η κρίση, µονοπωλούν όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον
της. Αποδυναµώνονται οι οργανισµοί θεραπείας, οι οποίοι βρίσκονται αντιµέτωποι µε
δραστικές περικοπές, ελλείψεις προσωπικού, γραφειοκρατία και τη γενικότερη αβεβαιότητα
για το µέλλον της κοινωνικής φροντίδας στην Ελλάδα.
4
Κοκκώλης, Κ. (2012). Θεραπεία Υποκατάστασης Οπιοειδών. Ηπατίτιδες B & C:
Μια υποεκτιµηµένη µάστιγα στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
5
ΟΚΑΝΑ (2012). Απολογισµός έργου διετίας 2010 - 2012. Αθήνα, Οργανισµός Κατά
των Ναρκωτικών.
Απόσπασµα από τον πρόλογο: Τα πεπραγµένα του ΟΚΑΝΑ για την τελευταία διετία
2010 - 2012 µπορούν να συνοψιστούν στη φράση "αλλάξαµε σελίδα". Πράγµατι, αφήσαµε
πίσω µας τα κακώς κείµενα και τις δυσλειτουργίες που παραλάβαµε, εγκαινιάσαµε µια νέα
πολιτική για την καταπολέµηση των εξαρτήσεων, εστιάζοντας αυτή τη φορά τις ενέργειές
µας, κυρίως στον τοµέα της θεραπείας. Η πρόληψη, η θεραπεία και εν κατακλείδι η
επανένταξη των θεραπευµένων ως παραγωγικών µελών στην κοινωνία, συνιστά
διαχρονικό, αδιαπραγµάτευτο στόχο των προσπαθειών µας. Στις αρχές του 2010 υπήρχαν
5.580 άτοµα σε λίστες αναµονής για θεραπεία, ενώ ο χρόνος αναµονής έφτανε στην Αττική
µέχρι και τα επτάµιση χρόνια! ∆ικαίως, στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι αριθµοί
αυτοί τροφοδότησαν, µεταξύ άλλων, πηχυαίους τίτλους εφηµερίδων αλλά και αντιδράσεις
ποικίλου πολιτικού, επιστηµονικού και κοινωνικού περιεχοµένου. Θεωρήσαµε πρωταρχικό
καθήκον µας να επαναφέρουµε το δικαίωµα της θεραπείας και σε αυτή την κατηγορία των
ασθενών. Σεβαστήκαµε την ατοµική αξιοπρέπεια των χρηστών, αναγνωρίσαµε την
εξάρτηση σαν µια ιάσιµη νόσο που χρειάζεται εξατοµικευµένη, ολιστική θεραπεία,
προχωρήσαµε στην πρακτική εφαρµογή των διεθνών και ευρωπαϊκών κατευθυντήριων
οδηγιών για τα εξαρτηµένα άτοµα. Σήµερα, η λίστα αναµονής έχει εξαλειφθεί σε όλη την
Ελλάδα εκτός της Αττικής, όπου αν και έχει συρρικνωθεί σηµαντικά, χρειαζόµαστε λίγους
µήνες ακόµα για να πετύχουµε το ίδιο αποτέλεσµα.
6
ΟΚΑΝΑ (2012). Πλαίσιο λειτουργίας των θεραπευτικών δοµών του ΟΚΑΝΑ. Αθήνα,
Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών.
45
7
Παπαδή, Μ. (2012). "Εκπαιδευτική επανασύνδεση και θεραπεία απεξάρτησης. Ένα
απρόσµενο γεγονός?" Τετράδια Ψυχιατρικής 120(4): 68-71.
8
Παπαδή, Μ. (2012). "Θεραπεία Απεξάρτησης και Σχολική Επανασύνδεση."
Εξαρτήσεις 19(1): 32-36.
Η σχολική αποτυχία συσχετίζεται µε τη χρήση τοξικών ουσιών µε αποτέλεσµα την πρόωρη
διακοπή της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης για τους χρήστες τοξικών ουσιών, σύµφωνα µε
τα στοιχεία που κατέθεσαν µέλη των θεραπευτικών προγραµµάτων της Μονάδας
Απεξάρτησης 18ΑΝΩ. Η σχολική επανασύνδεση αποτελεί ένα σηµαντικό παράγοντα για τη
φάση της κοινωνικής επανένταξης και την πρόληψη της υποτροπής στη διάρκεια της
θεραπείας απεξάρτησης.
9
ΨΝΘ (2013). "Πρόγραµµα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων "ΑΡΓΩ",
Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης, Σύναψις 28(1): 46-53.
Το Πρόγραµµα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων "ΑΡΓΩ" ανήκει οργανικά
στο Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης, αποτελώντας τµήµα του Εθνικού Συστήµατος
Υγείας. Λειτουργεί από την 1η Μαίου 1998, απευθυνόµενο σε εξαρτηµένα άτοµα και τα
σηµαντικά γι' αυτούς πρόσωπα, παρέχοντας επιλογές απεξάρτησης, "ελεύθερες από
ουσίες" και µε "ανοιχτή θεραπεία".
Έχει αδελφοποιηθεί µε τα προγράµµατα
Herzogsagmuhle και Haus Rohling της Βαυαρίας και Gruner Kreis της Αυστρίας και είναι
ενταγµένο στην Ευρωπαϊκή Βάση Καλών Πρακτικών EDDRA, ενώ αποτελεί µέλος της
Ευρωπαϊκής Οµοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (E.F.T.C.) και του δικτύου ECEtt.
Στο Πρόγραµµα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων "ΑΡΓΩ", δεν
αναγνωρίζουµε την εξάρτηση ως ασθένεια, αλλά ως ένα κοινωνικό φαινόµενο/πρόβληµα.
Βασικό γνώρισµά της είναι η υποταγή της βούλησης και του συναισθήµατος στον
εξαρτησιογόνο παράγοντα που υποκαθιστά µε καταναγκαστικό τρόπο την έλλειψη
προσωπικών ικανοτήτων για την πραγµάτωση των σχέσεων. Η εξάρτηση είναι απώλεια
της ελευθερίας του προσώπου, που δεν χαρακτηρίζει έναν άνθρωπο ατοµικά, αλλά
συνολικά ως προς τις σχέσεις του µε τον "εαυτό" του και τους "άλλους", σε έναν κοινωνικό
χώρο. Εφόσον η εξάρτηση δεν µπορεί να θεωρηθεί ασθένεια, µε την κλασική έννοια του
όρου, δεν είναι δυνατόν η απεξάρτηση να αντιµετωπίζεται ως θεραπεία. Απεξάρτηση είναι
οι αλλαγές στις σχέσεις και στις ικανότητες του προσώπου σε µια κατεύθυνση αρµονικής
ανάπτυξης προσωπικών ικανοτήτων και κοινωνικών δυνατοτήτων, που οδηγεί στην
αποκατάσταση της χαµένης ελευθερίας του. Η απεξάρτηση συνιστά την πλήρη ανάσυρση
του ατόµου από την ανελευθερία της βούλησης και του συναισθήµατος, στην απόλυτη
απευλευθέρωση της συναισθηµατικής έκφρασης και της κριτικής του ικανότητας. Η
µετάβαση από την εξάρτηση στην απεξάρτηση, διαγράφει ένα οδοιπορικό διαρκώς
µεταβαλλόµενου πλαισίου σχέσεων µε τον εαυτό του, την οικογένεια και τον ευρύτερο
κοινωνικό χώρο, πριν και κατά τη χρήση, κατά και µετά την απεξάρτηση.
46
4. Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αντωνίου, Α. Σ., Ντάλλα, Μ., Μάτσα, Κ. (2012). "Αναπτυξιακές δυσκολίες κατά την
εφηβεία και χρήση ουσιών." Τετράδια Ψυχιατρικής 117(1): 82-91.
Η µετάβαση από την εφηβεία προς την ενήλικη ζωή χαρακτηρίζεται όχι µόνο από έντονες
βιολογικές και ψυχοσυναισθηµατικές αλλαγές, αλλά ενδέχεται να αποτελέσει και περίοδο
όπου υπάρχει µεγάλη πιθανότητα έναρξης της χρήσης και εκδήλωσης της εξάρτησης από
ποικίλες απαγορευµένες ουσίες.
Στο άρθρο αυτό, επισηµαίνονται συγκεκριµένα
προσωπικά χαρακτηριστικά και κοινωνικές παράµετροι που καθιστούν τον έφηβο ευάλωτο
στην καταφυγή σε ψυχοτρόπες ουσίες. Οι αποτελεσµατικές παρεµβάσεις στα πλαίσια του
σχολείου µπορεί όχι µόνο να βοηθήσουν τον έφηβο να αντιµετωπίσει τις αναπτυξιακές
προκλήσεις της ηλικίας που διανύει, αλλά συγχρόνως δηµιουργούν ένα ασφαλές
περιβάλλον κατάλληλο για την ενίσχυση της αυτονοµίας και την οριοθέτηση στόχων προς
την οµαλή ένταξη στην ενήλικη ζωή.
2
Γεωργακοπούλου, Μ. (2012). Υποτροπή Ζωής. 5ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ορθόδοξων
Ψυχοθεραπευτών, Βόλος, 27-30 Σεπτεµβρίου 2012.
3
Ζαραφωνίτου, Χ., Γεωργιάδη, Ε., ∆ήµου, Β. (2013). "Θυµατοποίηση, ανασφάλεια
και καταγραφή αναγκών των αστέγων. Ερευνητικές διαπιστώσεις στο ∆ήµο
Καλλιθέας." Εξαρτήσεις 1(21): 34-46.
Η παρούσα έρευνα πραγµατοποιήθηκε στο ∆ήµο Καλλιθέας, µε σκοπό την καταγραφή των
αστέγων της περιοχής, των αναγκών και των ανασφαλειών τους, καθώς και τυχόν
θυµατοποίησής τους. Μέσα από συνεντεύξεις και επιτόπια παρατήρηση, επιχειρήθηκε η
µελέτη της καθηµερινότητάς τους και των συνδεοµένων µε την έλλειψη στέγης
προβληµάτων.
Επιπροσθέτως, στο πλαίσιο της έρευνας, επισηµαίνεται η ανάγκη
διαµόρφωσης µιας σφαιρικής κοινωνικής πολιτικής για την αντιµετώπιση του διαρκώς
εντεινόµενου προβλήµατος των αστέγων.
4
Κερασιώτη, Α., Κουλός, Ν., Μπίζα, Σ. (2012). "Εξάρτηση ή αυτονόµηση: µελέτη
περίπτωσης µιας εξαρτηµένης µητέρας." Εξαρτήσεις 20: 79-91.
Θα παρουσιαστεί η προσπάθεια µιας εξαρτηµένης από ουσίες γυναίκας στην πορεία της
θεραπείας απεξάρτησής της στο Ειδικό Πρόγραµµα Εξαρτηµένων Μητέρων µε τα παιδιά
τους, στη Μονάδα Απεξάρτησης 18 Άνω του Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου Αττικής. Η Ελπίδα
είναι µια άγαµη µητέρα εξαρτηµένη από ηρωίνη και κοκαϊνη. Κατάγεται από µεγάλο αστικό
κέντρο και προσέρχεται στο πρόγραµµα µητέρων έχοντας γίνει µητέρα ενός βρέφους µόλις
20 ηµερών µετά από υπόδειξη της κοινωνικής υπηρεσίας του µαιευτηρίου στο οποίο
γέννησε και υπό την πίεση του πατέρα της. Ερχόµενη στο πρόγραµµα, διακατέχεται από
µεγάλη αµφιθυµία αναφορικά µε την απεξάρτησή της από ουσίες και εντάσσεται στο
πρόγραµµα ευαισθητοποίησης. Στην κλειστή φάση της ψυχολογικής απεξάρτησης, η
Ελπίδα παρουσιάζει σταδιακά αλλαγές συνοδευόµενες από έντονες παλινδροµήσεις και
εκδραµατίσεις.
Κατά την πορεία της θεραπείας της διαµορφώνει ένα πιο ισχυρό
προσωπικό κίνητρο για αλλαγή, καταφέρνοντας να δεσµευτεί και να επενδύσει στις
θεραπευτικές σχέσεις. Ως µητέρα, µπόρεσε να συνάψει δεσµό µε το παιδί της και να
47
ανταποκριθεί επαρκώς στο µητρικό της ρόλο.
Τέλος, στη φάση της κοινωνικής
επανένταξης, η Ελπίδα σταθεροποιεί τις εσωτερικές αλλαγές και εντάσσεται κοινωνικά και
επαγγελµατικά.
5
Μάτσα, Κ. (2012). "Η προβληµατική της εφηβείας και η χρήση ουσιών." Τετράδια
Ψυχιατρικής 119(3): 89-119.
Απόσπασµα: Η µαζική πλέον στροφή των νέων, στην εφηβική και την προεφηβική ηλικία,
στις ουσίες και σε κάθε µορφής εξάρτηση, πραγµατοποιείται µέσα σε όρους
κατακερµατισµού του κοινωνικού ιστού, όρους "µελαγχολικότητας" του κοινωνικού δεσµού
κατά την έκφραση του O. Douville, όρους καθολικής εξατοµίκευσης και αποξένωσης των
ανθρώπων. Σε αυτούς τους όρους έχει τη ρίζα του το αίσθηµα της γενικευµένης
ανασφάλειας που προκαλεί η επισφάλεια, η προσωρινότητα (precarite) στις εργασιακές και
τις διαπροσωπικές σχέσεις, το αίσθηµα της δυσφορίας µέσα στον πολιτισµό. Και είναι αυτό
το αίσθηµα που αποκτά σήµερα δραµατικές και τραυµατικές διαστάσεις στα νεαρά,
ιδιαίτερα, άτοµα, στους σηµερινούς εφήβους. Η προβληµατική της τοξικοµανίας, όπως και
κάθε τύπου εξάρτησης, είναι στενά δεµένη µε την προβληµατική της εφηβείας. Είναι
επίσης δεµένη µε την κοινωνική και πολιτιστική πραγµατικότητα µέσα στην οποία
µεγαλώνει αυτός ο έφηβος. Στην "ευαλωτότητά του", που θα γίνει το ψυχολογικό
υπόστρωµα της τοξικοµανίας του, αποτυπώνεται, µε µοναδικό τρόπο η "ευαλωτότητα" στο
επίπεδο της κοινωνίας, η ρήξη των κοινωνικών δεσµών, η αποξένωση, η εξατοµίκευση, η
τραγική µοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου. Στη στροφή στις ουσίες συµβάλει και η κρίση
της πυρηνικής οικογένειας, η έκπτωση της τραγικής µορφής, η κρίση αξιών, η απουσία
κοινωνικών προτύπων, η κουλτούρα της ανοµίας, του καταναλωτισµού, των νεο-αναγκών,
του χωρίς όρια, το επείγοντος, της βίας που σφραγίζει το σηµερινό τρόπο ζωής. Έχει
µεγάλη σηµασία για την κατανόηση του φαινοµένου της τοξικοµανίας, που αποτελεί την πιο
εµβληµατική παθολογία της νεωτερικότητας, η προσωπική ιστορία του κάθε ατόµου, όπως
και η ιστορία και ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειάς του. Έχει µεγάλη επίσης σηµασία το
ψυχολογικό του υπόστρωµα. ∆εν πρέπει να ξεχνάµε όµως ότι η τοξικοµανία δεν είναι
νόσος, µε την ιατρική έννοια του όρου, αλλά ένα κοινωνικό κατά βάση φαινόµενο, κατ'
εξοχήν παθολογία της ελευθερίας του σύγχρονου ανθρώπου µέσα σε έναν πολιτισµό σε
παρακµή. Από αυτή τη σκοπιά πρέπει να προσεγγίσουµε και την προβληµατική της
εφηβείας στη σηµερινή εποχή της κρίσης.
6
Ντάλλα, Μ., Μάτσα, Κ., Αντωνίου, Α. Σ., Πράπας, Χ. (2012). "Μαθητές µε υψηλές
επιδόσεις, ναρκισσιστικό συµβόλαιο και χρήση ουσιών κατά την εφηβεία." Τετράδια
Ψυχιατρικής 120(4): 58-67.
Αν και η πιθανότητα χρήσης ουσιών από παιδιά µε υψηλό επίπεδο ακαδηµαϊκής επίδοσης
δεν έχει διερευνηθεί, τα στοιχεία του 18Άνω δείχνουν ότι τα παιδιά που διαπρέπουν στο
σχολείο µπορεί να είναι ευάλωτα στη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Στο παρόν άρθρο,
εξετάζονται κλινικές περιπτώσεις παιδιών µε υψηλές επιδόσεις στο σχολείο ή και σε άλλους
τοµείς των καλών τεχνών, τα οποία, ωστόσο, κατά τη διάρκεια της εφηβείας ήρθαν σε
επαφή µε ουσίες για να δραπευτεύσουν από συγκρουσιακές "πραγµατικότητες".
Ειδικότερα, γίνεται αναφορά στο ναρκισσιστικό συµβόλαιο, βάσει του οποίου οι γονείς
επενδύουν στο παιδί ως το "παιδί των προσδοκιών τους", µε αποτέλεσµα την απώλεια της
αµεσότητας, της αγάπης και την αναδίπλωση των αναγκών και των επιθυµιών του.
7
Παρασκευόπουλος, Ν. (2013). "Νέοι και ναρκωτικά στη µετανεωτερική εποχή."
Εξαρτήσεις 1(21): 17-20.
48
Απόσπασµα: Η οικονοµική κρίση µε τις συνέπειες και µε τα βιώµατα που παράγει,
φαίνεται στη χώρα µας να συνοψίζει τη µεγάλη ιστορική µεταβολή της εποχής. Ωστόσο,
στην πραγµατικότητα, πρόκειται µόνο για την κορυφή του παγόβουνου. Η στροφή είχε
ξεκινήσει πολύ πριν την εκδήλωση της κρίσης, τουλάχιστον κατά την τελευταία δεκαετία του
20ου αιώνα. Το πεδίο της εξαρχής κάλυπτε αµέτρητες πτυχές. Η παγκοσµιοποίηση αλέθει
υλικά κοινωνικής συγκρότησης, πολιτικής, πολιτισµού, επιστήµης, επικοινωνίας, φυσικού
περιβάλλοντος, συνθέτοντας ένα πρωτόγνωρο µόρφωµα. Κατά λογική ακολουθία, το
µεταλασσόµενο παρόν και το µέλλον - κίνδυνος δεν αποτελούν απλές προεκτάσεις του
παρελθόντος. Εξειδικεύοντας εδώ κατευθείαν: οι εξαρτήσεις από τα ναρκωτικά και η ροπή
των νέων προς αυτά, είναι φυσικό σήµερα να εµφανίζουν νέα χαρακτηριστικά, τα οποία δεν
κατανοούνται επαρκώς αν αρκεστούµε στην παλιά βιβλιογραφία.
8
Πουλόπουλος, Χ. (2013). "Τέχνη, Ναρκωτικά και Απεξάρτηση." Εξαρτήσεις 1(21):
11-16.
