ΖΩ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΩ ΚΑΙ ΜΑΘΑΙΝΩ ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΑΜΑΙ Ενώ όλοι παραπονιόμαστε για τη μνήμη μας, σε γενικές γραμμές βρίσκεται σε αρκετά καλή κατάσταση. Συνήθως μας προδίδει σε μεγάλη ηλικία ή μετά από συγκεκριμένες νευρολογικές ασθένειες. Μπορεί να είναι καλό να θέλουμε να βελτιώσουμε τη μνήμη μας, αλλά κάτι τέτοιο μπορεί να έχει το κόστος να θυμόμαστε πολλά πράγματα που θα ήταν καλύτερα να ξεχάσουμε. Η λέξη μάθηση μας παραπέμπει στην διαδικασία με την οποία ο άνθρωπος και τα ζώα αποκτούν γνώσεις για τον κόσμο. Με τον όρο μνήμη εννοούμε την συγκράτηση και την αποθήκευση αυτών των γνώσεων. Στον άνθρωπο στον οποίο αυτές οι ικανότητες είναι εξαιρετικά ανεπτυγμένες, σχεδόν όλες οι συμπεριφορές περιλαμβάνουν κάποια μορφή μάθησης. Ο άνθρωπος όμως, διαθέτει και τον μεγαλύτερο εγκέφαλο από όλα τα ζώα, γι’ αυτό είμαστε σίγουροι ότι η ικανότητα μάθησης και μνήμης σχετίζεται με την ανάπτυξη του εγκεφάλου και είναι πλέον αποδεκτό το γεγονός ότι οι λειτουργίες αυτές και η πραγμάτωση τους αναλαμβάνεται από διαφορετικά εγκεφαλικά κυκλώματα και συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Πιο αναλυτικά παρακάτω αναφέρονται τα: το κομμάτι το οποίο αναλαμβάνει την εργασία της μνήμης και της μάθησης, ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται η μνήμη και η μάθηση, οι ορμόνες που συμβάλλουν σε αυτές τις λειτουργίες και σχετικά υποερωτήματα καθώς και πειράματα . ΠΟΙΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΑΘΗΣΗ Σημαντικό ρόλο έχει ο ιππόκαμπος που «ενορχηστρώνει» οπτικές, ακουστικές και οσφρητικές αναμνήσεις αποθηκευμένες σε διαφορετικές εγκεφαλικές περιοχές. Σε εγχείρηση που διεξήχθη σε γνωστό ασθενή του εγκεφάλου οι γιατροί αφαίρεσαν μπροστινά τμήματα των κροταφικών λοβών του που περιείχαν τον ιππόκαμπο προκαλώντας βλάβη στην δημιουργία νέων αναμνήσεων. Μάλιστα έχει αποδειχθεί από Βρετανούς νευροεπιστήμονες πως ο ιππόκαμπος είναι εκείνος που μας επιτρέπει μέσα από μια οσμή ή εικόνα να θυμηθούμε ολόκληρη σειρά γεγονότων. Όπως αναφέρει η ηλεκτρονική σελίδα του περιοδικού Nature, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι οπτικές αναμνήσεις αποθηκεύονται στον οπτικό φλοιό, οι ακουστικές στον 4 ακουστικό φλοιό, κ.ο.κ. Όταν μια οσμή, για παράδειγμα, μας θυμίσει μια μυρωδιά από το παρελθόν, ο ιππόκαμπος αναλαμβάνει να επαναφέρει οπτικές και ακουστικές αναμνήσεις που σχετίζονται με την οσμή αυτή. Παρόλο που οποιοδήποτε ερέθισμα μπορεί να επαναφέρει σύνθετες αναμνήσεις, οι οσμές φαίνεται ότι είναι η κατ' εξοχήν «αίσθηση της μνήμης». Ενώ, η αμυγδαλή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η αμυγδαλή μπορεί να λειτουργήσει ως πύλη που συνδέει τα κοινωνικά και μνημονικά τμήματα επεξεργασίας του εγκεφάλου μας. Παρακάτω, πιο ειδικευμένα, αναφέρονται ποια σημεία του εγκεφάλου αναλαμβάνουν συγκεκριμένες μορφές μνήμης. ΜΝΗΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ο εγκέφαλος έχει ένα σύστημα για να συγκρατεί και να επεξεργάζεται με μεγάλη ακρίβεια μικρές ποσότητες πληροφορίας, κάτι σαν το σημειωματάριο του γραφείου μας, στο οποίο σημειώνουμε πρόχειρα ονόματα ή τηλεφωνικά νούμερα, που χρειάζεται να θυμόμαστε μόνο για λίγο. Ένα κεντρικό εκτελεστικό σύστημα ελέγχει τη ροή της πληροφορίας, υποβοηθούμενο από δύο πρόσθετα μνημονικά αποθηκευτικά συστήματα. Υπάρχει ένα φωνολογικό αποθηκευτικό σύστημα μαζί με ένα κύκλωμα σιωπηλής δοκιμής – το κομματάκι του εγκεφάλου σας που χρησιμοποιείτε για να πείτε πράγματα στον εαυτό σας. Ακόμη και αν διαβάζετε λέξεις ή αριθμούς, η πληροφορία θα μετασχηματιστεί σε ένα φωνολογικό κώδικα και θα αποθηκευτεί για μικρό χρονικό διάστημα σε αυτό το διμερές σύστημα. Υπάρχει και ένα οπτικό αποτύπωμα (σημειωματάριο) που μπορεί να συγκρατήσει εικόνες αντικειμένων για αρκετό χρονικό διάστημα, ώστε να μπορέσετε να τις επεξεργαστείτε με το μυαλό σας. Η μνήμη εργασίας εντοπίζεται σε μεγάλο βαθμό στο μετωπιαίο και το βρεγματικό λοβό. Νευροαπεικονιστικές μελέτες με την εφαρμογή των τεχνικών PET και fMRI έδειξαν ότι οι ακουστικές συνιστώσες της μνήμης εργασίας, σε γενικές γραμμές, εντοπίζονται στον αριστερό μετωπιαίο και βρεγματικό λοβό, όπου αλληλεπιδρούν με νευρωνικά δίκτυα. Το οπτικό σημειωματάριο βρίσκεται στο δεξιό ημισφαίριο. 5 ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΝΗΜΗ Η μακροπρόθεσμη μνήμη υποδιαιρείται σε διαφορετικά συστήματα που εντοπίζονται σε ευρύτατα διασκορπισμένα δίκτυα στον εγκέφαλο μαζί με τους δύο τύπους μάθησης που αποτελούν την εξαρτημένη μάθηση. Εμπλέκονται εξειδικευμένες εγκεφαλικές περιοχές. Τα βασικά γάγγλια και η παρεγκεφαλίδα είναι πολύ σημαντικά για τη μάθηση δεξιοτήτων, ενώ η αμυγδαλή για τη μάθηση των συναισθημάτων. Οι περιοχές του μεσεγκεφάλου που ονομάζονται μαστία και θάλαμος φαίνεται ότι είναι ζωτικής σημασίας για τη φυσιολογική μνήμη, καθώς και μία δομή στον εσωκροταφικό λοβό που ονομάζεται ιππόκαμπος. Βλάβη στις περιοχές αυτές φαίνεται να επηρεάζει ιδιαιτέρως τη διαμόρφωση της επεισοδιακής και της σημασιολογικής μνήμης. Δύο δομές είναι πολύ σημαντικές για την επεισοδιακή μνήμη – ο περιρινικός φλοιός (PRH) που διαμεσολαβεί την αίσθηση της οικειότητας με το παρελθόν και ο ιππόκαμπος (HIPPO) που κωδικοποιεί γεγονότα και τόπους. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ Δεν υπάρχει μόνο μία εγκεφαλική περιοχή στην οποία αποθηκεύονται όλες οι πληροφορίες που μαθαίνουμε. Η μνήμη εργασίας συγκρατεί πληροφορίες για περιορισμένο χρόνο σε μία κατάσταση ενεργούς συνείδησης. Η πολύ μεγαλύτερη και περισσότερο παθητική αποθήκευση πληροφορίας ονομάζεται μακροπρόθεσμη μνήμη. •Μνήμη εργασίας Ο εγκέφαλος έχει ένα σύστημα για να συγκρατεί και να επεξεργάζεται με μεγάλη ακρίβεια μικρές ποσότητες πληροφορίας, κάτι σαν το σημειωματάριο του γραφείου μας, στο οποίο σημειώνουμε πρόχειρα ονόματα ή τηλεφωνικά νούμερα, που χρειάζεται να θυμόμαστε μόνο για λίγο. Χρησιμοποιούμε αυτό το σύστημα για να θυμόμαστε όσα λέγονται για όσο διάστημα χρειάζεται, τόσο ώστε να μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη ροή μιας συζήτησης, για να κάνουμε αριθμητικούς υπολογισμούς με το μυαλό μας ή για να θυμόμαστε πού και πότε αφήσαμε τα κλειδιά μας. Η ακρίβεια είναι κεντρικό γνώρισμα σε αυτό το σύστημα – ένα 6 γνώρισμα που κοστίζει όσον αφορά την περιορισμένη χωρητικότητα και τη διάρκεια. Θεωρείται ότι μπορείτε να διατηρείτε 7 ± 2 πράγματα στη μνήμη εργασίας σας, για το λόγο αυτό πολλοί τηλεφωνικοί αριθμοί έχουν μόνο 7 ή 8 ψηφία. Όμως είναι σημαντικό να θυμόμαστε αυτά τα πράγματα με ακρίβεια. Πώς εξελίχθηκε η μνήμη εργασίας; Τα ζώα, ακόμη και τα περισσότερα θηλαστικά, ενδεχομένως δε διαθέτουν το ίδιο σύστημα βραχυπρόθεσμης μνήμης όπως εμείς, και σίγουρα η μνήμη εργασίας δεν εξελίχθηκε για να βοηθήσει τα πρώτα ανθρωποειδή να θυμούνται τηλεφωνικά νούμερα! Μελέτες σε μικρά παιδιά, τονίζουν το σημαντικό ρόλο της μνήμης εργασίας στην εκμάθηση της γλώσσας, προτείνοντας ότι αυτό το μνημονικό σύστημα μπορεί να εξελίχθηκε παράλληλα με την ομιλία. Η ακρίβεια που απαιτείται για την παρακολούθηση των λέξεων και της σειράς τους σε μία πρόταση είναι βασική για να αντιληφθούμε το σωστό νόημα. •Μακροπρόθεσμη μνήμη Και η μακροπρόθεσμη μνήμη υποδιαιρείται σε διαφορετικά συστήματα που εντοπίζονται σε ευρύτατα διασκορπισμένα δίκτυα στον εγκέφαλο. Τα διαφορετικά δίκτυα εκτελούν πολύ διαφορετικές εργασίες. Σε γενικές γραμμές, οι πληροφορίες εισέρχονται στα αισθητηριακά συστήματα και στη συνέχεια προχωρούν σε μονοπάτια τα οποία προσφέρουν αυξημένη εξειδίκευση επεξεργασίας. Η πληροφορία που εισέρχεται στο οπτικό σύστημα περνά μέσα από μία ονομαζόμενη κοιλιακή οδό, από τον κύριο οπτικό φλοιό προς τον έσω κροταφικό λοβό, μέσα από ένα σύνολο συνδεδεμένων (αλυσίδα) δικτύων που επεξεργάζονται το σχήμα, το χρώμα, την ταυτότητα του αντικειμένου, αν το αντικείμενο μας είναι γνωστό ή όχι, μέχρι, τελικά, να σχηματιστεί ένα είδος μνήμης για το συγκεκριμένο αντικείμενο καθώς και για το χρόνο και τον τόπο που το είδαμε. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι προσέγγισης αυτής της αλυσιδωτής σειράς των αναλύσεων. Πρώτον, υπάρχουν περιοχές στο φλοιό που εκμαιεύουν την αντιληπτική αναπαράσταση αυτού που βλέπουμε. Αυτή η αναπαράσταση χρησιμεύει στην αποθήκευση και αργότερα στην αναγνώριση των αντικειμένων γύρω μας. Η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε γνωστά πρόσωπα, όπως των πολιτικών σε σκίτσα εφημερίδων, οφείλεται σε αυτό το σύστημα. Πολύ στενή σχέση με αυτό το σύστημα έχει και ένα άλλο που ονομάζεται σημασιολογική μνήμη, δηλαδή η τεράστια αποθήκη τεκμηριωμένης γνώσης που έχουμε συγκεντρώσει σχετικά με τον κόσμο. Γνωρίζουμε ότι 7 το Παρίσι είναι η πρωτεύουσα της Γαλλίας, ότι το DNA για παράδειγμα, κωδικοποιεί γενετική πληροφορία υπό τη μορφή αλληλουχιών ζευγών βάσεων, κλπ. Η κεντρική ιδιότητα αυτού του συστήματος είναι ότι τα γεγονότα οργανώνονται σε κατηγορίες. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για τη μνημονική ανάκληση καθώς η διεργασία της αναζήτησης μπορεί να διαπεράσει μέσα από δενδροειδή διαγράμματα στην αποθήκη για να εντοπίσει την απαραίτητη πληροφορία. Αν η εννοιολογική μνήμη ήταν οργανωμένη με τον τρόπο που οι περισσότεροι άνθρωποι οργανώνουν τα πράγματα που έχουν στην αποθήκη του σπιτιού τους – σχετικά τυχαία – θα είχαμε μεγάλο πρόβλημα να θυμηθούμε οτιδήποτε. Ευτυχώς, ο εγκέφαλος τακτοποιεί την πληροφορία που κωδικοποιούμε σε κατηγορίες. Βέβαια ένας καλός δάσκαλος στο σχολείο μας βοηθάει επίσης στη μάθηση πολύπλοκων εννοιών, γι’ αυτό και οι χαρισματικοί δάσκαλοι βοηθούν τους μαθητές τους στο χτίσιμο αυτών των δομών χωρίς μεγάλη προσπάθεια. Επίσης, μαθαίνουμε δεξιότητες και αποκτούμε συναισθήματα για τα αντικείμενα. Το να ξέρουμε ότι ένα πιάνο είναι ένα πιάνο, είναι ένα θέμα: το να μπορούμε να παίξουμε πιάνο είναι ένα άλλο θέμα. Το να ξέρουμε να κάνουμε ποδήλατο είναι χρήσιμο, αλλά το να αναγνωρίζουμε ότι συγκεκριμένες καταστάσεις στο δρόμο μπορεί να είναι επικίνδυνες, είναι επίσης σημαντικό. Οι δεξιότητες μαθαίνονται μέσα από ενσυνείδητη και εκτεταμένη εξάσκηση, ενώ η συναισθηματική μάθηση τείνει να είναι πολύ πιο ταχεία. Συχνά πρέπει να είναι γρήγορη, κυρίως για τα πράγματα που μαθαίνουμε να φοβόμαστε. Και οι δύο τύποι μάθησης αποτελούν την εξαρτημένη μάθηση. Αξίζει να αναφερθεί, ένα συνηθισμένο σε όλους μας γεγονός. Σίγουρα θα σας έχει τύχει να θυμάστε πολλές φορές ,συχνά περισσότερες από όσο θα ’θέλατε, τραυματικές εμπειρίες παρά ευχάριστες και ευτυχισμένες στιγμές. Αναρωτιέστε ίσως αν έχετε πρόβλημα εσείς και αν δεν μπορείτε να συγχωρήσετε το άτομο που σας προκάλεσε πόνο και πιθανότατα περισσότερο γέλιο και ευτυχία. Πολλοί λένε πως δεν θυμούνται τόσο τα άσχημα όσο τα καλά από εκείνον που αγαπούν και γενικότερα από ολόκληρη την ζωή τους. Δυστυχώς, καλούμαστε να τους διαψεύσουμε και να καταρρίψουμε τις φήμες! Σύμφωνα με δύο σχετικά πρόσφατες έρευνες, οι μνήμες φόβου και τρόμου διαφέρουν σημαντικά από τις συνηθισμένες μνήμες. Οι διαφορές αυτές δεν συνίστανται μόνο στις εμφανείς επιπτώσεις και επιδράσεις που αυτές οι μνήμες ασκούν στο άτομο, αλλά και στον διαφορετικό 8 τρόπο που οι τραυματικές μνήμες αποθηκεύονται στον εγκέφαλο σε σχέση με τις μνήμες συνηθισμένων, καθημερινών εμπειριών. Τραυματικές μνήμες, όπως κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία, σοβαρά ατυχήματα, εμπειρίες πολέμου κτλ., καταγράφονται αρχικά στις «συγκινησιακές» και στις «αισθητηριακές» περιοχές του εγκεφάλου, αντίθετα με τις καθημερινές μνήμες οι οποίες καταγράφονται στα «σκεπτόμενα» τμήματα του εγκεφάλου. Γι’ αυτό η ανάκληση μιας τραυματικής μνήμης γίνεται κυρίως αισθητηριακά, ανακαλούνται δηλαδή οσμές, εικόνες, σωματικές αισθήσεις και ήχοι που συνδέονται με τα τραυματικά γεγονότα. Αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι συχνά μια συγκεκριμένη οσμή, σωματική αίσθηση ή άλλο αισθητηριακό ερέθισμα, μπορεί να φέρει ξαφνικά στην επιφάνεια αναλαμπές από μνήμες τραυματικών γεγονότων που ήταν θαμμένες για πολλά χρόνια. Αυτές οι αναλαμπές συνοδεύονται από έντονα δυσάρεστα συναισθήματα Όπως δήλωσε ο επικεφαλής αυτών των ερευνών Bessel Vanderkolk, καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, οι αρχικές μνήμες τραυματικών γεγονότων είναι βασικά αισθητηριακές και αυτή είναι η αιτία που είναι πολύ δύσκολο να εκφραστούν λεκτικά. Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών επισημαίνουν τη θεραπευτική ανάγκη της ανάκλησης και λεκτικής έκφρασης τραυματικών επεισοδίων. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Παρακάτω αναφέρονται στοιχεία που ενισχύουν δύο από τις σημαντικότερες λειτουργίες του εγκεφάλου, αν φυσικά μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως κάποια ,γενικότερα , λειτουργία του εγκεφάλου είναι λιγότερο σημαντική. Αναγράφονται οι παράγοντες που μας βοηθούν ή μας αποδυναμώνουν κατά την διαδικασία της απομνημόνευσης και της υιοθέτησης γνώσεων. Συγκλονιστικά, θα ανακαλύψετε κατά πόσο καθημερινά πράγματα και καταστάσεις της ρουτίνας ελέγχουν την απόδοση μας. Είναι ,πραγματικά, μεγάλη έκπληξη πως ό,τι αφορά την υγεία μας ,και ειδικότερα εδώ την μνήμη και την μάθηση, αφορά καθαρά και μόνο εμάς! Καθορίζουμε την ζωή μας και είμαστε κύριοι του εαυτού μας! •Αντιδιουρητική ορμόνη Η αντιδιουρητική ορμόνη (ADH) είναι γνωστή και ως βασοπρεσίνη ή αργιπρεσίνη ή αργινίνη-βαρσοπρεσίνη. Βρίσκεται στα περισσότερα θηλαστικά ζώα συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου. Η αντιδιουρητική ορμόνη ανήκει στις οπίσθιες υποφυσιακές ορμόνες του 9 υποθαλάμου του εγκεφάλου και σχετίζεται με τον σχηματισμό της μνήμης, μακροπρόθεσμης και βραχυπρόθεσμης καθώς και την αντίληψη εικόνων και χρήση αντανακλαστικών. •Ορμόνες του στρες Οι ορμόνες που παράγονται όταν έχουμε στρες, προκαλούν αλλαγές στο εσωτερικό των κυττάρων του εγκεφάλου μας και επιτυγχάνουν την πιο αποτελεσματική αποθήκευση των αναμνήσεων! Βρέθηκε ότι οι ορμόνες του στρες, όπως η κορτιζόνη και η αδρεναλίνη, προκαλούν αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των γονιδίων στο εσωτερικό των νευρώνων, και έτσι ενισχύεται η ικανότητα μάθησης. Οι ορμόνες του στρες φαίνεται να ενισχύουν ένα μηχανισμό που αναπρογραμματίζει το DNA του εγκεφάλου, γνωστός ως επιγενετική τροποποίηση, ο οποίος άλλοτε αυξάνει και άλλοτε μειώνει την έκφραση ορισμένων γονιδίων. •Ορμόνες της εγκυμοσύνης Οι ορμόνες της εγκυμοσύνης πιθανόν να κάνουν τις γυναίκες εξυπνότερες και να προστατεύουν τον εγκέφαλο τους από εκφυλιστικές παθήσεις του εγκεφάλου, όπως η νόσος του Αλτσχάϊμερ. Η μνήμη και οι δυνατότητες εκμάθησης βελτιώνονται από το γεγονός ότι εγκέφαλος υποβάλλεται στις ορμόνες της εγκυμοσύνης όπως η προγεστερόνη. Ανάλογα θετικά αποτελέσματα προκαλούνται και από το οιστρογόνο, που είναι η γυναικεία σεξουαλική ορμόνη, η οποία έχει προστατευτικές ιδιότητες για το κεντρικό νευρικό σύστημα. Αμερικανοί επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Richmond, σε πειράματα τους διαπίστωσαν ότι τα θηλυκά θηλαστικά πειραματόζωα , παρουσιάζουν σημαντικές αλλαγές στις νοητικές τους ικανότητες όταν γεννούν. Τα ζώα που είχαν κάνει δύο ή περισσότερες γέννες, είχαν την ικανότητα να μαθαίνουν και να θυμούνται καλύτερα, δύσκολες διαδικασίες (όπως για παράδειγμα, ανεύρεση φαγητού διαμέσου ενός δύσκολου λαβυρίνθου) σε σύγκριση με τα ζώα που είχαν μόνο μία ή καθόλου γέννες. •Θυροξίνη,τριιωδοθυρονίνη Παράγονται από το πάγκρεας και είναι ορμόνες του θυρεοειδούς που επηρεάζουν τον οργανισμό σε μεγάλο ποσοστό καθώς επίσης παίζουν ρόλο στην μνήμη. 10 Πέρα όμως από τις ορμόνες, που φυσικά δεν θα μπορούσαν να παραλειφθούν, πολλά στοιχεία ακόμα, αποδεδειγμένα πλέον, συμμετέχουν στο παιχνίδι αυτό του εγκεφάλου. •Μελαγχολώ ή ευθυμώ, τι λες; Το πόσο καλά μαθαίνουμε επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη συναισθηματική κατάστασή μας – τείνουμε να θυμόμαστε γεγονότα που συνδέονται με ιδιαίτερα χαρούμενες, θλιβερές ή επώδυνες εμπειρίες. Επίσης μαθαίνουμε καλύτερα όταν είμαστε προσεκτικοί! Φυσικά αυτές οι νοητικές καταστάσεις περιλαμβάνουν την απελευθέρωση νευροτροποποιητών, όπως η ακετυλοχολίνη (όταν όλη η προσοχή μας είναι στραμμένη σε κάτι), η ντοπαμίνη, η νοραδρεναλίνη. •Μουσική και ροκάρουμε! Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Neuropsychology, τα παιδιά που παρακολουθούν μαθήματα μουσικής έχουν καλύτερη μνήμη και μαθησιακό επίπεδο σε σχέση με όσα δεν επιδίδονται σε μια τέτοια ενασχόληση. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ που διεξήγαγαν την έρευνα επισήμαναν ότι τα στοιχεία της καινούργιας έρευνας μπορούν να χρησιμεύσουν όχι μόνο για τα υγιή παιδιά, αλλά και για όσα βρίσκονται σε ανάρρωση από κάποια εγκεφαλική κάκωση. Όπως εξηγούν οι ερευνητές η μουσική διεγείρει κυρίως το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, το οποίο είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο της λεκτικής μάθησης. •Σκέψου καλύτερα πριν καταστρέψεις το περιβάλλον! Επιστήμονες ανακάλυψαν πως η διαβίωση σε περιοχές με υψηλά ποσοστά κυκλοφοριακής μόλυνσης μπορεί να μειώσει την επίδοση των ανθρώπων στα τεστ γνώσεων. Βρήκαν πως τα άτομα άνω των 51 ετών, που διαβίωναν σε μολυσμένες περιοχές, είχαν χαμηλότερες γνωστικές επιδόσεις από τα άτομα εκείνα που διέμεναν σε περιοχές με χαμηλότερα ποσοστά ατμοσφαιρικής μόλυνσης κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ακόμα και όταν τα αποτελέσματα προσαρμόστηκαν στην κοινωνική και μορφωτική τους κατάσταση. 11 Μία δεύτερη μελέτη σε ζώα έδειξε και αυτή πως τα αιωρούμενα σωματίδια που εκλύονται από τους ντιζελοκινητήρες μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στη μάθηση και τη μνήμη, μειώνοντας το μέγεθος των νευρώνων του εγκεφάλου. •Όχι στην μοναξιά! Οι κοινωνικές συναναστροφές θεωρούνται προστάτες του νου. Είναι αποδεδειγμένο ότι οι άνθρωποι που έχουν ένα ικανοποιητικό δίκτυο φίλων κινδυνεύουν λιγότερο από άνοια - μάλιστα, εκτιμάται ότι μειώνουν τον κίνδυνο άνοιας κατά 60%. Εάν, λοιπόν, θέλουμε να έχουμε μνήμη ελέφαντα, καλό είναι να διατηρούμε και να ενισχύουμε τις κοινωνικές μας σχέσεις. •Κλείσε την τηλεόραση! Η παθητική παρακολούθηση της τηλεόρασης αποδυναμώνει το νου κατά τον ίδιο τρόπο που η καθιστική ζωή κάνει το σώμα νωθρό. Αντιθέτως, για την εξάσκηση της μνήμης, είναι απαραίτητο να ασχοληθούμε ενεργητικά με κάποια νοητική δραστηριότητα, όπως το διάβασμα, ή με ακόμη πιο απαιτητικές δοκιμασίες, όπως η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας ή ενός μουσικού οργάνου. Οι δραστηριότητες αυτές αποδεδειγμένα «γυμνάζουν» τους νευρώνες του εγκεφάλου και βοηθούν στη δημιουργία νέων συνάψεων μεταξύ τους. •Να κοιμηθείς το βράδυ νωρίς και το πρωί φρόντισε να περπατήσεις έστω και λίγο! Ο καλός νυχτερινός ύπνος θεωρείται από τους σημαντικότερους προστάτες της μνήμης. Όταν κοιμόμαστε, το μυαλό μας ταξινομεί και αποθηκεύει τις πληροφορίες που λάβαμε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ιδιαίτερα ευεργετική θεωρείται η φάση REM του ύπνου, δηλαδή ο βαθύς ύπνος, όπου βλέπουμε όνειρα, η οποία ξεκινά 60-90 λεπτά αφότου αποκοιμηθούμε. Το ζωηρό περπάτημα αποδεικνύεται ευεργετικό για τη μνήμη, ειδικότερα στους μεσηλίκους. Οι ειδικοί εξηγούν ότι η ήπια άσκηση διευκολύνει τη μεταφορά των θρεπτικών συστατικών προς τον εγκέφαλο - η οποία επιβραδύνεται λόγω της ηλικίας και της καθιστικής ζωής. •Σταμάτα τώρα το φαγητό στα φαστ φουντ! Η πιο πρόσφατη έρευνα για τους παράγοντες που αποδυναμώνουν τη μνήμη έρχεται από το Ινστιτούτο Karolinska της Σουηδίας και συνδέει το γρήγορο φαγητό με τα κενά μνήμης. Φαίνεται ότι το «φαστ φουντ» -πλούσιο σε λίπη, ζάχαρη και χοληστερίνη- προκαλεί χημικές μεταβολές στον εγκέφαλο, παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται στους ασθενείς με 12 Αλτσχάϊμερ. Η έρευνα έγινε σε ποντίκια που τρέφονταν «πρόχειρα» επί 9 μήνες και αποτελεί σήμα κινδύνου για τις επιπτώσεις της κακής διατροφής στον εγκέφαλο. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΑΘΗΣΗ Και ίσως θα έπρεπε φυσικά να αναφερθούμε στο τι μπορούμε να προκαλέσουμε μην τηρώντας τα παραπάνω. Συχνά όμως υπάρχουν ορισμένες καταστάσεις τις οποίες δεν μπορούμε να ανατρέψουμε και δεν τις προκαλέσουμε οι ίδιοι. •Άνοια Είναι μια σειρά συμπτωμάτων που παρουσιάζουν συνήθως άτομα με νοσήματα του εγκεφάλου, τα οποία καταστρέφουν εγκεφαλικά κύτταρα. Η απώλεια των κυττάρων αυτών είναι μια φυσιολογική διαδικασία, αλλά στα νοσήματα που οδηγούν σε άνοια αυτό εμφανίζεται με ταχύτερο ρυθμό και έχει ως αποτέλεσμα να μην λειτουργεί ο εγκέφαλος του ατόμου με φυσιολογικό τρόπο. •Αλτσχάϊμερ Η νόσος του Αλτσχάϊμερ είναι μια νόσος η οποία αργά και προοδευτικά καταστρέφει εγκεφαλικά κύτταρα. Πήρε το όνομα της από τον Αlois Alzheimer, έναν Γερμανό νευρολόγο, ο οποίος το 1907 πρώτος περιέγραψε τα συμπτώματα. Η νόσος προσβάλλει την μνήμη και την νοητική λειτουργία αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει και σε άλλα προβλήματα, όπως σύγχυση, αλλαγές στην διάθεση και αποπροσανατολισμό σε χρόνο και χώρο. •Σύνδρομο Πικ-Γουερνικ Το σύνδρομο Pick-Wernick πρόκειται για μια γενετική διαταραχή που συνδέεται με σοβαρά προβλήματα στην επικοινωνία και μάθηση, κυρίως λόγω διαταραχών στην ικανότητα κατανόησης και εκφοράς λόγου. •Νόσος Χάντιγκτον Η νόσος του Χάντιγκτον είναι μια πάθηση που εξελίσσεται αργά και προκαλεί στους ασθενείς ανεξέλεγκτες κινήσεις, συναισθηματικά προβλήματα και σταδιακή έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. •Σύνδρομο DOWN 13 Το σύνδρομο Ντάουν είναι η πιο συνηθισμένη χρωμοσωμική ανωμαλία. Ονομάζεται επίσης μογγολισμός και τρισωμία 21, η οποία δηλώνει την τριπλή παρουσία του χρωμοσώματος 21. Στα παιδιά με αυτήν την πάθηση παρουσιάζεται χαρακτηριστική καθυστέρηση στη σωματική ανάπτυξη που συνδυάζεται με αργή διανοητική ανάπτυξη. ΠΕΙΡΑΜΑ Το πείραμα μας βασίστηκε σε προηγούμενο πείραμα που είχε διεξαχθεί από επιστήμονα του κλάδου και είχε ως σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το αν επηρεάζονται οι αναμνήσεις μας από τις αναμνήσεις άλλων ατόμων. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ Πιο αναλυτικά, εξετάσαμε απαντήσεις που δόθηκαν από μία τάξη σε ερωτήσεις παρατηρητικότητας. Συγκεντρώσαμε τους μαθητές της τάξης και τους προβάλλαμε ένα μουσικό βίντεο. Έπειτα, οι μαθητές υποβλήθηκαν σε ερωτήσεις με βάση το βίντεο με τυχαία σειρά. Οι απαντήσεις δεν ήταν κρυφές. Ο ερωτώμενος απαντούσε δυνατά μέσα στην τάξη. Φυσικά, όπως πάντα συμβαίνει σε μία τάξη, οι συμμαθητές που βρίσκονται στην ίδια παρέα επιλέγουν να καθίσουν δίπλα ο ένας στον άλλον. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΕΡΩΤΗΣΗ 1 Όταν πετάει το κέρμα πόσες τρύπες υπάρχουν στο jukebox; Σωστή Απάντηση: 3 Απαντήσεις μαθητών: 4- 4 (μέλη ίδιας παρέας) 6- 6(μέλη ίδιας παρέας) 3- 3- 3(μέλη ίδιας παρέας) ΕΡΩΤΗΣΗ 2 Τι χρώμα είναι η πόρτα πίσω από τον τραγουδιστή; 14 Σωστή Απάντηση: Γαλάζια Απαντήσεις μαθητών: Γκρι-Ασημένια-Μαύρο ΕΡΩΤΗΣΗ 3 Τι χρώμα είναι οι κάλτσες του; Σωστή Απάντηση: Μωβ Απαντήσεις μαθητών: Άσπρο(όλη η τάξη) ΕΡΩΤΗΣΗ 4 Για ποιο λόγο στοιχηματίζουν οι άντρες; Σωστή Απάντηση: Γιατί πιστεύουν ότι ο τραγουδιστής μπορεί να έχει όποια γυναίκα θέλει στο μπαρ Απαντήσεις μαθητών: Για την καλύτερη χορευτική κίνηση(δύο μαθητές)- Για μία γυναίκα ΕΡΩΤΗΣΗ 5 Τι κάνει την μπάλα ο Michael Jackson που παίρνει από το μπιλιάρδο; Σωστή Απάντηση: Την σπάει και πετάει την σκόνη στο πρόσωπο ενός θαμώνα Απάντηση μαθητών: Την σπάει και πετάει την σκόνη στο πρόσωπο ενός θαμώνα 15 •Παρατήρηση: Στην συγκεκριμένη απάντηση, δύο παρέες επέμεναν για το χρώμα του θαμώνα. Η μία παρέα υποστήριζε πως ήταν άσπρος και η άλλη πως ήταν μαύρος. ΕΡΩΤΗΣΗ 6 Πόσα τζάμια σπάνε την ώρα που πυροβόλησε ο τραγουδιστής; Σωστή Απάντηση: 15 Απάντηση μαθητών: 12- 2- 12 ή 14 -16 ή 18 -16(μέλη ίδιας παρέας) ΕΡΩΤΗΣΗ 7 Μετά το σπάσιμο των τζαμιών, τι δηλώνει η παύση της μουσικής και η αργή κίνηση των χορευτών; Σωστή Απάντηση: Τις συνέπειες του εγκληματία (Michael Jackson) Απαντήσεις μαθητών: Φόβο και απορία- Απολαμβάνουν τον χορό ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Έτσι, όχι μόνο παρατηρήσαμε εύκολα ότι τα άτομα επηρεάζονται γενικότερα από οποιαδήποτε άλλα άτομα που είχαν την ίδια εμπειρία αλλά τείνουν να ακολουθούν αναμνήσεις ατόμων που συναισθηματικά είναι περισσότερο δεμένα. Συγκεκριμένα, το βίντεο που προβλήθηκε ήταν το: Michael Jackson- Smooth Criminal 16 Οι ερωτήσεις υπήρξαν τόσο νοηματικές όσο μας επέτρεπε το βίντεο έτσι ώστε να ελέγξουμε τις αναμνήσεις των ατόμων σε κάτι πιο βαθύ από μία απλά ερώτηση παρατηρητικότητας. Έκπληξη αποτέλεσε το γεγονός όταν σε μία ειδική ερώτηση παρατηρητικότητας όλοι οι μαθητές έδωσαν την ίδια απάντηση. Μαθητές που είχαν παρακολουθήσει ελάχιστα την προβολή επέλεξαν ως απάντηση τους ό,τι οι υπόλοιποι έκριναν σωστό και ουσιαστικά ό,τι οι υπόλοιποι θυμούνταν. Σε άλλες ερωτήσεις, ανακαλύψαμε ότι οι παρέες των συνομηλίκων που είχαν διαμορφωθεί στην τάξη είχαν αρκετές διαφωνίες μεταξύ τους, χωρίς ούτε ένας να αλλάζει γνώμη και αναμνήσεις σχετικά με την σωστή απάντηση. Το συγκλονιστικό είναι πως τα μέλη μιας παρέας υποστήριζαν ακριβώς το ίδιο! Σε περιπτώσεις που τύχαινε ένα μέλος να θυμάται κάτι διαφορετικό από κάποιο άλλο μέλος της ίδιας παρέας, άλλαζε την απάντηση του ώστε να συμφωνεί με την δική του, έχοντας αμφιβολίες για την πρώτη του απάντηση! Κατά την διάρκεια του πειράματος έγινε η καταγραφή των απαντήσεων και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι οι αναμνήσεις των ατόμων επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις αναμνήσεις της ίδιας εμπειρίας διαφορετικών ατόμων. ΕΦΗΒΕΙΑ: ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΟΡΜΟΝΩΝ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ψυχική υγεία στα παιδιά και στους εφήβους όπως και στους ενηλίκους, δεν νοείται απλά ως απουσία ψυχικής διαταραχής ή συμπτωμάτων. Είναι κάτι ευρύτερο. Είναι η διασφάλιση της εσωτερικής ισορροπίας και της συναισθηματικής σταθερότητας, που δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο για ευχαρίστηση στη ζωή, για ικανοποίηση από τις σχέσεις του, για δημιουργικότητα και συνεχή εξέλιξη. Πολύ περισσότερο στα παιδιά η έννοια της ψυχικής υγείας συνδέεται ουσιαστικά με την έννοια της εξέλιξης και την διεργασία της δόμησης του ψυχισμού στο σύνολο του. Το παιδί και ο έφηβος δεν είναι μικρογραφίες του ενηλίκου, ο ψυχισμός τους εξαιρετικά ευάλωτος και ευαίσθητος σε εξωτερικές επιδράσεις, συγκροτείται μέσα στο πλέγμα των 17 σημαντικών σχέσεων που συνάπτει. Μαζί με την οικογένεια, το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον θα προσδώσουν τις αποχρώσεις της τελικής ταυτότητας του ωρίμου ενηλίκου. Έτσι, η ικανοποιητική ανταπόκριση του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα του οικογενειακού, στις πολύπλευρες ανάγκες του παιδιού και του εφήβου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή και φυσιολογική ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. ΠΟΙΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ; Α.ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο πολύπλοκο, πολυσύνθετο "κέντρο επικοινωνιακών συνδέσεων" στον κόσμο. Δέκα εκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα μεταδίδουν δισεκατομμύρια μηνύματα κάθε δευτερόλεπτο. Κι αυτό συμβαίνει συνεχώς και χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Αυτά τα δισεκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα (νευρώνες) δεν έχουν άμεση επαφή το ένα με το άλλο. Γι'αυτό επικοινωνούν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τους νευροδιαβιβαστές. Οι νευροδιαβιβαστές είναι χημικές ουσίες, οι οποίες απελευθερώνονται από ένα κύτταρο στο χώρο μεταξύ αυτού και του αμέσως επόμενου κυττάρου. Αυτό το δεύτερο κύτταρο έχει υποδοχείς (θέσεις) που μπορούν να προσλάβουν αυτές τις χημικές ουσίες (νευροδιαβιβαστές) και να ανταποκριθούν. Ο κάθε νευροδιαβιβαστής έχει έναν συγκεκριμένο υποδοχέα. Μοιάζουν με το κλειδί και τη κλειδαριά. Ο νευροδιαβιβαστής (κλειδί) θα ταιριάξει μόνο στο δικό του υποδοχέα (κλειδαριά). Κι αυτό το συγκεκριμένο ταίριασμα προκαλεί πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί νευροδιαβιβαστές και αντίστοιχοι υποδοχείς, και η αλληλεπίδραση αυτών διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων. Όταν η ισορροπία των νευροδιαβιβαστών και υποδοχέων είναι φυσιολογική, οι λειτουργίες του εγκεφάλου είναι φυσιολογικές. Τείνουμε να αισθανόμαστε καλά. Έχουμε ελπίδα, σκοπό και γνώση του πού οδεύουμε, τείνουμε να έχουμε μια αίσθηση ευεξίας. Όταν η ισορροπία χαθεί, ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί φυσιολογικά και θεωρούμε ότι με αυτόν τον τρόπο εμφανίζονται ψυχικές διαταραχές. Οι διαταραχές στους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο, σχετίζονται με την εμφάνιση παθήσεων όπως η κατάθλιψη, η ψύχωση. Ενώ μια διαταραχή στους νευροδιαβιβαστές μπορεί να είναι ο λόγος εμφάνισης ψυχικών ασθενειών, εμείς δεν 18 "αισθανόμαστε" το πρόβλημα αυτό αλλά τα αποτελέσματα και αυτά είναι τα συναισθήματα, οι σκέψεις, δηλαδή οι τελικές εκδηλώσεις της εγκεφαλικής λειτουργίας. Η σεροτονίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου. Χαμηλά επίπεδα της σεροτονίνης εμπλέκονται στην εμφάνιση κατάθλιψης. Τα φάρμακα που επιλεκτικά αναστέλλουν την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης αυξάνουν τα επίπεδα της ελεύθερης σεροτονίνης, θεραπεύοντας έτσι την κατάθλιψη. Η σεροτονίνη είναι η χημική ουσία που ηρεμεί το σώμα μας. Σημαντικές ποσότητες σεροτονίνης ανευρίσκονται στο ανώτερο εγκεφαλικό στέλεχος και ιδιαίτερα στη γέφυρα και τον προμήκη μυελό . Β.ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ Τα επινεφρίδια είναι δύο τριγωνικοί αδένες μεγέθους 4 εκατοστών περίπου που βρίσκονται πάνω από τα νεφρά. Η κύρια λειτουργία των επινεφριδίων είναι η παραγωγή ορμονών για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης καθώς και για τη ρύθμιση της απορρόφησης νερού, ηλεκτρολυτών και γλυκόζης από το σώμα. Αποτέλεσμα της υπερπαραγωγής ορμονών είναι οι ψυχικές διαταραχές.Τα επινεφρίδια είναι υπεύθυνα για την παραγωγή ορμονών όπως: * Κορτιζόλης * Αλδοστερόνης * Αδρεναλίνης * Οιστρογόνων και ανδρογόνων ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ; ΓΕΝΙΚΑ Οι διαταραχές της διάθεσης παρουσιάζονται στα παιδιά όλων των ηλικιών κάτω από διαφορετικές καταστάσεις και περιλαμβάνουν διαταραγμένη και μειωμένη διάθεση για ευχάριστες δραστηριότητες, αθλήματα, φίλους ή σχολείο καθώς και ένα γενικό συναίσθημα αναξιότητας. Κριτήρια των διαταραχών της διάθεσης στα παιδιά και στους εφήβους αποτελούν αφενός η συναισθηματική δυσκολία (π.χ. κατάθλιψη), αφετέρου η ευφορία και η ευερεθιστότητα. 19 ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Στην καθημερινή ζωή με τον όρο κατάθλιψη εννοούμε μια κατάσταση θλίψης και μελαγχολίας, αυτό συνήθως είναι παροδικό και μάλλον οφείλεται σε κάτι σχετικά ασήμαντο και επουσιώδες. Η κατάθλιψη διαφέρει από την Κλινική Κατάθλιψη η οποία χαρακτηρίζεται από συμπτώματα που διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες και είναι τόσο σοβαρά ώστε να επεμβαίνουν στην καθημερινότητα ενός ατόμου. Στην ψυχιατρική ο όρος κατάθλιψη μπορεί επίσης να έχει αυτή τη σημασία αλλά συνήθως αναφέρεται σε μία ψυχική ασθένεια και ειδικά όταν έχει φτάσει σε επίπεδο υψηλής σοβαρότητας ώστε να χορηγηθεί αυτή η διάγνωση. Όταν κάποιος έχει κατάθλιψη συνήθως περιγράφει τον εαυτό του ως λυπημένο, απεγνωσμένο, αποθαρρυμένο και απογοητευμένο. ΑΙΤΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ Η κατάθλιψη δεν οφείλεται σε μια και μόνο αιτία. Για μερικά άτομα φαίνεται ότι πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο, ενώ για άλλους ένας και μόνος παράγοντας μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Σε ορισμένες περιπτώσεις η κατάθλιψη εκδηλώνεται σε άτομα χωρίς προηγούμενο πρόβλημα που αντιμετώπισαν ένα σημαντικό γεγονός ζωής, όπως ένα θάνατο στην οικογένεια ή μια ξαφνική αρρώστια. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις οι άνθρωποι παθαίνουν κατάθλιψη χωρίς προφανή λόγοί. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η κλινική κατάθλιψη μπορεί να προσβάλλει οποιοδήποτε άτομο σε οποιαδήποτε ηλικία. Το στρες πυροδοτεί επεισόδια σε άτομα με καταθλιπτικές τάσεις. Το υπερβολικό στρες μπορεί να είναι αποτέλεσμα σοβαρής απώλειας. Οποιαδήποτε ανεπιθύμητη μεταβολή στον τρόπο ζωής μπορεί να συμβάλλει στην εκδήλωση κατάθλιψης. Κατάθλιψη μπορεί επίσης να πυροδοτηθεί από θετικά γεγονότα. Για παράδειγμα, το άγχος που σχετίζεται με θετικές μεταβολές ζωής μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Τα άτομα με αρνητικό τρόπο σκέψης, που είναι απαισιόδοξα, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, είναι επίσης πιθανότερο να αναπτύξουν κλινική κατάθλιψη. Οι τεχνικές εγκεφαλικής απεικόνισης, που χρησιμοποιούνται σε άτομα με κατάθλιψη αποκάλυψαν ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για τη διάθεση, τη σκέψη, τον ύπνο, την όρεξη και τη συμπεριφορά μπορεί να μη λειτουργούν κανονικά. Με αυτές τις απεικονιστικές τεχνικές, οι ειδικοί μπόρεσαν να παρατηρήσουν ότι η δραστηριότητα σημαντικών χημικών ουσιών 20 του εγκεφάλου, που καλούνται νευροδιαβιβαστές ,επηρεάζεται σε άτομα με κατάθλιψη. Αυτά τα άτομα φαίνεται ότι έχουν είτε μειωμένα είτε αυξημένα επίπεδα νευροδιαβιβαστών. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτές οι μεταβολές στα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών μπορεί να προκαλέσουν ή να συμβάλλουν στην εκδήλωση κατάθλιψης. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι αποτέλεσμα της χρήσης συγκεκριμένων φαρμάκων ή άλλων νοσημάτων. Η κατανάλωση αλκοόλ έχει επίσης συνδεθεί με κατάθλιψη όχι μόνο ως πιθανή αιτία, αλλά και ως σύμπτωμα γιατί το αλκοόλ είναι καταθλιπτογόνο σε συνδυασμό με συγκεκριμένα φάρμακα ή ναρκωτικές ουσίες. Ασθενείς που πάσχουν από διάφορα νοσήματα και ορμονικές διαταραχές συχνά εμφανίζουν συμπτώματα κατάθλιψης. Η κατάθλιψη μπορεί επίσης να επηρεαστεί από διατροφικούς παράγοντες (κακή διατροφή και έλλειψη βιταμινών). Τέλος ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η μείωση της ηλιοφάνειας επιδρά στην ισορροπία συγκεκριμένων χημικών ουσιών του εγκεφάλου, προκαλώντας συμπτώματα κατάθλιψης. ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή ασθένεια του εγκεφάλου, η οποία επηρεάζει την ομιλία, την σκέψη, την συμπεριφορά και τον τρόπο αντίληψης των καταστάσεων από τον ασθενή. Η ασθένεια αυτή άρχισε να περιγράφεται σαν σχιζοφρένεια από τον 20ό αιώνα περίπου, είχε όμως γίνει αντιληπτή αρκετούς αιώνες πριν. ΑΙΤΙΑ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ Παρά τις μακροχρόνιες έρευνες, οι επιστήμονες δεν κατόρθωσαν ακόμα να βρουν τι ακριβώς προκαλεί την σχιζοφρένεια. Αυτό που έχει διαπιστωθεί μέχρι τώρα, είναι πως φαίνεται να παίζουν κάποιο ρόλο γενετικοί παράγοντες. Δηλαδή η πιθανότητα να αναπτύξει κάποιο άτομο σχιζοφρένεια είναι μεγαλύτερη εάν η ασθένεια εκδηλώθηκε σε κάποιο άτομο της στενής οικογένειας του. Παράλληλα, μελετάται εάν μπορεί να έχει και κάποια επίδραση το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα άτομο, για το αν θα εκδηλώσει την ασθένεια ή όχι. Δυστυχώς η σχιζοφρένεια δεν είναι μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευτεί. Υπάρχουν όμως τρόποι ελέγχου της, κυρίως με αντιψυχωτικά φάρμακα και ψυχοθεραπείες. 21 ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ Τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια συχνά έχουν ψευδαισθήσεις, ακούν ή βλέπουν πράγματα τα οποία δεν είναι αληθινά. Μπορεί να ισχυριστούν πως βλέπουν μπροστά τους άτομα ή αντικείμενα, τα οποία στην πραγματικότητα όμως δεν βρίσκονται εκεί. Πολύ συχνά ισχυρίζονται πως ακούν φωνές, οι οποίες τους σχολιάζουν, τους προειδοποιούν για κάποιους υποτιθέμενους κινδύνους ή τους δίνουν εντολές για το τι πρέπει να κάνουν! Τις φωνές αυτές όμως δεν τις ακούει κανείς άλλος. Ένα άλλο σύμπτωμα είναι οι παραληρητικές ιδέες των ασθενών. Συχνά είναι πεπεισμένοι πως καταδιώκονται από κάποιον ή πως κάποιος τους κλέβει, συνωμοτικά εναντίον τους ή θέλει να τους δηλητηριάσει . Η σκέψη και η ομιλία ενός ασθενή μπορεί να αποδιοργανωμένη, έτσι ώστε να μην υπάρχει κάποια λογική συνέχεια σ' αυτά που σκέφτεται και επομένως αυτά που λέει να μην βγάζουν νόημα για κάποιον άλλο. Πολλές φορές οι ασθενείς χάνουν την συναισθηματική τους έκφραση. Μπορεί για παράδειγμα να μιλούν μονότονα ή να μην έχουν καθόλου έκφραση στο πρόσωπο. Παράλληλα, μπορεί τα συναισθήματα τους να μην ταιριάζουν με αυτά που λένε ή σκέφτονται. ΨΥΧΩΣΗ O όρος ψύχωση χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ιατρική κατάσταση που επηρεάζει τον εγκέφαλο, έτσι ώστε υπάρχει απώλεια επαφής με την πραγματικότητα. Όταν κάποιος ασθενεί κατ' αυτό τον τρόπο, αυτό ονομάζεται ψυχωτικό επεισόδιο. Η ψύχωση έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανιστεί στους νέους ενηλίκους και είναι αρκετά κοινή ασθένεια. Περίπου 3 από κάθε 100 ανθρώπους έχουν βιώσει ένα ψυχωτικό επεισόδιο. Οι περισσότεροι άνθρωποι επανέρχονται πλήρως μετά από μία τέτοια εμπειρία. Η ψύχωση μπορεί να προκύψει στον καθένα και όπως οποιαδήποτε άλλη ασθένεια, μπορεί να αντιμετωπιστεί. ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΨΥΧΩΣΗΣ ΑΙΤΙΕΣ:Η ψύχωση προκαλείται από έναν ανεπαρκώς κατανοητό συνδυασμό βιολογικών παραγόντων, οι οποίοι δημιουργούν μια ευπάθεια στην ψύχωση κατά τη διάρκεια της εφηβείας ή της πρόωρης ενήλικης ζωής. Οι ψυχώσεις μπορούν να προκληθούν από χημικές ουσίες(π.χ. οινόπνευμα), από ιατρικές καταστάσεις όπως τραυματισμοί στο κεφάλι ή ασθένειες(π.