ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΔΑΦΝΗ Κύθνος ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ: Γιλαντζή Ιουλία ΑΘΗΝΑ 2007 Κύθνος ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΔΑΦΝΗ Κύθνος Ερευνητικό έργο: Αειφόρος ανάπτυξη στη νήσο Κύθνο Περίοδος εκτέλεσης: 2006 Ερευνητές: Γιλαντζή Ιουλία Επικοινωνία: Τηλέφωνο: 6972506690 E-mail: [email protected] Εικόνα εξωφύλλου: Γκραβούρα της Νήσου Κύθνου (Δήμος Κύθνου, 2007) Το τεύχος του ερευνητικού έργου είναι διαθέσιμο από τη διεύθυνση: www.itia.ntua.gr/dafni 1η έκδοση Αθήνα, 10/08/2007 2 Κύθνος ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Κατάλογος εικόνων 6 Κατάλογος πινάκων 7 Εξέλιξη του έργου 8 Περίληψη 10 Summary 11 Εισαγωγή 12 1 Υπάρχουσα κατάσταση – τάσεις 14 1.1 Γενικά στοιχεία για το νησί..........................................................................................14 1.1.1 Γενικά 14 1.1.2 Ιστορία ...................................................................................................................16 1.1.3 Γεωμορφολογία......................................................................................................18 1.1.4 Κλίμα .....................................................................................................................22 1.1.5 Βλάστηση...............................................................................................................23 2 1.2 Γενικά οικονομικά στοιχεία.....................................................................................26 1.2.2 Δραστηριότητες .....................................................................................................26 1.2.3 Παραγωγικοί Τομείς ..............................................................................................26 1.3 Γενικά κοινωνικά στοιχεία ......................................................................................30 1.3.2 Οικιστική ανάπτυξη ...............................................................................................31 1.3.3 Υποδομές ...............................................................................................................38 1.3.4 Δημογραφικά στοιχεία ...........................................................................................40 1.3.5 Ιδιοκτησιακό καθεστώς .........................................................................................43 1.3.6 Απασχόληση ..........................................................................................................44 Βασικές παράμετροι 45 2.1 Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης.......................................................................45 2.1.2 Διαθεσιμότητα κατάλληλων χαρτών .....................................................................45 2.1.3 Ενημέρωση χαρτών................................................................................................45 2.1.4 Κατάσταση περιβάλλοντος ....................................................................................45 2.1.5 Κατάσταση ορεινών περιοχών...............................................................................49 2.2 Ενέργεια.....................................................................................................................51 2.2.2 Παραγωγή ενέργειας..............................................................................................51 3 Κύθνος 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.2.8 Μονάδες, τεχνολογία παραγωγής, δίκτυα..............................................................51 Ρύπανση .................................................................................................................52 Κατανάλωση ..........................................................................................................54 Διαχείριση της ζήτησης, εξοικονόμηση.................................................................54 Σχέδια νέων μονάδων ............................................................................................54 Ανάπτυξη ΑΠΕ ......................................................................................................55 2.3 Στερεά απόβλητα-απορρίμματα..............................................................................58 2.3.2 Χώροι μη ελεγχόμενης απόρριψης ........................................................................58 2.3.3 Απορρίμματα από χερσαίες ή θαλάσσιες πηγές που καταλήγουν σε ακτές.............................................................................................................58 2.3.4 Διαχείριση στερεών αποβλήτων από ΟΤΑ ............................................................58 2.3.5 Χώροι ελεγχόμενης απόρριψης ή ΧΥΤΑ ..............................................................59 2.3.6 Ανακύκλωση υλικών .............................................................................................59 2.4 Νερά...........................................................................................................................60 2.4.2 Διαχείριση υδατικών πόρων ..................................................................................60 2.4.3 Εισαγωγή - παραγωγή - κατανάλωση νερού, άρδευση, ύδρευση, τουριστικές ανάγκες, κατάσταση δικτύων, ποιότητα νερού στην κατανάλωση .............................................................................................61 2.4.4 Εξοικονόμηση νερού .............................................................................................62 2.4.5 Διαχείριση λυμάτων...............................................................................................62 2.5 Μεταφορές – κινητικότητα .....................................................................................63 2.5.1 Δημόσια μεταφορικά μέσα σε χερσαίες μεταφορές ..............................................63 2.5.2 Κυκλοφοριακά προβλήματα, ατυχήματα, θόρυβος, στάθμευση ...........................63 2.5.3 Υποδομές για εναλλακτικά μέσα, ζώνες ήπιας κυκλοφορίας ................................64 2.5.4 Θαλάσσιες μεταφορές, αεροπορικές μεταφορές, διεθνείς μεταφορές .........................................................................................................64 2.6 Τουρισμός..................................................................................................................65 2.6.1 Καταγραφή - παρακολούθηση τουριστικών υποδομών.........................................65 2.6.2 Διακίνηση τουριστών, χαρακτηριστικά τους, χωρική κατανομή, χρονική κατανομή.............................................................................................65 2.6.3 Εναλλακτικός τουρισμός .......................................................................................65 2.6.4 Διαχείριση τουριστικού προϊόντος ........................................................................70 2.6.5 Χρήση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης................................................70 2.6.6 Οχλήσεις ................................................................................................................70 2.7 Πρωτογενής παραγωγή ............................................................................................71 2.7.1 Καταγραφή γεωργικών, αλιευτικών, κτηνοτροφικών, δασικών, μεταποιητικών εκμεταλλεύσεων και μονάδων .................................................71 2.7.2 Ισοζύγιο τοπικών / εισαγόμενων προϊόντων..........................................................76 2.7.3 Διατήρηση παραδοσιακών καλλιεργειών και στοιχείων τοπικών ποικιλιών, αναβαθμών, φυτοφρακτών..............................................................77 2.7.4 Ύπαρξη μορφών παραγωγής και μεταποίησης που πιστοποιούνται ως βιολογικές ....................................................................................................77 2.7.5 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας ............................77 2.8 Φυσικό περιβάλλον...................................................................................................79 2.8.1 Καταγραφές/εκτιμήσεις: τοπίων ιδιαίτερης αξίας, γενικού τοπίου, 4 Κύθνος 2.8.2 2.8.3 2.9 μνημείων, παραδοσιακών οικισμών, παλιών εγκαταλελειμμένων οικισμών, βιοτόπων NATURA και άλλων ......................79 Αξιολόγηση αρνητικών επιδράσεων, δυνατότητες ελέγχου: βοσκής στη βλάστηση και στο έδαφος, οδών, αποστραγγίσεων, θήρας.................................................................................................................84 Κατασκευή /συντήρηση αναβαθμίδων ..................................................................85 Κοινωνία – πολιτισμός .............................................................................................86 2.9.1 Κέντρα παροχής υπηρεσιών υγείας .......................................................................86 2.9.2 Υποδομές και υπηρεσίες παροχής βοήθειας σε ειδικές ομάδες πληθυσμού ........................................................................................................86 2.9.3 Δομές εξυπηρέτησης πολιτών και στήριξης απασχόλησης ...................................86 2.9.4 Διαδικασίες ένταξης μεταναστών ..........................................................................87 2.9.5 Εκπαιδευτικές υποδομές ........................................................................................87 2.9.6 Παραδοσιακές πολιτιστικές δραστηριότητες.........................................................87 3 Ανάδειξη συμβόλου 90 4 Απόψεις Φορέων για την αειφορική ανάπτυξη 91 4.1 Τοπική αυτοδιοίκηση και σχετικές υπηρεσίες.......................................................91 4.2 Επαγγελματικοί σύλλογοι και σωματεία................................................................94 4.3 Περιβαλλοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις/σύλλογοι .....................................96 5 Σχεδιασμός για την υλοποίηση δράσεων αειφορίας 99 6 Βιβλιογραφία 102 7 Παράρτημα 104 5 Κύθνος Κατάλογος εικόνων Εικόνα 1: Το νησί της Κύθνου.................................................................................................... 15 Εικόνα 2: Τμήμα σαρκοφάγου της ελληνιστικής περιόδου, μέρος της υπαίθριας συλλογής του Καθολικού στη Χώρα................................................................................................... 18 Εικόνα 3: Χάρτης της Κύθνου .................................................................................................... 31 Εικόνα 4: Άποψη της Χώρας ...................................................................................................... 32 Εικόνα 5: Άποψη από το εσωτερικό του οικισμού της Χώρας................................................... 33 Εικόνα 6: Άποψη του οικισμού της Δρυοπίδας .......................................................................... 34 Εικόνα 7: Η πινακίδα μπροστά από το λαογραφικό μουσείο της Δρυοπίδας ............................. 34 Εικόνα 8: Οι παλιοί ανεμόμυλοι κοντά στον οικισμό Δρυοπίδα ................................................ 35 Εικόνα 9: Το λιμάνι του Μέριχα................................................................................................. 36 Εικόνα 10: Άποψη του οικισμού του Μέριχα ............................................................................. 37 Εικόνα 11: Η είσοδος της εκκλησίας της Παναγιάς της Κανάλας και το πευκοδάσος δίπλα σε αυτήν .................................................................................................................... 38 Εικόνα 12: Πληθυσμιακά στοιχεία Δήμου Κύθνου .................................................................... 42 Εικόνα 13: Φράκτες από ξερολιθιές ........................................................................................... 43 Εικόνα 14: Αναβαθμίδες στις περιοχές με έντονη κλίση............................................................ 44 Εικόνα 15: Το λιμάνι και η Μαρίνα του Μέριχα ........................................................................ 47 Εικόνα 16: Μαρίνα Λουτρών...................................................................................................... 48 Εικόνα 17: Αλιευτικό Καταφύγιο Λουτρών ............................................................................... 49 Εικόνα 18: Χάρτης της Κύθνου .................................................................................................. 50 Εικόνα 19: Μία εκ των τεσσάρων γεννητριών του πετρελαϊκού σταθμού της ΔΕΗ.................. 51 Εικόνα 20: Οι δεξαμενές ανεφοδιασμού του πετρελαϊκού σταθμού της ΔΕΗ ........................... 52 Εικόνα 21: Τρεις από τις πέντε ανεμογεννήτριες που έχει σταματήσει η λειτουργία τους εδώ και πέντε χρόνια........................................................................................................... 53 Εικόνα 22: Το φωτοβολταϊκό σύστημα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ......................... 53 Εικόνα 23: Το φωτοβολταϊκό σύστημα σήμερα ......................................................................... 54 Εικόνα 24: Λειτουργία υβριδικού συστήματος με προτεραιότητα στις ΑΠΕ ............................ 55 Εικόνα 25: Η τελευταία ανεμογεννήτρια που τοποθετήθηκε στο νησί και η λειτουργία της σταμάτησε το Δεκέμβρη του 2006...................................................................................... 56 Εικόνα 26: Πινακίδα Φωτοβολταϊκού – Υβριδικού συστήματος οικισμού Γαϊδουρόμαντρας ................................................................................................................ 57 Εικόνα 27: Μία από τις ιαματικές πηγές στα Λουτρά Κύθνου................................................... 66 Εικόνα 28: Το ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ και οι εγκαταστάσεις των ιαματικών λουτρών στα Λουτρά Κύθνου................................................................................................................... 67 Εικόνα 29: Βιότοποι NATURA .................................................................................................. 82 Εικόνα 30 : Βιότοποι CORINE................................................................................................... 83 Εικόνα 31: Προτεινόμενο Σύμβολο ΔΑΦΝΗ για το νησί της Κύθνου....................................... 90 6 Κύθνος Κατάλογος πινάκων Πίνακας 1: Πληθυσμιακή μεταβολή 1991-2001......................................................................... 40 Πίνακας 2: Κατανομή του πραγματικού Πληθυσμού του Δήμου Κύθνου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και του 1991 αντίστοιχα, στα τα δύο δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου ........................................................................................................................... 41 Πίνακας 3 Πληθυσμιακά Στοιχεία Δήμου Κύθνου..................................................................... 42 Πίνακας 4: Μέσες μηνιαίες και μέγιστες μηνιαίες τιμές βροχοπτώσεων σε mm για την Κύθνο .................................................................................................................................. 60 Πίνακας 5: Στοιχεία κατανάλωσης νερού Δήμου Κύθνου για το έτος 2006 .............................. 61 Πίνακας 6: Αροτραίες Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006................................. 72 Πίνακας 7: Άμπελοι – Σταφιδάμπελοι Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 .............................. 73 Πίνακας 8: Σύνολα εκτάσεων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 ........................................... 73 Πίνακας 9: Παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006........... 74 Πίνακας 10: Αριθμός ζώων που σφάγηκαν και παραγωγή κρέατος από αυτά Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006............................................................................................ 75 Πίνακας 11: Μηχανοκίνητα επαγγελματικά σκάφη θαλάσσιας αλιείας Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006............................................................................................ 76 Πίνακας 7.1: Γη λαχανόκηπων– Φυτώρια – Σπόρεια – Εμπορικοί Ανθόκηποι (Κηπευτική γη) Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 ........................................................................... 105 Πίνακας 7.2: Αροτραίες Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006............................ 106 Πίνακας 7.3: Δενδρώδεις Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 .......................... 107 Πίνακας 7.4: Παραγωγή άλλων κτηνοτροφικών προϊόντων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006................................................................................................................................... 