Απόσπασµα: Η σχέση των ανθρώπινων κοινωνιών µε τις ψυχότροπες ουσίες που
συνηθίζεται να αποκαλούνται τα ναρκωτικά έχει µακρά ιστορία. Η ιδιότητα των ουσιών που
µεταβάλλουν τη διάθεση, το συναίσθηµα, την αντίληψη, τη συµπεριφορά και τις σωµατικές
λειτουργίες του ανθρώπου, τους επεφύλαξε µια ιδιαίτερη θέση στη θρησκεία, τις τελετές
µύησης, τις εορταστικές τελετουργίες, το εµπόριο, την ιατρική, την ψυχοθεραπεία, τον
πόλεµο αλλά και την τέχνη. Στη σύγχρονη εποχή, τα ναρκωτικά φαίνεται να αποκτούν
πολλές φορές µια προνοµιακή σχέση µε την τέχνη. Από την παρισινή Λέσχη των
Χασισοποτών, όπου συναντιόντουσαν ο Θεόφιλος Γκοτιέ, ο Ζεράρ ντε Νερβάλ, ο Ευγένιος
Ντελακρουά και ο Αλέξανδρος ∆ουµάς πατήρ και τους "Τεχνητούς Παραδείσους" του
Baudelaire (1860), µέχρι και σήµερα οι ναρκωτικές ουσίες έχουν αφήσει το στίγµα τους
στην καλλιτεχνική δηµιουργία. ∆ιατρέχοντας τις διάφορες εκφάνσεις της σχέσης τέχνης και
ναρκωτικών στη σύγχρονη εποχή, φαίνεται να διακρίνονται δύο κυρίως θέµατα. Το πρώτο
θέµα αφορά στην χρήση ναρκωτικών από καλλιτέχνες, η οποία συνδέθηκε µε την ανάγκη
να επιτευχθεί µεγαλύτερη ελευθερία στην έκφραση, να απελευθερωθεί η φαντασία και να
αποδεσµευτούν οι δηµιουργικές δυνάµεις. Αρκετοί καλλιτέχνες πειραµατίστηκαν µε τις
ουσίες, θεωρώντας ότι οι αλλαγές στη συνείδηση τις οποίες προκαλεί η χρήση ουσιών
µπορούν να αποτελέσουν νέες πηγές καλλιτεχνικής έµπνευσης. Αντιπροσωπευτική
περίπτωση αυτής της τάσης είναι η ψυχεδελική τέχνη της δεκαετίας του 1960, που
αντλούσε την έµπνευσή της από τη χρήση παραισθησιογόνων, όπως το LSD, η µεσκαλίνη
και η ψυλοκιβύνη. Οι καλειδοσκοπικές, πολύχρωµες και ιλιγγιώδες εικόνες που προκαλεί η
χρήση αυτών των ουσιών, γεννούσαν την προσδοκία µετάβασης σε ένα νέο, ανεξερεύνητο
πεδίο της ανθρώπινης συνείδησης, που θα έφερνε την επανάσταση στις εικαστικές τέχνες
και στη µουσική. Το δεύτερο θέµα αφορά από την κοινωνία στην επένδυση των ουσιών µε
συµβολικά νοήµατα, τα οποία, όπως παρατηρεί ένας κορυφαίος µελετητής τους, συνιστούν
µια εξίσου ισχυρή και ενίοτε τοξική πραγµατικότητα (Edwards, 2005). Για τη γενιά των
beat, για παράδειγµα, όπως εµφανίστηκε στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1950, η χρήση ουσιών
αποτελούσε ένα ακόµα µέσο εναντίωσης απέναντι σε ότι µισούσαν στην αµερικανική
κοινωνία: τον ατοµικισµό, τον καταναλωτισµό, το µιλιταρισµό και το συντηρητισµό της. Οι
ουσίες κατέχουν κεντρικό ρόλο και στα τρία εµβληµατικά έργα της γενιάς beat. Ο Jack
Kerouac στο ∆ρόµο (On the Road, 1956), αναδεικνύει την ιδεολογία της ελευθεριότητας και
της φυγής, απορρίπτοντας όλα όσα υπόσχεται το σύστηµα: οικονοµική επιτυχία, κοινωνική
άνοδο, ατοµική πρόοδο. Η χρήση αλκοόλ και µαριχουάνας είναι αναπόσπαστο κοµµάτι της
ανθρωπογεωγραφίας που διαµορφώνει. Στο Junkie ο William S. Burroughs (1953)
περιγράφει την καθηµερινή εµπειρία της χρήσης και του περιθωρίου, ενώ και ο Allen
Ginsberg (1956) συνοψίζει στο Ουρλιαχτό τους φόβους και τις προσδοκίες µιας γενιάς σε
απόγνωση.
49
5. ΜΕΛΕΤΕΣ – ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΧΡΗΣΗΣ
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Bogt, T. F.M., Looze, M., Molcho, M., Godeau, E., Hublet, A., Kokkevi, A.,
Kuntsche, E., Gabhainn, S., Franelic, I. P., Simons-Morton, B., Sznitman, S., Vieno,
A., Vollebergh, W., Pickett, W. (2013). "Do societal wealth, family affluence and
gender account for trends in adolescent cannabis use? A 30 country cross-national
study." Addiction in press.
Aims:To examine cross-national changes in frequent adolescent cannabis use (40+ times
consumed over life-time at age 15) over time and relate these trends to societal wealth,
family affluence and gender. Design: Data from three cycles (2002, 2006, 2010) of the
Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) Study were used for cross-sectional and
trend analyses of adolescent cannabis use. Setting:Representative surveys in 30
European and North American countries. Participants: A total of 160 606 15-year-old
students. Measurements: Respondents' life-time cannabis use, demographics, family
affluence (FAS) and frequency of peer contacts were measured individually. Indicators of
wealth (gross domestic product per capita, GDP) and perceived availability of cannabis
were obtained from national public data bases. Findings: The frequency of life-time
cannabis use decreased over time among adolescents in Europe and North America,
particularly in western European countries and the United States (relative risk (RR) = 0.86:
confidence interval (CI) 0.79-0.93). This trend was not observed consistently in rapidly
developing countries in eastern, central and southern Europe. Over time (2002-10),
cannabis use became: (i) less characteristic of high GDP countries in contrast to lower
GDP countries (RR = 0.74: CI 0.57-0.95); (ii) less characteristic of youth from high FAS
families in contrast to youth from low FAS families (RR = 0.83: CI 0.72-0.96); and (iii)
characterized by an increasing gender gap, i.e. consumption was higher among males (RR
1.26: CI 1.04-1.53). Perceived availability of cannabis and peer contacts remained strong
predictors of frequent cannabis use. Conclusions: Among 30 European and North
American countries, cannabis use appears to have 'trickled down' over time, with
developing countries taking on the former (heavier) use pattern of richer countries, and less
affluent youth taking on the former (heavier) use pattern of more affluent youth. Cannabis
use continues to be more common among adolescent males than females.
..
2
Ginieri-Coccossis, M., Rotsika, V., Skevington, S., Papaevangelou, S., Malliori, M.,
Tomaras, V., Kokkevi, A. (2013). "Quality of life in newly diagnosed children with
specific learning disabilities (SpLD) and differences from typically developing
children: a study of child and parent reports." Child: care, health and
development 39(4): 581-591.
Introduction: Research on quality of life (QoL) of school children with specific learning
disabilities (SpLD) and their parents is scarce. The present study explores QoL deficits in
newly diagnosed children with SpLD and their parents, in comparison to a similar age group
of typically developing children. Possible associations between parental and child QoL were
statistically explored in both groups of children. Methods: 70 newly diagnosed children with
SpLD [International Classification of Diseases-10 (ICD-10) criteria] (38 boys, 32 girls, mean
50
age 10.1 years) and a control group of 69 typically developing children of the same age (40
boys, 29 girls, mean age 10.6 years) were recruited. Children were of normal intelligence
quotient, attending mainstream schools. Their parents were also recruited so a child's
scores could be associated with corresponding parental scores (mother or father).
Children's QoL was assessed by the German questionnaire for measuring quality of life in
children and adolescents (KINDL(R) ) questionnaire and parental QoL by World Health
Organization Quality of Life brief questionnaire (WHOQOL-BREF) of the World Health
Organization. Results: Children with SpLD in comparison to typically developing children
reported according to the KINDL(R) measurement poorer emotional well-being, lower selfesteem and satisfaction in their relationships with family and friends. Surprisingly, school
functioning was not reported by these children as an area of concern. Parents of children
with SpLD indicated experiencing lower satisfaction in the WHOQOL-BREF domains of
social relationships and environment. Correlational and regression analysis with parentalchild QoL scores provided evidence that in the SpLD group, parental scores on WHOQOLBREF social relationships and psychological health domains could be predictors of the
child's emotional well-being, satisfaction with family, friends and school functioning.
Stepwise regression analysis verified the effect of parents' WHOQOL-BREF social
relationships domain on several dimensions of children's KINDL(R) QoL. Conclusions:
The results may suggest certain significant effects of the SpLD condition on newly
diagnosed children's QoL. Emotional and social deficits seem to be experienced by this
cohort of children and their parents. Investigation into the possible interrelationships
between parental and child QoL seems to indicate that parental social wellbeing may to a
certain extend influence some dimensions of the child's QoL. The findings are useful for
policy making and specialized interventions for children with SpLD and their families.
3
Kokkevi, A., Richardson, C., Olszewski, D., Matias, J., Monshouwer, K., Bjarnason,
T. (2012). "Multiple substance use and self-reported suicide attempts by
adolescents in 16 European countries." Eur Child Adolesc Psychiatry 21(8): 443450.
Substance use and suicide attempts are high-risk behaviors in adolescents, with serious
impacts on health and well-being. Although multiple substance use among young people
has become a common phenomenon, studies of its association with suicide attempts are
scarce. The present study examines the association between multiple substance use and
self-reported suicide attempts in a large multinational sample of adolescent students in
Europe. Data on multiple substance use (tobacco, alcohol, tranquillizers/sedatives,
cannabis, other illegal drugs) and self-reported suicide attempts were drawn from the 2007
European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD). The ESPAD
survey follows a standardized methodology in all participating countries. The present study
is based on 45,086 16-year-old adolescents from 16 countries that had used the optional
"psychosocial module" of the questionnaire, thereby including the question on suicide
attempts. Logistic regression analyses were performed to examine the associations of any
self-reported suicide attempt (dependent variable) with substance use controlling for
country and gender. The strongest association with self-reported suicide attempts was for
any lifetime tranquillizer or sedative use (odds ratio 3.34, 95 % confidence interval 3.003.71) followed by any lifetime use of illegal drugs other than cannabis (2.41, 2.14-2.70), 30day regular tobacco use (2.02, 1.84-2.21), 30-day frequent alcohol use (1.47, 1.32-1.63)
and any 30-day cannabis use (1.37, 1.18-1.58). The odds ratio of reporting a suicide
attempt approximately doubled for every additional substance used. These findings on the
association between multiple substance use, including legal drugs (tranquillizers or
sedatives and tobacco), and the life-threatening behavior of suicide attempts provide
important cues for shaping prevention policies.
51
4
Kokkevi, A., Rotsika, V., Arapaki, A., Richardson, C. (2012). "Adolescents' selfreported suicide attempts, self-harm thoughts and their correlates across 17
European countries." J Child Psychol Psychiatry 53(4): 381-389.
Background: Suicide is a leading cause of death among adolescents in Europe. Self-harm
thoughts and behaviours are documented precursors of completed suicide. It is therefore of
great importance to investigate the prevalence of suicide thoughts and attempts and their
correlates, with the aim of preventing this major life-threatening public health problem. This
study provides cross-national European data on self-reported suicidal thoughts and
attempts among adolescents. Methods: Data were obtained from 45,806 high school
students aged 15-16 years from 17 countries that participated in the European School
Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD) 2007 school survey. The
standardised methods of the ESPAD survey ensure comparability across countries.
Students completed an anonymous questionnaire in their classrooms. The prevalences of
suicidal thoughts and attempts are reported as well as their sociodemographic and
psychosocial correlates identified in logistic regression. Results: The median prevalence of
any lifetime self-reported suicide attempt was 10.5% across the participating countries
(range 4.1%-23.5%). The median of frequent self-harm thoughts (at least five times) was
7.4% (range 2.1%-15.3%). Suicidal behaviour and thoughts had significant associations
with gender, substance use, family integrity and socioeconomic status. Countries with
higher prevalence of substance use tended to have a weaker association between
substance use and self-reported suicide attempts. Conclusion: Although self-reported selfharm thoughts and suicide attempts vary in prevalence within Europe, there are common
correlates across countries. These have an important impact on understanding the
phenomenon of suicide among young people and in guiding prevention.
5
Lazaratou, H., Anagnostopoulos, D. C., Vlassopoulos, M., Charbilas, D., Rotsika,
V., Tsakanikos, E., Tzavara, C., Dikeos, D. (2013). "Predictors and characteristics
of anxiety among adolescent students: A greek sample." Psychiatrike 24(1): 27-36.
In the Greek society, there is a strong cultural tendency to overestimate the value of
University studies. So students are under high emotional pressure during the long lasting
period of the preparation for the university entrance exams. The aim of the present study
was to evaluate the level of anxiety in a general adolescent population of senior high school
students in Athens, Greece. Also to examine the association between the anxiety's severity
with various demographic and socio-cultural factors, as well as with academic performance,
extracurricular activities, sleep duration and presence of somatic problems. The sample
consisted of 696 adolescent students of three Senior High Schools (SHS) (391 girls and
305 boys). Two of the schools were general education institutions (GE1 and GE2, N=450),
while the third was a technical one (TE, N=246). The school sample was selected to reflect
the proportion between the two different types of SHSs in Athens as well as other major
urban areas in Greece. The State-Trait Anxiety Inventory was administered and personal
data were also collected. Statistical significance was set at p<0.05 and analyses were
conducted using STATA 7.0. 567 adolescents lived with both parents and 121 with one or
none of them. Father's educational level was low for 138, middle for 154, high for 195 and
mother's was low for 135, middle for 417, high for 140. The average sleep duration was 7.5
hours per day (SD=1.3). The average time per week spent in school related activities was
7.94 hours (SD=7.56) and in extracurricular activities was 9.02 hours (SD=12.44). 107
adolescents reported somatic complaints in the last year The academic achievement was
poor for 233, good for 264, excellent for 196 students. Adolescents with extracurricular
activities for more than 11 hours per week had lower scores, both on State and Trait scales.
More hours in school-related activities were associated with greater levels of Trait anxiety.
Adolescents whose father had a high educational level had lower scores on State anxiety
compared to those whose father had a low educational level. Adolescents who reported the
52
presence of somatic problems had a higher score in Trait anxiety. A significant negative
correlation was found between sleep duration and both State (r=-0.14, p<0.001) and Trait
anxiety (r=-0.10, p=0.008) scores. Stepwise linear regression analyses confirmed the
association of gender and of father's educational level with both State and Trait subscale
scores. The association of somatic problems with Trait anxiety was greater for girls
compared to boys. The hypothesis that there is exam-related anxiety in our sample was not
confirmed. There were no differences between school years and GE and TE schools. Also
there was not an association of anxiety level with academic achievement and the number of
parents the adolescent was living with. This study shows that girls, especially those
reporting somatic problems, and adolescents coming from families with low parental
education, are particularly prone to higher level of anxiety and that extracurricular activities
are linked to lower level of anxiety. These findings could contribute to the planning of
preventive measures for student's anxiety.
6
Linardakis, M., Smpokos, E., Papadaki, A., Komninos, I., Tzanakis, N. E.,
Philalithis, A. (2013). "Prevalence of multiple behavioral risk factors for chronic
diseases in adults aged 50+, from eleven European countries - the SHARE study
(2004)." Prev Med 57(3): 168-172.
Objective: To estimate the prevalence and the associations between multiple behavioral
risk factors (MBRFs) for chronic diseases in European adults. Method: Data from 26,743
individuals, aged 50+ years, participating in the Survey of Health, Ageing and Retirement in
Europe (SHARE) (2004/05) were used. MBRFs included physical inactivity, high body
weight, smoking habits and risky alcohol consumption. Estimations were based on weights
according to the complex sampling design. Results: In total, 71.2% of individuals were
physically inactive, while 59.8% had high body weight. 53.4% had 2+MBRFs, while males
presented higher prevalence of MBRF clusters than females (P<0.001). Females displayed
lower odds of increased alcohol consumption (OR=0.16, P<0.001) and higher odds of
physical inactivity (OR=1.47, P<0.001) than males. Individuals who lived alone, compared
to living with a partner and those with more, compared to fewer education years, exhibited
a significantly higher and lower, respectively, mean MBRF score (P<0.001). Conclusion:
The prevalence of MBRFs was considerably high in this sample of European adults, while
not living alone and having higher education may prove protective. These findings could be
used for the design of primary healthcare programs by health professionals.
7
Raftopoulos, A., Flora, K. (2012). "Substance use related behavior of the members
of Narcotics Anonymous and Alcoholics Anonymous in Greece." J Psychoactive
Drugs 43(3): 238-244.
The aim of this research project is to provide basic information regarding the use of
substances and its behavioral consequences such as health problems and criminal
offences. It is the first survey in Greece in the field of self-help groups. The main research
instrument was a 55-item questionnaire that was administered to members of NA and AA in
the Greek cities of Athens, Thessaloniki, Serres, Nafplio, Iraklio and Katerini. This article
presents an analysis of the answers give by the respondents to 12 of the 55 items of the
questionnaire. It also includes a comparison of the relevant finding with data provided by
the central organizations of AA and NA as well as by official therapeutic programs in
Greece and by other researchers who have studied the same project. More specifically,
this article presents, examines and analyzes data which focuses on: a) the age at which a
substance was first used, b) the time it took the individual respondents to acknowledge
such use as a problem, c) the main substance abused at the onset, d) the main substance
in use when the individuals approached the self-help group, e) the existence or not of
another individual with a substance abuse disorder in the immediate family, f) possible
health problems and g) the entanglement or not with the penal justice system.
53
8
Reissner, V., Kokkevi, A., Schifano, F., Room, R., Storbjork, J., Stohler, R., DiFuria,
L., Rehm, J., Geyer, M., Holscher, F., Scherbaum, N. (2012). "Differences in drug
consumption, comorbidity and health service use of opioid addicts across six
European urban regions (TREAT-project)." Eur Psychiatry 27(6): 455-462.
Objectives: This comparative study investigated consumption patterns, comorbidity and
treatment utilization of opioid addicts in six European cities (Athens, Essen, London,
Padua, Stockholm, Zurich). Methods: Data were collected by structured face-to-face
interviews. The representative sample comprises 599 addicts (100 patients per centre, 99
in London) at the start of a treatment episode. Results: Patients were dependent on
opioids for about 10 years. Regional differences were significant regarding the patients'
drug consumption pattern and their method of heroin administration (up to a fourth of the
patients in Essen, London and Zurich usually smoke heroin). Concomitant use of
benzodiazepines, cannabis and alcohol was common in all regions with the German and
English samples showing the highest level of polydrug use. The prevalence of major
depression was high in all regions (50%). Stockholm and London patients worry most about
their physical health. Differences in the amount of needle sharing and especially in the use
of public health service were prominent between the sites. Opioid addiction was a long-term
disorder associated with a high burden of comorbidity and social problems in all cities.
Conclusions: The results of the study show significant interregional differences of opioid
addicts which might require different treatment strategies in European countries to handle
the problem.
9
Skapinakis, P., Bellos, S., Koupidis, S., Grammatikopoulos, I., Theodorakis, P.,
Mavreas, V. (2013). "Prevalence and sociodemographic associations of common
mental disorders in a nationally representative sample of the general population of
Greece." BMC Psychiatry 13: 163.
Background: No study in Greece has assessed so far the full range of common mental
disorders using a representative sample of the population from both mainland and insular
regions of the country. The aim of the present paper was to present the results of the first
such study. Methods: The study was carried out between 2009-2010 in a nationally
representative sample of 4894 individuals living in private households in Greece. Common
mental disorders in the past week were assessed with the revised Clinical Interview
Schedule (CIS-R). We also assessed alcohol use disorders (using AUDIT), smoking and
cannabis use. Results: 14% of the population (Male: 11%, Female: 17%) was found to
have clinically significant psychiatric morbidity according to the scores on the CIS-R. The
prevalence (past seven days) of specific common mental disorders was as follows:
Generalized Anxiety Disorder: 4.10% (95% CI: 3.54, 4.65); Depression: 2.90% (2.43, 3.37);
Panic Disorder: 1.88% (1.50, 2.26); Obsessive-Compulsive Disorder: 1.69% (1.33, 2.05);
All Phobias: 2.79% (2.33, 3.26); Mixed anxiety-depression: 2.67% (2.22, 3.12). Harmful
alcohol use was reported by 12.69% of the population (11.75, 13.62). Regular smoking was
reported by 39.60% of the population (38.22, 40.97) while cannabis use (at least once
during the past month) by 2.06% (1.66, 2.46). Clinically significant psychiatric morbidity was
positively associated with the following variables: female gender, divorced or widowed
family status, low educational status and unemployment. Use of all substances was more
common in men compared to women. Common mental disorders were often comorbid,
undertreated, and associated with a lower quality of life. Conclusions: The findings of the
present study can help in the better planning and development of mental health services in
Greece, especially in a time of mental health budget restrictions.
54
10
Spyratos, D. G., Pelagidou, D. T., Chloros, D., Haidich, A. B., Karetsi, E.,
Koubaniou, C., Konstantopoulos, S., Gourgoulianis, K., Sichletidis, L. T. (2012).
