φύλο (2) - αριστοτελειο πανεπιστημιο θεσσαλονικης

2Θ1.21
Θεωριες αποδομησης του χωρου και του φυλου
2013-2014
Βάνα Τεντοκάλη
Δρ Αρχιτεκτονικης
Καθηγητρια
Αριστοτελειο Πανεπιστημιο Θεσσαλονικης
Θανάσης Μουτσόπουλος (επισκεπτης διδασκων)
Δρ Αρχιτεκτονικης
Αναπληρωτής Καθηγητής
Πολυτεχνείο Κρήτης
Eπισκέπτης διδάσκων
4η Παρουσιαση (27.3.2014)
Φυλο
● Θεωριες δόμησης
● Θεωριες αποδόμησης
● Θεωρια επιτελεστικης υλοποιησης
Διαδήλωση γυναικών στο Μαρόκο «κατά των γάμων με τους βιαστές»
Η Αμινά Φαλίλι αυτοκτόνησε στις 10 Μαρτίου 2012
Θεωρίες δόμησης των φύλων
●
Η απαρχη της θεωρητικης διερεύνησης
●
Θεωρίες δόμησης του φύλου
●
Κοινωνικο-πολιτισμικες δομικες θεωριες φυλου
● Η κοινωνικη δομηση του φυλου
●Θεωρητικες προσεγγισεις της κοινωνικης δομησης
του φυλου
●Θεωρητικες προσεγγισεις της ψυχολογικης συγκροτησης
του φυλου
●Θεωρητικες προσεγγισεις της κοινωνικης δομησης
του φυλου ως δια-χρονικου φαινομενου δια-πολιτισμικα
και δια-ταξικα
●
Δυο παραδειγματα
●
Γυναικες που γινονται ανδρες
●
Η γυναικα στις τέχνες ως δημιουργος
Η απαρχη της θεωρητικης διερεύνησης
Simon de Beauvoir (1908-1986)
«Καμιά βιολογική, ψυχολογική ή οικονομική μοίρα δεν προσδιορίζει τη θέση
που κατέχει σήμερα στην κοινωνία το ανθρώπινο θηλυκό.
Είναι ο πολιτισμός σαν σύνολο που παράγει αυτό το πλάσμα,
κάτι ανάμεσα σε αρσενικό και ευνούχο, που ονομάζεται θηλυκό»
«H γυναίκα δεν γεννιέται, αλλά γίνεται» (1949)
De Beauvoir S. (1988 [1949]) The Second Sex.
Pan Books: London, σελ. 295.
Μargaret Mead (1901-1978)
Εθεσε το ερώτημα, εάν ο τροπος ζωης των ανδρων και γυναικων
της κοινωνιας στο νησι Samoa, στον Ειρηνικο,
στο οποίο εκπονησε τις ερευνες της,
ηταν αποτελεσμα πολιτισμικου καθορισμου.
Mead Μ. (1928) Coming of Age in Samoa. NY NY: William Morrow.
Mead M. (1963 [1935]). Sex and Temperament in Three Primitive Societies.
Routledge and Kegan Paul: NY NY.
Mead M. (1968 [1949]). Male and Female: A Study of sexes in a Changing World.
W. Morrow: NY NY
Κate Millett (1970)
Αντιτιθεται στον Freund, ο οποιος αποδιδει
τα χαρακτηριστικα της γυναικειας ταυτοτητας
σε βιολογικο καθορισμο.
Sheila Firestone (1972)
Αντιτιθεται στον Freund, διότι αποδίδει
τα χαρακτηριστικά της γυναίκειας ταυτότητας
σε βιολογικό καθορισμό,
απόρροια του οποιου είναι η καταπιεση των γυναικων.
Θεωρίες δόμησης του φύλου
J. Sayers (1987)
●
●
●
●
Βιολογικου ντετερμινισμου
Ψυχαναλυτικες
Γνωστικες αναπτυξιακες
Κοινωνικης μαθησης
H. Lips (1988)
●
●
●
●
●
Εξελικτικες
Ψυχαναλυτικες
Γνωστικες αναπτυξιακες
Κοινωνικης μαθησης
Κοινωνικο-πολιτισμικες δομικες
Από τις παραπάνω θεωριες εδώ θα παρουσιαστουν συνοπτικα
οι Κοινωνικο-πολιτισμικες δομικες.
Κοινωνικο-πολιτισμικες δομικες θεωριες φυλου
Η κυριοτερη έννοια την οποία πραγματευονται οι θεωριες αυτές είναι η:
Η κοινωνικη δομηση του φυλου
Οι θεωρητικες προσεγγισεις της κοινωνικης δομησης του φύλου
εστιαζονται κυρίως σε τρια σημεια:
●
Το βιολογικό φύλο μέσα από μια σειρά παραγοντων και μηχανισμων
δομειται («κατασκευαζεται») σε κοινωνικο και πολιτισμικο φύλο.
●
Οι διαδικασίες δομησης του φυλου προυποθετουν ή/και βασιζονται
σε διαδικασίες ψυχολογικης συγκροτησης του.
●
Η κοινωνική δομηση του φυλου συνιστά ένα δια-χρονικο,
δια-πολιτισμικο και δια-ταξικο φαινομενο.
Θεωρητικες προσεγγισεις της κοινωνικης δομησης του φυλου
Η κοινωνική δομηση του φυλου εξεταζεται
από πολλες θεωρητικες προσεγγισεις και οπτικες γωνιες
δινοντας έμφαση σε διαφορετικες κάθε φορά έννοιες:
●
“Sex-gender system” =
«Σύστημα κοινωνικης κατασκευης του φυλου»
(Rubin 1975)
●
Κοινωνικοποιηση (Weinreich 1978)
“Sex-gender system”=«Σύστημα κοινωνικης κατασκευης του φυλου»
Gail Rubin (1975)
Μια από τις πλέον συγκροτημενες θεωρητικες αποψεις
για την κοινωνικη δομηση του φυλου οφειλεται στην Gail Rubin (1975),
η οποία εισάγει την έννοια:
“Sex-gender system” = «Σύστημα κοινωνικης κατασκευης του φυλου»
Sex
Gender
=
=
Φυλο βιολογικα προσδιορισμενο
Φυλο κοινωνικα προσδιορισμενο
Κάθε κοινωνια, κάθε πολιτισμος, κάθε τάξη δια-χρονικα διαθέτει
εκτος από ένα «Σύστημα υλικης παραγωγης»
σύμφωνα με το οποίο παραγονται τα προς επιβιωση αγαθα,
και ένα «Σύστημα κοινωνικης κατασκευης του φυλου» =
“Sex-gender system”.