χ. εγκεφαλίτιδα,AIDS,όγκος). Τέλος μπορεί να οφείλονται σε ψυχολογική πίεση ή πίεση άγχους, όπως αυτή που προκαλεί ένας θάνατος στην οικογένεια ή κάτι άλλο εξίσου σημαντικό. Η ψύχωση 22 έχει πολλές μορφές. Όσο νωρίτερα αναγνωρίζεται η ψύχωση και η αρχίζει η θεραπεία, τόσο καλύτερη είναι η προοπτική βελτίωσης. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Η ψύχωση μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη διάθεση και στη σκέψη καθώς επίσης και σε αφύσικες ιδέες, κάνοντας δύσκολη την κατανόηση του πως αισθάνεται το πρόσωπο που αντιμετωπίζει ένα τέτοιο πρόβλημα. Τα χαρακτηριστικότερα συμπτώματα είναι, η αποδιοργανωμένη σκέψη, οι παραισθήσεις, οι ψεύτικες πεποιθήσεις, τα αλλοιωμένα-αλλαγμένα συναισθήματα και αλλαγμένη συμπεριφορά. Οι άνθρωποι με ψύχωση συμπεριφέρονται διαφορετικά από ότι συνήθως. Μπορεί να είναι εξαιρετικά δραστήριοι, ή να βρίσκονται σε λήθαργο - μένοντας καθισμένοι όλη την ημέρα. Μπορούν να γελάσουν σε ακατάλληλη στιγμή- ανάρμοστα, άπρεπα, ή να θυμώσουν χωρίς προφανή αιτία. Τα συμπτώματα ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και μπορούν να αλλάξουν με το πέρασμα του χρόνου. ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ Η νευρική ανορεξία είναι μια ψυχογενής διατροφική διαταραχή, ένας σύνδρομος αυτοεπιβαλλόμενης ασιτίας. Τα άτομα που υποφέρουν από νευρική ανορεξία περιορίζουν με τη θέληση τους την πρόσληψη τροφής καθώς έχουν τον παράλογο φόβο ότι θα παχύνουν. Είναι χρήσιμο να γνωρίζετε ότι η λέξη «ανορεξία» στον ορισμό της ασθένειας είναι αποπροσανατολιστική, αφού το σύνδρομο δεν αφορά σε διαταραχή της όρεξης. Η όρεξη για φαγητό δεν αποδυναμώνεται παρά αργότερα, στην εξέλιξη της νόσου. Η νευρική ανορεξία κατατάσσεται στις ψυχικές νόσους με τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας καθώς αγγίζει το 20%. Οποιοσδήποτε μπορεί να αναπτύξει μια ψυχογενή διατροφική διαταραχή όπως η νευρική ανορεξία, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο ή το κοινωνικό επίπεδο. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες, ειδικά οι νεαρές μεταξύ των 15-25 ετών, έχουν τις περισσότερες πιθανότητες. Σήμερα οι επιστήμονες την αποδίδουν σε ένα συνδυασμό από νευρολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες ενώ έρευνες δείχνουν πως μπορεί να υπάρχει και γενετική προδιάθεση. Ωστόσο είναι οι ψυχολογικοί παράγοντες, που κυρίως επιδρούν στην εκδήλωση της ασθένειας. 23 ΑΙΤΙΑ ΝΕΥΡΙΚΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑΣ Τη νευρική ανορεξία μπορεί να τη συναντήσει κανείς σε κορίτσια κυρίως, αλλά και σπάνια σε αγόρια που βρίσκονται στην εφηβεία, όπως και στην τρίτη δεκαετία της ζωής τους, δηλαδή 20 25 χρονών. Μπορεί να μην το έχετε ακούσει και να μην το πιστέψετε, αλλά άλλη μια πιθανότητα να πέσουν θύματα της νευρικής ανορεξίας και άτομα που έχουν ή είχαν συγγενείς ανορεξικούς ή ακόμα και αν οι γονείς τους και τα αδέρφια τους έπασχαν από αυτή την ασθένεια, δηλαδή αυτή η ασθένεια μεταδίδεται με την κληρονομικότητα και την επιρροή του συγγενικού περιβάλλοντος. Επίσης κάποιος μπορεί να γίνει ανορεξικός εάν έχει συναισθηματικές διαταραχές. Δηλαδή οι άνθρωποι με κατάθλιψη, με αγχώδεις διαταραχές και με αμφιθυμία , έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν διαταραχή της όρεξης. Όσοι ασχολούνται με αθλητισμό και δουλεύουν με πολύ μεγάλη ανταγωνιστικότητα έχουν αρκετές πιθανότητες για να εμφανίσουν την αρρώστια της νευρικής ανορεξίας. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΝΕΥΡΙΚΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑΣ Όταν κάποιος άνθρωπος βιώνει καθημερινά τη νευρική ανορεξία, πλήττεται συνήθως από μερικά συμπτώματα. Τα συμπτώματα ενός ατόμου που πάσχει από νευρική ανορεξία αποτελούνται κυρίως από διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Ευτυχώς για τους ασθενείς, αλλά και για τους συγγενείς τους, υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης και θεραπείας αυτής της σοβαρής αρρώστιας, που από καιρό σε καιρό πλήττει όλο και περισσότερους ανθρώπους. ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ ΣΤΙΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ; ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Οι διαταραχές της διάθεσης στα παιδιά, στους εφήβους αλλά και στους ενήλικες ασθενείς τείνουν να εμφανίζονται με αυξημένη συχνότητα στην ίδια οικογένεια. Συγκεκριμένα, η παρουσία ενός καταθλιπτικού γονέα διπλασιάζει τον κίνδυνο νόσησης του παιδιού, ενώ η παρουσία δύο καταθλιπτικών γονέων τετραπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης διαταραχής της διάθεσης στο παιδί πριν τα 18 έτη σε σύγκριση με τον κίνδυνο που έχουν τα παιδιά μη προσβεβλημένων γονέων. Επομένως από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι η κληρονομικότητα κατέχει καίριο ρόλο στην εμφάνιση κάποιας ψυχολογικής διαταραχής στο άτομο. Η κατάθλιψη εκδηλώνεται συνήθως σε οικογένειες, όπως συμβαίνει και στα περισσότερα ψυχικά νοσήματα. Οι συγγενείς ενός ατόμου με κατάθλιψη έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης 24 κατάθλιψης. Ορισμένα από τα σαφέστερα αποδεικτικά στοιχεία παρέχουν οι μελέτες διδύμων, στις οποίες έχει ερευνηθεί, εάν η κατάθλιψη έχει την τάση να εκδηλώνεται στον ένα δίδυμο ή και στους δύο. Περίπου στο 40% των μονοζυγωτικών διδύμων, φαίνεται ότι και οι δύο παθαίνουν κατάθλιψη, ενώ σε περιπτώσεις διζυγωτικών διδύμων η κατάθλιψη εκδηλώνεται και στους δύο σε ποσοστό περίπου 17%. Αυτή η διαφορά εξηγείται από το γεγονός ότι οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι έχουν όμοια γενετική προδιάθεση. Είναι πιθανόν ότι η επιρρέπεια ή η ευπάθεια σε κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα της επίδρασης αρκετών γονιδίων που δρουν σε συνδυασμό με ένα αριθμό άλλων παραγόντων, όπως το στρες. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ(ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ) 1. Έχετε νιώσει αίσθημα θλίψης; Ναι Όχι 2 . Έχετε σταματήσει να ενδιαφέρεστε ή να απολαμβάνετε δραστηριότητες οι οποίες σας έδιναν ευχαρίστηση παλαιότερα ; Ναι Όχι 3. Έχετε βιώσει κάποια σημαντική αλλαγή στην όρεξή σας για φαγητό ή το βάρος σας ; Ναι Όχι 4. Έχετε δυσκολίες στον ύπνο σας που να σας δημιουργούν αίσθημα κόπωσης ή αδυναμίας ; Ναι Όχι 25 5. Έχετε νιώσει δυσκολία στη σκέψη ή στη συγκέντρωσή σας ; Ναι Όχι 6. Έχουν περάσει από το μυαλό σας επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας ; Ναι Όχι 7. Συχνά δεν καταλαβαίνω γιατί είμαι τόσο ευερέθιστος και γκρινιάρης. Ναι Όχι 8. Μερικές φορές μου έρχεται να παίξω μπουνιές με κάποιους ανθρώπους. Ναι Όχι 9. Εύκολα γίνομαι ανυπόμονος με τους ανθρώπους. Ναι Όχι 10. Μου λένε συχνά ότι είμαι ευέξαπτος. Ναι Όχι 11. Συχνά μετανιώνω που είμαι τόσο ευέξαπτος και γκρινιάρης. 26 Ναι Όχι 12. Σχεδόν ποτέ δεν χάνω τον έλεγχο του εαυτού μου. Ναι Όχι 13. Προτιμάς τα σκουρόχρωμα χρώματα; Ναι Όχι 14. Κατά τη διάρκεια της ημέρας απομονώνεσαι πολλές ώρες από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς σου; Ναι Όχι 15. Θέλω να συζητήσω τα προβλήματα που με απασχολούν κυρίως με συνομηλίκους μου. Ναι Όχι 16. Δεν έχω τη διάθεση να περιποιηθώ τον εαυτό μου. Ναι Όχι 27 17. Δεν μπορώ Ναι να αποφασίσω πλέον με την ίδια ευκολία όπως παλιά. Όχι 18. Αισθάνομαι πως είμαι βάρος στους δικούς μου. Ναι Όχι 19. Όταν γνωρίζεις κάποιον προσπαθείς να τον κάνεις να νιώσει άνετα και ευχάριστα μαζί σου. Ναι Όχι 20. Όταν μπαίνεις σε ένα χώρο με πολύ κόσμο προσπαθείς να βρείς τους φίλους σου όσο πιο γρήγορα γίνεται. Ναι Όχι 21. Συνήθως το περιεχόμενο των ονείρων σου συμπεριλαμβάνει χαρούμενα γεγονότα. Ναι Όχι 22. Θυμώνω ή φοβάμαι όταν απειλούμε σωματικά. Ναι Όχι 23. Δεν παρασύρομαι από την οργή και το θυμό του άλλου. Ναι Όχι 28 24. Ορισμένες φορές αισθάνομαι ότι με υποτιμούν και με ταπεινώνουν. Ναι Όχι 25. 25. Με ανακουφίζει να αφήνω τον εαυτό μου να κλάψει. Ναι Όχι ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται με στατιστική ανάλυση, τα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε σε ένα σύνολο διακοσίων μαθητών ηλικιών 13-18 ετών. Αυτοί που συμμετείχαν στην έρευνα κλήθηκαν να απαντήσουν σε 25 ερωτήσεις με ναι ή όχι σχετικές με την ψυχοσυναισθηματική τους κατάσταση και ισορροπία, προκειμένου να ενισχυθεί η έρευνα μας πάνω στην ιδιαιτερότητα της ψυχοσυναισθηματικής κατάστασης των εφήβων και στις συμπεριφορές που αυτή η εσωτερική κατάσταση τους ωθεί. 29 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΝΑΙ ΟΧΙ 1 164-82% 36-18% 02 89-44,5% 11-55,5% 03 120-60% 80-40% 04 66-33% 134-67% 05 107-53% 93-46,5% 06 101-50,5% 99-49,5% 07 97-48,5% 103-51,5% 08 128-64% 72-36% 09 105-52% 95-47,5% 10 67-33,5% 133-66,5% 11 97-48,5% 103-51,5% 12 73-36,5% 127-63,5% 13 173-86,5% 27-13,5% 14 79-39,5% 121-60,5% 15 143-71,5% 57-28,5% 16 36-18% 164-82% 17 78-39% 122-61% 18 92-46% 108-54% 19 109-54,5% 91-45,5% 20 143-71,5% 57-28,5% 21 122-61% 78-39% 22 127-63,5% 73-36,5% 23 113-56,5% 87-43,5% 24 172-86% 28-14% 25 132-66% 68-34% 30 Έχετε νιώσει αίσθημα θλίψης; 18% 1 2 82% ο Γράφημα 1ο Προτιμάς τα σκουρόχρωμα χρώματα; 14% 1 2 86% Γράφημα 2ο 31 Μερικές φορές μου έρχετε να παίξω μπουνιές με κάποιους ανθρώπους. 36% 1 2 64% Γράφημα 3ο Όταν μπαίνεις σε ένα χώρο με πολύ κοσμο προσπαθείς να βρείς τους φίλους σου όσο πιο γρήγορα γίνεται. 