109 7 Κύθνος Εξέλιξη του έργου Στην παρούσα φάση (10/08/2007) έχει ολοκληρωθεί η καταγραφή και μια πρώτη ανάλυση και αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης και των προοπτικών της νήσου Κύθνου, κατόπιν επιτόπιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Μαΐου 2007. Έχουν καταγραφεί οι δράσεις που προτείνει ο Δήμος της Κύθνου στα πλαίσια της συμμετοχής της στο δίκτυο αειφόρων νήσων ΔΑΦΝΗ. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι δράσεις επιλέχθηκαν και με βάση το κριτήριο της δυνατότητας ολοκλήρωσής τους μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Αναμένεται η τελική κατάστρωση του χρονοδιαγράμματος και του ορισμού του τρόπου παρακολούθησης της εξέλιξης ανά δράση. Πιο συγκεκριμένα στις 26 – 31 Μαΐου πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο νησί της Κύθνου στα πλαίσια του προγράμματος ΔΑΦΝΗ. Η συλλογή των στοιχείων για την καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης έγινε με τη βοήθεια του Δημάρχου του νησιού κ. Ζαμπέτα Αντώνη και του δημοτικού συμβούλου κ. Φίλιππα Πατέστου. Πολύ σημαντική κρίνεται η συμβολή των συζητήσεων που διεξήχθησαν μαζί τους για την αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης και την καταγραφή των προβλημάτων, των δυνατοτήτων και των μελλοντικών δράσεων του νησιού. Η επαφή επιπλέον με ντόπιους κατοίκους και η ανταλλαγή απόψεων, συνετέλεσε σημαντικά στο να μπορέσει να διαμορφωθεί μια πιο αποκρυσταλλωμένη άποψη για τον τρόπο ζωής τους, την καθημερινότητά τους, τις ανάγκες, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθώς και το όραμα τους για το νησί και τη ζωή πάνω σ’ αυτό. Οι άνθρωποι που βοήθησαν με τις πληροφορίες και το χρόνο που διέθεσαν κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της έρευνας είναι οι εξής: κ. Βενετούλιας Γιώργος (Πρόεδρος Πολιτιστικής Παρέμβασης Νέων Κύθνου και Συγγραφέας 8 βιβλίων λαογραφικού χαρακτήρα για την Κύθνο), κα Γαρδίκα Ευαγγελία (Μηχανικός του Δήμου Κύθνου), κ. Γκρίελας Σταμάτης (Πρόεδρος Επαγγελματιών Χώρας Κύθνου και Γραμματέας 8 Κύθνος Πολιτιστικού Συλλόγου Χώρας Κύθνου), κ. Γκρίελας Αντώνης (Υπάλληλος ΔΕΗ στην Κύθνο), κα Γκρίελα Κοτούλια Πόπη (Υπάλληλος Αγροτoμελισσοκομικού Συνεταιρισμού Χώρας Κύθνου), κ. Γονίδης Γιώργος (Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Μέριχα Κύθνου), κα Γρεβενίτη Ραλλού (Ελεύθερος Επαγγελαμτίας), κ Κλάρας Ιάκωβος (Πρόεδρος Συλλόγου Τουριστικών Καταλυμάτων Κύθνου), κ. Κοζαδίνος Νίκος (Πρόεδρος Αλιευτικού Συλλόγου Λουτρών Κύθνου), κ. Λαρεντζάκης Αντώνιος (Πρόεδρος Συλλόγου Επαγγελματιών Μέριχα Κύθνου), κ. Λαρεντζάκης Αντώνης (Πρόεδρος του Αλιευτικού Συλλόγου Μέριχα Κύθνου), Νικόλαος (Αντιδήμαρχος Κύθνου), κ. Γονιδάκης Αιμίλιος κ. Μπουρίτης (Προϊστάμενος ΔΕΗ στην Κύθνο) κ. Φιλιππαίος Γιάννης (Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Δριοπίδας Κύθνου). Για την ολοκλήρωση της σύνταξης της έκθεσης ακολούθησε επεξεργασία των δεδομένων που συλλέχθηκαν, σε συνδυασμό και με πηγές από το διαδίκτυο. 9 Κύθνος Περίληψη Η έκθεση αυτή είναι μια προσπάθεια καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης του νησιού της Κύθνου, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις βασικές παραμέτρους της φυσικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας της περιοχής, τις ιδιαιτερότητες, τα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες του νησιού. Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται και οι απόψεις τόσο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και όσο και των κατοίκων του νησιού (Συλλογικά ή και μεμονωμένα) προκειμένου να είναι πιο πλήρης η απόδοση και αποτίμηση της πραγματικότητας. Στόχος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των ντόπιων της Κύθνου είναι το να διασφαλιστούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να επιτευχθεί ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής για τους κατοίκους του νησιού και να διασφαλίζεται συνεχώς. Μέσο για τον παραπάνω στόχο μπορεί να αποτελέσει η περαιτέρω οικονομική ώθηση με την ενίσχυση της τουριστικής ανάπτυξης κυρίως αλλά και των άλλων δραστηριοτήτων που συναντώνται ήδη στο νησί (1ο γενής και 2ο γενής τομές), η διαφύλαξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα του νησιού και η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Όλα τα παραπάνω, συνδυασμένα με τον απώτερο στόχο της επίτευξης της αειφόρου ανάπτυξης, χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση των δεδομένων με στόχο τον εντοπισμό των βασικών προβλημάτων του νησιού που επιδέχονται επίλυση αλλά και των δυνατοτήτων που προσφέρονται για δράσεις παρέμβασης και ανάδειξης του νησιού. 10 Κύθνος Summary This essay is an attempt to record the existing situation on Kithnos Island, by taking into account all the basic parameters of the area’s natural, social and economical reality, the physiognomy, problems but also potentials of the island. In this essay the opinion of the local authority and the local residents (individually and collectively) are also presented, in order to achieve a more complete description and evaluation of the reality. The intention of the local authority and local residents is to ensure the proper circumstances for achieving higher level of quality of life right along. Major dint for the intention above can be the economical boost based on the amplification of tourist development but also other actions with orientation on primary and incidental sector, that are already developed on the island. Moreover the above intention can be achieved with the maintenance of the special complexion of the island and the preservation of natural environment. All the above, conjoint, with the obviate target of achievement of sustainable development, were used for the evaluation of the data aiming at the detection of basic problems of island that is susceptible of resolution but also for the possibilities that are offered for action of intervention and competition of island 11 Κύθνος Εισαγωγή Η Kύθvoς ή Θερμιά, βρίσκεται ανάμεσα στη Τζιά και τη Σέριφο και εχει έκταση 99τετρ. χιλιόμετρα και 1.500 περίπου μόνιμους κατοίκους. Τις τελευταίες δεκαετίες μπορεί και φιλοξενεί επισκέπτες από όλα τα μέρη της Ελλάδος και του εξωτερικού και παρόλα αυτά έχει διατηρήσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του και τη σπάνια άγρια ομορφιά που μπορεί να προσφέρει ένα τέτοιο μέρος. Η τουριστική ανάπτυξη του νησιού γίνεται με αργούς ρυθμούς, παρόλο που είναι το κοντινότερο σε απόσταση από τα νησιά των Κυκλάδων, αφήνοντας έτσι στους ανθρώπους του το περιθώριο για έγκαιρο και εύστοχο σχεδιασμό των επόμενων αναπτυξιακών βημάτων, λαμβάνοντας υπόψη και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες και όχι το εύκολο και άμεσο κέρδος. Οι κάτοικοί του ποτέ δεν το εγκατέλειψαν πλήρως. Αναζητώντας μια καλύτερη τύχη αλλού, πάντα επέστρεφαν στον νησί τους θερινούς μήνες. Πλέον επιστρέφουν οι νέες γενιές, οι οποίες με την πολύτιμη βοήθεια και εμπειρία των μεγαλυτέρων, προσφέρουν στον τόπο, ξέροντας πια ότι αυτό το μέρος είναι ανεκτίμητης αξίας και μοναδικής ομορφιάς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Κύθνιοι αγαπούν τον τόπο τους και η προσπάθεια διαφύλαξης της πολιτισμικής τους κληρονομιάς είναι πραγματικά αξιόλογη και αξιοσημείωτη ιδιαίτερα από ανθρώπους νέους, γεμάτους ενέργεια και πάθος για τη ζωή. Πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων όχι μόνο κατά τους θερινούς μήνες αλλά και κατά τη «δύσκολη» περίοδο του χειμώνα, συνθέτουν ένα ιδιαίτερα αξιόλογο πολιτισμικό σκηνικό. Τέλος άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι η Κύθνος (λόγω κλιματικών χαρκτηριστικών) αποτέλεσε πρωτοπόρο παράδειγμα στην προσπάθεια ανάπτυξης και αξιοποίησης συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον Ελλαδικό χώρο (Ηλιακό 12 Κύθνος και Αιολικό Πάρκο από το 1982). Λυπηρό είναι το γεγονός ότι πλέον έχει εγκαταλειφθεί κάθε τέτοια προσπάθεια παραγωγής ενέργειας στο νησί. 13 Κύθνος 1 Υπάρχουσα κατάσταση – τάσεις 1.1 Γενικά στοιχεία για το νησί 1.1.1 Γενικά Η Kύθvoς ή Θερμιά, βρίσκεται ανάμεσα στη Τζιά και τη Σέριφο, απέχει από τον Πειραιά 52 ναυτικά μίλια, μια απόσταση που τα κανονικά πλοία την διασχίζουν σε 3 ώρες περίπου, ενώ από το λιμάνι του Λαυρίου μόνο 2 ώρες. Έχει έκταση 99τετρ. χιλιόμετρα και 1.500 περίπου μόνιμους κατοίκους. Το νησί ανήκει στο δυτικό τμήμα του νησιωτικού συμπλέγματος των Κυκλάδων και από διοικητικής άποψης υπάγεται στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, στο Νομό Κυκλάδων και ολόκληρο το νησί αποτελεί τον ομώνυμο Δήμο Κύθνου, ο οποίος περιλαμβάνει τα Δημοτικά Διαμερίσματα Κύθνου και Δρυοπίδας. Πιθανόν να πήρε το όνομά της από τον ιδρυτή της Κύθνο, αν και η ιστορική του ύπαρξη είναι πολύ αμφίβολη. Η λέξη (δρυοπική ή φοινικική) ενδέχεται ακόμη να στηρίζεται στη ρίζα "κυθ" η οποία προέρχεται από το ρήμα "κεύθω" που σημαίνει κρύπτω (κεύθμων: σκοτεινός, βαθύς τόπος που εξαφανίζεται κάποιος). Αυτή η ερμηνεία της ονομασίας παραπέμπει σε κάποια φυσική ιδιότητα του νησιού κατά την πρώιμη αρχαιότητα (σκιερά δάση, βαθειές κοιλάδες ή σπήλαια ή και μεταλλεία). (http://www.kythnos.gr/site/history.html) Το άλλο όνομα της Κύθνου, Θερμιά, οφείλεται στα ονομαστά ιαματικά λουτρά του, που βρίσκονται στην περιοχή των Λουτρών, τα οποία ήταν κάποτε ο σημαντικότερος μαγνήτης για τους επισκέπτες της Κύθνου, τον 19ο και τον 20ό αιώνα, οι οποίες όμως έχουν παρακμάσει τα τελευταία χρόνια. Το τοπίο της Κύθνου είναι Κυκλαδικό, δηλαδή ξερό και άνυδρο. Παντού κυριαρχούν οι ξερολιθιές που χρησιμεύουν σαν διαχωριστικά για τις ιδιοκτησίες της γης, στάνες 14 Κύθνος φτιαγμένες επίσης από ξερολιθιές για να προστατεύονται τα ζωντανά και μύλοι, άλλοι σε καλή κατάσταση και άλλοι απομεινάρια μιας μακρινής εποχής. Επίσης, το Θερμιώτικο τοπίο κυριαρχείται από τις εκατοντάδες κατάλευκες εκκλησίες που είναι χτισμένες σε κάθε γωνιά του. Το βόρειο μέρος του νησιού είναι το πιο πυκνοκατοικημένο και εδώ βρίσκονται τα χωριά Μέριχας, το λιμάνι του νησιού, η Χώρα, η πρωτεύουσα, τα Λουτρά και η Δρυόπιδα.(http://clubs.pathfinder.gr) Στην Κύθνο οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, την κτηνοτροφία και τα τελευταία χρόνια με τον τουρισμό. Σε αντίθεση με άλλα νησιά των Κυκλάδων, η Κύθνος διατηρεί την αγροτική της οικονομία, με την εκτροφή βοοειδών και αμνοεριφίων, καθώς και την παραγωγή μελιού. Εικόνα 1: Το νησί της Κύθνου (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) 15 Κύθνος Κάθε καλοκαίρι, από 1 έως 10 Αυγούστου ο Δήμος Κύθνου διοργανώνει τις πολιτιστικές εκδηλώσεις «Κύθνεια». 1.1.2 Ιστορία Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά και τα ανθρωπολογικά ευρήματα το νησί κατοικήθηκε ήδη από την 8η χιλιετία π.Χ. Πρόσφατες ανασκαφές στη θέση Μαρουλάς, κοντά στα σημερινά Λουτρά, βρήκαν ίχνη από τέσσερις τάφους της Μεσολιθικής Περιόδου, στοιχείο που αποδεικνύει ότι στην Κύθνο υπήρξε η αρχαιότερη ίσως εγκατάσταση ανθρώπων στις Κυκλάδες. Έχει καταγραφεί επίσης η ύπαρξη είκοσι περίπου κυκλικών κατασκευών από σχιστόπλακες στην περιοχή Σκουριές που περικλείουν μεταλλευτικούς κλιβάνους καθώς και ένα ορυχείο εξόρυξης χαλκούστο ακρωτήριο Τζούλη, που ανήκει στον πρωτοκυκλαδική περίοδο. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν πιθανότατα Ελληνοπελασγοί και στα Mηδικά χρόνια (10ο αιώνα π.Χ.) ήταν Δρύοπες, κατοίκοι της Εύβοιας, που κατέφυγαν στη Κύθνο για να ξαναρχίσουν την ζωή τους από την αρχή ύστερα από τις κακουχίες του Τρωϊκού Πολέμου και μια σειρά φυσικών καταστροφών που χτύπησαν την Εύβοια εκείνη την εποχή. (http://clubs.pathfinder.gr) Αξιόλογα είναι τα κυκλώπεια τείχη και οι ναοί που άφησαν πίσω τους. Μετά τους Δρυόπες στο νησί εγκαταστάθηκαν Ίωνες. Αργότερα ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη Κυθνιακή Πολιτεία που τη θεωρεί ιδανική. (http://www.kythnos.gr) Περίοδος Κλασικών Χρόνων Το νησί ευημέρησε στην κλασσική αρχαιότητα και συνεισέφερε μια τριήρη στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αυτή ήταν και η σημαντικότερη συμμετοχή της Κύθνου στην ιστορική διαδρομή της Ελλάδος. Μετά από αυτό, το νησί αποτέλεσε μέρος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του Βυζαντίου. Μετά το 1204, έγινε μέρος της Ενετικής κοινοπολιτείας των Κυκλάδων και μετά μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1830 το νησί ενώθηκε με το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. 16 Κύθνος Ακολουθώντας την τύχη των άλλων Κυκλάδων, η Κύθνος πήρε μέρος στους Περσικούς Πολέμους, έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας και κατά διαστήματα ανήκε στους Μακεδόνες, στους Πτολεμαίους της Αιγύπτου και κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, οπότε και χρησίμευε σαν τόπος εξορίας. Κατά τη Βυζαντινή Εποχή ανήκε στο Θέμα του Αιγαίου, ενώ με την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Φράγκους κατακτήθηκε από τον Μάρκο Σανούδο και κυβερνήθηκε από βενετσιάνικες οικογένειες. Σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα αλλά και την περίοδο της Τουρκοκρατίας το νησί μαστιζόταν από τις πειρατικές επιδρομές. Ρωμαϊκή περίοδος Την ρωμαϊκή εποχή το νησί αποτέλεσε τμήμα της επαρχίας Αχαίας και στη συνέχεια οι Βυζαντινοί το περίελαβαν στο "Θέμα του Αιγαίου". Το 1207 μ-χ. η φραγκοκρατία επιβάλλεται και εδώ από τον βενετό ευγενή Μάρκο Σανούδο. Το 1292 μΧ, τα θερμιά (όπως άρχισε το νησί να ονομάζεται στο μεσαίωνα λόγω των πηγών που αναβλύζουν "θερμά" ύδατα) λεηλατήθηκαν από το ναύαρχο της Αραγωνίας και το 1537 κατελήφθησαν από τους Ρώσους, ενώ το 1827 το νησί αποκτά πάλι την αρχαία του ονομασία - Κύθνος- και μετέχει στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων. Το 1862, στον όρμο των Λουτρών συγκρούστηκαν οι επαναστάτες που ήλθαν από τη Σύρο με το πλοίο "Καρτερία" και οι στρατιωτικές δυνάμεις που είχαν παραμείνει πιστές στον Όθωνα και που είχαν φτάσει εδώ με το πλοίο "Αμαλία". κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων οι "βασιλικοί" επικράτησαν των αντιπάλων τους με αποτέλεσμα να θανατωθούν οι αγωνιστές Λεωτσάκος, Μωραϊτίνης και Σκαρβέλης. Τα γεγονότα αυτά πήραν τη θέση τους στη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία και ονομάστηκαν "Κυθνιακά". Σήμερα, στον όρμο της Αγίας Ειρήνης, δίπλα στα Λουτρά, μια απέριττη μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματά τους θυμίζει τους πρώτους αυτούς αγωνιστές της δημοκρατίας στη χώρα μας. (http://www.kythnos.gr) 17 Κύθνος Εικόνα 2: Τμήμα σαρκοφάγου της ελληνιστικής περιόδου, μέρος της υπαίθριας συλλογής του Καθολικού στη Χώρα (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Νεότερα χρόνια Από τα σημαντικά γεγονότα της ιστορίας του νησιού είναι τα Κυθνιακά, όπως ονομάστηκαν, που συνέβησαν το Φεβρουάριο του 1862, όταν το νησί χρησίμευε σαν τόπος εξορίας των αρχηγών του επαναστατικού κινήματος του Ναυπλίου εναντίον του βασιλιά Όθωνα. Επαναστάτες με ορμητήριο τη Σύρο προσπάθησαν να ελευθερώσουν τους κρατούμενους και συγκρούστηκαν στον όρμο της Αγίας Ειρήνης με τα κυβερνητικά στρατεύματα. Νικήθηκαν, σκοτώθηκαν και τάφηκαν εκεί. Μετά την έξωση του Όθωνα, τα οστά τους μεταφέρθηκαν στο Α' Νεκροταφείο της Αθήνας. (http://clubs.pathfinder.gr/friendship/169668) 1.1.3 Γεωμορφολογία Η Ν. Κύθνος ανήκει στο δυτικό τμήμα του νησιωτικού συμπλέγματος των Κυκλάδων. Οι συντεταγμένες της νήσου είναι 37ο 18’ – 37ο 29’ 10’’ και 24ο 21’ 50’’ – 24ο 32’. Η έκταση της είναι 99 Km2 και το μήκος αυτής 19 Km. Η μορφολογία της νήσου χαρακτηρίζεται από λοφώδες προς ορεινό ανάγλυφο. Στο 18 Κύθνος βόρειο τμήμα συναντάται το Κακόβολον όρος με κορυφή στα 356m. Ο όρμος των Λουτρών βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά όπου βρίσκεται και ο ομώνυμος οικισμός. Νοτιότερα, αναπτύσσεται ένας συνεχής ορεινός όγκος με υψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία στα 326m. Δυτικά του Προφήτη Ηλία είναι κτισμένος ο οικισμός της Κύθνου. Νότια του εν λόγω οικισμού συναντώνται οι ορεινοί όγκοι Πετροβούνι με κορυφή στα 211m και Αγίου με υψηλότερη κορυφή στα 263m. Δυτικά του Πετροβουνίου κείται ο οικισμός Μέριχας με τον ομώνυμο όρμο ο οποίος αποτελεί και το λιμάνι του νησιού. Προς τα νοτιοανατολικά του Μέριχα απαντάται το όρος ΛάρνιΜεροβίγλι με κορυφή στα 318m. Στο νότιο τμήμα της Ν. Κύθνου τα υψόμετρα κυμαίνονται περίπου στα 200m. Το ανάγλυφο είναι ορεινό και οι πλαγιές κατέρχονται απότομα προς τις ακτές. Ο οικισμός του Αγίου Δημητρίου στον ομώνυμο όρμο είναι νοτιότερος του νησιού. Στην περιοχή αυτή δημιουργείται μια λεκάνη απορροής με ομαλότερες κλίσεις σε σχέση με αυτές που διαμορφώνονται στις βορειότερες περιοχές. Τα κυριότερα ρέματα που απαρτίζουν το υδρογραφικό δίκτυο της νήσου είναι το «Βαθύ ρέμα» στο βόρειο τμήμα, τα ρέματα «Επισκοπής» και «Γαλιού», νότια του οικισμού της Κύθνου, το «Κουρασμένο ρέμα» νότια του όρους Λάρνι, το «Αρδικοπός ρέμα» ανατολικά του προηγούμενου και στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού τα ρέματα «Πέτραινας», «Πενταφίλια» και «Ανδριανού» που καταλήγουν στην ανατολική ακτή. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) Οι λεκάνες απορροής του νησιού είναι μικρής έκτασης, κατά μέσο όρο 1-1,5 Km2 περίπου. Γεωλογία Οι Κυκλάδες μαζί με την χερσόνησο της Αττικής και την Εύβοια αποτέλεσαν για μακροχρόνιο διάστημα μια ενιαία ενότητα που αναφερόταν ως Αττικοκυκλαδική μάζα και ήταν επέκταση προς το νότο της Πελαγικής Ζώνης. Ύστερα από αρκετά χρόνια ερευνών, τα ηφαιστειακά νησιά που ανήκουν στο Ελληνικό τόξο διαχωρίστηκαν από τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Επισταμένες έρευνες έδειξαν ότι στις Βόρειες Κυκλάδες εμφανίζονται πετρώματα μεταμορφωμένα κατά από υψηλές συνθήκες πίεσης και χαμηλής θερμοκρασίας (HP/LT) με χαρακτηριστική την εμφάνιση γλαυκοφανή 19 Κύθνος Na2Mg3Al2[Si8022](OH)2. Η HP/LT μεταμόρφωση είναι τυπικότερη στις νήσους Άνδρου, Τήνου και Σύρο, ενώ στις Κέα, Κύθνο και Σέριφο έχει επικαλυφθεί από την μεταγενέστερη μεταμόρφωση πρασινοσχιστολιθικής φάσης (LP/LT), που πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης και θερμοκρασίας. Η μεταμόρφωση LP/LT έχει σχεδόν σβήσει την χαρακτηριστική ορυκτολογία της γλαυκοφανιτικής φάσης. Τα παραπάνω νησιά των Κυκλάδων έχουν περιληφθεί τελευταία στην Ενότητα των Βόρειων Κυκλάδων. Η ηλικία της μεταμόρφωσης στη γλαυκοφανιτική φάση υπολογίστηκε στα 45-50 εκ. έτη, ενώ στην πρασινοσχιστολιθική φάση στα 25-30 εκ. έτη. Οι πετρολογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στη νήσο είναι σχιστόλιθοι, μάρμαρα, κάποια ασσβεστιωμένα ηφαιστειακά πετρώματα και πολύ μικρές εμφανίσεις ανακρυσταλλωμένων γαββρικών πετρωμάτων. Οι σχιστόλιθοι καταλαμβάνουν περισσότερο από το 90% της έκτασης της νήσου και κατατάσσονται στους αλβιτικούς – χαλαζιακούς- μοσχοβιτικούς –χλωριτικούς ασβεστόλιθους, που έχουν και τη μεγαλύτερη εξάπλωση, στους –χαλαζιακούς- μοσχοβιτικούς –χλωριτικούς ασβεστόλιθους, που εμφανίζονται κυρίως στην περιοχή του οικισμού της Κύθνου και στους επιδο-ζοϊσιτικους σχιστόλιθους, που περιέχουν αιματίτη και τουρμαλίνη και οι οποίοι εμφανίζονται σε πολύ μικρότερη αναλογία. Τα μάρμαρα διαχωρίζονται σε δύο τύπους, τα κιτρινοσαστανοχροα με αρκετό ποσοστό μοσχοβίτη, χαλαζία και αλβίτη και τα τεφροκυανά με πολύ μικρό ποσοστό και χαλαζία. Οι εμφανίσεις των πρώτων εξ αυτών σημειώνονται στο νότιο και δυτικό τμήμα της νήσου, ενώ των δεύτερων στο βόρειο τμήμα. Τα ασβεστιωμένα ηφαιστειακά και τα γαββρικά πετρώματα απαντούν σε μια μόνο θέση στο νότιο άκρο της νήσου. Στη θέση όπου σήμερα γίνεται η διάθεση των απορριμμάτων της νήσου εμφανίζονται τεφροκυανά μάρμαρα. Οι κλίσεις τους είναι προς τα ΝΑ-Α. Η γράμμωση που παρατηρείται στα μάρμαρα αυτά έχει διεύθυνση ΒΑ. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 20 Κύθνος Υδρογεωλογία Επιφανειακές συγκεντρώσεις νερού δεν υπάρχουν στη νήσο. Στα μεγαλύτερα τάξης υδατορέματα παρατηρούνται εποχιακές μόνο ροές. Το πορώδες των σχιστόλιθων είναι γενικά πολύ μικρό και όποιες υδροφοβίες εντοπίζονται σε ρηξιγενείς ζώνες. Χαρακτηριστικό των υδροφοριών σε σχιστόλιθους είναι η υψηλή αρχική παροχή και η ταχεία ελάττωση αυτής μετά την πάροδο σύντομου χρονικού διαστήματος. Θερμές πηγές ιαματικού χαρακτήρα συναντώνται στην περιοχή των Λουτρών. Πρόκειται για σιδηρούχες αλιπηγές και χλωρονατριούχες με θερμοκρασία 38oC – 52oC. Τεκτονική Οι σχηματισμοί των σχιστόλιθων είναι έντονα πτυχωμένοι. Παρατηρούνται αντικλινικές δομές με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ. Τα ρήγματα είναι μεταγενέστερα και συσχετίζονται με τις απωθήσεις των νεότερων γεωλογικών σχηματισμών πάνω στο μεταμορφωμένο σύστημα. Μεταγενέστερα συστήματα διακλάσεων παρατηρούνται σε όλους τους σχηματισμούς. Ιδιαίτερα στα μάρμαρα παρατηρούνται τρεις διευθύνσεις κατατμήσεων. Σεισμικότητα Η Ν. Κύθνος ανήκει στην πρώτη κατηγορία σεισμικής επικινδυνότητας Ι (δηλαδή στη χαμηλότερη ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας). Γνωστοί σεισμοί κατά τους ιστορικούς χρόνους είναι ελάχιστοι στην ευρύτερη περιοχή των Κυκλάδων. Ενδεικτικά αναφέρεται ο σεισμός του 1733 με μέγεθος M=6,6 R, του 1738 με μέγεθος Μ=6,5R και του 1862 με μέγεθος ~ 7R. Το 1935 έγινε σεισμός μεγέθους Μ=6,4R στη Θήρα. Γενικά οι σεισμοί που σημειώνονται στην περιοχή είναι ενδιάμεσου βάθους της τάξης των 100 έως και 180 Km και μεγέθους της τάξης των 6,5R. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 21 Κύθνος 1.1.4 Κλίμα Οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στη Ν. Κύθνο είναι παρόμοιες με αυτές που επικρατούν και στα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Έτσι το κλίμα της νήσου χαρακτηρίζεται ως εύκρατο προς θαλάσσιο, με ετήσιο θερμομετρικό εύρος κυμαινόμενο μεταξύ των 11οC και 25οC. Ο χειμώνας είναι ήπιος και θέρος δροσερό, εξαιτίας των μελτεμιών. Ο παγετός είναι σπάνιο φαινόμενο και απολύτως μέγιστες τιμές θερμοκρασίας σπανίως φτάνουν τους 40οC. Οι δυτικές Κυκλάδες, στις οποίες ανήκει η Κύθνος είναι από τις πιο ξηρές περιοχές της Ελλάδας. Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό των δυτικών Κυκλάδων είναι η εμφάνιση περισσότερων αίθριων ημερών και λιγότερο νεφοσκεπών καθώς επίσης και η παρουσία έντονων ανέμων. Οι επικρατέστεροι άνεμοι στο νησί είναι οι βόρειο-ανατολικοί και βόρειο-δυτικοί ενώ ακολουθούν οι νότιοι και νοτιοδυτικοί. Το χειμώνα οι βόρειοι άνεμοι εναλλάσσονται με τους νότιους. Κατά τη θερινή εποχή, η καιρική κατάσταση είναι ομοιόμορφη και επικρατούν τα γνωστά σε όλους μελτέμια, τα οποία είναι βορειο-ανατολικοί έως βορειο-δυτικοί. Τα μελτέμια κάνουν την πρώτη εμφάνιση τους το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου, συνεχίζουν με μικρότερη συχνότητα και ένταση έως τις αρχές Ιουλίου, οπότε και προσλαμβάνουν τη μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση την οποία και διατηρούν έως τα μέσα του Σεπτεμβρίου. Τα μελτέμια εξακολουθούν να πνέουν με μειωμένη ταχύτητα έως και τον Οκτώβριο οπότε και καταπαύουν. Λαμβάνοντας υπόψη τα μετεωρολογικά στοιχεία της περιόδου 1955 έως 1997 προκύπτουν τα ακόλουθα: Η μέγιστη σχετική υγρασία σημειώνεται κατά τους μήνες Νοέμβριο, Δεκέμβριο και Ιανουάριο με αντίστοιχες τιμές 73,7, 73,7 και 73,3. Η μέση σχετική υγρασία στο νησί κυμαίνεται σε ένα ποσοστό της τάξης του 64%. Δροσιά παρατηρείται κατά την περίοδο Οκτωβρίου – Απριλίου. Οι μέσες θερμοκρασίες παρουσιάζουν ένα μέγιστο κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο με τιμές 25,2οC και 24,9οC αντίστοιχα, ενώ ελάχιστο παρουσιάζουν τον 22 Κύθνος Ιανουάριο και το Φεβρουάριο με τιμές της τάξης των 10,7οC και 10,8οC. Η μέγιστη μέση νέφωση παρατηρείται κατά τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο και Δεκέμβριο, με αντίστοιχες τιμές 5,1, 5,0 και 5,0 ενώ η ελάχιστη παρατηρείται τον Ιούλιο και Αύγουστο με τιμές 0,4 και 0,5 αντίστοιχα. Η ατμοσφαιρική πίεση στη στάθμη της θάλασσας κυμαίνεται από ένα ελάχιστο 1010,7 mbar τον Ιούλιο και ένα μέγιστο 1017 mbar τον Νοέμβριο. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 1.1.5 Βλάστηση Η βλάστηση στη Ν. Κύθνο περιορίζεται κυρίως σε φρύγανα και αλλοφυτικές διαπλάσεις. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στην Κύθνο είναι περίπου 13.000 στρέμματα με κύριες καλλιέργειες τα σιτηρά και τα δέντρα. Στη συνέχεια δίνονται αναλυτικότερα τα είδη φρυγάνων και αλλοφυτικών διαπλάσεων που υπάρχουν στο νησί. Φρύγανα Τα φρύγανα περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία ειδών χαμηλών ξυλωδών θάμνων και ποωδών φυτών. Μερικά από τα πιο συνηθισμένα φυτά που συμμετέχουν στη διάπλαση αυτή είναι τα παρακάτω: • Sacropoterium spinisum • Thymus capitatus • Genista acanthoklada • Calycotome villosa • Erica sp. Τα φρύγανα περιέχουν είδη πτηνών όπως: • Γαλιάντρες 23 Κύθνος • Κατσουλιέρηδες • Ασπροκωλίνες • Μέροπες • Τσιφτάδες Τέλος τα φρύγανα περιέχουν μεγάλη ποικιλία ειδών και ερπετών και το χωματόφρυνο. Τα κυριότερα είδη που απαντώνται στο νησί αναφέρονται στη συνέχεια: • Αστοιβή • Αγαλοστοίβη • Αφάνα • Θυμάρι • Ασφάκα Αλλοφυτικές διαπλάσεις Χαρακτηρίζονται από την υψηλή παρουσία αλάτων στο έδαφος τους, κυρίως γιατί περιοδικά καλύπτονται από θαλάσσιο νερό. Κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους το έδαφος τους είναι υγρό. Οι περιοχές αυτές ξηραίνονται κατά το καλοκαίρι. Τα φυτά που επικρατούν είναι τα εξής: • Juncus bufonius • Salicornia • Tamarix Οι παραπάνω οικότοποι προστατεύονται από της οδηγία 92/43 της Ε.Ε. Μερικά από τα είδη της πανίδας που παρατηρούνται στο νησί αναφέρονται παρακάτω: Χερσαία σαλιγκάρια Τα σημαντικότερα είδη από αυτά είναι τα εξής: • Helix aperta • Cernuella candiota 24 Κύθνος • Theba pisana • Limax flavus • Tandonia totevi Ερπετοπανίδα Στα είδη των ερπετών περιλαμβάνεται το ενδημικό είδος σαύρας Podarcis Milensis και φιδιού Vipera lebetina, που είναι τα μοναδικά στον χώρο του Αιγαίου. Το σημαντικότερο είδος ερπετοπανίδας είναι το Cyrtodactyluw Kotscyi, που είναι το πιο κοινό είδος σαύρας στο Αιγαίο. Ορνιθοπανίδα Σε αντίθεση με τα θηλαστικά, η ορνιθοπανίδα στα νησιά των Κυκλάδων είναι αρκετά γνωστή και πλούσια. Μέχρι τώρα είναι γνωστά 40 είδη. Από τα πιο γνωστά είναι το βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) το πιο κοινό γεράκι των Κυκλάδων, η νησιώτικη πέρδικα που αποτελεί ένα από τα συνηθισμένα θηράματα των κυνηγών, τα χελιδόνια, οι κάργιες, οι κουρούνες, οι κοκκινολαίμηδες, τα αηδόνια, οι σπουργίτες, οι καρδερίνες, τα κοτσύφια, οι δεκοχτούρες και τα αγριοπερίστερα. Στη θάλασσα συναντάμε συνήθως ασημόγλαρους (Larus cachinnans). Στη Ν. Κύθνο, η περιοχή του όρους Αθέρα και η περιοχή του ακρωτηρίου Κέφαλος που βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, εντάσσονται στις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου Natura 2000. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 25 Κύθνος 1.2 Γενικά οικονομικά στοιχεία 1.2.2 Δραστηριότητες Στην Κύθνο οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, την κτηνοτροφία και τα τελευταία χρόνια με τον τουρισμό. Σε αντίθεση με άλλα νησιά των Κυκλάδων, η Κύθνος διατηρεί την αγροτική της οικονομία, με την εκτροφή βοοειδών και αμνοεριφίων, καθώς και την παραγωγή μελιού. Κάποια άτομα δραστηριοποιούνται στους τομείς του εμπορίου και της παροχής υπηρεσιών. Παράλληλα, αρκετοί κάτοικοι της Κύθνου ασχολούνται και σε τουριστικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, η τουριστική ανάπτυξη του νησιού δεν είναι πολύ έντονη. 1.2.3 Παραγωγικοί Τομείς Ο βασικός τομέας στον οποίο στηρίζεται η οικονομία του νησιού είναι ο πρωτογενής (γεωργία, κτηνοτροφία. μελισσοκομεία και λιγότερο αλιεία) και ο δευτερογενής (μεταποίηση, κατασκευές), ενώ κατά τους θερινούς μήνες αναπτύσσονται τουριστικές δραστηριότητες, κύρια από ντόπιους (πολλοί από τους οποίους κατοικούν στην Αθήνα). Για τους λοιπούς κλάδους (υπάλληλοι γραφείου, εμπόριο, μεταφορές) η απασχόληση είναι σχετικά περιορισμένη. Πρωτογενής Τομέας Βλέπε και Βασικές Παραμέτρους Γεωργία Στη Κύθνο η γεωργία περιορίζεται κυρίως στην καλλιέργεια για παραγωγή τροφής για τα ζώα και την παραγωγή κάποιων αγροτικών προϊόντων για την κάλυψη των τοπικών αναγκών. Τα προϊόντα που καλλιεργούνται στο νησί είναι κατά βάση σιτηρά, με κύριο το κριθάρι, καλλιέργεια που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν εντατική στο νησί και η οποία διοχετευόταν στο εργοστάσιο παραγωγής μπύρας FIX, ως πρώτη ύλη, αλλά και αμπέλια, ελιές, πρώιμα κηπευτικά και εσπεριδοειδή. (Γκρίελα – Κοτούλια, 2007) Το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού καταλαμβάνεται από καλλιέργειες, οι οποίες 26 Κύθνος αναπτύσσονται σε αναβαθμίδες. Καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπάρχουν στο σύνολο του νησιού. Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία καταλαμβάνει μεγάλο μερίδιο των δραστηριοτήτων στο νησί με την εκτροφή σχετικά μεγάλου αριθμού βοοειδών και αμνοεριφίων, καθώς και την παραγωγή μελιού. Οι κτηνοτρόφοι διοχετεύουν το κρέας των ζώων τόσο στην τοπική αγορά όσο και σε μεγαλύτερες αγορές (Αθήνα και άλλες πόλεις). Το γάλα καταναλώνεται όπως έχει ή χρησιμοποιείται για την παραγωγή των τοπικών τυροκομικών προϊόντων, όπως είναι το τρίμμα και η κοπανιστή. Βοσκότοποι Στο σύνολο σχεδόν του νησιού υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις που χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι. Μελισσοκομεία Η μελισσοκομική παραγωγή είναι αρκετά μεγάλη για το μέγεθος του νησιού. Υπολογίζεται περίπου ότι συνολικά στο νησί υπάρχουν 1200 κυψέλες και παραγωγή υψηλής ποιότητας μελιού. Στο νησί υπάρχει ένας μελισσοκόμος (Δημήτρης Γονίδης) ο οποίος παράγει πιστοποιημένα βιολογικό μέλι. Στο νησί υπάρχουν και δραστηριοποιούνται δύο Αγροτομελισσοκομικοί σύλλογοι, της Χώρας και της Δρυοπίδας. Κύριος σκοπός τους είναι η διοχέτευση ζωοτροφών, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στους αγρότες, όπως επίσης και η αντίστοιχη στήριξή τους σε θέματα επιδοτήσεων. 27 Κύθνος Αλιεία Οι κάτοικοι του νησιού που μένουν στα δύο λιμάνια του νησιού, Μέριχα και Λουτρά ασχολούνται με την αλιεία και υπάρχουν δύο Αλιευτικοί σύλλογοι στις δύο αυτές τις περιοχές. Δευτερογενής Τομέας Οικοδομικές εργασίες Οι οικοδομικές εργασίες αποτελούν μια δραστηριότητα που απασχολεί σημαντικό αριθμό κατοίκων στην Κύθνο. Βιομηχανία-Βιοτεχνία Η μεταποιητική δραστηριότητα που παρατηρείται στο νησί, αν και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί έντονη, σχετίζεται άμεσα με τα προϊόντα που παράγει το νησί τυρί, κρασί και πήλινα και κρέας (σφαγείο). Τριτογενής Τομέας (Κλάρας, 2007) Τουρισμός Η τουριστική ανάπτυξη στη Κύθνο δεν είναι ιδιαίτερα έντονη, έχει ελεγχόμενους ρυθμούς και δεν επισκιάζει το χαρακτήρα του νησιού και η τουριστική δραστηριότητα ανήκει κυρίως σε αυτούς που έχουν καταγωγή από το νησί. Η παροχή υπηρεσιών στον τομέα του τουρισμού για την Κύθνο μπορεί να χαρακτηριστεί ως καλή, όχι όμως και πλήρης, μιας κ δε δύναται με τις υποδομές που διαθέτει να καλύψει παροχές εναλλακτικού τουρισμού. Η τουριστική περίοδος στο νησί είναι πολύ περιορισμένη, περίπου 2 μήνες (από Ιούλιο 28 Κύθνος μέχρι Αύγουστο) και έντονη για εκείνο το διάστημα, Κάτι που αφενός δεν ωφελεί ούτε τον επισκέπτη που οι παροχές για τον ίδιο είναι περιορισμένες και αφετέρου για τους κατοίκους που έχουν τουριστική δραστηριότητα, γιατί η συσσωρεμένη προσέλευση τουριστών περιορίζει τη δυνατότητα για την καλύτερη εξυπηρέτηση αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί και έντονο αίσθημα ανασφάλειας για την περίοδο που θα επακολουθήσει. Καταλύματα Στο νησί υπάρχουν περίπου 1200 κλίνες, σχεδόν όλες μοιρασμένες στο Μέριχα και τα Λουτρά. Από αυτές οι 200 είναι μοιρασμένες σε 3 ξενοδοχεία και οι 1000 σε καταλύματα τουριστικών εγκαταστάσεων μικρής κλίμακας (ενοικιαζόμενα δωμάτια ή διαμερίσματα). Εστίαση – Διασκέδαση Στο νησί υπάρχουν αρκετά μαγαζιά που προσφέρουν φαγητό (~ 30) κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το 70% των οποίων είναι εποχικά, ενώ αντίστοιχα το 30% παραμένει ανοιχτό και κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Επίσης υπάρχουν και κάποια καφενεία, καφετερίες κέντρα διασκέδασης (~ 15), αλλά και ζαχαροπλαστεία (~ 5) 29 Κύθνος 1.3 Γενικά κοινωνικά στοιχεία Η ζωή στο νησί παρά την ύπαρξη προβλημάτων έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Η αναπτυξιακή υποδομή είναι ικανοποιητική και καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες των κατοίκων του. Παρόλα αυτά, οι ανάγκες για τη βελτίωσή τους είναι επιτακτική στην συνολική προσπάθεια εξίσωσης των περιφερειών, όπως είναι η βελτίωση των λιμενικών εγκαταστάσεων του Μέριχα που γίνεται προσπάθεια να ολοκληρωθεί αυτή την περίοδο. Οι κοινωνικές υποδομές μπορούν επίσης να θεωρηθούν ικανοποιητικές. Σημαντική είναι η ύπαρξη δημόσιας εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, μέχρι και ΤΕΕ, μιας και συμβάλει στην παραμονή των κατοίκων και μάλιστα των νέων στο νησί. Οι κάτοικοι του νησιού ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τον πρωτογενή τομέα (κτηνοτροφία, μελισσοκομεία, γεωργία, αλιεία), και σε μικρότερο βαθμό με το δευτερογενή (οικοδομικές εργασίες, μεταποίηση) και τριτογενή (τουριστικές επιχειρήσεις), και στο μεγαλύτερο ποσοστό τους κάνουν δύο με τρεις δουλειές στη διάρκεια του χρόνου (σχεδόν πάντα κάποια η κάποιες από τις παραπάνω σε συνδυασμό με την τουριστική). Οι Κύθνιοι επίσης διακρίνονται και για τις πολιτισμικές τους δραστηριότητες. Υπάρχει πληθώρα αξιόλογων μουσικών και χορευτών, ενώ στο νησί υπάρχουν τέσσερις πολιτιστικοί σύλλογοι με έντονες και ποικίλες δραστηριότητες (πολιτισμικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές). Ωστόσο, οι κάτοικοι του νησιού τον τελευταίο χρόνο αισθάνονται απομονωμένοι μιας και θεωρείται από τους ίδιους ότι έχει δημιουργηθεί έντονο ακτοπλοϊκό πρόβλημα, ύστερα από δραματική μείωση των δρομολογίων που σημειώθηκε αυτό το διάστημα από τις ακτοπλοϊκές εταιρίες. 30 Κύθνος 1.3.2 Οικιστική ανάπτυξη Στο νησί υπάρχουν 2 Δημοτικά Διαμερίσματα, της Χώρας και της Δρυοπίδας και 18 οικισμοί, η Κύθνος ή Χώρα, η Αγία Ειρήνη, ο Άγιος Στέφανος, η Απόκριση και τα Λουτρά, οι οποίοι ανήκουν στο Δ.Δ. της Χώρας και οι οικισμοί Δρυοπίδα, Άγιος Δημήτριος, Άοσα, Γαντρομάντρα, Επισκοπή, Καλό Λιβάδι, Κανάλα, Λεύκες, Λιοτρίβι, Μέριχας, Πιπέρι (νησίδα), Σκύλος και Φλαμπούρια οι οποίοι ανήκουν στο Δ.