Ο αντίκτυπος της κρίσης στις εργασιακές σχέσεις Περίληψη Εισαγωγή Η χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έχει επιβαρύνει σημαντικά την οικονομία και τις αγορές εργασίας της Ευρώπης –επηρεάζοντας τόσο τα συστήματα όσο και τους θεσμούς της – από την εκδήλωσή της το 2008. Το μέλλον είναι αβέβαιο καθώς η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με την ύφεση, τα μειωμένα επίπεδα του ΑΕγχΠ, την αύξηση της ανεργίας και την κρίση του δημόσιου χρέους. Σε κοινωνικό επίπεδο, η κρίση και τα συνεπαγόμενα εθνικά μέτρα λιτότητας έπληξαν σφοδρά την απασχόληση και τα συστήματα πρόνοιας σε ορισμένα κράτη μέλη. Οι κοινωνικοί εταίροι, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, έχουν λάβει μέτρα για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων στους εργαζομένους. Η παρούσα έκθεση εξετάζει τον αντίκτυπο της κρίσης στα εμπλεκόμενα μέρη, στις διεργασίες και στα αποτελέσματα των εργασιακών σχέσεων. Διερευνά τις εξελίξεις στα επιμέρους κράτη μέλη και αξιολογεί τη σφοδρότητα των επιπτώσεων στις εργασιακές σχέσεις σε ολόκληρη την ΕΕ. Η έκθεση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο έργο του Eurofound το οποίο περιλαμβάνει στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Εργασιακών Σχέσεων (EIRO), μια έκθεση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου των Συνθηκών Εργασίας (EWCO), μια βιβλιογραφική ανασκόπηση και μια έκθεση επισκόπησης. Επίκεντρο της παρούσας έκθεσης είναι η εξέταση των επιπτώσεων της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής, οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης στις εργασιακές σχέσεις σε εθνικό επίπεδο –στα κράτη μέλη της ΕΕ και στη Νορβηγία– από το 2008 έως τα μέσα του 2012. Πλαίσιο πολιτικής Τα μέτρα της νέας οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ είχαν διαφορετικό αντίκτυπο στα κράτη μέλη και στα αντίστοιχα συστήματα εργασιακών σχέσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης. Εφαρμόστηκαν δημοσιονομικά και μακροοικονομικά μέτρα, όπως το «εξάπτυχο» και το Σύμφωνο Ευρώ +, το οποίο στοχεύει στην ενίσχυση του οικονομικού συντονισμού για την επίτευξη ανταγωνιστικότητας και σύγκλισης, με συγκεκριμένους στόχους που συμφωνούνται και αναθεωρούνται σε ετήσια βάση από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων. Επιπλέον, στα κράτη μέλη της ΕΕ που σύναψαν με την τρόικα μνημόνια για την παροχή πρόσθετης χρηματοοικονομικής στήριξης (Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Λεττονία, Ρουμανία και προσφάτως η Κύπρος) ο αντίκτυπος ήταν πιο έντονος, λόγω της στενότερης δημοσιονομικής επιτήρησης που εφαρμόζεται στις χώρες αυτές για τη μείωση του χρέους τους. Πέραν της τόνωσης της ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εστιάσει σε θέματα κομβικού ενδιαφέροντος όπως η διαχείριση της αναδιάρθρωσης. Προσφάτως, τον Ιανουάριο του 2012, η Επιτροπή εξέδωσε πράσινη βίβλο για την αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων και την πρόβλεψη της αλλαγής, καλώντας τα ενδιαφερόμενα μέρη να παρέμβουν. Βασικά πορίσματα Από τη μελέτη προέκυψε μια σειρά σοβαρών και εκτεταμένων επιπτώσεων της κρίσης σε διάφορες πτυχές των εργασιακών σχέσεων στην ΕΕ, μολονότι είναι ενίοτε δύσκολο να διαχωριστεί ο αντίκτυπος