29% 1 2 71% Γράφημα 4ο 32 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Από το ερωτηματολόγιο που επεξεργαστήκαμε αξιοσημείωτες μας φάνηκαν οι παρακάτω ερωτήσεις, στις οποίες συγκεντρώθηκαν τα υψηλότερα ποσοστά. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούμε ότι στην 1η ερώτηση (Έχετε νιώσει αίσθημα θλίψης;) το ποσοστό των μαθητών που απάντησαν ‘‘ναι’’, ήταν 82%, ενώ μόλις το 18% απάντησαν πως δεν έχουν νιώσει κανένα αίσθημα λύπης. Επίσης υψηλά είναι και τα ποσοστά της 8 ης ερώτησης (Μερικές φορές μου έρχεται να παίξω μπουνιές με κάποιους ανθρώπους), με θετικές απαντήσεις από το 64% των ερωτηθέντων. Το επόμενο υψηλό ποσοστό με θετική απάντηση είναι αυτό της 13ης ερώτησης (Προτιμάς τα σκουρόχρωμα χρώματα;) καταφατικό ποσοστό 86%. Τέλος παρατηρούμε στη σειρά των υψηλών καταφατικών ποσοστών να βρίσκεται η 20η ερώτηση (Όταν μπαίνεις σε ένα χώρο με πολύ κόσμο προσπαθείς να βρείς τους φίλους σου όσο πιο γρήγορα γίνεται) με ποσοστό 71%. Από όλα τα παραπάνω εξάγουμε τα ακόλουθα συμπεράσματα για την ψυχοσύνθεση των εφήβων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, τα υψηλά ποσοστά στις περισσότερες ερωτήσεις μας οδηγούν στο βασικό συμπέρασμα ότι ο μέσος όρος των εφήβων παρουσιάζει ευαισθησία και ιδιαιτερότητα στην ψυχοσύνθεση του λόγω των πολλών ορμονών που κατακλύζουν τον οργανισμό τους και τους επηρεάζουν τόσο σωματικά όσο συναισθηματικά και ψυχικά. Η επίδραση αυτών των ορμονών πολλές φορές έχει ως αποτέλεσμα ανεξέλεγκτες και ακραίες συμπεριφορές για τις οποίες συνήθως στο τέλος μετανιώνουν. 33 ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥ: ΟΡΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ ‘Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΒΟΛΗ; Στην εργασία μας αναφέρονται οι περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται σε ένα ερωτευμένο άτομο, οι χημικές ουσίες που εμπλέκονται στα συναισθήματα μας. Βάση ερευνών, έχουν σημειωθεί αρκετές και αξιοσημείωτες διαφορές στον τρόπο που αντιδρούν οι άνδρες και οι γυναίκες στον έρωτα. Πιο συγκεκριμένα στις γυναίκες ο έμμηνος κύκλος συμβάλλει ιδιαίτερα στην μεταβολή των κριτηρίων επιλογής συντρόφου. Ακόμη αποδεικνύεται πως ο έρωτας είναι χημική διαδικασία του εγκεφάλου. Τέλος υπάρχουν αποτελέσματα βάση ενός ερωτηματολογίου αναφερόμενο στα κριτήρια επιλογής συντρόφου. Περιοχές εγκεφάλου που ενεργοποιούνται σε έναv ερωτευμένο άνθρωπο Τελικός εγκέφαλος Το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου κάθεται στο πάνω μέρος του υπόλοιπου εγκεφάλου σαν το καπέλο του μανιταριού πάνω στο στέλεχος του. Το επάνω μέρος του εγκεφάλου έχει γκρίζα ιδιαίτερα πτυχωτή επιφάνεια, τον εγκεφαλικό φλοιό ο οποίος περιλαμβάνει κέντρα νευρώνων για την σκέψη, την προσωπικότητα, τις αισθήσεις και τις εκούσιες κινήσεις. Μεταιχμιακό σύστημα Βρίσκεται στο κάτω μέρος του εγκεφάλου, είναι μια συλλογή δομών σε σχήμα δαχτυλιδιού που παίζει σημαντικό ρόλο στην έκφραση των ενστίκτων της επιβίωσης, τα κίνητρα και τα συναισθήματα. Διαμεσολαβεί στην επιρροή της διάθεσης, στην εξωτερική συμπεριφορά και έχει ζωτικής σημασίας ρόλο στο να διατηρεί τις εσωτερικές συνθήκες του σώματος σταθερές. Συστήματα που εμπλέκονται στο πως αισθανόμαστε Αμυγδαλή : Συνδέεται με συναισθήματα όπως θυμός, λύπη, φόβος, αηδία, αντίδραση πάλης ή φυγής. Μετωπιαίος Φλοιός : Συνδέεται με την αίσθηση του εαυτού μας. Οι χημικές ουσίες που εμπλέκονται στα συναισθήματα μας Βασικό ρόλο στην επιλογή συντρόφου παίζει και η μυρωδιά του άλλου: οι φερομόνες που 34 εκκρίνει κάθε άτομο καθορίζουν το αν θα υπάρξει ερωτική έλξη. Το ερωτικό πάθος διαρκεί 18 μήνες έως και 3 χρόνια (ίσως γιατί στη σαβάνα χρειάζονταν τόσος καιρός μέχρι το παιδί να μπορέσει να κερδίσει σχετική αυτονομία και να μην χρειάζεται τόσο τους γονείς). Η κατάσταση του ερωτευμένου εγκεφάλου σχετίζεται με τη χημική ουσία φαινυλαιθυλαμίνη (ΡΕΑ) η οποία παράγεται στον εγκέφαλο σε μεγάλες ποσότητες στην εποχή του έντονου πάθους ,και έχει δράσει παρόμοια με αυτή της ανθεταμίνης ή του speed. Η ΡΕΑ συγκεντρώνεται στις άκρες των συναπτικών νεύρων, βοηθώντας τα ηλεκτρικά σήματα να περάσουν γρήγορα στο κενό (σύναψη) από το ένα εγκεφαλικό νεύρο στο άλλο. Η υψηλή συγκέντρωση της προκαλεί αισθήματα ευφορίας και ενέργειας. Όπως όλα τα ωραία πράγματα, και αυτή η αίσθηση έχει ένα τέλος: Μετά από ένα χρονικό διάστημα τα νευρωνικά κύτταρα συνηθίζουν στις ασυνήθιστα υψηλές συγκεντρώσεις ΡΕΑ και το άτομο προσγειώνεται. Το πρώτο πάθος δίνει τώρα τη θέση του στο αισθηματικό δέσιμο του ζευγαριού. Σε αυτή τη φάση ο εγκέφαλος του ατόμου εκκρίνει ενδορφίνες, ενδογενείς <<μορφίνες>> του εγκεφάλου, με δράση εντελώς διαφορετική από αυτή που είχαν προηγουμένως οι <<αμφεταμίνες>>: Βοηθούν στην αίσθηση χαλάρωσης και ηρεμίας, ενώ παράλληλα μειώνουν τον πόνο και το άγχος. Ορμόνη Βαζοπρεσίνη Είναι γνωστή και ως αντιδιουρητική ορμόνη υπάρχει στα περισσότερα θηλαστικά και ήταν γνωστή εδώ και χρόνια. Η βασική της λειτουργία είναι να ρυθμίζει την κατακράτηση νερού στον οργανισμό μέσω της διούρησης. Αυτή η ορμόνη επηρεάζει το ζευγάρωμα σε ορισμένα θηλαστικά, δηλαδή ποικιλομορφίες του γουιδίου ενός υποδοχέα της βαζοπρεσίνης επηρεάζουν το κατά πόσο ένας άντρας είναι πιστός σύζυγος ή έχει την τάση να αποφεύγει την δέσμευση. Η ποιότητα της σχέσης επηρεάζεται από μια περιοχή του γουιδίου RS3 334 .Οι άντρες γενικά φέρουν από κανένα έως δύο αντίγραφα αυτής της περιοχής του RS3 334, και όσο περισσότερα αντίγραφα έχουν τόσο περισσότερη η ισχύς του δεσμού ενός άντρα με τη σύντροφο του. Το σύστημα της βαζοπρεσίνης συνδέεται με τους σταθερούς δεσμούς και τον αλτρουισμό. Το γονίδιο 34, έχει βρεθεί σχετίζεται με την ωκυτοκίνη η οποία εκκρίνεται σε στιγμές οικιότητας,καθώς και με τη λειτουργεία της αμυγδαλής, μιας περιοχής του εγκεφάλου που ρυθμίζει τις συναισθηματικές αποκρίσεις, όπως για παράδειγμα την εμπιστοσύνη. 35 Ο τρόπος αντίδρασης των ανδρών στον έρωτα διαφέρει από τον τρόπο αντίδρασης των γυναικών. Η doctor Helen Fisher, ανθρωπολόγος και ειδική στην αγάπη μελέτησε τι συμβαίνει στον άνθρωπο στα πρώτα στάδια του έρωτα. Με τους συναδέλφους της Lucy Brown, νευροεπιστήμονα και τον ψυχολόγο Arthur Aron ανέλυσαν τις μαγνητικές τομογραφίες 17 ερωτευμένων εθελοντών. Βρέθηκε ότι στις ερωτευμένες γυναίκες ενεργοποιήθηκε ο κερκοφόρος πυρήνας, εγκεφαλική περιοχή που συνδέεται με τη μνήμη, τα συναισθήματα και την προσοχή, το διάφραγμα επίσης ονομάστηκε <<Κέντρο ευχαρίστησης>> καθώς και ο οπίσθιος βρεγματικός φλοιός που εμπλέκεται στην παραγωγή νοερών εικόνων. Αντίθετα, στους άντρες ενεργοποιήθηκαν οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον οπτικό φλοιό, την επεξεργασία οπτικών ερεθισμάτων, καθώς και την περιοχή που ρυθμίζει τη σεξουαλική διέγερση. Σύμφωνα με την doctor Fisher, οι διαφορές στον εγκέφαλο των 2 φύλων μπορούν να εξηγηθούν από την εμπειρία της σαβάνας και το πώς τα ένστικτα επιβίωσης από τότε μεταφέρθηκαν με Δαρβινικούς όρους στη σύγχρονη εποχή. Για εκατομμύρια χρόνια οι άντρες εξετάζουν μια γυναίκα κοιτάζοντας την αν είναι υγιής, νέα, ικανή για τεκνοποίηση. Άρα ενεργοποιούνται οι οπτικές περιοχές του ανδρικού εγκεφάλου. Αντίστοιχα, για εκατομμύρια χρόνια οι γυναίκες εξετάζουν αν ένας άντρας μπορεί να γίνει καλός γονιός, σύζυγος και φροντιστής, που σημαίνει ότι πρέπει να θυμούνται τι τους υποσχέθηκε προηγουμένως και αν κράτησε την υπόσχεση του. Αυτός είναι και ο λόγος που οι γυναίκες θυμούνται περισσότερες λεπτομέρειες από την αρχή της ερωτικής σχέσης απ’ ότι οι άντρες. Αξιοσημείωτες μεταβολές στις γυναίκες ανάλογα με τον έμμηνο κύκλο ως προς την επιλογή συντρόφου Ο τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες αντιλαμβάνονται τους άντρες διαφοροποιείται ανάλογα με τη φάση του εμμηνορυσιακού τους κύκλου. Οι ορμονικές αλλαγές αυτές είναι περισσότερο εμφανείς και πιο έντονες κατά τη φάση της ωορρηξίας, η οποία προκαλεί αλλαγή στον τρόπο που βλέπουν έναν άντρα . Σε αυτή τη φάση, οι πιθανότητες σύλληψης είναι πολύ μεγαλύτερες. Οι γυναίκες χωρίς να το αντιλαμβάνονται την περίοδο αυτή δείχνουν προτίμηση για άντρες με αρρενωπά 36 χαρακτηριστικά και συμπεριφορά που συνδυάζεται με τον στερεότυπο ανδρικό χαρακτήρα. Θέλουν έναν άντρα που να τους στηρίζει, όχι αυταρχικό, έτσι ώστε το παιδί τους να έχει έναν δυναμικό πατέρα. Θέλουν έναν άντρα ήσυχο, που θα κάθεται στο σπίτι, οικείο, που θα μπορεί να συζητήσει μαζί τους. Αυτές οι αλλαγές μπορούν να εξηγήσουν ορισμένες συμπεριφορές συζυγικής απιστίας εκ μέρους των γυναικών. Ο έρωτας είναι μια χημική διαδικασία που εκρήγνυται στον εγκέφαλο . Όμως δεν μπορεί να επαναληφθεί περισσότερες από 5 -6 φορές στη ζωή. Η Μαχαντέβι Ρέντι έφυγε από το Μπανγκαλόρε της Ινδίας λίγες μέρες πριν από τα 18α γενέθλιά της. Είχε κερδίσει μια υποτροφία για το Bryant University, στην πολιτεία του Ρόουντ Άιλαντ (ΗΠΑ). Οι γονείς της έκαναν τα πάντα για να την πείσουν να μην πάει, γιατί, όπως είχαν ορίσει οι οικογένειες, η κοπέλα έπρεπε να παντρευτεί έναν άντρα που δεν αγαπούσε. Η Μοχαντέβι έφτασε στις ΗΠΑ στα τέλη του 2005, έμεινε στην εστία του πανεπιστημίου και μετά από μόλις δυο εβδομάδες γνώρισε έναν υπάλληλο της ασφάλειας και τον ερωτεύτηκε. Η κοπέλα, συνεπαρμένη από μια καταιγίδα συναισθημάτων που δεν είχε ξανανιώσει, εγκατέλειψε τις σπουδές της και παντρεύτηκε τον Αμερικανό. Οι γονείς της διέκοψαν τις επαφές μαζί της. Σήμερα η Μαχαντέβι, ο σύζυγός της και η κόρη τους ζουν ευτυχισμένοι στο Ρόουντ Άιλαντ, χωρίς να σκέφτονται τον μνηστήρα της στο Μπανγκαλόρε. Μεθύσι ντοπαμίνης Ο έρωτας είναι ψυχική κατάσταση που δημιουργεί τα πιο έντονα συναισθήματα. Ο σφυγμός και η αναπνοή επιταχύνονται, τα χέρια ιδρώνουν, τα πόδια τρέμουν, το στομάχι σφίγγεται. Μας κυριεύει μια αίσθηση ευφορίας, ταραχής, χαράς. Αυξάνεται το θάρρος και η απερισκεψία, καταρρέει ο ύπνος και η όρεξη. Όλη η προσοχή επικεντρώνεται στον άντρα ή στην γυναίκα που αγαπάμε. Μπορεί να συμβεί ακόμα και σε παιδία 5-6 ετών, αν και απουσιάζει η σεξουαλική επιθυμία. Δεν είναι τελείως ξεκάθαρο τι πυροδοτεί αυτή την αλλαγή στη συμπεριφορά. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι στον οργανισμό ενός ερωτευμένου μαίνεται μια πραγματική χημική καταιγίδα. Για το κλασικό κεραυνοβόλημα , όπως λένε οι ειδικοί, δε χρειάζεται περισσότερο από ένα δευτερόλεπτο. Αρκεί ένα βλέμμα ή μια λέξη, και το συναίσθημα δεν μπορεί πλέον να κρατηθεί. Η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος Έλεν Φίσερ υπέβαλε σε μαγνητική τομογραφία μια ομάδα ατόμων που έλεγαν ότι είναι ερωτευμένοι. Όταν τους έδειχνε μια φωτογραφία του 37 συντρόφου τους, παρατηρούνταν μεγαλύτερη δραστηριότητα στις περιοχές του εγκεφάλου όπου υπάρχουν σε μεγάλο αριθμό οι δέκτες της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που πολλαπλασιάζει την ενέργεια, οδηγεί στην ικανοποίηση και την καλή διάθεση. Πράγματι, σε έναν ερωτευμένο τα επίπεδα της ντοπαμίνης είναι πολύ πιο αυξημένα από το φυσιολογικό. Σαν εμμονή Η Ντονατέλα Μαρατσίτι, καθηγήτρια ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, ανέλυσε τη σχέση ανάμεσα στον έρωτα και τις ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές. Το αποτέλεσμα είναι κάτω από μέσο όρο. Άλλωστε, τι είναι η ζήλεια, αν όχι μια μορφή εμμονής; Τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης προκαλούν κατάθλιψη και απογοήτευση. Το γεγονός ότι συνήθως οι ερωτευμένοι δεν πάσχουν από κατάθλιψη ή απογοήτευση οφείλεται στην ντοπαμίνη. Είναι περίεργο ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως το Prozac, που αυξάνουν την παραγωγή σεροτονίνης, δεν ευνοούν τον έρωτα, και μάλιστα μπορεί να οδηγήσουν σε ρήξη της ήδη υπάρχουσας σχέσης. Ο έρωτας απελευθερώνει από τις απογοητεύσεις και τις εγωιστικές σκέψεις και κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ικανοποιημένοι. Είναι σαν να δημιουργείται ένα νευρικό κύκλωμα που μπορεί να διατηρεί και να αναπαράγει αυτά τα συναισθήματα. Σύμφωνα με άλλους ειδικούς, ο έρωτας ενεργοποιεί το τμήμα του εγκεφάλου όπου εδράζονται τα θετικά συναισθήματα, καταστέλλοντας παράλληλα τις περιοχές όπου αναπτύσσονται τα αρνητικά συναισθήματα και οι αρνητικές σκέψεις. Αυτό εξηγεί την απερισκεψία των ερωτευμένων και τις παράτολμες πράξεις τους. Χημική ανάλυση Μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Πάβιας εντόπισε στους ερωτευμένους μια αυξημένη ποσότητα της πρωτεϊνης NGF, που μελετάται εδώ και χρόνια για τα αποτελέσματα της στο νευρικό σύστημα και σε ασθένειες όπως είναι η νόσος του Αλτσάιμπερ. Παραμένει μυστήριο ποια είναι η λειτουργία της στον έρωτα. Από άποψη φυσιολογίας, ο έρωτας μοιάζει με το φόβο, όμως όταν είμαστε ερωτευμένοι τα συναισθήματα που νιώθουμε είναι ευχάριστα. Ίσως αυτή η διαφορά να είναι ο ρόλος της NGF. Περίπου 12 μήνες μετά το πρώτο ερωτικό σκίρτημα, η πρωτεϊνη NGF επιστρέφει στα φυσιολογικά επίπεδα των αδέσμευτων ή των μακροχρόνιων ζευγαριών. Αν η ρομαντική αγάπη ήταν ασθένεια, αυτό το μόριο θα ήταν ο δείκτης της. Όταν είναι υψηλή, σημαίνει ότι η <<φλεγμονή>> του εγκεφάλου που γεννά τον έρωτα είναι σε εξέλιξη. Η μείωση της πρωτεϊνης NGF συμπίπτει με την έναρξη ενός άλλου σταδίου: Τότε τα 38 συναισθήματα γαληνεύουν, η ντοπαμίνη μειώνεται και στον εγκέφαλο επανέρχεται η ηρεμία. Είναι άσκοπο να εθελοτυφλούμε: Το πάθος του έρωτα δε διαρκεί πάνω από δύο χρόνια. Και η αιτία είναι διττή. Αφενός, η χημική αντίδραση που ξεσπά στον οργανισμό των ερωτευμένων είναι τόσο βίαιη που αν διαρκούσε περισσότερο θα υπήρχε κίνδυνος να προκληθούν σοβαρές βλάβες. Αφετέρου, μια συνεχής ροή ντοπαμίνης θα μπορούσε αργά ή γρήγορα να οδηγήσει σε εθισμό, εκμηδενίζοντας την ικανότητα να νιώσουμε τα πιο δυνατά και όμορφα συναισθήματα. Με άλλα λόγια, να ερωτευτούμε ξανά. Άλλωστε, το ερωτικό σκίρτημα δε μπορεί να συμβεί πάνω από 5-6 φορές στη ζωή. Οξυτοκίνη για διάρκεια Όμως τι συμβαίνει όταν η καταιγίδα τελειώσει και το πάθος σβήσει; Άλλα συναισθήματα και άλλες χημικές αντιδράσεις αναλαμβάνουν δράση. Ο έρωτας είναι το <<καύσιμο>> που επιτρέπει σε δύο άτομα να δεχτούν ο ένας τον άλλον, να αναπαραχθούν και να μείνουν μαζί για αρκετό καιρό ώστε να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Όλα αυτά επιφέρουν μια μεγάλη συγκέντρωση άγχους, το οποίο δε θα μπορούσαμε να ξεπεράσουμε χωρίς την επέμβαση σύνθετων χημικών και φυσιολογικών συστημάτων. Μόλις ξεθυμάνει το μεθύσι της ντοπαμίνης, επεμβαίνει μια ορμόνη που ονομάζεται οξυτοκίνη (στους άντρες είναι βασοπρεσίνη), που ευθύνεται για την αίσθηση ευφορίας και ασφάλειας που χρειάζονται για να διατηρηθεί η ενότητα ενός ζευγαριού. Η αμοιβαία προσοχή είναι μια πράξη που ενεργοποιεί την παραγωγή οξυτοκίνης και βοηθά τη δημιουργία ισχυρών δεσμών. Αντίθετα, αποκόπτοντας τους δέκτες αυτής της ορμόνης, τα πειραματόζωα δε ζευγαρώνουν. Όταν ανάμεσα στο σύζυγο και στη σύζυγο υπεισέρχεται η ρουτίνα, η οξυτοκίνη μειώνεται. Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι η διάρκεια των γάμων έχει γενετική βάση και εξαρτάται από την ποσότητα της οξυτοκίνης που μπορούν να συνθέσουν οι οργανισμοί των συζύγων. Όμως δεν είναι απλώς ένα ζήτημα χημείας. Αν κατά τη διάρκεια του ερωτοχτυπήματος δε δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη συνέχιση της σχέσης, δύσκολα θα αντέξει αυτό το ζευγάρι. Η αγάπη και η φροντίδα είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις. 39 Πειραματική μέθοδος Α. Ερωτηματολόγιο Κριτήρια Επιλογής Συντρόφου Συμφωνώ Διαφωνώ (1) Ηλικία συντρόφου (2) Ύψος/Βάρος (3)Μάτια/Έκφραση (4)Μέγεθος Μύτης/αυτιών (5) Μυρωδιά (6) Καταγωγή (7) Βαθμός Εκπαίδευσης (8) Θρήσκευμα (9) Πολιτικές πεποιθήσεις (10) Επάγγελμα (11) Αίσθηση του χιούμορ (12) Επικοινωνιακό χάρισμα (13) Ευγένεια (14) Γενναιοδωρία (15) Ωριμότητα Πιστεύετε πως μπορούν να αλλάξουν τα κριτήρια στην επιλογή συντρόφου ανάλογα με την ψυχική κατάσταση του ΝΑΙ 40 ατόμου; ΟΧΙ Στο ερωτηματολόγιο μας συμμετείχαν 20 άτομα των οποίων οι ηλικίες κυμαίνονται από 18 έως 32 ετών. Καταγράφοντας τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα που τους θέσαμε καταλήξαμε στα εξής αποτελέσματα : ΝΑΙ % ΟΧΙ % 1η ερώτηση 16 80% 4 20% 2η ερώτηση 13 65% 7 35% 3η ερώτηση 18 90% 2 10% 4η ερώτηση 9 45% 11 55% 5η ερώτηση 15 75% 5 25% 6η ερώτηση 6 30% 14 70% 7η ερώτηση 6 30% 14 70,00% 8η ερώτηση 9 45% 11 55% 9η ερώτηση 5 25% 15 75% 10η ερώτηση 11η ερώτηση 8 17 40% 85% 12 2 60% 15% 12η ερώτηση 13η ερώτηση 20 19 100% 95% 0 1 0% 5% 14η ερώτηση 18 90% 2 10% 15 ερώτηση 18 90% 2 10% 16η ερώτηση 17 85% 3 15% η Β. Γραφήματα 41 Πολιτικές Πεποιθήσεις 25% 1 2 75% Γράφημα 1ο Επάγγελμα 40% 1 2 60% Γράφημα 2ο 42 Βαθμός Εκπαίδευσης 30% 1 2 70% Γράφημα 3ο Μέγεθος Μύτης/Αυτιών 45% 1 2 55% Γράφημα 4ο 43 Γ. Παρατηρήσεις Από τα αποτελέσματα της έρευνας μας προφανή είναι τα υψηλά ποσοστά κάποιων απαντήσεων. Αξιοσημείωτο είναι πως το 100% των συμμετεχόντων δήλωσαν πως συμφωνούν στο ότι επιλέγουν τον/την σύντροφό τους με βάση το επικοινωνιακό χάρισμα. Ακόμη υψηλό ποσοστό προέκυψε στην ερώτηση για την ευγένεια των ατόμων που άγγιξε το 95%. Κάποια ακόμη σημαντικά κριτήρια φαίνεται πως είναι η έκφραση του ατόμου, η γενναιοδωρία καθώς και η ωριμότητα. Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ατόμου, η διαμόρφωση των οποίων γίνεται τόσο από την ίδια τη βιολογία του ατόμου (γονίδια) όσο και από την κοινωνία επικρατούν ως κριτήρια στην επιλογή του συντρόφου από ότι φαινοτυπικά χαρακτηριστικά όπως το ύψος ή το βάρος (ποσοτικοί χαρακτήρες). Για την επιλογή συντρόφου συνεκτιμώνται πολλοί οικογενειακοί, κοινωνικοί, μορφωτικοί παράγοντες οι οποίοι κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος στις σημερινές κοινωνίες του ανεπτυγμένου κόσμου. Ο σύγχρονος άνθρωπος όσο πιο καλλιεργημένος είναι, δεν παρασύρεται από τα ένστικτα του και μόνο όπως είναι το βασικό ένστικτο της αναπαραγωγής, αλλά επηρεάζεται από την κοινωνία στην οποία ζει. 44 ΌΝΕΙΡΑ: ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Όνειρο είναι η βίωση μιας σειράς εικόνων, ήχων, ιδεών, συναισθημάτων και άλλων αισθήσεων κατά την διάρκεια του ύπνου κυρίως κατά την φάση R.E.M. Η επιστήμη ακόμα παλεύει να κατανοήσει το υλικό των ονείρων, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι από όλους τους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο, συνεχίζουν να πιστεύουν ότι τα όνειρα περιέχουν σημαντικές κρυμμένες αλήθειες και μηνύματα και ως εκ τούτου η συμπεριφορά τους επηρεάζεται σημαντικά, όταν ξυπνάνε, σύμφωνα με μια νέα επιστημονική έρευνα. Πόσο σημαντικά είναι τα όνειρα; Τα όνειρα αντικατοπτρίζουν τη συνέχεια της συνειδητής, αλλά και της λιγότερο συνειδητής προσπάθειας που καταβάλλουμε όταν είμαστε ξύπνιοι για να δώσουμε νόημα στις εμπειρίες μας, να αποκρυσταλλώσουμε τις σκέψεις μας και να τις συνδέσουμε με τα συναισθήματά μας. Όλοι ονειρευόμαστε πολλές ώρες κάθε βράδυ και είτε θυμόμαστε τα όνειρά μας είτε όχι, θα πρέπει να τους δίνουμε σημασία, διότι αν τα αγνοήσουμε θα