Σύμφωνα με το σύστημα αυτό συντελούνται τα παρακατω:
1.
Tροποι μεταλλαξης του βιολογικου φυλου σε κοινωνικο
2.
Κατά φυλο καταμερισμος εργασίας
3.
Κανονες - διευθετησεις για επιλογη σεξουαλικου αντικειμένου
Κοινωνικοποιηση
●
«Η μεταβιβαση
συμπεριφορων, ρολων, στασεων, πεποιθησεων
από μια γενια στην επομενη»
H.Weinreich (1978)
●
«Η διαδικασία μεσω της οποίας,
το ατομο μαθαινει να προσαρμοζεται στην ομαδα,
αποκτωντας συμπεριφορα, την οποία η ομαδα εγκρινει»
(κοινωνικη ψυχολογια)
Μηχανισμοι μέσα στους οποίους
συντελείται η κοινωνικοποιηση
●
●
●
●
●
Οικογενεια
Εκπαιδευση
Επαγγελμα
Ομαδες ομηλικων
ΜΜΕ
Τροποι μετάβασης προτυπων κοινωνικοποιησης
●
●
●
Παράδειγμα
Αμεση επιταγη
Σιωπηλη, ανεκφραστη προσδοκια
Θεωρητικες προσεγγισεις της ψυχολογικης συγκροτησης του φυλου
●
Εμφυλη υποκειμενικοτητα
●
Κατά φυλο ψυχολογικα χαρακτηριστικά
Εμφυλη υποκειμενικοτητα
M.Barrett, M.McIntosh (1987)
«Εμφυλη υποκειμενικοτητα είναι το σύνολο
των ατομικων χαρακτηριστικων,
που συγκροτουν τις κατα φυλο συλλογικοτητες.
Θετουν σε εξέταση το ζητημα της υποκειμενικοτητας,
για το οποίο ο μαρξισμος δεν εδωσε απαντησεις»
Barrett M., Mclntosh Μ. [1987 (1982)] Η αντικοινωνική οικογένεια. Κάλβος: Αθήνα.
Simon de Beauvoir (1949)
«O ατομισμος είναι ανδρικος»
Κατά φυλο ψυχολογικα χαρακτηριστικά
D. Willshire (1992)
Λογική
Εξυπναδα
Επιχειρησιακότητα
Απουσια οικειοτητας
Ανταγωνιστικοτητα
Διψα για επιτυχια
Κριτική
Αυτοπραγματωση
Μεσολαβηση μέσα-εξω
Απολαβη κοινωνικης μητροτητας
Δικαιωμα στη πρόταση
Συναισθημα
Εκφραστικοτητα
Συγκινησιακοτητα
Οικειοτητα
Ταση για επικοινωνια
?
?
Ετεροπραγματωση
Εγκλωβισμος, μέσα
Παροχη κοινωνικης μητροτητας
(«mothering»)
Αποκριση στην πρόταση
Θεωρητικες προσεγγισεις της κοινωνικης δομησης
του φυλου ως δια-χρονικου φαινομενου δια-πολιτισμικα
και δια-ταξικα
Αυτό σημαίνει, ότι ιστορικα κάθε κοινωνία, κάθε πολιτισμος, κάθε ταξη
διαθέτει μηχανισμους μέσα από τους οποιους διαμορφωνεται το φύλο.
Οι θεωρητικοι των σπουδών φύλου συγκλινουν σε μια σειρά παραγοντων
που συντελούν στη διαχρονικοτητα, διαταξικοτητα και διαπολιτισμικοτητα
του φύλου. Μερικοι από τους παραγοντες αυτους είναι οι ακολουθοι,
εκ των οποίων εδώ θα καταγραφουν μόνο οι δυο πρωτοι:
● «Μothering» (N.Chodorow)
● «Θηλυκοτητα» συμφυτη με την εμφανιση του καπιταλισμου
(S.Federici)
● Ασυμμετρια ανάμεσα στα φυλα (M.Z.Rosaldo)
● Πατριαρχια και καταπιεση (Z.R.Eisenstein)
● Γυναικεια υποταγη (Sh.B.Ortner)
● Σεξισμος (C.Cilligan)
● Η παραγωγη, αναπαραγωγη του φυλου και η σεξουαλικοτητα
A.Ferguson και N.Folbre, C.Mackinnon, N.Hartsock
Nancy Chodorow (1978)
«Οι γυναικες είναι υπευθυνες για την παροχη μητρικης και κοινωνικης
φροντιδας (mothering)»
Μothering =
παροχη μητρικης φροντιδας, παροχη κοινωνικης φροντιδας.
Η σημασία αυτής της έννοιας:
●
δεν περιορίζεται στη βιολογική μητρότητα,
την οποία μόνο οι μητέρες μπορούν να παρέχουν στα παιδιά τους.
●
επεκτείνεται στη «συναισθηματική στήριξη» και
«κατασκευή του εγώ», που οι γυναίκες παρέχουν στους άνδρες.
Silvia Federici (2011)
Η κοινωνικη δομηση της «θηλυκοτητας» είναι συμφυτη με την
εμφανιση του καπιταλισμου
Το ερώτημα που διατυπωνει η Silvia Federici :
«Γιατί συμπιπτει η εκτελεση εκατονταδων χιλιαδων ‘μαγισσων’,
πραγμα που σημαινει πολεμο εναντιον των γυναικων,
με την εμφανιση του καπιταλισμου
στις αρχες της νεωτερικης εποχης?»
