Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ
Οργάνωση: Εργαστήριο Παιδαγωγικής Έρευνας και Εκπαιδευτικών Πρακτικών (Ε.Π.Ε.Ε.Π.),
Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.
Χορηγοί: Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας Δ.Π.Θ., Σχολή Επιστημών Αγωγής Δ.Π.Θ.
Επιμέλεια: Φαλέκα Ειρήνη
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ 2013
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Οργανωτική Επιτροπή
Ρεκαλίδου Γαλήνη, Αν. Καθηγήτρια, Τ.Ε.Ε.Π.Η. - Δ.Π.Θ.
Μουμουλίδου Μαρία, Επ. Καθηγήτρια, Τ.Ε.Ε.Π.Η.- Δ.Π.Θ.
Καραδημητρίου Κων/νος, Λέκτορας, Τ.Ε.Ε.Π.Η. - Δ.Π.Θ.
Πεντέρη Ευθυμία, Διδάκτωρ Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.
Φαλέκα Ειρήνη, Msc Τ.Ε.Φ.Α.Α. - Δ.Π.Θ.
Ανδρεάδου Ευθυμία, Πτυχιούχος Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.
Μοκαϊτη Φανή, Πτυχιούχος Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.
Γαλέντζα Βασιλική, Φοιτήτρια Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.
Μπαμπαλή Μαρία, Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.
Τσαμαδιά Γεωργία, Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.
Επιστημονική Επιτροπή
Χρυσαφίδης Κώστας, Ομ. Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α
Κακανά Δόμνα, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τάφα Ευφημία, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Τζεκάκη Μαριάννα, Καθηγήτρια, Α.Π.Θ
Ρεκαλίδου Γαλήνη, Αν. Καθηγήτρια, Δ.Π.Θ
Μουμουλίδου Μαρία, Επ. Καθηγήτρια, Δ.Π.Θ
Καραδημητρίου Κων/νος, Λέκτορας, Δ.Π.Θ
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Η προβληματική του συνεδρίου
Όλο και καλύτερη εκπαίδευση μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο κρίσης; Για το
«Δίκτυο Πρακτικής Άσκησης» των Τμημάτων εκπαίδευσης εκπαιδευτικών προσχολικής
ηλικίας, αυτό είναι το διακύβευμα. Με άλλα λόγια, υιοθετώντας ρεαλιστική προοπτική, να
συνεισφέρει στη δημιουργική δράση και στη βελτίωση του επιπέδου της παρεχόμενης
εκπαίδευσης και κατάρτισης σε περιβάλλον κρίσης.
Με αυτή την αφετηρία, οι συναντήσεις του «Δικτύου» καθίστανται ένας δυναμικός πόλος
επιστημονικού προβληματισμού των υπευθύνων Πρακτικής Άσκησης, όπου
ανταλλάσσονται εμπειρίες και προβληματικές, συζητιούνται οι καλές πρακτικές και
εκτιμώνται οι καινοτόμες πρωτοβουλίες, γεγονός που «ανοίγει» τα τμήματα μεταξύ τους,
προβάλλοντας ταυτόχρονα δυναμικές και ενισχύοντας μελλοντικές συνεργασίες.
Συζητώντας για την κρίση, δεν μπορούμε να μη λάβουμε υπόψη μας τις επιπτώσεις της
στην εκπαίδευση γενικότερα και στη μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση των
υποψήφιων εκπαιδευτικών. Μέσα σε ένα αμφίβολο πλαίσιο άσκησης του επαγγέλματος,
καλούμαστε να προτείνουμε ό, τι καλύτερο μπορούμε, ώστε οι φοιτητές να μπορούν να
αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά μια πολύ απαιτητική εκπαιδευτική και κοινωνική
πραγματικότητα, μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία: μεγάλος αριθμός παιδιών ανά τάξη,
ευαίσθητες κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά κατηγορίες παιδιών, ακατάλληλοι και
ανεπαρκείς χώροι, ελλιπής συνεχής επιμόρφωση, μη ευνοημένα οικογενειακά
περιβάλλοντα παιδιών, κλπ.
Τι μπορεί να κάνει η πανεπιστημιακή εκπαίδευση των εκπαιδευτικών προς αυτήν την
κατεύθυνση; Σίγουρα δεν μπορεί να ανατρέψει καταστάσεις, μπορεί όμως να δημιουργήσει
ευνοϊκά περιβάλλοντα μάθησης για τον μελλοντικό εκπαιδευτικό, ώστε να καταστεί ικανός
να κατανοεί τις συνθήκες μέσα στις οποίες θα κληθεί να ασκήσει το επάγγελμά του, να τις
ερμηνεύει και να προχωρά σε εφαρμογή κατάλληλων, όχι μόνο αναπτυξιακά πρακτικών,
αλλά και κοινωνικά. Να περνά στην πράξη με στοχασμό πάνω:
1. Στο άτομο που έχει απέναντί του, ότι έχει δηλαδή προσωπική ιστορία και
παρελθόν, που δεν μπορεί να αγνοεί στις διδακτικές και παιδαγωγικές
παρεμβάσεις που θα σχεδιάσει, θα υλοποιήσει και θα αξιολογήσει.
2. Στον εκπαιδευτικό θεσμό στο σύνολό του, ότι δηλαδή υπάρχει για να διασφαλίζει
μια δημοκρατική και ποιοτική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά.
3. Στην επιστημονική γνώση, ότι είναι ένα πολύτιμο αγαθό για όλους, ιδιαίτερα σε
περίοδο κρίσης, και ότι η απόκτηση και η χρήση της δεν αποκλείει άλλες μορφές
κατανόησης του κόσμου.
1
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
4. Στην ευθύνη του απέναντι στον θεσμικό ρόλο που καλείται να αναλάβει: να
εγγυηθεί την υλοποίηση των σκοπών της προσχολικής εκπαίδευσης, παρέχοντας τη
δυνατότητα σε όλα τα νήπια να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να συνεχίσουν
ομαλά τη φοίτησή τους στις επόμενες βαθμίδες εκπαίδευσης.
Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση και κατάρτιση μελλοντικών των εκπαιδευτικών μπορεί να
εγγυηθεί έναν στοχαστικό και ερευνητή εκπαιδευτικό; Ο ρόλος του πανεπιστημίου
συνδέεται άμεσα με την παραγωγή γνώσης μέσω της έρευνας, ιδίως της συλλογικής.
Συνεπώς, το ερώτημα απαντάται σε σχέση με τη θέση του ελληνικού πανεπιστημίου στην
γενικότερη προαγωγή της ερευνητικής πρακτικής, με το κατά πόσο πραγματοποιείται
(συλλογική) έρευνα στις επιστήμες της εκπαίδευσης και γενικότερα στις επιστήμες του
ανθρώπου.
Η ιδιαιτερότητα της πρακτικής άσκησης υποψήφιων εκπαιδευτικών σε καιρούς κρίσης
συνδέεται στενά με το κατά πόσο εξοικειώνει τον φοιτητή με την σύνθετη πραγματικότητα
του σχολείου, αλλά και όλων των τόπων όπου παρέχεται εκπαίδευση σε παιδιά
προσχολικής ηλικίας: τυπικών, άτυπων και μη τυπικών. Κατά πόσο ο φοιτητής μπορεί,
έχοντας στέρεες θεωρητικές αφετηρίες για το παιδί, τις δομές του, τις ανάγκες του, αλλά
και τα περιβάλλοντα μέσα στα οποία αναπτύσσεται, να εμπλουτίσει τη διδακτική και
παιδαγωγική του δράση με αυτές και στη συνέχεια, επιστρέφοντας στην πανεπιστημιακή
αίθουσα, να «ρωτήσει» τη θεωρία καταθέτοντας την εμπειρία του;
Είμαστε μπροστά σε μια πρόκληση, στην οποία η πρακτική άσκηση των φοιτητών οφείλει
να απαντήσει αποτελεσματικά. Αν η εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών, από
«επαγγελματικού» τύπου που ήταν μέχρι τη δεκαετία του 80, έγινε «επιστημονικού», με
θεωρητική κατάρτιση και χωρίς «έτοιμες συνταγές», καλείται σήμερα, εν μέσω κρίσης, να
εξετάσει πρακτικές και μοντέλα που θα δομούν δυναμικά τη σύνδεση θεωρίας και πράξης
και θα εγγυώνται την εφαρμογή στην πράξη της επιστημονικής γνώσης, μέσα από ποιοτικές
και αμοιβαία γόνιμες πρακτικές τόσο για τον φοιτητή όσο και για τον εκπαιδευτικό της
τάξης, συνεπώς για την εκπαίδευση.
Ο μελλοντικός εκπαιδευτικός οφείλει να γνωρίζει το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα
εργαστεί, σε όλες του τις εκφάνσεις, με όλες του τις ιδιαιτερότητες και απαιτήσεις. Όσο πιο
πολύπλοκο καθίσταται αυτό τόσο πιο ευέλικτο οφείλει να είναι το πρόγραμμα εκπαίδευσης
και κατάρτισής του. Να μην ανταποκρίνεται μόνο στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες
του, αλλά ενδεχομένως να τις προβλέπει και ανάλογα να τον προετοιμάζει. Το
πανεπιστημιακό περιβάλλον εκπαίδευσής του δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτό ως
απομακρυσμένο από αυτό του νηπιαγωγείου ή όποιου άλλου χώρου παροχής εκπαίδευσης
σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, καθώς η παιδαγωγική και η διδακτική που έχει διδαχθεί,
εμπεριέχουν και πρακτικές, άρα υλοποίηση δράσεων για απόκτηση ποικίλων γνώσεων και
2
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
δεξιοτήτων. Η άγνοια του δεύτερου υπονομεύει την αποτελεσματικότητα του πρώτου.
Μόνο που η οργανική τους διάρθρωση είναι πάντα μια λεπτή υπόθεση, τα ερωτήματα
πολλαπλά και απαιτούν επείγουσες απαντήσεις:
-
Πώς αλληλοσυμπληρώνονται τα προγράμματα θεωρητικής και πρακτικής
εκπαίδευσης;
-
Πώς διαρθρώνεται ένα πρόγραμμα πρακτικής άσκησης με τρόπο ώστε η
εμπειρία της πράξης να επιστρέφει και να ενισχύει τη θεωρία και πώς,
παίρνοντας αυτή τη γνώση, να επαναδιαπραγματεύεται η πράξη;
-
Πόσο χρόνο στην πανεπιστημιακή τάξη και πόσο στην (προ)σχολική;
-
Από ποιο έτος σπουδών να αρχίζει η πρακτική άσκηση;
-
Πώς επηρεάζει η πρακτική άσκηση την επαγγελματική ταυτότητα των
μελλοντικών εκπαιδευτικών;
-
Πώς μπορεί η πρακτική άσκηση να αποφύγει την τυποποίηση και τον
φορμαλισμό;
Η φετινή συνάντηση του «Δικτύου» καλείται να προβληματιστεί και να προχωρήσει το
διάλογο που άρχισε εδώ και πέντε χρόνια, πιστεύοντας ότι η οικονομική κρίση δεν θα
εμποδίσει την εξέλιξη δημιουργικών μορφών εκπαίδευσης μελλοντικών εκπαιδευτικών και
ότι απεναντίας θα δώσει ώθηση σε νέες ιδέες και πρακτικές. Ο ρόλος του «Δικτύου» σε
αυτό το σημείο μπορεί να είναι καταλυτικός, αφού λειτουργεί ως δίαυλος, μοναδικός στο
είδος του, ως αναπτυξιακός παράγοντας της πρακτικής άσκησης σε διαπανεπιστημιακό
επίπεδο, ως φορέας βελτίωσής της, όχι μόνο σε καιρούς κρίσης.