Δ. της Δρυοπίδας. Όλοι οι παραπάνω οικισμοί συγκροτούν το Δήμο Κύθνου. Οι οικισμοί του Μέριχα, της Χώρας και της Δρυοπίδας, οι οποίες βρίσκονται στο βόρειο τμήμα του νησιού, συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού (~ 92% του συνόλου του πληθυσμού). Ωστόσο, ο οικισμός Λουτρά παρουσιάζει έντονο τουριστικό ενδιαφέρον, όπως επίσης και η Κανάλα. Εικόνα 3: Χάρτης της Κύθνου (http://www.gto.gr, 2007) 31 Κύθνος Χώρα ή Κύθνος Εικόνα 4: Άποψη της Χώρας (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Η Χώρα είναι η πρωτεύουσα του νησιού και βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, στο ψηλότερο και βορειότερο τμήμα του νησιού. Χτισμένη από τον 17ο αιώνα στην άκρη ενός οροπεδίου, ένας παραδοσιακός μη παραθαλάσσιος οικισμός που διατηρεί έντονη την Κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική με τα καλντερίμια, τα στεάδια, (στοές) τα πέτρινα σπίτια και τα παραθύρια με τα κυκλαδίτικα χρώματα. (http://clubs.pathfinder.gr) Στη Χώρα εδράζουν σήμερα οι περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες του νησιού (Δημαρχείο, ΚΕΠ, ΔΕΗ) καθώς συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων σε όλο το νησί. Η Χώρα άρχισε να διαμορφώνεται ως μεγάλος οικισμός στα μέσα περίπου του 16ου αιώνα με την καταστροφή του κάστρου της Ωριάς (στα Λουτρά) από τους Τούρκους, όταν οι Φράγκοι κατακτητές του νησιού μετέφεραν τις κατοικίες τους στη Μεσσαριά (σημερινή Χώρα), όπου υπήρχε ήδη ένας μικρός οικισμός ντόπιων καλλιεργητών. 32 Κύθνος Εικόνα 5: Άποψη από το εσωτερικό του οικισμού της Χώρας (Προσωπικό αρχείο, 2007) Δρυοπίδα Το χωριό των Δρυόπων που οι ντόπιοι το ονομάζουν Σύλλακα ή και Χωριό, βρίσκεται χωμένο ανάμεσα σε κορυφές λόφων και δεν έχει ορατότητα στη θάλασσα. Η αρχιτεκτονική εδώ παρουσιάζει μια ιδιομορφία μιας και τα κάτασπρα πέτρινα διώροφα σπίτια διαθέτουν (σε αντίθεση με τη Χώρα) κεραμοσκεπές, αφενός γιατί στο χωριό είχε αναπτυχθεί η κεραμική τέχνη, αφετέρου γιατί λόγω της προφύλαξης από τους γύρω λόφους η δύναμη του αέρα περιορίζεται. Η Δρυοπίδα αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα, πριν από την εφαρμογή του σχεδίου Καποδίστρια. Ο οικισμός που είναι και η πρωτεύουσα του Δημοτικού Διαμερίσματός Δρυοπίδας συγκεντρώνει το δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων στο νησί και το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων ως Δ.Δ. Σ’ αυτόν υπάρχει παράρτημα του Δήμου, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των περιοχών που ανήκουν στο Δ.Δ. Δρυοπίδας. 33 Κύθνος Εικόνα 6: Άποψη του οικισμού της Δρυοπίδας (Προσωπικό αρχείο, 2007) Ωστόσο στον οικισμό αυτό δεν παρατηρείται σχεδόν καθόλου τουριστική κίνηση, με αποτέλεσμα να μην προσφέρονται τουριστικές υπηρεσίες και παροχές. Εικόνα 7: Η πινακίδα μπροστά από το λαογραφικό μουσείο της Δρυοπίδας (Προσωπικό αρχείο, 2007) 34 Κύθνος Στη Δρυοπίδα, σημαντικά αξιοθέατα αποτελούν, το σπήλαιο Καταφύκι, από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, στο οποίο γίνονται εργασίες για να γίνει επισκέψιμο και σύντομα θα ανοίξει για το κοινό, το λαογραφικό Μουσείο με παραδοσιακές φορεσιές, αντικείμενα και εργαλεία της ζωής των κατοίκων στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, καθώς επίσης και το μικρό Βυζαντινό Μουσείο που στεγάζεται στην εκκλησία του Άη Γιώργη. Λίγο έξω από τη Δρυοπίδα συναντάει κανείς και τους παλιούς ανεμόμυλους, οι οποίοι είναι επιβλητικοί στο χώρο αλλά ωστόσο δεν έχουν αναστυλωθεί. Εικόνα 8: Οι παλιοί ανεμόμυλοι κοντά στον οικισμό Δρυοπίδα (Προσωπικό αρχείο, 2007) Μέριχας Η επαφή του επισκέπτη με το νησί αρχίζει από το λιμάνι του Μέριχα, ο οποίος σήμερα αποτελεί το βασικό λιμάνι που εξυπηρετεί την ακτοπλοϊκή συγκοινωνία του νησιού, αλλά παρόλα αυτά στον κόλπο του τα νερά είναι κατάλληλα για ψάρεμα και για κολύμπι. Στο Μέριχα παρατηρείται έντονη τουριστική κίνηση, για αυτό και διαθέτει στον επισκέπτη παροχές εστίασης και διασκέδασης, όπως ξενώνες και ενοικιαζόμενα 35 Κύθνος δωμάτια, ταβέρνες, εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες και μαγαζιά που προσφέρουν τοπικά προϊόντα. Εικόνα 9: Το λιμάνι του Μέριχα (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Παλιότερα ο Μέριχας δεν αποτελούσε αυτούσιο οικισμό παρά μόνο εξυπηρετούσε τις ανάγκες των ψαράδων του νησιού, οι οποίοι διατηρούσαν εκεί καλύβες λόγω της ύπαρξης του αλιευτικού καταφυγίου. Καθώς όμως έγινε το λιμάνι των μεγάλων επιβατηγών πλοίων εκεί άρχισε να αποκτά και τουριστικό ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα σήμερα να αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παραθεριστικός προορισμούς του νησιού. Παράλληλα, ο Μέριχας αποτελεί το κομβικό σημείο του οδικού άξονα του νησιού, μιας και αν θελήσει κάποιος να το διασχίσει από τη μία άκρη ως την άλλη, περνάει αναγκαστικά από τον οικισμό. Από τον Μέριχα ξεκινούν οι δύο βασικές διαδρομές του νησιού. Η μία οδηγεί προς την Χώρα (7,5 χλμ) και συνεχίζει για τα Λουτρά (4,5 χλμ) και Αγία Ειρήνη. Η άλλη, οδηγεί από τον Μέριχα στο δεύτερο από τα δύο μεγάλα χωριά, τη Δρυοπίδα (4,5 χλμ) και από εκεί στον θερινό οικισμό της γνωστής θαυματουργού Παναγιάς Καvάλας (6,5 χλμ) και τον Άγιο Δημήτριο (11 χλμ από την διασταύρωση του δρόμου προς Κανάλα μέχρι και τον όρμο). 36 Κύθνος Εικόνα 10: Άποψη του οικισμού του Μέριχα (Προσωπικό αρχείο, 2007) Λουτρά Τα Λουτρά είναι ο οικισμός που βρίσκεται στο βορειοανατολικό μέρος του νησιού και αποτελεί το δεύτερο λιμάνι αυτού. Ο οικισμός αυτός παρόλο που δεν συγκεντρώνει μεγάλο μέρος του μόνιμου πληθυσμού του Δήμου, αποτελεί ωστόσο ένα μέρος που παίζει ίσως το μεγαλύτερο ρόλο στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού, μιας και συμβάλει σε μεγάλο ποσοστό στο μέσο συνολικό πληθυσμό της τουριστικής περιόδου. Συνεπώς, στα Λουτρά παρατηρείται η πιο έντονη και καλά οργανωμένη τουριστική υποδομή, διαθέτοντας πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες και μικρά μπαρ. Το άλλο όνομα της Κύθνου που είναι Θερμιά, φανερώνει τη σχέση του νησιού με τα θερμές ιαματικές πηγές που βρίσκονται στην περιοχή των Λουτρών, τα οποία ήταν κάποτε ο σημαντικότερος μαγνήτης για τους επισκέπτες της Κύθνου, τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Παρόλο το γεγονός ότι τα λουτρά αυτά ως πόλος έλξης για τους επισκέπτες έχουν χάσει από την αίγλη που κατείχαν κάποτε, ωστόσο, αποτελούν έναν ακόμη παράγοντα που παίζει ρόλο στην τόσο έντονη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. 37 Κύθνος Φεύγοντας από τα Λουτρά και κατευθυνόμενοι προς βορειοανατολικά μέσα από ένα δύσβατο δρόμο μπορεί κανείς να οδηγηθεί στο μεσαιωνικό Κάστρο της Ωριάς, παλιά πρωτεύουσα του νησιού, όπου σώζονται ερείπια σπιτιών και δύο εκκλησιών. Κανάλα. Ο παραθαλάσσιος παραθεριστικός αυτός οικισμός με το μοναδικό πευκοδάσος του νησιού, πήρε το όνομά του από την ομώνυμη εκκλησία στην οποία φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, δείγμα μεταβυζαντινής τέχνης που φιλοτέχνησε ο Κρητικός ζωγράφος Σκορδίλης όταν εγκατέλειψε την Κρήτη και κατέφυγε στο νησί τον 170 αιώνα. Στην Κανάλα, μια από τις τρεις αδελφάδες Παναγιές που ευλογούν το νησί, με το ξακουστό πανηγύρι που γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο, σήμερα υπάρχει σημαντική τουριστική υποδομή. Εικόνα 11: Η είσοδος της εκκλησίας της Παναγιάς της Κανάλας και το πευκοδάσος δίπλα σε αυτήν (Προσωπικό αρχείο, 2007) 1.3.3 Υποδομές Βλέπε και Βασικές Παραμέτρους 38 Κύθνος • Λιμάνι στο Μέριχα • Μαρίνα στο Μέριχα • Μαρίνα στα Λουτρά • Οδικό δίκτυο το οδικό δίκτυο στο νησί βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση και περιλαμβάνει δύο κύριους ασφαλτοστρωμένους δρόμους συνολικού μήκους 12Km και 11Km αντίστοιχα) • Χώροι Στάθμευσης • Ελικοδρόμιο • Αστυνομικό τμήμα με έδρα στη Χώρα (στελεχώνεται με 4 μόνιμους κατά τους χειμερινούς μήνες και κάποιους επιπλέον κατά τους θερινούς μήνες) • Λιμενικό σώμα (η λιμενική αρχή στελεχώνεται από τον λιμενάρχη και από 5 - 6 λιμενικούς • υπαλλήλους) Πυροσβεστικό σώμα (υπάρχει εποχικό σώμα πυροσβεστικής, το οποίο στελεχώνεται κατά τους μήνες Ιούνιο με Οκτώβριο) • Τουριστικές υποδομές Κοινωνικές υποδομές • 2 Αγροτικά Ιατρεία, στη Χώρα και το Μέριχα, τα οποία είναι στελεχωμένα με τρεις αγροτικούς γιατρούς, δύο ειδικότητας (αυτή τη στιγμή: ειδικός παθολόγος και ορθοπεδικός) και μία νοσηλεύτρια • 1 Φαρμακείο στο Μέριχα • Νηπιαγωγείο • Δημοτικό σχολείο • Γυμνάσιο • Λύκειο • ΤΕΕ: 10 μαθητές στα τμήματα Λογιστικής, Ηλεκτρολόγων, Κομμωτικής • Παιδικές χαρές • Λαογραφικό Μουσείο στη Δρυοπίδα • Ταχυδρομείο 39 Κύθνος 1.3.4 Δημογραφικά στοιχεία Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τελευταίας απογραφής πληθυσμού, που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2001 στη χώρα μας, ο δήμος Κύθνο αποτελείται από 1.608 μόνιμους κατοίκους αντί των 1.632 κατοίκων που είχε κατά την προηγούμενη απογραφή του 1991, σημειώνοντας έτσι πτώση περίπου της τάξης του 1,5%. 1991 2001 Πραγματικός Πληθυσμός Κύθνου 1.632 1.608 Ποσοστιαία μεταβολή δεκαετίας - -1.5% Πίνακας 1: Πληθυσμιακή μεταβολή 1991-2001 (ΕΣΥΕ, 2006) Από διοικητικής άποψης ο Δήμος Κύθνου αποτελείται από τα δημοτικά διαμερίσματα της Κύθνου και της Δρυοπίδας, στα οποία ο πραγματικός πληθυσμός ανέρχεται στους 746 και 862 κατοίκους αντιστοίχως, αντί των 837 και 795 κατοίκων που καταγράφηκαν στην απογραφή του 1991. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) Ο πληθυσμός δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος στο νησί, αλλά εμφανίζεται συγκεντρωμένος σε μεγάλο ποσοστό στους κατοίκους των τριών μεγαλύτερων οικισμών, της Κύθνου, της Δρυοπίδος και του Μέριχα. 40 Κύθνος Δ.Δ. Δρυοπίδος Δ.Δ. Κύθνου ΔΗΜΟΣ ΚΥΘΝΟΥ Οικισμός Πραγματικός Πληθυσμός 1991 Πραγματικός Πληθυσμός 2001 Κύθνος 672 676 Αγία Ειρήνη 14 2 Άγιος Στέφανος 9 3 Απόκριση 0 2 Λουτρά 142 63 Συνολικός Πληθυσμός Δ.Δ. Κύθνου 837 746 Δρυόπις 591 517 Άγιος Δημήτριος 0 9 Άοσα 0 6 Γαντρομάντρα 4 2 Επισκοπή 3 8 Καλό Λιβάδι 0 10 Κανάλα 12 13 Λεύκες 1 0 Λιοτρίβι 0 0 Μέριχας 181 289 Πιπέρι (νησί) 0 0 Σκύλος 0 0 Φλαμπούρια 3 8 Συνολικός Πληθυσμός Δ.Δ. Δρυοπίδος 795 862 1632 1608 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Δ. ΚΥΘΝΟΥ Πίνακας 2: Κατανομή του πραγματικού Πληθυσμού του Δήμου Κύθνου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και του 1991 αντίστοιχα, στα τα δύο δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου (ΕΣΥΕ, 2006) 41 Κύθνος 8000 7198 7000 6000 5.108 5000 Κάτοικοι 4000 3000 2000 1632 1608 1000 0 Μόνιμος Μόνιμος Μέσος Μέγιστος πληθυσμός πληθυσμός Συνολικός Συνολικός (Απ. 1991) (Απ. 2001) Πληθυσμός Πληθυσμός Τουριστικής Τουριστικής Περιόδου Περιόδου Εικόνα 12: Πληθυσμιακά στοιχεία Δήμου Κύθνου (ΕΣΥΕ, 2006) Κατά την τουριστική περίοδο, που στην προκειμένη περίπτωση διαρκεί περίπου 60 ημέρες/έτος, παρατηρούνται σημαντικές πληθυσμιακές διακυμάνσεις. Όταν σημειώνεται το μέγιστο της τουριστικής κίνησης, ο συνολικός πληθυσμός στο νησί ανέρχεται στους 7.000 κατοίκους περίπου. Σε ότι αφορά το μέσο συνολικό πληθυσμό της τουριστικής περιόδου, αυτός διαμορφώνεται περίπου στους 5.000 κατοίκους. Δήμος Πραγματικός Πληθυσμός (1991) Πραγματικός Πληθυσμός (2001) Κύθνου 1.632 1.608 Μέσος πρόσθετος πληθυσμός λόγω τουρισμού 3.500 Μέσος πρόσθετος πληθυσμός λόγω τουρισμού 5.500 Πίνακας 3 Πληθυσμιακά Στοιχεία Δήμου Κύθνου (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 42 Κύθνος 1.3.5 Ιδιοκτησιακό καθεστώς Στο βόρειο τμήμα του νησιού, όπου και βρίσκεται συγκεντρωμένο, στο μεγαλύτερο ποσοστό, το σύνολο του πληθυσμού του νησιού, στους οικισμούς που έχουν ήδη προαναφερθεί, υπάρχουν μεγάλες ιδιόκτητες εκτάσεις, οι οποίες ως επί τω πλείστον χρησιμοποιούνται περιφραγμένες με τους γνωστούς φράκτες από ξερολιθιές, ως βοσκοτόπια και λιγότερο ως καλλιεργήσιμες εκτάσεις, με τη βοήθεια αναβαθμίδων. Μικρό ποσοστό από αυτές τις περιοχές είχε χρησιμοποιηθεί για ανέγερση θερινών κατοικιών μέχρι πρόσφατα. Τον τελευταίο όμως καιρό έχουν αρχίσει και στο βόρειο τμήμα φαινόμενα άναρχης δόμησης. Σε αντίθεση με το βόρειο τμήμα του νησιού, στο νότιο τμήμα έχει επέλθει κατάτμηση των μεγάλων αγροτεμαχίων από τους ιδιοκτήτες τους και έχει πουληθεί με στόχο την ανέγερση πολλών παραθεριστικών κατοικιών από ντόπιους (που μένουν στην Αθήνα και επισκέπτονται το νησί κατά τους θερινούς μήνες) αλλά και μη. Εδώ το φαινόμενο της άναρχης δόμησης είναι σαφώς πιο έντονο. Εικόνα 13: Φράκτες από ξερολιθιές (Προσωπικό αρχείο, 2007) 43 Κύθνος Εικόνα 14: Αναβαθμίδες στις περιοχές με έντονη κλίση (Προσωπικό αρχείο, 2007) 1.3.6 Απασχόληση Οι Κύθνιοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομεία, τη γεωργία, την αλιεία, τις οικοδομικές εργασίες και τις τουριστικές επιχειρήσεις, και στο μεγαλύτερο ποσοστό τους κάνουν δύο με τρεις δουλειές στη διάρκεια του χρόνου (κάποια η κάποιες από τις παραπάνω σε συνδυασμό με την τουριστική). Σύμφωνα με τα στοιχεία απασχόλησης, που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια της απογραφής του 1991, το 41% από τους οικονομικά ενεργούς κατοίκους του Δ.Δ Κύθνου απασχολείται στον πρωτογενή τομέα, το 26% στον δευτερογενή τομέα και το 27% στον τριτογενή τομέα (το 6% δεν έχει δηλώσει σχετικά με την απασχόληση). Σε ότι αφορά τους οικονομικά ενεργούς κατοίκους του Δ.Δ Δρυοπίδος, το 50% απασχολείται στον πρωτογενή τομέα, το 21% στον δευτερογενή και το 27% στον τριτογενή (το 2% δεν έχει δηλώσει σχετικά με την απασχόληση). (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 44 Κύθνος 2 Βασικές παράμετροι 2.1 Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης 2.1.2 Διαθεσιμότητα κατάλληλων χαρτών Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία. 2.1.3 Ενημέρωση χαρτών Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία. 2.1.4 Κατάσταση περιβάλλοντος Γενικότερα δε παρατηρείται αυθαίρετη δόμηση στο νησί, συμπεριλαμβανομένης και της εκτός σχεδίου. Στο βόρειο τμήμα του νησιού, όπου εντοπίζονται όλοι οι μεγάλοι οικισμοί, έχει αρχίσει να παρατηρείται τον τελευταίο καιρό άναρχη δόμηση, σε αντίθεση με το νότιο τμήμα όπου έχει επέλθει κατάτμηση των μεγάλων αγροτεμαχίων από τους ιδιοκτήτες τους και έχει πουληθεί με στόχο την ανέγερση πολλών παραθεριστικών κατοικιών, και η άναρχη δόμηση είναι σε έξαρση. Ακτές Οι ακτές της Κύθνου παρουσιάζουν έντονο διαμελισμό, έτσι δημιουργούνται πολλές παραλίες που οι ντόπιοι τις ονομάζουν «αυλάκια». Οι παραλίες αυτές, οι περισσότερες από τις οποίες αμμώδεις και με διαφορετικό «χαρακτήρα» η κάθε μία από αυτές, είναι προσβάσιμες είτε με ασφαλτοστρωμένο δρόμο ή και χωματόδρομο. Αυτές οι παραλίες είναι οι εξής (βλέπε εικόνα): ° Άγιος Δημήτριος ° Άγιος Στέφανος 45 Κύθνος ° Άγιος Σώστης ° Απόκρουση ° Γαϊδουρόμαντρα ° Επισκοπή ° Ζογκάκι ° Καλό Λιβάδι ° Κολώνα ° Λεύκες ° Λουτρά ° Μαρτινάκια ° Μεγάλη Άμμος Κανάλας ° Μέριχας ° Νάουσα ° Πετρούσα ° Ποτάμια ° Σιμουσί ° Στιφό ° Σχοινάρι ° Φυκιάδα ° Φλαμπούρια Λιμενικά έργα Λιμάνι Μέριχα Μετά από συζητήσεις με το Δήμαρχο του νησιού αλλά και με κατοίκους του έχει επισημανθεί το έντονο πρόβλημα του υπάρχοντος λιμανιού λόγω της θέσης του αλλά και του μεγέθους του. Θέση λιμανιού: στη θέση που βρίσκεται, κατά την άφιξη και τον απόπλου των μεγάλων επιβατηγών/οχηματαγωγών πλοίων, δημιουργεί προβλήματα και ενδεχομένως βλάβες στα αραγμένα σκάφη. 46 Κύθνος Μέγεθος λιμανιού: το μέγεθός του δεν επιτρέπει τον εύκολο και άνετο απόπλου των μεγάλων πλοίων, με αποτέλεσμα να μην είναι επιθυμητή η προσέγγιση του λιμανιού του νησιού από τις ναυτιλιακές εταιρείες. Εκτέλεση έργου: Το έργο αφορά στην κατασκευή του νέου λιμανιού και της διεύρυνσης της ήδη υπάρχουσας μαρίνας λιμανιού για σκάφη αναψυχής (με την κατασκευή του νέου λιμανιού το παλιό θα διαμορφωθεί για χρήση ως νέα μαρίνα), είναι στη φάση της υλοποίησης. Πιο συγκεκριμένα κατασκευάζεται νέο κριπίδωμα εξωτερικά της σημερινής λιμενολεκάνης μήκους περίπου 60 μ. και βάθος εδράσεως 8,5 μ. Με το έργο αυτό δημιουργείται μια επέκταση της χερσαίας ζώνης του λιμένος 1700 τετραγωνικών μέτρων. Επίσης θα κατασκευαστεί χώρος υποδοχής των επιβατών. (Τεχνικό Δελτίο Έργου, 2007) Μαρίνα Μέριχα Η μαρίνα του Μέριχα είναι μικρή σε μέγεθος και δε βολεύει η προσάραξη των καϊκιών και σκαφών αναψυχής, διότι δεν υπάρχει ηλεκτροδότηση, υδροδότηση, πυρασφάλεια και τουαλέτες για την εξυπηρέτηση των σκαφών. Παράλληλα κρίνεται αναγκαία η εκβάθυνσή του. Εικόνα 15: Το λιμάνι και η Μαρίνα του Μέριχα (Τουριστικός Οδηγός Δήμος Κύθνου, 2007) 47 Κύθνος Μαρίνα Λουτρών Κρίνεται η ανάγκη εκβάθυνσής του. Εικόνα 16: Μαρίνα Λουτρών (Προσωπικό αρχείο, 2007) Αλιευτικά Καταφύγια Στο νησί υπάρχουν δύο αλιευτικά καταφύγια, στο Μέριχα και στα Λουτρά. Από συζητήσεις με μέλη των αλιευτικών συλλόγων της περιοχής τονίστηκε η ανάγκη για εκβάθυνσης του πυθμένα των καταφυγίων. 