2010
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010‐2020) PRIJEDLOG NACRTA RADNA GRUPA ZA IZRADU STRATEGIJE 1
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
©Sva prava su zadržana. Ni jedan dio ove publikacije ne može biti reprodukovan niti smješten u sistem za pretraživanje ili transmitovanje u bilo kom obliku: elektronskom, mehaničkom, uključujći fotokopiranje, snimanje, pohranjivanje u bazu podataka ili na drugi način, bez prethodne pismene saglasnosti autora i izdavača. ©All rights reseved. No part of this book may be reproduced in any form without permission from the publisher. 2
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
REPUBLIKA SRPSKA VLADA REPUBLIKE SRPSKE MINISTARSTVO POLJOPRIVREDE, ŠUMARSTVA I VODOPRIVREDE STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010 ‐ 2020. godine) -
PRIJEDLOG NACRTA ‐ Banja Luka, 2010. godine 3
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
SADRŽAJ I UVODNI DIO 1.1. Potreba za novom strategijom šumarstva 1.2. Istorijski kontekst 1.3. Politički i zakonodavni okvir 1.4. Nacionalne razvojne inicijative 1.5. Značaj šumarstva 1.6. Raznovrsnost interesnih grupa 1.7. Proces izrade strategije II PRIKAZ STANJA ŠUMA I ŠUMARSTVA I KLJUČNIH PROBLEMA ŠUMARSKOG SEKTORA 2.1. Stanje šuma i šumskog zemljišta u Republici Srpskoj 2.2. Potencijali šuma i šumskog zemljišta u Republici Srpskoj 2.3. Stanje u pogledu ekoloških i socijalnih funkcija šume 2.4. Stanje gazdovanja šumama 2.5. Stanje divljači i lovstva, korišćenje nedvrnih proizvoda i usluga 2.6. Bespravne aktivnosti u sektoru šumarstva 2.7. Organizacija i podrška sektoru šumarstva 2.8. Privredni i zaštitni aspekti sektora šumarstva (državna preduzeća, SME, NP i dr.) 2.9. Marketing i finansiranje sektora šumarstva u RS 2.10. Prerada drveta i drvnoprerađivački kapaciteti 2.11. Obrazovanje, NIR i razvojni rad u šumarstvu 2.12. Međusektorska saradnja i odnosi sa javnošću 2.13. Međunarodna i regionalna saradnja u šumarstvu 2.14. SWOT analiza za održivi razvoj šumarstva Republike Srpske III OSNOVNI PRINCIPI ŠUMARSKOG SEKTORA 3.1. Održivi razvoj šuma i šumarstva 3.2. Multifunkcionalnost šuma 3.3. Ruralni razvoj i šume 3.4. Javnost informacija u šumarstvu 3.5. Učešće interesnih grupa 3.6. Povećanje površine i proizvodnosti šuma 3.7. Gazdovanje šumama 3.8. Privrženost međunarodnim obavezama i sporazumima 3.9. Degradacija šuma i procjene uticaja na životnu sredinu 3.10. Očuvanje zdravstvenog stanja šuma 3.11. Naučno – istraživanje, obrazovanje i obuka IV STRATEŠKI CILJEVI I SMJERNICE 4.1. Uloga Republike (države) u razvoju sektora šumarstva 4.2. Uloga sektora šumarstva u ekonomskom i društvenom, naročito ruralnom razvoju 4.3. Uloga šumarskog sektora i šuma u očuvanju i unapređenju životne sredine i zaštite prirode 4.4. Briga o državnim šumama 4.5. Briga o privatnim šumama 4.6. Briga o zaštitnim šumama i šumama posebnih namjena 4.7. Briga o divljači 4.8. Smjernice u pravcu bespravnih aktivnosti 4.9. Briga o razvoju drvne industrije, lanca i tržišta drvnih proizvoda 4.10. Briga o razvoju ostalih djelatnosti vezanih za šume i šumarstvo 4
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
V. INSTRUMENTI PODRŠKE IMPLEMENTACIJI STRATEGIJE VA. PLANSKI, STRUČNI SAVJETODAVNI I RAZVOJNI INSTRUMENTI A1. Sektorsko programiranje (naročito definisanje veze sa šumarskim programom A2. Planiranje razvoja i gazdovanja šumama (naročito prilagođavanje metodologije) A3. Ostali stručno – tehnički poslovi (poslovi šumarske službe) A4. Savjetodavni poslovi (poslovi savjetodavne službe) A5. Izgradnja kapaciteta šumarskih stručnjaka (programi) A6. Izgradnja kapaciteta privatnih vlasnika šuma (programi) A7. Šumarsko obrazovanje i usavršavanje (programi) A8. Istraživanje i razvojni rad u šumarstvu (programi) VB. ORGANIZACIONI I FINANSIJSKI INSTRUMENTI I PODSTICAJNA POLITIKA B1. Reorganizacija i razvoj šumskih institucija B2. Razvoj sistema javnog finansiranja šuma i šumarstva B3. Razvoj sistema podsticajne (poreske, subvencijske) politike za provatni sektor B4. Razvoj šumskih preduzeća B5. Razvoj komunikacionog sistema za sektor šumarstva B6. Stvaranje pogodnih uslova za investiranje u sektoru šumarstva VC. REGULATORNI I NSTRUMENTI C1. Regulisanje novog sistema u šumarstvu C2. Donošenje i prilagođavanje ostalih zakona i regulativa VD. INSTRUMENTI SARADNJE I KOMUNIKACIJE D1. Međusektorska saradnja i komunikacija D2. Međunarodna i regionalna saradnja D3. Informisanje i odnosi sa javnošću VE. INSTRUMENTI MONITORINGA I EVALUACIJE IMPLAMENTACIJE STRATEGIJE 5
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
K O R I Š Ć E N E S K R A Ć E N I C E BDP BEF ‐ ‐ CAP ‐ CARDS ‐ CBD ‐ ConDDEFFS ‐ CEFTA ‐ CEPF ‐ EFIS ‐ COPPFORSEE ‐ CORINE biotope ‐ CSRP CLRTAP DI ‐ ‐ ‐ EAFRD ‐ EAGGF ‐ ECONET ‐ EEA ‐ EFI ‐ EFIS ‐ ERDF ‐ ESF ‐ EU ‐ EUROPARC ‐ FAO ‐ FDCP ‐ FLEG ‐ FP ‐ FSC ‐ GiS ‐ GK GMO GPS ‐ ‐ ‐ HCVF ‐ ICP ‐ ICPF IDA ‐ ‐ IDP ‐ IEP ‐ ILO ‐ IP ‐ ‐ IPA IPGRI ‐ IRPC IRR ‐ ‐ ISO ‐ ISPA ‐ Bruto društveni proizvod Baltic Environmental Forum Common Agricultural Policy (Zajednička agrarna politika) Community Assistance for Reconastruction, Development and Stabilization (Podrška zajednicama za rekonstrukciju, razvoj i stabilizaciju) Convencion on Biological Diversity (Konvencije o biodiverzitetu) Conference of Deans and Directors of Europaen Forestry Faculties and Schools Konferencija dekana i direktora evropskih šumatrskih fakulteta i škola Central European Free Trade Agreement (Sporazum o centralnoevropskoj zoni slobodne trgovine) Confederation of European Forest Owners Konfederacije evropskih vlasnika šuma Europaen Forest Information System Evropski informacioni sistem u šumarstvu COPPice FORest managment in SouthEastern Europe (Međunarodnog konzorcijuma šumarskih fakulteta Jugoistočne Evrope) Coordination of Information on the Enviroment (Metoda za prikupljanje podataka uz adekvatnu softversku podršku) Centar za sjemensko – rasadničku proizvodnju Convention on Long‐Range Transboundary Air Pollution Drvna industrija European Agricultural Fund for Rural Development (Evropski poljoprivrdni fond za ruralni razvoj) Europien Agricultural Guidelance Guarantee Fund (Evropski fond za usmjeravanje i garancije u poljoprivredi) Evropska ekološka mreža European Enviroment Agency (Evropska agencija za zaštitu okoline) International European Forestry Institute (Međunarodni šumarski institut) Evropski informacioni sistem u šumarstvu European Regional Development Fund (Fond za evropski regionalni razvoj) European Science Foundation (Evropski socijalni fond) Evropska unija Federation of Nature and National Parks of Europe Udruženje prirode i nacionalnih parkova Evrope Food and Agricultural Organization (Svjetska organizacija za hranu i poljoprivredu) Projekat development and conservation of forests (Projekat razvoja i zaštite šuma) Forest Law Enforcement and Governance (Zaštita šuma od protivpravnog djelovanja čovjeka) Finalni proizvod Forest Stewardship Council (Vijeće za nadzor gazdovanja šumama) Geografic Information System (Geografski informacioni sistem) Gazdinska klasa Genetski modifikovani organizmi Global Positioning System (Globalni pozicioni sistem) High Conservation Value Forests (Visokovrijedne zaštićene šumame) International Cooperative Programme (Međunarodni kooperativni program) International Cooperative Programme on Assessment and Monitoring of Air Pollution Effects on Forests International Desalination Association Internally Displaced Person (Interno raseljena lica) Međunarodni ekspertski paneli International Labor Organization (Međunarodna organizacija rada) Izveštajno‐prognozna služba zaštite šuma Instrument for Pre‐Accession (Predpristupni instrumenti) International Plant Genetic Resources Institute (Međunarodni institut za biljne genetičke resurse) Istraživačko‐razvojni i projektni centar Integralni ruralni razvoj International Organization for Standardization (Međunarodna organizacija za standarde) Infrastrukturne investicije za zemlje jugoistočne Evrope 6
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
IUCN ‐ IUCN/WCPA JPŠ RS ‐ ‐ LEADER ‐ MAP ‐ MCPFE ‐ METAP ‐ MPŠV MSP ‐ ‐ NEAP ‐ NEG NFC NUTS NVO ‐ ‐ ‐ OECD ‐ OKFŠ PEFC ‐ PFP ‐ PHARE ‐ PRSP PS ‐ ‐ RHMZ RS SAPARD ‐ ‐ SESMARD ‐ SFM SIDA ‐ ‐ SEEDNet ‐ SEEFOR ‐ SFI SME ‐ ‐ SWOT ‐ ŠDS ŠG ŠPP ŠPO ‐ ‐ ‐ ‐ UN ‐ UNCED ‐ UNEP ‐ ZPD TBFRA ‐ ‐ WB ‐ WCMC ‐ WG ‐ International Union for Conservation of Nature (Svjetske unije za zaštitu prirode) Svjetska komisija za zaštićena područja Javno preduzeće šume Republike Srpske Liaison Entre Actions de Développement de l'Economie Rurale (Veze među aktivnostima za razvoj ruralne ekonomije) Mediteranski Akcioni Plan Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe (Ministarska konferencija o zaštiti šuma u Evropi) Mediterranean Environmental Technical Assistance Program (Mediteranski program tehničke pomoći za zaštitu prirode) Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Mala i srednja preduzeća National Environmental Action Plan (Akcioni plan za zaštitu životne sredine) Nacionalna ekspertska grupa Nacionalni fokalni centar Nomenclature des Unites Territoriales Statistiques National Virtual Observatory Organization for Economic Cooperation and Development (Organiazcija za ekonomsku saradnju i razvoj) Opštekorisne funkcije šuma Programme for Endorsemert of Forest Certification (Organizacija za promociju održivog upravljanja šumama) Polufinalnih proizvoda Assistance for Restructuring their Economies (Izgradnja institucija i podrška ekonomskoj reorganizaciji u zemljama centralne Evrope) Poverty Reduction Strategy Papers Strategija smanjenja siromaštva Pilanski sortimenti Republički hidrometeorološki zavod Republika Srpska Izgradnja institucija i podrška ekonomskoj reorganizaciji u zemljama centralne Evrope Support of establishment state ministry of Agriculture and Rural Development (Podrška uspostavljanju državnog ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja) Society for Foodservice Management Swedish International Development Cooperation Agency (Organizacija Kraljevine Švedske za tehničku pomoć zemljama u razvoju) South East European Development Network on Plant Genetic Resources (Razvojne mreže jugoistočne Evrope za biljne genetske resurse) South East Europae Forestry Šumarstvo jugoistočne Evrope State Forest Inventory Državna inventura šuma Small and medium enterprises (Mala i srednja preduzeća) Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats (Snage, Šanse, Slabosti i Pretnje) Šumski drvni sortimenti Šumsko gazdinstvo Šumsko privredno područje Šumsko privredna osnova United Nations (Ujedinjene Nacije) United Nations Conference on Environment and Development (Ujedinjenih Nacija o zaštiti životne sredine i razvoju) United Nations Environment Programme (Program za okolinu ujedinjenih nacija) Zaštićeni djelovi prirode Temperate and Boreal Forest Resources Assessment World Bank (Svjetska banka) World Conservation Monitoring Centre (Svjetski centar za praćenje stanja životne sredine) Work Group (Radna grupa) 7
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
I UVODNI DIO 1.1. POTREBA ZA NOVOM STRATEGIJOM ŠUMARSTVA, UKLJUČUJUĆI SVRHU Jedna od osnovnih pretpostavki privrednog napretka i blagostanja jedne zemlje jeste održivo upravljanje i korišćenje njenih prirodnih resursa, uključujući i šume. Republika Srpska trenutno nema dokumentovanu šumarsku politiku i strategiju razvoja šumarstva. Strategija razvoja šumarstva Republike Srpske utvrđuje osnove za vođenje politike upravljanja i gazdovanja šumama u narednih 10 godina. Opšta svrha Strategije je održivo korišćenje kapaciteta šuma i šumarstva na najbolji mogući način za dobrobit cijele zajednice, kako u ekonomskom i socijalnom, tako i u ekološkom smislu. Vrijeme u kojem nastaje ova Strategija karakterišu krupne i sistemske promjene na lokalnom, republičkom, državnom, regionalnom i globalnom planu, među kojima su najvažnije slijedeće: - Stabilizacija i pridruživanje Bosne i Hercegovine/Republike Srpske u Evropsku Uniju; - Proces usaglašavanja domaćeg i međunarodnog zakonodavstva/standarda u oblasti šumarstva, lovstva i povezanih djelatnosti; - Integralno planiranje ekološke, ekonomske i socijalne funkcije šumskog sistema na osnovama Druge inventure šuma na velikim površinama u Bosni i Hercegovini/Republici Srpskoj; - Primjena nacionalnog FSC standarda za održivo upravljanje šumama i certifikaciju šuma u Bosni i Hercegovini, ISO standarda i PEFC standarda; - Politika i planiranje upravljanja i korišćenja šuma i šumskog zemljišta uređena Zakonu o šumama(Sl.gl.RS,br.75/08) ; - Institucionalno‐pravna i svojinska transformacija u oblasti šumarstva i povezanih djelatnosti u skladu sa domaćim zakonodavstvom i dobrom praksom iz prošlosti; - Izražena potreba povećanja proizvodnosti ,integralne zaštite, održivog korišćenja i poboljšanja kvaliteta resursa šumskog ekosistema; - Usaglašavanje obima, strukture i kavalieta obima sječa sa proizvodnim kapacitetima prerade raspoložive drvne sirovine i drugih resursa iz šume i sa šumskog zemljišta; - Sistemske promjene u obrazovanju kadrova u šumarstvu (Bolonjski proces), znatno veće potrebe naučnoistraživačkog rada, primjene savremene tehnologije, efikasnih načina privređivanja i investicionih ulaganja u razvoj šumarske i povezanih djelatnosti; - Saradnja sa svjetskim naučnim institucijama u cilju osvajanja novih tehnologija i postupaka u povećavanju proizvodnosti šuma i šumskog zemljišta, primjeni savremenih metoda u proizvodnji drvne sirovine, drvnih sortimenata i drugih proizvoda šumskog ekosistema, osvajanja novih tržišta i ravnopravnog uključivanja sa proizvodima od drveta u međunarodnoj podjeli rada; - Donešen je novi Zakon o šumama, čime je između ostalog promijenjen dotadašnji način formiranja i raspodjele sredstava za finansiranje šuma i uvedena kategorija "sredstava posebnih namjena za šume", radi ostvarivanja dugoročnih ciljeva zasnovanih na principima održivog gazdovanja šumama, koji se direktno ili indirektno dotiču sektora šumarstva; - Osnovana je Agencija za šume, upravna organizacija u sastavu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, sa zadatkom da obavlja stručno – tehničke i kontrolne poslove od opšteg interesa, koji se odnose na upravljanje i gazdovanje šumama i šumskim zemljištem; - Izvršena je organizaciona transformacija Javnog preduzeća "Šume Republike Srpske", čime je ono postalo akcionarsko društvo u vlasništvu Vlade Republike Srpske, a organizacione jedinice (šumska gazdinstva) su izgubila svojstvo pravnog lica i postala organizacioni dijelovi, a broj šumskoprivrednih područja se sa 42 smanjio na 23; - Pojačavaju se zahtjevi za sirovinom od strane drvoprerađivača, a kapaciteti pilana su znatno veći od raspoloživog etata; - Povećava se i potražnja iz inostranstva za ogrevnim drvetom u svim pojavnim oblicima – kao prostorno drvo, u vidu sječke (ivera), briketa i peleta; 8
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
-
Pojačava se interakcija između sektora šumarstva i drugih sektora po različitim pitanjima, pa tako i na nivou strateškog planiranja ‐ donešene su strategije ruralnog razvoja, razvoja poljoprivrede, zaštite prirode, vazduha, finansijske održivosti za upravljanje šumama i zaštićenim područjima; Povećava se broj obaveza koje je neophodno ispuniti u sektoru šumarstva, a koje proizilaze iz evropskih integracija i međunarodnih sporazuma; Globalne prijetnje domaćem i evropskom sektoru šumarstva u vidu pada tražnje zbog globalne ekonomske krize i pojave na svjetskom tržištu GMO drveća sa superiornim prirasno‐prinosnim karakteristikama. Strateški pristup je potreban za uzgoj i očuvanje zdravlja šuma, kako bi se one dugoročno pripremile za ulogu ublaživača klimatskih promjena, koje su već prisutne i kod nas. Zahvaljujući relativno visokom stepenu prekrivenosti svoje teritorije šumama i šumskim drvećem, Republika Srpska može značajno da doprinese stabilizaciji CO2 u atmosferi, te smanjenju globanog zagijavanja i zagađivanja štetnim materijama. Dakle, u našim šumama i u vrijeme narastajuće ekonomske krize sa neizvjesnim trendom razvoja i vremenom trajanja, potrebno je dugoročno trasirati pravac kretanja sektora šumarstva Republike Srpske, pri tome poštujući zakone i propise, poštujući principe održivog gazdovanja i očuvanja biloške raznolikosti, a pri tome ne ugrožavajući ekonomsku stabilnost i poslovnu efikasnost samog sistema. Polazni ciljevi Strategije unaprijed su zadani projektnim zadatkom (poglavlje III). Pored njih Strategija će uzeti u obzir i ove ciljeve: - Poštovanje i sprovođenje domaćih i međunarodnih standarda; - Brže uključivanje u prekograničnu, međuregionalnu i transnacionalnu međunarodnu saradnju i EU integracione procese. 1.2. ISTORIJSKI KONTEKST Šume od davnina čine jedno od glavnih prirodnih bogatstava prostora na kojem se danas nalazi Republika Srpska i BiH. Istorijski podaci o njihovom korišćenju datiraju još prije nove ere, u doba Ilira. Ilirima je drvo trebalo za rudarstvo i za izradu predmeta od željeza. Njihovu tradiciju nastavili su Rimljani, koji su pored željeza eksploatisali i srebro. Velike količine drveta iz Hercegovine upotrebljavane su i za proizvodnju brodske građe. U srednjem vijeku u naše krajeve stižu Sasi. Za njihov dolazak vezan je novi zamah u razvoju rudarstva i manufakturne prerade metala. Za te potrebe trošene su velike količine drvenog uglja. Međutim, stvarna ekonomska vrijednost naših šuma dolazi do izražaja tek početkom 19. vijeka, kada počinje masovno iskorišćavanje bukovih i hrastovih šuma za proizvodnju potaše (pepeljike). Sredinom 19. vijeka dolazi do prestanka ove proizvodnje, a negdje u isto vrijeme započinje masovno iskorišćavanje hrastovih šuma za izradu duge. Za vrijeme otomanske države (1483‐1878), imovinsko‐pravni odnosi u šumarstvu počivali su na šerijatskom pravu i kanunskom zakonodavstvu. Šume su predstavljale javno dobro koje nije moglo biti predmet privatnog vlasništva. Sa dolaskom Austro‐Ugarske nastaju krupne promjene, kako u vlasničkoj strukturi, tako u načinu i organizaciji proizvodnje. Između ostalog, uređuje se katastar, uvodi se više kategorija vlasništva nad šumama i šumskim zemljištem, počinje industrijski način prerade drvne sirovine, formira se šumarska služba. Za vrijeme četrdesetogodišnje uprave u BiH je posječeno oko 133,3 miliona m3 drveta, u prosjeku 3,3 mil. m3/god. Od toga je 45 mil. m3 (33,8%) posječeno u režiji šumarskih uprava, dok je ostatak od 88,3 mil. m3 (66,2%) izdat besplatno, od toga 88,5 mil. m3 seoskom stanovništvu na osnovu servitutnog prava drvarenja, a 2,5 mil. m3 u vidu poklona raznim kulturnim udruženjima i privatnim licima. Na realizovanu drvnu masu u režiji šumarskih uprava, u šumu je vraćena 1 kruna/m3 ili preko 33 % u odnosu na prodajnu cijenu na tržištu. U istom periodu uložena su značajna finansijska sredstva u otvaranje šuma i izgradnju šumskih saobraćajnica. Izgrađeno je preko 1.000 km šumskih pruga za mehanički transport i oko 255 km gravitacionih pruga. 9
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Nakon raspada Austro‐Ugarske monarhije, Kraljevina Jugoslavija je preuzela dugoročne ugovore za eksploataciju bosanskohercegovačkih šuma od strane domaćih i stranih kompanija. Godine 1919. formirano je Ministarstvo za šume i rude, koje je funkcionisalo kao resorno Ministarstvo sve do 1965 godine. Zbog nedovoljno čvrste šumarske politike, klauzule ugovora su često mijenjane na štetu države, odnosno njenog šumskog bogatstva. Intenziteti sječa su bili veoma visoki, što je imalo za posljedicu nastajanje više hiljada hektara goleti. U isto vrijeme, nedovoljno je vođeno računa o šumskouzgojnim, zaštitnim i drugim potrebama. Sredinom tridesetih godina prošlog vijeka dolazi do pomaka u razvoju sektora šumarstva. Započinje uređivanje šuma na savremenim osnovama, intenziviraju se aktivnosti na obnovi šuma i pošumljavanju goleti, dolazi do osnivanje većeg broja direkcija šuma i šumskih uprava. I pored toga godišnji obimi sječa (etati) bili su veći od godišnjeg prirasta, a realizovani su povećanim intenzitetom sječa (prethvatima) u otvorenim dijelovima šumskih područja. To je imalo negativan uticaj na strukturu i proizvodne mogućnosti BiH šuma. U periodu između dva svjetska rata prosječni godišnji obim sječa iznosio je oko 5,7 mil. m3, što je za 73% više od prosjeka iz vremena austrougarske okupacije. Od te količine, oko 2,5 mil. m3 (44%) alocirano je za industrijske i trgovačke potrebe, dok je ostalih 3,2 mil. m3 (56%) usmjeravano ka servitutnom snabdijevanju stanovništva i za druge potrebe. Godine 1941 na području BiH bilo je ukupno 1.400 km šumskih pruga i oko 50 km tvrdih šumskih puteva, što znači da za vrijeme Kraljevine Jugoslavije gotovo ništa nije ulagano u otvaranje šuma. Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije šumarstvo i drvna industrija su imali vodeći značaj za privredu BiH, kako u pogledu broja zaposlenih radnika, tako u pogledu veličine uloženog kapitala. Kada je riječ o asortimanu, u ukupnoj proizvodnji drvne industrije, rezana građa četinara je učestvovala sa 90%, dok je preostalih 10% otpadalo na različite proizvode lišćara. Poslije drugog svjetskog rata dolazi do krupnih promjena u šumarstvu BiH. U proizvodnju šumskih drvnih sortimenata uvodi se mehanizacija u svim fazama rada. Počinje ozbiljnije ulaganje u otvaranje šuma, sa osnovnom orijentacijom na kamionski transport. Značajno se povećava obim i proširuje struktura šumskouzgojnih radova. Također dobri rezultati postižu se na planu zaštite šuma, sprečavanju bespravnih sječa i uzurpacije šumskih zemljišta. Međutim, obim sječa i dalje je jako velik. U periodu od 1946 do 1975 prosječni godišnji obim sječa iznosio je 3,26 mil. m3 neto drvne zapremine, od toga je bilo 1,53 mil. m3 četinara (47%) i 1,73 mil. m3 lišćara (53%). U periodu od 1976 do 1991, prosječni godišnji obim sječa iznosio je 5,57 mil. m3 neto drvne zapremine. Od završetka drugog svjetskog rata do početka građanskog rata 1992 godine, u BiH je posječeno oko 187 mil. m3 neto drvne zapremine ili oko 3.5 mil. m3/god. Krajem 1988 godine, bosanskohercegovčke šume bile su otvorene sa 10.174 km puteva (296 km savremenih, 7.830 km tvrdih i 2.048 km mekih puteva). Šumarstvo i drvna industrija BiH prolazili su u ovom periodu kroz različite organizacione forme, da bi se nakon donošenja Zakona o udruženom radu, stvorilo nekoliko velikih privrednih cjelina (tzv. složenih organizacija udruženog rada tipa kombinata) sa integrisanim šumarstvom, drvnom industrijom i finalnom preradom drveta. U tzv. dohodovnim odnosima između šumarstva i prerade drveta nisu uspostavljeni realni kriterijumi raspodjele zajednički ostvarenih poslovnih rezultata, što je nepovoljno uticalo na održivost i razvoj ove djelatnosti. Godine 1978 donešen je novi Zakon o šumama, kojim se, između ostalog, uređuje pitanje reprodukcije šuma. Osnovicu za izdvajanje činila je vrijednost prodatih šumskih drvnih sortimenata po cijeni franko utovareno na kamionskom putu, u iznosu od 10 % ostvarene tržišne cijene u kontinentalnom području, odnosno 5 % na području krša. Sredstva prikupljena po ovom osnovu korišćena su prvenstveno za biološku reprodukciju šuma, uz uslov da se za svaki posječeni kubni metar bruto zapremine moralo pošumiti najmanje 14 m2 šumskog zemljišta. Nekoliko mjeseci nakon početka građanskog rata u bivšoj SRBiH, Vlada Republike Srpske osniva Javno preduzeće šumarstva Republike Srpske, koje početkom 1993. godine mijenja naziv u Javno preduzeće šumarstva "Srpske šume" Republike Srpske, sa sjedištem u Banjoj Luci. Iduće godine Narodna Skupština Republike Srpske donosi prvi Zakon o šumama Republike Srpske (31.05.1994., “Sl. gl.” br. 13/94). Po tom Zakonu državnim šumama i šumskim zemljištem u Republici Srpskoj upravlja i gazduje JPŠ "Srpske šume", preko šumskih gazdinstava sa svojstvom pravnog lica. Godine 2000., u doba privatizacije, dolazi do svojinske transformacije kapitala na strateški i nestrateški. Strateški kapital nije bio predmet privatiazcije, dok je nestrateški kapital kojeg su činila sredstva za rad u svim fazama iskorišćavanja šuma, izdvojen iz JPŠ "Srpske 10
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
šume" i postao osnova za formiranje osnovnih državnih preduzeća (ODP‐ova) za uslužne radove u šumarstvu. Ova preduzeća su kasnije privatizovana i uglavnom preregistrovna u društva sa ograničenom odgovornošću. Godine 2005. dolazi do promjene naziva i oblika organizovanja Javnog preduzeća. Ono mijenja naziv u JPŠ "Šume Republike Srpske" a.d. Sokolac, organizacione cjeline gube svojstvo pravnog lica i postaju organizacioni dijelovi. Ubrzo zatim Vlada RS donosi odluku o ukrupnjavanju ŠPP, čime je dotadašnji broj ŠPP smanjen sa 42 na 23. Što se tiče privatnih šuma njima upravljaju i gazduju njihovi vlasnici i omogućeno im je udruživanje u cilju poboljšanja organizacije gazdovanja šumama. Certifikacija gazdovanja državnim šumama u Republici Srpskoj vrši se prema FSC standardima. JPŠ „Šume Republike Srpske“ je dobilo FSC certifikat za gazdovanje državnim šumama. Industrijske plantaže a.d. Banja Luka i preduzeće za izradu projekata u šumarstvu „Šumaplan“ Čelinac, posjeduju ISO 9001 : 2000 standard za obavljanje djelatnosti za koje su registrovani. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede osnovalo je Savjet za šumarstvo radi davanja prijedloga o bitnim pitanjima iz oblasti šumarstva Republike. 1.3. POLITIČKI I ZAKONODAVNI OKVIR Prema Ustavu BiH, entiteti su nadležni za sektor šumarstva kao i za oblasti koje se tiču zaštite prirodne i životne sredine. Ustav Republike Srpske ne tretira na direktan način pitanja iz domena sektora šumarstva, ali ih se indirektno dotiče kada govori: o pravu čovjeka na zdravu životnu sredinu (čl. 35.); o brizi za racionalnim korišćenjem prirodnih bogatstava u cilju zaštite i poboljšanja kvaliteta života i zaštite životne sredine (čl 64.), o pravu zaposlenih da upravljaju preduzećima, fondovima i dobrima u državnoj svojini (čl. 65.); o obavezi Republike da uredi i obezbijedi korišćenje prostora zaštitu životne sredine; o obavezi Vlade da predlaže plan razvoja, prostorni plan, budžet i završni račun. Narodna skupština Republike Srpske 1994. godine donosi Zakon o šumama na osnovu kojeg šumama i šumskim zemljištima u državnoj svojini upravljaju i gazduju JPŠ ”Srpske šume” i Vojska Republike Srpske, a industrijskim plantažama i privatnim šumama upravljaju i gazduju njihovi vlasnici. Preduzeća i druga pravna lica, koja na teritoriji Republike Srpske imaju svoju djelatnost plaćaju naknadu za korišćenje tzv. opštekorisnih funkcija šuma u visini od 0,1% od ukupnog prihoda, a na poseban račun MŠPV RS. Bitna novina u pravnom okviru Republike Srpske je Zakon o koncesijama po kome se korišćenje šuma i šumskog zemljišta, lovstvo i ribarstvo određuje kao predmet koncesije. Osnovno zakonodavstvo Republike Srpske vezano za sektor šumarstva čine: Zakon o šumama, Zakon o lovstvu, Zakon o ribarstvu, Zakon o dobrobiti životinja, Zakon o zaštiti zdravlja bilja, Zakon o zaštiti prirode, Zakon o zaštiti životne sredine, Zakon o nacionalnim parkovima, Zakon o sjemenu i sadnom materijalu, Zakon o reproduktivnom materijalu šumskog drveća, sa odgovarajućim dopunama, uredbama, i propisima. Do početka 2010. godine donešeni su svi pravilnici predviđeni Zakonom o šumama, kojima se pobliže uređuju pojedine odredbe ovog Zakona. Zakonodavstvo relevantno i za sektor šumarstva čine: Zakon o javnim nabavkama, Zakon o koncesijama, Zakon o biocidima, Zakon o javnim preduzećima i Zakon o privrednim društvima. Na osnovu iznešenih činjenica može se izvesti opšti sud da zakonski okvir za šumarstvo u Republici Srpskoj pokriva sve oblasti i aktivnosti i formira jedan kompleksan sistem (Projekat razvoja i očuvanja šuma, 2006). 1.4. NACIONALNE RAZVOJNE INICIJATIVE 1.4.1. Nacionalne razvojne inicijative do 1992. godine Prvu strategiju razvoja šumarstva u Bosni i Hercegovini donijelo je Izvršno vijeće SR BiH 1970 godine pod naslovom "Dugoročni program razvoja šumarstva u SR BiH 1971‐2005", na prijedlog Republičkog zavoda za planiranje i ekonomska istraživanja. Da bi se tadašnje šume dovele u "gospodarski opravdano stanje", bio je predviđen period od 35 godina, s tim da su zasebno posmatrani periodi 1971‐1985 i 1986‐2005. Između ostalog, u oba perioda trebalo je godišnje pošumiti oko 16.000 ha, pri čemu je u prvom periodu težište dato na regeneraciju visokih ekonomskih šuma, a u drugom periodu na promjenu načina gazdovanja u manje 11
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
vrijednim šumama. Posebno mjesto je dato i daljem uvođenju mehanizacije u iskorišćavanje šuma i razvijanju mreže šumskih komunikacija. Kao etapni razvojni plan, 1981. godine donešen je “Projekat unapređenja šumarstva u SR BiH, za period 1981. ‐ 1985.” Za njegovu realizaciju bila su zadužena 53 preduzeća (OOUR‐a) šumarstva, udružena u složene sisteme “Šipad”, ”Krivaja “ i “Incel”, te druga preduzeća i šumske uprave na području krša. Projekat je finansiran vlastitim sredstvima i putem kredita Svjetske banke . Zadnjih decenija prošlog vijeka BiH je zapljusnuo talas reformskih procesa, zahvaljujući kojima su, između ostalog, snažno afirmisana multidisciplinarna istraživanja, definisana kao "društveni ciljevi" (bilo ih je ukupno 15). Sredinom 1987. godine formiran je Konzorcijum za izradu i finansiranje višegodišnjeg naučnoistraživačkog projekta pod naslovom: "Korišćenje multifunkcionalnih vrijednosti šumskih ekosistema i čuvanje njihove stabilnosti – Povećanje proizvodnje drveta i drugih proizvoda šuma i racionalizacija njihove prerade – Proizvodnja vlastitih sredstava rada i razvoj domaćih tehnologija, skraćeno nazvanim DC VII: "Šumarstvo i prerada drveta". Realizacijom ovog projekta planirano je da se obezbijedi: stvaranje novog naučnog podmlatka sposobnog za najsloženija istraživanja i saradnju sa svjetskim naučnim institucijama, osvajanje novih vlastitih tehnologija, tehnloških postupaka i novih proizvoda konkurentinih za svjetsko tržište, ravnopravnije uključivanje u međunarodnu podjelu rada izvozom vlastitih tehnologija za proizvode vrhunskog kvaliteta u koje su ugrađena vlastita znanja, povezivanje produkcionih mogućnosti staništa i kapaciteta prerade drveta u cilju potpunijeg korišćenja proizvoda šume, opremanje postojećih i formiranje novih naučnoistraživačkih laboratorija i eksperimentalnih stanica, unapređenje organizacije naučnoistraživačkog rada, upoznavanje sa drugim proizvodima šuma osim drveta i mogućnostima njihovog korišćenja, zaštita postojećeg genofonda i njegovo unapređenje, stvaranje novih viskokoproduktivnih formi šumskog drveća za potrebe reprodukcije. Sa vremenske distance od 20 godina, ovom konceptu se i danas teško može naći ikakva ozbiljnija zamjerka. 1.4.2. Nacionale razvojne inicijative nakon 1992. godine Razvojne inicijative značajnije su pokrenute u okviru PHARE programa zemalja srednje i istočne Evrope (Multycountri forestry programme for Bosna i Hercegovina, EU), u 1999/2000 godini sa podprojektima o zaštiti i održivom razvoju biodiverziteta flore i faune i zaštiti četinarskih šuma. Početkom 2000. godine pokrenut je Hitni projekat razvoja šumarstva BiH na osnovu čijih rezultata je na Svjetskom samitu o održivom razvoju (Johanesburg, 2002) izvršena procjena stanja i održivog razvoja šumarstva Bosne i Hercegovine. U okviru PRSP Bosne i Hercegovine (2003 godine) obrađen je i sektorski prioritet iz oblasti šumarstva. Početkom 2003. entitetske vlade su sačinile, a skupštine usvojile prvi međuentitetski "Akcioni plan zaštite okoline za Bosnu i Hercegovinu", tzv. NEAP (National Environmental Action Plan), sa ciljem da se obavi sveobuhvatna analiza stanja okoline. Identifikovano je deset tematskih oblasti koje pokrivaju ključne probleme okoline, među kojima su i šume. Godinu dana kasnije Savjet ministara BiH donosi "Srednjoročnu razvojnu strategiju BiH 2004‐2007 (PRSP)". Iako je primarni cilj ovog dokumenta razrada strategije za smanjene siromaštva u BiH, u njemu se nalaze mnogi elementi državnog razvojnog plana. Kao prioriteti šumarskog sektora istaknuti su: unapređenje sistema upravljanja u šumarstvu, kontinuirana rehabilitacija šuma, unapređenje zaštite šuma i unapređenje kapaciteta za održivu eksploataciju šuma. U toku su aktivnosti na izradi i usvajanju nove razvojne strategije BiH za period 2008‐2013. Republička resorna Ministarstva 2006. godine pokrenula su projekat Druge državne inventure šuma na velikim površinama (SFI BiH) čiji rezultati će predstavljati značajnu osnovu za monitorig i evaluaciju realizacije strategije razvoja šumarstva. Svjetska banka preko entitetskih vlada, odnosno resornih ministarstava implementira u BiH "Projekat razvoja i očuvanja šuma", u okviru kojega je 2007. godine donešena "Strategija finansijske održivosti za upravljanje šumama". Prema ovom dokumentu, ciljevi finansijske održivosti za upravljanje šumama su: poboljšanje kvaliteta šuma i korišćenja šumskog zemljišta, povećanje visine prihoda i poboljšanje njegove strukture, poboljšanje efikasnosti rashoda, poboljšanje efikasnosti organizacije, poboljšanje efikasnosti zaposlenog osoblja i poboljšanje profitabilnosti. 12
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
1.4.3. Razvojne inicijative na nivou Republike Srpske Na entiteskom nivou, Vlada Republike Srpske je 2007. godine donijela dokument "Razvojni program Republike Srpske 2007‐2010. Vizija, ciljevi i prioriteti". Ovaj dokument treba da posluži kao temelj za izradu sveobuhvatne Strategije razvoja Republike Srpske, a zatim i za donošenje Nacionalnog razvojnog plana, kao obavezujućeg dokumenta za zemlje potencijalne kandidate za članstvo u EU. U međuvremenu, pri izradi pojedinačnih investicionih i razvojnih planova pojedinih sektora ili lokalnih zajednica, "Razvojni program RS" se respektuje kao obavezujući okvirni dokument. Prema navedenom dokumentu, planirana ulaganja u sektor šumarstva u periodu 2007‐2009 iznosila su 34,7 mil. KM, od toga iz budžetskih sredstava 32,6 mil. KM ili 94 %. U dokumentu "Ekonomska politika za 2008. godinu", Vlada RS se zalaže za iste one ciljeve koji su sadržani u dokumentu Svjetske banke ‐ "Strategija finansijske održivosti za upravljanje šumama". Postoji više razvojnih inicijativa na nivou Republike Srpske koje se u manjoj ili većoj mjeri dotiču sektora šumarstva, bilo da je riječ o strategiji zaštite vazduha, strategiji zaštite prirode ili nekim drugim strategijama i srodnim dokumentima. Vjerovatno najveću involviranost sektora šumastva u neku drugu sektorsku strategiju nalazimo u "Strateškom planu ruralnog razvoja Republike Srpske 2009‐2015", budući da sa aspekta značaja razvoja ruralnih područja Republike Srpske, šumarstvo nakon poljoprivrede predstavlja drugu po važnosti primarnu djelatnost. Poseban društveno‐ekonomski značaj šumarstva za ruralna područja ogleda se u vezivanju radne snage mlađe starosne dobi za rodni kraj i zaustavljanju daljih migracionih procesa iz sela u grad. Realno, navedenim inicijativama, zajedno sa predmetom Strategije razvoja šumarstva definisaće i u praksi sprovesti strateški ciljevi i smjernice održivog razvoja šumarstva, bez obzira na prirodu vlasništva šuma i šumskog zemljišta. 1.5. ZNAČAJ ŠUMARSTVA Prirodne šume su osnova života na kopnu. One pružaju mnogobrojne i raznovrsne koristi, koje se ogledaju u različitim proizvodima šuma. Ove koristi se, prema FAO‐u, razvrstavaju se na: ‐ proizvode od drveta, ‐ nedrvne proizvode šuma i ‐ uslužne koristi od šuma. Drvni proizvodi su sinonim za šumske drvne sortimente. Oni se izrađuju iz drvne komponente šumske fitomase. Često puta se nazivaju glavni proizvodi, s obzirom na obim i vrijednost njihove proizvodnje, te zbnačaj koji imaju za podmirenje različitih ljudskih potreba. Nedrvni proizvodi šuma su brojniji i heterogeniji skup od prethodnog. Oni obuhvataju dobra biljnog i životinjskog porjekla, osim drveta, koja se kod nas često nazivaju i sporedni šumski proizvodi. Uslužne koristi od šuma obuhvataju sportske, rekreativne, turističke, lovne, ribolovne i druge aktivnosti, uključujući gazdovanje zaštićenim zonama. Opštekorisne ili socijalne funkcije šume su širi pojam od prethodnog i one još obuhvataju uticaj šume na klimu, vazduh, vodu i zemljište; ulogu šume u očuvanju biološkog nasljeđa, te estetske, kulturne, istorijske, duhovne i naučne vrijednosti šume. Šume pružaju osnovu za razvoj djelatnosti šumarstva i iskorišćavanja šuma i uslužnih djelatnosti u okviru šumarstva i iskorišćavanja šuma. Na osnovu Zakona o klasifikaciji djelatnosti i o registru jedinica razvrstavanja u Republici Srpskoj (Sl.gl. RS, br. 4/97), šumarstvo se razvrstava u Sektor A, sa kategorijom Podsektora AB, gdje se nalazi i Podsektor poljoprivrede (AA). Podsektor šumarstva obuhvata oblast uzgoja i iskorišćavanja šuma i odgovarajuće uslužne djelatnosti. U okviru uzgoja i zaštite šuma obavlja se: sadnja, rasađivanje, prorjeđivanje i zaštita šuma i šumskih pojaseva, uzgoj vrba za proizvodnju pruća i brzorastućih vrsta drveća za proizvodnju celuloznog drveta, rasadnička proizvodnja, uzgoj božićnog i ukrasnog drveća. U okviru iskorišćavanja šuma obavlja se: sječa, izrada, primicanje, privlačenje i utovar šumskih drvnih sortimenata, sakupljanje ljekovitog bilja, šumskih plodova i drugih nekultivisanih proizvoda poput smole, 13
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
kore, pluta i dr. Uslužne djelatnosti u šumarstvu i iskorišćavanju šuma obuhvataju usluge u uzgoju šuma (inventura šuma, procjena šumskog fonda, zaštita od požara i dr.) i usluge u iskorišćavanju šuma (iznajmljivanje mašina, odnosno mehanizacije bez posluge ili sa poslugom). U skladu sa prethodnom klasifikacijom djelatnosti, Republički zavod za statistiku Republike Srpske, izrađuje i objavljuje godišnji „Statistički bilten za šumarstvo“ u kome se detaljno iznose podaci o zaposlenim i infrastrukturi preduzeća šumarstva i stanju šumskog fonda. Pored glavnih, u šumama i na šumskim zemljištima obavljaju se i neke druge djelatnosti, kao što su: gajenje i sakupljanje pečuraka, lov, hvatanje i rasplod divljači, uključujući i pripadajuće usluge, ulov i uzgoj ribe na rijekama i jezerima u arealu šuma, vađenje ruda i kamena, pružanje ugostiteljskih usluga u hotelima, motelima, restoranima, planinarskim domovima i kućama, te kampovima koji se nalaze u arealu šuma. Šume i šumska zemljišta su jedini ili važan izvor sirovine za veći broj heterogenih djelatnosti u okviru prerađivačke industrije. One su također jedan od izvora prihoda od turizma (prije svega planinskog, avanturističkog, lovno‐ribolovnog, eko i kamperskog turizma). Šume i šumska zemljišta pružaju mogućnost razvoja i drugih djelatnosti koje se prema kriterijumima FAO u IUFRO podvode pod «Agrarno šumarstvo», a ogledaju se u: uzgoju goveda za proizvodnju mlijeka, uzgoju ovaca i koza, uzgoju pčela, proizvodnji meda i pčelinjeg voska, gajenju biljaka za faramceutske svrhe i proizvodnju insekticida, fungicida i sl., gajenju usjeva i zasada koji nisu na drugom mjestu klasifikovani (na pr. lavanda), gajenju šumskog voća, gajenju začinskog bilja, uzgoju žaba, puževa, glista i dr. O značaju šuma i drveta kao sirovine može se prosuđivati i sa kvantitativnog aspekta, tj. sa aspekta obima proizvodnje drveta kod nas i u svijetu. Šumarstvo i prerada drveta vežu za sebe oko 6,5 % (2,6 + 3,9) zaposlenog stanovništva Republike Srpske i sa istim procentom učestvuju u BND. Godišnje se u šumama Republike Srpske proizvede oko 1.958.000 m3 različitih drvnih sortimenata (Statistički godišnjak RS, 2009). Prema podacima FAO‐a, u svijetu je 1960. godine proizvedeno 1.661 milion m3 različitih drvnih sortimenata, 1995. godine 3.411 miliona m3 a 2005. godine 3.417 miliona m3, što znači da globalno postoji stabilna proizvodnja drvnih sortimenata. Vrijednost proizvodnje drvnih sortimenata u svijetu procjenjuje se na oko 3 % vrijednsoti svjetske robne razmjene (FAO, 2006). 1.6. RAZNOVRSNOST INTERESNIH GRUPA Svi pojedinci, grupe ljudi, institucije ili firme koje mogu imati određeni odnos sa šumarstvom definišu se kao zainteresovane strane. Zainteresovane strane za izradu Strategije razvoja šumarstva su: - Vlasnici državnih šuma i šumskog zemljišta (Vlada RS, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede); - Vlasnici privatnih šuma; - Korisnici državnih šuma (JPŠ "Šume RS", Industrijske plantaže, Nacionalni parkovi); - Zaposleni u sektoru šumarstva; - Povezani sektori, odnosno ministarstva: Ministarstvo finansija, Ministarstvo trgovine i turizma, Ministarstvo industrije energetike i rudarstva, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, Ministrstvo saobraćaja i veza, Ministarstvo zdravalja i socijalne zaštite, Ministarstvo prosvjete i kulture, Ministarstvo nauke i tehnologije, Ministarstvo uprave i lokalne smaouprave, Ministarstvo omladine, porodice i sporta; - Šumarske tehničke škole i Šumarski fakultet; - Komora i udruženja (Privredna komora RS, Udruženja vlasnika privatnih šuma, Udruženja drvoprerađivača, Udruženja izvođača radova, Udruženje šumarskih inžinjera i tehničara, Savjet za šumarstvo); - Lokalna zajednica i stanovništvo, posebno u ruralnim područjima; - Građani; 14
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
-
Proizvođači i prerađivači šumskih proizvoda (drvna industrija i industrija celuloze, preduzeća za izvođenje radova u šumarstvu, mala preduzeća za proizvodnju i promet šumskih drvnih sortimenta, preduzeća za proizvodnju i promet šumskog reprodukcionog materijala, preduzeća ili pojedinci za sakupljanje, proizvodnju i promet nedrvnih (ostalih) šumskih proizvoda, preduzeća za eksploataciju kamena, pijeska i šljunka, proizvođači ekološki zdrave hrane, poljoprivredni proizvođači, sakupljači ostalih šumskih proizvoda i dr.); Korisnici zdravstvenih i rekreacionih funkcija šuma, turističke organizacije; Korisnici lovnih i ribarskih područja; Projektne organizacije u šumarstvu, deminerske, vatrogasne i druge organizacije; Nevladine organizacije, kao i pojedinci; Dobavljači osnovih sredstava u šumarstvu; Finansijske institucije; Međunarodne institucije i organizacije; Ostale zainteresovane strane. Svaka od zainteresovanih strana ima svoj interes vezan za definisanje i sprovođenje Strategije. Njihove potrebe se moraju eksplicitno razumjeti i priznati u procesu identifikacije problema, postavljanja ciljeva i izbora strateških pravaca. Analiza zainteresovanih strana i analiza problema su usko povezane: bez mišljenja ljudi o problemu, ni njegova priroda, niti njihove potrebe, niti eventualna rješenja ne mogu postati jasni. Saradnja na izradi i provođenju Strategije predstavlja proces zajedničkog donošenja odluka uz učešće svih zainteresovanih strana po principu podijeljene odgovornosti. U tom smislu participacija jeste dobrovoljni proces, gdje učesnici razmjenjuju informacije, iznose svoja mišljenja i artikulišu svoje interese, utičući tako na donesene odluke ali i na rezultate sprovedenih mjera. Ovakav pristup za šumarstvo je veoma značajan jer se odnosi na saradnju između sektora, Vlade i privrede, državnih i lokalnih institucija, te između javnog, privatnog sektora i civilnog društva. 1.7. PROCES IZRADE STRATEGIJE Strategija razvoja šumarstva Republike Srpske za period 2010‐2019. dio je Projekta razvoja i zaštite šuma u Bosni i Hercegovini, koji je započeo 2003. godine. Projekat se realizuje putem jedinica za implementaciju projekata šumarstva u RS i FBIH, a finansira se kreditnom linijom Međunarodne asocijacije za razvoj (IDA). Dionica namjenjena Republici Srpskoj vrijedna je 1,83 miliona USD, a finansijeri su: IDA sa 1,30 mil. USD, Vlada Italije sa 0,3 mil. USD i Vlada Republike Srpske sa 0,23 mil. USD. Ukupni troškovi izrade Straregije šumarstva Republike Srpske iznose 204 710 KM. Formalno proces izrade Strategije započeo je drugoj polovini 2008. godine, kada je Ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS, na prijedlog Šumarskog fakulteta u Banjoj Luci, imenovao Tim eksperata za izradu strategije. Sadržaj Strategije bio je unaprijed zadan od strane glavnog finansijera. Rad na izradi strategije trajao je od kraja 2008 do juna 2010. godine, i odvijao se različitim intenzitetom, kako zbog kadrovskih tako i zbog proceduralnih promjena koje su u međuvremenu nastupile. U oktobru 2009. godine formiran je Savjet za izradu Strategije, kao savjetodavno tijelo za praćenje rada na izradi strategije i evaluaciju izvještaja o radu tima eksperata. Na zajedničkim sastancima Savjeta i Tima eksperata iznošene su sugestije i prijedlozi koje je Tim eksperata prihvatao i ugrađivao u konačni prijedlog nacrta Strategije. 15
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
II PRIKAZ STANJA ŠUMA, ŠUMARSTVA I KLJUČNIH PROBLEMA ŠUMARSKOG SEKTORA 2.1. STANJE ŠUMA I ŠUMSKOG ZEMLJIŠTA U REPUBLICI SRPSKOJ 2.1.1. Struktura šuma prema vlasništvu Ukupna površina šuma i šumskog zemljišta Republike Srpske prema podacima Katastra šuma i šumskog zemljišta (2009) iznosi 1 282 412 ha ili 51,7% od ukupne površine Republike Srpske (Tabela 1). Površina državnog šumskog fonda iznosi 982 893 ha (77%), a privatnih šuma bez šumskog zemljišta 281 965 ha (22%). Na površine uzurpiranih šuma i šumskog zemljišta otpada 17 554 ha (1%). Prema Prostornom planu Republike Srpske pretpostavlja se da je trenutna šumovitost veća za oko 300 000 ha (CORINA program). Kategorija visokih šuma u ukupnom šumskom fondu Republike Srpske ima najveće učešće (644 511 ha ili 50,2%) dok kategorija izdanačkih šuma ima učešće 353 454 ha ili 27,6%. U okviru državnih šuma zastupljene su šume i šumska zemljišta dva nacionalna parka (20 744 ha), industrijskih plantaža (oko 8000 ha). Na jednog stanovnika Republike Srpske otpada oko 0,69 ha šumom obraslog šumskog zemljišta. 2.1.2. Stanje šuma Šume i šumska zemljišta u Republici Srpskoj obično se razvrstavaju u sledeće šire kategorije šuma: - visoke šume sa prirodnom obnovom; - visoke degradirane šume; - šumski kulture; - izdanačke šume; - površine podesne za pošumljavanje i gazdovanje; - površine nepodesne za pošumljavanje i gazdovanje. U okviru državnih šuma i šumskog zemljišta nalaze se površine Nacionalnih parkova „Kozara“ sa 3530 ha i „Sutjeska“ sa 10486 ha. U oba Nacionalna parka dominiraju visoke šume sa prirodnom obnovom sa preko 70 % od ukupnog šumskog fonda. Industrijske plantaže obuhvataju površinu od 7383 ha sa dominacijom šumskih kultura i plantaža površine 5581 ha (75,6 %). U okviru državnih šuma nalaze se i šume na teritoriji Opština (npr. Opština Trebinje ima oko 6000 ha) čije vlasništvo nije u potpunosti definisano odrgovarajućim dokumentimaa površina tih šuma nije uračunata u državni šumski fond. Na osnovu podataka u tabeli 1 može se konstatovati: - Visoke šume sa prirodnom obnovom u svojini države zauzimaju oko 47 % površine dok je tih šuma oko 33 % u privatnom vlasništvu. Visoke degradirane i izdanačke šume zauzimaju 378 906 ha što predstavlja značajan problem i potrebna je njihova rekonstrukcija. - Vještački podignute sastojine i šumske kulture zauzimaju 6,4% od ukupne površine državnih šuma. Planirane mjere njege ovih šuma u dosadašnjem gazdovanju rijetko su provođene. Veoma je mala zastupljenost ove kategorije u privatnim šumama (svega oko 1000 ha). - Površine podesne za pošumljavanje i gazdovanje zauzimaju površinu od 21,2%. Na ovim površinama praktično i nema ekonomski interesantnih vrsta ili se radi o šumskim goletima, te je potrebno izvršiti odgovarajuća pošumljavanja. Pored toga područje krša koje zauzima 174 622 ha predstavlja znatno manje ekonomski vrijedan dio šumskog fonda sa malim proizvodnim potencijalom. 16
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Tabela 1. Površine šuma i šumskog zemljišta Republike Srpske (Bilten statistike šumarstva RS, 2009)1 Kategorija šuma Sastav Bukove JS i BJS Borove Visoke šume sa prirodnom obnovom Hrastove Ostale Ukupno Bukve JS i BJS Borove Visoke degradirane šume Hrastove Ostale Ukupno Smrča i jela Borovi Ostali četinari Šumske kulture Hrasta kitnjaka Ostalo Ukupno Ukupno visoke šume Bukove Hrastove Izdanačke šume Mješovite Ostale Ukupno izdanačke šume Šibljaci Površine podesne za pošumljavanje i Goleti gazdovanje Ukupno Visoke šume Izdanačke šume Krš i goleti Stalne šumske čistine Površine nepodesne za gazdovanje Komunikacije Prosjeke ispod dalekovoda Ostale Ukupno UKUPNO nesporni šumski fond Održaj ‐ Uzurpacije UKUPNI ŠUMSKI FOND Državne šume Površina % 173537 17,7 215754 22,0 34799 3,5 36888 3,8 1727 0,2 462704 47,1 15301 1,6 0 0,0 0 0,0 7487 0,8 323 0,0 23111 2,4 24485 2,5 31258 3,2 4834 0,5 404 0,0 1768 0,2 62749 6,4 548564 55,8 70119 7,1 61899 6,3 20812 2,1 21482 2,2 174311 17,7 95502 9,7 112650 11,5 208152 21,2 12341 1,3 10867 1,1 24281 2,5 944 0,1 2053 0,2 506 0,1 874 0,1 51866 5,3 982893 100,0 17554 1000447 Privatne šume Površina % 29320 10,4 14299 5,1 3217 1,1 30680 10,9 15014 5,3 92530 32,8 1042 0,4 0 0,0 0 0,0 1065 0,4 234 0,1 2341 0,9 308 0,1 432 0,2 253 0,1 1 0,0 82 0,0 1076 0,4 95947 34,1 36532 13,0 30159 10,7 57148 20,3 55304 19,6 179143 63,6 4342 1,4 2238 0,8 6580 2,2 0 0,0 0 0,0 64 0,0 25 0,0 30 0,0 32 0,0 144 0,1 295 0,1 281965 100,0 ‐ 281965 1
Napomena: Opis stanja državnog šumskog fonda baziran je na tabeli 1 prema izvoru “Biltena statistika šumarstva Republike Srpske”. Rezultati druge državne inventure šuma na velikim površinama (2006‐2009) nisu publikovani ali će se koristiti kod evaluacije i monitoringa realizacije strategije. 17
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Tabela 2. Uporedni pokazatelji šumskog fonda entiteta BiH sa državama u okruženju Republika Srpska Federacija BiH Republika Republika Hrvatska Srbija Šumovitost (%) 52 57 43 29 Državne šume (%) 78 82 81 53 Privatne šume (%) 22 18 19 47 Visoke šume (%) 50 46 60 35 Niske šume (%) 27 21 24 65 Ostalo (%) 13 23 18 P šuma/stan. (ha) 0,7 0,6 0,5 0,3 Ukupna drvna zaliha šuma Republike Srpske iznosi 227 391 300 m3. Ukupna zaliha u državnim šumama procjenjuje se na oko 184 545 000 m3 ili 81,2% od ukupne zalihe šuma Republike Srpske, a u privatnim šumama na oko 42 846 300 m3 ili 18,8% od ukupne zalihe šuma Republike Srpske. Ukupni godišnji zapreminski prirast u državnim šumama je oko 5 134 000 m3, a u privatnim šumama 1 161 400 m3 (Tabela 3). Prosječna zaliha za sve kategorije državnih šuma iznosi 247,4 m3/ha, a u privatnim šumama 155,8 m3/ha. Državne šume u prosjeku imaju veći tekući zapreminski prirast nego privatne šume za oko 2,7 m3/ha. Na osnovu podataka važećih ŠPO‐a za državne šume može se konstatovati: - Kod visokih šuma sa prirodnom obnovom sveukupna drvna zaliha u prosjeku iznosi 327 m3/ha (četinari : lišćari = 42,9% : 57,1%). Učešće četinara u odnosu na učešće lišćara je nepovoljno, što upućuje na potrebu mjenjanja omjera smjese u korist četinara. - Prosječno za sve kategorije šuma godišnji etat iznosi 4,5 m3/ha (oko 65 % godišnjeg zapreminskog prirasta). Godišnji intezitet sječe ostvaruje se u prosjeku sa 1,4 % u odnosu na prosječnu sveukupnu drvnu zalihu. Ovakva realizacija etata posljedica je nastojanja da se stanje drvnih zaliha u cjelini poboljša. - Planirani godišnji obim sječa u Republici Srpskoj u državnim šumama u zadnjih 5 ‐ 10 godina kreće se između 70 i 85%, a u privatnim oko 60 i 70% od veličine zapreminskog prirasta. Ostvareni etat u državnim šumama se kreće u intervalu između 2 500 000 do 3 000 000 m3 sveukupne drvne zapremine ili 49% do 58% od veličine zapreminskog prirasta, a u privatnim šumama planirani godišnji obim sječa iznosi između 600 000 m3 i 780 000 m3. Posječena bruto drvna zapremina u privatnim šumama u istom periodu se kreće između 290 000 i 385 000 m3 ili 30 do 35% od veličine zapreminskog prirasta. To ukazuje na značajan privredni resurs i sirovinsku osnovu i nedovoljno korišćenje sirovinske osnove iz privatnih šuma. - Visoke degradirane državne šume zahvataju površinu od 23 111 ha, sa drvnom zalihom od 211 m3/ha i zapreminskim prirastom od 4,6 m3/ha godišnje. Većina ovih šuma nastala je negativnim antropogenim uticajem, a mjestimično negativnim djelovanjem biotičkih i abiotičkih faktora. Prosječni godišnji etat po hektaru u ovim šumama iznosi 1,3 m3/ha. Melioracije visokih degradiranih šuma podrazumjevale su uglavnom pošumljavanja odnosno direktnu konverziju sastojina sa ostvarenjem plana 20 do 30 %. Intezivniji rad na melioraciji visokih degradiranih šuma u obimu oko 200 ‐ 300 ha/god ne bi ugrozio potrajnost prinosa, jer bi meliorisane sastojine davale znatno veći prirast i kvalitet prinosa. - Pozitivna sukcesija i prirodna regeneracija šuma uzrokuje promjene i spontanost širenja šuma na vanšumskom području u Republici Srpskoj. - Prosječna drvna zaliha kod šumskih kultura i vještački podignutih sastojina iznosi 105 m3/ha, a tekući zapreminski prirast iznosi u prosjeku 6,9 m3/ha. Prosječno po hektaru etat iznosi 2,4 m3/ha. Neprovođenjem mjera njege u vidu proreda godišnje ostaje neiskorišćeno oko 380 000 m3 drveta. Činjenica je da su znatne površine vještački podignutih sastojina koje se nedovoljno njeguju a jedan 18
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
od osnovnih razloga su slabi trenutni ekonomski efekti. Kulture četinara su u prošlosti podizane na staništima veoma različitih proizvodnih osobina, sa različitim vrstama drveća, raznim tehnikama sadnje i sa različitom gustinom. Većina ovih šuma je uzgojno zapuštena, prevelika gustina u pojedinim slučajevima dovela je do redukcije kruna, zaostajanja u razvoju i velikog stepena vitkosti, smanjena je vitalnost i stabilnost, česte su izvale, snjegolomi, vjetrolomi, napadi insekata i dr. oboljenja. Mjerama njege odnosno proredama u budućnosti bi doprinijeli popravljanju stanja, posebno kvaliteta i produktivnosti tih šuma u pretpostavljenoj dinamici na površini 2000 – 3000 ha/god. Tabela 3. Drvna zaliha i zapreminski prirast (Izvor ‐ Statistika šumarstva 2009) Državne šume Kategorija P (ha) Visoke šume sa prirodnom obnovom Visoke degradirane šume Šumske kulture Izdanačke šume Visoke šume nepodesne za gazdovanje Izdanačke šume nepodesne za gazdovanje UKUPNO Privatne šume Ukupni zaprem. prirast (m3) Sastav Sveukupna zapremina 3
(m ) Četinari 64815000 1818000 Lišćari 86452000 2081000 Ukupno 151267000 326,9 Četinari 62000 4000 Lišćari 4818000 103000 Ukupno 4880000 211,2 Četinari 5432000 382000 Lišćari 1132000 49000 462705 23111 62750 3
m /ha 3
m /ha 3899000 107000 P (ha) 92530 8,4 2341 4,6 1076 Sveukupna zapremina 3
(m ) 3
m /ha 3746100 16156300 19902400 215,1 1100 300600 301700 128,9 152400 87900 240300 223,3 75600 22326300 22401900 125,1 Ukupno 6564000 104,6 Četinari 81000 8000 Lišćari 18929000 593000 Ukupno 19010000 109,1 Četinari 449000 13000 Lišćari 1557000 31000 Ukupno 2006000 162,5 Četinari 12000 ‐ Lišćari 807000 52000 Ukupno 819000 75,4 52000 4,8 184545000 247,4 5134000 6,9 174310 12341 10868 746084 19
430000 601000 44000 6,9 179143 3,4 3,6 Zapreminski prirast sveukupne drvne mase u privatnim šumama za sve kategorije zajedno iznosi 3
1161400 m odnosno u prosjeku 3