3
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
"Εκπαιδεύοντας τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο της πρακτικής
άσκησης: ζητήματα και προτάσεις".
Σοφία Αυγητίδου, [email protected]
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Περίληψη
Η πρακτική άσκηση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των προγραμμάτων αρχικής
εκπαίδευσης εκπαιδευτικών. Η πρακτική άσκηση απαιτεί τόσο από τους εκπαιδευτές
υποψηφίων εκπαιδευτικών όσο και από τους υποψήφιους εκπαιδευτικούς άμεσες και
πολλαπλές συσχετίσεις ανάμεσα στη θεωρία, την έρευνα, την πράξη και το στοχασμό,
προκειμένου να επιτευχθεί η συγκρότηση ενός εκπαιδευτικού ερευνητή και στοχαζόμενου
επαγγελματία. Η παρούσα ανακοίνωση αντλεί από τη διερεύνηση του τρόπου σκέψης και
δράσης των υποψηφίων εκπαιδευτικών κατά την πρακτική τους άσκηση, όπως αυτή γίνεται
φανερή στις ημερολογιακές καταγραφές τους, στις παρατηρήσεις των τρόπων υλοποίησης
των εκπαιδευτικών τους σχεδιασμών και στις προφορικές συζητήσεις μαζί τους με στόχο
την ανατροφοδότηση και τον προβληματισμό. Τα θέματα που προκύπτουν από την
ανάλυση των παραπάνω δεδομένων με τη χρήση της θεμελιωμένης θεωρίας είναι: α) η
χρήση σχεδόν αποκλειστικά της προσωπικής θεωρίας των υποψηφίων εκπαιδευτικών και η
αδυναμία χρήσης της επιστημονικής παιδαγωγικής θεωρίας ως πλαίσιο κατανόησης,
σχεδιασμού και αξιολόγησης της εκπαιδευτικής πράξης κατά την πρακτική άσκηση, β) η μη
αξιοποίηση της παιδαγωγικής τεκμηρίωσης για την ερμηνεία της εκπαιδευτικής πράξης, τη
λήψη αποφάσεων και την αξιολόγηση της προσωπικής δράσης και γ) η επικέντρωση στον
τεχνοκρατικό παρά στον κριτικό στοχασμό. Η αναγνώριση αυτών των θεμάτων συνδέεται
με τις αντιλήψεις και παρανοήσεις των φοιτητριών και την πρόβλεψη των πιθανών
αδυναμιών και λαθών που μπορούν να προκύψουν κατά τη αλληλεπίδραση των
φοιτητριών με τα παιδιά στο πεδίο της τάξης ή κατά την επιλογή συγκεκριμένων
εκπαιδευτικών στρατηγικών και διαδικασιών από τις υποψήφιες εκπαιδευτικούς. Στο τέλος
της ανακοίνωσης γίνονται συγκεκριμένες προτάσεις για το περιεχόμενο και τη διαδικασία
της πρακτικής άσκησης με σκοπό τη βελτίωση της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών ως
στοχαζόμενων, ερευνητών επαγγελματιών που μπορούν να αξιοποιήσουν τη θεωρία, την
έρευνα και το στοχασμό στην εκπαιδευτική πράξη.
Λέξεις κλειδιά: πρακτική άσκηση, αρχική εκπαίδευση εκπαιδευτικών, σχέση θεωρίας και
πράξης.
Abstract
Teaching practice forms an integral part of teacher education. Teaching practice requires
both from teacher educators as well as student teachers to relate theory, research, practice
and reflection in direct and multiple ways. This paper draws from an investigation of
student teachers’ thinking and practice as this is recorded in their journal entries,
observation of their teaching practice and personal conversations with them aiming at their
feedback. Grounded theory analysis of this data highlighted three important themes: a) the
4
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
almost explicit use of student teachers’ personal theory instead of scientific pedagogical
theory as a context for understanding, designing and evaluating practice, b) the lack of
utilization of documentation in making interpretations of educational action, taking
decisions and evaluating personal action and c) the emphasis on technocratic rather than
critical reflection. These three themes are related to student teachers’ beliefs and
misunderstandings and the estimation of possible inadequacies or pitfalls that can emerge
during student-teacher and children interaction as well as selection of educational strategies
and processes by prospective early childhood teachers. At the end, specific proposals
regarding the content and process of teaching practice are made to enhance the education
of teachers as researchers and reflective professionals who can use effectively theory,
research and reflection in their practice.
5
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Πρακτική Άσκηση των μελλοντικών νηπιαγωγών και «Μάθηση μέσω
Σχεδιασμού»: Μια εναλλακτική προσέγγιση
Μαρία Σακελλαρίου, [email protected]
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Π.Τ.Ν. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Περίληψη
Η εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών αποτελεί ένα από τα πλέον
πολυσυζητημένα και επίκαιρα θέματα διεθνώς, τόσο στο χώρο της εκπαίδευσης, όσο και
στα πεδία λήψης των αποφάσεων. Υπάρχει ανάγκη για πολλαπλή εξειδίκευση αυτής της
εκπαίδευσης και
διασφάλιση εναλλακτικών διαδρομών δια βίου επαγγελματικής
μάθησης. Επομένως μια σύγχρονη στρατηγική επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών οφείλει να
προετοιμάζει με διαφοροποιημένο και συνεργατικό τρόπο τους εκπαιδευτικούς του
μέλλοντος, ώστε αυτοί να διαδραματίσουν το ρόλο τους ως επαγγελματίες της γνώσης, ως
φορείς αλλαγής και συνδετικοί κρίκοι με την κοινωνία στην οποία εντάσσονται. Η
Πρακτική Άσκηση αποτελεί τη διαδικασία, τον τόπο και χρόνο, όπου ο
φοιτητής/μελλοντικός εκπαιδευτικός καλείται να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του, να
προγραμματίσει, να εφαρμόσει, να αξιολογήσει και να βελτιώσει το έργο του, να
πειραματιστεί και να αναπτύξει τις δικές του θεωρίες για τη σχολική πράξη και ζωή. Βασικοί
στόχοι της Π.Α. είναι οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί να συνειδητοποιήσουν τη μεγάλη
παιδαγωγική ευθύνη του νηπιαγωγού απέναντι στο παιδί σε συνθήκες τάξης, να
αναπτύξουν την ικανότητα σχεδιασμού, υλοποίησης και κριτικής ανάλυσης του συνολικού
παιδαγωγικού και εκπαιδευτικού έργου που προσφέρουν, να αποκτήσουν την ικανότητα
συνεχούς αυτοβελτίωσης του παιδαγωγικού και διδακτικού έργου που αναλαμβάνουν. Με
βάση αυτή τη φιλοσοφία για το ρόλο της Π.Α. εφαρμόσαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το
ακαδημαϊκό έτος 2012-2013 την προσέγγιση «Μάθηση μέσω Σχεδιασμού» στο σχεδιασμό
και την υλοποίηση των Πρακτικών Ασκήσεων φοιτητών/ μελλοντικών εκπαιδευτικών του
Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο πλαίσιο των
μαθημάτων Προσχολικής Παιδαγωγικής
(http://earlychildhoodpedagogy.gr).Η Μάθηση
μέσω Σχεδιασμού χρησιμοποιεί μια διαφοροποιημένη και συνεκτική Παιδαγωγική
Προσέγγιση που στηρίζεται στην ενεργή συμμετοχή εκπαιδευτικών και μαθητών για το
σχεδιασμό δυναμικών περιβαλλόντων μάθησης με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων
σχεδιασμού & κοινωνικής δικτύωσης. Τη βάση της θεωρίας και πρακτικής της Νέας
Μάθησης αποτελούν θεμελιώδεις αξίες και αρχές όπως αυτή της διαφορετικότητας, η
οποία είναι βασικό γνώρισμα των σύγχρονων κοινωνιών, ότι η εκπαίδευση οφείλει να
καλλιεργεί τη βαθιά γνώση, ότι η εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να επικεντρώνεται
συστηματικά στον σχεδιασμό και στην παρακολούθηση των μαθησιακών εμπειριών και
τέλος ότι οι ιδέες για τη Νέα Μάθηση εδράζονται σε ένα σύνολο «νέων βασικών αρχών»
για την εκπαίδευση, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν οπουδήποτε. Για τους σκοπούς
αυτής της πιλοτικής εφαρμογής, όπου συμμετείχαν περίπου 250 φοιτητές, αξιοποιήσαμε
την ελληνική δικτυακή πύλη http://neamathisi.com/learning-by-design/ με βασικό εργαλείο
ένα λογισμικό σχεδιασμού (http://cglearner.com/).Με τη «Μάθηση μέσω Σχεδιασμού»
6
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
επιχειρήσαμε τη συνέργεια μεταξύ Θεωρίας και Πράξης με την παρουσίαση Μαθησιακών
Ενοτήτων, οι οποίες σχεδιάστηκαν σε επίπεδο Εργαστηρίου στο πλαίσιο των μαθημάτων
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Ι & ΙΙ, στη συνέχεια διδάχτηκαν από τους φοιτητές στο πλαίσιο της
υποχρεωτικής Πρακτικής Άσκησης (Μάρτιος-Απρίλιος 2013) σε Νηπιαγωγεία της πόλης των
Ιωαννίνων, επανασχεδιάστηκαν μετά το τέλος της Π.Α., παρουσιάσθηκαν συνολικά από
όλους τους φοιτητές με ppt και posters στο 1ο Διεθνές Συμπόσιο Προσχολικής
Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων(Μάϊος 2013) και είναι υπό δημοσίευση στη
διεθνή πλατφόρμα της Νέας Μάθησης. Η Μάθηση μέσω Σχεδιασμού σύμφωνα με τα
πρώτα ερευνητικά δεδομένα για την αποτελεσματικότητα/ εφαρμοσιμότητά της για πρώτη
φορά στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του ελληνικού Νηπιαγωγείου, από φοιτητές /υποψήφιους
εκπαιδευτικούς είχε σημαντική επίδραση: Στην δυναμική της ομάδας(επικοινωνία και
συνεργασία, ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και καλών πρακτικών), στη διαμόρφωση μιας
σκεπτόμενης κοινότητας πρακτικής(ανάπτυξη κοινής επαγγελματικής γλώσσας γύρω από το
σχεδιασμό), στην ανάπτυξη μιας κουλτούρας ανταλλαγής καλών πρακτικών, στην
τεκμηρίωση και δημοσιοποίηση των μαθησιακών ενοτήτων στην εκπαιδευτή κοινότητα
στην ηλεκτρονική πλατφόρμα, δηλαδή...κοινωνική λογοδοσία στην Πρακτική Άσκηση και
ανάπτυξη παιδαγωγικού ρεπερτορίου. Επίσης διερευνήθηκαν οι απόψεις των υποψήφιων
εκπαιδευτικών σχετικά με την προσέγγιση «Μάθηση μέσω Σχεδιασμού» στο πλαίσιο της
Πρακτικής Άσκησης σε σχέση με το Αναλυτικό Πρόγραμμα και το ΔΕΠΠΣ για το
Νηπιαγωγείο, την προσαρμογή στις σύγχρονες γνώσεις της έρευνας, τον συνδυασμό των
Γνωστικών Διαδικασιών, την επιλογή των Γνωστικών Διαδικασιών, την προσαρμογή στην
παιδαγωγική πράξη, τη βοήθεια για τη διαμόρφωση της παιδαγωγικής εργασίας στο
νηπιαγωγείο, την παιδαγωγική διάσταση, την επιστημονική θεμελίωση.