Εάν δεχθουμε ότι η ‘θηλυκοτητα’
έχει συγκροτηθει, έχει κατασκευασθει, ως εργασιακος ρολος
που μεταμφιεζει την παραγωγη του εργατικου δυναμικου
σε βιολογικό πεπρωμενο, εντος της καπιταλιστικης κοινωνιας,
τοτε η «ιστορία των γυναικων» είναι «ταξικη ιστορία»
H απαντηση
«Στην καπιταλιστικη κοινωνια,
το σωμα για τις γυναικες έχει γινει ο,τι ειναι
το εργοστασιο για τους αρρενες μισθωτους εργατες.
Δηλαδή: Το κύριο πεδίο της εκμεταλευσης τους και της αντιστασης,
Tο γυναικειο σωμα :
● έγινε αντικείμενο οικειοποιησης από το κρατος και τους ανδρες
● υποχρεωθηκε να λειτουργει ως μεσο αναπαραγωγης και συσσωρευσης
της εργασίας»
Με άλλα λογια:
«Η αναπαραγωγη τόσο των εργατων όσο και της ικανοτητας τους για εργασια
σε καθημερινη βάση αποτελεί ‘γυναικεια δουλεια’,
η οποία έχει μυστικοποιηθει ως προσωπικη υπηρεσια
ή ακόμη και ως φυσικος πορος, επειδή παρέχεται αμισθι».
Federici S. (2011) Ο Καλιμπαν και η μαγισσα. Γυναικες, σωμα και πρωταρχικη
συσσωρευση. Αθηνα: Εκδοσεις των ξενων.
Το κυνηγι των μαγισσων
αντεστρεψε την εικονα της
ηλικιωμενης γυναικας:
Ενώ παραδοσιακα θεωρουνταν
σοφη, μετετραπη σε συμβολο
στειροτητας και εχθροτητας
προς τη ζωη.
Χαρακτικο του Hans Burgkmair
(16ος αιωνας)
Ο διαβολος ξελογιαζει μια γυναικα
για να συναψει μια συμφωνια μαζυ του
Χαρακτικο του 15ου αιωνα
Ο θριαμβος των ανωτερων ταξεων και
της πατριαρχικης τάξης πραγματων
στο «Θέατρο της ανατομιας».
Για τη γυναικα που ανατεμνεται
εκτεθειμενη σε δημοσια θεα,
ο συγγραφέας γραφει ότι:
«Φοβουμενη ότι θα καταληξει
στην αγχονη δηλωσε εγκυος»,
αλλά όταν αποκαλυφθηκε
ότι δεν ηταν, απαγχονιστηκε.
Σελιδα τιτλου του
De Humani Corporis Fabrica του
Andreas Vesalius (Παδοβα 1543) .
●
Δυο παραδειγματα
●
●
Γυναικες που γινονται ανδρες
Η γυναικα στις τέχνες ως δημιουργος
Γυναικες που γινονται ανδρες
Young A. (1999)
Women who become men.
New York New York : Berg.
The Sworn Virgins of Albania
The tradition of the sworn virgin in Albania, a ritual of self-empowerment
for rural women who become patriarchs of their families by swearing
an oath to remain celibate,
was born of a social necessity in an agrarian region plagued by war and death.
About 40 sworn virgins remain in the northern Albanian countryside.
Photo: Johan Spanner for The New York Times
Γυναικες
που γινονται
ανδρες
Young A. (1999)
Women who become men.
New York New York : Berg.
Η γυναικα στις τέχνες ως δημιουργος
Η γυναικα στις τέχνες ως δημιουργος
Simon de Beauvoir
Το ερώτημα
που ετεθη στην Simon de Beauvoir από τον Συλλογο Γυναικων
στην Ιαπωνια το 1966:
● Που οφειλεται η μειωμενη ιστορικα δημιουργια της γυναικας
στις τέχνες?
● Είναι ένα φαινομενο ιστορικο, διαπολιτισμικο και διαταξικο. Γιατί?
Η απαντηση
που δίνει η Simon de Beauvoir στη διαλεξη της με θέμα το παραπανω:
Δυο είναι οι προυποθεσεις για τη δημιουργια της γυναικας:
● Να έχει οικονομικη ανεξαρτησια
● Να έχει χωρικη ανεξαρτησια: «Ένα δικο της δωματιο»
Παραπεμπει στην Βιρτζινια Γουλφ
και συγκεκριμένα στο βιβλιο της «A room of her own» (1928)
(Nτε Mπωβουαρ 1985)
Εξωτερικοι παραγοντες
Η κοινωνικοποιηση και καθημερινη φροντιδα των παιδιων ανιση
στην οικογενεια και κοινωνια.
Παραδειγματα
● Στανταλ: «Κάθε μεγαλοφυια που γεννιεται θηλυκου γενους
είναι χαμενη για την ανθρωποτητα».
● Βαν Γκογκ: Συντηρουνταν από τον αδελφο του για ολοκληρη τη ζωη του.
● Σαιξπηρ: «Αν ο Σαιξπηρ ηταν κοριτσι….»
● Βιρτζινια Γουλφ: Ταυτιση με τον πατερα και όχι με τη μητερα.
Εσωτερικοι παραγοντες
Δεν υπηρχε παθος και μανια για τη δημιουργια.
Δεν υπηρχε η αυτοδιαθεση του δικου τους χρονου,
μια και το χαρακτηριστικο των γυναικων
ηταν και είναι η διαθεσιμοτητα προς τους αλλους.
Παράδειγματα
● Τζιακομετι: Αφοσιωμενος μερα – νυχτα, ρακενδυτος, βρωμικος
● Βιερα Ντα Σιλβα: Γλυπτρια καλη, αλλά όχι του διαμετρηματος του Τζιακομετι
Η γυναικα στις τέχνες ως δημιουργος
Μ.Λαμπρακη-Πλακα 1993
Πως μπορουμε να γνωριζουμε τη ζωη των γυναικων,
όταν την ιστορία τη γραφουν οι ανδρες?
