“Λεσβιακή Παροικία” Ζήνωνος 29-31, 104 37 Αθήνα,
τηλ.: 210 523 7789, fax: 210 865 2088
e-mail: [email protected] - site: www.lesviaki-parikia.gr
Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή
Αγίας Ζώνης 42, 113 64 Αθήνα
Τηλ.: 210 867 4520
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Καίτη Μεσσηνέζη
Μάριος Λούπος
Eιρήνη Βεκρή
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Υπεύθυνη του site: Eιρήνη Βεκρή
ASTERIAS G.D.G. ΕΠΕ
Λεωφ. Βεΐκου 14, 11147 Γαλάτσι, Αθήνα
τηλ.: 210 865 0236, fax: 210 865 2088
E-mail: [email protected]
Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη
Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, 11364 Αθήνα, τηλ.: 210 865 0236,
φαξ: 210 865 2088, e-mail: [email protected]
1
σελ.
Εν Λευκώ:
Για τη βελτίωση του Τουρισμού στη Λέσβο...
- επιμέλεια: Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
3
Σημείωμα της Σ.Ε.
Χρήσιμες πληροφορίες
4
Μικρές & μεγάλες ειδήσεις:
Επιμέλεια: Θόδωρος Πλατσής
Εκδηλώσεις:
Η «Λεσβιακή Παροικία» στο Μουσείο Ιστορίας
του Πανεπιστημίου Αθηνών»
5-7
8
Εκδρομές:
Στην Αρχαία Κόρινθο - Ακροκόρινθο - Λουτράκι
Πρόσωπα της Τέχνης:
Α. Τάσσος «ο καλλιτέχνης, ο ζωγράφος - χαράκτης,
ο άνθρωπος» - Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
11-16
Παλιές Λεσβιακές Σελίδες:
Αξέχαστη Μικρασία - Αριστείδη Κλήμη
17-22
Επίκαιρα Θέματα:
Νησιώπη - επιμέλεια: Θόδωρος Πλατσής
23-25
Αφιέρωμα:
Ανάσταση - Στρατής Μολίνος
26-28
Χρονογράφημα:
Σκίζοντας την ιστορία μου - Σ. ∆ουκάκης
Στη δίνη της ανεργίας - Ελένη Κονιαρέλλη - Σιακή
Άνοιξη και Τέχνη - Γιώργος Κόμης
Ίσως μάταιος κόπος - Μάριος Κακαδέλλης
...το ψωμί ψωμάκι - Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
29-34
Οι ξερολιθιές της Όξω Μεριάς - Ειρήνη Βεκρή
Κοντά στη Φύση - Γιώργος Παρασκευαΐδης
Τα αμίμητα του αείμνηστου Γιάννη
Πασπάτη - ∆. Παπαδημητρίου
35-39
Λογοτεχνία:
Γεύση & Παράδοση:
Ιστορία:
Συνταγή με μελιτζάνα και τυρί - Κουλουράκια λαδερά
9-10
40
Μητροπολιτικός Ναός Αγ. Αθανασίου Μυτιλήνης
- Αθηνά-Χριστίνα Λούπου
41
Βήμα της Επιστήμης:
∆ιαβητική Αμφιβληστροειδοπάθεια - ∆ρ. Ι. Α. Μάλλιας
42-43
Στοχασμοί:
Αφιερωμένο στην παγκόσμια ημέρα ποίησης: 21 Μαρτίου
Ανθολόγηση - επιλογή - Ν. ∆. ∆έτσης
44-47
Νησιώτικο Ανθολόγιο:
Κ. ∆ημουλά - Χ. Χατζηγιαννιού - Ζ. Γερονυμάκη - Σ. Ζούρου
Λ. Στράνη - Θ. Σ. Μεσσηνέζης - Ε. Κονιαρέλλη-Σιακή
Φ. Ηλιάδης - Μ. Τσιάμης - ∆. Νικορέτζος
48-52
Βιβλιοπαρουσιάση:
Κριτικά σημειώματα
53-56
Φύση & Άνθρωπος:
∆ημώδη ονόματα φυτών της Λέσβου
με αρχαία ελληνική προέλευση - Α. Γιαννίτσαρος
57-60
Βαγγελίτσα ∆ημητρίου - Μαρία Ρασβίτσου
Νάσος Σκορδομπέκης
61-64
Φίλοι που έφυγαν:
Eικόνα εξωφύλλου: Α. Τάσσος "Το κορίτσι με τα μικρά δέντρα" (1963)
2
Για τη βελτίωση
του Τουρισμού στη Λέσβο...
Με την ευκαιρία της ένταξης της Λέσβου στο ∆ίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων, θεώρησα πολύ επίκαιρο ένα ρεπορτάζ της δημοσιογράφου Ιωάννας Φωτιάδη στην εφημερίδα «Καθημερινή» στην οποία τρεις Γερμανοί
αξιωματούχοι αναφέρονται με προτάσεις στην ανάπτυξη του τουρισμού στη
Λέσβο. Αυτό έγινε μετά από την πρόσφατη επίσκεψή τους στη Λέσβο για το
Συνέδριο του Ελαιολάδου.
«Κάντε τον τουρίστα να ερωτευτεί την Ελλάδα τόσο που να μη θέλει να
περάσει το καλοκαίρι μακριά της. Το επιθυμητό για τη Μυτιλήνη είναι η
ανάπτυξη μιας μορφής Αγροτουρισμού».
Eπισημαίνουν ότι το ελαιόλαδο είναι το δώρο της φύσης που μπορεί να
οδηγήσει το νησί στην ανάκαμψη.
«Στη τηλεόραση, έχουν καθημερινά 5-6 ώρες εκπομπές μαγειρικής που τονίζουν τη μεγάλη διατροφική αξία του ελαιολάδου και ωθούν τους τηλεθεατές να το χρησιμοποιούν στα φαγητά τους».
«Είναι πρόθυμοι να πληρώσουν αδρά για ποιοτικό ελαιόλαδο και φτάνουν
να πληρώνουν μέχρι και 25 € το μισό λίτρο για το ιταλικό ελαιόλαδο, είναι
επομένως απαραίτητο το ελληνικό λάδι να ανανεώσει την παρουσία του στις
διεθνείς αγορές». «Οι Γερμανοί επισκέπτες θα ενδιαφερόταν να παρακολουθήσουν την διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζει και η ανάπτυξη των υποπροϊόντων του λαδιού, ιδιαίτερα δε
των φυσικών καλλυντικών, έχει πολλές προοπτικές».
«Η παράταση της τουριστικής περιόδου είναι εφικτή. Από τον Σεπτέμβριο
έως τον ∆εκέμβριο υπάρχει μια πολυπληθής μάζα Γερμανών, που είναι πλέον συνταξιούχοι, έχουν χρόνο, χρήμα και καμία οικογενειακή υποχρέωση.
Για εκείνους το Φθινόπωρο, που δεν επικρατεί ο καύσωνας του Καλοκαιριού είναι η ιδανική εποχή για διακοπές. Καθώς δε τα ενδιαφέροντά τους
ποικίλουν και το τουριστικό προϊόν οφείλει να συνδυάζει κάτι παραπάνω
από βουνό και θάλασσα, η Λέσβος πλεονεκτεί έναντι των άλλων προορισμών
συνδυάζοντας τα πάντα».
Το νησί της Λέσβου με την παραγωγή ελαιολάδου και ούζου, το Απολιθωμένο ∆άσος, τα οικοσυστήματα, το πλήθος των πουλιών, τα περιπατητικά
μονοπάτια, την πολιτιστική κληρονομιά της Σαπφούς, του Ελύτη και του
Μυριβήλη, τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και το δραστήριο Πανεπιστήμιο θεωρώ ότι μπορεί να προσφέρει μια ολοκληρωμένη ταξιδιωτική
εμπειρία, ώστε να υπάρξει η αναμενόμενη τουριστική βελτίωση στη Λέσβο!
3
Επιμέλεια: Θ. Πλατσής
Η πληρωμή της συνδρομής σας
Αγαπητά μέλη και φίλοι της «Λεσβιακής Παροικίας»
Το ∆.Σ. της «Λεσβιακής Παροικίας» ευχαριστεί τα μέλη της που ανταποκρίθηκαν στην πληρωμή της συνδρομής των για το έτος 2013.
Φροντίζουμε να καταχωρούμε το ποσό αυτό στα βιβλία μας και να
σας στέλνουμε τις αντίστοιχες αποδείξεις, τις οποίες μπορείτε να συμπεριλάβετε στη φορολογική σας δήλωση.
Την συνδρομή σας 30€, καθώς και κάποιες άλλες προσφορές σας
εκτός από την ταχυδρομική επιταγή που στέλνετε στη διεύθυνση:
«Λεσβιακή Παροικία» - ΕΛΤΑ Κουμουνδούρου 29 - ΤΘ 34118 ΑΘΗΝΑ 10029, μπορείτε να τις καταθέσετε ονομαστικώς στην
Εθνική Τράπεζα στο λογαριασμό της «Λεσβιακής Παροικίας» Νο
415/481058-93 και στην Τράπεζα Πειραιώς στον αριθμό: 5067059786-003.
Όσα μέλη μας οφείλουν περισσότερα από 2 έτη μπορούν να πληρώσουν μόνο τα 2 τελευταία έτη και να μπουν σε ενημερότητα.
Για τους κατοίκους του εξωτερικού: η πληρωμή της ετήσιας συνδρομής γίνεται ονομαστικώς με κατάθεση 60$ ή 40€ στο λογαριασμό
της Εθνικής Τράπεζας Νο 415/481058-93, IBAN GR 34 0110 4150 0000
4154 8105 893, ΚΩ∆. SWIFT ΤΡΑΠΕΖΑΣ-BIC ETHNGRAA.
Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Παρακαλούνται οι συνδρομητές μας να καταθέτουν τη συνδρομή τους στην τράπεζα
ή στα ΕΛΤΑ Ο Ν Ο Μ Α Σ Τ Ι Κ Ω Σ .
Όσοι έχουν καταθέσει χρήματα ανωνύμως να επικοινωνήσουν μαζί μας στο τηλέφωνο
της παροικίας τηλ.: 210 523 7789 να μας ενημερώσουν για την κατάθεσή τους.
Ευχαριστούμε.
Για την ενίσχυση της "Λεσβιακής Παροικίας"
O Γιάννης και η Ιλόνα Παγίδα κατέθεσαν 2000 € στη μνήμη της μητέρας
τους Ευαγγελίτσας ∆ημητρίου.
Η Mαρία Β. Παπαδοπούλου στη μνήμη του συζύγου της Βασίλη 70 €.
Τους ευχαριστούμε.
4
Έλληνας «σκοτώνει» τον καρκίνο
με ηλεκτροσόκ
Βελτιώσεις σε εννιά λιμάνια
της Λέσβου
Στο πρόγραμμα χρηματοδοτήσεών της απ’
τις δημόσιες επενδύσεις τού 2013 ενέταξε η
Γενική Γραμματεία Λιμένων και Λιμενικής Πολιτικής επτά λιμάνια της Λέσβου. Το Λιμενικό
Ταμείο, συνολικά ενισχύεται με περίπου ένα
εκατομμύριο ευρώ για εργασίες βελτιώσεων
σε εννέα λιμάνια, προσδοκώντας αν «τρέξουν» τα συγκεκριμένα έργα να διεκδικήσει
το 2014 χρηματοδότηση για ακόμη 15 λιμανάκια και λιμενίσκους.
Για βελτιώσεις που αφορούν σε επισκευές και εργασίες ενίσχυσης της προστασίας
τους, χρηματοδοτούνται, τα λιμάνια Πέτρας,
Μήθυμνας, Ντιπίου, Ταβαρίου, Παναγιούδας,
Σκάλας Συκαμνιάς και Θερμής. Για ανάλογες
εργασίες έχουν χρηματοδοτηθεί από πέρυσι
τα λιμάνια Πλωμαρίου και Περάματος.
Ο γενικός γραμματέας κ. Κ. Μουτζούρης
τονίζει στην ανακοίνωσή του πως θα απαιτηθεί η άμεση υποβολή για έγκριση των τεχνικών μελετών τους, προκειμένου να ξεκινήσουν οι εργασίες.
Νέα επεμβατική θεραπεία κατά της
ασθένειας του καρκίνου.
Ελαφρά επεμβατική θεραπεία, που ανοίγει μικροσκοπικές «τρύπες» στους όγκους
για να διοχετευτεί ηλεκτρικό ρεύμα, μπορεί να αποτελέσει το νέο «όπλο» στη μάχη
ενάντια στην ασθένεια και είναι έργο Έλληνα επιστήμονα.
Η μέθοδος αποκαλείται μη αναστρέψιμη ηλεκτροπόρωση (Irreversible
electroporation- IRE) και χρησιμοποιεί εκατομμύρια ηλεκτρικούς παλμούς το δευτερόλεπτο για να σκοτώσει τα κύτταρα στο εσωτερικό των
καρκινικών όγκων, δίχως να πλήξει
τους παρακείμενους υγιείς ιστούς.
Όπως εξηγεί ο Κωνσταντίνος Σοφοκλέους, επεμβατικός ακτινολόγος στο
Memorial-Sloan Kettering, στη Νέα Υόρκη,
η μέθοδος φαίνεται πως είναι ιδιαιτέρως
ωφέλιμη για την καταπολέμηση όγκων στο
ήπαρ, τους πνεύμονες, το πάγκρεας και
άλλα σημεία, οι οποίοι βρίσκονται πολύ κοντά σε αιμοφόρα αγγεία, νεύρα και άλλες
ευαίσθητες δομές.
Την IRE δοκίμασαν σε 25 ασθενείς
επιστήμονες από το Κέντρο Καρκίνου
Memorial-Sloan Kettering, στη Νέα Υόρκη,
με επικεφαλής τον επεμβατικό ακτινολόγο
δρα Κωνσταντίνο Σοφοκλέους.
Οι ασθενείς έπασχαν από καρκίνους που
είχαν κάνει μετάσταση σε διάφορα τμήματα του σώματός τους. Η μέση διάμετρος
των όγκων τους ήταν 2 εκατοστά. Συνολικά
υποβλήθηκαν σε 30 συνεδρίες IRE. Κανένας
τους δεν παρουσίασε παρενέργειες, ενώ οι
όγκοι τους συρρικνώθηκαν σημαντικά.
Τα ευρήματα των δοκιμών ανακοινώθηκαν
στο αμερικανικό 38ο Ετήσιο Συνέδριο της
Εταιρείας Επεμβατικής Ακτινολογίας (SIR),
στη Νέα Ορλεάνη.
Στην έκθεση "Ε-ΛΑ∆Ι ΟΙΝΟΣ 2013"
Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου συμμετείχε σε συνεργασία με το Επιμελητήριο
Σάμου, στη νέα εξειδικευμένη έκθεση
ελαιοκομικών προϊόντων οίνου & αλκοολούχων ποτών Ε-ΛΑ∆Ι-ΟΙΝΟΣ 2013 .
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, διεξήχθη ο Πανελλήνιος ∆ιαγωνισμός Ποιότητας & Συσκευασίας Τυποποιημένου
Εξαιρετικού Παρθένου Ελαιολάδου
ΚΟΤΙΝΟΣ. Οι κατηγορίες στις οποίες
διαγωνίσθηκαν τα ελληνικά ελαιόλαδα,
ήταν: α) ισχυρής έντασης φρουτώδους
γεύσης, β) μεσαίας έντασης και γ) ελαφράς έντασης.
5
Οι εταιρικές διακρίσεις της Λέσβου
κατέδειξαν την εξαιρετική ποιότητα του
Λεσβιακού ελαιολάδου, δεδομένου ότι
το νησί κατέκτησε συνολικά 7 βραβεία,
τα περισσότερα από κάθε άλλο μέρος
της Ελλάδας. Τα brand names των τυποποιητικών επιχειρήσεων της Λέσβου
που έλαβαν μέρος στο διαγωνισμό και
διακρίθηκαν, ήταν:
1. Χρυσό βραβείο “ΚΟΤΙΝΟΣ 2013
ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ” στην κατηγορία μεσαίας έντασης φρουτώδους γεύσης: “IRINI
ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ ” της Κωνσταντίνας Καλαμποκά. 2. Χρυσό βραβείο “ΚΟΤΙΝΟΣ
2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ” στην κατηγορία
ελαφράς έντασης φρουτώδους γεύσης:
“MEROPI” της Μερόπης Ανδριάνη.
3. Αργυρό βραβείο “ΚΟΤΙΝΟΣ 2013
ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ” στην κατηγορία ισχυρής
έντασης φρουτώδους γεύσης: “GERAS”
του Γρηγόρη Γλιγλή. 4. Αργυρό βραβείο “ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ”
στην κατηγορία μεσαίας έντασης φρουτώδους γεύσης: “OLVIA” του Μιχάλη
Τζωρτζή. 5. Χάλκινο βραβείο “ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ” στην κατηγορία ελαφράς έντασης φρουτώδους
γεύσης: “MITILINI” της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Λέσβου (LESEL).
6. Χάλκινο βραβείο “ΚΟΤΙΝΟΣ 2013
ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ”: “MEROPI” της Μερόπης Ανδριάνη. 7. Χάλκινο βραβείο “ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ”: “GERAS”
του Γρηγόρη Γλιγλή.
Έμφαση δόθηκε κυρίως στον εξαγωγικό προσανατολισμό, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Οι εκπρόσωποι των xωρών
αυτών, είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν
τα ελαιοκομικά προϊόντα και τα αλκοολούχα ποτά του Βορείου Αιγαίου, σε
μια προσπάθεια που γίνεται να καθιερωθούν στην αγορά της Κεντρικής Ευρώπης και να εισέλθουν στη «δύσκολη»
αλλά πολλά υποσχόμενη αναδυόμενη
μεγάλη αγορά της Ανατολικής Ευρώπης.
1η Συνάντηση Χορωδιών Αιγαίου
Στο ∆ημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης έγινε
τον Απρίλιο η 1η Συνάντηση Χορωδιών
Αιγαίου με τον τίτλο «Ανοιξιάτικη Συναυλία».
Τα μέλη της παιδικής χορωδίας «Γρηγόρης Ρουσέλλης» κρατώντας στα χέρια
τους χελιδόνια από χαρτόνια, ανέβηκαν
στη σκηνή και σε μια αρμονία φωνών και
έκφρασης μουσικής, καταγοήτευσαν το
κοινό, που επανειλημμένως αποσπούσαν
τα χειροκροτήματά του.
Ακολούθως, η νεανική χορωδία Χίου
«Ταξιδευτές», παρουσίασε το καλλιτεχνικό της πρόγραμμα, δείχνοντας την
εξαιρετική ποιότητα της.
Το μουσικό σύνολο «Arpeg» ενθουσίασε με την υψηλού επιπέδου εμφάνισή
του και τη μουσική Μπαρόκ. Ομολογουμένως τα βιολιά έκαναν τη διαφορά και
καταγοήτευσαν.
Ακολούθησε η χορωδία «Animatο» η
οποία παρουσίασε μικρό αφιέρωμα στο
G. Verdi για τα 200 χρόνια από τη γέννησή του.
Στελεχωμένη με πάνω από 60 χορωδούς έδειξε, πως η Μυτιλήνη μπορεί να
έχει φτάσει ως καλλιτεχνική παρουσία τα
σχήματα του Μεγάρου Μουσικής, κάτι
που ειπώθηκε και εντός της αιθούσης
κάτω από τα συνεχή χειροκροτήματα του
κόσμου.
Τέλος, όλες μαζί οι χορωδίες πάνω από
100 άτομα έκλεισαν τη μελωδική βραδιά.
Ο Σάκης Ρουβάς στη Λέσβο
Στο νησί μας βρέθηκε ο δημοφιλής
ποπ τραγουδιστής Σάκης Ρουβάς, για τις
ανάγκες των γυρισμάτων της νέας του
τηλεοπτικής εκπομπής με τίτλο «Ήρωες
ανάμεσά μας».
Κεντρικό πρόσωπο της εκπομπής θα
είναι ο παπά Στρατής από το Κεράμι, ο
οποίος στο πλαίσιο της έντονης ανθρωπιστικής του δράσης βοηθά και περιθάλπει
μέσα από το Σύλλογο «Αγκαλιά», λαθρομετανάστες που φθάνουν στο νησί μας,
καθώς και ανθρώπους που έχουν ανάγκη.
Ήδη τα τηλεοπτικά συνεργεία βρίσκονται στο νησί μας, έχοντας πραγματοποιή6
σει γυρίσματα και συνεντεύξεις στο Κεράμι, στη Σκάλα Σκαμνιάς, στη Μήθυμνα και
τη Μυτιλήνη.
Οι περιοχές αυτές είναι η περιοχή δράσης του παπά Στρατή, αφού εκεί συνήθως αποβιβάζονται οι παράνομοι μετανάστες και εκείνος τους φροντίζει και τους
βοηθά δίνοντας ρούχα, τρόφιμα και άλλα
απαραίτητα είδη.
ΦΟΜ στο θέατρο του ΦΟΜ.
Συντελεστές: Σκηνοθεσία, σχεδιασμός
φωτισμών: Αντρέας Σεφτελής, ∆ραματουργική επεξεργασία: Ρόλαντ Αλεξίου,
Σκηνικά κοστούμια: Βάνια Λουκίδη, Μουσικός αυτοσχεδιασμός: Μάρω Γιαννακοπούλου, Hair styling: Jorge, Επαγγελματικό
Μακιγιάζ: Μαρία Ξυπτερά, Φωτογραφία:
Ηλίας Μάρκου Παίζουν: Τότα ∆ρούζα και
Μαίρη Μάνου.
«Εκστρατεία» καθαρισμού των
ακτών της Λέσβου
-Οι «Άστεγοι» παρουσιάζουν το θεατρικό έργο του Φελισιέν Μαρσώ «Το
Αυγό».
Ένα έργο σατυρικό, καυστικό, ειρωνικό, που αποκαλύπτει τη «δυστυχία της
αθωότητας» και πώς το κοινωνικό μας
σύστημα, επιτρέπει να διαμορφώνονται
συμπεριφορές και πράξεις που -ειδικά
σήμερα- μας πληγώνουν και μας θυμώνουν.
Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από το ∆ημήτρη
Χορν το 1966, που το σφράγισε με την
ερμηνεία του.
Οι «Άστεγοι» θα δώσουν δύο παραστάσεις στο ∆ημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης.
Μετά από συνεννόηση του ∆ημάρχου
Λέσβου και του Αντιδημάρχου Καθαριότητας, με το ∆ιοικητή της 98 Α.∆.Τ.Ε.,
Υποστράτηγο ∆ημ. Μήττα,. ο ∆ήμος Λέσβου και ο Στρατός, καθάρισαν την ακτή
της Πεδής Μανταμάδου και θα ακολουθήσουν στη συνέχεια όπως έχει προγραμματιστεί: η Σκάλα Καλλονής, το Ντίπι, η Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης, τα Βατερά,
η Μήθυμνα, η Νεάπολη και τα Τσαμάκια.
∆υο ενδιαφέρουσες θεατρικές
παραστάσεις
-Έγινε η πρεμιέρα της πολύ ενδιαφέρουσας θεατρικής παράστασης του
έργου "ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ" εκδοχή
Β΄, που ανέβασε η θεατρική ομάδα του
* Πηγή των ειδήσεων οι ημερήσιες εφημερίδες της Λέσβου.
Έκθεση Ζωγραφικής με θέμα "Μεταισθήσεις"
Η ζωγράφος Καίτη Μεσσηνέζη θα παρουσιάσει έργα της,
Λάδια & Ακουαρέλες, από 29 Ιουλίου έως 8 Αυγούστου 2013,
στον Πύργο "Χρυσώ", Πύργοι Θερμής (Αγ. Νικόλαος).
Εγκαίνια τη ∆ευτέρα 29 Ιουλίου 2013 στις 8.00 το βράδυ.
Η έκθεση είναι ενταγμένη στις εκδηλώσεις του
"Λεσβιακού Καλοκαιριού 2013".
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, ∆ευτέρα 5 Αυγούστου στις 9.00 μ.μ.
θα πραγματοποιηθεί στον ίδιο χώρο, "Βραδιά Καντάδας" αφιερωμένη
στον αλησμόνητο τροβαδούρο της Μυτιλήνης, Σπύρο Βαξαβανέλλη
με μουσική διεύθυνση τον Γ. Παζαΐτη.
Είσοδος ελεύθερη.
7
Eκδηλώσεις
Eκδρομές
Η Λ.Π. στο Μουσείο Ιστορίας του
Πανεπιστημίου Αθηνών
Schaubert το αγόρασαν από μία Οθωμανή το 1831. Το κτήριο που χρονολογείται
από την «προοθώνια» εποχή, έχει αλλάξει και πολλούς ιδιοκτήτες και πολλές
χρήσεις, έχοντας διατελέσει στρατώνας,
σχολείο, γυμνάσιο, κατοικία, ταβέρνα κ.ά.
Προς το τέλος της επίσκεψης, η Μυρσίνη Πήχου – Μομφερράτου οδήγησε
τους επισκέπτες στη βεράντα. Ήταν ένα
υπέροχο ανοιξιάτικο δειλινό, μια καταπληκτική θέα, απλωνόταν τριγύρω, με την
παλιά και την καινούργια Αθήνα. Πίσω
ο Ιερός Βράχος της Ακροπόλεως και
το Ερέχθειο, επιβλητικό και αιώνιο μνημείο. Ήταν αναμφισβήτητα η ωραιότερη
στιγμή. Η Πρόεδρος Καίτη Μεσσηνέζη
– Πλατσή ευχαρίστησε την ομιλήτρια και
ξεναγό, για την εξαιρετική πρωτοβουλία
της να καλέσει τη «Λ.Π.» για να γνωρίσει
το Μουσείο.
Η κυρία Μυρσίνη Πήχου-Μομφεράτου, έχει κάνει σπουδές στην Θεατρολογία και στην Ιστορία της Τέχνης, έχει
ωραίο λόγο, ενθουσιασμό και χιούμορ
και τιμά, από τη θέση της αυτή, την ιδιαιτέρα πατρίδα καταγωγής της, τη Λέσβο.
Ε. Βεκρή
«Σας έχω ετοιμάσει κάτι ξεχωριστό γι’
απόψε», είπε ξεκινώντας την ξενάγησή
της η κυρία Μυρσίνη Πήχου-Μομφεράτου, η οποία ανήκει στο επιστημονικό
προσωπικό του Μουσείου Ιστορίας του
Πανεπιστημίου Αθηνών, με καταγωγή από
τη Λέσβο. Και πράγματι, τα 40 περίπου
άτομα, μέλη της «Λεσβιακής Παροικίας»
και οι φίλοι τους, που παρευρέθηκαν την
Τετάρτη 10 Απριλίου, στην επίσκεψη στο
Ιστορικό Μουσείο του Πανεπιστημίου,
στο κτίριο του Παλιού Πανεπιστήμιου,
Θόλου 5, στην Πλάκα, είχαν την τύχη να
απολαύσουν μια ειδική ξενάγηση.
Η κυρία Πήχου-Μομφεράτου, μέσα
από το Πρώτο Μητρώο των φοιτητών και
τις συλλογές του Μουσείου ξεχώρισε και
κατέγραψε για την παρουσίαση αυτή, τα
ονόματα των πρώτων φοιτητών, καθηγητών αλλά και πρυτάνεων από τη Λέσβο.
Έτσι το πρώτο έτος λειτουργίας του το,
1837 - 1838 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,
φοίτησαν οι Λέσβιοι Ιωσήφ Μαύρος, Ιεροδιάκονος, στη Θεολογική Σχολή και
Αθανάσιος Φωτιάδης, στη Νομική Σχολή.
Συνολικά εξήντα Λέσβιοι φοιτητές είναι
εγγεγραμμένοι στο Πρώτο Μητρώο των
φοιτητών (1837 – 1867), αλλά και αρκετοί
Λέσβιοι καθηγητές δίδαξαν στο Πανεπιστήμιο μέχρι και σήμερα, ανάμεσά τους
ο Γεώργιος Καραμήτσας, 50ος Πρύτανης
και ο Γρηγόριος Παπαμιχαήλ, ο 100ος
Πρύτανης. Πορτραίτα, συγγράμματα,
χειρόγραφα, διπλώματα, φωτογραφίες,
σφραγίδες, επιστολές και άλλα αξιόλογα
αντικείμενα κοσμούν τις αίθουσες του
Μουσείου, που η ταξινόμησή τους είναι
θεματική και ακολουθεί τη διάκριση στις
πρώτες Σχολές, Ιατρική, Νομική, Φιλοσοφική και Θεολογική Σχολή.
Αλλά μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το κτήριο στο οποίο στεγάζεται
το Μουσείο, που είναι γνωστό ως οικία
Κλεάνθους ή Παλιό Πανεπιστήμιο. Ο
αρχιτέκτων Κλεάνθης μαζί με τον φίλο
του Γερμανό επίσης αρχιτέκτονα Eduard
Στη βεράντα του Μουσείου
8
Εκδρομή της «Λεσβιακής Παροικίας»
στην Αρχαία Κόρινθο, τον Ακροκόρινθο και Λουτράκι
Το πρωινό του Σαββάτου 6 Απριλίου,
η εκδρομική ομάδα της Λεσβιακής Παροικίας, ξεκίνησε με 49 άτομα για μια
ακόμα ενδιαφέρουσα εκδρομή, επίσκεψη με ξενάγηση στον Αρχαιολογικό
χώρο και το πολύ ενδιαφέρον Μουσείο
της Κορίνθου. Όπως μας ανάφερε η
ξεναγός από την Αρχαία Κόρινθο έχει
ανασκαφεί μόνο το 5% του χώρου.
Επιβλητικός ακόμη και σήμερα ο αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα, με τους μονολιθικούς δωρικούς κίονες από τους
οποίους εφτά παραμένουν όρθιοι σε
περίοπτη θέση πάνω από τα ερείπια
της αγοράς. Στη συνέχεια ανάβαση με
το πούλμαν στην ολάνθιστη πλαγιά με
την μαγευτική θέα στον Κορινθιακό
κόλπο για την κορυφή του Ακροκορίνθου, όπου δέσποζε μεγαλοπρεπές και
επιβλητικό το Κάστρο του. Ο Ακρο-
κόρινθος είναι ένας βράχος ύψους 575
μέτρων μέσα στην πεδιάδα της Κορίνθου. Στους πρόποδές του ήταν χτισμένη η Αρχαία Κόρινθος και λόγω της
μορφολογίας του, χρησιμοποιήθηκε ως
κάστρο. Οχυρώθηκε για πρώτη φορά
από τον τύραννο Περίανδρο τον 7ο αι.
π.Χ. και σιγά-σιγά εξελίχθηκε σε Ακρόπολη. Στον Ακροκόρινθο, υπήρχε και
ο περιβόητος ναός της Αφροδίτης ο
οποίος σύμφωνα με τον Στράβωνα είχε
στην υπηρεσία του πάνω από χίλιες ιερόδουλες που υπηρετούσαν τη θεά σε
μικρούς ευπρόσωπους οικισμούς γύρω
από τον ναό και ασκούσαν την «ιερή
πορνεία».