Λέξεις κλειδιά: Μελλοντικοί νηπιαγωγοί, Νέα Μάθηση, «Μάθηση μέσω Σχεδιασμού»
Abstract
The training of future teachers is one of the most debated and timely issues internationally,
both in education as well as in decision-making area. There is a need for multiple
specialization of this training to ensure alternative pathways of lifelong professional
learning. Therefore a modern teacher training strategy must prepare future teachers with a
diverse and collaborative way, so that they can play their role as knowledge professionals, as
agents of change and a link to the society in which they operate. The students’ practicum is a
process in a specified time and place where the future teacher is invited to use his/her
knowledge to plan, implement, evaluate and improve his/her work, and also to experiment
and develop his/her own theories for school practice and life. Key objectives of students’
practicum are prospective teachers a) to realize the great responsibility they undertake as
kindergarten teachers towards the child in the real classroom context, b) to develop the
ability to design and critically analyze their overall the educational work and c) to acquire the
capacity for continuous self-improvement. Based on this philosophy we adopted for the first
time in Greece the "Learning by Design" approach in the design and implementation of
students’ practicum at the Department of Early Childhood Education, University of Ioannina
during the academic year 2012-2013. The practicum constitutes an integral part of the
preschool pedagogy curriculum in our Department (http:// earlychildhoodpedagogy.gr).The
Learning by Design uses a diverse and coherent pedagogical approach. It is based on the
7
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
active participation of teachers and students to design dynamic learning environments with
the use of electronic media & social networking. Basis for the theory and practice of New
Learning are fundamental values and principles such as diversity, which is a key feature of
modern societies, that education must cultivate a deep knowledge, that the educational
process should systematically focus in the design and monitoring of learning experiences
and finally that the ideas for New Learning draws on a set of "new basics" for training, which
can be applied in diverse settings. 250 students participated in this pilot implementation
using the Greek portal http://neamathisi.com/learning-by-design and the web tool design
(http://cglearner.com). The implementation of «Learning by Design» and especially the
editing of Learning Elements allowed us to build up synergies between theory and practice.
This experimentation occurred both at laboratory level in the context of the Courses
Teaching APPLICATIONS I & II and in schools (in 100 kindergartens of the city of Ioannina)
where students taught their Learning Elements during their compulsory practicum (March April 2013). After their practicum students reflected and redesigned their Learning Elements
and also had the opportunity to present them (in the form of with ppt and posters) in the 1st
International Symposium on Early Childhood Pedagogy at the University of Ioannina (May
2013). Students had also the opportunity to publish their Elements in the international
platform of the New Learning. The Learning by Design approach, according to preliminary
research data, had a significant effect in both effectiveness and applicability in the context of
early childhood education, where it applied for the first time in Greece and especially in the
training of future Kindergarten teachers. More specifically has proven its effectiveness in
group dynamics (communication and cooperation, exchange of views, ideas and good
practice), in the formation of a thinking community of practice (developing common
professional language about pedagogical design), in developing a culture of sharing best
practices, documentation and finally, in disseminating learning elements in educational
communities using an electronic platform. Overall students during their practicum were able
to engage in a framework of social accountability and to further develop pedagogical
repertoire. Also action research data revealed the views of prospective teachers on
"Learning by Design" and particularly its relation to the national curriculum standards for
Kindergarten. Finally, data revealed its validity for modern research in the area of early
childhood education, its importance of scaffolding knowledge processes for real class
context and lastly its contribution to the act of teaching as a whole.
Keywords: Future kindergarten teachers, New Learning, "Learning by Design"
8
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Η πρακτική άσκηση των φοιτητών των παιδαγωγικών τμημάτων, μέσα από την
οπτική των αποσπασμένων εκπαιδευτικών
Καφένια Μπότσογλου1,[email protected], Ελευθερία Μπεαζίδου2, [email protected],
Ιωάννης Τσολακίδης2, [email protected]
Αν.Καθηγήτρια, Π.Τ.Ε.Α, Π.Θ , 2Υπ. Διδάκτορας Π.Τ.Ε.Α, Π.Θ
1
Περίληψη
Οι πρακτικές ασκήσεις των φοιτητών των παιδαγωγικών τμημάτων είναι άρρηκτα
συνδεδεμένες με την εμπλοκή και υποστήριξη των αποσπασμένων εκπαιδευτικών. Η
παρουσία τους αποτελεί έναν συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο πανεπιστήμιο και στο σχολείο
και είναι εκείνοι που με την καθημερινή τους επαφή με τους φοιτητές, τους βοηθούν να
διερευνήσουν και να χτίσουν σταδιακά το ατομικό διδακτικό τους προφίλ. Επιπρόσθετα, η
εμπειρία τους μέσα στην τάξη, αλλά και τα αυξημένα προσόντα που συνήθως έχουν
(μεταπτυχιακές σπουδές, διδακτορικοί τίτλοι) τους καθιστούν πολύτιμους συνεργάτες των
μελών ΔΕΠ ενός τμήματος.
Όμως, ποια είναι τα κίνητρα που κάνουν ένα εκπαιδευτικό να επιλέγει να αφήσει την
σχολική τάξη και να αποσπαστεί σε κάποιο παιδαγωγικό τμήμα; Ποιες είναι οι προσδοκίες
του κατά την περίοδο της απόσπασής του στο Πανεπιστήμιο; Πως αξιολογεί αυτήν την
εμπειρία και τι ρόλο μπορεί να παίξει στην επαγγελματική του ανάπτυξη; Πως πιστεύει ότι
θα μπορούσε να αξιοποιηθεί καλύτερα;
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που επιχειρούμε να απαντήσουμε στο πλαίσιο της
συγκεκριμένης έρευνας. Πρόκειται για μία μελέτη περίπτωσης, αφού το δείγμα αποτελείται
από αποσπασμένους εκπαιδευτικούς των Παιδαγωγικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου
Θεσσαλίας. Για τη διεξαγωγή της έρευνας, χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο του οποίου
τα αποτελέσματα τα επεξεργαστήκαμε με το στατιστικό πακέτο, SPSS 20.
Τα αποτελέσματα της έρευνας φωτίζουν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οπτικές από την πλευρά
των αποσπασμένων εκπαιδευτικών σχετικά με την καλύτερη αξιοποίηση τους , αλλά και τις
δυνατότητες επαγγελματικής ανάπτυξη που οι ίδιοι μπορούν να έχουν.
Λέξεις κλειδιά: Αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί, πρακτική άσκηση, επαγγελματική ανάπτυξη
Abstract
Student’s school practice in Pedagogical Departments are tight connected with the
implication and support of the in service teachers, who for a period serve in university as
mentors to students. Their presence is a connecting link between university and school and
they are the ones who, through their daily interaction with students, assist them to explore
and gradually build their own personal teaching profile. Furthermore, their experience in
class as well as their increased qualifications (Master, PhD) turns them into valuable
colleagues of the academic stuff.
However, what are the motives that force a teacher to leave school class and join to a
pedagogical department? What are his expectations during the period he or she is attached
to the university? How does he or she evaluates this experience and which role might play to
9
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
his/her professional development? How does he or she believe that could be exploited in a
better way?
These are some of the questions we try to answer during this specific research. It is a case
study, as the sample consists of teachers that are attached to the pedagogical departments
of the University of Thessaly. For the implementation of the research a questionnaire was
used that its results were processed according to the statistic packet SPSS 20.
The results of the research shed some light in particularly interesting views from the side of
the attached teachers regarding their best exploitation as well as the potential professional
development they may have.
10
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Η Συνεργασία φοιτητριών/τών με τις Νηπιαγωγούς των συνεργαζόμενων
σχολείων στο πλαίσιο της Πρακτικής Άσκησης
Μαρία Ποιμενίδου1 , [email protected], Δόμνα - Μίκα Κακανά2 ,
[email protected]
1
Λέκτορας υπό διορισμό ΠΤΠΕ ΠΘ, 2Καθηγήτρια ΠΤΠΕ ΠΘ
Περίληψη
Ο επαγγελματικός ρόλος αποτελεί σημαντικό μέρος της κοινωνικής ταυτότητας του ατόμου.
Οι αντιλήψεις σχετικά με τον επαγγελματικό ρόλο κάθε πολίτη αποτελούν ένα σύνθετο
πεδίο που καθορίζεται από ατομικούς και κοινωνικούς παράγοντες και σε μεγάλο βαθμό
διαμορφώνονται από τη συμμετοχή στην επαγγελματική ομάδα και την κυρίαρχη εικόνα
που έχει διαμορφωθεί. Όπως σε κάθε περίπτωση η συμμετοχή στην ομάδα δημιουργεί
κίνητρα και διαμορφώνει τις προσδοκίες και τις στάσεις των μελών της.
Το επάγγελμα του/ης εκπαιδευτικού στην χώρα μας δεν αναγνωρίζεται σε αυτά που έχουν
υψηλό κύρος τόσο από την κοινωνία γενικότερα όσο και από τους ίδιους τους/ις
εκπαιδευτικούς ενώ η αποτίμηση αυτή επιτείνεται στο νηπιαγωγείο. Η ΠΑ είναι η πρώτη
ουσιαστική επαφή των φοιτητριών/ών με τον επαγγελματικό χώρο που προσανατολίζονται
να εργαστούν. Κατά το διάστημα αυτό η επικοινωνία των φοιτητριών/ών με τις
νηπιαγωγούς αποτελεί μια διαδικασία επαγγελματικής κοινωνικοποίησης που εστιάζει στις
συνθήκες και στις αντίστοιχες πρακτικές που καθορίζουν την ικανοποίηση που εισπράττουν
οι εκπαιδευτικοί στο νηπιαγωγείο.
Στόχος της εργασίας μας ήταν η διερεύνηση των πεδίων επικοινωνίας, η ανταπόκριση των
φοιτητριών/ών στους προβληματισμούς των νηπιαγωγών και η εικόνα που αποκομίζουν οι
φοιτήτριες/ές σχετικά με τον επαγγελματικό χώρο και το ρόλο που στοχεύουν να
αναλάβουν. Στο πλαίσιο της έρευνας, που πραγματοποιήθηκε με το πέρας της Πρακτικής
Άσκησης συμπληρώθηκε ερωτηματολόγιο από το σύνολο των συμμετεχόντων
φοιτητριών/ών του 8ου εξαμήνου σπουδών (Ν=135).
Η ανάλυση διερευνά ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των δεδομένων και
επιβεβαιώνει καταρχήν την επικοινωνία μεταξύ φοιτητριών/ών και νηπιαγωγών σε θέματα
και πέρα από την καθημερινότητα της πρακτικής άσκησης. Ειδικότερα τα θέματα της
επικοινωνίας είναι συμβουλές για την αποτελεσματική διαχείριση της τάξης, τις σχέσεις με
τους γονείς και την αντιμετώπιση πρακτικών δυσκολιών. Επιπλέον στις συζητήσεις
αναλύονται οι θετικές διαστάσεις και οι δυσκολίες του επαγγέλματος εστιάζοντας κυρίως
στην προσωπική ικανοποίηση.
Λέξεις κλειδιά: επαγγελματικός ρόλος, πρακτική άσκηση, προσδοκίες, στάσεις, συνεργασία
Abstract
The professional role is an important part of social identity and the perceptions concerning
this role are determined through a complex procedure by both individual and social factors.
The participation in the working group shapes the dominant image, creates motivation and
shapes the expectations and attitudes of its members. In our country, teachers do not have
11
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
a robust prestige in society or even a high self-esteem and this phenomenon is intensified
for kindergarten teachers. The period of students’ professional training is the first
substantial contact with their workplace. During this period of time, the communication
between the professionals and the novices is a process of professional socialization that
focuses on the conditions and the practices that determine the satisfaction teachers draw.