"Smoking among adolescents in Northern Greece: a large cross-sectional study
about risk and preventive factors." Subst Abuse Treat Prev Policy 7: 38.
Background: The aim of the present study was to investigate epidemiological data about
cigarette smoking in relation with risk and preventive factors among Greek adolescents.
Methods: We randomly selected 10% of the whole number of schools in Northern Greece
(133 schools, 18,904 participants were included). Two anonymous questionnaires
(smoker's and non-smoker's) were both distributed to all students so they selected and
filled in only one. A parental signed informed consent was obtained using an informative
leaflet about adolescent smoking. Results: The main findings of the study were: a) 14.2%
of the adolescents (mean age+/-SD: 15.3+/-1.7 years) reported regular smoking (24.1% in
the age group 16-18 years), b) 84.2% of the current smokers reported daily use, c) students
who live in urban and semirural areas smoke more frequently than those in rural areas, d)
students in technically oriented schools smoke twice as frequent compared to those in
general education, e) risk factors for smoking: male gender, low educational level of
parents, friends who smoke (OR: 10.01, 95%CI: 8.53-11.74, p<0.001), frequent visits to
internet cafes (OR:1.53, 95%CI: 1.35-1.74, p<0.001), parents, siblings (OR:2.24, 95%CI:
1.99-2.51, p<0.001) and favorite artist (OR:1.18, 95%CI: 1.04-1.33, p=0.009) who smoke, f)
protective factors against smoking: participation in sports (OR:0.59, 95%CI: 0.53-0.67,
p<0.001), watching television (OR:0.74, 95%CI 0.66-0.84, p<0.001) and influence by health
warning messages on cigarette packets (OR:0.42, 95%CI: 0.37, 0.48, p<0.001).
Conclusions: Even though prevalence of cigarette smoking is not too high among Greek
adolescents, frequency of everyday cigarette use is alarming. We identified many social
and lifestyle risk and preventive factors that should be incorporated in a national smoking
prevention program among Greek adolescents.
11
Stefanis, N. (2013). "Age at initiation of cannabis use predicts age at onset of
psychosis: The 7-to8-Year Trend." Schizophr Bull 39(2): 251-254.
We investigated the existence of a temporal association between age at initiation of
cannabis use and age at onset of psychotic illness in 997 participants from the 2010 Survey
of High Impact Psychosis (SHIP) in Australia. We tested for group differences in age at
onset of psychotic illness and in the duration of premorbid exposure to cannabis (DPEC).
Analyses were repeated in subgroups of participants with a schizophrenia-spectrum
disorder (SSD), a diagnosis of lifetime cannabis dependence (LCD), and a comorbid
SSD/LCD diagnosis. The association between age at initiation of cannabis use and age at
onset of psychotic illness was linear and significant, P (11,984)=13.77, P<.001, even after
adjusting for confounders. The effect of age at initiation of cannabis use on DPEC was not
significant (mean duration of 7.8 years), and this effect was similar in participants with a
SSD, LCD, and comorbid SSD/LCD diagnosis although a shift toward shorter premorbid
exposure to cannabis was noted in the SSD/LCD subgroup (mean duration of 7.19 years
for SSD/LCD). A temporal direct relationship between age at initiation of cannabis use and
age at onset of psychotic illness was detected with a premorbid exposure to cannabis trend
of 7-8 years, modifiable by higher severity of premorbid cannabis use and a diagnosis of
SSD. Cannabis may exert a cumulative toxic effect on individuals on the pathway to
developing psychosis, the manifestation of which is delayed for approximately 7-8 years,
regardless of age at which cannabis use was initiated.
55
6. Μ Ο Λ Υ Σ Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ Κ Α Ι Α Λ Λ Ε Σ Α Σ Θ Ε Ν Ε Ι Ε Σ
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Gigi, E., Sinakos, E., Sykja, A., Androulakis, G., Tanis, C., Stayridou, V.,
Tsirogianni, E., Zouridakis, K., Bellou, A., Orfanou, E., Raptopoulou-Gigi, M. (2013).
"Epidemiology, clinical data and treatment of viral hepatitis in a large cohort of
intravenous drug users." J Addict Med 7(1): 52-57.
Objectives: The aim of this study was to evaluate retrospectively the prevalence of
hepatitis B virus (HBV) and hepatitis C virus (HCV) infection, epidemiological parameters,
and the clinical data from the antiviral treatment of hepatitis C in a large cohort of
intravenous drug users (IDUs) followed-up from 1994 until 2008. Patients and Methods: A
total of 1179 former IDUs followed up either in the liver unit or in the context of a
substitution program organization were included in this study. A retrospective chart review
was prepared to retrieve data on the patients' demographic characteristics, the prevalence
of viral hepatitis, and information on HCV treatment. Results: The prevalence of HBsAg
positive was 5%. A substantial number of patients were anti-HCV positive (847/1170,
73%), 189 were lost to follow-up, 526 (80%) were HCV RNA positive and 132 (20%) had a
self-limited disease. The most prevalent genotype was 3 (59.7%). Twenty-five percent of
the study population received antiviral treatment against HCV infection. Patients seen in
the Liver Unit were more likely to receive antiviral treatment. The sustained virological
response (SVR) was 80% with patients treated with pegylated interferon and ribavirin
having a significantly higher SVR rate. Conclusions: Our results show that (a) the majority
of IDUs in Greece have chronic hepatitis C and the prevalent genotype is 3, (b) patients
who complete therapy have SVR rates similar to those without drug-dependence, and (c)
since IDUs constitute the core of the hepatitis C epidemic and the main route of HCV
transmission, efforts to treat these patients should be made.
2
Hatzakis, A., Damme, P. V., Alcorn, K., Gore, C., Benazzouz, M., Berkane, S., Buti,
M., al., e. (2013). "The state of hepatitis B and C in the Mediterranean and Balkan
countries: Report from a summit conference." Journal of Viral Hepatitis 20(s2): 120.
The burden of disease due to chronic viral hepatitis constitutes a global threat. In many
Balkan and Mediterranean countries, the disease burden due to viral hepatitis remains
largely unrecognized, including in high-risk groups and migrants, because of a lack of
reliable epidemiological data, suggesting the need for better and targeted surveillance for
public health gains. In many countries, the burden of chronic liver disease due to hepatitis
B and C is increasing due to ageing of unvaccinated populations and migration, and a
probable increase in drug injecting. Targeted vaccination strategies for hepatitis B virus
(HBV) among risk groups and harm reduction interventions at adequate scale and
coverage for injecting drug users are needed. Transmission of HBV and hepatitis C virus
(HCV) in healthcare settings and a higher prevalence of HBV and HCV among recipients of
blood and blood products in the Balkan and North African countries highlight the need to
implement and monitor universal precautions in these settings and use voluntary,
nonremunerated, repeat donors. Progress in drug discovery has improved outcomes of
treatment for both HBV and HCV, although access is limited by the high costs of these
drugs and resources available for health care. Egypt, with a highest burden of hepatitis C
in the world, provides treatment through its National Control Strategy. Addressing the
burden of viral hepatitis in the Balkan and Mediterranean regions will require national
56
commitments in the form of strategic plans, financial and human resources, normative
guidance and technical support from regional agencies and research.
3
Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Managing opioid
dependence treatment and controlling for HIV incidence among injecting drug users
in Greece: a case study of optimism in the face of adversity." Addiction 108(6):
1174-1175.
4
Metallidis, S., Tsachouridou, O., Skoura, L., Zebekakis, P., Chrysanthidis, T.,
Pilalas, D., Bakaimi, I., Kollaras, P., Germanidis, G., Tsiara, A., Galanos, A.,
Malisiovas, N., Nikolaidis, P. (2013). "Older HIV-infected patients. An
underestimated population in northern Greece: Epidemiology, risk of disease
progression and death." Int J Infect Dis 17(10): 883-891.
Objectives: HIV prevalence among older people is on the increase. The aim of this study
was to evaluate the epidemiological and clinical features at diagnosis and survival of older
patients. Methods: This was a retrospective analysis of the data of 558 newly diagnosed
antiretroviral-naïve patients between January 1998 and December 2008. Patients were
divided into two groups according to their age at diagnosis: ≥50 years (n=103) and 18-49
years (n=455). Results: The most common risk factor for older patients was heterosexual
contact (p<0.013). Older patients were more likely to suffer from hypertension (33.0% vs.
5.1%, p<0.0005), cardiovascular disease (20.4% vs. 2.9%, p<0.0005), neurological
disorders (11.7% vs. 5.5%, p=0.02), renal dysfunction (12.6% vs. 5.3%, p=0.01), and
infections (66.0% vs. 49.7%, p=0.003) than their younger counterparts, and to have more
hospital admissions during follow-up (47.5% vs. 19.6%, p<0.0005). Older patients had a
shorter survival time (p<0.0005). A statistically significant increase in CD4+ cell number
through time was observed in both groups (p<0.0005). Younger patients reached higher
magnitudes of absolute numbers of CD4+ cells during follow-up (p<0.0005) after the
initiation of antiretroviral therapy. The total number of patients with clinical AIDS from
baseline throughout the study period was also higher in the older age group (35.9% vs.
25.0%). Conclusions: HIV-infected people aged ≥50 years differ in epidemiological and
clinical features to younger HIV-infected people. The issue of increasing prevalence of HIV
infection is a matter of concern due to existing comorbidities, which probably lead to higher
mortality rates and faster progression to clinical AIDS.
5
Metallidis, S., Pilalas, D., Skoura, L., Haidich, A. B., Tsachouridou, O.,
Papaioannou, M., Chrysanthidis, T., Bakaimi, I., Antoniadou, Z. A., Margariti, A.,
Malisiovas, N., Nikolaidis, P. (2012). "Time trends and correlates of late
presentation for HIV care in Northern Greece during the decade 2000 to 2010." J
Int AIDS Soc 15(2): 17395.
Background: The aim of our study was to assess the extent of late presentation for HIV
care in Northern Greece during the period 2000 to 2010 and to explore correlations aiming
to provide guidance for future interventions. Methods: HIV-positive patients with no prior
history of HIV care at presentation and with a CD4 T cell count within three months from the
first confirmatory Western blot result were eligible for this study. Late presentation and
advanced HIV disease were defined in concordance with the recommendations of the
European Late Presenter Consensus working group. Time trends in presentation status
and risk factors linked to late presentation and advanced HIV disease were identified in
multivariable logistic regression models. Additional analyses after multiple imputation of
missing values were performed to assess the robustness of our findings. Results: The
status at presentation was evaluated for 631 eligible HIV-positive individuals. Overall,
57
52.5% (95% CI: 48.6% to 56.4%) of patients presented late for HIV care and 31.2% (95%
CI: 27.6% to 34.8%) presented with advanced HIV disease. Time trends were consistent
with an improvement in the presentation status of our study population (p<0.001). Risk
factors associated with late presentation in multivariable logistic regression were
intravenous drug use, heterosexual HIV transmission, immigrant status and age at
diagnosis. Conclusions: Despite the trend for improvement, a significant proportion of
newly diagnosed HIV-positive patients present late for care. Targeted interventions with
focus on social groups such as the elderly, persons who inject drugs, immigrants and
individuals at risk for heterosexual HIV transmission are mandated.
6
Paraskevis, D., Nikolopoulos, G., Fotiou, A., Tsiara, C., Paraskeva, D., Sypsa, V.,
Lazanas, M, Gargalianos, P., et. Al. (2013). "Economic recession and emergence
of an HIV-1 outbreak among drug injectors in Athens Metropolitan Area: A
longitudinal study". PLos One. 8(11).
Background: During 2011, a dramatic increase (1600%) of reported HIV-1 infections
among injecting drug users (IDUs) was noted in Athens, Greece. We herein assess the
potential causal pathways associated with this outbreak. Methods: Our study employed
high resolution HIV-1 phylogenetic analyses. We examined also longitudinal data of
ecological variables such as the annual growth of gross domestic product (GDP) of Greece
in association with HIV-1 and HCV sentinel prevalence in IDUs, unemployment and
homelessness rates and HIV transmission networks in Athens IDUs before and during
economic recession (2008-2012). Results: IDU isolates sampled in 2011 and 2012
suggested transmission networks in 94.6% and 92.7% of the cases in striking contrast with
the sporadic networking (5%) during 1998-2009. The geographic origin of most HIV-1
isolates was constistent with the recently documented migratory waves in Greece. The
decline in GDP was inversely correlated with annual prevalence rates of HIV and HCV and
with unemployment and homelessness rates in IDUs (all p<0.001). The slope of anti-HCV
prevalence in the sentinel populations of IDUs and in “new” drug injectors was found 120
and 1.9-fold (p=0.007, p=0.08 respectively), higher in 2008-2012 (economic recession)
compared with 2002-2006. The median (25th, 75th) size of transmission networks were 34
(12, 58) and 2 (2,2) (p=0.057) in 2008-2012 and 1998-2007, respectively. The coverage of
harm reduction services was low throughout the study period. Conclusions: Scalling-up
harm reduction services and addressing social and structural factors related to the current
economic crisis should be urgently considered in environments where HIV-1 outbreaks may
occur.
7
Sarafis, P., Igoumenidis, M., Tsounis, A. (2013). "Exposure of HIV-positive sex
workers in Greece." The Lancet 13(8): 649-650.
In May 2012, on the Attorney General's order, the police publicised photos and identity
details of 18 women working illegaly as sex workers in Athens, Greece, who had been
arrested and found to be HIV positive. The rationale for this decision was presumably
protection of the public people who had had sexual intercourse with these sex workers
might recognise them and seek medical advice and HIV testing, whereas people who pay
for sex could avoid contact with these particular workers. Five of the sex workers were
prosecuted for intentional grievous harm-ie, transmission of the HIV. The case draw media
attention and sparked controversy for a brief period, but was forgotten amid pressing
problems related to the economic crisis. On March 11, 2013, the five women were
acquitted, but this news did not make headlines. Some important ethical issues were
raised, which need to be adequately addressed both in Greece and internationally. Sex
work in Greece is legal and regulated. Sex workers must register at their local prefecture
and carry a medical card that is updated every 2 weeks. However, fewer than 1.000
58
women are estimated to be legally employed as sex workers, whereas roughly 20.000
women, mostly of foreign origin, are thought to be engaged in illegal sex work. Greece is
not unique in this regard-by and large, the sex industry evades control worldwide.
Notwithstanding the diversity of sex work settings and its many problematic aspects, such
as human trafficking, sex workers' health has gained the attention of policy makers, which
is shown by a growing body of published guidelines and strategies. Is the aim of these
strategies to protect sex workers or to protect public health via protection of sex workers? If
the outcome is the same either way, does the intent make a difference? The Greek
authorities' handling of the 18 HIV-positive sex workers shows an obvious difference
between the two aims. Researchers from other countries have already pointed out that
public health officials are concerned less about the health of sex workers than about that of
the sex workers' clients or the larger community. The public health response to sex
workers is often one sided. In breach of key principles set by WHO, the rights of the 18 sex
workers to privacy, confidentiality and anonymity were not respected, and no effort was
made to target sex work as a whole-eg, clients, third parties, rather than sex workers only.
With regard to criminal transmission of HIV, UN guidelines stat that people living with
HIV/AIDS should be authorised to demand that their identity and privacy be protected in
legal proceedings in which information about these matters will be raised. Exposure and
criminalisation further marginalise vulnerable groups, such as illegal sex workers, without
addressing the real problem-ie, protection of public health. People who pay for sex, should
take appropriate caution without waiting for the state to inform them about the HIV status of
specific sex workers. Furthermore, as UNAIDS officials have pointed out, prosecution of
sex workers for intentional grievous harm raises many objections about inappropriate
application of criminal law, especially when people who pay for sex have the social and
economic power to insist upon condom use. A consistent policy of promotion of health care
and prevention strategies for sex workers (in agreement with WHO and UN guidelines) and
targeting of the sex industry as a whole is needed. The Greek authorities' negative
treatment of HIV-positive sex workers can serve only as a bad example.
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αναγνώστου, Ο. (2012). ∆ιαχρονική εξέλιξη δεικτών λοίµωξης HBV, HCV σε
χρήστες ουσιών στην Ελλάδα. Ηπατίτιδες B & C: Μια υποεκτιµηµένη µάστιγα
στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
Είναι γνωστό ότι η χρήση ουσιών αποτελεί σηµαντικό παράγοντα κινδύνου για λοίµωξη
από τους παρεντερικά µεταδιδόµενους ιούς της ηπατίτιδας B και C. Το γεγονός
επαναεπιβεβαιώθηκε πανηγυρικά στην πρόσφατη διάσκεψη κορυφής που έγινε στις
Βρυξέλλες, µε αποκλειστικό θέµα τις ηπατίτιδες B και C στη σύγχρονη Ευρώπη. Σύµφωνα
µε πρόσφατη δηµοσίευση, υπολογίζεται ότι σε παγκόσµιο επίπεδο 1.2 εκατοµµύρια
χρήστες ενέσιµων ναρκωτικών είναι θετικοί για αυστραλιανό αντιγόνο και 10 εκατοµµύρια
για αντισώµατα έναντι του ιού της ηπατίτιδας C. Μέχρι το 2002 τα στοιχεία που είχαµε στη
διάθεσή µας για την Ελλάδα ήταν περιορισµένα, καθώς οι χρήστες ουσιών συνήθως
υποεκπροσωπούνται στις µελέτες γενικού πληθυσµού λόγω της κοινωνικής τους
περιθωριοποίησης. Για το λόγο αυτό, τα στοιχεία κυρίως προέρχονταν από µελέτες σε
ειδικούς πληθυσµούς, όπως οι φυλακισµένοι, όπου τα εξαρτηµένα άτοµα
υπερεκπροσωπούνται λόγω της συνυπάρχουσας παραβατικότητας και από µεµονωµένες
µελέτες και στοιχεία από τα προγράµµατα αντιµετώπισης της εξάρτησης. Από το 2002 και
µετά το ΕΚΤΕΠΝ στα πλαίσια του EMCDDA, συλλέγει στοιχεία για τις µολυσµατικές
ασθένειες και διαµορφώνει τον ∆είκτη Επικράτησης Μολυσµατικών Ασθενειών (∆ΕΜΑ). Τα
στοιχεία του ∆ΕΜΑ προέρχονται από προγράµµατα αντιµετώπισης της εξάρτησης του
ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και του 18ΑΝΩ, καθώς και άλλων φορέων, όπως η Εθνική Σχολή
∆ηµόσιας Υγείας, το ΚΕΕΛΠΝΟ ή άλλων δοµών, µεταξύ των οποίων και µη κυβερνητικών
οργανώσεων, οι οποίες πραγµατοποιούν ορολογικούς ελέγχους σε εξαρτηµένα άτοµα.
59
2
Πανόπουλος, Α. (2012). Προγράµµατα Χορήγησης και ανταλλαγής συριγγών: Μια
βασική συνιστώσα στην αντιµετώπιση της εξάπλωσης του HCV & HIV. Ηπατίτιδες
B & C: Μια υποεκτιµηµένη µάστιγα στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
3
Φωτίου, Α. (2013). Το πρόβληµα HIV, HCV, HBV σε Έλληνες χρήστες ενδοφλέβιων
ναρκωτικών. 1η Πανελλήνια Συνάντηση για AIDS & Ηπατίτιδες, Αθήνα, 27-29
Σεπτεµβρίου 2013, Ξενοδοχείο Royal Olympic.
60
7. Π Ο Ι Ν Ι Κ Η ∆ Ι Κ Α Ι Ο Σ Υ Ν Η
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Στούπας, Π. (2012). "Εγκλεισµός - Εξάρτηση και Μητρότητα στις γυναικείες
φυλακές Κορυδαλλού." Εξαρτήσεις 20: 54-77.
Την τελευταία δεκαετία στη χώρα µας γίνεται µια µεγάλη προσπάθεια για την υποστήριξη
και θεραπεία των τοξικοεξαρτηµένων ατόµων. ∆υστυχώς όµως η διαφορετικότητα, η
ποικιλοµορφία και η ιδιαιτερότητα των οµάδων που απαρτίζουν τον τοξικοεξαρτηµένο
πληθυσµό στην Ελλάδα, καθιστά πολύ δύσκολη την ανάτπυξη αντίστοιχων εξειδικευµένων
υπηρεσιών για την κάλυψη των αναγκών της κάθε οµάδας ξεχωριστά. Αυτό έχει ως
αποτέλεσµα τον αποκλεισµό από τη θεραπεία διάφορων κοινωνικών οµάδων και τον
περιορισµό των θεραπευτικών προσεγγίσεων.