48 Κύθνος Εικόνα 17: Αλιευτικό Καταφύγιο Λουτρών (Προσωπικό αρχείο, 2007) 2.1.5 Κατάσταση ορεινών περιοχών Η μορφολογία του νησιού χαρακτηρίζεται εν γένει ως λοφώδης προς ορεινή. Η ορεινή περιοχή που είναι χαρακτηρισμένη ως προστατευόμενη περιοχή Natura: • Αθέρας όρος με κορυφή στα 356m, στο βόρειο τμήμα του νησιού Όλες οι παρακάτω ορεινές περιοχές αποτελούν μεγάλες ιδιώκτητες εκτάσεις που στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμεύουν ως βοσκοτόπια ενώ μέρος σε μέρος από αυτές είναι κατασκευασμένες αναβαθμίδες, για την καλλιέργεια κάποιων από αυτών. • Νότια των Λουτρών και Ανατολικά της Χώρας αναπτύσσεται ένας συνεχής ορεινός όγκος με υψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία στα 326m. • Νότια της Χώρας και Ανατολικά του Μέριχα συναντώνται οι ορεινοί όγκοι Πετροβούνι με κορυφή στα 211m και Αγιού-…με υψηλότερη κορυφή στα 263m. • Προς τα νοτιοανατολικά του Μέριχα απαντάται το όρος Λάρνι-Μεροβίγλι με κορυφή στα 318m. • Στο νότιο τμήμα της Ν. Κύθνου που τα υψόμετρα κυμαίνονται περίπου στα 200m, οι πλαγιές κατέρχονται απότομα προς τις ακτές. 49 Κύθνος Εικόνα 18: Χάρτης της Κύθνου (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, 2007) 50 Κύθνος 2.2 Ενέργεια 2.2.2 Παραγωγή ενέργειας Στο νησί λειτουργεί πετρελαϊκός σταθμός για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών. 2.2.3 Μονάδες, τεχνολογία παραγωγής, δίκτυα Ο πετρελαϊκός σταθμός κατασκευάζεται στο νησί κοντά στη Χώρα το 1964 σε ιδιοκτησία που ανήκει στη ΔΕΗ. Ο σταθμός αποτελείται από 4 γεννήτριες με συνολική ισχύ 5200 KW (3 MITSUBISHI των 1200 KW και 1 MWM των 1600 KW). Η ενέργεια που παράγεται διανέμεται με τα τοπικά δίκτυα σε όλο το νησί. Εικόνα 19: Μία εκ των τεσσάρων γεννητριών του πετρελαϊκού σταθμού της ΔΕΗ (Προσωπικό αρχείο, 2007) 51 Κύθνος Εικόνα 20: Οι δεξαμενές ανεφοδιασμού του πετρελαϊκού σταθμού της ΔΕΗ (Προσωπικό αρχείο, 2007) Ο ανεφοδιασμός του σταθμού με πετρέλαιο γίνεται περίπου ανά 2 μήνες. Από το 1982 που λειτουργούσε και το υβριδικό (αιολικό και ηλιακό) σύστημα, δινόταν προτεραιότητα στις ΑΠΕ και ο σταθμός λειτουργούσε στην περίπτωση που η ενέργεια από τις ΑΠΕ δεν αρκούσε. Από τον Δεκέμβρη του 2006, περίοδος κατά την οποία διακόπηκε η λειτουργία του υβριδικού συστήματος, καλύπτει όλες τις ενεργειακές ανάγκες του νησιού. (Γκρίελας, 2007) 2.2.4 Ρύπανση Αισθητική ρύπανση Η εικόνα των 5 προ πενταετίας εγκαταλελειμμένες ανεμογεννήτριες είναι αντιαισθητική. Το θέαμα δεν είναι μόνο αποκρουστικό λόγω της άσχημης κατάστασης στη οποία βρίσκονται οι ανεμογεννήτριες, αλλά δημιουργεί και αίσθημα απογοήτευσης για την πορεία που τελικά έχει πάρει η τύχη των ΑΠΕ στην Ελλάδα, αναλογιζόμενοι το γεγονός ότι το συγκεκριμένο πάρκο ήταν πρωτοπόρο για την εποχή που κατασκευάστηκε και απέδιδε για αρκετά χρόνια. 52 Κύθνος Εικόνα 21: Τρεις από τις πέντε ανεμογεννήτριες που έχει σταματήσει η λειτουργία τους εδώ και πέντε χρόνια (Προσωπικό αρχείο, 2007) Αντίστοιχο αίσθημα δημιουργεί και η εικόνα της αισθητικής ρύπανσης που προκαλόυν τα προ δεκαετίας εγκαταλελλημένα φωτοβολταϊκά πάνελς του υβριδικού συστήματος που εφάρμοζε η ΔΕΗ. Εικόνα 22: Το φωτοβολταϊκό σύστημα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του (Από προσωπικό αρχείο Γκρίελα Α., 2007) 53 Κύθνος Εικόνα 23: Το φωτοβολταϊκό σύστημα σήμερα (Προσωπικό αρχείο, 2007) 2.2.5 Κατανάλωση Η μέση κατανάλωση ενέργειας στο νησί κυμαίνεται μεταξύ 800 – 1000 KW ανά ημέρα, ενώ η μέγιστη κατανάλωση, η οποία σημειώνεται περίπου για 5 ημέρες τους καλοκαιρινούς μήνες (η περίοδος του Δεκαπενταύγουστου) αγγίζει τα 3000 KW. 2.2.6 Διαχείριση της ζήτησης, εξοικονόμηση Προς το παρόν δεν προβλέπεται να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για την εξοικονόμηση ενέργειας τόσο από τη πλευρά του όσο και από την πλευρά της ΔΕΗ. Ωστόσο ο Δήμος είναι υπό σκέψη για την υποβολή συμπληρωματικής μελέτης για τη χρήση ΑΠΕ για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών στη μονάδα αφαλάτωσης η οποία πρόκειται να κατασκευαστεί στο νησί για την παραγωγή πόσιμου νερού. Το μέτρο αυτό μπορεί να συμβάλει ως ένα βαθμό στην εξοικονόμηση ενέργειας. 2.2.7 Σχέδια νέων μονάδων Δεν έχουν κατατεθεί σχέδια νέων μονάδων παραγωγής ενέργειας. 54 Κύθνος 2.2.8 Ανάπτυξη ΑΠΕ Αιολικό - Φωτοβολταϊκό Υβριδικό Πάρκο ΔΕΗ Το 1982 κατασκευάζεται ένα πιλοτικό υβριδικό Αιολικό και Ηλιακό πάρκο κοντά στην περιοχή του πετρελαϊκού σταθμού (σε ιδιωτικές εκτάσεις που μισθώνονται από τη ΔΕΗ), το οποίο αποτελούνταν από 5 ανεμογεννήτριες 150 KW, οι οποίες αντικαταστάθηκαν με νέου τύπου το 1991, συνολικής ισχύος 175 KW και 860 πάνελς συνολικής ισχύος 100 KW. Το σύστημα αυτό λειτουργούσε δίνοντας προτεραιότητα στην ενέργεια που παραγόταν από ΑΠΕ έναντι αυτής που παραγόταν από τον πετρελαϊκό σταθμό. Εικόνα 24: Λειτουργία υβριδικού συστήματος με προτεραιότητα στις ΑΠΕ (Γκρίελας, 2007) Αυτές οι ανεμογεννήτριες παραμένουν ανενεργές εδώ και 5 χρόνια περίπου, ενώ τα φωτοβολταϊκά πάνελς εδώ και 10 χρόνια περίπου. Πριν από λίγα χρόνια τοποθετήθηκε μια νέα ανεμογεννήτρια σε άλλη περιοχή από αυτή που βρίσκονται οι πέντε προηγούμενες, συνολικής ισχύος 500 KW. Η λειτουργία της τελευταίας ανεμογεννήτριας σταμάτησε το Δεκέμβρη του 2006, λόγω βλάβης (Γονιδάκης, 2006). 55 Κύθνος Εικόνα 25: Η τελευταία ανεμογεννήτρια που τοποθετήθηκε στο νησί και η λειτουργία της σταμάτησε το Δεκέμβρη του 2006 (Προσωπικό αρχείο, 2007) Φωτοβολταϊκό – Υβριδικό σύστημα οικισμού Γαϊδουρόμαντρας Ο Δήμος Κύθνου, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και δύο ιδωτικές εταιρείες με συγχρηματοδότηση της Ε.Ε., εφάρμοσαν ένα Φωτοβολταϊκό – Υβριδικό σύστημα παραγωγής ενέργειας στον οικισμό Γαϊδουρόμαντρα συνολικής ισχύος 11.5 KW, με την τοποθέτηση διάσπαρτων φωτοβολταϊκών πάνελς, Στον οικισμό αυτό υπάρχουν κατά κύριο λόγο παραθεριστικές κατοικίες και οι ανάγκες που καλύπτει το σύστημα είναι περιορισμένες, χωρίς ωστόσο να παραβλέπονται, λόγω του μικρού μεγέθους του οικισμού. 56 Κύθνος Εικόνα 26: Πινακίδα Φωτοβολταϊκού – Υβριδικού συστήματος οικισμού Γαϊδουρόμαντρας (Προσωπικό αρχείο, 2007) 57 Κύθνος 2.3 Στερεά απόβλητα-απορρίμματα 2.3.2 Χώροι μη ελεγχόμενης απόρριψης Μέχρι σήμερα στην Ν. Κύθνο δεν πραγματοποιείται ορθολογική διαχείρηση των παραγόμενων αποβλήτων, καθώς τα απορρίματα του νησιού διατίθενται σε δύο ΧΑΔΑ (Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμάτων) που βρίσκονται στις θέσεις «Προφήτης Ηλίας» (Δημοτικό Διαμέρισμα Χώρας) και «Άγιοι Θεόδωροι» (Δημοτικό Διαμέρισμα Δρυοπίδας). Η λειτουργία του δεύτερου έχει πάψει από το 2006. Ο πρώτος χώρος ανεξέλεγκτης απόρριψης είναι συνολικής έκταση 12 στρεμμάτων περίπου, λειτουργεί τα τελευταία 8 χρόνια και δέχεται τα απορρίμματα του Δημοτικού Διαμερίσματος της Κύθνου. Ο δεύτερος χώρος, που εξυπηρετεί το Δημοτικό Διαμέρισμα Δρυοπίδος, είναι συνολικής έκτασης 6 στρεμμάτων περίπου και λειτουργεί τα τελευταία 12 χρόνια. Στους ίδιους χώρους καταλήγουν αδρανή υλικά ή μπάζα τα οποία, είτε αποτίθενται ξεχωριστά, είτε χρησιμοποιούνται ως υλικό επικάλυψης των αστικών απορριμμάτων. (Μελέτη 1, 2003) 2.3.3 Απορρίμματα από χερσαίες ή θαλάσσιες πηγές που καταλήγουν σε ακτές Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για απορρίμματα που έχουν πηγές χερσαίες ή θαλάσσιες πηγές και καταλήγουν στις ακτές. 2.3.4 Διαχείριση στερεών αποβλήτων από ΟΤΑ Η ετήσια εκτιμώμενη ποσότητα των απορριμμάτων του Δήμου Κύθνου κυμαίνεται μεταξύ 500-700 τόνων. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2007) Μέχρι το 2006 από το σύνολο αυτών, το 40% περίπου διατίθονταν στο ΧΑΔΑ στη θέση «Αγ. Θεόδωροι», ενώ το υπόλοιπο στο ΧΑΔΑ στη θέση «Προφήτης Ηλίας». 58 Κύθνος Σήμερα ο ΧΑΔΑ στους Αγίους Θεοδώρους έχει κλείσει και το σύνολο των απορριμμάτων αποτίθεται στο ΧΑΔΑ στον Προφήτη Ηλία. ΧΑΔΑ στη θέση «Αγ. Θεόδωροι» Ο συγκεκριμένος ΧΑΔΑ συγκέντρωνε μέχρι την παύση της λειτουργίας του (2006) περίπου το 40% των αποβλήτων που παράγονται στο νησί. Έτσι, η εκτιμώμενη ετήσια ποσότητα των απορριμμάτων που δεχόταν κυμαίνεται μεταξύ 200-300 τόνους ετησίως. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2007) ΧΑΔΑ στη θέση «Προφήτης Ηλίας» Ο ΧΑΔΑ στη θέση «Προφήτης Ηλίας» μέχρι το 2006 συγκέντρωνε περίπου το 60% των αποβλήτων που παράγονται στο νησί. Έτσι, η εκτιμώμενη ετήσια ποσότητα των απορριμμάτων που δεχόταν κυμαίνεται μεταξύ 300-400 τόνους ετησίως. Σήμερα, δέχεται το σύνολο των αποβλήτων του νησιού (500-700 τόνοι). Είδος Αποβλήτων Τα απορρίμματα είναι ως επί τω πλείστων οικιακής προέλευσης (85%), ενώ το υπόλοιπο 15% αντιστοιχεί σε μπάζα και σε άλλα ογκώδη αντικείμενα. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2007) 2.3.5 Χώροι ελεγχόμενης απόρριψης ή ΧΥΤΑ Το έργο της κατασκευής του ΧΥΤΑ είναι σστο στάδιο ταξιολόγησης των προσφορών για να ακολουθήσει η κατασκευή του, για αντικατάσταση του παλιού ΧΑΔΑ της Χώρας. (Ζαμπέτας, 2007) 2.3.6 Ανακύκλωση υλικών Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για ανακύκλωση υλικών στο νησί, αλλά ούτε και μεταφορά τους σε άλλο μέρος για επεξεργασία. 59 Κύθνος 2.4 Νερά 2.4.2 Διαχείριση υδατικών πόρων Στο νησί υπάρχουν πηγές και γεωτρήσεις, από τις οποίες το νησί προμηθεύεται νερό και καλύπτει όλες του τις ανάγκες (ύδρευση, άρδευση). Ωστόσο μία από τις πηγές (της Δρυοπίδας), έχει σχεδόν ξεραθεί και ο Δήμος εξετάζει το ενδεχόμενο να φέρει νερό με υδροφόρες (Ζαμπέτας, 2007) Όσον αφορά στη βροχόπτωση, δίνεται ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες και μέγιστες μηνιαίες τιμές βροχοπτώσεων για το νησί σε mm (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2007) Μήνας Μέση μηνιαία (mm) Μέγιστη Μηνιαία (mm) Ιανουάριος 75,2 80,8 Φεβρουάριος 51,2 41,8 Μάρτιος 50,8 53,5 Απρίλιος 22,7 73,8 Μάιος 14,1 55,3 Ιούνιος 3,8 50,0 Ιούλιος 0,3 4,2 Αύγουστος 1,0 33,2 Σεπτέμβριος 6,5 37,6 Οκτώβριος 43,1 115,1 Νοέμβριος 59,1 66,0 Δεκέμβριος 83,6 78,7 Πίνακας 4: Μέσες μηνιαίες και μέγιστες μηνιαίες τιμές βροχοπτώσεων σε mm για την Κύθνο (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2007) 60 Κύθνος Ωστόσο, το βρόχινο νερό εν γένει δε συλλέγεται από τους κατοίκους του νησιού για μετέπειτα χρήση του. 2.4.3 Εισαγωγή - παραγωγή - κατανάλωση νερού, άρδευση, ύδρευση, τουριστικές ανάγκες, κατάσταση δικτύων, ποιότητα νερού στην κατανάλωση Το δίκτυο υδροδότησης διοχετεύει στους οικισμούς του νησιού νερό από υδροφόρα πλοία, τα οποία μεταφέρουν νερό στο νησί με συχνότητα μία φορά την εβδομάδα για τους μήνες Σεπτέμβριο με Μάιο και περίπου δύο φορές την εβδομάδα, τους θερινούς μήνες (Ιούνιο - Αύγουστο) και παράλληλα νερό από τις προαναφερθείσες πηγές και γεωτρήσεις, καλύπτοντας έτσι τις οικιακές, τουριστικές και γεωργικές ανάγκες του νησιού σε νερό. Ωστόσο, το νερό αυτό δεν είναι πόσιμο, έτσι οι ανάγκες των κατοίκων για αυτό καλύπτονται από εμφιαλωμένο και το νερό του δικτύου καλύπτει όλες τις υπόλοιπες. Παρακάτω παρουσιάζονται οι μέσες ποσότητες κατανάλωσης νερού στα δύο Δημοτικά Διαμερίσματα του νησιού, όπως δόθηκαν από το Δήμο για το έτος 2006: Ετήσια κατανάλωση νερού (m3) Δ.Δ. Χώρας 688.500 Δ.Δ. Δρυοπίδας 77.400 ΣΥΝΟΛΟ 765.900 Πίνακας 5: Στοιχεία κατανάλωσης νερού Δήμου Κύθνου για το έτος 2006 (Δήμος Κύθνου, 2007) Η ετήσια κατανάλωση για το έτος 2006 για όλο το νησί ήταν 765.900 m3 και συνεπώς προκύπτει ότι η μέση μηνιαία κατανάλωση νερού είναι 63.825 m3. 61 Κύθνος 2.4.4 Εξοικονόμηση νερού Δεν έχουν εντοπιστεί τρόποι εξοικονόμησης νερού (π.χ. το βρόχινο νερό εν γένει δε συλλέγεται από τους κατοίκους του νησιού για μετέπειτα χρήση του). 2.4.5 Διαχείριση λυμάτων Σε ότι αφορά στη διαχείριση των λυμάτων, στους δύο μεγαλύτερους οικισμούς του νησιού υπάρχει αποχετευτικό δίκτυο που οδηγεί τα λύματα σε κάποιο ρέμα αντίστοιχα. Στους υπόλοιπους οικισμούς τα λύματα οδηγούνται σε απορροφητικούς βόθρους. (Ζαμπέτας, 2007) 62 Κύθνος 2.5 Μεταφορές – κινητικότητα 2.5.1 Δημόσια μεταφορικά μέσα σε χερσαίες μεταφορές Για την εξυπηρέτηση των τοπικών αναγκών υπάρχουν δύο ιδιωτικά λεωφορεία που εκτελούν τα δρομολόγια: Μέριχα-Χώρα-Λουτρά (με συχνότητα δρομολογίων περίπου 5 φορές την ημέρα) και Μέριχα-Δριοπίδα-Παναγιά Κανάλα (με συχνότητα δρομολογίων περίπου 2 φορές την ημέρα). (Ζαμπέτας, 2007) 2.5.2 Κυκλοφοριακά προβλήματα, ατυχήματα, θόρυβος, στάθμευση Αν και το οδικό δίκτυο του νησιού είναι σε καλή κατάσταση, ωστόσο δεν επαρκεί για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες που προκύπτουν από το λιμάνι στο Μέριχα. Ο δρόμος από και προς το λιμάνι είναι ένας στενός οδικός άξονας διπλής κατεύθυνσης στον οποίο δημιουργείται κυκλοφοριακό πρόβλημα κατά τον απόπλου των πλοίων, κυρίως τους θερινούς μήνες. Εντονότατο πρόβλημα στάθμευσης σημειώνεται στους τέσσερις μεγάλους οικισμούς του νησιού, καθώς αυτοί οι χώροι είναι περιορισμένοι στο νησί. Οι χώροι στάθμευσης για τους μεγάλους οικισμούς του νησιού έχουν ως εξής: ° Δριοπίδα: υπάρχει ένας μικρός δημοτικός χώρος στάθμευσης ° Μέριχας: υπάρχει ένας νοικιασμένος χώρος στάθμευσης από το Δήμο ° Χώρα: υπάρχει ένας νοικιασμένος χώρος στάθμευσης από το Δήμο. Τώρα έχει αγοραστεί μια έκταση και είναι στα άμεσα σχέδια του Δήμου να ξεκινήσει τη διαδικασία κατάρτισης μελέτης (γενικά δεν επιτρέπεται η είσοδος των αυτοκινήτων στον οικισμό και το πάρκινγκ βρίσκεται στην είσοδο του οικισμού) ° Λουτρά: διατίθεται ένας ιδιωτικός χώρος ο οποίος χρησιμοποιείται για στάθμευση Έντονο πρόβλημα ηχορύπανσης εντοπίζεται στην περιοχή του Μέριχα, καθώς αποτελεί το λιμάνι του νησιού και από εκεί περνάνε όλα τα οχήματα που αποβιβάζονται και επιβιβάζονται στα πλοία προς Πειραιά και Λαύριο, καθώς εκεί γίνονται και όλες οι φορτοεκφορτώσεις του νησιού από τα πλοία. (Λαρεντζάκης, 2007) 63 Κύθνος 2.5.3 Υποδομές για εναλλακτικά μέσα, ζώνες ήπιας κυκλοφορίας Δεν υπάρχουν τέτοιου είδους υποδομές. 2.5.4 Θαλάσσιες μεταφορές, αεροπορικές μεταφορές, διεθνείς μεταφορές Θαλάσσιες μεταφορές Λιμάνι Το λιμάνι του Μέριχα εξυπηρετεί το επιβατικό κοινό και την τροφοδοσία του νησιού. Αυτή την περίοδο διενεργούνται έργα βελτίωσης του ήδη υπάρχοντος λιμανιού με αντίστοιχη βελτίωση της μαρίνας. Το νησί συνδέεται: (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) • με τον Πειραιά με δύο δρομολόγια την εβδομάδα, με ενίσχυση τους θερινούς μήνες (το ταξίδι από τον Πειραιά διαρκεί περίπου περίπου 3,5 ώρες) • με το Λαύριο (το ταξίδι από το Λαύριο διαρκεί περίπου 2-3 ώρες) • με την Κέα, τη Σέριφο και τη Σίφνο Τον τελευταίο καιρό (περίπου εδώ και ένα χρόνο) ωστόσο, οι κάτοικοι του νησιού αισθάνονται απομονωμένοι μιας και θεωρείται από τους ίδιους ότι έχει δημιουργηθεί έντονο ακτοπλοϊκό πρόβλημα, ύστερα από δραματική μείωση των δρομολογίων που σημειώθηκε αυτό το διάστημα από τις ακτοπλοϊκές εταιρίες. Η συχνότητα αυτή, παρόλο το ότι εντείνεται τους δύο καλοκαιρινούς μήνες, Ιούλιο και Αύγουστο, κρίνεται, εν γένει, από τους κατοίκους και επαγγελματίες του νησιού, ως μη ικανοποιητική και δεν μπορεί να καλύψει τις τουριστικές ανάγκες της θερινής περιόδου. Αεροπορικές μεταφορές Στο νησί υπάρχει ελικοδρόμιο για τις έκτακτες μεταφορές. 64 Κύθνος 2.6 Τουρισμός 2.6.1 Καταγραφή - παρακολούθηση τουριστικών υποδομών Στο νησί υπάρχουν περί τις 1200 κλίνες (μοιρασμένα σε τρία ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια), περίπου 30 οργανωμένα εστιατόρια (με το 30% περίπου να λειτουργεί στο σύνολο του χρόνου και το 70% αντίστοιχα να είναι εποχικά), περίπου 15 καφετέριες/μπάρ/κέντρα διασκέδασης. (Κλάρας, 2007) Η τουριστική ανάπτυξη επιτυγχάνεται με αργούς και ελεγχόμενους ρυθμούς. Το μεγαλύτερο μέρος της τουριστικής δραστηριότητας ανήκει στους μόνιμους κατοίκους του νησιού, αλλά και σε αυτούς που έχουν καταγωγή από τη Κύθνο. 2.6.2 Διακίνηση τουριστών, χαρακτηριστικά τους, χωρική κατανομή, χρονική κατανομή Η αιχμή της τουριστικής περιόδου εντοπίζεται τον Αύγουστο κατά τον οποίο οι περισσότεροι επισκέπτες είναι ημεδαποί. Την ίδια περίοδο επισκέπτονται το νησί και πολλοί Κύθνιοι που δεν ζουν πλέον μόνιμα στο νησί, αλλοδαποί και τουρίστες με σκάφη αναψυχής. (Κλάρας , 2006) Πάντως η τουριστική περίοδος διαρκεί κυρίως δύο μήνες, τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, με κορύφωση τις μέρες κοντά στο Δεκαπενταύγουστο. Και παρόλο που υπάρχει η θέληση για διεύρυνση της τουριστικής περιόδου από τους Κύθνιους, αυτό δεν μπορεί να υλοποιηθεί λόγω του προαναφερθέντος ακτοπλοϊκού προβλήματος. Φαγητό και διαμονή και ήδη βασικής ανάγκης μπορεί να βρει κανείς καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. 2.6.3 Εναλλακτικός τουρισμός Ιαματικός τουρισμός Στα Λουτρά υπάρχουν ιαματικές πηγές οι οποίες είναι οι μόνες στις Κυκλάδες που αναβλύζουν θειούχα, αλατούχα και σιδηρούχα νερά. Υπάρχουν δύο θερμές πηγές στο 65 Κύθνος νησί, η μια βρίσκεται μέσα σε υδροθεραπευτήριο με θερμοκρασία 39 βαθμών Κελσίου και η δεύτερη βρίσκεται σε απόσταση 50 μέτρων με θερμοκρασία 52 βαθμών Κελσίου. Στους λαξευτούς μαρμάρινους λουτήρες των Λουτρών είχαν δοκιμάσει τα ιαματικά λουτρά οι πρώτοι βασιλείς του νεότερου κράτους, ο Όθωνας και η Αμαλία. Οι πηγές αυτές είναι κατάλληλες για ρευματικά, οσφυαλγία, ισχιαλγία, σπονδυλοαρθρίτιδα και γυναικολογικές παθήσεις. (http://www.agrotravel.gr) Εικόνα 27: Μία από τις ιαματικές πηγές στα Λουτρά Κύθνου (Προσωπικό αρχείο, 2007) Αρχικά τα λουτρά ανήκαν στην τοπική αυτοδιοίκηση του νησιού, η οποία και τα παραχώρησε προς εκμετάλλευση στον ΕΟΤ (~ 1955), όπου και αρχίζει η λειτουργία του ξενοδοχείου ΞΕΝΙΑ δίπλα στις πηγές. Από τη δεκαετία του 1990 ξεκινά μια περίοδος φθίνουσας πορείας και το 2000 περίπου κλείνει τελείως η ξενοδοχειακή μονάδα. Μετά από άκαρπες προσπάθειες για πλειοδοτήσεις από ιδιώτες γύρω στο 2004, οι ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις παραμένουν κλειστές (και έχουν παρέλθει στη δικαιοδοσία των Ελληνικών Τουριστικών Ακινήτων), ενώ οι ιαματικές πηγές είναι 66 Κύθνος ανοιχτές και προς εκμετάλλευση από τον ΕΟΤ, για 4 μήνες το χρόνο (Ιούνιο με Οκτώβριο), χωρίς να διαφαίνεται η τάση για αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης προς το παρόν από τον φορέα διαχείρισης. (Κλάρας, 2007) Σήμερα, μεγάλο μέρος των επισκεπτών του νησιού προσελκύεται από τα ιαματικά Λουτρά. Εικόνα 28: Το ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ και οι εγκαταστάσεις των ιαματικών λουτρών στα Λουτρά Κύθνου (Προσωπικό αρχείο, 2007) Θρησκευτικός τουρισμός Στο νησί υπάρχει πληθώρα μικρών εκκλησιών που είναι κυριολεκτικά σκαρφαλωμένα πάνω σε λόφους και απότομες πλαγιές, συνθέτοντας το κλασικό κυκλαδίτικο τοπίο. Κάποια από αυτά είναι προσβάσιμα και πόλος έλξης επισκεπτών. Ο πιο γνωστός όμως θρησκευτικός προορισμός στο νησί είναι η εκκλησία της Παναγιάς της Κανάλας που βρίσκετα στην οικισμό που πήρε το όνομά του από αυτή την εκκλησία και είναι η προστάτιδα του νησιού. Ο ναός είναι κτισμένος σε μια δασώδη περιοχή και ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική της. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα 67 Κύθνος βρέθηκε σε κανάλι και λέγετε ότι είναι έργο του Αποστόλου Λουκά. Η πιθανότερη εκδοχή όμως είναι ότι φιλοτεχνήθηκε από τον Κρητικό ζωγράφο Αντώνη Σκορδίλη. (http://www.holiday.gr) Στη Δρυοπίδα και το Γαλατά, συναντά κανείς ενδιαφέρουσες εκκλησιές όπως η Αγία Άννα και ο Άγιος Μηνάς στον οποίο υπάρχει ξυλόγλυπτο τέμπλο μεγάλης αξίας και δεσποτικός θρόνος σπάνιας λαϊκής τέχνης καθώς και θαυμάσιος επιτάφιος. Στο Μέριχα υπάρχει η εκκλησία της Φλαμπουριανής. Στη Χώρα είναι χτισμένος ο ναός του Αγίου Σάββα με την υπέρθυρη επιγραφή του 1613, της Αγίας Τριάδας και της Σωτήρας με το τέμπλο του IΙου αιώνα. Πολύ παλιό, μεγάλης ομορφιάς και ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και ιστορικής σημασίας είναι το μοναστήρι της Παναγίας του Νίκους. Η ονομασία της προέρχεται από τη βυζαντινή Παναγία "Νικοποιός" και είναι χτισμένη, όπως και άλλες εκκλησίες του νησιού, πάνω σε ερείπια αρχαίων ναών. Σήμερα διατηρείται μόνο το καθολικό της μονής που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λίγο πριν το 1821 στέγασε τη μεγάλη Σχολή υπό τον Ελληνοδιδάσκαλο Μακάριο. Ένας θρύλος που συνοδεύει την Παναγία του Νίκους είναι ότι εδώ είχε μεταφερθεί στα χρόνια της Αλώσεως από την Κωνσταντινούπολη η περίφημη εικόνα της Παναγίας Νικοποιού και ότι από εδώ την "πήραν" οι Ενετοί κατακτητές για να την τοποθετήσουν στον Άγιο Μάρκο της Βενετίας όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Αλλά αυτός είναι ένας μύθος ανεπιβεβαίωτος. (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Η Κύθνος επίσης παρέχει αξιόλογες δυνατότητες σε θέματα παραδοσιακών πολιτιστικών εκδηλώσεων καθώς εντυπωσιακή είναι η τήρηση των εθίμων. Το «πανηγύρι» είναι μια από τις σημαντικές εκδηλώσεις της ζωής στην Κύθνο. Μικρά ή μεγάλα τα πανηγύρια δίνουν αφορμή στους Θερμιωτές να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα αλλά και για τη διενέργεια για μεγάλα γλέντια, τα οποία ξεκινούν από τον εσπερινό της προηγούμενης ημέρας, κρατάνε όλη τη νύχτα και συνεχίζονται και την επόμενη μέρα. Ο κόσμος διασκεδάζει και τραγουδά με τις «ζίες» συνδυασμό ντόπιων οργανοπαικτών βιολιού και λαούτου που αποτελούν μια πλήρη ορχήστρα. 68 Κύθνος Κορυφαίες εκδηλώσεις θεωρούνται τα πολυπρόσωπα πανηγύρια που γίνονται προς τιμή της Παναγιάς, τον Δεκαπενταύγουστο (Παναγιά Νίκου, Παναγιά Κανάλα, Παναγιά Στρατολάτισσα) και στις 8 Σεπτεμβρίου (Παναγιά Φλαμπουριανή), καθώς και τα Κύθνια» που διοργανώνει κάθε καλοκαίρι ο Δήμος Κύθνου. (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Καταδυτικός τουρισμός Στα Λουτρά λειτουργεί ένα ιδιωτικό καταδυτικό κέντρο, προσφέροντας στους επισκέπτες του νησιού, τη δυνατότητα να προσεγγίσουν τις ομορφιές του νησιού με έναν διαφορετικό τρόπο. Περιπατητικός τουρισμός Στην Κύθνο, παρόλο που η μορφολογία του νησιού (λοφώδης, ορεινή) θα επέτρεπε τη διάνοιξη νέων μονοπατιών, με αρκετό ενδιαφέρον για πεζοπορίας, ωστόσο δεν παρέχεται τέτοια δυνατότητα. Στο νησί βέβαια υπάρχουν παλιά μονοπάτια (διαδρομή που ξεκινά από τη Χώρα και καταλήγει στα Λουτρά) τα οποία γνωρίζουν οι ντόπιοι, αλλά δεν έχουν προβληθεί και αναδειχθεί κατάλληλα, ώστε να μπορούν να τα εντοπίσουν και να τα ακολουθήσουν και οι επισκέπτες του νησιού με ασφάλεια. Εκπαιδευτικός τουρισμός Στα Λουτρά μπορεί να επισκεφθεί κανείς το Κάστρο της Ωριάς, που ήταν πρωτεύουσα του νησιού στα Βυζαντινά χρόνια. Στη Δρυόπιδα υπάρχει το ομώνυμο σπήλαιο και το Λαογραφικό Μουσείο. Στο Μέριχα βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πρωτεύουσας της Κύθνου και το Υδραγωγείο στο αρχαίο Βρυόκαστρο. Επίσης, στην περιοχή Μαρουλά έχουν ανακαλυφθεί αρχαιότητες (ένας σκελετός από την κυκλαδική εποχή), καθώς επίσης στο νησί υπάρχουν αρκετές ενάλιες αρχαιότητες, για τις οποίες όμως δεν έχει γίνει κάποια προσπάθεια συλλογής τους. Τα μέχρι τώρα αρχαιολογικά ευρήματα του νησιού δεν εκθέτονται κάπου, παρά μόνο φυλάσσονται στο κτίριο του Δήμου. (Ζαμπέτας, 2007) 69 Κύθνος Επίσης στη Δρυοπίδα υπάρχει το Λαογραφικό Μουσείο του Συνδέσμου Δρυοπιδέων και το Βυζαντινό Μουσείο, το οποίο ανήκει στη Μητρόπολη της Σύρου. 2.6.4 Διαχείριση τουριστικού προϊόντος Υπάρχει η επίσημη σελίδα στο internet ο «Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου», http://www.kythnos.gr/site/index.html, που παρέχει ένα σύνολο πληροφοριών για το νησί αλλά και για τις διαθέσιμες τουριστικές υποδομές. Υπάρχει γενικά ένα σύνολο δικτυακών τόπων όπου κανείς μπορεί να ενημερωθεί σχετικά με τις τουριστικές υποδομές, την ιστορία, το κλίμα, το φυσικό περιβάλλον και πολλές άλλες πληροφορίες που μπορεί να ενδιαφέρουν έναν εν δυνάμει επισκέπτη του νησιού. 2.6.5 Χρήση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης Δεν έχει αναφερθεί η χρήση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης σε κάποιες από τις υπάρχουσες τουριστικές υποδομές. 2.6.6 Οχλήσεις Το πλέον τρωτό τμήμα της προστατευόμενης περιοχής NATURA στο όρος Αθέρας είναι αυτό που βρίσκεται στο νότιο τμήμα του όρους Αθέρας. Εκεί αναπτύσσονται μικροί ευαίσθητοι οικοτόποι όπως πηγές, μικροί καταρράκτες, σπηλιές πολύ μικρού μεγέθους, βιοκοινότητες που αναπτύσσονται στις απότομες ακτές και υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδώνιας. Ωστόσο, λόγω της ύπαρξης αμμωδών παραλιών καθώς και αρκετών πηγών, δημιουργούνται οι συνθήκες που βοηθούν στην ταχεία τουριστική ανάπτυξη της περιοχής με άμεση συνέπεια να υπάρχει ο κίνδυνος καταστροφής αυτού του φυσικού πλούτου. Στις υπόλοιπες περιοχές δεν έχουν αναφερθεί οχλήσεις από τις τουριστικές υποδομές μιας και οι υφιστάμενες τουριστικές μονάδες ή επιχειρήσεις που σχετίζονται με τον τουρισμό είναι μικρού μεγέθους. 70 Κύθνος 2.7 Πρωτογενής παραγωγή 2.7.1 Καταγραφή γεωργικών, αλιευτικών, κτηνοτροφικών, δασικών, μεταποιητικών εκμεταλλεύσεων και μονάδων Γεωργία - Μελισσοκομεία Οι κάτοικοι της Κύθνου ασχολούνταν ανέκαθεν με τη γεωργία για την κάλυψη των τοπικών αναγκών. Τα είδη των καλλιεργειών είναι κυρίως σιτηρά (βρώμη, βίκος, σιτάρι), όσπρια, οπωροκηπευτικά, αμπέλια και λίγες ελιές. Σημαντικό τμήμα του νησιού καταλαμβάνεται από καλλιέργειες, οι οποίες αναπτύσσονται σε πεζούλες (αναβαθμίδες). Καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπάρχουν και στα δύο Δημοτικά Διαμερίσματα του Δήμου. (Γκρίελα-Κοτούλια, 2007) Εξέχουσα θέση στον πρωτογενή τομέα του νησιού κατέχει η μελισσοκομεία. Το μέλι της Κύθνου ήταν γνωστό εδώ και πολλά χρόνια, είναι θυμαρίσιο και θεωρείται ποιοτικά εξαιρετικό για το είδος του. Παρακάτω παρουσιάζονται στοιχεία του έτους 2006 όσον αφορά στις εκτάσεις και στην παραγωγή που συγκομίσθηκε. Κωδ. αριθ. Έκταση σε στρέμματα Σιτάρι μαλακό 101 Κριθάρι 103 Σόργο 111 Φασόλια 113 Κριθάρι για σανό 146 30 6.500 700 10 10 420 Είδος Παραγωγή που συγκομίσθηκε, σε χιλιόγραμμα 3.500 455.000 7.000 100 300 20.000 71 Κύθνος Βρώμη για γρασίδι 147 Κριθάρι για γρασίδι 156 Βίκος 158 Βρώμη για γρασίδι 157 Καρπούζια 161 Πεπόνια 162 Πατάτες 163165 166 Γλυκοπατάτες Σύνολο εκτάσεων αροτραίων καλλιεργειών Ποτίστηκαν 200 30 50 3.000 20 50 60 3 10 4 80 15 15 7.225 3.982 167 168 10.000 3.000 7.000 3.000 3.000 2.800 80.000 30.000 15.000 - 75 22 Πίνακας 6: Αροτραίες Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (ΕΣΥΕ, 2006) Εκτάση σε στρέμματα Είδος Κωδ. Αριθ . Σύνολο αμπέλων και σταφιδαμπέλων Άμπελοι, κυρίως 401 για οινοπαραγωγή Σύνολο 406 εκτάσεων Ποτίστηκαν το 407 2005 Συνολική ποσότητα μούστου Παραγωγή που συγκομίσθηκε σε χιλιόγραμμα Σταφυλιών που Σταφυλιών που καταναλώθηκα γλευκοποιήθηκα ν ή πωλήθηκαν ν ή πωλήθηκαν ως επιτραπέζια για λευκοποίηση 380 404 10.000 380 - 5 820 120.000 30.000 15.300 18.000 72 Κύθνος Πίνακας 7: Άμπελοι – Σταφιδάμπελοι Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (ΕΣΥΕ, 2006) Είδος Κωδ. αριθ. Αροτραίες καλλιέργειες 170 Γη λαχανόκηπων κλπ (κηπευτική γη) Δενδρώδεις καλλιέργειες 171 Άμπελοι - Σταφιδάμπελοι 173 Αγρανάπαυση 1-5 ετών 174 Γενικό Σύνολο 175 Γεωργική Γη έτους 2005 821 Γεωργική Γη έτους 2006 827 172 Έκταση σε στρέμματα Σύνολο Από αυτές ποτίστηκαν το έτος 2005 7.225 75 3.982 22 24 24 123 123 40 108 20 380 400 5 3.271 4.522 10.490 9.135 10.340 9.135 10.340 9.135 Πίνακας 8: Σύνολα εκτάσεων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (ΕΣΥΕ, 2006) Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία κατέχει πρωταρχική θέση στον πρωτογενή τομέα για τη Κύθνο, με την εκτροφή αιγοπροβάτων και βοοειδών. Τόσο η παραγωγή κρέατος όσο και γάλακτος, το οποίο καταναλώνεται όπως έχει ή χρησιμοποιείται για την παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων, αποτελούν σημαντική πηγή εισοδήματος στο νησί. Στο νησί υπάρχουν αφύλακτες περιοχές όπως επίσης και ιδιόκτητες περιοχές που χρησιμοποιούνται για βόσκηση. 73 Κύθνος Κωδ. Αριθ. Αριθμός ζώων που γέννησαν Αριθμός ζώων που αρμέχτηκαν 701703 50 160 6 50 850 2.200 2.500 4.300 50 156 850 2.200 2.500 4.000 Είδος Αγελάδες Βουβάλια Γουρούνες αναπαραγωγής Πρόβατα κοπαδιάρικα Αίγες κοπαδιάρικες 704 705 706,707 709,710 Μέσος όρος ετήσιας αποδόσεως κατά κεφαλή, σε kg 600 5.100 170 100 170 100 Συνολική παραγωγή γάλακτος 7.200 356.000 74.000 220.000 218.00 400.000 Πίνακας 9: Παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (ΕΣΥΕ, 2006) Κωδ. Αριθ. Είδος Αρνιά κάτω του έτους Κατσίκια κάτω του έτους Μοσχάρια κάτω του έτους Μοσχάρια 1-2 ετών Χοιρίδια μέχρι 20 κιλά καθαρό βάρος 721 722 Ζώα που σφάγηκαν μέσα στο Κοινοτικό Διαμέρισμα Αριθμός Βάρος κεφαλών κρέατος σε kg 900 11.700 2.200 24.200 3.500 38.500 3.000 30.000 Ζώα που σφάγηκαν ή πωλήθηκαν έξω από το Κοινοτικό Διαμέρισμα Αριθμός Βάρος κεφαλών κρέατος σε kg 710 7.810 3.050 30.500 723 25 18 3.750 3.420 24 4.560 724 100 75 1.500 50 25.000 18.750 30.000 1.000 90 0 22.500 0 74 Κύθνος Ζυγούρια και πρόβατα Βιτούλια και αίγες Χοίροι πάνω από 20 κιλά καθαρό βάρος Κουνέλια 727 Πουλερικά 733 728 731 732 8.000 30 18.000 50 140 219 15.000 600 27.000 1.000 11.200 17.000 100 100 0 2.000 2.000 0 1.100 220 200 1.500 1.650 400 50 3.000 150 150 300 300 Πίνακας 10: Αριθμός ζώων που σφάγηκαν και παραγωγή κρέατος από αυτά Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (ΕΣΥΕ, 2006) Αλιεία Στο νησί υπάρχουν περίπου 20-25 επαγγελματίες ψαράδες στο Μέριχα και στα Λουτρά., με το μεγαλύτερο ποσοστό να είναι νέοι. Οι περισσότεροι ασχολούνται αποκλειστικά με την αλιεία καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Στους δύο αυτούς οικισμούς υπάρχουν αντίστοιχα αλιευτικού σύλλογοι. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αλιευμάτων διοχετεύεται εκτός του νησιού (~ 95% Αθήνα), ενώ το υπόλοιπο παραμένει στο νησί για τις τοπικές ανάγκες Τα αλιεύματα των ψαράδων αρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες του νησιού, ωστόσο εισάγονται αλιεύματα με χαμηλότερες τιμές και πολλές φορές υπάρχει πρόβλημα διάθεσής των ντόπιων αλιευμάτων. Στο νησί αντιμετωπίζεται πρόβλημα με τις μεταφορές των αλιευμάτων εκτός του νησιού (η δυνατότητα μεταφοράς τους από φορτηγά ψυγεία είναι δύσκολη για οικονομικούς λόγους). Επίσης, δεν υπάρχει έγκαιρη, έγκυρη και ουσιαστική ενημέρωση των ψαράδων για νέες προοπτικές και προγράμματα εκσυγχρονισμού εξοπλισμού (σεμινάρια, ημερίδες, εκπαίδευση), το οποίο αποζητάται από τους ίδιους. Έτσι είναι επιβεβλημένη η προσωπική δραστηριοποίηση των ψαράδων μεμονωμένα για προγράμματα εκσυγχρονισμού (ενημέρωση και μελέτη). 75 Κύθνος Στην Κύθνο, όπως και σε πολλά νησιά του Αιγαίου, αντιμετωπίζεται το γνωστό πρόβλημα καταστροφής των διχτυών από θηλαστικά (δελφίνια, φώκιες). (Λαρεντζάκης, 2007) Κωδ. Αριθ. Αριθμός Μηχανοκίνητα επαγγελματικά αλιευτικά σκάφη παράκτιας θαλάσσιας αλιείας με μηχανή κινήσεως μέχρι και 19 ίππων (HP), που ανήκουν σε κατοίκους του Κοινοτικού Διαμερίσματος ανεξάρτητα από το λιμένα νηολογίου, το λιμένα εξόρμησης ή το μέρος, όπου αυτά αλιεύουν 930 4 - Ποσότητες αλιευμάτων σε kg, κατά τον υπολογισμό, που εκφορτώθηκαν από τα ανωτέρω σκάφη (930), καθ’ όλο το έτος 2006, ανεξάρτητα από την περιοχή αλιείας 931 2.500 - Πίνακας 11: Μηχανοκίνητα επαγγελματικά σκάφη θαλάσσιας αλιείας Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (ΕΣΥΕ, 2006) 2.7.2 Ισοζύγιο τοπικών / εισαγόμενων προϊόντων Η Κύθνος στα προϊόντα του πρωτογενούς τομέα έχει μια σχετική αυτονομία. Όσον αφορά στην κτηνοτροφία, η παραγόμενη ποσότητα θεωρείται επαρκής. Το ίδιο ισχύει και για τα αλιεύματα των ντόπιων ψαράδων, χωρίς ωστόσο να αποφεύγεται η εισαγωγή φθηνότερων αλιευμάτων κυρίως από την Αθήνα. Στη γεωργία ωστόσο, η εισαγωγή πολλών προϊόντων (κυρίως οπωροκηπευτικών) είναι επιβεβλημένη για την κάλυψη των τοπικών αναγκών. 76 Κύθνος 2.7.3 Διατήρηση παραδοσιακών καλλιεργειών και στοιχείων τοπικών ποικιλιών, αναβαθμών, φυτοφρακτών Στο νησί έχουν διατηρηθεί οι παραδοσιακές καλλιέργειες και οι συνθήκες καλλιέργειας δεν έχουν αλλάξει και πολύ, με εξαίρεση την εισαγωγή λίγων σύγχρονων γεωργικών μηχανημάτων. Στο τμήμα του νησιού καταλαμβάνεται από καλλιέργειες, αναπτύσσονται οι αναβαθμίδες, λόγω της μορφολογίας του εδάφους. Στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού υπάρχουν φράκτες με ξερολιθιές, οι οποίοι χώριζαν τις μεγάλες ιδιοκτησίες, χρησίμευαν ως βοσκοτόπια και πολλές φορές προφύλασσαν στάνες ζώων. 2.7.4 Ύπαρξη μορφών παραγωγής και μεταποίησης που πιστοποιούνται ως βιολογικές Στο νησί υπάρχει ένας παραγωγός που παράγει πιστοποιημένα βιολογικό μέλι. 2.7.5 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας Οι καλλιέργειες στην Κύθνο δεν είναι εντατικές, επομένως δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι έντονες. Επίσης ελάχιστες από αυτές είναι αρδευόμενες, το οποίο σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μεγάλες ανάγκες κατανάλωσης του «πολύτιμου» νερού του νησιού (λόγω έλλειψης του) για άρδευση. Η κτηνοτροφία σε αντίθεση με τη γεωργία καταλαμβάνει σημαντικό κομμάτι του πρωτογενούς τομέα, και οι ποσότητες των κτηνοτροφικών προϊόντων που παράγονται στο νησί είναι σημαντικές με το μεγαλύτερο μέρος από αυτές εξαγώγιμες. Στο νησί κύρια τακτική των κτηνοτρόφων είναι η ανεξέλεγκτη βόσκηση των αιγοπροβάτων. Το γεγονός αυτό αποτελεί σοβαρότατο κίνδυνο για τα σπάνια και ενδημικά φυτά της προστατευόμενης περιοχής NATURA στο όρος Αθέρας, σε όλη την έκταση του τόπου. Τέτοιου είδους φυτά τα οποία βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο είναι 77 Κύθνος τα Frutillaria tuntasia, Silene cynthia. Όσον αφορά στην αλιεία, το πρόβλημα που εντοπίζεται σε όλες τις ελληνικές θάλασσες είναι η αλίευση με ανεμότρατες πολύ κοντά (σε σχέση με την προβλεπόμενη απόσταση) στις ακτές ή τη χρήση συρρόμενων διχτυών., με συνέπεια να διαταράσσεται ο βυθός και κατά συνέπεια τα οικοσυστήματα που φιλοξενεί. 