(Κριστιν ντε Πιζαν, 1405)
Το γυναικειο ζητημα ή γυναικειο πρόβλημα
συνιστά ζητημα ή πρόβλημα διότι:
● εκφραζει την κακη συνειδηση του εξουσιαστη
● ανηκει στον εξουσιαστικο λογο
● μόνο οι κατοχοι της εξουσιας μπορουν να παραγουν νόημα
(Φουκω 1972)
Κατά τον Λακαν,
● «Στην πατριαρχικη κοινωνια, η γυναικα προσδιοριζεται αρνητικα,
ως απουσια και ετεροτητα, αφου δεν διαθετει το οργανο της εξουσιας,
εισητηριο της συμβολικης τάξης, από όπου εκπορευεται η γλωσσα και το νόημα»
● «Η γυναικα μιλιεται, είναι αντικείμενο ομιλιας. Δεν μιλαει»
(Λακαν )
Λαμπρακη-Πλακα Μ. (1993) Η γυναικα δημιουργος, Το Βημα, 7 Μαρτιου.
«Ευφυια, μαθηση και γνωση επιτρεπονται στο βαθμο,
που κανουν τη γυναικα ηθικα ανωτερη, επιθυμητη
και χρησιμη στους αλλους και όχι στον εαυτό της»
«Ολιγο πιανο και ζωγραφικη. Προσοχη όμως,
η εξειδίκευση κρινεται καταστροφικη»
Οικογενειακος Οδηγος (Mrs Ellis 1844)
Ο δασκαλος ζωγραφικης στις δυο κορες, Εντμα και Μπερτ (1841-1895),
της κυριας Κορνηλιας Μοριζο:
«Τα κοριτσια σας δεν διαθετουν απλα ένα ευχαριστο ταλεντο.
Φοβουμαι ότι θα γινουν ζωγραφοι. Αναλογιζεστε τι σημαινει αυτό?
Στην υψηλη τάξη οπου ανηκετε, αυτό θα ηταν μια επανασταση,
θα μπορουσα να πω μια καταστροφη».
Artemisia Gentileschi
(1593-1654)
«Η Σουζανα και οι γεροντες»
(1610)
Artemisia Gentileschi
(1593-1654)
«Ιουδηθ και Ολοφερνης»
(1612)
Artemisia Gentileschi
(1593-1654)
«Αυτοπροσωπογραφια»
(1615)
Artemisia
Gentileschi
(1593-1654)
Jael and Sisera
(1620)
Sisera, the defeated enemy general, flees from the scene of battle. He goes into the tent of a woman
who is friendly with the Israelites, and wants to help them. She offers the exhausted soldier some milk
to drink, then when he falls asleep she takes a tent peg and a mallet, and drives the peg through the side
of his skull. He dies instantly. She is praised, in poetry and prose, as one of the great heroines of the
beleaguered Israelites.
Θεωρίες αποδόμησης του φύλου
H. Cixous
J. Kristeva
«Από τη μια πλευρά οι γυναίκες, εργαζόμενες σε ένα κοινωνικό σύστημα
που αποτρέπει την υλοποίηση των ενδιαφερόντων και των σκοπών τους,
υποχρεώνονται να αναπτύσσουν τρόπους θεώρησης, αισθημάτων και ενέργειας,
τα οποία εμφανίζονται ως διαισθητικά και μη συστηματικά,
με μια ευαισθησία προς τους άλλους ανθρώπους,
που επιτρέπει σ' αυτές να επιβιώνουν.
Από την άλλη πλευρά, οι άνδρες εισέρχονται σε έναν κόσμο
με σαφείς κοινωνικές σχέσεις,
ώστε να εμφανίζονται ως διανοούμενοι, ορθολογιστικοί ή επιχειρησιακοί.
Ακόμη το γεγονός ότι οι γυναίκες αποκλείονται από αυτόν τον κόσμο
συντελεί στο να φαίνονται ότι σκέφτονται και συμπεριφέρονται
με έναν άλλο τρόπο».
(Gilligan 1979)
Gilligan K. (1979) «Woman's place in Man's Life Cycle», Harvard Educational Review,
Vol. 49, No 4, November, σελ. 431-466.
«Ο “άλλος” τρόπος σκέψης, ο “άλλος” τρόπος συμπεριφοράς των γυναικών
δεν είναι άλλος από κείνον τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς,
που δομήθηκε ιστορικά μέσα από τους θεσμούς, τους μηχανισμούς,
τις διαδικασίες της κοινωνίας.
«Η γυναίκα είναι το αντίθετο, το "έτερο" του άνδρα, είναι "μη-άνδρας"
(non-man), ελαττωματικός άνδρας, της έχει αποδοθεί μια κατά βάση αρνητική
αξία σε σχέση με την αρσενική πρώτη αρχή.
Εξίσου όμως ο άνδρας είναι αυτό που είναι
μόνο χάρη στον συνεχή αποκλεισμό αυτού του έτερου ή αντίθετου,
ορίζοντας τον εαυτό του σε αντίθεση με αυτό,
και ως εκ τούτου η όλη του ταυτότητα εμπλέκεται και εκτίθεται σε κίνδυνο
από την ίδια τη χειρονομία, με την οποία επιχειρεί να αποδείξει τη μοναδική
αυτόνομη ύπαρξη του.
Η γυναίκα δεν είναι έτερο μόνο με την έννοια κάποιου
που ο άνδρας αδυνατεί να κατανοήσει,
αλλά ένα έτερο που συνδέεται στενά με αυτόν ως εικόνα του τι δεν είναι,
και συνεπώς ως βασική υπενθύμιση του τι είναι.
Επομένως, ο άνδρας τη χρειάζεται ακόμη και καθώς την απορρίπτει,
εξαναγκάζεται να δώσει μια θετική ταυτότητα σε αυτό που θεωρεί μη υπάρχον.
……….(Η γυναικα) ισως αντιπροσωπεύει κάποια ιδιότητα του άνδρα,
την οποία είναι ανάγκη να καταπιέσει, να την εξορίσει πέρα από την ύπαρξη του,
να την υποβιβάσει σε μια ασφαλή ξένη σφαίρα
πέρα από τα δικά του σαφώς καθορισμένα όρια…..
……….Ίσως ό,τι βρίσκεται έξω βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο και μέσα.
Ισως ό,τι είναι ξένο είναι ταυτοχρονα και οικείο.