Μία από αυτές τις ειδικές οµάδες
τοξικοεξαρτηµένων, που αποτελεί και στόχο της ερευνητικής µου εργασίας, είναι οι
έγκλειστες µητέρες - χρήστες. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια, στην επιστηµονική
κοινότητα, τα ναρκωτικά αποτελούν συχνά αντικείµενο διερεύνησης, µελέτης και
προβληµατισµού, διαπιστώνεται πως η παράµετρος του φύλου των χρηστών ελάχιστες
φορές συµπεριλαµβάνεται ως ιδιαίτερη µεταβλητή. Η βαθύτερη κατανόηση της γυναίκας χρήστη, καθώς και η αναζήτηση κάποιων ιδιαίτερων συµπεριφορών, θα συµβάλουν στη
βελτίωση της µέχρι τώρα θεραπευτικής της αντιµετώπισης. Κεντρικός στόχος και άξονας
αυτής της έρευνας ήταν να ανιχνεύσει µε ποιον τρόπο οι εξαρτηµένες έγκλειστες µητέρες
"κατασκευάζουν", αντιλαµβάνονται και βιώνουν το νόηµα της µητρότητας σε σχέση µε τη
γενικότερη κατάσταση της χρήσης ουσιών (στην οποία βρίσκονται), και να εστιάσει στις
"εικόνες", τις επιθυµίες και τις εµπειρίες τους από το άµεσο οικογενειακό περιβάλλον και τον
γενικότερα κοινωνικό περίγυρο. Έγινε προσπάθεια να ερευνηθεί ο τρόπος µε τον οποίο
συγκροτείται, διατηρείται ή χάνεται η προσωπική και µητρική τους ταυτότητα. Πρόθεση
αυτής της µελέτης ήταν να βοηθήσει στον αποτελεσµατικότερο σχεδιασµό της θεραπείας
του συγκεκριµένου πληθυσµού, αφού διερεύνησε και κατέγραψε τις ιδιαίτερες ανάγκες του,
αλλά και φώτισε τους παράγοντες διαµόρφωσης συγκεκριµένων συµπεριφορών. Βασικός
στόχος είναι η µείωση των υποτροπών και η αύξηση του ποσοστού των ατόµων που
ενσωµατώνονται οµαλά στην κοινωνία. Είναι γνωστό ότι οι γυναίκες αποτελούν µειονότητα
σε όλα τα θεραπευτικά προγράµµατα µε αναλογία ανδρών/γυναικών 5/1 έως 4/1 (Greek
REITOX Focal Point, 2000).
Αυτή η µεγάλη διαφορά είναι ενδεικτική του πόσο
αποκλεισµένες νιώθουν στα υπάρχοντα προγράµµατα. Από την άλλη, ο αριθµός
φυλακισµένων γυναικών στην ΕΕ αυξάνεται σταθερά. Στην Ισπανία, ο αριθµός των
έγκλειστων γυναικών έχει σχεδόν τριπλασιαστεί. Ενώ, στοιχεία από το Ηνωµένο Βασίλειο
αποκαλύπτουν σηµαντικά επίπεδα προβληµατικής χρήσης ναρκωτικών στις γυναίκες κατά
την εισοδό τους στη φυλακή. Η πρόκληση της συγκεκριµένης έρευνας ήταν ότι χρειαζόταν
να µελετηθούν οι εξαρτηµένες µητέρες σε θέµατα που αφορούν τις ψυχολογικές πλευρές
της συµπεριφοράς τους και να ανιχνευθούν τάσεις, απόψεις και στάσεις σχετικά µε την
διαπιστωµένη εξαρτητική τους συµπεριφορά και σε σχέση µε το ρόλο τους ως µητέρες. Η
πολυπλοκότητα των µεταβλητών αυτών, δυσχεραίνει την αντικειµενική καταγραφή των
προβληµάτων που αντιµετωπίζουν αλλά και στη διερεύνηση των απόψεων, των τάσεων,
των στερεοτύπων και της συναισθηµατικής τους κατάστασης. Λαµβάνοντας υπόψη τα
παραπάνω αλλά και συζητώντας µε έµπειρους συναδέλφους καταλήξαµε στο συµπέρασµα
ότι έπρεπε να χρησιµοποιήσουµε συνδυασµό ερευνητικών τεχνικών, τόσο ποσοτικών όσο
και ποιοτικών για την καλύτερη ανάλυση των αποτελεσµάτων. Η µελέτη έδειξε ότι η
πολιτική του εγκλεισµού όχι µόνο δεν βοηθάει στα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι
εξαρτηµένες µητέρες, αλλά αποτελεί ένα µηχανισµό που επιφέρει επιπρόσθετα
προβλήµατα τόσο στις ίδιες όσο και στα παιδιά τους. Χρειάζεται να εφαρµοστούν πολιτικές
που να ευνοούν τα εναλλακτικά µέτρα αντί της ποινικής δίωξης, ενθαρρύνοντας την
απεξάρτηση. Ενώ, τα θεραπευτικά προγράµµατα χρειάζεται να εφαρµόσουν ένα ευέλικτο
61
µοντέλο θεραπείας µε εξειδικευµένες θεραπευτικές τεχνικές που θα καλύπτουν τις
ιδιαίτερες ανάγκες των µητέρων καθώς και των παιδιών τους.
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Apostolou, T. (2013). Drug Policy and Drug Legislation in South East Europe.
Athens, Nomiki Bibliothiki.
The Drug Law reform Project in South East Europe aims to promote policies based
on respect for human rights, scientific evidence and best practices which would
provide a framework for a more balanced approach and will result in a more
effective policy and practice. A major aim of our activities is to encourage open
debate on drug policy reform and raise public awareness regarding the current drug
policies, their ineffectiveness and their adverse consequences for individuals and
society.
62
8. Π Ρ Ο Λ Η Ψ Η
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Γεωργακοπούλου, Ε., Χατζηγεωργιάδου, Μ. (2013). Πρόγραµµα πρόληψης
εξάρτησης από το διαδίκτυο µε τίτλο: "Παράθυρα κινδύνου" βασισµένο στη
φιλοσοφία και στη µεθοδολογία των οµοτίµων. 9η Πανελλήνια Συνάντηση
Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8
Ιουνίου 2013.
Η παρούσα ανακοίνωση αφορά στην παρουσίαση προγράµµατος Αγωγής Υγείας που
υλοποιείται από το Γυµνάσιο Ευρωπού το τρέχον σχολικό έτος και αφορά στη χρήση
διαδικτύου από τους µαθητές και στην πρόληψη της εξάρτησης. Το πρόγραµµα έχει τίτλο
"Παράθυρα Κινδύνου" και βασίζεται στη φιλοσοφία και στη µεθοδολογία των οµοτίµων. Η
συγκεκριµένη µεθοδολογία περιλαµβάνει την εκπαίδευση των εφήβων που συµµετέχουν
στο πρόγραµµα από συνοµηλίκους τους και όχι από επαγγελµατίες πρόληψης και
στηρίζεται στο µοντέλο µίµησης και επιρροής συνοµηλίκων ακριβώς γιατί θεωρεί ότι οι
έφηβοι µιλούν πιο εύκολα στους συνοµηλίκους τους όχι µόνο γιατί έχουν πολλά κοινά
µεταξύ τους αλλά και γιατί µιλούν την ίδια γλώσσα. Όταν µάλιστα οι έφηβοι αυτοί
βρίσκονται ήδη σε οµάδες και έχει δηµιουργηθεί µεταξύ τους σχέση εµπιστοσύνης και
υποστήριξης είναι πιο εύκολο να εκφράσουν τις απόψεις τους και τους προβληµατισµούς
τους. Οι κύριες αρχές της µεθοδολογίας των οµοτίµων είναι η αυτονοµία, η συναπόφαση, η
συνεργασία και η συµµετοχή των εφήβων. Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται ο σκοπός και
οι βασικοί στόχοι του προγράµµατος και περιγράφεται η συνολική πορεία βήµα προς βήµα,
στο σχεδιασµό, στην υλοποίηση και στην αξιολόγησή του.
2
Κυρίτση, Ι., Γιδαράκου, Μ., Τσιώτρα, Σ., Μαρκουϊζου, Α., Γώγου, Χ., Βασίλογλου, Κ.
(2013). Πρόγραµµα εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης σε θέµατα πρόληψης από τη
χρήση ουσιών µε τίτλο "Building together a basic source for the prevention of drug
addiction". 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε
µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013.
Στην ανακοίνωση θα παρουσιαστεί το πρόγραµµα εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης σε θέµατα
πρόληψης από τη χρήση ουσιών µε τίτλο "Building together a basic source for the
prevention of drug addiction".
Πρόκειται για πρόγραµµα διακρατικής συνεργασίας
Leonardo Da Vinci - Μεταφορά Καινοτοµίας, το οποίο αποσκοπεί στη βελτίωση των
προγραµµάτων πρόληψης στην Ευρώπη, µέσω της ανάπτυξης της γνώσης και των
δεξιοτήτων των επαγγελµατιών και των ενήλικων φορέων της πρόληψης. Περιεχόµενο,
ειδικοί και επιµέρους στόχοι του προγράµµατος, καινοτοµία, πλαίσιο και περιεχόµενο
διακρατικής συνεργασίας, οµάδες στόχου και πορεία υλοποίησής του είναι θέµατα που
αναλύονται στην παρουσίαση. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην πλατφόρµα εξ' αποστάσεως
εκπαίδευσης και στα εργαλεία και µεθόδους που θα χρησιµοποιηθούν στην επαγγελµατική
εκπαίδευση και κατάρτιση των µαθητευόµενων.
3
Λαµπράκη, Ι. (2013). "Η πρόληψη της παραβατικότητας ανηλίκων και τα
προγράµµατα κοινωνικής ανάπτυξης." Εξαρτήσεις 1(21): 48-67.
Στην παρούσα µελέτη παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά µε την παραβατικότητα των
ανηλίκων, το πλαίσιο αντιµετώπισής τους, τις σύγχρονες τάσεις στην αντεγκληµατική
πολιτική, την κοινωνική πρόληψη και τα προγράµµατα κοινωνικής ανάπτυξης, όπως και τα
63
ευρήµατα της έρευνας που διεξήχθη για την αποτίµηση της ελληνικής εµπειρίας σε σχέση
µε τα αντίστοιχα προγράµµατα. Συγκεκριµένα, η έρευνα σκόπευε να διερευνήσει το κατά
πόσον υπάρχουν προγράµµατα κοινωνικής ανάπτυξης και πρόληψης που απευθύνονται
στους ανηλίκους και στην οικογένεια σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, το είδος τους, το
πλαίσιο λειτουργίας των προγραµµάτων, το εύρος της ανάπτυξης, τη διασύνδεση µε
τοπικές ανάγκες, τους µηχανισµούς αξιολόγησης των δράσεων, την ανταποκρισιµότητα και
την αποτελεσµατικότητά τους, τα προβλήµατα στην υλοποίησή τους, καθώς και τις
προτάσεις για βελτίωση. Όσον αφορά τη µεθοδολογία, η έρευνα διενεργήθηκε µε ποιοτικού
τύπου εργαλεία. Ειδικότερα, λήφθηκαν πρόσωπο µε πρόσωπο ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις
από πρόσωπα - κλειδιά. Για την επεξεργασία και την ανάλυση των δεδοµένων της
έρευνας, χρησιµοποιήθηκε η ποιοτική ανάλυση και συγκεκριµένα η ανάλυση περιεχοµένου.
Η έρευνα κατέδειξε ότι τα προγράµµατα έχουν αναπτυχθεί στη χώρα µας σε ικανοποιητικό
βαθµό.
Συγκεκριµένα, καταγράφτηκε ένας σηµαντικός αριθµός υλοποιούµενων
παρεµβάσεων σε τοπικό επίπεδο που πληρούσε τα κριτήρια των προγραµµάτων
κοινωνικής ανάπτυξης. Μεταξύ αυτών, ορισµένα, είχαν αναπτύξει αξιόλογη δράση, ενώ
παράλληλα συγκέντρωναν το ενδιαφέρον της τοπικής κοινότητας για συµµετοχή σε αυτά.
Τα συγκεκριµένα στοιχεία δείχνουν ότι ανάλογες παρεµβάσεις µπορεί να αναπτύξουν
αξιοσηµείωτη δυναµική στο µέλλον.
4
Μπάφη, Ι. (2013). Εγχειρίδιο για την Πρόληψη της Ουσιοεξάρτησης: εργαλείο για
τον σχεδιασµό παρεµβάσεων. 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013, ΕΠΙΨΥΕΚΤΕΠΝ.
5
Τερζίδου, Μ. (2013). Η αξιολόγηση στην πρόληψη. 9η Πανελλήνια Συνάντηση
Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8
Ιουνίου 2013, ΕΠΙΨΥ-ΕΚΤΕΠΝ.
Η παρουσίαση επικεντρώνεται στην κατάσταση της αξιολόγησης στον τοµέα της πρόληψης
των ναρκωτικών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι περισσότερες
παρεµβάσεις πρόληψης υλοποιούνται στο σχολικό περιβάλλον και παρατηρείται µια
αυξανόµενη εφαρµογή επιστηµονικά τεκµηριωµένων πρακτικών, δηλαδή παρεµβάσεων
που έχουν θετικά αξιολογηθεί. Οι παρεµβάσεις επικεντρωµένης πρόληψης (σε ευάλωτες
πληθυσµιακές οµάδες), όπως παρεµβάσεις για έγκαιρο εντοπισµό του προβλήµατος,
παρεµβάσεις για κοινωνικά και ακαδηµαϊκά προβλήµατα και προγράµµατα πληροφόρησης
σε χώρους νυχτερινής διασκέδασης, εξακολουθούν να είναι περιορισµένες και σε µικρότερο
βαθµό αξιολογηµένες. Στην Ελλάδα, για την πλειονότητα των παρεµβάσεων που
υλοποιούν οι φορείς πρόληψης, εφαρµόζεται κάποιου τύπου αξιολόγηση, στις
περισσότερες περιπτώσεις αξιολόγηση διαδικασίας – αποτελέσµατος, µε ή χωρίς οµάδα
ελέγχου. Το 2012, αξιολογήθηκε το 76,2% των παρεµβάσεων στην σχολική κοινότητα, το
78,1% των παρεµβάσεων στην οικογένεια και το 68,3% των παρεµβάσεων στην κοινότητα.
∆ιαχρονικά, φαίνεται να µειώνεται το ποσοστό των αξιολογήσεων διαδικασίας –
αποτελέσµατος, προς όφελος της αξιολόγησης διαδικασίας.
6
Τζοβάρα, Ν. (2013). Πρόγραµµα προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας των
µαθητών δηµοτικού µε τίτλο: "Αναπτύσσω δεξιότητες µε τις νέες τεχνολογίες". 9η
Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία
που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013.
Σε µια εποχή όπου οι σχέσεις των ανθρώπων και οι τεχνολογίες αλλάζουν συνεχώς και η
επικοινωνία γίνεται λιγότερο µέσω του προφορικού και του έντυπου λόγου και περισσότερο
µέσω των τεχνολογιών, επιβάλλεται οι ψυχοεκπαιδευτικές µέθοδοι και τα εργαλεία που
χρησιµοποιούµε στην πρόληψη να προσαρµόζονται σε αυτήν την πραγµατικότητα. Η
64
χρήση της τεχνολογίας, των πολυµέσων και της διαδικτυακής σύνδεσης για την
εκπαίδευση, την ανάπτυξη δεξιοτήτων, ακόµα και τη θεραπεία, αποτελεί παγκοσµίως
ενδεδειγµένη επιστηµονική πρακτική. Για τους λόγους αυτούς, έχει ξεκινήσει η πιλοτική
εφαρµογή ενός προγράµµατος προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας σε παιδιά δηµοτικού
µε στόχο την καλλιέργεια και ανάπτυξη γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων, στάσεων και
συµπεριφορών µέσω των νέων τεχνολογιών. Στο πρόγραµµα συµµετέχουν µαθητές των Ε'
και Στ' τάξεων του ολοήµερου τµήµατος του 135ου ∆Σ Αθηνών µε απώτερο σκοπό τη
δηµιουργία των ψηφιακών προϊόντων από τους ίδιους τους µαθητές. Οι συναντήσεις είναι
εβδοµαδιαίες και γίνονται µέσα στη σχολική τάξη. Περιλαµβάνουν συζητήσεις για τη χρήση
των νέων τεχνολογιών από τους µαθητές και την προστασία τους από αυτές, ανάλυση
ψηφιακών εφαρµογών και χρήση του υπολογιστή µέσα στη σχολική τάξη. Τέτοιου είδους
ψηφιακές εφαρµογές προτείνουν ασχολίες για τους µαθητές που απευθύνονται ταυτόχρονα
σε διαφορετικές εκφάνσεις της πολλαπλής νοηµοσύνης τους και τους κάνουν κοινωνούς
των τεχνολογικών εξελίξεων και των εργαλείων της εποχής τους. Ταυτόχρονα, βοηθούν
στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων του 21ου αιώνα, όπως του οπτικού εγγραµµατισµού, της
συνεργασίας, της γνώσης της τεχνολογίας και της διαθεµατικότητας στην εκµάθηση
διαφορετικών γνωστικών και ψυχοκοινωνικών αντικειµένων.
7
Τζοβάρα, Ν., Λύκαρη, Μ., Τσαγκαλάκη, Μ., Βαζαίου, Α., Νέζης, Ι., Φουντουλάκης,
Α. (2012). "Παραµύθι χωρίς Σύνορα": Ένα πρωτότυπο εργαλείο πρόληψης για την
προσχολική αγωγή και την α' βάθµια εκπαίδευση. Αθήνα, Κέντρο Πρόληψης της
Εξάρτησης & Αγωγής Υγείας "ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ".
Το "Παραµύθι χωρίς Σύνορα" αποτελεί ένα πρωτότυπο εγχειρίδιο πρόληψης που
δηµιουργήθηκε από το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης και Αγωγής Υγείας "Αθηνά
Υγεία", το οποίο εποπτεύεται επιστηµονικά από τον ΟΚΑΝΑ. Απευθύνεται κατά κύριο λόγο
σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας και µπορεί να υλοποιηθεί από στελέχη
πρόληψης ή εκπαιδευτικούς, οι οποίοι είναι εξοικειωµένοι µε το βιωµατικό τρόπο µάθησης
και έχουν προηγουµένως παρακολουθήσει εξειδικευµένο σεµινάριο εκπαίδευσης και
εποπτείας του υλικού. Η εφαρµογή του στη σχολική τάξη, δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά
να ασκήσουν µε ευχάριστο τρόπο τη δηµιουργικότητα και τη φαντασία τους. Παράλληλα,
µέσα από τον συµβολισµό και τους µηχανισµούς της ταύτισης και της προβολής, τα παιδιά
διευκολύνονται στο να κατανοήσουν τον εαυτό τους και τους άλλους και να
διαπραγµατευτούν, µε αφορµή την ιστορία των ηρώων, θέµατα που τα απασχολούν στην
καθηµερινότητά τους. Πρόκειται για µια ιστορία παρέας ζώων, τα οποία αναγκάζονται να
εγκαταλείψουν το δάσος όπου µένουν και στην πορεία ναυαγούν σε ένα νησί. Εκεί, για να
επιβιώσουν καλούνται να προσαρµοστούν στις νέες συνθήκες, να γνωρίσουν το νέο τόπο
διαµονής τους και τους κατοίκους του, να αποδεχθούν το ένα το άλλο και να συνεργαστούν.