The goal of our study was the investigation of the fields of communication and the students’
feedback about the concerns of kindergarten teachers and the impression that students get
concerning the role they aim to impersonate. In the context of research, all students (Ν=135)
during the last semester of their studies, were called to answer a questionnaire in the end of
their training. The analysis uses the information with both its quality and quantity attributes.
First of all, it confirms the fact that students and teachers communicate about subjects even
after the training’s routine. Specifically, these subjects consist of tips about the effective
administration of the class, the relationships with the parents and the confrontation of
practical difficulties. In addition, this communication examines the positive aspects and the
difficulties of the profession primarily emphasizing on personal well being.
12
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Η αναστοχαστική πράξη των υποψήφιων εκπαιδευτικών κατά την εφαρμογή μιας
προσαρμοσμένης εκδοχής του μοντέλου Lesson Study.
Ελένη Γιαννακίδου1,[email protected], Κατερίνα Γιόφτσαλη2,
[email protected], Ελένη Τζιώρα3, [email protected]
1
Νηπιαγωγός,2Δρ.Νηπιαγωγός-Μουσειοπαιδαγωγός, 3Νηπιαγωγός
Περίληψη
Η εργασία αυτή αποτελεί τον αναστοχασμό μας πάνω στην αναστοχαστική πράξη που
ανέπτυξαν οι φοιτητές του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία
του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης. Η
πρακτική άσκηση των φοιτητών υλοποιήθηκε υπό τη μορφή μιας προσαρμοσμένης εκδοχής
του μοντέλου επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών Lesson Study. Κατά την
εφαρμογή του Lesson Study, συμμετείχαμε ενεργά ως επόπτριες- νηπιαγωγοί.
Στοχαζόμενες πάνω στην εμπειρία μας, μέσα από τη μελέτη μιας ομάδας φοιτητών,
επιδιώκουμε να διερευνήσουμε και να ερμηνεύσουμε την αναστοχαστική πράξη που
ανέπτυξαν οι φοιτητές, καθώς ένας κύριος λόγος υιοθέτησης του συγκεκριμένου μοντέλου
ήταν η επιθυμία διαμόρφωσης στοχαστικο-κριτικών εκπαιδευτικών. Με τα αποτελέσματα,
αυτής της αρχικής αναστοχαστικής διερεύνησης, καταλήγουμε στην υπόθεση ότι με την
εφαρμογή της προσαρμοσμένης εκδοχής του Lesson Study σε συνδυασμό με την εφαρμογή
μιας ανοιχτής μαθητοκεντρικής παιδαγωγικής προσέγγισης, στο πλαίσιο της σχολικής
τάξης, φαίνεται να δημιουργούνται συνθήκες που ενθαρρύνουν την αναστοχαστική πράξη
των φοιτητών. Η υπόθεση αυτή, όπως προκύπτει μέσω του αναστοχασμού της εμπειρίας
μας, οφείλει να αποτελέσει στη συνέχεια αντικείμενο συστηματικής διερεύνησης, ώστε να
καταλήξουμε σε έγκυρα και αξιόπιστα αποτελέσματα.
Λέξεις κλειδιά: αναστοχασμός, Lesson Study, πρακτική άσκηση, μέθοδος project
Abstract
This study consists our reflection upon the reflective action that was developed by the
students of the Department of Education Sciences in Pre-school Age of Democritus
University of Thrace during their teaching practice. The students’ teaching practice took
place in the form of an applied version of the educators’ professional development model
‘’Lesson Study’’. During the implementation of Lesson Study we participated actively as
Supervisors - Pre-school teachers. Reflecting on our experience, we attempt to determine
and interpret the reflective action that was developed by a group of students, as the main
purpose of the adoption of this specific educational model is the need to form reflective and
critical teachers. The results of this initial study concludes to a first hypotheses that the
application of the version of Lesson Study in conjunction with the implementation of
progressive student-centered pedagogical approach in the classroom, seems to create
conditions that encourage the reflective action of the students. In turn, this conclusion,
based on the reflection on our experience, should consist a subject of systematic
investigation in order to reach to valid and reliable results.
Key words: Reflection, Lesson Study, teaching practice, Project method
13
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Υποστηρίζοντας κατανοήσεις και αναστοχαστικές διαδικασίες: ο ρόλος της
εποπτείας στην πρακτική άσκηση των φοιτητριών/τών του Τ.Ε.Α.Π.Η
Χ. Δαφέρμου1, [email protected], M. Σφυρόερα2, [email protected],
Κ. Αβλάμη3, Στ. Βουβουσίρα3, Λ. Κοσμίδου3, Φ. Κωστούδη3, Μ. Στάθη3, Αι. Φάκου3
1
Επίκουρη Καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ-ΕΚΠΑ, 2 Επίκουρη Καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ-ΕΚΠΑ, 3Εκπαιδευτικός
Περίληψη
Ο ρόλος της εποπτείας στην πρακτική άσκηση των μελλοντικών εκπαιδευτικών έχει
ιδιαίτερα συζητηθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της στροφής των προγραμμάτων
σπουδών σε αναστoχαστικά μοντέλα, που δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στις διαδικασίες μέσω
των οποίων συζητιέται η βιωμένη εμπειρία και συνδέεται η θεωρία με την πράξη. Στην
παρούσα εργασία παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται η εποπτεία της
πρακτικής άσκησης στο 3ο έτος του ΤΕΑΠΗ και συζητιέται αφενός η συμβολή της την
προοπτική της σύνδεσης, από πλευράς των φοιτητριών/των, της παιδαγωγικής θεωρίας με
την εκπαιδευτική πράξη και αφετέρου ο τρόπος με τον οποίο αυτή βιώνεται ή/και εκτιμάται
από τις/τους φοιτήτριες/τές. Για τη συζήτηση αξιοποιούνται τα παρακάτω δεδομένα από το
ακαδημαϊκό έτος 2012 - 2013: α) καταγραφές και σχολιασμοί κρίσιμων συμβάντων των
φοιτητριών/ών, οι οποίες έχουν συζητηθεί στο πλαίσιο της εποπτείας και αναδεικνύονται
διαφοροποιήσεις τους ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος του εξαμήνου, β) γραπτές
αυτοαξιολογήσεις των φοιτητριών/ών στο πλαίσιο των οποίων αναφέρονται αυτόβουλα
και στη συμβολή της εποπτείας, γ) αποσπάσματα από συνεντεύξεις φοιτητριών που
αποτέλεσαν το focus group της έρευνας που επίσης εστιάζουν στο ρόλο της εποπτείας, δ)
ερωτήσεις από το ερωτηματολόγιο που συμπληρώνεται από τους φοιτητές στην αρχή και
στο τέλος του εξαμήνου, οι οποίες αφορούν την αποτίμηση του ρόλου της εποπτείας στην
πρακτική άσκηση και τέλος προσωπικές σημειώσεις των συνεργάτιδων εκπαιδευτικών που
είχαν αναλάβει κατά το συγκεκριμένο ακαδημαϊκό έτος την εποπτεία. Η επεξεργασία του
παραπάνω υλικού βρίσκεται σε εξέλιξη. Μια πρώτη ανάγνωση των αποτελεσμάτων
καταδεικνύει ότι η εποπτεία βιώνεται από την πλευρά τω ν φοιτητριών/ών ως εξαιρετικά
ουσιαστικό στοιχείο της πρακτικής άσκησης.
Λέξεις-κλειδιά: Εποπτεία, αναστοχαστικά μοντέλα, σύνδεση θεωρίας με πράξη.
Αbstract
The role of tutoring in the future teachers’ practicum has been the object of much recent
discussion, mainly because of the shift of curricula towards reflective models that focus
especially on the processes through which students’ experiences are examined and theory is
linked to practice. This work presents the way in which tutoring is developed in the 3rd year
practicum in the Early Childhood Education Department at the University of Athens and
discusses: a) the contribution of tutoring to the students’ efforts in linking theory to practice,
and b) the way in which tutoring is experienced and/or assessed by the students.
For this discussion we draw on the following data and material collected in the academic
year 2012-13: a) students’ written descriptions and analysis of critical insidents which were
14
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
discussed during tutoring sessions and which reveal differences between the beginning and
the end of the semester; b) students’ written self-evaluations where they spontaneously
refer to the role of tutoring; c) excepts from the focus group’s interviews concerning the role
of tutoring; d) questions from the written questionnaire completed by all students in the
beginning and end of the semester; and, finally, e) some personal notes by the teachers
working with us as tutors this year. While the exploration of these data is still in progress, a
first reading of the material indicates that tutoring is experienced by the students as an
extremely important component of their practical training.
15
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Απόψεις υποψήφιων νηπιαγωγών για τα κρίσιμα συμβάντα κατά τη διάρκεια της
Πρακτικής τους Άσκησης
Κατερίνα Μιχαλοπούλου, [email protected]
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Περίληψη
Είναι γενικά παραδεκτό ότι η αναστοχαστική εξέταση της εκπαιδευτικής πρακτικής
αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα για τη δημιουργία, διατήρηση και ανάπτυξη της
ικανότητας του εκπαιδευτικού να σκέφτεται και να ενεργεί με επαγγελματισμό καθ’ όλη τη
διάρκεια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας.
Ο αναστοχασμός οδηγεί πρώτα απ’ όλα στην κριτική: κριτική της δικής του εκπαιδευτικής
πρακτικής –των συνεπαγομένων αξιών που προκύπτουν από αυτήν– του προσωπικού,
κοινωνικού, θεσμικού και πολιτικού περιβάλλοντος, υπό την ευρεία έννοια, με σκοπό τη
συνεισφορά τους για την επιτυχία. Ως εκ τούτου, ο αναστοχασμός αφορά το παρελθόν, το
παρόν και το μέλλον: πρόκειται τόσο για τη «διατύπωση του προβλήματος» όσο και για τη
«λύση του προβλήματος». Ο αναστοχασμός συμβάλλει σημαντικά τόσο στη δημιουργία
όσο και τη διατήρηση των δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών ως επαγγελματιών που
δραστηριοποιούνται στην εκπαίδευση.
Η αναστοχαστική διαδικασία αποτελεί μια διαλεκτική μεταξύ της σκέψης και της δράσης,
της θεωρίας και της πρακτικής και είναι γνωστή ως γενεσιουργός πράξη μεταβολών. Η
χρήση του αναστοχασμού διανοίγει ευκαιρίες αυτοαξιολόγησης, ενώ το συγκεκριμένο
μοντέλο του διδάσκοντα επηρεάζει την ποιότητα των σχέσεων μεταξύ εκπαιδευτικών,
πανεπιστημιακών και νομοθετών.
Στην παιδαγωγική διαδικασία, ένα γεγονός θεωρείται κρίσιμο όταν καταδεικνύει μια
σημαντική αλλαγή ή ένα αντιληπτό λάθος. Κρίσιμο συμβάν είναι επίσης ένα γεγονός που
ωθεί τον εκπαιδευτικό να αναρωτηθεί για το τι πρέπει να κάνει και τι αποφάσεις πρέπει να
πάρει, για να είναι περισσότερο αποτελεσματική η διδασκαλία του, δηλαδή για να
βελτιωθεί. Συνεπώς, τα κρίσιμα συμβάντα μας παραπέμπουν σε εναλλακτικές δράσεις κατά
τη διδασκαλία.