iv = 4,2 m /ha 275090 42846300 155,8 STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
Uz pomoć sredstava proširene reprodukcije šuma u periodu 2003‐2008 godine u okviru državnih šuma pošumljeno je 9 086 ha, a od toga u šumi 7 649 ha ili 84% a izvan šume ukupno 1 437 ha ili 16%. Indeks povećanja pošumljenih površina iznosio je 1,2. Ako bi se nastavilo sa podizanjem novih šuma može se očekivati da bi u narednih 10 godina bilo pošumljeno oko 20 000 ha raznih kategorija šumskog zemljišta u šumi i izvan šume. U okviru privatnih šuma i šumskog zemljišta nisu vršena intenzivnija pošumljavanja (Grafikoni 1 i 2). U dosadašnjem periodu finansiranje iz fondova za pošumljavanje uglavnom se odnosilo na državne šume. U narednom periodu treba stimulisati pošumljavanja šumskih površina podesnih za pošumljavanje. Grafikon 1: Vještačko podizanje i obnavljanje državnih šuma Grafikon 2: Vještačko podizanje i obnavljanje privatnih šuma 1200
60
1000
50
40
600
ha
ha
800
30
Četin
400
Lišćar
200
Četin
20
Lišća
10
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2008
2007
2006
2005
2004
0
2003
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2003
2004
2005
2006
2007
2008
0
U šumi
Izvan šume
“Centar za sjemensko – rasadničku proizvodnju'' sa sjedištem u Doboju u okviru JPŠ ''Šume Republike Srpske'' ‐ Sokolac, formiran je i počeo sa radom 01/03/2004.godine. Ovaj Centar objedinjuje rasadnike: - ''Stanovi'' ‐ Doboj iz Šumskog gazdinstva ''Doboj'' (P = 37 ha) - ''Stupine'' ‐ Nevesinje iz Šumskog gazdinstva ''Botin'' (P =27 ha) - ''Bišina'' ‐ Šekovići iz Šumskog gazdinstva ''Zmajevac'' (P = 53 ha) - ''Petkovača'' ‐ Brčko iz Šumskog gazdinstva ''Majevica'' ‐ Lopare (P = 10 ha) - ''Gornja Puharska'' ‐ Prijedor iz Šumskog gazdinstva ''Prijedor'' (P = 5 ha) Za proizvodnju se koristi oko 60 ha ili 45% od ukupne površine 132 ha. Rasadnici su uglavnom locirani u povoljnim uslovima za proizvodnju lišćarskog i četinarskog sadnog materijala. Lišćari se najviše proizvode u rasadniku ''Petkovača'' ‐ Brčko. Odnos sadnica četinara i lišćara iznosi 87% : 13% sa velikim učešćem smrče (33 %) od ukupne godišnje proizvodnje koja iznosi oko 15 575 000 komada sadnica. CSRP raspolaže modernom opremom (laboratorije, trušnica, mehanizacija i dr.) za proizvodnju sjemena i sadnog materijala. Centar raspolaže i sjemenom za prodaju oko 250 kg/god. koje se odnosi uglavnom na voćkarice. U rasadnicima CSRP tokom 2008. godine proizvodeno je sadnog materijala ekonomski vrijednih vrsta četinarskog i lišćarskog drveća, šumskih voćkarica kao i hortikulturnog sadnog materijala: - Četinari 3 360 200 kom. - Tvrdi lišćari 1 321 900 kom. - Meki lišćari 1 85 170 kom. - Voćkarice 60 630 kom. 13 119 kom. - Hortikulturni materijal četinara 20
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
Hortikulturni materijal lišćarskog drveća Hortikulturni materijal lišćarskog žbunja 2 860 kom. 3 510 kom. Rasadnici u privatnom vlasništvu proizvode oko jedan milion raznih sadnica a rasadnici u okviru preduzeća „Industrijske plantaže“ – Banja Luka proizvode oko 12 miliona sadnica na površini oko 48 ha. Preduzeće „Industrijske plantaže“ ‐ Banja Luka ima registrovane sjemenske objekte na ukupnoj površini od 43,3 ha. Od toga sjemenski objekti duglazije na 32,8 ha, borovca na 8,42 ha, džinovske jele na 2,06 ha, pančićeve omorike na 0,33 ha, te grupu stabala pačempresa i zapadne tuje za koje površina nije izražena (http://industrijskeplantaze.com). - Izraženo prisustvo šuma vegetаtivnog porijekla u bioekološkom i ekonomskom smislu uslovljаvа: umаnjenu bioekološku stаbilnost, krаći životni vijek, lošije zdrаvstveno stаnje šumа, skromnije dimenzije stаbаlа u dobа zrelosti, umаnjenu funkcionаlnu vrijednost, posebno ugroženu mogućnost očuvаnjа biodiverzitetа, umаnjen prinos po kvаlitetu i niži očekivаni finаnsijski efekаt. U državnim izdanačkim šumama najviše su provođene mjere direktne konverzije sa pošumljavanjem nakon čistih sječa. Ta pošumljavanja unutar kategorije izdanačkih šuma su zahvatala do 50% planiranih površina. Ako se uzme u obzir da 174 311 ha izdanačkih šuma imaju prosječnu zalihu po hektaru 109 m3/ha i godišnji zapreminski prirast od 3,4 m3/ha, te ostvareni etat od svega oko 30 % planiranog etata, jasna je potreba transformacije u visoki uzgojni oblik posebno koristeći metode indirektne konverzije i rekonstrukcije sa dinamikom 300 – 400 ha/god. - Površine podesne za pošumljavanje i gazdovanje po strukturi obuhvataju šibljake na površini od 95502 ha i šumske goleti podesne za pošumljavanje na površini od 112 650 ha. Kada se radi o šibljacima koji su primarnog porijekla i koji su ekološki uslovljeni, onda takav vid šume treba prepustiti spontanom razvoju, zadovoljavajući se njenom zaštitnom funkcijom, jer o racionalnoj proizvodnji drveta ovdje se ne može govoriti. Šibljaci se često karakterišu kao kategorija ostalog šumskog zemljišta, s tim što su šibljaci ponekad (npr. u klisurama i kanjonima) trajne kategorije vrlo značajne za očuvanje ekosistema u pretpostavljenom ambijentu. U odnosu na prethodne ocjene uočava se spor tempo pošumljavanja goleti i rekonstrukcije degradiranih šuma, a s obzirom na zatečeno stanje šuma nedovoljne su aktivnosti na poboljšanju stanja uzgojnim mjerama. - Poseban problem šumarstva predstavlja površina krša (174 662 ha). Samo mjestimično je uspješno vršeno pošumljavanje crnim borom, a zbog otežanih uslova privređivanja danas su velike površine prepuštene spontanom razvoju i njih obrasta autohtona uglavnom lišćarska vegetacija. Opasnost za gazdovanje novoosnovanim kulturama predstavljaju požari. U cilju razvoja šumarstva na području krša, kao i poboljšanja stanja šumskog fonda osnovana je pri JPŠ ''Šume Republike Srpske'' posebna organizaciona jedinica – ''Centar za gazdovanje kršem''. Rad ovog Centra se zasniva prvenstveno na podizanju novih kultura i maksimalnoj zaštiti šumskog fonda na kršu. Najveće površine područja krša 144 061 ha ili oko 83% otpadaju na površine podesne za pošumljavanje i gazdovanje. Ekonomski vrijednih šuma na području krša ima veoma malo (oko 22 000 ha) naročito visokih pristupačnih šuma (svega 3617 ha). Zbog toga se na ovom prostorima nikada nisu vršile sječe većeg obima. Razvoj šumarstva na području krša u poslednjoj deceniji bio je baziran na iskorištavanju ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda odnosno šljunka, pijeska i kamena. Zbog postojanja velikog broja neregistrovanih otkupljivača i prerađivača ovih sirovina javljaju se značajni problemi kod gazdovanja kršem. - Značajan problem za šumarstva Republike Srpske predstavljaju minirane šume i šumska zemljišta. Prema podacima Corine programa (http://www.dep.ba/dwnld/Sumarstvo2001) procjenjuje se da je čak oko 10 % ukupnog šumskog fonda Republike minirano. Problem deminiranja je potrebno riješavati u saradnji sa međunarodnim institucijama i organizacijama kao i nadležnim Ministarstvima. 21
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Imajući u vidu opšte stanje šuma i rastuće potrebe u pogledu zahtjeva za proizvodima od drveta može se konstatovati da se pred šumarstvom Republike Srpske postavljaju zahtjevi za hitnim provođenjem mjera njege, obnove, melioracija i podizanja šuma s ciljem proizvodnje većih količina kvalitetnih sortimenata uz očuvanje i razvoj multifunkcionalnosti šuma. Nema sumnje da će najavljena deficitarnost u drvetu (World,s Forests ‐ FAO, 2009) zahtjevati da se radi mnogo brže i energičnije na rekonstrukciji ekonomski manje vrijednih šuma. Javno preduzeće šumarstva “Šume Republike Srpske” je dobilo FSC certifikat za gazdovanje šumama, što znači da se šumom i šumskim zemljištem gazduje prema strogim ekološkim, socijalnim i ekonomskim standardima. Certifikat je u ime FSC vijeća izdala ovlaštena organizacija (u slučaju JPŠ “Šume RS” to je SGS Slovačka). SGS je izvršila inspekciju, uvid u dokumentaciju i stanje na terenu te utvrdila stepen usklađenosti sa FSC standardima. FSC certifikat JPŠ “Šume Republike Srpske” je izdat za period od pet godina, (10.02.2009. ‐ 09.03.2013.) koji je podložan godišnjim monitoring posjetama. Cilj ovog precesa certifikacije je bio da se promovišu ekološki odgovorni i društveno korisni standardi održivog gazdovanja šumama. Privatne šume su dugo vremena bile potisnute na margine šumarstva u stručnom i društvenom pogledu. Privatne šume zauzimaju 22 % površine šuma i šumskih zemljišta u Republici Srpskoj ili oko 11% od ukupne površine Republike. Privatne šume su podijeljene na 464 000 katastarskih čestica u posjedu oko 250 000 vlasnika. Privatni šumovlasnici su udruženi u udruženje „Naša šuma” čiju skupštinu čine predstavnici 24 ogranka udruženja u Republici Srpskoj. Stanje privatnih šuma je nezadovoljavajuće prije svega u pogledu uzgojnog oblika (Tabele 1 i 2). Učešće visokih šuma je oko 32,8%, izdanačkih 63,5%, a značajan procenat se odnosi na područje krša i goleti. Takvo stanje uzgojnih oblika utiče na izrazito nepovoljnu strukturu kako po pokazateljima proizvodnosti tako i po kvalitetu i stepenu očuvanosti. Zalihe su znatno manje od normalnih, što za sobom povlači u prosjeku smanjenje zapreminskog prirasta, a samim tim i prinosa drvne zapremine. Odnos države u ranijem periodu prema privatnim šumama, uzrokovao je izostanak edukativne i savjetodavne funkcije u gazdovanju, nedovoljno ulaganje sredstava za reprodukciju ovih šuma u dužem vremenskom periodu, a složene društvene prilike u zadnjih dvadesetak godina uticale su na pojavu ozbiljne devastacije i krčenja privatnih šuma. Vršenje stručnih usluga u privatnim šumama povjeravano je državnim odnosno društvenim preduzećima za gazdovanje šumama pojedinih područja i lokalnim opštinskim administracijama u periodu od 1946. godine do 1993. godine a od 1993. godine do danas ove poslove vršilo je društveno odnosno državno preduzeće za gazdovanje šumama. Često je gazdovanje privatnim šumama predstavljalo problem i balast, zbog prije svega, neriješenih imovinsko – pravnih odnosa i migiracionih procesa nakon građanskog rata u BiH. Zbog toga se nije u potpunosti koristio potencijal ovih šuma, a ulaganje u razvoj šuma u privatnom vlasništvu je bilo veoma skromno. Karakteristična je dominacija pored izdanačkih šuma i uzgojnog oblika srednjih šuma, a koje se u redovnim taksacionim snimanjima ne tretiraju kao takve već su obično svrstane u kategoriju niskih šuma. Uređivanje privatnih šuma i izrada kvalitetnih planova gazdovanja je otežano zbog neriješenih imovinsko – pravnih odnosa, nepostojanja odgovarajućih tablica prirasta i prinosa, problema bonitiranja niskih šuma i dr. Stanje privatnih šuma karakteriše se sljedećim: - Velike površine izdanačkih i devastiranih šuma (preko 60%) koje su nastale kao rezultat neplanskog rada i bespravnih sječa tokom rata naročito u napuštenim ruralnim područjima; - Neznatne površine izdanačkih šuma su konverzijom prevođene u uzgojni oblik šuma generativnog porijekla; - Korištenje stanišnih potencijala je nezadovoljavajuće i sve više dolazi do degradacije i regresije uzgojnih oblika; - Neriješeni imovinsko – pravni odnosi vode daljem usitnjavanju posjeda a problemi uzurpacija otežavaju gazdovanje; - Katastar stanja privatnih šuma nije uređen a ažuriranje promjena nije blagovremeno; - Spontanost širenja šuma u vanšumskom prostoru; - Veliki broj vlasnika; 22
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
Nejasno definisane granice parcela i neraščišćeni imovinski odnosi; Nisu uspostavljene jasne granice između državnih i privatnih šuma; Loša otvorenost privatnih šuma; Loša sortimentna struktura; Mala ulaganja u uzgojne radove; Loša organizacija sječa, izvoza, uskladištenja i prodaje; Nepouzdana procjena zapreminskog prirasta i dr. Udruživanjem privatnih šumovlasnika i jačanjem saradnje sa svim zainteresovanim stranama može se postići značajan napredak u razvoju gazdovanja privatnim šumama. Takvo udruživanje je izvršeno i u Republici Srpskoj a jedan od najvažnijih pravaca djelovanja je provođenje mjera i aktivnosti na poboljšanju iskorišćenosti potencijala šuma i šumskih zemljišta i valorizacija opštekorisnih funkcija šuma. 2.2. POTENCJALI ŠUMA I ŠUMSKOG ZEMLJIŠTA U REPUBLICI SRPSKOJ S obzirom na brojne koristi i funkcije šuma kao što su proizvodne, zaštitne i socijalne, šuma je postala objekat za višenamjensko korišćenje. Zahtjevi od šire društvene zajednice za trajni i održivi razvoj šumarstva poznati su od ranije kroz opšte prihvaćene principe kontinuiteta gazdovanja šumama. Obezbjeđenje optimalnog korišćenja ukupnih potencijala šuma i šumskog zemljišta podrazumjeva uspješno rješavanje sledećih zadataka: - utvrđivanje postojećeg stanja šuma i šumskog zemljišta i uslova za gazdovanje šumama u pojedinim područjima; - određivanje prioritetne funkcije šumskog područja i njihovih pojedinih dijelova; - ekološko – proizvodnu podjelu šuma i šumskog zemljišta; - određivanje zatečenog i mogućeg (potencijalnog) nivoa produkcije drvne zapremine; - funkcionalnu podjelu šuma prema namjeni sa definisanim ciljevima i mjerama budućeg gazdovanja. Za uspješno korišćenje potencijala šumskih ekosistema potrebno je između ostalog obezbjediti uravnoteženo upravljanje šumskim fondom naročito u ruralnim područjima i povećati energetsku iskoristivost šumskih ekosistema. Takođe je neophodna jasna određenost prema međunarodnim dokumentima koji regulišu održivo upravljanje biodiverzitetom i održivim razvojem šuma. Korišćenje potencijala šumskih ekosistema Republike Srpske, treba da odrede dva osnovna parametra: ekonomski i ekološki. Proizvodni potencijali šuma RS nisu dovoljno istraženi što je vezano za trenutne proizvodne efekte u odnosu na proizvodni potencijal tipova šuma i staništa na kojima se one nalaze. O proizvodnosti u nаšim šumаmа nаjbolje govore trenutni proizvodni efekti mjereni prosječnom zаpreminom (V) i prosječnim vrijednostimа tekućeg zаpreminskog prirаstа (iv). Prosečnа zаpreminа u šumаmа Republike Srpske iznosi 247,4 m3/hа (u BiH‐179 m3/ha), а prosječаn tekući zаpreminski prirаst je 6,9 m3/hа i procenаt prirаstа 2.8%. Proizvodnost je različita ali istovremeno, generalno gledano, niža od proizvodnog potencijala koji konkretna staništa u Republici Srpskoj nude. Posebno se ovo odnosi na najvrijedniji dio inventara šuma Republike Srpske a to su svakako raznodobne šume jele/bukve, jele/smrče/bukve i jele/smrče, za koje je dosadašnjim istraživanjem ustanovljena uravnotežena zapremina (Vn) od različitih autora od 350 (250) do 600 m3/ha. Pri tom treba istaći da najniže vrijednosti uravnotežene zapremine odgovaraju osrednjim staništima (bonitetima). Upoređivanjem osnovnih pokazatelja proizvodnosti sa podacima normalnog ili uravnoteženog stanja za važnije kategorije i proizvodne tipove šuma može se zaključiti da je potencijal u proizvodnom smislu iskorišćen sa jedva nešto više od 50% u pogledu zapremine kao pokazatelja. Zbog toga je realno očekivati da 23
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
se zapremina u državnim šumama adekvatnom primjenom sistema gazdovanja uveća do 20 m3/ha u zavisnosti od stanišnih uslova i kategorije šume tokom jednog uređajnog perioda. Tabela 4. Proizvodni pokazatelji i etat po osnovnim kategorijama šuma (Katastar šuma i šumskog zemljišta, JPŠ "Šume Republike Srpske", 2009) Državne šume Kategorija šume V iv Pi E 3
3
(m /ha) (m /ha) Visoke šume sa prirodnom obnovom Visoke degradirane šume Šumske kulture Izdanačke šume 326,9
211,2 104,6 109,1 8,4
4,6 6,9 3,4 (%) 2,6
2,2 6,6 3,1 V 3
3
(m /ha/god) (m /ha) 5,13
0,93 0,82 0,75 215,1
128,9 223,3 125,1 Privatne šume iv Pi 3
(m /ha) E 3
(%) (m /ha/god) 5,5 2,6 4,2 3,3 6,3 2,8 4,0 3,2 3,5
‐ 2,5 2,4 Veliko je učešće III uzgojno – tehničke klase u ekonomski važnijim gazdinskim klasama visokih šuma sa prirodnom obnovom. Ono se kreće između 15 i 30% a u vještački podignutim sastojinama čak 40%. Proizvodni potencijal izdanačkih šuma s obzirom na veličinu zapremine od 125 m3/ha i prirast od 4,0 m3/ha (privatne šume) i 109 m3/ha i prirast oko 3,4 m3/ha (državne šume) je nedovoljan posebno u pogledu kvaliteta. U ovoj kategoriji šuma nije istražena starosna struktura i struktura šuma po kvalitetu te se ne može realno planirati vremenska i prostorna dinamika korišćenja prinosa i uopšte proizvodnog potencijala. Kombinovane metode obnavljanja zasnovane na primjeni prebirnog sistema gazdovanja mješovitim šumama bukve i jele sa smrčom pokazuju dobre rezultate i u budućnosti je potrebno nastaviti sa njihovom dosljednom primjenom. Proizvodni potencijali visokih čistih bukovih i hrastovih šuma sa prirodnom obnovom trebaju biti optimalnije iskorišteni. Opšte stanje kod četinarskih čistih i mješovitih sastojina je znatno bolje nego kod čistih i mješovitih lišćarskih sastojina. Zbog toga u cilju boljeg korišćenja proizvodnog potencijala lišćarskih šuma (naročito bukovih i hrastovih) je potrebno pristupiti razradi sistema gazdovanja po proizvodnim tipovima ovih šuma odnosno gazdinskim klasama. Proizvodni potencijal šuma se ne koristi samo kroz drvnu zapreminu, već su od sve većeg značaja potencijali za proizvodnju raznih plodova, gljiva, ljekovitog bilja, drvenog ćumura, lov i ribolov, zatim u korišćenju treseta, kamena, pijeska, šljunka itd. U šumama Republike Srpske procjenjuje sa da u suvom stanju ima oko 1,5 kg/ha kvalitetnog ljekovitog bilja, aromatičnog i jestivog bilja oko 6 kg/ha šumskih plodova, oko 500 tona/godišnje gljiva i druge biljne sirovine (Projekt razvoja i očuvanja šuma ‐ Strategije finansijske održivosti za upravljanje šumama, 2007). Osnovni karakteristike elemenata proizvodnosti šuma manifestuju se u: - niskoj proizvodnoj osnovici (zapremini) po jedinici površine, a time i na ukupnoj površini; - srazmerno visokom zapreminskom prirastu kao osnovnom proizvodnom efektu; - nepovoljnoj debljinskoj strukturi, posebno u šumama prebirnog karaktera, sa nedovoljnim učešćem stabala viših debljinskih razreda (preko 50 cm prsnog prečnika); - nepovoljnoj starosnoj strukturi, sa lokalno izraženim nenormalnim razmjerom dobnih razreda u jednodobnim šumama; - nepovoljnim sastavom i odnosom vrsta drveća u smjesi u mješovitim šumama, posebno jele, smrče i bukve; - nepovoljnoj strukturi prema porijeklu sastojina, usljed znatnog učešća šuma izdanačkog porijekla; - skraćenju trajanja proizvodnje u izdanačkim šumama, sa svim negativnim posljedicama koje iz toga proističu (umanjena bioraznovrsnost, vitalnost, proizvodni i ekološki efekti i dr.); - nedovoljna njegovanost kultura i veštački podignutih sastojina četinara. Ekološki potencijali se ogledaju u velikoj raznolikosti stanišnih uslova. Najviše šuma (oko 60% od ukupnog šumskog fonda RS) se nalazi u planinskoj zoni (1000 – 1500 m.n.v.), nešto manje (oko 36% od ukupnog 24
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
šumskog fonda RS) ih je u brdsko ‐ zoni (500 – 1000 m.n.v.) a najmanje (oko 4%) u nizijskoj zoni (niže od 500 m.n.v.). Od glavnih vrsta šumskog drveća u zoni sa nadmorskom visinom manjom od 500 m najzastupljenije su šume hrasta kitnjaka sa oko 95% površine, u brdskoj zoni (500 – 1000 m.n.v.) šume bukve sa 47% površina, a u planinskoj zoni (1000 – 1500 m.n.v.) šume bukve i jele sa smrčom sa 71% površina. Strategija razvoja šumarstva, a posebno segment dugotrajnog planiranja, mora se u većoj mjeri bazirati na tipološkim odnosno ekološko‐proizvodnim osnovama i potencijalima. Klasifikacija šuma Republike Srpske prema namjeni nije do kraja završena, ali je u poslednjih nekoliko godina značajno intenzivirana posebno nakon uvođenja FSC standarda za gazdovanje šumama. Ekološki potencijali šuma Republike Srpske znatno prevazilaze nivo na kome se trenutno nalazi korišćenje i upotreba tih potencijala. Klima Republike Srpske sadržana je u variranju klimatskih karakteristika od izraženih maritimnih do kontinentalnih uticaja. Upozoravanja na stalne promjene klime (prosječni porast temperature od 0,3 do 0,6 stepeni celzijusa u posljednjoj deceniji) ukazuju na veliki značaj šumskih ekosistema u borbi protiv otopljavanja klimata. Kao posljedica uticaja klimatskih promjena na šume i slabljenje njihovog potencijala ističu se: - Povećanje intenziteta i učestalosti opasnih atmosferskih pojava i širenje areala pojedinih štetočina i biljnih bolesti; - Na umjerenim i višim geografskim širinama očekuje se povećanje dužine vegeacionog perioda; - Smanjenje biološke mogućnosti za adaptaciju i ograničenje raznovrsnosti šuma; - Pomjeranje granica pojedinih tipova šuma u odnosu na geografsku širinu i nadmorsku visinu; - Drugačija prirodna preraspodjela površina tipova šuma u njihovom međusobnom odnosu; - Nestajanje pojedinih biljnih zajednica; - Drugačiji sastav pojedinih biljnih zajednica uz nestajanje jednih i pojavu drugih vrsta u odnosu na spratovnost i socijalni položaj; - Promjena odnosa pojedinih vrsta drveća prema svjetlosti; - Povećanje stepena rizika za očuvanje reliktnih, rijetkih i ugroženih šumskih zajednica i osnovnih vrsta drveća po kojima su te zajednice prepoznatljive i dr. Ključni problem je prilagođavanje šumskih ekosistema na klimatske promjene i zbog toga upravljanjem i gazdovanjem moraju se smanjiti ekološke i društveno‐ekonomske posljedice mogućeg propadanja šuma. Pri tom dosadašnji koncept višenamenskog sistema planiranja kod svakog pojedinačnog cilja (opšteg ili posebnog) i mjera za njihovo ostvarivanje mora se posebno analizirati u odnosu na promjene klime kao jedan od osnovnih faktora rizika. Globalni tok kruženja ugljenika zavisi od šuma jer one akumuliraju i oslobađaju ugljenik, te na taj način predstavljaju značajan faktor klimatskih promjena. Dvostruka koncentracija CO2 u vazduhu dovodi do ubrzanog rasta biljaka za 20 – 120%. S obzirom da proizvodni proces u šumarstvu traje i preko 100 godina, diskutabilno je kako će šumski ekosistemi reagovati na naglo i višestruko povećanje koncentracije CO2 u atmosferi. Tabela 5. Rezerva ugljenika u šumama RS po kategorijama šuma i neto godišnja apsorpcija ugljenika, 000 t Četinari Lišćari Ukupno Šira kategorija šuma apsor. apsor. apsor. rezer. rezer. rezer. 13080 374 (1371) 28699 735 (2695) 41779 1109 (4066) Visoke šume sa prirodnom obnovom 16 1 (4) 1743 39 (143) 1759 40 (147) Visoke degradirane šume Šumske kulture i vještački podignute 1412 93 (341) 481 15 (55) 1893 108 (396) sastojine 17* 3 (11) 6592 213 (781) 6609 216 (216) Izdanačke šume 595 18 (66) 1485 39 (143) 2080 57 (209) Šume nepodesne za gazdovanje 15121 490 (1793) 38999 1040 (3817) 54120 1530 (5610) UKUPNO Napomena: U zagradama su date vrijednosti ugljenika pretvorene u CO2 (Gg) 25
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Prema preporukama IPCC (2003), za mrtvo drvo može se uporednom procjenom uzeti maksimalno 25% od ukupne rezerve ugljenika u nadzemnoj biomasi. Ovako procijenjena maksimalna rezerva ugljenika u mrtvom drvetu iznosi 2706000 t ili 3.63 t/ha. Geološko – pedološki potencijal šumskih ekosistema Republike Srpske na osnovu do sada utvđenih geoloških rariteta spada u red najraznovrsnijih u Evropi. Geološko‐klimatski regioni U RS su: Mediteranski, Evrosibirsko – Borealnoamerički i Alpskonordijski. Dinamičan reljef, pravac pružanja planinskih masiva, hidrografska mreža, blizina Jadranskog mora, različitost pedoloških faktora uslovili su širok spektar tipova zemljišta. Zastupljena su zemljišta na krečnjacima i dolomitima, peridotitima i serpentinima, flišu, škriljcima, pješčarima i glincima te zemljišta na ravničarskim dijelovima RS. Na osnovu potencijalne produktivnosti zemljišta i opasnosti od erozije utvrđuje se pogodnost zemljišta za šumsku proizvodnju. Orografski RS je brdsko‐planinsko područje sa svega 5,16% od ukupne površine Republike je neproduktivno, a preko 42% su šumska zemljišta i zemljišta prekrivena šumom (Statistički bilten, Statistika poljoprivrede br.2, 2007). Ovo područje je značajno zbog težnji da se poveća borba protiv zagađenja i to je jedan od važnih razloga izdvajanja lanca Dinarida kao multidržavnog resursa u zonu zaštićenih područja Evrope. Šumski ekosistemi RS koji se nalaze na području Dinarida imaju najveći značaj s obzirom na površinu i očuvanost šuma u tim i sličnim projektima. Potencijal biološke raznolikosti šumskih na osnovu postojećih inventara, jasno ukazuje da je bogatstvo biljnog i životinjskog svijeta šuma Republike Srpske izuzetno veliko (400 vrsta flore i preko 200 vrsta faune). Bogatstvo biodiverziteta šuma Republike Srpske je istaknuto u okviru realizovanog projekta Strategije BiH sa akcionim planom za očuvanje biološke i pejzažne raznolikosti (2008‐2015) prema članu 6a Konvencije o biodiverzitetu. Osnova za donošenje Strategije razvoja i očuvanja biodiverziteta u RS je studija biološke i pejzažne raznovrsnosti pod nazivom "Bosna i Hercegovina — Zemlja diverziteta", koja ujedno predstavlja i Prvi nacionalni izvještaj zemlje prema Konvenciji. Od ukupno 1800 vrsta endemske flore na Balkanu oko 30% nalazi se u BiH a većina i u RS. Specifičan geografski položaj na liniji sudara srednjoevropskih i mediteranskih uticaja, burna geotektonska dinamika i raznolikost geoloških, geomorfoloških, hidroloških, klimatskih i pedoloških odlika, učinili su da Republika Srpska predstavlja područje izuzetnog genskog, specijskog i ekosistemskog diverziteta. Teritorija Republike Srpske sa svojih 3760 vrsta a u odnosu na ukupnu teritoriju (2 461 700 ha) ima indeks biodiverziteta od 0,0015. U Pregledu biljnih zajednica iz 1976 godine može se rekonstruisati da je u Republici Srpskoj registrovano 9 osnovnih grupa šumske vegetacije, 27 podgrupa i 169 osnovnih tipova šuma. U "Katalogu najvećih stabala Republike Srpske" navedena je 171 vrsta drveća koje uključuju i njihove maksmalne dimenzije što je izuzetna informacija u prilog bioraznovrsnosti na nacionalnom nivou iako je velik broj vrsta sa liste alohtonih (Brujić i sar. 2003). Strategija razvoja šumarstva između ostalog podrazumjeva da u narednom periodu kao opšti cilj gazdovanja na državnom, regionalnom nivou (u šumskom području ili okrugu) i lokalnom nivou (gazdinska jedinica ili politička opština), istakne zaštita biodiverziteta kao jedan od prioriteta, a polazeći od globalno usvojene definicije održivog gazdovanja šumama u Helsinkiju 1993. Konvencijom o biodiverzitetu kao primarni okvir za održivo korišćenje i zaštitu biološke raznolikosti prepoznat je ekosistemski prilaz gazdovanju. On podrazumjeva prilagodljivo gazdovanje koje uvažava kompleksnost i dinamičnost prirode šumskih ekosistema, uključuje potrebe čovjeka uz očuvanje produktivnosti i uvećanje kapaciteta za adaptaciju promjenama (McNeely J. A. 2002; (www.biodiv.org/programmes/cross‐cutting/ecosystem/). Gazdovanje šumama na tipološkim osnovama u najvećoj mjeri je usklađeno s osnovnim načelima ekosistemskog prilaza gazdovanju i time najadekvatnije prilagođeno zahtevima očuvanja, zaštite i unapređivanja biološke raznolikosti. Neophodna aktivnost u odnosu na prethodne činjenice, pored ostalog, mora biti usmjerena na prostorno definisanje površina prema prethodnoj klasifikaciji i očuvanje izdvojenih i zaštićenih površina kao sigurnosne rezerve što predstavlja jedan od integralnih posebnih ciljeva održivog upravljanja a koji se odnosi na zaštitu bioraznovrsnosti. Pored Pan‐evropskih pokazatelja za opis i procjenu biodiverziteta u šumskim ekosistemima, potrebno je izraditi ključne strukturne, kompozicione i funkcionalne faktora zaštite i očuvanja 26
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
šumskog biodiverziteta. Savremeni principi analize potencijala šumskih ekosistema podrazumjevaju primjenu i praćenje indikatora koji su u skladu sa MCPFE standardima. Ovi indikatori promovišu praćenje promjena u ekološkoj komponenti održivog gazdovanja šumskim ekosistemima. Prirodnost šumskih ekosistema predstavlja moderni princip uzgoja privrednih šuma koji podrazumjeva usmjereno i pravilno ubrzavanje procesa koji se prirodno odvijaju u razvoju jedne šume. Struktura šuma u RS u odnosu na prirodnost ukazuje na snažan antropogeni uticaj u odnosu na aspekt njihove raznovrsnosti u dugim odsjecima vremena. U budućnosti je potrebno naročito u kategorijama modifikovanih prirodnih i poluprirodnih šuma primjenjivati prirodi blisko gajenje odnosno gazdovanje šumama. Taj sistem podrazumjeva trajno održive i ekonomski opravdane uzgojne aktivnosti ograničene prirodnim procesima, gdje se prirodni stanišni potencijal nastoji optimalno koristiti za očuvanje biodiverziteta, prirodnosti, genetske varijabilnosti, unapredjenja stanja i povećanja produktivnosti šuma (Govedar, 2006). Povoljnim se može ocjeniti relativno skromno učešće alohtonih vrsta drveća u ukupnom drvnom fondu izraženom površinom i zapreminom. Broj introdukovanih vrsta je sigurno daleko veći ako bi se uzeo u obzir dio inventara koji se odnosi na parkove i ostale vanšumske površine u kojima ove vrste uvećavaju estetsku vrijednost i rekreativnu opremljenost konkretnih lokaliteta. Neke introdukovane vrste svojom agresivnošću (ekspanzijom) postaju ozbiljna pretnja prirodnoj regeneraciji i opstanku domaćih vrsta drveća. Mrtvo drvo uključuje drvo u ležećem stanju, mrtvo korenje i debla veća ili jednaka 10 cm u prečniku. Procenjena biomasa mrtvog drveta u šumama Republike Srpske iznosi oko 16% u odnosu na biomasu živog drveta (iznad i ispod zemlje) što se sa šireg aspekta problema očuvanja raznovrsnosti može smatrati povoljnim uključujući mikrohabitate entomofaune i mikoflore koje srećemo u šumi i šumskom zemljištu. Šumski genetički resursi i reprodukcioni materijal predstavljaju ključni segment za obnavljanje (regeneraciju) šuma ali i još jedan od značajnih strukturnih pokazatelja biodiverziteta. Posebna obaveza i dužnost šumarske nauke i struke u Republici Srpskoj je očuvanje (konzervacija) genofonda u živim arhivama: sjemenskim objektima (sjemenske sastojine, sjemenske kulture, sjemenske plantaže, grupe stabala, pojedinačna stabla), provinijeničnim testovima, testovima potomstva, klonskim testovima, matičnjacima, sjemenu, polenu i banci sjemena. Oplemenjivanje šumskih i hortikulturnih vrsta treba da doprinese povećanju produktivnosti i poboljšavanju tehničkih svojstava drvne mase, unapređenju životne sredine, otpornosti na bolesti, štetočine, ekstremne uslove i aerozagađenja. Izdvajanje sjemenskih objekata, kao fenotipski najboljih dijelova populacija u cilju sakupljanja genetički kvalitetnog sjemena, predstavlja značajan vid očuvanja genetskog bogatstva i raznolikosti šumskih ekosistema in situ. U dosadašnjim aktivnostima, postupkom masovne selekcije, u okviru Javnog preduzeća, izdvojeno je i registrovano 45 sjemenskih objekata, od čega je 38 sjemenskih sastojina, 5 sjemenskih kultura i dvije grupe stabala (Registar šumskih sjemenskih objekata RS, Banja Luka 2005). Treba naglasiti da je sa 45 sjemenskih objekata obuhvaćeno 10 vrsta drveća od kojih je 7 četinarskih i samo tri lišćarske vrste (kitnjak, bukva i gorski javor), pa treba povesti aktivnosti u pravcu izdvajanja i registracije sjemenskih objekata lišćarskih vrsta drveća, u prvom redu plemenitih lišćara (bjeli jasen, gorski javor i dr.) i voćkarica (divlja trešnja, d. kruška, d. jabuka, orah, p. kesten, brekinja, oskoruša, jarebika i dr.), kao i ostalih lišćara (lužnjak, crveni hrast, bagrem, krup. lipa, sitnol. lipa i dr.). Pored toga, u toku je realizacija projekta podizanja generativnih sjemenskih plantaža smrče na četiri lokaliteta u Republike Srpske. Zbog pogoršanja klimatsko‐pedoloških uslova uzrokovanih otopljavanjem klimata neophodan je razvoj kontejnerske proizvodnje šumskog sadnog materijala, što će omogućiti racionalnije pošumljavanje (posebno krša) i brži razvoj šumskih kultura. To podrazumjeva i nabavku adekvatne opreme u vidu linije za kontejnersku proizvodnju sadnica, te plastenika, plasteničke opreme i dr. Inicijativa o konzervaciji i održivom korišćenju genetičkih resursa razvija se kroz finansijsku podršku SIDA‐e i desetogodišnji regionalni projekat SEEDNet. Jedna od osnovnih aktivnosti SEEDNet projekta jeste uspostavljanje nacionalnog programa za zaštitu biljnih genetičkih resursa. Vlada Republike Srpske od 2005. 27
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
godine izdvaja namjenska sredstva za održavanje biljnih genetičkih resursa, kao podršku aktivnostima projekta i za uspostavljanje Programa za zaštitu biljnih genetičkih resursa Republike Srpske. Potrebno je stvoriti osnove za unapređenje konzervacije šumskih genetičkih resursa. Cilj upravljanja genetičkim resursima jeste unapređenje uslova za kontinuirano evoluiranje vrsta, koje predstavlja odbrambeni mehanizam organizama u borbi sa promjenama sredine. Konzervacija šumskih genetičkih resursa od značaja je za održivo korišćenje vrijednosti šuma, za poboljšanje zdravstvenog stanja i vitalnosti šumskih ekostistema i unapređenje i razvoj njihovih zaštitnih, estetskih i kulturnih funkcija. Koncepcija konzervacije šumskih genetičkih resursa treba da se zasniva na metodama in situ i ex situ konzervacije. U državnim šumama Republike Srpske u cilju obezbjeđivanja reprodukcije pojedinih vrsta namjenski je izdvojeno 1 212,2 ha (redukovano 695,8 ha) površine šuma registrovanih sjemenskih sastojina (Tabela 6). U okviru proizvodnje šumskog sjemena CSRP prosječno godišnje se prikuplja oko 1000 kg sjemena četinarskog i lišćarskog drveća, oko 300 kg hortikulturnog sjemena i oko 2,0 kg sjemena ljekovitog bilja. Tabela 6. Sjemenski objekti – površina i vrste drveća (Registar šumskih sjemenskih objekata RS, 2005) Ukupna površina Redukovana površina Vrsta drveća (ha) (ha) Smrča 338,70 164,53 Jela 294,70 116,59 Crni bor 169,20 145,35 Bijeli bor 43,90 20,11 Pančićeva omorika 61,60 31,96 Duglazija 4,20 3,74 Ariš 1,4 1,33 Bukva 215,70 150,19 Kitnjak 82,77 61,99 Gorski javor dvije grupe stabala (nije izražena površina) UKUPNO: 1 212,17 695,80 Oblik predjela šumskih ekosistema RS definisani su prirodnim faktorima. Šumske i druge ekosisteme u šumskim područjima Republike Srpske karakteriše raznovrsnost predjela koja je u dobroj mjeri, uslovljena bioekološkom raznovrsnošću. O raznolikosti oblika predjela i potencijalima koji proizilaze iz njihove raznolikosti u Republici Srpskoj u dovoljnoj mjeri govori dosadašnji broj izdvojenih ekoloških jedinica i osnovnih tipova šuma. Raznolikost oblika predjela uzrokovana je interakcijom biološkog i geološkog diverziteta te se mogu izdvojiti: Mediteranski, supra‐mediteranski, planinsko‐mediteranski, panonski, brežuljkasti i planinski oblici predjela (NEAP BiH, 2003). U Evropskoj konvenciji o predjelima “Predjel” se definiše kao zona ili oblast kakvom je vidi lokalno stanovništvo i posjetioci, čija vizuelna obelježja i karakter predstavljaju proizvod djelovanja prirodnih i/ili kulturnih (odnosno, ljudskih) faktora. Značaj šuma i bogatstvo i raznovrsnost vrsta koje su u njima sadržane najbolje oslikava podatak da one sadrže preko 50% svjetskog biodiverziteta. Pri tom nije manji ni doprinos šuma u heterogenosti predjela, formiranju tla, kontroli poplava, erozije zemljišta, zadržavanju i prečišćavanju voda, proizvodnji kiseonika, itd. Samim tim posljedice koje proizilaze iz propadanja ili nestanka (deforestacije) šuma su tako ozbiljne da se na međunarodnim skupovima očuvanje i održivo gazdovanje šumama tretiraju zasebno. Ugrožene šumske vrste prema IUCN ‐ kategorizaciji su kritično ugrožene ako u skoroj budućnosti postoji izuzetno visok rizik njihovog nestajanja u divljini. U tom smislu neophodno je u cilju razvoja šumarstva planirati realizaciju aktivnosti na izradi crvene liste (IUCN Red List ‐ http://www.iucnredlist.org) koje se odnose na zaštitu flore i faune, njihovih staništa i populacija, posebno pojedinih vrsta drveća, koje spadaju u kategoriju rijetkih, reliktnih, endemičnih i ugroženih vrsta prema TBFRA klasifikaciji. Prema IUCN kategorizaciji u BiH spektar biljaka obuhvata 3 izumrle vrste, 5 vjerovatno izumrlih, 43 vrste veoma ugrožene, 286 veoma ranjivih i ugroženih, 298 rijetkih i potencijalo ugroženih i 52 nedovoljno istraženog 28
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
stepena ugroženosti. Takođe je oko 50 % gljiva ugroženo i značajan broj aromatičnog bilja (NEAP, 2003). Status ugroženih vrsta mora biti utvrđen i zakonskim aktima kojima se u najširem obuhvatu određuje politika odnosa prema šumi i održivom korišćenju ukupnih potencijala šuma u šumskim područjima. U Republici Srpskoj izdvojeno je 1342,80 ha šuma u cilju zaštitite ugroženih vrsta i staništa (www.sumers.org). Prema čl.47 aktuelnog Zakona o šumama: (1) Zabranjena je sječa i uništavanje sljedećih vrsta drveća: Pančićeve omorike, tise, munike, bora krivulja, planinskog javora, balkanskog klenića, božikovine, sremze, žute košćele, hrasta crnike, makedonskog hrasta, maljave breze, medvjeđe lijeske, bademolisne kruške, žute džanarke, južne mukinje, masline, zelenike, sive topole, bademolisne vrbe i lovor‐vrbe, kao i drugih rijetkih i vrijednih vrsta drveća na njihovim prirodnim nalazištima, poimenice određenih Osnovom, kao i rijetkih, vrijednih šumskih biotopa, staništa, habitata i ekosistema. (2) Zabranjuje se iskorišćavanje i uništavanje vrsta žbunja i njihovih prirodnih staništa: ogrozda, crne ribizle, oštre veprine, meke veprine, brnistre i konopljike. Zaštita životne sredine postiže se zaštitom vegetacije i zaštitom prirodnih vrijednosti. Prema NEAP‐u BiH 15‐
20% ukupne površine Republike Srpske treba staviti pod pravnu zaštitu. Ne dovodeći u pitanje obavezu izdvajanja i uvećanja površine zaštićenih prirodnih dobara i imajući u vidu iskustva nekih evropskih država, može se sa prilično sigurnosti konstatovati preambizioznost ovog plana pogotovo dijela koji se odnosi na buduće eventualno relativno učešće zaštićenih područja po NEAP‐u. Potencijali šuma visoke zaštitne vrijednosti nisu u potpunosti iskorišćeni. U odnosu na polifunkcionalni pristup planiranju nacionalni parkovi pokrivaju 20 744 ha, a još dva prašumska rezervata (Janj i Lom) oko 600 ha. Prema Prostornom planu Republike Srpske (2008. godine) zaštićeni šumski ekosistemi predstavljaju značajan dio zaštićenih ekosistema Republike posebno u okviru nacionalnih parkova, regionalnih parkova (parkova prirode), pejzažnih zaštićenih predjela i prirodnih rezervata. Ovi ekosistemi obuhvataju oko 240 km2 a u I režimu zaštite oko 40 km2 površine. Prostornim planom je predviđeno do 2015. godine izdvajanje novih zaštićenih područja prirode (oko 16,2% od ukupne površine Republike Srpske) od kojih najveći značaj imaju šumska područja različitog stepena zaštite. Predviđeno je značajno povećanje površina nacionalnih i regionalnih parkova, rekreativnih, kulturnih, naučnih i pejzašnih predjela i rezervata prirode kao i memorijalnih parkova i spomenika. Od tih površina pod I stepenom zaštite nalazilo bi se 163 km2 površine. Imajući u vidu potencijale očuvanih prirodnih šuma i nastojanja za povećanjem površina zaštićenih šuma odnosno šuma posebne namjene u Republici Srpskoj su planirane aktivnosti na izdvajanju u narednih 10 godina 5‐10% površina šumskog fonda koji bi se nalazio u raznim nivoima zaštite u zavisnosti od planiranih posebnih ciljeva gazdovanja šumama u okviru ovih objekata. Od početka procesa FSC certifikacije gazdovanja šumama u državnim šumama je izdvojeno 44182,7 ha šuma visoke zaštitne vrijednosti ili 4,5% površine ukupnog šumskog fonda. Ove šume obuhvataju: sjemenskih sastojina (1212 ha), šume u cilju zaštite ugroženih vrsta (1342,8 ha), zatim šume u cilju zaštite područja (6103 ha), šume za zaštitu vodotoka (21030,1 ha), šume za zaštitu zemljišta od erozije (9164,5 ha), šume za zaštitu od požara (5,4 ha) i površine šuma u cilju zaštite tradicionalnih i kulturnih vrijednosti (5516,5 ha). Aktivnosti na izdvajanju novih šuma visoke zaštitne vrijednosti potrebno je nastaviti u saradnji sa svim zainteresovanim stranama i institucijama kako bi ostvarili željene efekte zaštite prema relevantnim Konvencijama o razvoju sistema zaštićenih prostora i ekosistema (IUCN/WCPA). Prema FSC standardima aktivnosti gazdovanja u šumama visoke zaštitne vrijednosti moraju održavati ili poboljšavati karakteristike koje ih definišu. Kod strateškog planiranja izdvajanja novih HCVF u skladu sa procesom certifikacije šuma potrebno je da šumski ekosistem zadovoljava jedno ili više sledećih obilježja: 29
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
-
Šumska područja koja globalno, regionalno ili lokalno imaju značajnu koncentraciju biodiverzitetnih vrijednosti i/ili veliku pejzažnu vrijednost u kojima postoje zdrave populacije sa skoro svim ili svim prirodno nastanjenim vrstama koje se javljaju po prirodnom uzorku distribucije i učestalosti; Rijetki, ranjivi, ugroženi šumski ekosistemi a posebno mikrohabitati; Šume koje obezbjeđuju osnovne ekološke usluge u kriznim situacijama (npr. kvalitet ili protok vode, zaštitu od erozije, prirodnih katastrofa kao što su cikloni ili uragani, oprašivanje); Šume koje predstavljaju osnovu za obezbjeđivanje ekonomskih ili bio‐fizioloških potreba lokalnog stanovništva ili su bitne za kulturni identitet lokalnih zajednica. Prema Prostornom planu Republike Srpske (2001. ‐ 2015.), perspektivno će se obezbjediti zaštita: - nacionalnih parkova 9, - regionalnih parkova (parkova prirode) 14, - rekeacioni, kulturni, naučni i dr. zaštićeni predjeli 102, - prirodni rezervati 10, - memorijalni parkovi i spomenici 13 Voda njen kvalitet i količina naročito pitke vode zavise od kvaliteta i očuvanosti šumskih ekosistema. Nedovoljna brige o socijalnom položaju stanovništva utiče na ugrožavanje šuma a time i smanjivanje količina pitke vode. Slatkovodni slivovi su ključni resurs u Republici Srpskoj. Na teritoriji Republike godišnje padne oko 1250 l/m2 oborina, što, obzirom na povšinu, daje ukupnu zapreminu oborinskih voda od 32.000 miliona m3 vode. Sa teritorije Republike Srpske otječe u prosjeku oko 50% od ukupne pale količine vode. Dugoročni plan vodosnabdjevanja RS baziran na planu za BiH iz 1988. godine ukazuje na veliki značaj šuma za planinska vrela i površinske tokove. Izdvajaju se vrela sa protokom 5 l/s do čak preko 600 l/s. Kvalitet površinskih voda je različit od regije do regije što je u budućnosti potrebno ispitivati i pratiti. 2.3. STANJE U POGLEDU EKOLOŠKIH I SOCIJALNIH FUNKCIJA ŠUME Ekološke i socijalne funkcije šuma imaju ogroman značaj za održivi razvoj društva i poboljšanje kvaliteta života, kako u ruralnim i planinskim područjima, tako i u urbanim sredinama. Svi prirodni resursi Republike Srpske, flora i fauna, prirodne ljepote koje se zajednički koriste kao objekti od posebne kulturne i istorijske vrijednosti, definisani su zakonom i predstavljaju dobra od zajedničkog interesa za Republiku Srpsku te moraju da imaju posebnu zaštitu. Uloga šuma u vezivanju ugljenika iz atmosfere i sprečavanju otopljavanja klimata i socijalnih funkcija šuma razmatra se u odnosu na odredbe Kjoto protokola i Konferencije u Kopenhagenu (2009). Stanje šuma predstavlja rezultat različitih faktora: promjene površine pod šumom, komercijalnih seča, šumskih požara, vremenskih ekstrema i promjene klime, aerozagađenja, napada insekata, patogenih gljiva, promjena uslova zemljišta, erozije zemljišta i drugih. Zaštita biodiverziteta, vezivanje ugljenika, rekreacija i upravljanje slivovima su među najznačajnijim ekološkim i socijalnim funkcijama šuma. 2.3.1. Ekološke funkcije šuma Zaštitno – regulatorne funkcije šuma imaju poseban društveni značaj Zaštitne funkcije u uslovima Republike Srpske su slijedeće: protviveroziona zaštita, zaštita i unapređivanje režima voda, klimazaštita (od neželjenog dejstva vjetra, regulacija padavina, temperature, sunčevog zračenja i dr.), zaštita od neželjenih i štetnih imisionih dejstava, ostale zaštitne funkcije (zaštita poljoprivredne proizvodnje, saobraćajnica, zaštita od buke, pogleda i lavina itd.). 30
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Zaštita voda predstavlja značajan segment ekološke funkcije šuma. Degradacija resursa zemljišta i voda je povezana sa ukupnim kvalitetom životne sredine, a zagađenje vode i "efekat staklene bašte" su dve glavne preokupacije globalnog značaja. Kao rezultat prisustva degradiranih šuma i zemljišta hidrološka funkcija šuma je umanjena. Zbog toga se kao imperativ nameće zaštita i očuvanje šumskog zemljišta od erozije, čime se u najvećoj meri poboljšava i hidrološka uloga šume. Primjena sječa sa većim zahvatom višestruko povećava produkciju erozionog materijala. Posljedice su: destrukcija humusno‐akumulativnog horizonta zemljišta; značajna redukcija infiltraciono‐retencionog kapaciteta; intenziviranje površinskog (poplavnog) oticaja i učestalija pojava bujičnih poplava. Vodozaštitna funkcija šuma za kvalitet i kvantitet vodnih resursa još nije adekvatno vrednovan. Uloga korisnika/vlasnika šuma u očuvanju ovog "servisa" još nije priznata od strane donosioca odluka. Imajući u vidu da većina kvalitetnih voda u Republici Srpskoj potiče iz šuma i šumskih područja, neophodno je da se šumarstvo u budućnosti uključi kao ravnopravan partner u administraciju i upravljanje vodama. U šumama sa prioritetnom funkcijom zaštite vodotoka i izvorišta moraju se primjenjivati posebne mjere gazdovanja, kontrola erozionih procesa i njihovo svođenje u tolerantne okvire. Konzervacija zemljišta i voda, u ovom smislu, je značajna u mjeri u kojoj limitira razvoj šumarstva i treba da predstavlja sastavni dio njihovog generalnog razvoja. Zaštita zemljišta podrazumjeva mnoštvo ključnih stanišnih, ekonomskih, socijalnih i kulturnih funkcija, vitalnih za održavanje života: - Produkcija hrane i druge biomase; - Akumulacije, filtera i transformatora različitih materija; - Stanište i rezervoar gena; - Fizička i kulturna sredina za život; - Izvor različitih materijala. Zemljište je vitalni resurs koji je izložen brojnim procesima degradacije i rastućim pritiscima. U cilju postizanja ciljeva održivog razvoja, neophodna je zaštita ovog resursa, u svim oblastima, što je prepoznato i prihvaćeno kako u regionalnim okvirima, tako i na internacionanom nivou. U odnosu na prethodno, strategija zaštite zemljišta tematski uključuje posebno prevenciju od erozije, kontaminacije zagađujućim materijama, smanjenja sadržaja organske materije i procesa dezertifikacije. Zaštita staništa i biodiverziteta. Bogatstvo šuma Republike Srpske prema broju drvenastih vrsta, njihovom diverzitetu i primarnim gen‐centrima je jedinstveno u Evropi. Šumski resursi obuhvataju 205 autohtonih vrsta drveća i žbunja (175 lišćarskih i 35 četinarskih), sa primarnim gen centrima većeg broja endemskih i endemsko‐reliktnih vrsta ‐ Pinus peuce, P.heldreichii, Picea omorika, Fraxinus oallisae, Forsytchia europaea, Corylus colurna i dr. Aktuelni oblici očuvanja bidiverziteta u Republici Srpskoj vrše se očuvanjem in situ i ex situ. Zaštita biodiverziteta šumskih biljnih resursa u vidu in situ očuvanja je znatno razvijenija u Republici Srpskoj. U budućnosti je potrebno vršiti i razvijati ex situ konzervaciju. Negativni uticaji na biodiverzitet reflektuju se u ubrzanom gubitku vrsta, što je slučaj i na globalnom nivou, i destrukciji prirodnih staništa. Ovom procesu doprinose, prvenstveno, povećana zagađivanja iz vazduha, procesi acidifikacije i tekuće klimatske promjene. U okviru pripreme smjernica i plana za očuvanje biodiverziteta šuma, u skladu sa MCPFE i drugim strateškim dokumentima, potrebno je da se ustanovi sistem (kodeks), koji sadrži primjenu sistema najboljih mjera u šumama, tj. listu svih šumarskih operacija i "ponašanja" koje treba da osiguraju implementaciju strategije razvoja šumarstva u Republici Srpskoj. Šume i promjene klime ‐ regulacija klime Šume Republike Srpske, kao i šume čitavog regiona Zapadnog Balkana, su izložene rapidnim promjenama usljed procesa otopljavanja i poremećaja širokih razmjera. Polazeći od ovoga, neophodna su nova saznanja o osjetljivosti vrsta i ekosistema prema klimi, kontinuelno praćenje različitih klimatskih režima i razvoj strategija upravljanja klimatskim promjenama. Inicijative za osiguranje zdravstvenog stanja šuma, održavanje biodiverziteta i smanjivanje fragmentacije staništa imaju 31
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
značajnu ulogu u stvaranju pufernog efekta prema klimatskim promjenama. U Republici Srpskoj se očekuje povećanje srednje godišnje temperature za 0,3 do 0,5oC po dekadi odnosno 4‐4,5°C do kraja 21. vijeka. Ako se ostvari ovo povećanje, suše, invazije insekata i pojava šumskih požara postaju sve vjerovatnije, a postojeći šumski pokrivač se može izgubiti, dok šume migriraju prema sjeveru. Pri prosečnom povećanju globalne temperature vazduha od 2°C tokom sledećih 100 godina, vrste drveća će se pomjerati na sjever za 2 do 5 km svake godine, izuzev vrsta drveća čije sjeme prenose ptice. U kontekstu šuma i šumarstva Republike Srpske, ovaj uticaj promjene klime na šumske ekosisteme, značajan je u smislu iznalaženja rješenja adaptacije i strategija za ublažavanje promjena u pogledu: produkcije drvne zapremine, vezivanja ugljenika, zaštite biodiverziteta, prinosa voda i drugih funkcija sa procjenom rizika i društveno‐ekonomskim posljedicama. S obzirom da šume dobijaju sve veći značaj kao sredstvo za vezivanje ugljenika, budući sistemi gazdovanja šumama vjerovatno će biti ocjenjivani sa stanovišta njihove efektivnosti u ispunjenju ove funkcije, što će imati za posledicu gajenje šuma pro‐C (za vezivanje ugljenika iz atmosfere). Značajniji problemi ekoloških funkcija šuma su: - Mjestimično prisutni procesi vodne erozije i nedovoljna zaštita izvorišta i vodozahvata; - Neizgrađen sistem monitoringa biodiverziteta šuma i vrednovanja predjela; - Nepotpun monitorig zdravstvenog stanja šuma i zemljišta; - Izdvajanje zaštićenih područja i dobara uglavnom u državnim šumama; - Neizgrađen sistem monitoringa odnosa klimatskih promjena i šuma i dr. Ugroženost šuma. Najveću destrukciju na šume i šumska zemljišta po površini vrše šumski požari. Prema podacima šumarske statistike za područje Republike Srpske u periodu 2003‐2007. godina destruktivnim djelovanjem šumskih požara zahvaćeno je 26 222 ha, a štetnim djelovanjem olujnog vjetra 11 457 ha. Prema tome, degradacija šuma zahvaćena samo sa ova dva faktora zahvata 3,7% površine državnih šuma u Republici Srpskoj. Veličina opožarenih površina kod šuma u privatnom vlasništvu je znatno niža u odnosu na šume u državnom vlasništvu. Vlasnik državnih šuma ima veoma ograničene resurse, sa obzirom na površinu, kojim se može oduprijeti šumskim požarima. Prema GFRA 2005 u BiH se na godišnjem nivou požari jave na 12 000 ha, štete od insekata na 10 000 ha. Potrebno je težiti u narednom periodu da se veličina opožarene površine u državnim šumama svede na nivo koji imamo kod privatnih šuma. U zavisnosti od klimatskih prilika po godinama veličina opožarenih površina na području Republike Srpske se kreće u granicama između 360 i 18 200 hektara. Postojanje odgovarajućih protivpožarnih mjera, kao jasno definisanje aktivnosti pri izbijanju požara smanjiće štete uzrokovane požarima. Grafikon 5: Posječena drvna masa po uzročnicima šteta u šum
160000
140000
120000
m3
100000
80000
60000
40000
20000
U periodu 1997‐2000. godine dogodila se gradacija sipaca na površini od oko 20 000 ha. Ova gradacija je bila posljedica bespravnih sječa u ratnom i neposredno poslijeratnom periodu. Gradacija je zbog sličnih razloga 32
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
tada registrovana na području BiH. Samo na planini Vitoroga stradalo je oko 5 000 ha šuma smrče. Zahvaljujući saradnji Šumarskog fakulteta iz Banja Luke, JPŠ i resornog Ministarstva ova gradacija je uspješno sanirana. U periodu 2003‐2006. došlo je do gradacije gubara u regionu Banjaluke i drugim područjima na oko 100 000 ha. Neke druge vrste insekata i fitopatogenih mikroorganizama (posebno gljiva) svake godine pričinjavaju velike štete, koje se obično i ne registruju. U posljednjoj deceniji evidentirano je prisustvo desetak vrsta alohtonih štetnih šumskih insekata koji su unešeni u Republiku Srpsku. 2.3.2. Socijalne funkcije šuma (rekreacija, turizam, sport) U grupu socijalnih funkcija ubrajaju se: zdravstvene, estetsko dekorativne, turističko‐rekreativne, vaspitne, obrazovne, naučne i dr. Iz grupe socijalnih funkcija poseban značaj i funkciju danas u Republici Srpskoj imaju šumski kompleksi kao što su nacionalni parkovi, prirodni rezervati, parkovi divljači, memorijalni kompleksi i drugo. Za savremeno planiranje gazdovanja šumama i područjem nacionalnog parka potrebna je izrada odgovarajućih ekoloških studija i na njihovoj osnovi izvršena funkcionalna podjela prostora kao trajna osnova za planiranje i unapređivanje korišćenja svih resursa i potencijala, odnosno funkcija šuma. Radi rješavanja problematike razvoja, korišćenja i zaštite nacionalnih parkova potrebno je izraditi:  Program razvoja nacionalnog parka,  Prostorni plan područja nacionalnog parka,  Plan zaštite i uređenja nacionalnog parka.  Program korišćenja potencijala i funkcija parka. Ovi planovi su osnovni planovi i programi i sačinjavaju naučno‐sručne osnove za usklađivanje razvoja nacionalnih parkova i racionalno korišćenje njihovih potencijala i vrijednosti. Izradom ovih programa površine šuma namjenjene za nacionalne parkove treba da omoguće zadovoljavanje naučnih, obrazovnih, kulturnih, turističkih i drugih potreba. Analiza dosadašnjeg gazdovanja i upravljanja sa nacionalnim parkovima u Republici ukazala je na probleme i neke negativne ocjene od kojih se mogu istaći:  Nedovoljna aktivnost na praćenju i kontroli šumskih resursa;  Nedovoljna finansijska ulaganja;  Nedostatak širokog informisanja i oglašavanja;  Slaba ekonomska efikasnost kada je u pitanju korištenje svih funkcija šuma;  Nedostatak infrastrukure za rekreaciju, i slabe kulturne i obrazovne inicijative;  Slaba zaštita kulturnih i istorijskih znamenitosti;  Nedovoljna saradnja i kordinacija sa državnim institucijama i drugo. Sa određenom sigurnošću se može istaći da je osnovni problem pri upravljanju teritorijom nacionalnih parkova u nedostatku finansijskih sredstava koja su potrebna za razvoj, korišćenje prirodnih i drugih resursa. Nedostatku finansijskih sredstava uglavnom je doprinjela slaba efikasnost i saradnja institucionalnih i ekonomskih struktura unutar nacionalnog parka, sužena gledanja na mogućnost razvoja, zatvorenost u sopstvenu lokalnu tradiciju gazdovanja, nedovoljna informisanost i prezentacija osnovnih vrijednosti nacionalnog parka. Iz ovog proizilazi slika problema koje ćemo ukratko predstaviti:  Neophodnost aktiviranja operativnih akcija i odgovornosti prema zaštiti šumskih ekosistema koji predstavljaju poslednje oaze nedirnute prirode, zaštiti pejzaža kao estetske vrijednosti (rijeke, glečerska jezera, vodopadi, klisure, kulturno‐istorijsku spomenici i drugo), zaštita predjela koji imaju mješovite funkcije (zaštita predjela i kontrolisano korišćenje).  Poboljšanje kvaliteta institucionalnih struktura sa zadacima, snagama i mogućnostima proporcionalnim tekućim potrebama. 33
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora


Predviditi jedan mehanizam koji omogućava koordiniranu upotrebu resursa iz drugih sektora kao što su turizam, sport i rekreacija, javni radovi i drugo. Odrediti godišnji finansijski doprinos ustanovama koje upravljaju sa ovim područjima od strane državnih institucija. Tokom posljednjih nekoliko decenija u mnogim zemljama, upravljanje prirodom, ekološkim i socijalnim funkcijama šuma postaju prioritetan cilj gazdovanja ponekad nadmašujući produkciju drveta kao primarnu funkciju. Socijalne funkcije šuma ne uključuju samo rekreaciju, već kvalitet života u mnogo širim aspektima, tako da postaju integralni dio posebno života u ruralnim područjima. Usljed povećanog značaja i kompleksnosti, kao i potencijalnih konflikata sa drugim funkcijama, socijalne funkcije šuma se moraju razmatrati mnogo eksplicitnije nego u prošlosti. Osnovni ciljevi su da se unapredi kvalitet informacija dostupnih donosiocima odluka i menadžerima u šumarstvu u odnosu na koristi koje rekreacija, turizam i ostale socijalne funkcije donose šumarstvu i na taj način se definišu troškovno efikasne metode da se koristi od ovih funkcija šuma uvećaju. Osnovni problemi vezani za socijalne funkcije šuma su: - Izraženi pritisci za promjenom namjene šuma i šumskog zemljišta; - Neizgrađen sistem vrijednovanja ekoloških i socijalnih funkcija šuma; - Nedovoljno iskorišten turistički i rekreativni potencijal šuma; - Usitnjenost posjeda privatnih šuma; - Nepovoljan uticaj drugih privrednih grana na šume; - Neobezbeđeni izvori finansiranja, posebno za zaštićene dijelove prirode i dr. U okviru šumarstva RS nije dovoljno posvećena pažnja razvoju urbanog šumarstva čije težište interesa je usmjereno na ostvarivanje dobrobiti u ekološko‐socijalnom smislu, a njegovi glavni zadaci su poboljšanje životnog prostora (klimatski uslovi, hidrologija, vazduh, buka, estetika i dr.), osiguranje površina u rekreativne i obrazovne svrhe, reciklaža i zbrinjavanje otpada i određeni stepen proizvodnje drvne mase. Koncepcija »urbanog šumarstva« je prvi put predstavljena na 9. konferenciji Commonwealth Forestry u New Delhiju (Jorgensen, 1967.) i pobudila je značajan međunarodni interes unutar šumarskih krugova. Urbano šumarstvo treba omogućiti i usmjeriti uravnotežen razvoj gradskih parkova, drvoreda i šumskih zajednica koje su pod snažnim uticajima urbanih sredina. Upravo su stručnjaci iz oblasti šumarstva najpozvaniji u rješavanju navedene problematike upravljanja i gazdovanja parkovima i prirodnim objektima za rekreaciju i turizam. 2.4. STANJE GAZDOVANJA ŠUMAMA Upravljanje šumama obuhvata strateško i regionalno planiranje, obavljanje upravnih poslova, drugih stručnih i savjetodavnih poslova, poslove podrške vlasnicima šuma, poslove praćenja i nadzora. Gazdovanje šumama podrazumijeva obnovu, zaštitu, njegu, podizanje novih šuma i korišćenje šuma i šumskog zemljišta, kao i druge aktivnosti za održavanje i unapređivanje funkcija šuma, ili gazdovanje jeste skup usaglašenih tehničko‐tehnoloških, ekonomskih, naučnih i društvenih aktivnosti koje se u određenom odsjeku vremena moraju preduzimati u šumi radi njene zaštite, održavanja i unapređivanja. Sistem gazdovanja podrazumijeva odabrani uzgojno‐uređajni postupak u šumi uslovljen bioekološkim karakteristikama vrsta drveća, bonitetom staništa i ciljem gazdovanja šumama. Sistem gazdovanja je definisan odabranim načinom sječe i obnove, odnosno njege šuma. Pored skupinasto‐prebirnog sistema gazdovanja koji se najčešće primjenjuje, stanišni i sastojinski uslovi omogućavaju primjenu i drugih, naročito kombinovanih sistema gazdovanja te je potrebno u objektivnim uslovima vršiti njihovu implementaciju i razradu po proizvodnim tipovima šuma. Stanje gazdovanja u Republici Srpskoj može se ocijeniti sa sljedećim osnovnim konstatacijama: 34
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
-
-
-
-
Republika Srpska je prihvatila MCPFE proces jer je BIH potpisnica Bečke konvencije 2003 godine, a time i obaveze i principe koje iz toga proizilaze; Proces FSC certifikacije gazdovanja šumama u Republici Srpskoj je započeo 2005. godine u ŠG "Visočnik" ‐ Han Pijesak, a od marta 2009. godine Javno preduzeće je dobilo FSC certifikat za gazdovanje šumama za sve šume u svojini Republike Srpske; Planiranje gazdovanja šumama zasnovano je na potrebi uvećanja proizvodne osnovice gomilanjem zapremine kako bi se osiguralo obezbjeđivanje principa trajnosti u odnosu na imperativ kontinuiteta proizvodnje‐prinosa‐prihoda; Polifunkcionalni pristup korišćenju je na nivou šturog deklarisanja ali suštinski se najčešće ne obezbijeđuje (sem u pojedinačnim slučajevima) u procesu planiranja (nedvosmisleno utvrđenim ciljevima i mjerama za njihovo ostvarivanje), time ni u procesu realizovanja i kontrolisanja; Unapređivanje stanja šuma prevođenjem izdanačkih u visoke je nedovoljno prisutno u strateškim planskim opredeljenjima po pojedinim šumskim područjima; Prikupljena sredstva za unapređenje opštekorisnih funkcija šuma nisu u cjelosti raspoređivana u Zakonom o šumama definisane namjene. Ne postoje planska opredeljenja u vezi sa potrebom proširene reprodukcije šuma pošumljavanjem površina koje su bile izvan posjeda JPŠ "Šume Republike Srpske" a kojih se odrekla poljoprivreda kao slabo produktivnih u okviru ekstenzivnog korišćenja (sadašnji obim pošumljavanja je 800 ha); Zaštita bioraznovrsnosti kao imperativ održivosti nije u potpunosti zaživila pri praktičnom gazdovanju šumama; Sistem zaštite šuma (posebno preventivne) nije na odgovarajućem nivou posebno u uslovima sve većeg uticaja i izraženosti različitih ugrožavajućih faktora; Sadašnja otvorenost šuma ne obezbjeđuje ravnomjerno korišćenje, obnovu, njegu i zaštitu po površini, što koncentriše realizaciju radova na manji, šumskim komunikacijama otvoreni prostor; Certifikacija privatnih šuma nije izvršena i dr. Planiranjem gazdovanja i gazdovanjem šumama mora se više voditi računa o povećanju proizvodne osnovice kako bi se u većoj mjeri osiguralo obezbjeđivanje principa trajnosti u odnosu na proizvodnju‐prinos‐prihod. Pri tome je neophodno unaprijediti polifunkcionalni pristup korišćenja šuma. 2.5. STANJE DIVLJAČI I LOVSTVA, KORIŠĆENJE NEDVRNIH PROIZVODA I USLUGA 2.5.1. Stanje divljači i lovstva Lovstvo je obrazovno naučna, ekološka, ekonomska i društveno korisna djelatnost, koja je u funkciji integralne zaštite, uzgoja, održivog korišćenja i stalnog poboljšanja kvaliteta lovne faune, staništa i drugih lovnih resursa. Lovna privreda se u Republici Srpskoj odvija u okviru 87 lovišta, na ukupnoj površini od 2 433 000 ha, od čega je lovna površina 2 207 000 ha, nelovna 227 000 ha, a pod šumom je 1 098 000 ha. U lovnoj privredi je stalno zaposleno 321 radnik od čega, šumarskih inženjera i tehničara 52, lovočuvara i lugara 179, radnika na uzgoju divljači 24 i administrativnih i ostalih radnika 67. Tabela 7. Brojno stanje divljači (Statistika 2008) Jelen Srna Divokoza kom (000 kom) kom 48 29 1 152 Jarebica Jarebica Fazan poljska kamenjarka (000 kom) (000 kom) (000 kom) 7 5 58 Medvjed kom 580 Vuk kom Zec (000 kom) 83 Jazavac (000 kom) Divlja svinja (000 kom) 8 Lisica (000 kom) Tetrijeb veliki 1 094 2 12 7 35
814 Kuna (000 kom) STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Divljač se u osnovi dijeli na zaštićenu i nezaštićenu. U zaštićenu divljač iz klase sisara spadaju: jelen, srna, divokoza, muflon, medvjed, zec, vidra, vjeverica, puh, ris, nutrija, dabar, i mungo. U zaštićenu divljač iz klase ptica spadaju: šumske koke, poljske koke, divlje patke, divlje guske, šljuke, čaplje (osim sive), rode, labudovi, supovi‐lešinari, orlovi, škanjci, eje, lunje, sokolovi, nesiti, sivi ždralovi, droplje, liske, žalarke, prutke, muljače, vivak pozvizdač, pomornica, galebovi, čigre, golubovi, sove, gnjurci, pljenori, gavran, galica čolica i galica crvenokljuna. Proizvodni potencijal većine lovišta u odnosu na autohtone (odgovarajuće vrste) je na visokom nivou i sa visokom bonitetnom vrijednošću. Nedovoljno vođenje računa o očuvanju i zaštiti divljači ima za efekat da: - Brojnost osnovnih vrsta lovne zaštićene posebno visoke divljači ne zadovoljava. Brojnost nekih vrsta je na kritičnom nivou (npr. Tetrijeb veliki) je takva da bi bar trenutno trebalo zabraniti lov a sadašnja brojnost da se prihvati kao osnovno inicijalno matično jato. - Kvalitet, polna i starosna struktura takođe nisu na zadovoljavajućem nivou što je dijelom uslovljeno i nedovoljnom brojnošću. 2.5.2. Korišćenje ostalih (nedrvnih) proizvoda i usluga U ostale (nedrvne) šumske proizvode prema važećem Pravilniku spadaju proizvodi: - biljnog porijekla: plodovi i sjeme,ljekovito i jestivo bilje, industrijsko bilje, čistinac, treset, smola, trska, lika, šišarke, ukrasno šiblje, gljive, sokovi (iz stabala breze i javora), različiti organi biljaka(korijen, kora, lišće, plodovi i dr.) koji se koriste u kožarskoj industriji (tanin), šumska paša, livadska trava i dr; - životinjskog porijekla: pčele i njihovi proizvodi, puževi, pijavice, gliste, proizvodi lova i ribolova, zmije (otrov, kože, meso) i dr; - proizvodi nežive prirode, prvenstveno iz vode i zemlje: kamen, šljnak, pijesak, krečnjak, (za kreč), glina i ilovača ( za ciglu i crijep), ugalj, crnica, humus, ljekovite vode i blata, itd. Procjenjuje se da na našim prostorima raste više od 400 vrsta ljekovitih i aromatičnih biljaka (Strategija razvoja poljoprivrede Republike Srpske do 2015). Samoniklo ljekovito bilje sakuplja veliki broj ljudi a po procjenama, sa ljekovitim biljem na razne načine bavi se danas u Republici Srpskoj nekoliko hiljada ljudi. U 2004. godini u plantažnom sistemu gajenja ljekovitog bilja u Republici Srpskoj bilo je oko 800 ha, dok je prije 4‐5 godina gotovo da i nije postojala plantažna proizvodnja. Uvođenjem podsticajnih mjera, ova prozvodnja počela se brže razvijati. Danas u svijetu sve više raste potreba za ljekovitim biljem, koje se koristi na razne načine: čajevi, farmaceutske sirovine za proizvodnju lijekova, eterična ulja,industrija kozmetičkih preparata itd. Zahtijeva se proizvod sa certifikatom i proizveden na organski način. Najveće svjetsko tržište ljekovitim biljem je Evropska Unija, iako je ona i veliki proizvođač i zasniva proizvodnju na oko 63 000 ha. Brži razvoj oblasti ljekovitog bilja trenutno ograničava niz faktora koji se perspektivno moraju otkloniti, a odnosi se na sledeće: - Tržište sakupljenih i proizvedenih ljekovitih i aromatičnih biljaka je neorganizovano; - Zakonska regulativa nije cjelovita, i nije usaglašena sa regulativom zemalja EU, posebno u dijelu zaštite biodiverziteta; - Površine pod plantažnim ljekovitim biljem su male, a sakupljačka djelatnost odvija se stihijski; - Sakupljači i proizvođači nisu u dovoljnoj mjeri edukovani za ovu djelatnost po standardima EU; - Trenutno je mali broj stručnjaka iz ove oblasti koji bi mogli dati dobru stručnu podršku proizvođačima na terenu; - Nedovoljan je broj objekata za prihvat, skladištenje, doradu i pakovanje; - Nije urađena inventarizacija biodiverziteta u cilju zaštite korisnih ali rijetkih i ugroženih vrsta; 36
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
-
Spontan i stihijski, time i iracionalan pristup ovom korišćenju i sa ekološkog i sa ekonomskog aspekta; Otežan planski pristup, s obzirom na složenu prirodu šume i njenog okruženja, odnosno složenu prirodu pojedinačnih jedinki flore i faune čije skupljanje i branje ne ugrožava njihov opstanak i dr. 2.6. BESPRAVNE AKTIVNOSTI U SEKTORU ŠUMARSTVA Jedan od veoma značajnih problema u sektoru šumarstva na području Republike Srpske jesu različiti vidovi bespravnih aktivnosti. Bespravne aktivnosti se odnose prvenstveno na aktivnosti čovjeka. To su sve one aktivnosti čovjeka u šumi i sektoru šumarstva koje nisu u skladu sa propisima upravljanja šumskim resursom. Akcioni plan za borbu protiv ilegalnih aktivnosti u šumarstvu pokrenut je 2005. godine (http://siteresources.worldbank.org/EXTFORESTS/Resources). Da bi odgovorili na nove zahtjeve, pokrenute su reforme ali njih ipak karakteriše određeni stepen nestabilnosti. Pored niza problema Vlada Republike Srpske se suočavala sa porastom ilegalnih aktivnosti u oblasti šumarstva nakon rata 1992‐1995. Naime šumarski sektor nije bio pošteđen od nezakonitih sječa jer kontrolni mehanizmi zaštite šuma od krađe nisu bili još razvijeni. Slabost pravne strukture i nizak standard života iznjedrili su drugu vrstu nezakonitosti koje uključuju korupciju. Iako obim ilegalnih aktivnosti u sektoru šumarstva nije precizno poznat, konsenzus među zainteresovanim stranama je postignut sa ciljem sprečavanja bespravnih aktivnosti. To je uticalo da se donese Akcioni plan za borbu protiv ilegalnih aktivnosti u sektoru šumarstva i prerade drveta. Akcioni plan ima za cilj borbu protiv svih oblika ilegalnih aktivnosti u sektoru šumarstva uključujući i krađu i korupciju. Akcioni plan sastoji se od dva glavna područja djelovanja: unapređenje vanjske kontrole i unutrašnjeg razvoja kontrole u javnom preduzeću šumarstva. Bespravno delovanje čovjeka podrazumjeva pored nezakonitih sječa, bespravna zauzeća šumskih zemljišta koja su vrlo česta kod nas, nezakonitu gradnju na šumskim zemljištima, nezakonito sakupljanje šumskih plodova, ljekobilja, rijetkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta. Značajnu ulogu u sprečavanju bespravnih aktivnosti pored organizacija koje su zadužene za gazdovanje i korišćenje šuma mogu imati i lokalne zajednice jer posjeduju podatke o granicama koje se trebaju označiti tako da se mogu lako identifikovati na terenu. U JPŠ „Šume Republike Srpske“ koja gazduju sa državnim šumama postoje adekvatni ljudski resursi i resursi za prismotru u svrhu kontrolisanja takvih aktvnosti. Privatni šumovlasnici koji imaju zakonska ili običajna prava vlasništva ili korištenja moraju zadržati kontrolu nad šumarskim aktivnostima do nivoa koji je potreban da bi zaštitili svoja prava i resurse. Najznačajnije bespravne aktivnosti u sektoru šumarstva se odnose na: - Bespravne (ilegalne) sječe stabala; - Izazivanje požara; - Oštećivanje dubećih stabala; - Krađu ŠDS sa stovarišta; - Održaj ‐ uzurpacije šuma i šumskog zemljišta; - Sječa stabala u privatnim napuštenim šumama; - Bespravno korišćenje šumskih resursa, izvorišta i vodnih tokova; - Iligelni promet ŠDS i dr. Štete nastale bespravnim aktivnostima prema šumarskoj statistici su podjeljene na dva dijela: bespravna šteta i ostala oštećenja od čovjeka. Prema statističkim podacima u 2007 godini ljudski faktor u državnim šumama je uzrokovao bespravne sječe na površini oko 600 ha. Posljedice su degardacija sastojina u pogledu 37
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
kvaliteta i smanjivanje zaliha sastojina te narušavanje stabilnosti i zakorovljavanje. Ovim sječama najviše su zahvaćene sastojine bukve zbog potreba za ogrevom i to na površini u 2007 godini na oko 150 ha. Međutim značajno je da se bespravno posječena drvna zapremina smanjuje i da je za skoro 50 % manja u 2008 godini u odnosu na 2003. godinu. Ovaj trend smanjivanja bespravnih sječa u budućnosti je potrebno nastaviti u prosjeku za 1500 ‐ 2000 m3/god. U 2007 godini požari su zahvatili površinu na oko 4000 ha a smatra se da je preko 50 % izazvao ljudski faktor namjernim podmetanjem požara. Najviše su zahvaćene čiste sastojine četinara u unutrašnjosti Republike Srpske dok su u području krša zahvaćene lišćarske prirodne sastojine i borove kulture. Nezakonite sječe mogu biti uzrokovane siromaštvom ili pak povezane sa komercijalnom eksploatacijom drveta. Mogu nastati i zbog opšteg neuspjeha upravljanja i pojave korupcije, uključujući i nejasna, kontroverzna pravila ili jednostavno nepostojeću zakonsku regulativu koja definiše korišćenje šumskih resursa, zatim zbog slabe institucionalne strukture i dr. Važan problem je povezanost interesnih grupa koje imaju tendenciju koristi od statusa quo i nastoje da se takvo stanje što duže zadrži. Bespravne aktivnosti se odvijaju kada se vrši sječa stabala, prevoze i prodaju ŠDS uz kršenje Zakona. Ostale štete nastale djelovanjem čovjeka pokazuju znatno nižu vrijednost i varijabilnost u odnosu na bespravne štete i kreću se između 500 i 1000 m3 (Statistika šumarstva, 2009). Obaveza institucija i preduzeća koja su zadužena za upravljanje i gazdovanje trebaju aktivirati mjere nadzora, identifikovanja i kontrole bespravnih sječa, nastanjivanja i drugih nedozvoljenih aktivnosti. Informacije i obavještenja za nedozvoljene aktivnosti od strane vlasnika, upravljača i korisnika šuma trebaju imati preventivnu ulogu npr. znakovi, kapije, patrole itd. Svi izvještaji o problematičnim aktivnostima upućuju se odgovornim institucijama i inspekcijskim službama. U sektoru šumarstva Republike Srpske postoje adekvatni ljudski resursi i resursi za prismotru u svrhu kontrolisanja takvih aktvnosti. Privatni šumovlasnici moraju zadržati kontrolu nad šumarskim aktivnostima do nivoa koji je potreban da bi zaštitili svoja prava i resurse. Prema statističkim podacima u 2007 godini ljudski faktor u državnim šumama je uzrokovao bespravne sječe na površini oko 600 ha. Ovim sječama najviše su zahvaćene sastojine bukve zbog potreba za ogrevom i to na površini od oko 150 ha u 2007 godini. Bespravno posječena drvna zapremina od 2003. godine kada je iznosila oko 25000 m3 posetepeno se smanjivala da bi 2008 godine iznosila dvostuko manje, a u 2009. godini ovaj trend smanjivanja je šteta je nastavljen oko 60% u odnosu na 2003. godinu i u budućnosti ga je potrebno nastaviti u prosjeku za 1500 ‐ 2000 m3/god. Značajniji šumski požari su se desili u 2007. godini kada su zahvatili površinu od oko 4000 ha a smatra se da je preko 50 % izazvao ljudski faktor namjernim podmetanjem požara. Najviše su zahvaćene čiste sastojine četinara u unutrašnjosti Republike Srpske dok su u području krša zahvaćene lišćarske sastojine i borove kulture i prirodne sastojine. 2.7. ORGANIZACIJA I PODRŠKA SEKTORU ŠUMARSTVA Narodna skupština Republike Srpske, kao centralna institucija parlamentarnog uređenja Republike Srpske, ostvaruje ustavotvornu i zakonodavnu vlast. Vezano za sektor šumarstva, Narodna skupština donosi Zakone, druge propise i opšte akte, zatim plan razvoja, prostorni plan i budžet. Narodna skupština donosi Strategiju razvoja šumarstva koja predstavlja osnovu za izradu Šumarskog programa Republike. U okviru Narodne skupštine postoji 19 stalnih odbora, od kojih se dva najdirektnije bave razmatranjem, predlaganjem i riješavanjem pitanja iz oblasti šumarstva, i to: Odbor za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu i Odbor za zaštitu životne sredine. Odbor za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu, između ostalog, razmatra strategiju razvoja i eksploataciju šuma, prati stanje u oblasti uzgoja divljači i riba, prati stanje poljoprivrednog zemljišta, šumskog zemljišta, voda, vodotoka i obale, prati zaštitu biljaka i životinja od bolesti i štetočina. Odbor za zaštitu životne sredine, između ostalog, razmatra pitanja iz oblasti žaštite i unapređenja životne sredine, očuvanja, razvoja i racionalnog korišćenja prirodnih resursa, pitanja iz oblasti šuma i šumskog 38
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
zemljišta, voda i vodotoka, divljači i riba i drugih prirodnih resursa. Također se bavi pitanjima otklanjanja zagađivanja prirodnih resursa, kao i drugim načinima i izvorima ugrožavanja životne sredine. Šume i šumsko zemljište na teritoriji Republike su u svojini Republike i drugih pravnih i fizičkih lica. Šumama i šumskim zemljištem u svojini Republike upravlja i gazduje Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, dok šumama i šumskim zemljištem u privatnoj svojini, te industrijskim i drugim šumskim plantažama upravljaju i gazduju njihovi vlasnici. Minstarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS ima slijedeće resore: - Resor poljoprivrede i ruralnog razvoja; - Resor prehrambene industrije, industrije stočne hrane i industrije pića; - Resor veterinarske službe; - Resor šumarstva i lovstva; - Resor vodoprivrede; - Resor za razvoj i koordinaciju projekata. U nadležnosti Resora šumarstva i lovstva nalaze se slijedeći poslovi: - normativno‐pravni poslovi; - studijsko‐analitički poslovi; - upravno‐nadzorni poslovi; - poslovi stručnog nadzora, a koji se odnose na: - praćenje stanja u oblasti šumarstva i lovstva; - predlaganje i utvrđivanje politike i donošenje propisa i opštih akata iz oblasti šumarstva i lovstva; - staranje o održivom gazdovanju šumama a naročito u pogledu zaštite, čuvanja i iskorišćavanja šuma; - staranje o sprovođenju zakona i drugih propisa i opštih akata iz oblasti šumarstva i lovstva. Agencija za šume obavlja određene stručno‐tehničke i kontrolne poslove od opšteg interesa koji se odnose na upravljanje i gazdovanje šumama i šumskim zemljištem u skladu sa Zakonom o šumama Republike Srpske. Za obavljanje poslova iz svog djelokruga Agencija, izvan sjedišta u Banjoj Luci, formira područne jedinice. Jedinica za implementaciju projekata u šumarstvu obavlja implementaciju, koordinaciju i praćenje međunarodnih projekata u sektoru šumarstva. PIU jedinica je organizovana u sastavu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Ova jedinica ima tendenciju da ostane u okviru resornog Ministarstva iako postojećim Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta to nije regulisano. Nadzor nad sprovođenjem propisa iz oblasti šumarstva i lovstva vrši Republička šumarska inspekcija koja se nalazi u okviru Republičke uprave za inspekcijske poslove. Opštine, prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, nemaju direktnih nadležnosti u oblasti šuma i šumarstva, ali Zakon generalno propisuje da su opštine odgovorne za zaštitu životne sredine, uređenje prostora, komunalne usluge, razvoj turizma, sportsko‐
rekreativnih i drugih djelatnosti koje doprinose razvoju turizma. Korišćenje šuma i šumskog zemljišta u svojini Republike, uključujući i obavezu održavanja, obavlja Javno preduzeće šumarstva "Šume Republike Srpske" a.d., na osnovu posebnog Ugovora koji zaključuje sa Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, uz prethodnu saglasnost Vlade RS. Javno preduzeće šumarstva organizovano je kao akcionarsko društvo (društvo kapitala) u skladu sa Zakonom o javnim preduzećima. 39
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Imovina Javnog preduzeća šumarstva je u svojini Republike. U sastavu Javnog preduzeća nalaze se slijedeći organzacioni dijelovi: Šumska gazdinstva: "Banja Luka"‐ Banja Luka, "Birač"‐ Vlasenica, "Borja" – Teslić, "Botin"‐ Nevesinje, "Čemernica"‐ Kneževo, "Doboj"‐ Doboj, "Drina"‐ Srebrenica, "Gorica"‐ Šipovo, "Gradiška"‐ Gradiška, "Jahorina"‐ Pale, "Lisina"‐ Mrkonjić Grad, "Maglić"‐ Foča, "Majevica" – Lopare, "Oštrelj"‐ Drinić, "Panos"‐ Višegrad, "Prijedor"‐ Prijedor, "Ribnik"‐ Ribnik, "Sjemeč"‐ Rogatica, "Romanija"‐ Sokolac, "Visočnik"‐ Han Pijesak, "Vrbanja" ‐ Kotor Varoš, "Vučevica"‐ Čajniće, "Zelengora" – Kalinovik; "Centar za gazdovanje kršom", Trebinje; "Istraživačko‐razvojni i projektni centar" Banja Luka; Sjemensko‐
rasadnički centar "Doboj", Doboj; Generalna direkcija, Sokolac. Poslove izvođenja radova u šumarstvu Javno preduzeće može povjeriti trećim licima, odnosno preduzećima i drugim pravnim licima koja su registrovana za poslove iskorišćavanja šuma i uslužne djelatnosti u šumarstvu i koja posjeduju licencu o ispunjenosti uslova izdatu od strane Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Javno preduzeće je registrovano za obavljanje stručno‐tehničkih poslova u privatnim šumama, koje obavlja na osnovu Ugovora sa Agencijom za šume. Poslove zaštite i korišćenja šuma u privatnoj svojini obavljaju njihovi vlasnici. Akcionarsko društvo "Industrijske plantaže" Banja Luka, je korisnik šuma i obavlja poslove izvođenja radova i stručno‐tehničke poslove u svojoj režiji. Da bi se unaprijedilo stanje šuma u privatnoj svojini i sprovele mjere održivog gazdovanja ovim šumama, organizovano je udruženje vlasnika šuma u privatnoj svojini („Naša šuma“) koje funkcioniše na teritorijalnom principu. Sa šumama su povezane i druge nevladine organizacije koje zastupaju različite aspekte društvenog života, kao što su: Privredna komora Republike Srpske, udruženja ljubitelja prirode, ogranizacije za zaštitu životne sredine, lovačka udruženja, udruženja gljivara i sl. Privredna komora Republike Srpske je samostalna, nevladina, nepolitička, neprofitna, stručno‐poslovna i javno‐pravna asocijacija privrednih subjekata (pravnih i fizičkih lica) i privrednih asocijacija. Komora okuplja 13 granskih udruženja, među kojim su: Udruženje šumarstva i Udruženje prerade drveta. Institucionalni i organizacioni okvir šumarskog sektora Republike Srpske praktično je kompletiran i on odgovara sličnim modelima u Evropi. U odnosu na zadatke i obaveze koje joj po zakonu pripadaju, državna administracija nema dovoljno ljudskih resursa. Ministarstvo nema razvijenu regionalnu strukturu organizacije resoru šumarstva i lovstva. Preko područnih jedinica Agencije za šume treba prirpremiti novu strukturu regionalnih kancelarija monitoringa da bi se poboljšao nivo kontrole i nadzora. Inspekcija također nema potrebne kapacitete. Situcija je posebno nepovoljna kada se uzu u obzir novi zadaci vezani sa problemima u gazdovanju i bespravnim aktivnostima. Javno preduzeće šumarstva "Šume Republike Srpske" posluje u otežanim okolnostima uzrokovanim ekonomskom krizom, većim izdvajanjima u odnosu na okruženje i nestabilnom tržištu. Privatne šume su jako rascjepkane i uglavnom se koriste za osnovne životne potrebe lokalne populacije. 2.8. PRIVREDNI I ZAŠTITNI ASPEKTI SEKTORA ŠUMARSTVA (DRŽAVNA PREDUZEĆA, SME, NP I DR.) Privredna (ekonomska) funkcija podrazumijeva proizvodnju drveta i drugih šumskih proizvoda, uključujući i lovnu divljač radi ostvarivanja prihoda. Privredni aspekt sektora šumarstva u domenu gazdovanja državnim šumama jasno se uočava na bazi finansijskih rezultata poslovanja JPŠ „Šume Republike Srpske“ odnosno na osnovu strukture ostvarenog prihoda i rashoda. 40
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Tabela 8. Struktura prihoda i rashoda (KM) Vrsta prihoda i rashoda Plan za 2008.g. 1 2 Poslovni prihod Ostvarenje 2007g. 2008.g. 3 4 4/2 5 155 231 815 179 464 552 95 116 97.56 98.72
53 993 180 733 310 345 575 172 0.11 0.17
316 820 3 703 507 2 011 801 635 54 2.33 1.11
189 756 144 159 116 055 181 786 698 96 114 100 100
Poslovni rashod 181 398 493 Finansijski rashod 442 911 Ostali i reval. rashod 944 814 UKUPAN RASHOD 182 786 218 BRUTO DOBIT 6 969 926 POREZ 696 993 NETO DOBIT 6 272 933 Tabela 9. Struktura rashoda (KM) 150 270 669 642 621 2 930 330 153 843 620 5 272 435 797 297 4 475 138 172 543 451 582 418 3 162 859 176 288 728 5 497 970 376 487 5 121 483 95 131 335 96 79 54 82 115 91 108 115 104 47 114 97.68 0.42 1.90 100 3.31 0.50 2.81 97.88
0.33
1.79
100
3.02
0.21
2.82
Ostali i reval. prihod UKUPAN PRIHOD Plan za 2008.g Vrsta poslovnih rashoda 1 Poslovni rashodi 2008.g. 4 115 119 Troškovi materijala 5 570 147 3 446 956 3 802 271 68 110
Troškovi goriva i energije 3 840 210 3 169 038 3 654 176 95 115
Troškovi zarada i naknada zarada 57 650 652 49 990 485 60 418 105 121
1 ‐ sječa i izrada šumskih drvnih sortimenata 16 934 531 14 763 368 16 872 100 114
2 ‐ privlačenje šum. drv. sort. od panja do kam. puta 31 821 457 26 668 736 29 508 93 111
ukupno /1+2/ 48 755 988 41 432 104 46 381 95 112
3 ‐ Ostale proizvodne usluge 25 135 588 18 801 286 20 753 83 110
Ukupno troškovi proizvodnih usluga /1+2+3/ 73 891 576 60 233 390 67 134 91 111
8 292 356 6 062 947 6 226 493 75 103
Prosta reprodukcija šuma ‐ dugoročna rezervisanja 15 242 755 13 032 521 14 191 93 109
Nematerijalni troškovi 16 748 797 14 241 584 17 000 102 119
181 398 493 150 270 172 543 95 115
52 118 83 777 175 197 43 000 85 325 49 674 209
336
58
Otpisi obrtnih sredstava i ostalo 849 696 2 761 228 2 937 988 106
Ukupno 944 814 2 930 330 3 162 859 Ukupno Gubici po osnovu rashodovanja, prodaje i otpisa osn. sredstv. i nematerijalnih ulaganja
Manjkovi Finasijski rashodi iz odnosa sa povezanim pravnim Finansijski rashodi Rashodi kamata i negativnih kursnih razlika Otpisi dugoroč. finans. rashoda i ostali fin. rashodi Ukupno Rashodi od 4 usklađ.vrijednos
ti stalne imovine % ostvarenja 4/2 4/3 5
6
71 123
2007.g. 3 93 748 Amortizacija osnovnih sredstava Ostali rashodi Ostvarenje 2
162 000 1 Nabavna vrijednost prodate robe 3 4/3 6 189 385 331 Finansijski prihod 2 Procentualno učešće (%) 2007.g. 2008.g. 7 8 Indeks Rashodi na osnovu revalor. mater. i nemater. sredstava Rashodi na osnovu priznanja imperativnih gubitaka Ukupno SVEUKUPNI RASHODI 438 161 609 076 515 127 4 750 33 545 67 291 1 201
442 911 642 621 582 418 91
182 786 218 41
108 153 843 620 85
176 288 96 115
728 STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2009-2019)
© 2009 grupa autora
Tabela 10. Investiciona ulaganja (KM) Plan 2008. g. Vrsta investicije 1 2 11 157 215
6 558 342
4 720 553
1 457 359
345 250
27 149 655
3 549 143
308 000
1 177 740
56 423 257
Biološke investicije Izgradnja šumskog kamionskog puta Rekonstrukcija šumskog kamionskog puta Izrada ŠPO Informacioni sistem Nabavka osnovnih sredstava Izgradnja i kupovina objekata Ulaganje u stambene potrebe radnika Ostalo UKUPNO: Izvršeno 2007. g. 3 6 571 966
2 436 743
941 830
1 467 151
311 637
1 592 217
810 800
389 864
14 531 570
% izvr. 2008. g. 4 7 647 300 3 593 297 2 343 496 1 103 968 227 328 6 493 936 1 807 325 30 000 182 922 23 429 571 4/2 5 69
55
50
76
66
24
51
10
16
42
4/3 6 116
147
249
75
73
408
223
47
161
Tabela 11. Bilans stanja na dan 31.12.2008. godine (KM) Kategorija Stalna imovina ‐ Nematerijalna ulaganja ‐ Osnovna sredstva ‐ Dugoročni fin. plasmani Obrtna sredstva ‐ Zalihe ‐ Kratkoročna potraživanja ‐ Gotovina ‐ Ostalo Ukupna aktiva Kapital Dugoročna rezervisanja Dugoročne obaveze Kratkoročne obaveze Ostala PVR Ukupna pasiva Vanbilansna evidencija Stanje 31.12.2007. 93 000 245 5 882 334 83 591 215 3 526 696 44 430 757 9 586 377 10 890 360 21 280 361 2 673 659 137 431 002 71 120 724 40 909 856 5 806 408 18 419 416 1 174 598 137 431 002 Stanje 31.12.2008. 102 569 468 9 626 078 89 871 567 3 071 823 44 173 626 12 260 479 15 643 927 15 323 668 945 552 146 743 094 75 689 265 41 519 200 3 929 213 24 894 174 711 242 146 743 094 Indeks 110
164
108
87
99
128
144
72
35
107
106
101
68
135
61
107
6 074 503 882 6 072 939 022 100
42
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Infrastruktura ‐ otvorenost šuma Otvorenost (pristupačnost) šuma se posmatra u kontekstu minimalnog, odnosno optimalnog nivoa potrebnog za racionalno upravljanje i gazdovanje šumama. Pristup šumama je otežan zbog niske otvorenosti šuma (8,6 km/1,000 ha) u poređenju sa prosjekom u Zapadnoj Evropi, gdje je gustina puteva tri do četiri puta veća. Minirana područja Neophodno je uključiti minirana šumskih područja u redovno gazdovanje (u saradnji sa centrima za razminiravanje, odrediti prioritete u uklanjanju mina u šumama i na šumskom zemljištu; uspostaviti metode za finansiranje razminiravanja u šumama i na šumskom zemljištu; osposobiti osoblje koje će se uključiti u projekat razminiravanja). Korištenje biomase za dobivanje toplotne energije JPŠ "Šume Republike Srpske" ima odlične mogućnosti da iskoristi postojeću biomasu u šumama i da proširi lanac vrijednosti u šumarstvu. Sada ne postoji inventura neiskorištene biomase kao potencijala energetskog resursa. Proizvodnja na bazi biomase (peleti, drveni ugalj, briketi i dr.) nije dovoljno razvijena. Nema saradnje sa drugim sektorima za korišćenje biomase na osnovu Kyoto protokola; korištene biomase kao glavnog izvora energije u šumskim područjima, korišćenje međunarodnih fondova za unapređenje korištenja biogoriva. Šumske plantaže Kod nas postoje uslovi za podizanje plantaža brzorastućih vrsta. JPŠ "Šume Republike Srpske" ima mali broj plantaža i neohodno je da razvije programe za podizanja plantaža, a posebno brzorastućih lišćara a naročito plantaža topola i energetskih zasada na potencijalnoj površini preko 10 000 ha. Ostali (nedrvni) šumski proizvodi obuhvataju: - Proizvodi za obnovu šuma, uzgoj drveća, podizanje zasada, živica i dr.: šumsko sjeme, sadnice šumskog drveća i prirodnog podmlatka, dijelovi biljaka za vegetativno razmnožavanje i dr; - Proizvodi koji služe kao hrana za ljude: šumski plodovi (pitomi kesten, pitomi orah, lješnjak, divlje jabuke i kruške, oskoruše, šipak, jagode, kupine, maline, drenjine, trnine i dr), jestivo bilje, korjenje i podzemne stabljike, gljive, pčelinji med i dr; - Proizvodi koji služe kao lijek: cvijet, list, stabljika, podzemna stabljika, korijen, kore ljekovitog drveća, grmlja i bilja za koje ne postoji zabrana branja i sakupljanja, lišaji, mahovina i dr; - Proizvodi za potrebe stočarstva: trava, žir, lišće, lisnik i dr; - Proizvodi za razne industrijske i druge svrhe i potrebe: smola, liko, trska, treset, humus, glina, šumska zemlja, pijesak, šljunak, kamen, leževina, gule, panjevina, granjevina iza čišćenja, šiblje za pleter, grane za vijence, grane za metle, bršljan, božićna drvca, iglice i češeri za destilaciju eteričnih ulja i smola, šiške za tanin, češeri za ukras, mahovina, brnistra, kora drveća i dr. Turizam (planinski i zadravstveni) i rekreacija: Na osnovu prikupljenih podataka o turističkim resursima, uočava se promjenljiv trend kretanja ovih usluga, dok je istovremeno skroman broj šumarskih gazdinstava koja se njima bave (ŠG Romanija‐Sokolac, ŠG Oštrelj‐Drinić i ŠG Ribnik). Osjetan napredak je ostvaren u broju posjetilaca, pa se sa velikom vjerovatnoćom u narednom periodu može predvidjeti njegov rast, s tim što bi bilo neophodno poboljšati smještajne i restoranske kapacitete. Potrebno je razvijati sve oblike planinakog i zdravstvenog turizma. Lovstvo: Raspoloživi podaci o lovnim resursima govore da se radi o značajnim resursima, čiji puni potencijal nije u dovoljnoj mjeri iskorišćen. Istovremeno, uočeno je da se u pojedinim gazdinstvima, i pored činjenice da raspolažu značajnim kapacitetima lovišta, ne ostvaruju prihodi po osnovu odstrela, čime se propuštaju značajne ekonomske koristi. Izvođenje radova u šumarstvu: Nakon diferenciranja Javnog preduzeća šumarstva na tzv. "strateški" i "nestrateški" dio većinu poslova i planiranih aktivnosti izvode preduzeća registrovana za izvođenje radova u šumarstvu. Pored toga JPŠ „Šume Republike Srpske“ je registrovano i posjeduje licencu, a od 2009. godine i svoja materijalno‐tehnička sredstva za obavljanje radova u šumarstvu. Ukupan broj preduzeća koji imaju licencu za izvođenje radova u šumarstvu koju je izdalo Ministarstvo za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu je 126. Navedena preduzeća su do sada uspijevala izvršavati svoje obaveze kod korisnika šuma 43
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
i do 99% (sječa i izvoz), a ove aktivnosti u budućnosti bi trebale biti još efikasnije obzirom na nabavku materijalno – tehničkih sredstava u Javnom preduzeću. Potrebna su značajna kadrovska, tehnološka i informaciona poboljšanja u preduzećima koje izvode radove sa ciljem efikasnijeg i efektivnijeg poslovanja. Drvna industrija: Drvna industrija (proizvodnja rezane građe i ploča i finalnih proizvoda od drveta) predstavlja najvažnije podsektore u sektoru prerađivačke industrije Republike Srpske. Proizvodnja se zasniva na samoobnovljivim domaćim sirovinama (šumarstvo), radno je intezivna i glavni izvoznik u Republici Srpskoj. Sektor drvne industrije obilježava veliki broj malih preduzeća i mali broj velikih proizvođača a slično je stanje i u industriji namještaja. Industrijska prerada drveta u Republici Srpskoj u zadnjih dvadeset godina bilježi negativne ekonomske trendove, što se ogleda u smanjivanju proizvodnje, ukupnog prihoda, izvoza, broja radnika, te povećanjem gubitaka. Međutim, industrijska prerada drveta raspolaže s dobrom infrastrukturom, sirovinskom osnovom, radnom snagom i tradicijom plasmana na određena tržišta, te dostignutim nivoom privatizacije, što čini vrlo dobru osnovu za procjenu perspektive razvoja, ali su nedovoljni za početak novog razvojnog ciklusa ove industrijske grane. Tehnologija zaostaje za tehnologijama drugih evropskih država, naročito u pilanama i sektoru proizvodnje namještaja. JPŠ "Šume Republike Srpske" su vodeći dobavljač oblovine za drvnu industriju u Republici Srpskoj (oko 94%). Ta će se situacija nastaviti i dalje zbog obima, kvaliteta i rascjepkanosti snabdjevanja iz privatnih šuma. Ukupan kapacitet pilanske industrije je tri puta viši od dozvoljene godišnje sječe u našim šumama. Industrija i izvoz se tradicionalno oslanjaju na Evropu. Sektor malih i srednjih preduzeća u šumarstvu: Ključne ekonomske determinante za postojanje dinamičnog i konkurentnog sektora malih i srednjih preduzeća u šumarstvu su slijedeće: - Kvalitet usluga je ključna determinanta, odnosno vlasnici privatnih šuma ili mala i srednja preduzeća u sektoru šumarstva treba da su u stanju da odrede ko nudi najbolje usluge, a usluge treba da su prilagođene potrebama malih i srednjih preduzeća; - Malim i srednjim preduzećima potrebno je ekonomsko znanje, sposobnost da izrađuju projekcije na osnovu svojih proizvodnih sposobnosti i pouzdanih informacija. Nije dovoljno samo imati novac za ulaganje. Potrebno je poznavati i plasman i marketing; - Potrebno je da mala i srednja preduzeća razumeju politiku Vlade. Mogu postojati sukobi između zakonodavstva u različitim oblastima, koje je potrebno riješiti putem promjena državne politike. Imajući u vidu gore navedeno, potrebe malih i srednjih preduzeća su: - Poboljšanje pristupa finansiranju; - Osnivanje savetodavne službe u cilju obezbeđenja održivog snabdevanja sirovinama, informisanosti o postojećim i potencijalnim novim tržištima, poboljšanju opreme i razumevanju metoda registracije poslova; - Izgradnja kapaciteta za analizu tržišta (male kompanije mogu vršiti neke analize tržišta, ali Vlada treba da obezbedi bazu podataka, kao pomoć); - Obezbjediti mogućnosti za žene koje su zainteresovane za preduzetništvo; - Podrška onima koji nude usluge da poboljšaju svoju opremu kroz finansiranje opcija i informacija, obuku, itd.; - Podrška i profesionalna pomoć kroz participatorske metode osnivanja udruženja vlasnika privatnih šuma ili udruženja na bazi nekih proizvodnih pod‐sektora (npr. za ogrevno drvo). Postojeće i potencijalne usluge za učesnike malih i srednjih preduzeća u šumarskom sektoru: - Unaprijediti poslovni informacioni sistem; - Poboljšati efikasnost zaposlenog osoblja; - Usvojiti plan dugoročnog razvoja šumarstva; - Poboljšati ukupan sistem poslovnog planiranja; - Poboljšati efikasnost ulaganja sredstava u postojeće i nove projekte; 44
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
-
-
Eliminisati korupciju u sektoru šumarstva; Osnovati fondove za unapređenje šumarstva; Pružiti podršku privatnim preduzetnicima za izgradnju njihovih potencijala; U sektoru seoskog i poljoprivrednog razvoja poboljšati implementaciju donatorskih projekata koji vrše raspodjelu sredstava za grantove i zajmove u šumarstvu; Javno preduzeće objavljuje tendere za veliki dio sječe i privlačenja u svojim šumama. Šumari Javnog preduzeća pomažu izradu planova gazdovanja šumama za vlasnike privatnih šuma, vrše raspodelu sadnica i vrše doznaku. Oni bi mogli s vremenom da vrše obuku (izvođačkih) kompanija, na primjer o bezbjednosti, o korišćenju tehnologija sječe, obrade drveta, gazdovanja, itd.; Ministarstvo (Agencija) izdaje kvote za plasman ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda; Privredna komora može imati ulogu u jačanju udruženja i zastupanju jačanja zakonodavstva, pomaže izradu materijala za obuku, pomaže osnivanje ili funkcionisanje informacionih sistema i biltena o tržištu i cijenama, pomaže trgovinske sajmove i susrete na kojima se sreću snabdjevači i kupci; Ministarstvo za ekonomske odnose i regionalnu saradnju omogućava i pomaže strana direktna ulaganja i promoviše izvoz iz RS u saradnji drugim institucijama; Republička Agencija za mala i srednja preduzeća treba da pomaže razvoj malih i srednjih preduzeća u sektoru šumarstva; Agencija za šume može da pomogne sakupljanje podataka o ekonomskoj vrijednosti proizvoda u sektoru šumarstva i njihovom uticaju na standard života na selu; Šumarski fakultet treba razvija i implementira nastavni plan za šumarske predmete, i sakuplja ekonomske podatke, Nevladine organizacije koje su specijalizovane za razvoj turizma (npr. koje mogu pomoći kod osnivanja udruženja vlasnika seoskih turističkih domaćinstava i vršiti obuku za jačanje udruženja i identifikaciju novih proizvoda i poboljšanje kvaliteta, objavljivati uputstva o zaštiti ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda i vršiti obuku o metodama sakupljanja ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda); Konsalting kompanija treba da pomažu izradu planova gazdovanja za vlasnike privatnih šuma; Diplomirani inženjeri šumarstva mogu izraditi pregled tržišta sa udruženjima šumovlasnika. Potencijalna preduzeća i usluge na bazi drveta: - drveni ugalj (lokalno i međunarodno tržište); - ogrevno drvo, trupci, peleti i briketi (lokalno tržište i međunarodno tržište); - obrađeno drvo za konstrukcije, palete, itd. (međunarodno tržište); - rezana građa i sortimenti za brvnare (potencijalno lokalno tržište); - usluge: sječa, privlačenje, transport, pilane, itd. (lokalno tržište). Potencijalna mikro i mala preduzeća na bazi ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda: - divlje lekovito bilje i čajevi; - etarska ulja; - gljive; - plodovi; - med i medovina; - ribarstvo; - puževi; - terpentin; - agro‐turizam, ekoturizam i seoska turistička domaćinstva, restorani, ture sa vodičem, posmatranje ptica; - uzgoj divljači, itd. 45
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
2.9. MARKETING I FINANSIRANJE SEKTORA ŠUMARSTVA U REPUBLICI SRPSKOJ 2.9.1. Prodaja i određivanje cijene drveta u državnim šumama Do sada su korišćena 3 metoda prodaje: - Godišnji ugovori za sukcesivnu isporuku (oko 90% drveta prema zakonu); - Licitacije (oko 10% drveta); - Maloprodaja. Sadašnje cijene trupaca podstiče razvoj primarne prerade drva i porast broja pilana, jer se u niskoakumulativnoj fazi prerade drveta ostvaruje najviši stepen kapitalizacije uloženih sredstava zbog velike razlike u cijeni poluproizvoda na domaćem i inostranom tržištu. Sadašnje administrativno uređene cijene drvne sirovine utiču na povećanje izvoza sirovine kao i izvoza poluproizvoda, a smanjuju stepen finalizacije, što je u suprotnosti s ekonomskim opredjeljenjem Vlade Republike Srpske. Politika slobodnog formiranja cijena potkrijepljena je i činjenicom da se prilikom prodaje trupaca znatno više cijene postižu kada se trupci prodaju putem javnog nadmetanja nego kada se prodaja obavlja putem ugovora. Prateći svjetske trendove tj. omogućavajući slobodno formiranje cijena za neobrađeno drvo na tržištu Republike Srpske, uključujemo se ravnopravno u međunarodne ekonomske tokove, stvaraju se uslovi za povećanjem konkurentnosti robe iz Republike Srpske na svjetskom tržištu uz otvaranje novih mogućnosti naše ekonomije, posebno u izvozno orijentiranom dijelu. S tim u vezi, potrebno je izuzeti s administrativnog regulisanja cijene za neobrađeno drvo uz prelazak na tržišno poslovanje sirovim drvetom, a uz obavezu donošenja zakonskih propisa o klasifikaciji drvnih sortimenata2. Ukidajući ovako centraliziran pristup, u kojem cijene drveta određuje Ministarstvo uticaće se na porast konkurentnosti kao i uspješniji razvoj drvne i papirne industrije. Slobodnim formiranjem cijena drvne sirovine ukloniti će se potreba donošenja niza administrativnih mjera za uklanjanje štetnih trendova u drvnoj industriji, a koji se odnose na trgovinu drvetom, raspodjelu sirovine, te odnos primarne i finalne prerade. Šumarstvo i drvna industrija su strateški partneri u lancu stvaranja dodatne vrijednosti i povećanog zapošljavanja, a ovo je tek prva u nizu mjera kojima će se negativni trendovi u šumarstvu i drvnoj industriji zaustaviti. 2.9.2. Sredstva posebnih namjena za šume Novim Zakonom o šumama predviđena su izdvajanja sredstava posebnih namjena a koja se uplaćuju preko jedinstvenog računa Trezora na poziciju Sredstva posebnih namjena za šume. Zakonom o šumama su definisani osnovi po kojima se prikupljaju navedena sredstva kao:  izdvajanje korisnika šuma u državnoj svojini 10% od vrijednosti na panju prodatih šumskih drvnih sortimenata (prosta reprodukcija);  izdvajanje vlasnika privatnih šuma od 10 % od tržišne vrijednosti prosječne drvne zapremine utvrđene na mjestu utovara u transportno sredstvo; 2
Kvalitetnijim klasiranjem (krojenjem) drvnih sortimenata, posebno vodeći računa o visoko kvalitetnim trupcima, debljim
sortimentima i rijetkim vrijednim vrstama može se postići znatno povećanje prihoda. Vrijedni sortimenti, pojedinačni trupci trebaju
poseban tretman tokom obuke, skladištenja i procedure prodaje. Razlika u cijeni između F, L trupaca i trupaca za rezanje je tolika da
pogrešna krojenje i klasiranje mogu značajno smanjiti cijenu. Vještina tehničara koji vrši ove poslove treba da se redovno provjerava,
i ako je potrebno, treba da ih se dodatno obuči. Ne postoje analize na ovu temu, ali sudeći po studijama iz susjednih zemalja, postoji
mogućnost da se poveća prihod za oko 4 – 5%. Ako preduzeće priprema i prezentuje drvo na atraktivan način, ono može dostići više
cijene, posebno putem licitacija. Ovo je važno i za imidž preduzeća, i pouzdanost i profesionalizam treba da se prenosi sa svih nivoa
organizacione hijerarhije poslovnim partnerima i javnosti.
46
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora




naknade za zakup šumskog zemljišta u svojini Republike kao i naknade za izuzimanje šumskog zemljišta iz proizvodnje; sredstva ostvarena oduzimanjem i prodajom nezakonito stečene koristi od šume; sredstva za iskrčenu šumu u smislu promjene namjene zemljišta; sredstva predviđena budžetom Republike Srpske; - Zakonom o šumama je predviđeno takođe, prikupljanje sredstava posebnih namjena po osnovu unapređenja opštekorisnih funkcija šuma u iznosu od 0,07% u odnosu na ukupan prihod, koji su obavezni uplaćivati sva pravna lica koja svoju djelatnost obavljaju na teritoriji Republike, kao i poslovne jedinice ili dijelovi pravnih lica čije je sjedište van Republike. Zakon o šumama je decidno definisao namjenu ovih sredstava posebnog karaktera (proširena reprodukcija) kao i plasman tih sredstava. Naknade za unapređenje opštekorisnih funkcija šuma koje polugodišnje i po završnom računu sva pravna lica koja obavljaju djelatnost na teritoriji RS uplaćuju u iznosu 0,07 % od ukupnog prihoda moraju se iskuljučivo koristiti za opštekorisne funkcije šuma. Uplatu kompletno prikupljenih sredstava Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede uz provedenu propisanu proceduru treba vršiti redovno nakon prikupljanja kako bi se što bolje ta sredstva iskoristila u predviđene namjene. Republika Srpska kao vlasnik šuma u cilju ostvarivanja opšteg interesa upravlja šumama. Korisnik šuma je obavezan da izdvaja naknadu lokalnim zajednicama sa kojih potiču drvni sortimenti. Ova izdvojena sredstva imaju karakter posebnog utroška na razvijanje nerazvijenih dijelova na lokalnoj zajednici. Sredstvima posebnih namjena za šume upravlja Ministarstvo uz stručnu pomoć Agencije za šume srazmjerno udjelu u površini šuma u svojini Republike i šuma u privatnoj svojini, a preko računa posebnih namjena za šume koji je u sistemu jedinstvenog računa Trezora (ZOŠ čl.87. 2.). Način obračuna, postupak i rokove obračunavanja i plaćanja, način usmjeravanja uplaćenih naknada i sredstava propisuje Vlada na prijedlog Ministarstva. Korisnik šuma i šumskog zemljišta u svojini Republike dužan je da plaća naknadu za korišćenje šuma i šumskog zemljišta u visini od 10% finansijskih sredstava ostvarenih prodajom šumskih drvnih sortimenata, utvrđenim po cijenama u šumi na panju po cjenovniku korisnika. Ova naknada uplaćuje se na račun javnih prihoda Republike, a sva prikupljena sredstva naknade za korišćenje šuma i šumskog zemljišta plasiraće se ponovo u šume u svojini Republike. Korisnik šuma i šumskog zemljišta u svojini Republike dužan je da plaća naknadu za razvoj nerazvijenih dijelova opštine sa koje potiču prodati sortimenti u iznosu od 10% finansijskih sredstava ostvarenih prodajom šumskih drvnih sortimenata, utvrđenih po cijenama franko utovareno na kamionskom putu za određenu kalendarsku godinu u šumama koje su dodijeljene na korišćenje. Ova naknada uplaćuje se na račun javnih prihoda opštine ili grada, a može se trošiti za razvoj nerazvijenih područja opštine ili grada prema programu i pravilniku koji usvaja nadležni organ jedinice lokalne samouprave. Sadašnja nakanda za korišćenje šuma i šumskog zemljišta (10 % ostvarenih prodajom šumskih drvnih sortimenata u šumi na panju) su sredstva proste reprodukcije i sva prikupljena sredstva moraju biti na raspolaganju Korisniku šuma i šumskog zemljišta u svojini Republike kako bi se pravovremeno i što bolje iskoristila u predviđene namjene. Ova sredstva se moraju uložiti u razvoj u šuma i šumskih zemljišta u svojini Republike Srpske, odnosno vratiti šumama iz kojih su ta sredstva prikupljena. Nacionalni parkovi i industrijske i druge šumske plantaže nisu obveznici plaćanja prethodno opisanih naknada. Nacionalni parkovi i industrijske i druge šumske plantaže ne mogu biti korisnici ovih naknada. Naknadu za obavljanje poslova od opšteg interesa u šumama u privatnoj svojini uplaćuju vlasnici privatnih šuma na račun javnih prihoda Republike. Osnovicu za obračun naknade za obavljanje poslova od opšteg interesa u šumama u privatnoj svojini u iznosu od 10% čini tržišna vrijednost neto prosječene drvne zapremine utvrđena na mjestu utovara u transportno sredstvo (franko kamionski put) po cjenovniku korisnika šuma i šumskog zemljišta u svojini Republike (ZOŠ čl.90.2). Visina naknade obračunava se i 47
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
uplaćuje u postupku vršenja doznake, odnosno odobravanja sječe šume i izdavanja otpremnog iskaza (ZOŠ čl.90.3). Naknadu za unapređivanje opšte korisnih funkcija šuma na račun javnih prihoda Republike uplaćuju polugodišnje i po završnom računu sva pravna lica koja svoju djelatnost obavljaju na teritoriji Republike, kao i poslovne jedinice ili dijelovi pravnih lica čije je sjedište van Republike. Osnovica za utvrđivanje visine naknada jeste ukupan prihod na koji se primjenjuje stopa u visini od 0,07%. Izuzimaju se od plaćanja obe naknade javne institucije, humanitarne organizacije, udruženja i fondacije, izuzev onih koje obavljaju djelatnost radi sticanja dobiti. Korisnik zakupa dužan je da plaća naknadu za zakup šumskog zemljišta u svojini Republike na račun javnih prihoda Republike. Osnovica za obračun ovih sredstava je iznos naplaćene zakupnine, što će se regulisati Ugovorom o zakupu koji će se zaključiti na osnovu propisa koji donosi Ministar. Prikupljena sredstva po osnovu zakupa šumskog zemljišta koristiće se za kupovinu i podizanje novih šuma u svojini Republike. Korisnik eksproprijacije nad šumom i šumskim zemljištem u svojini Republike u skladu sa zakonom uplaćuje naknadu za izuzimanje zemljišta iz šumske proizvodnje na račun javnih prihoda Republike. Kontrolu obračuna sredstava svih naknada, u skladu sa zakonom, vrši organ uprave nadležan za poreske poslove. Sredstva posebnih namjena za šume koriste se za finansiranje izrade i realizacije Šumarskog programa Republike, Strategije razvoja šumarstva Republike, ŠPO, dugoročnog programa gazdovanja područjem krša, za obavljanje aktivnosti Savjeta za šumarstvo Republike i realizaciju projekata unapređivanja šuma bez obzira na oblik svojine šuma i šumskog zemljišta, kao i za: - podizanje novih šuma, - njegu šuma, - zaštitu šuma, - naučnoistraživački rad i obrazovanje u oblasti šumarstva, - izdvajanje novih i unapređivanje stanja postojećih sjemenskih objekata, - unapređivanje proizvodnje šumskog reproduktivnog materijala, - očuvanje i unapređivanje i usmjereno korišćenje biodiverziteta šumskih ekosistema, - izdvajanje, konzervaciju i očuvanje zaštićenih područja, - izgradnju i održavanje infrastrukturnih objekata u funkciji gazdovanja šumama, - uspostavljanje, održavanje i unapređivanje sistema stručno‐savjetodavne podrške vlasnicima privatnih šuma, - izradu i sprovođenje inventure šuma na velikim površinama, - podršku udruživanju vlasnika privatnih šuma, - gazdovanje šumama i šumskim zemljištem na području krša, - uspostavljanje i održavanje infomacionog sistema u šumarstvu, - uspostavanje i održavanja katastra šuma i šumskog zemljišta i - druge namjene za unapređivanje šuma. Dio ukupno ostvarenih sredstava posebnih namjena za šume rezervišu se za neplanirane mjere zaštite šuma koje mogu da prouzrokuju posljedice širih razmjera (požari, gradacija insekata i slično). Uslove i kriterijume, način i postupak korišćenja sredstava posebnih namjena za šume propisuje Ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Stanje u Republici Srpskoj ima dvostruku karakteristiku vezanu za vlasnička prava u šumarstvu (Šema 1). Istovremeno je Republika odnosno Ministarstvo vlasnik šume i vlasnik preduzeća. Šume daju posebne uslove za gazdovanje: kvalitet i kvantitet dubeće zapremine, uslovi okruženja za šumske radove (nizije, planinska područja itd.), udaljenost od tržišta itd. Ovi elementi determinišu kapacitet prirasta i profitabilnost šumskog područja. Ovi uslovi takođe determinišu i vrijednost šume u ekonomskom smislu. Uspješno poslovanje preduzeća zavisi posebno od vještine i zalaganja uprave i osoblja. Poslovanje može da ima i druge grane osim gazdovanja. Dio poslova u vezi gazdovanja šumama (korišćenje šuma) Javno preduzeće 48
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
šumarstva obavlja na osnovu posebnog Ugovora koji zaključuje sa Ministarstvom. Ugovor, koji je baziran na građanskom pravu treba da sadrži i uslove plaćanja: rentu i naknadu. Vlasnik preduzeća za gazdovanje osniva preduzeće (investiciju, koja je izražena u akcijama) i posebne veze u skladu sa Zakonom o privrednim društvima. Transfer novca između Republike i preduzeća je kapitalna investicija za preduzeće i dividenda od preduzeća. Iako je vlasnik u oba slučaja isti, dvije funkcije treba da se jasno odvoje. RS
RS
vlasnik
vlasnik šume
preduzeća
naknada za zaštitu
investicija za
isplata iz
renta za pravo
i upravljanje
preduzeće
profita za
korišćenja
neproduktivnim
šumarstva
vlasnika
produktivnim
šumama
(dividenda)
šumama
JPŠ "Šume Republike Srpske"
Šema 1: Dvostruki sistem vlasničkih prava u državnim šumama Za uspješan strateški razvoj šumarstva Republike Srpske u vezi sredstava posebnih namjena neophodno je: - Da se sredstva posebnih namjena za šume u cjelosti vrate šumama i šumarstvu Republike Srpske i optimalno ulažu u razvoj sektora šumarstva; - Da se finansiranje iz ovih sredstava uskladi sa potrebama realizacije planova jer u protivnom strateška opredjeljenja i ciljevi kao i budući akcioni planovi neće biti ostvarivi što će ugroziti razvoj šuma i šumarstva Republike Srpske; - Sniziti (uskladiti sa okruženjem) plaćanja koja korisnik šuma i šumskog zemljišta plaća lokalnoj zajednici a koja nisu vezana za opštekorisne funkcije šuma tj. koja se plaćaju kao naknada za razvoj nerazvijenih dijelova opštine, u iznosu od 10% prodajom šumskih drvnih sortimenata utovareno na kamionskom putu. Osnovica treba da bude % od ostvarene prodaje šumskih drvnih sortimenata u šumi na panju. Neophodno je ta sredstva vezati za opštekorisne funkcije šuma, kao što su izgradnja i održavanje lokalne infrastrukture na šumskim područjima. 2.9.3. Vrijednost državnih šuma U Osnovama se obavezno utvrđuje vrijednost šuma. Vrijednost šume u smislu zakona čini vrijednost: stabala (drveta), zemljišta, ostalih šumskih proizvoda i opšte korisnih funkcija šuma. Vrijednost šume utvrđuje se u godini usvajanja Osnove, a po potrebi revalorizuje se za konkretni dio šume. Bliži propis o načinu, postupku (metodologiji) utvrđivanja vrijednosti šuma donosi Ministar. Devijacija stvarne vrijednosti imovine JPŠ 49
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
"Šume Republike Srpske" može prouzrokovati probleme u poslovnoj evaluaciji, može da prouzrokuje nerealne prednosti ili nepotrebne gubitke za preduzeće i da uspori formiranje realne slike o profitabilnosti preduzeća. Postoje neka pitanja na koja treba dati odgovore prije ponovne procjene: - Status šumskog zemljišta i sastojina; - Van imovine JPŠ (preferirana opcija); - Knjiženo kao vanbilansna imovina (nepouzdano); - Uključiti u imovinu JPŠ (nije preporučljivo). Status šumskih puteva3 i ostale nepokretne imovine (šumske infrastrukture): - Van imovine JPŠ (nepouzdano); - Knjiženo kao vanbilansna imovina (preferirana opcija, u skladu sa Zakonom o šumama); - Uključiti u imovinu JPŠ (trenutno se knjiži kao imovina, ali nije preporučljivo). Status reprodukcije šuma: - Smatrati investicijom (nije preporučljivo) ; - Smatrati kao trošak korišćenja šuma (preferirana opcija). Status šumskih kultura i plantaža na državnom zemljištu finansiranih od strane JPŠ (uključiti u imovinu JPŠ). Šume i šumsko zemljište vode se u vanbilansnoj knjigovodstvenoj evidenciji JPŠ "Šume Republike Srpske". Procjenu vrijednosti šuma i šumskog zemljišta izvršio je 2005. godine IRPC Banja Luka. Po popisu sa stanjem 31.12.2008. godine vrijednost vanbilansne imovine iznosila je 6 072 939 022 KM. Ova imovina se ne amortizuje. Šumski kamionski putevi su Uredbom Vlade RS iz 1999. godine isknjiženi iz bilansne u vanbilansnu evidenciju. Na prijedlog Komisije, imenovane od strane Vlade RS, a nakon izvršene revizije finansijskih izvještaja JPŠ za 2003. i 2004. godinu od strane glavne službe revizije, Vlada RS je Uredbom o knjigovodstvenom evidentiranju investicija u šumarstvu i izgradnji šumskih kamionskih puteva broj 04/1‐
012‐599/06 od 27.02.2006. godine (Službeni glasnik RS br. 25/06), naložilo JPŠ da šumske kamionske puteve iz vanbilansne evidencije vrati u bilansnu evidenciju. Nakon uknjižavanja puteva u bilansnu evidenciju Uprava JPŠ „Šume Republike Srpske“ je donijela odluku da se izvrši procjena šumskih puteva, obzirom da su postojeće vrijednosti bile nerealne. Ova procjena je izvršena 2007. godine, a Ugovorom između JPŠ „Šume Republike Srpske“ i resornog Ministarstva od 2009. godine putevi se vode vanbilansno. Ukupna vrijednost kapitala JPŠ "Šume Republike Srpske" na dan 31. 12. 2007. godine iznosila je 64 658 077,00 KM. 2.10. PRERADA DRVETA I DRVNOPRERAĐIVAČKI KAPACITETI Podsektor industrijske prerade drveta u Republici Srpskoj čini veliki broj drvoprerađivača. Među njima 429 ispunjava uslove predviđene Pravilnikom o minimalnim tehničko‐tehnološkim uslovima za rad pilana, koje je propisalo Ministarstvo privrede, energetike i razvoja Republike Srpske. Ovom broju treba dodati drvoprerađivače koji nisu ispunili minimalne tehničko‐tehnološke uslove i pogone koji rade ilegalno. 3
Šumski putevi su putevi, sa pratećom infrastrukturom, koji su namjenjeni za prijevoz šumskih proizvoda i sav saobraćaj vezan za
gazdovanje šumama i za spajanje sa sistemom javnih puteva. Vlake nisu šumski putevi osim ako ne zadovoljavaju minimalne
standarde određene za šumske puteve.
50
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Prema vrsti vlasništva i obliku svojine, najveći broj ovih preduzeća registrovan je kao privatno društvo sa ograničenom odgovornošću. Za 378 poslovnih subjekata postoje potpuni i vjerodostojni podaci, ili 88 % od ukupno registrovanih drvoprerađivača u 2007. godini u Republici Srpskoj u vezi stepena finalizacije i instalisanih kapaciteta. Prema stepenu finalizacije, drvoprerađivači su razvrstani u tri kategorije: - proizvođači pilanskih sortimenata (PS) - proizvođači polufinalnih proizvoda (PFP - proizvođači finalnin proizvoda (FP). Najzastupljeniji su drvoprerađivački pogoni sa najnižim stepenom obrade, sa ukupnim kapacitetom od 1.518.495 m3/godišnje ili 82,2 % od svukupnih kapaciteta u Republici Srpskoj (Tabela 12). Kapaciteti pojedinih pogona u okviru ove kategorije, variraju u širokom rasponu od 350 – 50.000 m3/godišnje. Kapaciteti proizvođača polufinalnih proizvoda iznose 186.220 m3/godišnje ili 10,1 % od totala, sa pojedinačnim varijacijama od 6.000 – 38.000 m3/godišnje, dok kapaciteti proizvođača finalnih proizvoda iznose 141.500 m3/godišnje ili 7,7% sveukupnih drvoprerađivačkih kapaciteta Republike Srpske, pri čemu pojedinačni kapaciteti uzimaju vrijednosti između 3.000 – 20.000 m3/godišnje. Najveći broj pilana ima kapacitet od 1.500 – 3.000 m3/godišnje. Od ukupnog broja drvoprerađivačkih kapaciteta u RS, 91,8 % ima kapacitet manji od 10.000 m3/godišnje, bez obzira na stepen finalizacije. Dakle, podsektor industrijske prerade drveta u Republici Srpskoj karakteriše veliki broj malih pogona sa niskim stepenom finalizacije. Ukupni pilanski kapaciteti Republike Srpske procjenjuju se na oko dva miliona m3. U isto vrijeme JPŠ "Šume Republike Srpske", kao vodeći dobavljač oblovine za drvoprerađivače Republike, godišnje proizvodi oko milion m3 trupaca (u 2007. godini JPŠ je proizvelo 963.390 m3 trupaca, od čega 583.384 m3 četinara i 380.006 m3 lišćara). To znači da su sadašnji kapaciteti pilana u Republici Srpskoj duplo veći od raspoložive sirovine. Privatne šume, zbog manje obima proizvodnje, slabijeg kvaliteta drvne zapremine i rascjepkanosti izvora snabdijevanja ne mogu da značajnije doprinesu boljem iskorišćenju navedenih kapaciteta; obim sječa industrijskog i tehničkog drveta u privatnom sektoru iznosi svega 14,5% u odnosu na državni sektor (Statistika šumarstva RS br 8/08). Nedovoljan kapacitet pogona za proizvodnju furnira u Republici Srpskoj, jedan je od razloga što se značajne količine veoma vrijednih furnirskih trupaca samo prizmiraju, u takvom obliku izvoze iz Republike i dalje dorađuju na drugim tržištima, čime se Republika lišava značajnog prihoda, a domaća industrija namještaja ostaje bez vrijedne i kvalitetne sirovine. Kapaciteti finalne prerade drveta su veoma skromni i nedovoljni. Takođe nema dovoljno razvijene hemijske prerade drveta i kapaciteta za preradu celuloznog drveta. Zbog takvog stanja i zbog nepostojanja adekvatnih prerađivačkih kapaciteta propada velika količina drvne zapremine ili smo prinuđeni na izvoz poluproizvoda i sirovina čijom preradom bi obezbjedili znatno veći profit. Zbog toga je potrebna stimulacija i usmjeravanje od strane nadležnih Ministarstava za razvoj novih prerađivačkih kapaciteta sposobnih za hemijsku preradu drveta. Tabela 12. Raspored drvoprerađivačkih kapaciteta u RS prema stepenu finalizacije (izvor: Pilipović J.: Pregled pilana po uslovima 2008) U % od ukupno instalisanih kapaciteta Stepen obrade Broj pogona Instalisani kapaciteti u RS (m3/ godišnje) (m3/godišnje) Pilanski sortimenti 353 1.518.495 82,2 Polufinalni proizvodi 14 186.220 10,1 Finalni proizvodi 11 141.500 7,7 Ukupno RS 378 1.846.215 100 Većina drvoprerađivača (preko 70 %) nalazi se u dvije regije – Banjalučkoj i Sarajevsko‐Romanijskoj dok ih najmanje, iz razumnjivih razloga, u Trebinjskoj regiji. Osnovni način na koji pilanska industrija nabavlja oblovinu je putem godišnjih ugovora sa Javnim preduzećem, dok se manji dio sirovine nabavlja putem javnih licitacija. Cijene šumskih drvnih sortimenata formira i odobrava Vlada Republike Srpske na prijedlog Javnog preduzeća. Cijene se određuju bez ozbiljnijih analiza kretanja na tržištu i odnosa ponude i potražnje, što u 51
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
određenoj mjeri utiče na konkurentnu sposobnost i poslovnu uspješnost pilanske industrije, te na sposobnost Javnog preduzeća da svoju proizvodnju usklađuje sa adsorpcionim kapacitetom tržišta. Ukupni prihod drvoprerađivača Republike Srpske u 2008. godini iznosio je 350.612.000 KM, u čemu je vrijednost izvoza iznosila 171.418.000 KM ili 49%. Republika Srpska je marginalan dobavljač drvnih proizvoda na inostranom tržištu, i izuzev par izuzetaka, njeni proizvodi su nepoznati stranim kupcima. Iskustva iz drugih zemalja (i iz bivše Jugoslavije) pokazuju da bi međunarodna afirmacija nekoliko snažnih izvoznika (poput nekadašnjeg "Šipada", "Jugodrva" i sl.) bila dobro uporište za naše ozbiljnije prisustvo na međunarodnom tržištu. Tehničko‐tehnološka opremljenost pilanskih pogona u Republici Srpskoj nije prilagođena raspoloživim sirovinskim resursima. U našim pilanama uglavnom su instalisane mašine za preradu trupaca od drugog (20 cm srednjeg prečnika) debljinskog razreda naviše. Problem male proizvodnosti pri preradi oblovine malih debljina moguće je riješti uvođenjem savremenih mašina koje su u mogućnosti da obezbede visoku produktivnost i integralno iskorišćenje drveta. Ove mašine su danas usavršene i stalno se prilagođavaju zahtjevima tržišta. Na osnovu prethodne analize može se zaključiti da se pilanska industrija Republike Srpske karakteriše sa prevelikim kapacitetom u odnosu na raspoloživu sirovinsku bazu, dok se najveći pilanski pogoni uglavnom nalaze u gubicima. Neravnomjeran je odnos primarne proizvodnje rezane građe u poređenju sa finalnim proizvodima, što ima za posljedicu slabije iskorišćenje drvne zapremine i nižu vrijednost proizvodnje. Takođe nije definisan model optimalne distribucije sirovine do krajnjih korisnika, posebno kada je riječ o alimentiranju sirovina za pogone koji se nalaze u granicama šumskoprivrednog područja. Formiranje cijena ne počiva na analizi kretanja na tržištu i odnosa ponude i potražnje. Pilanska industrija je nespremna da apsorbuje sirovinu tanjih srednjih prečnika, uključujući i proredni materijal iz kultura, što može da ima dalekosežne posljedice na prihod šumarskog sektora u bliskoj budućnosti. 2.11. OBRAZOVANJE, NIR I RAZVOJNI RAD U ŠUMARSTVU U Republici Srpskoj se obrazovanje u sferi šumarstva odvija se na dva nivoa – srednjoškolskom i univerzitetskom. U Republici Srpskoj postoji devet srednjih škola sa ukupno 858 učenika (Tabela 13). Tabela 13. Pregled srednjeg obrazovanja u sektoru šumarstva u Republici Srpskoj (stanje sa 01.03.2009., podaci prikupljani putem direktnog kontakta sa školom) Br. Naziv i sjedište škole Smjer Broj Broj razreda učenika 1 Škola učenika u privredi, Banja Luka šumarski tehničar 7 175 2 Tehnička škola, Gradiška šumrstvo i obrada drv. 147 3 Srednjoškolski centar "Nikola Tesla", Kotor šumarski tehničar 3 84 Varoš 4 Srednja škola "Đuro Radmanović", Novi šumarski tehničar 1 28 Grad 5 Mašinska škola, Prijedor šumarski tehničar 1 48 6 Srednjoškolski centar "Lazar Đukić", Ribnik proizvođač drv. prerađ. 1 20 7 Srednja škola "Sokolac" šumarski tehničar 4 87 šumar 2 38 8 Srednja škola "Mihajlo Petrović Alas", Foča šumarski tehničar 3 93 šumar 1 30 9 Srednjoškolski centar "Milorad Vlačić", šumarski tehničar 3 82 Vlasenica tehničar za obradu drveta 1 26 Ukupno 858 4
Brojevi u zagradama pokazuju broj nastavnika koji su diplomirani inženjeri šumarstva. 52
Broj nastavnika 4 (2)4 3 2 (1) 1 4 (4) 2 (2) 2 (2) 1 (1) STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Šumarski fakultet u Banjoj Luci jedina je visokoškolska ustanova takve vrste u Republici Srpskoj. Na Šumarskom fakultetu studira oko 570 studenata opšteg smjera. Od školske godine 2007/2008 studije traju tri godine i odvija se po kriterijumima tzv. "bolonjskog procesa". Na Fakultetu se organizuju jednogodišnji specijalistički studiji iz oblasti: Zaštita šuma, i Uređivanje šuma. Treći stepen nastave po kriterijumima "bolonjskog procesa" započinje u školskoj godini 2009/2010. Master studij je organizovan u dva smjera – smjer "Šumarstvo" sa tri usmjerenja (“Uzgoj i zaštita šuma", "Korišćenje šumskih resursa" i "Planiranje gazdovanja šumama") i smjer "Upravljanje šumskim resursima na prirodnim osnovama", međunarodnog karaktera. Fakultet nema vlastite nastavne baze, što je uobičajena pojava u susjednim zemljama i šire. Upisna politika nije u nadležnosti Fakulteta. Ona već odavno nije usklađena sa stvarnim potrebama šumarske privrede i društva u cjelini, što ima za posljedicu hiperprodukciju kadrova koji nemaju izgleda za zaposlenje u jednom dužem vremenskom periodu. U tom smislu, potrebno je unaprijediti međusektosku saradnju između obrazovanja i šumarstva sa ciljem da se iznađe i zajedničkim snagama sprovede jedna mnogo realnija upisna politika. Prema naučno – istraživačkim i obrazovnim djelatnostima šumarstvo spada u biotehničke nauke. Naučno‐istraživački rad u oblasti šumarstva odvija se na samo jednoj ustanovi u Republici Srpskoj ‐ Šumarskom fakultetu u Banjoj Luci. Fakultet još nema formiran Institut za šumarska istraživanja, ali je njegovo formiranje u toku. Sadašnji kadrovski i tehnički kapaciteti Fakulteta nisu u potpunosti dovoljni za seriozno bavljenje šumarskom naukom, naročito u njenom fundamentalnom dijelu. Na Fakultetu radi devet doktora nuka, od toga četiri doktora šumarskih nauka i pet doktora iz drugih naučnih oblasti i devet magistara šumarstva. Među većim brojem asistenata, dvojica su pred odbranom magistarskog rada. Najveći broj dosadašnjih istraživanja realizovan je u saradnji sa Šumarskim fakultetom iz Beograda. Šumarski fakultet u Banjoj Luci uključen je u mrežu naučno‐istraživačkih centara, koji su osnovani pod pokroviteljstvom Međunarodnog šumarskog instituta – EFI (International European Forestry Institute), sa sjedištem u Finskoj, a sa ciljem afirmacije projekata iz oblasti šumarske politike i ekonomike. Fakultet je član međunarodnog konzorcijuma šumarskih fakulteta Jugoistočne Evrope (COPPFORSEE), koji je formiran 2008. godine da bi se bavio problematikom gazdovanja izdanačkim šumama u ovom području. Razvojnim radom u šumarstvu bavi se veći broj subjekata. Šumarski fakultet u Banjoj Luci svake godine realizuje desetak istraživačko‐razvojnih projekata preko Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Dva do tri jednogodišnja istraživačko‐razvojna projekta finansiraju se preko Ministarstva nauke i tehnologije a isti toliki broj se realizuje na osnovu saradnje Fakulteta i JP "Šume Republike Srpske". Nekoliko projekata Fakultet je u posljednje vrijeme realizovao na osnovu saradnje sa lokalnim zajednicama (Banja Luka, Prnjavor, Trebinje). Ekonomski institut a.d. Banja Luka kao konsultatnt u okviru projekta "Razvoj i zaštita šuma u BiH" je bio angažovan u realizaciji dva razvojna projekta, i to: "Strategije finansijske održivosti za upravljanje šumama" i "Strategije finansijske održivosti za upravljanje zaštićenim područjima". Pored toga realizovano je još pet projekata preko JPŠ „Šume Republike Srpske“ i licenciranih privatnih firmi. "Istraživačko‐razvojni i projektni centar" (IRPC) iz Banje Luke, najstarija je projektantska kuća uopšte u Republici Srpskoj, osnovana 1972 godine u okviru "Incel"‐a pod imenom "Biro za projektovanje u šumarstvu". Danas IRPC predstavlja jedan od organizacionih dijelova JP "Šume Republike Srpske". Osnovna djelatnost IRPC‐a je: izrada šumskoprivrednih osnova za državne i privatne šume, izrada lovnih osnova, projekata objekata niskogradnje i visokogradnje, izrada investiciono‐tehničke dokumentacije i drugih projekata i programa. Pored glavne djelatnosti, izrade osnova, IRPC godišnje isprojektuje oko 40 – 50 km šumskih kamionskih puteva. IRPC je također angažovan kao izvođač na prikupljanju taksacionih podataka za II nacionalnu inventuru šuma u BiH. Trenutno se ne poklanja dovoljna pažnja razvoju i upravljanju ljudskim resursima. Ipak treba istaći da su preko Projekta razvoja i zaštite šuma do sada finansirane 2 (dvije) obuke iz oblasti Razvoj ljudskih resursa. Razvojnim radom u šumarstvu bave se i neke strane firme a proteklih godina je realizovano 6 projekata razvojnog karaktera. 53
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Na osnovu analize prethodnog može se konstatovati da je kvalitet srednješkolskog obrazovanja nezadovoljavajući, uzimajući u obzir odnos broja učenika prema broju nastavnika stručnih predmeta, i činjenicu da su oni angažovani u dopunskom radnom odnosu. Deficit vještina je također izražen, zbog nedovoljne terenske nastave i obuke pri čemu ne postoji domaća praksa stalnog obrazovanja i obuke. Neophodno je formiranje nastavnih baza Šumarskog fakulteta i stalnih oglednih površina za izvođenje složenih multidisciplinarnih istraživanja, terenske nastave i školske prakse. Nedovoljni su kapaciteti za primjenu modernih metoda za razvoj ljudskih resursa u oblasti šumarstva i sektorskim institucijama (lična strategija, dalje obrazovanje, obuka itd.). Nepostojanje Instituta za šumarstvo i drvnu industriju umanjuje mogućnosti naučno‐istraživačkog rada. 2.12. MEĐUSEKTORSKA SARADNJA I ODNOSI SA JAVNOŠĆU 2.12.1. Međusektorska saradnja Brojne interesne strane povezane su sa sektorom šumarstva: vlasnici i korisnici šuma (vlasnici privatnih šuma, javno preduzeće za gazdovanje šumom, nacionalni parkovi i dr.), proizvođači i prerađivači šumskih proizvoda (drvna industrija i industrija celuloze, mala preduzeća i zanatske radnje, preduzeća za izvođenje radova u šumarstvu, proizvođači ekološke zdrave hrane, poljoprivredni proizvođači i dr.), korisnici zdravstvenih i rekreacionih funkcija šuma, turističke organizacije, lokalne zajednica i stanovništvo posebno u ruralnim područjima, korisnici lovnih i ribarskih područja, vladine i nevladine organizacije, kao i pojedinci. Saradnja zainteresovanih strana i međusektorska saradnja u procesu zajedničkog donošenja odluka i podjeli odgovornosti jeste dobrovoljni proces koji je za šumarstvo veoma značajan, naročito u definisanju šumarske politike, planiranju i realizaciji gazdovanja šumama. Koordinacija između Ministarstva koje je odgovorno za šumarstvo i ostalih relevantnih Ministarstava (naročito onih odgovornih za ekonomski razvoj, industriju, životnu sredinu i turizam, održivi razvoj, itd.) treba se ostvarivati uspostavljanjem stalne koordinacione strukture. Da bi omogućili institucionalni dijalog među akterima na republičkom nivou članom 11. Zakona o šumama predviđeno je da se osnuje Savjet za šumarstvo koji daje prijedloge o bitnim pitanjima iz oblasti šumarstva. Savjet treba čine predstavnici Ministarstava, drugih državnih organa, institucija i organizacija koje su u vezi sa oblašću šumarstva, lokalne zajednice, nevladinih organizacija, vlasnika šuma i drugih. Savjet za šumarstvo je osnovan u funkciji informativnog, konsultativnog i koordinativnog tjela čiji je prvenstveni zadatak koordinacija svih interesenih grupa u sektoru šumarstva, vodeći računa o ruralnom razvoju, zaštiti životne sredine, kao i međunarodnim konvencijama, sporazumima, direktivama i procesima. Savjet za šumarstvo treba da omogući javnosti, inostranim partnerima i svim zaintersovanim stranama uključivanje u debate o razvoju šumskog sektora, čime će dati doprinos unapređenju sektorskoj i međusektorskoj saradnji. Nepostojanje adekvatne međusektorske, ali i unutar sektorske saradnje, dovodi do usporavanja realizacije zadatka definisanih strategijom razvoja sektora, ali i do pojačavanja konflikata između interesnih grupa. Bolje međusobno razumijevanje i saradnja između svih partnera u sektoru postići će se programima obuke za sve učesnike i redovnim otvorenim forumima za razmjenu informacija između partnera u sektoru šumarstva. U tom cilju je potrebno pripremiti smjernice za međuresornu saradnju. 2.12.2. Odnosi sa javnošću Uloga i važnost šumarstva nije poznata ni cijenjena od strane javnosti. Postoje mnoge zablude o šumama i šumarstvu. U svjetlu društvenih promjena i jačanja uloge javnosti šumarstvo se mora otvoriti i adekvatno prezentovati svoje rezultate, dostignuća i specifičnosti. Takođe, treba poboljšati nivo promocije na svjetskom tržištu, s naglaskom da šumarski sektor ima međunarodni certifikat FSC, da posluju u skladu sa OECD principima i smjernicama iz oblasti korporativnog upravljanja i uvažavava preporuke za korporativnu društvenu odgovornost. Pri tome je važno postići maksimalnu saglasnost sa umjerenim i uticajnim nevladinim udruženjima o šumarskoj politici i praksi i sporazumjeti se oko neslaganja na stručnoj osnovi o pitanjima gdje dogovor nije moguće postići. Osnovne uočene slabosti u uspostavljanju i održavanju 54
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
mehanizma za efikasno prikupljanje, pohranjivanje, analiziranje i efikasnu razmjenu informacija unutar sektora šumarstva i između ostalih sektora, kao i podizanja svijesti najšire javnosti o važnosti šuma i šumarstva za društvo u cjelini uz aktivno učešće svih interesnih grupa su: - nisu obezbjeđene institucionalne i materijalne pretpostavke za uspostavljanje sistema razmjene informacija i efikasne komunikacije sa drugim sektorima i unutar sektora šumarstva u Republici i na međunarodnom novu; - ne postoji Plan odnosa sa javnošću za sektor šumarstva koji bi zadovoljio sve zainteresovane strane, a koji bi uključio i program podizanja svijesti javnosti; - ne postoji program saradnje sa nevladinim organizacijama, kao partnera države, u informisanju javnosti u sprovođenju ciljeva šumarske politike i unapređenja stanja šuma, kao i podizanja ekološke svijesti; - ne postoji program stručnog usavršavanja osoba zaduženih za odnose sa javnošću vezano za podizanje svijesti javnosti i saopštenja namjenjenih svim zainteresovanim sektorima; - nije uspostavljena stalna komunikacija sa lokalnom zajednicom. Za uspješno djelovanje javnosti na šumarski sektor neophodna je javnost svih oblika i vrsta informacija u vezi šumarstva. Te informacije treba da se odnose na stanje šuma i šumarstva i trebaju biti blagovremene i imati pravo slobodnog pristupa za sve građane Republike Srpske i šire. Informacije se mogu distribuisati na različite načine putem raznih medija (elektronski, putem novina, publikacija, časopisa putem radija i televizije i dr.). Danas u vezi državnih šuma značajne informacije se mogu dobiti putem WEB stranice JPŠ "Šume Republike Srpske" (www.sumers.org) a za privatne šume putem WEB stranice "Naša šuma" udruženja vlasnika privatnih šuma. Na WEB stranici JPŠ "Šume Republike Srpske" ali i na WEB stranici Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (http://www.vladars.net/sr‐sp‐
latn/Vlada/Ministarstva/mps/). Pored napred navedenog JPŠ „Šume Republike Srpske” redovno izdaju informativno – stručni časopis „Šume”. Značajne informacije iz u vezi naučno – istraživačkog rada i obrazovanja u oblasti šumarstva mogu se dobiti na Web stranici Šumarskog fakulteta (http://www.sfbl.org) kao i u okviru informativnog Biltena i Glasnika Šumarskog fakulteta. Cilj je u budućnosti razviti jedinstveni sistem informacija u sektoru šumarstva na nivou resornog Ministarstva odnosno Republičkog zavoda za statistiku. Ovaj sistem je potreban radi osiguranja održivosti korišćenja i očuvanja šumskih resursa u namjeri da se ostvari značajniji doprinos šumarstva u ekonomiji kao i da se smanji siromaštvo u ruralnim sredinama. 2.13. MEĐUNARODNA I REGIONALNA SARADNJA U ŠUMARSTVU Međunarodna saradnja u šumarstvu Republike Srpske svodi se zapravo na saradnju Šumarskog fakulteta u Banjoj Luci i Jedinice za implementaciju projekata u šumarstvu sa međunarodnim institucijama. Tome se još može dodati saradnja JP "Šume Republike Srpske" sa slovačkom kompanijom "SGS" (http://www.sgs.com/about_sgs/in) na planu implemetacije međunarodnog FSC standarda (www.fsc.org), kao i saradnja sa svim preduzećima šumarstva u okolnim državama. Na međunarodnom planu, Fakultet sarađuje sa Šumarskim fakultetom u Beogradu i Biotehničkom fakultetom u Ljubljani po pitanju nastave, obrazovanja kadrova, naučno‐istraživačkom i stručnom radu. Fakultet također ima zaključen sporazum o saradnji sa Šumarskim institutom "Jastrebarsko" iz Republike Hrvatske. U okviru ove saradnje pokrenuto je izdavanje međunarodnog naučnog časopisa SEEFOR sa još osam institucija (Fakulteta i Instituta) iz 5 država jugoistočne Evrope. Od 2005. godine Fakultet je član zajednice Evropskih šumarskih instituta sa sjedištem u Finskoj. Na Konferenciji u Madridu (ConDDEFFS) 30.05.2009. godine Fakultet je potpisao Rezoluciju o udruživanju šumarskih fakulteta i škola Evrope u vezi provođenja Bolonjske deklaracije, istraživanja, obrazovanja, naučnog i stručnog usavršavanja u oblasti šumarstva, čime je postao ravnopravan član asocijacije šumarskih fakulteta i škola u Evropi (http//www.unitbv.ro/silvic/deans.html.) Od nedavno Fakultet je započeo saradnju sa Šumarskim fakultetom Univerziteta u Sofiji na planu zajedničkog učešća u 55
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
programima FP7. Jedinica za implementaciju projekata u šumarstvu (PIU šume) formirana 1998 sa slijedećim zadacima: - implementacija projekata, - koordinacija projektnih aktivnosti i - monitoring projekata. Implementacija navedenih projekata treba da omogući: - Dovršetak inventure šuma; - Prema FAO‐voj procjeni šumskih resursa ‐FRA‐ 2010 postoji prijedlog od strane Svjetske banke da Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa uz blisku saradnju i entitetskim resornim ministarstvima imenuje dvije kontakt osobe (focal point) za usaglašavanje zajedničkog slanja podataka iz inventure šuma FAO‐u (FRA ‐ odjeljku), u formatu traženom od strane FAO‐a; - Razvoj informacionog sistema za gazdovanje šumama; - Podrška akcionim planovima i programima nakon strategije. Od osnivanja do danas PIU šumarstva Republike Srpske je bila angažovana na tri velika projekta i to: - Projekat šumarstva (1998‐2003) ‐ Finansirala EU kao donaciju i WB kao IDA kredit i kao imlementator novrveškog granta; - Projekat razvoja i zaštite šuma (FDCP) (2003‐2008) – Finansiran preko IDA kredita i italijanskog granta; - Projekat razvoja i zaštite šuma (FDCP) (2008‐2011) ‐ dodatno finansiranje. Na osnovu analize međunarodne saradnje u sektoru šumarstva može se zaključiti da je naše šumarstvo nedovoljno zastupljeno u međunarodnim tijelima, komitetima, radnim grupama, seminarima i konferencijama. Strani stručnjaci su nedovoljno prisutni kod nas, a još nije započela saradnja sa Evropskom ekonomskom komisijom i FAO‐om o ispunjavanju upitnika za šume i šumske proizvode. Kada se to desi, to će značiti ispunjavanje EUROSTAT standarda za Evropski informacioni sistem u šumarstvu (EFIS). 56
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
2.14. SWOT ANALIZA ZA ODRŽIVI RAZVOJ ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE EKOLOŠKI POTENCIJALI SNAGE ‐ Strenghts -
-
-
-
-
-
-
SLABOSTI ‐ Weaknesses šume Republike Srpske su obnovljiv, opštekorisni, polifunkcionalni prirodni resurs i dobro od opšteg društvenog interesa; bogat šumski fond (šume i šumsko zemljište), posebno visokih šuma sa prirodnom obnovom, veliko učešeće prirodnih šuma i visok kvalitet šumskih resursa u cjelini; značajno prisustvo površina zemljišta podesnih za pošumljavanje, bogatstvo rijetkim i zaštićenim biljnim vrstama, bioraznovrsnost i ekoraznovrsnost šumskih ekosistema; veliki potencijal za proizvodnju biomase, energije, akumulaciju (skladištenje) i potrošnju CO2, veliki potencijal za obezbjeđivanje polifunkcionalnosti šumskih ekosistema; potencijal za očuvanje kvaliteta životne sredine; velika geološka, edafska, klimatska i orografska raznovrsnost šumskih staništa prirodnost šumskih ekosistema bogat šumski genetički diverzitet i potencijal reprodukcionog materijala sa dobrim mogućnostima za konzervaciju šumskih genetičkih resursa; veliko bogatstvo ostalim (nedrvnim) šumskim proizvodima i duga tradicija sakupljanja ljekobilja i gljiva bogatstvo lovnom faunom, veliki diverzitet faune i zastupljenost zaštićenih vrsta faune; bogata i kvalitetna staništa visoke divljači; bogatstvo vodotoka i vodenih površina u šumskim područjima Republike Srpske; ŠANSE ‐ Opportunities opštedruštvena potreba za razvojem opštekorisnih funkcija šuma; mogućnost prirodne obnove i povećanja šumskog fonda putem pošumljavanja; mogućnost primjene raznovrsnih sitema i načina gazdovanja šumama; organizovano sakupljanje i prerada ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda; mogućnost većeg korišćenja ekoloških i proizvodnih potencijala šuma; mogućnost povećanja površina šuma visoke zaštitne vrijednosti; smanjivanje pritiska na šume i uvećanje stepena šumovitosti; težnja vlasnika za uzgojem, zaštitom, racionalnim korišćenjem ukupnih potencijala šuma i šumskih staništa, izgradnjom infrastrukture i otvoranjem šuma; 57
-
-
-
-
-
-
-
veliko učešće niskih i degradiranih šuma posebno u privatnom vlasništvu; velika površina miniranih šuma i šumskog zemljišta; nedovoljno iskorišćen vodni potencijal; velika akumulacija otpadnih materijala u šumi i vodenim tokovima; slaba otvorenost šumskih područja komunikacijama i loša putna šumska infrastruktura; velika opasnost od požara u kulturama, posebno na području krša; zagađivanje šumskog zemljišta, vazduha i voda u šumskim područjima globalnim emisijama; nedovoljno korišćenje potencijala staništa posebno kod lišćarskih hrastovih i bukovih šuma; neistraženost i nedovoljno korišćenje mineralnih resursa u ruralnim šumskim područjima; nedovoljna brojnost divljači i nepovoljan polni i kvalitativni sastav; PRIJETNJE ‐ Threasts pojava erozije, požara, bolesti i štetočina šuma; promjena klimata sa izraženim otopljavanjem i pomjeranje areala autohtonih vrsta te pojava neželjenih invazionih vrsta; deponovanje otpada u šumi; zagađivanje voda; bespravno prisvajanje šuma i šumskog zemljišta; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
porast svijesti o potrebi zaštite prirodnog i kulturnog nasljeđa u šumskim područjima; mogućnost korištenja vodnih resursa u šumskim područjima; valorizovanje bogatih i još nedovoljno istraženih prirodnih atrakcija; angažovanje dijela sredstava posebnih namjena za potrebe protivpožarne i civilne zaštite; GAZDOVANJE ŠUMAMA SNAGE ‐ Strenghts -
-
SLABOSTI ‐ Weaknesses duga tradicija gazdovanja šumama; jasna odluka za održivo gazdovanje šumama; jako preduzeće šumarstva; transparentnost i javni pristup informacija u sektoru šumarstva; profesionalni šumarski stručnjaci u svim nivoima gazdovanja; optimalna organizaciona struktura; funkcionalan informacioni sistem; izloženost tržišnoj konkurenciji ključnih šumarskih operacija; raspoloživi finansijski resursi; certifikovano gazdovanje državnim šumama prema ekološki odgovornim i društveno korisnim standardima; gazdovanje na principima kontinuiteta prihoda i produkcije; funkcionalna podjela šuma; prihvaćeni MCPFE standardi i procesi; potencijal za obezbeđivanje radnih mjesta; kadrovi sektora šumarstva ostvaruju zapažene rezultate u nauci i proizvodno – poslovnoj praksi; strategijska podloga u svakom segmentu poslovanja; -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
58
realizacija etata samo na dijelovima šumskih područja koja su otvorena šumskim komunikacijama; nije izvršena certifikacija gazdovanja privatnim šumama prema ekološki odgovornim i društveno korisnim standardima; nema konzistentnog pristupa konverziji (transformaciji) izdanačkih šuma u visoke i melioraciji degradiranih šuma; nedovoljna iskoristivost šumskih resursa u energetske svrhe; nedovoljna njega šuma, a posebno neprovođenje proreda u vještački podignutim sastojinama; nedovoljno posvećana pažnja krojenju i klasiranju ŠDS; nedovoljno posvećena pažnja ergonomskom aspektu šumarstva, bezbjednosti u šumarstvu i standardima zaštite na radu; nedovoljno jasan strateški integralni sistem planiranja; nedovoljno angažovanje i zastupljenost šumarstva u lovstvu i lovnom turizmu; ilegalne aktivnosti u sektoru šumarstva; nejasno definisana područja (regioni) za razvoj turističkih aktivnosti u ruralnim šumskim područjima; spontan i iracionalan pristup ostalim (nedrvnim) proizvodima šuma sa ekološkog i ekonomskog aspekta, bez jasnih planskih dokumenata; usitnjenost privatnih šumskih posjeda; nepovoljna kvalifikaciona struktura zaposlenih u pojedinim sektorima šumarstva; nedovoljno internacionalno iskustvo, poznavanje informacionih sistema i stranih jezika; nema dobrog marketinški orjentisanog poslovnog plana već samo planovi proizvodnje; nepostojanje jasnog sistema naplate realizovanih proizvoda; odsustvo mjera agrarnog šumarstva; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
-
ŠANSE ‐ Opportunities -
-
-
-
uključivanje miniranih područja u redovno gazdovanje; korištenje biomase za energiju; slobodno formiranje cijena drvne sirovine i tržišno orjentisano poslovanje; izgradanja kapaciteta za analizu, istraživanje i razvoj tržišta; usvajanje planova dugoročnog razvoja šumarstva i poboljšanje sistema poslovnog planiranja; jačanje ljudskog potencijala kroz sticanje novih znanja i vještina u sektoru šumarstva i drvoprerade; eliminacija korupcije; ulaganja u izgradnju kapaciteta za sakupljanje i preradu drvnog otpada i biomase; namjensko korišćenje sredstava posebnih namjena za šume; veće uključivanje žena u poslove sektora šumarstva; uvođenje tzv. „neformalnih oblika“ obrazovanja za zaposlene u sektoru šumarstva Republike Srpske i učenje međunarodnih iskustava; dodatno zaposlenje seoskog stanovništva pružanjem turističkih usluga i korišćenje ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda; jačanje odnosa sa javnošću i inostranim partnerima; raspoloživa radna snaga na tržištu rada; mogućnost povezivanja šumarstva i turizma kroz jačanje ekoturizma; razvoj internacionalnih odnosa i kooperacija; jačanje saradnje sa NVO; pozitivan tretman sektora kao jedne od osnova razvoja društva; stvaranje uslova za razvoj šumarstva, naročito u pogledu izdvajanja naknada i njihovog usklađivanja sa okruženjem; međunaroda saradnja putem pristupnih fondova za razvoj i usvajanje novih tehnologija; ulaganje u izgradnju kapaciteta za obnovljive izvore energije; -
-
nedovoljno angažovanje radne snage na poslovima koji se odnose na polifunkcionalne vrijednosti šuma; nedovoljno korištenje potencijala ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda i nedovoljno korišćenje biomase; slaba obučenost i istreniranost radnika; tržišna ekonomija nije na potrebnom nivou teško prihvatanje promjena i uvođenja inovacija u sektor šumarstva; nizak stepen realizacije naplate proizvedenih i isporučenih ŠDS od državnih preduzeća za preradu drveta; PRIJETNJE ‐ Threasts nizak nivo brige za privatne šume; nedovoljan broj objekata za prihvat ostalih (nedrvnih) proizvoda šuma; nenamjensko trošenje sredstava posebnih mamjena za šume; rad i angažovanje malih preduzeća bez stručne radne snage za izvođenje radova u šumarstvu; dozvoljavanje rada u sektoru šumarstva bez odgovarajućih licenci; nedovoljna saradnja između lokalnih zajednica i korisnika šuma; slaba promocija ponude iz domena ruralnog turizma u šumskim područjima; male investicije u šumsku infrastrukturu; nedovoljna edukovanost sakupljača i proizvođača ostalih (nedrvnih) proizvoda; predstavljanje šumarstva kao socijalnog, a ne tržišnog dobra; neusklađenost Zakona u pogledu izdvajanja iz šumarstva sa zahtijevima tržišnog privređivanja; nemogućnost učestvovanja u investicionim odlukama i u strategijskim projektima; nedovoljno afirmativan stav javnosti prema sektoru šumarstva; 59
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
UPRAVLJANJE ŠUMAMA SNAGE ‐ Strenghts -
zaokruženo i sistematizovano uređenje sektora šumarstva; uspostavljena jasna organizaciona struktura ministarstva; postojanje jakog instituconalnog, organizacionog i inspekcijskog okvira u sektoru šumarstva; postojanje Zakona o šumama; institucionalna uređenost sektora kompatibilnih sektoru šumarstva u Republici Srpskoj; postojanje strateške i zakonske regulative za razvoj MSP; izdvajanje inspekcijske službe u okvire šumarstva; SLABOSTI ‐ Weaknesses -
nedovoljna saradnja između nadležnih institucija kako bi se omogućilo odgovarajuće gazdovanje prirodnim resursima; odsustvo planiranja na širim ekološkim osnovama polifunkcionalnosti, povećanja proizvodne osnovice i klasifikacije šuma i šumskog zemljišta; nerazvijen integrisani sistem planiranja, često bez fundamentalnih osnova za planiranje naročito kod uređivanja niskih šuma i kultura; nedovoljna promocija šumarstva; nepotpuno izvršavanje svih operativnih planova po kategorijama šuma; nedovoljan stepen kontrole i nadzora realiazcije planova gazdovanja; nedostatak jasne zajedničke vizije o budućem razvoju šumarstva; nedovoljan budžet za ozbiljnije promjene u sektoru; nepostojanje IDP i monitoring službe; finansijska nepokrivenost negativnog bilansa troškova pošumljavanja, nege i zaštite šuma, i socioekoloških funkcija šuma, neriješeni imovinsko – pravni odnosi između državnih i privatnih šuma i šumskog zemljišta; nepotpuno razgraničenje između poljoprivrednog i šumskog zeljišta; nepostojanje banke gena za šumske genetičke resurse; nepostojanje jasnog plana zaštite biodiverziteta; nedovoljno osavremenjeno uređivanje šuma; nema programa analize ekoloških i društveno – ekonomskih posljedica propadanja šuma uzrokovanog negativnim biotičkim i abiotičkim činiocima; nedostatak podataka o stanju privatnih šuma na regionalnom nivou; nedovoljna ažurnost procesuiranja bespravnih aktivnosti u sektoru šumarstva; nedovoljno usklađene odredbe za šumarstvo sa odredbama u EU i prihvaćenim smjernicama EU; nedovoljno usklađene zakonske mjere koje uređuju odnos između razvoja turizma i gazdovanja šumskim ekološkim sistemom; nedorađenost zakonskih akata u vezi ostalih (nedrvnih) proizvoda šuma i šumskog zemljišta; slabosti ZOŠ u definisanju odgovornih lica i nemogućnosti podizanja prijava za nelegalne radnje; PRIJETNJE ‐ Threasts nelojalna konkurencija od strane nekompetentnih sektora i gubitak nadležnosti za upravljanje i -
-
-
-
-
-
-
ŠANSE ‐ Opportunities šumarstvo je jedan od prioriteta Evropskog partnerstva; 60
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
-
-
-
-
efikasnosnost upravljanja i održivog gazdovanja šumskim resursima u skladu sa raspoloživim potencijalom, poboljšanje pristupa finansiranju, donatorskim sredstvima i kreditnim linijama; korištenje savremenih metoda za tržišno i ekološko vrednovanje šuma i šumskog zemljišta; razvoj programa investicionih kreditnih linija i međunarodnih fondova; pravilna raspodjela i izrada kriterija za sredstva posebnih namjena za šume i vraćanje profita u šume; korišćenje subvencija, donacija, naknada i međunarodne pomoći za razvoj sektora šumarstva; osnivanje savjetodavne službe i fondova u za unapređenje šumarstva; podrška privatnim šumovlasnicima za izgradnju i korištenje potencijala šumskih resursa; edukacija privatnih šumovlasnika u ruralnim područjima o ekonomskim, ekološkim i socijalnim funkcijama šuma; razvoj i jačanje međusektorske saradnje i klasterizacija sektora; porast resursa koji se oslanjaju na tržišno orjentisano poslovanje; ugovaranje poslova korišćenja šuma sa licenciranim preduzećima; razvoj privatnog preduzetništva u šumarstvu Republike Srpske; razvoj privatnog javnog partnerstva; osnivanje Komore inženjera šumarstva; uključivane šumarstva kao ravnopravnog partnera u upravljanje i očuvanje vodnih resursa Republike Srpske; čvršća međugranska saradnja; realnije vrednovanje šumarstva u strateškom razvoju srodnih sektora; težnja za jačanjem institucionalnih i kadrovskih resursa u oblasti šumarstva; gazdovanje prirodnim resursima; neažurnost u riješavanju bespravnih aktivnosti u sektoru šumarstva; devijacija stvarne vrijednosti šumskih resursa Republike Srpske; nepostojanje Strategije razvoja šumarstva; politička i ekonomska nestabilnost unutar zemlje i regiona; kratkotrajan politički interes za sektor šumarstva kao niskoskumulativnu granu privrede; pritisak lokalnih i personalnih interesnih grupa na donosioce odluka; sporost u pristupu odgovarajućim fondovima na domaćem i međunarodnom nivou; neravnopravan položaj šumarstva u odnosu na druge srodne sektore; slabljenje političkog uticaja i položaja sektora šumarstva; prikupljena sredstva posebnih namjena od opštekorisnih funkcija šuma se ne ulažu razvoj šumarstva; migracije ruralnog stanovništva; nizak nivo državnih podsticaja za drvopreradu i osnivanje novih MSP; dozvoljavanje rada prerađivačima koji ne ispunjavaju minimalne uslove za rad; ostajanje uticaja sive i crne ekonomije; davanje koncesija na šume i šumsko zemljište; administrativno određivanje cijena proizvoda šuma; -
-
61
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
SRODNI SEKTORI SNAGE ‐ Strenghts -
-
stalna potražnja sirovine i proizvoda od drveta; tradicija u gazdovanju, obradi i preradi drveta; veliki broj domaćih drvoprerađivačkih kapaciteta, posebno u ruralnim područjima Republike Srpske; institucionalno uređen sektor drvoprerade; dobra sirovinska baza za drvoprerađivačku industriju; trend porasta broja MSP u Republici Srpskoj; povoljan geografski položaj i blizina tržišta; većina lovišta adekvatno opremljena sa lovno‐
uzgojnim i lovno‐tehničkim objektima; potencijal za proširenje nacionalnih parkova i drugih površina šuma visoke zaštitne vrijednosti; bogato prirodno i kulturno ‐istorijsko nasljeđe; postojanje organizacija i udruženja šumara i drugih nevladinih organizacija; potencijal za razvoj seoskog turizma u ruralnim šumskim područjima; izražen oblik predjela definisan prirodnim faktorima bez značajnijeg uticaja čovjeka; veliki potencijal za proizvodnju hrane biljnog i životinjskog porijekla; veliko interesovanje za lov i lovstvo u Republici; SLABOSTI ‐ Weaknesses -
ne postoji strategija drvne industrije; preveliki udio drvoprerađivačkih kapaciteta sa nižim stepenom prerade drveta; nizak nivo iskorištenja sirovina; loša kontrola kvaliteta isporučenih sirovina i uvezenih finalnih proizvoda; neusklađenost sa međunarodnim standardima za drvo i drvne proizvode; neravnomjeran regionalni raspored drvoprerađivačkih kapaciteta i neusklađenost sa sirovinskom drvnom osnovom na području Republike Srpske; nedovoljno obučena radna snaga kod izvođača radova u sektoru šumarstva; nepovoljna struktura izvoza drvoprerađivačkih proizvoda; nedostatak programa investicijskih kreditnih linija za sektor drvne industrije; nedostatak podsticaja za izvoz finalnih proizvoda; nedostatak podsticaja za primjenu novih tehnologija i inovacija; nedostatak efikasnog tržišnog vrednovanja svih potencijala šumskih ekosistema; nedovoljne marketinške aktivnosti, primjena informatike i stranih jezika; slaba fizička infrastruktura u seoskim područjima neophodna za lociranje i rad MSP, nedovoljne mogućnosti zapošljavanja seoskog stanovništva iz ruralnih šumskih područja; nepostojanje klastera u sektoru šumarstva i drvne industrije; nerazvijena, usitnjena i sa viškom kapaciteta drvna industrija utiče na lokalnu prodaju; nedovoljna razvijena turistička infrastruktura, posebno u ruralnim područjima; nedostatak jedinstvenog turističkog proizvoda šumarskog sektora u okviru sela, degradacija prirode i seoske putne infrastrukture prilikom eksploatacija rudnog, mineralnog i šumskog bogatstva; nedovoljna prilagođenost obrazovanja i istraživanja potrebama modernog šumarstva; nedovoljni tehničniki i ljudski resursi u obrazovnim i naučnim ustanovama; nedovoljna usklađenost nastavnih programa na svim nivoima sa potrebama u šumarstvu i programima EU; nedovoljno naučnih konferencija, savjetovanja, simpozija i seminara; ne postoji politika odnosa sa javnošću sektora šumarstva koji bi zadovoljio sve zainteresovane strane; -
-
-
-
62
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
-
-
-
ŠANSE ‐ Opportunities razviti fleksibilnu drvnu industriju konkurentnu na međunarodnom tržištu razvoj preduzetništva na ostalim (nedrvnim) proizvodima; povećanje stepena finalizacije prerade drveta; uvođenje sistema upravljanja kvalitetom u drvoprerađivačkim kapacitetima; jačanje saradnje relevantnih institucija u domenu drvoprerade; regionalna klasterizacija drvoprerađivačkih kapaciteta; kooperativnost sektora industrije prerade drveta; sanacija i pokretanje velikih prerađivačkih kapaciteta; povećanja broja novoregistrovanih MSP; proglašavanje novih nacionalnih parkova i drugih vidova zaštićenih prirodnih područja; zainteresovanost seoskih domaćinstava u ruralnim šumskim područjima za bavljenje eko i seoskim turizmom; formiranje tzv. „turističkih regiona“ unutar šumskih područja Republike Srpske; interesno udruživanje za pružanje usluga eko i seoskog turizma u šumskim ruralnim područjima; razvoj lovnog i ribolovnog turizma; razvoj lovstva na bazi koncepta održivog gazdovanja lovištem u skladu s međunarodnim standardima; razvoj ribogojstva (mini ribnjaci, kavezni) i kapaciteta za preradu ribe u okviru šumskih područja; diversifikacija nepoljoprivrednih djelatnosti u ruralnim područjima; porast tražnje ostalih (nedrvnih) proizvoda šuma i proizvoda kućne radinosti „na pragu“; osnivanje instituta za šumarstvo i nastavnih baza izgradnja i jačanje materijalno – tehničke osnove visokog obrazovanja u šumarstvu; zapošljavanje većeg broja visokoobrazovanih stručnjaka i inženjera u srednjim šumarskim školama; cjeloživotno učenje i razvoj reformskog procesa obrazovanja u šumarstvu na svim nivoima; razvoj interdisciplinarnog naučno – istraživačkog rada; ulaganje i kadrovsko jačanje Šumarskog fakulteta mogućnosti posebnog obrazovanja i obuke na međunarodnim insitucijama; PRIJETNJE ‐ Threats spor i nedovoljan razvoj kapaciteta za finalnu preradu drveta; pilanska industrija nije u stanju da prima i prerađuje tanje sortimente; neravnomjeran regionalni raspored MSP na području Republike Srpske; izbjegavanje lociranja prerađivačkih kapaciteta u ruralnim područjima; jaki i ekskluzivni zahtjevi za profitom iz privatnog sektora; nepovoljna situacija na tržištu ŠDS i proizvoda šuma; nedovoljna obrazovanost ruralnog stanovništva za bavljenje preduzetništvom u oblasti šumarstva;
spor i nedovoljan razvoj prerađivača i skladištenja ostalih (nedrvnih) proizvoda; nedovoljno ljudskih kapaciteta za pružanje usluga seoskog turizma; nedovoljno razvijena putna, komunikaciona i institucionalna infrastruktura za potencijalne investitore u ruralna područja; neorganizovano tržište ostalim (nedrvnim) šumskim proizvodima; nedovoljna afirmacija privatnih šumovlasnika za razvoj ruralnog turizma; nedovoljna informisanost i nedostatak edukacije ruralnog stanovništva u šumskim seoskim područjima; pretjeran i ilegalan lov divljači i izlov ribe; hiperprodukcija kadrova u sektoru šumarstva; spora reforma planova i programa obrazovnog sistema u šumarstvu; spor razvoj materijalno – tehničke opremljenosti naučno – istraživačkih i obrazovnih institucija u oblasti šumarstva; nedovoljna zainteresovanost za nova naučna dostignuća u oblasti šumarstva -
-
-
-
63
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Na osnovu izvršene SWOT analize utvrđuju se sledeći ključni problemi razvoja šumarstva Republike Srpske: 1.
Zakonodavstvo i politika u šumarstvu RS nije usklađeno sa zahtjevima odgovarajućih međunarodnih sporazuma i standarda. Šumarstvo je neopravdano izgubilo svoj status u izvršnoj vlasti RS jer nema resornog Ministarstva. Planiranje upravljanja i gazdovanja šumskim ekosistemom RS nije usklađeno sa njegovim 2.
višenamjenskim (ekološkim, ekonomskim i socijalnim) funkcijama. 3.
Stanje šumskog fonda u pogledu strukture površina, zaliha i prirasta nije u skladu sa prirodnim potencijalima šumskog ekosistema. 4.
Raspoloživi potencijali šumskog ekosistema ne koriste se svrsishodno i efikasno. 5.
Nije uspostavljena optimalna biološka ravnoteža, otvorenost komunikacijama i održivo korišćenje šumskog ekosistema u funkciji zaštite životne sredine. 6.
Nema globalnog praćenja i evaluacije stanja zaštite šuma od biljnih i drugih bolesti. 7.
Sistem obrazovanja kadrova u šumarstvu i naučno – istraživački rad nisu izgrađeni u skladu sa potrebama fukcionisanja i održivog razvoja šumarstva. 8.
Sistem finansiranja u šumarstvu nije u skladu sa potrebama održivog razvoja ove višenamjenske djelatnosti. 64
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
III OSNOVNI PRINCIPI ŠUMARSKOG SEKTORA Osnovni principi šumarskog sektora Republike Srpske zadani su projektnim zadatkom, i oni su obrađeni u poglavljima 3.1. – 3.11. Tri od jedanaest nabrojanih principa mogu se svrstati u kategoriju „kriterijuma“ onako kako ih definiše MCPFE (The Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe); tri se mogu smatrati „indikatorima“, onako kao ih definiše isti autoritet, dok se prostalih pet principa nalaze izvan pomenutog okvira. Osnovni (opšti) principi šumarskog sektora Republike Srpske zasnivaju se na analizi stanja šuma i šumarstva, SWOT analizi i usvojenim međunarodnim principima (Konferencije MCPFE, Beč 2003; Varšava, 2007; FSC; PEFC; Opšti principi Evropske šumarske strategije (Council Resolution No 1999/C 56/01; Principi FAO strategije razvoja šumarstva i dr.). Zadatak je šumarskog sektora Republike Srpske da otpočne sa primjenom poboljšanih panevropskih kriterijuma i indikatora održivog gazdovanja šumama na nacioanalnom nivou. Osim opredjeljenosti da otpočne sa implementacijom panevropskih kriterijuma i indikatora, šumarski sektor Republike Srpske već u punoj mjeri respektuje i implementira principe propisane međunarodnim FSC standardom. U Zakonu o šumama, FSC, PEFC i ISO standardima i drugim domaćim i međunarodnim sporazumima definišu se osnovna načela, principi i kriterijumi razvoja šumarstva i povezanih dejlatnosti u Republici Srpskoj. U osnovna načela održivog upravljanja i korišćenja sveukupnih materijalnih i kadrovskih resursa u oblasti šumarstva i povezanih djelatnosti, spadaju principi i kriterijumi šumarske struke i nauke, uvažavajući pri tome prava i obaveze svih zainteresovanih strana i međunarodne standarde za unapređenje kvaliteta života ljudi uopšte. 3.1.
ODRŽIVOST RAZVOJA ŠUMA I ŠUMARSTVA Glavna premisa šumarskog sektora je održivost razvoja šuma i šumarstva koje podrazumijeva upravljanje i korišćenje šuma i šumskog zemljišta na takav način i u takvom stepenu, da se očuva biodiverzitet, a produktivnost, obnavljanje, vitalnost i potencijal šuma da budu na nivou kojim bi se zadovoljile odgovarajuće ekološke, ekonomske i socijalne potrebe i današnje i budućih generacija, kako na lokalnom tako i na nacionalnom nivou, a da se pri tome na ugroze i ne oštete neki drugi ekosistemi. Mjera za održivo gazdovanje šumama su tzv. poboljšani panevropski kriterijumi i indikatori, usvojeni na MCPFE održanoj 2002. godine u Beču. Definisana su 52 indikatora održivog gazdovanja šumama, od kojih je 35 kvantitativnih i 17 kvalitativnih. Kvalitativni indikatori održivog gazdovanja odnose se na politike, institucije i instrumente. Ovi indikatori podijeljeni su u dvije grupe: A. Indikatori opšteg pristupa i odnose se na nivo države, odnosno entiteta ‐ sveukupna politika, institucije i instrumenti održivog gazdovanja šumama A1. Nacionalni šumarski program ili slični planski dokumenti A2. Institucionalni okvir A3. Zakonski/regulatorni okvir i međunarodna posvećenost A4. Finansijski instrumenti/ekonomska politika A5. Informacioni sistem B. Indikatori koji se odnose na pojedine oblasti šumarske politike Opšti princip održivom gazdovanju i razvoju svih tipova šuma treba da se zasniva na smjernicama: 1. Gazdovanje šumama i šumskim zemljištem u cilju ispunjavanja socijalnih, ekonomskih, ekoloških, kulturnih i duhovnih potreba sadašnjih i budućih generacija; 2. Gazdovanje i korišćenje šuma na osnovu ekološki optimalnih postupaka usklađenih sa međunarodnim kriterijima; 3. Jačanje i razvoj institucija i programa gazdovanja, očuvanja i potrajnog razvoja šuma i šumskog zemljišta; 65
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
4. Zaštita ekološki reprezentativnih i jedinstvenih šuma uključujući prašume ili stare šume, kulturno, duhovno. istorijsko, religijsko i drugo bogatstvo; 5. Integracija šumarstva i zaštite okoline, socijalnog i ekonomskog razvoja; 6. Integracija zaštite i očuvanja šuma i njihovog održivog razvoja sa ekonomskim tržišnim i drugim relevantnim politikama; 7. Podsticanje naučnih istraživanja uključujući relevantne biološke, socijalne i ekonomske parametre kao i tehnološki razvoj na području potrajnog gazdovanja očuvanja i razvoja šuma; 8. Učešće zainteresovanih strana kod planiranja i implementacije programa razvoja šumarstva, lovstva, drvne industrije i ruralnog razvoja. Za održivi razvoj šuma i šumarstva potrebna je stimulacija nacionalnih programa koji favoriziraju tradiciju dosadašnjag gazdovanja zasnovanu na principu kontinuiteta gazdovanja šumama uz upotpunjavanje ovog principa savremenim trendovima jedinstvenog sistema planiranja, monitoringa, obnove i višenamjenskog korišćenja šuma u održivom vlasništvu. 3.2. MULTIFUNKCIONALNOST ŠUMA Brojne i veoma različite karakteristike šume uslovljavaju njenu trajnu multifunkcionalnost vezanu za širok spektar proizvoda i usluga koje nude šume i šumska zemljišta. Funkcije šuma se nalaze u sinergiji a proizvodi i usluge se javljaju kao: - proizvodi i usluge koji se mogu istovremeno koristiti u fiksnim ili varijabilnim proporcijama; - konkurentni proizvodi i usluge; - komplementarni, dopunski i - antagonistički proizvodi i usluge. Vrednovanje šumskih resursa, proizvoda i usluga u monetarnom smislu je veoma komplikovano ali je osnova za određivanje prioriteta upravljanja šumama, ulaganja u šume i pravednu podjelu koristi koje generišu šumski ekosistemi. Multifunkcionalnost šuma se generiše preko ekoloških, ekonomskih i socijalnih funkcija. Potrebno je da se sektor šumarstva razvija na principu integralnog planiranja ravnoteže multifunkcionalnosti šuma. Šumskoprivredna osnova prilagođena nivou i intezitetu aktivnosti, mora biti napisana, implementirana i ažurirana. Dugoročni ciljevi gazdovanja i sredstva za njihovo postizanje moraju biti jasno naznačeni uključujući višenamjenske funkcije šumskih ekosistema. Kod izrade ŠPO mora biti primjenjena metodika zasnovana na integralnom ekosistemskom konceptu planiranja. Ekosistemski pristup gazdovanju šumama podrazumijeva da aktivnosti na gazdovanju šumama treba da budu podređene što manjem uticaju na prirodne karakteristike određenog ekosistema, a istovremeno uticaj mora biti mjerljiv kako bi te aktivnosti mogle biti kontrolisane. U gazdovanju prioritetno treba da se koriste prirodni tokovi i mehanizmi samoregulacije šumskih ekosistema ukoliko služe ostvarivanju cilja. PRINCIP 1 Integralno ekosistemsko planiranje multifunkcionalnosti šumskih ekosistema Kriterijumi:  Održivost razvoja socio‐ekonomskih funkcija;  Održivost razvoja kulturnih i spiritualnih vrijednosti šuma;  Integralno planiranje gazdovanja treba da obezbjedi ekonomsku održivost i istovremeno vodeći računa o ekološkim, sociološkim i operativnim troškovima proizvodnje;  Integralnim planiranjem gazdovanja šumama treba težiti ka jačanju i diverzifikaciji lokalne 66
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora











ekonomije, izbjegavajući zavisnost o samo jednom proizvodu šume; U šumskoprivrednoj osnovi se moraju jasno navesti ciljevi gazdovanja šumama uključujući ciljeve očuvanja i obnove šuma; Planiranjem i projektovanjem trebaju se podsticati zaštita, obnova i očuvanje prirodnih šuma; Planiranjem je potrebno odrediti koridore za divljač, zaštitne zone vodotoka i ostale zaštitne zone; U okviru podsticanja održivog višenamjenskog gazdovanja šumama neophodno je uključivanje helsinških međunarodnih obaveza i inicijativa za unapređenje svih funkcija šuma naročito operativno kroz metodologiju izrade ŠPO. To znači da je usmjerenja o integrisanju ekoloških, ekonomskih i socijalnih aspekata šumastva potrebno uključiti i u zakonske okvire; Šumskoprivredna osnova treba uključivati i provoditi posebne mjere kojima se osigurava održavanje i poboljšavanje atributa karakterističnih za visokovrijedne zaštićene šume; Potrebno je obezbjediti adekvatnu obuku i nadzor radnika u cilju korektnog provođenja planova gazdovanja a rezultati nadzora realizacije ŠPO moraju se uključiti u izvršenje i reviziju šumskoprivredne osnove; Poštujući povjerljivost informacija, organizacija zadužena za gazdovanje šumom daje na uvid javnosti sažetak osnovnih elemenata planova gazdovanja; Uspostavljanje, održavanje i poboljšavanje kvaliteta biološke ravnoteže u odnosu na ekološke funkcije šumskih ekosistema; Planiranjem gazdovanja treba omogućiti poboljšanje konkurentnosti šumarstva uvažavajući privrednu strukturu Republike Srpske definisanjem ciljeva koji se odnose na povećanje nivoa korišćenja šuma u okviru ruralnih šumskih područja; Planiranje treba insistirati i podsticati racionalno gazdovanje šumskim resursima uvažavajući rastuće potrebe za proizvodima šuma, drvetom i ostalim (nedrvnim) proizvodima iz šuma, očuvanjem prirode i njenom zaštite od daljnje degradacije; Planiranje treba podsticati poboljšanje uslova života i omogućavanje veće raznolikosti kod ostvarivanja prihoda od šuma i šumarstva u ruralnoj ekonomiji u cilju zaustavljanja depopulacije soskih prostora i stvaranja pretpostavki za dislokaciju i diversifikaciju raznih vidova šumarskih djelatnosti iz urbanih prema ruralnim područjima; Sinhronizacija i povezivanje šumarskih i srodnih aktivnosti u ruralnim područjima; 
3.3. RURALNI RAZVOJ I ŠUME S aspekata značaja razvoja ruralnih područja Republike Srpske, šumarstvo predstavlja veoma značajnu privrednu djelatnost. Dominantno šumska područja se odnose na rijetko naseljena područja opština, ruralna područja opština ili ruralne opštine u cjelini. Zbog toga je neophodno ravnopravno uključivanje šumarstva u planiranje ruralnog razvoja Republike Srpske. Ruralna šumska područja Republike Srpske su značajan resurs za ukupni materijalni i društveni razvoj, za život, rad i boravak ljudi što u korelaciji sa Strategijom ruralnog razvoja RS podrazumjeva radikalne promjene u razvoju ruralnog prostora i zahtijeva bitno poboljšanje uslova rada i života stanovništva. Šume omogućavaju uslove za život u ruralnim područjima (zapošljavanje), privatnim vlasnicima nude značajnu ekonomsku sigurnost, obezbjeđuju potrebe za ogrevom i građevinskim materijalom, za drvnim i nedrvnim proizvodima, te pružaju mogućnosti za rekreaciju i turizam i stvaraju osnov za preduzetništvo i nova radna mjesta u skladu sa lokalnim potrebama. Boljim infrastrukturnim povezivanjem ruralna šumska područja postaju područja koja su u stanju da se relativno brzo prilagode privrednim, društvenim, tehnološkim, kulturnim, ekološkim, i drugim promjenama, uključujući i ovladavanje principima tržišnog privređivanja. Usvojenom Strategijom ruralnog razvoja RS (2009‐2015) definisani su principi i ciljevi razvoja sektora šumarstva u ruralnim područjima te se ovdje posebno ne ističu. 67
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
3.4. JAVNOST INFORMACIJA U ŠUMARSTVU Opšti međunarodni odnosno evropski zahtjevi za javnost informacija o održivom gazdovanju šumama i isporuka odgovarajućih informacija kao i za izvještavanje o njima proizilaze iz MCPFE odluka i odgovarajućih kriterijuma i indikatora (C&I) održivog gazdovanja šumama, inventure šuma (SFM) kao i certifikovanih principa. FAO zahtjeva periodično izveštavanje o stanju šumskih resursa na osnovu odgovarajućih indikatora, da bi se dobila procjena stanja umjerenih i borealnih šumskih resursa (TBFRA) ili globalnih šumskih resursa (FRA). Za zemlje u tranziciji takozvani ICP monitoring šuma je pogodan mehanizam skupljanja velikog broja informacija koje su definisane kao obaveza u okviru CLRTAP. Takođe, postoji opšta obaveza za uvođenje monitoringa šumskog biodiverziteta, utemeljenog na CBD. Ovi mehanizmi nisu u dovoljnoj mjeri razvijeni u šumarstvu Republike Srpske i potrebno je u budućnosti težiti njihovom razvoju. 3.5. UČEŠĆE INTERESNIH GRUPA Integrativni proces odnosno saradnja predstavlja proces zajedničkog donošenja odluka uz učešće svih zainteresovanih strana i podjelu odgovornosti kod sprovođenja tih odluka. Participacija u tom smislu jeste dobrovoljni proces, gdje učesnici razmjenjuju informacije, iznose svoja mišljenja i artikulišu svoje interese, utičući tako na donesene odluke, ali i na rezultate sprovedenih mjera. Ovakav pristup za šumarstvo je veoma značajan, naročito u definisanju strategije razvoja šumarstva, planiranju i realizaciji planova gazdovanja šumama. On se odnosi na saradnju između sektora Vlade i privrede, državnih i lokalnih institucija, te između javnog, privatnog sektora i civilnog sektora. Nakon identifikovanja opštih razvojnih problema sektora šumarstva može se konstatovati da matrica analize zainteresovanih strana sadrži: - Zainteresovane strane i njihove osnovne karakteristike; - Interes i način na koji određeni šumarski problem utiče na njih; - Kapacitet i motivacija zainteresovanih strana za promjenu i prilagođavanje interesima šumarstva; - Moguće aktivnosti šumarstva da bi se odgovorilo na interese zainteresovanih strana. Učešće zainteresovanih strana u primjeni strategije razvoja šumarstva uključujući i lokalne, regionalne zajednice, zatim industriju, privredne djelatnosti koje zavise od šumarstva, nevladine organizacije i pojedince predstavlja jedan od najvažnijih segmenata za razvoj šumarstva. Za uspjeh implementacije strategije neophodno je povjerenje interesnih grupa i srodnih privrednih djelatnosti koje se može razvijati izgradnjom novih institucionalnih odnosa, unapređenjem njihove efikasnosti, transparentnosti i profesionalizma. Za pravilnu valorizaciju navedenih odnosa zainteresovanih strana neophodna je analiza zasnovana na procjenama ekonomskih i neekonomskih vrijednosti šumskih dobara i usluga. Da bi omogućili institucionalni dijalog između zainteresovanih strana i institucija sektora šumarstva na državnom i lokalnom novou osnovan je Savjet za šumarstvo. Savjet za šumarstvo treba da koordinira: - uključivanje učesnika u pripremu i prihvatanje planova upravljanja i gazdovanja šumskim resursima; - saradnju između partnera na lokalnom nivou i institucija šumarstva; - programe savjetodavne službe, obrazovanja, obuke i uvođenja standarda. 3.6. POVEĆANJE POVRŠINE I PROIZVODNOSTI ŠUMA Iako se zbog posljedica regeneracije šuma na napuštenom poljoprivrednom zemljištu površina pod šumama RS uvećala povećanje površina je moguće vršiti pošumljavanjem sa dinamikom oko 2000 ha/god. Mjerama njege odnosno proredama u vještački podignutim sastojinama doprinijeli bi popravljanju stanja, posebno kvaliteta i produktivnosti u pretpostavljenoj dinamici na površini 2000 – 3000 ha/god. Koristeći metode njege, indirektne konverzije i rekonstrukcije sa dinamikom 300 – 400 ha/god. moguće je poboljšati produktivnost, obnovu i kvalitet izdanačkih šuma. Sadašnja proizvodnost visokih šuma sa prirodnom 68
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
obnovom mjerena prosječnom zapreminom je oko 327 m3/ha, a prosječan zapreminski prirast očuvanih mješovitih šuma bukve, jele i smrče kreće se od 10 do 11 m3/ha. U odnosu na dobijeni prosjek realan perspektivan plan u ovim šumama za naredni 10 ‐ godišnji period bio bi vezan za uvećanje proizvodne osnovice čime bi se i proizvodni efekti kod nepromjenjenog procenta prirasta na kraju planskog perioda uvećali u prosjeku za 0,55 m3/ha, ili u ukupnom iznosu za oko 119 000 m3, odnosno ukupan prirast na godišnjem nivou bi se uvećao za oko 5%. Daleko veći su neposredni očekivani efekti u odnosu na uvećanu vitalnost i stabilnost konkretnih kategorija šuma. Proizvodnost u izdanačkim šumama je niska i proizvodni efekat u ovoj kategoriji šuma je nezadovoljavajući pri čemu treba imati u vidu i starosnu strukturu izdanačkih šuma. Proizvodnost u kulturama mjerena visinom inventara je takođe relativno niska uslovljeno prije svega starosnom strukturom ovih šuma, ali visoke vrijednosti zapreminskog prirasta i procenta prirasta jasno ukazuju na visoku proizvodnost ovih šuma ali nezadovoljavajući kvalitet proizvedene zapremine. Šumske kulture, plantaže i vještački podignute sastojine mogu dati niz ekoloških, socioloških i ekonomskih koristi. Poboljšanjem strukture kvaliteta šuma i povećanjem njihove zalihe direktno se utiče na povećenje ekonomske vrijednosti šuma. Potrebno je vršiti nadzor i certifikaciju šuma koji odgovaraju nivou i intezitetu gazdovanja radi procjene stanja šume, prinosa šumskih proizvoda, nadzornog lanca, aktivnosti gazdovanja i njihovog sociološkog i ekološkog uticaja. PRINCIP 2 Povećanje površine šuma, proizvodnosti i kvaliteta zalihe i prirasta Kriterijumi:  Održivo povećanje šumskih resursa i njihov doprinos globalnom kruženju ugljenika;  Održivost i povećanje proizvodne funkcije šuma (drvnih i nedrvnih proizvoda);  Gajenjem šuma potrebno je davati prednost prirodnim, strukturno raznodobnim, mješovitim sastojinama generativnog porijekla sa jasnim ciljevima gazdovanja koji se moraju demonstrirati u procesu implementacije šumskoprivredne osnove;  Potrebno je dosljedno primjenjivati sisteme gazdovanja šumama, načine prirodnog obnavljanja i njege šuma u skladu sa ekološko – vegetacijskim i proizvodnim karakteristikama tipova šuma;  Potrebno je vršiti intenzivnu njegu šuma u cilju poboljšanja strukture šuma po kvalitetu;  Treba vršiti konverziju izdanačkih šuma u visoki uzgojni oblik;  Uzgojem šumskih kultura, plantaža i vještački podignutih sastojina treba se podsticati njega, zaštita, obnova i očuvanje šuma, sa jasnim ciljevima gazdovanja u skladu sa veličinom, prostornim rasporedom, starosnom strukturom, dužinom ophodnje i prirodom krajolika;  Treba podizati nove šume na površinama podesnim za pošumljavanje i gazdovanje i davati prednost raznolikosti sastava i starosne strukture šumskih kultura kako bi se unaprijedila njihova ekonomska, ekološka i sociološka stabilnost u skladu sa veličinom, prostornom distribucijom, brojem i genetskim sastavom;  Izbor vrsta za pošumljavanje vršiti na osnovu usklađenosti bioekoloških osobina vrsta i uslova staništa a prednost davati autohtonim vrstama drveća. 3.7. GAZDOVANJE ŠUMAMA Aktivnosti gazdovanja moraju podsticati efikasno korištenje višestrukih proizvoda i usluga šume kako bi se osigurala ekonomska održivost i široki spektar ekoloških i socioloških koristi. Ove aktivnosti podrazumjevaju reformu planiranja u šumarstvu (uređivanja šuma) i uvođenje višenamjenskog sistema planiranja gazdovanja šumama. Potrebna je aktualizacija metodologije planiranja u šumarstvu i jačanje učešća zainteresovanih strana i transparentnost planiranja gazdovanja šumama. Gazdovanje koje podrazumjeva uzgoj, zaštitu i korišćenje šuma kao i upravljanje šumama u Republici Srpskoj u cjelosti se mora oslanjati na 69
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
princip kontinuiteta gazdovanja šumama. Gazdovanje treba biti usklađeno sa ukupnim nacionalnim prioritetima, prihvatljivim ekološkim smjernicama u skladu sa međunarodno prihvaćenim metodologijama i kriterijumima. Dugoročni strateški ciljevi gazdovanja i sredstva za njihovo postizanje moraju biti jasno naznačeni. Iako su šume u relativno dobrom stanju u odnosu na globalnu situaciju šuma u Evropi i spontano se šire u Republici Srpskoj, njihova struktura treba da se poboljša, a drvna zaliha sistematski povećava. PRINCIP 3 Optimalno korišćenje ukupnih potencijala šumskih ekosistema u skladu sa potrebama društva (princip kontinuiteta gazdovanja zasnovan na kontinuitetu prihoda i produkcije) Kriterijumi:  Gazdovati po principu kontinuiteta produkcije odnosno preduzimati mjere za povećanje prirasta i trajno što većeg prinosa;  Gazdovati po principu kontinuiteta prihoda odnosno preduzimati mjere za formiranjem takvog sastava šume iz koje ćemo dobijati uvećanu količinu drveta kako po količini tako i po kvalitetu a time i veće ekonomske efekte;  Stvoriti uslove za proizvodnju nedrvnih (biljnih i drugih) proizvoda i povećati brojnost populacija faune u šumama;  Potrebno je vršiti nadzor koji odgovara nivou i intezitetu gazdovanja radi procjene stanja šume, prinosa šumskih proizvoda, nadzornog lanca, aktivnosti gazdovanja i njihovog sociološkog i ekološkog uticaja;  Potrebno je primjenjivati ekosistemski pristup gazdovanju koji garantuje da će stanje šumskih resursa (drvo, flora, fauna, voda, zemljište, itd.) biti kompatibilno sa dugoročnom održivošću šuma; 3.8. PRIVRŽENOST MEĐUNARODNIM OBAVEZAMA I SPORAZUMIMA Kod upravljanja, gazdovanja i korišćenja šuma i šumskog zemljišta moraju se poštivati svi primjenjivi zakoni, međunarodni ugovori i sporazumi koji su potpisani. Temeljne međunarodne obaveze i inicijative na području zaštite i održivog razvoja šumarstva i očuvanja biodiverziteta (Akcionim programom za postizanje potrajnog razvoja (Rio, 1992), Globalnim šumarskim principima (Rio, 1992), Konvencijom o biološkoj raznovrsnosti (Rio, 1992), Opštim smjernicama za potrajno gazdovanje šumama (Helsinki, 1993), Panevropskom stretgijom biološke i pejsažne raznolikosti (Sofija, 1995), Ministarskim konferencijama o zaštiti šuma i zaštićenim šumama 2003, 2007, i dr.) trebaju biti usklađene sa domaćim zakonodavstvom: - razvojem republičkih institucionalnih i ekonomskih okvira u šumarstvu, - razvojem i jačanjem učešća zainteresovanih strana u svim segmentima šumarstva, - integracijom planiranja i gazdovanja šumama u cilju očuvanja i konzervacije bioraznovrsnosti šumskih ekosistema in situ i ex situ - svestranim podsticanjem održivog i višenamjenskog gazdovanja šumama, - sprovođenjem monitoringa sa procjenom stanja šuma i šumarstva, - sanacijom i obnavljanjem degradiranih šumskih ekosistema - unapređenjem socio‐ekonomskih i ruralnih aspekata šumarstva - podsticanjem prerade drveta i upotrebe drvnih i drugih šumskih proizvoda, - razvojem obrazovanja, naučno – istraživačkog rada i obuke u sektoru šumarstva Harmonizacija domaćeg šumarskog zakonodavstva sa međunarodnim treba da se bazira na bogatoj šumarskoj tradiciji Republike Srpske te bogatstvu njenih jedinstvenih i očuvanih šumskih ekosistema koji predstavljaju značajnu vrijednost u Evropi. 70
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Temeljni institucionalni okviri zahtijevaju razvoj šumarskog sektora u resornom Ministarstvu, razvoj obrazovnih institucija, definisanje strateških šumarskih djelatnosti, jačanje nadzora i racionalizacije upravljanja i gazdovanja, tržišnu orijentaciju šumarstva i dr. S obzirom da se postojeći ekonomski okviri razvoja šumarstva baziraju uglavnom na samofinansiranju potrebno je poboljšati način sakupljanja sredstava na principu šumarske solidarnosti. Šumarska strategija EU podržava inicijative država u predpristupnom periodu kroz podsticaj institucionalne izgradnje, izgradnje kapaciteta i posebno statistike šumarstva. Potrebno je razviti prilagođene nacionalne smjernice za operativno održivo gazdovanje šumama koje se baziraju na panevropskim smjernicama. U okviru podsticanja održivog višenamjenskog gazdovanja šumama neophodno je uključivanje inicijativa za unapređenje svih funkcija šuma naročito operativno kroz metodologiju izrade ŠPO. To znači da je usmjerenja o integrisanju ekoloških, ekonomskih i socijalnih aspekata šumastva potrebno uključiti u zakonske okvire. Republika Srpska i BiH su aktivni sudionici brojnih međunarodnih inicijativa, koje imaju neposredno ili posredno dejstvo na sektor šumarstva, sa pravno obavezujućim ili neobavezujućim dejstvom. Konvencije i njihovi protokoli su pravno obavezjujući, koji se nakon ratifikacije na državnom nivou primjenjuju neposredno. Najvažnije od tih sporazuma BiH je već ratifikovala. Rezolucije, smjernice, strategije i akcioni programi imaju karakter moralno‐etičkih i politički obavezujućih dokumenata. 3.8.1. Međunarodni sporazumi koje je BiH ratifikovala Međunarodni sporazumi koje je BiH ratifikovala a koji se odnose na atmosferu, prirodu i okolinu: - Okvirna konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama, Rio de Ženeiro, 1992. - Konvencija o biološkoj raznolikosti, 1992. - Konvencija o dalekosežnom prekograničnom zagađivanju vazduha, Ženeva, 1979. Ova konvencija ima 8 protokola kojima se uspostavljaju siljevi za smanjenje emisija pojedinih zagađujućih supstanci. BiH je ratifikovala samo EMEP‐protokol, a ostale nije ni potpisala. - Protokol uz Konvenciju o dalekosežnom prekograničnom zagađivanju vazduha na velikim udaljenostima, o dugoročnom finansiranju Programa saradnje za praćenje i procjene prekograničnog prenosa zagađujućih materija u vazduhu na velike daljine u Evropi (EMEP), Ženeva, 1984. - Bečka konvencija o zaštiti ozonskog omotača, Beč, 1985. - Montrealski protokol o supstancama koje oštećuju ozonski omotač, Montreal, 1987. te izmjene i dopune Montrealskog protokola s obzirom na vrstu supstanci kao i rokove ukidanja potrošnje supstanci koje oštećuju ozonski omotač: Londonska 1990., Kopenhagenska 1992., Montrealska 1997. i Pekinška 1999. - Konvencija o močvarama od međunarodnog značaja, naročito kao stanište ptica močvarica, Ramsar, 1971. - Konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine, Pariz, 1972. - Međunarodna konvencija o zaštiti ptica, Pariz, 1950. - Međunarodna konvencija o zaštiti bilja, Rim, 1951. - Konvencija o uspostavljanju evropske i mediteranske organizacije za zaštitu prirode, Pariz, 1951. - Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune, Vašington, 1973., izmijenjena u Bonu 1979. (CITES). Međunarodni sporazumi koje je BiH ratifikolvala a koji se odnose na zemljište i vodu: - Protokol o posebno zaštićenim područjima i biološkoj raznolikosti Mediterana, Monako, 1996. 71
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
Konvencija o saradnji na zaštiti i održivoj upotrebi rijeke Dunav, Sofija 1994. Konvencija UN o suzbijanju desertifikacije u zemljama pogođenim jakim sušama i/ili desertifikacijom, posebno u Africi, Pariz, 1994. 3.8.2. Međunarodni sporazumi kojima BiH još nije pristupila Međunarodni sporazumi kojima BiH još nije pristupila a koji se odnose na atmosferu, prirodu i okolinu: - Kyoto protokol, Kyoto, 1997. (BiH pristupila 2007., nije ratifikovan) - Konvencija o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa, Bern, 1979. - Konvencija o očuvanju migracijskih vrsta divljih životinja, Bon, 1979. - Konvencija o evropskim pejzažima, Firenca 2000. - Protokol o biološkoj sigurnosti, Kartagena 2000. - Protokol o posebno zaštičeniom područjima i biološkoj raznolikosti u Sredozemlju, Barcelona 2000. Ovaj protokol u cjelosti zamjenjuje Protokol o posebno zaštićenim područjima Mediterana iz 1982., time da se tekst dopunjuje sa novim poglavljem "Biološka raznolikost" i prilozima protokolu, a u cilju usklađivanja sa Konvencijom o biološkoj raznolikosti. Međunarodni sporazumi kojima BiH još nije pristupila a koji se odnose na zemljište i vodu: - Konvencija o korištenju i zaštiti prekograničnih vodotoka i međunarodnih jezera, Helsinki, 1992. - Protokol voda i zdravlje, London 1999. Međunarodni sporazumi kojima BiH još nije pristupila a koji imaju opšti pristup: -
-
Konvencija o procjeni utjecaja na okolinu (EIA) u prekograničnom pogledu, Espoo 1991. Konvencija o pristupu informacijama o učešću javnosti u odlučivanju i pristupu pravosuđu u pitanjima okolne, Aarhus 1998. 3.8.3. Međunarodne inicijative u oblasti šumarstva, koje nemaju obavezan karakter Agenda 21: Akcioni program UN‐a za postizanje održivog razvoja, donešen na Svjetskom samitu u Rio de Ženeiru, 1992. Za šume i šumarstvo bitne su preporuke iz poglavlja br. 11, 13 i 15. Rezolucije o zaštiti i održavanju šuma u Evropi, nastale kao rezultat ministarskih konferencija: o
o
o
Strazburške rezolucije, 1990.: Helsinške rezolucije, 1993.: Lisabonske rezolucije, 1998.: 3.8.4. Međunarodne obaveze BiH nastale u procesu njenog pridruživanja Evropskoj Uniji Sporazum o stabilizaciji i priduživanju (SAA) između Evropskih zajednica i njihovih država članica sa jedne strane i BiH sa druge strane, zaključen je u Briselu 27.06.2008. Sporazum ni u jednom članu eksplicitno ne spominje šumarstvo, ali se dotiče ovog sektora indirektno, u članovima koji govore o: - usklađivanju postojećeg zakonodavstva BiH sa zakonodavstvom Zajednice, kao i njegove efikasne primjene (član 70.); 72
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
obavezi BiH da preduzme sve neophodne mjere kako bi postepeno svoje tehničke propise usaglasila sa tehničkim propisima Zajednice i evropskim postupcima standardizacije, metrologije, akreditacije i ocjenjivanja usklađenosti (član 75.); - saradnji u oblasti industrije, koja će biti usmjerena na promovisanje modernizacije i rekonstruisanje industrije i pojedinih sektora u BiH, pod uslovima koji obezbjeđuju zaštitu životne sredine (član 92.); - jačanju malih i srednjih preduzeća u privatnom sektoru, naročito vodeći računa o prioritetima koji se tiču pravne tekovine Zajednice u oblasti malih i srednjih preduzeća, te o deset smjernica utvrđenih u Evropskoj povelji i malim preduzećima (član 94.); - saradnji u oblasti životne sredine sa osnovnim zadatkom da se spriječi njena degradacija i da se unaprijedi postojeće stanje i obezbijedi održiv razvoj. Strane će naročito uspostavljati saradnju sa ciljem jačanja upravnih struktura i procedura radi obezbjeđenja strateškog planiranja i pitanja u oblasti životne sredine i koordinacije između relevantnih činilaca, te će se usmjeriti na usklađivanje propisa BiH sa pravnom tekovinom Zajednice. Posebna pažnja biće posvećena ratifikaciji i sprovođenju Protokola iz Kjota (član 108.). 3.8.5. Obaveze BiH i RS prema zakonodavstvu EU koje nastaju nakon sticanja statusa kandidata za punopravno članstvo u EU Sticanje statusa kandidata i otvaranja pregovora o punopravnom članstvu, predstavlja ključnu etapu na putu Bosne i Hercegovine prema evropskim integracijama. Jedna od obaveza koje na tom putu stoje pred Bosnom i Hercegovinom je harmonizacija njenog zakonodavstva sa pravnim nasljeđem Evropske Unije, (aquis). S tim u vezi, šumarsko zakonodavstvo i administrativni aranžmani Republike Srpske i BiH moraju se uskladiti sa direktivama i uredbama EU. Ispunjenje ove obaveze podrazumijeva inkorporiranje sadržaja niže navedenih direktiva i uredbi u domaće zakone i propise: -
Direktiva o očuvanju prirodnih staništa i staništa divlje faune i flore (43/92/EEC), sa obavezom uspostavljanja ekološke mreže Natura 2000; Direktiva o pticama (409/79/EEC); Direktiva o prometu šumskim reprodukcionim materijalom (105/99/EEC); Direktiva o zaštiti šuma Evropske Unije od šumskog požara (2158/92/EEC); Uredba o zaštiti šuma Evropske Unije od atmosferskih zagađenja (3528/86/EEC); Uredba o uspostavljanju Evropskog šumarskog i komunikacionog sistema (EFICS) (1615/89/EEC); Uredba o upotrebi zamki pomoću kojih se vrši uklještenje nogu životinja (3254/91/EEC). 3.8.6. Prilagođavaje Šumarskoj strategiji Evropske unije Evropska komisija donijela je Šumarsku strategiju Evropske unije, u vidu prijedloga, 1998. godine. Na bazi ovog dokumenta, godinu dana kasnije, Vijeće Evropske komisije donijelo je posebnu Rezoluciju o šumarskoj strategiji EU. Ova rezolucija daje opšta načela šumarskog programa EU, kojem trebaju da se prilagode nacionalni šumarski programi svake zemlje članice, kao i nacionalni šumarski programi zemalja kandidata i potencijalnih kandidata za članstvo u EU. Ta načela su: - podsticanje razvoja šumarskog sektora kao doprinosa ruralnom razvoju, posebno kroz stvaranje uslova za zapošljavanje; - zaštita prirodne okoline i šumskog naslijeđa i obnova oštećenih šuma; - održavanje socijalnih i rekreativnih funkcija šume; - poboljšanje ekološko, privredno i društveno drživog gazdovanja šumama; 73
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
podsticanje ekoloških osobina drveta i drugih šumskih proizvoda; obezbjeđenje konkurentnosti evropske šumarske industrije. Na bazi Šumarske strategije, Evropska komisija je 2006. godine donijela Šumarski akcioni plan. Akcioni plan obezbjeđuje okvir i služi kao instrument koordinacije između inicijativa Zajednice i šumarskih politika zemalja članica. On je fokusiran na četiri cilja: 1. Unapređenje dugoročne konkurentnosti šumarskog sektora; 2. Zaštitu okoline; 3. Unapređenje kvaliteta života; 4. Produbljavanje međusektorske koordinacije i komunikacije. Navedeni ciljevi su pretočeni u niz od 18 ključnih akcija, koje će zajednički sprovesti Evropska komisija i zemlje članice, u periodu 2007‐2011. Akcioni plan predviđa i dodatne mjere, koje zemlje članice mogu da sprovode u zavisnosti od njihovih specifičnih obilježja i prioriteta. Jedno od pitanja kojem Šumarska strategija EU pridaje posebnu pažnju je certifikacija šuma. Šume i šumska zemljišta u vlasništvu Republike Srpske, kojima kao korisnik gazduje Javno preduzeće šumarstva "Šume Republike Srpske" a.d. Banja Luka, dobile su početkom 2009. godine grupni FSC certifikat da se sa njima gazduje na održiv način. Certifikat je izdala nevladina organizacije SGS QUALIFOR iz Slovačke sa sjedištem u Južnoafričkoj Republici. Obaveza je BiH da putem Instituta za standardizaciju donese nacionalni standard za certifikaciju šuma. U uskoj vezi sa certifikacijom šuma je standardizacija proizvoda šumarstva. Post‐dejtonska BiH je svojim osamostaljenjem nasljedila zakonske akte prethodne države. Mnogi od tih akata, među njima i JUS standardi i danas su kod nas u upotrebi. Zakon o standardizaciji BiH propisuje načine pripreme i usvajanje domaćih standarda, odnosno postupke njihovog usklađivanja sa odgovarajućim međunarodnim standardima (ISO/IEC i CEN/CENELEC). Obaveza je BiH da putem Instituta za standarizaciju preuzme međunarodne standarde za proizvode šumarstva u domaći sistem standardizacije. Zaključivanjem i ratifikovanjem međunarodnih sporazuma, Bosna i Hercegovina i Republika Srpska potvrđuju svoju opredjeljenost da zakonodavstvo i administrativne aranžmane u sektoru šumarstva usklade sa međunarodnom legislativom i sa pravnim naslijeđem EU. Ispunjenje ovih obaveze podrazumijeva inkorporiranje sadržaja prethodno navedenih pravnih akata u domaće zakone i propise. S tim u vezi, Republika Srpska će periodično donositi izmjene i dopune svojih zakona sa ciljem da se domaći regulatorni okvir prilagodi novim uslovima i zahtjevima. Na osnovu ove strategije prilagodiće se nacionalno zakonodavstvo u oblasti šumarstva i izgraditi pravni okvir koji će omogućiti dugoročno održivo gazdovanje šumama. Pri tome će se izvršiti koordinacija sa zakonodavstvom na područjima poljoprivrede, lovstva, voda i integracija zahtjeva propisa iz sektora zaštite životne sredine kao i odredbi iz konvencija i međunarodnih ugovora koji su značajni za zaštitu životne sredine (Konvencija o biodiverzitetu, CITES, Bernska konvencija i dr). PRINCIP 4 Usaglašenost, poštivanje i primjena domaćeg i međunarodnog zakonodavstva Kriterijumi: 