Η δράση εκτυλίσσεται σε 12 επεισόδια, τα οποία αποτελούν µια συνέχεια. Κάθε ένα από
αυτά, πραγµατεύεται διαφορετικά θέµατα, που µπορούν να αναδειχθούν µέσα από ποικίλες
τεχνικές, όπως είναι η αφήγηση, το παιχνίδι ρόλων, η ζωγραφική κ.α. Στο σύνολό του το
παραµύθι αποσκοπεί στο να προσεγγίσουν τα παιδιά µε βιωµατικό τρόπο, ζητήµατα όπως
η διαφορετικότητα, η συλλογικότητα, η συνεργασία, η λήψη αποφάσεων, η επίλυση
συγκρούσεων, η ατοµική και η κοινωνική ευθύνη κ.α., συµβάλλοντας έτσι στην ηθική και
ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους. Η πιλοτική εφαρµογή σε παιδιά ∆ηµοτικού, µε τη
συνεργασία του Γραφείου Αγωγής Υγείας της α' βάθµιας εκπαίδευσης είχε θετική
ανταπόκριση.
8
Τσούνης, Α. (2012). "Οι εφαρµογές πρωτογενούς πρόληψης για τα ναρκωτικά σε
Ελλάδα και Ολλανδία: συγκριτική µελέτη." Εξαρτήσεις 20: 93-112.
Σκοπός του άρθρου είναι η συγκριτική µελέτη των εφαρµογών πρόληψης σε Ελλάδα και
Ολλανδία. Ξεκινώντας από την οριοθέτηση ορισµένων βασικών εννοιών, γίνεται µια
προσπάθεια συνοπτικής παρουσίασης της τυπολογίας και του πεδίου των παρεµβάσεων.
65
Στη συνέχεια, παρατίθενται τα πιο πρόσφατα επιδηµιολογικά δεδοµένα που αφορούν στη
χρήση ουσιών στο γενικό και µαθητικό πληθυσµό των δύο χωρών. Ακολούθως, αφού
παρουσιαστούν τα κύρια στοιχεία του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης που σχετίζονται µε την
πρόληψη, αναφέρονται τα βασικά στοιχεία των αντίστοιχων εθνικών στρατηγικών
σχεδιασµών. Κατόπιν, παρουσιάζονται οι εφαρµογές πρόληψης σε κάθε µια από τις δύο
χώρες. Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία, αναφέρονται συνοπτικά οι τύποι, η φιλοσοφία
και το εύρος των παρεµβάσεων στα ξεχωριστά πεδία (καθολικό, επικεντρωµένο,
ενδεδειγµένο). Τέλος, επιχειρείται η συγκριτική αξιολόγηση των παρεµβάσεων στις δύο
χώρες. Από τα προγράµµατα πρόληψης πρώτης γενιάς ως σήµερα, έχει συντελεστεί
πλήθος αλλαγών, που ξεκινώντας από τη διάλυση παλαιότερων µύθων, µας έφερε
αντιµέτωπους µε την ανάγκη υπέρβασης νέων προκλήσεων. Η απαίτηση καθορισµού
ποιοτικών προτύπων στο πεδίο των προτεραιοτήτων που σχετίζονται µε τη µείωση της
ζήτησης και συνεπώς των πολιτικών πρόληψης, καθιστά επιτακτική την αναζήτηση των
βέλτιστων πρακτικών που θα αυξάνουν την αποτελεσµατικότητα των δράσεων. Η µελέτη
και σύγκριση διαφορετικών παραδειγµάτων, η αξιοποίηση των συµπερασµάτων και ο
εντοπισµός τόσο των δυνατών στοιχείων, όσο και των αδυναµιών των εφαρµογών στις
διαφορετικές χώρες, µπορεί να συµβάλλει θετικά σε αυτήν την κατεύθυνση.
66
9. Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Η – Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Κ Α Ι Ν Ο Μ Ο Θ Ε Σ Ι Α
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
ΕΚΤΕΠΝ, (2013). Η Κατάσταση του προβλήµατος των ναρκωτικών και των
οινοπνευµατωδών στην Ελλάδα. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο
Ψυχικής Υγιεινής.
67
10. Σ Υ Ν Ν Ο Σ Η Ρ Ο Τ Η Τ Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Kokkevi, A., Richardson, C., Olszewski, D., Matias, J., Monshouwer, K., Bjarnason,
T. (2012). "Multiple substance use and self-reported suicide attempts by
adolescents in 16 European countries." Eur Child Adolesc Psychiatry 21(8): 443450.
Substance use and suicide attempts are high-risk behaviors in adolescents, with serious
impacts on health and well-being. Although multiple substance use among young people
has become a common phenomenon, studies of its association with suicide attempts are
scarce. The present study examines the association between multiple substance use and
self-reported suicide attempts in a large multinational sample of adolescent students in
Europe. Data on multiple substance use (tobacco, alcohol, tranquillizers/sedatives,
cannabis, other illegal drugs) and self-reported suicide attempts were drawn from the 2007
European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD). The ESPAD
survey follows a standardized methodology in all participating countries. The present study
is based on 45,086 16-year-old adolescents from 16 countries that had used the optional
"psychosocial module" of the questionnaire, thereby including the question on suicide
attempts. Logistic regression analyses were performed to examine the associations of any
self-reported suicide attempt (dependent variable) with substance use controlling for
country and gender. The strongest association with self-reported suicide attempts was for
any lifetime tranquillizer or sedative use (odds ratio 3.34, 95 % confidence interval 3.003.71) followed by any lifetime use of illegal drugs other than cannabis (2.41, 2.14-2.70), 30day regular tobacco use (2.02, 1.84-2.21), 30-day frequent alcohol use (1.47, 1.32-1.63)
and any 30-day cannabis use (1.37, 1.18-1.58). The odds ratio of reporting a suicide
attempt approximately doubled for every additional substance used. These findings on the
association between multiple substance use, including legal drugs (tranquillizers or
sedatives and tobacco), and the life-threatening behavior of suicide attempts provide
important cues for shaping prevention policies.
2
Kokkevi, A., Rotsika, V., Arapaki, A., Richardson, C. (2012). "Adolescents' selfreported suicide attempts, self-harm thoughts and their correlates across 17
European countries." J Child Psychol Psychiatry 53(4): 381-389.
Background: Suicide is a leading cause of death among adolescents in Europe. Self-harm
thoughts and behaviours are documented precursors of completed suicide. It is therefore of
great importance to investigate the prevalence of suicide thoughts and attempts and their
correlates, with the aim of preventing this major life-threatening public health problem. This
study provides cross-national European data on self-reported suicidal thoughts and
attempts among adolescents. Methods: Data were obtained from 45,806 high school
students aged 15-16 years from 17 countries that participated in the European School
Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD) 2007 school survey. The
standardised methods of the ESPAD survey ensure comparability across countries.
Students completed an anonymous questionnaire in their classrooms. The prevalences of
suicidal thoughts and attempts are reported as well as their sociodemographic and
psychosocial correlates identified in logistic regression. Results: The median prevalence of
any lifetime self-reported suicide attempt was 10.5% across the participating countries
(range 4.1%-23.5%). The median of frequent self-harm thoughts (at least five times) was
7.4% (range 2.1%-15.3%). Suicidal behaviour and thoughts had significant associations
68
with gender, substance use, family integrity and socioeconomic status. Countries with
higher prevalence of substance use tended to have a weaker association between
substance use and self-reported suicide attempts. Conclusion: Although self-reported selfharm thoughts and suicide attempts vary in prevalence within Europe, there are common
correlates across countries. These have an important impact on understanding the
phenomenon of suicide among young people and in guiding prevention.
3
Power, B., Dragovic, M., Jablensky, A., Stefanis, N. (2013). "Does accumulating
exposure to illicit drugs bring forward the age at onset in schizophrenia?"
Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 47(1): 51-58.
Objective: Whilst cannabis has been associated with an earlier age at onset in
schizophrenia, the impact of amphetamine and/or cocaine plus cannabis consumption on
age at onset remains unclear. The present study was designed to test the hypothesis that
consumption of amphetamine and/or cocaine in addition to cannabis would lead to an
earlier age at onset of schizophrenia than that seen for cannabis consumption alone. A
secondary objective was to determine what kind of effect additional substance use exerted
(e.g. additive, multiplicative). Method: Patients with a diagnosis of schizophrenia were
recruited from consecutive admissions to the inpatient and outpatient services of a large
psychiatric hospital in Perth, Australia and 167 participants were assessed using the
Diagnostic Interview for Psychosis, which included detailed inquiry into illicit drug use in the
12 months prior to the onset of psychiatric symptoms. Participants were categorized into
four groups: no illicit substance use (n=65), cannabis use (n=68), cannabis plus
amphetamine use (n=25), and cocaine plus canabis/cocaine plus cannabis plus
amphetamine use (n=9). Analysis of variance was performed to detect trends, and linear
regression used to analyze the consumption of each additional substance as a predictor of
age at onset. Results: We observed a linear trend for mean age at onset: 23.34 (SD=6.91)
years for no illicit substance use, 22.51 (SD=5.27) years for cannabis use, 20.84 (SD=3.48)
years for cannabis plus amphetamine use, and 19.56 (SD=3.54) years for cocaine plus
cannabis/cocaine plus cannabis plus amphetamine use. The variation in the means
between groups was statistically significant: F(1,163) = 5.66, p=0.008, Cohen's d=0.38. For
the consumption of each additional substance, age at onset was earlier by 1.2 years: R2 =
0.034, F(1,165)=5.72, p=0.018. Conclusions: Whilst preliminary, these findings suggest
that additional consumption of each substance predicted an earlier age at onset by
approximately 1 additional year.
69
11. Φ Α Ρ Μ Α Κ Ο Φ Υ Σ Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α – Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Fragou, D., Zanos, P., Kouidou, S., Njaou, S. N., Kitchen, I., Bailey, A., Kovatsi, L.
(2013). "Effect of chronic heroin and cocaine administration on global DNA
methylation in brain and liver." Toxicol Lett 218(3): 260-265.
Drug abuse is associated with epigenetic changes, such as histone modifications and DNA
methylation. The purpose of the present study was to examine the effect of chronic
cocaine and heroin administration on global DNA methylation in brain and liver. Male, 8
week old, C57BL/6J mice received heroin in a chronic "intermittent" escalating dose
paradigm, or cocaine in a chronic escalating dose "binge" paradigm, which mimic the
human pattern of opioid or cocaine abuse respectively. Following sacrifice, livers and
brains were removed and DNA was extracted from them. The extracted DNA was
hydrolyzed and 2'-deoxycytidine and 5-methyl-2'-deoxycytidine were determined by HPLCUV. The % 5-methyl-2'-deoxycytidine content of DNA was significantly higher in the brain
compared to the liver. There were no differences between the control animals and the
cocaine or heroin treated animals in neither of the tissues examined, which is surprising
since cocaine administration induced gross morphological changes in the liver. Moreover,
there was no difference in the % 5-methyl-2'-deoxycytidine content of DNA between the
cocaine and heroin treated animals. The global DNA methylation status in the brain and
liver of mice chronically treated with cocaine or heroin remains unaffected, but this finding
cannot exclude the existence of anatomical region or gene-specific methylation differences.
This is the first time that global DNA methylation in the liver and whole brain has been
studied following chronic cocaine or heroin treatment.
2
Haidich, A. B., Pilalas, D., Contopoulos-Ioannidis, D. G., Ioannidis, J. P. (2013).
"Most meta-analyses of drug interventions have narrow scopes and many focus on
specific agents." J Clin Epidemiol 66(4): 371-378.
Objective: To assess the extent to which meta-analysis publications of drugs and biologics
focus on specific named agents or even only a single agent, and identify characteristics
associated with such focus. Study design and Setting: We evaluated 499 articles with
meta-analyses published in 2010 and estimated how many did not cover all the available
comparisons of tested interventions for a given condition (not all-inclusive); focused on
specific named agent(s), or focused strictly on comparisons of only one specific active
agent vs. placebo/no treatment or different doses/schedules. Results: Of 499 eligible
articles, 403 (80.8%) were not all-inclusive, 214 (42.9%) covered only specific named
agent(s), and 74 (14.8%) examined only comparisons with one active agent vs. placebo/no
treatment or different doses/schedules. Only 39 articles (7.8%) covered all possible
indications for the examined agent(s). After adjusting for type of treatment/field, focus on
specific named agent(s) was associated with publication in journal venues (odds ratio [OR]:
1.95; 95% confidence interval [CI]: 1.17-3.26) vs. Cochrane, industry sponsoring (OR: 3.94;
95% CI: 1.66-10.66), and individual patient data analyses (OR: 6.59; 95% CI: 2.24-19.39).
Individual patient data analyses primarily (29/34) focused on specific named agent(s).
Conclusion: The scope of meta-analysis publications frequently is narrow and shaped to
serve particular agents.
70
3
Kovatsi, L., Batzios, S., Nikolaou, K., Fragou, D., Njaou, S. N., Tsatsakis, A.,
Karakiulakis, G., Papakonstantinou, A. (2012). "Alterations in serum MMP and
TIMP concentrations following chronic heroin abuse." Toxicology Mechanisms
and Methods 23(5): 377-381.
Although opiate abuse is known to affect matrix metalloproteinases (MMPs), data on these
enzymes and their tissue inhibitors in heroin addicts are scarce. Objective: In the present
study, we determined serum concentrations of MMP-2, MMP-9, tissue inhibitors of
metalloproteinase (TIMP)-1 and TIMP-2 in heroin users, and compared them with healthy
individuals. We evaluated whether 21 d of abstinence are adequate to reverse the effect of
opiates and we compared seropositive with seronegative, for anti-HCV antibodies, heroin
users. Materials and methods: Twenty-six heroin-dependent male volunteers and an
equal number of healthy individuals participated in this study. ELISA was used to assess
the serum levels of MMP-2, MMP-9, TIMP-1 and TIMP-2. Heroin users were assessed both
upon admission and upon completion of a 21-d detoxification program. Results: Serum
TIMP-1 concentrations were significantly lower and the ratios MMP-2/TIMP-1, MMP9/TIMP-1 and MMP-2/TIMP-2 were significantly higher in heroin users compared to healthy
individuals. Heroin users who were seropositive had lower MMP concentrations, as well as
lower MMP/TIMP ratios, compared to those who were seronegative. Discussion: Our
results showed that in heroin-addicted individuals, and especially those who are positive for
anti-HCV antibodies, the balance between MMPs and TIMPs in serum is disrupted and this
disruption cannot be restored within 21 d of abstinence. Conclusion: Chronic heroin abuse
disrupts the balance between MMPs and TIMPs in serum and this effect is not reversible
within 21 d of abstinence.
4
Nerantzis, C., Couvaris, C., Pastromas, S., Marianou, S., Boghiokas, I., Koutsaftis,
F. (2013). "Histological findings of the atrioventricular conductive system in street
heroin addicts, victims of sudden unexpected death." Journal of Forensic
Sciences 58(s1): 99-104.
A study of the atrioventricular (AV) conducting tissue was considered necessary for the
examination of probable histologic changes that could justify the arrhythmias observed in
street-heroin addicts. Postmortem coronary angiography and microscopic examination
were performed in 50 heroin addicts (group A) and in 50 nonaddicts (group B), all male 1640 years old. In group A, fatty and/or fibrous tissue replaced the AV node in 50% of cases
while in group B in 14%. The main bundle was replaced by fatty and/or fibrous tissue in
44% in group A cases and 10% in group B. Intimal proliferation and fibromuscular dysplasia
of the AV arteries in group A were correspondingly 26% and 14% and in group B 6% and
2%. Inflammation with focal and/or diffuse concentration of round cells of the AV node was
detected in 54% in group A. These findings could explain a possible arrhythmia mechanism
in this population.
5
Nezi, V., Deutsch, M., Gazouli, M., Alexopoulou, A., Paparrigopoulos, T., Liappas, I.
A., Dourakis, S. P. (2013). "Polymorphisms of the CD14 genes are associated with
susceptibility to alcoholic liver disease in greek patients." Alcohol Clin Exp Res
37(2): 244-251.
Background: The incidence and severity of alcoholic liver disease (ALD) in chronic
drinkers has been found to correlate with some environmental factors and especially with
the dose of alcohol consumption, but it is obvious that other parameters clearly contribute
to individual alcohol susceptibility. Chronic ethanol exposure leads to continuous endotoxinmediated Toll-like receptor-4 (TLR-4) and CD14 activation and subsequent cytokine
release resulting in chronic inflammation with continued hepatocellular damage. Therefore,
71
genetic studies of polymorphism in TLR-4 and CD14 genes seem to be appropriate in
determining genetic susceptibility to ALD. Our aim is to evaluate in a series of Greek
drinkers, the possible association of polymorphisms in the TLR-4 and CD14 genes with
ALD. Methods: In 96 patients with ALD polymorphism of TLR-4 and CD14 genes were
studied compared with 104 patients with cirrhosis of other etiology, 100 healthy subjects,
and 50 patients with a history of alcohol abuse but without liver disease. Results: No
association between ALD and the presence of the Asp299Gly and Thr399Ile
polymorphisms in the TLR-4 gene could be documented in our patients. Regarding the
CD14 -159 (C/T) genotypes, TT genotype and T allele were found to be overrepresented in
alcoholic patients compared with patients with nonalcohol-induced liver disease and healthy
controls. On the other side, when compared patients with ALD and patients with alcohol
abuse and no liver disease, TT genotype was found to be significantly less frequent. There
is no statistically significant association with the presence of the T allele and the severity of
ALD, suggesting that CD14 polymorphism does not influence disease severity in advanced
stages of the disease. Conclusions: In our series in Greek patients with alcohol abuse
and alcoholic cirrhosis, a significant negative association with the CD14 endotoxin receptor
gene polymorphism (TT genotype) but not with the TLR-4 gene polymorphism was
documented.
72
12. Ψ Υ Χ Ο Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ε Σ Π Ρ Ο Ε Κ Τ Α Σ Ε Ι Σ
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
1
Andropoulou, D. (2012). The necessity of the structural approach in the diagnosis
and the treatment of the monosymptomatic disorders. The First Interdisciplinary
Congress "Psychiatry and Related Sciences", Αθήνα, 29 Νοεµβρίου - 2 ∆εκεµβρίου
2012.
The predominant imperative in the contemporary developement of our civilization, the
immediate attainment of mental health, contributes to the establishment of a paradox in the
diagnosis and treatment of what is called mental illness or symptomatic behaviour: the less
psychiatrists and psychologists are interested in the cause the more they are preoccupied
with the prescription of medication. Psychoanalysis follows this renovation of the symptom
in the clinical psychiatric field without losing its identity, its way of approaching the
symptomatic core, the libinal impact of the words in the body of the subject. The symptom
has a function, the function of the localization of jouissance, what is beyond pleasure
principle. In neurosis, it designtates the name of the sexual partner of the subject through
the articulation of its fantasy. In psychosis, the symptom permits the localization of the
uncontrollable libido that infects the body, thought and compulsive acts. Symptoms are
seen as solutions and their difference is related to their degree, their role in the psychical
economy and their diversity. Concerning the treatment of the self-designation of a subject
through the name of a disorder (drug addiction, anorexia, perversion, etc), the purpose of
the psychoanalytic approach is to relieve the particularity of the subject and its way of
existing though the integration of what is presented as a mono-symptom in the history of
the subject and has prevailed as a label that overwhelms its whole existence.
2
Fisoun, V., Floros, G., Siomos, K., Geroukalis, D., Navridis, K. (2012). "Internet
addiction as an important predictor in early detection of adolescent drug use
experience-implications for research and practice." J Addict Med 6(1): 77-84.
We present results from a cross-sectional study of the entire adolescent student population
aged 14 to 18 years of the island of Kos, on the correlates between personality, illicit
chemical substance use, and Internet abuse. Results demonstrate that adolescents who
have used illicit substances and are abusing the Internet as well appear to share some
common personality characteristics, namely those that are classified under the label of
“psychoticism” in the Eysenck's personality model. An increase in the severity of
pathological Internet use has been linked to increased chances of having used an illicit
substance. Taking into account any common personality attributes, Internet addiction can
still be useful as a predictor variable for substance use experiences. Future research
should attempt to verify any biological common factors between chemical substances use
and Internet abuse. Targeting the adolescent population that engages in increased Internet
use may be of benefit for drug abuse prevention programs.
3
Paraschakis, A., Michopoulos, I., Christodoulou, C., Koutsaftis, F., Lykouras, E.,
Douzenis, A. (2013). "Characteristics of immigrant suicide completers in a sample
of suicide victims from Greece." International Journal of Psychiatry in press.