Τα κρίσιμα συμβάντα αφορούν παράγοντες όπως η διαχείριση της τάξης, η προϋπάρχουσα
γνώση και εμπειρία των παιδιών, οι αρχικές ιδέες των παιδιών, τα κίνητρα, οι παιδαγωγικές
πρακτικές, οι αλληλεπιδράσεις, η στάση απέναντι στο αναλυτικό πρόγραμμα και σε
διάφορες θεωρίες. Με βάση τα παραπάνω, αναλύονται οι απόψεις και αντιλήψεις των
υποψήφιων νηπιαγωγών για τα κρίσιμα συμβάντα που εντοπίζουν στη διάρκεια των δύο
εβδομάδων εφαρμογής του project κατά τη διάρκεια της Πρακτικής τους Άσκησης.
Λέξεις-κλειδιά: Πρακτική Άσκηση, παιδαγωγικές πρακτικές, κρίσιμα συμβάντα.
16
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Abstract
It is generally accepted that a reflective examination of educational practice is an essential
factor in the creation, maintenance and development of the educator’s ability to think and
act professionally throughout his career.
Reflection leads, first and foremost, to criticism: criticism of his own educational practice,
the values implied by that practice, and the personal, social, institutional and political
environment, in the broad sense, in order to ensure their contribution to success. Therefore
reflection is directed to the past, present and future: it involves both the ‘formulation of the
problem’ and the ‘resolution of the problem’. Reflection contributes significantly to both
creation and preservation of the skills of educators, as professionals actively engaged in the
work of education.
The reflective process is dialectic between thought and action, theory and practice, and is
known as a practice which generates change. The use of reflection opens up opportunities
for self-assessment, while the specific model of the teacher influences the quality of
relations between educators, academics and legislators.
In the pedagogical procedure, an event is considered crucial when it indicates an important
change or a noticeable mistake. An event is also crucial when it prompts the educator to
wonder what he must do and what decisions he must take, to make the teaching more
effective, in order to improve himself. Therefore, crucial events refer to alternative actions
during the teaching. Crucial events refer to factors such as the management of the
classroom, the preexisted children’s knowledge and experience, the motives, the
pedagogical practices, the interactions, the attitude towards the curriculum ant the different
theories. Based on the above, the opinions and perceptions of preschool student teachers as
regard to any crucial events during their teaching practice and the implementation of the
project are analyzed.
17
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Από την Πράξη στη Θεωρία της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών μέσα από την
Πρακτική Άσκηση των φοιτητών του Π. Τ. Ν. Ιωαννίνων
Κατερίνα Πλακίτση1, [email protected], Ελένη Κολοκούρη2, [email protected]
Χαρίκλεια Θεοδωράκη3, [email protected], Ιωάννα Χριστονάση4,
[email protected]
1
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
2
Νηπιαγωγός, Υποψήφια Διδάκτορας, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, 3Νηπιαγωγός,
Υποψήφια Διδάκτορας, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, 4Δασκάλα, Υποψήφια
Διδάκτορας, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών
Περίληψη
Η προσέγγιση της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών στις πρώτες βαθμίδες της
εκπαίδευσης, είναι μια συνεχής ενασχόληση του Παιδαγωγικού τμήματος Νηπιαγωγών του
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η πρακτική άσκηση των φοιτητών συνεχίζει να είναι και μάλιστα
αυτή την περίοδο περισσότερο από ποτέ, στο επίκεντρο των εργασιών των Παιδαγωγικών
Τμημάτων της χώρας. Στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων,
οι φοιτητές εκπαιδεύονται, στο πλαίσιο των μαθημάτων Διδακτική των εννοιών των
Φυσικών Επιστημών Ι και ΙΙ, με σκοπό να διαμορφώνουν σενάρια διδασκαλίας από τον
κόσμο των Φ. Ε. για τους μαθητές τους. Τα μαθήματα για την προσέγγιση εννοιών και
θεμάτων που σχετίζονται με τις Φυσικές Επιστήμες διαρκούν δύο ακαδημαϊκά εξάμηνα και
περιλαμβάνουν μια σειρά από διαλέξεις, σεμινάρια και πρακτική άσκηση στα εργαστήρια
και στα σχολεία της πόλης των Ιωαννίνων.
Τα νέα αναλυτικά προγράμματα που χρησιμοποιούνται από το 2011 σε πειραματικό αλλά
και από το 2012 αναδιαμορφωμένα σύμφωνα με τις υποδείξεις της εκπαιδευτικής
κοινότητας, στοχεύουν ολοένα και περισσότερο στην ένταξη κοινωνικοπολιτισμικών
συνιστωσών στο ευρύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Ο αναπροσδιορισμός και η ένταξη της
κουλτούρας, των κοινωνικοπολιτισμικών στοιχείων και των νέων εργαλείων μάθησης, έχει
ξεκινήσει για τις Φυσικές Επιστήμες αρκετά νωρίς. Ο Roth (2011), υπογραμμίζει την
αναγκαιότητα ενασχόλησης με τις Φυσικές Επιστήμες από τη νηπιακή ηλικία με σκοπό να
δημιουργηθούν οι δομές οι οποίες θα διαμορφώσουν προσωπικότητες με δια βίου
ενδιαφέρον για την επιστήμη. Επίσης θεωρεί τη μάθηση ως άρρηκτα συνδεδεμένη με τον
κύκλο εμπειριών της καθημερινής ζωής του μαθητή ο οποίος ξεπερνά τα όρια της
σχολικής τάξης και επεκτείνεται στην κοινωνία (Roth, 2010).
Η ενασχόληση των ερευνητών της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών με την πρακτική
άσκηση των φοιτητών στα νηπιαγωγεία των νομών που εδρεύουν τα πανεπιστήμια,
προσφέρει γόνιμο έδαφος αρχικά για την αλληλεπίδραση πανεπιστημίου- κοινωνίας, αλλά
και για την διαμόρφωση ευρύτερων θεωριών, που βασίζονται στο κοινωνικοπολιτισμικό
πλαίσιο μάθησης (Roth, Goulard, Plakitsi, 2013).
Στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το θεωρητικό
πλαίσιο εκπαίδευσης των φοιτητών και ειδικότερα για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της
πρακτικής άσκησης στα εργαστήρια και στα σχολεία αποτελεί η θεωρία της
18
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Δραστηριότητας (Cultural Historical Activity Theory-CHAT). Οι κοινωνικές και πολιτισμικές
πρακτικές εργασίας συσχετίζονται με το πολιτιστικό και ιστορικό πλαίσιο στο οποίο
εκτυλίσσονται. Καθώς όμως το πλαίσιο στο οποίο αυτές λαμβάνουν χώρα εξελίσσεται
διαρκώς, η θεωρία του κοινωνικού εποικοδομητισμού χρειάζεται να αναπροσαρμοστεί,
υιοθετώντας τα νέα δεδομένα που προκύπτουν. Η αναδιαμόρφωση της θεωρίας
πραγματώνεται σταδιακά μέσα από τους βασικούς άξονες εκπαίδευσης των φοιτητών
(θεωρητικά ζητήματα, εργαστηριακά μαθήματα, πρακτικές ασκήσεις, εργασίες). Οι άξονες
αυτοί συνδέονται με τη σημασία της εκπαίδευσης Φυσικών Επιστημών στο νηπιαγωγείο,
τις θεωρίες μάθησης για την εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες, ορισμένα στοιχεία από
την ιστορία των Φυσικών Επιστημών, τις μεθοδολογίες διδασκαλίας Φυσικών Επιστημών
στις μικρές ηλικίες, την ανάπτυξη δεξιοτήτων της επιστημονικής μεθόδου μέσα από τον
κατάλληλο διδακτικό μετασχηματισμό, τα αναλυτικά προγράμματα του νηπιαγωγείου
διαφόρων χωρών και τις συζητήσεις γύρω από κοινωνικο-επιστημονικά ζητήματα.
Στόχος της παρουσίας μας στην συνάντηση του δικτύου πρακτικών ασκήσεων, είναι η
προβολή των ενεργειών που συνεχίζουμε να πραγματοποιούμε σε τοπικό επίπεδο, για το
ρόλο της πρακτικής εφαρμογής στην αναδιαμόρφωση της θεωρίας, οι μελέτες περίπτωσης
προς την κατεύθυνση αυτή αλλά και η προσπάθειά μας να γίνει σύνδεση των τοπικών με τις
εθνικές, ευρωπαϊκές αλλά και διεθνείς τάσεις στο χώρο της Διδακτικής των Φυσικών
Επιστημών.
Λέξεις κλειδιά: Εκπαίδευση φοιτητών, πρακτική άσκηση, θεωρία της Δραστηριότητας
Abstract
In the Department of Early Childhood Education, at the University of Ioannina, preservice
science teaching programs are considered as a high priority for university students. The form
of internship that the university students participate in is a central issue of the Departments
of Early Childhood Education all over Greece. University students of the Department of Early
Childhood Education, in Ioannina are trained to teach scientific concepts to the early grades
within the university courses Didactics of Natural Sciences I and II. The course lasts two
academic semesters and includes a series of lectures, seminars and laboratory lessons on
specific scientific issues as well as a two week internship in the nursery schools of Ioannina.
The reformed from 2011 early childhood curricula stress the importance on connecting
education with the socio-cultural background of the learner. The fact that knowledge is a
process of internalization from the society to the individual has been studied for a long time.
According to Roth (2011), Science Education is very important and must start from the early
years so as to create personalities with a life-long scientific interest. Furthermore, he claims
that learning is strongly connected with the every-day life and culture of the learner, and
expands from the school classroom to society.
The interaction of science teachers and researchers with the university students within the
frame of the internship offers a fruitful field for the interaction of the university with society
as well as the establishment of socio-cultural theories (Roth, Goulard, Plakitsi, 2013).
Cultural Historical Activity Theory (CHAT) is used as a theoretical framework in order to
make students capable to analyze and design science education activities. Within this frame,
scientific knowledge is a dynamic activity system in which the participants, the institutions,
19
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
the methods are connected in a cultural, historical and social process. Thus, the need to turn
from constructivism to socio-cultural theories emerges.
The Early Childhood instruction in the University of Ioannina works towards this direction
through the milestones of the science training program (theoretical issues, workshops,
internship, research projects). These milestones are connected with the significance of
science education in early childhood, learning theories for science education, basic principles
of the nature of science, methodologies of teaching science in early grades, development of
skills of scientific method under the appropriate didactical transformation, early science
curricula from all over the world and discussions about socio-scientific issues.
The aim of this paper is to present our efforts on using socio-cultural theories such as CHAT
in Science Education through certain case studies, at a local as well as at an international
level. Under the prism of CHAT learners participate in meaningful cultural activities and
receive scaffolding for improving of actions towards an inspiring object into the whole
activity system.
20
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Οι ατομικές συνεντεύξεις ως μέσο γνωριμίας με τα παιδιά:
εμπειρίες αρχάριων φοιτητών
Μπιρμπίλη Μαρία1, [email protected], Γρηγοριάδης Αθανάσιος1,
[email protected], Παπανδρέου Μαρία1,[email protected],
Ιππέκη Βίκυ1, [email protected]
1
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,
Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης
Περίληψη
Ανάμεσα στις βασικές ικανότητες που πρέπει να αναπτύξουν κατά την αρχική εκπαίδευσή
τους οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί, είναι η ικανότητα αναγνώρισης και κατανόησης των
ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των παιδιών μιας τάξης και η ικανότητα επικοινωνίας μαζί
τους. Γνωρίζοντας πώς να διατυπώσουν τις κατάλληλες ερωτήσεις, πως να διευκολύνουν
ομαδικές και διαπροσωπικές συζητήσεις με τα μικρά παιδιά, και πως να ακούνε
προσεκτικά, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τον τρόπο σκέψης των
παιδιών, το βαθμό κατανόησης, τα συναισθήματα, τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα
τους. Επιπλέον, μέσα από το διάλογο, τους δίνεται η ευκαιρία να επεκτείνουν τη σκέψη των
παιδιών και να τα βοηθήσουν να αναστοχαστούν αυτά που μαθαίνουν.