78 Κύθνος 2.8 Φυσικό περιβάλλον 2.8.1 Καταγραφές/εκτιμήσεις: τοπίων ιδιαίτερης αξίας, γενικού τοπίου, μνημείων, παραδοσιακών οικισμών, παλιών εγκαταλελειμμένων οικισμών, βιοτόπων NATURA και άλλων Βορειοδυτική Κύθνος: Όρος Αθέρας και Ακρωτήριο Κέφαλος ανήκουν στον Βιότοπο NATURA (Φιλότης, 2007) Περιγραφή του τόπου Η προτεινόμενη περιοχή αποτελεί μέρος του ευρύτερου γεωλογικού σχηματισμού που περιλαμβάνει τις Βόρειες Κυκλάδες. Η ενότητα αυτή ανήκει στην Αττικοκυκλαδική ζώνη. Τα πετρώματα της τοποθεσίας είναι κατά κύριο λόγο μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι ενώ μικρό μέρος καλύπτεται από μάρμαρα (Ανώτερου Τριαδικού - Κατώτερου Ιουρασικού). Η μέση ετήσια βροχόπτωση φθάνει περίπου τα 600mm και το ύψος αυτό είναι από τα υψηλότερα των Κυκλάδων, η δε μέση ετήσια θερμοκρασία ανέρχεται στους 19 C. Η ξηρά καλύπτει 1722 ha, δηλαδή το 82% της προτεινόμενης περιοχής και ξεκινά από το επίπεδο της θάλασσας για να φτάσει σε υψόμετρο 355m (Κακόβουλο). Ο άξονας του τόπου έχει διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ με μέγιστο μήκος περί τα 9.5Km και μέγιστο πλάτος 3Km. Το ανάγλυφο είναι έντονο σχηματίζοντας μικρές κοιλάδες κατά μήκος των χειμάρρων. Η ακτογραμμή, μήκους 22Km είναι πολυσχιδής με πολυάριθμους μικρούς κολπίσκους. Εντός αυτών των κολπίσκων σχηματίζονται μικρές θαλάσσιες σπηλιές (8330). Οι σπηλιές αυτές χρησιμοποιούνται ως καταφύγια από την φώκια Monachus monachus. Οι βόρειες και δυτικές ακτές της προτεινόμενης περιοχής είναι πάρα πολύ απότομες. Στο νότιο τμήμα σχηματίζονται δύο κλειστοί κόλποι και μεταξύ των οποίων έχει δημιουργηθεί ένας γεωλογικός σχηματισμός ο οποίος ονομάζεται "tompolo". Ο σχηματισμός αυτός ενώνει την ξηρά με την νησίδα του Αγίου Λουκά. Ο γεωλογικός αυτός σχηματισμός είναι από τους ελάχιστους που υπάρχουν στον ελλαδικό χώρο: υπάρχουν περίπου 20 τέτοιοι σχηματισμοί που παρουσιάζουν ιδιαίτερο βιολογικό 79 Κύθνος ενδιαφέρον για την μικροπανίδα τους. Στους δύο κόλπους που αναφέραμε προηγουμένως υπάρχουν αμμουδιές. Στον κόλπο της Απόκρισης είναι οι εκβολές του ποταμού Βαθύρεμα. Όπου το γεωλογικό υπόστρωμα αποτελείται από μάρμαρα, σχηματίζονται μικρού μεγέθους σπηλιές (8310). Το μεγαλύτερο μέρος του τόπου καλύπτεται από ένα πολύπλοκο υδρογραφικό σύστημα με συνολικό μήκος περίπου 32Km. Το σύστημα αυτό το αποτελούν πηγές, χείμαρροι καθώς και λίγοι μικροί καταρράκτες. Κατά μήκος της κοίτης και των όχθεων των ποταμών και των χειμάρρων αποτίθενται κροκάλες και χαλίκια και οι παρόχθιες φυτικές διαπλάσεις συνίστανται κυρίως από Nerium oleander και Rubus ulmifolius. Οι πηγές της προτεινόμενης περιοχής, από γεωλογική άποψη, είναι τύπου επαφής. Σε ορισμένες τοποθεσίες όπου η κλίση των πετρωμάτων είναι μεγάλη, οι πηγές αυτές δημιουργούν μικρούς καταρράκτες με χαρακτηριστική βλάστηση. Στο υψόμετρο των 200m υπάρχει ένα οροπέδιο το οποίο καλύπτει έκταση 250ha. Το πλάτωμα αυτό καλύπτεται από αιγαιακά φρύγανα, μακία βλάστηση επίσης υπάρχουν και εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες. Ένα τμήμα της προτεινόμενης περιοχής καλύπτεται από γκρεμούς και γυμνά βράχια ενώ σε όλη την επιφάνειά της υπάρχουν παραδοσιακές ξερολιθιές με τις οποίες οι κάτοικοι ξεχώριζαν τις ιδιοκτησίες τους. Οι ξερολιθιές αυτές χρησιμοποιούνται ως καταφύγια για πολλές ομάδες ζώων όπως φίδια, σαύρες σαλιγκάρια κ.α. Υπάρχουν επίσης διάσπαρτες κατοικίες και ξωκλήσια. Σηµ. Ολόκληρος η προτεινόμενη περιοχή (όπως και όλες οι Κυκλάδες) χαρακτηρίζεται ως ζώνη διάβασης θερινών τρυγόνων, και ως εκ τούτου υπάρχουν εποχιακοί περιορισμοί στο κυνήγι. Αξίες Κύριο χαρακτηριστικό της προτεινόμενης περιοχής είναι η εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία οικοτόπων σε συνδυασμό με την παρουσία σπάνιων και ενδημικών φυτών. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από θαλάσσιους οικοτόπους, από οικοτόπους των γλυκών νερών, και από τους ιδιαίτερους οικοτόπους των σπηλαίων. Τα ενδημικά φυτά ανέρχονται σε έντεκα (11) το ίδιο και τα ενδημικά ασπόνδυλα. Η ποικιλία των οικοτόπων και ο αριθμός των ενδημικών ειδών μπορούν αποδοθούν στην ποικιλομορφία που παρουσιάζει η γεωμορφολογία του τόπου. Δώδεκα διαφορετικοί οικότοποι του 80 Κύθνος Παραρτήματος Ι της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ έχουν καταγραφεί στην προτεινόμενη περιοχή, αριθμός εξαιρετικά μεγάλος σε συνδυασμό με το μικρή της έκταση (2100ha). Ο μεγάλος αριθμός των οικοτόπων και τα πολυάριθμα μικροενδιαιτήματα που υπάρχουν, δημιουργούν περιβάλλον το οποίο παρουσιάζει έντονη μωσαϊκότητα. Οι θαλάσσιες σπηλιές που υπάρχουν καθώς και αυτές που σχηματίζονται στην ξηρά (κωδικοί 8330 και 8310) αν και καλύπτουν έκταση μικρότερη από το 1% σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν άνευ σημασίας. Οι θαλάσσιες σπηλιές χρησιμοποιούνται ως καταφύγια των φώκεων Monachus monachus. Στις μικρές σπηλιές της ξηράς φιλοξενείται μία ξεχωριστή και πολύ ευαίσθητη πανίδα τρογλόβιων. Τέτοιου είδους ζώα είναι το ενδημικό χερσαίο ισόποδο Cordioniscus kithnosi, ένα πολύ σπάνιο και ενδημικό είδος το οποίο μάλιστα έχει και ως locus typicus τη νήσο. Η πανίδα της Κύθνου επίσης περιλαμβάνει το σπάνιο και ενδημικό είδος γυμνοσαλιγκαριού Deroceras keaensis. Η πανίδα που ζει μέσα στην άμμο στο γεωλογικό σχηματισμό tompolo παρουσιάζει ενδιαφέρον και έχει ανάγκη ιδιαίτερης μελέτης. Η χλωρίδα του τόπου περιλαμβάνει τα ενδημικά φυτά Fritillaria tuntasia, Muscari pulchellum ssp. clepsidroides και Sillene cythnia της locus typicus είναι η Κύθνος. Το Delphinium hirschfeldianum είναι είδος το οποίο το οποίο έχει αναφερθεί μόνο από τα νησιά Αίγινα και Κύθνο και περιλαμβάνεται στον Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της IUCN και στον Ευρωπαϊκό Κόκκινο Κατάλογο Παγκοσμίως Απειλούμενων ειδών ως απειλούμενο είδος με απροσδιόριστο βαθμό κινδύνου. Επίσης προστατεύεται από την ελληνική νομοθεσία (Π.Δ. 67/81). Σημαντικά είδη o Το είδος Delphinium hirschfeldianum προστατεύεται από το Π.Δ. 67/81, και περιλαμβάνεται στον Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της IUCN ως απειλούμενο είδος με απροσδιόριστο βαθμό κινδύνου. o Το Onopordum sibthorpianum είναι είδος ενδημικό της ανατολικής Μεσογείου με εξάπλωση τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Τουρκίας. o Το ενδημικό είδος Centaurea laconica ssp. Lineariloba μέχρι πρόσφατα εθεωρείτο υποείδος της C. spruneri και ως τέτοιο έχει χαρακτηριστεί “σπάνιο” από την IUCN. 81 Κύθνος Εικόνα 29: Βιότοποι NATURA (Φιλότης, 2007) Πανίδα και Χλωρίδα Θηλαστικά Monachus monachus Αμφίβια/Ερπετά Elaphe situla Mauremys caspica 82 Κύθνος Όρος Αθέρας και Ακρωτήριο Κέφαλος ανήκουν στο βιότοπο στο Βιότοπο CORINE (Φιλότης, 2007) Χερσαία έκταση: 1500 ha Μέγιστο υψόμετρο: 355 m Κατάσταση τόπου: Καλή Εικόνα 30 : Βιότοποι CORINE (Φιλότης, 2007) Περιγραφή του τόπου Βραχώδης περιοχή που καλύπτεται από φρύγανα. Τάση κατάστασης τόπου Σταθερότητα συντήρηση 83 Κύθνος Αξία Η σπάνια χλωρίδα είναι η κύρια αξία της περιοχής. 2.8.2 Αξιολόγηση αρνητικών επιδράσεων, δυνατότητες ελέγχου: βοσκής στη βλάστηση και στο έδαφος, οδών, αποστραγγίσεων, θήρας Τρωτότητα προστατευόμενης περιοχής NATURA και CORINE Η προτεινόμενη περιοχή διαθέτει πλήθος από μικρούς οικοτόπους ευαίσθητους ακόμα και στις μικρές διαταραχές όπως πηγές, μικροί καταρράκτες, σπηλιές πολύ μικρού μεγέθους, κοινότητες που αναπτύσσονται στις απότομες ακτές και υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδώνιας. Όλοι αυτοί οι οικότοποι βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω της πίεσης των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Το πλέον τρωτό τμήμα της προτεινόμενης περιοχής είναι αυτό που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της, επειδή στο τμήμα αυτό υπάρχουν αμμώδεις παραλίες καθώς και αρκετές πηγές, στοιχεία τα οποία βοηθούν στην ταχεία τουριστική ανάπτυξη. Η ανεξέλεγκτη βόσκηση από τα κατσίκια σε όλη την έκταση του τόπου αποτελεί σοβαρότατο κίνδυνο για τα σπάνια και ενδημικά φυτά. Τέτοιου είδους φυτά τα οποία βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο είναι τα Frutillaria tuntasia, Silene cynthia. Τα υποθαλάσσια λιβάδια από Ποσειδώνιες τα οποία υπάρχουν και αναπτύσσονται σε βάθη μεταξύ 10 και 29 μέτρων είναι δυνατόν να καταστραφούν από την αλιεία με συρρόμενα δίχτυα. Η ναυσιπλοΐα πλησίον των ακτών ενοχλεί τις φώκιες που χρησιμοποιούν σαν καταφύγια τις θαλασσινές σπηλιές. Η κατασκευή νέων δρόμων αυξάνει την πίεση στην περιοχή. Η ανεξέλεγκτος τουριστική ανάπτυξη θα έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση και την σταδιακή εξαφάνιση των ευαίσθητων οικοσυστημάτων. 84 Κύθνος Οι δύο αβαθείς κόλποι οι οποίοι βρίσκονται στο νότιο τμήμα είναι καλά προστατευόμενοι από του βορείους ανέμους, χρησιμοποιούνται σαν αγκυροβόλια ιδιαίτερα κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Η κατασκευή λιμενικών έργων όπως λιμενιοβραχιόνων και προβλητών θα προκαλέσουν αλλαγή στα τοπικά θαλάσσια ρεύματα. Τέτοιου είδους έργα θα έχουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή του “tombolo”. Τα κάθε είδους απορρίμματα από τα κάθε τύπου σκάφη αναψυχής ρυπαίνουν τους δύο κόλπους οδηγώντας στην καταστροφή των βιοκοινοτήτων που υπάρχουν στο βυθό των θαλασσών. (Φιλότης, 2007) 2.8.3 Κατασκευή /συντήρηση αναβαθμίδων Οι αναβαθμίδες κυριαρχούν στο Κυθνιακό τοπίο, όπως και σε όλη τη Μεσόγειο. Οι κατασκευές αυτές έχουν δίσημο χαρακτήρα. Ο πρώτος είναι ο άμεσος και αφορά στην μετατροπή των μη καλλιεργήσιμων επικλινών εκτάσεων σε καλλιεργήσιμες. Ο δεύτερος σχετίζεται με τη συγκράτηση των εδαφών. Επομένως η συντήρησή τους είναι επιβεβλημένη στις περιοχές που καλλιεργούνται. Καθώς όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος της συρρίκνωσης του πρωτογενούς τομέα με την ανάπτυξη κυρίως του τουρισμού, αυτό το πλέον παραδοσιακό τοπίο μπορεί να κινδυνεύσει να εξαλειφθεί αν δεν ληφθούν μέτρα συντήρησής του. 85 Κύθνος 2.9 Κοινωνία – πολιτισμός 2.9.1 Κέντρα παροχής υπηρεσιών υγείας Στην Κύθνο υπάρχουν δύο Πολυδύναμα Περιφερειακά Ιατρεία, στη Χώρα και το Μέριχα, τα οποία είναι στελεχωμένα με τρεις αγροτικούς γιατρούς, δύο εκ των οποίων ειδικότητας (αυτή τη στιγμή ειδικός παθολόγος, ορθοπεδικός και αγροτικός γιατρός) και μία νοσηλεύτρια. Επίσης στο Μέριχα υπάρχει ένα φαρμακείο που εξυπηρετεί όλο το νησί. 2.9.2 Υποδομές και υπηρεσίες παροχής βοήθειας σε ειδικές ομάδες πληθυσμού Παιδιά Στο νησί υπάρχουν παιδικές χαρές. 2.9.3 Δομές εξυπηρέτησης πολιτών και στήριξης απασχόλησης ΚΕΠ Στο νησί υπάρχει ΚΕΠ, το οποίο βρίσκεται στη Χώρα και στελεχώνεται από δύο υπαλλήλους. Αγρότες Συμβουλές και κατευθύνσεις στους νέους αγρότες προσφέρουν προς το παρόν μόνο οι Αγροτομελισσοκομικοί Συναιτερισμοί του νησιού (Χώρας και Δρυοπίδας). Δεν αναφέρθηκαν ωστόσο κάποιες συγκεκριμένες δραστηριότητες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Βιβλιοθήκη Δεν υπάρχει βιβλιοθήκη στο νησί, παρά μόνον μία υποτυπώδης μέσα στο κτίριο του Δήμου στη Χώρα. 86 Κύθνος 2.9.4 Διαδικασίες ένταξης μεταναστών Δεν έχει αναφερθεί παρουσία μεταναστών στο νησί. 2.9.5 Εκπαιδευτικές υποδομές Νηπιαγωγείο Στη νησί υπάρχουν δύο νηπιαγωγεία, στη Χώρα και τη Δρυοπίδα. Δημοτικό Σχολείο Στο νησί λειτουργεί δημοτικό σχολείο στο οποίο οι τάξεις είναι μοιρασμένες στους οικισμούς Χώρα (3 τάξεις) και Δρυοπίδα (3 τάξεις) Γυμνάσιο – Λύκειο Το Γυμνάσιο και το Λύκειο Κύθνου βρίσκεται στη Χώρα και για το έτος 2005 είχε 30 και 18 μαθητές αντίστοιχα μοιρασμένους σε όλες τις τάξεις. ΤΕΕ Το ΤΕΕ Κύθνου βρίσκετε στη Χώρα και για το σχολικό έτος 2005-2006 είχε περίπου 10 μαθητές. Τα τμήματα που έχει το ΤΕΕ είναι Λογιστικής, Ηλεκτρολογίας και Κομμωτικής. 2.9.6 Παραδοσιακές πολιτιστικές δραστηριότητες Εκδηλώσεις Κορυφαίες εκδηλώσεις θεωρούνται τα πολυπρόσωπα πανηγύρια που γίνονται προς τιμή της Παναγιάς, τον Δεκαπενταύγουστο (Παναγιά Νίκου, Παναγιά Κανάλα, Παναγιά Στρατολάτισσα) και στις 8 Σεπτεμβρίου (Παναγιά Φλαμπουριανή), καθώς και τα 87 Κύθνος «Κύθνια» που διοργανώνει κάθε καλοκαίρι ο Δήμος Κύθνου. (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Η Πολιτιστική Παρέμβαση Νέων Κύθνου και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Δρυοπίδας συνεργάζονται αυτό το διάστημα για τη διοργάνωση δύο σημαντικών πολιτιστικών δραστηριοτήτων, που είναι: • Η Διοργάνωση έκθεσης παραδοσιακών αντικειμένων αγγειοπλαστικής της Κύθνου (χρηστικών ή διακοσμητικών) κατά τους θερινούς μήνες. • Η Κατασκευή μιας αγροτικής κατοικίας (κελί) με σκοπό την αναπαράσταση τυπικής αγροτικής ζωής των Κυθνίων του προηγούμενου αιώνα. Σημείωση: Οι πολιτιστικοί σύλλογοι δε συμμετέχουν στα πανηγύρια με χορευτικές παραστάσεις, μιας και αυτά είναι αυθόρμητα και παίρνουν μορφή με την αυθόρμητή συμμετοχή των παρευρισκομένων. Χοροί – Τραγούδια Οι χοροί και τα τραγούδια της Κύθνου παρουσιάζουν ιδιαιτερότητα σε σχέση με τα αντίστοιχα των Κυκλάδων. Στον μπάλο για παράδειγμα συναντάμε τις «φούρλες», οι οποίες είναι συνεχόμενες έντονες στροφές του κάθε χορευτή γύρω από τον άξονα του μαζί με το ταίρι του. Λογοτεχνία Μια σειρά από λαογραφικού χαρακτήρα βιβλία με θέμα την Κύθνο, έχει επιμεληθεί ο κ. Γιώργος Βενετούλιας, ένας Κύθνιος φιλόλογος, που ζει στο νησί. Έχουν εκδοθεί: Η Κύθνος του χθες (Λεύκωμα παλιών φωτογραφιών) (1998) Δέκα παραδόσεις από τη Χώρα της Κύθνου (1998) Της Κύθνου τα τραγούδια (1999) Λαϊκά παραμύθια των Κυκλάδων (2003) Τα κεραμικά της Κύθνου (2004) Στο γέμισμα του φεγγαριού (CD – Λεύκωμα) (2003) 88 Κύθνος Παραμύθια της Κύθνου (2005 3η έκδοση) Χρυσό δεντρί – Γαμήλιοι σκοποί και τραγούδια της Κύθνου (2007) Υπό έκδοση: Του νησιού μου – Απάνθισμα Κυθνιακής Λαογραφίας – Λεύκωμα Κατασκευές Στην Κύθνο είχε αναπτυχθεί από παλιά η αγγειοπλαστική. Πολλά αντικείμενα (χρηστικά ή διακοσμητικά) που χρησιμοποιούνταν από τους Κύθνιους εδώ και πολλά χρόνια ήταν πήλινα. Με αφορμή το γεγονός αυτό θα πραγματοποιηθεί και η προαναφερθείσα έκθεση αγγειοπλαστικής. Κουζίνα Η κουζίνα της Κύθνου είναι μια τυπική κυκλαδίτικη κουζίνα, διατηρώντας ωστόσο τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Τα υλικά που συνήθως χρησιμοποιούνται σ’ αυτήν είναι προϊόντα που προέρχονται από το νησί. Τέτοια προϊόντα είναι το τυρί τρίμμα, η κοπανιστή, το κρέας αιγοπροβάτων, το μέλι, η κάπαρη, το θερμιώτικο κρασί, τα παξιμάδια, τα αμυγδαλωτά και τα παστέλια 89 Κύθνος 3 Ανάδειξη συμβόλου Η Κύθνος είναι ένα νησί που μοσχοβολάει θυμάρι και οι πλαγιές του είναι κυριολεκτικά μωβ από το χρώμα των ανθέων του. Το τοπικό θυμαρίσιο μέλι είναι εξαιρετικής ποιότητας που έχει αντέξει στο χρόνο, μιας και το συγκεκριμένο προϊόν είναι γνωστό εδώ και πολλά χρόνια. Οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού, το εκτιμούν ως προϊόν του τόπου τους, το επιδυκνύουν, το χρησιμοποιούν και η πιο ευγενική χειρονομία τους είναι να προσφέρουν λίγο μέλι στους επισκέπτες τους. Έτσι το σύμβολο ΔΑΦΝΗ που προτείνεται για το νησί της Κύθνου είναι η κηρήθρα και η μέλισσα. Εικόνα 31: Προτεινόμενο Σύμβολο ΔΑΦΝΗ για το νησί της Κύθνου 90 Κύθνος 4 Απόψεις Φορέων για την αειφορική ανάπτυξη 4.1 Τοπική αυτοδιοίκηση και σχετικές υπηρεσίες Στόχος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των ντόπιων της Κύθνου είναι το να διασφαλιστούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να επιτευχθεί ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής για τους κατοίκους του νησιού και να διασφαλίζεται συνεχώς. Άμεση επιδίωξή τους είναι η ενίσχυση της τουριστικής ανάπτυξης του νησιού. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως δεν έχουν τεθεί τα όρια για την αποφυγή της ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης και η επιδίωξή για αειφορική ανάπτυξη του νησιού άλλες φορές δεν εκφράζεται καθόλου και άλλες εκφράζεται ενστικτωδώς. Είναι γεγονός ότι οι προτεραιότητες του Δήμου είναι το να λυθούν βασικά προβλήματα αναπτυξιακών υποδομών και προβλήματα που προκύπτουν λόγω της νησιωτικότητας της περιοχής (απομόνωση, περιορισμένη έκταση, ύπαρξη περιορισμένου υδατικού δυναμικού). Ωστόσο, λαμβάνεται υπ’ όψιν και η διασφάλιση του τοπικού χαρακτήρα του νησιού και η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Βασικά προβλήματα Η Κύθνος αποτέλεσε πρωτοπόρο παράδειγμα στην προσπάθεια ανάπτυξης και αξιοποίησης συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον Ελλαδικό χώρο. Η παύση της λειτουργίας του συστήματος παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ και η αποκλειστική πλέον χρήση του πετρελαϊκού σταθμού, αποτελεί ένα παράδειγμα προβληματισμού αλλά και κινητοποίησης των κατοίκων του νησιού για το ενεργειακό μέλλον του. Η λειτουργία ενός ΧΑΔΑ στο νησί αποτελεί ένα ουσιαστικό περιβαλλοντικό πρόβλημα. Η διάθεση των μη επικίνδυνων στερεών αποβλήτων δε θεωρείται περιβαλλοντικά αποδεκτή, καθώς δεν εφαρμόζονται τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία της δημόσια υγείας και του περιβάλλοντος. Τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει η λειτουργία του ΧΑΔΑ είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος 91 Κύθνος οικοσυστήματος, η αισθητική υποβάθμισης της περιοχής, η αυτανάφλεξη, αλλά και η δημιουργία επιβλαβών συνθηκών υγιεινής. Στην Κύθνο η διαχείριση των λυμάτων, για τους δύο μεγαλύτερους οικισμούς του νησιού υπάρχει αποχετευτικό δίκτυο που οδηγεί τα λύματα σε κάποιο ρέμα αντίστοιχα. Στους υπόλοιπους οικισμούς τα λύματα οδηγούνται σε απορροφητικούς βόθρους. Και στις δύο περιπτώσεις τα λύματα δεν επιδέχονται καμία επεξεργασία. Η επεξεργασία τους ωστόσο, είναι εφικτή και εύκολα υλοποιήσιμη στο νησί, μιας και το μέγεθός του επιτρέπει μια τέτοια προοπτική. Οι προστατευόμενες περιοχές του νησιού, αλλά και κάποιες μη προστατευόμενες χρήζουν ειδικής προσοχής και προστασίας, αφού διαθέτουν πλήθος από μικρούς οικοτόπους ευαίσθητους ακόμα και στις μικρές διαταραχές. Όλοι αυτοί οι οικότοποι βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω της πίεσης των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Κάποια τρωτά τμήματα αυτών των περιοχών βρίσκονται σε τέτοια θέση που τα καθιστούν ακόμη πιο ευαίσθητα λόγω της ταχείας τουριστικής ανάπτυξης(π.