Ετσι ώστε ο άνδρας να χρειάζεται άγρυπνα να αστυνομεύει
το απόλυτο όριο μεταξύ των δύο περιοχών,
το οποίο τόσο είναι πιθανό να παραβιαστεί,
όσο είναι ήδη παραβιασμένο.
Είναι με λιγα λογια πολύ λιγότερο απόλυτο απ' ό,τι δείχνει να είναι.
……….O άνδρας είναι η θεμελιακή αρχή
και η γυναίκα το αποκλεισμένο αντίθετο αυτής της αρχής.
Όσο, επομένως, μια τέτοια διάκριση παραμένει ακλόνητη στη θέση της,
το όλο σύστημα μπορεί να λειτουργεί αποτελεσματικά».
(
?
1988)
«Αποδόμηση (deconstruction)
είναι το όνομα που έχει δοθεί στην κριτική διαδικασία
με την οποία μπορούμε να υπονομεύσουμε εν μέρει
ορισμένες αντιθέσεις της κοινωνίας,
με βάση τις οποίες κοινωνικοποιούνται τα άτομα,
και στην προκειμένη περίπτωση τα δύο φύλα.
O τροπος με τον οποίο
ο μεν ανδρας δομειται ως η θεμελιακη αρχή της κοινωνιας,
η δε γυναικα ως το αποκλεισμενο ‘άλλο’ αυτής της αρχης».
(Eagleton 1988)
Φαλλο-κεντρισμος ή φαλλο-λογο-κεντρισμος
"Φαλλοκεντρισμος" ειναι ορος ψυχαναλυτικος
ο οποιος αναφερεται στον φαλλο,
που ταυτιζεται με το σημαινον
ή το συμβολο αυτου που επιθυμει κανεις, αλλα στερειται,
και μαλιστα ανεξαρτητα απο το συγκεκριμενο του φυλο, ανδρικο η γυναικειο.
“Ο φαλλος ειναι το κατα φυλο ουδετερο σημαινον της επιθυμιας"
(Lacan 1956, 187), (Forrester 1981).
Aναλυτικα γραπτα κειμενα που επιχειρουν να ουδετεροποιησουν την αντιθεση
ανδρας-γυναικα ειναι εξαιρετικα ενδιαφεροντα, αλλα οπως υποστηριζει ο Culler:
"H ιεραρχια των δυικων αντιθετων παντοτε ανασυνθετει τον εαυτο της
και για αυτο ενα κινημα που διεκδικει την κυριαρχια του καταπιεσμενου ορου
ειναι στρατηγικα αναποφευκτο"
(Culler 1989)
Γαλλικός φεμινισμός
● Η. Cixous
● J. Kristeva
● L. Irigaray
Επεκτείνουν την αποδομητικη θεωρια του Derrida,
στη φιλοσοφία, την ψυχανάλυση και την κριτική λογοτεχνίας.
Συγκροτουν μ' αυτον τον τροπο ενα νεο θεωρητικο σωμα
το οποιο διαπερνωντας και διατρεχοντας
τις προαναφερόμενες επιστημονικές περιοχές
χωρις να σφραγίζει τα μεταξυ τους όρια
εισχωρει στον επιστημολογικό τους πυρήνα
και διαλύει το περιεχομενο τους με έναν διεπιστημονικό τρόπο.
Η πρόθεσή τους δεν είναι να προσφέρουν μια νέα ενοποιητική θεωρία
του φυλου ως απάντηση στο θεωρητικό λόγο του Derrida,
αλλά να τον ερμηνεύσουν και να τον εξερευνήσουν περισσότερο
μετατοπίζοντας το ρόλο του υποκειμένου.
Οι γυναικες εχουν ταυτιστει ιστορικα
με ένα υπεροχο αντιφατικο δημιουργημα
το οποίο βρισκεται ανάμεσα στην:
● υλη, φυση, ζωωδη κατασταση και
● λογική, ορθολογισμο, ευφυια και θεωρητικη σκέψη.
Οι ανδρες είναι κυριαρχοι
● όχι γιατί είναι λογικοι,
● αλλά επειδή είναι κυριαρχοι έχουν ιδιοποιηθει τη λογική
ως διακριτικο τους γνωρισμα.
Το προνόμιο της θεωρητικης σκέψης
δεν είναι τιποτε άλλο, παρα μια προφαση
που επιτρεπει τους ανδρες φιλοσοφους και ηθικολογους
● να συνταξουν τον καταλογο των γυναικειων αδυναμιων και ετσι
● να νομιμοποιησουν την κυριαρχη θεση τους.
Julia Kristeva
«Ξενοι μέσα στον εαυτό μας»
«Ξενοι μέσα στον εαυτό μας»
Η πρωτη ερωτηση:
● Mπορει ο «ξενος», που ηταν «εχθρος» στις «πρωτογονες» κοινωνιες
να εξαφανιστει από τις συγχρονες κοινωνιες?
Η απαντηση:
● Δεν εξαφανιζεται, αλλά καθίσταται αποδεκτος.
Προκειται για μια αποδοχη, τόσο εξωτερικη όσο και εσωτερικη,
η οποία δεν αφορά ουτε λογοκρισια ουτε ιδιοποιηση
αυτου το οποίο είναι ‘άλλο’ μέσα στη ζωη μας.
Η δευτερη ερωτηση:
● Θα είναι δυνατον να ζησουμε με τους «αλλους»,
να ζησουμε ως «αλλοι», χωρις εξοστρακισμο, αλλά και χωρις ισοπεδωση?
Η απαντηση:
● Ο «ξενος» αναδυεται ως τυπος με ψυχολογικα χαρακτηριστικά
που συναδουν με οποιαδηποτε «επανατοποθετηση» (displacement).
Ο «ξενος» ζει μέσα μας
Ο «ξενος» είναι:
●
●
●
●
το κρυμμενο προσωπο της ταυτότητας μας
ο χώρος στον οποίο ναυαγει η κατοικια μας
ο χρονος στον οποίο η κατανόηση και η συμπαθεια καταποντιζονται.