Με στόχο την ανάπτυξη των παραπάνω ικανοτήτων μια από τις πιο συνηθισμένες
στρατηγικές στις οποίες καλούνται να εξασκηθούν οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί, κατά τη
διάρκεια των σπουδών τους, είναι οι ατομικές συνεντεύξεις με παιδιά. Παρά τη συχνή
χρήση της ατομικής συνέντευξης στο πλαίσιο των πρακτικών ασκήσεων, πρόκειται για ένα
εργαλείο του οποίου η συμβολή στην επιστημονική ανάπτυξη των μελλοντικών
εκπαιδευτικών δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Περιορισμένες, αλλά χρήσιμες πληροφορίες
για τις εμπειρίες και τις αντιλήψεις υποψήφιων εκπαιδευτικών για τη συνέντευξη ως
διδακτικό εργαλείο παίρνουμε κυρίως από το πεδίο της μαθηματικής εκπαίδευσης όπου
υποψήφιοι δάσκαλοι εκπαιδεύονται στη χρήση της με στόχο να κατανοήσουν και να
διευκολύνουν τη μαθηματική σκέψη των παιδιών.
Κατά τη διάρκεια της Α’ φάσης του προγράμματος της Πρακτικής Άσκησης του Τμήματος
Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης, χρησιμοποιήθηκαν οι ατομικές συνεντεύξεις εκπαιδευτικών-παιδιών ως
εργαλείο που μπορεί να δώσει στους υποψήφιους εκπαιδευτικούς τη δυνατότητα αφενός
να εξοικειωθούν με τεχνικές διατύπωσης ερωτήσεων και επικοινωνίας με μικρά παιδιά και
αφετέρου να προσεγγίσουν τον τρόπο σκέψης αυτής της ηλικίας. Μετά τη συνέντευξη με
παιδί της επιλογής τους οι φοιτητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις που
αφορούσαν το σχεδιασμό και την υλοποίηση των ατομικών συνεντεύξεων με στόχο να
διερευνηθούν οι απόψεις τους για το συγκεκριμένο εργαλείο ως «μέσο γνωριμίας» με τα
παιδιά. Η ανάλυση των απαντήσεων 113 φοιτητών δίνει χρήσιμες πληροφορίες για τα
«στερεότυπα» των φοιτητών σχετικά με τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες των
παιδιών της προσχολικής ηλικίας και για τις αντιλήψεις τους σχετικά με τη χρησιμότητα ή
μη, της ατομικής συνέντευξης ως διδακτικό εργαλείο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η
21
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
συνέντευξη με τα παιδιά μπορεί να αποτελέσει μια αποτελεσματική στρατηγική κατά την
αρχική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, για την ευαισθητοποίηση και τη γνωριμία τους με
τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας.
Λέξεις κλειδιά: Εκπαίδευση εκπαιδευτικών, πρακτική άσκηση, συνέντευξη εκπαιδευτικούμαθητή, προσχολική ηλικία
Abstract
Among the basic skills future teachers have to develop during initial training are the ability
to recognize and understand the unique characteristics of students and the ability to
communicate with them. By knowing how to ask the right questions, how to facilitate group
and individual discussions with young children and how to listen carefully, teachers can
understand the way children think, their emotions, their abilities and their interests.
Moreover, through dialogue, teachers have the opportunity to expand children's thinking
and help them reflect on their learning.
Developing such skills requires prospective teachers to practice in one of the most common
teaching strategies, namely individual interviews with children. Despite its frequent use, in
the context of teachers' practicum, teacher-student interview is a tool that has not been
thoroughly investigated in order to understand its contribution to teacher training. Some
limited but useful findings about student teachers’ perceptions and experiences of the
interview as a teaching strategy are available mostly from the field of mathematics
education, where future teachers are trained in using individual interviews in order to
comprehend and promote children's mathematical thinking.
During the 1st phase of Students' Practicum at the School of Early Childhood Education, at
Aristotle University of Thessaloniki, individual interviews were used as an tool that can help
prospective teachers familiarize themselves with question formulating techniques for young
children and better understand the way this age group thinks. After the interview with a
child of their choice, students were asked to answer a number of questions regarding the
planning and the implementation of the individual interviews. These questions aimed at
examining students’ perceptions of the specific strategy as a means for getting to know
children and interacting with them. Answers from 113 students give useful information
about students’ stereotypes regarding the characteristics and abilities of preschoolers' and
their perceptions of the utility of individual interview as a teaching tool. Overall, results
showed that an individual interview with a young child can be an effective strategy for
familiarizing with and sensitizing pre-service teachers to this age group.
Keywords: teacher training, student practicum, teacher-student interview, preschool
education
22
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και γονέων: οι απόψεις των
μελλοντικών εκπαιδευτικών
Καμπεζά Μαρία1, [email protected], Βελλοπούλου Αγγελική2,
[email protected], Αποστόλου Ζωή3, [email protected], Μισιρλή Αναστασία3,
[email protected], Παπαπάνου Ιωάννα3, [email protected]
& Τζαβάρα Αγγελική3, [email protected]
1
Λέκτορας Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η., Πανεπιστήμιο Πατρών, 2Λέκτορας ΠΔ 407 Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η.,
Πανεπιστήμιο Πατρών, 3Νηπιαγωγός
Περίληψη
Πολλές έρευνες έχουν καταγράψει τα πολλαπλά οφέλη που προκύπτουν για τα παιδιά,
τους γονείς αλλά και τους εκπαιδευτικούς από τη συνεργασία ανάμεσα στην οικογένεια και
το σχολείο. Στις έρευνες αυτές συχνά αναδεικνύεται ο κρίσιμος ρόλος των εκπαιδευτικών
στη δημιουργία μιας ουσιαστικής επικοινωνίας με τους γονείς, δηλαδή μιας επικοινωνίας
που δεν περιορίζεται στο τυπικό πλαίσιο της ενημέρωσης για την πρόοδο των παιδιών,
αλλά και η σημασία που αποδίδεται στην ικανότητα των εκπαιδευτικών να εμπλέκουν τους
γονείς σε συμμετοχικές εκπαιδευτικές διαδικασίες, ώστε η εκπαίδευση των παιδιών να
ανταποκρίνεται σε διαφορετικές ανάγκες και πρακτικές, όπως αυτές προσδιορίζονται από
τα διαφορετικά οικογενειακά και κοινωνικο-πολιτισμικά περιβάλλοντα. Οι εκπαιδευτικοί θα
πρέπει να γνωρίζουν και να κατανοούν το πολυδιάστατο κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον
στο οποίο τα παιδιά ζουν και αναπτύσσονται αλλά και να μπορούν να επικοινωνούν με
όλους τους γονείς σχετικά με ζητήματα που αφορούν τη μάθηση και την ανάπτυξη των
παιδιών. Ωστόσο, συχνά διαπιστώνονται διαφοροποιήσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών σε
σχέση με τις στάσεις και τις αντιλήψεις τους για τη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών και
γονέων. «Δύσκολοι» γονείς ή δυσάρεστες εμπειρίες από την επικοινωνία με τους γονείς
μπορεί να μειώσουν την προθυμία των εκπαιδευτικών για συνεργασία.
Οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί καλούνται να συγκροτήσουν τον επαγγελματικό τους ρόλο
μέσα από τα θεωρητικά μαθήματα και την πρακτική άσκηση, προκειμένου να μπορούν να
αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις της εκπαιδευτικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Η
αρχική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη θετικής στάσης
αλλά και επικοινωνιακών ικανοτήτων των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε σχέση με τη
συνεργασία σχολείου και οικογένειας. Στην παρούσα εργασία αποτυπώνονται οι
αντιλήψεις μελλοντικών εκπαιδευτικών για την επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ των
νηπιαγωγών και των γονέων. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν από τις απαντήσεις 90
τεταρτοετών φοιτητών/τριών του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής
στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΕΑΠΗ) του Πανεπιστημίου Πατρών σε ένα ερωτηματολόγιο
αποτύπωσης του βαθμού συμφωνίας των φοιτητών/τριών με ορισμένες προτάσεις σε
κλίμακα αθροιστικής βαθμολόγησης έξι σημείων. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με το
Στατιστικό Πακέτο Κοινωνικών Επιστημών (SPSS 20). Τα αποτελέσματα της έρευνας
δείχνουν ορισμένες αντιφάσεις στις αντιλήψεις των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε σχέση
με τη συνεργασία εκπαιδευτικού-γονέα. Σχολιάζεται η αναγκαιότητα σύνδεσης πρακτικών
23
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
επικοινωνίας με θεωρητικές και εμπειρικές γνώσεις σχετικά με τη σημασία και τη
χρησιμότητα της συνεργασίας εκπαιδευτικού- γονέα για την εκπαίδευση των μελλοντικών
εκπαιδευτικών στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης.
Λέξεις–κλειδιά:
συνεργασία
σχολείου–οικογένειας,
αντιλήψεις
μελλοντικών
εκπαιδευτικών, επικοινωνία εκπαιδευτικών – γονέων, αρχική εκπαίδευση εκπαιδευτικών
Abstract
Many studies have documented the multiple benefits to children, parents and teachers from
family – school partnerships. In these studies the key role teachers play with respect to
creating an effective communication with parents, namely a communication that is not
limited to the formal framework of providing information about children's progress is often
acknowledged. Also the importance placed on the ability of teachers to show parents the
ways they can be involved in educational processes is highlighted so that children’s
education can address different needs and practices responding to different family and
socio-cultural environments. Teachers should be fully aware of and understand the
multidimensional socio-cultural environment in which children live and develop and be able
to communicate with all parents on issues related to children’s learning and development.
However, frequently there are differences between teachers in relation to the attitudes and
beliefs of teacher–parents partnership. "Difficult" parents or unpleasant previous
experiences of communicating with parents may reduce the willingness of teachers to
establish relationships.
Pre-service teachers are required to form their professional role through academic courses
and teaching experiences in order to be able to respond to the demands of educational and
social reality. Pre-service teacher preparation program can contribute to the development of
positive attitudes and communication skills of pre-service teachers in relation to family–
school partnerships. With this study, we focused on the perceptions of pre-service teachers
towards communication and parental involvement. Data collected from the responses of 90
fourth-year students of the Department of Educational Science and Early Childhood
Education, of Patras’ University. Pre-service teachers were asked to respond to a
questionnaire surveying the degree of agreement to a six-point Likert scale. Data were
analyzed by the Statistical Package for Social Sciences (SPSS 20). Results show
inconsistencies in pre-service teachers’ perceptions in relation to teacher–parent
partnership. The necessity to combine communication practice as well as theoretical and
empirical knowledge about the importance and utility of teacher-parent partnership to preservice teacher’s teaching training is discussed.
24
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Βασικές συνιστώσες της εφαρμογής του μοντέλου Lesson Study στην Πρακτική
Άσκηση των τεταρτοετών φοιτητών του Τ.Ε.Ε.Π.Η. – Δ.Π.Θ.: συνεργασία,
αναστοχασμός, ανατροφοδότηση, παρατήρηση
Γ. Ρεκαλίδου1, [email protected] , Κ. Καραδημητρίου2, [email protected],
Μ. Μουμουλίδου3, [email protected]
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τ.Ε.Ε.Π.Η., 2Λέκτορας, Τ.Ε.Ε.Π.Η., 3Επίκουρη Καθηγήτρια,
Τ.Ε.Ε.Π.Η.