73
Background: Immigrants have higher rates of suicidal behaviour in comparison to the
indigenous population. Aims: To describe the characteristics of foreign nationality suicide
completers and search for differences between them and native Greeks. This is the first
study focused on immigrant suicide victims in Greece. Methods: Data were collected for
all recorded cases of completed suicide for the two-year period November 2007 to October
2009, at the Athens Department of Forensic Medicine, the largest, by far, of its kind in
Greece covering approximately 35% of the country's population. The material was
collected using the method of psychological autopsy as well as from the victim's forensic
records. Results: Nearly 10% of Greece's 11 million population are of foreign nationality.
Approximately half of them live in Athens and its suburbs, an area where 35% of Greece's
population lives. In our sample, 15.8% of the suicide victims were of foreign nationality (53
cases): 41 men (77.4%) and 12 women (22.6%). Higher suicide rates were found for
citizens of Kuwaiti (9.1%), Somali (6.7%) and Afghan (0.9%) nationality (immigrant
communities with very few members); the lower suicide rates were for individuals of
Egyptian (0.01%), Ukrainian (0.01%) and Albanian (0.006%) nationality (the Albanian
immigrant community is the largest in Greece). In comparison to their Greek counterparts,
immigrant victims were younger (mean age 38.7 vs 54.9 years, p<,001) more often
unemployed (p=.007) and with a history of alcohol abuse (p<.001). The main suicide
method used by immigrants was hanging (p<.001) while for Greeks it was jumping from a
height. Conclusions: Individuals who belong to small national communities seem to have
the highest risk of dying by suicide. Immigrant suicide victims differ from the indigenous
population in several parameters. Our data could help define the most vulnerable of them
and apply more effective suicide prevention strategies.
Ελληνική Βιβλιογραφία
1
Αµπλιανίτη, Ε. (2011). Ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ατόµων µε εξάρτηση στην
Μονάδα ΟΚΑΝΑ Ρόδου και η σχέση τους µε την Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας.
Λάρισα.
Η διερεύνηση κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων σε άτοµα µε εξάρτηση όπως
προκύπτει από την αναζήτηση της διεθνούς και Ελληνικής αρθρογραφίας, αποτελεί ένα
ενδιαφέρον και πάντα επίκαιρο θέµα προς µελέτη. Σκοπός της παρούσας ερευνητικής
µελέτης, είναι η διασύνδεση ορισµένων ψυχολογικών παραµέτρων (εξωτερική ντροπή,
εσωτερική ντροπή, ψυχοπαθολογία, εχθρότητα, οικογενειακές σχέσεις και τύποι δεσµού)
των ατόµων µε εξάρτηση µε την ποιότητα ζωής τους, αλλά και µε την επίδρασή τους στην
Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας τους. Πιο συγκεκριµένα, επιχειρήθηκε: α) η σύγκριση της
οµάδας των ανδρών µε εξάρτηση και της οµάδας των γυναικών µε εξάρτηση ως προς τα
συγκεκριµένα χαρακτηριστικά, β) η συσχέτιση των επιµέρους υποκλιµάκων κάθε
µεταβλητής τόσο για το σύνολο του δείγµατος όσο και για κάθε οµάδα ξεχωριστά. Το
δείγµα της έρευνας αποτέλεσαν 98 άτοµα µε εξάρτηση, 85 άνδρες (ποσοστό 86,7%), και 13
γυναίκες (ποσοστό 13,3%). Η συγκέντρωση των δεδοµένων έγινε µε συµπλήρωση
ερωτηµατολογίου µετά από συνέντευξη. Το ερωτηµατολόγιο περιελάµβανε: α) ερωτήσεις
για την καταγραφή κοινωνικοδηµογραφικών δεδοµένων, καθώς και στάσεων των ατόµων
σε θέµατα υγείας, β) την κλίµακα εξωτερικής ντροπής, γ) την κλίµακα για το βίωµα της
ντροπής, δ) κλίµακα ψυχοπαθολογίας, ε) ερωτ/γιο επιθετικότητας και κατεύθυνσης της
επιθετικότητας, στ) την κλίµακα οικογενειακού περιβάλλοντος και ζ) την κλίµακα βιωµάτων
στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Μονοπαραγοντική και πολυπαραγοντική ανάλυση
εφαρµόστηκε για τη στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων, από την οποία προέκυψε, ότι
οι δύο οµάδες διέφεραν πολύ σηµαντικά ως το αίσθηµα κενού, και την συνολική εξωτερική
ντροπή. Επίσης, διέφεραν πολύ σηµαντικά ως προς το φοβικό άγχος του SCL-90. Τέλος,
δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σηµαντικές ως προς την εχθρότητα διαφορές, το
οικογενειακό περιβάλλον και τους τύπους δεσµού µεταξύ ανδρών και γυναικών. Τα
συµπεράσµατα που προκύπτουν από τα αποτελέσµατα της παρούσας µελέτης,
74
αναδεικνύουν ότι η ντροπή, η ψυχοπαθολογία, η εχθρότητα, η σύγκρουση, η συνοχή, η
ανεξαρτησία, και η αποφυγή κοντινών σχέσεων µε την εξάρτηση είναι υψηλά. Επίσης,
στους άνδρες µε εξάρτηση, παρατηρούνται αυξηµένα επίπεδα συνολικής εξωτερικής
ντροπής και του αίσθηµα του κενού, ενώ δεν παρατηρήθηκαν υψηλές τιµές στην τάση για
ντροπή µεταξύ ανδρών και γυναικών. Αναφορικά µε τη γενικότερη ψυχοπαθολογία οι
άνδρες µε εξάρτηση, παρουσιάζουν αυξηµένα επίπεδα φοβικού άγχους σε σχέση µε τις
γυναίκες. Επίσης, αναδεικνύεται η σχέση των συναισθηµάτων της ντροπής µε την
ψυχοπαθολογία, την εχθρότητα, το οικογενειακό περιβάλλον και τον αποφευκτικό τύπο
δεσµού, διαπίστωση που έρχεται να ενισχύσει αποτελέσµατα που έχουν επισηµάνει την
πολυπλοκότητα του ρόλου που διαδραµατίζει η εξάρτηση στην εµφάνιση και την πορεία
διαφόρων τύπων ψυχοπαθολογίας, και συµπεριφοράς λόγω εξάρτησης. Θεωρούµε την
προβληµατική γύρω από το ρόλο των ψυχοκοινωνικών χαρακτηριστικών ατόµων µε
εξάρτηση, σαν έναν από τους ενδιαφέροντες τοµείς, ιδιαίτερα για την επιστήµη της
νοσηλευτικής, του οποίου η µελέτη θα συµβάλλει ουσιαστικά στην ανάδειξη του ρόλου της
πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας ως καθοριστικό παράγοντα τόσο σε επίπεδο πρόληψης,
όσο και σε επίπεδο θεραπευτικής εξάρτησης.
2
Μάτσα, Κ. (2012). "∆ιατροφικές διαταραχές. Οι "νέες" εξαρτήσεις σε µια κοινωνία
κρίσης. Η εµπειρία του 18Άνω." Τετράδια Ψυχιατρικής 120(4): 72-83.
Οι διατροφικές διαταραχές (ψυχογενής ανορεξία - βουλιµία), είναι γνωστές από την
αρχαιότητα. Ιδιαίτερα η "ψυχογενής ανορεξία", έγινε αντικείµενο περιγραφής αρχικά το
1500 από το γενοβέζο ιατροφιλόσοφο Simone Porta, το 1689 από τον άγγλο ιατρό R.
Morton (που περιέγραψε ένα ανορεκτικό αγόρι και ένα κορίτσι), το 1873 από το γάλλο E.C.
Lasegue και τον άγγλο W.W.Gull. Αντίθετα, η "ψυχογενής βουλιµία" καθιερώθηκε
"επίσηµα" ως αυτόνοµη νοσολογική οντότητα την τελευταία εικοσαετία. Υπάρχει τέλος και
µια τρίτη κατηγορία διατροφικών διαταραχών που αποκαλείται "boulimianorexia" ή
"διατροφικό χάος" που αντιπροσωπεύει το 5-10% του συνόλου και χαρακτηρίζεται από
εναλλασσόµενες φάσεις ψυχογενούς ανορεξίας και ψυχογενούς βουλιµίας. Η αύξηση,
όµως, της διάδοσής τους στην εποχή µας που παίρνει, όπως λένε, κάποιοι, τη µορφή
"επιδηµίας" συνδέεται µε τις αλλαγές που έχουν γίνει σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο,
διαµορφώνοντας το σηµερινό τρόπο ζωής και τις αξίες του. Είναι χαρακτηριστικό της
εποχής µας ότι 2 δισεκατοµµύρια άνθρωποι στον κόσµο υποσιτίζονται ή πεθαίνουν από
την πείνα ενώ την ίδια στιγµή 1 δισεκατοµµύριο 600 εκατοµµύρια άνθρωποι είναι
υπέρβαροι. Οι διατροφικές διαταραχές αφορούν και τα δύο φύλα σε αναλογία 1 αγόρι
προς 10 κορίτσια, απ' όλα τα κοινωνικά στρώµατα και όλες τις ηλικίες, µε µεγαλύτερη
βέβαια συχνότητα στην εφηβεία, (13 έως 18 ετών), µολονότι περιγράφεται και η ανορεξία
του βρέφους, του ηλικιωµένου, της ενήλικης γυναίκας, αλλά και η προεφηβική ανορεξία.
Έχει βρεθεί ότι 1 γυναίκα στις 200, ηλικίας 14 έως 18 ετών πάσχει από ψυχογενή ανορεξία,
ενώ οι άνδρες αντιπροσωπεύουν το 5-10% των περιπτώσεων. Σε ότι αφορά τη βουλιµία, 9
στα 10 βουλιµικά άτοµα, είναι γυναίκες ενώ το 1/3 των ανορεξικών ατόµων θα γίνουν
βουλιµικά.
3
Μάτσα, Κ. (2012). "Εξάρτηση από ουσίες και πόνος." Τετράδια Ψυχιατρικής
118(2): 45-51
Απόσπασµα: Η εξάρτηση από ουσίες αποτελεί για την ανθρώπινη ύπαρξη µια ακραία
κατάσταση, εξαιρετικής πολυπλοκότητας και πολυσηµίας.
Με βάση το επίσηµο
διαγνωστικό εγχειρίδιο της ψυχιατρικής, το DSM-IV, το "σύνδροµο εξάρτησης από ουσίες"
χαρακτηρίζεται από 3 ή και περισσότερα από τα παρακάτω συµπτώµατα, που
παρουσιάζονται σε διάστηµα δώδεκα µηνών: ανοχή, στερητικό σύνδροµο επί διακοπής της
χρήσης, αποτυχηµένες προσπάθειες να ελεγχθεί η χρήση, ανάλωση όλο και περισσότερου
χρόνου για την εξασφάλιση της δόσης, προοδευτική εγκατάλειψη σηµαντικών κοινωνικών,
επαγγελµατικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων, συνέχιση της χρήσης παρά την
επίγνωση από το άτοµο των καταστροφικών συνεπειών της.
75
4
ΟΚΑΝΑ (2013). Κύηση και Χρήση Ουσιών. Αθήνα, Οργανισµός Κατά των
Ναρκωτικών.
Πρόλογος: Η χρήση ουσιών αποτελεί ένα πολύπλοκο, πολυδιάστατο πρόβληµα µε
δυσµενείς συνήθως συνέπειες για το ίδιο το άτοµο, την οικογένειά του και το ευρύτερο
κοινωνικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα, η κατάχρηση ουσιών κατά τη διάρκεια της κύησης και του
θηλασµού επισύρει σοβαρούς κινδύνους για την έγκυο, το έµβρυο και το νεογνό, τόσο κατά
την προγεννητική, περιγεννητική και µεταγεννητική περίοδο όσο και µετέπειτα στη ζωή του
βρέφους, το οποίο εµφανίζει συχνά ανατπυξιακές δυσκολίες. Στόχος του παρόντος
κειµένου, είναι να παρουσιαστούν συνοπτικά οι προγεννητικές, περιγεννητικές και
µεταγεννητικές δυσκολίες, τις οποίες αντιµετωπίζει η έγκυος, που κάνει χρήση ουσιών κατά
τη διάρκεια της κύησης, οι επιπτώσεις της χρήσης για το έµβρυο και το βρέφος, καθώς και
οι κατευθύνσεις για µια πιο αποτελεσµατική αντιµετώπιση των δυσκολιών αυτών. Η
συγγραφή του κειµένου στηρίχθηκε σε πληροφορίες που αντλήθηκαν από σχετική
βιβλιογραφία προερχόµενη από σηµαντικούς διεθνείς φορείς, όπως το European
Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, το Department of Health (England) and
the Devolved Administrations (the Scottish Government, Welsh Assembly Goverment and
Northern Ireland Executive), το National Institute for Health and Clinical Excellence (UK) το
New Zealand Ministry of Health και τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, καθώς και εθνικούς
φορείς υγείας, όπως ο Εθνικός Οργανισµός Φαρµάκων.
5
Παπαδή, Μ. (2012). "Εξάρτηση και µητρότητα." Εξαρτήσεις 20: 30-51.
Ο αφηγηµατικός λόγος µητέρων, εξαρτηµένων από τη χρήση τοξικών ουσιών, στη διάρκεια
της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, επιτρέπει την ανάδειξη εκείνων των στοιχείων συνθηκών που συντέλεσαν στην έναρξη της χρήσης αλλά και στην προσωπική απόφαση
αυτών των γυναικών να έρθουν σε ρήξη µαζί της, σύµφωνα µε τις ιστορίες ζωής που
κατέθεσαν µέλη του ειδικού προγράµµατος για εξαρτηµένες µητέρες και τα παιδιά τους της
Μονάδας Απεξάρτησης 18 Άνω. Οι εξειδικευµένες θεραπευτικές προσεγγίσεις ως προς το
φύλο, αποτελούν ένα σηµαντικό παράγοντα τόσο για την έναρξη της θεραπευτικής
διαδικασίας όσο και για την πρόληψη της υποτροπής στην διάρκεια της θεραπείας
απεξάρτησης.
6
Στούπας, Π. (2012). "Εγκλεισµός - Εξάρτηση και Μητρότητα στις γυναικείες
φυλακές Κορυδαλλού." Εξαρτήσεις 20: 54-77.
Την τελευταία δεκαετία στη χώρα µας γίνεται µια µεγάλη προσπάθεια για την υποστήριξη
και θεραπεία των τοξικοεξαρτηµένων ατόµων. ∆υστυχώς όµως η διαφορετικότητα, η
ποικιλοµορφία και η ιδιαιτερότητα των οµάδων που απαρτίζουν τον τοξικοεξαρτηµένο
πληθυσµό στην Ελλάδα, καθιστά πολύ δύσκολη την ανάτπυξη αντίστοιχων εξειδικευµένων
υπηρεσιών για την κάλυψη των αναγκών της κάθε οµάδας ξεχωριστά. Αυτό έχει ως
αποτέλεσµα τον αποκλεισµό από τη θεραπεία διάφορων κοινωνικών οµάδων και τον
περιορισµό των θεραπευτικών προσεγγίσεων.
Μία από αυτές τις ειδικές οµάδες
τοξικοεξαρτηµένων, που αποτελεί και στόχο της ερευνητικής µου εργασίας, είναι οι
έγκλειστες µητέρες - χρήστες. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια, στην επιστηµονική
κοινότητα, τα ναρκωτικά αποτελούν συχνά αντικείµενο διερεύνησης, µελέτης και
προβληµατισµού, διαπιστώνεται πως η παράµετρος του φύλου των χρηστών ελάχιστες
φορές συµπεριλαµβάνεται ως ιδιαίτερη µεταβλητή. Η βαθύτερη κατανόηση της γυναίκας χρήστη, καθώς και η αναζήτηση κάποιων ιδιαίτερων συµπεριφορών, θα συµβάλουν στη
βελτίωση της µέχρι τώρα θεραπευτικής της αντιµετώπισης. Κεντρικός στόχος και άξονας
αυτής της έρευνας ήταν να ανιχνεύσει µε ποιον τρόπο οι εξαρτηµένες έγκλειστες µητέρες
"κατασκευάζουν", αντιλαµβάνονται και βιώνουν το νόηµα της µητρότητας σε σχέση µε τη
76
γενικότερη κατάσταση της χρήσης ουσιών (στην οποία βρίσκονται), και να εστιάσει στις
"εικόνες", τις επιθυµίες και τις εµπειρίες τους από το άµεσο οικογενειακό περιβάλλον και τον
γενικότερα κοινωνικό περίγυρο. Έγινε προσπάθεια να ερευνηθεί ο τρόπος µε τον οποίο
συγκροτείται, διατηρείται ή χάνεται η προσωπική και µητρική τους ταυτότητα. Πρόθεση
αυτής της µελέτης ήταν να βοηθήσει στον αποτελεσµατικότερο σχεδιασµό της θεραπείας
του συγκεκριµένου πληθυσµού, αφού διερεύνησε και κατέγραψε τις ιδιαίτερες ανάγκες του,
αλλά και φώτισε τους παράγοντες διαµόρφωσης συγκεκριµένων συµπεριφορών. Βασικός
στόχος είναι η µείωση των υποτροπών και η αύξηση του ποσοστού των ατόµων που
ενσωµατώνονται οµαλά στην κοινωνία. Είναι γνωστό ότι οι γυναίκες αποτελούν µειονότητα
σε όλα τα θεραπευτικά προγράµµατα µε αναλογία ανδρών/γυναικών 5/1 έως 4/1 (Greek
REITOX Focal Point, 2000).
Αυτή η µεγάλη διαφορά είναι ενδεικτική του πόσο
αποκλεισµένες νιώθουν στα υπάρχοντα προγράµµατα. Από την άλλη, ο αριθµός
φυλακισµένων γυναικών στην ΕΕ αυξάνεται σταθερά. Στην Ισπανία, ο αριθµός των
έγκλειστων γυναικών έχει σχεδόν τριπλασιαστεί. Ενώ, στοιχεία από το Ηνωµένο Βασίλειο
αποκαλύπτουν σηµαντικά επίπεδα προβληµατικής χρήσης ναρκωτικών στις γυναίκες κατά
την εισοδό τους στη φυλακή. Η πρόκληση της συγκεκριµένης έρευνας ήταν ότι χρειαζόταν
να µελετηθούν οι εξαρτηµένες µητέρες σε θέµατα που αφορούν τις ψυχολογικές πλευρές
της συµπεριφοράς τους και να ανιχνευθούν τάσεις, απόψεις και στάσεις σχετικά µε την
διαπιστωµένη εξαρτητική τους συµπεριφορά και σε σχέση µε το ρόλο τους ως µητέρες. Η
πολυπλοκότητα των µεταβλητών αυτών, δυσχεραίνει την αντικειµενική καταγραφή των
προβληµάτων που αντιµετωπίζουν αλλά και στη διερεύνηση των απόψεων, των τάσεων,
των στερεοτύπων και της συναισθηµατικής τους κατάστασης. Λαµβάνοντας υπόψη τα
παραπάνω αλλά και συζητώντας µε έµπειρους συναδέλφους καταλήξαµε στο συµπέρασµα
ότι έπρεπε να χρησιµοποιήσουµε συνδυασµό ερευνητικών τεχνικών, τόσο ποσοτικών όσο
και ποιοτικών για την καλύτερη ανάλυση των αποτελεσµάτων. Η µελέτη έδειξε ότι η
πολιτική του εγκλεισµού όχι µόνο δεν βοηθάει στα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι
εξαρτηµένες µητέρες, αλλά αποτελεί ένα µηχανισµό που επιφέρει επιπρόσθετα
προβλήµατα τόσο στις ίδιες όσο και στα παιδιά τους. Χρειάζεται να εφαρµοστούν πολιτικές
που να ευνοούν τα εναλλακτικά µέτρα αντί της ποινικής δίωξης, ενθαρρύνοντας την
απεξάρτηση. Ενώ, τα θεραπευτικά προγράµµατα χρειάζεται να εφαρµόσουν ένα ευέλικτο
µοντέλο θεραπείας µε εξειδικευµένες θεραπευτικές τεχνικές που θα καλύπτουν τις
ιδιαίτερες ανάγκες των µητέρων καθώς και των παιδιών τους.