Από εκεί συνέχεια, σύμφωνα με το
πρόγραμμα για το Λουτράκι. Πολλοί
από τους εκδρομείς επισκέφτηκαν τα
υπερσύγχρονα Spa του ∆ήμου και έκα-
Μπροστά στο ναό του Απόλλωνα
9
αλαλάζον. Και εάν έχω προφητείαν και
ειδώ τα μυστήρια πάντα και πάσαν την
γνώσιν, και εάν έχω πάσαν την πίστιν,
ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη
έχω, ουδέν ειμί. Και εάν ψωμίσω πάντα τα υπάρχοντά μου, και εάν παραδώ
το σώμα μου ίνα καυθήσωμαι, αγάπην
δε μη έχω, ουδέν ωφελούμαι. Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, η αγάπη
ου ζηλοί, η αγάπη ου περπερεύεται, ου
φυσιούται, ουκ ασχημονεί, ου ζητεί τα
εαυτής, ου παροξύνεται, ου λογίζεται το
κακόν, ου χαίρει επί τη αδικία, συγχαίρει
δε τη αληθεία^ πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει.
Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει… Νυνί δε
μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα^ μείζων δε τούτων η αγάπη».
ναν το μπάνιο τους στην πισίνα με τα
υδρομασάζ. Οι υπόλοιποι συνέχισαν
προς την πηγή με το περίφημο ιαματικό νερό Λουτρακίου, όπου είχαν την
ευκαιρία να το δοκιμάσουν και να μάθουν για τις ιδιότητες του. Η ενδιαφέρουσα εκδρομή ολοκληρώθηκε με μεσημεριανό φαγητό, απογευματινό καφέ
και περίπατο στην όμορφη παραλία
του Λουτρακίου.
Κατά τη διάρκεια της διαδρομής ακούστηκαν ενδιαφέροντα επιστημονικά
αλλά και ευτράπελα κείμενα ή ανέκδοτα που ψυχαγώγησαν τους εκδρομείς.
Επί τη ευκαιρία της επίσκεψής μας
στο "Βήμα του Αποστόλου Παύλου",
ο φίλος φιλόλογος κ. Νίκος ∆έτσης
είχε φροντίσει και διάβασε τον Ύμνο
της Αγάπης του Αποστόλου Παύλου
στην προς Κορινθίους Α' επιστολή την
οποία λόγω της σπουδαιότητάς της παραθέτομε πιο κάτω:
«Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων
λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη
έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον
Όλοι επέστρεψαν ενθουσιασμένοι και
από αυτή την προσπάθεια της Παροικίας, όπου τους δόθηκε η ευκαιρία να μάθουν και να χαρούν ένα σωρό πράγματα.
Στον ρωμαϊκό ναό της Οκταβίας
10
Α. Τάσσος
ο καλλιτέχνης, ο ζωγράφος - χαράκτης, ο άνθρωπος
Επιμέλεια: Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
Στη Σχολή Γραφικών Τεχνών ∆οξιάδη, είχα την τύχη να γνωρίσω και να διδαχτώ από
τον Α. Τάσσο. Τον καλλιτέχνη, τον ζωγράφο-χαράκτη, αλλά πάνω απ’ όλα, τον άνθρωπο.
Προσωπικά αισθανόμουν, μπορώ να πω αδίστακτα, δέος μπροστά στις γεμάτες δύναμη και μηνύματα εργασίες του.
Έχοντας ζωντανές ακόμα στη μνήμη τις ώρες συνεργασίας με τον αγαπητό, αλησμόνητο «∆άσκαλο», τον μειλίχιο, πράο, πρόθυμο να λύσει κάθε απορία και να διορθώσει
διακριτικά και πάντα με το χαμόγελο στα καλοσυνάτα του μάτια το κάθε πρόβλημα, νιώθω
χρέος, υποχρέωση αλλά περισσότερο ανάγκη την παρουσίαση του διακεκριμένου καλλιτέχνη από αυτές τις σελίδες της «Αιολίδας».
Ο χαράκτης Τάσσος (πραγματικό
όνομα Αναστάσιος Αλεβίζος) γεννήθηκε στη Λευκοχώρα Μεσσηνίας, το
1914. Πέθανε στην Αθήνα, στις 13
Οκτωβρίου 1985.
Ήταν ένας από τους πιο μελετημένους και φιλοσοφημένους καλλιτέχνες
τις εποχής του. Ο χαμός του δεν ήταν
μόνο μια οδυνηρή απώλεια για τη χαρακτική, την εικονογράφηση και την
επιμέλεια του βιβλίου, αλλά και για τη
γενικότερη εικαστική, πολιτιστική και
ανθρωπιστική προσφορά του στον
τόπο μας.
Μικρός παρακολούθησε μαθήματα
ζωγραφικής κοντά στον Γιώργο Κωτσάκη. Το 1930, σε ηλικία δεκαέξι
ετών, έγινε δεκτός στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Εκεί
παρακολούθησε μαθήματα γλυπτικής
και ζωγραφικής στα εργαστήρια του
Ο A. Tάσσος στο εργαστήριό του
11
Θωμά Θωμόπουλου, του Ουμβέρτου
Αργυρού και του Κωνσταντίνου Παρθένη.
Από το 1933 και μέχρι την αποφοίτησή του από την Σχολή το 1939, παρακολούθησε μαθήματα χαρακτικής
στο εργαστήριο του Γ. Κεφαλληνού.
Καθοριστικό ρόλο στην αφοσίωσή
του στην χαρακτική έπαιξε και η γνωριμία του με τον ∆. Γαλάνη, τον άλλο
μεγάλο έλληνα χαράκτη της εποχής
του Μεσοπολέμου, μέσω του οποίου
γνώρισε και την γαλλική χαρακτική.
Σπουδές στη χαρακτική πραγματοποίησε στο Παρίσι, την Ρώμη και την
Φλωρεντία.
Το Μάρτιο του 1936, σε ηλικία 22
ετών οργανώνεται η πρώτη ατομική
του έκθεση με δεκαοκτώ ξυλογραφίες και εικοσιτρία σχέδια στην αίθουσα
εκθέσεων του βιβλιοπωλείου «Ελευθερουδάκη», με πρωτοβουλία τριών πολύ σημαντικών ανθρώπων του
πνεύματος και της τέχνης της Ελλάδας
του μεσοπολέμου. Του ∆. Αραβαντινού ιδιοκτήτη της εφημερίδας «Βραδυνή», του Κ. Ελευθερουδάκη και του
Ζ. Παπαντωνίου. Ακολουθεί επιτυχημένη συμμετοχή του σε μια σειρά εκ-
θέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Το μεγάλο ταλέντο του στην χαρακτική αναγνωρίστηκε πολύ γρήγορα.
Στην Πανελλήνια Έκθεση του 1938
έλαβε το Βραβείο Χαρακτικής και δύο
χρόνια αργότερα (1940) τιμήθηκε με
το Κρατικό Μετάλλιο Χαρακτικής.
Από το 1930 είχε ενταχθεί στο ΚΚΕ,
αρχικά στην νεολαία του κόμματος και
αργότερα ως πλήρες μέλος. Με την
κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου
το 1940, ο Τάσσος και πολλοί άλλοι
μαθητές του Γ. Κεφαλληνού φιλοτέχνησαν προπαγανδιστικές αφίσες για
την εμψύχωση του ελληνικού λαού.
Στα χρόνια της Κατοχής, εντάχθηκε
στην ΕΠΟΝ και στο ΕΑΜ Καλλιτεχνών, για να συνεχίσει την (παράνομη
πλέον) δημιουργία προπαγανδιστικού
υλικού κατά των κατακτητών.
Μετά την απελευθέρωση, ο Τάσσος
άρχισε να ασχολείται και με άλλα θέματα πέρα από τα επικά του πολέμου,
όπως γυμνά, νεκρές φύσεις και πορτρέτα, ενώ ταυτοχρόνως άρχισε να
χρησιμοποιεί και χρώμα στις ξυλογραφίες του.
Ο Τάσσος είχε επίσης μια ιδιαίτερη αγάπη για το βιβλίο και τις γραφικές τέχνες.
"Ιούνιος", Ξυλογραφία 34χ80 εκ. (1957)
12
Ήδη από το 1939, με την αποφοίτησή του, έφτιαχνε εξώφυλλα και κοσμήματα για το λογοτεχνικό περιοδικό
Νέα Εστία. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση στον εκδοτικό οίκο «Τα Νέα
Βιβλία». Το 1948 άρχισε να συνεργάζεται με τον Οργανισμό Εκδόσεως
Σχολικών Βιβλίων (ΟΕΣΒ, μετέπειτα
Οργανισμός Εκδόσεως ∆ιδακτικών Βιβλίων ή ΟΕ∆Β). Καρπός της συνεργασίας του με τον ΟΕΣΒ/ΟΕ∆Β, υπήρξε
η εικονογράφηση πολλών βιβλίων για
το ∆ημοτικό και το Γυμνάσιο, με πρώτο το Αναγνωστικό της Έκτης ∆ημοτικού που κυκλοφόρησε το 1949. Οι
ξυλογραφίες του κοσμούν πληθώρα
εκδόσεων πολλές των οποίων έχουν
αποσπάσει σημαντικά βραβεία, όπως
η έκδοση «Βυζαντινά μνημεία Αττικής
και Βοιωτίας» η οποία απέσπασε το
πρώτο βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το ∆εκέμβριο του 1958.
Το 1948 έγινε καλλιτεχνικός σύμβουλος του λιθογραφείου «Ασπιώτη–
Έλκα», και από το 1954 έως το 1967
φιλοτέχνησε γραμματόσημα για λογαριασμό των Ελληνικών Ταχυδρομείων,
αρχικά με την τεχνική της έγχρωμης
ξυλογραφίας και κατόπιν με τη μέθοδο offset. Επίσης, από το 1962 έως τον
θάνατό του, σχεδίαζε και τα γραμματόσημα της Κυπριακής ∆ημοκρατίας.
Τον Οκτώβριο του 1949, ήταν από
τα ιδρυτικά μέλη της καλλιτεχνικής
ομάδας «Στάθμη», μαζί με τους καλλιτέχνες Μπουζιάνη, Βασιλείου, Ζογγολόπουλο, Γουναρόπουλο, Ελευθεριάδη, Μηταρά και Κανέλλη.
Το 1950 παντρεύεται στην Ύδρα με
τη ζωγράφο Λουκία Μαγγιώρου.
Μαζί με την ομάδα «Στάθμη» συμμετέχει στο Ζάπειο με δεκατρείς έγχρω-
μες και ασπρόμαυρες ξυλογραφίες.
Την ίδια εποχή παρουσίασε έργα του
στην Μπιενάλε της Βενετίας (1952) και
του Λουγκάνο (1953).
Το 1959 ανέλαβε την διεύθυνση του
Τμήματος Γραφικών Τεχνών στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο (Σχολές
∆οξιάδη), όπου δίδαξε με συνέπεια
μέχρι το 1967.
Στις ξυλογραφίες του Τάσσου συγκαταλέγεται και η εικονογράφηση
για το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων» (οκτώ
ασπρόμαυρες ξυλογραφίες σε πλάγιο
ξύλο), με πρόλογο και μετάφραση
του Γιώργου Σεφέρη. Οι ξυλογραφίες
της έκθεσης αυτής που έγιναν πριν το
1964, μαζί με μερικές λιθογραφίες και
άλλα χαρακτικά, είναι και η τελευταία
Εικονογράφηση για το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων».
(Σπουδή 31,5χ18,5 εκ.)
13
της Ιρλανδίας στο ∆ουβλίνο «Σύγχρονοι Έλληνες Ζωγράφοι και Χαράκτες»
με δύο ξυλογραφίες. Την ίδια περίοδο γίνεται η πανηγυρική 30η έκδοση
του βιβλίου «Επιτάφιος» του Γιάννη
Ρίτσου με έξι ξυλογραφίες σε πλάγιο
ξύλο. Στη συνέχεια σε ατομική έκθεση
στη Γκαλερί «Νέες Μορφές» με τίτλο
«Τέχνη του βιβλίου» παρουσιάζονται
όλες οι εικονογραφήσεις βιβλίων του
καλλιτέχνη.
Τον Ιανουάριο του 1985 παρουσιάζονται πενήντα έργα του καλλιτέχνη
της περιόδου 1967-74 στην «Neue
Gallerie im Alten Museum» του Α. Βερολίνου οργανωμένη από την Εθνική
Πινακοθήκη.
Συνέχισε να εργάζεται σκληρά και
να έχει συμμετοχή σε πολλές ομαδικές εκθέσεις μέχρι τις τελευταίες
ημέρες της ζωής του. Όταν πέθανε
τον Οκτώβριο του 1985 άφησε ημιτελή μία σειρά οκτώ συνθέσεων στο
∆ημαρχείο του Βόλου.
Το 1987, η Εθνική Πινακοθήκη τον
τίμησε με μία δεύτερη μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του. Στην έκθεση αυτή εκτίθενται τα 150 έργα
χαρακτικής που δώρισε στην Εθνική
Πινακοθήκη, μαζί με τις ξυλογραφίες,
τα βιβλία και τα ξύλα που καλύπτουν
πενήντα χρόνια δημιουργικής εργασίας του Α. Τάσσου.
Έναν χρόνο μετά τον θάνατό του,
δημιουργήθηκε η Εταιρεία Εικαστικών
Τεχνών «Α. Τάσσος», με σκοπό την
διάδοση του έργου του και την υποστήριξη της ελληνικής χαρακτικής.
Από το 1991 και κάθε τρία χρόνια, η
Εταιρεία αυτή πραγματοποιεί συλλογικές εκθέσεις νέων ελλήνων χαρακτών
σε διαφορετικές πόλεις της Ελλάδας.
Η Εταιρεία επίσης διατηρεί ανοιχτό ως
δημόσια εμφάνιση του Τάσσου πριν
την επταετία.
Κατά την περίοδο της ∆ικτατορίας
των Συνταγματαρχών, έζησε αυτοεξόριστος εκτός Ελλάδας. Ολοκλήρωσε
ένα κύκλο προσπαθειών του για την
ανάπτυξη, την καλλιέργεια και την ανύψωση του καλλιτεχνικού και πολιτιστικού της κοινωνίας μας, που είχαν σαν
επίκεντρο το μήνυμα της λευτεριάς
και της ειρήνης εκφρασμένο μέσα
από τις πράξεις, τα λόγια και τα έργα
του. Φιλοτέχνησε έργα κοινωνικής διαμαρτυρίας καταγράφοντας γεγονότα
που συγκλόνισαν τη χώρα.
Μετά την κατάρρευση της Χούντας,
εξέθεσε το 1975 στην Εθνική Πινακοθήκη, εβδομήντα έργα του που ονομάζεται «Άσπρο – Μαύρο» και παραπέμπει στον Τσε Γκεβάρα και τους
αγώνες του Πολυτεχνείου. Λίγο καιρό
αργότερα γίνεται μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ίδιου ιδρύματος.
Το 1977 μαζί με την σύντροφό του
Λουκία, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της
Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης, με
συμμετοχή πνευματικών ανθρώπων
και καλλιτεχνών από όλη την Ελλάδα
με σκοπό την ανάπτυξη της πνευματικής ζωής στη επαρχία. Ο Α. Τάσσος
γίνεται Πρόεδρός της και παραμένει
στο αξίωμα αυτό μέχρι το θάνατό του.
Τον Αύγουστο του 1977, εκδίδεται
το βιβλίο «Αριστοφάνη Λυσιστράτη»,
με μετάφραση Κ. Βάρναλη σε συλλεκτική αριθμημένη έκδοση δική του
με 24 ξυλογραφίες έγχρωμες σε πλάγιο ξύλο. Το βιβλίο παρουσιάζεται το
Οκτώβριο σε ειδική έκθεση στη Γκαλερί «Νέες μορφές».
Το Φεβρουάριο του 1979 συμμετέχει στην ομαδική έκθεση της Εθνικής
Πινακοθήκης, στην Εθνική Πινακοθήκη
14
μουσείο το σπίτι όπου έζησε και δημιούργησε ο Τάσσος και η σύζυγός του,
η ζωγράφος και χαράκτρια Λουκία
Μαγγιώρου (γεν. 1914), επί της οδού
Αρδηττού 34, στην συνοικία Μετς της
Αθήνας.
Ο πρώην ∆ιευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης της Ελλάδας ∆ημήτρης Παπαστάμος στον κατάλογο της έκθεσης
στο Ανατολικό Βερολίνο, το 1985, πα-
ρουσιάζοντας τον χαράκτη Α. Τάσσο
και το έργο του αναφέρεται ως εξής:
«Σήμερα αποκαλύπτεται μπροστά μας η
ολοκληρωμένη έκφραση της χαρακτικής
δημιουργίας του Α. Τάσσου, βγαλμένη από
το πνεύμα και τα χέρια ενός δασκάλου,
που μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε όχι
με τη «φόρμα» αλλά με το πνευματικό
περιεχόμενο του έργου του πως αυτό που
βλέπουμε δεν είναι απλά μια τυπωμένη
«Κύπρος», 1974. (63χ70 εκ.)
15
επιφάνεια, αλλά μια αληθινή δημιουργία
που γεννήθηκε από κύτταρο καλλιτεχνικό
γεμάτο δύναμη.
Η πρώτη ζωηρή και βαθιά εντύπωση που
μας προκαλεί κάθε χαρακτικό του Τάσσου
είναι πως βλέπουμε κάτι γερά ριζωμένο
στο κύτταρο αυτό, που εδώ και πάνω από
μισό αιώνα βρήκε την ιδανική εξέλιξή του
στον ελληνικό χώρο. Κάθε ξυλογραφία
του, που την θερμαίνει η πνοή και η ιδέα
του θέματός της, την έχει επεξεργαστεί
και πλαισιώσει έτσι ώστε να γίνεται σημάδι
ή ακόμα και σύμβολο για όλους εκείνους
που συμμερίζονται τις αντιλήψεις και τα
πιστεύω του και μπορούν εύκολα να συνειδητοποιήσουν το νόημά της.
Η ζωγραφική-χαρακτική του Τάσσου
έχει ως κύριο στοιχείο την έκφραση του
πνευματικού και ψυχικού του κόσμου
μέσα από έναν ορατό κόσμο εξπρεσιονιστικής μορφοποίησης χωρίς μεγαλεπήβολα εντυπωσιακά πλαστικά μέσα. Με
εκφραστικές μελέτες, που θυμίζουν τη
γεωμετρική και την αρχαϊκή αγγειογραφία αλλά και τις ιερατικές μορφές των
βυζαντινών εικόνων θερμαίνει την τέχνη
του μ’ έναν τρόπο που δικαιώνει το χαρακτηρισμό του ως peintre-graveure κατά
το πρότυπο των ιμπρεσιονιστών ζωγράφων – χαρακτών του τέλους του περασμένου αιώνα. Η εξέλιξη της χαρακτικής
του καλλιτέχνη έτσι όπως παρουσιάζεται
μέσα από το έργο του πραγματοποιήται οργανικά. ∆εν υπάρχουν απότομες
και αδικαιολόγητες διακοπές, αλλά κάθε
φορά προκύπτουν νέα αποτελέσματα που
βασίζονται στις προηγούμενες εμπειρίες
του. Το θέμα του είναι πάντα κάτι περισσότερο από μια απλή καλλιτεχνική απόδοση της ορατής εικόνας ενός σχεδίου. Η
λεπτομερειακή διαμόρφωση ακολουθεί τη
διανοητική επεξεργασία και αντιμετώπισή
του. Κατά τη διάρκεια όμως της δημιουρ-
γικής διαδικασίας ο καλλιτέχνης ακολουθεί αυθόρμητα την έμπνευση του χωρίς
να επηρεάζεται άμεσα από τι περίπλοκες
νοητικές διεργασίες. Τα χαρακτικά του
διατηρούν για το λόγο αυτό τη χαρακτηριστική τους εκρηκτική δύναμη και διεισδυτική εκφραστικότητα. Η ανάλυση εξ
άλλου του πνευματικού και νοηματικού
περιεχομένου των θεμάτων του δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε μεμονωμένα
έργα, αλλά επεκτείνεται στα ολοκληρωμένα σύνολα ξυλογραφιών (π.χ. «Άσμα
ασμάτων», «Λυσιστράτη», «Ελευθερία ή
Θάνατος» κ.α.). Η καθαρά μορφολογική
σύλληψη, η ισορροπία της σύνθεσης και
οι χρωματικές αντιθέσεις, συνήθως του
άσπρου μαύρου, αξιοποιούνται μέσα σε
κάθε μια από αυτές τις ομάδες με εντυπωσιακή δύναμη. Ακριβώς όμως επειδή
ο Τάσσος δεν αποβλέπει αποκλειστικά
στη διαμόρφωση αυτοτελών και αποκομμένων από τη βασική ιδέα εικόνων κάθε
έργο του προκαλεί πάντα την έντονη συγκίνηση της πραγματικής δημιουργίας. Τα
χρόνια του πολέμου, της κατοχής και της
αντίστασης χάρισαν στον καλλιτέχνη βαθιές, γεμάτες πόνο και απόγνωση ανθρώπινες εμπειρίες από τις οποίες άντλησε
για πολλά χρόνια εμπνεύσεις. Τα έργα του
τα εμπνευσμένα από την κατοχή και την
δεκαετία του `40 καθώς και εκείνα που
έγιναν στο Πεταλίδι της Μεσσηνίας έχουν
ως άξονά τους τον άνθρωπο. Τα προβλήματα της ζωής που τον συγκλονίζουν μας
συμπαρασύρουν σε διαμαρτυρίες για τη
στέρηση της λευτεριάς, την καταπίεση,
τον πόλεμο, την πείνα, τη μοναξιά και την
εγκατάλειψη.
Η αυτονομία της τέχνης και ο καίριος
προβληματισμός για τη σχέση της με τη
ζωή είναι μια πλούσια πηγή εσωτερικού
πλουτισμού και κάτι τέτοιο διαπιστώνει
κανείς μελετώντας το έργο του Τάσσου».
16
Παλιές Λεσβιακές Σελίδες
Παλιές Λεσβιακές Σελίδες
Αξέχαστη Μικρασία
(∆ιήγημα από το βιβλίο του Αριστείδη Κλήμη
«77 χιλιάδες χρόνια θύτες και θύματα οι άνθρωποι»
Έκδοση του 1992 για την επέτειο των 70 χρόνων από το 1922)
να μελετήσει τη Μικρασία από κοντά
για να συμπληρώσει έτσι επί τόπου
μια ιστορική εργασία που από χρόνια
έγραφε με ελπίδα να διακριθεί με αυτή
και να αναδειχθεί υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Όλα αυτά είναι σήμερα ένα όνειρο.
Η πραγματικότητα είναι ότι βρίσκεται
ζωντανός, έστω και ανάπηρος, στη Μυτιλήνη, προσωρινός στο Γυμνάσιο και
φαίνεται ότι θα γίνει και αυτός ένας βέρος μυτιληνιός όπως έγιναν τόσοι και
τόσοι άλλοι που ήλθαν με μισή καρδιά
από την Παλαιά Ελλάδα μετά την απελευθέρωση του 12 ως δικαστικοί, τελωνειακοί, εφοριακοί, τραπεζικοί, της
χωροφυλακής και άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι και έπειτα δεν τολεγε η καρδιά
τους να απομακρυνθούν από αυτό το
πλούσιο νησί με τα λάδια, τις ελιές, τα
ψάρια, τα κρέατα, τα λαχανικά, και κυρίως με τους καλόκαρδους ανθρώπους
του με τα ανοιχτά στους ξένους σπίτια
τους που μερικούς – αν ήταν λεύτεροι – τους έκαναν παιδιά τους και τους
έδωσαν σπίτια και ελαιοκτήματα και
προίκες.
Και όσο περνούν οι μέρες και οι μήνες
και όσο η ζωή ειρηνεύει, κι’ όσο αποκτά
φιλικές γνωριμίες και παρέες, θυμάται τα
χτεσινά, ξανάρχεται ο θαυμασμός και εκφράζεται σε πολλούς τόνους για τη Μικρασία, για τη Σμύρνη του ’19, του ’20,
του ’21, για όλη την Ιωνία όπως την έζησε,
όπως τη μελέτησε, όπως τον μάγεψε και
πιθανόν να τον έκανε για πάντα δικό της,
εκεί με γυναίκα, παιδιά, συγγενείς, αν δεν
ξεσπούσε η καταιγίδα του ’22.
Ακούει ο καθηγητής ο μονοχέρης ο
Νικόλας τα όσα μερικές και μερικοί κακόψυχοι – που ποτέ δε λείπουν – πετάνε για τις γυναίκες της προσφυγιάς
και έρχεται το αίμα στο κεφάλι του από
αγανάκτηση, αφού αυτός, που δεν ήταν
μικρασιάτης, έζησε στη Σμύρνη τα χρόνια της απελευθέρωσης, είδε και θαύμασε, έγινε ψυχή και σώμα ένα με τους
ανθρώπους της και χτύπησε εκεί στην
καταστροφή το χέρι του το δεξί, σακατεύτηκε τις στιγμές που προσπαθούσε
να ανέβει στο «συμμαχικό» πλοίο για να
σωθεί. Μισοπεθαμένο να ψήνεται από
τον πυρετό τον ξεμπάρκαρε ένα καΐκι
στο Πλωμάρι, οι πλωμαρίτες τον περιποιηθήκανε να γιατρευτεί, όμως ο γιατρός αναγκάστηκε τελικά να το κόψει
το κακοφορμισμένο χέρι του μήπως
και γλίτωνε το θάνατο. Σώθηκε τελικά,
έκλεισε η πληγή και τελικά υπηρετεί
καθηγητής προσωρινός στο Γυμνάσιο
Μυτιλήνης, μακριά από τον τόπο του
την Πελοπόννησο, μακριά από τους
δικούς του, αλλά αγαπητός στους Μυτιληνιούς καθώς – παρόλα που πέρασε
– είναι από χαρακτήρα ανοιχτόκαρδος,
κάνει σωστή δουλειά στο Γυμνάσιο και
έχει συμπαθητικό διακριτικό, είναι ο
μονοχέρης ο πρόσφυγας καθηγητής.
Είναι και αυτός ένας μέσα στις χιλιάδες
περιπτώσεις που έγραφε το ριζικό τους
να περάσουν την πικρή δοκιμασία. Φιλόλογος ιστορικός, άφησε τη θέση του
στο αθηναϊκό Γυμνάσιο στην Πλάκα το
καλοκαίρι του 1919 και πήγε από ενθουσιασμό στη λευτερωμένη από το
Μάϊο Σμύρνη να τη δει, να τη ζήσει,
17
Αλλά και εδώ τώρα που βρίσκεται στη
Μυτιλήνη φαίνεται ότι τον τραβά όχι
μόνο η σμυρνέϊκη ανάμνηση μα και η
σμυρνιά η Στέλλα, η ανεψιά του φίλου
του του Γιάννη με τον οποίο κάνει καλή
παρέα και τον καλεί μάλιστα τις γιορτές
στο σπιτικό τραπέζι τους να μην τρώει
σε εστιατόρια χρονιάρες μέρες. Έτσι
θυμάται περισσότερο και τη Σμύρνη και τους σμυρνιούς και τη γλώσσα
τους και όλα τους και τα κουβεντιάζει
τα καλά του. και θυμάται και θυμάται…
από τότε που μπάρκαρε στον φτωχό
Πειραιά και ξεμπάρκαρε στην πλούσια
Σμύρνη, αρχές Ιουλίου του ’19 για να
αξιοποιήσει το καλοκαίρι το 3μηνο για
τη μελέτη του.
Βρήκε στην προκυμαία να τον περιμένει ο φίλος του ο Ροδάς που υπηρετούσε στην Αρμοστεία και ο οποίος θα τον
βοηθούσε για το σκοπό που ερχόταν,
αφού αυτός γνωριζόταν – όπως του
έγραφε – με πνευματικούς ανθρώπους
της Μικρασίας. Χάρηκε η ματιά του τον
κόσμο της Προκυμαίας, τα κτίρια, την
ομορφιά, τον πλούτο. Τακτοποιήθηκε
από στέγη, δικιά του τώρα η Μικρασία
να τη γνωρίσει, να την ερευνήσει, να τη
θαυμάσει. Και πραγματικά, μέρα με τη
μέρα έβρισκε ότι ήταν λίγα και άχρωμα
όσα γνώριζε από τα πολλά και ποικίλα
διαβάσματά του, για τον τόπο, και για
τους ανθρώπους. Άλλη όψη, άλλο περιεχόμενο, άλλη αντίληψη ζωής σε τούτα
τα μέρη, πολύ διαφορετική και πάντα
προς το καλύτερο από ότι στην Πελοπόννησο από όπου είναι η καταγωγή
του, από ό,τι στην Αθήνα ακόμα, όπου
ζούσε τα τελευταία χρόνια.
Είχε σκοπό όταν ερχόταν να ριχτεί
στην ερευνητική του επιστημονική
δουλειά και η αλήθεια είναι ότι δεν την
παραμέλησε πολύ. Μα όσο και αν προσπάθησε και αντιστάθηκε στα θέλγητρα της ζωής, η αλήθεια είναι ότι πολλές ώρες αφιέρωνε καθημερινά για να
γνωρίσει ποικιλότροπα τον τόπο, τους
ανθρώπους, την εδώ ζωή, να την γνωρίσει πέρα από τα ιστορικά και τα επιστημονικά σαν σημερινή πραγματικότητα
υλική και πνευματική. Και πραγματικά
οι καθημερινές εικόνες, οι γνωριμίες
και οι μικρές ανθρώπινες απολαύσεις,
τον έκαναν να δένεται κάθε μέρα και
περισσότερο με τον τόπο, πολύ περισσότερο από ότι δένει τον συγγραφέα
H προκυμαία της Σμύρνης το 1922.
18
καρσί. Από μέσα, βρίσκεται το ανατολίτικο παζάρι, με αναρίθμητα μαγαζιά και
είδη όπου απολαμβάνεις το ανατολίτικο παζάρεμα στα μαγαζιά, σε πολλές
γλώσσες, καθώς στη Σμύρνη βρίσκεις
εκτός από τους Έλληνες και Τούρκους
και πολλές άλλες φύτρες της Ανατολής
και της Ευρώπης.
Αξιόλογο το ανέβασμα στο Καντιφέ
Καλέ, στο όρος Πάγος. Βεράντα για να
απολαύσει το μάτι σου όλη την πόλη,
όλον τον κόλπο και την απέναντι πλευρά όπου πηγαινοέρχονται τα βαποράκια. Βεράντα για ρεμβασμό, ένας πίνακας που δεν θα φύγει ποτέ από τα
μάτια του επισκέπτη. Στην κορυφή το
φρούριο, ένα στεφάνι ομορφιάς και
γοητείας, χτισμένο αρχικά από τον Λυσίμαχο (τρεις αιώνες π.Χ.) χτίστηκε και
ξαναχτίστηκε κάθε φορά μεγαλύτερο
και καλύτερο.
Με δυσκολία αφήνεις τούτο το θέαμα
για να κατηφορίσεις και να επισκεφτείς περισσότερο την πόλη. Ο σιδηροδρομικός σταθμός – η Πούντα – οι
ελληνικές συνοικίες, οι μαχαλάδες και
εκκλησίες της κάτω πόλεως, της Αγίας
Φωτεινής, του Αη Γιώργη, της Ευαγγελιστρίας, του Αη ∆ημήτρη, του Αγίου
Τρύφωνος, του Αγίου Νικολάου, του
Αγίου Ιωάννου, της Αγίας Αικατερίνης.
Στην προκυμαία πολλά αρχοντικά σμυρνιά, κομψοτεχνήματα. Θερμή ψυχή, φυσιογνωμία, χρώμα.
Θαυμάζεις την Ευαγγελική σχολή, το
Κεντρικό Ελληνικό Παρθεναγωγείο, την
Καθεντράλε και πιο πέρα το μικρό, γοτθικού ρυθμού, Ολλανδικό εκκλησάκι.