Prilagođavanje šumarskoj strategiji Evropske unije; Potrebno je usklađivati i razvojati sistem standardizacije za proizvode šuma i certifikaciju šuma; Harmonizacija domaćeg zakona o šumama i drugih akata sa odgovarajućim međunarodnim aktima; Periodično usklađivanje domaće šumarske legislative sa odgovarajućom legislativom zemalja EU; Donošenje i usklađivanje principa Nacionalnog šumarskog programa sa principima nacionalnih 74
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora





šumarskih programa zemalja EU. Gazdovanje šumama mora poštivati sve državne i lokalne zakone i administrativne zahtjeve; Sve primjenjive i zakonski određene takse, najamnine, porezi i drugi troškovi se moraju plaćati; Moraju se poštivati sve odredbe obavezujućih međunarodnih sporazuma kao npr CITES, ILO Konvencije, ITTA i Konvencije o biološkoj raznolikosti i dr. Neslaganja između zakona, pravila i prihvaćenih standarda i principa se procjenjuju u svrhu certificikacije pojedinačno od strane tijela za certifikaciju i drugih zainteresovanih strana; Šumska područja se trebaju zaštititi od nedozvoljene sječe i drugih neovlaštenih aktivnosti; 3.9. DEGRADACIJA ŠUMA I PROCJENA UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU Narušavanje stabilnosti šuma i šumskog zemljišta ima negativan uticaj na životnu sredinu. Zbog toga je potrebno posebnu pažnju posvetiti očuvanju i poboljšanju vitalnosti i sprečavanju degradacije šuma. Dvije osnovne kategorije degradiranih šuma (degradirane visoke i izdanačke šume) nastale su uglavnom zbog negativnog antropogenog uticaja. Dodatni ugrožavajući faktori su vezani za klimatske promjene, gradacije štetočina, bolesti i negativne abiotičke uticaje. Degradacija šuma neminovno uzrokuje određeni stepen degradacije šumskog zemljišta i lošijeg zdravstvenog stanja šuma. Ovakve promjene uzrokuju nestanak određenih članova šumskog ekosistema na zahvaćenom području, uz istovremeno čestu pojavu nekih novih članova (struktura) u ekosistemu koji nisu poželjni sa ekološkog stanovišta. Zbog sve većih pritisaka i zahtjeva koji se postavljaju pred sektor šumarstva, šumske ekosisteme i resurse potrebno je uložiti mnogostruke napore u sprečavanju donošenja i sprovođenja štetnih odluka drugih sektora koje mogu dovesti do degradacije šuma. Pri tome se moraju maksimalno koristiti instrumenti procjene uticaja na životnu sredinu i unapređenje međusektorske saradnje u riješavanju konflikata. Komplementarno prethodnom opredjeljenju je očuvanje postojećih i oblikovanje zdravih, stabilnih i otpornih šuma koje će u manjoj mjeri biti izložene raznim faktorima koji uzrokuju njihovu degradaciju i ugrožavanje životne sredine. Korišćenjem šuma mora se očuvati biološka raznovrsnost i s njom povezane vrijednosti, vodni resursi, zemljište, jedinstveni i osjetljivi ekosistemi i pejzaži, te time održati ekološke funkcije i cjelovitost šume uz primarnu zaštitu životne sredine. Aktivnosti gazdovanja u visokovrijednim zaštićenim šumama moraju održavati ili poboljšavati karakteristike koje ih definišu. PRINCIP 5 Održivo korišćenje ukupnih šumskih resursa uz zaštitu životne sredine i očuvanje biodiverziteta Kriterijumi:  Korišćenje šumskih proizvoda ne smije premašiti trajno održiv nivo;  Aktivnostima gazdovanja moraju se prepoznati, održati i gdje je moguće poboljšati vrijednosti šumskih usluga i resursa kao npr. slivnih i ribolovnih područja;  Održivost, konzervacija i optimalno povećanje biodiverziteta u šumskim ekosistemima;  Održivost i optimalno povećanje površina zaštićenih šuma, šuma visoke zaštitne vrijednosti i razvoj zaštitne funkcije šuma (briga o zemljištu i vodama) kod upravljanja i gazdovanja šumama;  Gazdovanje šumom i marketinške aktivnosti moraju podsticati optimalno korišćenje i lokalnu preradu raznovrsnih proizvoda šume;  Gazdovanje šumom treba minimizirati otpad povezan sa sječom i izradom na licu mjesta i izbjegavati štetu na drugim šumskim resursima;  Gazdovanje šumom treba težiti ka jačanju i diverzifikaciji lokalne ekonomije, izbjegavajući zavisnost o samo jednom proizvodu šume; 75
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora















Aktivnostima gazdovanja moraju se prepoznati, održati i gdje je moguće poboljšati vrijednosti šumskih usluga i resursa kao npr. slivnih područja i ribolova; Kod korišćenja šuma mora se očuvati biološka raznovrsnost i s njom povezane vrijednosti, vodni resursi, zemljište, jedinstveni i osjetljivi ekosistemi i pejzaži, te time održati ekološke funkcije i cjelovitost šume; Potrebno je izvršiti procjenu uticaja korišćenja šuma na životnu sredinu i pejsaž u skladu sa intenzitetom gazdovanja i specifičnostima resursa na koji se utiče; Kod korišćenja šuma moraju postojati mjere zaštite i unaprijed definisane zone očuvanja rijetkih i ugroženeih vrsta i njihovih staništa; Potrebno je kontrolisati lov, ribolov, postavljanje zamki i sakupljanje ostalih (nedrvnih) proizvoda šuma; Ekološke funkcije i vrijednosti šuma i šumskog zemljišta nakon korišćenja šuma moraju se očuvati i poboljšati uključujući: - obnovu i progresivnu sukcesiju šume, - genetsku raznovrsnost, raznovrsnost vrsta i ekosistema i - prirodne cikluse koji utiču na produktivnost šumskih ekosistema. Rijetki i ugroženi ekosistemi unutar pejzaža se moraju zaštititi u svom prirodnom stanju, u skladu sa nivoom i intezitetom aktivnosti gazdovanja i jedinstvenošću resursa na koji se utiče; Moraju se pripremiti i primjenjivati uputstva za kontrolu erozije, minimiziranje šteta tokom iskorišćavanja, izgradnje puteva i svih drugih mehaničkih aktivnosti uključujući posebno zaštitu vodnih resursa; Sistemi gazdovanja moraju promovisati razvoj i primjenu ekološki prihvatljivih, nehemijskih metoda za borbu protiv štetočina i težiti ka izbjegavanju korištenja hemijskih pesticida; Potrebno je očuvati postojeće i oblikovati zdrave, stabilne i otporne sastojine koje će u manjoj mjeri biti izložene raznim faktorima koji uzrokuju njihovu degradaciju i ugrožavanje životne sredine; Hemijska sredstva, kontejneri, tečni i čvrsti neorganski otpad, uključujući gorivo i ulje, moraju se ukloniti na ekološki prihvatljiv način, na za to odgovarajućim lokacijama izvan šume; Potrebno je maksimalno koristiti instrumente procjene uticaja na životnu sredinu i unapređivati međusektorske saradnje u riješavanju konflikata; Potrebno je razvijati i optimalno koristiti ukupne potencijale određenog šumskog područja u skladu sa potrebama i u tim okvirima, razvijati i unapređivati pojedine funkcije šuma i djelatnosti; Stvarati uslove za proizvodnju nedrvnih biljnih proizvoda, korišćenje biomase za energiju i povećanje brojnosti populacija faune u šumama; Održavanje postojeće i uspostavljanje nove infrastrukture; OČUVANJE ZDRAVSTVENOG STANJA ŠUMA 3.10.
Zaštita šuma treba da obezbjedi stabilnost i vitalnosti šuma, kako bi se amortizovao negativan uticaj brojnih i naglih promjena ne samo na šumu, već i na očuvanje raznolikosti živog svijeta koji se nalazi u šumi. Očuvanje zdravstvenog stanja šuma jeste poboljšanje njihove otpornosti prema uzročnicima oštećenja biotičke i abiotičke prirode uz uvećanje vitalnosti, proizvodnosti i očuvanje samoobnovljivosti. Strategija razvoja šumarstva Republike Srpske predstavlja zaštitu šuma kao dugoročno opredeljenje stanovništva i Vlade Republike Srpske. Propadanje šuma može se tretirati kao direktna finansijska šteta, međutim štete usljed gubitka prirasta, fiziološkog slabljenja stabala, promjena u strukturi i sastavu šuma imaju daleko veće posljedice i značaj po šumske i ostale prirodne ekosisteme. Zbog toga je potrebno organizovati i unaprediti rad sledećih službi: 76
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
1. Izvještajno‐prognozna služba (IP); 2. Služba spoljašnjeg karantina; 3. Mreža za razvoj monitoringa zdravstvenog stanja šuma (ICPF); Izvještajno‐prognozna (IP) služba zaštite šuma treba se osnovati pod ingerencijom Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske a u cilju uspješnog funkcionisanja potrebno je osnovati Institut za šumarstvo i drvnu industriju (pri Fakultetu ili kao samostalne institucije). Osnovni zadaci IP službe su: - permanentno praćenje populacionog nivoa biljnih bolesti i štetočina na cijelom području Republike Srpske, - evidentiranje površina koje su pretrpjele štete od bilo kog uzročnika biotičke i abiotičke (požara, snijega i vjetra) prirode, - blagovremeno prognoziranje šteta i preporučivanje mjera borbe protiv štetnih agenasa biotičke i abiotičke prirode, - organizovanje i vođenje akcije suzbijanja štetnih agenasa, - kontrolisanje uspjeha akcije suzbijanje, - procjenjivanje nastalih šteta, - sprečavanje unošenja novih, alohtonih potencijalnih uzrokovača bolesti, - izvještavala Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, - preventivna zaštita šuma od požara, razrada koncepta režima i sistema upravljanja požarima; - preduzimanje mjera protiv invazivnih alohtonih organizama koji prijete da pričine štete i dr. Požar, kao važan tip poremećaja, imao je uticaja na sve osobine predjela, zavisno od režima požara. Postoji veoma uska povezanost između opožarene površine, varijabilnosti požara i klimatskih prilika u toku određenog vremena. Ovo je posebno značajno sa aspekta sve češće pojave klimatski ekstremnih godina koje je u uskoj vezi sa sve češće potenciranom opasnošću od klimatskih promjena na globalnom nivou. Postojanje odgovarajućih protivpožarnih mjera, kao i jasno definisanje aktivnosti pri izbijanju požara eliminisaće i smanjiti štete uzrokovane požarima. Službu spoljašnjeg karantina neophdodno je osavremeniti i kadrovski osposobiti. Na glavnim graničnim prelazima gdje prolaze pošiljke šumskog biljnog materijala (sadnice, sjeme, trupci, drvna građa i sl.) budu zaposleni i specijalisti zaštite šuma sa završenim šumarskim fakultetom. Ovim bi se umanjio rizik od unošenja štetočina i prouzrokovača oboljenja šumskog drveća iz drugih krajeva svijeta. Monitoring zdravstvenog stanja šuma ima zadatak mjerenja efekata antropogenih faktora (uglavnom zagađenog vazduha) i prirodnih faktora stresa na stanje i razvoj šumskih ekosistema u Evropi, u cilju doprinosa boljem razumjevanju odnosa "uzrok‐posljedica" u funkcionisanju šumskih ekosistema. Monitoring zdravstvenog stanja šuma (ICPF) će se ostvarivati organizovanjem Međunarodnog kooperativnog programa za šume (ICPF), na prostoru Republike Srpske. Uslov za njenu primjenu predstavlja usklađenost metodologije (Manual on methods and criteria for harmonized sampling, assessment, monitoring and analysis of the effects of air pollution on forests, Hamburg, 1998; dopuna Manuala 2004. godine; dopuna u Manualu dio II – procjena stanja kruna, 2007. godine sa važnošću primjene od 2009. godine) sa propisima i potrebama ICPF u Evropskoj Uniji. Sprovođenje plana monitoringa za Nivo I na osnovu međunarodne ICPF metodologije podrazumjeva da se u okviru Nivoa I prati stanje kruna, hemizam zemljišta i folijarne analize. Da bi se sve ovo uspješno obavilo, neophodno je uvođenje IP službe zaštite šuma u Republici Srpskoj, kao i mreža za monitoring zdravstvenog stanja šuma (ICPF). Sprovođenje plana monitoringa za Nivo II na području Republike Srpske podrazumjeva izbor stanica za ovaj nivo monitoringa koji reprezentuje osnovne šumske 77
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
ekosisteme, različita staništa i najvažnije vrste drveća, prema kriterijumima definisanim u Manualu (Hamburg 1998). Sve stanice treba da budu povezane u mrežu Hidrometeorološke službe. Proučavanja i monitoring treba da izvode naučne institucije (Šumarski fakultet i Institut za šumarstvo i drvnu industriju – koji se predlaže za formiranje), koje pripremaju bazu podataka, procjene i analize na Republičkom nivou. Potrebno je da se formira Program za monitoring stanja šumskih ekosistema Republike Srpske. Programom treba da upravlja i koordinira rad Ministarstvo za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu. Razvoj sveobuhvatnog nacionalnog sistema monitoringa zdravstvenog stanja šuma, treba da značajno doprinose očuvanju stabilnosti i smanjenju oštećenja u šumskim ekosistemima Republike Srpske. PRINCIP 6 Očuvanje i poboljšanje zdravstvenog stanja šuma Kriterijumi:  Održivost zdravlja i vitalnosti šumskih ekosistema;  Na osnovama ekosistemskog gazdovanja potrebno je ntenzivirati uzgoj i učešće autohtonih vrsta, pogotovo plemenitih lišćara i voćkarica u cilju dugoročne održivosti;  Potrebno je poduzimati mjere integralne zaštite šuma u cilju sprečavanja gradacije insekata, bolesti, požara i unošenje invazivnih biljnih vrsta;  Za podizanje novih šuma ne koristiti vrste koje ne odgovaraju uslovima staništa kao i alohtone i invazivne vrste;  Potrebno je uključiti redovne procjene mogućih ekoloških i socioloških efekata na i oko područja podizanja novih šuma (npr. prirodna obnova, efekti na izvore vode i plodnost zemljišta i uticaji na lokalno blagostanje i društvenu dobrobit), uz posebnu pažnju riješavanja socioloških pitanja sticanja zemljišta, naročito zaštite lokalnih prava vlasništva, korišćenja i pristupa;  Gazdovanje šumom treba težiti ka ekonomskoj održivosti istovremeno vodeći računa o ekološkim, sociološkim i operativnim troškovima proizvodnje osiguravajući potrebne investicije za očuvanje ekološke produktivnosti šume.  Zabranjuje se korištenje genetski modifikovanih organizama.  Pažljivo se kontroliše i aktivno nadzire korištenje stranih vrsta za podizanje šuma kako bi se izbjegao neželjeni uticaj na životnu sredinu;  Potrebno je vršiti in situ i ex situ konzervaciju šumskih genetičkih resursa;  Gazdovanje šumom treba uključivati nadzor, prikupljanje podataka potrebnih za analizu proizvodnosti i kvaliteta šuma:  Potrebno je jačati otpornost šuma prema uzročnicima oštećenja biotičke i abiotičke prirode. Neophodno je uvođenje Izveštajno‐prognozne (IP) službe zaštite šuma, kao i mreža za monitoring zdravstvenog stanja šuma (ICPF). Zadatak ICPF za šume je mjerenje efekata antropogenih faktora (uglavnom zagađenog vazduha) i prirodnih faktora stresa na stanje i razvoj šumskih ekosistema;  Na području Republike Srpske potrebno je izvršiti izbor stanica za ICPF nivo monitoringa koji reprezentuje osnovne šumske ekosisteme, različita staništa i najvažnije vrste drveća, prema međunarodnim kriterijumima;  Potrebno je razviti sveobuhvatni republički sistem monitoringa zaštite šuma od požara i sistem upravljanja požarima. 78
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
3.11. NAUČNO ISTRAŽIVANJE OBRAZOVANJE I OBUKA Naučno‐istraživački rad u šumarstvu predstavlja jednu od ključnih poluga za sprovođenje održivog gazdovanja šumama. Njegova koncepcija i ciljevi trebaju biti usklađeni sa aktuelnim domaćim prioritetima i međunarodnim kriterijumima. Da bi se to postiglo, stalno se mora održavati visok nivo kvaliteta naučnih istraživanja, i na taj način obezbjeđivati uključivanje domaćih institucija i pojedinaca u međunarodne istraživačke mreže. Takođe, se moraju pojačavati veze između savremenih naučnih saznanja, sa jedne strane, i potencijalnih konzumenata sa druge strane, te poboljšavati dostupnost i protok informacija. Selekcija projekata se mora zasnivati na objektivnom kvalitativnom ocjenjivanju. Sistem finansiranja projekata mora biti transparentan. Klasterizacijom pojedinačnih finanijskih izvora treba stvoriti uslovi za poduzimanje dugotrajnijih, sveobuhvatnijih i fundamentalno orijentisanih naučnih istraživanja, te jačanje istraživačke infrastrukture. Iskustva drugih sektora i zemalja pokazala su da savremena istraživanja u šumarstvu traže i dobro poznavanje alata za upravljanja projektima, kao što je na primjer Upravljanje projektnim ciklusom (PCM) i sl. Povezivanje pakse i istraživanja treba da promoviše bolji transfer znanja i bolju saradnju između istraživačkih ustanova i šumarske privrede u inovacijama i tehnološkom razvoju. Republika Srpska treba da nastavi sa podrškom istraživanjima i tehnološkom razvoju u šumarstvu u okviru FP7. Razvoj nauke se mora konceptualno rešiti Strategijom razvoja nauke i tehnološkog razvoja Republike Srpske. Obrazovanje u šumarstvu zasniva se na tradicionalnim metodama, pristupima i vrijednostima, dok se potrebe šumarskog sektora mijenjaju iz godine u godinu. Stoga je važno je da se obrazovni sistem usklađuje sa novim izazovima. Potrebno je razmisliti o prilagođavanju nastavnih planova i programa u srednjim školama, na Šumarskom i srodnim fakultetima, na planu jačanju ekološkog obrazovanja, boljem poznavanju informacionih tehnologija, marketinga i sl. Također, u obuci kadrova treba stalno insistirati na poštivanju principa održivog gazdovanja šumama, primjeni modernih tehnologija i upotrebi adekvatne mehanizacije. Izmjenama i dopunama nastavnih planova i programa ne bi smjele biti zaobiđene ni osnovne škole, u kojima bi se trebalo poboljšati znanje o održivom korišćenju šuma i šumskih resursa, principima razvoja šumarstva i srodnih privrednih sektora. U tom smislu potrebno je unaprijediti saradnju između ministarstva prosvete i kulture i minstarstava poljoprivrede,šumarstva i vodoprivrede, te u ovu saradnju uključiti ministarstva nauke i tehnologije i sporta i omladine.Osnovni princip iskustveno iznjedren u odnosu na obrazovanje odnosi se na permanentnost. Promjenom vlasničke strukture nakon restitucije i povećanjem udjela u vlasništvu onih koji nisu profesionalni šumari, desiće se manjak vještina i kapaciteta za održivo gazdovanje šumama. U tom smislu Republika Srpska će podržati Agenciju za šume kao savjetodavni servis za vlasnike privatnih šuma i njhova udruženja. Agencija za šume će raditi na emitovanju informacija o praksi održivog gazdovanja šumama. Povećani kapaciteti i bolja organizacija privatnog sektora umanjiće negativne efekate usitnjenosti privatnog posjeda u Republici Srpskoj. Obuka treba da promoviše forsiranje nove, savreme bazne kvalifikacije u šumarstvu, koje se sprovode putem trening kurseva u klasterima znanja, odnosno centrima izvrsnosti. Kvalitetna obuka treba da doprinese boljoj zaštiti i smanjenju povreda na radu, povećanju učinaka, snižavanju troškova proizvodnje i smanjenju šteta u šumama nastalim kao posljedica iskorišćavanja šuma. Posebnu pažnju treba posvetiti obuci privatnih šumovlasnika formiranjem regionalnih centara za obuku. Kroz sistem obuke i obrazovanja potrebno je riješti pitanje stručnog osposobljavanja i usavršavanja za intervencije kod vanrednih događaja, kao što su prirodne nepogode i katastrofe. Buduće aktivnosti trebaju biti usmjerene na: - Poboljšanje saradnje na naučnoistraživačkim projektima; - Pojačavanje podrške obrazovnom sistemu i sistemu obuke; - Permanentnom naučnom istraživanju u skladu sa potrebama i u vezi sa održivim gazdovanjem šumama; - Bolji privredni razvoj sektora šumarstva i poboljšanje kvaliteta okoline je strateški cilj koji je kompatibilan sa konkretnim principom razvoja naučno – istraživačkog rada i obrazovanja. 79
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Kvalitet obrazovanja, obuke i naučno‐istraživačkog rada mora se poboljšati u skladu sa savremenim trendovima evropskog obrazovnog sistema uz očuvanje tradicionalnih vrijednosti obrazovanja u šumarstvu. Moraju se poboljšati materijalno – tehnički uslovi rada i obrazovanja kadrova iz oblasti šumarstva i povećati kapacitet ljudskih resursa za naučno – istraživački i obrazovni rad. PRINCIP 7 Poboljšanje kvaliteta obrazovanja, obuke, informacija, angažovanja kadrova i naučno‐
istraživačkog rada Kriterijumi:  Potrebno je razvijati obrazovne institucije u pravcu osposobljavanja kadrova u oblasti šumarstva koji mogu da koriste savremena tehnološka dostignuća za održivo gazdovanje, očuvanje i razvoj šuma;  Potrebno je reformisati nastavne planove i programe i uskladiti ih sa međunarodno preuzetim obavezama i sa potrebama privrede i zahtjevima društva;  Potrebno je osposobiti naučnike i istraživače za istraživanje ukupnih potencijala šumskih ekosistema u skladu sa višefunkcionalnim korišćenjem resursa;  Razvoj naučno‐privredne saradnje kroz aplikativnost naučnih projekata, učešće privrednika u naučno‐istraživačkim timovima, specijalizaciju šumrskih stručnjaka i finansiranje naučno‐
istraživačkog rada;  Potrebno je izraditi dinamični sistem obrazovanja zasnovan na dugoročnim istraživanjima i stabilnoj finansijskoj podršci;  Potrebno je trajno izgraditi kapacitete obrazovnog i naučno – istraživačkog sistema u oblasti šumarstva Republike Srpske osposobljene za povezivanje sa zainteresovanim stranama, međunarodnim obrazovnim i naučno‐istraživačkim institucijama i srodnim sektorima;  Potrebno je razvijati i podsticati međunarodnu naučno – istraživačku saradnju i učešće u međunarodnim naučno – istraživačkim projektima;  Stipendirati i zapošljavati nadarene i odlične učenike i studente, razraditi program permanentnog učenja za zaposlene u državnim organima i službama javnog preduzeća šumarstva i povećati kapacitete profesionalnih radnika u šumarstvu kroz obrazovanje i obuku;  Potrebno je jačati percepciju javnosti prema šumi i šumarskoj struci, podizati svjest javnosti o značaju šuma i šumarstva, jačati saradnju sa NGO i razvijati komunikaciju sa organima vlasti i lobiranja;  Potrebno je razviti jedinstveni sistem informacija u sektoru šumarstva na nivou resornog Ministarstva naučno –istraživačkih i obrazovnih institucija, vlasnika šuma i preduzeća šumarstva i Republičkog zavoda za statistiku;  Potrebno je razviti integrisani šumarski informacioni sistem za strateško planiranje i donošenje odluka koji bi integrisao odnosno povezao individualne baze podataka svih poslova i aktivnosti u šumarstvu. 80
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
IV. STRATEŠKI CILJEVI I SMJERNICE Osnovna vizija razvoja sektora šumarstva podrazumjeva: - Trajnost razvoja šuma kao ekosistema u smislu njihove biološke raznovrsnosti kao i njihovih ekoloških, proizvodnih i socijalnih funkcija u skladu sa prirodnim i višenamjenskim gazdovanjem. - Trajno jačanje sektora šumarstva u privrednom razvoju Republike, a posebno u skladu sa mogućnostima dobivanja drveta i drugih proizvoda i koristi od šuma kao resursa koji su trajno obnovljivi. - Trajni uticaj šuma na očuvanje i zaštitu zdrave životne sredine i socijalnog razvoja društva. - Sistemska i poslovna povezanost i zavisnost razvoja šumarstva, lovstva i preduzeća za preradu drvne sirovine. Strateški i specifični ciljevi održivog razvoja šumarstva Republike Srpske koji proizilaze iz principa održivog razvoja sektora šumarstva su: A. Upravljanje šumama zasnovano na zakonu, efikasnim i efektivim standardima održivog gazdovanja. A1. Uskladiti domaće zakon i standarde gazdovanja sa važećim međunarodnim standardima i razviti sistem finansiranja za održivo gazdovanje šumama; A2. Jačanje upravljanja i gazdovanja šumama i međusektorska koordinacija zakonodavne i izvršne vlasti Republike u tretmanu šuma i šumarstva; B. Povećanje ekonomskog doprinosa šumarstva društvenom i ruralnom razvoju Republike Srpske. B1. Uravnotežen ekonomski razvoj i poboljšanje kvaliteta života u ruralnim šumskim područjima. B2. Razvoj seoskog turizma i turističkih proizvoda sela u šumskim područjima. C. Ekosistemsko gazdovanje šumama, očuvanje životne sredine, zaštita prirode i biodiverziteta. C1. Smanjivanje pritisaka ugrožavajućih faktora i procesa na životnu sredinu, jačanje ekološke svijesti i zaštita predionog diverziteta C2. Zaštita i unapređenje biodiverziteta i genetičkih resursa šumskih ekosistema Republike Srpske D. Održivi razvoj državnog šumarskog sektora uz optimalno korišćenje polifunkcionalnih potencijala šumskih ekosistema u skladu sa potrebama i u tim okvirima, razvoj i unapređivanje pojedinih funkcija šuma i djelatnosti D1: Polifunkcionalno planiranje gazdovanja i korišćenje potencijala šuma D2. Povećanje površina, proizvodnosti, kvaliteta, otvorenosti i zdravstvenog stanja šuma. E. Održivi razvoj privatnog šumarstva i unapređenje stanja privatnih šuma. E1: Organizovanje, ekonomski podsticaj i edukacija privatnih šumovlasnika E2. Razvoj sistema planiranja gazdovanja, zaštite i povećanje proizvodnosti i kvaliteta privatnih šuma F. Očuvanje zaštitnih šuma i šuma posebnih namjena. F1. Povećanje površina šuma zaštićenih prirodnih dobara i šuma visoke zaštitne vrijednosti F2. Razvoj zaštitnih, socijalnih i kulturnih funkcija šuma G. Uzgoj, zaštita divljači i razvoj lovstva i lovnog turizma G1. Uzgoj i zaštita divljači G2. Razvoj lovstva i lovnog turizma prema načelima uravnoteženog razvoja 81
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
H. Briga o razvoju drvne industrije, lanca i tržišta drvnih proizvoda H1. Obim, asortiman i vrijednost proizvodnje (cijene) sektora šumarstva projektovati tako da domaća drvna industrija bude sposobna za optimalno korišćenje sortimenata i konkurentna sa svojim proizvodima na domaćem i međunarodnom tržištu. H2. Promotivnim mjerama uticati na komplementarni razvoj šumarstva i drvne industrije I. Briga o razvoju ostalih djelatnosti vezanih za šume i šumarstvo I1. Integralno koristiti šume u funkciji razvoja ostalih djelatnosti, vodeći pri tome računa o principima i kriterijumima održivog gazdovanja. I2. Povećati nivo iskorišćenja samoniklih jestivih gljiva i razviti ekstenzivni uzgoj pečurki u nekontrolisanim i ograničeno kontrolisanim uslovima I3. Stalne šumske čistine i druga neproizvodna staništa u šumarskom pogledu iskoristiti za uzgoj tržišno atraktivnih biljnih i životinjskih vrsta. J. Obrazovanje kadrova za provođenje održivog upravljanja sektorom i gazdovanja šumama i razvoj naučno – istraživačkog rada J1. Razvoj obrazovnog sistema za potrebe sektora šumarstva. J2. Razvoj naučno ‐ istraživačkog rada i jačanje unutarsektorske naučno – istraživačke saradnje. K. Razvoj odnosa sa javnosti promocija šumarstva i proizvoda šuma. K1. Uspostavljanje jedinstvenog sistema javnosti informacija u sektoru šumarstva; K2. Promocija šumarstva i šumskih proizvoda. L. Obezbjeđivanje finansijskih sredstava za sprovođenje Strategije u cilju povećanja doprinosa sektora šumarstva ukupnom ekonomskom i društvenom razvoju Republike Srpske; L1. Osiguravanje financijske podrške za uspješno upravljanje i gazdovanje šumama u definisanim funkcionalnim kategorijama šuma; L2. Razvoj programa investicionih kreditnih linija i finansiranja za sektor šumarstva; 4.1. ULOGA REPUBLIKE (DRŽAVE) U RAZVOJU SEKTORA ŠUMARSTVA Uloga Republike (države) u razvoju opšte politike, institucija i instrumenata za održivi razvoj šumarstva podrazumjeva: - Razvoj nacionalnih šumarskih programa; - Razvoj institucija šumarstva; - Razvoj regulatornih okvira i internacionalnih obaveza; - Razvoj ekonomske politike i instrumenata finansiranja; - Razvoj obrazovanja, naučno –istraživačkog rada i sistema informisanja. Da bi se omogućio postepeni održivi razvoj šumarstva u skladu sa potrebama društva, između ostalog, Republika treba da omogući: Kontinuirano praćenje stanja šumskog fonda; Stručno i realno planiranje gazdovanja i korišćenja resursa; Stručnu i dosljednu realizaciju planova u praksi. Ovom strategijom treba da se omogući takav sistem upravljanja šumama koji će se zasnivati na osnovnom principu održivog razvoja i korišćenja šuma bez obzira na vlasništvo. Za realizaciju ciljeva strategije koji 82
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
podržavaju navedeni princip neophodne su odgovarajuće ekonomske mjere odnosno trajne institucionalne finansijske mehanizme uređene od strane Republike koji će u perspektivi pomoći kontinuiranom unapređenju sektora šumarstva. Šumarstvo se odlikuje specifičnom vremenskom i prostornom dinamikom razvoja što iziskuje da Republika utvrdi mehanizme kontinuiranog institucionalnog odlučivanja sa stalnim praćenjem riješavanja problema na globalnom nivou. Da bi se ovi zadaci uspješno izvršavali na nivou Republike neophodno je meterijalno – tehničko i kadrovsko jačanje resora šumarstva u Vladi Republike Srpske koje će biti u stanju da primjenjuje savremena dostignuća zakonodavstva i strategije razvoja šumarstva Republike Srpske. A. Upravljanje šumama zasnovano na zakonu, efikasnim i efektivim standardima održivog gazdovanja. Specifični ciljevi -
A1. Uskladiti domaći zakon i standarde gazdovanja sa -
važećim međunarodnim standardima i razviti sistem finansiranja za održivo -
gazdovanje šumama -
-
-
-
-
A2. Jačanje upravljanja i gazdovanja šumama i -
međusektorska koordinacija zakonodavne i izvršne vlasti Republike u tretmanu šuma i -
šumarstva -
-
-
Mjere Osnivanje Ministarstva za šumarstvo Republike Srpske; Izraditi održivo zakonodavstvo i fleksibilne podzakonske akte u šumarstvu; Osigurati jednaku pravnu zaštitu različitih oblika vlasništva nad šumom; Izgradnja sistema adaptacije upravljanja šumama prema funkcionalnoj namjeni šuma i šumskog zemljišta; Utvrditi vrijednost šumskog fonda; Osigurati prikupljanje i korištenje sredstava posebnih namjena za šume i obezbjediti trajne finansijske mehanizme i prilagoditi poresku politike potrebema kontinuiranog razvoja sektora šumarstva za njegovo ekonomsko jačanje; Identifikovanje i razgraničenje poljoprivrednog i šumskog zemljišta i riješavanje problema održaja ‐ uzurpacija; Uskladiti planske dokumente sa planskim dokumentima drugih dodirnih sektora na istoj ravni planiranja; Koordinirano implementirati prihvaćene strategije u Republici Srpskoj sa akcionim planovima dodirnih sektora; Unaprijediti infrastrukturu za upravljanje podacima i informacijama srodnih sektora u tretmanu šuma; Povećati fondove koji se odobravaju iz budžeta za aktivnosti koje se odnose na uzgoj i zaštitu šuma; Identifikacija najvažnijih oblika upravljanja zaštićenim područjima, sa obaveznom participacijom lokalne zajednice i privatnih šumovlasnika; Razvoj partnerstva između države i zainteresovanih strana u okviru održivog gazdovanja šumama sa jasnim pravima i odgovornostima; Uključivanje ciljeva i mjera Strategije razvoja šumarstva u ruralni razvoj Republike; Definisanje oblika i nivoa decentralizacije upravljanja šumama bez obzira na vlasništvo; Ekonomska politika sa jasnim finansijskim sredstvima za implementaciju strategije; 83
-
Indikatori Broj osnovanih institucija za sektor šumarstva; Stepen usklađenosti domaćih propisa sa propisima i potrebama Evropske Unije; Broj riješenih sudskih postupaka; Broj i usklađenost kriterija koji se odnose na sektor šumarstva; Praćenje promjena vrijednosti šumskog fonda; Praćenje namjenskog utroška sredstava biološke reprodukcije šuma (proste i proširene), učešće šumarstva u GDP; -
-
-
-
-
-
-
-
Površina državnih šuma, vlasnička struktura i stanje katastra Stepen usklađenosti planskih dokumenata; Stepen koordinacije i implementacije strategije šumarstva sa drugim prihvaćenim strategijama; Broj i vrsta informacija srodnih sektora u vezi šuma i šumarstva; Vrijednost odobrenih sredstava iz budeta za potrebe razvoja šuma i šumarstva; Uključiti šumarske stručnjake u upravljanje zaštićenim područjima; Stepen usaglašenosti i saradnje države i zainteresovanih strana; Stepen implementacije zajedničkih mjera; Nivo decentralizacije; Uložena sredstva za realizaciju Strategije; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
-
Obezbjeđenje regulatornih, institucionalnih i ekonomskih okvira za održivo polifunkcionalno gazdovanje šumama; Kadrovsko jačanje institucija za realizaciju Strategije; Izrada Nacionalnog šumarskog programa i i zrada Strategije zaštite, očuvanja i unapređenja biodiverziteta; Stvaranje normativnih preuslova za podsticaj ukrupnjavanja privatnih šumoposjeda i finansijski podsticaj za uzgoj i zaštitu privatnih šuma; -
-
Postojanje, vrsta instrumenata, kriterijuma i indikatora za polifunkcionalno gazdovanje; Broj zaposlenih radnika za realizaciju Strategije; Postojanje programa i strategije; Uložena sredstva za razvoj privatnih šuma; 4.2. ULOGA SEKTORA ŠUMARSTVA U EKONOMSKOM I DRUŠTVENOM, NAROČITO RURALNOM RAZVOJU Šume su decenijama od strane vlasnika bile prekomjerno korišćene naročito u teškim društveno – ekonomskim situacijama u cilju prevazilaženja nastalih problema. Šume su bile resurs kojim su se ublažavali teški ekonomski i socijalni problemi kako kod privatnih šumovlasnika tako i u šumama koje se nalaze u državnoj svojini. Šumarstvo u Republici Srpskoj je osnovni korisnik zemljišta i igra ključnu ulogu u upravljanju prirodnim resursima u ruralnim područjima. Zbog toga i opštih principa ruralnog razvoja EU (Zajednička poljoprivredna politika EU ‐ CAP) strategija razvoja šumarstva treba da obezbjedi nesmetan i uravnotežen razvoj u svim ruralnim a naročito šumskim područjima Republike Srpske. Starosna struktura stanovništva ruralnih područja je krajnje nepovoljna što od Republike zahtjeva neposredne finansijske i organizacione mjere kako bi se optimalnije koristili prirodni potencijali i stvorili uslovi za opstanak i povratak mlađeg stanovništva i radno sposobnog stanovništva u ruralna šumska područja što bi u perspektivi obezbjedilo radnu snagu za rad u šumi. Nedostatak kvalifikovane radne snage za rad u šumi već danas predstavlja jedan od značajnih problema sektora šumarstva. S obzirom da u RS nije izvršena podjela na urbana i ruralna područja (nivoi ruralnosti) neophodno je u cilju boljeg sagledavanja uticaja šuma na ruralni razvoj RS izvršiti prema OECD metodologiji klasifikaciju područja RS. Finansijska podrška za ukupni ruralni razvoj EU obezbjeđuje se preko sledećih fondova ERDF, ESF i EAGGF. Šumarstvo i ruralni razvoj je obuhvaćeno i u zajedničkoj poljoprivrednoj politici EU (CAP), sa fokusom na šumarske mjere koje se trebaju provoditi sa ciljem uravnoteženog ruralnog razvoja. Strategija šumarstva EU pa tako i Republike Srpske finansijski jasno mora biti određena u dijelu ruralnog razvoja kroz usmjeravanje finansijskih sredstava ka obezbeđivanju zaštite i održivog gazdovanja, kao i razvoju šuma i biti fokusirana na osnovnim ekološkim, ekonomskim i socijalnim funkcijama šume. Uzajamna podrška šumarstva i ruralnog razvoja Republike Srpske, treba biti institucionalno, strateški i finansijski definisana. Koncepcija mjera u sektoru šumarstva koje treba da se provode u cilju integracije šumarskih aspekata unutar Politike ruralnog razvoja EU (Regulativa Savjeta Evropske Komisije, Br.:1257/1999) podrazumjeva sledeće: - investicije za unapređenje multifunkcionalne uloge šuma (Član 30); - pošumljavanje poljoprivrednog zemljišta (Član 31) ‐ privatni posjedi idu u pravcu prirodne sukcesije vegetacije i pošumljavanje nije sinhronizovano praćeno; - unapređenje vrednovanja zaštite šuma (Član 32). Osnovna uloga sektora šumarstva u ruralnom razvoju definisana je Strategijom ruralnog razvoja Republike Srpske 2009‐2015. godine treba da se zasniva na aktivnom učešću u izradi i primjeni plana "integralnog ruralnog razvoja" (IRR) Republike Srpske koji uvažava potrebe i aspiracije lokalnog stanovništva i vlasnika šume i prirode lokalne baze šumskih resursa. Posebnu ulogu između šumarstva i ruralnog razvoja ima Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede jer treba da u saradnji sa drugim ministarstvima utvrdi opšti okvir integralnog ruralnog razvoja i da obezbijedi da taj razvoj bude usklađen sa zaštitom životne sredine. Međutim, važna je uloga i samih lokalnih zajednica da identifikuju sopstvene prioritete za razvoj 84
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
koji bi se uključili u IRR. U tom smislu Vlada i njena Ministarstva treba da ustanove osnovne principe politike integralnog ruralnog razvoja i njenog finansiranja, prioritete i korake ka njenom ostvarivanju, dok bi detaljan razvoj i sprovođenje trebalo prepustiti lokalnoj i regionalnim zajednicama. Planiranje gazdovanja šumama treba biti usmjereno na uključivanje uloge šumarstva u ruralnom razvoju posebno razmatrajući mogućnosti zapošljavanja u vezi sa socioekonomskim funkcijama šuma. B. Povećanje ekonomskog doprinosa šumarstva društvenom i ruralnom razvoju Republike Srpske Operativni ciljevi -
-
-
-
-
-
B1. Uravnotežen ekonomski razvoj i poboljšanje kvaliteta -
života u ruralnim šumskim područjima. -
-
-
-
B2. Razvoj seoskog turizma i turističkih proizvoda sela u šumskim područjima. -
Mjere Povećanje površine šuma, pošumljavanje, povećanje produktivnosti i kvaliteta šuma; Koristiti socio‐ekonomske funkcije šuma u ruralnim područjima prema prostoru i vremenskoj dinamici u odnosu na vrste djelatnosti, usluge i očekivane efekte; Racionalno koristiti proizvodni potencijal šumskih područja; Zaštita šuma od negativnog antropogenog uticaja i uticaja štetočina i biljnih bolesti; Izgradnja i korišćenje infrastrukture u šumi u ruralnim područjima; Uključivanje zainteresovanih strana u odlučivanje i odgovornosti vezane za sektor šumarstva; Osnivanje MSP za obavljanje poslova u šumarstvu; Zapošljavati stanovništvo stimulisanjem djelatnosti vezanih za šumarstvo; Zaštititi izvorišne oblasti u planinskim šumskim područjima radi obezbjeđenja ravnomjernog doticanja i kvaliteta voda; Izraditi informacioni sistem EFIS, primjeniti plan "integralnog ruralnog razvoja" (IRR) i izraditi baze NUTS‐a; Podsticati naseljavanja ruralnih područja u blizini šuma, osiguravajući pristup dostupnim kreditima, stručno‐
savjetodavnim uslugama i programima ruralnog razvoja; Poštovanje potreba lokalnog stanovništva za korištenje privatnih šumskih resursa; Poboljšati efikasnost, kontrolu ulaganja sredstava u postojeće i nove projekte u ruralnim šumskim područjima; Izdavati kvote, obezbjediti mikro kreditne linije, podsticati osnivanje konsalting kompanija i finansijski podržati razvoj ruralnih šumskih područja; Pružanje pomoći vlasnicima šuma pri osnivanju preduzeća koja se bave unapređenjem rekreativnih i turističkih funkcija šumskih područja; Identificikacija i vrednovanje turističkih potencijala šumskih ekosistema; Stvoriti i promovisati specifične turističke proizvode šumskih ekosistema; Uključiti potencijale šumskih ekosistema u turističke razvojne planove i osnove gazdovanja šumama; 85
-
-
-
-
-
Indikatori Stanje površina, količina sadnica, pošumljenost, prirast i struktura kvaliteta; Broj i vrsta djelatnosti i usluga i njihovi ekonomski efekti, količine i kvalitet; Stepen korišćenja proizvodnog potencijala šuma i šumskog zemljišta; Broj, vrijednost i dinamika nastalih šteta u šumama, količina slučajnih užitaka i površina šuma pod preventivnom zaštitom; Broj novih objekata, dužina novoizgrađenih puteva, broj korišćenih šumskih objekata u ruralnim sredinama; Broj i raznovrsnost uključenih zainteresovanih strana; Broj, vrsta i kapacitet novoosnovanih MSP; Broj zaposlenih radnika u sektoru šumarstva iz ruralnih područja; Broj i kvalitet zaštićenih izvorišta i vodozahvata u šumama; Vrste i obim informacija za sistem EFIS i bazu NUTS‐a te stepen primjene IRR; Broj stanovnika u ruralnim šumskim područjima, izgrađene stambene jedinice, vrijednost dodijeljenih kredita i realizovanih programa za naseljavanje ruralnih područja; Veličina površine zahvaćene preventivnim i represivnim mjerama zaštite privatnih šuma; Vrijednost, broj i kvalitet realizacije projekata; -
Veličina kvota, broj i vrijednost mikro kredita i broj konsalting kmpanija; -
Broj novoosnovanih preduzeća i uloženih sredstava u osnivanje; -
-
Vrijednost resursa i kapaciteta seoskog turizma; Vrsta i količina turističkih proizvoda i usluga; Stepen uključivanja i korišćenja potencijala šuma i šumskog zemljišta u razvoju seoskog turizma; Vrsta, obim i kvalitet tutističkih usluga, broj STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
Podsticati razvoj svih oblika turizma koji je povezan sa šumarstvom (planinskog, zdravstvenog, rekreativnog, lovnog i drugog); Poboljšati razumijevanje ekonomskih i socijalnih uticaja rekreacije, turizma u prirodi i drugih socijalnih funkcija šuma i procjeniti njihov potencijal za ruralni razvoj; -
turista; Uložena sredstva za edukaciju i savjetovanja za razvoj seoskog turizma i turističkih proizvoda sela; 4.3.
ULOGA ŠUMARSKOG SEKTORA I ŠUMA U OČUVANJU I UNAPREĐENJU ŽIVOTNE SREDINE I ZAŠTITE PRIRODE Sistem zaštite i unapređivanja životne sredine obuhvata skup mjera i uslova za: - očuvanje i zaštitu prirodnih i radom stvorenih vrijednosti životne sredine; - zaštitu ljudi i životne sredine od zagađivanja; - zaštitu od uticaja štetnih i opasnih materija, jonizujućih i nejonizujućih zračenja, buke i vibracije; - zaštitu od uništenja i degradacije prirodnih vrednosti; - kao i mjera i uslova za unapređenje kvaliteta životne sredine. Kao i u prostornom smislu, tako i u definisanju pojma predjela, holizam je bio opredjeljenje Evropske konvencije o predjelu koje znači da predjel čini cjelinu u kojoj se prirodne i socio‐kulturne komponente posmatraju integralno na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou, a percepcija i doživljaj predjela su dio procjene predjela za različite svrhe. Dosadašnja politika i instrumenti sporovođenja uvijek su bili (ako ih je bilo) usko vezani za tradicionalni pristup koji je prije svega usmjeren na čuvanje izuzetnih predjela i njihovu pasivnu zaštitu, što nije dovoljno da bi se predjel očuvao i kvalitativno unaprijedio. Evropska konvencija o predelima predviđa 12 neophodnih aktivnosti da bi se ostvarili ciljevi planiranja, upravljanja i zaštite evropskih predjela, kao i međunarodna saradnja u ovoj oblasti. To su: 1. Prepoznavanje predjela u zakonima; 2. Integrisatnje predjela u sve relevantne propise i procedure; 3. Identifikacija predjela, kojom se opisuje karakter i kljični elementi karaktera; 4. Procjena predjela, kojom se analizira šta doprinosi kvalitetu i jedinstvenosti predjela; 5. Definisanje kvaliteta predjela, odnosno ciljeva koje treba ostvariti da bi predjel bio onakav kakvim ga, pored profesionalaca, procjenjuje javnost. 6. Zaštita onog što treba zaštititi u predjelu; 7. Upravljanje onim što zahtijeva kontinuirano upravljanje; 8. Planiranje odnosno, utvrđivanje jasne i progresivne akcije da bi se unapredio, restaurirao (zaštitio) i kreirao novi predjel; 9. Monitoring u predjelu da bi se utvrdile promjene i uticaji promjena na karakter predela, kao i ostvarivanje ili neostvarivanje zadatih ciljeva; 10. Promovisanje obrazovanja i obuke, interdsiciplinarnost u prisutupu probelmatici zaštite, upravljanja i planiranja evropskih predjela (što predstavlja izazov za Univerzitete i profesionalne škole u Evropi); 11. Promovisanje i jačanje svijesti o vrijednostima predjela i učestvovanje u procesu procjene predjela, kao veliki izazov za javne institucije, nevladine organizacije u cilju demokratizacije (predjeli pripadaju svima), odgovornosti (svi mogu uticati na predjel – dobro ili loše), upravljanja (donošenja odluka); 12. Saradnja na evropskom nivou kroz razmjenu iskustava, informacija i eksperata. 86
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Prema H2 rezoluciji osnovni elementi održivog gazdovanja šumama kada je u pitanju očuvanje bioraznovrsnosti zasnivaju se na sledećem: - Konzervacija šumskih genetičkih resursa; - Zaštita ugroženih vrsta i ekosistema, osnivanje mreže klimaksnih, starih i drugih posebnih šuma; - Inventura bioraznovrsnosti i istraživanja kroz programe i obuku razvoja svijesti javnosti o značaju bioraznovrsnosti; - Sveobuhvatan i odgovoran pristup za očuvanje bioraznosvrsnosti šumskih ekosistema; - Razvoj metada procjene bioraznovrsnosti i vrednovanja uticaja gazdovanja na bioraznovrsnost. Strategijom zaštite priride Republike Srpske (2007) definisani su ciljevi mere za njihovu realizaciju. Njima se predviđaju aktivnosti kako u pogledu zaštite prirode tako i u pogledu zaštite životne sredine, zaštite genofonda i biogeodiverziteta. Neke od prioritetnih mjera nisu obuhvaćene ovom stretgijom kada je u pitanju sektor šumarstva. Osnovne smjernice za zaštitu i unapređenje životne sredine i zaštitu prirode su: - Planiranje gazdovanja treba da ima za cilj očuvanje, konzervaciju i unapređivanje bioraznovrsnosti na ekosistemskom nivou, nivou vrsta i genetskom nivou a gdje je moguće i na pejsžnom nivou, - Planiranje gazdovanja, terestička inventura i kartiranje šumskih resursa treba da uključuje ekološki značajne biotope, zaštićene i osjetljive ili reprezentativne šumske ekosisteme (npr. obalske i plavne površine, površine sa endemskim vrstama i habitatima ugroženih vrsta, ugroženih ili zaštićenih genetičkih resursa in situ) - Planiranje gazdovanja šumama treba biti usmjereno ka održavanju, očuvanju i povećanju biodiverziteta ekosistema, nivoa vrsta i genetskog nivoa i diverziteta na nivou zemljišta; - Forsirati prirodno obnavljanje uz korišćenje uslova staništa sa ciljem obezbjeđenja kvaliteta i kvantiteta šumskih resursa; - Očuvanje i unapređenje bioraznovrsnosti treba da bude važan operativni elemenat održivog gazdovanja i razvoja šuma i šumarstva, - Očuvanje i unapređenje bioraznovrsnosti mora polaziti od specifičnog, troškovno prihvatljivog i efikasnog sistema procjenjivanja biološke raznovrsnosti; - Obim i stopa korišćenja šuma trebali bi poštivati varijabilitet staništa da bi se bolje očuvala raznovrsnost habitata a gazdovanjem bi trebalo povećati njihovu raznolikost; - Potrebno je podsticati vrste koje se u šumi prirodno obnavljaju sa težnjom varijabilnih (raznodobnih i mješovitih) struktura sastojina u skladu sa njihovom prirodnom dinamikom. - Za pošumljavanje trebaju se koristiti autohtone vrste prilagođene određenim staništima a mogu se koristiti introdukovane vrste ako genetski integritet autohtonih vrsta nije ugrožen; - Gazdinski postupci trebaju održavati diverzitet zemljišta, raznolikost horizontalne i vertikalne strukture, raznodobnost i mješovitost sastojina; - Podsticati tradicionalne sisteme gazdovanja u ekonomski održivim i prihvatljivim uslovima i uslovima pri kojima se ne ugrožavaju uslovi staništa; - Izgradnja infrastrukture, sječa i izvoz ŠDS trebaju se izvoditi tako da ne ugrožavaju stabilnost šumskih ekosistema, uz minimalne štete posebno na ugroženim, rijetkim, osjetljivim područjima i genetskim rezervatima pri čemu se obavezno maraju posebno tretirati ugrožene vrste u njihovim migracionim područjima; - Potrebno je balansirati pritisak životinjske populacije (stoke i divljači) na regeneraciju i rast šuma kao i na bioraznovrsnost; - Mikrohabitati sa posebnim uslovima (mrtva i šuplja stabla, rijetke vrste drveća i stare šume) moraju biti ostavljeni u potrebnom rasporedu i količini tako da obezbjede bioraznovrsnost a da pri tome ne ugrožavaju zdravlje i stabilnost šumskih ekositema; 87
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
Specifični ključni biotopi (izvori, vlažno zemljište, površinske stijene, jaruge i dr.) trebaju biti zaštićeni i restaurisani ukoliko su oštećeni gazdinskim postupcima. C.
Ekosistemsko gazdovanje šumama, očuvanje životne sredine, zaštita prirode i biodiverziteta. Specifični ciljevi Mjere Integrisati zaštitu biogeodiverziteta u šumarsku praksu; - Očuvanje, zaštita i stvaranje uslova životne sredine za sve autohtone vrste; - Planiranje gazdovanja šumama usmjeravati prema zaštiti životne sredine i zaštiti prirode; - Analiza stanja i aktualizacija ravnoteže akumulacija‐emisija CO2 i produkcija drvne zapremine, sa povećanjem šumovitosti i skladištenjem CO2 (1,3 Mt CO2/god.); - Edukacija zainteresovanih strana vladinog i nevladinog sektora i aktualizacija u obrazovnom sistemu; - Jačanje fondova za zaštitu prirode i životne sredine i razvoj regulatornih instrumenata u sprovođenju mjera zabrana i sprečavanja nedozvoljenih aktivnosti u šumi; - Prikaz uticaja promjene klime i posljedica za upravljanje šumama sa procenom rizika; - Procjena efekata promene klime, naročito na promenu akumulacije (čuvanja) ugljenika; - Zaštita i unapređivanje stanja postojećih šuma, zaštita od degradacije šuma; - Ekspanzija postojećih i stvaranje novih apsorbenata (sinkova) ugljenika i zamjena fosilnih goriva obnovljivim gorivima na bazi drveta (biomase); - Očuvanje i uvećanje stepena mješovitosti i strukturne raznolikosti šuma autohtonih vrsta; - Uklanjanje i sprečavanje osnivanja divljih deponija otpada u šumi; - Identifikacija svojstava zemljišta relevantnih za razvoj i zaštitu šuma i šumskih područja i glavnih procesa ugrožavanja zemljišta; - Zadržavanje određene količine mrtvog drveta u šumi; -
C1. Smanjivanje pritisaka ugrožavajućih faktora i procesa na životnu sredinu, jačanje ekološke svijesti i zaštita predionog diverziteta -
C2. Zaštita i unapređenje biodiverziteta i genetičkih resursa šumskih ekosistema Republike Srpske -
-
-
-
-
-
-
-
-
Kategorizacija, inventarizacija i izrada crvene liste vrsta, lokaliteta i karata distribucije vrsta koristeći uporednu listu IUCN kategorizacije i procjena stepena ugroženosti; Monitoring i kontrola invazivnih vrsta posebno biljaka, insekata i gljiva; Poboljšanje sastava šuma uvođenjem rijetkih autohtonih vrsta drveća i uspostavljanje polidominantnih zajednica; Zaštita ugroženih biljaka i životinja u šumi i stvaranje optimalne životne sredine za sve autohtone vrste; 88
Indikatori Stepen razvoja "alatki" za procjenu uticaja gazdovanja šumama na biogeodiverzitet; Promjene u sastavu i omjeru smjese po pojedinim tipovima šuma; Stepen obuhvata i kvalitet informacija o objektima zaštite prirode i očuvanja životne sredine u ŠPO; Površina šuma i količina apsorbovanog ugljenika, količina proizvedene i iskorištene drvne zapremine; Broj održanih seminara i naučnih skupova i broj predmeta u obrazovnom sistemu iz oblasti zaštite prirode i životne sredine; Prikupljena i uložena sredstva za zaštitu prirode i životne sredine i za razvoj regulatornih instrumenata; Promjena površina tipova šuma i osnovnim klimatskih pokazatelja, stepen rizika; Promjene osnovnih klimatskih elemenata i količine akumuliranog ugljenika, sadržaj gasovata izazivača efekata “staklene bašte”; Štete od biotičkih i abiotičkih faktora i stanje površina degradiranih šuma; Broj, vrsta i površina novih apsorbenata ugljenika, količina i vrsta upotrebljene biomase za proizvodnju energije; Sastav i struktura šuma; Broj deponija smeća, njihova veličina i prostorni raspored; Stepen ugroženosti šumskih zemljišta; Zapremina mrtvog drveta; Broj vrsta sa crvenih lista i njihov prostorni raposred i stepen ugroženosti; Broj i dinamika invazivnih vrsta; Satav i omjer smjese šuma; Broj i stepen ugroženosti autohtonih vrsta; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
- Pregled i analiza faktora koji ugrožavaju biodiverzitet sa predlogom mjera za ublažavanje negativnih uticaja; - Osnivanje sjemenske banke u okviru šumarske banke gena za svo šumsko drveće i grmlje; - Očuvati i zadržati migracione koridore između populacija; - Izvršiti uzgojne i genetske melioracije (uređenje) registrovanih sjemenskih objekata; - Povećati broj kvalitetnih sjemenskih objekata i plantaža (generativnih i klonskih), u prvom redu, ekonomski značajnih vrsta drveća; - Izraditi metodologiju i dinamiku izdvajanja regiona provinijencija šumskih vrsta; - Pospješiti specifične proizvodne funkcije šumskih sjemenskih objekata; - Implementacija "ex‐situ" i "in‐situ" konzervacije, zaštite i poboljšanja rezervoara gena šumskog drveća, unapređenje metoda korišćenja genofonda i zaštitu genodiverziteta (EUFORGEN); - Razvoj i primjena novih tehnika i tehnologija sakupljanja, čuvanja i manipulacije šumskim sjemenom i proizvodnjom sadnog materijala; - Uspostaviti tok stalnih budžetskih izdvajanja za šume u funkciji zaštite prirode i životne sredine; -
Vrste i obim ugrožavajućih faktora i dinamika njihovog ublažavanja; Broj vrsta, kapacitet šumarske banke gena; Broj i prostorni raspored migracionih koridora; Obim izvršenih uzgojno‐meliorativnih zahvata u sjemenskim sastojinama; - Broj sjemenskih objekata i planataža; - Postojanje metodologije; - Količina i kvalitet sakupljenog šumskog sjemena; - Broj i vrsta objekata za "ex‐situ" i "in‐situ" konzervaciju; - Stepen, način i obim sakupljanja i manipulacije šumskim sjemenom i količina i tip sadnog materijala; - Visina izdvajanja finansiskih sredstava za gazdovanje ugroženim vrstama, staništima i zaštitu genofonda; 4.4. BRIGA O DRŽAVNIM ŠUMAMA Državne šume imaju presudan značaj za razvoj šumarske privrede u Republici Srpskoj. Zbog toga je potrebno znatno veće angažovanje društva a posebno vlasnika šumskog fonda (Republike odnosno Vlade) u zaštiti i unapređivanju stanja šuma. Šume predstavljaju temeljnu osnovu ostvarivanja održivog razvoja ostalih prirodnih resursa Republike Srpske. Gazdovanje državnim šumama u stalno promjenjivim ekološkim, sociološkim i ekonomskim uslovima postalo je izuzetno zahtjevan poslovni izazov za odgovorne institucije zadužene za upravljanje i gazdovanje šumama. S obzirom na potrebu racionalnog korišćenja šuma i šumskog zemljišta nameće se zahtjev za ekonomski održivim gazdovanjem. Da bi se obezbjedilo zadovoljenje postavljenih zahtjeva od strane društva, prilikom izrade planova gazdovanja šumarski stručnjaci na raspolaganju moraju imati realan uvid u stanje šuma. Pri rješavanju ovog pitanja potrebno je da šumarska operativa odgovarajućim metodama prouči stanje i mogućnosti za obezbjeđivanje odgovarajućih funkcija šumskih ekosistema u pojedinim dijelovima državnih šuma. Na osnovu zakonskih odredbi sistem upravljanja i gazdovanja šumama, treba da je zasnovan na ekološkim osnovama u cilju dugoročnog, kompleksnog korišćenja svih potencijala i resursa šuma radi zadovoljenja svih korisnika šuma i šumskog zemljišta (prostora). Drugim riječima, briga o državnim šumama naročito se mora regulisati pri izradi planova gazdovanja (opštih – ŠPO i operativnih), za šta su potrebne promjene i prilagođavanja savremenim zahtjevima višefunkcionalnog planiranja. Zbog toga Republika ima dva osnovna interesa: 1. Da se površina, kvalitet i vrijednost šuma ne smije umanjivati odnosno mora se povećavati; 2. Da se obezbjedi ostvarivanje višestrukih koristi od šuma. 89
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Poseba pažnja kada su u pitanju državne šume treba se posvetiti multifunkcionalnoj dimenziji šume i pokretanju inicijative za višenamjensko korištenje. Za strategiju održivog razvoja šuma iz okvira MCPFE (Helsinki, 1993) i rezolucije H1 izdvajaju se sledeće smjernice: - Sprečavanje ljudskih aktivnosti koje mogu uzrokovati nepovratnu degradaciju šumskih ekosistema, - Unapređenje šumarske prakse za ostvarivanje svih funkcija šuma uključujući očuvanje i odgovarajuće unapređivanje biodiverziteta - Gazdovanje šumama zasnivati na stabilnoj i dugoročnoj regulativi namjene zemljišta bazirano na održavanju šumskih ekosistema i posebno vlasničke strukture pri čemu se ne mjenja namjena prirodnih i poluprirodnih šumskih zemljišta - Gazdovanje šumama bazirati na planovima i programima koji se periodično obnavljaju na lokalnom, regionalnom i globalnom nivou kao i na odgovarajućem nivou vlasništva, - Gazdovanje šumama bazirati u obimu koji je ekološki i ekonomski prihvatljiv sa optimalnim omjerom dobara i usluga na lokalnom i regionalnom nivou, - Gazdovanjem obezbjeđivati zaštitu ekološki osjetljivih područja, prašuma i šuma u klimaksu kao i šumskih područja u kojima se nalaze objekti kulturno – istorijskog nasleđa, objekti za vodosnabdjevanje i vodozaštitni objekti i objekti važni za druge zaštitne funkcije, - Mjere gazdovanja provoditi u cilju poboljšanja stabilnosti, prirodnog obnavljanja, otpornosti i sposobnosti prilagođavanja šumskih ekosistema faktorima stresa, - Mjerama gazdovanja odabirati i podsticati one vrste drveća koje su prilagođene lokalnim uslovima i koje sus posobne izdražati stresove, - Domaćim vrstama drveća i provenijencijama treba davati prednost u gazdovanju a upotreba drugig alohtonih vrsta, ekotipova, provenijencija i varijateta je moguća samo ako su isti ispitani u dovoljno dugačkom periodu i ako obezbjeđuju veće koristi od autohtonih vrsta, - Podsticati upotrebu biomase za energiju, - Podsticati upotrebu drvnih i ostalih (nedrvnih) proizvoda u skladu sa održivim gazdovanjem - Podsticati javnost za razumjevanje održivog gazdovanja i razvoja šuma i šumarstva uz intenziviranje obuke šumara i vlasnika šuma. D.
Održivi razvoj državnog šumarskog sektora uz optimalno korišćenje polifunkcionalnih potencijala šumskih ekosistema u skladu sa potrebama i u tim okvirima, razvoj i unapređivanje pojedinih funkcija šuma i djelatnosti Specifični ciljevi D1: Polifunkcionalno planiranje gazdovanja i korišćenje potencijala šuma Mjere - Unaprijediti metodiku uređivanja šuma i polifunkcionalnog planiranja u cjelini primjenom savremenih tehnologoja i instrumenata; - Planirati gazdovanje na principima polifunkcionalnosti gazdovanja i korišćenja šuma; - Planirati etat u skladu sa proizvodnim mogućnostima i stanjem šuma i realizovati ga na svim ŠPO propisanim površinama; - Prostornim planom utvrditi optimalnu šumovitost u odnosu na višefunkcionalni aspekt šuma; - Certifikacija gazdovanja šumama i primjena instrumenata certifikacije u skladu sa međunarodno priznatim standardima; - Inventarisati i povećati korišćenje biomase kao izvora energije u šumskim područjima; - Uvođenje 4E (ekološke, ergonomske, ekonomske, energetske) tehnologije u šumarstvo; 90
-
-
-
Indikatori Stepen unapređenja planiranja gazdovanja; Korišćenje funkcija šuma u skladu sa potencijalom; Stepen primjene odgovarajućih sistema gazdovanja; Površina šumskog fonda po kategorijama šuma i funkcionalnoj namjeni; Površina certifikovanih šuma; Količina korišćene biomase i njena ekonomska vrijednost; Stepen primjene novih tehnologija; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
D2. Povećanje površina, proizvodnosti, kvaliteta, otpornosti, zdravstvenog stanja i otvorenosti šuma - Poboljšati sistem gazdovanja kršem; - Povećati korišćenje ostalih (nedrvnih) proizvoda šuma i šumskog zemljišta i prihoda od njih; - Povećati plantažnu proizvodnju ljekovitog i aromatičnog bilja u Republici Srpskoj; - Povećati korišćenje, kvaliteta i količine šumskog reproduktivnog materijala; - Primjenjivati ekološki korisne i humane tehnologije u korišćenju šuma i zaštiti pri radu u šumi; - Unaprediti iskoristivost drveta iz šume (krojenje i klasiranje ŠDS), primjenjivati savremene tehnike i sredstva rada u šumi; - Primjena sistema gazdovanja zasnovanih na kombinovanim metodama prirodnog obnavljanja šuma i prirodi bliskog gazdovanja šumama; - Podizanje novih šuma i pošumljavanje; - Konverzija, melioracija i rekonstrukcija degradiranih i izdanačkih šuma u visoke šume: - Poboljšati sistem gazdovanja kršem i vršiti pošumljavanja; - Vršiti preventivne i kurativne mjere zaštite šuma od negativnog biotičkog, abiotičkog i antropogenog uticaja; - Monitoring zdravstvenog stanja šuma; - Zaštita šuma od požara i uspostavljanje sistema upravljanja požarima; - Uvećanje proizvodne osnovice štednjom i gomilanjem inventara (zapremine), u kvantitativnom i kvalitativnom smislu; - Unapređenje svih segmenata sjemensko – rasadničke proizvodnje i poboljšanje meterijalno – tehničkih pretpostavki razvoja proizvodnje sadnog materijala; - Očuvanje i rekonstrukcija mreže postojećih šumskih komunikacija i izgradnja novih; - Izgradnja i rekonstrukcija ostalih infrastrukturnih objakata u šumi; - Razminiranje šuma i šumskog zemljišta - Rješavanje problema uzurpacija i utvrditi „zelenu liniju“ (granicu poljoprivrednog i šumskog zemljišta; -
-
-
-
-
-
-
Pošumljene površine krša; Količina i kvalitet korišćenih ostalih (nedrvnih) šumskih proizvoda; Količina i kvalitet proizvedenog ljekovitog i aromatičnog bilja; Količina i kvalitet proizvedenog šumskog reproduktivnog materijala; Stepen primjene ergonomskih standarda i humanih tehnologija; Količina i kvalitet proizvedenih sortimenata, vrste sredstava rada i vrijednost radova; Površina šumskog fonda po kategorijama šuma, funkcionalnoj namjeni i stepenu očuvanosti, način i dosljednost primjene sistema gazdovanja po gazdinskim klasama, Veličina pošumljenih površina; Veličina površina šuma tretiranih uzgojnim zahvatima njege i šumskih melioracija; Obim pošumljavanja na kršu; Stepen zaštite šuma i obim primjene sredstava i metoda svih oblika zaštite šuma; Broj gradacija štetočina, obim pojave bolesti šuma, zapremina slučajnih užitaka, broj i obim požara, veličina bespravnih sječa; Struktura veličine i kvaliteta zapremine, prinosa (etata) i zapreminskog prirasta; Obim i kvalitet sadnog materijala, vrsta i obim korišćenih modernih sredstava, koičina i kvalitet sakupljenog sjemena; Dužina rekonstruisanih i novih komunikacija; Broj, kvalitet i stepen korišćenja objekata u šumi; Deminirana površina; Broj riješenih uzurpacija i dužina “zelene linije”; 4.5. BRIGA O PRIVATNIM ŠUMAMA Za razliku od državnih šuma, koje su imale od države podržan razvoj, šumama u privatnom vlasništvu u prošlosti nije se poklanjala dovoljna pažnja i uglavnom gazdovanje šumama oslanjalo se na sopstvene mogućnosti vlasnika šuma. Da bi se zaustavili procesi degradacije i devastacije šuma u privatnim posjedima vlasnicima šuma u skladu sa zakonskom regulativom bila je potrebna izrada planova gazdovanja šumama i pružanje potrebnih stručnih, tehničkih i savjetodavnih usluga za njihovu realizaciju. Osnovni cilj je povećati znanje privatnih vlasnika šuma o ekonomskim, ekološkim vrijednostima i funkcijama šuma. Racjepkana i po površini mala vlasništva nad šumama, veliki broj vlasnika i njihovih različitih interesa sprečavaju usluge i kontrolu nad aktivnostima u privatnim šumama. 91
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Ekononmske, socijalne i ekološke funkcije šuma imaju izuzetnu važnost za održivi razvoj društva i poboljšanje kvaliteta života, naročito u seoskim i planinskim oblastima. U tom kontekstu, inteziviranjem radova na popravljanju stanja privatnih šuma i povećanjem proizvodnih mogućnosti i ostalih funkcija šuma, moglo bi značajno da poboljša ruralnu ekonomiju i moglo bi da doprinose smanjenju siromaštva. Pomoć Vlade privatnim vlasnicima u odnosu na upravljanje i gazdovanje šumama zahtjeva razradu posebne liste usluga sa ciljem povećanja znanja privatnih vlasnika u boljem razumjevanju različitih funkcija šuma, naročito ekoloških i socio‐ekonomskih, uključujući vodoprivredu, očuvanje biodiverziteta, zaštitu od erozije, proizvodnju energije, pašnjake, rekreaciju, turizam i drugo. Zato prvi korak koji treba da se uradi od strane zaduženih institucija je poboljšanje komunikacije sa privatnim vlasnicima i pružanje savjetodavnih i tehničkih usluga o osnovnim smjernicima šumarskog gazdovanja i programiranja. Osnivanjem udruženja privatnih vlasnika poboljšava se komunikacija vlasnika privatnih posjeda sa zaduženom institucijom od strame Ministarstva, a samim tim ostvariće se i cilj indirektnih mjera podrške vlasnicima privatnih šuma, da na uspješan način gazduju svojom šumom u skladu sa zahtjevima održivosti i multifunkcionalnosti. Udruženje vlasnika šuma treba da uspostavi ravnopravan partnerski odnos sa državnim institucijama, predstavljajući interese svojih članova savjetujući upravne organe o pitanjima zakonodavstva i propisa, te o saradnji sa naučnim ustanovama i ostalim nevladinim organizacijama. Veoma je važno da udruženje privatnih vlasnika ima u svojim redovima kvalifikovane stručnjake iz oblasti šumarstva, vodoprivrede, turizma i drugih oblasti, s ciljem rješavanja različitih problema u procesu gazdovanja šumama i šumskim resursima. Za uspješno provođenje strategije održivog gazdovanja i višefunkcionalnog korištenja šuma, pored već navedenih aktivnosti, u planove gazdovanja privatnim šumama potrebno je uvesti nove elemente organizacione i izvršne prirode od kojih možemo navesti sledeće:  Pravilnik o dozvoljenim aktivnostima;  Način prekidanja postojećih nedozvoljenih aktivnosti;  Radovi neophodni za očuvanje i eventualno za spašavanje od nepovoljnih i štetnih uticaja;  Pravilnik o finansiranju gazdovanja privatnim šumama, jer se šume smatraju javnim dobrom;  Pravilnik o korištenju drvne zapremine i biomase za energetske svrhe i dr. Država treba da uvaži značaj privatnih šuma i doprinos njihovih vlasnika, koji preuzimaju odgovornost za njihovu uzgoj i zaštitu. Zbog toga je potrebno da država podržava privatnu inicijativu sve dok je ta inicijativa u okvirima zaštite javnog interesa za održivo gazdovanje šumskim resursima. Osnovne smjernice u okviru brige o privatnim šumama su: - Planovi gazdovanja privatnim šumama treba da budu zasnovani na principima održivog upravljanja putem usklađivanja obima sječe sa prirastom šume i putem planske promjene namjene zemljišta i povećanja površina pod šumom; - Planovi upravljanja i gazdovanja će se izrađivati za jedinstvene ekološki i geografski zaokružena područja uz učešće privatnih vlasnika šuma; - U procesu planiranja i sprovođenja planova, koje treba da se odnosi i na nedrvne šumske proizvode, rekreaciju i turizam, te populacije divlje faune, unutar okvira zakonodavstva i održivog upravljanja šumama prioritetno će se uvažiti interesi i koristi privatnih vlasnika. - Za pojedine katastarske parcele uz saglasnost vlasnika izradiće se višegodišnji izvođački plan, koji treba da definiše ciljeve uzgoja šume, uzgojne radove, sječu, izgradnju šumskih saobraćajnice i način izvođenja radova; 92
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
Prava svojine i aranžmani za njegovanje zemljišta trebaju biti jasno definisani, dokumentovani i uvršteni u relevantnu šumsku površinu. Takođe, trebaju biti razjašnjena, prepoznata i poštovanazakonska, uobičajena i tradicionalna prava vlasnika koja se odnose na šumsko zemljište. U okviru realizacije strategije razvoja šumarstva uspostaviće se sistem podsticajnih mjera za vlasnike šuma koje će uključivati: o Uslugu doznake drveća i izrade izvođačkog plana za sječu prema prihvatljivoj naknadi; o Besplatno planiranje gazdovanja šumama; o Subvencije za obnovu i uzgoj šuma; o Subvenicje za izgradnju ili sama izgradnja šumskih saobraćajnica. -
S ciljem unapređenja ekonomske vrijednosti šuma i povećanja prihoda od šuma potrebno je povećati korišćenje ostalih (nedrvnih) proizvoda od šuma, a značajan potencijal u povećanju iskorišćavanja šuma predstavljaju usluge, koje ona pruža, poput lova, odmora, rekreacije, turizma, obrazovanja, ali i naučnih istraživanja. Stoga je neophodno: o da se od strane relevatnih institucija izvrši evidentiranje sekundarnih šumskih proizvoda putem geografsko‐informacionog sistema (GIS), o upoznati privatne šumovlasnike o mogućnostima i prednostima korišćenja sekundarnih šumskih proizvoda i usluga privatnih šuma, o omogućiti/podržati organizovanje plantažnog uzgoja sekundarnih šumskih proizvoda na bazi šumsko privredne osnove, godišnjeg plana gazdovanja privatnim šumama ili kreiranjem posebnog projekta o uzgoju sekundarnih šumskih proizvoda, s tačno određenom lokacijom, površinom, vrstom sporednog šumskog proizvoda, koji se namjerava uzgajati, te način uzgoja. -
Vlasnicima privatnih šuma potrebno je dodjeljivati besplatne sadnice za pošumljavanje i sufinansirati troškove pošumljavanja pogodnih površina na osnovu prethodno urađenog i odobrenog plana pošumljavanja; Za seoska domaćinstva koja se pretežno bave eksploatacijom vlastite šume treba uvesti mjeru sufinansiranja nabavke opreme za eksploataciju šume (kao što su: motorne pile, šumski traktori, dodaci za transport i utovar/istovar drvne mase i sl.); Potrebno je vršiti certifikaciju privatnih šuma uz podršku JPŠ „Šume Republike Srpske“, Minstarstva poljoprivrede i šumarstva i Agencije za šume; Podrška Ministarstva poljoprivrede i šumarstva i Agencije za šume uključivanju predstavnika (udruženja) vlasnika privatnih šuma u Evropsku konfederaciju privatnih šumovlasnika ( CEPF). -
E.
Održivi razvoj privatnog šumarstva i unapređenje stanja privatnih šuma. Specifični ciljevi -
-
-
E1. Organizovanje, ekonomski podsticaj i edukacija privatnih šumovlasnika -
Mjere Interesno i poslovno udruživanje privatnih šumovlasnika Republike Srpske; Poboljšanje komunikacije između vlasnika državnih i privatnih šuma; Pružanje savjetodavnih i tehničkih usluga o osnovnim smjernicima šumarskog gazdovanja, ekonomskim, ekološkim i socijalnim funkcijama šuma naročito u kontekstu ukupnog ruralnog razvoja; Davanje savjetodavnih usluga u vezi pravnih pitanja, prava i odgovornosti vlasnika u korišćenju šuma; Stručna i finansijska podrška organizovanju vlasnika privatnih šuma i uspostavljanje partnerskih odnosa sa zainteresovanim stranama; 93
Indikatori Broj udruženja i članova privatnih šumovlasnika; Stepen komunikacije vlasnika državnih i privatnih šuma (sastanci, učešće na seminarima) Obim i vrsta savjetodavnih i tehničkih usluga; Obim i vrsta usluga u vezi prava i odgovornosti vlasnika šuma; Broj savjetovanja i seminara sa učešćem zainteresovanih strana u vezi stručnih poslova i visina izdvojenih sredstava za organizovanje STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
E2. Razvoj sistema planiranja gazdovanja, zaštite i povećanje proizvodnosti i kvaliteta privatnih šuma - Uvođenje elementa organizacione i izvršne prirode (pravilnik o dozvoljenim aktivnostima, način prekidanja postojećih nedozvoljenih aktivnosti; pravilnik o finansiranju gazdovanja privatnim šumama, pravilnik o korištenju drvne zapremine i biomase za energetske svrhe i dr.) - Jačanje sposobnosti privatnih šumovlasnika za gazdovanje šumama; - Podsticanje osnivanja MSP za privatne šumovlasnike; - Ukrupnjavanje šumskih posjeda u privatnom vlasništvu; - Obezbjeđivanje dugoročnih finansijskih sredstava za podsticaj održivom razvoju privatnog šumovlasništva; - Podsticajne mjere i subvencije za doznaku, pošumljavanje, obnovu, uređivanje šuma, zaštitu šuma i nabavku opreme za rad u šumi; - Certifikacija privatnih šuma; - Organizovanje i sufinansiranje studijskih putovanja i transfer zanja i vještina radi razmjene iskustava privatnih šumovlasnika; - Uključivanje asocijacije (udruženja) privatnih vlasnika šuma u Evropsku konfederaciju privatnih šumovlasnika (CEPF): - Utvrđivanje stanja privatnih šuma i primjena modernog sistema planiranja i kontrole gazdovanja privatnim šumama; - Izdvajanje privatnih šuma prema funkcionalnoj namjeni; - Pošumljavanje površina podesnih za pošumaljavanje i gazdovanje u privatnom vlasništvu posebno podizanje intenzivnih nasada; - Konverzija, melioracija i rekonstrukcija degradiranih i izdanačkih šuma u visoke šume; - Pošumljavanje privatnog šumskog zemljišta na području krša; - Vršiti preventivne i kurativne mjere zaštite šuma od negativnog biotičkog, abiotičkog i antropogenog uticaja; - Pomoć u zaštiti privatnih šuma od požara; - Rješavanje problema uzurpacija; - Obezbjeđenje stručne pomoći kod izrade planova gazdovanja privatnim šumama; - Iskorišćavanje ostalih šumskih proizvoda i usluga šuma; - Izgradnja i rekonstrukcija šumskih komunikacija u šumama privatnog vlasništva; 94
-
-
-
-
-
-
šumovlasnika; Vrsta i broj donešenih pravilnika; Obim i vrsta samostalno izvršenih stručnih poslova od strane vlasnika šuma; Broj i vrsta osnovanih MSP i visina podsticajnih sredstava; Veličina i broj šumskih privatnih posjeda; Visina finansijskih sredstava za razvoj privatnog šumovlasništva; Visina dodjeljenih subvencija; Površina certifikovanih privatnih šuma; Broj studijskih putovanja i izdvojena sredstva sufinansiranja; Prijem udruženja privatnih vlasnika šuma od strane CEPFE; Elementi strukture po kategorijama šuma i stepen primjene savremenih sistema planiranja; Površina šuma po funkcionalnoj namjeni; Površina pošumljenog šumskog zemljišta podesnog za pošumljavanje, površine pod intenzivnim nasadima; Površina zahvaćena mjerama konverzije šuma; Pošumljena površina privatnog zemljišta na kršu; Stepen primjene mjera zaštite šuma; Broj požara i sanirana površina, broj preventivnih mjera zaštite; Održana savjetovanja i seminari; Obim, visina prihoda, vrsta i kvalitet korišćenja ostalih proizvoda i usluga u privatnim šumama; Dužina rekonstruisanih i izgrađenih komunikacija; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
4.6. BRIGA O ZAŠTITNIM ŠUMAMA I ŠUMAMA POSEBNIH NAMJENA Savremeni pristup pri planiranju gazdovanja šumama i šumskim zemljištem zahtjeva kompleksno i višefunkcionalno korišćenje šuma i šumskog prostora. Da bi se ovaj veoma aktuelan i stručan zadatak izvršio u našim uslovima potrebno je na osnovnu sagledavanja značaja i funkcija šuma odrediti osnovnu namjenu pojedinih dijelova šumskog područja. Međuzavisnost, uzajamna povezanost i uslovljenost pojedinih funkcija šuma u većini slučajeva određuje mogući nivo njihovog korišćenja pri polufunkcionalnom planiranju gazdovanja šumama i šumskim prostorom. Procjenjuje se da će prehrambeni potencijali šume i šumskih staništa u bliskoj budućnosti nadmašiti vrijednost drveta. Posebno veliki značaj imaju odgovarajuće šumske biljke za proizvodnju ljekova i kozmetike. Uzgoj visoke i niske divljači ima veliki značaj i perspektivu za razvoj lovne privrede na večini šumskih područja u Republici Srpskoj. Pored zaštićenih zona od regionalnog značaja, poslednjih godina javljaju se inicijative od strane međunarodne zajednice za zaštitom osjetljivih područja svih vrsta šuma u Evropi dajući prioritet zaštiti integriteta velikih riječnih i preostalih šuma, većim djelom sekundarnih šuma antičkog porijekla i šumskim koridorima uz riječne obale, vodeći rčuna o autohtonim populacijama. Ova inicijativa naišla je na veliku podršku i interes šumarskih stručnjaka u našoj Republici i pristupilo se izdvajanju i registrovanju na ekološkim, prostornim i fitocenološkim i ambijetalnim karakteristikama zaštitnih šuma. Na taj način povećala bi se površina šuma posebne namjene odnosno šuma visoke zaštitne vrijednosti na 4 ‐5% u odnosu na ukupnu površinu šuma Republike Srpske. Pored toga, relativno niska ekonomska rentabilnost proizvodnje drveta, prekomjerno korišćenje drveta i svjetski široka kampanja za izdvajanje zaštićenih šuma (nastojanja da oko 10 % površina svjetskog šumskog fonda bude pod raznim režimima zaštite), imali su veliki značaj za promjene tradicionalnih šumskouzgojnih principa. U okviru gazdovanja šumama sve više se mora brinuti o uslovima sredine i ekološkim aspektima sistema gazdovanja, a gazdovanje je sve više orjentisano na održivi razvoj šumskih ekosistema i očuvanje biodiverziteta. Dakle, gazdovanje šumama prema novim trendovima u zaštitnim šumama i šumama posebne namjene pored proizvodnje drveta, mora obuhvatiti zaštitu biodiverziteta, zaštitu ambijentalnih vrijednosti područja i biološko planiranje. Pri tome se nastoje regulisati principi izdvajanja specifičnih biotopa (staništa) i rijetkih šumskih ekosistema koji moraju ostati netaknuti pri gazdovanju šumama. Zbog toga se sve veća pažnja posvećuje zaštiti starih (očuvanih) šuma, prašuma i povećanja površine šuma pod raznim režimima zaštite. U zemljama koje se odlikuju velikim površinama šuma sa prirodnom obnovom ne moraju se vršiti velike promjene u zakonodavstvu i obrazovnim procesima koji se odnose na ovu problematiku, ali pitanja zaštite šuma, društveno – ekonomska i socijalna problematka su važan segment gazdinskih aktivnosti, kojima se mora posvetiti znatno veća pažnja. Zbog toga treba u budućnosti afirmisati prirodi blisko gazdovanje šumama i certifikaciju gazdovanja šumama za šta su potrebni su detaljni indikatori praktičnih pravila za gazdovanje i proceduru certifikacije šuma. Cilj je da se ti principi razvijaju u praksi gazdovanja šumama naročito u pravcu povećanja proizvodnje, očuvanja prirodnosti, biodiverziteta i genetske veraijabilnosti, te trajno održivog razvoja šuma i šumarstva u cjelini. Osnovne smjernice o zaštiti i očuvanju zaštitnih i šuma posebnih namjena su rezultat evropskog šumarskog ministarskog procesa koji je započeo sa prvom ministarskom konferencijom u Strazburu 1990. godine, a nastavljanog i dopunjavanog na narednim konferencijama (Helsinki, 1993; Lisabon, 1998; Varšava, 2007). Osnovne smjernice koje su definisane na ovim konferencijama su: - Planiranje gazdovanja mora biti usmjereno ka održavanju i povećanju zaštitinih funkcija šuma za društvo (zaštita infrastrukture, zaštita od erozije zemljišta, zaštita od vodenih resursa, zaštita od poplava i bujica i dr.); - Površine šuma koje imaju zaštitnu funkciju kao i površine šuma posebnih namjena moraju biti u potpunosti uzete u obzir kod izrade planova gazdovanja ili njihovih ekvivalenta; - Uzgojni zahvati u zaštitnim šumama, naročito na površinama sklonim erozionim procesima, kao i šumama posebnih namjena moraju biti primjereni namjeni; 95
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
-
Posebna pažnja se mora posvetiti šumama koje imaju zaštitnu funkciju vode i vodotoka kako bi se izbjegli negativni efekti na kvalitet i količinu vodnih resursa; Izgradnja infrastrukture mora biti takva da se minimizuje uništavanje zemljišta, unošenje zemljišta u vodne tokove te da se očuva prirodni nivo i funkcija vodnih tokova i riječnih korita; Treba biti obezbjeđen javni pristup šumama posebnih namjena radi rekreacije, uzimajući u obzir poštivanje prava vlasnika, efekte na šumske resurse i ekosistem kao i kompatibilnost sa ostalim funkcijama šume; Treba uzeti u obzir učešće javnosti kroz otvoreno i transparentno planiranje gazdovanja zaštitnim šumama i šumama posebnih namjena na odgovarajućem nivou; Šumska područja sa prepoznatom istorijskom, kulturnom i duhovnom važnošću trebaju biti zaštićena i njima treba gazdovati na način koji će respektovati njihov značaj; Šumski menadžeri, ugovorene strane, zaposleni i vlasnici šuma trebaju biti obezbjeđeni sa dovoljno informacija i podstaknuti da ne prekidaju sa kontinuiranom obukom u odnosu na održivo gazdovanje zaštitnim šumama i šumama posebnih namjena; Postupci kod gazdovanja zaštitnim šumama i šumama posebnih namjena trebaju na najbolji način koristiti znanje i iskustvo o lokalnim šumama, od lokalnih zajednica, vlasnika šuma i NGO; Kod izvođenja operacija gazdovanja šumama treba uzeti u obzir sve socio – ekonomske funkcije, posebno rekreativne i estetske vrijednosti šuma putem održavanja različitih struktura i sastava šume. Pri tome treba imati u vidu da se ne ugrožava zemljište i uopšte šumski resurs. F.
Specifični ciljevi F1. Povećanje površina šuma zaštićenih prirodnih dobara i šuma visoke zaštitne vrijednosti F2. Razvoj zaštitnih, socijalnih i kulturnih funkcija šuma i razvoj urbanog šumarstva Očuvanje zaštitnih šuma i šuma posebnih namjena. Mjere - Zaštita rijetkih i iščezavajućih šumskih ekosistema posebno reliktnih, rijetkih, ugroženih i endemičnih vrsta na ekosistemskom nivou; - Razvoj i širenje mreže šuma visoke zaštitne vrijednosti; - Planirati gazdovanje šumama u skladu sa kriterijima Natura 2000; - Uspostavljanje kriterija funkcionalne kategorizacije šuma prema međunarodnim standardima; - Primjena metoda "aktivne zaštite" u šumama zaštićenih prirodnih dobara; - Zaštita šuma i šumskog zemljišta na području krša i gornjoj granici šume; - Uređenje i uvećanje šumskog fonda oko velikih gradskih (ekističkih, urbanih) i proizvodnih kompleksa; - Poboljšati turističko – rekreativnu infarstrukturu šuma oko velikih gradskih kompleksa; - Spriječiti bespravne aktivnosti u šumama urbanih i proizvodnih kompleksa; - Povećati kontrolu i nadzor nad pojavom požara odlaganja otpadnih materija i zagađivača (polutanata) urbanih šuma i šuma u proizvodnim kompleksima; - Aktivno uključivanje šumara u izradu i realizaciju prostornih planova i uređenja urbanih šumskih kompleksa; - Prilagoditi racionalni obim, prostorno urediti i gazdovati šumama slivnih područja tako da se obezbeđuje protiveroziona, 96
-
-
-
-
-
Indikatori Površina rijetkih i isčezavajućih ekosistema; Površina šuma visoke zaštitne vrijednosti; Razrađeni kriteriji i stepen usklađenosti; Kategorije šuma po namjeni (vrsta, površina, prostorni raspored); Površina šuma zahvaćena aktivnom zaštitom; Površina šuma i šumskog zemljišta pod zaštitom na kršu i na gornjog granici šume; Površina šuma oko velikih gradskih i industrijskih komplaksa; Stanje komunikacija, odmorišta, odlagališta otpada i dr. u šumama oko velikih gradskih kompleksa; Broj i vrsta šteta i njihovo sankcionisanje; Broj požara i odlagališta otpada, njihovo saniranje, količina i dinamika zagađivača atmosfere; Stepen interdisciplinarnosti kod izrade prostornih planova i uređenja urbanih šuma; Površina, stepen očuvanosti i zaštite šuma sa protiverozionom, hodrološkom i vodozaštitnom funkcijom; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
hidrološka i vodozaštitna funkciju šuma; Aktivna zaštita izvorišnih oblasti u planinskim šumskim područjima; Ekonomska valorizacija, inventarizacija i izrada katastra šuma sa prevashodno zaštitnom i socijalnom funkcijom; Primjenjivati regulatorne, institucionalne i ekonomske mjere za očuvanje i razvoj socijalnih funkcija šuma posebno kulturnih i spiritualnih vrijednosti šuma; Stepen zaštite šuma oko izvorišta i vodozahvata u planinskim područjima; Vrijednost i stanje šuma sa socijalnom i zaštitnom funkcijom; Izdvojena sradstva, broj institucija za razvoj socijalnih funkcija šuma i stanje kulturnih i spiritualnih vrijednosti šuma; 4.7. BRIGA O DIVLJAČI Neadekvatno i neracionalno korišćenje divljači dovelo je do ugrožavanja određenih vrsta divljači u pogledu brojnosti, kvaliteta i prostornog rasporeda. Ovo je posljedica uglavnom neodređenosti države prema pitanju svojina nad divljači, zatim imovinsko – pravni problemi koji proizilaze iz prava gazdovanja sa divljači i svojinskih prava nad staništima divljači te neodgovarajućeg definisanja lovstva kao privredne djelatnosti. Potreba za unapređenjem stanja u oblasti lovstva mora se definisati i ovom strategijom zasnovano na principima racionalnog korišćenja prostora uz odgovarajući međusektorski tretman i polifunkcionalnost pristupa lovstvu i divljači. Održivo gazdovanje lovištem, u odnosu na divljač, je gazdovanje resursima populacija divljači na način i u obimu kojim se trajno održava i unapređuje vitalnost populacije divljači, proizvodna sposobnost staništa i biološka raznovrsnost, čime se postiže ispunjavanje ekonomskih, ekoloških i socijalnih funkcija lovstva održavajući njihov potencijal radi zadovoljenja potreba i težnji sadašnjih i budućih generacija. Osnovni zadatak MPŠV RS je izrada Strategije održivog razvoja lovstva u Republici Srpskoj. Smjernice za ostvarivanje dugoročnog razvoja lovstva koje se prije svega odnose na zaštitu i unapređivanje divljači su: 1. Biološke  Očuvanje i unapređivanje populacije gajenih vrsta divljači prema: o brojnosti, o strukturi, o dinamici populacije i o stepenu korišćenja.  Unošenje divljači iz uzgajališta u lovišta o ravnomjernije u odnosu na prostor, o pravilnije u odnosu na uzrast, vrijeme i način prihvatanja (prije svega fazanske divljači), o repatrijacija autohtonih vrsta na njihova staništa (divokoza, tetrijeb, medvjed, jelen i dr.).  Poboljšanje stanišnih uslova o uvećanjem stepena šumovitosti (posebno Hercegovina), o podizanje prirodnih skloništa za divljač‐remiza, o obezbeđivanje sadnog materijala za pošumljavanje i podizanje remiza, o gajenje i zaštita zasada. 2. Tehničke  Podizanje lovno uzgojnih i lovno tehničkih objekata o hranilišta za dlakavu divljač, o hranilišta za pernatu divljač, o prihvatilišta, 97
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
o
o
o
o
visoke i niske čeke (osmatračnice), solišta, pojilišta, lovno turistički objekti. 3. Ekonomske  Zakonske i organizacione o zakon o divljači i lovstvu i dr. komplementarni zakoni koji regulišu ili utiču na ovu djelatnost, o pravilnici (o načinu izrade i sadržini lovne osnove i dr.) o uputstva 4. Kadrovske  školovanje kadrova  svakogodišnji trening i doobuka. G. Uzgoj, zaštita divljači i razvoj lovstva i lovnog turizma Specifični ciljevi -
-
-
G1. Uzgoj i zaštita divljači -
-
-
G2. Razvoj lovstva i lovnog -
turizma prema načelima -
uravnoteženog razvoja -
-
Mjere Inventarizacija i monitoring lovnih resursa, očuvanje i unapređenje genetskog potencijala, brojnosti i kvaliteta populacija divljači; Osavremeniti izradu, nadzor i donošenje lovnih osnova u skladu sa planovima upravljanja zaštićenim vrstama divljači; Realizacija lovnoprivrednih osnova i stvaranje optimalnog fonda divljači prema vrstama, starosti, polu i trofejnoj strukturi; Unapređenje lovočuvarske službe i borba protiv lovokradica; Osnivanje uzgojnih farmi za sitnu i krupnu divljač; Povećati broj vrsta lovne divljači, posebno visoke i očuvati ugrožene vrste divljači; Integrisati ciljeve zaštite divljači u planove gazdovanja šumskim resursima; Obezbeđivanje sredstava za zaštitu, očuvanje i unapređivanje populacija divljači i njihovih staništa; Obezbeđivanje podrške korisnicima lovišta, promocija lovstva, naučno – istraživački rad i nadzor nad primenom propisa u oblasti lovstva; Jačanje lovnog turizma kao dijela turističke ponude; Osnivanje lovačkih udruženja; Razminiranje lovišta i pripadajuće infrastrukture; Izrada katastra vrijednosti lovišta prema kriterijima kvaliteta infrastrukture za lovni turizam; Uključivanje lovnog turizma u ponudu turističkih agencija uz razvoj alternativnih ponuda; Ostvariti veću profitabilnost od lovne privrede; Raditi na opremanju infrastrukture lovišta 98
-
-
-