κατι κρυμμενο μέσα μας που:
● έχει τη δυνατότητα να καταστρεφει το ‘σπιτι’
● υπερβαινει την κατανόηση και τις σχέσεις με τους αλλους
● ανακρινει την ταυτοτητα του υποκειμενου
● προκαλει την έννοια του ‘σπιτιου’ και της ‘κατοχης’
● φθανει σ’ αυτό που δεν μπορεί να μιληθει, στο ανειπωτο και τη
σιωπη
● ερχεται μέσα μας, όταν αναδυεται η συνειδηση της δικης μας
‘διαφορας’
● εξαφανιζεται, όταν ολοι αναγνωριζουμε εαυτους ως ξενους,
που δεν μπορουν να βελτιωσουν τους δεσμους με την κοινοτητα.
Η αισθηση της «ξενοτητας»
● Εμφανιζεται όταν σχετιζεται με το αισθημα της διαφορας και
● Εξαφανιζεται όταν επερχεται η συνειδητοποιηση ότι «ειμαστε ολοι ‘ξενοι’»
Πολιτικο
Πολιτικο είναι αυτό που ενεργοποιει τη διαδικασία
του γιγνεσθαι «ολοκληρωτικα ανθρωπινο»
μέσα σε ένα πνευμα που απαραιτητα αντιμετωπιζει το «εθνικο»
«Εθνικο»
Το «εθνικο» όμως είναι «παγκοσμιο»,
μια και έχει εφευρει τα ‘δικαιωματα του ανθρωπου’
μαζυ με την νομιμοτητα της εννοιας του «ξενου».
Χώρος-Χρονος
Μέσα από το φιλοσοφικό και ψυχαναλυτικό της λόγο,
η Kristeva μελετα σχέση των εννοιων του χώρου και του χρόνου
σε σχεση με τον παράγοντα του φύλου.
Στο θαυμάσιο άρθρο της "Women's Time",
●
ξεκινα με τη φράση του James Joyce:
«Ο χρόνος του πατέρα, τα είδη της μητέρας» και
●
υποστηρίζει ότι, όταν η συζήτηση φθάνει στη σχέση
του άνδρα και της γυναίκας, με τις έννοιες του χρόνου και του
χώρου, ασυνείδητα κανείς σκέφτεται ότι:
«ο χώρος προσιδιάζει στη γυναίκα,
ενώ ο χρόνος στον άνδρα»
«Όταν εγείρεται το θέμα του ονόματος και του πεπρωμένου της γυναίκας,
κανείς σκέφτεται περισσότερο το χώρο που γεννά και διαμορφώνει
τα ανθρώπινα είδη, παρά το χρόνο, ο οποίος ταυτίζεται με την ιστορία.
Οι σύγχρονες θεωρίες της υποκειμενικότητας, της γενεαλογίας της
και των συμβάντων της, διαβεβαιώνουν με τον τρόπο τους αυτή τη διαίσθηση,
η οποία πιθανόν να προέρχεται ως αποτέλεσμα μιας κοινωνικο-ιστορικής
συνθήκης» (Kristeva, 1981: 15) .
Helen Cixous
«Γυναικεια δυνατότητα
είναι μια νεα σταση απέναντι στη ‘διαφορα’,
που θα περιεχει τη ‘θηλυκη’ αποδοχη
για ο,τιδηποτε αναγνωριζεται ως άλλο’»
Η γυναικεια σταση αντιδρασης και η ανδρικη σταση υποταγης
Γνωριζουμε ότι:
●
Ο Derrida έχει καταδειξει ότι η Δυτικη σκέψη έχει θεμελιωθει
πανω στο μυθο ενός πρωτου ορου ή «λογου» μιας σειρας
επινοημενων διπολων.
●
Οι βιβλικοι πατριαρχες έχουν ριξει το φταιξιμο για την απωλεια του
Παραδεισου στην Ευα.
Η Cixous
σε μια προσεκτικη ανάγνωση της βιβλικης σκηνης των Πρωτοπλαστων:
Φωτιζει τη λειτουργια αυτού του μυθου.
Διαχωριζει τη σταση της Ευας από αυτην του Αδαμ και διατυπώνει τα εξής:
●
η σταση της Ευας είναι η αρνηση να παραδεχτει την εξουσια του νομου
●
η σταση του Αδαμ είναι πραξη υποταγης στο νομο
Χαρακτηριζει:
●
«γυναικεια» τη σταση αντιδρασης της Ευας στον νομο.
●
«γυναικειο» τον όρο που αφορά έναν συγκεκριμενο τυπο αντιδρασης
στους νομους της πατριαρχιας.
Η δυνατότητα για «αρσενικο» και «θηλυκο»
Η δυνατότητα για «αρσενικο» και «θηλυκο»
είναι παρουσα και στα δυο φυλα.
Οι κατα φυλο ταυτοτητες μας δεν είναι σταθεροποιημενες
στον έναν ή στον άλλο πολο,
αλλά ανάμεσα τους μεσολαβει
ένα ευρυ πεδίο κυμαινομενων δυνατοτητων.
Η επιμονη στο «θηλυκο» είναι μια θεση ανοικτη και σε ανδρες και σε γυναικες.
Αυτό δεν σημαινει όμως αρνηση των βιολογικων διαφορων των φυλων.
Η βιολογικη διαφορα ανάμεσα στα φυλα συνεπαγεται τη:
●
●
●
●
●
●
●
διαφορα
διαφορα
διαφορα
διαφορα
διαφορα
διαφορα
διαφορα
ως
ως
ως
ως
ως
ως
ως
προς
προς
προς
προς
προς
προς
προς
το σωμα
τις εμπειρίες
τις πηγες γνώσης
τη γλωσσα
τη σκέψη
την κατασκευή ατομικης ταυτοτητας
την κατασκευή συλλογικης ταυτότητας
Αντικρουοντας τον σφετερισμο του πρωτου ορου
από την ανδρικη δυνατότητα, η Cixous απαιτεί μια:
«Νεα σταση απέναντι στη ‘διαφορα’,
που θα περιεχει τη ‘θηλυκη’ αποδοχη
για ο,τιδηποτε αναγνωριζεται ως άλλο’»
Η γραφη
●
●
αποτελεί μια λειτουργια εισοδου πίσω στον Παραδεισο
είναι ενας τροπος ζωης στον παροντα Παραδεισο μιας σχέσης αγαπης
Η «γυναικεια γραφη»
●
●
προυποθετει την αρνηση επιβολης πανω στον ‘άλλο’
προσφερει ριζικες εναλλακτικες στον σφετερισμο και καταστροφη
της ‘διαφορας’ που επιβαλλει ο φαλλικος νομος
Η ανάγνωση
●
●
●
είναι πραξη ακροασης και αυστηρης διερεύνησης του εαυτου.
προυποθετει σωστη απόσταση από τον ‘άλλο’
είναι μια σχέση με το κείμενο που:
●
ζητα να διατηρησει την αλλοτητα του
●
απαιτεί την επανατοποθετηση του
●
δινει έμφαση στη σπουδαιοτητα της συλλογικης προσεγγισης
●
βασίζεται στην πολλαπλοτητα
Η πολιτικη
Η Cixous κανει εκκληση για μια ‘γυναικεια’ προσέγγιση στην πολιτικη,
η οποία:
●
βασίζεται στο σεβασμο για τον ‘άλλο’.
●
δημιουργει χώρο για τον ‘άλλο’.
●
οδηγει στην αγαπη για τον ‘άλλο’
Προσφατες εξελιξεις στην ψυχαναλυτικη θεωρία έχουν δωσει έμφαση
στην αδυναμια δημιουργιας μιας σταθερης ταυτότητας του εγω.
Το εργο επίσης του Derrida πανω στην αποδόμηση έχει οδηγησει
στην επαναθεωρηση της ουσιαστικά σταθερης στρουκτουραλιστικης προτασης
ότι το νόημα είναι ένα αποτελεσμα των διαφορων μεταξύ σημαινοντων,
τοο οποίο περιλαμβανει ένα αντηχητικο παιχνιδι διαφορων
που είναι και παρουσες και απουσες
κατα μηκος μιας ολοκληρης γλωσσολογικης αλυσιδας.
Η Cixous προτρεπει την παραδοχη της πολλαπλης φύσης του εαυτου,
που δεν δυναται ποτε να αυτό-απλοποιηθει
για να συμβιβαστει με την ψευδαισθηση της ενοποιημενης εικονας του καθρεπτη.
Αναζητα νεες μορφες ορισμού, που δεν εξαρτωνται από την τελεια γνωση,
που εκτιμουν και πανηγυριζουν τη ‘διαφορα’.
Θεωρια επιτελεστικης υλοποιησης του φυλου
Judith Butler
Judith Butler: Θεωρια επιτελεστικης υλοποιησης του φυλου
John Austin (1911-1960)
Γλωσσα
Οι γλωσσικες προτάσεις
●
περιλαμβανουν τις εξής πραξεις:
●Λεκτικη: συντακτικη δομή εκφορας
●Ενδολεκτικη: επιτελεστικη (υποσχεση, διαταγη, κτλ)
●Περιλεκτικη: η λεκτικη ορθοτητα κρινεται από το αποτέλεσμα της
●
διακρινονται σε δυο τυπους ως προς την εκφορά τους:
● Διαπιστωτικη εκφορά (αληθεια-ψευδος)
Το ζευγος αυτό αντιστοιχεί
● Επιτελεστικη εκφορα (ευστοχια-αστοχια)
Το ζευγος αυτό αναφερεται
Από τις θεωρίες κοινωνικης κατασκευης του φυλου
στη θεωρία της επιτελεστικης υλοποιησης του φυλου
● Οι θεωρίες κοινωνικης κατασκευης προυποθετουν δεδομενη
την υλικοτητα του φύλου.
● Η θεωρία επιτελεστικης υλοποιησης του φυλου αφορα:
●
Διαδικασίες που οριζουν την επικρατεια της υλικοτητας
●
Αναθεώρηση της αποδόμησης της εννοιας της κατασκευης
που θεμελιωνεται στην:
●
Αντιθεση ανάμεσα σε υλικοτητας και κατασκευή
●
Διακριση ανάμεσα σε λογο και υλικοτητα
●
Διασυνδεση θηλυκου με υλικό:
●
mater-matrix = μητρικο
●
matter = υλη
●
Υιοθετηση της εννοιας mattering, δηλαδή της
υλοποιησης του κοινωνικα αναγνωρισιμου εμφυλου σωματος
ως υλης (matter), που σημαινει υπόσταση (matter).
(Αθανασιου
στο Μπατλερ 2008, 15)
Η μεταδομιστικη-φεμινιστικη-queer προσέγγιση της Butler
απορρέει από μια αποπειρα φεμινιστικης κριτικής και επιλεκτικης συνθεσης
ανάμεσα σε μια θεωρηση:
●
του υποκειμένου ως προιοντος ιστορικα καθορισμενου
μεσα από μεταβλητες διαδικασιες λογου και σχέσεων εξουσιας
συμφωνα με τον Foucault.
●
της επαναληψιμοτητας και του διαρκως ανοιχτου ενδεχομενου
της ανασηματοδοτησης του Derrida.
(Αθανασιου
στο Μπατλερ 2009)
Το σώμα
●
εμφυλοποιειται ως μια ανοιχτη διαδικασια υλοποιησης δυνατοτητων,
οι οποιες προσδιοριζονται και περιοριζονται από ιστορικες και
κοινωνικες συμβασεις
●
αντιμετωπιζεται στην ιστορικοτητα και κοινωνικοτητα του
ως κατι που κειται (situated) και ταυτοχρονα συμβαινει (becoming).
●
προσεγγιζεται ως σωματοποιηση, όπως και
Το φυλο (gender)
●
προσεγγιζεται ως εμφυλοποιηση,
η οποια αναφερεται στην ενσωματη πρακτικη του
να διαπραττει κανεις το φυλο, ενώ διαπραττεται από αυτό
μεσα σε περιορισμενα, αλλά μεταβαλλομενα πλαισια δυνατοτητων.
●
Δεν υπάρχει ταυτοτητα κοινωνικου φύλου
πίσω από τις εκφρασεις του φύλου.
Η ταυτοτητα του συγκροτειται επιτελεστικα
ως το αποτέλεσμα των «εκφρασεων» του.