1
Περίληψη
Με κοινωνικοπολιτισμική κονστρουκτιβιστική βάση, το μοντέλο Lesson Study προτείνει
συνεργασία, αναστοχασμό, παρατήρηση και ανατροφοδοτική συζήτηση, ως βασικές
δεξιότητες προς απόκτηση, σε μια εκπαιδευτική διαδικασία με έμφαση στη μάθηση,
προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να γίνονται πιο αποτελεσματικοί και να μπορούν να
αλλάζουν πρακτικές και αντιλήψεις για τον τρόπο διδασκαλίας τους.
Όντας ένα προσαρμόσιμο μοντέλο σε διαφορετικές εκπαιδευτικές κουλτούρες, το LS γίνεται
αντικείμενο έρευνας στα πλαίσια της Πρακτικής Κατάρτισης του Τ.Ε.Ε.Π.Η., ενώ ταυτόχρονα
αποτελεί καινοτομία για τα ελληνικά δεδομένα. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των
τεταρτοετών φοιτητών που βασίζεται στο συγκεκριμένο μοντέλο, συνίσταται στον από
κοινού σχεδιασμό και στη συνεργατική υλοποίηση ενός Σχεδίου Εκπαιδευτικής Δράσης
(project) ακολουθώντας τα παρακάτω βασικά βήματα: φάση σχεδιασμού, φάση
υλοποίησης/παρατήρησης της διδασκαλίας, φάση ανατροφοδότησης.
Στην παρούσα εργασία παρουσιάζουμε την ερευνητική διαδικασία για την εφαρμογή του LS
σε 129 τεταρτοετείς φοιτητές, στους οποίους δόθηκαν ερωτηματολόγια με ανοικτές και
κλειστές ερωτήσεις, εστιάζοντας σε δυσκολίες, προβληματικές καταστάσεις και οφέλη που
θεωρούν ότι αποκόμισαν από την εφαρμογή του μοντέλου, ενώ ταυτόχρονα καταθέτουν
προτάσεις για τη βελτίωσή του. Επιπλέον, κάνουμε ανάλυση περιεχομένου σε γραπτές
εκθέσεις που υπέβαλαν στη διάρκεια ειδικής συνάντησης, όπως και σε εκθέσεις
αξιολόγησης των εποπτριών-νηπιαγωγών τους.
Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι τόσο οι φοιτητές όσο και οι επόπτριές τους
αναγνωρίζουν σημαντικά οφέλη από την εφαρμογή του μοντέλου ως προς τη συνεργασία
και την αλληλεπίδραση και την εξοικείωση των φοιτητών με διαδικασίες παρατήρησης,
αναστοχασμού και ανατροφοδότησης. Ως κυριότερα προβλήματα αποτελούν, σύμφωνα με
τους τελευταίους, ζητήματα οργάνωσης της διαδικασίας στην εφαρμογή (μεγάλος αριθμός
μελών-φοιτητών στις ομάδες, πίεση χρόνου στις διαδικασίες αξιολόγησης, κ.α.)
Λέξεις-κλειδιά: «μελέτη μαθήματος» (lesson study), πρακτική άσκηση φοιτητών,
εκπαίδευση υποψηφίων εκπαιδευτικών, συνεργασία, ανατροφοδότηση
25
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Abstract
Lesson Study model is based in socio - cultural constructivism theories and suggests
collaboration, reflection, observation and feedback as key skills to be acquired in order for
teachers to become more efficient and capable to change their practices and their
perceptions about the way they teach.
Being an adaptable model in different educational cultures, L.S. is examined in the frame of
the Practicum Program in the Department of Education Sciences in Pre - School Age –
Democritus University of Thrace (Greece) and constitutes an innovation in Greece. The
educational program of the fourth grade students, which is based on this model, consists in
collaborative planning and application of a Project by following basic steps: planning,
implementation / observation of teaching, feedback.
In this paper we present the research process that we followed for the implementation of
the L.S. model to 129 fourth grade students. We used questionnaires with open and closed
questions, focusing on difficulties, problematic situations and students` perceived benefits
from the application of the model. In parallel the students submitted their proposals for
improvement. Moreover, we analyzed the content of written reports, which have been
submitted by them during a special meeting and the evaluation reports of their supervisors.
The results showed that both students and their supervisors recognize collaboration and
interaction skills as significant benefits from the implementation of the model. Moreover
students became familiar with processes of observation, reflection and feedback. According
to the latter the main problems are relevant to the organization of the procedure (e.g. large
number of members in student groups, time pressure during the assessment, etc.)
26
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Εμπλοκή των μελλοντικών και εν ενεργεία εκπαιδευτικών σε ένα
προωθημένο μοντέλο εκπαίδευσης εκπαιδευτικών
Πεντέρη Ευθυμία1, [email protected], Καραδημητρίου Κωνσταντίνος2,
[email protected], Ρεκαλίδου Γαλήνη3, [email protected]
1
PhD, Νηπιαγωγός, 2Λέκτορας, Τ.Ε.Ε.Π.Η, 3Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τ.Ε.Ε.Π.Η
Περίληψη
Οι απαιτήσεις που προβάλλουν οι δύσκολες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές
συνθήκες των καιρών μας καθιστούν το επάγγελμα του εκπαιδευτικού ακόμη πιο σύνθετο
και πολυδιάστατο και δημιουργούν αυξημένες ανάγκες για τη συνεχή επιμόρφωση και
υποστήριξη των εκπαιδευτικών σε όλα τα στάδια της επαγγελματικής τους εξέλιξης.
Ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, η συνεχής επιμόρφωση
των εκπαιδευτικών είναι απαραίτητη καθώς φαίνεται ότι παρά τον εκσυγχρονισμό και την
αναβάθμιση των βασικών σπουδών καταγράφεται η αδυναμία τους να μεταφέρουν τις
πανεπιστημιακές τους γνώσεις στο πεδίο της τάξης και η υιοθέτηση, σε μεγάλο βαθμό,
παραδοσιακών μοντέλων διδασκαλίας και αυταρχικών μορφών επικοινωνίας με τους
μαθητές. Επιπλέον, εντοπίζεται έλλειμμα στην παροχή επιμόρφωσης τα τελευταία χρόνια,
ενώ διατυπώνονται επιφυλάξεις για την ποιότητα των επιμορφωτικών δράσεων, τη
συνάφειά τους με την καθημερινή πρακτική και την αποτελεσματικότητα να συνδυάσουν
επαρκώς τη θεωρία με την πράξη. Από την άλλη πλευρά, υποστηρίζεται ότι τα
αποτελέσματα για την εκπαιδευτική πρακτική μεγιστοποιούνται όταν τα σχετικά
επιμορφωτικά προγράμματα λαμβάνουν χώρα στον επαγγελματικό χώρο και με τη
συνεργασία περισσότερο έμπειρων εκπαιδευτικών. Προτείνεται η ανάπτυξη «κοινοτήτων
μάθησης» όπου οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσουν μια συνεργατική κουλτούρα για την
προαγωγή της συμμετοχικής και ενεργητικής μάθησης που αφορά τόσο στο λειτουργικό
τους ρόλο, το γνωστικό υπόβαθρο και την εκπαιδευτική πρακτική, όσο και στις
επαγγελματικές τους προσδοκίες και αξίες, στοιχεία που οριοθετούν την εκπαιδευτική
ταυτότητα. Η παρούσα εργασία παρουσιάζει την πιλοτική εφαρμογή ενός προγράμματος
του Εργαστηρίου Παιδαγωγικής Έρευνας και Εκπαιδευτικών Πρακτικών του ΤΕΕΠΗ για την
επιμόρφωση των εν ενεργεία νηπιαγωγών. Το πρόγραμμα βασίζεται σε μια προωθημένη
αντίληψη της συνεργατικής μάθησης και καθοδήγησης/εποπτείας, αξιοποιώντας το
δυναμικό των μελλοντικών και εν ενεργεία νηπιαγωγών σε μια κοινή εμπειρία
εκπαιδευτικής πρακτικής άσκησης με τη μέθοδο της «μελέτης μαθήματος» (lesson study). Η
μέθοδος αυτή επιλέχθηκε για το συμμετοχικό, συνεργατικό, αναστοχαστικό και φιλικό ως
προς το πλαίσιο της τάξης και τους συμμετέχοντες στη διαδικασία, χαρακτήρα της. Πιο
συγκεκριμένα, η «μελέτη μαθήματος» αποτέλεσε το αντικείμενο της επιμόρφωσης των εν
ενεργεία νηπιαγωγών και το πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης μαζί με τους τριτοετείς
φοιτητές. Περιγράφονται τα στάδια της διαδικασίας, οι ρόλοι, οι αλληλεπιδράσεις και οι
εντυπώσεις των συμμετεχόντων. Τα αποτελέσματα αυτής της πιλοτικής εφαρμογής του
προγράμματος επιμόρφωσης των νηπιαγωγών, συζητούνται υπό το πρίσμα των
27
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
προοπτικών για τη συνέχιση του προγράμματος, την επαγγελματική εξέλιξη των
νηπιαγωγών και τη σχέση της πανεπιστημιακής με την εκπαιδευτική κοινότητα.
Λέξεις κλειδιά: επιμόρφωση εν ενεργεία νηπιαγωγών, «μελέτη μαθήματος» (lesson study),
πρακτική άσκηση φοιτητών, εκπαιδευτικά προγράμματα, επαγγελματική εξέλιξη
Abstract
Due to the social, political and economic hardships of our times, teaching profession has
become even more complex and multifaceted, necessitating for continuous training and
support in all stages of teachers’ professional development. In particular, with reference to
the Greek educational reality, teachers’ continuous training is necessary as it seems that
despite the modernization and upgrade of their basic studies they fail to apply the academic
knowledge into the classroom and use, in a great extent, traditional teaching models and
autocratic types of communication with students. Moreover, there are limited training
programs available for their professional development, while serious reservations have been
made concerning their quality, their congruence with the educational practice and their
effectiveness to combine theory with practice. On the other hand, it is argued that the
results for the educational practice are maximized when relevant training programs take
place at the professional context with the collaboration of more experienced teachers. It is
suggested that the development of “learning communities” among teachers will help them
develop a collaborative culture towards the enhancement of participatory and active
learning that regards not only their functional role that is their knowledge and educational
practice, but also their professional expectations and values, which constitute their
educational identities. The present study presents the application of a pilot program
designed by the Laboratory of Pedagogical Research and Educational Practice (LPREP), of the
Department of Educational Studies of the Pre-School Age, which concerned the in-service
training of kindergarten teachers. Its rationales were based on an advanced perception of
collaborative learning and consult/mentoring, engaging future and experienced kindergarten
teachers in a common experience of educational practicum using “lesson study” method.
This method was chosen for its participatory, collaborative, reflective and context friendly
character. More specifically, “lesson study” was the object of the in-service training as well
as the context of the practicum for both the teachers and the third-year students. The study
describes the processes, the roles, the interactions and the impressions reported by
participants. The results of this pilot program are discussed with reference to the future of
the in-service training designed by the (LPREP), the professional development of the
kindergarten teachers and the relationship between the university and educational
communities.