77
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ (πρώτοι συγγραφείς)
78
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
Andropoulou, D. (2012). "Mass Democracy and Cannabis Use in Adolescence." The
International Lacanian Journal of Psychoanalysis 2(9): 119-125.
Andropoulou, D. (2012). The necessity of the structural approach in the diagnosis and the
treatment of the monosymptomatic disorders. The First Interdisciplinary Congress
"Psychiatry and Related Sciences", Αθήνα, 29 Νοεµβρίου - 2 ∆εκεµβρίου 2012.
Anyfantakis, D., Symvoulakis, E. K., Cristodoulakis, E., Frantzeskakis, G. (2012). "Ruling
in the diagnosis of methanol intoxication in a young heavy drinker: A case report." Journal
of Medicine and Life 5(3): 332-334.
Apostolou, T. (2013). Drug Policy and Drug Legislation in South East Europe. Athens,
Nomiki Bibliothiki.
Bogt, T. F.M., Looze, M., Molcho, M., Godeau, E., Hublet, A., Kokkevi, A., Kuntsche, E.,
Gabhainn, S., Franelic, I. P., Simons-Morton, B., Sznitman, S., Vieno, A., Vollebergh, W.,
Pickett, W. (2013). "Do societal wealth, family affluence and gender account for trends in
adolescent cannabis use? A 30 country cross-national study." Addiction in press.
Bonovas, S., Nikolopoulos, G. (2012). "High-burden epidemics in Greece in the era of
economic crisis. Early signs of a public health tragedy." Journal of Preventive Medicine
and Hygiene 53(3): 169-171.
Christoforou, Z., Karlaftis, M., Yannis, G. (2013). "Reaction times of young alcoholimpaired drivers." Accid Anal Prev in press.
Economou, M., Peppou, E., Louki, E., Komporozos, A., Mellou, A., Stefanis, C. (2012).
"Depression telephone helpline: Help seeking during the financial crisis." Psychiatrike
23(1): 17-28.
Fisoun, V., Floros, G., Siomos, K., Geroukalis, D., Navridis, K. (2012). "Internet addiction
as an important predictor in early detection of adolescent drug use experience-implications
for research and practice." J Addict Med 6(1): 77-84.
Flora, K., Stalikas, A. (2012). "Factors affecting substance abuse treatment in Greece and
their course during therapy." Addict Behav 37(12): 1358-1364.
79
Fragou, D., Zanos, P., Kouidou, S., Njaou, S. N., Kitchen, I., Bailey, A., Kovatsi, L. (2013).
"Effect of chronic heroin and cocaine administration on global DNA methylation in brain
and liver." Toxicol Lett 218(3): 260-265.
Gigi, E., Sinakos, E., Sykja, A., Androulakis, G., Tanis, C., Stayridou, V., Tsirogianni, E.,
Zouridakis, K., Bellou, A., Orfanou, E.Raptopoulou-Gigi, M. (2013). "Epidemiology, clinical
data and treatment of viral hepatitis in a large cohort of intravenous drug users." J Addict
Med 7(1): 52-57.
Ginieri-Coccossis, M., Rotsika, V., Skevington, S., Papaevangelou, S., Malliori, M.,
Tomaras, V., Kokkevi, A. (2013). "Quality of life in newly diagnosed children with specific
learning disabilities (SpLD) and differences from typically developing children: a study of
child and parent reports." Child: care, health and development 39(4): 581-591.
Haidich, A. B., Pilalas, D., Contopoulos-Ioannidis, D. G., Ioannidis, J. P. (2013). "Most
meta-analyses of drug interventions have narrow scopes and many focus on specific
agents." J Clin Epidemiol 66(4): 371-378.
Hatzakis, A., Damme, P. V., Alcorn, K., Gore, C., Benazzouz, M., Berkane, S., Buti, M.et.
al. (2013). "The state of hepatitis B and C in the Mediterranean and Balkan countries:
Report from a summit conference." Journal of Viral Hepatitis 20(s2): 1-20.
Karanikolos, M., Mladovsky, P., Cylus, J., Basu, S., Stuckler, D., Mackenbach, J. (2013).
"Financial crisis, austerity, and health in Europe." The Lancet 381(9874): 1323-1331.
Kokkevi, A., Richardson, C., Olszewski, D., Matias, J., Monshouwer, K., Bjarnason, T.
(2012). "Multiple substance use and self-reported suicide attempts by adolescents in 16
European countries." Eur Child Adolesc Psychiatry 21(8): 443-450.
Kokkevi, A., Rotsika, V., Arapaki, , A.Richardson, C. (2012). "Adolescents' self-reported
suicide attempts, self-harm thoughts and their correlates across 17 European countries." J
Child Psychol Psychiatry 53(4): 381-389.
Kondilis, E., Giannakopoulos, S., Gavana, M., Ierodiakonou, C., Waitzkin, H., Benos, A.
(2013). "Economic crisis, Restrictive Policies, and the Population's Health and Health
Care: The Greek Case." American Journal of Public Health 103(6): 973-980.
Kovatsi, L., Batzios, S., Nikolaou, K., Fragou, D., Njaou, S. N., Tsatsakis, A., Karakiulakis,
G., Papakonstantinou, A. (2012). "Alterations in serum MMP and TIMP concentrations
following chronic heroin abuse." Toxicology Mechanisms and Methods 23(5): 377-381.
80
Kuntsche, E., Rossow, I., Simons-Morton, B., Bogt, T. T., Kokkevi, A., Godeau, E. (2013).
"Not early drinking but early drunkenness is a risk factor for problem behaviors among
adolescents from 38 European and north american countries." Alcohol Clin Exp Res
37(2): 308-314.
Lazaratou, H., Anagnostopoulos, D. C., Vlassopoulos, M., Charbilas, D., Rotsika, V.,
Tsakanikos, E., Tzavara, C., Dikeos, D. (2013). "Predictors and characteristics of anxiety
among adolescent students: A greek sample." Psychiatrike 24(1): 27-36.
Linardakis, M., Smpokos, E., Papadaki, A., Komninos, I., Tzanakis, N. E., Philalithis, A.
(2013). "Prevalence of multiple behavioral risk factors for chronic diseases in adults aged
50+, from eleven European countries - the SHARE study (2004)." Prev Med 57(3): 168172.
Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Managing opioid dependence
treatment and controlling for HIV incidence among injecting drug users in Greece: a case
study of optimism in the face of adversity." Addiction 108(6): 1174-1175.
Metallidis, S., Pilalas, D., Skoura, L., Haidich, A. B., Tsachouridou, O., Papaioannou, M.,
Chrysanthidis, T., Bakaimi, I., Antoniadou, Z. A., Margariti, A., Malisiovas, N., Nikolaidis, P.
(2012). "Time trends and correlates of late presentation for HIV care in Northern Greece
during the decade 2000 to 2010." J Int AIDS Soc 15(2): 17395.
Metallidis, S., Tsachouridou, O., Skoura, L., Zebekakis, P., Chrysanthidis, T., Pilalas, D.,
Bakaimi, I., Kollaras, P., Germanidis, G., Tsiara, A., Galanos, A., Malisiovas, N., Nikolaidis,
P. (2013). "Older HIV-infected patients. An underestimated population in northern Greece:
Epidemiology, risk of disease progression and death." Int J Infect Dis 17(10): 883-891.
Nerantzis, C., Couvaris, C., Pastromas, S., Marianou, S., Boghiokas, I., Koutsaftis, F.
(2013). "Histological findings of the atrioventricular conductive system in street heroin
addicts, victims of sudden unexpected death." Journal of Forensic Sciences 58(s1): 99104.
Nezi, V., Deutsch, M., Gazouli, M., Alexopoulou, A., Paparrigopoulos, T., Liappas, I. A.,
Dourakis, S. P. (2013). "Polymorphisms of the CD14 genes are associated with
susceptibility to alcoholic liver disease in greek patients." Alcohol Clin Exp Res 37(2):
244-251.
Nikolaou, K., Field, M., Duka, T. (2013). "Alcohol-related cues reduce cognitive control in
social drinkers." Behav Pharmacol 24(1): 29-36.
Papadopoulos, I., Bonovas, S., Kanakaris, N. K., Nikolopoulos, G., Kotsilianou, O.,
Konstantoudakis, G., Leukidis, C. (2012). "Alcohol and psychoactive drugs increased the
81
pre-hospital mortality in 655 fall-related fatalities in Greece: A call for management
protocols." Injury 43(9): 1522-1526.
Paraschakis, A., Michopoulos, I., Christodoulou, C., Koutsaftis, F., Lykouras, E.,
Douzenis, A. (2013). "Characteristics of immigrant suicide completers in a sample of
suicide victims from Greece." International Journal of Psychiatry in press.
Paraskevis, D., Nikolopoulos, G., Fotiou, A., Tsiara, C., Paraskeva, D., Sypsa, V.,
Lazanas, M, Gargalianos, P., et. Al. (2013). "Economic recession and emergence of an
HIV-1 outbreak among drug injectors in Athens Metropolitan Area: A longitudinal study".
PLos One. 8(11)
Politis, I., Basbas, S., Papaioannou, P. (2013). "Exploring the effects of attitudinal and
perception characteristics on drinking and driving non-compliant behaviour." Accid Anal
Prev In press.
Power, B., Dragovic, M., Jablensky, A., Stefanis, N. (2013). "Does accumulating exposure
to illicit drugs bring forward the age at onset in schizophrenia?" Australian and New
Zealand Journal of Psychiatry 47(1): 51-58.
Raftopoulos, A., Flora, K. (2012). "Substance use related behavior of the members of
Narcotics Anonymous and Alcoholics Anonymous in Greece." J Psychoactive Drugs
43(3): 238-244.
Reissner, V., Kokkevi, A., Schifano, F., Room, R., Storbjork, J., Stohler, R., DiFuria, L.,
Rehm, J., Geyer, M., Holscher, F., Scherbaum, N. (2012). "Differences in drug
consumption, comorbidity and health service use of opioid addicts across six European
urban regions (TREAT-project)." Eur Psychiatry 27(6): 455-462.
Sarafis, P., Igoumenidis, M., Tsounis, A. (2013). "Exposure of HIV-positive sex workers in
Greece." The Lancet 13(8): 649-650.
Skapinakis, P., Bellos, S., Koupidis, S., Grammatikopoulos, I., Theodorakis, P., Mavreas,
V. (2013). "Prevalence and sociodemographic associations of common mental disorders in
a nationally representative sample of the general population of Greece." BMC Psychiatry
13: 163.
Spyratos, D. G., Pelagidou, D. T., Chloros, D., Haidich, A. B., Karetsi, E., Koubaniou, C.,
Konstantopoulos, S., Gourgoulianis, K., Sichletidis, L. T. (2012). "Smoking among
adolescents in Northern Greece: a large cross-sectional study about risk and preventive
factors." Subst Abuse Treat Prev Policy 7: 38.
Stefanis, N. (2013). "Age at initiation of cannabis use predicts age at onset of psychosis:
The 7-to8-Year Trend." Schizophr Bull 39(2): 251-254.
82
Ελληνική Βιβλιογραφία
Αµπλιανίτη, Ε. (2011). Ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ατόµων µε εξάρτηση στην
Μονάδα ΟΚΑΝΑ Ρόδου και η σχέση τους µε την Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας. Λάρισα.
Αναγνώστου, Ο. (2012). ∆ιαχρονική εξέλιξη δεικτών λοίµωξης HBV, HCV σε χρήστες
ουσιών στην Ελλάδα. Ηπατίτιδες B & C: Μια υποεκτιµηµένη µάστιγα στην Ελλάδα,
Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
Αντωνίου, Α. Σ., Ντάλλα, Μ., Μάτσα, Κ. (2012). "Αναπτυξιακές δυσκολίες κατά την
εφηβεία και χρήση ουσιών." Τετράδια Ψυχιατρικής 117(1): 82-91.
Γεωργακοπούλου, Ε., Χατζηγεωργιάδου, Μ. (2013). Πρόγραµµα πρόληψης εξάρτησης
από το διαδίκτυο µε τίτλο: "Παράθυρα κινδύνου" βασισµένο στη φιλοσοφία και στη
µεθοδολογία των οµοτίµων. 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013.
Γεωργακοπούλου, Μ. (2012). Υποτροπή Ζωής. 5ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ορθόδοξων
Ψυχοθεραπευτών, Βόλος, 27-30 Σεπτεµβρίου 2012.
ΕΚΤΕΠΝ, (2013). Η Κατάσταση του προβλήµατος των ναρκωτικών και των
οινοπνευµατωδών στην Ελλάδα. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο Ψυχικής
Υγιεινής.
ΕΚΤΕΠΝ (2013). Συµπλήρωµα στην ελληνική βιβλιογραφία για τα ναρκωτικά και το
αλκοόλ. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.
Ζαραφωνίτου, Χ., Γεωργιάδη, Ε., ∆ήµου, Β. (2013). "Θυµατοποίηση, ανασφάλεια και
καταγραφή αναγκών των αστέγων. Ερευνητικές διαπιστώσεις στο ∆ήµο Καλλιθέας."
Εξαρτήσεις 1(21): 34-46.
ΨΝΘ (2013). "Πρόγραµµα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων "ΑΡΓΩ"."
Σύναψις 28(1): 46-53.
ΙΑΝΟΣ-ΨΝΘ (2012). Στοιχεία από τον απολογισµό του Τµήµατος Αποκατάστασης
Εξαρτηµένων ΙΑΝΟΣ, ΨΝΘ 2012. Θεσσαλονίκη, Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης.
ΚΕΘΕΑ (2013). Απολογισµός έργου 2012. Αθήνα, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτηµένων
Ατόµων
83
Κερασιώτη, Α., Κουλός, Ν., Μπίζα, Σ. (2012). "Εξάρτηση ή αυτονόµηση: µελέτη
περίπτωσης µιας εξαρτηµένης µητέρας." Εξαρτήσεις 20: 79-91.
Κοκκώλης, Κ. (2012). Θεραπεία Υποκατάστασης Οπιοειδών. Ηπατίτιδες B & C: Μια
υποεκτιµηµένη µάστιγα στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
Κυρίτση, Ι., Γιδαράκου, Μ., Τσιώτρα, Σ., Μαρκουϊζου, Α., Γώγου, Χ., Βασίλογλου, Κ.
(2013). Πρόγραµµα εξ' αποστάσεως εκπαίδευσης σε θέµατα πρόληψης από τη χρήση
ουσιών µε τίτλο "Building together a basic source for the prevention of drug addiction". 9η
Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που
αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013.
Λαµπράκη, Ι. (2013). "Η πρόληψη της παραβατικότητας ανηλίκων και τα προγράµµατα
κοινωνικής ανάπτυξης." Εξαρτήσεις 1(21): 48-67.
Μάτσα, Κ. (2012). "∆ιατροφικές διαταραχές. Οι "νέες" εξαρτήσεις σε µια κοινωνία κρίσης.
Η εµπειρία του 18Άνω." Τετράδια Ψυχιατρικής 120(4): 72-83.
Μάτσα, Κ. (2012). "Εξάρτηση από ουσίες και πόνος." Τετράδια Ψυχιατρικής 118(2): 4551.
Μάτσα, Κ. (2012). "Η προβληµατική της εφηβείας και η χρήση ουσιών." Τετράδια
Ψυχιατρικής 119(3): 89-119.
Μπάφη, Ι. (2013). Εγχειρίδιο για την Πρόληψη της Ουσιοεξάρτησης: εργαλείο για τον
σχεδιασµό παρεµβάσεων. 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων Πρόληψης "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013, ΕΚΤΕΠΝ ΕΠΙΨΥ.
Ντάλλα, Μ., Μάτσα, Κ., Αντωνίου, Α. Σ., Πράπας, Χ. (2012). "Μαθητές µε υψηλές
επιδόσεις, ναρκισσιστικό συµβόλαιο και χρήση ουσιών κατά την εφηβεία." Τετράδια
Ψυχιατρικής 120(4): 58-67.
ΟΚΑΝΑ (2012). Απολογισµός έργου διετίας 2010 - 2012. Αθήνα, Οργανισµός Κατά των
Ναρκωτικών.
ΟΚΑΝΑ (2012). Πλαίσιο λειτουργίας των θεραπευτικών δοµών του ΟΚΑΝΑ. Αθήνα,
Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών
ΟΚΑΝΑ (2013). Κύηση και Χρήση Ουσιών. Αθήνα, Οργανισµός Κατά των Ναρκωτικών.
84
Παπαδή, Μ. (2012). "Εκπαιδευτική επανασύνδεση και θεραπεία απεξάρτησης. Ένα
απρόσµενο γεγονός?" Τετράδια Ψυχιατρικής 120(4): 68-71.
Παπαδή, Μ. (2012). "Εξάρτηση και µητρότητα." Εξαρτήσεις 20: 30-51.
Παπαδή, Μ. (2012). "Θεραπεία Απεξάρτησης και Σχολική Επανασύνδεση." Εξαρτήσεις
19(1): 32-36.
Πανόπουλος, Α. (2012). Προγράµµατα Χορήγησης και ανταλλαγής συριγγών: Μια βασική
συνιστώσα στην αντιµετώπιση της εξάπλωσης του HCV & HIV. Ηπατίτιδες B & C: Μια
υποεκτιµηµένη µάστιγα στην Ελλάδα, Αθήνα, 16 Μαρτίου 2012.
Παρασκευόπουλος, Ν. (2013). "Νέοι και ναρκωτικά στη µετανεωτερική εποχή."
Εξαρτήσεις 1(21): 17-20.
Πουλόπουλος, Χ. (2013). "Τέχνη, Ναρκωτικά και Απεξάρτηση." Εξαρτήσεις 1(21): 11-16.
Στούπας, Π. (2012). "Εγκλεισµός - Εξάρτηση και Μητρότητα στις γυναικείες φυλακές
Κορυδαλλού." Εξαρτήσεις 20: 54-77.
Τερζίδου, Μ. (2013). Η αξιολόγηση στην πρόληψη. 9η Πανελλήνια Συνάντηση Φορέων
Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα, 5-8 Ιουνίου 2013,
ΕΠΙΨΥ-ΕΚΤΕΠΝ.
Τζοβάρα, Ν. (2013). Πρόγραµµα προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας των µαθητών
δηµοτικού µε τίτλο: "Αναπτύσσω δεξιότητες µε τις νέες τεχνολογίες". 9η Πανελλήνια
Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα,
5-8 Ιουνίου 2013.
Τζοβάρα, Ν., Λύκαρη, Μ., Τσαγκαλάκη, Μ., Βαζαίου, Α., Νέζης, Ι.Φουντουλάκης, Α.
(2012). "Παραµύθι χωρίς Σύνορα": Ένα πρωτότυπο εργαλείο πρόληψης για την
προσχολική αγωγή και την α' βάθµια εκπαίδευση. Αθήνα, Κέντρο Πρόληψης της
Εξάρτησης & Αγωγής Υγείας "ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ".
Τσούνης, Α. (2012). "Οι εφαρµογές πρωτογενούς πρόληψης για τα ναρκωτικά σε Ελλάδα
και Ολλανδία: συγκριτική µελέτη." Εξαρτήσεις 20: 93-112.
Φωτίου, Α. (2013). Το πρόβληµα HIV, HCV, HBV σε Έλληνες χρήστες ενδοφλέβιων
ναρκωτικών. 1η Πανελλήνια Συνάντηση για AIDS & Ηπατίτιδες, Αθήνα, 27-29
Σεπτεµβρίου 2013.
85
Φωτίου, Α., Κοκκέβη, Α. (2013). Η Επιδηµιολογία της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών
στην εφηβεία: ∆ιαχρονική πορεία στην Ελλάδα. Εξαρτήσεις στην Εφηβεία, Αθήνα.,
Τµήµα Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων του Γενικού Νοσοκοµείου Αττικής
«ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ – ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΓΚ».
Φωτίου, Α. (2013). Πρόσφατα επιδηµιολογικά δεδοµένα για τη χρήση εξαρτησιογόνων
ουσιών στο µαθητικό πληθυσµό. Η σηµασία τους για την πρόληψη. 9η Πανελλήνια
Συνάντηση Φορέων Πρόληψης - "ΑλλάΖΩντας σε µια κοινωνία που αλλάζει", Πάτρα,
5-8 Ιουνίου 2013, ΕΠΙΨΥ-ΕΚΤΕΠΝ.