Στην προκυμαία αράζουν τα βαποράκια
για το Κορδελιό. Απόλαυση η διαδρομή από τη μία πλευρά στην άλλη. Απόλαυση και το περιδιάβασμα ανάμεσα
στα ωραία εξοχικά σπίτια και σπιτάκια,
όλα κομψοτεχνήματα.
Βλέπεις τις φυλές και τις γλώσσες των
ανθρώπων που την κατοικούν και τις δίνουν κείνο το χρώμα που δε βρίσκεις
αλλού στην Ανατολή, εκτός, ίσως, μόνο
στην Πόλη. Μια κοινωνία πολυεθνική.
Υπερτερούν Έλληνες και Τούρκοι, οι
με το θέμα του μια ιστορική μελέτη.
Μέρα με τη μέρα γινόταν σμυρνιός,
όπως δα και ο φίλος του ο δημοσιογράφος, όπως και οι άλλοι 4-5 της τακτικής παρέας τους. Και δεν μπορούσε
να γίνει διαφορετικά μέσα σ’ ένα τέτοιο
ανοιχτόκαρδο, κοσμοπολίτικο, ελευθερωμένο κοινωνικά και εύπορο κόσμο,
άνδρες και γυναίκες που γνώριζε.
Όλα τα βάσανα του κόσμου κι’ αν
σου τυραννούν την καρδιά, παρηγοριέσαι ευθύς αμέσως μόλις αντικρίζεις
τη Σμύρνη, την πόλη, τα προάστιά της,
την πιο μέσα περιοχή, τους ανθρώπους
της. Έτσι πίστευε και τόλεγε συχνά.
Βλέπεις και θαυμάζεις κτίρια και ανθρώπους και σημερινή ζωή. ∆εν αρκεί
πια να ξέρεις από τα βιβλία – όσο και
αν είναι χρήσιμη κι αυτή η γνώση – ότι
η παλιά Σμύρνα, στο Μπαϊρακλή, ιδρύθηκε από τον γιο του ∆ία τον Τάνταλο και την αμαζόνα Σμύρνα. Ότι η νέα
Σμύρνη του Πάγου, χτίστηκε το 306
π.Χ. από τον Αντίγονο, σε σχέδιο του
Μ. Αλεξάνδρου, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, ένα μέρος της επί του Πρανούς
του Πάγου, άλλο μέρος της ανάμεσα
στη θάλασσα και τον ποταμό τον Μέλητα. Ότι σύντομα η πόλη αυτή περιτειχίστηκε και εξωραΐστηκε με πολλά
και μεγαλοπρεπή ιδρύματα που αναδεικνυόταν διαρκώς και περισσότερο
μέσα στο χαμόγελο του ήλιου και του
ουρανού της… Ότι πλήρωσε και ξαναπλήρωσε το φόρο του αίματος και τον
τελευταίο αιώνα με την Ιωνική φάλαγγα
το 1821 και το 1833 μετά από την επίσκεψη του Έλληνα βασιλιά Όθωνα. Και
ότι συνέχεια σε κάθε αναταραχή από
τότε μέχρι σήμερα πλήρωνε μα έμεινε
ελληνική, μέχρι που ήλθαν οι αγιασμένες τούτες μέρες της απελευθέρωσης.
Τώρα σεργιανίζεις την όμορφη προκυμαία – το Κε – που αγκαλιάζει το μακρύ
ευρύχωρο λιμάνι το γεμάτο από ζωή. Η
πλατεία Κονάκ το κέντρο της πόλεως.
Ο πύργος του ρολογιού, κτισμένος από
τον σουλτάνο Αμπτούλ Χαμίτ, κομψοτέχνημα σε μαροκινό στυλ. Από εδώ
ξεκινούν τα πλοιάρια για απέναντι – για
19
Αρμένηδες, Ιταλοί, Γάλλοι, Άγγλοι και
άλλες φυλές. Κάθε γένος με τις εκκλησίες του, με τους παπάδες του, το
σχολείο του, τις εφημερίδες του, τους
μαχαλάδες του, τις συνήθειές του. Και
πρώτο από όλα τα γένη, το ελληνικό
χριστιανικό, Γκιαούρ Σμύρνη την έλεγαν οι Τούρκοι.
Και εξακολουθούσε να τα διηγείται,
έτσι λεπτομερειακά πάντα, ο καθηγητής και με τις σμυρνέϊκες λέξεις, όσες
θυμόταν.
Περνάς και ξαναπερνάς από την αγορά,
το τσαρσί, τους βερχανέδες, τα μπεζεστένια, τα παζάρια, τα χάνια. Και δεν
χορταίνει το μάτι σου. Παντού «ούλα
να τα λιμπίζεσαι».
Μπαίνεις σε παστιτσιέρικα με τα παστίτσια, τις μπακλαβούδες, τα κανταΐφια,
φοινίκια, σβίγγους, σεκέρ λουκούμια,
κουρκουμπίνια, χανούμ μπουρέκια και
άλλα. Μπαίνεις σε λουσάτα μαγαζιά, σε
κουγιουμτζίδικα, σε αχτάρικα, στα κερεστετζίδικα, στις σπετσαρίες. Παντού
κίνηση και ζωή, παντού κυκλοφορεί ο
πλούτος της Ανατολής.
Συναντάς πλανόδιους μικροπωλητές που
τριγυρίζουν στα σοκάκια και διαλαλούν
τις πραμάτειες τους. Ο γιαουρτάς με τις
δύο τσανάκες το παχύ γιαούρτι. Ο γλασατζής με τη γλασάδα και το καϊμάκι.
Πηγαίνεις με την παρέα σου για ούζο,
τσίπουρο, μαστίχα και χορταίνεις με
τους μεζέδες : χάβαρα, σωλήνες, χαψιά, βουράκια, νήτικα, τσίροι, γιαπράκια, τζιγεράκια και του πουλιού το γάλα.
Ευλογία Θεού.
Βλέπεις τα παιδιά να παίζουν θορυβόδικα με τσέρκια, με τσεφτέδες, με κούτσες και μπαλάδια, με τσαμπούρνες,
ντρουμπέτες, τουμπερλέκια, μπίλιες.
Θαυμάζεις τα σχολειά της.
Πηγαίνεις στα γήπεδα και στα στάδια
των αθλητικών της Συλλόγων.
∆ιαβάζεις τις πολύ αξιόλογες εφημερίδες τους που κυκλοφορούν σε όλη την
Ανατολή και στην άλλη Ελλάδα.
Κάνεις ξανά και ξανά τον περίπατό σου
στο «Κε» της, την προκυμαία με τους
φοίνικες και τα τόσα ωραία κτίριά της.
Περπατάς στους μαχαλάδες της και
καμαρώνεις σπίτια, ανθρώπους, πρασινάδες. Μισοτραγουδούν και μισοτραγουδάς:
Μια Σμυρνιά στο παραθύρι
πότιζε βασιλικό,
πότιζε και ματζουράνα
για να μην την αρνηθώ
μαύρα ν’ τα μάτια π’ αγαπώ.
Πηγαίνεις στις βεγγέρες, στα θέατρα,
στους μπάλους. Πλούσια τα φορέματα,
οι μπουάδες, τα μανσόν, τα καπέλα με
τα πούλουδα. Μαργαριτάρια και χρυσαφικά στο λαιμό, στα χέρια βραχιόλια, δακτυλίδια, περιουσίες ολόκληρες,
κινητά κοσμηματοπωλεία στα άσπρα
αφράτα χέρια, στα στήθια, στο λαιμό.
Και απόλαυση να χορεύεις στους μπάλους καντρίλιες και λανσιέδες.
Και τι λωλάδες και τι κουβαρνταλίκια,
και τι ανοιχτόκαρδος κόσμος, αφράτες λούρδες οι κοκώνες, οι τσελεμπήδες. Και τα καλοκαιρινά απογεύματα να
αραδιάζονται στις πόρτες παρέες – παρέες, να κάνουν χωρατά και γκεβεζελίκια και να γελούν ανοιχτόκαρδα.
Ενθουσιασμένος ο καθηγητής συνέχισε
τα παινέματα:
Καμαρώνεις τα βαποράκια και τις καρότσες. Απολαμβάνεις τα τραγούδια τα
μισανατολίτικα – μισοευρωπαϊκά. Και
τα τραγουδάς και εσύ με κέφι.
Και αν πλησιάσεις και το νοικοκυριό, τα
σμυρνιά φαγητά, τα γλυκά, άλλη απόλαυση όλα αυτά. «Τα πάχη μου τα κάλλη μου», λέγανε οι αφράτες σμυρνιές,
όπως και οι πολίτισσες και οι άλλες οι
ανατολίτισσες. Εδώ στη Σμύρνη ο κόσμος τρώει με απόλαυση τα σουτζουκάκια του, το ρόστο του, τα ντολμαδάκια αυγολέμονο, τα λουκάνικα, όλα
προσεγμένα και πικάντικα. Κι από γλυκά άλλο τίποτα: μπουγάτσες, κανταϊφια,
χαλβάδες, ότι τραβά η καρδιά σου. Είναι πατροπαράδοτη η τέχνη της μαγειρικής, και συνηθισμένη η ερώτηση «Τι
καλά μαγειρεύετε σήμερα»; Που κεντά
τον συναγωνισμό. Είναι και οι επισκέ20
πτες που θα γευτούν τους μεζέδες της
νοικοκυράς και θα κρίνουν την νοικοκυροσύνη της. Αξέχαστα τα ρετσέλια,
τα παστίτσια, τα κατημέρια, οι λουκουμάδες, οι γλασάδες κι άλλα. Τι να
πρωτοδεί και να πρωτοθυμηθεί ο επισκέπτης; Ατελειώτα, ατελείωτα όσα τον
τραβούν. Αν μπορεί να μείνει, να γίνει
κι’ αυτός σμυρνιός… Έτσι σκεφτόταν
τότε εκεί…
Αμ εκείνες οι γιορτές του Πάσχα τρεις
μέρες συνέχεια, με το ξέσπασμα των
μυριάδων πυροβολισμών που συμβόλιζαν μαζί την Ανάσταση του Χριστού και
την Ανάσταση του Γένους, ακόμα και τα
παλαιότερα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Και τότε ο κόσμος πήγαινε ομαδικά
στη δεύτερη Ανάσταση, καμάρωνε το
∆εσπότη και τους ορθόδοξους Πρόξενους στην Αγία Φωτεινή. Ακολουθούσε τη λιτανεία από τους κεντρικούς
δρόμους, με τα εξαπτέρυγα, τα λάβαρα
των συντεχνιών, τους ψάλτες, τους κληρικούς και το ∆εσπότη. Θυμιάζουν και
ρένουν την πομπή με ροδοπέταλα και
ανθόνερο οι σμυρνιές.
Τέτοιες γιορτές και σ’ άλλες συνοικιακές εκκλησίες και χωριά. Καμάρωναν οι
χριστιανοί τους λεβέντες του Φασουλά
που – επί τουρκοκρατίας – πυροβολούσαν συμβολικά τα χάρτινα κάστρα.
Καμάρι τα παλικάρια του Κερατοχωριού καθώς ήταν όλα αρματωμένα.
Παντού τράνταζαν οι δρόμοι από τους
γκράδες, τα μαρτίνια, τους τσιφτέδες,
τις καραμπίνες, τα βαρελότα και τις
τράκες. Στέκεται η πομπή στα δημόσια
καταστήματα να γίνει η δέηση για τις
Αρχές. Και να βλέπεις, όπως του έλεγαν, τις τούρκικες πολίτσιες να παρουσιάζουν όπλα, - επι τουρκοκρατίας –
τώρα στη θέση τους είναι τα νικηφόρα
ελληνικά όπλα.
Στην Τρίτη μέρα του Πάσχα οι ονομαστές κούρσες του Παραδείσου του
Μπουτζά, όπου παλαιότερα υπήρχε το
μεγάλο «έπαθλο του Σουλτάνου».
Προάστια και χωριά το ένα καλύτερο
από το άλλο:
Το Καρατάσι, ο Σαλαχανάς, η Καραντί-
να, το Γκιόζ Τεπέ, το Κοκάρ Γιαλί, το
Νταραγάτση, το Χαλκά Μπουνάρ, η
Αγία Τριάδα, το Κορδελιό, ο Μπουρνόβας με τη γραφική κοιλάδα, το Μπαϊρακλή, ο Μπουτζάς, το Σεβδήκιοϊ, ο
Προφήτης Ηλίας, αν θυμόταν καλά τα
ονόματα και άλλα και άλλα.
Και από τη Σμύρνη η επίσκεψη – προσκύνημα στην Έφεσο, πόλη της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Και
πόλη του Χριστιανισμού. Ένας απέραντος επιβλητικός και αρχαιολογικός
χώρος, με τις τόσες αναστηλώσεις που
του δίνουν ζωντάνια. Το αθάνατο ελληνικό πνεύμα έσπειρε εδώ τον Λόγο,
την Επιστήμη, τη Φιλοσοφία, χώρισε
την Ασία από την Ευρώπη, όπως λέει
κάποιος φιλόσοφος.
Τι να επισκεφτείς και τι να μην θαυμάσεις, από τον ελληνικό τούτο κόσμο και
την ρωμαϊκή διαδρομή του; Πνευματικό κέντρο του αρχαίου κόσμου.
Αργότερα γέννησε τον Ηράκλειτο. Κι
αργότερα η χριστιανική κοινότητα με
τον Απόστολο Παύλο και έπειτα η Τρίτη Οικουμενική Σύνοδος το 431.
Θαυμαστά τα μνημεία τα αρχαιολογικά
όσα βλέπουμε εκεί με τα μάτια μας, τι
να πρωτοθυμηθείς και τι να πρωτοθαυμάσεις από την ελληνική και χριστιανική
ζωή αιώνων!
Η Σμύρνη, η Ιωνία. Πάντα η Σμύρνη το
τρίστρατο, το δεκάστρατο, όπου οδηγούν όλοι οι θαλασσινοί και οι στεργιανοί δρόμοι των ανθρώπινων συμφερόντων. Μωσαϊκό οι φυλές, πέρα από
τους παλιούς του τόπου τους έλληνες
και τους κατοπινούς τους τους τούρκους. Φραγκολεβαντίνοι, ιταλοί, γάλλοι,
άγγλοι, αρμένηδες, όλες οι φάρες και οι
γλώσσες. Εκκλησίες ορθόδοξες, φραγκοκλησιές, τζαμιά, συναγωγές και άλλοι τόποι λατρείας. Κάθε είδους φωνή,
κάθε μονέδα, κάθε συμφέρον, πολλές
και αντίθετες οι επιδιώξεις.
Μα πιότεροι και κυρίαρχοι οι Έλληνες.
Γκιαούρ Ισμίρ.
Στον τιμημένο θρόνο του Πολύκαρπου
και του Βουκόλου, ποιμενάρχης και
εθνάρχης ο Χρυσόστομος, παρελθόν,
21
παρόν και μέλλον της εκκλησίας και
του φλογερού πατριωτισμού. Μετά την
ανακωχή, ξαναγύρισε τροπαιούχος από
την Κωνσταντινούπολη όπου τον είχε
ξαποστείλει για εξορία ο Νομάρχης
Ραχμή ο χριστιανοδιώκτης, φύτρα από
τους εβραίους εξωμότες τους ντονμέδες της Θεσσαλονίκης. Εθνικοί οι αγώνες του. Από το 1902, στη μητρόπολη
∆ράμας, να σώσει τον ελληνισμό της
Μακεδονίας από τους κομιτατζήδες,
καταδίωξή του από τους βούλγαρους
και τους τούρκους. Έμβλημα του: «Οι
καθυστερούντες ου στεφανούνται».
∆ύναμη του: Να συνεγείρει ψυχές, να
δυναμώνει τα μπράτσα που κρατούσαν
τα όπλα της άμυνας. Να κάνει τους λαγούς λιοντάρια.
Πορεία του: ο Σταυρός. Όταν στα Μακεδονικά είναι πια αδύνατο στο Πατριαρχείο να τον κρατήσει Μητροπολίτη
στη ∆ράμα, ικετεύει: «εν περιπτώσει…
μεταθέσεώς μου εντεύθεν, ενεργήσατε να μετατεθώ εις Ανδριανούπολιν,
όπως δυνηθώ να αγωνισθώ εκ νέου εις
την πρώτη γραμμήν του πυρός και εν η
περιπτώσει ήθελον πέσει να πέσω ως
αετός και ουχί να αποθάνω αδρανών
εις τίνα ορνιθώνα της Ανατολής. Ζητώ
Σταυρόν, μεγάλον Σταυρόν, επί του
οποίου να δοκιμάσω την ευχαρίστησιν
καθηλούμενος και μη έχων έτερον τι
να δώσω προς σωτηρίαν της ημετέρας
λατρευτής πατρίδος, να δώσω το αίμα
μου… Ούτως εννοώ το επ’ εμοί την
ζωήν και την αρχιεροσύνην..»
Εθνικός ηγέτης και εκκλησιαστικός μεταρρυθμιστής για τον εκσυγχρονισμό
της Εκκλησίας και την ανάδειξη της
ορθοδοξίας. Αγωνίζεται, αγωνίζεται…
Ίσως, η αδυναμία του η έλλειψη διπλωματικότητας, ο υπέρμετρος πατριωτισμός, η εσφαλμένη πληροφόρηση
για τις δυνατότητες των καιρών; Ίσως,
ίσως… Όμως πώς να συγκρατήσεις
τη θύελλα του πατριωτισμού; ∆ειλίες
τώρα και διπλωματία στον καιρό της
νίκης, όταν γονάτισε ο τούρκος; Όταν
μπορούν να γίνουν πραγματικότητα τα
όνειρα αιώνων; Να τα συγκρατήσει ένας
φλογερός Χρυσόστομος; Μα αφού
πολεμήσαμε οι Έλληνες ένα με τους
συμμάχους και νικήσαμε! Πότε λοιπόν
θα γίνει η εθνική λευτεριά και η επικράτηση στη Μικρασία του Σταυρού; ∆ύσκολο να συμπορευτούν ο φλογερός
ποιμενάρχης με τον Στεργιάδη, τον
Ύπατο Αρμοστή, που άλλα προσπαθεί
να επιβάλει, διπλωματικά και ξένα για
τους σκλάβους.
Στο τέλος – τέλος, δεν στέλνει θείο μήνυμα η αποκάλυψη του Ιωάννου προς
τον μαθητήν του τον ιερό Πολύκαρπο,
με το «και εις τον Άγγελον της εκκλησίας των Σμυρναίων γράψον οίδα σου
τα έργα και την θλίψιν και την πτωχείαν… Μηδέν φοβού α μέλλεις πάσχειν.
Γίνου πιστός άχρι θανάτου και δώσω
σοι τον στέφανον της ζωής».
Αυτό το μήνυμα το έχει δεχτεί ανέκαθεν ο Χρυσόστομος. Και κοντά στον
Χρυσόστομο και οι τριγύρω του, οι
σμυρνιοί δημογέροντες, οι σμυρνιοί
προύχοντες, ο Λαός ο γαλουχημένος
στην εθνική έξαρση μέσα στα σχολεία,
κάτω από τους θόλους της Αγίας Φωτεινής και των τόσων άλλων εκκλησιών,
μέσα στα βάσανα των αιώνων, με την
αίσθηση της υπεροχής ή, έστω, της
ισότητας τους σε σχέση με τις άλλες
φυλές που ζουν στη Σμύρνη, την Έφεσο, όλη τη Μικρασία, στα δικά μας
προγονικά χώματα.
Τα διηγείται και τα φωνάζει ο μονοχέρης ο καθηγητής, σε κάθε ευκαιρία.
Η Σμύρνη του καιρού εκείνου όπως την
έζησε ο καθηγητής, όπως την ζούσαν
όλοι. Και τώρα.. ∆άκρυα και δάκρυα.
Μα η ελπίδα ελπίδα όλων των ξεριζωμένων που αγναντεύουν από τη Μυτιλήνη τα άγια χώματα. Πρώτος διωγμός
το ’14 με επιστροφή. ∆εύτερος διωγμός το ’22, γιατί όχι πάλι επιστροφή; Οι
περισσότεροι τούρκοι του Λαού δεν
ήταν κακοί. Γιατί να μην σκεφτούν λογικά και οι αρχηγοί τους; Έχει ο Θεός
και έχει ο καιρός γυρίσματα, μπορεί να
τα φτιάξουμε με τους Τούρκους, δικό
μας και δικό τους καλό θα είναι…
22
Eπίκαιρα Θέματα
Νησιώπη*
Εντυπωσιακά ευρήματα από τις ανασκαφές
στο Απολιθωμένο ∆άσος της νησίδας Νησιώπη στο Σίγρι
Επιμέλεια: Θ. Πλατσής
17,20 μέτρα, ενώ η διάμετρός του κοντά στη βάση του κορμού είναι 1 μέτρο
και 70 εκατοστά!
Πρόκειται για ένα εύρημα το οποίο
μετά την ανασκαφή του συντηρήθηκε,
ενώ συγκολλήθηκαν στο σώμα του περισσότερα από 450 θραύσματα, κυρίως
στο τμήμα των κλαδιών και του ριζικού
συστήματος.
Από την πρώτη μελέτη του απολιθωμένου ξύλου διαπιστώθηκε ότι ανήκει στα
κωνοφόρα δένδρα και κατά πάσα πιθανότητα αποτελεί πρόγονο της σεκόιας.
Ας σημειωθεί εδώ ότι δεκάδες άλλοι
κατακείμενοι και ιστάμενοι κορμοί
έχουν έρθει στην επιφάνεια από τις
Τον τελευταίο καιρό πραγματοποιούνται έργα ανάδειξης και προστασίας
των απολιθωμάτων στη νησίδα Νησιώπη, στο Σίγρι, που περιλαμβάνουν εργασίες ανασκαφής, καταγραφής και συντήρησης απολιθωμένων κορμών τόσο
στο χερσαίο αλλά και θαλάσσιο χώρο
γύρω από τη νησίδα Νησιώπη, όσο και
στη θαλάσσια περιοχή του κόλπου του
Σιγρίου.
Το εντυπωσιακότερο εύρημα, που
ήρθε όμως στο φως κατά τη διάρκεια
των ανασκαφών, είναι ένας γιγάντιος
κορμός δένδρου, που αποκαλύφθηκε
σχεδόν ακέραιος στη φυσική του θέση.
Το απολίθωμα έχει συνολικό μήκος
23
συνεχιζόμενες εργασίες ανάδειξης των
απολιθωμάτων της Νησιώπης.
Οι παραπάνω εργασίες έχουν σκοπό την
«Ανάδειξη και αξιοποίηση Απολιθωμένου ∆άσους Νησίδας Νησιώπης», και τις
έχει αναλάβει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου ∆άσους Λέσβου.
Έχουν δε ενταχθεί στο Πρόγραμμα
ΕΣΠΑ - ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου.
Μετατροπή του νησιού
σε επίκεντρο εναλλακτικού
τουρισμού στη Λέσβο!
Η Νησιώπη ή Μεγαλονήσι είναι η νησίδα που κλείνει από δυτικά τον κόλπο
του Σιγρίου και αποτελεί τμήμα της ευρύτερης περιοχής του Απολιθωμένου
∆άσους της Λέσβου.
Τόσο η νησίδα, καθώς και το θαλάσσιο
τμήμα γύρω από αυτήν, προστατεύονται με το Προεδρικό ∆ιάταγμα για την
κήρυξη του Απολιθωμένου ∆άσους ως
∆ιατηρητέου Μνημείου της Φύσης. Παράλληλα, η νησίδα προστατεύεται ως
τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, περιλαμβάνεται μεταξύ των περιοχών που
αποτελούν τον Εθνικό Κατάλογο των
περιοχών του ∆ικτύου Natura 2000,
ενώ επίσης προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βαρκελώνης (1997).
Στη νησίδα Νησιώπη έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, από τις ερευνητικές
εργασίες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου ∆άσους Λέσβου,
χερσαία και θαλάσσια τμήματα απολιθωμένων κορμών. Σχεδόν σε όλη την
έκταση του νησιού έχουν εντοπισθεί
εκατοντάδες απολιθωμένοι κορμοί
δένδρων, ιστάμενοι ή κατακείμενοι, με
εντυπωσιακούς χρωματισμούς. Η μεγάλη συγκέντρωση φυτικών απολιθωμάτων στη Νησιώπη την καθιστά ένα
μοναδικό γεώτοπο.
Στο πλαίσιο του έργου θα δημιουργηθούν οι υποδομές για τη μετάβαση των
επισκεπτών της περιοχής του απολιθωμένου δάσους σ’ ένα νησιωτικό πάρκο,
όπου θα έχουν τη μοναδική ευκαιρία
να θαυμάσουν το θαλάσσιο τμήμα του
απολιθωμένου δάσους που βρίσκεται
στην παράκτια ζώνη της Νησιώπης. Η
μετάβαση των επισκεπτών θα γίνεται με
ειδικό καραβάκι με γυάλινο πάτο, ώστε
οι επισκέπτες να μπορούν να παρατηρήσουν τις μοναδικές απολιθωματοφόρες θέσεις που βρίσκονται σήμερα
κάτω από τη θάλασσα.
Χώρος με ιστορία
«Στη Νησιώπη έχει εντοπισθεί πολύ
μεγάλος αριθμός απολιθωμάτων, αλλά
μέχρι στιγμής δεν έχουν ληφθεί τα
απαραίτητα μέτρα για την προστασία
και ανάδειξη των απολιθωματοφόρων
θέσεων. Εντυπωσιακές εμφανίσεις
απολιθωμένων δένδρων της οικογένειας των Ταξοδιείδων εμφανίζονται στη
δυτική ακτή και αποτελούν παραδοσιακή θέση παρατήρησης των επισκεπτών
της περιοχής», λέει ο διευθυντής του
Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Σιγρίου,
Νίκος Ζούρος. Όπως εξηγεί, εκτός
από τις απολιθωματοφόρες θέσεις,
εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν
οι θέσεις των ηφαιστειακών, τεκτονικών, γεωμορφολογικών και παράκτιων
γεωτόπων. Οι γεωμορφές, μάλιστα, εμφανίζονται πολύ συχνά στην παράκτια
ζώνη, ως αποτέλεσμα της αποσάθρωσης των πετρωμάτων της περιοχής.
«Το Πάρκο της Νησιώπης, το οποίο
και θα δημιουργηθεί», εξηγεί ο κ. Ζούρος, «περιλαμβάνει ένα δίκτυο γεωτόπων που εντοπίζονται στην παράκτια
και θαλάσσια ζώνη της δυτικής Λέσβου
και θα λειτουργεί συμπληρωματικά με
τις ήδη υπάρχουσες δράσεις διαχείρισης και ανάδειξης του Απολιθωμένου
∆άσους στο χερσαίο τμήμα της δυτικής Λέσβου. Με τη λειτουργία του
θα συμβάλει μέσα από την προώθηση
ειδικών μορφών τουρισμού και θα συντελέσει στην προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.»
24
σφατο γεωλογικό παρελθόν και είναι
ενδεικτικά της πρόσφατης αποκοπής
της νησίδας από την υπόλοιπη Λέσβο.
Η μελέτη των ρηγμάτων αυτών δίνει
εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες για
τη γεωλογική ιστορία του Αιγαίου.
Αντικείμενο του έργου που υλοποιείται, αποτελεί η αξιοποίηση και ανάδειξη του τμήματος του Απολιθωμένου
∆άσους της Λέσβου που βρίσκεται στη
νησίδα Νησιώπη, με τη δημιουργία επισκέψιμου πάρκου. Παράλληλα, η ανάδειξη και προβολή του απολιθωμένου
δάσους της Νησιώπης αναμένεται να
συμπληρώσει την εικόνα του Απολιθωμένου ∆άσους της Λέσβου, η έκταση
του οποίου είναι στην πραγματικότητα
πολύ μεγαλύτερη από τα υπάρχοντα
επισκέψιμα Πάρκα: Μπαλή Αλώνια, Σιγρίου και Πλάκας Σιγρίου.
«Πρόκειται για ένα έργο που εντάσσεται
στην κατεύθυνση της προστασίας του
φυσικού περιβάλλοντος, της ανάδειξης
της φυσικής κληρονομιάς και της αξιοποίησης των φυσικών πόρων της Λέσβου
και αναμένεται να αποτελέσει θετικό παράδειγμα για την “πράσινη” ανάπτυξη»,
υποστηρίζει ο κ. Ζούρος.
Στη δυτική πλευρά του νησιού, η δράση των κυμάτων αποκαλύπτει γιγαντιαίους κορμούς κωνοφόρων (προγονικές
μορφές σεκόιας), αλλά και αγγειόσπερμων δένδρων που κείτονται στην
ακρογιαλιά. Στη θαλάσσια περιοχή
γύρω από το νησί, εμφανίζονται δεκάδες απολιθωμένοι κορμοί δένδρων
που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Παράλληλα, δεκάδες ρήγματα που εμφανίζονται στην επιφάνεια και τις απόκρημνες ακτές του νησιού, μαρτυρούν
την έντονη ρηξιγενή τεκτονική δράση
που γνώρισε η περιοχή κατά το πρό-
*Από ρεπορτάζ της εφημερίδας «Εμπρός»
Λέσβου
Από τις ανασκαφές στο Απολιθωμένο ∆άσος της Νησιώπης
25
Αφιέρωμα
Ανάσταση
Γράφει ο Στρατής Μολίνος
ακόμα και από ιστορικά γεγονότα. Π.χ. με
προσευχή του προφήτη Ηλία αναστήθηκε
το παιδί κάποιας χήρας, με προσευχή του
προφήτη Ελισσαίου επέστρεψε στη ζωή ο
γιός γυναικός, ο Ιησούς ανέστησε το γιο
της χήρας Ναϊν όπως και τη θυγατέρα του
Ιαείρου και βέβαια τον φίλο του Λάζαρο.
∆εν είναι, λοιπόν, παραβλέψιμο το ότι η
εκκλησία περιέλαβε στο Σύμβολο της Πίστεως το χωρίο «προσδοκώ Ανάστασιν
νεκρών».
Στις σύγχρονες εποχές, το Πάσχα και
κατ’ επέκταση η Ανάσταση εξακολουθεί
να αποτελεί ένα βαθύ, απέραντο και ανεξάντλητο κεφάλαιο της χριστιανικής θρησκείας. Είναι πλαισιωμένο από πάμπολλα
ήθη και έθιμα, από παραδόσεις και από
λαογραφικούς θησαυρούς διάσπαρτους
σ’ όλη την υφήλιο και σε κάθε ομοταξία
χριστιανών, σε κάθε μήκος και πλάτος πίστης και λαϊκής παραδοχής. Για τούτο είναι
εξαιρετικά δύσκολο να καλυφθεί η γοητεία
της γιορτής τούτης καθώς και το βάθος του
προβληματισμού που δημιουργεί, οπότε
μόνο επιφανειακές και τυχαία σχεδόν τραβηγμένες γραμμές, μπορούν να δώσουν
μια γεύση του φιλοσοφικού και του λαογραφικού πλούτου που την περιβάλλει και
να την τοποθετήσουν όσο πιο κατάλληλα
γίνεται στην εποχική ενότητα που ανήκει.
Η Ανάσταση και το Πάσχα, η γιορτή της
ανοίξεως, «η εορτή των εορτών και η πανήγυρις των πανηγύρεων» ιδιαίτερα για τους
χριστιανούς της Ορθοδοξίας κρατεί μια
κορυφαία θέση, τόσο στην αντίληψη του
εκκλησιάσματος όσο και στο πλούσιο εορτολόγιο των Ελλήνων.
Εποχικά οι γιορτές του Πάσχα συμπίπτουν με την εξέλιξη και την κορύφωση
της άνοιξης και εποχικά αποτελούν την
εξύψωση του λατρευτικού κύκλου της
εποχής. Ο συμβολισμός κατά συνέπεια
είναι χαρακτηριστικός και ιδιαίτερος. Οι
«Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω
θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι
ζωήν χαρισάμενος»
Το πασίγνωστο και τόσο δοξαστικό τροπάριο, με το λιτό και φραστικά δωρικό περιεχόμενό του, επιβεβαιώνει με εξαιρετικό
τρόπο το μεγαλείο και τη φιλοσοφία του
υπέρτατου γεγονότος όταν ο Ιησούς θανατωθείς, νεκρός για τρεις μέρες (θανάτω),
ενίκησε (πατήσας) τον θάνατο και αναστήθηκε (ανέστη) από τους νεκρούς, χαρίζοντάς τους συνάμα τη ζωή.
Έτσι, η αναφώνηση «Χριστός Ανέστη»
εδώ και πάρα πολλούς αιώνες τώρα, έχει γίνει η ισχυρή και αναμφισβήτητη αναφώνηση
του θριάμβου που προεξάρχει ανάμεσα στα
άλλα μεγάλα μηνύματα της χριστιανοσύνης.
Η ιδέα όπως και η ελπίδα για την ανάσταση από τον κόσμο των νεκρών, απασχόλησε συνεχώς την ανθρωπότητα από την
αρχή της ιστορίας της. Τούτο γίνεται εμφανές κατ’ αρχήν από μηνύματα στα αρχαιότατα ιερογλυφικά που έχει στη διάθεσή του
ο άνθρωπος. Την ίδια προσμονή για την
ανάσταση των νεκρών εδήλωσαν οι Βαβυλώνιοι, καθώς και οι Πέρσες όπως μπορεί
κανείς να συμπεράνει από τα γραφόμενα
του Ηροδότου(Γ΄62), του Θεοπόμπου, του
Πλουτάρχου(περί Ίσιδος και Οσίριδος)
ή του ∆ιογένη του Λαερτίου (Προοιμιακά) κ.α. Παράλληλα ο προφήτης Ησαϊας
διδάσκει την ανάσταση, ενώ ο Ιεζεκιήλ
οραματίζεται τα «κατάξηρα οστά τα οποία
ανασυνεδέθηκαν, ανεσαρκώθησαν και ανέζησαν». Επίσης, το νόημα της ανάστασης
βρίσκει κανείς διάχυτο στις προφητείες
του ∆ανιήλ και στους Μακκαβαίους ενώ
τέλος, περί αναστάσεως των νεκρών ομιλεί
και ο απόστολος Παύλος είτε μέσα από τις
επιστολές του είτε κατά την επίσκεψή του
στην Αθήνα.
Η πίστη στη δυνατότητα του εντυπωσιακού τούτου φαινομένου καταδεικνύεται
26
μιουργίας και με το άλικο χρώμα του αθώου
και ζωντανού αίματος, το μήνυμα της αναγεννώμενης ελπίδας και της ανάπλασης της κοινωνικής μας ζωής.
Στη Λαογραφία μας η Ανάσταση όχι απλά
υφίσταται αλλά και κυριαρχεί. Ιδού, με μια
σύντομη ματιά, τι συναντάμε στο λαογραφικό μας απόθεμα:
Ο διακεκριμένος λαογράφος Γ. Μέγας
υπογραμμίζει π.χ. ότι η ψαλμωδία του παπά
«δεύτε λάβετε φως» έχει συμβολικό χαρακτήρα. Φως από την λαμπάδα προς τιμήν της σημαντικής βραδιάς αλλά και φως
πνευματικό που διαδίδεται με το μήνυμα
της Ανάστασης.
Επίσης, οι ποικίλοι κατά την Ανάσταση θόρυβοι όπως το χτύπημα των στασιδιών με
το «Χριστός Ανέστη» σε πολλά μέρη της
χώρας μας, το σπάσιμο των πήλινων δοχείων, οι καμπάνες, οι πυροβολισμοί, τα
βαρελότα δεν γίνονται μόνο «για τη χάρη
του Χριστού και την πομπή των Οβραίων»
αλλά και για την εκφόβιση των δαιμόνων
που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρα.
Βέβαια, πάνω απ’ όλα, είναι και ο πανηγυρισμός της χαράς.
Ο ∆ημ. Λουκάτος, καθηγητής της λαογραφίας του Πανεπιστημίου, δίνει μεγάλη
σημασία και θεωρεί ευτυχία και ευλογία
που φέρνει ο σταυρός που σχηματίζεται
με τον καπνό της λαμπάδας στο πρέκι
της εξώθυρας.
Ο ίδιος αναφέρεται στο τσούγκρισμα των
κόκκινων αυγών, τα τσόφλια των οποίων πιστεύεται ότι έχουν αποτρεπτική δύναμη.
Τέλος, το «άρατε πύλας» που εκφωνεί ο
ιερέας και σπρώχνει βάναυσα, σχεδόν κλωτσά την κλειστή πόρτα της εκκλησίας μετά
την Ανάσταση, συμβολίζει τη δύναμη και το
θρίαμβο του Χριστού και την αποπομπή
των δαιμονίων από την εκκλησία.
Γενικότερα, όλος αυτός ο πανηγυρισμός
από χρόνια έχει ποτίσει τις ψυχές των Ελλήνων και τους εμψυχώνει, όποτε χρειάζεται, να διατηρούν άσβεστη τη σπίθα της
εθνικής Ανάστασης. Την Ανάσταση του γένους είτε τούτο είναι κάτω από τους Τούρκους, είτε κάτω από κατακτητές εφήμερου
τιποτενισμού ή τέλος, κάτω από ιδέες επί-
πανηγυρισμοί και οι τελετουργικές εκδηλώσεις των εορτών του πασχαλινού κύκλου,
πολυσυλλεκτικού και πολυεπιπέδου όπως
ορίζεται από τη φύση του, συσσωρεύουν
ποικιλόμορφα θρησκευτικά κομμάτια όπως
και ποικίλες λατρευτικές πρακτικές οι οποίες έχουν τις καταβολές τους σε διάφορα
στρώματα πολιτισμού και σε διαφορετική
ιστορική προέλευση. Ο όρος Πάσχα στους
Χριστιανούς ταυτίσθηκε με τον μαρτυρικό
θάνατο του Χριστού στο σταυρό κατά τη
διάρκεια του εβραϊκού Πάσχα, εξ ού και ως
κορυφαία πλέον γιορτή μας τοποθετείται
σαφώς η Ανάσταση. Έτσι σιγά-σιγά, ακόμα
και τα σύμβολα της αρχέγονης λατρείας έγιναν τρόπον τινά η βάση του συμβολισμού
της νέας πίστης: «Ο Χριστός ταυτίσθηκε με
τον ήλιο, με το φως, ενώ η αμαρτία με το σκοτάδι» ή αλλιώς «η νίκη της ημέρας πάνω στη
νύχτα, απετέλεσε τη νίκη του φωτός της αλήθειας πάνω στο σκότος της αμαθείας».
Θα συμφωνούσε κανείς, ότι προκαταρκτικά η πασχαλινή περίοδος ξεκινά με το
τέλος του Τριωδίου, ενώ με την έναρξη
της Μεγάλης Εβδομάδας η συμμετοχή των
πιστών στην εξέλιξη του θείου δράματος
εντείνεται. Η δε προσοχή και η θρησκευτική εστίαση κορυφώνεται πάνω στον πρωταγωνιστή του δράματος, το Χριστό. Έτσι,
οι καθημερινές λειτουργίες της Μεγαλοβδομάδας στοιχειοθετούν την πορεία του
Ιησού προς το μαρτύριο και τον θάνατο όχι
μόνο με περίφημες λεκτικές εικόνες αλλά
και με εικόνες δράσης και παράστασης.
Η Ανάσταση ως κατακλείδα, προσφέρει
το βαθύ μήνυμα που δεν είναι άλλο παρά η
έννοια της ανανέωσης. Όταν ακουστεί το
«Χριστός Ανέστη» από τον ιερέα και τούτο
συνοδευθεί από τις χαρούμενες καμπάνες
και τους πυροβολισμούς και το φιλί της
«αγάπης» και τις ειλικρινείς ευχές, όταν με
απλά λόγια το φως το ιλαρό φωτίσει τους
πιστούς χριστιανούς, τότε όλα πρέπει να
είναι καινούργια, ανανεωμένα. Και πραγματικά έτσι είναι.
Στη φάση αυτή, πέρα από τον παραδοσιακό οβελία, την ανέκαθεν νόστιμη μαγειρίτσα
ή το αισθησιακό κοκορέτσι, εισέρχεται ως μη
εξαιρετέο και το ταπεινό αυγό που συμβολίζει με τον πυρήνα της υπάρξεως και της δη27
ΙΗ΄ αι. πια, κυρίως σε φορητές εικόνες και
από δυτική επίδραση, η Ανάσταση άρχισε
να παριστάνεται με τον Χριστό να ανυψούται από το μνήμα και τούτος ο τρόπος
απεικόνισης ισχύει μέχρι τις μέρες μας.
Στη λογοτεχνία, όπου θα κατέτασσα μαζί
και την λαογραφία και την ποίηση και την
υμνολογία, το θέμα της Ανάστασης έδωσε
πλούσιους καρπούς. ∆εν θα επεκταθώ, είναι στο χέρι του αναγνώστη να εντοπίσει
όποια θέματα τον ενδιαφέρουν. ∆εν θα
παύσω όμως με επιμονή να αναφέρω ότι
το πνεύμα και την γραφικότητα της γιορτής αυτής την απέδωσε με τον αρτιότερο
τρόπο ο Αλ. Παπαδιαμάντης σε διάφορα
διηγήματά του όπως η «Εξοχική λαμπρή»,
ο «Αλιβάνιστος» ή ο «Λαμπριάτικος ψάλτης». Στο τελευταίο μάλιστα έργο, με κάπως άκαιρη και ας μου επιτραπεί ο όρος
ξεκάρφωτη, όχι όμως ανούσια παρεμβολή,
δράττεται της ευκαιρίας να αναπτύξει με
στόμφο τα αλάνθαστα πιστεύω του και τις
διαχρονικές πεποιθήσεις του-τις προπαντός προφητικές- γύρω από την υπόσταση
και τη φυσιογνωμία του σύγχρονου Έλληνα:
«Το σημερινόν έθνος δεν επήγε, δυστυχώς, τόσον εμπρός, όσον λέγουν αυτοί…
Άγγλος ή Γερμανός ή Γάλλος δύναται να
είναι κοσμοπολίτης ή αναρχικός ή άθεος
ή οτιδήποτε. Έκαμε το πατριωτικόν χρέος
του, έκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα είναι
ελεύθερος να επαγγέλεται, χάριν πολυτελείας, την απιστίαν και την απαισιοδοξίαν.
Αλλά Γραικύλος της σήμερον, όστις θέλει
να κάμη δημοσία τον άθεον ή τον κοσμοπολίτην, ομοιάζει με νάνον ανορθούμενον
επ’ άκρων ονύχων και τανυόμενον να φθάση εις ύψος και φανή και αυτός γίγας. Το
ελληνικόν έθνος έχει και θα έχη δια παντός
ανάγκην της θρησκείας του!».
Βέβαια, αμέσως μετά, με την απαράμιλλη
τέχνη του επιδίδεται στην περιγραφή της
γιορτής μοιράζοντας σ’ όλους αγαλλίαση
και θρησκευτική δροσιά.
Η Ανάσταση προσφέρει και έχει ακόμα
πολλά να προσφέρει στη ψυχή του πιστού.
Πρέπει να υφίσταται ες αεί ως λατρευτικός
θεσμός και να χαράσσει ατραπούς προβληματισμού και φιλοσόφησης.
βουλες, φθοροποιές.
Τα ανωτέρω λαογραφικά, σημειώνεται,
αποτελούν μόνο λίγα ψήγματα των «κατά
παράδοσιν γινομένων» σχετικών με την
ανάσταση. Όλος ο κόσμος γνωρίζει ότι
υπάρχει μιαν ατέλειωτη σειρά σχετικών
πράξεων και συμβολισμών που θα ήταν μάταιο και δύσκολο να αραδιαστούν σ’ αυτόν
εδώ το χώρο.
Και τώρα, μια γρήγορη ματιά στις τέχνες,
στη ζωγραφική και τα γράμματα που ασχολήθηκαν με την Ανάσταση, που την παρουσίασαν και την εξύμνησαν.
Η απεικόνιση της Ανάστασης στους αιώνες, πέρασε από διάφορα καταγεγραμμένα στάδια. Οι πρώτες-πρώτες απεικονίσεις
της Αναστάσεως εντοπίζονται στις τοιχογραφίες των κατακομβών όπως επίσης και
σε διάφορες παλαιοχριστιανικές σαρκοφάγους. Πάντα σε στοιχειώδη τεχνική και
πολύ υποκειμενική παράσταση.
Κατά την κυρίως βυζαντινή εποχή, με τον
όρο «Ανάστασις» εικονίζεται ο Χριστός
να κατεβαίνει στον Άδη πατώντας πάνω
στις πύλες που παριστάνονται κατά τρόπο
χιαστί και ανεγείρει τον Αδάμ και τους από
«αιώνων κεκοιμημένους δικαίους» και προς
τους οποίους ο Πρόδρομος κηρύσσει τον
Χριστό, ενώ ο Άδης εικονίζεται σαν γέρος
δεμένος με αλυσίδα. Είναι ευρέως γνωστή
αυτή η παράσταση ως η «εις Άδου κάθοδος».Τα αρχαιότερα μνημεία αυτής της
τεχνοτροπίας βρίσκονται σε τοιχογραφίες
της Καππαδοκίας και σε μικρογραφίες χειρόγραφων κωδίκων.
Παράλληλα, τον Ι∆΄ αι., όταν αρχίζει να επιβάλλεται η ιταλική αναγέννηση, άρχισε νέος
τύπος απεικόνισης της Ανάστασης. Λ.χ. ο
Τζιόττο και ο Περουτζίνο ζωγραφίζουν
το Χριστό κατά την Ανάσταση να υψούται
πάνω από το κενό μνημείο και τούτο το
θέμα παίρνει πιο ελεύθερες διαστάσεις με
την τεχνική του φρα Αντζέλικο στον Άγιο
Μάρκο, του φρα Βαρτολομέο στο μέγαρο
Πίτι και αλλού.
Η μεταβυζαντινή ζωγραφική εξακολουθεί
ακόμα και κατά τον ΙΣΤ΄ αι. στον Άθω και
σε άλλους ναούς, να παριστά την Ανάσταση ως την «εις Άδου κάθοδον» όπως κατά
τα πρωτοβυζαντινά πρότυπα και μόλις τον
28
Σκίζοντας την ιστορία μου
Γράφει ο Στράτος ∆ουκάκης
« …αρκετά πράγματα χάνει κανείς στη ζωή του
για να μη φυλάει αυτά που του έμειναν».
Αντόνιο Μουνιόζ Μολίνα, «Το βιβλίο της εξορίας»
πήρα την απόφαση να κλείσω ένα μεγάλο κύκλο της ζωής μου. Και να ’μαι τώρα,
συλλογισμένος –και επιλεκτικά μοναχικός– σε στιγμές αγωνίας, να γυρίζω μια
άλλη σελίδα στη ζωή μου. Είναι ανθρώπινο ασφαλώς και αρκετά μελαγχολικό.
Συνάμα είναι κι ένα πρόσχημα να αποτυπώσω τούτη την ιστορία. Να μείνει...
Μπροστά μου έχω ένα άσπρο, άγραφο
χαρτί και παραδίπλα μια ιστορία πολλών χρόνων, ήδη... σε χίλια κομμάτια.
Με γυροφέρνουν χίλιες σκόρπιες σκέψεις, πάνε να με πονέσουν μα… δεν
θα τις αφήσω. Κοιτάζω τη ζωή μου σαν
θεατής. Ψάχνω να βρω πως γεφυρώνεται ο χρόνος. Τις γέφυρες τούτες που
θεωρούσα ζωτικές για την ύπαρξή μου
τις έχω κάνει συντρίμμια. Πάντα αξιολογούσα και απολάμβανα στο μέγιστο
και τα πιο μικρά πράγματα, δίχως να
μπερδεύω τα μικρά με τα ασήμαντα,
τα ταπεινά με τα τιποτένια. Έχω κλείσει
πια πίσω μου μια πόρτα στο παρελθόν
και τραβάω την κουρτίνα ανοίγοντας
μια άλλη στο... μέλλον. Έχω πάρει τις
οριστικές μου αποφάσεις κι εύχομαι
όλα να πάνε καλά.
Με το πέρασμα του χρόνου έρχεται η
ωριμότητα, οι αισθήσεις αντικαθίστανται από τη λογική κι αμίλητοι πλέον
δεχόμαστε τη στέρεη πραγματικότητα.
Έπρεπε, έπρεπε να το είχα κάνει τότε,
έτσι δεν θα αναγκαζόμουν τώρα να
ακροβατώ στην αμφιβολία. Μια και δεν
είχα τη δύναμη να τα σκίσω τότε, το
κάνω τώρα. ∆ιαλέγω και βάζω στο ζύγι,
απ’ όλο αυτό τον όγκο, ελάχιστα…
Ετοιμάζω το ταξίδι της επιστροφής
μου, από την ξενιτιά στην πατρίδα. Είμαι σκυμμένος πάνω στο γραφείο μου
κι έχω βάλει σκοπό να ξεκάνω όλο το
χαρτομάνι που είχα μαζεμένο, χρόνια
τώρα, σε κούτες και ντοσιέ. Πάντα
είχα τη συνήθεια να μην πετώ τίποτα,
να κρατώ ακόμα και τα πιο ασήμαντα
χαρτάκια. Όλα –επαγγελματικά και μη–
είχαν για μένα, έστω μια μικρή αξία.
Ήταν ένα κομμάτι της προσωπικής μου
ιστορίας. Αν και τα περισσότερα, ομολογώ, μου είναι πλέον άχρηστα. Τώρα
όμως, είναι τέτοια η συναισθηματική
μου φόρτιση που μου δημιουργεί ακεφιά, γιατί σκίζοντάς τα και πετώντας τα,
είναι σαν… να τ’ απαρνιέμαι.
Σκέπτομαι κι αναρωτιέμαι: Πώς μπορείς
να σώσεις ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής
σου; Πώς να κλείσεις σ’ ένα κύκλο όλο
τούτο που είναι ο επίλογος μιας εποχής
που κράτησε σαράντα ένα ολόκληρα
χρόνια; Είναι φυσικό, στην πορεία της
ζωής των ανθρώπων, ν’ ανοίγουν και να
κλείνουν κύκλοι. Πάει λίγος καιρός, που
29
και μου προτείνει κάτι καινούργιο, όσο
οι αντοχές μου κρατάνε απαλό τον
πόνο των αναμνήσεων, καθώς αισθάνομαι κάτι που έζησα –τα καλύτερά μου
χρόνια– να κλείνει, δεν μπορώ να αποφύγω τούτο το πήγαιν’ έλα της ιστορίας
μπροστά μου. Της δικής μου ιστορίας,
μέσα απ’ τα δικά μου βιώματα. Πως
να χωρέσει ένα κομμάτι ζωής μέσα σε
λίγες σακούλες σκουπιδιών. Κάθομαι
τώρα, λίγο πριν τη σιωπή, λίγο μετά τη
θλίψη και καθώς κοιτώ σιωπηλός γύρω
μου τους σωρούς με τα σκισμένα χαρτιά, βλέπω εκεί να κείτεται σκισμένη η
ιστορία μου, σε... χίλια δυο κομμάτια...
Κι αυτό είναι που με έκανε να σκίζω
και να πετώ τα «άχρηστα», πλέον, στις
μαύρες πλαστικές σακούλες. Όλη αυτή
η ιστορία με γεμίζει με άγχος. Παρά
ταύτα... επιμένω. Η ζωή μου δέθηκε,
τόσα χρόνια, μ’ ένα σωρό πράγματα
που έφτιαξαν το πλαίσιο των αναμνήσεων μου. Ολάκερη περίοδο ζωής που
έχει νόημα μόνο για μένα. Πάντα πίστευα και συνεχίζω να πιστεύω πως οι
προσωπικές μας μαρτυρίες είναι εκείνες που μας αγγίζουν πιότερο, μας σημαδεύουν και... μας διδάσκουν!
Όσο κι αν απ’ τ’ ανοιχτό παράθυρό
μου, προβάλλει τώρα ένας ορίζοντας
«… λίγο πριν τη σιωπή, λίγο μετά τη θλίψη κοιτώ, ανάμεσα σε σωρούς σκισμένα χαρτιά, να κείτεται
σκισμένη η ιστορία μου, σε... χίλια δυο κομμάτια...»
30
Στη δίνη της ανεργίας
Γράφει η Ελένη Κονιαρέλλη – Σιάκη
Ξυπνώ το πρωί και για λίγη ώρα δυσκολεύομαι να καταλάβω αν βλέπω ακόμα τη
συνέχεια του σκληρού όνειρου που με
τρόμαζε όλη τη νύχτα, ή αν όλα αυτά που
κατακλύζουν τώρα το μυαλό μου, είναι μια
αδυσώπητη αλήθεια που με κατατρέχει.
Μένω για λίγο ακίνητος προσπαθώντας
να ξεμπλέξω τα όνειρα από την πραγματικότητα και από τα οράματα, και στο
τέλος με τα μάτια καρφωμένα στο ταβάνι, παραδέχομαι: «Ναι...όλα τούτα τα
θρυμματισμένα γυαλιά που σε κυνηγούν
και σε πληγώνουν παντού, είναι τα σχέδια
σου που τώρα σε χλευάζουν και σε σαρκάζουν, γεμίζοντας την ψυχή σου άλγος,
απογοήτευση και απροσμέτρητο πόνο.
Με τα μάτια καρφωμένα στο ταβάνι αναρωτιέμαι ξανά: «Γιατί; Γιατί να συμβαίνουν
όλα αυτά μέσα μου και γύρω μου; Γιατί
έλιωσα τα ρούχα μου τόσα χρόνια επάνω στα θρανία για σπουδές στα σχολεία,
στα φροντιστήρια, στα Πανεπιστήμια, για
πτυχία, για μεταπτυχιακά, για σεμινάρια,
για πρακτικές …και άλλες τόσες ακόμα
δοκιμασίες γνώσεων, ψυχικής δύναμης
και αντοχής, για να πετύχω στη ζωή μου
το καλύτερο δυνατό που θα πλούτιζε το
Βιογραφικό μου και θα με καθιστούσε
περιζήτητο στην αγορά εργασίας; Και τα
κατάφερα όλα αυτά με ατελείωτες ώρες
μελέτης, προσοχής, στέρησης, και πίστης. Και ήμουν ευτυχισμένος γιατί είχα
πετύχει στις σπουδές μου το ανθρωπίνως δυνατό, και μαζί με εμένα χαίρονταν
και οι γονείς μου, που από το δικό τους
ουράνιο τόξο είχαν δώσει όλα τα χρώματα της νιότης τους, για να τα καταφέρω εγώ να σπουδάσω, και να γίνω ένας
άξιος άνθρωπος και επιστήμονας. Και
έγινα όλα αυτά. Αλλά δυστυχώς, οι επιτυχίες στις σπουδές και η ανάταση της
ψυχής μου κράτησε λίγο… πολύ λίγο θα
έλεγα… κι αυτό το λίγο μόνο στα χαρτιά.
Το πλούσιο βιογραφικό μου, τυπώθηκε
σε δεκάδες αντίτυπα και ταξίδεψε χωρίς
πυξίδα το ταξίδι της ανεργίας, σε μεγάλες Εταιρείες, …αργότερα σε μικρές επιχειρήσεις και σε γραφεία… και σήμερα
οπουδήποτε. Όπου μπορεί να βρεθεί
κάποια κενή θέση, και ας είναι για οποιαδήποτε δουλειά.
Η βαθύριζη πίστη μου έχει κλονιστεί εδώ
και αρκετόν καιρό. Έλιωσαν τα παπούτσια και μάτωσε η καρδιά από τις άκαρπες προσπάθειες για «μια θέση στον
ήλιο». Η απάντηση παντού ίδια. Λακωνική και άχρωμη: «Άφησε ένα βιογραφικό
σου, και αν έχουμε κάτι θα σε ειδοποιήσουμε…»
Μήνες τώρα περιφέρομαι παντού με κουρασμένο στοχασμό όπου με στέλνουν,
όπου μου λένε, μπολιασμένος πλέον με
τη σκληρή διαπίστωση, ότι η θυρίδα της
ζωής μου και το μέλλον, όπως αυτό διαγράφεται μέσα μου και γύρω μου, θα
παραμείνει για πάρα πολύ καιρό ακόμα –
άγνωστο πόσο -, άγονο και άστοχο, ενώ η
ακριβοδίκαια επιβράβευση που ονειρευόμουν όλα αυτά τα χρόνια που σπούδαζα
και μοχθούσα, βρίσκεται σε μια τεράστια
αγεφύρωτη απόσταση από μένα.
Εξακολουθώ να παραμένω στην ίδια
θέση με τα μάτια καρφωμένα στο ταβάνι,
και τη σκέψη αβοήθητη να στριφογυρίζει
στη φονική δίνη της οικονομικής κρίσης
και της ανεργίας, που μαστίζει ανελέητα
τη χώρα μου, τη σκοτεινιάζει και τη φιμώνει, ώστε να μην ακούγονται οι κραυγές
των κατασπαραγμένων από τη φτώχια και
την εξαθλίωση ανθρώπων.
Ένας από αυτούς τους καταβυθισμένους
στην ανέχεια ανθρώπους, είμαι και εγώ.
Τι και αν σπούδασα; Τι και αν αρίστεψα;
Τι και αν έχω πτυχία, βραβεία, και τιμη31
τικούς τίτλους σε όμορφες κορνίζες; Τι
και αν ονειρεύτηκα να είμαι στη ζωή μου
ένας δίκαιος κοινωνικός αγωνιστής, ένας
επιστήμονας ανθρωπιστής, ένας ακέραιος χαρακτήρας; Με το αλέτρι του χρόνου οργώνω ξανά και ξανά την περασμένη μου ζωή. Και τότε χαμογελώ πικρά.
Ο πατέρας μου, όλα αυτά τα χρόνια, αν
και κουρασμένος και ιδρωμένος από τον
αγώνα του, ήταν ευτυχισμένος από τις
επιτυχίες μου και περήφανος. Η μητέρα
μου, κάθε μέρα με μια παρηγορητική και
ενθαρρυντική φράση στα χείλη της για
μένα – το καμάρι της – όπως έλεγε, έλαμπε ολόκληρη για την πρόοδό μου.
Και τώρα; Τι έγινε τώρα;
Κλείνω τα μάτια, ενώ τα δάκρυα ασταμάτητα μουσκεύουν το μαξιλάρι μου. Μαζεύομαι στο κρεβάτι, σαν μωρό σε εμβρυϊκή
θέση, και σιωπώ…
Πριν λίγες ημέρες, η μητέρα μου ταξίδεψε
αυτό το ταξίδι που δεν έχει γυρισμό και
που πάντα πίστευα ότι δεν θα το έκαναν
ποτέ οι γονείς μου. Οι τελευταίες λέξεις
της - που μόλις ακούστηκαν - ήταν: «Έχε
πίστη και υπομονή… παιδί μου»
Τώρα, κανείς δε θα με ξαναπεί «παιδί μου».
Ώρα να σηκωθώ.
Έχω να μοιράσω πολλά ακόμα Βιογραφικά μου.
Άνοιξη και Τέχνη
(Του εφήβου πρεσβύτη Τάκη Χατζηαναγνώστου μεγάλου εργάτη
της τέχνης, του λόγου και της ομορφιάς).
Γράφει ο Γιώργος Κόμης
είναι το μέσον. Η τέχνη στάθηκε το
φτερωμένο άλογο του παραμυθιού
παίρνοντας καβάλα στα καπούλια του
την ψυχή μας, την έβγαλε σε καινούργιους ορίζοντες, της έδωσε τη λύτρωση
που ζητούσε. Με την τέχνη ο άνθρωπος βρήκε το δρόμο της ελπίδας.
Για να καταλήξει: Ο Θεός της αγάπης
και της ομορφιάς δεν πέθανε, ξεσκέπασε την πίστη σου, ξεσκέπασε την καρδιά σου. Η ζωή είναι όμορφη ας είναι
και βασανισμένη.
Θέλησα να κάμω ένα χρονογράφημα
να αναπτύξω την προσωπική μου γνώμη
για το ποιητικό αυτό κείμενο του φωτισμένου εργάτη του λόγου Τάκη Χατζηαναγνώστου. Και στο τέλος διαπίστωσα
ότι το κείμενο με είχε παρασύρει τόσο
πολύ, ώστε είχα «κολλήσει» επάνω του
όπως η καρφίτσα πάνω στο μαγνήτη.
Τον ευγνωμονώ γι’ αυτό, μου έδωσε
ένα μάθημα για την ζωή και την τέχνη.
Παρατηρεί απ’ το παραθύρι του τις
αμυγδαλιές με το άνθινο στόλισμά τους
μέσα στο Φεβρουάριο στην μέση του
χειμώνα. Πιάνει με την ευαίσθητη καρδιά του το μήνυμα της άνοιξης, γίνεται
κι’ εκείνη λουλούδι της αμυγδαλιάς που
πάνω στα κλαδιά της κάθεται η Ελπίδα
και τιτιβίζει σαν πουλί . Και το πουλί
αυτό μας λέει: Θα ξεχαστούν οι συμφορές, ο τυραγνισμένος κόσμος θα
ξαπλώσει την μουσκεμένη απ’ τα δάκρια καρδιά του κάτω απ’ τον ήλιο, τα
βάσανα θα σβηστούν, καινούργιο αίμα
θα πιάσει να κυλά μέσα στις φλέβες. Κι’
αναρωτιέται: Τί είναι η ζωή μας καθημερινά άλλο από μια αδιάκριτη μάχη; Και
πού έγινε μάχη χωρίς θανατικό ποτέ,
χωρίς πληγές χωρίς χαμούς κι’απελπισία; Και πάρα κάτω μας λέει: Η χαρά
που χορεύει γύρω μας με τα χίλια της
πρόσωπα, με τα λουλούδια της, με την
άνοιξη, με τον έρωτα ευτυχισμένο, είναι αυτοσκοπός μονάχη της. Η τέχνη
32
Ίσως μάταιος κόπος
Γράφει ο Μάριος Κακαδέλλης
εκεί, και δεν τους επισκέφθηκαν ούτε μια
φορά από τότε. Θέλεις δύναμη ψυχής
για να συνεχίσεις τούτο το γραπτό. Όταν
ακούς για το «ού κλέψεις» πόσες κλεψιές
και ληστείες γίνονται καθημερινά. Όταν
ακούς για το «ού φονεύσεις» πόσα φονικά για το τίποτα και πόσα τα αθώα
θύματα από πολεμικές συγκρούσεις
απανταχού της γης. Όταν το «ού μοιχεύσεις» έγινε στις μέρες μας μόδα και
το «ού ψευδομαρτυρήσεις» οι άνθρωποι
το έχουν αναγάγει σήμερα σε επιστήμη,
αφού είναι αμέτρητες οι λαθεμένες δικαστικές αποφάσεις που αθωώνουν ενόχους και καταδικάζουν αθώους μόνο και
μόνο από ψευδομαρτυρίες. Θεωρώ σημαντικότατες και τις υπόλοιπες εντολές
που μας προτρέπουν «να έχουμε πίστη
μόνο στο θεό μας, να μην αποδεχόμαστε
την ειδωλολατρία, να μην επικαλούμαστε
το όνομα του θεού καταχρηστικά, να μη
φθονούμε τον διπλανό μας, έξι μέρες
να εργαζόμαστε και την έβδομη αργία
και προσευχή». Από όλα αυτά καταλαβαίνουμε πως αν οι άνθρωποι τηρούσαν
κατά γράμμα τις εντολές του θεού, θα
ζούσαμε σε ένα κόσμο τελείως διαφορετικό, θα έλεγα «αγγελικά πλασμένο».
Βέβαια, σε κάθε κανόνα υπάρχουν και οι
εξαιρέσεις. Ότι δηλαδή θα υπάρχει και
ένα ποσοστό ανθρώπων που τηρεί τις
εντολές του θεού. Αλλά πάλι όποιο και να
είναι αυτό το ποσοστό, έρχεται σε πλήρη
αντίθεση με το «ουδείς αναμάρτητος».
Αφήνω λοιπόν στην κρίση του καθενός
το όποιο συμπέρασμα και κλείνω τούτο
το γραπτό με την ελπίδα ότι με τη θεϊκή θέληση θα έλθει εκείνη η ευλογημένη
στιγμή που θα φωτίσει τα μυαλά των ανθρώπων, ώστε τηρώντας τις εντολές του
θεού, να ζήσουν και ένα καλύτερο αύριο.
∆ιαφορετικά, κάθε κόπος για να σωθεί η
ανθρωπότητα από τα δεινά της, πιστεύω
πως ίσως θα ήταν μάταιος.
Είμαι απόλυτα πεπεισμένος, πως ο καημένος ο Μωυσής έκανε τζάμπα κόπο να
κουβαλήσει απ’ το όρος Σινά τις λίθινες
πλάκες με τις δέκα εντολές και να προτρέψει τους ανθρώπους να τις διαβάσουν, να τις αφομοιώσουν και προπαντός να τις εφαρμόσουν. Γιατί αν ζούσε
σήμερα και έβλεπε την ανθρωπότητα να
τις αγνοεί και να βουλιάζει όλο και πιο
πολύ στο βούρκο της παραβατικότητας,
γεμάτος θλίψη και απογοήτευση θα τις
γύριζε πίσω.
Υποστηρίζουν πολλοί, πως τα δεινά του
κόσμου έχουν αιτία και αφορμή το προπατορικό αμάρτημα. Εκεί όμως μόνο
δύο πρωτόπλαστοι παρήκουσαν τη θεϊκή
εντολή για τον απαγορευμένο καρπό. Και
η εντολή ήταν μια και προφορική. Εδώ
έχουμε δέκα, θεϊκές κι’ αυτές - ο Μωυσής ήταν απλά ο κομιστής- και μάλιστα
γραμμένες για να μη τις ξεχνούμε και
πολλές ακόμα άγραφες , όπως η ηθική, η
εντιμότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη,
η αγάπη, η φιλία και τόσες άλλες , που
δεν τις τηρούν από καταβολής κόσμου
εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη.
Σε αυτό το αμάρτημα, δηλαδή στη μη
τήρηση των εντολών του θεού, νομίζω
πως πρέπει να αποδοθούν τα δεινά του
κόσμου. Θα μπορούσα να αραδιάσω χιλιάδες παραδείγματα για του λόγου το
αληθές. Θα σταθώ όμως σε μια από τις
δέκα εντολές που θεωρώ πιο σημαντική. «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα
σου». Είναι πολύ θλιβερό να μαθαίνεις για
πατροκτονίες και μητροκτονίες για ασήμαντους λόγους, κυρίως οικονομικούς
και κληρονομικούς. Να μαθαίνεις, πως
πολλά νεαρά άτομα έχουν για χρόνια να
μιλήσουν με τους γονείς, εγκαταλείποντας τη γονική εστία. Να επισκέπτεσαι
γηροκομεία και να ακούς από τρεμάμενα χείλη δακρυσμένων γερόντων ότι από
χρόνια τα παιδιά τους, τους «πέταξαν»
33
...το ψωμί ψωμάκι
Γράφει η Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή
Οι ξερολιθιές της Όξω Μεριάς
Γράφει η Ειρήνη Βεκρή
Όταν αντάμωναν με παλιό φίλο που
έζησαν μαζί, θυμόταν ότι: «Μαζί φάγανε
ψωμί κι αλάτι».
Ακόμα, για άλλες περιπτώσεις συνήθιζαν
να λένε: «Ο λόγος σου με χόρτασε και το
ψωμί σου φάτο» ή «έφαγε πικρό ή γλυκό
ψωμί» και …
«όλα τα στραβά ψωμιά η νύφη τα ‘κανε».
Αν κάποια γειτόνισσα ή φίλη την κακομεταχειριζόταν ο άντρας της, έλεγαν:
«Αυτή… δεν έφαγε κοντά του ζεστό ψωμί».
Για τον δουλευταρά, τίμιο, μεροκαματιάρη που τα κατάφερνε, έλεγαν ότι: «με τον
ιδρώτα του προσώπου του κερδίζει το ψωμί
του».
Κι όταν κάποιος ήταν άρρωστος και στο
τέλος της ζωή του, ότι: «αυτουνού τα ψωμιά είναι λίγα ή μετρημένα».
Στην πληροφορία ότι ο γείτονας ή ο γνωστός πούλησε τα κτήματά του φτηνά,
συνήθιζαν να λένε: «έδωσε το χωράφι του
για ένα κομμάτι ψωμί».
Στα νέα παιδιά που βιαζόταν να μεγαλώσουν, τους έλεγαν για την ανυπομονησία
τους: «μη βιάζεσαι, όσο να μεγαλώσεις έχεις
να φας ακόμα πολλά ψωμιά» και ακόμα:
πρόσεχε πως θα κινηθείς στη ζωή σου,
γιατί «ότι σπείρεις θα θερίσεις».
Επίσης αν κάποια ανακατευόταν σε
υποθέσεις που δεν την αφορούσαν της
έλεγαν ότι: «φυτρώνει εκεί που δεν την
σπέρνουν» κι αν της κακοφαινόταν η
παρατήρηση που έκαναν, ρωτούσαν σε
άπταιστα «μυτιληνιά»: «έ, τώρα…γιατί
κρέμασεις τα μούτρας σα να σ’ έφαγι η γάδαρους του ψουμίς;».
Και για να γυρίσουμε στο σήμερα και
μιας και… «ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται», καλό θα ήταν να το έχουν υπ’ όψη,
αυτό το τελευταίο, εκείνοι που πρέπει…
για να μην βλέπουμε να επαναλαμβάνονται καθημερινά φαινόμενα σαν του
«Γιάννη Αγιάννη» και για να μην λέμε: «το
ψωμί, ψωμάκι»!
Αυτόν τον καιρό, που έφτασε ο κόσμος
«να λέει το ψωμί ψωμάκι», μου ήρθε στο
μυαλό μια από τις υπέροχες εκδρομές
που κάναμε με τη «Λεσβιακή Παροικία»
πριν μερικά χρόνια, συγκεκριμένα το
2009, στην Αμφίκλεια.
Ένας μικρός ∆ήμος του Νομού Φθιώτιδας στους πρόποδες του Παρνασσού,
που το μεράκι του για την παράδοση
μας έκανε εντύπωση. Άστραφτε από
καθαριότητα και τάξη, το δε «Μουσείο
ψωμιού» που είχαμε σαν βασικό προορισμό να επισκεφτούμε μας εντυπωσίασε.
Πλούσια η ποικιλία των ψωμιών σε διάφορα μεγέθη, σχήματα και ανάγλυφα
σχέδια, στα οποία φαίνεται καθαρά ο
πρωταγωνιστικός ρόλος του ψωμιού
στην καθημερινή, κοινωνική και θρησκευτική ζωή του ανθρώπου (γέννηση,
γάμος, θάνατος, Πρωτοχρονιά, Χριστούγεννα, Πάσχα κ.α.).
Τώρα, καθώς φέρνω στη σκέψη μου όλα
αυτά τα κεντημένα και στολισμένα ψωμιά, που είχανε εκτεθειμένα στον εκθεσιακό χώρο του Μουσείου, αναρωτιέμαι
τι θα γινόταν αν έμενε η πόρτα ανοιχτή
κάποιο βράδυ. ∆εν θα έμενε ψωμί για
ψωμί!
Κι έτσι κάνοντας αυτές τις «άσχημες»
σκέψεις, σκέφτηκα πόση σημασία έδιναν άλλοτε στο ψωμί οι άνθρωποι και
θυμήθηκα εκείνες τις χαρακτηριστικές
εκφράσεις, σχετικές με το ψωμί, που η
μητέρα και η γιαγιά μεταχειριζόταν τότε
στο νησί καθώς κουβέντιαζαν μεταξύ
τους ή με αγαπητούς φίλους.
Όταν καμιά γνωστή χρονοτριβούσε για
κάποια εργασία έλεγαν αποδοκιμαστικά:
«Μμμ … όποιος δεν θέλει να ζυμώσει δέκα
χρόνια κοσκινίζει».
Κι όταν κανένας γνωστός μπερδευόταν
σε περιπέτειες κι εύρισκε τον μπελά του
έλεγαν: «Όποιος ανακατώνεται με τα πίτυρα τον τρώνε οι κότες».
34
Η μικρή σαύρα έβγαλε το κεφάλι της
απ’ την τρύπα της ξερολιθιάς κι αφουγκράστηκε τριγύρω. Ήλιος, πέτρες κι
αρώματα. Τα γνωστά. Ξεθάρρεψε, βγήκε
ολόκληρη. Πέρασε ξυστά απ’ τη φασκομηλιά και λύγισε τρίβοντάς το στην πέτρα, ένα φιντάνι αργανιάς, που ότι ξεπεταγόταν με δυσκολία. ∆υνατή, σχεδόν
αβάσταχτη η μυρουδιά της άνοιξης. Οι
ασφόντυλοι πιο κει. Αμέτρητοι, πυκνοί
κι ανθισμένοι. Πώς να μη δώσουν τ’ όνομά τους στον τόπο. Ασφοντυλίτη τον
είπαν οι άνθρωποι. Το βασίλειο της ξερολιθιάς. Μαντριά, μιτάτα, κοτέτσια, καλύβες, πάγκοι, πεζούλες, τραπέζια, τοίχοι, δρόμοι. Το εργαστήρι του Μιχάλη.
Στα δάχτυλα του ενός χεριού μετριούνται αυτοί που τον θυμούνται ακόμη, το
Μιχάλη Ρούσο, που έζησε και πέθανε
εκεί και που του χαρίστηκαν, για το σκάλισμα στην πέτρα, την τέχνη του, τρία
σπουδαία εργαλεία. Βελόνι, χρόνος και
υπομονή. Του λειφτήκαν πολλά άλλα.
Το βελόνι, του το φέραν πεσκέσι μια
μέρα, δυο φίλοι απ’ το «μεταλλείο»,
ξεμέναν εκεί καμιά βραδιά και καθώς
τον είδαν να παιδεύεται με τη σκληρή
την πέτρα, να χαράξει την άλλη την πιο
σκληρή, ψάξαν και του βρήκαν το κατάλληλο σιδερικό, που έγινε ένα με το
χέρι του. Μ’ αυτό δούλεψε ο Μιχάλης.
Ο χρόνος, ήταν του Θεού. Πολύς
ελεύθερος χρόνος, γιατί ο Μιχάλης δεν
ήταν δυνατό να κάνει τίποτα άλλο. Αρρώστησε από μικρός και τα πόδια του,
δεν μπορούσε να τα ελέγξει πια. Ούτε
χωράφια, ούτε περβόλια, ούτε κατσίκια,
ούτε τυριά. Μήτε να κατεβεί στο γιαλό,
για ταξίδια και ψαρέματα. Ούτε να φύγει πια απ’ τον καλοκαιρινό τον τόπο
δυνόταν, χειμώνα καλοκαίρι. Ζούσε σε
μια φυλακή, ανοιχτή όμως, που ακουμπούσε ώρες ώρες στα σύννεφα κι εκεί
ο Μιχάλης ονειρευόταν και σκάλιζε στην
πέτρα.
Την υπομονή, την είχε στο αίμα του.
Ήταν αυτή η κυκλαδίτικη, γνώρισμα των
Αμοργιανών, από πάππου προς πάππο.
Εκείνος που έχει την υπομονή, είναι
ικανός να δημιουργεί μετάξι από φύλλα
και μέλι από τα πέταλα των ρόδων. Κι ο
Μιχάλης Ρούσος, είχε την υπομονή, να
σέρνεται, να περπατά με τα χέρια και να
φτάνει στην κατάλληλη πέτρα που τον
βόλευε, για να την κεντήσει. Έτσι γέμισε το δρόμο της ξερολιθιάς, ερειπιώνας
σχεδόν από καιρό, με τα έργα της τέχνης του, τα ακούσματα, τις θύμησες, τις
αγάπες, τις ελπίδες του. Έτσι έμειναν κι
οι τοίχοι ζωντανοί για πάντα.
Όταν πέρασαν τα χρόνια κι ήρθε για
να τον πάρει και να φύγουν με τα φτερά του, ο συνονόματος Αρχάγγελος, ο
Μιχάλης είχε τελέψει το έργο του. Μουσικοί, βιολιά, καράβια, κατσίκια, άντρες
γυναίκες στο χορό, γυναίκες με μωρά
και με κανάτια, γυναίκες, κορίτσια, χορός, χορός, χορός, χρονολογίες, ονόματα, «Ανθούλα», «Σοφία», «Μαρία»,
όλα κεντημένα με το βελόνι. Ο Μιχάλης νοιάστηκε, ρώτησε το Μιχαήλ για
τα κορίτσια, τις κρυφές αγάπες και τις
θύμησες των παιδικών του χρόνων. Θα
τις δω ποτέ ξανά; Βέβαια, είπε ο Άγγελος. Όλες οι ψυχές, έρχονται να ξεδιψάσουν, να πιουν νερό στα λιβάδια με
τους ασφόδελους, να σαν αυτό εδώ. Α!
Θάχει ασφοντύλους και στον άλλο κόσμο! Χάρηκε ο Μιχάλης. Επιτέλους!
Η μικρή σαύρα γύρισε. Έβαλε πάλι το
κεφάλι της στην τρύπα της ξερολιθιάς
και χώθηκε ολόκληρη μέσα. Χάθηκε.
Για κοίτα να δεις τι ιστορία έβγαλε ο
τοίχος της ξερολιθιάς του Ασφοντυλίτη, ψηλά στο βουνό, στην Όξω Μεριά
της Αμοργού…
35
Κοντά στη Φύση
Γράφει ο Γιώργος Παρασκευαϊδης
Η φυσιολατρία δεν είναι τωρινό κίνημα. Είναι τρόπος ζωής από καταβολής
κόσμου. ∆υστυχώς σήμερα απομακρυνθήκαμε από την ύπαιθρο, εγκαταλείψαμε
τα όμορφα χωριά μας και στριμωχτήκαμε στις τεράστιες τερατουπόλεις με τα
προβλήματα και τις ανέσεις αλλά οπωσδήποτε με τον αντίθετο φυσιολογικά
τρόπο ζωής τους.
Η ύπαιθρος με τα βουνά, τη θάλασσα,
τον ήλιο, το φεγγάρι, τον καθαρό αέρα, είναι ο μοναδικός γιατρός για τις αρρώστιες
που μας ταλανίζουν, ψυχικές και σωματικές. Γιατί νομίζετε ότι τα νοσοκομεία, οι
κλινικές, τα φαρμακεία και τα ψυχιατρεία
είναι γεμάτα αρρώστους; Γιατί απομακρυνθήκαμε απ’ τη φύση και το Θεό.
Το ψέμα, η κλεψιά, η διαπλοκή, το
ρουσφέτι, η μοιχεία και η πορνεία,
έχουν μπει για τα καλά μεσ’ στο πετσί
μας, έχουν γίνει τρόπος ζωής και αλίμονο σ’ αυτόν που θα τολμήσει ν’ αλλάξει
το καθεστώς! Θα τον φάει το μαύρο
σκοτάδι. Όποιος σήμερα πάει με τον
σταυρό στο χέρι, χαρακτηρίζεται ηλίθιος, πράγμα που μας το έδειξαν και
αυτοί που μας κυβερνούν. Το ίδιο συμβαίνει και με τους φυσιολάτρες-ορειβάτες! Τους χαρακτηρίζουν «τρελούς
– ονειροπαρμένους». Σάμπως αυτό δεν
επιβεβαιώνει και η λαϊκή μας ρήση; «Η
τρέλα πάει στα βουνά».
Ξέχωρα λοιπόν από τα παραπάνω σχετικά με τα βουνά, τη θάλασσα, τον καθαρό αέρα και τις ευωδιές που σου χαρίζει
το δάσος με τα δέντρα, τα λουλούδια,
τα γάργαρα νερά, τα αηδόνια (ιδιαίτερα
αυτή την εποχή), είναι και το ότι ξεχνάς
για μερικές ώρες τα προβλήματά σου, ξεφεύγεις απ’ τα εγκόσμια, απ’ τη φασαρία
της πόλης με τα όποια προβλήματά της,
ηρεμείς ξενοιάζεις, ψέλνεις, τραγουδάς
από ευτυχία και γενικά απολαμβάνεις τον
δικό σου επίγειο παράδεισο, που δεν είναι μακριά σου. Είναι δίπλα σου! Και για
μένα που βρίσκομαι τώρα στη Θεσσαλονίκη είναι το περιαστικό δάσος της,
του Σέϊχ-Σου, το Κουρί, ο Χορτιάτης και
παραδίπλα το Μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας με την υπέροχη κορυφή της, το
«Καλογερικό», που ευτυχώς ακόμα δεν
δέχτηκε την επέλαση απ’ τις κεραίες της
κινητής τηλεφωνίας.
Είναι μεγάλο σφάλμα ή μάλλον έγκλημα, που οι γονείς δεν ωθούν τα παιδιά
Στον παγωμένο καταρράκτη
του Λειβαδίτη Ξάνθης
36
τους και προς αυτήν την κατεύθυνση, με
τη φθηνή πάντα και πάγια δικαιολογία
ότι δεν τους μένει χρόνος! Όμως τους
μένει χρόνος να τα πηγαινοφέρνουν στα
φροντιστήρια, σε αθλητικούς χώρους,
στα ωδεία κ.λ.π. ξοδεύοντας μάλιστα και
τα... λεφτά τους! Η γνωριμία με τη φύση,
με το ανεκτίμητο αυτό δώρο του ∆ημιουργού προς τον άνθρωπο, ολοκληρώνει
την προσωπικότητα του, τον εξοικειώνει
με το περιβάλλον, με τα ζώα, τα δέντρα,
τα πουλιά, τα ερπετά, που μαθαίνει να τα
αγαπά και να τα προστατεύει και αυτήν
την αγάπη του τη μεταδίνει και στα παιδιά του.
Φυσιολατρία σημαίνει άμεση επαφή
με τη φύση και όχι περιήγηση με το
αυτοκίνητο. Το περπάτημα, η ορειβασία, η αναρρίχηση γυμνάζει το σώμα
και τη ψυχή, τονώνει την αυτοπεποίθηση, αλλάζει παραστάσεις και εικόνες,
ανακαλύπτει ιδιαιτερότητες, μυστικά
και εκπλήξεις, τα οποία είναι αδύνατο
να εντοπίσει μέσα από το αυτοκίνητο.
∆ημιουργεί ανάμεσα στους συνοδοιπόρους την ευγενή άμιλλα, την αγάπη,
τη φιλία, την αλληλεγγύη και όχι την
αντιπαλότητα, ενώ το αντίθετο συμβαίνει μέσα στα γήπεδα και στους αθλη-
τικούς χώρους, όπου συνήθως επιδιώκεται ο πρωταθλητισμός με συνέπεια
τη χρήση του καινούριου φρούτου της
εποχής μας, των αναβολικών, με τις
γνωστές τους καταστροφικές συνέπειες των αθλητών αλλά και κάθε νοήματος ευγενούς άμιλλας ή αθλητισμού…
Είναι – θα έλεγα – το μοναδικό ευγενές
άθλημα ή σπορ (όπως θέλετε πέστε
το), που δεν έχει αντιπάλους.
Και είναι μεγάλη κατάρα σε μια πόλη
σαν τη Θεσσαλονίκη με πληθυσμό
πάνω από 1 εκατομμύριο κατοίκους
να συναντάς στα περιαστικά της δάση
(που και αυτά τώρα μετατράπηκαν εν
μέρει σε χωματερές), το πολύ 10 ή 20
άτομα και όχι τις καθημερινές αλλά τις
Κυριακές, που υποτίθεται ότι υπάρχει
ο ελεύθερος χρόνος!
Ίσως να προβλημάτισα και να στεναχώρησα κάποιους που δεν είχαν την
τύχη να μάθουν κι έναν διαφορετικό
τρόπο ζωής πιο χαρούμενο και πιο ευτυχισμένο. Ελπίζω όμως και πιστεύω
ότι έβαλα ένα μικρό λιθαράκι πάνω σε
αυτό το θείο οικοδόμημα που λέγεται
«αγάπη προς τη φύση, φυσιολατρία,
πεζοπορία» και όχι περπάτημα στην
οδό «by pass»… κατόπιν εορτής.
Kορφές Ολύμπου Πιερίας
37
Tα αμίμητα του αείμνηστου Γιάννη Πασπάτη
Γράφει ο ∆ιονύσης Παπαδημητρίου
Ο κ. Τάκης Χατζηαναγνώστου έγραψε,
πολύ εύστοχα, ότι στο Γιάννη Πασπάτη
δεν αρμόζουν νεκρολογίες. Συμφωνώντας απόλυτα περιγράφω δύο-από τα
πάμπολλα- περιστατικά που χαρακτήριζαν την ψυχοσύνθεσή του αείμνηστου
Μυτιληνιού ταλαντούχου.
1ο: Κάποια μέρα, στη Ρώμη το 1985
(όπου ο γράφων έκανε μεταπτυχιακό
στο Παιδαγωγικό Τμήμα), χτυπά το
τηλέφωνο, σηκώνω το ακουστικό κι
ακούω: ∆άσκαλε, γεια σου. Ο Γιάννης
ο Πασπάτης είμαι, σου φέρνω χαιρετίσματα από τους δικούς σου. Ακολουθεί ο παρακάτω διάλογος: - Γεια σου
κυρ Γιάννη. Πού βρίσκεσαι; -Στην Ιταλία είμαι. (∆ε μπορώ ν’ αποδώσω τη
χαρακτηριστική του προφορά μιας και
είμαι Πελοποννήσιος).
-Σε ποιο μέρος της Ιταλίας;
-Στη Ρώμη, σ’ ένα ξενοδοχείο.
-Σε ποιο ξενοδοχείο; Πως το λένε;
-Εμ..., το λένε..., να δεις πως το λένε, έχει
ένα δύσκολο όνομα, τι διάβολο το λένε;
-Μόνος σου είσαι;
-Όχι είμαστε πολλοί.
-Ρώτησε κάποιον.
-Ποιον να ρωτήσω; Κανένας δεν είναι δω. Οι πιο πολλοί Μυτιληνιοί πήγαν στα δωμάτιά τους και άλλοι… εκεί
που….. κι οι βασιλιάδες πάνε μονάχοι
τους.
-∆ώσε το ακουστικό στο ρεσεψιονίστα να του μιλήσω.
-Ψυχή δεν υπάρχει εδώ. Α, να, βλέπω το νούμερο τηλεφώνου του ξενοδοχείου. Γράφε: 52,36, ……
-Καλά κυρ Γιάννη, θα τηλεφωνήσω
εγώ σε λίγο, θα μάθω και θα ‘ρθω να
σας δω.
Τηλεφώνησα αμέσως - με χαρά αφού
θα έβλεπα γνωστούς και φίλους - στο
νούμερο που μου έδωσε ο Πασπάτης.
«Σας παρακαλώ, ποιο ξενοδοχείο είσθε;».
-Ξενοδοχείο; Τι ξενοδοχείο, κύριέ
μου, εδώ είναι ο Εθνικός Τουρισμός
Ιταλίας.
- Σας παρακαλώ μη κλείσετε το τηλέφωνο. Είναι μεγάλη ανάγκη να βρω
ένα ξενοδοχείο στη Ρώμη όπου πριν
από είκοσι λεπτά περίπου έφτασε ένα
τουριστικό λεωφορείο από Ελλάδα και
συγκεκριμένα από Μυτιλήνη.
-Κλείστε και θα σας πάρω σε λίγο.
Ευχαρίστησα τον Ιταλό και σε δέκα
λεπτά μου τηλεφώνησε και μου είπε
το όνομα του «μυστηριώδους» ξενοδοχείου. Ήταν κοντά στο σπίτι που
έμενα. Πήγα, βρήκα τους Μυτιληνιούς
(ανάμεσά τους και ο αείμνηστος Λευτέρης Κορωναίος). Θυμάμαι ότι του
«τά’ψαλλε» ο Κορωναίος του Πασπάτη αρκούντως τε και δεόντως για το
….κατόρθωμά του, όταν τέλειωσε ο
παρακάτω διάλογος μεταξύ του γρά38
«Έλληνες του απαντώ». Απελπισμένος
εξέβαλλεν φωνήν μεγάλην (ιταλιστί).
«Mama mia ι Greci». Μεθερμηνευόμενον : Μανούλα μου οι Έλληνες
-Τι λέει τούτος; Με ρώτησε ο Πασπάτης.
-Λέει: «Μη τους χάσω από πελάτες!».
-Θα ξανάρθουμε, πες του. ∆ε θα του
χαλάσουμε το χατίρι. Τον βεβαιώνω
εγώ: Πασπάτης Ιωάννης. Τυπογράφος,
ερασιτέχνης ηθοποιός.
2ο: Σε μια πρόβα θεατρικού έργου, που
το είχε γράψει ο ∆ημήτρης ο Κίνδερλης
(ο οποίος έχει γράψει πάμπολλα και
ιδιαίτερα ποιοτικά θεατρικά κείμενα),
η Μυρσίνη Μωραΐτου-Παπαδημητρίου,
για χρόνια συμπαίκτρια στη σκηνή
με τον Πασπάτη, έπρεπε να φορέσει
κολάρο στο κεφάλι του Πασπάτη ένα
πορτραίτο, όπως γινόταν σε κάθε πρόβα. Σ’ εκείνη την πρόβα όμως ξέφυγε
το χέρι της Μυρσίνης και η κορνίζα
του κάδρου χτύπησε με δύναμη στο
κεφάλι του Πασπάτη. Βγάζει ένα αχ! ο
Πασπάτης, πιάνει το κεφάλι του με τα
δυο του χέρια και ακολούθησε ο παρακάτω διάλογος:
-Μυρσίνη, το χαρτί είπαμε να περάσεις στο κεφάλι, όχι το ξύλο.
-Μα, Kυρ-Γιάννη, δεν το ’θελα, συγνώμη.
-Καλή είναι η συγνώμη, αλλά το καρούμπαλο θα γίνει καρύδι.
-Εντάξει Κυρ-Γιάννη δεν θα ξαναγίνει.
-Λοιπόν, έτσι και μου το ξανακάνεις
αυτό, θα τ’ αρπάξω το κάδρο και θα το
σπάσω «στου γδίσ’».
Χαμογέλασε και έδωσε το σύνθημα: Πάμε παιδιά, η πρόβα συνεχίζεται.
Και δείχνοντας το κεφάλι του είπε με
τον χαρακτηριστικό του προσποιητό
στόμφο: «Τέτοιου τσιφάλ’ τέτοια θέλει. Καλά του΄κανες Μυρσίνη. Αβάντι
μαέστρο»
Αιωνία σου η μνήμη αλησμόνητε,
αμίμητε Γιάννη Πασπάτη.
φοντος και του Πασπάτη. Αφού τους
καλωσόρισα και είπαμε δυο κουβέντες
με φίλους και γνωστούς νάτος κι ο
κυρ-Γιάννης καμαρωτός - καμαρωτός.
-Καλά, κυρ-Γιάννη, ποιο τηλέφωνο
μου’ δωσες ;
-Του ξενοδοχείου.
-Ποιου ξενοδοχείου;
-Αυτού του ξενοδοχείου που είμαστε τώρα; Όχι του Μον Παρνές. (Το
Μον Παρνές το πρόφερε με ειδική…
«γαλλική» προφορά την οποία συνόδευσε και με δυο τρεις ακόμη δικές
του… «γαλλικούρες»)!!
-Πού το βρήκες το νούμερο;
-Νάτο, εκεί πάνω είναι γραμμένο
.(Μου έδειξε μια γιγαντιαία αφίσα με
αριθμό τηλεφώνου).
-Κυρ- Γιάννη μου, αυτό δεν είναι το
τηλέφωνο του ξενοδοχείου.
-∆εν είναι; Τότε τι είναι;
-Είναι το τηλέφωνο του Εθνικού Τουριστικού Οργανισμού Ιταλίας.
Και πώς μας βρήκες;
-Έχω μαντικές ικανότητες… Άστο…
θα σου εξηγήσω άλλη φορά.
Σημ.: Οι εκδρομείς είχαν και μια μικρο περιπέτεια γιατί όταν μπήκαν στο
πούλμαν για επίσκεψη στ’ αξιοθέατα
εκείνο δεν έπαιρνε την όπισθεν. Τελικά με κάποιον έλληνα προπτυχιακό
φοιτητή που έκανε τον ξεναγό για
καμιά λιρέτα τους βάλαμε σε ιταλικό
λεωφορείο της γραμμής. Όσοι ήσαν
θα θυμούνται, για ν’ αγοράσουν τα εισιτήρια, ότι «πέσανε» όλοι πάνω στον
δύστυχο περιπτερά λέγοντας «μπιλιέτι, μπιλιέτι» δηλαδή «εισιτήρια, εισιτήρια». Μάταια προσπαθούσαμε με τον
φοιτητή να τους πείσουμε ότι- όπως
είχαμε συνεννοηθεί πρωτύτερα- θα
προμηθευόμαστε οι δυο μας τα εισιτήρια ομαδικά και θα τους τα δίναμε. Ο
έρμος ο περιπτεράς γλίτωσε το εγκεφαλικό και βλέποντάς με να προσπαθώ να «επιβάλω την…τάξιν» με ρώτησε απεγνωσμένα: - «Τι είναι τούτοι»;
39
Ιστορία
Το καλοκαίρι φτάνει γρήγορα με τα ολόφρεσκα λαχανικά του, τα ζουμερά φρούτα, αλλά
και τις ευκαιρίες για συναντήσεις σε δροσερές βεράντες κάτω από κάποιο ανθισμένο
γιασεμί για κουβεντούλα φιλική και καφεδάκι.
Για σας φίλες μου, δυό συνταγές σχετικές, καλή επιτυχία και καλό καλοκαίρι!
Κατερίνα
Κροκέτες με μελιτζάνα
και τυρί
προσθέτετε και όση φρυγανιά χρειάζεται για να πάρετε ένα μάλλον
σφιχτό μείγμα που μπορεί να δουλευτεί με ευκολία.
3. Παίρνετε ποσότητα από το μείγμα και κάνετε στενόμακρες κροκέτες. Θα γίνουν περίπου 16. Ζεσταίνετε μπόλικο ελαιόλαδο σε τηγάνι
και όταν ζεσταθεί καλά, τηγανίζετε
τις κροκέτες, να ροδίσουν καλά
ολόγυρα. Τις σερβίρετε ζεστές.
Συνταγή για 16 νόστιμες κροκέτες
Υλικά:
Φλάσκα μελιτζάνα: 1 μέτρια
Τριμμένη παρμεζάνα: 1 κούπα (ή
άλλο σκληρό τυρί της αρεσκείας
σας)
Ψιλοκομμένο μαϊντανό: 2 - 3 κουταλιές σούπας
Τριμμένη γαλέτα: 1 1/2 κούπα (ή
φρυγανιά ή μπαγιάτικο ψωμί)
Αυγά: 2 μεγάλα
Αλάτι, πιπέρι: όσο σας αρέσει
Ελαιόλαδο: για το τηγάνισμα
Κουλουράκια λαδερά
για τον απογευματινό σας καφέ
1 ποτήρι λάδι
1ποτ. ζάχαρη
1 ποτ. χυμό πορτοκάλι
1 κουτ. γλυκού κανέλα
1 κουτ. γλ. σόδα
2 κουτ. γλ. μπέκιν
1 κιλό αλεύρι μαλακό
Εκτέλεση:
1. Βάζετε σε κατσαρόλα νερό αλατισμένο να βράσει. Εν τω μεταξύ,
πλένετε την μελιτζάνα και την κόβετε κύβους (1,5 εκ. περίπου), χωρίς
να την ξεφλουδίσετε. Βράζετε την
μελιτζάνα για 10 περίπου λεπτά, να
μαλακώσει. Την στραγγίζετε και την
αφήνετε να κρυώσει.
2. Ανακατεύετε την μελιτζάνα με
τα αυγά, την παρμεζάνα, το μαϊντανό, πιπέρι και την μία κούπα φρυγανιά. Ανακατεύετε και σιγά - σιγά
Εκτέλεση:
Όλα τα υλικά (εκτός από το αλεύρι)
μαζί. Ανακατεύεις όσο να διαλυθεί η
ζάχαρη και οι άλλες σκόνες. Ρίχνουμε το αλεύρι σιγά-σιγά, ζυμώνουμε
μέτρια ζύμη. Πλάθουμε τα κουλούρια και ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο σε 180ο για 20 λεπτά
περίπου.
40
Μητροπολιτικός Ναός Αγ. Αθανασίου Μυτιλήνης*
Εργασίες συντήρησης ξυλόγλυπτων έργων τέχνης
Γράφει η Αθηνά-Χριστίνα Λούπου
∆ιευθύντρια 14ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
ρει, συμβάλλει στη χρονολόγηση και
των λοιπών ξυλόγλυπτων στοιχείων
του ναού, όπως του Άμβωνα, του ∆εσποτικού Θρόνου, των εικονοστασίων, των εξαπτερύγων, των αναλογίων,
του Επιταφίου, των παγκαρίων και του
αρτοφορίου, στο ίδιο έτος. Το βαθύ
σκάλισμα του ξύλου στις διακοσμητικές ζώνες δείχνει επιρροή από το
καλλιτεχνικό ρεύμα του μπαρόκ.
Το τέμπλο αποκαταστάθηκε στο
πλαίσιο στο πλαίσιο του Β` Κ.Π.Σ. ενώ
ο δεσποτικός θρόνος και ένα παγκάρι
αποκαταστάθηκαν το 1997 στο πλαίσιο παρουσίασης δείγματος εργασίας
των συντηρητών, στους οποίους ανατέθηκε από την Ι.Μ. Μυτιλήνης η εκπόνηση της μελέτης συντήρησης.
Οι εργασίες συντήρησης των υπολοίπων ξυλόγλυπτων έργων τέχνης του
ναού, πραγματοποιήθηκαν το 2008,
με χρηματοδότηση του Υπουργείου
Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιώτικης Πολιτικής, από την 14η Εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων.
Οι εργασίες αυτές αφορούσαν στον
καθαρισμό, τη συντήρηση και την αισθητική αποκατάσταση των προαναφερθέντων αντικειμένων, με αποτέλεσμα την αποκατάσταση του συνόλου
των ξυλόγλυπτων στοιχείων του Μητροπολιτικού Ναού Μυτιλήνης.
Ο Μητροπολιτικός Ναός της Μυτιλήνης βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και είναι αφιερωμένος στον Αγ.
Αθανάσιο. Χρονολογείται στα τέλη
του 16ου – αρχές 17ου αι. και ανήκει
στον τύπο της τρίκλιτης τρουλαίας βασιλικής. Έχει υποστηριχθεί ότι ο ναός
έγινε μητροπολιτικός το 1721, όταν ο
Μητροπολίτης Μυτιλήνης Νικόδημος
Αίναζης έχτισε στον περίβολο του
ναού τη μητροπολιτική του κατοικία.
Το εντυπωσιακό κωδωνοστάσιο του
ναού, το οποίο ανεγέρθηκε το 1882,
παρουσιάζει στοιχεία που παραπέμπουν στο νεογοτθικό ρυθμό. Έχει
ύψος 33 μέτρα και είναι κτισμένο,
όπως και ο ναός, με ιγνιμβρίτες λίθους από το φημισμένο μικρασιάτικο
λατομείο στην είσοδο του κόλπου της
κωμόπολης Αϊβαλί «Σαρμοσάκ».
Εσωτερικά ο ναός είναι κοσμημένος
με αγιογραφίες του Λέσβιου ζωγράφου Βασίλειου Κεσανλή, τις οποίες φιλοτέχνησε το 1901. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το τέμπλο του ναού,
ένα από τα ωραιότερα δείγματα της
μεταβυζαντινής ξυλογλυπτικής της Λέσβου και το πρωϊμότερο του νησιού.
Η ξυλόγλυπτη διακόσμηση και επίπλωση του Μητροπολιτικού Ναού Αγ.
Αθανασίου Μυτιλήνης διακρίνεται από
την ομοιομορφία της τεχνικής. Αυτό
αποδεικνύει ότι πρόκειται για ενιαία
παραγγελία σε ένα εργαστήριο ξυλογλυπτικής, πιθανώς του Αγίου Όρους.
Η χρονολόγηση του τέμπλου στο
1738, σύμφωνα με επιγραφή που φέ-
*Πηγή: Το βιβλίο «Νησιώτικες ταυτότητες» έκδοση της Γεν. Γραμματείας Αιγαίου
& Νησιώτικης Πολιτικής.
41
Βήμα της Επιστήμης
∆ιαβητική Αμφιβληστροειδοπάθεια
Γράφει ο ∆ρ. Ιωάννης Α. Μάλλιας
βητικής αμφιβληστροειδοπάθειας.
3. Η αρτηριακή υπέρταση, η αναιμία
και η προσβολή των νεφρών είναι παράγοντες που μπορούν να επιταχύνουν
ή να επιδεινώσουν την εμφάνιση της
διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας.
Όπως είναι γνωστό, ο σακχαρώδης
διαβήτης χαρακτηρίζεται από έλλειψη
ή ελαττωμένη δράση μιας ορμόνης
που παράγεται στο πάγκρεας και λέγεται ινσουλίνη. Ο σακχαρώδης διαβήτης κατατάσσεται στις παρακάτω
κατηγορίες:
1. Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1
(Σ∆1) ή νεανικός διαβήτης (ινσουλινοεξαρτώμενος) που προσβάλει συνήθως νεαρά άτομα ηλικίας 10 –20 ετών.
2. Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2
(Σ∆2) ή διαβήτης των ενηλίκων (μη ινσουλινοεξαρτώμενος) που προσβάλει
συνήθως άτομα ηλικίας 50 –70 ετών.
Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια
εμφανίζεται συχνότερα σε ασθενείς
με Σ∆1(40%) και στο 20% των πασχόντων από Σ∆2. ∆υστυχώς η διαβητική
αμφιβληστροειδοπάθεια αποτελεί τη
συχνότερη αιτία νομικής τύφλωσης
στο δυτικό κόσμο σε ασθενείς ηλικίας
20 έως 65 ετών. Αυτό οφείλεται στην
αύξηση της συχνότητας του σακχαρώδους διαβήτη στις χώρες του δυτικού
κόσμου.
Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας:
1.Η χρονική διάρκεια της νόσου είναι ο σημαντικότερος παράγοντας. Σε
ασθενείς νεότερους των 30 ετών, η
πιθανότητα να αναπτύξουν διαβητική
αμφιβληστροειδοπάθεια είναι 50% στα
πρώτα 10 χρόνια , ενώ μετά τα 30 χρόνια η πιθανότητα αγγίζει το 90%.
2.Είναι διαπιστωμένο ότι ο καλός
μεταβολικός έλεγχος μπορεί να καθυστερήσει σημαντικά την εμφάνιση δια-
ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ
Όπως είναι γνωστό, ο σακχαρώδης
διαβήτης προσβάλει τα μικρά αγγεία
του οργανισμού (της καρδιάς, των νεφρών, των άκρων). Το ίδιο ακριβώς
συμβαίνει και στην διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, προσβάλλονται
δηλαδή τα μικρά αγγεία του αμφιβληστροειδούς χιτώνα του οφθαλμού (αρτηρίδια, τριχοειδή, φλεβίδια). Η βλάβη
αυτή διακρίνεται σε δύο κατηγορίες:
Α. Απόφραξη των μικρών αγγείων, η οποία επιφέρει ισχαιμία (ελλειμματική αιμάτωση) και υποξία. Αυτό
έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία
ενός αγγειογενετικού παράγοντα από
τον ισχαιμικό αμφιβληστροειδή σε μία
προσπάθεια του οργανισμού να επαναιματώσει τις περιοχές του αμφιβληστροειδούς που δεν αιματώνονται ικανοποιητικά. Αυτός ο αγγειογενετικός
παράγοντας έχει σαν αποτέλεσμα τη
δημιουργία νεόπλαστων αγγείων στον
αμφιβληστροειδή, στην κεφαλή του
οπτικού νεύρου και στην ίριδα.
Β. ∆ιαρροή των μικρών αγγείων, η
οποία επιφέρει διάχυτο ή εστιακό οίδημα του αμφιβληστροειδούς.
Όταν το οίδημα αυτό εντοπίζεται
στην ωχρά κηλίδα, η οποία είναι το
42
σημείο της ευκρινούς όρασης στο κέντρο του ματιού, τότε η οπτική οξύτητα του ασθενούς μειώνεται.
της όρασης από αιμορραγία των νεοαγγείων είναι άμεσος. Οι ασθενείς με
παραγωγική διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια είναι δυνατόν να πάθουν
ελκτική αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς από έλξεις ινοαγγειακών
μεμβρανών. Στους ασθενείς με παραγωγική διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια εφαρμόζεται φωτοπηξία με
ακτίνες LASER. Σκοπός μας σ΄αυτές
τις περιπτώσεις είναι η καταστροφή
των ισχαιμικών περιοχών του αμφιβληστροειδούς, η οποία επιφέρει υποστροφή των νεοαγγείων
Σε ορισμένες περιπτώσεις ασθενών
με αιμορραγία υαλώδους ή ελκτική
αποκόλληση αμφιβληστροειδούς έχει
ένδειξη η χειρουργική αντιμετώπιση
με τη μέθοδο της υαλοειδεκτομής
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ∆ΙΑΒΗΤΙΚΗΣ
ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙ∆ΟΠΑΘΕΙΑΣ
Α. ∆ιαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια υποστρώματος:
Χαρακτηρίζεται από αιμορραγίες, μικροανευρίσματα , σκληρά εξιδρώματα
και οίδημα αμφιβληστροειδούς. Στην
κατηγορία αυτή δεν αναπτύσσονται
νεοαγγεία. Όταν το οίδημα του αμφιβληστροειδούς προσβάλει την ωχρά
κηλίδα ή την γύρω περιοχή, τότε η
αντιμετώπιση γίνεται με φωτοπηξία με
ακτίνες LASER, που σκοπό έχει την
ελάττωση του οιδήματος και την διατήρηση της κεντρικής όρασης.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια
είναι μία από τις συχνότερες και σοβαρότερες οφθαλμικές παθήσεις που
οδηγεί το διαβητικό ασθενή στην τύφλωση αν μείνει χωρίς παρακολθηση
και θεραπεία . Η έγκαιρη διάγνωση και
αντιμετώπιση είναι καθοριστικής σημασίας για τον ασθενή. Η καλή ρύθμιση
του σακχάρου αλλά και άλλων παραμέτρων όπως η αρτηριακή πίεση και
η νεφρική λειτουργία καθυστερούν την
εξέλιξη της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας. Γι αυτό η καλή συνεργασία
του οφθαλμίατρου με τον διαβητολόγο είναι επιβεβλημένη.
Εικόνα 1: Φωτογραφία βυθού ασθενούς με
διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια υποστρώματος. Απεικονίζονται μικροανευρύσματα και
βαμβακόμορφα εξιδρώματα.
Β. Παραγωγική διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια:
Χαρακτηρίζεται από την παρουσία
νεοαγγείων στην κεφαλή του οπτικού
νεύρου ή σε άλλη περιοχή του αμφιβληστροειδούς. Ο κίνδυνος απώλειας
*Ο ∆ρ. Ιωάννης Α. Μάλλιας είναι Χειρουργός
Οφθαλμίατρος, ∆ιδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής
Αθηνών, Μετεκπαιδευθείς στο Πανεπιστήμιο
Columbia των ΗΠΑ.
43
Óôï÷áóμïß
Αφιερωμένο στην παγκόσμια ημέρα ποίησης: 21 Μαρτίου
Η ποίηση αρχίζει πάντα πριν από τις λέξεις ή μετά από τις λέξεις.
Γ. Ρίτσος
Ανθολόγηση – επιλογή: Νίκος ∆. ∆έτσης
Φιλόλογος – τ. Λυκειάρχης
Η ποίηση δεν είναι τίποτα περισσότερο
παρά μια μελωδία από «μετρημένα» λόγια.
Κ. Παλαμάς
Τι είναι ποίηση;
Στοχασμοί και σκέψεις για την
Ποίηση, τον Ποιητή και το Ποίημα.
Είναι βάρβαρο να γράφεις ποίηση μετά
το Άουσβιτς.
Τεοντόρ Αντόρνο
Η ποίηση δεν είναι τρόπος να μιλήσουμε, αλλά ο καλύτερος τρόπος να κρύψουμε το πρόσωπο μας.
Μανόλης Αναγνωστάκης
Ακάθιστος Ύμνος η ποίηση / και το ποίημα / η ευλάβεια στο στασίδι.
Στέλιος Γεράνης
Επαρκής αναγνώστης της ποίησης είναι
εκείνος που, όταν διαβάζει ένα ποίημα,
δεν προσθέτει τίποτα.
Γ. Σεφέρης
Ανεξάντλητη η ποίηση. Θάλασσα χωρίς
παραλία. / ∆εν ξέρουμε που τελειώνει.
Γ. Σεφέρης
Εις σε προστρέχω τέχνη της ποιήσεως,
/ που καθώς ξέρεις από φάρμακα / νάρκη του άλγους δοκιμές, εν φαντασία και
Λόγω. / Τα φάρμακα σου φέρε τέχνη
της ποιήσεως / που κάμνουνε, για λίγο,
να μη νιώθεται η πληγή
Κ.Π. Καβάφης
Αφότου ξώκειλε το ζαφειρένιο αστέρι /
ξέρα ο νους, η ουλή βυθός. / Μόνο εσύ,
ω ποίηση, έμεινες να φέγγεις / μεσ’ από
βράχο, αδιάφανο το μόνο πλοίο.
Έκτωρ Κακναβάτος
Εύχομαι κάποτε η ποίηση να γίνει τόσο
καθημερινή, όσο και το χαρτί που τυλίγουμε το ψωμί μας
Ζωή Καρέλη
Βαθύς γκρεμός, / η ποίηση εδώ κι η δράση αντικριστά. / Κι οι στίχοι εύθραυστες
γέφυρες / πάνω στο «ναι» και στο «όχι».
Γιάννης Ρίτσος
∆εν γίνονται με σχέδιο τα τραγούδια. /
Κελαριστά ανεβαίνουνε απ ‘ τα στήθη /
χωρίς ο νους να το εβουλήθη, / καθώς
από τη γη αναβρύζουν τα λουλούδια.
∆ιαλεχτή Ζευγώλη - Γλέζου
Η γοητεία της ποίησης οφείλεται, κατά
ένα μεγάλο μέρος, σ’ αυτό που έλεγε
ο Σεφέρης «συμφωνημένα υπονοούμενα». Σ’ αυτά δηλαδή που έρχονται αυτομάτως στο νου μας όταν ακούμε μια
λέξη, πχ «Μύκονος». Αν είσαι ξένος από
τη γλώσσα, την εποχή και τον κόσμο του
ποιητή, αυτά τα «συμφωνημένα» μένουν
βουβά για σένα.
Οδ. Ελύτης
Ένα ποίημα δεν είναι αφορμή για να εξαπολύσουμε τη φαντασία μας σε αστόχαστες περιπλανήσεις.
Γ. Σεφέρης
Η δημιουργία του κόσμου δεν τελείωσε
ακόμα. Την αποτελειώνουν οι εργάτες
και οι ποιητές.
Τ. Λειβαδίτης
∆εν υπάρχει καλή και κακή ποίηση.
/ Υπάρχει ποίηση και μη ποίηση.
Τίτος Πατρίκιος
44
Η ποίηση είναι πέραν από τις λέξεις.
Όταν τελειώνει ο στίχος παύουν να
υπάρχουν. Γίνεται ρυθμός, μελωδία, αίσθημα.
*
Η ποίηση έγινε για να διορθώσει τα λάθη
του Θεού ή, αν όχι, τότε για να δείχνει
πόσο λανθασμένα εμείς συλλάβαμε τη
δωρεά του.
Οδ. Ελύτης
Η ποίηση είναι όνειρο που ταξιδεύει
μέσα στην πραγματικότητα.
Ιάσων Ευαγγέλου
Η ποίηση δηλώνεται απ' αυτά που έχει
αποσιωπήσει.
Γ. Σεφέρης
Η ποίηση, η καθαυτό ποίηση, η έξω και
πέρα από κάθε προσδιορισμό σκοπιμότητας, είναι ακριβώς έκφραση ψυχής σε
ό,τι ιδιαίτερα βαθύ και ανείπωτο έχει, ο
τρόπος και ο χώρος όπου εναποθέτει
τα μυστικά της. Η ποιητική γλώσσα είναι
γλώσσα ψυχής.
Γιώργος Θέμελης
Η ποίηση δεν μπορεί βέβαια να αλλάξει
τον κόσμο. Αυτό γίνεται με τις πράξεις.
Μπορεί όμως να αλλάξει τις συνειδήσεις
και εκείνες θα οδηγήσουν στις πράξεις
που αλλάζουν τον κόσμο.
*
Η ποίηση δεν σου τα λέει όλα από την
πρώτη φορά. Πάντα κάτι κρύβει στο
μανίκι της. Τόση δα παρέκκλιση από τις
προδιαγραφές τις και καταρρέουν όλα.
Κώστας Μόντης
Ήτανε ένα ποίημα. Κι ήτανε γεμάτο τρύπες. / Έτσι έβλεπες τον ποιητή να τρώει
και να ερωτεύεται, / να βγάζει τα παπούτσια του και να κοιμάται.
Τάκης Σινόπουλος
Η ποίηση είναι η ρυθμική δημιουργία της
ομορφιάς.
Εντγκαρ Α. Πόε
Κάθε ποίημα είναι, κατά κάποιο τρόπο,
ένα φιλί που δίνει κανείς στον κόσμο.
Αλλά με τα φιλιά δεν γεννώνται παιδιά.
Βολφ. Γκαίτε
Η ποίηση είναι ένας είδος «γλώσσας»
μέσα στη γλώσσα.
Πωλ Βαλερύ
Και τι να κάνεις μέσα στην αναμονή και
τι να πεις; / ∆εν ξέρω. Κι οι ποιητές τι
χρειάζονται σ’ ένα μικρόψυχο καιρό;
Φρειδ. Χαίντερλεν
Η ποίηση είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου. / Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε.
Ανδρέας Εμπειρίκος
Η ποίηση είναι η εξακολούθηση της παιδικότητας μέχρι θανάτου.
Νίκος Καρούζος
«Κανένας στίχος δεν ανατρέπει καθεστώτα», /είχα γράψει πριν από χρόνια.
/ Κι ως σήμερα μου το καταλογίζουν. /
Όμως οι στίχοι κάνουν τη δική τους
δουλειά. / ∆είχνουν τα καθεστώτα, τα
κατονομάζουν, / ακόμη κι όταν πάνε να
Η ποίηση είναι μια παυσίπονη σταγόνα
σ’ έναν ωκεανό λύπης.
Κική ∆ημουλά
45
εξωραϊστούν, / ν’ ανακαινίσουν λίγο τη βιτρίνα, ν’ αλλάξουν επωνυμία και ταμπέλα.
Τίτος Πατρίκιος
μέλλον, οι εραστές για το παρελθόν και
οι ποιητές έχουν επωμιστεί και τα δύο.
Τ. Λειβαδίτης
Κατά βάθος η ποίηση είναι μια ανθρώπινη καρδιά φορτωμένη όλο τον κόσμο.
Νικηφόρος Βρεττάκος
Οι λέξεις ματωμένες γεννηθήκανε, ταιριάξανε τρέμοντας κοιτάζοντας η μία
την άλλη. / Τότε τα σύννεφα έφυγαν με
μιας απ’ το μυαλό.
Τ. Σινόπουλος
Με την ποίηση έρχεται στην επιφάνεια
και παίρνει μορφή η μέσα στον ευαίσθητο άνθρωπο θησαυρισμένη ζωή.
Τζων Ντίλθεϋ
Οι στίχοι γράφονται με ταραχή, / δεν
είναι παίξε-γέλασε η ψυχή. / Μια σκέψη
για να πιάσεις ή μια λέξη, / μπορεί να
καρτερείς όσο θα φέξει.
∆ιαλεχτή Ζευγώλη – Γλέζου
Μας διώχνουνε τα πράγματα. / Η ποίηση
είναι το καταφύγιο / που φθονούμε.
Κ. Καρυωτάκης
Όλα σημαίνουν στο ποίημα. Και το ξέρεις.
Γιώργης Παυλόπουλος
Μες του κόσμου την έρημη τύχη, / τι να
πουν οι δικοί μου οι στίχοι; / ∆ίχως όπλα
φρουρούνε τα τείχη.
Μαργαρίτα Ψαρρού – Λιαροπούλου
Ο ποιητής ούτε λέγει, ούτε κρύπτει,
αλλά σημαίνει.
Ηράκλειτος
Μη μόνον όσα βλέπετε πιστεύετε. / Των
ποιητών το βλέμμα είναι οξύτερον.
Κ.Π. Καβάφης
«Ότι είχα να πω, είναι γραμμένο», απαντούσε ο Σεφέρης, όταν τον ρωτούσαν
τι θέλει να πει σε κάποιο ποίημα του.
*
Πες μου τη λέξη που επανέρχεται σ’
έναν ποιητή που πονάει και θα σου πω τι
τον βασανίζει.
Σαρλ Μπωντλαίρ
Μητέρα ποίηση δέξου με. Το σώμα μου
/ σταυρός και πάνω του καρφώσανε τη
ζωή μου Ναζωραίο. / Σε ανάξιους μοιράστηκε ο δικός μου θησαυρός / κι έχω
το φτύσμα ταπεινών στο πρόσωπο το
ωραίο.
Γ. Ρίτσος
Ποίηση μόνο είναι κείνο που απομένει. /
Ποίηση ∆ίκαιη και ουσιαστική κι ευθεία,
/ όπως μπορεί να τη φαντάστηκαν οι
πρωτόπλαστοι. / ∆ίκαιη στα στυφά του
κήπου και στο ρολόι αλάθητη.
Οδ. Ελύτης
Να γιατί γράφω ποίηση. Γιατί η ποίηση
αρχίζει από εκεί που την τελευταία λέξη
δεν την έχει ο θάνατος.
Οδ. Ελύτης
Ποίηση είναι «η ιδανική διάταξη ιδανικών
λέξεων» (=γλωσσική φόρμα-μορφή),
κατά τον Τζ. Κόλετζ και «η ανάπτυξη
ενός επιφωνήματος» (=περιεχόμενο),
κατά τον Πωλ Βαλερύ.
Ο κάθε στοχασμός σου, ποιητή, άσμα
ασμάτων / στον κόσμο το δικό σου, κόσμος το κάθε πλάσμα.
Μιλτιάδης Μαλακάσης
Οι επαναστάτες είναι ανήσυχοι για το
46
Ποίησις εστί τέχνη μιμητική πράξεων τε
και λόγων ουχ οια ταυθ’ υπάρχει, αλλ’
οια δύναται και δει, τέλος έχουσα το
μεθ’ αρμονίας και ρυθμού εις αρετήν
διατίθενται τας των ακουόντων ψυχάς.
Αριστοτέλης
νένας καθρέφτης δεν υπάρχει για να ιδώ
τη μεταμόρφωσή μου.
Τ. Σινόπουλος
Το ποίημα είναι ανθολογία στιγμών της
ζωής.
Πωλ Βαλερύ
Χαίρε, ποίηση, θεία / των κόσμων όλων
το αντιφέγγισμα / του νου και της καρδιάς λαλήτρα.
Κ. Παλαμάς
Σιμωνίδης ο Κείος « την μεν Ποίησιν
ζωγραφίαν λαλούσαν προσηγόρευε, την
δε Ζωγραφίαν ποίησιν σιωπώσαν.
Πλούταρχος
Σκοπός της ποίησης είναι να ξεφορτώνει ουρανό στις ψυχές των ανθρώπων,
να τους δείχνει την ομορφιά του κόσμου και τη δική τους.
Νικηφόρος Βρεττάκος
Χωρίς εσένα ποίηση, θα λιγόστευα επικίνδυνα. / ∆εν θα μπορούσα να συντηρήσω / ούτε μια λέξη στα χείλη μου.
Στέλιος Γεράνης
Στην ποίηση και στα όνειρα δεν γερνάει
κανένας.
Οδ. Ελύτης
Ω ποίηση αναμάρτητη / εμπιστευμένη
στη δροσιά της θύελλας. / Ω ποίηση ατελεύτητη / φτεροκόπημα χελιδονιών.
Τ. Βαρβιτσιώτης
Την ποίηση, όπως και τη θάλασσα, δεν
μπορείς να την εξαντλήσεις. Μπορείς
όμως να την αρμενίσεις.
Γ. Σεφέρης
Ω ποιητή! Στο διάβα σου παρόμοια / οι
κοινοί ανθρώποι χασκαρίζουμε. / Άσε
τους να γελάνε. / Οι ∆ον Κιχώτες παν
μπροστά / κι οι Σάντσοι ακολουθάνε.
Κώστας Ουράνης
Την ώρα που παλεύω μ’ ένα ποίημα, κα-
Μια καλοοργανωμένη παρουσίαση
για τον πεζογράφο Αλέξανδρο Τσαγκαρέλλη
Το βράδυ της Κυριακής 13ης Απριλίου 2013, στο δραστήριο Πνευματικό Κέντρο του ∆ήμου Βριλησίων, εφιλοξενήθηκε η συνολική παρουσίαση του Μυτιληνιού πεζογράφου Αλέξανδρου Τσαγκαρέλλη, παμπάλαιου συναδέλφου μου, σε κοινούς χώρους εργασίας.
Ως οργάνωση την όλη παρουσίαση αυτού του σημαντικού λογοτεχνικού έργου επωμίσθηκε
με αφάνταστη θέρμη και πολύ στοργικά, η δραστήρια ∆ημοτική Σύμβουλος Ζωή Κουβαρά.
Στη συνέχεια ομίλησε ο δημοσιογράφος και σκηνοθέτης Σωτήρης Σιώκος επί της όλης πεζογραφικής προσφοράς του Αλέξανδρου Τσαγκαρέλλη.
Ακολούθησε, αφ’ ενός ως πολύ συγκινημένος ομιλητής ο αισθαντικός ποιητής κι έγκριτος
λόγιος Φαίδων Θεοφίλου, κι αφ’ ετέρου ο εμπνευσμένος λογοτέχνης κι άριστος αγιογράφος Κωστής Κολιός, αμφότεροι συμπατριώτες και συμμαθητές του τιμώμενου.
Ως επίμετρο της σεμνής αυτής παρουσίασης, ολοκληρώσανε τη βραδιά οι χίλιες δυο ειλικρινείς ευχαριστίες του τιμώμενου λογοτέχνη Αλέξανδρου Τσαγκαρέλλη.
∆ήμος Καρατζόγλου
47
Πόλη δειλινή
Προσκυνητής
Χρυσούλα Χατζηγιαννιού
Τιμή στους μεγάλους Ποιητές μας
Αυτοσυντήρηση
Κική ∆ημουλά
(1931- )
Θα πρέπει να ήταν άνοιξη
γιατί η μνήμη αυτή
υπερπηδώντας παπαρούνες έρχεται.
Εκτός εάν η νοσταλγία
από πολύ βιασύνη
παραγνώρισ’ ενθυμούμενο.
Μοιάζουνε τόσο μεταξύ τους όλα
όταν τα πάρει ο χαμός.
Αλλά μπορεί να ‘ναι ξένο αυτό το φόντο
να ‘ναι παπαρούνες δανεισμένες
από μιαν άλλην ιστορία,
δική μου ή ξένη.
Τα κάνει κάτι τέτοια η αναπόληση.
Από φιλοκαλία ή έπαρση.
Όμως θα πρέπει να ‘ταν άνοιξη
γιατί και μέλισσες βλέπω
να πετούν γύρω απ’ αυτή τη μνήμη,
με περιπάθεια και πίστη
να συνωστίζονται στον κάλυκά της.
Εκτός αν είναι ο οργασμός
νόμος του παρελθόντος
μηχανισμός του ανεπανάληπτου.
Αν μένει πάντα κάποια γύρις
στα τελειωμένα πράγματα
για την επικονίαση
της εμπειρίας της λύπης
και της ποίησης.
48
Ζιζή Γερονυμάκη
Μες στα νερά σου ανάλυωσε
μαβί το δειλινό
και τρέμει ως κόρη αρχαϊκή
σε κορυφαία μετώπη.
Στην άπαρτή σου ομορφιά,
ολονύκτια
των αυρών
η επιδρομή
κι οι γλυκασμοί
των ορθρινών
κατόπι.
Όλες τις πίκρες σε κοτσίδα τις έπλεξα
με φιόγκο λευκό την στόλισα
μοιάζω παιδούλα άγουρη
έχουν καιρό να γίνουν οι πίκρες
λυγμοί να γίνουν αναφιλητά.
Μάινα την καραβόσκαλα
ποδίσαμε λιμάνι
κοιμήθηκαν οι μηχανές
έρημη η βαρδιόλα.
Και ‘γω που χρόνια εμίσεψα
απ’ του Νησιού το χώμα
να ‘μαι ξανά προσκυνητής
κι αγαπημένος εραστής
της δάφνης του βασιλικού
μα πιότερο ακόμα
σκυφτός σε τάφου μάρμαρο
τρέχουν τα δάκρυά μου
για σένα Μάνα που ‘φυγες
και χάθηκε η χαρά μου.
μες στη σαγήνη του βραδιού σου
οι λόφοι σου
αράδα από σεντέφι.
Περιπολεί
βιγλάτορας
ο άμετρος
αιώνας.
Και στο τριπλό
ζαφείρι σου
των γκρίζων θαλασσών
των αστεριών σου ο χτύπος
ηγεμόνας.
Αυτής της μικρής
παράνοιας η τρέλα
Στάσου να σε χαρώ …
Μια στάλα να μερώσει μέσα μου
το χτες
που το τρυγάει ασίγαστα
η οδύνη …
Σοφία Ζούρου
Που ‘χει χρώμα βιολετί
Απ’ την ντροπή των χαμηλωμένων σου
βλεφάρων,
Αυτής της μικρής παράνοιας η ελπίδα
Που λαχανιά στα μάτια αστράφτει
Και συγνώμες δε γνωρίζει όσο τρέχει ο
καιρός,
Αυτής της παράνοιας το μίσος
Τόσο γλυκιά
και τόσο όμορφη,
που λες,
ενήστεψέ μου ο λογισμός
και κρύσταλλό σου
εγίνη …
49
Που μαύρο και πηχτό πηγάζει
Απ’ της ψυχής το σκοτεινό λαγούμι,
Αυτής της παράνοιας η γλύκα
Που με μέλι καλοπιάνει του κορμιού σου
τη λαχτάρα,
Με λουλούδια που μιλά,
Με φιλιά παίζει,
Που τη νύχτα συνοδεύει στης αυγής το
κατευόδιο,
Που κοντά κοντά συχνά πυκνά,
Τον έρωτα τον συντροφεύει...
αν ο Νάρκισσος έριξε μπόι και
ακολούθησε
το πεπρωμένο του αυτόχειρα
Έχει αγριέψει –φαίνεται- η όψη μας
τόσα χρόνια στον ήλιο και τους κυκλώνες
κάποιοι μας βάζουν σημάδι στο αγκίστρι
γλιστράμε σαν χέλια στα παγωμένα νερά
Θλιμμένοι επιστρέφουμε ένας-ένας στις
ξέρες
ράχες δελφινιών κατ’ ευφημισμόν τις
ονομάζουμε
ν’ αφουγκραστούμε εμείς οι απάτριδες
ήχους αλαργινούς του πελάγου
Σε διεθνή ύδατα
Λενέτα Στράνη
Το αυτί μας παίρνει από το μοιρολόι της
φώκιας
την μεγάλη μπουρού να στενάζει στην
αμμουδιά
ποιος ξέρει
ίσως μολογάει στον άνεμο τη μοναξιά
και το λίγο του ανθρώπου
Το σούρουπο κάποιες φορές λιποψυχάμε
πιάνεται απ’ την αλμύρα η ανάσα μας
Τότε ανεβαίνουμε σε ψαροκάικα
περιπολίας
μια επίσκεψη σε φωταγωγημένες ακτές
Μάινα φωνάζει ο καπετάνιος απειλητικά
οι ναύτες συγκεντρώνονται στην κουβέρτα
σκεπάζουν την ψαριά με το βλέμμα τους
πέσαμε υποψιάζονται σε πεινασμένους.
Συλλογιέμαι...
Θεόδωρος Σ. Μεσσηνέζης
∆εν είμαστε λαθρεπιβάτες τους
διαβεβαιώνουμε
οικειοθελώς διαμένουμε
σε τόπους διεθνών υδάτων
τις χαμένες πατρίδες των ερώτων
επιθυμήσαμε
σας νοσταλγούμε που και που
Αν η μικρή Μυρσίνη μεγάλωσε
θα κόβουν τώρα τους κλώνους της για
ανθοδοχεία
Ανήσυχη η σκέψη μου στο μέλλον μου πετά,
θαλασσοπούλι του νοτιά έρμο και
φοβισμένο,
τι τάχατες η μοίρα μου για μένανε
κρατά,
στ’ απόκρυφα τεφτέρια της τι έχει μου
γραμμένο;
Πλούσιος τάχα θα γενώ ή
μεροκαματιάρης,
50
Ύστερα έπεσαν στη γη τα φύλλα
σαν χέρια να τα κόψαν ματωμένα
γυμνά τα δέντρα γέρνουν θυμωμένα,
Ο αγέρας φέρνει ανατριχίλα.
μεγάλος επιστήμονας ή κούτσουρο
σωστό,
πολιτικός αχόρταγος ή ζήτουλας
ψωριάρης,
∆εσπότης ή καλόγερος το ράσο θα
ζωστώ;
Θα έχω όνομα τρανό, γνωστό και
φημισμένο,
θα έχω φίλους και γνωστούς σε μένανε
πιστούς,
ή θα με βλέπουν όλοι τους ωσάν χαρτί
καμένο
που θά’τανε καλλίτερο να μη πέσει σ’
αυτούς;
Θά’χω τη τύχη άραγε να κάνω τι
σπουδαίο,
ή ότι πιάσω στη ζωή θα γίνει ρημαδιό;
Θα κάνω οικογένεια και σπιτικό ωραίο,
ή όνειρ’ ανεκπλήρωτο θα μείνουν και τα
δυό;
Και να που βρήκε η σκέψη μου της
μοίρας το τεφτέρι,
που έγραφε ξεκάθαρα για μένανε σ’
αυτό :
Ότι κι αν θέλω να γενώ είν’ στο δικό
μου χέρι
κι ότι θα είμαι, σίγουρα, σε με θα το
χρωστώ.
Τι προμηνύουν τόσα μαύρα σημάδια,
και των αθώων στέγνωσε η ματιά;
Και στ’ ουρανού το πάτημα συννεφιά;
Πικρά μαντάτα έφτασαν στην πόλη,
Θρηνεί στο χώμα η ελιά πεσμένη...
Θρηνεί κι η λευτεριά που ‘ναι χαμένη...
«Αμύνεσθαι»
Φρίξος Ηλιάδης
Ρωτάς κύριε, πως τα πάμε
τι να σου πω
αμυνόμαστε κύριε
αμυνόμαστε
όσο μπορούμε καλύτερα.
Τα πράμματα είναι δύσκολα
η επίθεση εκδηλώθηκε απ’ ολούθε
η προσβολή γίνεται με όλα τα μέσα
το μέτωπο είναι ανοιχτό
οι ενισχύσεις δεν έρχονται
οι εφεδρείες έχουν εξαντληθεί
αλλ’ αμυνόμαστε κύριε
όπως μπορούμε.
Λίγες δυνάμεις μας έχουν μείνει
δεν μπορώ να βεβαιώσω
πως θα κρατήσουμε τις θέσεις μας
τίποτα δεν μπορώ να βεβαιώσω
το προγεφύρωμα έχει γίνει
καμιά γωνιά μας δεν είναι απυρόβλητη
η εισβολή είαι αναπότρεπτη
αλλ’ αμυνόμαστε κύριε,
τι άλλο να κάνουμε
Η ελιά
Ελένη Κονιαρέλλη-Σιακή
Αυγή, και δίπλωσ’ η μικρούλα ελιά.
Εβούρκωσε και κόπηκε στα δύο,
Τριγύρω καταχνιά, σιγή και κρύο
και επτά πουλιά κρώζουν στη σιγαλιά.
51
γυμνωμένοι και ασυντρόφιαστοι,
να κάνουν τη σωπασιά τους τραγούδι …
χωρίς να δραματοποιούμε τις
καταστάσεις
μ’ ελάχιστες δυνάμεις
μ’ ελάχιστες ελπίδες
αμυνόμαστε.
Θέλω να γράψω ένα τραγούδι,
ηρωικό κι ανελέητο
να γυρίσει την ανεπάντεχη θύελλα,
σε καρποφόρα νεροποντή,
την καταχνιά την ανήλιαγη
σε όρθρου φεγγοβολή …
Θέλω να γράψω ένα
τραγούδι
Μήτσος Τσιάμης
θέω να γράψω ένα τραγούδι
για όλους τους ανθρώπους της γης.
Θέλω να γράψω ένα τραγούδι
για σένα
για μένα
για όλους τους ανθρώπους της γης!
ένα πρωτόγνωρο μήνυμα χαράς
-γιγάντιο ουρανοθόρητονα καρπίσει την Άνοιξη,
στους γυμνωμένους αγρούς
να φέρει ένα χαμόγελο ζεστασιάς
να θερμάνει τους φοβισμένους …
Κι αν μ’ ονομάζεις μύστη σου
Προφήτη ή Ναζωραίο
Μόνο στ’ ανάερα μάτια σου
βλέπω τον κόσμο ωραίο.
Να ανοίξει τα πανιά της επιστροφής
στης ελπίδας την προσδοκία
ένα πεφτάστερο να φωτίσει,
όσους απόμειναν ν’ αγρυπνούν …
Μόνο το θείο σου τ’ άγγιγμα
της γης το νόημα κλείνει
και κελαρύζει δάκρυα
της μουσικής η κρήνη.
Ν’ απλώσει τη δρόσο της προσμονής
στα φρυγμένα χείλη των διψασμένων …
Κύκνε λευκέ κι ανέγγιχτε
πούθε με πας και πλέω;
Μόνο στ’ ανάερα μάτια σου
βλέπω τον κόσμο ωραίο.
Μόνο γιατί
∆ημήτρης Νικορέτζος
Να δώσει την ανάπαυση της χαράς
στους νικημένους,
για να μπορούν να ονειρεύονται …
σ’ όσους κουράστηκαν να οδοιπορούν
να ροδίσει τη λευτεριά της αυγής,
σ’ εκείνους που βραδιαστήκαν
μεσοστρατίς
52
τών που γύρισαν και τώρα έχουν αποδυθεί, μέσα από τις τάξεις της Αντίστασης, σ’ ένα άλλο είδους αγώνα, χωρίς
επιστροφή και χωρίς έλεος, αδιαφορώντας για το Χάρο που καθημερινά,
αδιάκριτα κι ανελέητα, θερίζει ζωές και
κλείνει σπίτια.
Μέσα σ’ αυτή την τόσο τραγική εποχή,
όπου το σκοτάδι σκεπάζει τη χώρα,
όπου ο κίνδυνος καιροφυλακτεί και ο
θάνατος παραμονεύει στο κάθε βήμα,
ένα νεαρό ζευγάρι φοιτητών, ο Μιχάλης και η Άννα, βρίσκει τη δύναμη να
ενώσει τις καρδιές του, υπηρετώντας
ταυτόχρονα και απεγνωσμένα τις επιταγές του αντιστασιακού αγώνα ενάντια
στον κατακτητή, με διαρκή δράση, ανυποχώρητο σθένος και αυταπάρνηση. Η
Κατοχή τούς φέρνει κοντά, ο Έρωτας
τους ενώνει κι η Μοίρα παίζει μαζί τους
τα δικά της, τις πιο πολλές φορές, ανεξήγητα παιχνίδια.
Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, ευανάγνωστο, με μια γραφή κινηματογραφική, που ζωντανεύει μια εποχή και προκαλεί γνήσια και αυθόρμητη συγκίνηση.
Ένα καλαίσθητο, καλοτυπωμένο βιβλίο,
408 σελίδων, σε χαρτί γραφής 80 γρ.
Το εξώφυλλό του με "αυτιά", από χαρτί
Velvet 300 gr. και πλαστικοποίηση ματ,
κοσμεί η φωτογραφία ενός πολύ ωραίου γλυπτού του συγγραφέα.
Μια ακόμη επιτυχημένη έκδοση της
«Αιολίδας». Θα το βρείτε Αλκαίου 4,
στο βιβλιοπωλείο της Επικοινωνίας Α.Ε.
Άγγελος Παλαιολόγος
«Το πάνινο τόπι»
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις «Αιολίδα»
Μυτιλήνη 2013, σελ. 408
Ο συμπατριώτης μας
Άγγελος Παλαιολόγος,
γιος του γνωστού Μυτιληνιού συγγραφέα Κλεάνθη Παλαιολόγου ιδρυτή και επι πολλά χρόνια
Προέδρου της «Λεσβιακής Παροιλίας», γεννήθηκε στην Αθήνα
το 1934.
Σπούδασε ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος
στις ΗΠΑ και στη Γερμανία. ∆ιακρίθηκε
στην αθλητική κολύμβηση με τα χρώματα του Ναυτικού Ομίλου Μυτιλήνης.
Ασχολήθηκε με τη γλυπτική πάνω σε
μαντέμι, με πολλές εκθέσεις στο ενεργητικό του. Έχει γράψει ποιήματα, άρθρα, πραγματείες, έχει επιμεληθεί και
μεταφράσει βιβλία του πατέρα του.
«Το πάνινο τόπι», που κυκλοφόρησε
από τις εκδόσεις «Αιολίδα», είναι το
πρώτο του μυθιστόρημα.
Ο συγγραφέας, εμπνεόμενος από γεγονότα και προσωπικές εμπειρίες, υφαίνει
την πλοκή του μυθιστορήματος, το
οποίο χρονικά τοποθετείται στα χρόνια
της γερμανικής κατοχής και της εθνικής
αντίστασης. Το ένδοξο έπος της Αλβανίας είναι ακόμα πολύ νωπό στις μνήμες
ολόκληρου του λαού κι είναι κλεισμένο
μέσα στις καρδιές των ηρωικών μαχη-
Θ. Πλατσής
53
Γιάννης Κωνσταντέλλης
«Τα παραμιλητά του κόσμου»
Ποιήματα
Εκδότης: Αιολίδα
Μυτιλήνη 2012, σελ. 110
κτική και επομένως είναι ίσως μάταιο ή
και χωρίς ουσία να αναζητούμε τη σωστή απάντηση σ’ ένα τέτοιο ερώτημα.
∆εν έχουμε λοιπόν παρά να προχωρήσουμε στην προσέγγιση αυτών των
ποιημάτων και την αξιολόγηση κάποιων από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τους.
Κατ’ αρχάς τα θέματα που απασχολούν τον ποιητή, είναι εκείνα που απασχολούν κάθε πνευματικό άνθρωπο με
καλλιεργημένη κοινωνική και καλλιτεχνική συνείδηση. Ο έρωτας, ο θάνατος,
η φύση, τα πρόσωπα που γνώρισε και
αγάπησε, τα γεγονότα που τον συγκίνησαν, τα φαινόμενα, κοινωνικά, πολιτικά,
πνευματικά της εποχής που βιώνει, θεωρητικές αναζητήσεις και υπαρξιακές
ανησυχίες κ.ά. είναι τα πιο βασικά απ’
αυτά και όλα θεωρημένα κάτω από το
πρίσμα ενός γόνιμου φιλοσοφικού στοχασμού, ενταγμένα μέσα σε μια χρονική και αιτιώδη σχέση.
Στα ποιήματά του - και όχι μόνο αυτής της συλλογής, αλλά και των δύο
προηγούμενων - υπάρχει διάχυτη μια
ήπια μελαγχολία. Το εξομολογείται
και ο ίδιος: «Από απόγνωση γράφω
ποιήματα». Τα τοπία του είναι γκρίζα,
φθινοπωρινά, ο έρωτας, ο θάνατος, ο
χρόνος βιώνονται ως δυναστικό σύστημα εξουσίας, οι αναμνήσεις που
τον συνδέουν με τα πρόσωπα που
έχει αγαπήσει, παραπέμπουν στις στιγμές του θανάτου τους. Και αν διαβάσουμε προσεκτικά τον κατάλογο των
ποιημάτων που παρατίθεται στο τέλος
του βιβλίου, θα βγάλουμε πληρέστερα
συμπεράσματα. (ΑΙΟΛΙ∆Α)
Ο φιλόλογος, ποιητής
και διδάκτορας της
Πολιτικής
Επιστήμης
Γιάννης Κωνσταντέλλης
ολοκλήρωσε και μας
παρουσιάζει από τις εκδόσεις «Αιολίδα» την
τρίτη ποιητική συλλογή του, με τίτλο
«Τα παραμιλητά του κόσμου».
Πρόκειται για μια συλλογή 80 ποιημάτων με βαθιά νοήματα και πλούσια
έμπνευση και τέχνη, που μιλούν στην
καρδιά και το νου κάθε αναγνώστη.
«Τα παραμιλητά του κόσμου», λοιπόν.
Ένας τίτλος δανεισμένος από ένα στίχο του Αμερικανού ποιητή της γενιάς
των Μπιτ, Κέρουακ, που αμέσως έλκει
το ενδιαφέρον και κινεί την περιέργεια
του αναγνώστη καθώς παίρνει στα χέρια του το βιβλίο. Τι τάχα πρόκειται
να διαβάσει; Το παραλήρημα ενός κόσμου χωρίς πνευματική συνοχή, ενός
κόσμου που υποφέρει από σωματική
και ψυχική κόπωση και ταραχή; ∆εν
είναι βέβαια απαραίτητο ο τίτλος μιας
ποιητικής συλλογής και γενικά ενός
λογοτεχνικού έργου να είναι συμβατός
με το περιεχόμενό του. Κυρίως όμως
πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι τα
ποιήματα αυτά κατατάσσονται στη
μοντέρνα, τη νεωτερική ποίηση, μια
ποίηση που, όπως είναι γνωστό, δεν
αποκαλύπτει εύκολα τη νοηματική της
ουσία. Είναι ποίηση ερμητική, υπαινι54
σταθερότητα και το μεστό, τα εκ της
επιστημοσύνης του αλλά και της ωριμότητας του στο μέσο διάστημα της
ηλικίας του και τέλος, ασφαλώς τη σοβαρότητα και το σεβασμό το εκ της
αποθησαυρισμένης πείρας και το των
εμπειριών του αποπνέον εκ των ενενήντα χρόνων ζωής.
«Καλύτερα να αγωνίζεσαι μάταια,
παρά να ζεις μάταια» γράφει στο κεφάλαιο « Ενεργός Πολίτης». Αυτό είναι ο Πολικός του Αστέρας του Πάνου
που του φωτοβολούσε τα βήματα και
το διάβα της ζωής του και που ταιριάζει γάντι και στα «ημέτερα» μου. Με το
που το διάβασα τούτο αυτές τις μέρες,
ήρθε στο μυαλό μου συνειρμικά και η
γενεσιουργός αιτία των ιδιοτήτων και
των συμπεριφορών αυτών του Πάνου
Αναγνώστου (κατά που ο ίδιος το προβάλλει για τον εαυτό του στα «ΠΕΤΡΙΝΑ του ΧΡΟΝΙΑ»).
Είναι τα ασύνετα απ’ τους προγόνους
του σ’ αυτόν κληροδοτηθέντα γονίδια
που πάντοτε στην όποια σκέψη του,
στην όποια δράση του και στην όποια
εν γένει συμπεριφορά του αποτελούν
τον κοινό παρανομαστή τους.
Αυτή η δράση και συμπεριφορά των
ασύνετων γονιδίων ως έκφραση, μου
κάλυψε ένα αναπάντητο υπαρξιακό, θα
μπορούσα να πω, δικό μου πρόβλημα,
όταν το πρωτοδιάβασα το 2001 στο
πρώτο του αυτό βιβλίο. Ίσως γιατί με
το ίδιο αυτό «αμάρτημα» με κληροδότησαν και εμένα οι δικοί μου προπάτορες. Πολλές φορές αναλογιζόμουνα,
πολύ πριν το διαβάσω και το αφομοιώσω το απόφθεγμα αυτό του Πάνου,
για ποιο λόγο να κάνω κατά καιρούς
διαφόρων μορφών αποκοτιές στη ζωή
μου, με Παπαφλέσσιες παρορμήσεις,
δράσεις και ενέργειες. Το από τον
Πάνο κωδικοποιηθέν αυτό δεδομένο
για τον εαυτό του, τόσο πολύ με εκφράζει που το έχω ενστερνιστεί γιατί
συνειδητοποιώ ότι είναι αυτό και δικό
μου χαρακτηριστικό.
Της νιότης η παρόρμηση και το σφρίγος του Πάνου καταφαίνεται από και
Πάνος Αναγνώστου
Οι ψηφίδες μιάς ζωής
Για το βιβλίο του Πάνου Αναγνώστου
έγραψε ο Τάκης Χαραλ. Ιορδάνης στις
3.12.2012
Τον Πάνο τον γνώρισα στις αναζητήσεις
μου και στις ανησυχίες
μου, στο να μάθω για τα
ηρωϊκά και πένθιμα της
Κατοχής, της Αντίστασης και του Εθνοκτόνου
εμφυλίου στη γενέτειρά
μας τη Λέσβο. Έτσι με την ποιητική
απόδοση και καταγραφή αυτών από
το Ν. Σαραντάκο με το «Της Κατοχής
και του Στρατοπέδου ποιήματα» τη
δεκαετία του ’70, το ιστορικό ντοκουμέντο το αποδιδόμενο από το βιβλίο
«Λεσβιακή Αντίσταση» των Κεμερλή
– Πολυχρονιάδη τη δεκαετία του ΄80,
τα ζάλα της αναζήτησής μου με έφεραν στα «Πέτρινα Χρόνια » του Πάνου
Αναγνώστου, το 2001. Εκεί που με την
Ιστορία των πραγμάτων κατά τη βιωματική από τον ίδιο καταγραφή της πολλές απορίες μου και ερωτήματα μου
λύθηκαν. Στη συνέχεια με τίμησε, με
το να μου εγχειρίσει όταν γνωριστήκαμε σε μία εκδήλωση στη Καλλονή το
βιβλίο του «Έλληνες και Τούρκοι» στη
συνέχεια το «Ημερολόγιο Κατοχής».
Προ ημερών με τίμησε στέλνοντάς
μου μέσω Αντίσσης το καινούργιο του
αυτό δημιούργημα.
Πολύχρωμες ψηφίδες «Οι ψηφίδες
μιάς ζωής» σ’ ένα λαμπρό μωσαϊκό
δημιούργημα, που ο καμβάς του αποπνέει την δωρικότητα και το απέριττο
αρχαιοΕλλήλων, την επικότητα και το
μεγαλείο Ρωμαίων και την σοβαρότητα, την υποβολή και την κατάνυξη
Βυζαντινών μαστόρων, δημιουργών τέτοιων ψηφιδωτών.
Από την άλλη πλευρά προσιδιάζει ο
καμβάς αυτός προς τα του ιδίου, ήτοι
της νιότης του την παρόρμηση και το
σφρίγος στην αρχή, την ευθύτητα, τη
55
την παρρησία κατά πως ο ίδιος λέει
στην αντιπαράθεση του, μαθητούδι
τότε Γυμνασίου μάλιστα επί δικτατορίας Μεταξά (όταν δεν κουνιόταν φύλλο
στον τομέα των ιδεών κατά πως γράφει) με τον πολυμαθή θεολόγο ιερωμένο στο κατηχητικό σε έννοιες και
προσεγγίσεις του σε υπερβατικής φύσεως θέματα ή όταν ως φοιτητής πιά
σε εποχές γλίσχρες (εμφύλιος γαρ)
είχε να ομολογήσει στον δύστροπο,
είρωνα Καθηγητή του ∆ιοκητικού ∆ικαίου στο Α.Π. Θεσσαλονίκης, ευθύς
μετά την περιπέτειά του στη Μακρόνησο τους λόγους της μη παρακολούθησης των μαθημάτων αυτού στο 4ο έτος
και να ζητήσει ( θράσος !!! ο Πάνος) να
του δώσει την απαραίτητη υπογραφή
του για να συμμετάσχει στις εξετάσεις.
Της ωριμότητας η ευθύτητα, η σταθερότητα και το μεστό καταδεικνύουν
ενέργειες του ως η «Αντιπολεμική
∆ιαμαρτυρία» μέσα στην καρδιά της
περιόδου του ψυχρού πολέμου ενάντια στους Αμερικανούς για τις από
μέρους τους χρησιμοποιούμενες
μεθόδους πολέμου στο Βιετνάμ με
«κορυφαία» την αποτρόπαια πράξη
της χρησιμοποίησης από αυτούς χημικών όπλων και αερίων. Αφορμή το
αντίστοιχο έγκλημά τους (αντίστοιχο
προς το δικό μας στο ∆ίστομο από
τους Ες- Ες) στο Μάϊ – Λάι, πήρε την
πρωτοβουλία να συντάξει και συνυπογράψει με πνευματικούς ανθρώπους
του νησιού μας σχετική διακήρυξη
«για τη δημόσια στηλίτευση του μεγάλου εγκλήματος » όπως γράφει ο
ίδιος ή ακόμη ως η αποκοτιά του να
εναντιωθεί με δημοσιεύματα του, σε
αποφάσεις του ∆.Σ. του ∆ήμου Μυτιλήνης στην περίοδο της Απριλιανής
∆ικτατορίας εν αναφορά προς το Γενί
Τζαμί και την κατεδάφισή του.
Των γηρατειών του δε η σοφία καταγράφεται με τη στάση του απέναντι
στο θέμα «ηγουμένη Κλειδαρά» και τα
αντιστοίχως διάφορα δικά της σε σχέση προς το των Καρυών Μοναστήρι,
σε συνάρτηση πάντα προς τη στάση
των τριών τελευταίων ∆ημάρχων Μυτιλήνης κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, εν αναφορά προς τα διάφορα
σχετικά «επίχειρα» αυτής.
Γράφει δε απογοητευμένος στο τέλος
μετά από την διαπίστωσή του ότι και
οι τρείς τους υπηρετούν ή και ακολουθούν το γνωστό «ο σκοπός αγιάζει τα
μέσα » (για τα άτιμα τα ψηφαλάκια !!!)
« Καιρός να το ‘παιρνα απόφαση: το
χρήμα δεν βρωμά απ’ όπου κι ’αν προέρχεται». Πάνο Αναγνώστου θεωρώ
ότι η σοφία που αποθησαύρισες στη
ζωή σου θα έπρεπε να σε έχει κάνει
να μη το πεις αυτό στα τελευταία αυτά
χρόνια, αλλά πολύ-πολύ πριν. Εξ άλλου
δεν σου διαφέυγει ότι το ίδιο ακριβώς
απήντησε ό Ρωμαίος αυτοκράτορας
Βεσπασιανός προ 20 ολόκληρους αιώνες (που όταν έκανε το δημόσια ουρητήρια «βεσπασιανές» και όρισε πως
για την κάλυψη της σχετικής ανάγκης
τους οι υποτελείς του θα πρέπει να
καταβάλλονται pecunia, όταν τον κατηγόρησαν οι αντίπαλοί ότι το εκ των
«βεσπασιανών» χρήμα βρωμάει) είχε
πει το «χρήμα δεν έχει μυρουδιά».
∆ημώδη ονόματα φυτών της Λέσβου
με αρχαία ελληνική προέλευση
Γράφει ο Αρτέμης Γιαννίτσαρος
“Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική”
Ο. Ελύτης (Το Άξιον Εστί)
Αφορμή για να γράψω αυτό το κείμενο
μου έδωσε ένα δημοσίευμα του κ. Βασίλη
Ζούρου σε προηγούμενο τεύχος της «Αιολίδας» (αρ. 45), στη στήλη «Τηλέγραφος»,
με τίτλο «Χαρείτε τη συνέχεια της γλώσσας
μας». Πραγματικά χάρηκα και, παρόλο που
δεν είμαι ειδικός, θέλω να προσθέσω έστω
κι ένα πετραδάκι σ’ αυτό το θέμα. Εξάλλου
αυτό σας το είχα υποσχεθεί, κατά κάποιο
τρόπο, σε ένα παλιότερο άρθρο μου για τις
άγριες λεβάντες της Λέσβου.
Πριν να μπω στο θέμα μου για τα ονόματα
κάποιων φυτών που ακούγονται στη Λέσβο
και έχουν αρχαία ελληνική προέλευση, θέλω
να πω ότι υπάρχουν πολλές λέξεις που χρησιμοποιούνται στο νησί μας όπως ακριβώς
και στην αρχαιότητα. Π.χ. η λέξη «πόρος»,
που αναφέρει ο κ. Ζούρος, χρησιμοποιείται
στο χωριό μου, τον Μεσότοπο, ακριβώς με
την έννοια της στενής διάβασης, του περάσματος. Οι τσομπάνηδες για να αρμέξουν
τα πρόβατα τα βάζουν να περάσουν ένα-ένα
από τον πόρο, τη στενή δίοδο που έχει ο
χώρος της πρόχειρης μάντρας που λέγεται
στάμα. Η λέξη χρησιμοποιείται σε διάφορες
περιπτώσεις πανελλήνια, ή ακόμη και στην
επιστημονική γλώσσα, με την έννοια της διόδου, του περάσματος ή του μικρού ανοίγ-
Asphodelus ramosus (Ασφόδελος ο κλαδωτός)
Spartium junceum (Σπάρτιον το σχοινοειδές)
Πάνο Αναγνώστου,
θέλω να πιστεύω ότι το « ΨΗΦΙ∆ΕΣ μιάς
ζωής» θα αποτελέσει σημείο αναφοράς.
ανθρώπων με ψυχή και φρόνημα βρίσκοντας εκεί καταφύγιο σε δικές τους
αναζητήσεις και ανησυχίες.. Εύχομαι τέλος από καρδιάς να μακροημερεύσεις έτι
περαιτέρω, για να καταθέσεις βιωματικές
σου εμπειρίες μη απονεύρωσης, μη «μαζοποίησης» αλλά αντιθέτως, αντίστασης,
αντίδρασης και ελπίδας, τώρα που ο Έλληνας το έχει τόσο ανάγκη στην περίοδο
όλων « των πληγών του Φαραώ» που τον
έχουν βρει, σήμερα στη εποχή της Τρόϊκα, του ∆.Ν.Τ., της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας και
του ∆! Ράϊχ (οικονομικό αυτή τη φορά).
Τάκης Ιορδάνης
56
57
της Λέσβου λέγεται αρνατήκος, όνομα που
φαίνεται να προέρχεται από την αρχαία ονομασία νάρθηξ. Ο Κ. Κανταρτζής αναφέρει
ως κοινό όνομα το «νάρθηκας».
Η ονομασία ασπάλαθος αναφερόταν κατά
την αρχαιότητα σε δύο φυτά από τα οποία
το ένα είναι θάμνος αγκαθωτός και επιστημονικά λέγεται Calicotome villosa (Καλυκοτομή η λαχνώδης). Στη Λέσβο σήμερα λέγεται ασπάλαθρος. Η ονομασία αυτή ελάχιστα
διαφέρει από την αρχαία, ενώ ανάλογα ονόματα υπάρχουν και σε άλλες περιοχές της
Ελλάδας (ασπάλαθος, ασπαλαθιά, ασφάλαχτος, σπάλαθρος, ασφέλαχτος κ.ά.).
Τα φυτά που σήμερα επιστημονικά τοποθετούνται στο γένος Cistus (Κίστος) στην
αρχαιότητα ονομάζονταν κίστοι, κίσθοι ή
κίσσαροι. Στη Λέσβο έχουν δημώδεις ονομασίες που θυμίζουν τα παραπάνω αρχαία
ονόματα. Στον Μεσότοπο λέγονται ασκίστες και αλλού αξίσταροι, ονομασίες που
προφανώς σχετίζονται με τα αρχαία κίστος
και κίσσαρος. Την ονομασία ασκίστης ανα-
ματος κ.τλ.
Λέμε π.χ. «οι πόροι του δέρματος».
Μία άλλη λέξη, που μέχρι τουλάχιστον τα
νεανικά μου χρόνια τη χρησιμοποιούσαν
στο χωριό μου, ίσως και σήμερα, με την
ίδια ακριβώς έννοια που είχε στην αρχαιότητα, αλλά λίγο παραφθαρμένη, είναι η «αλεκάκ’(η)». Αυτή είναι η ρόκα του αργαλειού,
δηλαδή η «ηλακάτη» των αρχαίων.
Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα, αλλά
εδώ δεν μπορώ να επεκταθώ σ’ αυτά, αφού
δεν είμαι ειδικός και το θέμα μου είναι τα
ονόματα των φυτών.
Η δημώδης ονοματολογία των φυτών είναι
ένα πολύπλοκο θέμα και δεν θα κάνω εδώ
μια ανάλυσή του. Θα αναφέρω μόνο λίγα
επιλεγμένα ονόματα που χρησιμοποιούνται
σήμερα στη Λέσβο ή σε κάποιες περιοχές
της και σχετίζονται με τις αρχαίες ονομασίες
των φυτών αυτών, καταδεικνύοντας τη συνέχεια και το αδιάσπαστο της γλώσσας μας.
Ένα φυτό με όνομα αρχαιοελληνικό είναι ο
ασφόδελος. Είναι γνωστό με αυτό το όνομα από τα ομηρικά έπη και άλλα αρχαία
κείμενα. Το αρχαίο έδωσε και το σημερινό
επιστημονικό όνομα του γένους του φυτού
(Asphodelus). Στη Λέσβο τα δημώδη ονόματά του, αν και παραφθαρμένα σήμερα σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, προέρχονται ασφαλώς
από το αρχαίο «ασφόδελος». Στον Μεσότοπο λέγεται ασπορδίλος, στον Πολιχνίτο
ασπόρδιλας και αλλού ασπούρδουλας. Ο
Κ. Κανταρτζής (C. A. Candargy), γιατρός και
ερευνητής της λεσβιακής χλωρίδας κατά τον
19ο αιώνα, αναφέρει το όνομα «ασπρούδουλας». Ανάλογες και παραπλήσιες ονομασίες
υπάρχουν και σε άλλα μέρη της Ελλάδας
(ασφόντυλος, σπερδούκλι, σφέρδουκλας,
σφερδούλακας, σπερδούκλα κ.ά.).
Ο νάρθηξ των αρχαίων, γνωστός περισσότερο από την ελληνική μυθολογία, είναι το
φυτό που σήμερα επιστημονικά λέγεται
Ferula (Φέρουλα), με συνηθέστερο το είδος Ferula communis (Φέρουλα η κοινή).
Πρόκειται για φυτό της οικογένειας των Σκιαδιοφόρων (Umbelliferae). Στον Μεσότοπο
Calicotome villosa (Καλυκοτομή η λαχνώδης)
58
ματα αυτά φαίνεται να προέρχονται από το
αρχαίο «κότινος».
Σε κάποιες περιοχές της Λέσβου υπάρχει
ένα φυτό που οι κάτοικοι το λένε αζγαριά
(π.χ. στην περιοχή της Ερεσού). Με αυτό
το όνομα το αναφέρει και ο Κ. Κανταρτζής.
Είναι ένας θάμνος με φύλλα δύσοσμα και
άνθη κίτρινα. Οι καρποί του είναι σαν μεγάλα φασόλια αλλά δηλητηριώδεις, όπως και
όλα τα μέρη του φυτού. Πρόκειται για το
είδος που επιστημονικά λέγεται Ανάγυρις η
δύσοσμος (Anagyris foetida). Γενικά αναδίνει
μια πολύ δυσάρεστη μυρωδιά, όταν κάποιος
το κουνήσει. Η αρχαία ονομασία του φυτού
ήταν ανάγυρις ή ανάγυρος παραφθορά της
οποίας ίσως είναι η σημερινή αζγαριά. Εδώ
χρειάζεται η γνώμη ενός ειδικού. Υπάρχουν
ανάλογα ονόματα και σε άλλες περιοχές της
Ελλάδας (αναγύρι, αζόγυρας, ασόγερας κ.ά.).
Λόγω της έντονης δυσοσμίας την οποία
αναδίνουν τα φύλλα του μόλις κινηθούν οι
αρχαίοι είχαν τις εκφράσεις: «Μη κίνει τον
ανάγυρον», «Ανάγυρον κινείς».
φέρει και ο Κ. Κανταρτζής.
Η αστοιβή ή αστ’βή, όπως λέγεται συνήθως
από τους κατοίκους, είναι ένα αγκαθωτό
φρύγανο, πολύ κοινό στη Λέσβο. Επιστημονικά λέγεται Sarcopoterium spinosum (Σαρκοποτήριον το ακανθώδες). Στην αρχαιότητα το φυτό αυτό λεγόταν, σύμφωνα με τον
φιλόσοφο και «πατέρα της Βοτανικής» Θεόφραστο τον Ερέσιο (372-287 π.Χ.), στοίβη
ή φέως, ενώ ο γιατρός και φαρμακολόγος
∆ιοσκορίδης (1ος αιώνας μ.Χ.) το αναφέρει
ως στοιβή. Εδώ φαίνεται ότι έχει διατηρηθεί
στη Λέσβο η ονομασία αυτή με προσθήκη
του προτακτικού α στην αρχή της λέξης,
όπως συμβαίνει με πολλές ονομασίες που
αρχίζουν από σύμφωνο (π.χ. αχελώνα αντί
χελώνα, αβδέλλα αντί βδέλλα, αλυγαριά αντί
λυγαριά κ.ά.).
Η αγριελιά (Olea europaea subsp. oleaster,
Ελαία η ευρωπαϊκή υποείδος αγρία) στη
Λέσβο γενικά λέγεται αγριλιά. Σε ορισμένες
όμως περιοχές και σε κάποιες περιπτώσεις
λέγεται και κοτσ’νάρ’(ι) ή κουτσίν’(ι). Τα ονό-
Capparis spinosa (Κάππαρις η ακανθώδης)
59
Το φυτό Spartium junceum (Σπάρτιον το
σχοινοειδές) είναι ένα είδος με ωραία κίτρινα άνθη που κοινώς λέγεται σπάρτο. Σε
πολλά μέρη της Λέσβου λέγεται ασπαρτιά
ή ασπαρκιά. Το είδος αυτό αναφέρεται από
τον ∆ιοσκορίδη με την ονομασία «σπάρτιον» από την οποία με παραφθορά και
προσθήκη του προτακτικού α στην αρχή
της λέξης προέκυψε η σημερινή δημώδης
λεσβιακή ονομασία.
Το φυτό που έχει την κοινή ονομασία κάππαρη είναι γνωστό με αυτή στο πανελλήνιο.
Στη Λέσβο απλώς λέγεται σύμφωνα με τα
τοπικά ιδιώματα κάππαρ’(η). Στην αρχαιότητα ονομαζόταν, όπως αναφέρεται από
τον Θεόφραστο, κάππαρις. Αυτό το όνομα
έφθασε σχεδόν αναλλοίωτο μέχρι τις μέρες
μας. Πρόκειται για το είδος που επιστημονικά λέγεται Capparis spinosa (Κάππαρις η
ακανθώδης).
Το δέντρο που σήμερα στη Λέσβο (π.χ.
Μεσότοπος) λέγεται τετραμίθα ή πετραμίθα
ή πετραμίθρα, είναι η επιστημονικά ονομαζόμενη Pistacia atlantica (Πιστακία η ατλαντική). Το δημώδες όνομα τετραμίθα πρέπει
να προέρχεται από το αρχαίο «τέρμινθος»,
ονομασία την οποία αναφέρουν ο Θεόφραστος και ο ∆ιοσκορίδης για κάποια είδη του
γένους Pistacia.
Το κοινώς ονομαζόμενο καλάμι, φυτό της
οικογένειας Gramineae (Αγρωστίδες), λεγόταν κατά την αρχαιότητα κάλαμος ή δόναξ.
Από το δεύτερο προέρχεται το ειδικό όνομα της επιστημονικής ονομασίας του είδους
(Arundo donax). Στην αρχαιότητα όμως η
ονομασία κάλαμος αναφερόταν και σε άλλα
πολυετή αγρωστώδη φυτά, όπως άλλωστε
και σήμερα ονομάζονται κάποια από αυτά
καλάμια.
Υπάρχει σε μερικές παραθαλάσσιες τοποθεσίες της Λέσβου, αλλά και άλλων περιοχών
της Ελλάδας, ένα φυτό με σαρκώδη φύλλα
που είναι σαν κριθαράκι και λέγεται επιστημονικά Crithmum maritimum (Κρίθμον το
παράλιον). Είναι γνωστό σε πολλούς, γιατί τα
φύλλα του γίνονται πολύ ωραίο τουρσί. Στον
Μεσότοπο λέγεται κρίθαρμα και σε άλλες
περιοχές κρίταμο ή κρίταμα. Οι ονομασίες
αυτές προέρχονται από τα αρχαία ονόματα του φυτού «κρίθμον» ή «κρίταμον», τα
οποία αναφέρει ο ∆ιοσκορίδης.
Αλλά πρέπει να σταματήσω εδώ. Υπάρχουν
πολλά ακόμη τέτοια δημώδη ονόματα φυτών στη Λέσβο, όπως και σε άλλες περιοχές
της Ελλάδας, που δείχνουν κι αυτά, παρά
τις όποιες ξένες επιδράσεις, τη συνέχεια
της ελληνικής γλώσσας από την εποχή του
Ομήρου μέχρι σήμερα. Θα αναφέρω μόνο
συνοπτικά μερικά ακόμη από αυτά τα φυτά,
τα περισσότερα από τα οποία είναι καλλιεργούμενα (μέσα σε παρένθεση είναι τα
αρχαία ονόματα): σέλινο (σέλινον), ορνός
ή ουρνός (ερινεός), ρόβι (όροβος), κρίνος
(κρίνον), συκιά (συκέα), πλάτανος (πλάτανος), απήγανος (πήγανον), κυπαρίσσι (κυπάρισσος), πράσο (πράσον), κρεμμύδι ή κρομμύδι (κρόμμυον), κριθάρι (κριθή), αμυγδαλιά
ή αμυδγαλιά (αμυγδαλέα), μηλιά (μηλέα).
Κάθε ένα από τα φυτά που αναφέρθηκαν
παραπάνω παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, αλλά εδώ δεν ήταν δυνατόν να γραφούν περισσότερα. Αυτό για κάποια από
αυτά ίσως γίνει μια άλλη φορά.
Όλες οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το
άρθρο αυτό προέρχονται από το προσωπικό μου αρχείο.
Ευχαριστίες:
Ευχαριστώ τον συνεργάτη μου ∆ρα Γιάννη Μπαζό για την τεχνική βοήθειά του.
Βιβλιογραφία:
Γεννάδιος Π.Γ. 1959. Λεξικόν Φυτολογικόν. Β΄
Έκδοσις μετά συμπληρώσεων, Τόμοι Α΄-Β΄. Εκδόσεις Μ.Χ. Γκιούρδα. Αθήναι.
Γιαννίτσαρος Α. 2007. Οι άγριες λεβάντες της
Λέσβου. Αιολίδα 17: 57-62.
Μακρής Τ. 2000. Πολιχνιάτικα. Έκδοση ∆ήμου
Πολιχνίτου Λέσβου. Αθήνα.
Μπαζός Ι. 2005. Μελέτη της χλωρίδας και της βλάστησης της Λέσβου. ∆ιδακτορική ∆ιατριβή. Αθήνα.
Candargy C.A. 1889. Flore de l’île de Lesbos.
Plantes sauvages et cultivées. Uster-Zürich.
Yannitsaros A. 1977. Contributions to the
vernacular names of the Greek plants. II.
Vernacular names of plants from the island of
Lesvos. Biol. Gallo-hell. 6(2): 311-316.
60
OI ΦΙΛΟΙ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ
Βαγγελίτσα ∆ημητρίου
∆ημητρίου, η πάντα χαμογελαστή, πάντα καλοπροαίρετη, πάντα φιλική προς
όλους, γνωστούς και αγνώστους. Είναι
βέβαιο ότι αυτή η ανθηρή της φυσιογνωμία θα μείνει αποτυπωμένη στη
μνήμη μας για πάντα.
Όταν φεύγει κανείς νέος απ’ τη ζωή,
λένε ότι τον αγαπούσε ο Θεός και τον
πήρε κοντά του. Η Βαγγελίτσα διέψευσε αυτό το γνωμικό. Πρέπει να την αγαπούσε πολύ ο Θεός για να την αφήσει
στη γη μας πάνω από έναν αιώνα, ώστε
να σκορπά αφειδώς πλούσια τα ελέη
της σε φίλους και ξένους. Ακόμα δεν
είναι πολύς καιρός που, χωρίς κανέναν
ενδοιασμό, χάρισε το θαυμάσιο σπίτι
της στο χωριό Κάπη του νησιού μας
για να γίνει Πνευματικό Κέντρο. Και
έγινε πράγματι, και προβάλλει σήμερα
τον γενέθλιο τόπο της σαν ξεχωριστό
μέσα σ’ όλα τα χωριά του Ανατολικού
Αιγαίου, με τη βιβλιοθήκη του, την αίθουσα μελετών των πολιτών του, και
την αίθουσα προβολής των καλλιτεχνών του.
Ας πάει στο καλό ο άκακος αυτός
άνθρωπος. Ενσάρκωσε με αυθεντικότητα την απλή έννοια του όντος, που
ήρθε στη ζωή μόνο για να δώσει νόημα
στην ανθρώπινη υπόσταση, έτσι όπως
τη συνέλαβε η θεϊκή δημιουργία: με
ταπεινότητα, με ιερότητα, με σεβασμό
στους άλλους ανθρώπους.
Ας θεωρηθεί τούτο το γραφτό σαν
λίγο χώμα αγάπης πάνω απ’ τον τάφο
της, απ’ το αγαπημένος μας νησί.
Αυτή η γυναίκα! Αυτός ο άνθρωπος!
Αυτή η ευγένεια! Αυτή η αρχοντιά!
Άραγε, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που κοσμούν καμιά φορά κάποιες
υπάρξεις, είναι απλές φιλοφρονήσεις,
ή αυτοφυείς ενδείξεις που δίνουν με
παρρησία την ποιότητα του πλάσματος στο οποίο αναφέρονται;
Όποια κι αν είναι θεωρητικά η απάντηση στο παραπάνω ερωτηματικό,
σίγουρα δε χρειάζεται να την επικαλεσθεί κανείς στην περίπτωση της
αξιαγάπητης ∆έσποινας, που σύσσωμη σχεδόν η λεσβιακή κοινότητα του
λεκανοπεδίου Αττικής κήδεψε την
Πέμπτη 28 Μαρτίου. Γιατί, χωρίς καμιά έπαρση και χωρίς καμιά επιδίωξη,
που δεν την είχε άλλωστε καν ανάγκη,
ακτινοβολούσε αυτά τα χαρακτηριστικά από φυσικού της η Βαγγελίτσα
Τ.Χ.
61
Μόλις δεκαοχτάχρονος ο Νάσος δέχεται και αυτό το χτύπημα-καταλύτη στη ζωή
και τα όνειρα του για το μέλλον. Ακολουθεί
εμφύλιος, μια παρατεταμένη θητεία πάνω
στα βουνά της Μακεδονίας με το θάνατο
να στήνει ενέδρα καθημερινά σε φρικτές
αδελφοκτόνες μάχες. Εδώ στάθηκε τυχερός, γιατί με το γυρισμό του στο νησί ανατέλλει και το καλό του αστέρι στο πρόσωπο μιας όμορφης, δυναμικής κοπέλας, της
Αφροδίτης, συντρόφου του για μια ανέφελη ζωή, που κράτησε κάπου εξήντα χρόνια
με ακριβό απόκτημα τον υιό τους, τον Άκη.
Η Αφροδίτη με την ισχυρή της προσωπικότητα στήριξε το Νάσο, που ξαναβρήκε το
χαμόγελο, την αισιοδοξία, τον εαυτό του.
∆ίπλα της θαρρείς ξαναγεννήθηκε: Ένας
αξιαγάπητος, καλοσυνάτος άνθρωπος,
ιδιαίτερης ευφυΐας και αξιοσύνης. Κύρια
χαρακτηριστικά του το ήθος και η αξιοπρέπεια. Πάντα με την καλή κουβέντα στα
χείλη, μ’ ένα αξεπέραστο λεπτό χιούμορ,
με ανεξάντλητα αποθέματα αγάπης που τα
σκορπούσε απλόχερα. Συναισθηματικός
και τρυφερός σύζυγος και πατέρας, στοργικός αδερφός στη μονάκριβη Στάσα του,
στη Μύρσα, τον Αριστείδη…Είχε κερδίσει την εκτίμηση, όσων των γνώρισαν,
στην κοινωνία της πόλης μας καθώς και
την αγάπη των φίλων. Σε μια ακατάλυτη φιλία χρόνων ο Τάκης, ο Βίκτωρας, η Ελένη,
ο ∆ημητρός, ο Θόδωρος, η Μαρίτσα…
Μερικοί απ‘ το μεγάλο κατάλογο!
Νάσος Σκορδομπέκης
Ένα χρόνο μετά...
Μαρία Χαραλαμπίδου – Ρασβίτσου
Έξη χρόνια στο ίδιο θρανίο. Εμείς οι
δύο κι η Πένυ. Έξη χρόνια δίπλα στον
κατάλογο: Τυραδέλλη - Χαραλαμπίδου,
μαζί στο μάθημα η μία κοντά στην άλλη
και στα διαγωνίσματα πάντα να βλέπω
την πλάτη της ή εκείνη τη δική μου.
Όταν αφήσαμε τα θρανία, ακολούθησαν οι βόλτες. Στην αγορά τα Σαββατόβραδα, στην Προκυμαία τις Κυριακάτικες λιακάδες του χειμώνα. Ένα
ατελείωτο πηγαιν’ έλα στο δρομολόγιο∆ημαρχείο-Λιμεναρχείο και ανάποδα!
Εμφανίστηκε ο Παναγιώτης, εμφανίστηκε ο Χαράλαμπος, χωρίσαμε. Εκείνη στη Μυτιλήνη, εγώ στο Χολαργό.
Μας έμειναν τα καλοκαίρια κι η αγάπη
μας, δυνατή κι αμφίδρομη μέχρι προχτές. Γιατί προχτές η Μαρία έφυγε…
Πως τη θυμάμαι: ψυχή της παρέας!
Η Μαρία της φάρσας, της πλάκας, της
έξυπνης ατάκας. Πρώτη στο καλαμπούρι, με το γέλιο στο στόμα, που είχε την
ικανότητα να μεταδίδει σε όλες μας.
Η Μαρία ζωντανή, αεικίνητη, αισιόδοξη. Τότε..
Η ζωή η ίδια τη μεταμόρφωσε, όταν
της πήρε πολύ νωρίς τον Παναγιώτη.
Κι η Μαρία της χαράς και του κεφιού,
με πληγή ανεπούλωτη στην καρδιά της,
βρέθηκε ξαφνικά με δύο μικρά παιδιά
και μια επιχείρηση, που για οποιονδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί
μπλεγμένο κουβάρι. Βρήκε τη δύναμη
- αλήθεια πως; - ν’ αντιμετωπίσει αντιξοότητες, που φαινόταν αξεπέραστες σ’
ένα δύσκολο, ανταγωνιστικό χώρο και
κατάφερε να «σταθεί» στην αγορά σαν
όνομα άξιο εκτίμησης, χάρις στο δυναμισμό, την εργατικότητα, την αξιοσύνη
της. Πάντα σοβαρή, πάντα αξιοπρεπής.
Η Μαρία, μια αξιοσέβαστη κυρία στην
κοινωνία της Μυτιλήνης. Αγαπητή σ’ ένα
ευρύ, φιλικό, κοινωνικό κύκλο και στην
προσωπική της ζωή ευτυχισμένη μάνα
και γιαγιά να καμαρώνει για τις άριστες
οικογένειες, που δημιούργησαν τα δύο
της κορίτσια.
Είχε έρθει η στιγμή να ξεκουραστεί
και να απολαύσει, ό,τι με κόπους έκτισε, πάντα με την πίκρα της απουσίας
του αγαπημένου της συντρόφου.
Ακόμα ηχεί στα αυτιά μου η χαρούμενη φωνή της στο τηλέφωνο από τα
Βατερά το Σεπτέμβριο. Πως άλλαξε το
σκηνικό τόσο γρήγορα; Όλοι αναρωτιόμαστε. Μέσα σε λίγους μήνες ήρθε
το τέλος, ένα τέλος σκληρό, επώδυνο.
Κι όμως άδειασε αυτό το τελευταίο
ποτήρι πίκρας και πόνου με αξιοθαύμαστο κουράγιο έχοντας πλήρη συναίσθηση της κατάστασής της, γνωρίζοντας
την αλήθεια, έχοντας καταλάβει πως
η ζωή της λιγόστευε μέρα με τη μέρα,
γιατί η δύναμη, που προσπαθούσε ν’
αντλήσει την εγκατέλειπε σιγά-σιγά.
Έτσι θα την θυμόμαστε πάντα γενναία και δυνατή κι αυτό που ευχόμαστε
πιστεύω όλοι εμείς, που την αγαπούσαμε, είναι τουλάχιστον να έφυγε με την
ελπίδα, πως κάπου εκεί, που πάει, θα
την περιμένει ο Παναγιώτης. Άμποτε!
Λιούμπα
62
Πάει ένας χρόνος, που έφυγε για πάντα
από κοντά μας ένα από τα πιο αγαπημένα
μου πρόσωπα. Ο θείος Νάσος. Έφυγε από
την ζωή όχι όμως απ’ τη σκέψη και τη ψυχή
μου, όπου θα ζει για όσο ακόμα θα υπάρχω.
Ψυχή ευγενική, που μπόρεσε να ανθίσει
μεσ’ απ’ τη λαίλαπα της προσφυγιάς και την
οδύνη της ορφάνιας. 1922, Σεπτέμβριος.
Τότε γεννήθηκε. Βρεφικό του λίκνο ο προσφυγικός καταυλισμός στο σχολείο της
Παναγιούδας. ∆ίπλα του η Στάσα, η 7χρονη
αδελφή του – με την απορία και το φόβο
στα μάτια για όσα απίστευτα συνέβαιναν
γύρω τους – και μια νεαρή, πανέμορφη κοπέλα, η μάνα τους, ολομόναχη στον ξένο
τόπο, χαμένη ανάμεσα στον πόνο για αυτούς, που έμειναν πίσω, στην πατρική γη
και στην αγωνία για την τύχη του καπετάνιου άντρα της, που βρίσκονταν, ποιος
ξέρει που, σε ποιες θάλασσες, τούτη τη
δύσκολη ώρα.
Ο καπετάν-Γιώργης! Ο επιστήθιος φίλος
του Νάσου, Τάκης Χατζηαναγνώστου σκιαγραφεί την εικόνα του στο βιβλίο «Ένα
νησί ταξιδεύει»: «Ένας πανύψηλος άντρας
μ’ αετίσια μάτια και μια απέραντη αγκαλιά,
που μύριζε μαύρη θάλασσα, μπουνάτσες,
φουρτούνες, γλαροπούλια και ευτυχία..» Η
ευτυχία ήρθε με το καΐκι του καπετάνιου,
σαν πλεύρισε στο μώλο της Μυτιλήνης κι η
οικογένεια αρχίζει μια καινούρια ζωή στον
τόπο, που τους δέχτηκε, ώσπου…ο θάνατος δεν αργεί να χτυπήσει την πόρτα τους
αναπάντεχα και να πάρει τη μάνα, τη μόλις
35 χρονών Βασιλική!
Ένα βαρύ σύννεφο θλίψης σκίασε από
τότε το πρόσωπο του εξάχρονου παιδιού
και χρειάστηκε πολύς χρόνος, ώστε να ξαστερώσει πάλι το βλέμμα του. Μόνο για
λίγο, αφού η μοίρα άπλωσε ξανά τις μαύρες
φτερούγες της : ο πόλεμος, οι Γερμανοί και
μια οβίδα, που βρήκε κατάστηθα τον καπετάνιο πάνω στο καΐκι του, λίγο έξω απ’
τη Θεσσαλονίκη! Στο τελευταίο του ταξίδι!
Γιατί σκόπευε να αφήσει πια για πάντα τη
θάλασσα. Να όμως, που άφησε για πάντα
τους δικούς του για ένα ταξίδι δίχως γυρισμό, χωρίς καν δύο λόγια αποχαιρετισμού
αυτή τη φορά.
63
Τα καλοκαίρια παράδεισός τους τα Μυστεγνά σ’ ένα σπίτι πνιγμένο στις βουκαμβίλιες, τις ντάλιες, τα τριαντάφυλλα, μέσα
στο μεγάλο κτήμα με τον πατρογονικό
πύργο, δίπλα στη Μύρσα και τον Αριστείδη, τ’ αδέρφια τους. Κατάφορτες οι αχλαδιές και τα κλήματα, παγωμένο το νερό στο
πηγάδι, όπως τα φρεσκοκομμένα σύκα το
πρωί. Κι ο λαχανόκηπος με τις ντοματιές
και τα μυριστικά δίπλα στο μικρό μποστάνι. Οι καλαμιές στα όρια κτήματος πολύτιμο υλικό για περίτεχνα χειροτεχνήματα
η μπαστούνια για την απαραίτητη βόλτα
στα βότσαλα της παραλίας το σούρουπο.
Μαγεία τα ήσυχα Αυγουστιάτικα βράδια μ’
ένα φεγγάρι ολόγιομο, τη συντροφιά του
γρύλου το, θρόισμα από τις καλαμιές, τα
κουδούνια από το περαστικό κοπάδι ή τη
θεσπέσια φωνή του ∆ημήτρη Στεφάνου απ’
το γειτονικό κτήμα.
Τις Κυριακές –κι όχι μόνο- το σπίτι ορθάνοιχτο σε συγγενείς και φίλους. Χαρούμενες φωνές μικρών – μεγάλων, ένας
δίσκος να περιφέρεται συνεχώς με γευστικούς μεζέδες ή σπιτικό γλυκό κι ο Νάσος
«περήφανος» για το τρίχρωμο παγωτό του
ή τη γρανίτα ροδάκινο να χαίρεται σαν παιδί! Ένα μικρό παιδί, που έλεγες πως δεν
πρόκειται να γεράσει. Έτσι πίστευα και εγώ
ή έτσι ήθελα να πιστεύω μέχρι το τελευταίο
καλοκαίρι. Γιατί τότε άλλαξαν όλα.
Η Μύρσα είχε ήδη «φύγει» από καιρό
αφήνοντας πίσω της ένα απέραντο κενό,
κατήφεια και σιωπή. Αριστείδης, Νάσος,
Αφροδίτη σε πλήρη κατάρρευση! Κι όταν
πλησίαζε ο χειμώνας κι ο Αριστείδης θα
έφευγε για τη Θεσσαλονίκη, το παρατεταμένο σφιχταγκάλιασμα με το Νάσο έδειχνε
αυτό, που ήξεραν καλά και οι δυο, χωρίς να
το ομολογούν: Πως δεν θα συναντηθούν
ποτέ πια. Ήξεραν πως χώριζαν για πάντα.
Περασε δεν πέρασε ένας μήνας και να που
«έφυγε» ο Αριστείδης. Ο Νάσος τον ακολούθησε λίγο μετά.
Όταν πέθαναν οι γονείς μου, Μυτιλήνη
πια για μένα ήταν εκείνος, ο θείος μου. Αφ’
ότου άρχισα να γνωρίζω τον κόσμο γύρω
μου, μόνο αγάπη μου έδωσε, απερίγραπτη
αγάπη, που δεν ξέρω, αν μπόρεσα ποτέ να
την ανταποδώσω στο μέτρο, που του άξιζε. Όταν ταξίδευα στο νησί μόνη μου, πριν
ακόμα φτάσω, μοναδική μου σκέψη ήταν,
πως θα γίνει η διαμονή μου πιο ευχάριστη.
Στις αναμνήσεις μου από αυτά τα ταξίδια
προβάλλει έντονα η μορφή του σε ό,τι πιο
όμορφο έχω ζήσει, σε ό,τι με γέμιζε χαρά.
Στα κατακίτρινα σπαρτά στην Κράτηγο,
στα κυκλάμινα στις ανηφοριές της Αγιάσσου, στους Χαιρετισμούς στο Καγιάνι ή
στο Ακλειδιού, στο στρώμα απ’ τις ανεμώνες και τις μαργαρίτες κάπου κοντά στη
Γέρα, στους λουκουμάδες μετά το προσκύνημα στο Μανταμάδο, στο άρωμα απ’
τ’ ανθισμένα λεμονόδεντρα ή τις πασχαλιές
στα Μυστεγνά… Ακόμα και στο βαρύ χειμώνα, τι και αν η σοροκάδα απ’ τη θάλασσα έκανε τα παράθυρα να τρίζουν, τι και
αν είχε στρώσει για τα καλά το χιόνι έξω
στους δρόμους, η ζεστασιά, η θαλπωρή
στο σπίτι τους ήταν κάτι το μοναδικό.
Αυτά με τίποτα δε σβήνονται από την
μνήμη. Μόνο θλίψη σου προκαλούν, γιατί
δεν θα τα ξαναζήσεις. Κι είναι κάτι ακόμα
που με θλίβει. Ο Νάσος ήταν το πρώτο
πρόσωπο, που αντίκριζα ξημερώματα,
όταν το καράβι πλεύριζε στο λιμάνι και το
τελευταίο, πριν απογειωθεί το αεροπλάνο
για την Αθήνα, γιατί πάντα με συνόδευε
στο αεροδρόμιο για τον αποχαιρετισμό.
Όμως εγώ δεν μπόρεσα να τον αποχαιρετήσω στο τελευταίο ταξίδι του. Ίσως δεν
το θέλησε ο ίδιος γιατί διάλεξε να φύγει
μια απ’ τις μέρες, που νοσηλευόμουν σε
νοσοκομείο για σοβαρό πρόβλημα υγείας. Οι δικοί μου μου έκρυψαν τον θάνατό
του για αρκετές μέρες, έτσι προσπαθώ να
διατηρώ την ψευδαίσθηση, πως βρίσκεται
ακόμα στη θέση, που τον άφησα, όταν τον
είδα για τελευταία φορά: Στην πολυθρόνα
του… ανέκφραστο.
Τώρα όμως ξέρω καλά πως δεν θα ξαναπάω στα Μυστεγνά και πως η Μυτιλήνη δεν
θα’ ναι ποτέ πια η ίδια για μένα.
Ας είναι τουλάχιστον αυτές οι γραμμές
ένα μικρό αφιέρωμα στη μνήμη του, κάτι
ελάχιστο σε σχέση με ό,τι του χρωστούσα,
για μια ζωή, σ’ ευγνωμοσύνη και αγάπη. Ας
είναι ένα απλό «ευχαριστώ» με το ειδικό
βάρος, που μπορεί να κρύβει αυτή η λέξη
κάποτε.
Λιούμπα
Φεβρουάριος 2013 – Ένα χρόνο μετά…
64

Τεύχος 44 - Λεσβιακή Παροικία

Τεύχος 45 - Λεσβιακή Παροικία

Η ελληνική κοινή γνώμη και το πως αυτή μεταβάλλεται επηρεαζόμενη

Τέχνη και Γεωμετρία

Τεύχος 36 - Λεσβιακή Παροικία

ΑΣ - ελληνικη σκακιστικη ομοσπονδια

Τεύχος 40 - Λεσβιακή Παροικία

Γυναίκα - Λεσβιακή Παροικία

προς: "olive vision" μπαλαφας κ.-δημαρακης γ.&σια οε

about health_τευχος 4 - Δίκτυο Ψυχολογικής Υποστήριξης

ΠΡΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΦΡΑΝΤΖΟΛΑΣ-PELION OLIVE FARMS Β