Indikatori Brojnost i kvalitet divljači; Stepen primjene savremenih metoda izrade lovnih osnova i planova upravljanja lovištima; Stepen realizacije lovištima; planova gazdovanja Efikasnost lovočuvarske službe i broj sprečenih bespravnih aktivnosti u lovištima; Broj i vrsta osnovanih farmi; Brojnost visoke i ugrožene divljači; Stepen integracije ŠPO i lovih osnova; Visina izdvojenih sredstava; Visina sredstava izdvojenih za razvoj lovstva, broj naučnih radova, i stepen bespravnih aktivnosti u lovištima; Vrijednost trofeja i divljači, broj turista i objekata; Broj udruženja i članova; Površina razminiranih lovišta i infrastrukture; Kvalitet i broj objekata, stepen ažurnosti Katastra; Zastupljenost lovnog turizma u ukupnoj turističkoj ponudi i zastupljenost u agencijama; Profit lovne privrede; Kvalitet infrastrukture u lovištima; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
u skladu sa zahtjevima intenzivnog lovnog gazdovanja; Raditi na usklađivanju i integrisanju šumskog i lovnog gazdovanja, turizma i zaštite prirode; Poboljšati saradnju šumara i lovaca na terenu; 

Stepen integracije lovnog turizma i šumskog gazdovanja; Broj, vrsta i način organizovanja lova; 4.8. SMJERNICE U PRAVCU BESPRAVNIH AKTIVNOSTI 4.8.1. Zaštita šuma od protivpravnog djelovanja čovjeka (FLEG) Bespravne aktivnosti u sektoru šumarstva predstavljaju veliki problem za veliki broj zemalja Evrope, a samim tim i za Republiku Srpsku. Imaju lokalne, nacionalne, prekogranične, regionalne i globalne implikacije. Za ovakav oblik aktivnosti uzrok može biti siromaštvo, naročito u brdsko‐planinskom području, ili su to komercijalni razlozi. Često su rezultat korupcije, neefikasnog šumarskog zakonodavstva, problema vezanih za kontrolu i sprovođenje propisa u korišćenju resursa šuma i šumskih područja. Specifični problemi protivpravnog djelovanja ogledaju se i u odnosu na biodiverzitet šuma i zaštićena prirodna dobra. Imajući u vidu da je ovo pitanje kompleksno, ekonomski, ekološki, društveno i politički osjetljivo, neophodna je efikasna saradnja, prije svega, međusektorska, a zatim mnogih vladinih agencija i različitih interesnih grupa u pogledu sprovođenja zakona o šumama i upravljanja šumama. Obaveza institucija i preduzeća koja su zadužena za upravljanje, gazdovanje i korišćenje šuma je aktiviranje mjera nadzora, identifikovanja i kontrole bespravnih sječa, nastanjivanja i drugih nedozvoljenih aktivnosti. Informacije i obavještenja za nedozvoljene aktivnosti od strane vlasnika, upravljača i korisnika šuma trebaju imati preventivnu ulogu npr. znakovi, kapije, patrole itd. Bespravne aktivnosti u sektoru šumarstva mogu predstavljati značajan dio korupcije i ekološke i socijalne degradacije. Zabrana trgovine proizvoda od drveta iz ilegalnih izvora je jedini način da se zaustave bespravne aktivnosti a posebno sječe stabala. Međutim sprečavanje ilegalnih aktivnosti ne može se postići samo oslanjanjem na regulatorne mehanizme već trajni rezultati se mogu postići samo ako se preduzeća aktivno i praktično uključe u realizaciju željenog cilja. Drugi ključ strategije borbe protiv ilegalnih aktivnosti u šumarstvu je povećanje troškova ilegalnih aktivnosti kroz poboljšanu kontrolu i osiguranje podsticaja za pravne kupce (npr. poboljšanje pristupa tržištu preko kvalitetnih informacija). Borba protiv nezakonitih aktivnosti nije izolovana aktivnost. Ona mora biti koordinirana sa srodnim sektorima i načinima poboljšanja upravljanja sektorom šumarstva od strane resornog Ministarstva. Osnovne smjernice u pravcu bespravnih aktivnosti su: - Provesti prijedlog za osnivanje Osnovne inspekcijske službe koji uključuje sve inspekcijske službe i osnovati zasebnu jedinicu za prirodne resurse; - Kadrovsko jačanje i obuka osoblja u skladu sa njihovim mandatima i odgovornostima; - Obezbjediti nadzor transporta drveta i snabdjevanja drvnom sirovinom kapaciteta za preradu drveta; - Jačati saradnju sa policijskim snagama za borbu protiv ilegalnih aktivnosti u šumi i sektoru šumarstva; - Jačanje saradnje sa carinskim službama u odnosu na otkrivanje ilegalnog izvoza i uvoza ŠDS i jačanje fitosanitarne inspekcije u okviru zaduženja za kontrolu ŠDS i proizvoda od drveta; - Potrebno je razviti veći stepen saradnje između preduzeća šumarstva, vlasnika šuma i pravosudnog sistema; - Provesti nezavisnu procjenu o vrsti i obimu ilegalnih aktivnosti u sektoru šumarstva i ocijeniti financijske gubitke; - Provesti nezavisnu procjenu učinka mehanizama upravljanja u sektoru šumarstva uključujući rad tužiteljstva i pravosuđa; 99
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
- Osigurati strogo poštivanje propisa o javnim nabavkama osim u određenim slučajevima u kojima se ne mogu zbog vremenskih ograničenja ispoštovati procedure (npr. gradacije štetočina, katastrofe zbog negativnih abiotičkih faktora i dr.) - Osigurati redovnu naplatu i vraćanje dugova prema Preduzećima šumarstva; korporativnog upravljanja za upravljanje - Primjenjivati principe državnim šumskim preduzećima; - Razvoj sistema mehanizama unutrašnje kontrole koje određuju održivost šumskih aktivnosti i transparentnost (npr. primjena standarda za gazdovanje šumama, certifikaciju šuma i dr.); - Uspostaviti sistem za kreiranje i širenje relevantnih informacija o gazdovanju šumama i prodaji proizvoda iz šume - Zatvaranje poduzeća za preradu drveta koja rade bez odgovarajuće dozvole i minimalnih tehničkih uslova za rad; - U potpunosti primjenjivati Zakon o stečaju za preduzeća koja se bave preradom drveta; - Neposredno djelovanje i intenziviranje napora za jačanje bilateralnih, regionalnih i multilateralnih odnosa i sradanje u cilju sprečavanja kršenja zakona o šumama, a posebno bespravnih sječa, povezanih sa ilegalnom trgovinom i korupcijom, te njihovih negativnih učinaka: - Jačanje upravljanja i transparentnosti kod gazdovanja šumama; - Usvojiti i pridržavati se pravila o javnoj nabavci; - Uskladiti carinskih podataka i kodove sa šumarskom bazom podataka i kodovima; - Usvojiti zakon za zabranu uvoza ilegalnog drveta i proizvoda od bespravno posječenog drveta; - Osigurati uključenost civilnog društva u zaštitu od bespravnih aktivnosti u sektoru šumarstva; 4.9. BRIGA O RAZVOJU DRVNE INDUSTRIJE, LANCA I TRŽIŠTA DRVNIH PROIZVODA Šumarstvo i drvna industrija su strateški privredne grane, a drvo jedna od strateških sirovina za Republiku Srpsku. Posmatrano zasebno, šumarstvo Republike Srpske ima značajne komparativne prednosti u odnosu na šumarstvo FBiH i šireg okruženja. Međutim, da li će se te prednosti efektuirati i u vidu konkretne finansijske dobiti, u velikoj mjeri zavisi od uređenosti lanca vrijednosti i tržišta drvnih proizvod. Proizvodna grana šumarstva mora strateškim savezom biti povezana sa proizvodnim granama primarne i finalne prerade drveta, te proizvodnjom celuloze i papira po principu lanca vrijednosti, a u cilju obezbjeđenja ujednačene raspodjele ukupne koristi, kao i ukupnog poslovnog rizika na sve učesnike. Briga o razvoju drvne industrije, lanca i tržišta drvnih proizvoda primarno se ogleda u projektovanju takvog obima i asortimana proizvodnje koji omogućava optimalno korišćenje sirovine i konkurentnost gotovih proizvoda na domaćem i međunarodnom tržištu, te promovisanju komplementarnog razvoja šumarstva i drvne industrije. H.
Briga o razvoju drvne industrije, lanca i tržišta drvnih proizvoda Specifični cilj H1. Obim, asortiman i vrijednost proizvodnje (cijene) sektora šumarstva projektovati tako da domaća drvna industrija bude sposobna za optimalno korišćenje sortimenata i konkurentna sa svojim proizvodima na domaćem i međunarodnom tržištu. -
-
Mjere Stalno povećavati kvalitet zalihe; Striktno poštovati standarde; Prilagođavati obim sječa potrebama drvne industirije stalnim praćenjem trendova na tržištu; Krojenje prilagoditi potrebama kupca, odnosno krajnjeg korisnika; Uspostaviti jasne tržišne odnose u prodaji šumskih drvnih sortimenata između svih zaintersovanih strana; Doraditi Uredbu o određivanju cijena šumskih drvnih sortimenata; Dosljedno poštovati Zakon o šumama 100
Indikatori - Učešće furnirskih trupaca i viših klasa trupaca za rezanje u neto sječivoj masi; - Broj reklamacija u odnosu na količinu isporučene robe; - Stepen iskorišćenja drvne sirovine u odnosu na nivo prerade drveta; - Odnos cijena šumskih drvnih sortimenata na domaćem tržištu u odnosu na okruženje i region; - Stepen zadovoljenja potreba lokalnih drvoprerađivača za domaćom sirovinom; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
kada je riječ o utvrđivanju minimalnih potreba drvoprerađivača na nivou lokalnih zajednica; - Podržavati programe izvoza finalnih proizvoda od drveta. - Promovisati upotrebu proizvoda od drveta kao konkstruktivnih materijala u građevinarstvu. - Promovisati upotrebu šumske biomase kao izvora energije. H2. Promotivnim mjerama uticati na komplementarni razvoj šumarstva i drvne industrije - Obim proizvodnje finalnih proizvoda iz drveta. - Obim potrošnje drveta u građevinarstvu. - Obim potrošnja šumske biomase za energetske potrebe. 4.10. BRIGA O RAZVOJU OSTALIH DJELATNOSTI VEZANIH ZA ŠUME I ŠUMARSTVO Pod djelatnošću se podrazumijeva kombinacija resursa kao što su oprema, rad, tehnika proizvodnje, informativne mreže ili proizvodi čiji je rezultat određena roba ili usluga (cit. KD BiH, 2009). Klasifikaciju ekonomskih djelatnosti u BiH (KD BiH) donosi Agencija za statistiku BiH, kao opšti statistički standard, koji se jedinstveno primjenjuje na nivou države. KD BiH je identična sa «Statističkom nomenklaturom ekonomskih aktivnosti EU» i uporediva je sa «Međunarodnom standardnom industrijskom klasifikacijom svih ekonomskih djelatnosti UN». U Republici Srpskoj na snazi je Zakon o klasifikaciji djelatnosti i registru jedinica razvrstavanja. Ovaj zakon je homologan sa navedenim nomenklaturama. KD ima šest hijerarhijskih kategorija u kojima su grupisane privredne i druge djelatnosti, i to redom: područje (ima ih ukupno 17), podpodručje (31), oblast (62), grana (224), razred (514) i podrazred (625). S obzirom na značaj za određenu poslovnu/privrednu jedinicu, djelatnosti se razvrstavaju u tri kategorije: glavne, sporedne i pomoćne. 4.10.1. Glavne šumarske djelatnosti Glavne djelatnosti vezane za šume i šumarstvo pripadaju oblasti «Šumarstvo i iskorišćavanje šuma i pripadajuće uslužne djelatnosti», koja se nalazi u okviru područja «Poljoprivreda, lov i šumarstvo», a sastoji se iz dva razreda: ‐ «Šumarstvo i iskorišćavanje šuma», ‐ «Uslužne djelatnosti u šumarstvu i iskorišćavanju šuma». Razred «Šumarstvo i iskorišćavanje šuma» sastoji se iz dva podrazreda: ‐ «Uzgoj i zaštita šuma», ‐ «Iskorišćavanje šuma». Podrazred: «Uzgoj i zaštita šuma» obuhvata: - Uzgoj šuma: sadnju, rasađivanje, prorjeđivanje i zaštitu šuma i šumskih pojaseva. - Uzgoj košaračke vrbe za proizvodnju pruća i brzorastućih vrsta drveća za proizvodnju celuloznog drveta. - Rasadničku proizvodnju. - Uzgoj božićnog i ukrasnog drveća. Podrazred: «Iskorišćavanje šuma» obuhvata: - Iskorišćvanje šuma: sječu, izradu, primicanje, privlačenje i utovar šumskih drvnih sortimenata. - Sakupljanje ljekovitog bilja, šumskih plodova i drugih nekultivisanih proizvoda poput smole, kore, pluta i dr. Razred: « Uslužne djelatnosti u šumarstvu i iskorišćavanju šuma» obuhvata: - Usluge u uzgoju šuma: inventura šuma, procjena šumskog fonda, zaštita od požara i dr. - Usluge u iskorišćavanju šuma: iznajmljivanje mašina (mehanizacije) bez posluge ili sa poslugom. 101
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
4.10.2. Sporedne i pomoćne šumarske djelatnosti Pored glavnih, u šumama i na šumskim zemljištima obavljaju se i neke druge djelatnosti, koje se mogu svrstati u kategoriju sporednih i pomoćnih djelatnosti, kao što su: - U okviru oblasti: «Poljoprivreda, lov i pripadajuće uslužne djelatnosti»: ‐ gajenje pečuraka, sakupljanje šumskih pečuraka ili tartufa, ‐ lov, hvatanje divljači u zamke (traperstvo), rasplod divljači, uključujući i pripadajuće usluge. ‐ U okviru oblasti «Ribarstvo»: ‐ ulov ribe na rijekama i jezerima u arealu šuma, ‐ uzgoj ribe na rijekama i jezerima u arealu šuma. ‐ U okviru oblasti: «Vađenje ruda i kamena»: ‐ vađenje treseta, ‐ vađenje kamena, ‐ vađenje šljunka, pijeska i gline. ‐ U okviru područja «Ugostiteljstvo»: ‐ pružanje ugostiteljskih usluga u hotelima, motelima, restoranima, planinarskim domovima i kućama, te kampovima koji se nalaze u arealu šuma. Šume i šumska zemljišta su jedini ili važan izvor sirovine za veći broj heterogenih djelatnosti u okviru područja «Prerađivačka industrija», kao što su: - proizvodnja, prerada i konzervisanje mesa i proizvoda od mesa divljači, - prerada i konzervisanje ribe i proizvoda od ribe, - prerada i konzervisanje voća i povrća, - proizvodnja pića (uključujući flaširanje vode i proizvodnju prirodnih mineralnih voda), - dorada i bojenje krzna; proizvodnja proizvoda od krzna, - proizvodnja rezane građe; impregnacija drveta, - proizvodnja furnira, šper‐ploča, panel ploča, iverica i sličnih ploča i tabli, - proizvodnja građevinske stolarije i elemenata, - proizvodnja ambalaže od drveta, - proizvodnja ostalih proizvoda od drveta (proizvodi od drveta, pluta, i dr.), - proizvodnja celuloze, papira i proizvoda od papira, - proizvodnja eteričnih ulja, - proizvodnja metli i četki, - proizvodnja šibica. One su također jedan od izvora prihoda za putničke agencije i turoperatore koji se bave uslugama turizma (prije svega planinskim, avanturističkim, lovno‐ribolovnim, eko i kamperskim turizmom) u okviru područja “Saobračaj, skladištenje i komunikacije”, kojem pripada oblast “Prateće i pomoćne djelatnosti; djelatnosti putničkih agencija”. Šume i šumska zemljišta pružaju mogućnost razvoja i drugih djelatnosti koje se prema kriterijumima FAO u IUFRO podvode pod «Agrarno šumarstvo», a ogledaju se u: - uzgoju goveda za proizvodnju mlijeka, - uzgoju ovaca i koza, - uzgoju pčela, proizvodnji meda i pčelinjeg voska, - gajenju biljaka za faramceutske svrhe i proizvodnju insekticida, fungicida i sl., - gajenju usjeva i zasada koji nisu na drugom mjestu klasifikovani (na pr. lavanda), - gajenju šumskog voća, - gajenju začinskog bilja, - uzgoju žaba, puževa, glista i dr. 102
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Strateški ciljevi i mjere održivog razvoja sporednih i pomoćnih djelatnosti vezanih za šume, harmonizovani su sa istorodnim ili sličnim ciljevima i mjerama predviđenim Strateškim planom ruralnog razvoja Republike Srpske za period 2009‐2015. I. Briga o razvoju ostalih djelatnosti vezanih za šume i šumarstvo Mjere Indikatori - Izvršiti evaluaciju prirodnih - Količina sakupljenih, otkupljenih ili uzgojenih pečurki; potencijala samoniklih gljiva u šumama i na šumskim zemljištima; - Broj šumskih gazdinstava i privatnih šumovlasnika koji su - Organizovati njihovo sakupljanje u I1. Povećati nivo iskorišćenja počeli da se bave sakupljanjem i/ili vlastitoj režiji i/ili uz pomoć samoniklih jestivih gljiva i razviti uzgojem pečurki; kooperanata; ekstenzivni uzgoj pečurki u - Razraditi i u praksi sprovesti - Učešće prihoda od gljiva u nekontrolisanim i ograničeno postupke ekstenzivnog uzgoja ukupnom prihodu vlasnika i kontrolisanim uslovima pečurki na prirodnim supstratima u korisnika šuma; slobodnoj prirodi i u ograničeno - Učešće naknade od sakupljanja kontrolisanim uslovima; gljiva u ukupnom iznosu sredstava posebnih namjena za šume; - Kamen, pijesak i šljunak koristiti za - Broj km održavanih puteva sa vlastitim materijalom za nasipanje. potrebe održavanja šumskih puteva u skladu sa propisima koji - Broj ha pašnjaka datih na uređuju ovu djelatnost; korišćenje; - Broj i vrstu divljači stalno - Broj posjetilaca izletištima i usklađivati sa ugostiteljskim objektima u arealu stvarnim I2. Integralno koristiti šume u funkciji šuma; potencijalima staništa; razvoja ostalih djelatnosti, vodeći pri - Pašu u šumama dozvoljavati u - Broj podnešenih prijava od strane tome računa o principima i inspekcije za šumarstvo i lovstvo slučajevima kada ne postoji kriterijumima održivog gazdovanja. zbog kršenja zakona po pitanjima opasnost od ugrožavanja funkcija korišćenja mineralnih sirovina, šume; divljači i ishrane domaćih životinja; - Održavati i unapređivati estetski izgled šume i pastoralnost šumskog pejzaža u funkciji razvoja više vidova turizma; - Obim proizvodnje ljekovitog, - Evidentirati površine pogodne za uzgoj tržišno atraktivnih biljnih i aromatičnog i začinskog bilja, životinjskih vrsta; šumskih plodova, glista, puževa i I3. Stalne šumske čistine i druga - Odabrati, nabaviti i unijeti tržišno drugih tržišno atraktivnih biljnih i neproizvodna staništa u šumarskom atraktivne biljne i životinjske vrste životinjskih vrsta; pogledu iskoristiti za uzgoj tržišno u skladu sa prirodnim - Učešće prihoda od uzgoja tržišno atraktivnih biljnih i životinjskih vrsta. potencijalima staništa; atraktivnih biljnih i životinjskih vrsta u ukupnom prihodu vlasnika i korisnika šuma; Specifični cilj J. Obrazovanje kadrova za provođenje održivog upravljanja sektorom i gazdovanja šumama i razvoj naučno – istraživačkog rada Specifični cilj Mjere Indikatori Harmonizovanost domaćih - Reforma postojećih planova i nastavnih planova i programa u programa za srednje i visoko obrazovanje u skladu sa evropskim oblasti šumarstva sa standardima; međunarodnim obrazovnim standardima; - Jačati nivo saradnje srednješkolskih Broj zajedničkih obrazovnih i i visokoškolskih šumarskih naučno–istraživačkih aktivnosti instiutcija; Fakulteta i srednjih šumarskih škola; - Poboljšanje dostupnosti informacija Broj informacija, baze podataka i o obrazovanju i naučno‐
literaturni fond; istraživačkom radu unutar sektora 103
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
J1. Razvoj obrazovnog sistema za potrebe sektora šumarstva. -
-
-
-
-
-
-
-
J2. Razvoj naučno ‐ istraživačkog rada i jačanje unutarsektorske naučno – istraživačke saradnje. -
-
-
na bazi razvoja unutarsektorskog informacionog i bibliotekarskog sistema; Podsticati međunarodnu razmjenu studenata u oblasti šumarstva; Osnivanje nastavnih baza; Kvalitetniji nivo obuke i razmjene znanja među istraživačima, planerima, projektantima, vlasnicima šuma i menadžerima; Uvođenje programa cjeloživotnog učenja i stalnog istraživanja razvojnih djelatnosti usklađenih s potrebama sektora; Stipendirati i zapošljavati nadaredne i odlične učenike i studente; Srednješkolska zanimanja u oblasti šumarstva potrebno je prilagoditi šumarskoj privredi kroz reformu nastavnih planova i programa; Upisnu politiku na Šumarskom fakultetu prilagoditi potrebama i mogućnostima zapošljavanja; Kadrovsko (obrazovanje nastavnika i saradnika) i materijalno – tehnički (izgradnja zgrade Šumarskog fakulteta) jačati Šumarski fakultet; Osnovati Institut za šumarstvo i drvnu industriju Republike Srpske; Uvođenje programa stalnog istraživanja i razvojnih djelatnosti usklađenih sa potrebama sektora; Jasno definisanje prioritetnih naučno – istraživačkih projekata u sektoru usklađenih sa potrebema razvoja sektora; Povećati ulaganja u naučno‐
istraživački rad i razvoj; Povećati učešće na međunarodnim naučnim skupovima; Opremanje naučnoistraživačkih ustanova modernim tehnologijama za istraživanje i osposobljavanje kadrova za korišćenje tih tehnologija; Podrška primijenjenim istraživanjima na planu zadovoljenja potreba sektora, privatnih vlasnika, malih i srednjih preduzeća i lokalne zajednice; Izgradnja tehničkih i labaratorijskih kapaciteta i primjena jednoobraznih metodologija pri obrazovnim i naučno – istraživačkim institucijama za potrebe šumarstva; Jačati uključivanja šumarskih obrazovnih i naučno –istraživačkih ustanova u mulitidisciplinarne projekte; 104
-
-
-
-
-
-
Broj razmjena studenata; Broj nastavnih baza; Stepen saardnje i razmjene iskustava, projekata; Broj polaznika cjeloživotnog učenja; Visina dodjeljenih stipendija i broj; Stepen prilagođenosti obrazovanja sa potrebama privrede; Broj upisanih studenata po godinama; Broj nastavnika i saradnika i njihova zvanja; Broj naučno – istraživačkih institucija; - Broj naučno–istraživačkih aktivnosti; - Broj prioritetnih projakata; - Uložena sredstva; - Broj učesnika i broj skupova; - Stepen opremljenosti i vrijednost sredstava; - Visina uloženih sredstava; - Broj laboratorija, opremljenost; - Broj multidisciplinarnih projekata; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
K. Razvoj odnosa sa javnosti promocija šumarstva i proizvoda šuma. Specifični cilj Mjere Indikatori Postojanje Strategije i pratećih Izrada Strategije komunikacije dokumenata; s javnošću i donošenje Plana odnosa s javnošću za šumarski sektor koji bi zadovoljavao sve interese sektora; Broj savjetovanja i seminara; Obuka lokalnih/revirnih šumara za savjetodavne usluge i njihova podrška vlasnicima i korisnicima šuma; Stepen primjene uputstava Komunikacija sa vlasnicima Savjetodavne službe; šuma i razvoj usluga savjetodavne službe; Stepen razvoja, primjene GIS Uspostavljanje šumarskog tehnologije i ažurnosti GIS baze geografsko ‐ informacionog podataka u sektoru šumarstva; sistema i obezbjeđenje pristupa informacijama; Brzina i efikasnost informisanja za sve Unaprediti pristup javnosti zainteresovane strane; informacijama u šumarstvu, propisima i aktivnostima javnih institucija; Broj i vrsta časopisa; Osnovati nove stručne časopise i publikacije koji se K1. Uspostavljanje jedinstvenog sadržajno odnose na sektor sistema javnosti informacija u šumarstva; Broj i vrsta informacija o monitoringu Razviti program informacija o stanja šuma; sektoru šumarstva; Stepen razvoja informacija o održivosti monitoringu stanja šuma; upravljanja i gazdovanja privatnim Razviti savjetodavno – šumama; edukativni sistem pristupačnih informacija za vlasnike Stepen informisanosti zainteresovanih privatnih šuma; strana o socijalnim funkcijama šuma; Povećati sistem informacija u vezi turističko – rekreativnih i Broj i vrsta učešća u javnim medijima; socio – ekonomskih i zdravstvenih funkcija šuma; Povećati učešće stručnjaka šumarstva i naučnih radnika u javnim medijima; Vrste i obim promovisanih mjera; Promocija mjera koje bi maksimalno povećale prihod od korištenja šuma; Visina dodatne vrijednosti koja je Promocija ekonomskog ostvarena i njena promocija; korišćenja dodane vrijednosti za nedrvne proizvode šuma i Vrsta i način promocije šumarstva u šumskog zemljišta; Unapređenje i promocija ruralnim područjima; projekata u svrhu razvoja i K2. Promocija šumarstva i šumskih unapređenja međusektorske saradnje u ruralnim proizvoda. područjima; Vrsta i način promocije SDS i broj Promovisati razvoj tržišta tržišta; drvnih sortimenata; Broj zaposlenih i stepen znanja o Promocija zapošljavanja, opšte životnoj sredini; dobrobiti i očuvanja životne sredine; Broj NVO u oblasti šumarstva; Promocija šumarstva preko nevladinih organizacija; Visina ekonomskih ulaganja i efekti Promovisati institucionalni ulaganja; marketing, monitoring, 105
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
-
ekonomsku podršku i socijalnu sigurnost sektora šumarstva; Promocija mjera za stvaranje prepoznatljivog zaštitnog znaka drveta kao sirovine i proizvoda od drveta; Promocija inicijativa za provođenje standarda kvaliteta; Razvijati svijest o značaju šumskih resursa i o rizicima pri njihovom nekontrolisanom i bespravnom korišćenju; Stepen korišćenja mjera za stvaranje prepoznatljivog zaštitnog znaka drveta kao sirovine; Vrsta i obim standarda; Stepen informacija o štetama utzrokovanim bespravnim korišćenjem šuma i proizvoda šuma; L.
Obezbjeđivanje finansijskih sredstava za sprovođenje Strategije u cilju povećanja doprinosa sektora šumarstva ukupnom ekonomskom i društvenom razvoju Republike Srpske; Specifični cilj Mjere Indikatori - Povećanje zarada u sektoru Visina zarada i učešće sektora u GDP; šumarstva i povećanje učešća sektora u ukupnom GDP; - Sredstva posebnih namjena za Visina sredstava posebnih namjena i šume koja se uplaćuju preko njihovo ulaganje u šume; posebnog računa namjenjenog za šume u cijelosti plasirati za razvoj šuma i šumarstva; - Uskladiti naknade za razvoj Visina naknada od šuma za razvoj nerazvijenih dijelova opština u opština i način usmjeravanj atrošenja tih skladu sa stopama u okruženju; sredstava; - Izbalansirati isplate dividende i Visina dividendi i investiranja; investicije u šumarstvu, - Izrada programa za gazdovanje Broj programa, njihova vrijednost i visina privatnim šumama i i stepen realizacije; osiguravanje izvora finansiranja za njihovo realizaciju; - Izvršiti reviziju procjene Vrijednost šume i šumskog zemljišta; vrijednosti šume, šumskog zemljišta; L1. Osiguravanje financijske podrške Stepen naplate proizvoda iz šuma; - Uvesti sistem kontrole naplate za uspješno upravljanje i gazdovanje realizovanih proizvoda u skladu šumama u definisanim sa propisanim ugovorima; Stepen eliminacije korupcije; - Eliminisati korupciju u sektoru funkcionalnim kategorijama šuma; šumarstva; Struktura prihoda po visini; - Uvesti nove proizvode i usluge u i poboljšati strukturu prihoda; - Sredstva posebnih namjena za šume moraju se u cjelosti uložiti Visina prikupljenih i vraćenih finansijskih u razvoj šumskog fonda u svojini sredstava; Republike Srpske, odnosno vratiti šumarstvu iz kojeg su ta sredstva prikupljena; - Uskladiti finansiranja iz - Stepen usklađenosti; sredstava posebnih namjena za šume sa potrebama realizacije planova gazdovanja; - Sniziti plaćanja koja korisnik - Visina naknade koju plaća korisnik šuma; šuma i šumskog zemljišta plaća lokalnoj zajednici a koja nisu vezana za opštekorisne funkcije šuma; - Visina naplate i vraćena sredstva; - Naknada za unapređenje opštekorisnih funkcija šuma 106
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
-
-
L2. Razvoj programa investicionih kreditnih linija i finansiranja za sektor šumarstva; -
-
-
mora se iskuljučivo koristiti za opštekorisne funkcije šuma uz redovnu i propisanu proceduru; Obezbjediti uslove za veće korišćenje donatorskih sredstava i međunarodnih fondova; Poboljšati pristup finansiranju preko programa zajma za mala i srednja preduzeća u šumarstvu, kroz garancije banaka uz kamate kao i u drugim sektorima; Pripremiti programe za međunarodne fondove iz oblasti šumarstva i onih koji su povezani sa šumarstvom; Izračunati troškove i obezbijediti sredstva za provođenje međunarodnih obveza iz oblasti šumarstva; Podrška subjektima koji nude usluge i svoju opremu za razvoj šumarstva kroz finansiranje informacija, obuku, itd.; Razvijati programe investicijskih kreditnih linija za sektor šumarstva; 107
-
-
-
-
-
-
Visina donacija; Visina zajmova i broj kreditiranih MSP; Broj odobrenih programa za međunarodne fondove; Izdvojena sredstva za preuzimanje i primjenu međunarodnih obaveza i sporazuma; Izdvojena sredstva za podršku; Visina investicija i raznovrsnost kreditnih linija; STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
V. INSTRUMENTI PODRŠKE IMPLEMENTACIJI STRATEGIJE A) PLANSKI, STRUČNI, SAVJETODAVNI I RAZVOJNI INSTRUMENTI Projektovano stanje 1. 2. 3. A1. Sektorsko programiranje (naročito definisanje veze sa šumarskim programom) Šumarski program Republike je izrađen i usvojen od strane Narodne skupštine Republike Srpske. Njegovim donošenjem obzbijeđen je učesnički, sveobuhvatan, međusektorski i trajan proces planiranja, sprovođenja, praćenja i vrednovanja šumarske politike sa ciljem postizanja održivog gazdovanja šumama svih oblika svojine, zajedno sa Akcionim planom za njegovo sprovođenje. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Pružanje stručno‐tehničke pomoći u toku izrade Ministarstvo poljoprivrede, Šumarskog programa Republike šumarstva i vodoprivrede, 31.03.2011. Savjet za šumarstvo i Agencija za šume Izrada Akcionog plana za sprovođenje Šumarskog Ministarstvo poljoprivrede, programa Republike 30.06.2011. šumarstva i vodoprivrede Izrada programa, projekata i propisa, kao Ministarstvo poljoprivrede, podrška realizaciji Šumarskog programa i 31.12.2011. šumarstva i vodoprivrede Akcionog plana za sprovođenje istog A2. Planiranje razvoja i gazdovanja šumama (naročito prilagođavanje metodologije) Razvijen je i u svakodnevnu praksu uveden integrisani polifunkcioanlni sistem planiranja gazdovanja Projektovano šumama. On podrazumijeva horizontalnu i vertikalnu povezanost elemenata sistema i njihovu stanje skladnu koordinaciju. Kako bi nesmetano funkcionisao, sistem je zakonski verifikovan, institucioanlno podržan, finansijski obezbijeđen i u isto vrijeme uvezan sa drugim kompatibilnim sistemima planiranja, kao što su: lovnoprivredno i prostorno planiranje, planiranje u oblasti zaštite prirode i predjela, vodoprivrede i vodosnabdijevanja i sl. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi 1 Razrada novih metodologija planiranja Šumarski fakultet, JPŠ ”Šume 31.12.2011. gazdovanja šumama zasnovanih na integrisanom Republike Srpske”, udruženja polifunkcionalnom sistemu planiranja, uključujući vlasnika privatnih šuma, GI tehnologije i korišćenje satelitskih i aerofoto predstavnici lokalne snimaka zajednice, NVO 2 Razrada novih pravilnika koji pobliže regulišu Ministarstvo poljoprivrede, 30.06.2012. planiranje gazdovanja šumama bazirano na šumarstva i vodoprivrede integrisanom polifunkcionalnom sistemu 3 Razrada prijedloga za izmjene i dopune Zakona o Ministarstvo poljoprivrede, 31.12.2010. šumama u smislu jasnog razdvajanja funkcije šumarstva i vodoprivrede planiranja, odnosno upravljanja u šumarstvu od funkcije gazdovanja šumama 108
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
Projektovano stanje 1. 2. 3. 4. A3. Ostali stručno‐tehnički poslovi (poslovi Agencije za šume) Agencija za šume vrši stručne i tehničke poslove koji se odnose na: izradu, praćenje sprovođenja i vođenje registra planskih dokumenata, vođenje evidencije i katastra šuma i šumskog zemljišta, praćenje zdravstvenog stanja šuma, praćenje utroška sredstava posebnih namjena za šume, stručnu koordinacija poslova vezanih za privatne šume i provođenje mjera podrške njihovim vlasnicima, saradnju u primijenjenim istraživanjima, obezbjeđenje informacija o stanju na tržištu drvnih i nedrvnih proizvoda šuma, utvrđivanje neophodnog minimuma drvnih sortimenata za potrebe lokalnih preduzeća za mehaničku preradu drveta, implementaciju standarda i transfer znanja u šumarstvu, promociju angažovanja svih zainteresovanih strana u procesu planiranja i održivog gazdovanja šumskim resursima, kontrolu i praćenje izvršenih radova korisnika šuma, druge poslove u skladu sa Zakonom o šumama i drugim propisima Republike. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Razrada procedura, obuka i specijalističko školovanje kadrova koji su angažovani na Šumarski fakultet 31.12.2012. poslovima zaštite šuma u Izvještajno‐
prognoznoj službi Agencije za šume Razrada procedura, obuka i specijalističko školovanje kadrova koji su angažovani na Šumarski fakultet 31.12.2012. poslovima monitoringa u terenskim kancelarijama Agencije za šume Stavljanje na raspolaganje kadrova i dokumentacionog materijala, kao pomoć Republička uprava za Agenciji za šume prilikom sprovođenja geodetske i imovinsko‐
trajno Programa utvrđivanja granica šuma i šumskog pravne poslove zemljišta u svojini Republike Pružanje savjetodavne pomoći Agenciji za šume na poslovima upisa prava svojine na Ministarstvo pravde trajno šumama i šumskom zemljištu Republike Srpske Projektovano stanje 1. A4. Savjetodavni poslovi (poslovi savjetodavne službe) Da bi se obezbijedio institucionalni dijalog između zainteresovanih strana i institucija sektora šumarstva na državnom i lokalnom nivou, formiran je Savjet za šumarstvo. Njega čine predstavnici Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstva finansija, Ministarstva privrede, energetike i razvoja, Agencije za šume, Šumarskog fakulteta, JPŠ “Šume Republike Srpske” a.d., Republičke šumarske inspekcije, udruženja vlasnika privatnih šuma, predstavnika lokalne zajednice. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Ministarstvo poljoprivrede, Pružanje administrativno‐ tehničke podrške šumarstva i vodoprivrede trajno Savjetu za šumarstvo 109
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
A5. Izgradnja kapaciteta šumarskih stručnjaka Projektovano stanje 1 2 3 4 5 U javnom preduzeću i drugim subjektima šumarske privrede uvedena je praksa stalnog obrazovanja i obuke kadrova, a dužna pažnja posvećuje se razvoju ljudskih resursa. Obukom se promovišu nove, savremene kvalifikacije i vještine u šumarstvu, čime se doprinosi boljoj zaštiti i smanjenju povreda na radu, povećanju učinaka, snižavanju troškova proizvodnje i smanjenju šteta nastalih kao posljedica šumskoprivrednih aktivnosti. Kroz sistem obuke i obrazovanja riješeno je pitanje stručnog osposobljavanja i usavršavanja kadrova zaduženih za intervencije kod vanrednih događaja, kao što su prirodne nepogode i katastrofe. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Priprema i realizacija programa za instruktore i Agencija za šume i 31.12.2011. konsultanate zaduže za sprovođenje programa Šumarski fakultet dopuskog obrazovanja i obuke šumarskih inženjera i tahničara zaposlenih u djelatnosti šumarstva Sistematsko izvođenje programa dopunskog Agencija za šume i trajno obrazovanja i obuke za šumarske inženjere i JPŠ ”Šume Republike Srpske” tahničare zaposlene u djelatnosti šumarstva Sistematsko izvođenje programa cjeloživotnog Ministarstvo prosvjete i trajno učenja za zaposlene u djelatnosti šumarstva, kulture, Ministarstvo za naročito za populaciju socijalno isključenih ekonomske odnose i osoba, kao što su žene, stariji radnici i radnici sa koordinaciju i Šumarski invaliditetom fakultet Priprema i realizacija programa stručnog Republička uprava civilne 31.12.2011. oposobljavanja i usavršavanja kadrova zaduženih zaštite za intervencije kod vanrednih događaja, kao što su prirodne nepogode i katastrofe Pokretanje informativno‐obrazovnog časopisa u Agencija za šume i 31.12.2011. šumarstvu Šumarski fakultet Projektovano stanje A6. Izgradnja kapaciteta privatnih vlasnika šuma (programi) Stalno povećanje proizvodnih potencijala i ostalih funkcija privatnih šuma doprinosi daljem razvoju ruralne ekonomije. Uspostavlja se ravnopravan partnerski odnos između institucija sistema i privatnih vlasnika šuma. Iz sredstava prikupljenih po osnovu pružanja stručno‐tehničke pomoći u privatnim šumama i proširene reprodukcije šuma, pored izrade šumskoprivrednih osnova, izvedbenih projekata i doznake stabala za sječu, finansira se djelimično ili u potpunosti, uzgoj i zaštita šuma, otvaranje šuma, uzgoj ostalih šumskih proizvoda i sl. Privatne šume su certifikovane na isti način kao državne šume. Uspostavljena je evidencija vlasnika privatnih šuma. Agenciju za šume radi kao savjetodavni servis za vlasnike privatnih šuma. Povećanjem kapaciteta i boljom organizacijom privatnog sektora umanjuju se negativni efekti usitnjenosti privatnog posjeda u Republici. Instrumenti podrške 1. Provođenje obuke vlasnika privatnih šuma putem savjetovanja i sl. Ključni akteri Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i Agencija za šume 110
Rokovi trajno STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
A7. Šumarsko obrazovanje i usavršavanje Projektovano stanje 1 2. 3. 4.. 5. Kvalitet srednjoškolskog obrazovanja je na zadovoljavajućem nivou. U Republici postoji najmanje jedna srednja šumarsko‐drvoprerađivačka srednja škola sa cjelodnevnim boravkom učenika. Materijalno‐tehnički i prostorni uslovi na Šumarskom fakultetu ne zaostaju za uslovima koji postoje na šumarskim fakultetima u susjednim zemljama. Uspostavljen je stalni dijalog između obrazovanja, privrede i države. Obrazovni sistem se usklađuje sa novim potrebama. Nastavni planovi i programi u srednjim školama, na šumarskom i srodnim fakultetima uvažavaju potrebu jačanja ekološkog obrazovanja, boljeg poznavanja informacionih tehnologija i marketinga. Instrumenti podrške vezani za šumarsko obrazovanje i usavršavanje koncepcijski i sadržajno se prožimaju sa instrumentima podrške predviđenim poglavljima A6 (Izgradnja kapaciteta šumarskih stručnjaka) i A8 (Istraživanje i razvojni rad u šumarstvu). Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Izrada studije opravanosti osnivanje srednje Ministarstvo prosvjete i 31.12.2011. šumarsko‐drvoprerađivačke škole sa kulture cjelodnevnim boravkom učenika Obezbjeđenje prostora i materijalno‐tehničkih Univerzitet u Banjoj Luci, 31.12.2011. sredstava za rad Šumarskog fakulteta i srednjih Ministarstvo nauke i šumarskih škola tehnologije Osavremenjavanje nastavnih planova i Univerzitet u Banjoj Luci, 31.12.2011. programa i uvođenje master studijskih Šumarski fakultet, srednje programa šumarske škole trajno Osnivanje nastavnih baza i razvoj mreže stalnih Šumarski fakultet i JPŠ «Šume Republike Srpske» oglednih ploha za porebe nastave i istraživanja u šumarstvu Međunarodna razmjena nastavnika, studenata Ministarstvo prosvjete i trajno i saradnika kulture, Univerzitet u Banjoj Luci, Šumarski fakultet A8. Istraživanje i razvojni rad u šumarstvu Istraživački i razvojni rad u šumarstvu Republike odvija se na Šumarskom fakultetu, Institutu za šumarstvo i drvnu industriju i Istraživačko‐razvojnom i projektnom centru, i kao takav predstavlja jednu od ključnih poluga za sprovođenje održivog gazdovanja šumama. Institut za šumarstvo i drvnu industriju ima status centra izvrsnosti (centre of excellences) zaduženog za povezivanja razvojnih istraživanja i prakse. Njegovi istraživači su osposobljeni rad na savremenoj istraživačkoj opremi i dobro poznaju alate za upravljanje projektima. Osnovana je mreža stalnih oglednih ploha. Uspostavljena je baza podataka međunarodnih projekata u šumarstvu i povezana sa ISŠ Projektovano bazom podataka. Šumarskim programom Republike definisani su dugoročni prioriteti istraživanja. stanje Akcionim planom za sprovođenje Šumarskog programa Republike utvrđena je dinamika etapne realizacije po 3‐godišnjim planskim razdobljima. Na taj način je izbjegnuto preklapanje i ponavljanje istraživanja, te stvoreni preduslovi za optimalnu raspodjelu sredstava po istraživačkim timovima. Udruživanjem raspoloživih pojedinačnih finansijskih izvora, uključujući i dio sredstava posebnih namjena za šume, stvorene su finansijske pretpostavke za realizaciju odabranih istraživačkih prioriteta i za jačanje istraživačke infrastrukture. Odjeljenje za razvoj i informatiku pri Agenciji za šume, odgovorno je za praćenje realizacije Akcionog plana u dijelu istraživačkog i razvojnog rada u šumarstvu. 111
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
1. 2. 3. Instrumenti podrške Obezbjeđenje prostora i materijalno‐tehničkih sredstava za rad Instituta za šumarstvo i drvnu industriju Obuka istraživača za rad na savremenoj istraživačkoj opremi, pripremi projekata i upravljanju projektnim ciklusom Osnivanje mreže stalnih oglednih površina za potrebe nastave i istraživanja u šumarstvu. Ključni akteri Univerzitet u Banjoj Luci, Ministarstvo nauke i tehnologije Šumarski fakultet, Institut za šumarstvo i drvnu industriju i Istraživačko‐razvojni i projektni centar Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Šumarski fakultet i Institut za šumarstvo i drvnu industriju Institut za šumarstvo i drvnu industriju, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvo nauke i tehnologije Agencija za šume 4. Osnivanje baze podataka međunarodnih projekata u šumarstvu i njeno uvezivanje sa ISŠ bazom podataka 5. Permanentno praćenje realizacije Akcionog plana za sprovođenje Šumarskog programa Republike u dionici – «Istraživački i razvojni rad u šumarstvu» 5 Institut za šumarstvo i drvnu Organizovanje javnih prezentacija, publikovanje i distribucija rezultata istraživanja industriju Rokovi 31.12.2011. 31.12.2011. 31.12.2011. 31.12.2012. trajno trajno V B. ORGANIZACIONI I FINANSIJSKI INSTRUMENTI I PODSTICAJNA POLITIKA B1. Reorganizacija i razvoj šumarskih institucija Projektovano U odnosu na zadatke i obaveze koje joj po zakonu pripadaju, državna administracija ima dovoljno stanje ljudskih resursa. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede razvilo je regionalnu strukturu organizacije u resoru šumarstva i lovstva. Preko područnih jedinica Agencije za šume je uspostavila terenske područne jedinice sa kancelarijama za monitoring i izvještajno‐prognoznu službu, čime je poboljšan nivo kontrole i nadzora. Šumarska inspekcija također posjeduje potrebne kapacitete koji joj omogućavaju da se uhvati u koštac sa izazovima vezanim za probleme gazdovanju i bespravnim aktivnostima. Uspostavljena je efikasna a fleksibilna poslovna politika javnog preduzeća koja obezbjeđuje uspješan rad u uslovima globalne ekonomske krize i nestabilnosti tražnje na domaćem i tržištu okruženja. Preduzeće i dalje zadovoljava kriterijume FSC standarda. 1. 2. 3. Instrementi podrške vezani za Agenciju za šume opisani su ranije u poglavlju A3 (Ostali stručno‐
tehnički poslovi (poslovi Agencije za šume)), dok su regulatorni instrumenti dati u poglavlju C1. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Obezbjeđenje sredstava u budžetu za Vlada i Narodna Skupština 31.12.2011. regionalnu strukturu organizacije resora Republike Srpske šumarstva i lovstva Razrada procedura i obuka novoangažovanih u Republička inspekcija za trajno Republičkoj inspekciji za šumarstvo i lovstvo šumarstvo i lovstvo Ministarstvo poljoprivrede, Obezbjeđenje finansijske podrške za rad šumarstva i vodoprivrede i trajno Savjeta za šumarstvo Agencija za šume 112
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
B2. Razvoj sistema javnog finansiranja šuma i šumarstva Sredstva posebnih namjena za šume prikupljaju se i troše u skladu sa relevantnim zakonskim i podzakonskim aktima, čime je osiguran efikasan, transparentan i održiv model finansiranja šumarstva Republike. Dio sredstava posebnih namjena za šume koji se usmjerava prema lokalanim zajednicama, Projektovano troši se za iste namjene kao i preostali dio ovih sredstava. Finansiranje gazdovanja državnim šumama stanje regulisano je ugovorom između Vlade i korisnika državnih šuma (JPŠ), zasnovanom na građanskom pravu. Vlada je u isto vrijeme i vlasnik šuma i vlasnik (jedini akcionar) JPŠ. Visina izdvajanja JPŠ po osnovu reprodukcije šuma harmonizovana sa okruženjem i na regionalnom nivou. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Razrada prijedloga za izmjene i dopune Pravilnika Agencija za šume 31.12.2010. o prikupljanju i raspoređivanju sredstava posebnih namjena za šume u smislu definisanja 1. novih izvora sredstava i preciznijih kriterijuma za dodjelu i utrošak ovih sredstava Kontrola obračuna sredstava posebnih namjena Organ uprave nadležan za trajno 2. za šume u skladu sa Zakonom o šumama poreske poslove. Kontrola ispunjavanja obaveza iz Ugovora o Agencija za šume trajno 3. korišćenju državnih šuma od strane JPŠ PROJEKCIJA PRIKUPLJANJA SREDSTVA POSEBNIH NAMJENA ZA ŠUME ZA PERIOD 2010 ‐ 2019 Izvor Iznos (KM) 1 Naknade za korištenje šuma i šumskog zemljišta – prosta reprodukcija 87.209.464 2 Naknade po osnovu opštekorisnih funkcija šuma – proširena reprodukcija 112.283.131 3 Nakande za obavljanje poslova u šumama u privatnoj svojini 14.754.412 4 Naknade za zakup zemljišta 11.176.604 Ukupno 225.423.611 113
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
PROJEKCIJA SREDSTVA POSEBNIH NAMJENA ZA ŠUME ZA PERIOD 2010‐2020. KM Rb 1. 2. 3. 4. OPIS Bazna 2009. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. Sredstva za proširenu 9.227.198 9.411.741 9.599.975 9.791.975 9.987.814 10.187.571 10.391.322 10.599.149 10.811.131 11.027.354 11.247.901 reprodukciju Naknade za korištenje šuma i 8.256.501 8.504.196 8.759.321 9.022.101 9.292.764 9.571.547 9.858.693 10.154.454 10.459.087 10.772.860 11.096.046 šumskog zemljišta Nakande za obavljanje poslova u 997.761 1.200.000 1.236.000 1.273.080 1.311.272 1.350.610 1.391.128 1.432.862 1.475.848 1.520.124 1.565.727 šumama u privatnoj svojini Naknada za zakup 56.646 970.000 999.100 1.029.073 1.059.945 1.091.743 1.124.495 1.158.230 1.192.977 1.228.766 1.265.629 zemljišta, ... UKUPNO 18.538.106 20.085.937 20.594.396 21.116.229 21.651.795 22.201.471 22.765.638 23.344.695 23.939.043 24.549.104 25.175.303 UKUPNO 2010‐2020. 225.423.611 114
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
B3. Razvoj sistema podsticajne (poreske, subvencijske) politike za privatni sektor Projektovano Uspostavljen je sistem podsticajne politike za održivno gazdovanje šumama u privatnom stanje vlasništvu. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Obezbjeđenje sadnog i sjemenskog materijala Agencija za šume i JPŠ ”Šume trajno 1. za pošumljavanje privatnih šuma Republike Srpske” Ministarstvo poljoprivrede, trajno Obezbjeđenje kofinansiranja prilikom nabavke šumarstva i vodoprivrede i 2. opreme za iskorišćavanje šuma Agencija za šume Obezbjeđenje podsticaja i povoljnih kreditnih Ministarstvo poljoprivrede, trajno linija vezanih za podizanje novih šuma i šumarstva i vodoprivrede i 3. intenzivnih zasada. Agencija za šume Obezbjeđenje sredstava za kompenzaciju u Agencija za šume trajno 4. slučaju proglašavanja privatnih šuma za zaštitne šume i šume sa posebnom namjenom B4. Razvoj šumskih preduzeća Projektovano Preduzeća koja izvode radova na sječi i izvozu, uključujući i korisnika šuma, uvela su značajna stanje kadrovska, tehnološka i informaciona poboljšanja, što je doprinjelo njihovom efikasnijem poslovanju. Uvedene su nove proizvodne usluge i poboljšana je struktura prihoda. Osnovan je veći broj malih i srednjih preduzeća baziranih na doradi i preradi drveta, ostalim šumskim proizvodima, te uslužnim koristima od šuma. Eliminisane su nelegalne radnje u šumarstvu i time izbjegnuta pojava nelojalne konkurencije. Šumarska preduzeća iz Republike Srpske prisutna su na domaćim i međunarodnim sajmovima, privrednim izložbama, čime doprinose daljoj afirmaciji Republike. Instrumenti sistema podsticajne (poreske, subvencijske) politike za privatni sektor opisni su u prethodnom poglavlju (B3). Instumenti usmjereni u pravcu izgradnja kapaciteta šumarskih stručnjaka i vlasnika privatnih šuma dati su u poglavljima A5 i A6. Instumenti podrške Ključni akteri Rokovi trajno Razrada mjera i postupaka koji imaju za cilj Šumarski fakultet, Ekonomski povećanje veličine i poboljšanje strukture fakultet, JPŠ „Šume Republike prihoda, povećanje profitabilnosti i poboljšanje Srpske“ i privatna preduzeća 1. efikasnost ulaganja, te smanjenje rashoda poslovanja Razrada mjera i postupaka koje imaju za cilj Šumarski fakultet, Ekonomski trajno povećanje efikasnosti zaposlenog osoblja, fakultet, JPŠ „Šume Republike 2. Srpske“ i privatna preduzeća uključujući i program rješavanja viška zaposlenih Razrada mjera i postupaka koji imaju za cilj Šumarski fakultet, Ekonomski trajno poboljšanje funkcije marketinga, poslovnog fakultet, JPŠ „Šume Republike 3. informacionog sistema i ukupnog sistema Srpske“ i privatna preduzeća poslovnog planiranja Priprema pisanih materijala i stručna pomoć Privredna komora Republike trajno 4. vezana za osnivanja novih preduzeća, Srpske pristupanju informacionom sistemu Privredne 115
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
5. komore RS i Privrednom registru RS, te izdavanje periodičnog biltena o tržištu i cijenama Obezbjeđenje sredstava za organizovanje Privredna komora Republike promotivnih manifestacija, te učešće na Srpske i Ministarstvo za sajmovima i susretima privrednika ekonomske odnose i koordinaciju trajno B5. Razvoj komunikacionog sistema za sektor šumarstva Projektovano Informacioni sistem za šumarstvo (ISŠ) je uspostavljen kao podsistem informacionog sistema stanje Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, koji predstavlja dio jedinstvenog Informacionog sistema Republike Srpske. On se održava i koristi u skladu sa relevantnim zakonima i međunarodno prihvaćenim standardima i obavezama. Subjekti ISŠ su Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Agencija za šume i JPŠ ”Šume Republike Srpske”. Ministarstvo uspostavlja i upravlja sa ISŠ, a Agencija za šume vrši poslove na održavanju i ažuriranju ISŠ, korišćenjem ili pruzimanjem podataka iz baze podataka JPŠ ”Šume Republike Srpske” i ostalih subjekta Informacionog sistema Republike. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Normativno regulisanje poslova ISŠ i Ministarstvo poljoprivrede, 30.06.2011. kadrovsko osposobljavanje Resora šumarstva i šumarstva i vodoprivrede 1. lovstva na planu uspostavljanja i upravljanja ISŠ Organizacija obuke subjekata ISŠ za rad u ISŠ Sektor za informacione 31.12.2011. tehnologije pri Generalnom 2. sekretarijatu Vlade, Agencija za informatičko društvo RS i Agencija za državnu upravu Nabavka IT opreme za ISŠ Agencija za šume 30.06.2011. 3. Razrada mehanizama za praćenje sprovođenja Ministarstva poljoprivrede, 30.06.2011. 4. šumarske strategije i programa, uključujući i šumarstva i vodoprivrede odgovarajuće kriterijume i indikatore B6. Stvaranje pogodne klime za investiranje u sektoru šumarstva Projektovano Stvorena je povoljna klima za investiranje u sektoru šumarstva. Kroz instrument javnog privatnog stanje partnerstva, privatnim preduzetnicima je omogućeno da ulažu u razvoj šumske infrastrukture, a kroz instrument dugogodišnjeg zakupa u razvoj ostalih djelatnosti vezanih za šume i šumarstvo. Zaključivanjem dugoročnih ugovora o stabilnom snabdijevanju sirovinom, vlasnici pogona za preradu drveta su ohrabreni i motivisani da ulažu u modernizaciju postojećih i podizanje novih proizvodnih pogona. Saradnjom za domaćim i međunarodnim finansijskim institucijama, obezbijeđeni su povoljni dugoročni krediti namijenjeni izgradnji šumskih komunikacija, balansiranju rezervi ugljenika i očuvanju biodiverziteta. Instrumenti podrške vezani za stvaranje pogodne klime za investiranje u sektoru šumarstva dosta su slični instrumentima za razvoj sistema javnog finansiranja (B2). Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Obezbjeđenje sredstava za učešće države u Ministarstvo finansija, IRB i trajno razvoju šumske infrastrukture putem javnog Agencija za šume 1. privatnog partnerstva 2. Pružanje savjetodavne i pravne pomoći Ministarstvo poljoprivrede, trajno 116
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
3. 4. 5. 6. Potencijalnim investitiorima kada je u pitanju dugogodišnji zakup šumskog zemljišta u svojini Republike Pružanje stručno‐tehničke pomoću prilikom zaključivanja dugoročnih ugovora o stabilnom snabdijevanju sirovinom vlasnika pogona za preradu drveta Izrada master plana otvaranja šuma i šumskih zemljišta Republike Obezbjeđenje povoljnih kreditinih linija za izgradnju šumskih komunikacija Obezbjeđenje međunarodne finansijske pomoći vezane za skladištenje ugljenika i očuvanje biodiverziteta šumarstva i vodoprivrede i Agencija za šume Ministarstvo privrede, energetike i razvoja i Agencija za šume trajno Šumarski fakultet i Agencija za šume 31.12.2010. Ministarstvo finansija i IRB 31.12.2011. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede 31.12.2012. C. REGULATORNI INSTRUMENTI C1. Regulisanje novog sistema u šumarstvu Projektovano stanje 1. 2. 3. 4. Reorganizovana i novouspostavljena organizacija šumarskih institucija normativno je regulisana. Pitanja uzurpacija rješavaju se po novoj pravnoj normi (Zakonu o stvrnim pravima), nakon što je prestao da važi Zakon o uzurpacijama. Sprovodi se Program utvrđivanja granica šuma i šumskog zemljišta u svojini Republike u cilju adekvatnog upisa prava svojine. Izvršene su izmjene i dopune Zakona u šumama u cilju poboljšanja pitanja čuvanja i zaštite šuma (čl. 65) i finansiranja šuma. (čl. 89) u dijelu koji reguliše obaveze korisnika šuma prema lokalnih zajednicama. Niže navedeni regulatorni instrumenti su povezani sa organizacionim i finansijskim instrumentima predviđenim reorganiazcijom i razvojem šumarskih institucija (B1). Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Razrada prijedloga za izmjene i dopune Ministarstvo poljoprivrede, 31.12. 2011. Pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i šumarstva i vodoprivrede sistematizaciji Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u cilju uspostavljanja regionalne strukturu organizacije resora šumarstva i lovstva Razrada prijedloga za izmjene i dopune Generalna direkcija JPŠ 31.12.2010. Pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i «Šume Republike Srpske» sistematizaciji JPŠ «Šume Republike Srpske» a Razrada i implementacija Programa Republička uprava za utvrđivanja granica šuma i šumskog zemljišta u geodetske i imovinsko‐
31.12.2018. svojini Republike, te upis prava svojine na pravne poslove i Agencija za Republiku šume Razrada prijedloga za izmjene i dopune Zakona o šumama u dijelovima koji se odnose na Ministarstvo poljoprivrede, čuvanje i zaštitu šuma (čl. 65) i finansiranje 31.12.2011. šumarstva i vodoprivrede i šuma (čl. 89) u dijelu koji reguliše obaveze Savjet za šumarstvo korisnika šuma prema lokalnih zajednicama 117
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
C2. Donošenje i prilagođavanje ostalih zakona i regulativa Postojeća šumarska legislativa harmonizuje se sa međunarodnim šumarskim zakonodavstvom, a Projektovano sve nove obaveze ugrađuju se u nove zakone i propise. Na taj način Republika u potpunosti stanje ispunjava svoje međunarodne obaveze i sporazume iz oblasti šumarstva. Republika Srpska također prihvata međunarodne inicijative u oblasti šumarstva, koje nemaju obavezujući karakter (kao što su: Agenda 21, Rezolucije o zaštiti i održavanju šuma u Evropi, Pan‐evropska strategija održavanja biološke i pejzažne raznolikosti i dr.). Šumarski program Republike Srpske prilagođen je opštim načelima Šumarskog programa EU. Uspostavljena je saradnja sa Evropskom ekonomskom komisijom i FAO‐om o ispunjavanju upitnika za šume i šumske proizvode, čime se ispunjava EUROSTAT standard za Evropski informacioni sistem u šumarstvu (EFIS). 1. 2. Instrumenti podrške Pružanje savjetodavne pomoći Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede na planu harmonizacije domaće sa međunarodnom šumarskom legislativnom Organizovanje seminara za zaposlene u Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, vezanog za harmonizaciju «šumarskog» zakonodavstva RS sa zakonodavstvom EU Ključni akteri Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju i Ministarstvo pravde Rokovi trajno Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju trajno D. INSTRUMENTI SARADNJE I KOMUNIKACIJE D1. Međusektorska saradnja i komunikacija Uspostavljena je i razvijena međusektorska saradnja između šumarstva i njemu bliskih sektora, Projektovano zasnovana na stalnom međusektorskom dialogu, ravnopravnim partnerskim odnosima, uz stanje uvažavanje ekonomskih, socijalnih, ekoloških i drugih relevantnih obzira. Postoji stalna i otvorena komunikacija i sa svim drugim zainteresovanim stranama Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi 1. Razrada i realizacija zajedničkih projekata sa Ministarstvo poljoprivrede, trajno sektorima unutar Ministarstva ‐ šumarstva i vodoprivrede poljoprivredom, ruralnim razvojem i vodoprivredom 2. Razrada i realizacija zajedničkih projekata sa Ministarstvo poljoprivrede, trajno sektorima izvan Ministarstva – ekologijom i šumarstva i vodoprivrede, drvnom industrijom Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju 3. Artikulisanje stalnog međusektorskog dijaloga Savjet za šumarstvo trajno i dijaloga sa ostalim zainteresovanim stranama 118
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
D2. Međunarodna i regionalna saradnja Projektovano stanje 1. 2. 3. 4. Naši predstavnici su zastupljeni u međunarodnim tijelima, komitetima, radnim grupama, seminarima i konferencijama (EFI, FAO, IUFRO i dr,). JP «Šume Republike Srpske» nastavlja saradnu sa međunarodnim partnerima na planu certifikacije gazdovanja šumskim resursima, dosljedno primjenjujući međunarodni FSC standard. Udruženja vlasnika privatnih šuma aktivno sarađuju sa sličnim međunarodnim udruženjima (CEPF i dr,). Stukovna udruženja: Udruženje šumarskih inženjera i tehničara, Udruženje žena u šumarstvu i dr., uspostavljaju i razvijaju saradnju na međunarodnom planu. Šumarski fakultet i Institut za šumarstvo aktivno sarađuju sa partnerima iz inostranstva i zajedno sa njima učestvuju u programima FP. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Priprema i distribucija informacija o Ministarstvo poljoprivrede, trajno mogućnostima pojedinačnog i kolektivnog šumarstva i vodoprivrede, pristupa međunarodnim tijelima vezanim za Ministarstvo za ekonomske oblast šumarstva odnose i koordinaciju i Ministarstvo nauke i tehnologije Priprema i distribucija informacija vezanih za Ministarstvo nauke i trajno mogućnosti apliciranja na FP programe EU i tehnologije pomoć u izradi aplikacija Priprema i distribucija informacija vezanih za Ministarstvo za ekonomske trajno mogućnosti pristupa sredstvima iz fondova odnose i koordinaciju EU (IPA i dr.), međunarodnim finansijskim mehanizmima (GEF, UNDP, UNEP, WB), te pomoć u izradi aplikacija Organizacija promotivnih radionica o JPŠ “Šume Republike Srpske” trajno važnosti koncepta certifikacije gazdovanja u saradnji sa međunarodnim šumskim resursima kroz dosljedno FSC partnerom poštovanje principa FSC standarda Projektovano stanje 1. 2. 3. D3. Informisanje i odnosi sa javnošću Uspostavljena je stalna i otvorena komunikacija između sektora šumarstva i najšire javnosti. Ona se realizuje putem medija, javnih istupa, izdavanjem štampanih materijala i drugim oblicima propagande, kao što su: ”Dani šume”, ”Dani zaštite prirode” i sl. Instrumenti vezani sa informisanje i odnose sa javnošću komplementarni su sa instrumentima predviđenim za razvoj komunikacionog (informacionog) sistema za sektor šumarstva (B5) te instrumentima predviđenim za međusektorsku saradnju i komunikaciju (D1). Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Unapređenje vještina javnih nastupa Fakultet komunikologije trajno zaposlenih u sektoru šumarstva zaduženih za odnose sa javnošću. Kontinuirano izvještavanje javnosti o stanju u Ministarstvo poljoprivrede, trajno sektoru šumarstva šumarstva i vodoprivrede i Agencija za šume Osmišljavanje i sprovođenje kampanje Agencija za šume trajno usmjerene na podizanje javne svijesti o značaju šuma 119
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
E. INSTRUMENTI MONITORINGA I EVALUACIJE (SEKTORA I IMPLEMANTACIJE STRATEGIJE) Projektovano stanje 1. 2. 3. VE. Instrumenti monitoringa i evaluacije Nadzor nad sprovođenjem Strategije vrši Savjet za šumarstvo. Polazeći od principa da Strategija ne predstavlja zatvorenu knjigu, Savjet predlaže izmjene i dopune Strategije u slučaju potrebe njenog prilagođavanja novim prilikama unutar sektora, novim odnosima u okviru međusektorske saradnje i novim političkim prilikama u zemlji. Izvještaj o realizaciji Strategije sa prijedlogom mjera, Savjet podnosi Ministarstvu najmanje jednom godišnje, a Ministarstvo ga proslijeđuje Vladi i Narodnoj Skupštini. Vlada ocjenjuje uspješnost promjena nastalih implementacijom Startegije koristeći Pan‐evropske kriterijume i indikatore održivog gazdovanje šumama. Instrumenti vezani za poslove savjetodavne sužbe (A4) prožimaju se sa instrumentima monitoringa i evaluacije. Instrumenti podrške Ključni akteri Rokovi Priprema prijedloga izmjena i dopuna Savjet za šumarstvo po potrebi Strategije u slučaju opravdane potrebe Priprema izvještaja o realizaciji Strategije sa Savjet za šumarstvo najmanje prijedlogom mjera jedanput godišnje Pružanje stručno‐tehničke pomoći Savjetu za Agencija za šume po potrebi šumarstvo u fazi evaluacije indikatora uspjeha 120
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora
































L I T E R A T U R A Anonymus (1966): 20 godina industrije za preradu drveta Bosne i Hercegovine (1945‐1965). Narodni šumar 1‐4. Anonymus (1968): 20 godina šumarstva Bosne i Hercegovine (1945‐1965). Narodni šumar 7‐9. Anonymus (1980): Bosna i Hercegovina. Šumarska enciklopedija. Jugoslavenski leksikografski zavod. Anonymus (1990): Council Regulation (EEC) No 3037/90 on the statistical classification of economic activities in the European Community. Anonymus (1990): International Standard Industrial Classification of all Economic Activities. Third Revision. United Nations Statistical Papers, Series M, No 4, Rev. 3, New York. Anonymus (2002): Improved pan‐European indicators for sustainable forest management, as adopted by the MCPFE Expert Level Meeting, 7‐9 October 2002, Vienna. Ministerial Conference on the Protection of Forest in Europe. Anonymus (2003): Nacionalna šumarska politika i strategija. Vlada R. Hrvatske Anonymus (2003): Pan‐European follow‐up of the Fourth Ministerial Conference on the Protection of forests in Europe, 28‐30 April 2003, Vienna. Anonymus (2006): The Scotish Forestry Strategy Anonymus (2007): Projekat razvoja i očuvanja šuma , Strategije finansijske održivosti za upravljanje šumama. Ekonomski institut a.d. Banja Luka. Anonymus (2007): Projekat razvoja i očuvanja šuma , Strategije finansijske održivosti za upravljanje zaštićenim područjima. Ekonomski institut a.d. Banja Luka. Anonymus (2007): State of Europes forests 2007. The MCPFE report on Sustainable Forest Management in Europe. Warsaw. Anonymus (2008): Javno preduzeće «Šume Republike Srpske» a.d. Sokolac. Anonymus (2008): Metodološko uputstvo za primjenu klasifikacija djelatnosti Bosne i Hercegovine. Agencija za statistiku BiH. Anonymus (2008): Šume za budućnost Crne Gore, Nacionalna politika upravljanja šumama i šumskim zemljištem. Prijedlog. Ministarstvo poljiprivrede, šumarstva i vodoprivrede Crne Gore. Anonymus (2009): Klasifikacija djelatnosti Bosne i Hercegovine KD BiH 2009. Radni materijal, Agencija za statistiku BiH. Anonymus (2009): Statistički godišnjak Republike Srpske. Republički zavod za statistiku Republike Srpske. Anoymus (2004): Zakon o klasifikaciji djelatnosti i registru jedinica razvrstavanja. Službeni glasnik Republike Srpske br. 113/2004. Artdatabanken, Sweden: Threatened Species in the Baltic and Nordic Region. Baltic Environmental Forum (BEF), 2000. 2nd Baltic State of the Environment Report Begović B. (1960): Strani kapital u šumskoj privredi Bosne i Hercegovine za vrijeme otomanske vladavine. Sarajevo. Begović B. (1978): Razvojni put šumske privrede u Bosni i Hercegovini u periodu austrougarske uprave (1878 – 1918), sa posebnim osvrtom na eksploataciju šuma i industrijsku preradu drveta. Sarajevo. Belarus, 1998. First National Report on the Implementation of the Convention on Biological Diversity in Belarus. (National report to CBD) BfN (Federal Agency for Nature Conservation Germany), 1995. Materials on the Situation of Biodiversity in Germany. Bonn, Germany. BfN (Federal Agency for Nature Conservation Germany), 1996. Documents to the map ‘Natural Vegetation of Europe’ 1: 2,5 Mio and 1: 10 Mio (compiled by U. Bohn, Federal Agency for Nature Conservation, Germany, and G.D.K. Komarov, Botanical Institute, St Petersburg). Bonn, Germany. BfN (Federal Agency for Nature Conservation Germany), 1999. Daten zur Natur 1999 (Data on Nature 1999). Bonn, Germany. BirdLife International, 2000. Important Bird Areas in Europe. Priority Sites for Conservation. Vol. 1 and 2. Blandin, P. et al., 1992. La nature en Europe. Paysages, faune et flore. Bordas, Paris. Brujić i sar. 2003 Bucalo V., 2002 Ćirić, et al. 1971 Coillte‐ÖBf‐World Bank, Mart 2006 121
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora

































Dower, M. 2008. The European Landscape Convention ‐ its origins, focus and relevance at European level to land use and landscape planning, The European Landscape Convention and its relevance to land use and landscape planning, Austin Court, Birmingham. EEA (European Environment Agency), 1995. Europe’s Environment. The Dobris Assessment. Mainly the chapter on nature and wildlife. EEA (European Environment Agency), 1995. European Rivers and Lakes. EEA (European Environment Agency), 2001. Extreme hydrological events: floods and draughts. In: Sustainable Water Use in Europe, part 3. Environmental issue report No.21. EEA (European Environment Agency), 2003. Europe’s Environment: The third assessment. Ekspertski miting MCPFE 2002., Beč Engelmann, W.‐E. et al., 1993. Lurche und Kriechtiere Europas (Amphibians and Reptiles in Europe). Neumann Press, Radebeul, Germany. Europaea Herpetologica, 1997. Atlas of Amphibians and Reptiles in Europe. European Bird Census Council (EBCC) 1997. Atlas of European Breeding Birds. 49 Societas European Commission (PHARE programme), 1999. Conservation and Sustainable Management of Forests in Central and Eastern European Countries FAO (2006): Statistics Global Outlook, Statistic Division. FAO/ECE (2000): Forest Resources ‐ GFRA 2000, main report. FAO/UN (2001): STATE OF THE WORLD’S FORESTS ‐ 2001. Ferlin F. (2001): Međunarodne inicijative s područja zaštite, potrajnog gazdovanja i biodiverziteta šumskih ekosistema. Ferlin F., 2001: Studija šumarskog zakonodavstva, institucionalnog razvoja i politike Republike Srpske, sumarni izvještaj, Phare projekt‐Tehnička ispomoć implementaciji programa šumarstva u BiH Glavne odlike klime Republike Srpske (2005) Govedar Z. (2005): Načini prirodnog obnavljanja mješovitih šuma jele i smrče (Abieti Picetum illyricum) na području zapadnog dijela Republike Srpske; doktorska disertacija. Šumarski fakultet, Beograd. Govedar, Z. (2006): Uzgojna problematika u funkciji stabilnosti šuma posebne namjene. Naučni skup – Gazdovanje šumama posebne namjene, Jahorina ‐ Tjentište Helsinki, 1983 http://siteresources.worldbank.org/EXTFORESTS/Resources http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/en/FTU_4.3.2.pdf Kadić, J., Marković, B. (2006): Zaštićena područja prirode prema prostornom planu RS (2001‐2015). Međunarodna naučna konferencija , Jahorina – Tjentište, BiH, 05‐08. juli 2006 Kadović R.,Medarević M i sar. (2007): Šume i promene klime,Šumarski fakultet Beograd, Zbornik radova Kevan M.A. Gartland, Robert C. Kellison, Trevor M. Fenning (2002): Forest Biotechnology and Europe’s Forests of the Future Konferencija MCPFE, Beč 2003 Konzorcijum Savcor Indufora‐CETEORa, April 2006 Larson et all. prema Stepanović, N.2004 Ljubojević S., Marčeta D. (2008): Standardi za oblo drvo. Projekat finansiran iz sredstava proširene reprodukcije šuma. Šumarski fakultet, Banja Luka, str. 1‐ 43. Ljubojević S., Marčeta D. (2009): Bilansiranje sirovine koja može da posluži za proizvodnju briketa – studij slučaja na primjeru Sokoca. Glasnik Šumarskog fakulteta u Banjoj Luci br. 10, 2010. Ljubojević S.,2008: Proizvodi šuma animalnog porijekla, Šumarski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci – skripta Magistarski rad, Šumarski fakultet Beograd. Manual on methods and criteria for harmonized sampling, assessment, monitoring and analysis of the effects of air pollution on forests, Hamburg, 1998 Marilović S., Veljančić V. (2006): Analiza propisa značajnih za gazdovanje šumskim ekosistemima, nacionalnim parkovima i drugim zaštićenim područjima. Naučna konferencija: "Gazdovanje šumskim ekosistemima nacionalnih parkova i drugih zaštićenih područja" Zbornik radova, Jahorina ‐ NP. Sutjeska, 05 ‐08. Jul 2006. p: 501 ‐ 515 Marković B., 2006: Izrada informaciono dokumentacione osnove za oblast šumarstva primjenom GIS tehnologije pri izradi prostorno planske dokumentacije, Šumarski fakultet, Beograd‐magistarski rad McNeely J. A. 2002 122
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora










































Medarević M. (1991): Funkcije šuma i njihovo obezbeđivanje pri planiranju gazdovanja šumama. Doktorska disertacija, Šumarski fakultet, Beograd. Medarević M. (1983): Vrednovanje prirodne pogodnosti šume za rekreaciju u okolini Beograda, magistarski rad. Šumarski fakultet, Beograd. Medarević, et all. 2004, 2005, 2006 Medarević, et all. 2007 Nacionalni akcioni plan za Bosnu i Hercegovinu Nacrt zakona o lovstvu, 2008 NEAP Nacionalni akcioni program BiH Nomenclature des Unites Territoriales Statistiques No 1999/C 56/01 Nonić D., Grujičić I., Krajčič D. (2006): Zaštita prirode i šumarstvo u procesu pristupanja EU: okvri za primenu NATURA 2000 u Srbiji. Naučna konferencija: “Gazdovanje šumskim ekosistemima nacionalnih parkova i drugih zaštićenih područja” Zbornik radova, Jahorina ‐ NP. Sutjeska, 05 ‐08. Jul 2006. p: 525 – 531. Odluka o uslovima za početak rada Agencije za šume, Sl. gl. RS 1br. 8/09 Pilipović J. (2007): Pregled pilana po uslovima 2007 ( Pregled pilana koje su ispunile uslove iz Pravilnika o minimalnim tehničko‐tehnološkim uslovima za rad pilana i pozicija – prioritet ugovaranja trupaca za 2007. godinu, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja) Poslovnik Narodne Skupštine Republike Srpske, Sl. gl. RS br.79/07 Pravilnik o minimalnim uslovima koje moraju ispunjavati izvođači radova u šumarstvu, Sl. gl. RS br. 14/06 Pravilnik o nabavci roba, vršenju usluga i ustupanju radova, Odluka br. NO‐93/06. Pravilnik o postupku ustupanja radova u šumrstvu i nadzoru nad njihovim izvođenjem, Odluka NO br. NO‐13/06. Pravilnik o uslovima iskorišćavanja ostalih šumskih proizvoda, JP Srpske šume,1994. Pregled realizacije trupaca po kupcima za period 01.01.2007.‐30.11.2007.godine, podaci po organizacionim jedinicama, JPŠ "Šume Republike Srpske" Projekat 2008: Održivo upravljanje šumama – bioraznovrsnost i promjene klime. MPŠV Republike Srpske Puumalainen J. (2001): Strucural, Compositional and Functional Aspects of Forests Bio‐ divesity in Europe, Geneva Timber and Forest Discussion Papers, ECE/ TIM/DP/22, UNECE/FAO, NewYork and Geneva. Schütz, J.P. (1999): Close‐to‐nature silviculture: is this concept compatible with species diversity? Forestry 1999 72(4):359‐366; doi:10.1093/forestry/72.4.359 © 1999 Šljukić, B. (2007): Održivo gazdovanje šumama u Srbiji – sadašnje stanje i potencijal Societas Europaea Mammalogica, 1999. Atlas of European Mammals. Šoškić B. (2002): Mogućnosti prerade borovine iz kultura, posebna publikacija: Prorede u kulturama bora, Srbijašume, Beograd. Statistički bilten, Statistika poljoprivrede br.2, 2007 Statistika šumarstva 2008, RS Republički zavod za statistiku, Statistički bilten Stepanović, N. 2004: Raznolikost šumskih zajednica i njihovo plansko očuvanje u Nacionalnom parku Đerdap. Magistarski rad. Stevanović V., Vasić V. (1995): O biodiverzitetu, Biodiverzitet Jugoslavije sa pregledom vrsta od međunarodnog značaja, Ekolibri, Biološki fakultet, Beograd. Strategija razvoja poljoprivrede Republike Srpske do 2015., 2006 Strategija ruralnog razvnoja Republike Srpske Struve N. (2007): Enquiry on the implementation of MCPFE commitments and reporting on the MCPFE qualitative Indicators for sustainable forest management, country: Latvia. Ministry of Agriculture The basic principles of European forestry strategy as set out in the Council Resolution UN‐ECE‐FAO (1995): European criteria and indicators for sustainable forest managment, Geneva. UN‐ECE‐FAO (2000): Forest resources of Europe, CIS, North America, Australia, Japan and New Zeland. UN‐ECE‐FAO (2002):Dopunjeni sve‐evropski kriteriji za održivo gazdovanje šumama. MCPFE, interni prevod, Beč. Ustav Republike Srpske World Bank (2004): Sustaining forests. A development strategy. World,s Forests ‐ FAO, 2009 www.artdata.slu.se/Baltic/Baltic_Index.htm www.bef.lv/baltic/baltic2/content.htm www.biodiv.org/doc/publications/guide.asp www.biodiv.org/programmes/cross‐cutting/ecosystem www.biodiv.org/world/map.asp?ctr=by 123
STRATEGIJA RAZVOJA ŠUMARSTVA REPUBLIKE SRPSKE (2010-2020)
© 2009 grupa autora



















www.dep.ba/dwnld/Sumarstvo2001 www.fsc.org www.iucnredlist.org www.nasasuma.com www.rzs.rs.ba/SaopstenjaSumarstvo www.sgs.com/about_sgs/in_brief.htm www.sumers.org www.vladars.net/sr‐sp‐latn/Vlada/Ministarstva/mps/ Zakon o izmjenama i dopunama zakona o Privrednoj komori, Sl. gl. RS br. 39/03 Zakon o javnim preduzećima, Sl. gl. RS br. 75/04 Zakon o lokalnoj samoupravi, Sl. gl. RS. br. /04 Zakon o lovstvu, 2001 Zakon o svarnim pravima Zakon o ministarstvima, Sl. gl. RS br.70/02 Zakon o republičkoj upravi, Sl. gl. RS br.118/08 Zakon o šumama, Sl. gl. RS br.75/08 Zakon o Vladi Republike Srpske, Sl. gl. RS br. 03/98, br. 03/07 Zakon o vodama Republike Srpske Zakon o zaštiti životne sredine RS,2007 124

naknada za korištenje općekorisne funkcije šuma

dokumentu u prilogu

програм кориштења прихода од посебних намјена за шуме у

zaključci i preporuke

Naknada za šume - Obrtnička komora Istarske županije

Priopćenje

Prikaz zk uloška

ŠUMSKOGOSPODARSKA OSNOVA - ŠGD Hercegbosanske šume

značaj pošumljavanja u funkciji održivog