της κρίσης από άλλους παράγοντες, όπως οι τάσεις που χαρακτηρίζουν κατά παράδοση τις εργασιακές σχέσεις σε εθνικό επίπεδο. Επιπτώσεις στα μέρη των εργασιακών σχέσεων Σε πολλά κράτη μέλη έχει παρατηρηθεί αύξηση των συγχωνεύσεων και των αναδιαρθρώσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης, ιδίως στα σωματεία των εργαζομένων και, σε κάποιο βαθμό, στις ενώσεις των εργοδοτών. Πολλές είναι πάντως οι χώρες στις οποίες τα μέλη των εργατικών σωματείων έχουν μειωθεί. Σε γενικές γραμμές, οι δύο αυτές τάσεις στις εργασιακές σχέσεις προϋπήρχαν της κρίσης και εικάζεται ότι θα συνεχιστούν και μετά την ανάκαμψη. Μολονότι η κρίση ασκεί αναμφισβήτητα πιέσεις στις εργασιακές σχέσεις σε πολλές χώρες, έχει και θετικές συνέπειες, καθώς ωθεί τους κοινωνικούς εταίρους να συνεργαστούν. Σε ορισμένες χώρες, παρά τις δυσκολίες, η αναγνωρισιμότητα και η σημασία των εργατικών σωματείων αυξήθηκαν λόγω της κρίσης, με αποτέλεσμα, σε κάποιες περιπτώσεις, την αύξηση των μελών τους, γεγονός που ανέκοψε την ευρύτερη πτωτική τάση στην πυκνότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη που σημειώθηκε σε διάφορες χώρες, ιδίως σε όσες βρίσκονται σε δυσχερέστερη οικονομική κατάσταση, ήταν η εμφάνιση νέων κοινωνικών κινημάτων. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, δημιουργήθηκε το κίνημα 15-M ή αλλιώς το κίνημα των Indignados, με αίτημα ριζικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις και την κατάργηση των περικοπών στις παροχές πρόνοιας. Στην Ελλάδα, πολλές συμβάσεις σε επίπεδο επιχειρήσεων συνάπτονται πλέον με ανεπίσημες ενώσεις εργαζομένων οι οποίες έχουν συγκροτηθεί στο πλαίσιο των νέων κανόνων για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Επιπτώσεις στις διεργασίες των εργασιακών σχέσεων Όσον αφορά τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, η βασικότερη συνέπεια της κρίσης ήταν η ενίσχυση των τάσεων αποκέντρωσης, η οποία υπαγορεύθηκε από την ανάγκη μεγαλύτερης ευελιξίας, ιδίως σε επίπεδο επιχείρησης, την ανάγκη μεγαλύτερης προσαρμογής των συμβάσεων στις εκάστοτε συνθήκες των επιχειρήσεων και την ανάγκη περικοπής των δαπανών. Στις περισσότερες χώρες είναι έκδηλη μια τάση αποκέντρωσης των διαπραγματεύσεων, είτε από εθνικό επίπεδο σε επίπεδο κλάδου και επιχειρήσεων, είτε από κλαδικό επίπεδο σε επίπεδο επιχείρησης. Η μετάβαση αυτή πραγματοποιήθηκε μέσω παρεκκλίσεων από τις συμφωνίες υψηλότερου επιπέδου, οι οποίες τείνουν να αντικατασταθούν από συμφωνίες χαμηλότερου επιπέδου και από την εισαγωγή ειδικών όρων (ρήτρες ανοίγματος). Οι μόνες χώρες στις οποίες παρατηρήθηκε μια τάση πιο κεντρικής διαπραγμάτευσης ήταν η Φινλανδία και, σε περιορισμένο βαθμό, το Βέλγιο. Άλλες επιπτώσεις της κρίσης στις διεργασίες των εργασιακών σχέσεων ήταν η ανάσχεση της επέκτασης των συλλογικών συμβάσεων, η πτώση στον συνολικό αριθμό των διαπραγματεύσεων λόγω της αδυναμίας ορισμένων κοινωνικών εταίρων να έρθουν σε συμφωνία επί των σχετικών όρων, η μείωση της διάρκειας ισχύος των συμβάσεων, σε ευθυγράμμιση με τη μεταβλητότητα και την αβεβαιότητα του οικονομικού κλίματος, καθώς και η περιστολή διατάξεων που επιτρέπουν την αυτόματη ανανέωση των συλλογικών συμβάσεων μόλις αυτές παύσουν να ισχύουν. Όπως ήταν αναμενόμενο, τα εργατικά σωματεία