Το φύλο (gender)
●
περισσότερο από το να είναι κοινωνικα κατασκευασμένο,
●
είναι επιτελεστικο.
Αυτό σημαίνει ότι προυποθετει μια σειρά από «επιτελεστικες» διαδικασίες,
που αφορούν:
● τα κανονικα στερεοτυπα από τα οποία δεν μπορουμε να ξεφυγουμε,
● τις επιλογες που μπορουμε να κανουμε και
● τις σημασίες και νοήματα που αντανακλουν.
●
δεν είναι ούτε ένα ουσιαστικο
●
ούτε μια σειρά από ελευθερες ρευστες ιδιότητες,
επειδη το ουσιαστικο περιεχόμενο του παραγεται επιτελεστικα και
υποχρεωτικα από κανονιστικες πρακτικες
●
είναι «πραττειν» (doing)
οχι όμως ενα πραττειν ενός υποκειμενου
που προηγειται μιας συμβολαιογραφικης πράξης….
Εμφυλες διαφορες
●
είναι οι τροποι με τους οποιους
οι κατηγορίες της αρσενικοτητας και θηλυκοτητας καθοριζονται
από τη γλώσσα ή πιο σωστα εμποτιζονται σ’ αυτήν.
Η κοινωνικη καταγωγη των εμφυλων διαφορων δεν είναι αμορφη,
αλλα διαμορφωνεται στη γλώσσα.
Για αυτό πολλές φορες μέσα από τη γλώσσα παραγεται
μια στερεη και πλαστη κατασκευη της πραγματικοτητας.
Κατά συνέπεια γυναικες και άνδρες είναι καταδικασμενοι
να συμμορφωνονται σύμφωνα με διπολικες εμφυλες (sexual) διαφορές
που εμφανιζονται να είναι αναποφευκτες, ακόμη και «φυσικές».
Οπότε η αποδοση ονόματος στο βιολογικο φύλο
είναι μια πράξη κυριαρχιας και καταναγκασμου,
προκειμένου να αποδεχθουμε την ιδέα
της αρσενικοτητας ή της θηλυκοτητας
ως μια αναποφευκτη διπολική αντίθεση.
●
συνιστουν λαθεμενες σταθεροποιησεις του φύλου
που εγγραφουν στην αρσενικοτητα και θηλυκοτητα
μια συναφη καταναγκαστικη σεξουαλικοτητα,
στην οποία τα βιολογικα φυλα αντανακλουν
τους επιπεδους σχεδον αντιθετικους ρολους
μιας υποχρεωτικης κοινωνικα δομημενης ετεροσεξουαλικοτητας.
Βιβλιογραφία
Θεωρίες δομησης του φυλου
De Beauvoir S. (1988 [1949]) The Second Sex. Pan Books: London, σελ. 295.
Nτε Mπωβουαρ Σ. (1979) Tο Δευτερο Φυλο. Aθηνα: Γλαρος.
Nτε Mπωβουαρ Σ. (1985) Oι Γυναικες θα νικησουν. Aθηνα: Γλαρος.
Federici S. (2011) Ο Καλιμπαν και η μαγισσα. Γυναικες, σωμα και πρωταρχικη
συσσωρευση. Αθηνα: Εκδοσεις των ξενων.
Friedan B. (1963) The Feminine Mystique. NY NY: Dell.
Mead Μ. (1928) Coming of Age in Samoa. NY NY: William Morrow.
Mead M. (1963 [1935]). Sex and Temperament in Three Primitive Societies.
Routledge and Kegan Paul: NY NY.
Mead M. (1968 [1949]). Male and Female: A Study of sexes in a Changing
World. W. Morrow: NY NY.
Young A. (1999) Women who become men. New York New York : Berg.
Λαμπρακη-Πλακα Μ. (1993) Η γυναικα δημιουργος, Το Βημα, 7 Μαρτιου.
Tεντοκάλη B. (1991) "H κοινωνική δόμηση της ταυτότητας των δύο φύλων",
Σύγχρονα θέματα, 45, Iούνιος, σελ. 101-106.
Θεωρίες αποδομησης του φύλου
Ruthven K.K. (1990) Feminist Literary Studies. Cambridge:
Cambridge University Press.
Cixous H. (1991) Coming to Writing. Cambridge MA: Harvard University Press.
Cixous H., M.Calle-Gruber (1997) Helene Cixous Rootprints. NY NY: Routledge.
Sellers S. (ed) (1988) Writing Differences.
Readings from theSeminar of Helen Cixous. Oxford: Open University Press
Kristeva J. (1982) Desire in Language. Oxford: Basic Blackwell.
Kristeva J. (1984) Revolution in Poetic Language. NY NY:
Columbia University Press.
Kristeva J. (1981) "Women's Time", Signs, Autumn, pp. 5-14.
Kristeva J. (1985) Στην Aρχη ηταν η Aγαπη. Aθηνα: Aγρα.
Lechte J. (1990) Julia Kristeva. NY NY: Routledge.
Moi T. (ed) (1984) Kristeva Reader. Oxford: Basic Blackwell.
Θεωρία επιτελεστικοτητας του φυλου
Butler J. (1993) Bodies that matter. London: Routledge.
Μπατλερ Τζ. (2008) Σωματα με σημασια. Οριοθετησεις του φυλου στο λογο.
Αθηνα: Εκκρεμες.
Butler J. (1990) Gender trouble. Feminism and the subversion of identity.
London: Routledge.
Μπατλερ Τζ. (2009) Αναταραχη του φυλου.
Ο φεμινισμος και η ανατροπη της ταυτοτητας. Αθηνα: Αλεξανδρεια.
Butler J., Scott J.W. (eds) (1992) Feminists theorize the political. London: Routledge.
Parker A., Kosofsky Sedgwick (eds) (1995) Performativity and performance. London:
Routledge.
Benhabib Sh., Butler J., Cornell D., Frazer N. (1995) Feminist contentions. London:
Routledge.
Radtke H.L., Stam H.J. (eds) (1994) Power/Gender. Social reflections in theory
and practice. London: Sage.
Berger M, Wallis Br., Watson S. (eds) Constructing masculinities. London: Routledge.

Download Report