αγνοήσουμε ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό κομμάτι ιδεών και συναισθημάτων που είναι δικά μας και συνεχίζουν την επεξεργασία όσων σκεφτόμαστε και νιώθουμε όταν είμαστε ξύπνιοι. Ένα μυαλό που κοιμάται ίσως να μην θεωρείται κατάλληλο για να κάνει σημαντικές σκέψεις, αλλά οι άνθρωποι μπορούν στην πραγματικότητα να επιλύσουν προβλήματα ενώ κοιμούνται. ‘Yπνος R.E.M Ο ύπνος REM (Rapid Eye Movement) γνωστός και ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών είναι το πέμπτο στάδιο του ύπνου και χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών, από εγκεφαλικά κύματα που δείχνουν ενεργοποιημένα και μοιάζουν με πολύ ελαφρύ ύπνο ή με την εγρήγορση, αλλά και από βαθιά χαλάρωση των μυών, παρόμοια με αυτή στο βαθύ ύπνο. O ύπνος REM χωρίζεται σε δυο κατηγορίες: τονικός και αφασικός. Ο ύπνος REM χαρακτηρίζεται από έλλειψη νορεπινεφρίνης στον εγκεφαλικό φλοιό, στην οποία οφείλονται και τα χαρακτηριστικά των ονείρων. Τα αισθητηριακά σήματα που προέρχονται από το μάτι ή το αυτί μεταβιβάζονται στον εγκέφαλο, πρώτα στο θάλαμο. Από εκεί διοχετεύονται προς τα αντίστοιχα εξειδικευμένα κέντρα 45 επεξεργασίας στο νεοφλοιό (το σκεπτόμενο εγκέφαλο) αλλά και μέσω μιας αισθητά συντομότερης διαδρομής, αποτελούμενης από μια και μόνο νευρική σύναψη, προς την αμυγδαλή. Η αμυγδαλή είναι ευαίσθητη σε ερεθίσματα που έχουν συναισθηματική χροιά. Είναι μέρος του «πρωτόγονου» εγκεφάλου και παίρνει αποφάσεις για αντίδραση σε διλήμματα όπως «μάχη ή φυγή», ελέγχοντας και την έκλυση ορμονών με σκοπό την κατάσταση ετοιμότητας του σώματος σε τέτοιες κρίσιμες καταστάσεις. Η αμυγδαλή αντιδρά πολύ ταχύτερα από τα σκεπτόμενα τμήματα του εγκεφάλου, όχι όμως τόσο εύστοχα. Συλλαμβάνει δηλαδή άμεσα κάποια δεδομένα βάσει των οποίων είναι σε θέση ήδη να αντιδρά πριν τα δεδομένα αυτά ακόμα καταγραφούν στο νεοφλοιό όπου συνδυάζονται και σχηματίζουν σαφή αντικείμενα. Αν ο φλοιός κρίνει πως τα δεδομένα έχουν συναισθηματική χροιά τα οδεύει δευτερογενώς προς την αμυγδαλή ώστε είτε να κατευνάσει μια αστήρικτη ανησυχία είτε να ενισχύσει, επαληθεύοντας, την αντίδραση της αμυγδαλής. Στάδιο 1 Είναι το πρώτο στάδιο που είναι η φάση του ελαφριού ύπνου. Βρισκόμαστε κατά τη φάση αυτή μεταξύ ύπνου και ξύπνιου και μπορούμε να ξυπνήσουμε εύκολα. Τα μάτια κινούνται πολύ αργά και η μυϊκή δραστηριότητα επιβραδύνεται σημαντικά. Πολλοί νιώθουν στη φάση αυτή ξαφνικές μυϊκές συσπάσεις, που αποκαλούνται μυοκλονίες του ύπνου. Οι ξαφνικές αυτές κινήσεις είναι παρόμοιες με αυτές που μας συμβαίνουν όταν νιώσουμε κάποιο τρόμαγμα. Όταν κάποιος ξυπνήσει στο στάδιο 1 θυμάται αποσπασματικές οπτικές εικόνες. Στάδιο 2 Στο στάδιο 2 οι κινήσεις των ματιών σταματούν. Τα ηλεκτρικά κύματα του εγκεφάλου που καταγράφονται από το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, γίνονται πιο αργά με παρουσία σποραδικών εξάρσεων ταχέων κυμάτων. Στάδιο 3 Στο στάδιο 3 εμφανίζονται κύματα που είναι εξαιρετικά αργά που ονομάζονται κύματα δέλτα. Μεταξύ των κυμάτων δέλτα εμφανίζονται διάσπαρτα κύματα που είναι πιο μικρά και πιο γρήγορα. Στάδιο 4 Στο στάδιο 4 ο εγκέφαλος παρουσιάζει σχεδόν μόνο κύματα τύπου δέλτα. Τα στάδια 3 και 4 αποκαλούνται τα στάδια του βαθιού ύπνου. Στον βαθύ ύπνο δεν υπάρχει μυϊκή δραστηριότητα ούτε κινήσεις των ματιών. Είναι πολύ δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος όταν βρίσκεται στα στάδια αυτά. Εάν κάποιος ξυπνήσει στη φάση αυτή, δυσκολεύεται να προσαρμοστεί, νιώθει αδύναμος και αποπροσανατολισμένος για τα μερικά λεπτά που ακολουθούν το ξύπνημα. Μερικά παιδιά κατά τη φάση του βαθιού ύπνου, μπορεί να 46 παρουσιάσουν ενούρηση, εφιάλτες ή ακόμη νυκτοβασία. Στάδιο 5: Η φάση των γρήγορων κινήσεων των ματιών (REM, Rapid Eye Movement) Όταν φτάσουμε στο στάδιο 5 του ύπνου, που είναι η φάση των γρήγορων κινήσεων των ματιών (REM, Rapid Eye Movement), η αναπνοή γίνεται γρήγορη, ακανόνιστη και ελαφριά. Τα μάτια παρουσιάζουν απότομες κινήσεις προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι μυς των άνω και κάτω μελών μας, παραλύουν προσωρινά. Ο ρυθμός της καρδίας και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται. Οι άνδρες στη φάση αυτή παρουσιάζουν στύση. Όταν οι άνθρωποι ξυπνούν στην φάση REM, περιγράφουν περίεργες και μη λογικές ιστορίες που στην ουσία είναι τα όνειρα. Ένας πλήρης κύκλος του ύπνου περιλαμβάνει και τα 5 στάδια. Η συνολική διάρκεια ενός κύκλου του ύπνου διαρκεί από 90 έως 110 λεπτά κατά μέσο όρο. Το πρώτο στάδιο REM, στο οποίο δημιουργούνται τα όνειρα, συμβαίνει περίπου σε 70 έως 90 λεπτά μετά από το αποκοίμισμα. Οι πρώτοι κύκλοι του ύπνου, περιέχουν μικρές περιόδους REM (στάδιο 5) και μεγαλύτερες περιόδους βαθιού ύπνου (στάδια 3 και 4). Όσο προχωρά η νύκτα τόσο αυξάνεται και η περίοδος των σταδίων REM και μειώνεται ο βαθύς ύπνος. Κατά τις αυγινές ώρες, το περισσότερο μέρος του ύπνου αποτελείται από τον ελαφρύ ύπνο και από περιόδους REM,(η νικοτίνη και το αλκοόλ διαταράσσουν τα κανονικά στάδια του ύπνου ,η καφεΐνη διεγείρει τον εγκέφαλο διότι επηρεάζει τους νευροδιαβιβαστές που ρυθμίζουν τον ύπνο). Ορισμένα ψυχοτρόπα φάρμακα επηρεάζουν το στάδιο REM. Το στάδιο αυτό είναι απαραίτητο για την ξεκούραση και είναι στο στάδιο αυτό που λαμβάνουν χώρα τα όνειρα. Ο οργανισμός έχει απόλυτη ανάγκη του ύπνου τύπου REM. Εάν για διάφορους λόγους οργανισμός στερηθεί του ύπνου τύπου REM, τότε την επόμενη φορά που αποκοιμηθεί θα πάει πιο γρήγορα στο στάδιο REM, μειώνοντας τη διάρκεια των υπόλοιπων σταδίων. Οι άνθρωποι που υποβάλλονται σε γενική αναισθησία ή είναι σε κώμα δεν κοιμούνται όπως πολλοί νομίζουν. Η εγκεφαλική δραστηριότητα όπως καταγράφεται στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, δείχνει αργά και αδύναμα κύματα και όχι την πολύπλοκη δραστηριότητα που καταγράφεται κατά τον ύπνο. Βιολογία των ονείρων Έρευνες με τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (απεικονιστική μέθοδος του εγκεφάλου) δείχνουν ομοιότητες ανάμεσα στην ενεργοποίηση του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου REM και στην εγρήγορση, αλλά και χαρακτηριστικές διαφορές. Ο ύπνος REM χαρακτηρίζεται από μειωμένη δραστηριότητα στη μετωπιαία περιοχή του εγκεφάλου και αυξημένη δραστηριότητα στις οπίσθιες περιοχές του, που σχετίζεται με την ιδιαίτερα οπτική φύση των ονείρων. Υπάρχει 47 σημαντική ενεργοποίηση περιοχών κάτω από τον εγκεφαλικό φλοιό κατά τον ύπνο REM, ειδικά στην περιοχή της αμυγδαλής, κέντρου γνωστού για τη συμβολή του στη συναισθηματική ζωή του ανθρώπου. Όνειρα και μάθηση Ονειρεύομαι άρα... μαθαίνω; Επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ένας σύντομος ύπνος μετά την απόκτηση νέων γνώσεων μπορεί να βοηθάει τα άτομα να συγκρατήσουν τις καινούργιες πληροφορίες στη μνήμη τους, με την προϋπόθεση ότι ο ύπνος συνοδεύεται από όνειρα. Ο Dr Robert Stickgold και οι συνάδελφοί του στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ ζήτησαν από εθελοντές να μάθουν τη διάταξη ενός τρισδιάστατου λαβύρινθου στον υπολογιστή ώστε να μπορέσουν αρκετές ώρες αργότερα να βρουν τη διαδρομή εξόδου, επιτρέποντας στη συνέχεια σε κάποιους από αυτούς να πάρουν ένα σύντομο υπνάκο. Το πείραμα έδειξε ότι τα άτομα στα οποία είχε επιτραπεί να κοιμηθούν και θυμόνταν ότι ονειρεύτηκαν το λαβύρινθο και την έξοδό τους από αυτόν βρήκαν στην πραγματικότητα πιο γρήγορα από τους υπόλοιπους συμμετέχοντες -που είτε δεν είχαν κοιμηθεί είτε δεν είχαν ονειρευτεί- τη διαδρομή εξόδου από το λαβύρινθο στον υπολογιστή. Όπως αναφέρουν οι ερευνητές, τα όνειρα ενδέχεται να αποτελούν μια ένδειξη ότι ο εγκέφαλος εργάζεται σκληρά για την επίλυση ενός προβλήματος αξιοποιώντας τις πληροφορίες που έχει σε πολλά επίπεδα. «Τα όνειρα ενδέχεται να αντανακλούν την προσπάθεια του εγκεφάλου να εντοπίσει συσχετισμούς για τις υπάρχουσες μνήμες, οι οποίοι θα μπορούσαν να τις καταστήσουν πιο χρήσιμες στο μέλλον», δήλωσε ο Dr Stickgold. Η μελέτη, σύμφωνα με τους επιστήμονες, δείχνει επίσης ότι υποσυνείδητα τμήματα του εγκεφάλου μας επεξεργάζονται τις πληροφορίες που κρίνουν ως πιο σημαντικές. Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cell Biology, θα μπορούσε να έχει πρακτική αξία, καθώς σύμφωνα με τους επιστήμονες θα μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε τα ευρήματά της προκειμένου να βελτιώσουμε τη διαδικασία της μάθησης και της μνήμης. 48 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιολογία και Νευροβιολογία, Στάθης Λυμπεράκης. Βιολογία Α' Λυκείου, Σχολικό βιβλίο,2011. Φυσιολογία ζώων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις. Society of Neuroscience, Neurobook www.cup.gr onthewaytoithaca.wordpress.com www.psychotherapia.gr κείμενο από Δρ. Δόβελος Ιωάννης καθηγητής ψυχολογίας και ψυχοθεραπείας www.vita.gr Νίκη Ψάλτη σε συνεργασία με τον Αντώνη Ρόμπο νευρολόγο-ψυχίατρο, επίκουρο καθηγητή Νευρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, epistimonikos.wordpress.com news.pathfinder.gr, www.focusmag.gr BBC News από: http://www.healthview.gr/node/21164 users.sch.gr focusmag.gr http: //news.in.gr/science-technology http: //www.medlook.net psychosynthesis.blogspot.com www.diet4me.gr/test-psyxologias-psyxologika.html psi-gr.tripod.com/brain.html camerastyloonline.wordpress.com/2011/08/31/egkefalos psychologia-stathi-lyberaki neurotalkblogspot.com katathlipsi.gr www.psychiatry 24X7.gr www.el.wikipedia.org 49
© Copyright 2024 Paperzz