σε πολλές χώρες της ΕΕ εξέφρασαν έντονα τη δυσαρέσκειά τους με διαμαρτυρίες κατά των δημοσιονομικών περικοπών και των μέτρων λιτότητας. Επιπτώσεις στα αποτελέσματα των εργασιακών σχέσεων Τα μέτρα λιτότητας και οι δημοσιονομικές περικοπές των κυβερνήσεων είχαν ως αποτέλεσμα την έντονη συμπίεση των μισθών, λόγω παγώματος και περικοπών, ιδίως στον δημόσιο τομέα. Σε χώρες με συστήματα τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των μισθών η ΕΕ και οι εργοδότες ασκούν πιέσεις για τη μεταρρύθμιση των συστημάτων αυτών. Πλήγμα δέχτηκαν και τα επίπεδα απασχόλησης, καθώς οι περικοπές δαπανών στον δημόσιο τομέα είχαν ως αποτέλεσμα απολύσεις, τη στιγμή που οι ιδιωτικές επιχειρήσεις προσπαθούν να αντισταθούν στις πιέσεις. Σε μια προσπάθεια να αυξηθεί η παραγωγικότητα, ορισμένες χώρες έχουν αποφασίσει την τροποποίηση των ωραρίων εργασίας. Στις σχετικές διατάξεις περιλαμβάνονται η καθιέρωση δεξαμενών προσωπικού, η προσωρινή μετακίνηση υπαλλήλων μεταξύ επιχειρήσεων και η εκτεταμένη εφαρμογή προγραμμάτων μειωμένου χρόνου εργασίας. Όπως προαναφέρθηκε, ακόμη μια τάση που διαπιστώθηκε είναι η αυξανόμενη δυσκολία των διαπραγματεύσεων καθώς τα συνομιλούντα μέρη εμμένουν υπερβολικά στις απαιτήσεις τους. Συμπεράσματα Από την έκθεση προκύπτει ότι η κρίση είχε σοβαρές και, ενίοτε, εκτεταμένες και μακροχρόνιες επιπτώσεις στις εργασιακές σχέσεις στην ΕΕ και στη Νορβηγία. Οι επιπτώσεις αυτές προκάλεσαν με τη σειρά τους σημαντικούς μετασχηματισμούς στους κοινωνικούς εταίρους και στις μεταξύ τους σχέσεις, στις διεργασίες των εργασιακών σχέσεων (ιδίως μέσω της αποκέντρωσης των συλλογικών διαπραγματεύσεων) και στα αποτελέσματα των εργασιακών σχέσεων όπως η διάρκεια, η μορφή και το είδος των συμβάσεων. Η έκθεση εξέτασε επίσης τον πιθανό συσχετισμό μεταξύ της σφοδρότητας των επιπτώσεων και του είδους του συστήματος εργασιακών σχέσεων που επικρατεί στην εκάστοτε χώρα. Διαπιστώθηκε ότι οι χώρες των οποίων οι εργασιακές σχέσεις επλήγησαν με μεγαλύτερη σφοδρότητα από την κρίση είναι αυτές που βιώνουν οξύτερα την οικονομική ύφεση, όπως για παράδειγμα οι χώρες της Μεσογείου. Αντιστοίχως, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τα συστήματα των εργασιακών σχέσεων στις χώρες της βόρειας και της κεντρικής Ευρώπης –οι οποίες επλήγησαν λιγότερο από την κρίση – είναι ενδεχομένως πιο ευέλικτα σε ό,τι αφορά τα εμπλεκόμενα μέρη και τις σχετικές διεργασίες (π.χ. η συμπερίληψη ρητρών ανοίγματος στις συλλογικές συμβάσεις), γεγονός που τους επιτρέπει να προσαρμόζονται πιο έγκαιρα στις αλλαγές του οικονομικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, στις χώρες αυτές οι διασυνδέσεις μεταξύ των επιπέδων διαπραγμάτευσης είναι πιο συμπαγείς, γεγονός που σε συνδυασμό με μια λιγότερο ανταγωνιστική νοοτροπία καθιστά τις εργασιακές σχέσεις περισσότερο ανθεκτικές. Περισσότερες πληροφορίες Η συγκριτική αναλυτική έκθεση Impact of the crisis on industrial relations (Ο αντίκτυπος της κρίσης στις εργασιακές σχέσεις) διατίθεται στη διεύθυνση http://www.eurofound.europa.eu/eiro/studies/tn1301019s/index.htm Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε με τον Christian Welz, Υπεύθυνο Έρευνας, στην ηλεκτρονική διεύθυνση: [email protected] EF/13/46/EL 1
© Copyright 2024 Paperzz