86
ΕΙ∆ΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Οικονοµική κρίση στην Ελλάδα: Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία (2012-2013)
87
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Anagnostopoulos, D.C., Soumaki, E. (2013). "The State of Child and Adolescent
psychiatry in Greece during the international financial crisis: A brief report". Eur Child
Adolesc Psychiatry 22(2): 131-134.
It is a known fact that economic crisis have a negative impact on mental health. Since
2009, Greece has been consumed by a socio-economic and cultural crisis due to the
international financial crisis. During that time, the national income has decreased by 25%,
and unemployment has tripled, reaching 25%. Furthermore, among those 24 years old or
younger, the unemployment rate is now at 54%. For the first time, flexible employment
dominates the job market, while public sector hiring has practically stopped. Wages and
pensions have decreased by up to 40%, social benefits have decreased, and 30% of
citizens live in poverty. At the same time, due to reserve “haircuts”, insurance funds are
unable to cover the current medical expenses of insured people. Furthermore, state
funding for mental health decreased by 55% in 2012 compared to 2011, and this funding
was also reduced by 20% in 2011 compared to 2010. No increases are expected for 2013
and 2014. Factors such as job insecurity, unemployment, increasing social inequalities,
poverty, social exlusion (especially for vulnerable groups in society), the inability to control
one’s own life, and uncertainty about the future have led the majority of Greek’s both at a
personal and a social level, into situations causing deep psychological pain and distress.
Economou, M., Madianos, M., Peppou, L.E., Theleritis, C., Patelakis, A., Stefanis, C.
(2013). "Suicidal Ideation and reported suicide attempts in Greece during the economic
crisis." World Psychiatry 12 (1): 53-59.
The financial crisis in Greece is largely impinging on the health and mental health of the
population, raising concerns about a potential rise in suicide rates. The aim of this study
was to explore changes in suicidal ideation and reported suicide attempts between 2009
and 2011 in a representative sample of the population and in several population subgroups.
The socio-economic predictors of suicidal ideation and suicide attempts in 2011 were also
investigated. Two nationwide cross-sectional telephone surveys were conducted in 2009
and 2011 using the same methodology. A random and representative sample of 2192 and
2256 people, respectively, took part in the surveys. Between 2009 and 2011, there was a
substantial increase in the prevalence of suicidal ideation and reported suicide attempts.
People suffering from depression, men, married individuals, people experiencing financial
strain, people with low interpersonal trust, and individuals with a history of suicide attempts
were particularly vulnerable.
Economou, M., Madianos, M.., Peppou, L.E., Patelakis, A., Stefanis, C.N. (2013). "Major
depression in the era of economic crisis: a replication of a cross-sectional study across
Greece.". J Affect Disord 145(3): 308-314.
Background: The study endeavoured to gauge the impact of the current economic crisis
on the mental health of the Greek population. Particularly, it explored changes in the
prevalence rates of major depression between 2008 and 2011, and its link to financial
hardship. Furthermore, the study also identified potential predictors of major depression in
2011. Methods: Two nationwide cross-sectional teleophone surveys were conducted in
2008 and 2011 following the same methodology. A random and representative sample of
2.197 and 2.256 people, respectively, participated in the studies. Major depression was
assessed with the Structural Clinical Interview, whereas financial strain with the Index of
88
Personal Economic Distress (IPED), an original scale with good psychometric properties.
Results: In 2011, one-month prevalence rate of major depression was found to be 8.2%,
as compared to the corresponding rate in 2008, which was 3.3%. Significant increases in
prevalence rates were observed for the majority of the population subgroups. A significant
association was recorded between major depression and economic hardship. Young
people, married persons, individuals with financial distress and people who use medication
displayed increased odds of suffering from major depression in 2011. Limitations:
Participants' responses concerning financial difficulties were not confirmed from collateral
accounts. Moreover, the direction of causality between financial hardship and major
depression is unclear. Conclusions: The impact of the economic crisis on the mental
health of the population is pervasive. Services and clinicians should focus on the primary
prevention of major depression as well as on its timely recognition and treatment.
Economou, M., Peppou, E., Louki, E., Komporozos, A., Mellou, A., Stefanis, C. (2012).
"Depression telephone helpline: Help seeking during the financial crisis." Psychiatrike
23(1): 17-28.
Mental health telephone help-lines usually pay a significant role in mental health services
system. Their importance is substantiated during periods of financial crisis, where the
mental health of population is gravely inflicted. Media reports have documented a large
increase in calls made to mental health telephone help-lines around the world as a corollary
to the global economic crisis. However, a systematic investigation of this observation is still
lacking. In this context, the present study endeavours to fill the gap in the literature, while it
adds strength to the handful of studies which have empirically supported the impact of the
financial crisis on mental health in Greece. Data were extracted from information gleaned
during the calls made to the Depression Telephone Helpline of the Greek University Mental
Health Research Intitute. The information entailed the reason for calling, the sociodemographic and clinical profile of the person with mental health problems, his/her previous
and current contacts with mental health professionals and the treatment he/she might be
receiving. The results showed a steep increase in calls with direct or indirect reference to
the economic crisis during the first half of 2010 and onwards. The callers who referred to
the economic crisis manifested depressive symptomatology of clinical significance to a
greater degree than callers who made no such reference. The latter exhibited increased
levels of distress and agitation as well as drug/alcohol misuse. Concomitantly, a higher
frequence of depressive syptomatology was discerned among the unemployed, whereas
employed people were found to experience anxiety symptoms to a higher degree. The
impact of the financial crisis on the mental health of the Greek population has been
considerable, underscoring in this way the importance of mental help-line as emotional
buffers and as guides for timely and appropriate service use in response to the emerging
mental health problems.
Fountoulakis, K.N., Savopoulos, C., Siamouli, M., Zaggelidou, E., Mageiria, S., Iacovides,
A., Hatzitolios, AI. (2013). "Trends in suicidality amid the economic crisis in Greece." Eur
Arch Psychiatry Clin Neurosci 263(5): 441-444.
For the decade 2000-2010, suicidal rates appear to be both low and stable in Greece and
unrelated to the socioeconomic environment. It is highly possible that the recent crisis
caused a significant increase in dysphoria, stress, depression and maybe suicidal ideation
in the general population, but completed suicides do not seem to have increased so far.
Measures are needed to make sure there will be no increase in completed suicides in the
near future, since historically, periods of socioeconomic instability might be related to
increased suicidality. Community interventions reduce stigma and enhance help-seeking.
However, only those including the creation of social support networks are essential in the
fight against suicidality.
89
Fragkoulis, E. (2013). "Economi crisis and primary health care in Greece: “Disaster” or
“Blessing”?". Clin Med 12(6): 607.
Ifanti, A., Argyriou, A., Kalofonou, F., Kalofonos, H. (2013). "Financial crisis and austerity
measures in Greece: Their impact on health promotion policies and public health care." in
press.
This review study explores the available data relating to the impact of financial crisis and
subsequently applied austerity measures on the health care, social services and health
promotion policies in Greece. It is evident that Greece is affected more than any other
European country by the financial crisis. Unemployment, job insecurity, income reduction,
poverty and increase of mental disorders are among the most serious consequences of
crisis in the socioeconomic life. The health system is particularly affected by the severe
austerity measures. The drastic curtailing of government spending has significantly affected
the structure and functioning of public hospitals that cope with understaffing, deficits, drug
shortage and basic medical supplies. Moreover, health promotion policies are constrained,
inhibiting thus the relevant initiatives toward disease prevention and health promotion
education practices. Overall, the current economic situation in Greece and its impact on
real life and health care is quite concerning. Policy makers should not disregard the
implications that austerity and fiscal policies have on the health sector. Greater attention is
needed in order to ensure that individuals would continue getting public health care and
having access to preventive and social support services. To face the economic hardship,
policy makers are expected to implement human-centered approaches, safeguarding the
human dignity and the moral values.
Karanikolos, M., Mladovsky, P., Cylus, J., Basu, S., Stuckler, D., Mackenbach, J. (2013).
"Financial crisis, austerity, and health in Europe." The Lancet 381(9874): 1323-1331.
The financial crisis in Europe has posed major threats and opportunities to health. We trace
the origins of the economic crisis in Europe and the responses of governments, examine
the effect on health systems, and review the effects of previous economic downturns on
health to predict the likely consequences for the present. We then compare our predictions
with available evidence for the effects of the crisis on health. Whereas immediate rises in
suicides and falls in road traffic deaths were anticipated, other consequences, such as HIV
outbreaks, were not, and are better understood as products of state retrenchment. Greece,
Spain, and Portugal adopted strict fiscal austerity; their economies continue to recede and
strain on their health-care systems is growing. Suicides and outbreaks of infectious
diseases are becoming more common in these countries, and budget cuts have restricted
access to health care. By contrast, Iceland rejected austerity through a popular vote, and
the financial crisis seems to have had few or no discernible effects on health. Although
there are many potentially confounding differences between countries, our analysis
suggests that, although recessions pose risks to health, the interaction of fiscal austerity
with economic shocks and weak social protection is what ultimately seems to escalate
health and social crises in Europe. Policy decisions about how to respond to economic
crises have pronounced and unintended effects on public health, yet public health voices
have remained largely silent during the economic crisis.
Kondilis, E., Giannakopoulos, S., Gavana, M., Ierodiakonou, I., Waitzkin, H., Benos, A.
(2013). "Economic Crisis, Restrictive Policies and the Population's Health and Health
Care: The Greek Case." American Journal of Public Health 103(6): 973-980.
90
The global economic crisis has affected the Greek economy with unprecedented severity,
making Greece an important test of the relationship between socioeconomic determinants
and a population's well-being. Suicide and homicide mortality rates among men increased
by 22.7% and 27.6% respectively, between 2007 and 2009, and mental disorders,
substance abuse, and infectious disease morbidity showed deteriorating trends during 2010
and 2011. Utilization of public inpatient and primary care services rose by 6.2% and
21.9%, respectively, between 2010 and 2011, while the Ministry of Health's total
expenditures fell by 23.7% between 2009 and 2011. In a time of economic turmoil, rising
health care needs and increasing demand for public services collide with austerity and
privatization policies, exposing Greece's population health to further risks.
Liaropoulos, L. (2012). "Greek economic crisis: Not a tragedy for health". BMJ 345: 7988.
Madianos, MG. (2013). "Economic crisis, mental health and psychiatric care: What
happened to the “Psychiatric Reform” in Greece". Psychiatrike 24 (1): 13-16.
Malliori, M., Golna, C., Souliotis, K., Hatzakis, A. (2013). "Financial crisis, austerity, and
health in Europe." Author’s Reply, The Lancet 382(9890): 392.
Marina Karanikolos and colleagues1 state that the increasing number of HIV cases in
injecting drug users (IDUs) in Greece could be largely attributed to the low provision of
preventive services and the disruption of needle exchange programmes since 2008.
Although the statement would hold true for the pre-2011 period, the coverage of HIV
preventive initiatives in IDUs has been increasing ever since, as a response to the outbreak
and in the face of the fiscal crisis. Between October, 2011, and December, 2012, the
Greek Organisation Against Drugs (OKANA) increased the number of centres providing
opioid substitution treatment by 132%, opening an additional 33 centres. As a result, the
number of patients on opioid substitution treatment increased by 45%. This decreased the
waiting list to get on treatment by 49% and reduced waiting times by 52% in Athens (from
90 months to 44 months) and by 99% in Salonica (from 48 months to 2 weeks). Meanwhile,
OKANA in cooperation with non-governmental organisations scaled up needle and syringe
programmes by 180% to increase the meagre coverage of seven syringes per person per
annum in 2010, to 45 in 2012. This scaling up of services was achieved with half the budget
(8060 patients on opioid substitution treatment in 2012 with an average annual cost of
€3200 per patient vs 4771 patients in 2009 with an average annual cost of €10 600 per
patient). Karanikolos and colleagues' statements on low coverage of HIV preventive
measures in IDUs in Greece hold true only until 2011, when the actual outbreak occurred.
Since then, OKANA's rapid response has ensured that coverage increases sustainably,
despite severe budget cuts. We declare that we have no conflicts of interest.
Michas, G., Varytimiadi, A., Micha, R. (2013). "The Greek financial crisis and homicide
rates: another reason to worry." Journal of Epidemiology and Community Health in
press.
Paraskevis, D., Nikolopoulos, G., Fotiou, A., Tsiara, C., Paraskeva, D., Sypsa, V.,
Lazanas, M, Gargalianos, P., et. Al. (2013). "Economic recession and emergence of an
HIV-1 outbreak among drug injectors in Athens Metropolitan Area: A longitudinal study".
PLos One. 8(11).
91
Background: During 2011, a dramatic increase (1600%) of reported HIV-1 infections
among injecting drug users (IDUs) was noted in Athens, Greece. We herein assess the
potential causal pathways associated with this outbreak. Methods: Our study employed
high resolution HIV-1 phylogenetic analyses. We examined also longitudinal data of
ecological variables such as the annual growth of gross domestic product (GDP) of Greece
in association with HIV-1 and HCV sentinel prevalence in IDUs, unemployment and
homelessness rates and HIV transmission networks in Athens IDUs before and during
economic recession (2008-2012). Results: IDU isolates sampled in 2011 and 2012
suggested transmission networks in 94.6% and 92.7% of the cases in striking contrast with
the sporadic networking (5%) during 1998-2009. The geographic origin of most HIV-1
isolates was constistent with the recently documented migratory waves in Greece. The
decline in GDP was inversely correlated with annual prevalence rates of HIV and HCV and
with unemployment and homelessness rates in IDUs (all p<0.001). The slope of anti-HCV
prevalence in the sentinel populations of IDUs and in “new” drug injectors was found 120
and 1.9-fold (p=0.007, p=0.08 respectively), higher in 2008-2012 (economic recession)
compared with 2002-2006. The median (25th, 75th) size of transmission networks were 34
(12, 58) and 2 (2,2) (p=0.057) in 2008-2012 and 1998-2007, respectively. The coverage of
harm reduction services was low throughout the study period. Conclusions: Scalling-up
harm reduction services and addressing social and structural factors related to the current
economic crisis should be urgently considered in environments where HIV-1 outbreaks may
occur.
Vandoros, S., Hessel, P., Leone, T., Avendano, M. (2013). "Have health trends worsened
in Greece as a result of the financial crisis? A quasi-experimental approach." European
Journal of Public Health 23(5): 727-731.
Background: Health in Greece deteriorated after the recent financial crisis, but whether
this decline was caused by the recent financial crisis has not been established. This article
uses a quasi-experimental approach to examine the impact of the recent financial crisis on
health in Greece. Methods: Data came from the European Union Statistics on Income and
Living Conditions survey for the years 2006-09. We applied a difference-in-differences
approach that compares health trends before and after the financial crisis in Greece with
trends in a control population (Poland) that did not experience a recession and had health
trends comparable with Greece before the crisis. We used logistic regression to model the
impact of the financial crisis on poor self-rated health, controlling for demographic
confounders. Results: Results provide strong evidence of a statistically significant
negative effect of the financial crisis on health trends. Relative to the control population,
Greece experienced a significantly larger increase in the odds of reporting poor health after
the crisis (odds ratio, 1.16; 95% confidence interval, 1.04-1.29). There was no difference in
health trends between Poland and Greece before the financial crisis, supporting a causal
interpretation of health declines in Greece as a result of the financial crisis. Conclusion:
Results provide evidence that trends in self-rated health in Greece worsened as a result of
the recent financial crisis. Findings stress the need for urgent health policy responses to the
recent economic collapse in Greece as the full impact of austerity measures unfolds in the
coming years.
92
Τίτλοι ελληνικών βιβλίων που έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια, για την
οικονοµική κρίση στην Ελλάδα:
Βεργόπουλος Κώστας
Η Ανάρµοστη Σχέση: Ελλάδα –
Ευρώπη
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Γιαννάρας Χρήστος
Η Καταστροφή ως Ευκαιρία
Εκδόσεις ΙΑΝΟΣ
Ιωαννίδης Παύλος
Υπάρχει χαρά µέσα στην κρίση?
Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
Κατσούλης Ηλίας
Η Επιστροφή της Πολιτικής
Εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ
Λυγερός Σταύρος
Από την Κλεπτοκρατία στην
Χρεοκοπία
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Μαραβέγιας Ναπολέων
Εκατό Κοµµάτια της Κρίσης
Παπακωνσταντίνου Πέτρος
Η Κρίση, η Αριστερά, Η Εξουσία
Εκδόσεις
ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ
Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗΣ
Παπασαραντόπουλος Πέτρος
Μύθοι και στερεότυπα της Ελληνικής Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
κρίσης
Πρετεντέρης Γιάννης
Ο Ψυχρός Εµφύλιος. Τα πρόσωπα Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
και γεγονότα που διέλυσαν µια χώρα
Ρουµελιώτης Παναγιώτης
Το άγνωστο παρασκήνιο της
προσφυγής στο ∆ΝΤ
Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗΣ
Σεβαστάκης Νικόλαος,
Σταυρακάκης Γιάννης
Λαϊκισµός, Αντιλαϊκισµός και Κρίση
Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ
Σηµίτης Κώστας
Ο Εκτροχιασµός
Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Σιδέρης Νίκος
Μιλώ για την κρίση µε το παιδί
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ
Από την Ένταξη στην Κρίση
ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ
Το Αποτύπωµα µιας Κρίσης
Εκδόσεις
ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Τσίµας Παύλος
Το ηµερολόγιο της κρίσης
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Τσουκαλάς Κωνσταντίνος
Ελλάδα της Λήθης και της Αλήθειας
Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ
93
Περιεχόµενα
Πρόλογος Βιβλιογραφίας
Σελ. 3
Εισαγωγή Βιβλιογραφίας
Σελ. 4
Ενότητες
Σελ. 5
Θεµατικές
Σελ. 6
Παγκόσµια Ηµέρα κατά των Ναρκωτικών
Σελ. 9
ΑΛΚΟΟΛ χωρίς περιλήψεις
Σελ. 13
ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ χωρίς περιλήψεις
Σελ. 15
Επιδηµιολογία
Σελ. 16
Εργαλεία – ∆ιαγνωστικά κριτήρια
Σελ. 17
Θεραπεία
Σελ. 18
Θεωρία
Σελ. 20
Μελέτες – Παράγοντες χρήσης
Σελ. 21
Μολυσµατικές και άλλες ασθένειες
Σελ. 23
Ποινική ∆ικαιοσύνη
Σελ. 25
Πρόληψη
Σελ. 26
Στρατηγική – Πολιτική και Νοµοθεσία
Σελ. 27
Συννοσηρότητα
Σελ. 28
Φαρµοκοφυσιολογία – Βιολογία
Σελ. 29
Ψυχοκοινωνικές Προεκτάσεις
Σελ. 30
ΑΛΚΟΟΛ µε περιλήψεις
Σελ. 32
ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ µε περιλήψεις
Σελ. 36
Επιδηµιολογία
Σελ. 37
Εργαλεία – ∆ιαγνωστικά κριτήρια
Σελ. 40
Θεραπεία
Σελ. 41
Θεωρία
Σελ. 46
Μελέτες – Παράγοντες χρήσης
Σελ. 49
Μολυσµατικές και άλλες ασθένειες
Σελ. 55
94
Ποινική ∆ικαιοσύνη
Σελ. 60
Πρόληψη
Σελ. 62
Στρατηγική – Πολιτική και Νοµοθεσία
Σελ. 66
Συννοσηρότητα
Σελ. 67
Φαρµοκοφυσιολογία – Βιολογία
Σελ. 69
Ψυχοκοινωνικές Προεκτάσεις
Σελ. 72
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Σελ. 77
ΕΙ∆ΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Σελ. 86
ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΙΤΛΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΜΕ
Σελ. 92
ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
95

Tεύχος 88, Αύγουστος 2014

Ο μεγαλύτερος ιδιωτικός Τραπεζικός όμιλος

Αγ - γενικο λυκειο βελου

Οδηγό - Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα

Μονάδες Υποκατάστασης και λοιπών δομών

Επιτροπή Υγείας

Λίγα λόγια για το φορέα υλοποίησης του έργου (pdf)

Προϋποθέσεις εγγραφών - μετεγγραφών

Ημερίδα - Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΆΝΩ

Τεύχος 6 - 06.2011 - Σύλλογος Προσωπικού Alpha Bank

Κατεβάστε το αρχείο του άρθρου - Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας