1
“Λεσβιακή Παροικία” Ζήνωνος 29-31, 104 37 Αθήνα,
τηλ.: 210 523 7789, fax: 210 865 2088
e-mail: [email protected] - site: www.lesviaki-parikia.gr
Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή
Αγίας Ζώνης 42, 113 64 Αθήνα
Τηλ.: 210 867 4520
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Καίτη Μεσσηνέζη
Μάριος Λούπος
Eιρήνη Βεκρή
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Υπεύθυνη του site: Eιρήνη Βεκρή
ASTERIAS G.D.G. ΕΠΕ
Λεωφ. Βεΐκου 14, 11147 Γαλάτσι, Αθήνα
τηλ.: 210 865 0236, fax: 210 865 2088
E-mail: [email protected]
Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη
Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, 11364 Αθήνα, τηλ.: 210 865 0236,
φαξ: 210 865 2088, e-mail: [email protected]
1
σελ.
Εν Λευκώ:
Σας περιμένουμε! - Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
3
Σημείωμα της Σ.Ε.
4
Μικρές & μεγάλες ειδήσεις:
Επιμέλεια: Θόδωρος Πλατσής
Εκδηλώσεις:
Καλοκαιριάτικες εκδηλώσεις στη Λέσβο - Άσπα Αβαγιανού 9-10
«Λεσβιακή Παροικία» και ΦΟΜ «Ο Θεόφιλος»
υπέγραψαν «πρωτόκολλο» συνεργασίας!
11-12
Τιμητική εκδήλωση από την «Λεσβιακή Παροικία»
για τον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο, με αφορμή
τα 100 χρόνια από τη γέννησή του.
13-19
Αφιέρωμα:
Αναμνήσεις μέσα από ένα συρτάρι - Λιούμπα Σκούρτη
20-22
Πρόσωπα της Τέχνης:
Μανώλης Καλλιγιάννης - Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
Λίγα λεπτά με τον Πέδρο Ολάγια - Θόδωρος Πλατσής
23-25
25-27
Επίκαιρα Θέματα:
H Λέσβος στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων
της UNESKO - Θόδωρος Πλατσής
28-30
Χρονογράφημα:
«Έργο παλιάς ή νέας γραφής;» - Μάριος Κακαδέλλης
Λογοτεχνία:
Ο Αύγουστος της Παναγιάς - Τάκης Χατζηαναγνώστου
Μνήμες από τους παλιούς χειμερινούς κινηματογράφους
της Μυτιλήνης - Αρτέμης Γιαννίτσαρος
Αναμνήσεις απ’ το χωριό:
Ένας βομβαρδισμός - Θεόδωρος Σ. Μεσσηνέζης 38-39
Λαογραφία:
Μεσότοπος Λέσβου:
Λαογραφικά του Αυγούστου - Αρτέμης Γιαννίτσαρος
40-42
Πρόσωπα:
Γιάννης Πασπάτης - Θόδωρος Πλατσής
43-44
Βήμα των Νέων:
Μελέτη εξέλιξης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος
και των χρήσεων γης στην πόλη της Μυτιλήνης
Ευάγγελος Παν. Αλατζάς
45-46
Γεύση & Παράδοση:
Χρήσιμες διατροφικές συμβουλές που μπορούν να σώσουν...
καρδιές και εγκεφάλους!
Νησιώτικο Ανθολόγιο:
Κώστας Βάρναλης, Μιχαήλ Δουκάκης,
Απόστολος Θηβαίος, Ελένη Κονιαρέλλη-Σιακή,
Δημήτρης Καραμβάλης, Γιώργος Κόμης 48-50
Βιβλιοπαρουσιάση:
Κριτικά σημειώματα
51-53
Φύση & Άνθρωπος:
Καλλιέργεια μανιταριών στην Ελλάδα - Θόδωρος Πλατσής 54-59
Φίλοι που έφυγαν:
Στράτος Αλεξάνδρου, Μένη Φωτιάδου,
Λάκης Γιαννόπουλος, Γιάννης Πασπάτης
Eικόνα εξωφύλλου: Έργο του Μανώλη Καλλιγιάννη
2
Σας περιμένουμε!
5-8
32
33-34
35-37
47
60-64
Τώρα τελευταία, συνέχεια, ακούμε τα ίδια παράπονα, την ίδια γκρίνια
και την ίδια φράση: «δεν πάμε καθόλου καλά, δεν μας φτάνει ο μισθός,
μας κόψανε τη σύνταξη, δεν έχουμε δουλειά, δεν, δεν, δεν…».
Είναι αλήθεια όλα αυτά. Όλοι δεχόμαστε μια πίεση, που μας οδηγεί σε
δυσάρεστα αποτελέσματα…, αν δεν αντιδράσουμε. Θα πρέπει να κρατήσουμε την ελπίδα και την αισιοδοξία μας και να μην το βάζουμε κάτω.
Μ’ αυτό το σκεπτικό κι εμείς στην Παροικία προχωρούμε κι έτσι η δραστηριότητά μας συνεχίζεται.
Το καλοκαίρι στο νησί είχαμε την αδελφοποίηση του Συλλόγου μας με τον
Φ.Ο.Μ. «Ο Θεόφιλος», ελπίζοντας σε μελλοντικές συνεργασίες με σκοπό τη
διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού μας και τη συστηματική προβολή της πλούσιας και ιδιαίτερα σημαντικής παράδοσης στα γράμματα, τις τέχνες, τη λαογραφία, συμβάλλοντας συγχρόνως στην ανάδειξη
της σημερινής πολιτιστικής ταυτότητας της Λέσβου μέσα στον Ελληνικό
χώρο. Την καθιερωμένη παράκληση στην Παναγία στο Πυργί και την προβολή του φιλμ «με τον Καλλιγιάννη» στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, σε
τιμητική εκδήλωση για τον συμπατριώτη μας ζωγράφο.
Και οι τρεις προσπάθειες ήταν επιτυχημένες με μεγάλη προσέλευση κόσμου.
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, είχαμε στις 22 Οκτωβρίου την προγραμματισμένη εκδήλωση για τον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο με κεντρικό ομιλητή τον Δημήτρη Νικορέτζο και στη συνέχεια μια επιτυχημένη μονοήμερη εκδρομή στη Μονή Δαμάστας και Παύλιανη με συμμετοχή πενήντα
ατόμων. Βέβαια, είναι ήδη έτοιμη και η πανηγυρική των 100 χρόνων από
την απελευθέρωση της Μυτιλήνης, που θα γίνει στο Πολεμικό Μουσείο
της Αθήνας στις 18 Νοεμβρίου.
Καθώς λοιπόν βλέπετε, γίνεται προσπάθεια για το καλύτερο!
Είμαι σίγουρη, ότι οι περισσότεροι έχετε την ανάγκη της εκτόνωσης, της
αλλαγής, της ψυχαγωγίας, της επικοινωνίας.
Οι εκδηλώσεις που προγραμματίζουμε, είναι μελετημένες και προσεγμένες. Εμείς σας ενημερώνουμε έγκαιρα. Σε σας μένει να πάρετε την
απόφαση και να 'ρθετε κοντά μας.
Σας περιμένουμε!
3
Επιμέλεια: Θ. Πλατσής
Η πληρωμή της συνδρομής σας
Αγαπητά μέλη και φίλοι της «Λεσβιακής Παροικίας»
Το Δ.Σ. της «Λεσβιακής Παροικίας» ευχαριστεί τα μέλη της που ανταποκρίθηκαν στην πληρωμή της συνδρομής των για το έτος 2012.
Φροντίζουμε να καταχωρούμε το ποσό αυτό στα βιβλία μας και να σας
στέλνουμε τις αντίστοιχες αποδείξεις, τις οποίες μπορείτε να συμπεριλάβετε στη φορολογική σας δήλωση.
Η «Λεσβιακή Παροικία» είναι μη κερδοσκοπικός Σύλλογος και οι συνδρομές των μελών είναι το μοναδικό έσοδο για να καλυφτούν τα λειτουργικά έξοδα των γραφείων, να οργανωθούν οι διάφορες εκδηλώσεις και να
εκδοθεί το περιοδικό του Συλλόγου «Αιολίδα».
Την συνδρομή σας 30€, καθώς και κάποιες άλλες προσφορές σας εκτός
από την ταχυδρομική επιταγή που στέλνετε στη διεύθυνση: «Λεσβιακή
Παροικία» - ΕΛΤΑ Κουμουνδούρου 29 - ΤΘ 34118 - ΑΘΗΝΑ 10029,
μπορείτε να τις καταθέσετε ονομαστικώς και στην Εθνική Τράπεζα
στο λογαριασμό της «Λεσβιακής Παροικίας» Νο 415/481058-93.
Όσα μέλη μας οφείλουν περισσότερα από 2 έτη μπορούν να πληρώσουν
μόνο τα 2 τελευταία έτη και μπουν σε ενημερότητα.
Για τους κατοίκους του εξωτερικού: η πληρωμή της ετήσιας συνδρομής γίνεται ονομαστικώς με κατάθεση 60$ ή 40€ στο λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας Νο 415/481058-93, IBAN GR 34 0110 4150 0000 4154 8105
893, ΚΩΔ. SWIFT ΤΡΑΠΕΖΑΣ-BIC ETHNGRAA.
Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων
Ευχαριστήριο
Η "Λεσβιακή Παροικία" ευχαριστεί τον ζωγράφο Δημήτρη Καραπιπέρη για
την προσφορά ενός έργου του στην πινακοθήκη του Συλλόγου.
Ανακοίνωση
Πολλά από τα μέλη μας κατέθεσαν ή έστειλαν ταχυδρομικώς χρήματα για τη
συνδρομή τους χωρίς να γράψουν το όνομά τους. Αν πληρώσατε χρήματα
και δεν έχετε πάρει απόδειξη από τη «Λεσβιακή Παροικία» να έρθετε σε επαφή μαζί μας τηλεφωνικά (τηλ.: 210 5237 789), ώστε να το τακτοποιήσουμε.
4
δυο πρωτόκολλα πολιτιστικής αδελφοποίησης, που στοχεύει:
Στην προσέγγιση των τόσο «κοντινών» πολιτισμών μας.
Στην ανταλλαγή γνώσεων πάνω στις
τοπικές παραδόσεις, ήθη και έθιμα.
Στην προώθηση της «τοπικής» πολιτιστικής και περιβαλλοντικής κληρονομιάς.
Στην ουσιαστική αλληλογνωριμία μας
δια των πολιτιστικών μας ανταλλαγών
στο μέλλον.
Στη συνέχεια εγκαινιάστηκε η έκθεση «Αποκατάσταση Αρχαιολογικών
Χώρων - Ο ανθρώπινος παράγοντας»
και ακολούθησε δεξίωση στην ταράτσα του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης με την ευγενική χορηγία
της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, με
συνοδεία τους παραδοσιακούς ήχους
των Σαντουριών και τους χορούς των
μελών του Χορευτικού Τμήματος Ενηλίκων του Αναγνωστηρίου.
Αδελφοποίηση
του «Αναγνωστηρίου Αγιάσου»
και του Φ.Ο.Μ. «Θεόφιλος»
με τον Ιταλικό Πολιτιστικό Σύλλογο
«Circolo Apodiafazzi»
Στις εκδηλώσεις αδελφοποίησης που
έλαβαν χώρα το Σάββατο, 7-7-2012,
στο αμφιθέατρο του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης, με την ευκαιρία του διήμερου Διακρατικού Επιστημονικού Συνεδρίου «Δύο χώρες-Μία
Ιστορία», «Διαχείριση και Ανάδειξη των
Μνημείων Πολιτισμικής και Περιβαλλοντικής Κληρονομιάς Νήσων Β.Α. Αιγαίου-Μεγάλης Ελλάδας (Καλαβρίας, Σικελίας), Βένετο και Πομπηίας».
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος της πόλης
Reggio Calabria της Καλαβρίας «Circolo
Apodiafazzi» (Apodiafazzi σημαίνει χαραυγή, άρα ελπίδα για το μέλλον) αδελφοποιήθηκε με τον Φιλοτεχνικό Όμιλο
Μυτιλήνης (ΦΟΜ) «Ο Θεόφιλος» και το
Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη».
Ο Πρόεδρος του «Circolo Apodiafazzi» κ. Carmelo Nucera, αφού εξέθεσε
τις σκέψεις και τις ιδέες του για τους
σκοπούς που πρέπει να υπηρετήσει η
πολιτιστική αδελφοποίηση (σφυρηλάτηση των ιστορικών δεσμών των δυο
περιοχών, προβολή της πολιτιστικής
τους φυσιογνωμίας ώστε να λειτουργήσει ως μοχλός γενικότερης ανάπτυξής
τους, μελέτη και ανάδειξη της γκρεκάνικης γλωσσικής διαλέκτου κλπ), αντάλλαξε τα δώρα του με τους προέδρους
του ΦΟΜ και του Αναγνωστηρίου, κ.κ.
Περικλή Μαυρογιάννη και Κλεάνθη Κορομηλά, και συνυπέγραψε μαζί τους τα
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα
γνωριμίας των παιδιών με το
Φιλοτελισμό από τη Φιλοτελική
Εταιρεία Λέσβου στο Μουσείο Βρανά
Στο Μουσείο Βρανά στον Παπάδο
Γέρας την Τρίτη 10 Ιουλίου 2012 μαζί
με τις εκδηλώσεις έκθεσης γραμματοσήμου με τίτλο «Το Αιγαίο μέσα από
τα γραμματόσημα» που διοργανώνουν
στον ίδιο χώρο τα ΕΛ.ΤΑ., συμμετέχοντας στον εορτασμό των 100 χρόνων
από την Απελευθέρωση της Λέσβου, η
Φιλοτελική Εταιρεία Λέσβου λειτούργησε και το «Φιλοτελικό Εργαστήρι»
ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα γνωριμίας
των παιδιών (ηλικίας 7-14 ετών) με το
5
Στη Λέσβο έχουν τεθεί σε διάφορες
χρονικές περιόδους υπό παρακολούθηση οι παραλίες της Σκάλας Ερεσού,
της Σκάλας Καλλονής, της Κάγιας, της
Εφταλούς, της Κρατήγου, του Αγίου
Ισιδώρου και των Βατερών, καθώς και
οι παραλίες «Απιδιάς Λάκκος», «Κανόνι» στη Θερμή και «Σουρλάγκα» στη
Γέρα. Όλες έχουν βγει από το καθεστώς παρακολούθησης με βαθμολογία
τριών αστέρων, εκτός από τις τρεις τελευταίες, που έχουν λάβει δύο αστέρια.
γραμματόσημο και τον φιλοτελισμό. Το
πρόγραμμα περιλάμβανε την παρουσίαση της ιστορίας του γραμματοσήμου,
την επίδειξη φιλοτελικών εργαλείων,
παιγνίδια ταξινόμησης γραμματοσήμων και παρατηρητικότητας, τεχνικές
αποκόλλησης γραμματοσήμων από
φάκελο, ζωγραφική και δημιουργία
γραμματοσήμων, ξενάγηση σε έκθεση
γραμματοσήμων και πολλά άλλα. Σε όλα
τα παιδιά που δήλωσαν συμμετοχή δόθηκαν φιλοτελικά δώρα, προσφορά των
Ελληνικών Ταχυδρομείων (ΕΛ.ΤΑ.).
Αρνητική η Λήμνος στην
εγκατάσταση ανεμογεννητριών
Αναθεώρηση του δικτύου των
ακτών της Λέσβου μετά
από προτάσεις και πολιτών
Στην πρώτη γνωμοδοτική απόφαση
δημοτικού συμβουλίου στο Βόρειο
Αιγαίο για την επένδυση της «Αιγαίας
Ζεύξης», ο Δήμος Λήμνου δηλώνει
πως δεν αποδέχεται την επιλογή του
νησιού ως περιοχής βιομηχανικής κλίμακας επενδύσεων ΑΠΕ σε στεριά και
θάλασσα. Στην ίδια συνεδρίαση πάρθηκε απόφαση να συμμετέχουν τόσο οι
κάτοικοι όσο και οι φορείς του τόπου,
καθοριστικά στη λήψη των αποφάσεων
που καθορίζουν το μέλλον τους.
Σ’ ό,τι αφορά στ’ αντισταθμιστικά μέτρα, σύμφωνα με την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, οφείλουν να είναι
σε πλήρη αντιστοιχία με την κλίμακα
των παρεμβάσεων και «σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να περιορισθούν
στις οριζόντιες προβλέψεις του νόμου
για την ανταποδοτικότητα».
Ακόμη, το Δημοτικό Συμβούλιο θεωρεί απολύτως αναγκαίο «να διαμορφωθεί ένα ουσιώδες και αντίστοιχο της
πραγματικότητας πλαίσιο ωφελημάτων
και αναπροσανατολισμού της οικονομικής δραστηριότητας του νησιού, για το
σύνολο του σχεδιασμού ενεργειακών
επενδύσεων, διαφορετικά τα προτει-
Σύμφωνα με τη σχετική εγκύκλιο
αναθεώρησης του δικτύου παρακολούθησης από την Ειδική Γραμματεία
Υδάτων τού ΥΠΕΚΑ, οι κάτοικοι του
νησιού και όσοι άλλοι ενδιαφέρονται
θα μπορούν να καταθέσουν τη δική
τους αίτηση, ώστε να προστεθεί ή να
αφαιρεθεί κάποια παραλία από το δίκτυο. Απαιτείται τεκμηριωμένη πρόταση προσθήκης ή αφαίρεσης της ακτής,
αφού στόχος του δικτύου παρακολούθησης είναι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της δημόσιας
υγείας των λουομένων και η συμμόρφωση με τη σχετική Οδηγία τής ΕΟΚ.
Κάτοικοι της Λέσβου, αλλά και τοπικοί φορείς, θα μπορούν να καταθέτουν
στο Δήμο Λέσβου τεκμηριωμένη πρόταση αφαίρεσης της γαλάζιας σημαίας
κάποιας ακτής, εφόσον θεωρούν πως
συντρέχουν λόγοι που να απαιτούν
κάτι τέτοιο, όπως η ύπαρξη βλαβερών
για τους κολυμβητές σωματιδίων στα
νερά των παραλιών ή κακή συντήρηση
της πλαζ, άμεση αποκομιδή των σκουπιδιών, ύπαρξη ναυαγοσώστη κ.λπ.
6
νόμενα μέτρα αντιστάθμισης κρίνονται
ανεπαρκή, άτοπα και αναντίστοιχα του
μεγέθους της μεταβολής της φυσιογνωμίας του νησιού».
κοινότητα στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στη βορειοανατολική Τουρκία.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Βρετανικού Independent, περίπου 5.000
άνθρωποι φαίνεται ότι μιλούν μία διάλεκτο που πλησιάζει εκπληκτικά στην
αρχαία ελληνική γλώσσα.
Όπως επισημαίνουν ειδικοί γλωσσολόγοι μέσω αυτής της διαλέκτου
μπορούν να εξάγουν πολύ σημαντικά
συμπεράσματα για τη γλώσσα του Σωκράτη και του Πλάτωνα, καθώς και το
πώς αυτή εξελίχθηκε.
Η κοινότητα ζει σε ένα σύμπλεγμα
χωριών κοντά στην τουρκική πόλη της
Τραπεζούντας, όπου κάποτε ήταν η
αρχαία περιοχή του Πόντου.
Οι γλωσσολόγοι διαπίστωσαν ότι η
διάλεκτος, Romeyka, μια ποικιλία από
ποντιακά ελληνικά, έχει δομικές ομοιότητες με την αρχαία ελληνική που
δεν παρατηρούνται σε άλλες μορφές
της γλώσσας που ομιλείται σήμερα.
Επίσης η Romeyka παρουσιάζει και
πολλές ομοιότητες με το αρχαίο λεξιλόγιο.
Όπως λέει η λέκτορας Φιλολογίας
Ιωάννα Σιταρίδου του Πανεπιστημίου
του Cambridge «η χρήση του απαρεμφάτου έχει χαθεί στα νέα ελληνικά. Όμως, στα Romeyka έχει διατηρηθεί».
Μια πιθανότητα είναι ότι οι ομιλητές
αυτής της διαλέκτου είναι οι απευθείας απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων
που ζούσαν κατά μήκος των ακτών
της Μαύρης Θάλασσας πριν από τον
6ο ή 7ο αιώνα π.Χ., όταν η περιοχή
αποικίστηκε αρχικά.
Αλλά είναι επίσης πιθανό να είναι
απόγονοι αυτόχθονων πληθυσμών ή
μίας μεταναστευτικής φυλής οι οποίοι
αναγκάστηκαν να μιλούν τη γλώσσα των
αρχαίων ελληνικών αποικιοκρατών.
Ο Δήμαρχος Λέσβου τίμησε
τον αριστούχο τυφλό μαθητή
Στρατή Εγγλέζο
Ο Δήμαρχος Λέσβου, Δημήτρης
Βουνάτσος, παρουσία του Προέδρου
του Δημοτικού Συμβουλίου, συναντήθηκε στο γραφείο του, με τον τυφλό
μαθητή του Λυκείου Παμφίλων, Στρατή Εγγλέζο, ο οποίος αρίστευσε, παίρνοντας βαθμό 20 σε όλα τα μαθήματα
και εισάγεται σε Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα της χώρας.
Τον Στρατή, συνόδευαν οι γονείς
του, Βασίλης & Ταξιαρχούλα Εγγλέζου.
Ο κ. Βουνάτσος, συνεχάρη θερμά το
νεαρό συνδημότη μας για την σπουδαία επίδοσή του, αλλά και τους γονείς
και τους εκπαιδευτικούς του Λυκείου
Παμφίλων. Ενώ δήλωσε ότι στην επόμενη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου θα εισηγηθεί να υποστηριχθεί
η υποψηφιότητά του Στρατή Εγγλέζου
για βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών, για την επιτυχία του, ενόψει και
της ιδιότητάς του ως Α.Μ.Ε.Α.
Τόσο ο Στρατής Εγγλέζος, όσο και
οι γονείς του ευχαρίστησαν το Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο για την
πρωτοβουλία τους.
Φυλή στην Τουρκία
μιλάει αρχαία ελληνικά
Μπορεί οι περισσότεροι νεοέλληνες
να γνωρίζουν ελάχιστα ή να αγνοούν
παντελώς την αρχαία ελληνική γλώσσα… όχι όμως και μία απομονωμένη
7
Οι κάτοικοι της συγκεκριμένης περιοχής είναι ευσεβείς μουσουλμάνοι, γι΄
αυτό και είχαν το δικαίωμα να παραμείνουν στην Τουρκία μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923.
σμιο Δίκτυο Γεωπάρκων τής UNESCO
και το Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων
και τόνισε τη σημασία παρουσίασης
της έκθεσης του Απολιθωμένου Δάσους για την αναπαράσταση της γεωλογικής ιστορίας της Ευρώπης.
Έκθεση Απολιθωμένου Δάσους
Λέσβου στο Messel της Γερμανίας
Ποδοσφαιρικό τουρνουά
«Ειρήνης και Φιλίας στο Αιγαίο»
Την Παρασκευή 26 Οκτωβρίου 2012
ήταν η μέρα της Λέσβου για τη Γερμανία, λόγω των εγκαινίων της μεγάλης
έκθεσης του Απολιθωμένου Δάσους
Λέσβου με τίτλο «Ένας ιδιαίτερος επισκέπτης στην Απολιθωματοφόρα Περιοχή του Μέσσελ -Πολύχρωμοι γίγαντες από το Απολιθωμένο Δάσος της
Λέσβου», στο Μουσείο- Κέντρο Ενημέρωσης του Messel Pit της Γερμανίας.
Παρόντες στην εκδήλωση των εγκαινίων, ο δήμαρχος του Μέσσελ, Andreas
Larem, εκπρόσωπος του Υπουργείου
Περιβάλλοντος, ειδικοί από άλλα γεωπάρκα, όπως ο Volker Wilde, διευθυντής της Παλαιοβοτανικής Συλλογής
του Μουσείου Senckenberg της Φρανκφούρτης, του σημαντικότερου Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Γερμανίας, ομάδα ερευνητών του Μουσείου
Ορυκτολογίας του Πανεπιστημίου της
Βόννης, καθηγητές και μεταπτυχιακοί
φοιτητές του Πανεπιστημίου της Βόννης και φυσικά πολύς κόσμος. Όλοι
εκφράστηκαν με τα θερμότερα λόγια
για την παρουσίαση της έκθεσης και
τα μοναδικά εκθέματα που για πρώτη
φορά παρουσιάζονται στο γερμανικό
κοινό.
Στην έναρξη της εκδήλωσης, η διευθύντρια του Μουσείου - Κέντρου Ενημέρωσης «Zeit und Messel Welten»,
Marie - Luise Frey, αναφέρθηκε στην
εξαιρετικά επιτυχημένη συνεργασία
των δύο φορέων μέσα από το Παγκό-
Το μήνυμα της αρμονικής συμβίωσης
των δυο λαών προωθήθηκε μέσα από
τουρνουά ποδοσφαίρου στη Λέσβο
Στην διοργάνωση ενός ποδοσφαιρικού τουρνουά στη Λέσβο, με στόχο
να έρθουν πιο κοντά Ελλάδα και Τουρκία, προχώρησε η οικογένεια Τρύφων,
που έχει δεσμούς με το Ελληνικό νησί
και στηρίζει τα νέα παιδιά που ασχολούνται με τον αθλητισμό.
Στο τουρνουά «Ειρήνης και Φιλίας
στο Αιγαίο» που διεξήχθη το τριήμερο 6 με 8 Ιουλίου, συμμετείχαν μικροί
ποδοσφαιριστές γεννημένοι από το
1996 έως το 1998, που προέρχονταν
από ομάδες της Αθήνας, της Λέσβου
αλλά και της Τουρκίας.
Το όνομα της διοργάνωσης στόχο
έχει την προώθηση της ειρήνης και της
φιλίας ανάμεσα στους δυο γειτονικούς
λαούς, αλλά και να γίνει γνωστό το μήνυμα της αρμονικής συμβίωσης των
δυο χωρών.
Η οικογένεια Τρύφων κάλυψε τα
έξοδα διαμονής των δυο τουρκικών
ομάδων που πήραν μέρος στο τουρνουά, καθώς και των ομάδων του Ολυμπιακού και του Κολεγίου Αθηνών,
που ταξίδεψαν στο νησί της Λέσβου.
Οι αγώνες πραγματοποιήθηκαν στις
εγκαταστάσεις Olympico στη Νεάπολη της Λέσβου.
8
Eκδηλώσεις
ώρες δροσερής ανάπαυλας, πότε στο
Κάστρο και πότε στις παραλίες.
Οι εκδηλώσεις του Λεσβιακού καλοκαιριού συνεχίζονται στο Κάστρο, στη
Μαρίνα, στα Τσαμάκια και σ’ όλα τα
κεφαλοχώρια του νησιού.
Γιορτή ούζου, γιορτή σαρδέλας,
βραδιά θάλασσας και πάει λέγοντας!
Όμως για μένα, το πιο εντυπωσιακό,
ήταν η διοργάνωση από το «Δελφίνι»
της Σκ. Λουτρών, του περάσματος
κολυμπώντας Κουντουριδιά-Πέραμα,
στις 27 του μήνα. Πάνω από 55 άτομα,
νεαρά παιδιά αλλά και μεγάλοι (25, 35,
45, 55, 65 και βάλε λίγο!), διέσχισαν
κολυμπώντας τη διαδρομή των 1.100
περίπου μέτρων στη μνήμη των Μικρασιατών.
Το ότι ήμουνα κι εγώ εκεί και ότι
τερμάτισα μια χαρά, μου δίνει νομίζω
την ευκαιρία να σχολιάσω την υπέροχη
αυτή κολυμβητική διαδρομή. Δεν ήταν
αγώνας ταχύτητας, μην νομίζετε! Ήταν
αγώνας συμμετοχής και ο κάθε ένας
είχε το χρόνο του. ‘Άλλος πιο γρήγορα
και άλλος σιγά και με απόλαυση!
Με το που βρέθηκα στο νερό, αυτό το
υπέροχο θαλασσινό νερό του κόλπου,
που το ελαφρύ κυματάκι το έδειχνε,
αλλού μπλε μαβί, αλλού μπλε γαλαζωπό,μύρια χίλια χρώματα κι οι καυτερές
ακτίνες του ήλιου να παίζουν με τις
αποχρώσεις ε, εγώ ξεχάστηκα και απολάμβανα! Τοπίο, μαγευτικό απλωνόταν
γύρω μου! Κι ήταν δικό μου!
H Κουντουριδιά απομακρυνόταν. Η
Παναγία η Αψηλή, πάνω στο βουνό,
ψηλά στη Σκάλα Λουτρών, μας παρακολουθούσε στοργικά. Ο Άγιος Ισίδωρος, το νησάκι στο κόλπο, βρισκόταν
δίπλα μας! Κι όσο πλησιάζαμε στο
Πέραμα, η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, (μεγάλη η Χάρη Του και η
Καλοκαιριάτικες εκδηλώσεις
στη Λέσβο
Ιούνιος 2012
Άρχισε το καλοκαίρι, άρχισαν για τα
καλά και οι ζέστες. Και να, πρωτοφάνηκαν και οι φίλοι και οι γνωστοί που το
χειμώνα ζουν στην Αθήνα ή αλλού, στην
πατρίδα μας αλλά και στο εξωτερικό. Γεμάτο κόσμο το νησί, γεμάτη η πόλη της
Μυτιλήνης, της αρχόντισσας στο Αιγαίο.
Κι άρχισαν δειλά δειλά και οι εκδηλώσεις του Λεσβιακού καλοκαιριού, με
τις «δυνάμεις» των ντόπιων καλλιτεχνικών οργανώσεων και με κάποιες άλλες,
που διοργάνωσε ο Δήμος.
Βέβαια Ιούνιος χωρίς κλήδονα δεν
γίνεται! Τα μέλη της Χορωδίας Μυτιλήνης «Νίκος Σκαλκώτας» και κλήδονα «άνοιξαν», με τ' Αη Γιαννιού τη
Χάρη και τραγουδάκια «πικάντικα» και
«τσουχτερά» αφιέρωσαν σ’ όποιον
ανήκε το δαχτυλίδι, η παραμάνα, το
πετραδάκι, το τσιμπιδάκι που «έβγαινε» απ’ το κοκκινοσκεπασμένο «γραγούδι» το γεμάτο με «τ’ αμίλητο» νερό.
Γέλια και χαρές στη βεράντα μας στη
Χαραμίδα και έτσι και το έθιμο τηρήθηκε και με τη συνοδεία της κιθάρας του
μαέστρου Γιώργου Παζαίτη, τα τραγούδια αντήχησαν στην όμορφη βράδια!
Η κρίση, κρίση που έχει θρονιαστεί
στη πόρτα μας αλλά και μεις, στο πείσμα των καιρών ότι μπορούμε κάνουμε για να περνούμε τα βράδια ευχάριστα! «Της καλομοίρας της χρυσής,
χρυσό είν’ το ριζικό της, να βγει απ’ τ’
αμίλητο νερό, να βρει το ριζικό της».
Ιούνιος 2012
Οι ζέστες είναι αφόρητες κι’ ευτυχώς
που το δροσερό αεράκι της θάλασσας, προσφέρει το βραδάκι κάποιες
9
γιορτή Του σήμερα) και παραδίπλα το
εκκλησάκι του στρατοπέδου, ε, όλοι
αυτοί οι Άγιοι μας βοήθησαν όλους
και τα καταφέραμε! Ναι, τα κατάφερα
κι εγώ! Μόνο η σκαλίτσα για ν’ ανεβείς στο τέρμα, ήταν «τρεμουλιαστή»,
σχοινένια, στενή και λίγο με δυσκόλεψε! Αλλά δυο στιβαρά χέρια με τράβηξαν και νάμαι στο τέρμα κι εγώ!
Η αδελφοποίηση του ΦΟΜ με τη
Λεσβιακή Παροικία, χάρισε ένα διαφορετικό βράδυ, στον όμορφο χώρο
του Οινοφόρου και η μουσική και το
τραγούδι ενθουσίασαν το κοινό.
Κόσμος στο ιερό προσκύνημα αμέτρητος και παρούσα η νεολαία με την
ζωντάνια και την ομορφιά της.
Κοντά στην Παναγία μας την Αγιασώτισσα και ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος,
που ζήτησε ευλαβικά τη βοήθεια της
Μεγάλης Μάνας και ευχήθηκε στους
πιστούς υγεία, αγάπη, ειρήνη, ευημερία.
Στο Πυργί κατανυκτική η παράκληση
από τα μέλη της Λεσβιακής παροικίας
και στη Χαραμίδα στον Ταξιάρχη τον
Αη Στρατόνικο, μεγάλη η προσέλευση
φίλων και γνωστών.
Η REGATA, μετά της Παναγίας, έδωσε άλλη όψη στη πόλη μας. Σκάφη, αμέτρητα στη προκυμαία και στη Μαρίνα.
Εγώ το Σάββατο βράδυ, μέτρησα περίπου 100! Και τα πληρώματα, νέοι και
νέες που με κουράγιο και τόλμη ζούνε
τη γοητεία της θαλασσινής διαδρομής
στο Αιγαίο μας. Μυτιλήνη, Οινούσσες,
Βολισός, Σύρος.
Το ελαφρύ αεράκι ας δίνει δύναμη
στα νεανικά πληρώματα, να κουμαντάρουν τα πανιά.
Το Κάστρο στις δόξες του, όχι τις
πολεμικές- Παναγία μου φύλαγε μας κι
αλάργα-αλάργα, αλλά τις τραγουδιστικές, τις χορευτικές, τις όμορφες και τις
απολαυστικές.
Κι άλλες ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις,
που πρέπει να 'χεις τα πόδια της σαρανταποδαρούσας, για να ‘σαι παντού!
Ε, όπου πήγαμε, πήγαμε, ότι νιώσαμε, ζήσαμε κι απολαύσαμε, έστω μια με το κάμα
τον Ιούλιο - Αυγουστιάτικο, τέρμα πια!
Και με τη δεύτερη γιορτή της διοργάνωσης της 1ης Σεπτεμβρίου στο Ίππειος, των Εθελοντικών Οργανώσεων του
νησιού, μπήκαμε πια στο φθινόπωρο
και σας χαιρετώ.
Να 'μαστε γεροί, καλό χειμώνα.
Αύγουστος 2012
Αύγουστε καλέ μας μήνα, νάσουν
δυο φορές το χρόνο!
Ε, βέβαια αυτό δεν γίνεται αλλά τα
δυο Αυγουστιάτικα φεγγάρια τα απολαύσαμε μ’ όλη μας τη καρδιά.Ένα
στην αρχή του μήνα με τις μεγάλες
ζέστες κι ένα πιο δροσερό, στο τέλος
του μήνα.
Η μαγεία των μαυροντυμένων γυναικών και των ανδρών με μαύρο πουκάμισο στις παρακλήσεις του Δεκαπενταύγουστου (όχι για μόδα αλλά για
το έθιμο), η διαδρομή για την Αγιάσο
περπατώντας, από νέους αλλά και μεγαλύτερους και η ανηφόρα της δύσκολης Πατωμένης, όλα αυτά είναι έθιμα
του νησιού μας και πρέπει να τα διατηρήσουμε. Πληροφοριακά να σας πω,
ότι μετρώντας ένα ένα τα βήματα στην
Πατωμένη μόνο (Ξεπατωμένη καλύτερα), φέτος τα μέτρησα 4.700! ‘Άλλες
χρονιές τα έβρισκα και κάπως λιγότερα! Ο χρόνος βλέπετε και αναγκάζομαι
φαίνεται να… κάνω μικρότερα βήματα!
Πάντως ο διαλογισμός και η προσοχή
βοηθάει στο να περνά κάπως ευκολότερα η μιάμιση περίπου ώρας, μόνο για
το περπάτημα της Πατωμένης!
Άσπα Αβαγιανού
10
«Λεσβιακή Παροικία» και ΦΟΜ «Ο Θεόφιλος»
υπέγραψαν «πρωτόκολλο» συνεργασίας!
Την Τετάρτη 25 Ιουλίου 2012, στον αύλειο χώρο του Οινοποιείου «ΟινοφόροςΜεγαλοχωρίου», ένα χώρο καλαίσθητα
διακοσμημένο με πισίνα και δυο ωραία
γλυπτά του Δάφνη και της Χλόης, τα δυο
ιστορικά λεσβιακά σωματεία η «Λεσβιακή
Παροικία» και ο ΦΟΜ «Ο Θεόφιλος»,
αποφάσισαν και υπέγραψαν «πρωτόκολλο» αδελφοποίησης-συνεργασίας με σκοπό την προβολή του νησιού μας. Αφετηρία, το πάθος τους, με το οποίο εδώ και
πολλά χρόνια, υπηρετούν τον Πολιτισμό.
Σκοπός και των δυο Συλλόγων είναι
η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού μας και η συστηματική
προβολή της πλούσιας και ιδιαίτερα σημαντικής παράδοσης στα γράμματα, τις
τέχνες, τη λαογραφία, συμβάλλοντας
συγχρόνως στην ανάδειξη της σημερινής πολιτιστικής ταυτότητας της Λέσβου
μέσα στον Ελληνικό χώρο.
Η λαμπρή, «καλοστημένη», εκδήλωση
που συγκέντρωσε πλήθος κόσμου, μελών
και φίλων των δύο σωματείων, ξεκίνησε
με τον χαιρετισμό των δύο Πρόεδρων.
Πρώτη το λόγο έλαβε η Πρόεδρος της
Παροικίας Καίτη Μεσσηνέζη, η οποία
αναφέρθηκε εμπεριστατωμένα στην
ιδέα της στενής συνεργασίας των δύο
Συλλόγων που μπορεί να γίνει μια πολιτιστική γέφυρα μεταξύ Λέσβου και Αττικής, για την παραγωγή έργου αγάπης,
αλληλεγγύης, παιδείας και πολιτισμού.
Ενώ τόνισε ιδιαίτερα το πόσο σημαντική για τη «Λεσβιακή Παροικία» είναι η
σύναψη αδελφικών πολιτιστικών σχέσεων με τον Φιλοτεχνικό Όμιλο Μυτιλήνης
«Ο Θεόφιλος», ένα Σύλλογο που αποτελεί κορυφαίο παράγοντα πολιτιστικής
ανάπτυξης της Λέσβου, ένα Σύλλογο που
προσφέρει πολιτισμό στον τόπο του,
στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
Αμέσως μετά, ο Πρόεδρος του ΦΟΜ,
Περικλής Μαυρογιάννης, πήρε τον λόγο και
Ανταλλαγή του πρωτοκόλλου αδελφοποίησης μεταξύ των δύο Προέδρων
11
πρώτο Πρόεδρο της Παροικίας, Κλεάνθη Παλαιολόγο και τον ίδιο και στην εν
γένει δράση του Συλλόγου όλα αυτά τα
χρόνια που πέρασαν. Αμέσως μετά, έκανε μια αναδρομή στα πρώτα χρόνια της
ίδρυσης του ΦΟΜ το 1934 μέχρι την
κατάργησή του και την επανίδρυσή του
με την ονομασία Φιλοτεχνικός Όμιλος
Μυτιλήνης «Ο Θεόφιλος» το 1977.
Η επιτυχημένη γιορτή της αδελφοποίησης των δυο ιστορικών Συλλόγων έκλεισε
με όμορφη μουσική και τραγούδια που
απόδωσε με επιτυχία η σοπράνο Μαρία
Γαλάνη. Στο πιάνο την συνόδεψε ο καθηγητής μουσικής συμπατριώτης μας Θόδωρος Ζουμπούλης. Δίκαια απόσπασαν
το ζεστό χειροκρότημα του κόσμου.
Την εκδήλωση τίμησαν πλήθος κόσμου και πολλοί επίσημοι.
Στο τέλος της εκδήλωσης δόθηκε η
ευκαιρία στους εκλεκτούς καλεσμένους
να γευτούν το υπέροχο κρασί «Δάφνης
και Χλόη», με σχετικούς μεζέδες, ευγενική προσφορά του Οινοποιείου «Οινοφόρος-Μεγαλοχωρίου».
με γλαφυρό τρόπο τόνισε πόσο δύσκολο
είναι να παράγει ένας Σύλλογος πολιτιστικό
έργο υπεύθυνα, μελετημένα και σωστά και
πόσο κακό αντίθετα είναι να κάνει κάποιος
πολιτισμό «για τα μάτια του κόσμου»,
πρόχειρα, επιπόλαια και ανεύθυνα!
Μετά την υπογραφή του πρωτοκόλλου αδελφοποίησης και συνεργασίας,
ακολούθησε η προβολή ενός σύντομου
DVD, αρκετά κατατοπιστικού, παραγωγή-προσφορά του Γιώργου Παπαδόπουλου, που ήταν μια μικρή συλλογή
φωτογραφιών και Video από τις ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες των
δύο Συλλόγων.
Στη σειρά του προγράμματος η παρουσιάστρια Ντέσση Κομνηνού, κάλεσε στο «βήμα» τον κεντρικό ομιλητή,
συγγραφέα και επίτιμο Πρόεδρο της
Παροικίας κο. Τ. Χατζηαναγνώστου, ο
οποίος γλαφυρός όπως πάντα, με καθαρό και κατανοητό λόγο, σε πρώτη φάση
αναφέρθηκε με στοιχεία στην ίδρυση
της «Λεσβιακής Παροικίας» τον Μάρτιο
του 1965 από το αξέχαστο δάσκαλο,
Τιμητική εκδήλωση
από την «Λεσβιακή Παροικία»
για τον ποιητή
Νικηφόρο Βρεττάκο,
με αφορμή τα 100 χρόνια
από τη γέννησή του
να περιεργαστούν τα ταμπλό και τις
φωτογραφίες από το «Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου», που ανήκει στην
Κεντρική Δημόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης και που διατέθηκαν αποκλειστικά για να συμβάλλουν και οπτικά στο
ανασκάλεμα της μνήμης από τη ζωή
και το έργο του ποιητή. Ανάμεσα στον
κόσμο που παρευρέθηκε, ήταν ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής κ. Α. Κακλαμάνης, ο καθηγητής Πανεπιστημίου κ.
Παν. Κοντός, ο επίτιμος πρόεδρος της
Λ.Π. συγγραφέας κ. Τάκης Χατζηαναγνώστου, η Πρόεδρος και η Αντιπρόεδρος της Γυναικείας Λογοτεχνικής
Συντροφιάς κυρίες Ε. Τσιάλτα και Σ.
Ροδοπούλου, και πολλοί άλλοι εκλεκτοί καλεσμένοι.
Η Πρόεδρος της Λεσβιακής Παροι-
Με μεγάλη συμμετοχή κόσμου έγινε
τη Δευτέρα 22 Οκτωβρίου 2012, στην
αίθουσα «Δαίδαλος» του Ελληνοβρετανικού Κολεγίου, Ρεθύμνου 1α, η τιμητική εκδήλωση για τον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο, με αφορμή τα εκατό
χρόνια από τη γέννησή του, που συνδιοργάνωσαν η «Λεσβιακή Παροικία»
και ο «Οργανισμός για τη Διάδοση της
Ελληνικής Γλώσσας» ΟΔΕΓ.
Πολλοί καλεσμένοι ήρθαν νωρίς, για
Ο καθηγητής μουσικής Θεόδωρος Ζουμπούλης με την εξαίρετη σοπράνο Μαρία Γαλάνη
Το μέλος του Δ.Σ. Ειρήνη Βεκρή συντόνισε την εκδήλωση για τον Νικηφόρο Βρεττάκο
12
13
του τιμώμενου ποιητή.
Ο λόγος του κυρίου Νικορέτζου,
του βραβευμένου από την Ακαδημία
Αθηνών, είχε ποιητικό παλμό, ήταν
πλήρης στο περιεχόμενό του και ξεχείλιζε από συγκίνηση και αγάπη προς
τον Νικηφόρο Βρεττάκο που γνώρισε
προσωπικά.
Η κυρία Χαρά Καραβά, Διδάκτωρ
του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανέλυσε
και κατηγοριοποίησε τα ποιήματα του
τιμώμενου ποιητή, με συντομία και
πληρότητα, με τρόπο απλό και κατανοητό, μεταφέροντας μηνύματά τους
και στους σημερινούς καιρούς.
Η ανιψιά του τιμώμενου ποιητή,
συγγραφέας Αθηνά Μπίνιου επέλεξε
τις μέρες της Κατοχής να αφηγηθεί
κίας, κυρία Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή,
καλωσόρισε το κοινό και με σύντομη
αναφορά στη σπουδαιότητα του έργου του τιμώμενου ποιητή, έδωσε το
στίγμα του περιεχομένου της βραδιάς.
Εκ μέρους του ΟΔΕΓ χαιρέτισε τους
παριστάμενους ο Πρόεδρος του Οργανισμού κύριος Κων/νος Καρκανιάς,
ο οποίος τόνισε τη σπουδαιότητα των
πολιτιστικών εκδηλώσεων της «Λεσβιακής Παροικίας» και επανέλαβε τη συμπαράστασή του προς το σύλλογο.
Ο Λέσβιος ποιητής Δημήτρης Νικορέτζος ανέπτυξε το θέμα: «Νικηφόρος
Βρεττάκος ένας «Άγιος» της ελληνικής
Ποίησης». Ενώ η καθηγήτρια απαγγελίας Νινέτα Παπαδάκη, απάγγειλε με
εξαίρετο τρόπο τέσσερα ποιήματα
στον μέρος από την τελευταία παράγραφο, που ξεκινά με το στοίχο του
ποιητή:
«Ότι μπόρεσα να διασώσω (στον κόσμο
που πήγα)
το διέσωσα θάλασσα.
Η ψυχή μου ένα σμήνος μυριάδων πουλιών
που τ’ αλώνιζε η θύελλα.
Όσα διασώθηκαν βρήκαν το δέντρο τους.
Φτερούγισαν κι έμειναν μέσα στις λέξεις.
με θαυμάσιο θεατρικό τρόπο, από τη
ζωή-παραμύθι του θείου της Ν. Βρεττάκου, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο
της «Νικηφόρος Βρεττάκος, το παιδί
που έγινε ποιητής», ενώ ο τραγουδιστής Αργυρός συνόδεψε με την κιθάρα
του και τραγούδησε μελοποιημένα ποιήματα του Βρεττάκου.
Η εκδήλωση, την οποία συντόνισε με
επιτυχία το μέλος του Δ.Σ. κ. Ειρήνη
Βεκρή, έκλεισε με την προβολή μέρους
του κινηματογραφικού έργου «Περιουσιακά στοιχεία» με εικόνα και αφήγηση
του γιού του ποιητή, Κώστα Βρεττάκου.
Ο σκηνοθέτης Κώστας Βρεττάκος,
που δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην
εκδήλωση έστειλε επιστολή, απ’ την
οποία αξίζει να αναφερθεί τουλάχι-
Εκεί, μπορείτε να τον συναντήσετε
και σεις σήμερα κι εύχομαι να βρίσκετε πάντοτε απαντήσεις στους στίχους
των ποιητών μας.
Η ποίηση ακόμα και σε καιρούς πεζούς και δύσκολους, όπως οι σημερινοί, αποτελούν ασφαλές καταφύγιο».
Νικηφόρος Βρεττάκος
«Ένας «Άγιος» της ελληνικής ποίησης»
(Η ομιλία του Δημήτρη Νικορέτζου στην εκδήλωση τιμής της «Λεσβιακής Παροικίας»,
με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου.)
Η συγγραφέας Αθηνά Μπίνιου αφηγήθηκε με θαυμάσιο θεατρικό τρόπο, ενώ ο τραγουδιστής
Αργυρός συνόδεψε με την κιθάρα του και τραγούδησε μελοποιημένα ποιήματα του Βρεττάκου.
14
Ο γερο Κροκεάτης τον είδε και χαμογέλασε. Άνοιξε το παράθυρο να μπει
ο ήλιος. Χιλιάδες άστρα κατηφόριζαν
στον ουρανό. Κοίταξε την ανατολή. Ο
Χριστός ήταν εκεί…
- Είναι ποίηση κι ο Χριστός παιδί μου. Το
‘πε κι αυτό, ο εγγονός μου ο Νικηφόρος.
Ξάφνου το πρόσωπό του το αυλάκωσε
ένας σπασμός. Απ’ τα μάτια του κύλησαν δάκρυα.
- Γιατί κλαις παππού;
- Έχω πόνους, παιδί μου.
- Είναι ποίηση ο πόνος παππού;
- Ναι. Το ‘παν όλοι οι εγγονοί μου, παιδί μου.
Στους ανατολικούς πρόποδες του
Ταΰγετου, στα Βαρδουνοχώρια, νότια
της Σπάρτης, απλώνεται μια ειδυλλιακή
Ρώτησα κάποτε, ένα γέρο Κροκεάτη
να μου πει τι είναι ποίηση.
Μου ’δειξε στο τραπέζι ένα κριθαρένιο
καρβέλι ψωμί. Πήρε μαχαίρι και το έκοψε.
- Πάρε παιδί μου, μου είπε. Αυτό είναι ποίηση.
- Πως το ξέρεις παππού του είπα.
- Το ‘πε ο εγγονός μου ο Νικηφόρος.
Ύστερα μου ’δειξε στο τραπέζι μια
στάμνα με νερό. Την πήρε στα ροζιασμένα χέρια του κι ήπιε να ξεδιψάσει.
Σκούπισε με την ανάστροφη τα χείλια
του κι έκανε τρεις φορές το σταυρό του.
- Τι είναι ποίηση, παππού; τον ξαναρώτησα.
- Μια στάμνα με νερό, παιδί μου. Το ‘πε ο
εγγονός μου ο Νικηφόρος…
Το φως στο τραπεζομάντηλο, ζωγράφιζε έναν μικρό ασημένιο Χριστό.
15
ΰγετου. Από εδώ άρχισε σιγά-σιγά να
τυλίγει το κουβάρι της ποίησης. Ανηφόρισε παιδί στις κορφές, είδε τα εξαίσια
τοπία του, με τα δάση και τα αιωνόβια
κωνοφόρα τους δέντρα κι έπαιξε με
τους Φαύνους και τους Σειληνούς, τις
Νύμφες και τις Αμαδρυάδες, στις πολύκρουνες πηγές του.
Πήρε ξυπόλυτος τις παραφυάδες του
Σαγγιά και των Κακοβουνιών, ως πέρα
στη Λακωνική κι έφτασε ως τον Ταίναρο. Ο Ταϋγετος! Ένας απολιθωμένος
γίγαντας που γέρνει απότομα, ανατολικά
στην υδρολεκάνη του Ευρώτα, σαν σχιστολιθικό μαρμάρινο τείχος, με ρωγμές
και χαράδρες, πάντα χιονοσκέπαστος.
Θυμάσαι, Νικηφόρε; Ανέβαινες παιδί
σχολειαρόπουλο στην ψηλότερη κορφή του, τον προφήτη Ηλία -τον Ταλετό
των αρχαίων- ανήμερα στη χάρη του,
20 του Ιούλη, που γινόταν στο ταπεινό
εκκλησάκι, το ετήσιο πανηγύρι.
Πόσο κόστιζε τότε η ποίηση; Όσο μια
παιδική καραμούζα. Όμως η ποίηση δεν
πολίχνη η Λέτσοβα. Εδώ, κοντά στο χωριό Αλαΐμπεη, είναι οι αρχαίες Κροκεές.
Στον τόπο αυτόν, όπου συναντιέται ο μύθος με την ιστορία, γεννήθηκε ο ποιητής
Νικηφόρος Βρεττάκος. Η δόξα των Κροκεών δεν είναι η μυθολογία τους. Είναι
το στοιχειό τους, ο Ταΰγετος. Εδώ, την
πρωτοχρονιά του 1912, γεννήθηκε ένα
χαμογελαστό μελαχρινό παιδί, γιος μεγαλοκτηματία, ο Νικηφόρος, που από κείνη
τη στιγμή θ’ άρχιζε να γράφει την ιστορία
του κόσμου, γιατί η ιστορία του κόσμου
είναι η ιστορία της ποίησης. «Και είδεν ο
Θεός ότι καλόν». Στην κούνια του ήρθε
και τον μοίρανε η Ταϋγέτη, μια απ’ τις Ατλαντίδες, μητέρα του Ευρώτα. Απόθεσε
στα πόδια του μια λύρα κι ένα λευκό τριαντάφυλλο, τα σύμβολα της ποίησης και
της αγνότητας. Ύστερα χάθηκε στα δάση
του Πενταδάχτυλου.
Από τότε, τρεις χιλιάδες χρόνια πριν,
αρχίζει η ιστορία του Νικηφόρου Βρεττάκου δεμένη με τη σκληρή πέτρα του
μυθικού βουνού της Λακωνίας, του Τα-
Η ομάδα των ομιλητών. Από αριστερά: Χαρούλα Καραβά, Δημήτρης Νικορέτζος και Νινέτα Παπαδάκη.
16
τις συμβατικές ημερομηνίες.
ήταν μόνο στον Προφήτη Ηλία. Ήταν και
στην καρδιά σου. Ήταν μέσα σου πριν
από σένα, γιατί η ποίηση δεν έχει ηλικία.
Είναι η αιωνιότητα και η στιγμή. Την όριζε
«ο τα πάντα συνέχων» πριν απ’ το χρόνο,
πριν απ’ την τάξη του κόσμου.
Δίχως πανί, δίχως κουπί, αν μας σέρνει ο
γιαλός μας,
δίχως άστρο αν μας θέλει η νύχτα
δίχως ήλιο αν μας καλεί η ημέρα
που είναι ο κόσμος;
Δίχως εσέ δεν θάβρισκαν
νερό τα περιστέρια
Τρία είναι τα καθοριστικότερα υλικά
στοιχεία της ποίησης του Βρεττάκου.
Η φωτιά, το νερό και το χώμα.
Ποίηση είναι μια στάμνα με νερό, είχε
πει ο γέρο Κροκεάτης. Ο πηλός, η φωτιά
και το νερό. Όμως πέρ’ απ’ αυτά, ποίηση είναι το συναίσθημα. Και το συναίσθημα αυτό στον Βρεττάκο, έχει μόνο
ένα όνομα: Αγάπη.
Δίχως εσέ δεν θ’ άναβε
το φως ο Θεός στις βρύσες του
Μηλιά σπέρνει στον άνεμο
τ’ άνθη της στην ποδιά σου
φέρνεις νερό απ’ τον ουρανό
φώτα σταχυών κι απάνω σου
φεγγάρι από σπουργίτες.
Απ’ όλα τα πράγματα
που υπάρχουν στον κόσμο γίνεται ο λόγος.
Δίχως χρώματα, αέρα, χώμα,
νερό, δίχως ήλιο, δεν γίνεται. Δεν γίνεται δίχως
τα ενενήντα στοιχεία κι ένα ακόμη: Αγάπη
Κι αγάπη. Και πάλι αγάπη Για όλα
όσα υπάρχουν στον κόσμο και φτιάχνεται
ο λόγος, αγάπη.
Πάντα με βασάνιζε το ερώτημα: Από
πού αναδύεται η αγγελικότητα της ποίησης του Νικηφόρου Βρεττάκου; Δεν
υπάρχει πιο απλό και πιο σύνθετο ερώτημα. Ο Ανδρέας Καραντώνης έγραψε
πως τα λόγια του ποιητή αυτού, είναι ποτισμένα από ένα «υγρό καλοσύνης». Εγώ
θα πρόσθετα ότι στον Βρεττάκο «είν’ όλα
αγνά, σαν αγιασμένα». Περιβάλλονται
από ένα φωτοστέφανο προσευχής. Στο
βάθος του ο Βρεττάκος είναι θρησκευτικός ποιητής. Η ποίηση για τον Βρεττάκο
δεν υπάρχει. Παντού είναι κυρίαρχη η
παρουσία του. Παρουσία όμως όχι ενός
ανθρώπου ευδαιμονιστή και μακάριου,
αλλά ενός ανθρώπου «κοπιώντος» και
«πεφορτισμένου». Η ποίηση του Βρεττάκου αποσυνδέεται από την καταγωγή της.
Δεν έχει πατρίδα. Η πατρίδα της ονομάζεται γη. Μια γη που γεννήθηκε ελεύθερη και οι άνθρωποι της έβαλαν σύνορα.
Γι’ αυτό η ποίηση του Βρεττάκου απέχει
αρκετά από το να λέγεται ελληνική. Είναι
οικουμενική. Και θα έλεγα υπερχρονική.
Είναι πέρ’ από τους συρμούς, πέρ’ από
Ο λόγος του ποιητή δεν πήρε την
τραχύτητα του Ταΰγετου. Απέβαλε το
σκληρό χοϊκό του ένδυμα και έγινε λόγος «εξ εγκάτων».
Ο Ταΰγετος καθαγιάστηκε κι έγινε
«φως ως ιμάτιον». Έγινε κατοικητήριο
της προσευχής του.
Πως έγινε αυτή η μεταστοιχείωση;
Ποιος μπορεί να γνωρίζει όσα κυοφορούνται στην ψυχή του ποιητή. Μόνο η
ποίηση το γνωρίζει.
Νομίζω πως δεν υπάρχει πιο λυτρωτικό καθαρτήριο για την ψυχή του ποιητή
από τον πόνο. Είναι το πιο πυρίκαυστο
έναυσμα της ποίησης. Μέγας καταλύτης ο πόνος. Κι ο μικρός Νικηφόρος
17
νεια μιλά για τις μέρες της στέρησης και
της φτώχειας:
«Ήταν γύρω στο 1931 ή '32 που περνούσα μερικές από τις δυσκολότερες
μέρες της ζωής μου. Ήμουνα άνεργος
και έκανα μια απεγνωσμένη προσπάθεια
ν’ αγκιστρωθώ σε μια δουλίτσα, παρακολουθώντας τις «ζητήσεις» των εφημερίδων. Κρατούσα μόνο τα χρήματα για το
εισιτήριο επιστροφής στην πατρίδα μου
με το σαπιοκάραβο «Ταΰγετος» που θα
ξεμπάρκαρε στο Γύθειο. Είπα να κάνω
δυο μέρες υπομονή ακόμη κι επειδή
δεν είχα σπίτι να περάσω τις δυο αυτές
νύχτες, έπαιρνα το δρόμο για το Γαλάτσι κι από κει για την Ομορφοκκλησιά,
που τότε, από τη σημερινή πλατεία της
Κυψέλης ως εκεί, ήταν ακάλυπτοι χώροι.
Και τις δυο νύχτες τις πέρασα καθισμένος, με ακουμπισμένες τις πλάτες μου
στον κορμό ενός σακατεμένου πεύκου.
Εκεί με βρήκε και τις δυο φορές το ξημέρωμα του Θεού. Το πεύκο δεν είχε
κορυφή, είχε δυο πλαγιαστούς κλώνους
μόνο. Ήταν κατατσακισμένο, ένα δυστυχισμένο δέντρο».
Κάθομαι σκυμμένος στο γραφείο μου
και τον ακούω που εξομολογείται. Βλέπω σ’ ένα βιβλίο το πορτρέτο του. Το
σκαμμένο ασκητικό του πρόσωπο, θυμίζει φιγούρα από ξυλογραφία του Τάσου.
Το βλέμμα του είναι κουρασμένο απ’ την
περίσκεψη του κόσμου. Οι ρυτίδες στο
μέτωπό του, είναι ρωγμές που χαράκωσαν την ψυχή του. Ποιος γλύπτης θα
μπορούσε να κάνει σπουδή σ’ αυτό το
πρόσωπο; Όμως οι ποιητές δεν έχουν
πρόσωπο. Δεν πρέπει να έχουν πρόσωπο. Μόνο ψυχή και καρδιά.
Πάντα μου κινούσε τη συμπάθεια ο
ποιητής αυτός. Να ήταν η απλότητά του;
Να ήταν η αφοπλιστική του ειλικρίνεια;
Να ήταν η πονεμένη ζωή του; Ίσως όλα,
ίσως τίποτ’ απ’ αυτά. Όμως η ποίησή
πόνεσε πολύ στη ζωή του. Από τότε
που καταστράφηκε ο εύπορος πατέρας
του, αναγκάστηκε να δουλέψει σκληρά,
περπατώντας ξυπόλητος στη λεωφόρο
του κόσμου. Έγινε βιοπαλαιστής, εργάτης και μικροπωλητής. Ύστερα δούλεψε στις εφημερίδες, γράφοντας και
διορθώνοντας, μέσα στο αντιμόνιο των
τυπογραφείων. Γνώρισε πολλούς τόπους και πολλούς ανθρώπους. Όμως,
κατά πως είπε ο Καβάφης, «η πόλις τον
ακολουθούσε». Και η πόλις αυτή, ήταν
η ποίηση. Δεν μολύνθηκε από τις εναντιότητες της ζωής. Δεν τον αλλοτρίωσαν αντίρροποι άνεμοι, κίβδηλοι συμβιβασμοί, έωλοι συρμοί. Κρατούσε πάντα
στα χέρια του τα πολύτιμα δώρα της
Ταϋγέτης. Κάθε φορά που σκόνταφτε
επέστρεφε στον Ταΰγετο. Εκεί, κοντά
στον καθαρό αέρα, πράυναν οι πληγές
του.Όμως, όπου κι αν βρέθηκε, νοιάστηκε για τον συνάνθρωπο. Τον αδερφό του. Πορεύτηκε σε κακοτράχαλους
δρόμους και νυχτώθηκε, άστεγος και
πένης, σ’ ανήλιαγες συνοικίες, να παραστέκει με το φαναράκι της ποίησης, στα
σπίτια των πονεμένων.
Γίνομαι ποίηση, φεύγω απ’ τον κόσμο
μοιράζομαι
πάω
στους πικρούς αδερφούς: να μείνω στα σπίτια
που δεν μπαίνει ο ήλιος.
Ιδού γιατί ο Νικηφόρος Βρεττάκος
εξανθρωπίζει την ποίηση. Ιδού γιατί
συγκινεί τις ανθρώπινες καρδιές. Κάνει την ψυχή του αντίδωρο και τη μοιράζει. Δεν έκανε ποτέ ποίηση για τον
εαυτό του. Την έκανε για τους άλλους.
Δεν είναι ο ποιητής του «εγώ». Είναι ο
ποιητής του «εμείς». Ακούστε τι εξομολογείται για τη ζωή του, με πόση ειλικρί18
ταβολές της; Κανείς δεν θα το μάθει.
Έχω την αίσθηση πως η ποίηση δεν
είναι μόνο όσα προανέφερα. Είναι κάτι
πολύ περισσότερο απ’ αυτά. Τελικά
στην ποίηση δεν υπάρχει γιατί.
Ξαναρώτησα το γέρο Κροκεάτη, να
μου πει τι είναι ποίηση. Δεν μου απάντησε. Άνοιξε το παράθυρο κι έδειξε
στον ανοιχτό ορίζοντα.
-Είναι γραμμένο στον ουρανό παιδί μου.
Το ‘πε ο εγγονός μου ο Νικηφόρος…
του, απαλλαγμένη από κάθε ωραιολεξία,
από κάθε καλολογική επίδειξη, είναι η
ποίηση με το πιο ανθρώπινο πρόσωπο
που γνώρισα.
Πέρασαν 83 χρόνια από τότε που ο
Βρεττάκος τύπωσε την πρώτη ποιητική συλλογή του «Κάτω από σκιές και
φώτα». Που να φανταζόταν τότε το Γυμνασιόπαιδο του Γυθείου, πόσο μακρύς
θα ‘ταν ο δρόμος που θ’ ακολουθούσε.
Πως θα ‘ρχόταν καιρός που θα τον ονομάτιζαν ποιητή του Ταΰγετου, ποιητή
της Πλουμίτσας, ποιητή του Οπενχάιμερ, ποιητή του κόσμου. Όμως πάνω
απ’ όλα θα γινόταν ένας υμνητής της
αγάπης, ένας «άγιος» της ποίησης. Γιατί στην αγάπη μέσα, είναι κι ειρήνη κι η
φιλία κι η αδελφοσύνη κι η ανθρωπιά.
«Και είδεν ο Θεός ότι καλόν». Δεν είχε
ο Νικηφόρος στο φιλολογικό του δισάκι
βαρύγδουπα εφόδια, πανεπιστημιακές
σπουδές, οικογενειακά εύσημα, ούτε κι
άλλωστε τα χρειαζόταν. Μίλησε με λόγια
απλά, καθημερινά, κοιτώντας τον άνθρωπο με τα λόγια της ψυχής του. Σ’ όλη την
πνευματική του ζωή στάθηκε ένας πιστός λευίτης της αληθινής λογοτεχνίας
και διακόνησε την ποίηση «εν φιλότητι». Αν η τέχνη, σύμφωνα με το υψηλό
νόημα, εκφράζει το ωραίο και το αληθινό, στον Βρεττάκο εκφράζει και κάτι
ακόμα: το άγιο. Σπάνια μεγάλος ποιητής
είχε πολλούς αναγνώστες. Οι κορυφές
είναι για τους περισσότερους δυσπρόσιτες. Ο Βρεττάκος έγινε προσιτός με
την απλότητά του. Δεν υπήρξε, ούτε μια
φορά στη ζωή του. Δεν υπήρξε, ούτε μια
φορά στη ζωή του, κατασκευαστής ποίησης. Δεν θα βρει κανείς πουθενά ποίηση αθωότερη απ’ τη δική του.
Όμως το ερώτημα στη σκέψη μου
παραμένει. Ποιος ορίζει τελικά την
ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου;
Από που ξεκινούν οι εσωτερικές κα-
Κατεβαίνω μέσα σ’ ένα λουλούδι
με μια σκάλα πολύ πιο μεγάλη
από κείνη που είδεν ο Ιακώβ
να κατεβαίνουνε οι άγγελοι
απ’ τον ουρανό.
Κατεβαίνω
και πάντοτε απέχω από το τέρμα του
όσο απέχουνε τ’ άκρα του σύμπαντος
μεταξύ τους.
Απ’ τη γη των αιώνων ακούστηκε η
φωνή όλων των ποιητών της γης:
Άκουσε Νικηφόρε. Σαν νιώσεις πως
ήρθε η ώρα σου ν’ αποχαιρετήσεις
τούτον τον κόσμο, ν’ ανέβεις στον
Ταΰγετο. Μη φοβηθείς. Δεν θα ‘σαι
μόνος. Κάπου εκεί, σε μια καταπράσινη λόχμη, θα σε περιμένει η Ταϋγέτη. Έχεις χρέος να τις επιστρέψεις τα
δώρα που σου έφερε στο παιδικό σου
λίκνο. Τη λύρα και το λευκό τριαντάφυλλο.
Σου αρκεί αυτός ο κόσμός. Άξιος ο μισθός σου. «Είδεν ο Θεός ότι καλόν».
Ήρθε ο καιρός να ξαναβρείς τον ζωγραφισμένο μικρό ασημένιο Χριστό.
Σου χαμογελά στην ανατολή του Ταΰγετου.
Κι εκεί να γίνεις ήλιος και κονιορτός
των άστρων και ν’ αγναντεύεις τα σύννεφα, ν’ αγναντεύεις τις θάλασσες, ν’
αγναντεύεις τον κόσμο.
19
Αφιέρωμα
Αναμνήσεις μέσα από ένα συρτάρι
Γράφει η Λιούμπα Σκούρτη
Μπήκε ο Νοέμβρης και φέτος, ένας
μήνας που για μας τους Λέσβιους
σημαίνει πάντα ένα ταξίδι πίσω στο
χρόνο, ταξίδι ιστορικής αναδρομής
και Εθνικής ανάτασης. Ειδικά φέτος,
συμπληρώνονται 100 χρόνια από έναν
άλλον Νοέμβρη, όταν οι καμπάνες των
εκκλησιών σήμαναν χαρμόσυνα στην
πόλη της Μυτιλήνης αναγγέλλοντας το
τέλος μιας ζοφερής σκλαβιάς 450 χρόνων (1462 - 1912).
Η λευτεριά έφτασε με τα πλοία του
Ελληνικού στόλου κι ένα κύμα ακράτητου ενθουσιασμού πλημμύρισε τα
στήθη σ’ ένα πλήθος, που ξέφρενο κατέκλυσε την Προκυμαία κι αντίκρυσε
τη σημαία του θωρηκτού «Αβέρωφ»
να κυματίζει στ’ ανοιχτά.
Έτσι αρχίζει για τους συμπατριώτες
μας η περίοδος της Κατοχής που τους
γεμίζει ανείπωτη χαρά αλλά και αγωνία
μαζί για το αύριο, αφού στο εσωτερικό
του νησιού οι εχθροπραξίες συνεχίζονται ακόμα, καθώς και οι αγριότητες
των Τούρκων, που βλέπουν να χάνουν
το παιχνίδι. Μόλις στις 8 Δεκεμβρίου
υπογράφεται το πρωτόκολλο παράδοσης του Τουρκικού στρατού μετά την
καθοριστική αναμέτρηση στον Κλαπάδο, οπότε ολοκληρώνεται η απελευθέρωση της Λέσβου.
Ωστόσο το μαρτύριο της αβεβαιότητας και της αδημονίας παρατείνεται.
Στις 3 Ιανουαρίου του 1913 πραγματοποιείται στη Μυτιλήνη πάνδημο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας κατά των Μεγάλων Δυνάμεων, γιατί σε δημοσιεύματα
του Ευρωπαϊκού Τύπου διαφαίνεται η
αντίθεσή τους στην ένωση των νησιών
του Αιγαίου με την Ελλάδα!
Πάντα οι Μεγάλες Δυνάμεις ρυθμιστές της τύχης του Λαού μας!
Σ’ αυτές τις δύσκολες ώρες, στις αρχές
Ιανουαρίου 1913 καταπλέει στη Μυτιλήνη μοίρα του στόλου μας με το θρυλικό
Αβέρωφ επί κεφαλής. Στη θέα και μόνο
των ενδόξων πολεμικών το ηθικό αναπτερώνεται κι η ελπίδα ζωντανεύει πάλι
στις καρδιές. Η Μυτιλήνη πανηγυρίζει!
Στο κλίμα αυτών των ημερών μας μεταφέρει το παρακάτω κείμενο, που βρή-
Το ημερολόγιο έγραφε: 8 Νοεμβρίου 1912!
…«Η νήσος Μυτιλήνη μεθ’ όλων των εν
αυτή πόλεων, κωμών, και συνοικισμών,
μετά των λιμένων και των ακτών αυτής
κατελήφθη υφ’ ημών και διατελεί από
τούδε εις την κατοχήν μας»
Εν όψει Μυτιλήνης και από του θωρηκτού
Γ. Αβέρωφ τη 8 Νοεμβρίου 1912.
Ο υποναύαρχος Αρχηγός Στόλου
Παύλος Κουτουριώτης
(Απόσπασμα από την διακήρυξη του Αρχηγού Στόλου του Αιγαίου προς τους κατοίκους της νήσου Μυτιλήνης).
20
μικά μας καράβια -κι ανάμεσά τους ο
θρυλικός Αβέρωφ- είχαν απ’ την αυγή
αράξει αρόδο πολύ ανοιχτά πέρα απ’
το αξέχαστο Καστράκι, κατάντικρυ
στη σκλαβωμένη γη της Αιολίδας και
της Ιωνίας, για να ξαποστάσουν έστω
για λίγο τα πληρώματά τους έχοντας
κατατροπώσει σε νικηφόρες ναυμαχίες την Τούρκικη αρμάδα κυνηγώντας
την ίσαμε την είσοδο των Στενών των
Δαρδανελίων.
Η Μυτιλήνη γιόρταζε. Οι καμπάνες
χτυπούσαν χαρμόσυνα, στις εκκλησίες δοξολογούσαν το Θεό της Ελλάδας
για τις νίκες, που χάρισε στο Ναυτικό
μας φέρνοντας τη λευτεριά στη Λέσβο και στ’ άλλα νησιά του Αιγαίου.
Γαλάζιος ουρανός, καταγάλανα νερά,
γαλάζια η πόλη μας απ’ το γενικό ση-
κα σκαλίζοντας σ’ ένα συρτάρι ανάμεσα
σε παλιά γράμματα και φωτογραφίες.
Δεν είναι παρά οι αναμνήσεις ενός οκτάχρονου παιδιού τότε: Του πατέρα μου!
1913 Ένας οκτάχρονος πάνω
στον «Αβέρωφ»
Ήταν μια όμορφη Γεναριάτικη μέρα
του 1913. Η Μυτιλήνη έπλεε στο γαλανόλευκο κι χαρά για το σπάσιμο των
δεσμών μιας σκλαβιάς αιώνων φούσκωνε τα στήθια όσων είχαν ζήσει το
τελευταίο διάστημα με ρίγη φόβου,
αγωνίας και ελπίδας συνάμα, για την
έκβαση των ναυμαχιών, που θα επακολουθούσαν μετά την κήρυξη του
πολέμου και την Κατοχή των νησιών
του Αιγαίου. Τη μέρα εκείνη τα πολε-
Βάρκες -άλλες με πανιά, άλλες με κουπιά- πηγαινοέρχονταν ασταμάτητα από την τότε Σκαλα,
το Κουμερκάκι αλλά κι απ’ την Πετρόσκαλα κουβαλώντας ένα πλήθος ολόχαρο κάθε ηλικίας και τάξης.
21
μαιοστολισμό. Απ’ τις 10 το πρωί, που
επιτράπηκε η άνοδος στα πολεμικά
μας, βάρκες -άλλες με πανιά, άλλες με
κουπιά- πηγαινοέρχονταν ασταμάτητα
από την τότε Σκαλα, το Κουμερκάκι
αλλά κι απ’ την Πετρόσκαλα κουβαλώντας ένα πλήθος ολόχαρο κάθε ηλικίας
και τάξης, για να επισκεφτεί τα ένδοξα
καράβια μας.
Ξεκινήσαμε κι εμείς μαζί με την αείμνηστη μητέρα μου, έναν θείο μου και
τα δυο μεγαλύτερα αδέρφια μου. Η
θάλασσα μόλις, που ρυτίδωνε, θυμάμαι. Η απόσταση μας φάνηκε ατέλειωτη. Μετά από κάμποση ώρα πλευρίσαμε στο σιδερένιο κολοσσό -καθώς
μας φάνηκε τότε- τον Αβέρωφ και
φοβισμένοι, εμείς οι μικροί, αρχίσαμε
ν’ ανεβαίνουμε τη θεόρατη σκάλα. Και
νάμαστε πάνω στο κατάστρωμα. Φοβερή σε μας τα παιδιά ηθέα των τεράστιων πυροβόλων του. Θυμάμαι πως
το ένα είχε μια μεγάλη λακκούβα από
εχθρική οβίδα και το ένα φουγάρο μια
τρύπα πέρα για πέρα. Ένδοξα σημάδια
σκληρού αγώνα.
Περιεργαστήκαμε το θωρηκτό για
αρκετή ώρα με τη συνοδεία ενός μουστακαλή αξιωματικού. Όταν φτάσαμε
στο σπίτι, η μητέρα μου περιγράφοντας στον πατέρα μου τις εντυπώσεις
της είπε μεταξύ άλλων ότι πάνω σ’ ένα
μεγάλο κανόνι, μέσα σε μια χρυσή
κορνίζα, διάβασε ένα ποίημα και στεναχωρημένη πρόσθεσε ότι δεν μπόρεσε να το αποστηθίσει. Εμείς, τα παιδιά,
δεν τόχαμε καν προσέξει.
Πέρασαν χρόνια πολλά, όταν πριν
λίγο καιρό έπεσε στα χέρια μου ένα
τεύχος του περιοδικού «Χαραυγή» με
ημερομηνία 31-1-1913 ! Έτος Γ'΄. Τό-
μος Ε΄. Αριθμός 55-56. Ξεφυλλίζοντάς
το, στη σελίδα 17 υπήρχε ένα ποίημα
με τίτλο Αβέρωφ!
Αβέρωφ αχ πως θάθελα τα μάτια μου
πριν κλείσουν
κάτι για σε τα χείλη μου για σένα να λαλήσουν.
Και με μελάνι κόκκινο σε μάρμαρο επάνω
να γράψω: Αβέρωφ νικητής! Κι ύστερα ας
πεθάνω !
Ίων Απόμαχος
Κάτω απ’ το ποίημα, μου κίνησε την
περιέργεια το παρακάτω κείμενο:
«Το ωραίο αυτό ποίημα, ανήκον εις
γνωστόν εν Σμύρνη ποιητήν, τον Μιχαήλ
Αργυρόπουλον, όστις γράφει με το ψευδώνυμον Ίων Απόμαχος, είναι ανηρτημένον με πλαίσιον εις το πυροβολείον του
θωρηκτού Αβέρωφ!»
…Ιδού μερικά αποσπάσματα από επιστολάς, που εστάλησαν εις τον ποιητήν:
«…Φίλτατε…το ποίημά σας διέταξα να
αναρτηθεί εις το πυροβολείον του Αβέρωφ προς ανάγνωσιν και γούρι!»
Γ. Γκίνης, πλοίαρχος Ζάκυνθος 28-8 -1912!»
Μανώλης Καλλιγιάννης
Ένας σημαντικός Λέσβιος ζωγράφος
Επιμέλεια: Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
Η Λεσβιακή Παροικία διοργάνωσε
το βράδυ της Δευτέρας 27 Αυγούστου
2012, στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης εκδήλωση τιμής στον συμπατριώτη μας καταξιωμένο ζωγράφο Μανώλη
Καλλιγιάννη και το έργο του.
Η εκδήλωση ήταν ενταγμένη στις εκδηλώσεις του Λεσβιακού Καλοκαιριού
2012.
Προβλήθηκε το φιλμ-ντοκιμαντέρ
«Με τον Καλλιγιάννη» του Ισπανού
συγγραφέα και φωτογράφου Πέδρο
Ολάγια, μια ενδιαφέρουσα δημιουργική πρόκληση και, το δίχως άλλο, μια
ταινία διαφορετική πέρα από το ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία.
Ο Μανώλης Καλλιγιάννης εγκατέλειψε στα 17 του την πατρίδα του τη Λέσβο με μοναδικό του όνειρο να γίνει
ζωγράφος.
Τουρκία, Παλαιστίνη, Νότιος Αφρική, Αγγλία, Γαλλία, Κρήτη, Λέσβος και
τα φωτεινά νερά του Αιγαίου είναι τα
σκηνικά όπου διαδραματίζεται η ζωή
του ως διαρκής αναζήτηση.
Το 2008, ο Καλλιγιάννης γνωρίζει
στην Αθήνα τον Ισπανό ελληνιστή
Pedro Olalla και αυτός αποφασίζει να
του αφιερώσει ένα κινηματογραφικό
πορτραίτο. Σε αυτή τη δημιουργική
περιπέτεια -που έμελλε να εξελιχθεί
σε τελευταία παρακαταθήκη του ζωγράφου- ο θεατής ταυτίζεται με τον
κατεχόμενο από περιέργεια αφηγητή
και οι δύο μαθαίνουν ταυτόχρονα για
τη ζωή και τη ζωγραφική του Μανώλη
Καλλιγιάννη μέσα από τις εκμυστηρεύσεις του ίδιου του καλλιτέχνη. Ωστόσο, αυτό που ξεκινά ως μία απόπειρα
ντοκιμαντέρ εξελίσσεται λόγω των
περιστάσεων σε μια υποβλητική ταινία
για την ίδια τη ζωή.
Ο Μανώλης Καλλιγιάννης γεννήθηκε
Έτσι ύστερα από 50 τόσα χρόνια
έμαθα, τελείως συμπτωματικά τους
στίχους του ποιήματος, που τη μέρα
εκείνη του1913 δεν κατάφερε να αποστηθίσει η Μητέρα μου κι αυτό την
είχε τόσο στεναχωρήσει.
Και για μένα στάθηκε αδύνατο να της
δώσω αυτή τη χαρά, όσο κι αν τόθελα.
Απλά, δεν βρισκόταν πια στη ζωή…
Στρατής Κ. Τυραδέλλης
8 - 11 -1969
Και για την αντιγραφή: Λιούμπα
Οκτώβρης 2012.
22
Ο Μανώλης Καλλιγιάννης
23
στη Μυτιλήνη, όπου εκεί πήρε τα πρώτα μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής
με δάσκαλο τον αείμνηστο Αντώνη
Πρωτοπάτση (1897-1947). Το 1947,
αφού σπούδασε δύο χρόνια αρχιτεκτονική στο Γιοχάνεσμπουργκ της
Νότιας Αφρικής, εγκαταστάθηκε στο
Παρίσι και αφιερώθηκε αποκλειστικά
στη ζωγραφική με μεγάλη επιτυχία.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, έως και
το 1976 που επέστρεψε στην πατρίδα
του, παρουσίασε το έργο του επανειλημμένα σε ατομικές εκθέσεις στη Νέα
Υόρκη, Παρίσι, Λονδίνο και σε άλλες
ευρωπαϊκές χώρες. Η μακροχρόνια
συνεργασία του με διάσημα ονόματα
εμπόρων τέχνης, καθώς και το γεγονός ότι έργα του εκτίθενται μόνιμα σε
σημαντικά μουσεία του εξωτερικού και
της Ελλάδας, επιβεβαιώνουν την καλλιτεχνική του αξία. Από το 1979 και για
τα επόμενα 20 χρόνια, παράλληλα με
την ζωγραφική, διετέλεσε και διευθυντής του Μουσείου-Βιβλιοθήκη Στρατή
Ελευθεριάδη-Τεριάντ.
Στο ξεκίνημα της καριέρας του επηρεάσθηκε από το πνεύμα της αφαίρεσης και της απλοποίησης της τότε
εποχής με αποτέλεσμα να δημιουργήσει μία σειρά από αφαιρετικά και εξπρεσιονιστικά έργα που ποικίλουν σε
θεματογραφία. Στη συνέχεια, πειραματίστηκε με διάφορες τεχνοτροπίες
για να καταλήξει σχεδόν αποκλειστικά
στην απεικόνιση του τοπίου και ιδιαίτερα της πατρίδας του. Οι τοπιογραφικές του απεικονίσεις πηγάζουν από μια
καθαρά προσωπική έκφραση αγάπης
Πίνακας του Μ. Καλλιγιάννη
24
και θαυμασμού προς τη φύση και την
πατρίδα του. Αυτό που επιδιώκει είναι
μέσω του χρώματος και του φωτός να
επιβάλλει τον εσωτερικό κόσμο της
φύσης και συγχρόνως να περάσει τα
δικά του συναισθήματα και μηνύματα.
Μέσα από την επίμονη του προσπάθεια να μεταφράσει το τοπίο και να το
αναπαραγάγει ζωγραφικά, καταλήγει
σε μια καθαρά προσωπική γραφή και
πρόταση όπου το υλικό κυριαρχεί.
Παρά την έντονη και στρατευμένη ελληνικότητά του, ο Μανώλης Καλλιγιάννης υπήρξε ένας μεγάλος ζωγράφος,
καταξιωμένος μεν στις διεθνείς γκαλερί, σε μεγάλο βαθμό όμως άγνωστος
ανάμεσα στους συμπατριώτες του.
Το φιλμ του Πέδρο Ολάγια, συγκίνησε και έδωσε τη δυνατότητα στο
λεσβιακό κοινό να γνωρίσει καλύτερα
τον σημαντικό λέσβιο ζωγράφο και το
έργο του.
Λίγα λεπτά με τον Πέδρο Ολάγια, δημιουργό
του φιλμ-ντοκιμαντέρ «Με τον Καλλιγιάννη»
Επιμέλεια Θόδωρος Πλατσής
O Πέδρο Ολάγια (Αστούριας, Ισπανία 1966)
είναι συγγραφέας, ελληνιστής, καθηγητής,
μεταφραστής, φωτογράφος και κινηματο-
γραφιστής. Είκοσι επτά πρωτότυποι τίτλοι
σε διάφορες γλώσσες και μια μακρά σειρά
πρωτοβουλιών σε διάφορες χώρες σηματοδοτούν τη δημιουργική σταδιοδρομία αυτού
του Ισπανού φιλέλληνα που κατοικεί στην
Αθήνα. Τα λογοτεχνικά και οπτικοακουστικά
του έργα -τα οποία μελετούν και προβάλλουν τον ελληνικό πολιτισμό συνδυάζοντας
με έντονα προσωπική γλώσσα λογοτεχνικά,
επιστημονικά και εικαστικά στοιχεία- έχουν
κερδίσει την εκτίμηση και την αναγνώριση
ενός απαιτητικού κοινού και πολλών φορέων κύρους όπως η Ακαδημία Αθηνών, το
Ίδρυμα Α. Σ. Ωνάσης και το Πανεπιστήμιο
του Χάρβαρντ. Για το σύνολο του έργου του
και για τη συνεισφορά του στην προώθηση
του ελληνικού πολιτισμού, έχει δεχθεί,
μεταξύ άλλων σημαντικών διακρίσεων, τον
τιμητικό τίτλο του Πρεσβευτή Ελληνισμού.
Ο κύριος Ολάγια δέχτηκε ευχαρίστως μετά
την επιτυχημένη προβολή του ντοκιμαντέρ
«Με τον Καλλιγιάννη» που γύρισε ο ίδιος,
να παραχωρήσει για την «Αιολίδα» την
παρακάτω συνέντευξη:
Ο Πέδρο Ολάγια
25
– Κε Ολάγια, θα ήθελα να μας πείτε ποιος
είστε; Πως βρεθήκατε στην Ελλάδα;
– Είμαι ένας ανήσυχος άνθρωπος, που
προτιμά να είναι παρά να έχει, να δίνει
παρά να παίρνει, και κυρίως του αρέσει
να κάνει. Στην Ελλάδα ήρθα σε αναζήτηση νέων ερεθισμάτων. Για πρώτη φορά,
όταν ήμουν 18 χρονών· για να εγκατασταθώ προσωρινά-μόνιμα, όταν ήμουν
28. Τώρα είμαι 46, αν δεν κάνω λάθος.
– Η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας είναι μέρος της επιστήμη σας;
– Μόνο κατά κάποιο τρόπο. Όταν
πριν από πολλά χρόνια αποφάσισα να
μάθω ελληνικά, δεν ήταν καθόλου επιστημονικό αντικείμενο σε ακαδημαϊκό
πρόγραμμα. Ήταν μια υπόθεση προσωπική, μια πρόκληση, μια μονομαχία.
Διαισθανόμουν ότι με εκείνη την απόφαση θα άλλαζα τη ζωή μου, και την
πήρα. Μόνο μετά, όταν με το χρόνο
έγινα ελληνιστής (μελέτη, συγγραφή,
μετάφραση, λεξικογραφία, διδασκαλία, κλπ), τα ελληνικά εξελίχθηκαν σε
«μέρος της επιστήμης μου». Πάντως, η
ελληνική γλώσσα εξακολουθεί να έχει
για εμένα την αίγλη και το σφρίγος της
βιωματικής εμπειρίας.
– Πως είναι η διαμονή σας στη χώρα μας;
– Τονωτική. Τα δεκαοκτώ χρόνια που
μένω στην Ελλάδα έχω κάνει πολλά
πράγματα σε πολλά μέτωπα, και αυτό
μου δίνει ενέργεια και χαρά. (Έχω κάνει και τέσσερα παιδιά!). Το όφελος
είναι πολύ μεγάλο γιατί το υπολογίζω
σε ενέργεια και χαρά, σε έργα και σε
προσφορά· αν το υπολόγιζα σε χρήμα,
θα ήταν σκέτη αποτυχία. Η διαμονή
μου στην Ελλάδα δεν ήταν ποτέ εύκολη, και τα γεγονότα των τελευταίων
τριών ετών, που την έχουν καταστήσει
ακόμα πιο δύσκολη, με έχουν κάνει
όμως καλύτερο ελληνιστή: με ώθησαν
να προχωρήσω πιο συνειδητά σε μια
στάση αντίστασης, σε μια στρατευμένη στάση υπέρ του ανθρώπου εν ονόματι της ελληνικής κληρονομιάς.
– Ποια είναι η σχέση σας με το νησί
μας τη Λέσβο;
– Τη σχέση μου με τη Λέσβο την οφείλω στην εμπιστοσύνη και στον ενθουσιασμό δύο παλιών καλών φίλων: της
Ελένης Γουρνέλου και του Κώστα Γαβρηλάκη. Από τότε που γνωριστήκαμε (με αφορμή μια εκδήλωση για το
έργο μου «Μυθολογικός Άτλας της
Ελλάδας»), δεν έχουν σταματήσει να
επινοούν «τεχνάσματα» για να με φέρουν στο νησί. Αυτό είναι καλό, γιατί
έχουμε κάνει εκδηλώσεις με το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, με τη Νομαρχία,
με την Περιφέρεια, με τον Δήμο, με το
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, με τους
συλλόγους ακόμα και με το Γυμνάσιο
Μανταμάδου! Πολλές ευκαιρίες για να
προσφέρω και για να χαρώ. Εξάλλου,
μαζί τους έχω αναπτύξει μια από τις
λιγοστές σχέσεις πραγματικής φιλίας
της ζωής μου.
– Είστε ερασιτέχνης ή επαγγελματίας
φωτογράφος - οπερατέρ;
– Δούλευα επαγγελματίας φωτογράφος κάποια χρόνια στην Ισπανία. Έχω
κάνει πολλές ατομικές εκθέσεις σε διάφορες χώρες και έχω δημοσιεύσει
πολλές φορές τα φωτογραφικά μου
έργα. Τώρα, μπορώ να πω ότι είμαι
επαγγελματίας ως προς τον τρόπο με
τον οποίο αντιμετωπίζω καλλιτεχνικά το έργο, και ερασιτέχνης ως προς
τον τρόπο που το εκμεταλλεύομαι στο
εμπόριο.
– Ποια είναι η κύρια ασχολία σας;
– Ασχολούμαι κυρίως με τη συγγραφή,
26
αλλά η ζωή και η ανησυχία μου με έκαναν και με κάνουν να ασχολούμαι βιοποριστικά και με άλλα πράγματα, όπως
η διδασκαλία, η μετάφραση και η ίδια
η φωτογραφία.
– Πότε και πως γνωρίσατε τον Καλλιγιάννη;
– Γνωριστήκαμε περίπου τρία χρόνια
πριν από τον θάνατό του, μέσω μιας
κοινής φίλης, της Ελένης Γουρνέλου
(cherchez la femme!)
– Πως αποφασίσατε να γυρίσετε το
πορτρέτο ενός σχετικά άγνωστου
στην Ελλάδα Έλληνα ζωγράφου;
– Είχα την εντύπωση ότι ήταν ένας άνθρωπος που έχει κάτι να πει, και το
γεγονός ότι δεν ήταν πολύ γνωστός
στην πατρίδα του μου έδωσε κίνητρο.
Η αλήθεια ήταν ότι δεν το σκεφτήκαμε
πολύ, καταπιαστήκαμε με το εγχείρημα χωρίς να το σταθμίσουμε με επαγγελματικά κριτήρια. Και πάλι καλά, γιατί αλλιώς δεν θα υπήρχε ταινία!
– Ο Μανώλης Καλλιγιάννης, σαν χαρακτήρας, σας δυσκόλεψε;
– Μου κάνετε αυτή την ερώτηση επειδή
ξέρετε ότι ο Μανώλης είχε πολύ έντονο χαρακτήρα. Στο γύρισμα μιας ταινίας, όπως και σε άλλα δημιουργικά έργα
που γίνονται σε σύμπραξη, ένας είναι
μόνο αυτός που έχει όλο το πάζλ στο
κεφάλι. Οι υπόλοιποι δεν είναι σε θέση
να βλέπουν το σύνολο, και αυτός ο περιορισμός εκνεύριζε τον Μανώλη. Στην
αρχή, η σχέση μας ήταν λίγο τεταμένη·
όταν όμως είδε κάτι απτό, του άρεσε
και με εμπιστεύτηκε, χαλάρωσε εντελώς και άφησε την υπόθεση στα χέρια
μου. Από εκεί και πέρα όλα πήγαν καλά,
και η απρόσμενη εξέλιξη των πραγμάτων παραμέρισε λίγο την ταινία και μας
έκανε φίλους, φίλους εν ανάγκη.
– Πόσο χρόνο σας πήρε για να ολο-
κληρώσετε την παραγωγή σας; Συναντήσατε δυσκολίες;
– Σχεδόν δύο χρόνια, αποσπασματικά
και σε συνδυασμό με άλλα έργα και
άλλες ασχολίες. Αν συναντήσαμε δυσκολίες; Λοιπόν, είχαμε μόνο κάποια
καλάμια για να πλέξουμε μια ιστορία
και ένα υποτιθέμενο ταλέντο. Από εκεί
και πέρα, όλο ήταν δυσκολίες!
– Πως νιώσατε σαν άνθρωπος αλλά
και σαν καλλιτέχνης που συνέπεσε
να κινηματογραφήσετε τις τελευταίες στιγμές του ζωγράφου;
– Ένοιωθα πάντα μεγάλη ευθύνη· και
μεγάλο σεβασμό προς τον Καλλιγιάννη. Είχα συνείδηση ότι η ζωή με είχε
φέρει αντιμέτωπο με μια πρόκληση.
Αν ήμουν στο ύψος της, θα έκανα κάτι
καλό· αν όχι, θα αποτύχαινα παταγωδώς. Δεδομένης της κατάστασης του
Μανώλη, οι ισορροπίες ήταν πολύ λεπτές. Τελικά, ξεκινήσαμε από το πορτραίτο ενός ζωγράφου και φτάσαμε
σε μια ταινία για τη ζωή, ή μάλλον, για
την αμηχανία μας απέναντι στην ίδια
τη ζωή. Νομίζω όμως πως από αυτή
την εξέλιξη βγήκαμε κερδισμένοι.
Serendipity;
– Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
– Μόλις έβγαλα στην Ισπανία την ισπανική εκδοχή του τελευταίου μου βιβλίο «Ελλάδος Ελάσσων Ιστορία», και
η απήχηση του έργου, σε συνδυασμό
με την κοινωνική και πολιτική κατάσταση των δυο χωρών, με απασχολούν
έντονα αυτή την εποχή. Ταυτόχρονα,
δουλεύω ένα καινούριο βιβλίο για τις
κληρονομιές και τις προκλήσεις του
«ελληνικού πνεύματος» και ολοκληρώνω κάποιες μεταφράσεις του Καζαντζάκη και του Ελύτη. Και προσπαθώ
να ζήσω τίμια την οικογένειά μου!
27
H Λέσβος στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων
της UNESKO
Γράφει ο Θόδωρος Πλατσής
H Unesco αναγνώρισε την ομορφιά και την ιδιαίτερη γεωλογική κληρονομιά του νησιού. Η Λέσβος είναι παγκοσμίως το μοναδικό νησί στο Δίκτυο
Γεωπάρκων της Unesko.
Την Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2012,
με απόφαση του Γραφείου Γεωπάρκων
της UNESKO επικυρώθηκε η επέκταση
του υπάρχοντος Γεωπάρκου του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου και η ένταξη
όλης της Λέσβου στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESKO και το
Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων.
Η απόφαση ένταξης του «Γεωπάρκου Λέσβου» πραγματοποιήθηκε κατά
τη διάρκεια ειδικής συνεδρίασης του
Γραφείου Γεωπάρκων της UNESKO
στα πλαίσια του 11ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίων Γεωπάρκων που πραγματοποιήθηκε στην Πορτογαλία από 19 έως 21
Σεπτεμβρίου 2012.
Κατά την ψηφοφορία που ακολούθησε
συμμετείχαν 84 εκπρόσωποι Γεωπάρκων,
από όλη την Ευρώπη και ή αίτηση υποψηφιότητας της Λέσβου έλαβε 82 θετικές
ψήφους και 2 λευκές. Το αποτέλεσμα της
ψηφοφορίας επικυρώθηκε με ομόφωνη
αλλά μπορεί να έχουν επίσης αρχαιολογικό, οικολογικό, ιστορικό ή πολιτιστικό ενδιαφέρον. Ένα Γεωπάρκο πρέπει να διαθέτει σαφώς καθορισμένα όρια και ικανή
έκταση ώστε εντός αυτής να μπορούν να
δημιουργηθούν οικονομικές δραστηριότητες ικανές να στηρίξουν μια πραγματική οικονομική ανάπτυξη.
Την προσπάθεια ενίσχυσαν πολλές
υπηρεσίες και τοπικοί φορείς της Λέσβου όπως η Κ' Εφορεία Προϊστορικών
και Κλασικών Αρχαιοτήτων, η 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, η Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων Βορείου Αιγαίου, η Διεύθυνση Δασών Λέσβου, το
Πανεπιστήμιο Αθηνών- Συλλογή Φυσικής
Ιστορίας Βρίσας, το Ψηφιακό Μουσείο
Γ. Ιακωβίδης του Ιδρύματος Ν. Παπαδημητρίου, το Μουσείο Βιομηχανικής
Ελαιουργίας Αγ. Παρασκευής, το Μουσείο - Ελαιοτριβείο Βρανά στον Παπάδο,
το Μουσείο Τεριάντ, το Μουσείο Ούζου
Βαρβαγιάννη και άλλοι.
απόφαση στις 20 Σεπτεμβρίου 2012 από
το Γραφείο Γεωπάρκων της UNESKO.
Στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων που προστατεύονται από την
UNESCO, εντάχθηκε ολόκληρο το
νησί της Λέσβου σύμφωνα με απόφαση του διεθνή οργανισμού που συνεδρίασε στην Πορτογαλία.
Ο σχετικός φάκελος υποψηφιότητας
κατατέθηκε στις 30 Νοεμβρίου του
2011 από τον Δήμο Λέσβου, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, βάσει της οποίας
διεκδικείτο η αναγνώριση ολόκληρου
του νησιού ως Γεωπάρκο και η ένταξη
του στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων.
Ως Γεωπάρκα χαρακτηρίζονται περιοχές οι οποίες διαθέτουν εξέχουσα και
ιδιαίτερη γεωλογική κληρονομιά. Η πλειοψηφία των θέσεων που παρουσιάζονται
στην περιοχή ενός Γεωπάρκου πρέπει να
είναι τμήμα της γεωλογικής κληρονομιάς
Άποψη της Μυτιλήνης με το λιμάνι
Το λιμανάκι της Σκαμιάς και η Παναγιά "Γοργόνα"
28
29
Υδροβιότοπος Αλυκής Καλλονής
Το Μουσείο Απολιθωμένων
30
31
«Έργο παλιάς ή νέας γραφής;»
Ο Αύγουστος της Παναγιάς
Γράφει ο Τάκης Χατζηαναγνώστου
Γράφει ο Μάριος Κακαδέλλης
σουν. Σενάρια «παλιάς γραφής» που
αναφέρονταν στην εντιμότητα, στην
καλοσύνη και προπαντός στην αξιοπρέπεια της φτωχολογιάς, που καταδίκαζαν τον παράνομο νεοπλουτισμό και
την κοινωνική αδικία.
Είμαι έντονα προβληματισμένος που
οι μέρες μας, «νέα εποχή» όπως τις
αποκαλούν ορισμένοι, άγγιξαν ακόμη
και τα θεατρικά κείμενα.
Βλέποντας στην τηλεόραση τα διάφορα σίριαλ των ημερών μας, χωρίς να
το θέλω αναλογίζομαι τα παλιά σενάρια των περασμένων δεκαετιών.
Δηλαδή αναρωτιέμαι τι άλλαξε από
τότε; Σήμερα δεν υπάρχει φτώχεια,
νεοπλουτισμός, διαφορά κοινωνικών
τάξεων και γενικά κοινωνική αδικία;
Έστειλα προ ημερών σε ένα πασίγνωστο και καθόλα άξιο φίλο μου θιασάρχη ένα θεατρικό μου έργο. Μου
απάντησε ότι είναι πάρα πολύ καλό,
όμως δεν μπορεί να το ανεβάσει γιατί είναι παλιάς γραφής. Του είπα ότι :
«στα ψηλά σκαλοπάτια της θεατρικής κλίμακας που βρίσκεσαι και το λαμπρό όνομα
που απέκτησες το οφείλεις αποκλειστικά
σε έργα παλιάς γραφής, πράγμα που το
αποδεικνύουν τα εισιτήρια που κόβεις σήμερα, με τα έργα νέας γραφής, που είναι λιγότερα και από τα μισά που έκοβες
τότε».
Να 'τος κι ο Αύγουστος, ο ωραίος
έφηβος μήνας των σύκων και των σταφυλιών, του φεγγαριού και των δροσερών μελτεμιών, της χαράς των νησιών
μας, που, έχοντας στις καρδιές τους
θρονιασμένη την πανανθρώπινη μάνα,
τη γλυκιά Παναγιά, της αναπέμπουν
λατρευτικά τροπάρια και ταπεινές
προσευχές, σαν να απευθύνονται στο
πιο οικείο πρόσωπο της ζωής τους.
Κι αλήθεια, αναρωτιέται κανείς,
υπάρχουν πουθενά στη γη, έξω απ’
τον καθαυτό ελλαδικό χώρο, άγιος ή
αγία, που να είναι τόσο σφιχτά δεμένοι
με την προσωπική ιστορία του καθενός μας, απ’ την εποχή των παιδικών
χρόνων ως τα χρόνια της ωριμότητας
και του ψυχικού καμάτου; Η γλυκύτατη
μορφή της Παναγιάς, παρόλο ότι, σαν
ιστορικό πρόσωπο, έζησε σε μέρη
Που είναι η αλληλεγγύη, η πραγματική φιλία, η ανθρωπιά; Γιατί στο ελληνικό λεξιλόγιο βασιλεύει σήμερα η λέξη
συμφέρον; Γιατί ξεχάσαμε τους γείτονες, γιατί ξεχάσαμε την «καλημέρα»;
Ομολογώ ότι αρνούμαι να παρακολουθώ σενάρια «νέας γραφής». Ασφαλώς και προτιμώ την παλιά.
Πιστεύω πως και σήμερα υπάρχουν
συγγραφείς σεναρίων αξιόλογοι. Γιατί
προτιμούν τη νέα γραφή; Είναι μόδα;
Γι’ αυτό και είμαι προβληματισμένος
γιατί θυμάμαι τα σενάρια «παλιάς γραφής» που ήταν απλά, κατανοητά, ανθρώπινα, κοινωνικά, αληθινά. Σενάρια
με πρωταγωνιστή μεταξύ άλλων καταξιωμένων «το παιδί του λαού» και υπονοώ τον Νίκο Ξανθόπουλο, ένα προικισμένο ηθοποιό και ωραίο άνθρωπο
που έκανε τις καρδιές των μεγάλων
γυναικών από συγκίνηση να ραγίσουν
και των κοριτσόπουλων να φτερουγί-
Γιατί δεν τολμούν να γράψουν έργα
σαν τα παλιά; Θα πούνε πως είναι θέματα ξεπερασμένα, γι’αυτό και προτιμούν θέματα τωρινά.
Εγώ δεν μπορώ να κρίνω, πόσοι είναι
υπέρ της νέας και πόσοι είναι υπέρ της
παλιάς γραφής. Ίσως να μπορούν να το
κρίνουν οι αναγνώστες της «Αιολίδας».
Προσκύνημα στην Παναγία της Αγιάσσου
32
33
ξένα κι άγνωστα για τον ταπεινό Έλληνα, εντούτοις, απ’ την πρώτη αναφορά της σαν μάνας του Θεανθρώπου,
σαν μιας γυναίκας που πόνεσε πολύ
για τον μονάκριβό της, πήρε περίοπτη
θέση στον κύκλο της καθημερινότητας
του. Γιατί δεν ήταν μύθος. Δεν ήταν
κάτι ξένο κι άγνωστο της τρέχουσας
ζωής. Ήταν ένα πλάσμα της ίδιας του
της οικογένειας, του ίδιου του σπιτιού,
μπορούσε να παρακολουθήσει τον
σπαραγμό της κάτω απ’ τον Σταυρό
σαν να ήταν σπαραγμός δικός του,
όταν κι εκείνος έκλαιγε σε παρόμοιες
συμφορές για δικά του παιδιά. Και την
έκανε έτσι μέλος της οικογένειάς του,
δίνοντάς της πρώτη θέση στο εικονοστάσι του. Κι όταν κάποτε τον στρίμωξαν πολεμικές απειλές θανάτου κι ολοκληρωτικής καταστροφής, σ’ Εκείνην
έστρεψε το βλέμμα για βοήθεια, ψάλλοντας «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ». Κι
αργότερα, πολύ αργότερα, όταν πάλι
μαύρα σύννεφα πήγαν να καλύψουν
τον ουρανό της πατρίδας, η φαντασία
του μονάχα Εκείνην οραματίστηκε να
περιτρέχει τα βουνά και τα λαγκάδια
για την προστασία και σωτηρία των
παιδιών του, παρακαλώντας την για τη
νίκη «κατά των βαρβάρων».
στο μόριο ελπίδας για το αύριο του. Κι
αντιλαλούν οι αυγουστιανές εκκλησιές:
«Ου σιωπήσωμεν ποτέ Θεοτόκε τας
δυναστείας σου λαλείν οι ανάξιοι…»
και: «Προστασίαν και σκέπην ζωης
εμής τιθημι…» και: «Ελέους πηγή του
κόσμου καταφύγιον…» και: «Η ελπίδα
και στήριγμα και της σωτηρίας τείχος
ακράδαντον…»
Στη Λέσβο, εκτός απ’ την Αγιασώτισσα και την Πετριανή Παναγιά, υπάρχει
κι η Παναγιά του Πυργιού, του μικρού
ψαριανού χωριού στον Κόλπο της Γέρας, που πανηγυρίζει κάθε Δεκαπενταύγουστο, την ανεύρεση της άγιας
εικόνας στη θάλασσα, φορτωμένης
όστρακα θαλασσινά: στρείδια και μύδια κι αχιβάδες και φούσκες και πίνες
και σωλήνες. Η μικρή εκκλησιά συνδέεται με πολλές παιδικές αναμνήσεις
των Μυτιληνιών. Αυτές τις αναμνήσεις
θέλησε να ζωντανέψει η «Λεσβιακή
Παροικία» Αθηνών, οργανώνοντας
κάθε χρόνο για τα μέλη της, που παραθερίζουν στο νησί, και για τους
φίλους της, όπου κι αν βρίσκονται κι
όπου κι αν κάνουν τις διακοπές τους,
μια σεμνή συμμετοχή στον παρακλητικό κανόνα, για να ψάλλουν όλοι μαζί
το «Διάσωσον από κινδύνων τους
δούλους σου Θεοτόκε», πιστεύοντας
στις σωστικές της δυνάμεις ιδιαίτερα
τώρα, στις δύσκολες εποχές που ζει η
φτωχή μας πατρίδα. Η εκδήλωση αυτή,
που πραγματοποιείται κάθε Αύγουστο,
πάνω από είκοσι χρόνια, έχει πάρει πια
θεσμικό χαρακτήρα, κι αποτελεί μια
ταπεινή και σεμνή προσκυνηματική έκφραση της χριστιανικής πίστης.
Αυτά τα παρακάλια έγιναν μόνιμη
επίκληση προς τη μεγαλοσύνη της,
προς το καθαγιασμένο της πρόσωπο.
Και παίρνουν συγκεκριμένο και αποκλειστικό χαρακτήρα τον Αύγουστο
κάθε χρόνου, βοηθώντας τα μάτια της
κάθε ψυχής, πιστών και απίστων, να
στρέφουν το βλέμμα προς το πρόσωπό της και να την χαιρετήσουν, προσδοκώντας ο καθένας έστω κι ένα ελάχι34
Μνήμες από τους παλιούς
χειμερινούς κινηματογράφους της Μυτιλήνης
Γράφει ο Αρτέμης Γιαννίτσαρος
Τους χειμερινούς κινηματογράφους
της Μυτιλήνης τους γνώρισα για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 1950 όταν
πρωτοπήγα μαθητής στο Γυμνάσιο. Δεν
είχα κλείσει ακόμη τα δώδεκα, έχουν
περάσει πάνω από εξήντα χρόνια, και η
μνήμη σήμερα δε με βοηθά να θυμηθώ
πολλά πράγματα. Νομίζω ότι εκείνη την
εποχή ήταν δύο: η «Σαπφώ» και ο «Ορφεύς». Δυο-τρία χρόνια μετά πρέπει
να έγινε ο «Αρίων». Βρίσκονταν όλοι, ο
ένας δίπλα στον άλλο, στην οδό Σμύρνης, κοντά στη Δημοτική Βιβλιοθήκη,
δίπλα στο πάρκο της Αγίας Ειρήνης. Λειτουργούσαν κυρίως ως κινηματογράφοι
αλλά κατά καιρούς ο «Ορφέας» αρχικά
και μετά ο «Αρίων» φιλοξενούσαν και
διάφορους θιάσους που περιόδευαν σε
επαρχιακές πόλεις και έδιναν θεατρικές
παραστάσεις. Έπαιζαν συνήθως ελληνικές κωμωδίες και δράματα αλλά σε κάποιες περιπτώσεις και σημαντικά κλασικά έργα ξένων θεατρικών συγγραφέων.
Πρέπει να σημειωθεί ότι για τους
μαθητές επιτρεπόταν η παρακολούθηση κινηματογραφικών προβολών και
θεατρικών παραστάσεων υπό όρους.
Συνήθως μας πήγαιναν ομαδικά σε κάποια προβολή ή παράσταση ειδικά για
το σχολείο. Με αυτό τον τρόπο θυμάμαι ότι είδαμε στον «Αρίωνα» την «Κυρία με τας καμελίας» του Δουμά και τη
«Νόρα» του Ίψεν. Δε θυμάμαι όμως με
σιγουριά τους ηθοποιούς εκείνων των
παραστάσεων. Πρέπει πάντως να ήταν
καλοί ηθοποιοί κι ανάμεσά τους ίσως ο
Μάνος Κατράκης.
Ως κινηματογράφοι έπαιζαν όλων των
ειδών τις ταινίες, αλλά κυριαρχούσαν τα
ελληνικά κοινωνικά δράματα και οι κωμωδίες, οι περιπέτειες, τα καουμπόυκα
και κυρίως ο Ταρζάν που ήταν πολύ
δημοφιλής στη νεολαία. Ο Ταρζάν παίζονταν συνήθως σε πρωινές-μεσημεριανές προβολές τις Κυριακές ή σε λαϊκές
απογευματινές με φθηνό εισιτήριο. Πάντα γίνονταν προαναγγελία με την προβολή «Προσεχώς» και με τη φράση «Ο
Ταρζάν σε νέες περιπέτειες». Οι ταινίες
του Ταρζάν είχαν πάντα ενδιαφέρον για
τους πιτσιρικάδες. Συνήθως παίζονταν
στη «Σαπφώ» και γινόταν χαμός.
Με το θέατρο θυμάμαι ότι ήρθα ουσιαστικά για πρώτη φορά σε γνωριμία
όταν ήμουν στην Α’ τάξη του Γυμνασίου (Γ’ τη λέγαμε τότε, από την οποία
ξεκινούσε το Γυμνάσιο). Με εξαίρεση
μια-δυο παραστάσεις που είχα δει ως
μαθητής του Δημοτικού στο χωριό μου,
τον Μεσότοπο, οι οποίες είχαν πραγματοποιηθεί από την ενθουσιώδη μετακατοχική νεολαία, λίγα ήξερα από θέατρο.
Πρέπει όμως εδώ να πω, ότι όταν ήμουν
στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού
σχολείου παίξαμε δυο-τρία εργάκια σε
σχολικές γιορτές με την καθοδήγηση
του δασκάλου μας Χρίστου Βουρνάζου.
`Οταν λοιπόν ήμουν στην Γ’ Γυμνασίου
(δώδεκα χρονών), τη χρονιά 1950-51,
ήρθε στη Μυτιλήνη κάποιος θίασος που
έδινε παραστάσεις στον «Ορφέα». Αν
δε με απατά η μνήμη μου, πρέπει να λεγόταν «Θίασος Λώρη-ΧριστοφορίδουΛάμπρου». Τότε έμενα με έναν πρώτο
εξάδελφό μου, συνομήλικό μου, σε ένα
δωμάτιο, στην οδό Θεοκρίτου αρ. 6.
35
νακίδες των κινηματογράφων με τις φωτογραφίες από τα έργα που παίζονταν ή
θα προβάλονταν προσεχώς.
Διάφοροι μικροπωλητές βρίσκονταν
πάντα τις ώρες των παραστάσεων στους
γύρω χώρους και πουλούσαν πασατέμπο, στραγάλια, φιστίκια, κ.λπ. Όλοι
διαλαλούσαν την πραμάτια τους και παρότρυναν αυτούς που περίμεναν στην
ουρά για να βγάλουν εισιτήριο, να αγοράσουν. Θυμάμαι χαρακτηριστικά έναν
καστανά. Παιζόταν ένα περιπετειώδες
κουρσάρικο έργο με πρωταγωνιστή τον
Έρολ Φλυν. Δυστυχώς δεν θυμάμαι τον
τίτλο αλλά είχε ξεσηκώσει όλη τη νεολαία της πόλης. Ο καστανάς είχε εγκατασταθεί έξω από τον κινηματογράφο και
παρότρυνε τους νεαρούς που περίμεναν υπομονετικά να βγάλουν εισιτήριο:
«Πάρτι μουρέλια, πι τούτα έφαγι κι ου
Έρολ Φλυν κι έπιξι του ρόλου τ’».
Ο πρωταγωνιστής ήρωας των περιπετειών ήταν πάντα σύμφωνα με την αντίληψη της νεολαίας που παρακολουθούσε τις ταινίες, «το παιδί». Έτσι, πολλές
φορές άκουγες την ώρα της προβολής,
μέσα στη σκοτεινή αίθουσα, επευφημίες ή ενθαρυντικές παροτρύνσεις από
κάποιους ενθουσιώδεις παρορμητικούς
θεατές: «Μπράβου πιδί», «Ίσα πιδί»,
«Απάνου τ’ πιδί», κ.λπ. Και τότε, γινόταν
χαμός από τα γέλια, τις φωνές και τα ποδοβολητά.
Επειδή πολλές από τις ταινίες ήταν παλιές, αλλά και για τεχνικούς λόγους, το
φαινόμενο της διακοπής ήταν συχνό.
Τότε άναβαν τα φώτα της αίθουσας
ξαφνικά και για όσους μαθητές είχαν
μπει μετά την έναρξη της προβολής για
να αποφύγουν μια πιθανή συνάντηση με
καθηγητές τους, αυτό δεν ήταν ευχάριστο. Άλλες φορές σταματούσε η προβολή υποτίτλων, όταν επρόκειτο για ξένη
ταινία και ακουγόταν από πολλές μεριές
Δίπλα μας, σε άλλο δωμάτιο, έμενε ένα
παιδί που πήγαινε στην εβδόμη ή την
ογδόη τάξη – δε θυμάμαι καλά. Καταγόταν από τον Πολιχνίτο ή κάποιο από τα
κοντινά του χωριά (ίσως τα Βασιλικά) και
έμενε με την αδελφή του, που πήγαινε
κι αυτή στην Γ’ τάξη, στο Γυμνάσιο Θηλέων. Του άρεσαν τα θεάματα και, παρά
τις απαγορεύσεις από το σχολείο, δεν
έχανε τις ευκαιρίες. Την αδελφή του δεν
την έπερνε μαζί του – κορίτσι βλέπετε –
αλλά εμένα, παρά τους αρχικούς δισταγμούς μου, με έπεισε να πηγαίνω μαζί
του σε κάθε νέα παράσταση. Η μαγεία
του θεάματος, κάτι σχεδόν πρωτόγνωρο για μένα, με έκανε να ξεπεράσω το
φόβο μιας πιθανής τιμωρίας και να θυσιάζω ένα μικρό ποσό από τα χρήματα
που μου έστελνε ο πατέρας μου για τις
καθημερινές βιοτικές μου ανάγκες. Εκείνη την περίοδο θυμάμαι ότι είδαμε τη
«Στέλλα Βιολάντη» του Ξενόπουλου, το
«Δεσποινίς ετών 39», και δυο-τρία άλλα.
Βέβαια, πάντα πηγαίναμε στον εξώστη
για λόγους οικονομίας αλλά και περισσότερης ασφάλειας.
Η «Σαπφώ» έπαιζε συνήθως έργα για
όλον τον κόσμο, σε λαϊκές απογευματινές, μερικές φορές δύο έργα με το ίδιο
εισιτήριο. Ελληνικά μελό και διάφορες
περιπέτειες, με πρώτο τον Ταρζάν, κυριαρχούσαν. Στον «Ορφέα» και μετά στον
«Αρίωνα» παίζονταν και έργα υψηλής
ποιότητας, που αποζητούσε το καλλιεργημένο κοινό της πόλης. Η παρακολούθηση ταινιών από τους μαθητές και
τις μαθήτριες επιτρεπόταν, όπως είπαμε,
υπό όρους: Έργο κατάλληλο για ανηλίκους και μετάβαση ομαδικά με το σχολείο ή με τη συνοδεία γονέα ή κηδεμόνα.
Έτσι, πολλές φορές παραβιάζαμε αυτές
τις απαγορεύσεις αλλά τις περισσότερες
αρκούμαστε στο να τριγυρνάμε απ’έξω
και να χαζεύουμε τις διαφημιστικές πι36
ρος μετά του Δεσλή εξήρχοντο εκ του
κινηματογράφου «Σαπφώ» εν σπουδή
τρέχοντες». Η ποινή θα άρχιζε από την
επόμενη μέρα. Αμέσως κατάλαβα ποιός
είχε δώσει το χαρτάκι στο γυμνασιάρχη.
Βέβαια τίποτα από αυτά που έγραφε δεν
ήταν αληθινό και η απορία μου ήταν «γιατί». Με το συμμαθητή μου Φώτη Δεσλή,
ο οποίος καταγόταν από τον Σκουτάρο,
είχα κάποια φιλία, αλλά εκείνη την Κυριακή δεν είχαμε καν συναντηθεί. Είχα
περάσει με τρεις φίλους συγχωριανούς
μου από τους κινηματογράφους, όπως
σας ανέφερα παραπάνω. Τώρα πως φαντάστηκε ο «αγαθός» καθηγητής μας
τα γεγονότα και γιατί έγραψε αυτά στο
χαρτί, είναι απορίας άξιο.
Η αντίδρασή μου ήταν να ζητήσω να
δω τον γυμνασιάρχη για να του εξηγήσω. Με δέχτηκε, με άκουσε με προσοχή, αλλά δεν άλλαξε την απόφασή
του. Μετά από αυτό, δεν είχα άλλη
λύση, παρά να τα εξιστορήσω όλα με
κάθε λεπτομέρεια και ειλικρίνεια στην
κυρά-Χριστίνα κι ό,τι ήθελε ας γίνει. Η
αδικία όμως με έπνιγε. Δε λέω, πολλές
φορές είχα παραβιάσει τον κανονισμό,
αλλά εκείνη την Κυριακή ούτε έβγαινα
από τον κινηματογράφο, ούτε έτρεχα
«εν σπουδή». Η κυρα-Χριστίνα, απλή κι
αγράμματη αλλά έξυπνη γυναίκα, στην
αρχή ήταν λίγο δύσπιστη. Αλλά επειδή
ήξερε το χαρακτήρα μου, στο τέλος
μου λέει: «Μη σι νοιάζ’ μουρό μ’. Θα
πάου γω στου γυμνασιάρχ’». Για να μην
τα πολυλογώ, το απόγευμα πήγε και
χτύπησε την πόρτα του σπιτιού του.
Ήταν σχετικά κοντά, στον Άγιο Ευδόκιμο, και δεν της έκανε πολύ κόπο. Και
έπεισε τον γυμνασιάρχη για την αθωότητά μου. Όταν γύρισε σπίτι και μου
το είπε ένιωσα μεγάλη ανακούφιση και
την ευχαρίστησα που με έσωσε από μια
άδικη τιμωρία.
το γνωστό: «Γράμματα!»
Θα τελειώσω αυτή τη σύντομη αναδρομή στο παρελθόν με ένα περιστατικό ευτράπελο, αλλά που λίγο έλειψε να
μου κοστίσει. Πρέπει να ήταν το 1952 ή
το 1953 και πήγαινα στην Ε’ τάξη (Γ’ με
τα σημερινά δεδομένα) του Γυμνασίου.
Τότε έμενα σε ένα δωμάτιο στην οδό
Κοράη αρ. 29, πίσω από τον Άγιο Συμεών. Σπιτονοικοκυρά και κηδεμόνας μου
ήταν η κυρα-Χριστίνα, που είχε καταγωγή από το χωριό μου, τον Μεσότοπο.
Ήταν μια Κυριακή μεσημέρι και με μια
παρέα παιδιών από το χωριό μου κάναμε ένα πέρασμα από τους κινηματογράφους και χαζεύαμε τις πινακίδες τους
με τις φωτογραφίες. Κοντά στην είσοδο
του «Ορφέα» είδαμε ένα καθηγητή μας,
θεολόγος ήταν, ηλικιωμένος, ο οποίος
στεκόταν μ’ένα μπλοκάκι κι ένα μολύβι
στο χέρι και επιτηρούσε την περιοχή.
Δεν είχαμε πρόθεση να μπούμε σε κινηματογράφο, δε μας ενδιέφεραν τα έργα,
ίσως δεν είχαμε και χρήματα. Απλά κάναμε τη βόλτα μας. Δε φοβηθήκαμε την
παρουσία του καθηγητή, αφού δεν κάναμε καμία παράβαση. Μάλιστα περάσαμε
από μπροστά του και τον χαιρετίσαμε με
το χέρι στο γείσο του πηλήκιου, όπως
επέβαλε ο κανονισμός του σχολείου.
Μας ανταπέδωσε το χαιρετισμό κι εμείς
συνεχίσαμε τη βόλτα μας. Μέχρι εδώ τίποτε το παράξενο και το ιδιαίτερο.
Τα παράξενα ήρθαν την άλλη μέρα το
πρωί στο σχολείο. Μετά τη συγκέντρωση και την πρωινή προσευχή ο γυμνασιάρχης ανακοίνωσε ότι «οι μαθητές
Αρτέμιος Γιαννίτσαρος και Φώτιος Δεσλής αποβάλονται επί διήμερον διότι
παραβίασαν τον κανονισμό και συνελήφθησαν σε κινηματογράφο». Έβγαλε μάλιστα από την τσέπη του ένα χαρτί και
διάβασε: «Σήμερον Κυριακή, περί ώραν
δωδεκάτην μεσημβρινήν ο Γιαννίτσα37
Αναμνήσεις απ’ το χωριό:
Ένας βομβαρδισμός
Γράφει ο Θεόδωρος Σ. Μεσσηνέζης
Στην ανατολική μπάντα του βουνού
που ξεκινά απ’ το μάρμαρο του Καγιανιού, (έτσι τον έλεγαν παλιά αυτόν
τον τεράστιο γκρίζο βράχο που στέκει
σαν απόρθητος πύργος κάποιου παλιού Στρατηλάτη, υπάρχουν τρία χωριά:
Πρώτο το Καγιάνι, με τον Ταξιάρχη του.
Στη μέση και λίγο πιο κάτω, το Πλιγώνι, με τον Αΐ Γιώργη του, ένα μικρό και
ήσυχο χωριό και στην νοτινή άκρη είναι
το χωριό Αγία Μαρίνα με την ομώνυμη
εκκλησιά του, εκεί απ’ όπου αρχίζει το
πευκοδάσος της Αμαλλής.
Ήταν μέσα Νοέμβρης, κι όμως οι καλοκαιριές δε λέγανε να παραδώσουν
τα κλειδιά του καιρού στο χειμώνα που
ερχόταν. Ένας ολόλαμπρος ήλιος, που’
χε από ώρας ξεπροβάλει απ’ τα απέναντι Τούρκικα βουνά, ταξίδευε αμέριμνος
μέσα σ’ έναν καταγάλανο ουρανό, λούζοντας με τις ζεστές ακόμα ακτίνες του, τα
λιόδεντρα, τα σπίτια, τα νοτισμένα απ’ τα
πρόσφατα πρωτοβρόχια χωράφια, που
καρτερικά περιμένανε να οργωθούν για
να δεχτούν τη καινούρια σπορά. Οι ξωχάρηδες, όλοι, ήταν απασχολημένοι στα
χωράφια και στα περβόλια του ο καθένας, τα παιδιά στο σχολειό τους κι οι μανάδες ανασκουμπωμένες, είχαν ανοίξει
τα παραθύρια των σπιτιών για να τα συγυρίσουν και να μπει κομμάτι φρέσκο αεράκι που ‘ρχόταν δροσερό απ’ το γιαλό.
Η θάλασσα, λες και βαριόταν να ξυπνήσει
κι ακύμαντη δεχότανε, σαν μια κακομαθημένη κοπελιά τα χάδια του ήλιου που
τη κάνανε που και που να ριγά. Η μόνη κίνηση σ’ όλο αυτό το απέραντο γαλάζιο, π’
απλωνόταν μπρος στα πόδια του χωριού,
ήταν καμιά δεκαριά γλαροπούλια, που κυνηγιόντουσαν και χαίρονταν αυτό που οι
αθρώποι λαχταρούν μα δύσκολα το πιάνουν, την απόλυτη λευτεριά! Γενικά ήταν
μια μέρα ήσυχη, γεμάτη ηρεμία που δε σ’
άφηνε να σκεφτείς ότι κάπου γινόταν πόλεμος! Απ’ τ’ ανοιχτά παράθυρα μαζί με
τις κουβέντες των γυναικών, ξεχύνονταν
κι απλωνόταν πάνω απ’ τις κορφές των
δέντρων η γλυκιά και αισθησιακή φωνή
της Σοφίας της Βέμπο που τραγούδαγε
το τραγούδι που τότε, ως και σήμερα
ακόμα, βαλαντώνει τις καρδιές όλων μας:
«Παιδιά, της Ελλάδας παιδιά, που σκληρά
πολεμάτε, πάνω στα βουνά. Παιδιά, στη
γλυκιά Παναγιά προσευχόμαστε όλες να
’ρθετε ξανά!». Ξάφνου όλη αυτή τη γαλήνη, τη τάραξε το τρελό και άγριο χτύπημα της καμπάνας του Αΐ Γιώργη. Ο Παπά
Στρατής, φαίνεται, είχε ακούσει πρώτος
τις σειρήνες της πόλης που ουρλιάζανε
σα λυσσασμένοι λύκοι συναγερμό και
άρχισε κι αυτός να βαρά τη καμπάνα της
εκκλησιάς για να ειδοποιήσει τους χωριανούς για το συναγερμό, όχι για να πάνε
να προφυλαχτούν, όσο για να πάνε στο
ξέφωτο να κάνουν χάζι. Το ξέφωτο ήταν
μια τούμπα γυμνή από δέντρα, εκεί στην
άκρη του χωριού όπου, μετά απ αυτήν
κατηφόριζε απότομα προς τα χωράφια
αφήνοντας μια απόλυτα ελεύθερη θέα
προς τη θάλασσα, ΄που και η κεντρική
δημοσιά που ‘ρχόταν απ’ τη πόλη. Γιαλό γιαλό. Στο δρόμο κίνηση καμιά. Ούτε και
στο καφενείο του Μιχάλη, που τα πρωινά
συνήθως έμενε κλειστό. Μονάχα λίγο πιο
πάνω, που ήταν μια παρέα αρχοντόσπιτα,
έβλεπες που και που, να σουλατσάρουν
38
στις αυλές μερικές κυράδες ή στα δρομάκια ένα δυο άνθρωποι. Πιο πέρα απ’
το καφενείο, μέσα σ’ ένα μεγάλο χωράφι, δίπλα στο δρόμο, υπήρχε ένα χαμηλό
κτήριο σε χωματί χρώμα για να μη φαίνεται από μακριά, με δυο πανύψηλους μεταλλικούς πύργους δίπλα του γεμάτους
καλώδια και σύρματα, ο «ασύρματος»
(περίεργη αντίφαση)! Αυτόν τον «ασύρματο» είχαν βάλει στο μάτι οι Ιταλοί
Αεροπόροι από την αρχή του πολέμου
και κάθε τόσο ερχόντουσαν απ’ τα τότε
Ιταλικά Δωδεκάνησα, προσπαθώντας
να τον καταστρέψουν, αλλά συνήθως οι
μπόμπες τους πηγαίνανε στου Καραγκιόζη το γάμο! Έτσι οι χωριανοί από μακριά,
σαν από θεωρείο θεάτρου παρακολουθούσαν κάθε τόσο τζάμπα θέαμα. Έτσι
και τη μέρα αυτή, τρέξανε πήρανε θέσεις
και περιμένανε. Σε λίγη ώρα τέσσερα
σκούρα σημάδια φάνηκαν στον ουρανό,
προς νοτιά μεριά, πάνω απ’ τον κάβο της
Αγριλιάς. Ήταν τέσσερα δικινητήρια Ιταλικά βομβαρδιστικά που ερχόντουσαν,
πετώντας σε μεγάλο ύψος απ’ το φόβο
των δικών μας.... «αντιαεροπορικών πυρών». Ο Θεός να τα ‘κανε «πυρά» Ήτανε τέσσερα ή πέντε πολυβόλα, κανονικά
μάχης που τα χειρίζονταν κάτι φαντάροι.
Τα Αεροπλάνα κάνανε μια περατζάδα
πάνω πάνω απ’ το «στόχο» χωρίς να ρίξουν μπόμπες, κάνανε μια γύρα κι αφού
μπήκανε στη σειρά, ξαναρχίσανε να πλησιάζουν για να βομβαρδίσουν προφανώς
αυτή τη φορά. Ξάφνου στο ξέφωτο ακούστηκε μια τρομαγμένη φωνή. «Παναγιάμ΄
ποιος είνι τούτους π’ ζυβγαρείζ έφτου στουν
ασύρματου;» Πράγματι, Στο χωράφι του
ασυρμάτου ήταν ένας ζευγάς, με τη μαύρη βράκα του και το μαύρο πουκάμισο,
τα ψάθινο πλατύγυρο χωριάτικο καπέλο
του, και με τα δυο βόδια του, ένα κανελί κι ένα άσπρο, όργωνε αμέριμνος ενώ
τ’ αεροπλάνα πλησιάζανε. Η γυναικεία
φωνή ξανακούστηκε αυτή τη φορά πιο
δυνατή τρεμουλιαστή γεμάτη αγωνία:
«Έλα Ξτε τσι Παναγιά!
Θα σκουτουθεί μουρήσεις η κφός!» Και
όντως ήταν «ου κφός» Ο ζευγάς, ο κυρ
Δημητρός, ο οποίος ήταν τελείως κουφός! Ο φουκαράς, απασχολημένος με
το όργωμα και τα «ζα» του, δεν πείρε
είδηση τα αεροπλάνα, ούτε τις απεγνωσμένες φωνές δυο, τριών ανθρώπων
που τον φωνάζανε, με κίνδυνο δικό
τους, να προφυλαχτεί. Τα αεροπλάνα,
περάσανε από πάνω του και το πρώτο
ξαμόλησε δυο μπόμπες που πέσανε
καμιά πενηνταριά μέτρα μπροστά απ’
το ζευγά. Σκάσανε με τρομερό κρότο
γεμίζοντας το κόσμο πέτρες, χώματα
σκόνη και πυκνό μαύρο καπνό. Με το
που διαλύθηκε ο καπνός και μπορούσανε να δούνε τι γινότανε εκεί κάτω,
είδανε ότι έλειπε κι ο ζευγάς και τα
βόδια του. Τότε πολλές φωνές ακούστηκαν μαζί. «Παγ(ι) η φουκαράς, παν κι
τα ζα’τ ουλ(ι) ντουν σκουτουθήκαν!» Στο
ξέφωτο έπεσε νεκρική σιγή, εκτός από
κάτι κλαψουρίσματα μερικών γυναικών,
όταν μια χαρούμενη ανδρική φωνή
ακούστηκε και πάλι:
«Λουγιάξτι μαύρε, λουγιάξτι Έλα Παναγιάμ! Τι ‘νι τούτου πάλι;» Και πράγματι,
τι ήταν αυτό; Θαύμα; οφθαλμαπάτη ή
πραγματικότητα; Ο κυρ Δημητρός «η
κφος» τραβώντας τα βόδια του έβγαινε
απ’ έναν βαθύ λάκκο που είχε ανοίξει
στη γη η πρώτη βόμβα, σώος και αβλαβής κι αυτός και τα ζώα του.
Το βράδυ, στο καφενέ του χωριού
που τον ρωτούσανε πως και γλίτωσε το
θάνατο, τους είπε: «Άμα έσκασει η μια,
του πήρα χαμπάρ. Ξέζιπσα τα ζα’μ κι τα
τράβξα τσι μπήκαμι στου λάκκου τς μπόμπας. Είπα! Αφού έδιου έπισει η πρώτ’ ε,
θα ξαναπές άλλ(ι)! Πουτέ ε πέφτειν δυο
μπόμπις στουν ίδιου μέρους!
39
Μεσότοπος Λέσβου: Λαογραφικά του Αυγούστου
Γράφει ο Αρτέμης Γιαννίτσαρος
θα λέγονταν κανονικά, έγιναν «σταφλαρέλια». Ενδιαφέρον επίσης είναι ότι
στις φωτιές αυτές έκαιγαν ό,τι παλιό
και άχρηστο υπήρχε στο σπίτι και πηδώντας έλεγαν έμμετρες φράσεις που
είχαν σχέση με την εξολόθρευση των
ενοχλητικών εντόμων. Είχαν δηλ. οι φωτιές αυτές και την «καθαρτήρια» σημασία. Δε γνωρίζω αν αυτό το έθιμο, τη
συγκεκριμένη μέρα, ήταν διαδεδομένο
στη Λέσβο ή ακόμη και σε άλλα μέρη
της Ελλάδας. Ο Τ. Μακρής4 αναφέρει
ότι στον Πολιχνίτο άναβαν τις φωτιές
την 1η Αυγούστου. Ξέρουμε ότι σε
πολλές περιοχές ανάβουν φωτιές στις
23 Ιουνίου, παραμονή της γιορτής του
Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Ο Δ.
Λουκάτος2 στο βιβλίο του «Τα καλοκαιρινά» αναφέρει το άναμμα της φωτιάς σε κάποιες περιοχές το βράδυ της
παραμονής της γιορτής του Προφήτη
Ηλία, δηλ. στις 19 Ιουλίου, καθώς και
το βράδυ της τελευταίας μέρας του
Αυγούστου, δηλαδή την παραμονή της
1ης Σεπτεμβρίου, που θεωρείται αρχή
του εκκλησιαστικού έτους (αρχή της
Ινδίκτου). Αναφέρει ακόμα και άλλες
περιπτώσεις, δίνει πολλές πληροφορίες
και σχολιάζει αυτά τα έθιμα. Όμως δεν
είδα να αναφέρει κάτι για το άναμμα
της φωτιάς την παραμονή της 1ης Αυγούστου, όπως γίνεται στον Μεσότοπο.
Δεν είμαι πάντως ειδικός και δεν ξέρω
περισσότερα. Θέλω όμως να πω ότι δεν
μπορώ να εξηγήσω γιατί γινόταν αυτή
Ο Π. Κοντέλλης1 στο βιβλίο του
«…ο κόσμος ο μικρός…» παραθέτει
πληροφορίες για τα λαογραφικά του
Αυγούστου στον Μεσότοπο Λέσβου
από στοιχεία που διέσωσε κυρίως ο
αείμνηστος καθηγητής Νικ. Αρτ. Κελέσης. Τούτο το κείμενο δεν στοχεύει
στην αμφισβήτηση αυτών των πληροφοριών ή την επανάληψή τους αλλά στη
συμπλήρωσή τους. Τα στοιχεία που θα
αναφερθούν παρακάτω προέρχονται
από το αρχείο μου και από προσωπικές
μου εμπειρίες των παιδικών και νεανικών μου χρόνων.
Ο Αύγουστος λοιπόν, ή Άκστους,
όπως τον έλεγαν συχνά στον παλιό Μεσότοπο, ήταν μήνας αγαπητός και του
έκαναν ιδιαίτερη υποδοχή και καλωσόρισμα με το άναμμα της φωτιάς το
βράδυ της 31ης Ιουλίου. Για το έθιμο
αυτό, το οποίο αναβιώνει σήμερα από
τους πολιτιστικούς συλλόγους, αναφέρει αρκετές λεπτομέρειες ο Π. Κοντέλλης. Οι φωτιές ανάβονταν σε διάφορα
σημεία του χωριού, σε κάθε γειτονιά,
αλλά και στις εξοχές, όπου έμεναν πολλοί χωριανοί. Είναι ενδιαφέροντα αυτά
που έλεγαν όταν πηδούσαν τη φωτιά:
«Ω καλώς ντουν Αύγουστου, που ’φιρι
τα σ’κέλια τσι τα σταφλαρέλια», δηλ.
«Ω καλώς τον Αύγουστο, που έφερε τα
συκαλάκια και τα σταφυλάκια». Αξίζει
να παρατηρήσουμε πως στη λαϊκή αυτή
έμμετρη έκφραση για το καλωσόρισμα
του Αυγούστου τα «σταφλέλια», όπως
40
φική βιβλιογραφία. Ο Δ. Λουκάτος πιθανολογεί ότι η λέξη προέρχεται από
το δριμύς και τη γράφει με γιώτα. Δίνει αρκετές πληροφορίες και παραπέμπει και σε σχετική βιβλιογραφία για
το θέμα. Ο Τ. Μακρής3,4 αναφέρει ότι
στον Πολιχνίτο της Λέσβου τις έλεγαν
δρίματα και πως η λέξη προέρχεται
από το δριμύς το οποίο λέει ότι σημαίνει ψυχρός. Δίνει όμως και δεύτερη
εκδοχή «δρύμματα», λέγοντας ότι προέρχεται από το «δρύπτω» που σημαίνει
«μαδώ». Εξηγεί δε ότι τις μέρες αυτές
δεν έκαναν μπάνιο γιατί θα μαδούσαν
τα μαλλιά τους. Εγώ από μικρός τις
άκουγα «θρίμπες», έτσι τις έλεγε η μάνα
μου. Πιθανόν η λέξη πρέπει να γραφεί
«θρύμπες», δηλ. με ύψιλον και ίσως να
προέρχεται από το αρχαίο «θρύπτω»
που σημαίνει θρυμματίζω, θρυψαλιάζω.
Δεν είμαι ειδικός και δεν μπορώ να πω
με βεβαιότητα κάτι τέτοιο. Όλα αυτά
είναι μια δύσκολη υπόθεση γι’ αυτό ας
βοηθήσουν άλλοι που γνωρίζουν. Η πίστη για το δυσοίωνο των ημερών αυτών
ήταν έντονη κι όχι μόνο δεν έπλεναν
ρούχα αλλά δεν έκαναν μπάνιο και δεν
λούζονταν. Πίστευαν ότι θα τρυπούσαν
τα ρούχα και ότι μπορεί να έκαναν μια
τρύπα στο σώμα τους ή το κεφάλι τους.
Αν ήταν απόλυτη ανάγκη να πλύνουν,
να λουστούν κ.λπ. το κακό θα απέτρεπε
ένα σιδερικό, κατά προτίμηση ένα καρφί, το οποίο έβαζαν μέσα στη σκάφη.
Αυτό θυμάμαι ότι το τηρούσε η μάνα
μου απαράβατα για όλους μας όταν
ήταν να λουστούμε. Τις μέρες αυτές δε
με άφηνε, όταν ήμουν μικρός, να πάω
στη θάλασσα να κολυμπήσω και μια
φορά που επέμενα πολύ με υποχρέωσε
να δέσω ένα καρφί στη μέση μου μ’ ένα
σπάγκο, με κίνδυνο βέβαια να τρυπηθώ
από απροσεξία. Δυστυχώς η δύναμη
που ασκούσαν οι πάσης φύσεως δεισι-
η ιδιαίτερη τιμή στον μήνα Αύγουστο
με το καλωσόρισμα, ούτε καταλαβαίνω
αυτό το «Αύγουστε καλέ μου μήνα να
’σουν δυο φορές το χρόνο». Γιατί δηλαδή, τι το ιδιαίτερο έχει ο Αύγουστος;
Μήπως κι οι άλλοι μήνες δεν έχουν τις
δικές τους ιδιαίτερες ομορφιές και χάρες; Εκτός κι αν οι άνθρωποι του παλιού
καιρού το ’καναν για να τον καλοπιάσουν, αφού ο μήνας αυτός ξεκινούσε
με τις θρίμπες ή δρίμες, που όπως θα
δούμε παρακάτω, τις θεωρούσαν μέρες
δυσοίωνες. Πάντως νομίζω πως όποιος
αγαπά τη ζωή δεν κάνει τέτοιες διακρίσεις. Δε βλέπει καλούς και κακούς μήνες, όπως η γριά του παραμυθιού που
γκρίνιαζε και μόνο κουσούρια έβρισκε
σε όλους. Μπορεί τα παλιά τα χρόνια οι
άνθρωποι να έβλεπαν κάποια ανακούφιση, τρόπος του λέγειν, κατά τους μήνες
του καλοκαιριού και ιδιαίτερα τον Αύγουστο από τις δυσκολίες του χειμώνα αλλά αυτό νομίζω ότι έχει αλλάξει.
Σήμερα με τη διαφαινόμενη κλιματική
αλλαγή οι χειμώνες είναι κάπως ηπιότεροι και τα καλοκαίρια με τους έντονους
καύσωνες τείνουν να γίνουν δυσκολότερα. Αλλά ας είναι κι ας μη φύγουμε
άλλο από το θέμα μας γιατί όλα αυτά
είναι σχετικά και σηκώνουν πολλή συζήτηση.
Τις έξι πρώτες μέρες του Αυγούστου
τις έλεγαν «θρίμπις» (θρίμπες) και τις
θεωρούσαν δυσοίωνες. Ο Π. Κοντέλλης λέει ότι τις μέρες αυτές δεν έβαζαν οι νοικοκυρές μπουγάδα γιατί θα
τρυπούσαν τα ρούχα. Γι’ αυτό γράφει
τη λέξη «θρύμπις», δηλ. με ύψιλον, θεωρώντας ότι πιθανόν προέρχεται από
το «τρύπες». Στο γλωσσάρι του βιβλίου
αναφέρει ότι λέγονταν και «δρύμις». Η
ονομασία δρίμες ή δρίματα είναι γνωστή σε πολλά μέρη της Ελλάδας και
αναφέρεται στα λεξικά και τη λαογρα41
δαιμονίες στους ανθρώπους της παλιάς
εποχής ήταν μεγάλη.
Τις έξι πρώτες μέρες του Αυγούστου τις έλεγαν και «μερομήνια» (από
το μέρα και μήνας). Ο Π. Κοντέλλης
τις λέει «μιριμίνια». Πιθανόν κάποιοι να
τις έλεγαν έτσι αλλά δεν το έχω ακούσει. Πίστευαν ότι ο καιρός των ημερών
αυτών ήταν ενδεικτικός για τις καιρικές
συνθήκες όλου του χρόνου που θα ακολουθούσε. Κάθε μέρα αντιστοιχούσε
σε δύο μήνες του χρόνου. Από το πρωί
μέχρι το μεσημέρι σε έναν, από το μεσημέρι μέχρι το βράδυ σε άλλον. Ό,τι
καιρό έκανε στο αντίστοιχο διάστημα
της ημέρας θα έκανε και τον αντίστοιχο μήνα με αρχή από τον Αύγουστο.
Δηλαδή το πρωί της 1ης Αυγούστου
αντιστοιχούσε στον Αύγουστο, το απόγευμα στο Σεπτέμβριο κ.λπ. Υπήρχαν
κάποιοι που έκαναν προσεκτικές και
λεπτομερείς παρατηρήσεις και τις κατέγραφαν. Παρατηρούσαν τη διεύθυνση του ανέμου και την ένταση, αν είχε
σύννεφα ο ουρανός κ.λπ. και έβγαζαν
τα συμπεράσματά τους. Μερικοί που
ήταν πιο λεπτολόγοι πίστευαν πως το
σωστό ήταν να παρατηρούν τον καιρό
όλου του εικοσιτετραώρου διαιρώντας
το σε δύο μέρη: από τα μεσάνυχτα μέχρι το μεσημέρι και από το μεσημέρι
μέχρι τα μεσάνυχτα. Αυτοί οι εμπειρικοί «μετεωρολόγοι», οι οποίοι ήταν λίγοι, ξυπνούσαν πολλές φορές τη νύχτα
για να κάνουν τις παρατηρήσεις τους.
Τέλος υπήρχε και η άποψη ότι έπρεπε
να παρατηρούν τον καιρό των δώδεκα
πρώτων ημερών του Αυγούστου, οπότε
η ονομασία «μερομήνια» αντιστοιχούσε σ’ αυτές και ο κάθε μήνας σε μια
ολόκληρη μέρα, πάντα αρχίζοντας από
τον Αύγουστο.
Δε θα αναφερθώ σε γιορτές παρά
μόνο στη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του
Αποκεφαλιστή, στις 29 Αυγούστου. Το
«Αποκεφαλιστής», όπως αναφέρει ο Δ.
Λουκάτος, προήλθε από το «Αποκεφαλισθείς». Στον Μεσότοπο όμως, η
γιορτή αυτή λέγεται «Τ’ Αγιού Γιαννιού
τ’ Ξιτσιφαλ’στή» ή «Τ’ Άι Γιάνν’(η) τ’ Ξιτσιφαλ’στή». Το τελευταίο προέρχεται
από το ρήμα «ξιτσιφαλίζου» που στα
μεσοτοπίτικα σημαίνει «αποκεφαλίζω».
Την ημέρα αυτή την τιμούσαν νηστεύοντας και δεν «ξιτσιφαλίζαν» τίποτα, δηλ.
δεν έκοβαν με μαχαίρι τίποτα με τρόπο που να θυμίζει αποκεφαλισμό. Αυτό
εφαρμοζόταν ακόμη και στα λαχανικά και τα φρούτα (ντομάτες, πιπεριές,
κρεμμύδια, καρπούζια, πεπόνια κ.λπ.).
Θυμάμαι τον πατέρα μου πως έκοβε με
διαφορετικό τρόπο, από ότι συνήθως
το καρπούζι και μου εξηγούσε το λόγο.
Τέλος, τη μέρα αυτή δεν έπιναν μαύρο
κρασί και δεν έτρωγαν μαύρο σταφύλι
κι οτιδήποτε θύμιζε αίμα.
Για τη γιορτή της Μεταμόρφωσης του
Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου («Τ’ Χριστού Σωτήρος», όπως την έλεγαν) και
τη μεγάλη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου (Κοίμηση της Θεοτόκου) δίνει
αρκετές πληροφορίες ο Π. Κοντέλλης.
Ευχαριστίες:
Ευχαριστώ το συνεργάτη μου Δρα Γιάννη
Μπαζό για την τεχνική βοήθειά του.
Βιβλιογραφία
1. Κοντέλλης Π. Ι. 1989: … ο κόσμος ο μικρός…
Τόμος Β΄. Μεσότοπος Λέσβου. Λαογραφικά-Ηθογραφικά. Έκδοση του Συλλόγου Μεσοτοπιτών Λέσβου
«Αναγέννηση». Αθήνα.
2. Λουκάτος Δ. Σ. 1981: Τα καλοκαιρινά. ΛαογραφίαΠαράδοση 3. Εκδόσεις Φιλιππότη. Αθήνα.
3. Μακρής Τ. 2000: Πολιχνιάτικα. Ιδιωματικές λέξεις, παροιμίες και παροιμιακές φράσεις. Έκδοση
Δήμου Πολιχνίτου Λέσβου. Αθήνα.
4. Μακρής Τ. 2007: Τα παραμύθια των λέξεων. Έκδοση του Συλλόγου Πολιχνιατών Αθήνας. Μυτιλήνη.
42
Γιάννης Πασπάτης
Γράφει ο Θόδωρος Πλατσής
Ένας θρύλος της Λέσβου, ο Γιάννης
Πασπάτης δεν είναι πια κοντά μας…
«Έφυγε» σε ηλικία 94 χρόνων.
Η Λέσβος έγινε πιο φτωχή αφού
«έχασε» έναν άνθρωπο ο οποίος είχε
βάλει τη δική του σφραγίδα στον πολιτισμό του νησιού μας.
Η προσφορά του στο χώρο των
γραμμάτων και των τεχνών μεγάλη!
«Έφυγε» ο Πασπάτης και πήγε να
συναντήσει την παρέα των ομοτέχνων
του, σατιρικών και «πλακατζήδων»:
Στρατή Αναστασέλλη, Κώστα Μπουλμπούλη και τόσων άλλων ξεχωριστών
Λεσβίων ερασιτεχνών ηθοποιών, όπως
ο Στρατής Κάργας, ο Γιώργος Πασβούρης, ο Μιχάλης Κρητικός, που άφησαν
εποχή, ομόρφαιναν και έκαναν πιο
χαρούμενη τη ζωή μας σε δύσκολες
εποχές, σκορπίζοντας άφθονο γέλιο,
σατιρίζοντας τα κακώς κείμενα.
Ο Πασπάτης γεννήθηκε στα Βουρλά
της Μικράς Ασίας. Ήρθε με την οικογένειά του, προσφυγόπουλο, σε ηλικία
μόλις 2 ετών, με την μητέρα του και
την οικογένειά της.
Μεγάλωσε και έμαθε την τέχνη του
τυπογράφου εργαζόμενος στα διάφορα τυπογραφεία της Μυτιλήνης.
Την περίοδο της Κατοχής, μόλις
τελείωσε την στρατιωτική του θητεία,
τον συνέλαβαν οι Γερμανοί και τον
εξόρισαν μαζί με άλλους λεσβίους στη
Λήμνο, από όπου, όμως, δραπέτευσε
και επέστρεψε στη Μυτιλήνη.
Η ενασχόλησή του με τα καλλιτεχνικά και ιδιαίτερα με το ερασιτεχνικό
Ο Γιάννης Πασπάτης
θέατρο σαν πρωταγωνιστής κατά την
περίοδο της μεγάλης ακμής της Χορωδίας, τον έκανε γνωστό και αγαπητό
στο χώρο της Μυτιλήνης.
Ο Πασπάτης διακρίθηκε στο ερασιτεχνικό θέατρο, ιδιαίτερα στις μουσικές λαογραφικές επιθεωρήσεις της
Χορωδίας, που άφησαν εποχή. Μόλις
ανέβαινε στη σκηνή και όταν ακόμα
ξεχνούσε ή αδιαφορούσε για ότι έγραφε το σενάριο που έπρεπε να αποδώσει, συμπλήρωνε με μεγάλη άνεση και
επιτυχία τα λόγια του, χωρίς να έχει
κανένα τρακ και σκορπούσε πάντα το
γέλιο στους θεατές.
43
διάλεκτο, ακριβώς για να εκφραστεί
ζωντανά και καυστικά στη γλώσσα πού
έβγαινε από μέσα του.
Στα 1950, ο Γιάννης Πασπάτης, αμέσως μετά τα δύσκολα χρόνια της Γερμανικής κατοχής, άνοιξε το πρώτο του
τυπογραφείο με συνεταίρο τον Στρατή
Παράσχο στο κέντρο της Μυτιλήνης,
στην οδό Αρίωνος.
Η αγάπη του για την τυπογραφία τον
έκανε να εξελιχθεί γρήγορα στη δουλειά του και να δημιουργήσει ένα σύγχρονο για την εποχή τυπογραφείο στη
οδό Αγίου Θεράποντος. Όταν συνταξιοδοτήθηκε και αποχώρησε από το
επάγγελμα είχε βάλει στη δουλειά τα
δύο μεγαλύτερα παιδιά του τα οποία
με τη σειρά τους συνεχίζουν σταθερά
την ανοδική πορεία της επιχείρησης.
Ο Γιάννης Πασπάτης, ο Μικρασιάτης
πρόσφυγας που βρήκε δεύτερη πατρίδα στη Μυτιλήνη, με πολύ μόχθο και
τίμιο ιδρώτα έστησε το τυπογραφείο
του, μεσουράνησε στην καλλιτεχνική
ζωή της Μυτιλήνης του `60 και δημιούργησε μια όμορφη οικογένεια με τη
σύντροφο της ζωής του Λόπη, φεύγοντας απ’ τη ζωή άφησε τη σφραγίδα
του με την ανάμνηση των ξεχωριστών
στιγμών που πρόσφερε, για πολλάπολλά χρόνια σε όσους είχαν την τύχη
να τον γνωρίσουν και να τον χαρούν.
Με τα χρόνια, άνθρωποι σαν τον Γιάννη Πασπάτη αρχίζουν να σπανίζουν.
Ήταν μέλος και συνεργάτης σε πολλούς καλλιτεχνικούς Συλλόγους της
Μυτιλήνης και έλαβε μέρος σε πολλά
διεθνή φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου με ιδιαίτερη επιτυχία, όπως αυτό
του Μόντε Κάρλο με το «Μπουρίνι»
του Αλέκου Πεσματζόγλου.
Για πολλά χρόνια ήταν η ψυχή της
«Χορωδίας» και του «ΦΟΜ» όχι μόνο
σαν ηθοποιός και σκηνοθέτης, αλλά
και σαν μέλος της διοίκησης τους.
Τα ενδιαφέροντά του δεν ήταν περιορισμένα μόνο στο θέατρο και μάλιστα
σε έργα Λεσβιακής ντοπιολαλιάς, στα
οποία διακρινόταν ιδιαίτερα σαν κωμικός ηθοποιός, αλλά απλωνόταν σ’ όλα
τα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης και
του νησιού. Μετείχε σ’ αυτά, έπαιρνε
θέση, έγραφε, έδινε παραστάσεις και
άφησε κι ένα αξιόλογο γραπτό έργο
με άρθρα, σάτιρες, χρονογραφήματα.
Έγραψε πολλά βιβλία σε ντοπιολαλιά. καθώς και θεατρικά έργα… Στο
γράψιμό του, ξεκίναγε με τη δημοτική
γλώσσα και το γύριζε στη λεσβιακή
Σημ.: Όπως ανάφερε η Τηλεόραση Μυτιλήνης είναι λυπηρό που στη κηδεία του
Γιάννη Πασπάτη, η οποία τελέστηκε την
Δευτέρα 2 Ιουλίου 2012 στην εκκλησία
της Χρυσομαλλούσας, κανείς από τους
επισήμους της Μυτιλήνης δεν τίμησε τη
μνήμη του θανόντος με την παρουσία του.
Διακρίθηκε σαν ερασιτέχνης ηθοποιός
44
Μελέτη εξέλιξης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος
και των χρήσεων γης στην πόλη της Μυτιλήνης
Γράφει ο Ευάγγελος Παν. Αλατζάς*
ση από το 1890, 1955, 1984 και 2007.
Ιδιαίτερος σκοπός της έρευνας αυτής
είναι η μελέτη εξέλιξης της πόλης της
Μυτιλήνης, έτσι ώστε να καταγραφεί,
να ταξινομηθεί, να αξιολογηθεί, να
αναγνωριστεί και να εκτιμηθεί η αξία
της. Ο παραπάνω σκοπός ανάγεται σε
αναγκαιότητα αν αναλογιστεί κανείς
τις αλληλοσυγκρουόμενες τάσεις που
αναπτύσσονται ανάμεσα στο παραδοσιακά πλούσιο δομημένο περιβάλλον,
υψηλής αισθητικής της πόλης και τις
δυνάμεις που επιφέρουν κοινωνικές,
πολιτικές και οικονομικές αλλαγές
μέσα στο χρόνο.
Τέτοιες αλλαγές μέσα στο χρόνο
συνετελέσθησαν εξαιτίας ιστορικών
γεγονότων και σε συνδυασμό με τα
ιδιαίτερα γεωγραφικά, γεωμορφολογικά και γεωλογικά στοιχεία του νησιού
διαμορφώνοντας έτσι τους εκάστοτε
πληθυσμιακούς δείκτες. Δηλαδή τα
κοινωνικο-οικονομικά φαινόμενα επηρέαζαν τα δημογραφικά στοιχεία της
πόλης από το 1840-1912 όπως αυτό
επιβεβαιώνεται από την αυξομείωση
του πληθυσμού της. Σε γενικές γραμμές πάντως ο δείκτης αυτός παρουσίαζε αυξητικές τάσεις σε βάθος χρόνου
καθώς η ποιότητα ζωής στη Μυτιλήνη
βελτιωνόταν.
Ξεκινώντας από το 1839 παρατηρείται η πορεία αστικοποίησης της Μυτιλήνης με τις επακόλουθες οικονομικές
συνέπειες, το εμπορικό και μετανα-
Η συγκεκριμένη μελέτη στοχεύει
στην κατανόηση της αλλαγής των χρήσεων γης σύμφωνα με το σημερινό
καθεστώς ιδιοκτησίας και πολεοδομικής οργάνωσης και πως αυτό διαμορφώθηκε μετά την ανταλλαγή πληθυσμών και την έντονη αστικοποίηση
της πόλης της Μυτιλήνης. Η αλλαγή
των χρήσεων γης αποτυπώθηκε με την
χρήση και επεξεργασία χαρτογραφικού υποβάθρου σε διάφορες χρονικές
περιόδους, στην προκειμένη περίπτω-
Ο Ευάγγελος Παν. Αλατζάς
45
την συγκέντρωση των εμπορικών δραστηριοτήτων του ελληνικού στοιχείου
στο νότιο τμήμα της πόλης επήλθε
αυτόματα αναβάθμιση του νοτίου και
ταυτόχρονη υποβάθμιση του βορείου.
Η ανάδειξη των αλλαγών των χρήσεων γης της πόλης αλλά και η παρουσίαση των συμπερασμάτων που προέκυψαν από τη μέλέτη έγινε με τη χρήση
λογισμικού GIS.
στευτικό κύμα της πόλης καθώς και
την κοινωνική διαστρωμάτωση των
κατοίκων. Ιδιαίτερο ρόλο στην πορεία
αυτή έπαιξε η υποχρεωτική ανταλλαγή
πληθυσμών όπως αυτή αποφασίσθηκε
στη συνθήκη της Λωζάννης. Από την
ανταλλαγή αυτή προέκυψαν τα ανταλλάξιμα μουσουλμανικά κτήματα σε
ελληνικό έδαφος, τη διαχείριση των
οποίων είχαν αναλάβει η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής και το Υπουργείο
Γεωργίας. Τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγματα ανταλλάξιμης περιουσίας
προς το ελληνικό δημόσιο αποτελούν
το Δικαστήριο Μυτιλήνης, το Αρχοντικό Χαλίμ Μπέη και η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής.
Ο κύριος όγκος των ανταλλάξιμων
κτημάτων εντοπιζόταν στην περιοχή
της Επάνω Σκάλας όπου και εγκαταστάθηκε το μεγαλύτερο ποσοστό των
προσφύγων μετά την οικοδόμηση του
συνοικισμού.
Πολεοδομικά οι κινήσεις του όγκου
του πληθυσμού της πόλης σε βάθος
χρόνου τροποποιούσαν τον αστικό
ιστό αυξάνοντας όλο και περισσότερο την έκταση της Μυτιλήνης. Έως το
2007 παρατηρείται έντονη γραμμική
ανάπτυξη του αστικού ιστού παραλιακά, με κατεύθυνση Βορρά-Νότου.
Η τάση αυτή συνδέεται άμεσα με την
υπάρχουσα γεωμορφολογική κατάσταση του νοτιοανατολικού τμήματος του νησιού και τις αντικειμενικές
δυσκολίες που αυτή προκάλεσε στην
αστική εξάπλωση.
Εμβαθύνοντας και αναλύοντας το
χαρτογραφικό υλικό αναδεικνύονται
οι αλλαγές που έχει υποστεί κυρίως το
κεντρικό τμήμα της πόλης,πέριξ του
νοτίου λιμανιού. Το λιμάνι αυτό είχε
δευτερεύουσα χρήση,με κύριο το βόρειο αλλά με την πάροδο των ετών και
Το ανωτέρο κείμενο αποτελεί αποσπασματική
παρουσίαση της διπλωματικής εργασίας με τίτλο, «Η Μελέτη Εξέλιξης του Ιδιοκτησιακού Καθεστώτος και των Χρήσεων Γης στην Πόλη της
Μυτιλήνης» που εκπονήθηκε από τον Αλατζά
Ευάγγελο φοιτητή της Σχολής Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών-ΕΜΠ με επιβλέπουσα την
κυρία Έφη Δημοπούλου, Επ.Καθηγήτρια ΕΜΠ.
Χρήσιμες διατροφικές συμβουλές που μπορούν
να σώσουν… καρδιές και εγκεφάλους!
Φάτε το βραδινό σας νωρίς
Για κάθε 20 λεπτά που αυξάνεται η χρονική απόσταση μεταξύ του βραδινού φαγητού και
του νυχτερινού ύπνου ο κίνδυνος εγκεφαλικού μειώνεται κατά 10%.
Αφιερώστε χρόνο στο κάθε γεύμα σας
Μην τρώτε στο… πόδι μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας αλλά προσπαθήστε όσο πιο συχνά
μπορείτε να έχετε μεγάλα (από χρονικής απόψεως) γεύματα καθώς με αυτόν τον τρόπο
γλιτώνετε την καρδιά σας από το στρες.
Μην τρώτε ενώ εργάζεστε
Κάντε τουλάχιστον ένα διάλειμμα και φάτε (υπό το δυνατόν) χαλαρές συνθήκες προκειμένου να μειώσετε τον κίνδυνο εμφράγματος.
Μην παραλείπετε γεύματα...
…λόγω φόρτου εργασίας αφού μια τέτοια λανθασμένη τακτική μπορεί να κοστίσει ακριβά
στην καρδιά σας.
Μεσογειακή διατροφή… η σωστή διατροφή
*Βιογραφικό
Ο Αλατζάς Ευάγγελος κατάγεται από
τη Μυτιλήνη όπου και γεννήθηκε στις
11-4-1986.
Έζησε τα μαθητικά του χρόνια στο
νησί και στη συνέχεια σπούδασε στο
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στη
σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων
Μηχανικών. Τα καλοκαίρια εργαζόταν
δίπλα σε μηχανικούς αποκτώντας την
απαραίτητη εμπειρία στο χώρο του.
Πλέον βρίσκεται εγκατεστημένος στην
πόλη της Μυτιλήνης, εργάζεται ως τοπογράφος μηχανικός και ταυτόχρονα
είναι εγγεγραμμένος στο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών του τμήματος
Γεωγραφίας του Π. Αιγαίου με τίτλο
«Γεωγραφία και Εφαρμοσμένη Γεωπληροφορική».
46
Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή ορίστηκε με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
Άφθονες φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά, ψωμί / δημητριακά, πατάτες όσπρια, ξηροί καρποί).
Ελάχιστα επεξεργασμένα προϊόντα.
Γαλακτοκομικά προϊόντα (κυρίως τυρί και γιαούρτι) καθημερινά σε μικρές έως
μέτριες ποσότητες.
Ψάρια και πουλερικά σε μικρές έως μέτριες ποσότητες.
Κόκκινο κρέας σε μικρές ποσότητες.
Ελαιόλαδο ως κύρια πηγή λιπαρών που περιέχουν μονοακόρεστα λιπαρά οξέα.
Η συγκεκριμένη διατροφική σύνθεση της Μεσογειακής Διατροφής έχει ως αποτέλεσμα αφενός χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη και
αφετέρου υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και ίνες.
Η καθημερινή κατανάλωση ελαιόλαδου συνεπάγεται υψηλή περιεκτικότητα της δίαιτας σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα.
Στην περίπτωσή αυτή το κέρδος είναι τριπλό: λιγότερα κορεσμένα (δηλαδή βλαβερά λιπαρά), περισσότερα μονοακόρεστα (‘καλά’ λιπαρά) και φυσικά περισσότερες φαινόλες,
δηλαδή φυσικές αντιοξειδωτικές ουσίες που προστατεύουν τον οργανισμό από την οξείδωση και την ανάπτυξη των ελεύθερων ριζών που προκαλούν σοβαρές χρόνιες παθήσεις.
Επιπλέον, οι ενώσεις αυτές (…οι φαινολικές) παρουσιάζουν εκτός από αντιοξειδωτικές,
αντιφλεγμονώδεις, αλλά και αντιπηκτικές ιδιότητες, όπου σε συνδυασμό με το σκουαλένιο
(αντικαρκινική ουσία), αλλά και τη βιταμίνη Ε που παρέχει πλουσιοπάροχα το ελαιόλαδο,
συμβάλλουν στην αναζωογόνηση των κυττάρων και στην επιβράδυνση της γήρανσης.
Συμπέρασμα: επιλέγοντας τα σωστά λιπαρά, δηλαδή τα μονοακόρεστα (ελαιόλαδο) στη
διατροφή μας, προστατεύουμε σε απόλυτο βαθμό την υγεία μας!
47
Γίνε η αλλαγή
Σε μια σιωπή λευκή,
Σαν μια επίκληση.
Κάποιοι την πλησιάζουν,
Την παρατηρούν
Να διαγράφει τροχιές κυκλικές
Να εμπλέκεται την κοιτούν
Στους δακτυλίους
Των παραφρόνων,
Των ανηλίκων,
Όπως συμβαίνει
Στις περιπτώσεις
Των υπό σωφρωνισμού
προαυλιζόντων.
Εκείνη,
Όταν σπάνια πια μιλά,
Επαναλαμβάνει
Πως δεν έχει ηλικία,
Πως πάντα εποφθαλμιούσε
Τις περιοχές κοντά στον ήλιο.
Έπειτα,
Ρίχνει τα πέπλα της,
Ενδίδει και πάλι
Σε μια υπέροχη εκτροπή.
Η Ελένη,
Με την κατεστραμμένη φαντασία.
Μιχαήλ Δουκάκης
Τιμή στους μεγάλους Ποιητές μας
Οι πόνοι της Παναγιάς
Κώστας Βάρναλης
1884-1974
Που να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;
Σε ποιο νησί του ωκεανού, σε ποια κορφήν ερημική;
Δε θα σε μάθω να μιλάς και το άδικο φωνάξεις.
Ξέρω πως θάχεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,
που με τα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.
Συ θάχεις μάτια γαλανά, θάχεις κορμάκι τρυφερό,
θα σε φυλάω από ματιά κακή κι από κακόν καιρό,
από το πρώτο ξάφνισμα της ξυπνημένης νιότης.
Δεν είσαι συ για μάχητες, δεν είσαι συ για το σταυρό.
εσύ νοικοκερόπουλο -όχι σκλάβος ή προδότης.
Ταξίδεψε βαθιά και μη χαθείς,
χαμένος να 'σαι.
Άκου πως ο αλέκτωρ λαλεί
και στις τρεις δε σταματά!
Κοίτα ωραία που είναι πάνω απο τους
χρόνους
και τους ύπνους των ανθρώπων,
των ανθρώπων τα πάθη,
τις ανάγκες και τις παρωπίδες...
Είναι ωραίος λέω...
Λέω είναι ωραίος αυτός ο κόσμος, ο
στραβός, ο λάθος...
Και δεν θα προλάβω.
Ο ρόλος μου έλεγε πως ποτέ οι
δάσκαλοι δεν προλαβαίνουν.
Υπάρχει τόση άγνοια στον κόσμο.
Κι ο ίδιος αγνοώ πόσο πολλά έχω ακόμη
να μάθω.
Διόλου δε με νοιάζει να κατηγορήσω
άλλους,
όλους τους άλλους.
Εγώ !
Εγώ ο κόσμος, ο στραβός, ο λάθος.
Παράλληλα φώτα
Τη νύχτα θα σηκώνομαι κι αγάλια θα νυχοπατώ,
να σκύβω την ανάσα σου να ακώ, πουλάκι μου ζεστό
να σου ‘τοιμάζω στη φωτιά γάλα και χαμομήλι,
κι ύστερα απ’ το παράθυρο με καρδιοχτύπι να κοιτώ
που θα πηγαίνεις στο σκολιό με πλάκα και κοντύλι.
Κι αν κάποτε τα φρένα σου μ’ αλήθεια, φως της αστραπής,
χτυπήσει ο Κύρης τ’ ουρανού, παιδάκι μου να μη την πεις!
Θεριά οι ανθρώποι, δε μπορούν το φως να το σηκώσουν!
Δεν είν’ αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής.
Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν!
48
Η κίνηση των δακτυλίων
Ελένη Κονιαρέλλη-Σιακή
Απόστολος Θηβαίος
Απόβραδο. Των πουλιών οι λυγμοί
ηχούν στην κορυφογραμμή.
Αναπάντητες μένουν οι λέξεις μιας
σταγόνας
που τρυπούν τη γη.
Τα κλαδιά των δέντρων τρίζουν δειλά,
ζητούν δικαιοσύνη.
Δεν υποχωρεί το σκοτάδι …
Μετανοιωμένος ο Θεός
γράφει μνήμες ριζωμένες στο χρόνο.
Ανυπόμονες οι χούφτες γεμάτες χώμα
και η ημέρα σημαδεμένη.
Τώρα,
Έτσι θλιμμένη,
Έτσι νικημένη,
Με τα ρούχα της σκισμένα
Γυρνά έξω από τα τείχη.
Όσοι την αντικρίζουν,
Δεν λένε κουβέντα,
Δεν μιλούν.
Την κοιτούν με τόση λύπη,
Έτσι όπως περιφέρεται,
49
Στο πέρασμά Σου
Φουρτουνιάζουν οι οπλές των αλόγων
Εναρθρίζουν το λόγο τ’ ανείπωτα
Αναδύονται οι πνιγμένοι σφουγγαράδες
μου
Αλέθουν τον πόνο τα κλειστά τέμπλα
των εκκλησιών!
Ποτάμι ασυγκράτητο ο ανθρώπινος
πόνος.
Λιγοστά τα λόγια.
Ο πόλεμος φτάνει ντυμένος φωτιά.
Μελανό φως στης στιγμής το
φτερούγισμα.
Η ανασαμιά βογγητό … Συγκατανεύει
αδύναμα.
Ο συγγραφέας Προκόπης Ι. Παπάλας
με ανήσυχο πνεύμα και με ζεστή καρδιά, μας έδωσε με το βιβλίο του αυτό
χαρά και ικανοποίηση στη δύσκολη εποχή που ζούμε, σ’ ένα κόσμο ρηχότητας
και σε μια κρίση κοινωνικού προβληματισμού. Με ωραίες εικόνες των γλυπτών,
με γλώσσα κατανοητή στην ανάλυση
των θεμάτων που περιγράφει, με λυρισμό αλλά και με βαθύ αίσθημα ευθύνης,
πετυχαίνει ουσιαστική επικοινωνία με
την Ιστορία μας, δίνοντας με περισυλλογή και αλήθεια μια ιδανική διέξοδο στη
φαντασία αλλά και απαντήσεις, πώς ήταν
και ποιοι ήταν όλοι εκείνοι «οι ήρωες»
της Λέσβου που σήμερα κοσμούν τις
πλατείες και τόσους ακόμα χώρους στην
πόλη και στα χωριά μικρά και μεγάλα,
με την «πολύφωνη σιωπηλή παρουσία
τους» που πολλές φορές σε προτρέπει
να διαβάσεις στο λευκό μάρμαρο των
χαρακτηριστικών του προσώπου τους,
την εγρήγορση της ψυχής και την οικουμενικότητα του πνεύματός τους.
Συγχαίρω θερμά το συγγραφέα Προκόπη Ι. Παπάλα για το βιβλίο του «Τα
γλυπτά της Λέσβου», και του εύχομαι να
συγγράψει και άλλα έργα εξ ίσου σημαντικά, σαν άγρυπνος ζηλωτής του πνεύματος που αγρυπνεί στις επάλξεις των
ιδεών και αγωνίζεται για να μεταλαμπαδεύσει στους αναγνώστες του, και κυρίως στις επόμενες γενεές, την άσβηστη
μνήμη της ομορφιάς και του μεγαλείου,
που μας κληρονόμησαν οι πρόγονοί μας
προστατεύοντάς την από τα βέλη της
φθοράς των αξιών.
Ελένη Κονιαρέλλη-Σιακή
Προκόπης Ι. Παπάλας
«Τα γλυπτά της Λέσβου»
Εκδόσεις «Δ. Δούκας & Σια»
Μυτιλήνη 2012, Σελ. 590
Το φως της Ειρήνης φυλακισμένο,
άρρωστο …
Των αστεριών η μοίρα προδομένη.
Κι απόψε σπέρνουν Ειρήνη και θερίζουν
Πόλεμο.
Στερνό τραγούδι
Στο πέρασμά σου
Έτσι λοιπόν, προτίμησες να φύγεις
καλοκαίρι.
δεν ήθελες φθινόπωρα μουντά, και
θλιβερούς χειμώνες.
πήρες μαζί στο διάβα σου ποιός τάχα να
το ξέρει
Θάλασσες γνώριμες ζεστές κι’
ολάνθιστους λειμώνες.
Γιώργος Κόμης
Δημήτρης Καραμβάλης
Στο πέρασμά Σου
Οι μυθικές σπηλιές ανοίγουν πάλι
Εισβάλει το φως της αυγής
Σκορπίζουν χρώματα τα πέλαγα
Αστράφτει το ασήμι στα λιόφυλλα!
Έγειρες το κεφάλι σου απαλά στο
ήσυχο ακρογιάλι
σαν νάρθε ο ύπνος να σε βρει και να σε
αφήσει πάλι.
Μα ήταν του ύπνου ο αδερφός που
φτερωτός σαν γλάρος
σε γέλασε, και σ’ άρπαξε και σβήστηκεν
ο φάρος
Στο πέρασμά Σου
Ριπίζει το δίκιο των κυνηγημένων
Φλογίζουν τα γέρικα μάτια
Ανοίγουν τα βιβλία των αβάτων
Ερμηνεύω τα ανερμήνευτα κείμενα!
Κι’ εγώ μέσα στις τύψεις μου,
ανήμπορος και μόνος
και νοιώθοντας όλους γύρω μου να τους
βαραίνει ο πόνος
πήρα την πένα, το όπλο μου, μικρό
φτωχό λουλούδι
κι’ από το Χάρο σ’ άρπαξα και σ’ έκανα
τραγούδι.
Στο πέρασμά Σου
Γίνεται θρύψαλα ο δυνάστης χρόνος
Επιστρέφουν οι πρόσφυγες μέρες μου
Χτυπάνε πάλι τα σφυριά και μ’
ακονίζουν
Εκπυρσοκροτεί το φυτίλι της καρδιάς
μου!
50
Με ενδιαφέρον διάβασα το πεντακοσίων και πλέον σελίδων του Προκόπη Ι.
Παπάλα «Τα γλυπτά της Λέσβου».
Είναι μια πρωτότυπη, ιδιαίτερα προσεγμένη, επίπονη και ξεχωριστή εργασία διαχρονικής ιστορικής αξίας, που
πλούτισε τον Πνευματικό χώρο του πανέμορφου νησιού της Σαπφούς.
Ο αναγνώστης, μέσα από τις σελίδες
του βιβλίου, με την προσεκτική εικονογράφηση των προτομών και τις πολλές
φωτογραφίες μνημείων, σχεδίων, σκίτσων, λεπτομερειών αγαλμάτων, χαραγμένων επιγραμμάτων, ονομάτων κ.ά.,
καθώς και τις λεπτομερείς και ιδιαίτερης
μελέτης πληροφορίες και αναφορές σε
γεγονότα και πρόσωπα που δόξασαν και
τίμησαν το νησί (και όχι μόνο), μεταφέρεται νοερά στον τόπο και στο χρόνο
των αξιών του χθες αλλά και του σήμερα
και γίνεται γνώστης, κοινωνός και μελετητής της ιστορίας του νησιού μέσα από
αυτήν την επίπονη και επίμονη προσπάθεια της καταγραφής των γλυπτών της
Λέσβου, που είχε διάρκεια για το συγγραφέα δύο δεκαετίες αναζήτησης και
αποκαλυπτικής εργασίας, φωτογράφισης και κυρίως ανάδειξης όλων εκείνων
των σημαντικών ιστορικών δεδομένων
που δένονται και σχετίζονται με τα λευκομάρμαρα των λατομείων της Λεσβιακής γης και τα περίτεχνα διακοσμημένα
έργα της μαρμαρογλυπτικής τέχνης.
51
Λενέτα Στράνη
«Το ξενοπούλι
και ο συνορίτης ποταμός»
Νεανικό μυθιστόρημα
Εκδόσεις Σαββάλας
Αθήνα 2012
Θα ‘ρθούν σταυραετοί χτιστάδες
να τα χρυσοπελεκήσουν.
Σπίνοι, αηδόνια, σουσουράδες
στα ποτάμια θα τα στήσουν.
Σύνορα η καρδιά δεν έχει
μόνο κάτασπρα φτερά.
Στα λιβάδια όλα τρέχει
Και μοιράζει τη χαρά.
Η δημιουργός του εξαίρετου νεανικού μυθιστορήματος «Το ξενοπούλι και
ο συνορίτης ποταμός» Λενέτα Στράνη είναι ένας τρυφερός, ευαίσθητος,
καλλιεργημένος άνθρωπος, μια πολυδιάστατη προσωπικότητα με κυρίαρχα
στοιχεία της την καλλιτεχνική ευαισθησία, το ευρηματικό και στοχευμένο
χιούμορ, χαρακτηριστικά της ζακυνθινής της καταγωγής της. Μια ποιήτρια
που λατρεύει το γλωσσολογικό πλούτο
του λαού, ιδιαίτερα αυστηρή, λιτή και
δωρική στη χρήση της κάθε λέξης. Αυτές οι αρετές της πένας φαίνονται και
στο νέο της έργο.
Πρόκειται για ένα έργο γραμμένο
με σεβασμό, όπως αρμόζει στο παιδί.
Κάθε λέξη, κάθε φράση αποπνέει τον
κόπο και την αγωνία της συγγραφέως
να μην πει τίποτα περιττό, να μην ξεχάσει τίποτα το απαραίτητο. Γράφει με
τρόπο σαφή και κατανοητό, απλό αλλά
όχι απλοϊκό, τρυφερό, λυρικό και ταυτόχρονα μεστό και περιεκτικό.
Η προστασία της φύσης γίνεται καθημερινή πρακτική, όπου ο καθένας
έχει τις ευθύνες του και το μερτικό της
δράσης.
Οι φτερωτοί ήρωές της πορεύονται
και πλάθουν τον κόσμο τους με την φιλία, την εκτίμηση και την αγάπη:
Με το βιβλίο της αυτό η Λενέτα Στράνη συνεχίζει την παράδοση της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας. Η δομή, το
πνεύμα κι οι ιδέες του το θέτουν επάξια δίπλα στα «Ψηλά βουνά» του Παπαντωνίου. Η δύναμη της περιγραφής
της φύσης, η λατρεία της γης και του
νερού θυμίζει τις περιγραφικές αρετές
του Καρκαβίτσα.
Διαπραγματεύεται σύγχρονα κοινωνικά θέματα με ευαισθησία και αυθεντικότητα, συνεχίζοντας τη διεύρυνση της
θεματολογίας των νεότερων δημιουργών.
Είναι ένα βιβλίο για παιδιά και νέους
από 7 έως… 97 ετών. Ξεκαθαρίζει τις
καταστάσεις. Ξεπλένει τα μάτια από το
ψεύτικο και απατηλό. Μας βοηθά να
συνειδητοποιήσουμε την ύπαρξή μας
ως μέρος μιας ολότητας που στόχο της
έχει την αρμονία.
Το βιβλίο αυτό είναι επίσης ένα πολύ
καλό εργαλείο σε κάθε σχολείο και
στον καθένα δάσκαλο.
Αξίζουν συγχαρητήρια στη συγγραφέα για το γεμάτο τρυφερότητα βιβλίο
της. Συγχαρητήρια και στους εικονογράφους Πασχάλη Δουγαλή, Αριστείδη
Πατσόγλου και Γεωργία Δημοπούλου
για τις εξαίρετες ζωγραφιές των φτερωτών ηρώων και του εξωφύλλου.
Είναι μια πολύ προσεγμένη δουλειά
των εκδόσεων Σαββάλα.
Παναγιώτα Πλωμαρίτου
Θα κολλήσω πετραδάκια
Με αγάπη και ομόνοια
Για να φτιάξω γεφυράκια
Που θα ζουν στον κόσμο αιώνια.
52
εμφανίζονται για πρώτη φορά, είναι να
γνωρίσουν όλοι την αρχαία ιστορία της
Λέσβου, και να καλύψουμε τα όποια
κενά υπάρχουν, για την εποχή αυτή.
Θεόδωρος Πλατσής
Απόστολος Γονιδέλλης
«Ιστορία της αρχαίας Λέσβου»
Από τα προϊστορικά
μέχρι τα πρωτοχριστιανικά χρόνια
Εκδόσεις Αιολίδα, Σελ. 288
Μυτιλήνη 2012
Πάνος Αναγνώστου
«Ψηφίδες μιας ζωής»
Έκδοση «Δ. Δούκας & Σια»
Μυτιλήνη 2012
Η Λέσβος είχε μια αδιάλειπτη και σημαντικότατη παρουσία στην ιστορία,
στον πολιτισμό και στη διαμόρφωση
της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας
ποίησης και μουσικής από την προϊστορία μέχρι και τα πρώτα μετά Χριστόν χρόνια.
Μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες όπως ο Τέρπανδρος, ο Αρίων, ο
Πιττακός, ο Αλκαίος, και βέβαια η αξεπέραστη Σαπφώ, απ' τα σκοτεινά βάθη
της προϊστορίας άνοιξαν παράθυρα
στο απολλώνειο φως και φώτισαν με
το πνεύμα τους την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο.
Αλλά και στα ιστορικά χρόνια, ο Ελλάνικος, ο Μυρσίλος, ο Φανίας, ο Άλκιππος, ο Κράτιππος, ο Θεοφάνης, ο
Κριναγόρας, ο Ποτάμων, ο Λεσβώναξ
και πολλοί άλλοι, και βέβαια ο μεγάλος
φιλόσοφος και επιστήμων Θεόφραστος, συνέχισαν αντάξια το σπουδαίο
έργο των προγόνων τους.
Καταγράφουμε όλη την πολύχρονη
ιστορική διαδρομή της Λέσβου, χωρισμένη σε χρονικές περιόδους και
τομείς, δίνοντας μια συνοπτική, αλλά
πλήρη εικόνα. Παραθέτουμε με αλφαβητική σειρά, και για πρώτη φορά,
καταλόγους ονομασιών όλων των πόλεων, κωμών και τοποθεσιών, καταλόγους φιλοσόφων, ιστορικών, συγγραφέων, ποιητών, μουσικών, καλλιτεχνών,
αθλητών, αγνώστων μέχρι τώρα.
Στόχος και φιλοδοξία μας, το βιβλίο
αυτό, παρουσιάζοντας στοιχεία που
Ο γνωστός συγγραφέας, συνεργάτης
της «Αιολίδας», δικηγόρος Πάνος Αναγνώστου, με το καινούριο του βιβλίο
«Ψηφίδες μιας ζωής» έρχεται να προσθέσει στο ενεργητικό του μια ακόμη
επιτυχημένη έκδοση.
Ο συγγραφέας εκτιμά ότι αυτό το τελευταίο του βιβλίο μαζί με τα δύο προηγούμενα: «Πέτρινα Χρόνια» και «Ημερολόγιο Κατοχής», αποτελούν μια τριλογία
για την Οδύσσεια της γενιάς του.
Στο βιβλίο του «Ψηφίδες μιας ζωής» ο
αγαπητός φίλος, συγγραφέας Πάνος Αναγνώστου, παρουσιάζει με γλαφυρότητα
και όπως πάντα με μεστό λόγο, ενδιαφέρουσες αναμνήσεις από άλλες εποχές.
Αναφέρεται αρχικά στα χρόνια της
εφηβείας του και περνά αμέσως μετά στα
δύσκολα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής,
της Αντίστασης, της εξορίας του στη Μακρόνησο, στην περίοδο των σπουδών του
στο Πανεπιστήμιο και τέλος σε μια σειρά
από ενδιαφέροντα δημοσιευμένα χρονογραφήματα στις λεσβιακές εφημερίδες.
Πολύ ενδιαφέρουσες οι αναφορές του
σε σημαντικά πρόσωπα όπως: ο Αριστείδης Δελής, ο Ηλίας Ηλιού, ο Βασίλης Αρχοντίδης, η Χαρίκλεια Καβάφη κ.ά.
Η καλαίσθητη αυτή έκδοση του λιθογραφείου «Δ. Δούκα & Σια» συνοδεύεται από σκίτσα των Μάκη Αξιώτη και
Αντώνη Κυριαζή.
Καιτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
53
της πόλης. Πριν την μετεγκατάσταση
στο χωριό Γαλλικό του νομού Κιλκίς,
η παραγωγός εργαζόταν ως ιδιωτική
υπάλληλος για μεγάλη εταιρεία που
ασχολείται με την κατασκευή θερμοκηπίων, ποιμνιοστασίων και ειδικών
θαλάμων για εξειδικευμένες καλλιέργειες όπως η καλλιέργεια μανιταριών.
Από την προηγούμενη εργασία λοιπόν
γνώριζε την καλλιέργεια και το αρχικό
κόστος εγκατάστασης, αλλά οι ιδιαίτερες καλλιεργητικές φροντίδες που
απαιτούνται τής ήταν άγνωστες. Επειδή
η επένδυση της φάνηκε ενδιαφέρουσα, αποφάσισε να ενημερωθεί για τις
λεπτομέρειες της καλλιέργειας.
Ένα από τα πρώτα προβλήματα που
αντιμετώπισε ήταν οι περιορισμένες
πληροφορίες που μπορούσε να αντλήσει για την καλλιέργεια στην Ελλάδα,
λόγω των λίγων ατόμων που ασχολούνται με αυτήν και την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ τους. Η επόμενη κίνηση
ήταν η πραγματοποίηση ταξιδιών στην
Ιταλία όπου τα μανιτάρια καλλιεργούνται σε μεγαλύτερη κλίμακα καθώς
και η συνεχής επικοινωνία με Ιταλούς
παραγωγούς. Τα πρώτα χρόνια, σημαντική πηγή πληροφόρησης για την
παραγωγό αποτέλεσε και η εταιρεία
που προμηθεύει τα υποστρώματα. Τις
περισσότερες όμως καλλιεργητικές
φροντίδες και απαιτήσεις, τις ανακάλυψε κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας, αφού αυτές διαφέρουν σημαντικά
μεταξύ των εκμεταλλεύσεων και των
περιοχών.
Τον σημαντικότερο ρόλο στην καλλιέργεια μανιταριών έχει το υπόστρωμα,
γιατί δεν υπάρχει καμία εγγύηση τόσο
ως προς τη δυνατότητά του να δώσει
μανιτάρια όσο και για την απόδοσή
του σε μανιτάρια, ενώ η ποιότητά του
δεν είναι πάντοτε σταθερή. Στην Ελλά-
Καλλιέργεια μανιταριών στην Ελλάδα
Επιμέλεια Θόδωρος Πλατσής
Είδη μανιταριών
που υπάρχουν στη φύση
Τέλος, υπάρχουν οι σαπροφυτικοί μύκητες, όπου είναι οι πρωταρχικοί ανακυκλωτές του πλανήτη. Επιτελούν τον
ύψιστο ρόλο της ανακύκλωσης νεκρής
οργανικής ουσίας.
Από τα 2.500 είδη των φαγώσιμων μανιταριών της φύσης καλλιεργούνται μόνο
30 και από αυτά μόνο 5 σε συστηματική
εμπορική κλίμακα.
Τα γνωστότερα καλλιεργούμενα μανιτάρια είναι το «λευκό μανιτάρι» (Agaricus
bisporus), το «σιι-τακε» (Lentinula
edodes) και το «Πλευρότους» (Pleurotus
ostreatus), καθώς και άλλα λιγότερο γνωστά όπως τα Γανόδερμα (Ganoderma
lucidum), Φολίοτα (Pholiota aegerita),
Enoki (Flammulina sp), King oyster
(Pleurtotus eryngii) κ.τ.λ.
Σε ό,τι αφορά την παραγωγή μανιταριών, τα είδη Pleurotus κατατάσσονται
στην τρίτη θέση παγκοσμίως, με μέσο
όρο παραγωγής που υπερβαίνει τους
1.500.000 τόνους ετησίως.
Τα μανιτάρια έχουν πολλά διαφορετικά σχήματα χρώματα και μεγέθη, που
προκαλούσαν δέος στον άνθρωπο από
αρχαιοτάτων χρόνων. Υπάρχουν μανιτάρια που μόλις τα βλέπουμε με γυμνό
μάτι και άλλα που μπορεί να φτάσουν
έως τα 100 κιλά. Τα περισσότερα μανιτάρια έχουν μικρή διάρκεια ζωής,
από μερικές ώρες έως κάποιες ημέρες.
Υπάρχουν είδη μανιταριών, όπως οι πολύποροι (ίσκες), που ζουν πολλά χρόνια πάνω σε κορμούς δέντρων.
Πολλά είδη μανιταριών είναι συμβιωτικοί μύκητες, συμβιώνουν δηλαδή με κάποια είδη φυτών και δέντρων, μπορούν
να τρέφονται από τα ζωντανά φυτά χωρίς να τα βλάπτουν, αντίθετα σε αντάλλαγμα αυξάνουν την ικανότητα των ριζών των δέντρων να απορροφούν νερό
και θρεπτικά συστατικά από το έδαφος.
Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν πολλά γκουρμέ και υψηλής γαστρονομίας
μανιτάρια, όπως οι λευκές και οι μαύρες τρούφες, τα βασιλομανίταρα, οι
κανθαρέλλες και πολλά άλλα. Αυτά τα
μανιτάρια είναι σχεδόν αδύνατο ή πολύ
δύσκολο να καλλιεργηθούν.
Μία άλλη κατηγορία μυκήτων δεν είναι
τόσο ευγενικοί με τα φυτά και για να
τραφούν από αυτά τα σκοτώνουν ή τα
αρρωσταίνουν, γι’ αυτό τους ονομάζουμε παρασιτικούς. Αλλά ακόμα, όμως,
και οι παρασιτικοί μύκητες είναι χρήσιμοι στο οικοσύστημα, γιατί σκοτώνοντας αδύναμα και γερασμένα δέντρα
δίνουν χώρο για να αναπτυχθούν νέα,
πιο δυνατά και πιο ανθεκτικά.
Παραγωγή μανιταριών στη Ελλάδα
Πάρα πολλοί Έλληνες έχουν την τάση
να καταναλώνουν το λευκό εισαγόμενο από την Πολωνία μανιτάρι και αυτό
είναι ίσως αποτέλεσμα του ισχυρού
Marketing που εφαρμόζεται από τις μεγάλες Ευρωπαϊκές εταιρείες, κάτι που
αδυνατούν να κάνουν οι μικρές, οικογενειακές στην πλειοψηφία τους, Ελληνικές μονάδες.
Από έρευνα αγοράς που έγινε, διαπιστώθηκε ότι: στις 2 βδομάδες των εορτών του φετινού Πάσχα, πουλήθηκαν
200 τόνοι εισαγόμενου λευκού, πολωνικού μανιταριού.
54
Μανιτάρι "Πλευρότους"
Από την πώληση ωφελήθηκαν εταιρείες Γερμανικών συμφερόντων.
Κατά το ίδιο διάστημα, πουλήθηκαν
μόνο 30 τόνοι ολόφρεσκου (ημέρας,
βιολογικού) Πλευρότους, που παράχθηκε από περίπου 70 μικρές οικογενειακές γεωργικές μονάδες και έδωσε
«ψωμί» σε πάνω από 300 οικογένειες.
Θα μπορούσε όμως να συνέβαινε και
το αντίστροφο, αν είχαμε 300 γεωργικές μονάδες, αυτές θα απασχολούσαν
συνολικά μαζί με τους εργαζόμενους
πάνω από 4000 άτομα!
Και όλα αυτά γιατί οι Έλληνες δεν
γνωρίζουν ότι το λευκό μανιτάρι προέρχεται από βιομηχανικής κλίμακας
μονάδες στην Πολωνία (με ότι αυτό
συνεπάγεται), ενώ το Πλευρότους
απλά καλλιεργείται σε καθαρό ελληνικό άχυρο και είναι τελείως βιολογικό!
Στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται περίπου 80 παραγωγοί στην καλλιέργεια
μανιταριών πλευρότους. Στο Κιλκίς
υπάρχουν δύο παραγωγοί που ασχολούνται επαγγελματικά με την καλλιέργεια μανιταριών.
Η συγκεκριμένη εκμετάλλευση, με την
οποία θ’ ασχοληθούμε, ανήκει σε γυναίκα.
Η καλλιέργεια μανιταριών για την παραγωγό συνδυάστηκε με την εγκατάλειψη του αστικού τρόπου ζωής και
55
λοιποι τέσσερις στη συνέχεια και έχουν
μεγαλύτερη επιφάνεια (250 τ.μ. και μήκος 40 μέτρων). Για την αρχική επένδυση η ιδιοκτήτρια χρηματοδοτήθηκε
κατά 55% ως ‘Νέα Αγρότισσα’.
Για να διατηρηθούν οι κατάλληλες συνθήκες εντός του θαλάμου, απαιτείται
υψηλή αρχική επένδυση σε μηχανήματα αλλά και σε μονωτικά υλικά (υαλοβάμβακας). Συγκεκριμένα, θα πρέπει
να υπάρχουν κατάλληλες λάμπες φωτισμού, μηχανισμός θέρμανσης, ψύξης
και υγρασίας. Συνεπώς, η διατήρηση
των κατάλληλων συνθηκών εντός του
θαλάμου αλλά και η ποιότητα του υποστρώματος αποτελούν τους βασικούς
παράγοντες επιτυχίας της καλλιέργειας και ταυτόχρονα τα σημαντικότερα
στοιχεία κόστους παραγωγής.
Τα λειτουργικά έξοδα είναι επίσης υψηλά (π.χ. πετρέλαιο), ενώ σημαντικό είναι
και το ποσοστό συμμετοχής των εργατικών στο συνολικό κόστος παραγωγής,
αφού η συγκομιδή μανιταριών είναι συνεχής διαδικασία που γίνεται με το χέρι
και δεν μπορεί να καθυστερήσει. Για μια
μεγάλη μονάδα απαιτείται μόνιμο προσωπικό, ενώ σε περιόδους που η παραγωγή είναι υψηλή μπορεί να χρειάζεται
και εποχικό προσωπικό. Σημειώνεται,
ότι για την καλλιέργεια των μανιταριών
δεν απαιτείται εφαρμογή φαρμάκων ή
άλλων σκευασμάτων.
δα, ελάχιστες εταιρείες δραστηριοποιούνται στο χώρο αυτό. Η παραγωγός
έχει προσπαθήσει να προμηθευτεί υπόστρωμα από την Ιταλία, αλλά το υψηλό
κόστος των μεταφορικών και η ευαισθησία του υποστρώματος δεν επιτρέπει τη μεταφορά σε μεγάλη απόσταση.
Για τον ίδιο λόγο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αγορά υποστρωμάτων και
από την Ολλανδία.
Μια λύση για την εξασφάλιση καλής
ποιότητας υποστρώματος και μικρότερου κόστους παραγωγής θα ήταν
η επέκταση της εκμετάλλευσης στην
κατασκευή υποστρωμάτων. Μια τέτοια
όμως επένδυση είναι πρακτικά αδύνατη, αφού αποτελεί μια εντελώς διαφορετική δραστηριότητα που απαιτεί
πολύ υψηλό κεφάλαιο και την πλήρη
απασχόληση του παραγωγού.
Το κόστος αγοράς του υποστρώματος
αποτελεί και το βασικό στοιχείο του
κόστους παραγωγής. Συγκεκριμένα, το
κόστος ανά συσκευασία είναι 3,5 € και
δίνει δύο παραγωγές με διαφορά 10-15
ημερών μεταξύ τους. Η συνολική παραγωγή ανά υπόστρωμα κυμαίνεται από 2
έως 3 κιλά ανάλογα με την ποιότητα και
τις συνθήκες παραγωγής. Στη συγκεκριμένη εκμετάλλευση η παραγωγή τα
πρώτα χρόνια κυμάνθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα, σήμερα όμως παρουσιάζεται πιο σταθερή αφού οι ιδιαίτερες
απαιτήσεις της καλλιέργειας έχουν γίνει
πλέον γνωστές στην ιδιοκτήτρια. Τα
πρώτα, λοιπόν, χρόνια, η συνολική ετήσια παραγωγή κυμάνθηκε μεταξύ 60-80
τόνων ενώ σήμερα η παραγωγή κυμαίνεται μεταξύ 80-100 τόνων.
Η παραγωγή πραγματοποιείται σε 8
θαλάμους. Οι τέσσερις θάλαμοι κατασκευάστηκαν με την έναρξη της δραστηριότητας και είχαν έκταση 190 τ.μ.
ο καθένας (μήκος 30 μέτρα) και οι υπό-
Λευκό μανιτάρι
56
Η καλλιέργεια μανιταριών, έχει αρχίσει
να σταθεροποιείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Στη χώρα μας καλλιεργούνται σε επιχειρηματική κλίμακα
δύο είδη μανιταριών, το λευκό μανιτάρι
(Agaricus) και το πλευρωτό μανιτάρι
(Pleurotus).
Λόγω του υψηλού κόστους αρχικής
εγκατάστασης, η παραγωγή του λευκού μανιταριού (Agaricus) μειώνεται
με αντίστοιχη αύξηση του μεριδίου
των μανιταριών Pleurotus (από 12% το
2002, πενταπλασιάστηκε και ανήλθε το
2008 σε 80%).
Σήμερα η παραγωγή των μανιταριών
Pleurotus ανέρχεται περίπου σε 2.400
τόνους ανά έτος, με το 50% να παράγεται
από ορισμένες αυτοδύναμες μονάδες
(παράγουν υπόστρωμα και μανιτάρια),
ενώ περίπου 1.000 τόνοι παράγονται
από μονάδες δορυφόρους δυναμικότητας 20-150 τόνους έκαστη, που προμηθεύονται εμβολιασμένο υπόστρωμα και
ασχολούνται μόνο με την παραγωγή και
διάθεση των μανιταριών.
Η παραγωγή των ελληνικών μονάδων
δεν επαρκεί για να ικανοποιήσει την
εγχώρια ζήτηση, με συνέπεια την εισαγωγή 7.000-9.000 τόνων μανιταριών
Agaricus σε διάφορους τύπους επεξεργασίας και μορφές συσκευασίας.
Ο κύριος όγκος των εισαγωγών μανιταριών στην Ελλάδα προέρχεται από
Πολωνία, Ολλανδία, Ισπανία και Ιταλία,
ενώ από τις τρίτες χώρες ξεχωρίζουν η
Κίνα, η Ταϊβάν και Τουρκία.
Για τα επόμενα χρόνια, η απόσταση
ανάμεσα στις ποσότητες που παράγονται και καταναλώνονται προβλέπεται
να εξακολουθεί να είναι σημαντική,
στοιχείο το οποίο υπογραμμίζει τις
μεγάλες δυνατότητες που υπάρχουν
σήμερα για τη δημιουργία νέων μονάδων παραγωγής μανιταριών. Με την
Το προϊόν διατίθεται σε χονδρεμπόρους στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Η τιμή πώλησης δεν είναι σταθερή
μέσα στο έτος. Ένα ενδεικτικό εύρος
τιμών είναι μεταξύ 1,60 €/κιλό με 2,30 €/
κιλό. Σημειώνεται ότι οι πολύ χαμηλές
τιμές δεν αφήνουν περιθώρια κέρδους
και, αν η προσφορά είναι πολύ υψηλή, η τιμή ανά κιλό μπορεί να κυμανθεί
σε τόσο χαμηλά επίπεδα που να μην
επιτρέπουν την κάλυψη του κόστους
παραγωγής.
Ο προγραμματισμός της παραγωγής
αποτελεί ένα από τα βασικά προβλήματα του κλάδου. Για παράδειγμα, σε
περιόδους μεγάλης ζήτησης, όπως την
περίοδο του Πάσχα, πολλοί ερασιτέχνες καταφεύγουν στην αγορά υποστρωμάτων με σκοπό την παραγωγή
μανιταριών για τις ημέρες εκείνες. Πάγιο αίτημα των επαγγελματιών του χώρου είναι η απαγόρευση της εμπορίας
μανιταριών από ερασιτέχνες παραγωγούς του χώρου και η κατοχύρωση του
επαγγέλματος.
Παρότι το προϊόν δέχεται έντονο ανταγωνισμό από την Ιταλία, υπάρχουν περιθώρια επέκτασης του κλάδου, αρκεί
η προσπάθεια να είναι πολύ καλά οργανωμένη και να επιχειρείται από οργανωμένες μονάδες. Αρκετοί έχουν
αναζητήσει πληροφορίες για την παραγωγή μανιταριών και επισκέπτονται τη
μονάδα της, αλλά σπάνια προχωρούν
σε επένδυση. Ο βασικός λόγος είναι
το πολύ υψηλό αρχικό κόστος αλλά και
η έντονη διαφοροποίηση της συγκεκριμένης δραστηριότητας από άλλες
δραστηριότητες του αγροτικού χώρου.
Επιπλέον, ο κίνδυνος που συνοδεύει
την παραγωγή μανιταριών είναι πολύ
υψηλός και θα πρέπει να υπάρχει ρευστότητα κατά τη διάρκεια του έτους για
την κάλυψη των αναγκών της.
57
είναι ανταγωνιστικό και να ανταποκρίνεται στα σύγχρονα πρότυπα ποιότητας.
Όλοι οι νέοι καλλιεργητές θα πρέπει να
γνωρίζουν ότι το αντικείμενο της καλλιέργειας απαιτεί στοιχειώδεις γνώσεις
μυκητολογίας και βιολογίας του μανιταριού. Η καλλιέργεια των μανιταριών
είναι ιδιαίτερα απαιτητική εργασία που
εξαρτάται από πάρα πολλούς παράγοντες (θερμοκρασία, υγρασία, διοξείδιο του άνθρακα, φωτισμός, ταχύτητα
αέρα, ποσότητα φρέσκου αέρα, υγιεινή – ασθένειες, σύστημα κλιματισμού,
ποιότητα νερού, είδος ύγρανσης,
συνθήκες μεταφοράς υποστρώματος,
υβρίδιο, υπόστρωμα, συγχρονισμός
απαραίτητων περιβαλλοντικών ρυθμίσεων με τις βιολογικές απαιτήσεις του
μύκητα, κλιματολογικές συνθήκες περιοχής, τεχνικές συλλογής κ.τ.λ.).
παραγωγή ανά στρέμμα καλλιεργούμενης επιφάνειας σε κάθε κύκλο καλλιέργειας πλευρότους να φτάνει τους 7 με
10 τόνους μανιτάρια, ο τζίρος ανάλογα
με την ποιότητα των μανιταριών κυμαίνεται από 15.000 έως 22.000 €.(Για
κάθε ένα στρέμμα καλλιεργούμενης
επιφάνειας, απαιτούνται περίπου1,7
στρέμματα γης και υπολογίζουμε τρεις
κύκλους καλλιέργειας ανά έτος).
Θεωρείται μια πολύ καλή επένδυση για
μικρές αγροτουριστικές μονάδες, για
φάρμες βιολογικών προϊόντων, όπου το
προϊόν θα μπορέσει να διοχετευτεί τοπικά. Η τιμή του παραγωγού εκεί μπορεί
να φτάσει και τα 4 ευρώ ανά κιλό, γιατί
είναι φρέσκο και υψηλότερης ποιότητας.
Πάντως από το 1966, που ξεκίνησε η ελληνική μανιταροκαλλιέργεια, μέχρι σήμερα έχει περάσει από πολλές φάσεις, με
τη δημιουργία φιλόδοξων επενδύσεων,
μονάδων σύγχρονων για τα δεδομένα
της εποχής τους, μονάδων μεγάλων βιομηχανοποιημένων ή απλώς μικρότερων
οικογενειακών. Κάποιες απλώς λειτούργησαν για μερικά χρόνια και μετά έκλεισαν, ενώ κάποιες άλλες κράτησαν για
περισσότερα χρόνια. Μετά, με τα χρόνια άρχισαν να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία μονάδων με
καλύτερο σχεδιασμό, αφού τα τεχνολογικά δεδομένα, η γνώση και η εμπειρία
στον συγκεκριμένο τομέα έγινε πιο συγκεκριμένη και ξεκάθαρη.
Σήμερα αυτή η καλλιέργεια αποτελεί την
πιο εντατική μορφή γεωργικής εκμετάλλευσης με ετήσια παραγωγή γύρω στους
1.500 τόνους, που έχει καταφέρει να
ελαχιστοποιήσει τις εισαγωγές, οι οποίες αφορούν κυρίως το Λευκό. Για το
Λευκό μανιτάρι η παραγωγή αδυνατεί να
καλύψει τη ζήτηση, δημιουργώντας την
ανάγκη νέων μονάδων και νέων τεχνικών
καλλιέργειας, προκειμένου το προϊόν να
Καλλιέργεια
μανιταριών στη Λέσβο
Στη φάρμα μανιταριών Λέσβου στο
Σκόπελο Γέρας, ιδιοκτησίας του κ. Ντίνου Ιωάννη γεωπόνου Γ.Π.Α., καλλιεργούνται μανιτάρια του γένους pleurotus
πάνω σε υπόστρωμα από άχυρο σιτηρών, το οποίο παστεριώνεται με ατμό.
Για την ανάπτυξη των μανιταριών δημιουργούνται συνεχώς σταθερές περιβαλλοντικές συνθήκες παρόμοιες με
αυτές του φθινοπώρου στη φύση και
εφαρμόζονται σχολαστικές συνθήκες
υγιεινής ώστε να μην χρησιμοποιούνται
ποτέ φυτοφάρμακα στην καλλιέργεια.
Οι θάλαμοι καλλιέργειας έχουν εγκατασταθεί σε χωράφι πού ήταν χέρσο
και μόνο κατά περιόδους το χρησιμοποιούσαν γείτονες κτηνοτρόφοι για τα
χόρτα (ως ζωοτροφή).
Η εγκατάσταση της μονάδας έγινε με
μερική χρηματοδότηση από το Γ΄ ΚΠΣ,
αξιοποιώντας το γεγονός της ύπαρξης
58
νησιού, δίνοντας τη δυνατότητα στους
μαθητές να μάθουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για τους μύκητες, το ρόλο
τους στη φύση και τον τρόπο καλλιέργειας των μανιταριών. Τέτοιες ενημερωτικές επισκέψεις μπορεί να γίνονται
και από ομάδες τουριστών. Τέλος η
λειτουργία της μονάδας έκανε γνωστό
στην τοπική κοινωνία ένα άγνωστο
στους περισσότερους ως τώρα προϊόν, το οποίο έχει ιδιαίτερη διαιτητική
αξία και πολλές ευεργετικές επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό.
Όλοι σήμερα ζητούν ανάπτυξη και
επενδύσεις. Η φάρμα μανιταριών θα
μπορούσε να είναι υπό προϋποθέσεις
μια αποδοτική επένδυση!
διαθέσιμης γης δίπλα στα χωριά της
Γέρας, πολύ κοντά στο απαραίτητο
εργατικό δυναμικό.
Με δεδομένο ότι το 90% της παραγωγής διατίθεται στην αγορά της Αθήνας
το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η δραστηριότητα είναι αυτό
του σχετικά υψηλού κόστους μεταφοράς των προϊόντων.
Πέρα όμως από την παραγωγή, η φάρμα μανιταριών Λέσβου, διεξάγει έρευνα,
τόσο στη δυνατότητα καλλιέργειας και
άλλων τοπικών ειδών μανιταριών όπως
οι Λακτάριοι, αλλά και φαρμακευτικών
ειδών όπως το Γανόδερμα και η Λεντινούλα. Επίσης σε συνεργασία με το τμήμα περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου
Αιγαίου διεξάγει έρευνα πάνω στη δυνατότητα χρησιμοποίησης στο υπόστρωμα και άλλων υποπροϊόντων του νησιού
(εκτός από το άχυρο), όπως είναι το πυρηνόξυλο, τα φύλλα ελιάς κ.α.
Ο χώρος της μονάδας είναι επισκέψιμος και πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές εκδρομές από τα σχολεία του
Ευχαριστώ το γεωπόνο κο Ιωάννη Ντίνο
για την πολύτιμη βοήθειά του στη συγγραφή του άρθρου.
Βοηθήματα: Internet
Εγκαταστάσεις καλλιέργειας μανιταριών στο Σκόπελο Λέσβου.
59
OI ΦΙΛΟΙ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ
Στράτος Αλεξάνδρου
που ήταν στον ίδιο χώρο. Αυτό το μεγάλο
χαμόγελο, που ξεχώριζα ανεβαίνοντας την
παλιά ξύλινη σκάλα κι ύστερα η μεγάλη, ζεστή αγκαλιά ήταν τα χαρακτηριστικά της θείας Μένης, που ποτέ δεν αλλοιώθηκαν στο
παραμικρό από τότε.
Η Μένη Φωτιάδου αγαπούσε το διάβασμα
και τη ζωγραφική. Έχω από χρόνια στολισμένο στο μπουφέ, ένα όστρακο από χτένι
με μια φλογερή σπανιόλα με τον καβαλιέρο
της, στη μέσα μεριά, ζωγραφισμένο από το
χέρι της. Ήταν ταλαντούχος στη ζωγραφική
και τη μαγειρική, αλλά και πνευματικός, θρησκευόμενος και κοινωνικός άνθρωπος. Στην
Αθήνα, στην Καλλιθέα που έμενε, η Μένη
Φωτιάδου, είχε κάνει τον κύκλο της, φίλους
παλιούς Μυτιληνιούς και νεοαποκτηθέντες.
Όλοι τη λατρέψαμε και μόνο καλές αναμνήσεις, άφησε σ’ όλους μας.
Η Μένη (Μελπομένη) Παρασκευά, είχε
γεννηθεί στην Κλιού, ανάμεσα ηλικιακά
στις δυο αδελφές της, τη Μαρούλα Παραδείση και την Πάτρα Ζουρέλη, που έφυγαν
κι εκείνες μέσα στα τελευταία δυο χρόνια.
Φοίτησε στις Καλόγριες της Χίου και παντρεύτηκε το γιατρό κυρ Νίκο Φωτιάδη από
το Μανταμάδο. Στα Τσόνια είχαν στήσει ένα
εξοχικό. Καλύβα στην αρχή που χωρούσε
όμως πάντα πολλούς καλεσμένους, μικρούς
και μεγάλους, πολλά γέλια και τραγούδια
και χορούς και χαρτάκι γι αυτούς που το
προτιμούσαν και βέβαια καλό φαγητό, κυρίως τους αξέχαστους γκιουσλεμέδες και τα
σαρμαδάκια της θείας Μένης.
Η Μένη άφησε πίσω της δυο χρυσά παιδιά, το Μιχάλη και τη Μαρία, γιατροί και φίλοι μου, το γαμπρό της Χάρη και τη νύφη
της Γιούλη, καθώς και τέσσερα εγγόνια. Και
μ’ αυτό το γνωστό γλυκύτατο χαμόγελο ξεκίνησε για ψηλά. Σίγουρα κι εκεί θα τους
γοητέψει όλους, γιατί ποιο καλύτερο διαβατήριο θα μπορούσε να πάρει!
Απ’ την Αμερική, απ’ τη Μασαχουσσέτη
όπου διέμενε, μας αναγγέλθηκε ο θάνατος
του αγαπητού φίλου, παλιού συμπολίτη μας,
ευγενικού μυτιληνιού, απ’ τους ξεχωριστούς
που έζησαν και δούλεψαν στο νησί μας πριν
ξενιτευτούν.
Μεγαλώνοντας, μαζί με την αξιαγάπητη
γυναίκα του Θίσβη Χιωτέλλη τα παιδιά τους,
θέλησαν να τους βρουν και να τους εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον. Γι’ αυτό εγκατέλειψαν την πατρώα γη πριν 40 πάνω-κάτω
χρόνια, και ρίχτηκαν στη σκληρή βιοπάλη της
ξενιτιάς. Το ευτύχημα είναι ότι οι αγώνες και
οι προσπάθειές τους ευωδόθηκαν, έτσι ώστε
σήμερα να είναι κι οι δυο τους με αναπαυμένη τη συνείδησή τους ότι επιτέλεσαν το
χρέος τους απέναντι στους επιγόνους τους.
Ο Στράτος, ο λαμπρός ποδοσφαιριστής του
Παλλεσβιακού στην εποχή του, ο εξαιρετικός
λογιστικός υπάλληλος σε μεγάλο εργοστάσιο
της πόλης μας, ο εξαίρετος και θετικός Έλληνας πολίτης δεν είναι πια μεταξύ μας.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα της ξένης γης
που τον εκάλυψε.
Τ.Χ.
Μένη Φωτιάδου
Την Παρασκευή 5 Οκτωβρίου 2012, στο
Νεκροταφείο της Καλλιθέας, αποχαιρετήσαμε τη θεία μου τη Μένη που ήταν αληθινά
θεία της καρδιάς, γιατί καμιά συγγένεια εξ
αίματος ή εξ αγχιστείας, δεν έχω βρει να μας
συνδέει, παρά μόνο δεσμοί αγάπης. Πάντα
θεία τη φώναζα από τότε ακόμα που θυμάμαι να πηγαίνω στο σπίτι τους στο Μπας
Φανάρι, θα έχουν περάσει πάνω από καμιά
πενηνταριά χρόνια, για να παίξω με την κόρη
της, τη φίλη μου τη Μαρία και σπανιότερα
για τα εμβόλια στο ιατρείο του παιδίατρου
Νίκου Φωτιάδη, του πατέρα της Μαρίας,
Ειρήνη Βεκρή (Τρουμπούνη)
60
Αποχαιρετισμός στο Λάκη Γιαννόπουλο
Η γνωριμία και η φιλία μας με το Λάκη
άρχισε το 1945 αμέσως μετά την απελευθέρωση και έμεινε αλώβητη και ειλικρινής περισσότερο από μισό αιώνα.
Είχαμε την τύχη να χαρούμε τα παιδικά αλλά και τα πρώτα εφηβικά μας
χρόνια, σε μια από τις ωραιότερες
γειτονιές της Μυτιλήνης, το Κιόσκι. Η
πλατεία του Κιοσκιού ήταν ο παράδεισος του παιδόκοσμου της περιοχής.
Εμείς οι κάτοικοι της ‘Κουλμπάρας’
θεωρούμαστε οι μεγαλομέτοχοι στο
ιδιοκτησιακό καθεστώς της πλατείας.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50,
ο φιλικός αυτός δεσμός με το Λάκη,
άρχισε μέρα με τη μέρα να δυναμώνει. Ήρθαν στη ζωή μας νέες ενασχολήσεις και ενδιαφέροντα. Το τάβλι, το
σκάκι, τα ποδοσφαιράκια, το μπιλιάρδο, το πιγκ-πογκ, (στο οποίο ο Λάκης
διακρινόταν), που παίζαμε τις νυχτερινές ώρες στη λέσχη του Παλλεσβιακού. Ήρθαν και τα πρώτα σκιρτήματα
της καρδιάς και τα γλεντάκια με ουζάκι
και μεζεδάκια -με μια πολύ αγαπημένη
και όμορφη παρέα που είχε στο μεταξύ δημιουργηθεί- στα… Grand Resort
εκείνης της εποχής, στα Τσαμάκια.
Ήρθε και η Περιηγητική με τις αξέχαστες εκδρομές.
Στο διάστημα αυτής της δεκαετίας,
σπάνια συνέβαινε να κατέβω στην αγορά και να μην περάσω από το κατάστημα, εκτός από τη διάρκεια της στρατιωτικής μας θητείας που δε συνέπεσε.
Τότε διαπίστωσα ότι ο φίλος μου είχε
τη σφραγίδα της δωρεάς. Ήταν έξυπνος, εύστροφος, ευπροσήγορος,
πράος, ευγενικός, πολύ αισιόδοξος
-«αν ταξιδέψω με αεροπλάνο με 200 επιβάτες και πέσει, θα είμαι ο μόνος που θα
σωθεί», είχε πει πολλές φορές -και είχε
έμφυτη τη διάθεση να αστειεύεται.
Στο πρόσωπό του και στα πρόσωπα
τεσσάρων-πέντε πολυαγαπημένων φίλων έβρισκα τα αδέλφια που δεν είχα
και τη στοργή της οικογένειας, αφού
μεγάλο χρονικό διάστημα έζησα στη
Μυτιλήνη μόνος (έχασα τον πατέρα
μου πολύ μικρός και η μητέρα ήταν
δασκάλα σε διάφορα χωριά του νησιού).
Η φιλία μας με το Λάκη, στη διαδρομή αυτή των 67 χρόνων, παρουσίασε
εκφάνσεις που μερικές φορές ξεπέρασαν τα όρια μιας φιλίας και άγγιξαν
τα όρια της στενής συγγένειας. Ήταν
δυο φορές κουμπάρος μου. Με ‘στεφάνωσε’ και βάφτισε την αγαπημένη
μου μοναχοκόρη. Η μικρή του κόρη
βάφτισε το μεγάλο μου εγγονό και αν
πω ότι ήταν ‘γουρλής’ είναι πέρα για
πέρα αληθινό! Ήταν το alter ego μου.
Χωρίσαμε το Σεπτέμβρη του ’60,
όταν εγώ ήρθα στην Αθήνα για επαγγελματική αποκατάσταση και διορίστηκα σ’ένα Ιδιωτικό Σχολείο. Την
ίδια δεκαετία ευτυχήσαμε και οι δυο
ν’αποκτήσουμε συντρόφους στη ζωή,
με σπάνια χαρίσματα. Δε χρειάζεται να
αναφερθώ ιδιαίτερα στην Άννυ και τη
Μαρία.
Μετά την επιστροφή του το ’74 από
την Αφρική και την εγκατάστασή του
στην Αθήνα, ήμαστε πια αχώριστοι.
Θα χρειαζόταν να καλύψω όλες τις
σελίδες του περιοδικού για να κάνω
ένα τιμητικό αφιέρωμα στη μνήμη ενός
61
ΑΝΘΡΩΠΟΥ που το αξίζει. Είναι ειλικρινές αν πω ότι προσπαθώ να τιθασεύσω τη μνήμη και την ψυχή. Σέβομαι
τη φιλοξενία που μου προσφέρει η συντακτική επιτροπή της ‘Αιολίδας’.
Οι περιπέτειες στην υγεία του Λάκη
παρουσιάστηκαν την Πρωτομαγιά του
’93. Ήμαστε καλεσμένοι σε φιλικό σπίτι, καθισμένοι στο ίδιο τραπέζι και σε
απόσταση μισού μέτρου ο ένας από
τον άλλο, όταν ήρθε το πρώτο επεισόδιο. Αξέχαστη στιγμή! Με την πάροδο
του χρόνου επακολούθησαν και άλλα.
Η αισιοδοξία του όμως δεν τον εγκατέλειψε. Όταν πήγαινα να τον επισκεφθώ στην κλινική και εμφανιζόμουν
στην πόρτα, σήκωνε τον αντίχειρα του
δεξιού του χεριού και τον κουνούσε
προς τα πάνω χαμογελώντας. Η αισιοδοξία του και οι χωρίς προηγούμενο
φροντίδες της Μαρίας τον διατήρησαν
σε πολύ καλή κατάσταση για πολλά
χρόνια. Ήταν πολύ ευγενικό εκ μέρους
σου, Γιάννη, που μετά την κηδεία, την
ώρα των συλλυπητηρίων είπες στη Μαρία: «Υπήρξες μια πολύ καλή και στοργική σύζυγος.». Επίτρεψέ μου όμως να
συμπληρώσω «και ανεπανάληπτη».
Τον τελευταίο χρόνο, η κατάσταση
της υγείας του Λάκη είχε επιδεινωθεί
με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να
επικοινωνήσει και να αναγνωρίσει ακόμα και τα πολύ δικά του πρόσωπα.
Στα μέσα Ιουνίου ήταν η τελευταία
φορά που κατεβήκαμε με την Άννυ
στο Φάληρο. Βγαίνοντας στη βεράντα είδα το φίλο μου καθισμένο στην
πολυθρόνα με το βλέμμα στραμμένο
προς το Σαρωνικό. Η έκφραση στο
πρόσωπό του έδειχνε ότι τον απασχολούσε κάτι ευχάριστο. «Έχεις επισκέψεις», του είπα, χωρίς να προτάξω τη
Ο Λάκης Γιαννόπουλος και ο Τάκης Μπρατσόλης νέοι σε στιγμές κεφιού.
62
συνηθισμένη προσφώνηση -Λακούλη-.
«Δε θα σηκωθείς να μας χαιρετήσεις;
Για κοίταξέ με: Ποιός είμαι;». Σηκώθηκε
από την πολυθρόνα, με πλησίασε, το
πρόσωπο του φωτίστηκε από χαρά και
αμέσως απάντησε: «ο Μπρατσόλης».
Τότε κατάλαβα πόσο μεγάλο πράγμα
είναι η ψυχή και ίσως ακόμη μεγαλύτερο η αγάπη και η φιλία που μας ένωνε.
Τώρα που αναφέρομαι σε αυτές τις
στιγμές πολύ λυπάμαι που δεν έχω τις
επιστημονικές γνώσεις των ειδικών, ή
έστω, δε διαθέτω την πένα των προικισμένων χειριστών της γλώσσας για να
περιγράψω τα συναισθήματά μου και
την ψυχική φόρτιση εκείνης της στιγμής.
Αφού καθήσαμε κάμποση ώρα στη
βεράντα συζητώντας, η Άννυ πρότεινε
να πούμε ένα τραγούδι και άρχισαν με
τη Μαρία να τραγουδούν. «Όχι, θα πούμε το αγαπημένο τραγούδι του Λάκη»,
τους διέκοψα και άρχισα να τραγουδώ:
Άπονη ζωή μας πέταξες στου δρόμου
την άκρη.
Καθόμουν απέναντί του και τον παρακολουθούσα προσεκτικά που τραγουδούσε μαζί μας. Έβλεπα ένα χαρούμενο, φωτεινό πρόσωπο ν’ανταποκρίνεται
σωστά στη μελωδία αλλά και στις λέξεις
των στίχων. Για να μην καταστρέψω την
ευφορία και την όμορφη ατμόσφαιρα
που επικρατούσε, κατόρθωσα – όχι με
μικρή προσπάθεια – να μην επιτρέψω
στα δάκρυα να κυλήσουν στα μάγουλά
μου.
- Απόψε περάσαμε πολύ ωραία! Δε συμφωνείς, Λάκη;, του είπε η Άννυ.
- Βέβαια, Ουρανίτσα (έτσι την αποκαλούσε).
Από τη στιγμή εκείνη μέχρι τα ξημερώματα αυτής της βραδιάς που έμεινα
άυπνος, αισθάνθηκα βαθιά μετανιωμένος που αυτές τις επισκέψεις στο Φάλη-
ρο δεν τις έκανα συχνότερα.
Η φετινή 29η Ιουνίου ήταν μια πραγματικά καλοκαιρινή μέρα. Κανένα σημάδι στον Αττικό ουρανό δε φανέρωνε ότι
αργότερα θα ξεσπούσε καταιγίδα. Και
όμως! Κοιτάζοντας τις πρώτες μεσημβρινές ώρες στην οθόνη του κινητού
μου, τον αριθμό της κλήσης είδα την
πρώτη αστραπή και ταυτόχρονα ήρθε
η φοβερή βροντή: «Τάκη, ο Λάκης μας
έφυγε!». Όσος καιρός και αν περάσει
μέχρι που να ξανασυναντηθούμε, δε θα
ξεχάσω τη συγκλονιστική αυτή στιγμή.
Πώς να πιστέψω, Μαρία, ότι «έφυγε»;
Δεν τον άκουσες αρκετές φορές να λέει
«Εμείς, Τάκη, θα ζήσουμε 150 χρόνια!».
Έλεγε ψέματα στον καλό του φίλο; Δεν
του θυμώνω, όμως, ούτε του παραπονιέμαι για το λάθος μέτρημα.
Σε αποχαιρετώ καλέ μου φίλε κουνώντας το μαντίλι της φωτογραφίας
και σου εύχομαι καλό ταξίδι.
Τάκης Μπρατσόλης
Γιάννης Πασπάτης
Έφυγε και ο Πασπάτης. Ο Γιάννης
Πασπάτης. Ο κάποτε τυπογράφος,
ερασιτέχνης ηθοποιός, συγγραφέας,
λαϊκός τραγουδιστής, χορευτής, ο πάντα χαριτολόγος, ο πάντα χαμογελαστός, ο τσαχπίνης, ο απείραχτος άνθρωπος, ο εκλεκτός στις παρέες.
Δε θα γράψω νεκρολογία. Δεν του
πάει. Απλώς θα πω: έφυγε ένας φίλος,
που ήξερε να δίνει νόημα στη ζωή, να
την ομορφαίνει, να μην την αφήνει να
τον πάρει καπάκι στο διάβα της.
Δουλέψαμε μαζί στη «Χορωδία Μυτιλήνης», τραγουδήσαμε μαζί, παίξαμε
θέατρο μαζί, του έγραψα επιθεωρησιακά νούμερα και τα έπαιξε στο σανίδι
63
βάζοντας στα λόγια μου την ψυχή του
και μεταμορφώνοντάς τα.
Θυμάμαι αυτή τη στιγμή μια συνεργασία μας στην τηλεόραση. Ήταν πριν
35 πάνω-κάτω χρόνια. Έγραφα τότε,
και παιζόταν δυο φορές τη βδομάδα
απ’ την ΥΕΝΕΔ, το σήριαλ «Ο Δρόμος», με πρωταγωνιστές τον Νίκο
Ρίζο, τη Μάρθα Καραγιάννη, τη Μαρία
Ιωαννίδου, τον Ευαγγελίδη, και άλλους
πολλούς ηθοποιούς, που δε θυμάμαι
πια τα ονόματά τους. Ξέροντας το
πηγαίο και δημιουργικό ταλέντο του
Γιάννη, σκέφτηκα να τον εμφανίσω μ’
όλους τους παραπάνω σε κάποια εμβόλιμα επεισόδια σαν μυτιληνιό καφετζή σε κάποιο εξοχικό καφενεδάκι,
απ’ όπου περνούσε η κουστωδία του
«Δρόμου». Τον πήρα τηλέφωνο απ’
την Αθήνα. «Γιάννη, το και το. Θέλεις
να σου γράψω έναν τέτοιο ρόλο και να
’ρθεις στην Αθήνα να τον γυρίσουμε;»
Δέχτηκε μετά χαράς. Στρώθηκα και
του έγραψα το μέρος του, που κρατούσε 4 συνέχειες. Του το ’στειλα. Και
του επέστησα την προσοχή να καθίσει
και να διαβάσει τα γραφτά μου, να τα
προβάρει μόνος του, και να ’ρθει ξέροντάςτα νεράκι, γιατί οι επαγγελματίες ηθοποιοί, που προανάφερα, δεν
αστειεύονταν. Άσε που θα τον έβλεπαν με μισό μάτι ότι ένας ερασιτέχνης
θα ’ρχόταν να μπει ανάμεσά τους.
Ανήσυχος για το αποτέλεσμα της
ενέργειάς μου, παρακολουθούσα καθημερινά από μακριά, με το τηλέφωνο,
την πρόοδό του. Πράγματι, πήρε τα
κείμενα, όπως μου έλεγε, τα διάβασε,
τα έμαθε, και ήταν έτοιμος να κατεβεί
στην Αθήνα και να τα παίξει. Κατέφθασε μια Δευτέρα πρωί στο στούντιο με
το βαλιτσάκι του, όπου είχε τη μυτιλη-
νιά φορεσιά του -τη βράκα, το άσπρο
πουκάμισο, το τσόχινο γιλέκο. Μόλις
μπήκε στο χώρο, έπεσε πάνω στον
κωμικό Νίκο Ρίζο. Του έριξε μια ματιά
από πάνω ως κάτω, και του είπε: «Ρε,
ισύ είσι ι Ρίζους ;»
Ο άλλος θαρρείς κεραυνοβολήθηκε, τα ’χασε, απάντησε δειλιασμένος:
«Ναι…» Και πριν προλάβει να πει τίποτα άλλο, ο Πασπάτης τον εκμηδένισε: «Μ’ αυτό του μπόγ(ι)’ τ’ ζουμπά
που έχ’ς τίλουγια τα κατάφιρις κι έγινις κι προυταγουνιστής ρε γκμπάρι ;»
Αυτό ήταν! Ο Ρίζος ισοπεδόθηκε. Το
ίδιο και οι άλλοι ηθοποιοί γύρω. Κι ο
Πασπάτης μπήκε με αρχοντηλίκι στο
ρόλο του, παίζοντας τους άλλους στα
δάχτυλά του.
Βέβαια, όχι ότι ήξερε τα λόγια του
απ’ έξω κι ανακατωτά, όπως επίμονα
του ζήτησα κι όπως επιβαλλόταν. Πιο
πολύ αυτοσχεδίαζε. Έτσι έκανε πάντα
στις μυτιληνιές σκηνές. Αλλά οι αυτοσχεδιασμοί του ήταν μέσα στο πνεύμα
των γραφτών μου. Και το κωμικό στοιχείο ανάβλυζε άφθονο απ’ τη μυτιληνιά
άρθρωσή του, τα γκιβιζιλίκια του, τους
χορούς του και τα πειράγματά του.
Γεια σου ρε Γιάννη με τα τσαλίμια
σου. Ήσουν απ’ τους ωραίους της
ζωής. Φαντάζομαι ότι εκεί, στον άλλο
κόσμο, σίγουρα θ’ αντάμωσες και τους
άλλους μερακλήδες του τόπου μας,
τον Αναστασέλλη, τον Μπουλμπούλη,
τον Κάργα, τον Πασβούρη, και θα τα
κουτσοπίνετε τώρα, κουσκουσεύοντας εμάς τους δύστυχους που μας
τυραννούν η τρόικα, και η κρίση, και
η μείωση μισθών και συντάξεων, και οι
φόροι -και άστα να πάνε.
Τάκης Χατζηαναγνώστου
64
65
66

Ζευς ή Δίας, Ο πατέρας των Θεών και ο σπουδαιότερος από αυτούς

Τεύχος 47 - Λεσβιακή Παροικία

Τεύχος 45 - Λεσβιακή Παροικία

Πρόγραμμα

Karasavvidou Georgia - Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και

Εδώ - diastixo.gr

Τεύχος 36 - Λεσβιακή Παροικία

ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ Οι

Ενημερωτικό Υλικό

∆ιαβητικό πόδι έλκη στα κάτω άκρα – πρόληψη ακρωτηριασµών

Architecture now Architecture now

Γυναίκα - Λεσβιακή Παροικία

Τεύχος 40 - Λεσβιακή Παροικία

Νικόλαος Κ. Ζούρος

Το ξανθό παιδί, Τέλλου Άγρα

Φύλλο 99, Απρίλιος 2012