χ. αμμώδεις παραλίες, πηγές). Οι κάτοικοι του νησιού αισθάνονται απομονωμένοι και ενώ υπάρχει η θέληση για διεύρυνση τουριστικής περιόδου, υπάρχει έντονο πρόβλημα με τη συχνότητα των δρομολογίων των πλοίων, η οποία εντείνεται σε σχετικά ικανοποιητικό βαθμό μόνο τους δύο καλοκαιρινούς μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Προοπτικές Η Κύθνος είναι ένα νησί που εκτός από τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά της έχει νέους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τον τόπο τους και έχουν όρεξη για δημιουργική δουλειά για το νησί. Οι άνθρωποι αυτοί, αφενός δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους για τα μεγάλα αστικά κέντρα, παλεύοντας έτσι καθημερινά με τις δυσκολίες ενός μικρού νησιού, αφετέρου έχουν αναπτύξει έντονη δράση που αφορά στα κοινωνικά θέματα, στον πολιτισμό, το περιβάλλον. Έτσι η Κύθνος, ακριβώς επειδή διαθέτει αυτό το έμψυχο δυναμικό, αλλά ταυτόχρονα και άλλες παραγωγικές δραστηριότητες και εκμεταλλεύσιμους πόρους, θα πρέπει από 92 Κύθνος νωρίς να επιδιώξει να δώσει έμφαση σε δράσεις που σκοπό έχουν την αντιμετώπιση των συγκρούσεων μεταξύ των δραστηριοτήτων και την αποτροπή της εξάρτησής τους από τη μονόπλευρη τουριστική ανάπτυξη. 93 Κύθνος 4.2 Επαγγελματικοί σύλλογοι και σωματεία Στο νησί υπάρχουν οι εξής επαγγελματικοί σύλλογοι: • Αλιευτικός σύλλογος Μέριχα • Αλιευτικός σύλλογος Λουτρών Οι αλιευτικοί σύλλογοι του νησιού προσπαθούν να διασφαλήσουν το αβέβαιο παρόν των αλειαίων του νησιού. Όλο και λιγότεροι νέοι προτιμούν να ασκήσουν αυτό το επάγγελμα, μιας και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν είναι μεγάλες. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι η μεταφορά των αλιευμάτων εκτός του νησιού (μιας και η δυνατότητα μεταφοράς τους από φορτηγά ψυγεία είναι δύσκολη, για οικονομικούς λόγους)ενώ δεν υπάρχει έγκαιρη, έγκυρη και ουσιαστική ενημέρωση των ψαράδων για νέες προοπτικές και προγράμματα εκσυγχρονισμού εξοπλισμού (σεμινάρια, ημερίδες, εκπαίδευση), κάτι το οποίο αποζητάται από τους ίδιους. Επομένως είναι επιβεβλημένη η προσωπική δραστηριοποίηση των ψαράδων μεμονωμένα για προγράμματα εκσυγχρονισμού (ενημέρωση και μελέτη). • Σύλλογος Τουριστικών Καταλυμάτων Κύθνου Ο σύλλογος συμμετέχει σε Τουριστική Έκθεση της Ελλάδας αλλά και του Εξωτερικού για την προβολή του τουριστικού προϊόντος του νησιού. Επίσης κατά το παρελθόν και σε συνεργασία με το Δήμο είχαν οργανωθεί σεμινάρια και ημερίδες εκπαίδευσης των επαγγελματιών που παρέχουν τουριστικές υπηρεσίες στο νησί. • Σύλλογος Επαγγελματιών Μέριχα • Σύλλογος Επαγγελματιών Χώρας Τα μέλη του συλλόγου επαγγελματιών είναι άνθρωποι οι οποίοι κάνουν δύο με τρεις δουλειές κατά τη διάρκεια του έτους και σχετίζονται άμεσα με τον τουρισμό. Από συζητήσεις μαζί τους διαπιστώθηκε η επιθυμία για περαιτέρω αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας στο νησί. Η διεύρυνση της τουριστικής περιόδου είναι ζητούμενο όλων, χωρίς ωστόσο η προοπτική με την οποία οραματίζονται το μέλλον να προωθεί και άλλου είδους τουριστικής ανάπτυξης εκτός από αυτήν που είναι ήδη γνωστή. • Αγροτικός Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός Χώρας 94 Κύθνος • Αγροτικός Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός Δρυοπίδας Οι συνεταιρισμοί αυτοί έχουν ως κύριο σκοπό τη διοχέτευση ζωοτροφών, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στους αγρότες, όπως επίσης και την αντίστοιχη στήριξή τους σε θέματα επιδοτήσεων. Ωστόσο, δε φαίνεται να προωθούν πρωτοβουλίες που να αφορούν στην παροχή γνώσεων, νέων προοπτικών και τεχνογνωσίας. 95 Κύθνος 4.3 Περιβαλλοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις/σύλλογοι Περιβαλλοντικοί σύλλογοι Στο νησί δεν υπάρχουν περιβαλλοντικές οργανώσεις, αλλά οι πολιτιστικοί σύλλογοι πολλές φορές παίζουν και περιβαλλοντικό ρόλο στα πλαίσια της εξωραϊστικής τους δράσης, χωρίς ωστόσο να μπορούν να καλύψουν σημαντικό τμήμα των ουσιαστικών περιβαλλοντικών θεμάτων του νησιού. Πολιτιστικοί σύλλογοι Στην Κύθνο δραστηριοποιούνται τέσσερις Πολιτιστικοί Σύλλογοι με τις εξής δράσεις: • Πολιτιστικός Σύλλογος Μέριχα Το έτος ίδρυσης του είναι το 1964 από Κύθνιους που ζουν στην Αθήνα. Ο σύλλογος ενώ στην αρχή έχει την έδρα του στην Αθήνα (Αιγάλεω) αμέσως μετά μεταφέρεται στο Μέριχα της Κύθνου. Πλέον δραστηριοποιείται στην Αθήνα αλλά, στο Μέριχα αλλά και σε όλο το νησί. Ο ρόλος του είναι δίσημος Εξωραϊστικός ρόλος: Επεμβαίνει στην καθαριότητα του Μέριχα (με κάλυψη των εξόδων) Επεμβαίνει σε διάφορα αντίστοιχα θέματα του Μέριχα, όπως παγκάκια, παιδικές χαρές, διάφοροι εξοπλισμοί (με αυτοχρηματοδοτήσεις) Πολιτιστικός ρόλος: Υποστηρίζει χορευτικό τμήμα παραδοσιακών χωρών με συμμετοχή στα πολιτιστικά δρώμενα του νησιού (π.χ. στα Κύθνια με δύο παραστάσεις, η μία στη Χώρα κ η άλλη στα Δριοπίδα) Έκδοση τρίμηνης εφημερίδας «Ο Φάρος του Μέριχα» 96 Κύθνος • Πολιτιστικός Σύλλογος Χώρας Κύθνου Έτος ίδρυσης 1984 Αριθμός μελών: ~ 60 με διακύμανση ηλικιών18-40 Στόχος ου συλλόγου είναι η Διατήρηση, Αναβίωση και Καταγραφή των Εθίμων και Παραδόσεων του νησιού. Ο ρόλος του είναι δίσημος: εξωραϊστικός και πολιτιστικός Εξωραϊστικός ρόλος: Καθαριότητα Χώρας και γύρω περιοχής Στολισμός χωριού σε γιορτές και αντίστοιχες εκδηλώσεις Σηματοδότηση χωριού και γύρω περιοχής Καταγραφή, σηματοδότηση, χαρτογράφηση και διάνοιξη μονοπατιών περιοχής Πολιτιστικός ρόλος: Αναβίωση τοπικών εθίμων Χορευτικό συγκρότημα με συμμετοχή σε παραστάσεις στο νησί αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας Ηχογραφήσεις παραδοσιακών τραγουδιών • Πολιτιστικός Σύλλογος Δρυοπίδας Αριθμός μελών: ~ 50 με διακύμανση ηλικιών18-40 Ο σύλλογος στεγάζεται σε χώρο νοικιασμένο από το Δήμο Ο ρόλος του είναι κυρίως πολιτιστικός και ενίοτε εξωραϊστικός Εξωραϊστικός ρόλος: Πραγματοποιεί δενδροφυτεύσεις Πολιτιστικός ρόλος: Υποστηρίζει χορευτικό τμήμα παραδοσιακών χωρών με συμμετοχή στα πολιτιστικά δρώμενα του νησιού Διοργάνωση μουσικών εκδηλώσεων (κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες) Αναβίωση εθίμων • Πολιτιστική Παρέμβαση Νέων Κύθνου Έτος ίδρυσης 2005 στην Αθήνα (Αιγάλεω) και αμέσως μετά μεταφέρεται στη Δριοπίδα Κύθνου. Αριθμός μελών: ~ 40 Δραστηριότητες συλλόγου: Καταγραφή παραδοσιακών πολιτιστικών 97 Κύθνος δραστηριοτήτων του νησιού Διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων (θεατρικών, μουσικών -παραδοσιακών ή μη-) Διοργάνωση χορευτικών και μουσικών παραστάσεων με αντίστοιχους συλλόγους άλλων νησιών (π.χ. Κρήτης) 98 Κύθνος 5 Σχεδιασμός αειφορίας για την υλοποίηση δράσεων Σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του ΟΤΑ, τον Δήμαρχο του Δήμου Κύθνου κ. Ζαμπέτα, επιλέχθηκαν οι εξής δράσεις με δεδομένο να είναι εφικτή η ολοκλήρωση της υλοποίησής τους στο άμεσο μέλλον (χρονοδιάγραμμα 2-3 χρόνια). 1. Κατασκευή μονάδας αφαλάτωσης για παραγωγή πόσιμου νερού Ο δήμος Κύθνου δεν παρέχει πόσιμο νερό από το δίκτυο ύδρευσής του. Έτσι με τη μονάδα αφαλάτωσης παραγωγής πόσιμου νερού παροχής 100m3/ 24h θα είναι εφικτή η παροχή πόσιμου νερού στους κατοίκους του. Το έργο κρίνεται ως πολύ σημαντικό γιατί το νησί έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει πρόβλημα με τις πηγές που μέχρι τώρα υδροδοτούσαν το νησί. Η πηγή της Δρυοπίδας έχει σχεδόν ξεραθεί και ο Δήμος εξετάζει το ενδεχόμενο να φέρει νερό με υδροφόρες. Για το συγκεκριμένο έργο έχει εγκριθεί η μελέτη και μένει το στάδιο της υλοποίησης με την κατασκευή του σταθμού. Αυτή τη στιγμή εξετάζονται 2 με 3 περιοχές για την εγκατάσταση του σταθμού. 2. Εγκατάσταση συστημάτων χρήσης ΑΕΠ για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της μονάδας αφαλάτωσης Η λειτουργία της μονάδας αφαλάτωσης είναι μια ενεργοβόρα διαδικασία και μία σημαντική οικονομική επιβάρυνση του Δήμου. Πλέον η συνολική παραγωγή ενέργειας στο νησί γίνεται μόνο από τον πετρελαϊκό σταθμό, ύστερα και από την παύση λειτουργίας και της τελευταίας ανεμογεννήτριας. Έτσι η τοποθέτηση συστημάτων για χρήση ΑΕΠ δε θα επιβάρυνε το δίκτυο της ΔΕΗ με επιπλέον ζήτηση. Κατάρτιση και υποβολή συμπληρωματικής μελέτης, στην εγκεκριμένη μελέτη για την κατασκευή της μονάδας αφαλάτωσης για τη χρήση ΑΠΕ στη μονάδα για της ενεργειακές της ανάγκες. 99 Κύθνος 3. Κατασκευή ΧΥΤΑ για διάθεση οικιακών απορριμμάτων Η διαχείριση στερεών απορριμμάτων στο νησί γίνεται στο ΧΑΔΑ της Χώρας, ενώ ο ΧΑΔΑ της Δρυοπίδας έχει κλείσει και έχει ξεκινήσει η διαδικασία της αποκατάστασης του χώρου. Ωστόσο, η παύση της λειτουργίας και του δεύτερου ΧΑΔΑ είναι επιβεβλημένη. Η διάθεση των μη επικίνδυνων στερεών αποβλήτων δε θεωρείται περιβαλλοντικά αποδεκτή, καθώς δεν εφαρμόζονται τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία της δημόσια υγείας και του περιβάλλοντος. Επομένως η κατασκευή ΧΥΤΑ είναι επιβεβλημένη στο νησί. Ο ΧΥΤΑ θα έχει μέση ετήσια δυναμικότητα 745 τόνων απορριμμάτων και προβλέπεται να εξυπηρετήσει τη νήσο Κύθνο για 20 χρόνια. Για το έργο αυτό έχει εγκριθεί η μελέτη και απομένει η αξιολόγηση των προσφορών και κατασκευή του. 4. Καταγραφή και χαρτογράφηση υδατικού δυναμικού νήσου Κύθνου Η Κύθνος μέχρι σήμερα τροφοδοτεί το σύνολο του νησιού με νερό (όχι πόσιμο). Το νερό αυτό προέρχεται από πηγές και γεωτρήσεις. Ωστόσο, πέρα από τις χρησιμοποιούμενες πηγές στο νησί έχει αναφερθεί ότι υπάρχουν πολλές ακόμη και ότι το υδατικό δυναμικό του νησιού είναι μάλλον μεγάλο. Καθώς όμως η υδροδότησή της εξαρτάται άμεσα από αυτό το υδατικό δυναμικό, η καταγραφή του είναι σημαντική για τον έλεγχο των αποθεμάτων και τον καθορισμό του τρόπου διαχείρισής του και ένα τέτοιο σύστημα καταγραφής θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό εργαλείο για την ορθολογικότερη διαχείριση ενός σημαντικού περιβαλλοντικού πόρου για το νησί. Μελέτη καταγραφής και χαρτογράφησης του υδατικού δυναμικού του νησιού 5. Καταγραφή, χαρτογράφηση, σήμανση και διάνοιξη παλιών ή και νέων μονοπατιών για περιπατητικό τουρισμό 100 Κύθνος Ο περιπατητικός τουρισμός είναι ένα είδος τουρισμού που στηρίζεται σε διαφορετικές βάσεις από τον κοινό ή θερινό τουρισμό. Τα χαρακτηριστικά του είναι τέτοια που μπορούν να του προσδώσουν τον χαρακτηρισμό του ήπιου τουρισμού. Και αυτό γιατί οι συνθήκες που πρέπει να ισχύουν για την πραγμάτωσή του, δε συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με τον γνωστό μέχρι τώρα τουρισμό των νησιών. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι μπορεί να υπάρξει και εκτός της καθιερωμένης θερινής τουριστικής περιόδου, με συνέπεια να τη διευρύνει. Στην Κύθνο υπάρχουν ήδη κάποια παλιά μονοπάτια, με αρκετό περιπατητικό ενδιαφέρον. Ωστόσο τα περισσότερα από αυτά δεν είναι κατάλληλα για τη διέλευση περιπατητών, μιας και έχουν αφεθεί στο πέρασμα του χρόνου. Κάποια άλλα τα οποία είναι προσβάσιμα δεν έχουν προβληθεί και οι επισκέπτες του νησιού δε γνωρίζουν την ύπαρξή τους. Επίσης η μορφολογία του εδάφους του νησιού (λοφώδες, ορεινό) επιτρέπει τη διάνοιξη και νέων μονοπατιών. Μελέτη καταγραφής, χαρτογράφησης, σήμανσης και διάνοιξης παλιών ή και νέων μονοπατιών 101 Κύθνος 6 Βιβλιογραφία Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Φύση ΦΙΛΟΤΗΣ: NATURA: Βορειοδυτική Κύθνος: Όρος Αθέρας και Ακρωτήριο Κέφαλος: GR4220010, 1/3/1995 CORINE: Όρος Αθέρας και Ακρωτήριο Κέφαλος: AG0040067, 1/6/1987 http://www.itia.ntua.gr/filotis/main.html, Ιούνιος 2006 Δήμος Κύθνου: Στατιστικά Στοιχεία 2006, 2006 Δήμος Κύθνου: Τεχνικά δελτία έργων Δήμου Κύθνου, 2006 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ): Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ - Απογραφή 2001 http://www.statistics.gr/Athena2001, Αύγουστος 2006 Ετήσια Γεωργική Στατιστική Έρευνα του έτους 2006 (κατά Δημοτιό Διαμέρισμα), 2006 Ιστοσελίδα Δήμου Κύθνου: http://www.kythnos.gr/site/index.html, Ιούνιος 2006 Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης Έργο: Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Εκπόνηση Μελέτης: ΕΡΑΣΜΟΣ, Σύμβουλοι Μηχανικοί Ε.Π.Ε. Ημερομηνία: Απρίλιος 2003 Ελληνική Φωτογραφική Τράπεζα: http://www.greekphotobank.gr, Ιούνιος 2006 Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου: http://62.103.37.17/Prostatevomenes_site/NA_Kythos.htm , 2007 Προσωπικό αρχείο: Φωτογραφίες από προσωπικό αρχείο, που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια της επιτόπιας έρευνας στο νησί, Μάϊος 2007 Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007 102 Κύθνος Τουριστικός Οδηγός για τουρισμό υπαίθρου και http://www.agrotravel.gr/agro/site/Home/t_section, Ιούλιος 2007 αγροτουρισμό: Τουριστικός Οδηγός Ελλάδας: http://clubs.pathfinder.gr, Αύγουστος 2007 Τουριστικός Οδηγός Ελλάδας: http://www.gto.gr, Αύγουστος 2007 103 Κύθνος 7 Παράρτημα Πίνακες Δ.Δ. Δρυοπίδος Δ.Δ. Κύθνου ΔΗΜΟΣ ΚΥΘΝΟΥ Οικισμός Απρίλιος – Μάϊος (m3/ημέρα) Ιούνιος – Αύγουστος (m3/ημέρα) Απρίλιος – Μάϊος (m3) Ιούνιος – Αύγουστος (m3) Χώρα ή Κύθνος 200 300 54.000 27.000 Αγία Ειρήνη * * * * Άγιος Στέφανος * * * * Απόκριση * * * * Λουτρά 50 300 13.500 27.000 Δρυόπις 200 400 54.000 36.000 Άγιος Δημήτριος 150 500 40.500 45.500 Άοσα (με Κουρί και Ζογκάκι) 80 300 21.600 27.000 Γαντρομάντρα * * * * Επισκοπή 100 380 27.000 34.200 Καλό Λιβάδι * * * * Κανάλα 150 500 40.500 45.000 Λεύκες 80 450 21.600 40.500 Λιοτρίβι 50 200 13.500 18.000 Μέριχας 200 750 54.000 67.500 Πιπέρι (νησί) * * * * Σκύλος 50 250 13.500 18.000 Φλαμπούρια 80 300 21.600 27.000 Μέση ημερήσια κατανάλωση νερού και συνολική κατανάλωση νερού των οικισμών 104 Κύθνος Δημοτικών Διαμερισμάτων της Κύθνου (Δήμος Κύθνου, 2007) Έκταση γης στην οποία φυτεύθηκαν ή σπάρθηκαν λαχανοκομικά είδη Ποτίστηκαν το 2005 Κωδ. αριθ. 800 Στρέμματα 24 123 811 24 123 Πίνακας 7.1: Γη λαχανόκηπων– Φυτώρια – Σπόρεια – Εμπορικοί Ανθόκηποι (Κηπευτική γη) Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (ΕΣΥΕ, 2006) Είδος Κωδ. αριθ. Έκταση σε στρέμματα Λάχανα 201 Κουνουπίδια 202 Σπανάκι 203 Κρεμυδάκια χλωρά 205 Κρεμύδια ξερά 206 Σκόρδα ξερά 209 Αρακάς 212 Κουκιά χλωρά 214 Μαρούλια 216 Τομάτες επιτραπέζιες για νωπή χρήση (υπαίθρου) Τομάτες επιτραπέζιες για νωπή χρήση (θερμοκήπια) 222 8 2 2 5 4 1 0 16 2 2 2 1 23 55 Παραγωγή που συγκομίσθηκε, σε χιλιόγραμμα 5.400 1.400 1.400 4.000 2.800 0 60 32.600 2.000 800 1.000 4.000 95.000 5 - - 223 105 Κύθνος Φασολάκια χλωρά 224 Μπάμιες 225 Κολοκυθάκια 227 Αγγούρια 228 Πιπεριές χλωρές 234 Μελιτζάνες (υπαίθρου) Σύνολο 232 2 3 4 4 2 2 20 24 123 239 1.000 1.200 4.000 4.000 1.000 200 20.000 Πίνακας 7.2: Αροτραίες Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (Δήμος Κύθνου, 2006) Είδος δένδρων Κωδ. Αριθ. Λεμονιές 301 Πορτοκαλιές 302 Μανταρινιές 303 Αχλαδιές 309 Βερικοκιές 311 Κυδωνιές 315 Κορομηλιές 316 Συκιές Δαμασκηνιές 317,318 319 Αριθμός δένδρων Εκτάσεις κανονικών δενδρώνων, σε στρέμματα Μέσα σε κανονικούς δενδρώνες 3 10 1 1 10 3 - 140 90 40 40 250 100 - - - Διάσπαρτα Σε παραγωγική ηλικία Παραγωγή που συγκομίσθηκε σε χιλιόγραμμα 440 650 300 150 140 650 200 40 10 2.000 20 410 300 120 120 750 220 40 10 2.000 10 24.600 36.000 15.000 6.000 4.800 20.000 2.600 1.200 300 62.000 500 106 Κύθνος Αμυγδαλιές 321 Καρυδιές 322 Φυστικές 324 Ελαιόδενδρα (ελαιοποίσης) Ροδιές 328 Μασπιλιές 333 Μπανανιές 334 Σύνολο εκτάσεων Ποτίστηκαν το 2006 336 10 1.000 80 40 108 20 332 337 150 1.200 2.000 - 700 2 40 2.000 4.200 100 4 2 830 0 25 2.000 6.200 90 4 2 8.300 250 16.000 100.000 700 50 10 Πίνακας 7.3: Δενδρώδεις Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (Δήμος Κύθνου, 2006) Είδος Ίπποι Ημίονοι - Γίνοι Κωδ. Αριθ. 601,602 603 Ζώα και κυψέλες που υπήρχαν στις 31/12/05 (από δελτίο 2005) 60 5 79 102 Μεταβολές του αριθμού των ζώων κλπ. Μέσα στο 2005 Ζώα που έπαψαν να Ζώα που προστέθηκαν στο υπάρχουν στο Κοινοτικό Κοινοτικό Διαμέρισμα Διαμέρισμα Ζώα που γεννήθηκαν Ζώα που Ζώα που το 2006 Ζώα που μετακινήθηκαν προστέθηκαν (αρνιά και σφάγηκαν σε άλλα από άλλα κατσίκια ή Δημοτικά Δημοτικά ή από πωλήθηκαν διαμερίσματα, Κοινοτικά 1/10/05 για σφαγή ψόφησαν Διαμερίσματα έως κ.λ.π. 30/9/06) 1 0 0 2 10 0 0 - 107 Ζώα, πτηνά και κυψέλες που υπήρχαν στις 31/12/06 35 4 71 102 Κύθνος Όνοι Βοοειδή 604,605 606611 614 Χοίροι Αναπαραγωγής Χοίροι Κρεοπαραγωγής Πρόβατα 617,617 Αίγες 619,620 615 207 242 143 232 50 6 280 36 1.180 2.300 5.850 4.800 1.550 50 400 - 10 5 23 179 80 0 650 89 1000 3.100 2.850 6.700 5.000 300 200 - 5 1 97 0 200 0 0 1.500 - 25 207 20 0 300 269 420 3.040 2.000 6.200 3.500 1.650 200 - 6 10 13 69 60 0 20 300 60 1.300 500 1.000 150 - 211 180 129 232 50 6 430 36 1.460 2.300 1.800 4.800 2.050 1.000 400 - Κουνέλια 622 Όρνιθες χωρικής εκτροφής Ινδιάνοι 624 627 8 - - - - 2 - 6 - Μέλισσες (σε ευρωπαϊκές κυψέλες) 630 1000 400 - 100 - - 5 - 1.050 400 Αριθμός ζώων κάθε ηλικίας Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (Δήμος Κύθνου, 2006) Είδος προϊόντος Τυρί μαλακό Κωδ. Αριθ. 831 Τυρί σκληρό 832 Μαλλιά προβάτων Τρίχες αίγων 839 Μέλι 841 840 Ποσότητα σε kg 15.000 100.000 23.455 4665 2.000 800 5.000 108 Κύθνος Κερί 842 Είδος προϊόντος Δέρματα νωπά μικρών ζώων Δέρματα νωπά μεγάλων ζώων Όρνιθες που γέννησαν Αυγά Κωδ. Αριθ. 843 110 Τεμάχια 844 846 845 6.000 5.499 26.140 93 350 500 31.500 85.000 Πίνακας 7.4: Παραγωγή άλλων κτηνοτροφικών προϊόντων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006 (Δήμος Κύθνου, 2006) 109 Κύθνος Φωτογραφίες Δύο παραλίες που βρίσκονται σε οικισμούς (Λουτρά, Κανάλα αντίσοιχα) (Προσωπικό Αρχείο, 2007) Άποψη παραλιών του νησιού στο βόρειο τμήμα του, όπου είναι ορατό το οδικό δίκτυο που τις ενώνει με τον κύριο οδικό άξονα (Προσωπικό Αρχείο, 2007) 110 Κύθνος 111