Keywords: in-service teachers training, lesson study, practicum, educational programs,
professional development
28
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Η οπτική των επιμορφούμενων νηπιαγωγών στο μοντέλο Lesson Study
Ευθαλία Γρηγοριάδου1, [email protected], Ιουλία Ντούση2, [email protected]
1, 2
Εν ενεργεία νηπιαγωγός
Περίληψη
Το Μάιο του 2013 οργανώθηκε από το «Εργαστήριο Παιδαγωγικής Έρευνας και
Εκπαιδευτικών Πρακτικών» του Τ.Ε.Ε.Π.Η. του Δ.Π.Θ. Επιμορφωτικό Πρόγραμμα με τίτλο:
«Εκπαίδευση Νηπιαγωγών στο Μοντέλο Lesson Study». Αρχικά, πραγματοποιήθηκε η
θεωρητική εισαγωγική μας επιμόρφωση στο μοντέλο Lesson Study και στη συνέχεια,
ασκηθήκαμε και στην πρακτική εφαρμογή του μοντέλου. Στο πλαίσιο της πρακτικής
εφαρμογής του μοντέλου Lesson Study, κληθήκαμε να συμμετάσχουμε σε ομαδικές
συνεδρίες αλληλεπίδρασης με την επόπτριά μας κ. Πεντέρη καθώς και με δύο ομάδες
φοιτητριών του Γ΄ έτους. Ζητούμενο ήταν ο συνεργατικός σχεδιασμός δύο ημερήσιων
προγραμμάτων για το νηπιαγωγείο από κάθε ομάδα φοιτητριών. Κατά τη διάρκεια
υλοποίησης των ημερήσιων προγραμμάτων στα δύο τμήματα του νηπιαγωγείου, ρόλος μας
ήταν, μέσω της παρατήρησης, να συλλέξουμε και να καταγράψουμε στοιχεία (π.χ.,
αλληλεπιδράσεις μεταξύ παιδιών και μεταξύ παιδιών και φοιτητριών, αντιστοιχία στόχου
δραστηριότητας και περιεχομένου, αξιοποίηση των λαθών). Επιπλέον, σε καθημερινή βάση,
αμέσως μετά την υλοποίηση των δραστηριοτήτων (διδασκαλία που πραγματοποιούταν από
την ομάδα των φοιτητριών) συμμετείχαμε μαζί με όλα τα μέλη της ομάδας στις συνεδρίες
αναστοχασμού και στην ανατροφοδοτική συζήτηση που πραγματοποιούταν. Οι
καθημερινές συζητήσεις στις οποίες αξιοποιούνταν τα στοιχεία που είχαμε καταγράψει,
τόσο εμείς όσο και τα υπόλοιπα μέλη των ομάδων, οδήγησαν σε επανασχεδιασμό και
επανεφαρμογή κάποιων δραστηριοτήτων. Επίσης, την τελευταία μέρα του προγράμματος
υλοποιήσαμε από δύο καινούργιες δραστηριότητες στα δύο τμήματα του νηπιαγωγείου. Οι
δραστηριότητες αυτές σχεδιάστηκαν στη βάση των κρίσιμων σημείων που παρατηρήθηκαν
τις προηγούμενες ημέρες κατά τη διδασκαλία των φοιτητριών. Συνολικά, οι εντυπώσεις μας
από την εμπειρία του Lesson Study ήταν ιδιαίτερα θετικές. Είχαμε την ευκαιρία να
συνεργαστούμε τόσο μεταξύ μας όσο και με μελλοντικές νηπιαγωγούς και να
ανταλλάξουμε απόψεις πάνω στη δουλειά μας. Ο ρόλος του παρατηρητή και η ανάγκη
συλλογής δεδομένων κατά τη διάρκεια υλοποίησης της διδασκαλίας, μας έβαλε στη
διαδικασία να προσπαθούμε ταυτόχρονα να σκεφτούμε εναλλακτικούς τρόπους
αντιμετώπισης μιας κατάστασης ή τους λόγους για τους οποίους κάτι που σε επίπεδο
σχεδιασμού φαινόταν ότι θα πάει καλά στην πράξη δε λειτούργησε. Κατά τη διάρκεια των
συναντήσεων αναστοχασμού είχαμε τη δυνατότητα να μοιραστούμε τις σκέψεις μας με τα
υπόλοιπα μέλη της ομάδας, να ακούσουμε τις δικές τους απόψεις, να ενημερωθούμε και
να προβληματιστούμε για στιγμές της μαθησιακής διαδικασίας στις οποίες ίσως οι ίδιες δεν
είχαμε εστιάσει. Τα περισσότερα μέλη της ομάδας συμμετείχαν ενεργά στις συζητήσεις
ανατροφοδότησης και ήταν φανερό ότι η παρατήρηση και η καταγραφή των στοιχείων που
είχε προηγηθεί είχαν γίνει με ουσιαστικό τρόπο και πραγματικό ενδιαφέρον από την
πλευρά των συμμετεχόντων. Έτσι, οι συζητήσεις που ακολουθούσαν την υλοποίηση των
δραστηριοτήτων, τροφοδοτούνταν από τα σχόλια και τις παρατηρήσεις των περισσότερων
29
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
μελών της ομάδας. Το ουσιαστικό κλίμα συνεργασίας που δημιουργήθηκε μεταξύ των
μελών της ομάδας, μας έκανε να μη βιώσουμε το άγχος που σου δημιουργεί το να σε
παρατηρούν κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Μετά την υλοποίηση των δραστηριοτήτων,
τα σχόλια και οι παρατηρήσεις των υπόλοιπων μελών της ομάδας μας βοήθησαν σε
πολλαπλά επίπεδα. Πεποίθησή μας είναι ότι το μοντέλο Lesson Study μπορεί να
εφαρμοστεί με επιτυχία και στη χώρα μας, όχι μόνο για την εκπαίδευση των μελλοντικών
εκπαιδευτικών αλλά και για την επαγγελματική εξέλιξη των εν ενεργεία εκπαιδευτικών. Στο
πλαίσιο αυτό υπογραμμίζεται η γενικότερη ανάγκη παροχής υψηλού επιπέδου
επιμόρφωσης, ειδικά σε περίοδο κρίσης.
Λέξεις κλειδιά: Επιμόρφωση, Συνεργασία, Ανατροφοδότηση, Αναστοχασμός
Abstract
In May 2013, the “Laboratory of Pedagogical Research and Educational Practices” of the
D.E.S.E.C. of D.U.TH., organized a training program entitled “Pre-school Teacher Training on
Lesson Study”. After an introductory course, we practiced Lesson Study. In the context of the
practicum we were asked to participate in interactive group sessions with our supervisor
Mrs. Penteri and with two groups of third year students. The aim was to collaboratively plan
two daily kindergarten educational programs. When putting the daily programs in practice in
two kindergarten classrooms, our role was to observe, to collect and record data (e.g., the
interactions among children, the interaction between the children and students, the
relevance between the aims of the activity and the content, the exploitation of mistakes
made). Furthermore, on a daily basis, reflection and feedback sessions were held,
immediately after the lessons conducted by the student groups. In our daily conversations,
the collected data was discussed and led to the re planning and re application of some of the
activities. Moreover, on the last day of the program we conducted two new activities to our
two kindergarten classes. These activities were designed based on the vital points recorded
the previous days. Overall, our impressions of the Lesson Study experience were especially
positive. We had the opportunity to cooperate not only amongst ourselves but also with
future kindergarten teachers and exchanged views in our field. The role of observer and the
need to collect data during the lesson helped us try to think of alternative ways to deal with
problems that occur as well as the reasons why plans that initially seemed well -thought did
not work out. During the reflection sessions we had the opportunity to share our thoughts
with the rest of the group, hear their points of view, become informed and rethink parts of
the teaching process we may not have focused on ourselves. Most of the members of the
group took active part in the feedback discussions and it became evident that the
observation and the recording of the data had been done in an essential way and with
genuine interest from the participants. Thus, the discussions that came after the application
of the activities were enhanced by the observations of most of the group members. The
working atmosphere that was created amongst the group members made us feel at ease
and not feel the anxiety connected to being observed during teaching. After the application
of the activities, the comments and the observations of the rest of the group helped us in
various ways and levels. In our opinion, the Lesson Study can be applied successfully in our
country as well, not only during the education and training of future teachers but also for
30
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
the professional development of working teachers. Needless to say, that there is a general
need for a higher level of education and training especially during this difficult time of crisis.
Key-words: Training, Cooperation, Feedback, Reflection
31
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Σχεδιασμός – εφαρμογή – αξιολόγηση
προγραμμάτων διδασκαλίας της ελληνικής
σε νηπιαγωγεία της Αλεξανδρούπολης
με μικτό (ελληνόγλωσσο – τουρκόγλωσσο) μαθητικό πληθυσμό.
Β. Αραμπατζή1, [email protected] , Γ. Μαυρομμάτης2,
[email protected], Γ. Ρεκαλίδου3, [email protected], Μ. Στρούμπα4,
[email protected] , Κ. Τσομπάνογλου5,
[email protected] , Γ. Ψωμιάδου6 [email protected]
1
απόφοιτη ΤΕΕΠΗ – ΔΠΘ, 2Λέκτορας ΤΕΕΠΗ – ΔΠΘ, 3Αν. Καθηγήτρια ΤΕΕΠΗ – ΔΠΘ,
4
απόφοιτη ΤΕΕΠΗ – ΔΠΘ, 5απόφοιτη ΤΕΕΠΗ – ΔΠΘ, 6απόφοιτη ΤΕΕΠΗ – ΔΠΘ
Περίληψη
Αν και η ύπαρξη νηπίων με διαφορετική μητρική γλώσσα και κοινοτικό πολιτισμό από αυτά
της κυρίαρχης ομάδας αποτελεί εδώ και δεκαετίες τον κανόνα στο ελληνικό νηπιαγωγείο,
το ζήτημα της διαχείρισης της πολιτισμικής και γλωσσικής ετερότητας μέσα στη τάξη
φαίνεται πως δεν απασχολεί σε καθημερινή βάση τους/ τις νηπιαγωγούς. Από την άλλη
μεριά, και ενώ μαθήματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης προσφέρονται σε όλους τους
προπτυχιακούς κύκλους σπουδών των τμημάτων προσχολικής εκπαίδευσης, λίγα είναι
γνωστά για το πόσα και ποια στοιχεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης περιλαμβάνονται στα
προγράμματα που εκπονούν οι φοιτητές και μέλλοντες νηπιαγωγοί στο πλαίσιο των
πρακτικών ασκήσεών τους, ενώ ελάχιστα δημοσιοποιούνται για τη γνώση που τελικά
παράγεται και για τον τρόπο που αυτή κεφαλαιοποιείται.
Το ζήτημα της διαχείρισης της γλωσσικής και πολιτισμικής ετερότητας στις τάξεις των
νηπιαγωγείων της Θράκης απασχολεί έντονα όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στη
περιοχή – γονείς, νηπιαγωγούς, διοίκηση της εκπαίδευσης και βεβαίως και το Τμήμα
Επιστημών Εκπαίδευσης στη Προσχολική Ηλικία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Σημαντικός λόγος είναι το ότι, σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν γενικά στα νηπιαγωγεία της
υπόλοιπης χώρας, όπου σήμερα η πολυγλωσσία υποχωρεί, καθώς τα εγγραφόμενα νήπια
από οικογένειες με μεταναστευτικό υπόβαθρο, αποτελούν τη 2η ή και 3η γενιά μεταναστών
και τα ελληνικά τους, γενικά, είναι καλά, στη Θράκη συμβαίνει κάτι διαφορετικό. Συνεχώς
αυξάνεται στα δημόσια νηπιαγωγεία ο αριθμός των νηπίων που προέρχονται από τη
μειονότητα, δηλαδή από ένα μουσουλμανικό πολιτισμικό περιβάλλον, με μητρική γλώσσα
την τουρκική και σπανιότερα την πομακική, και με ελάχιστη ή καθόλου γνώση της
ελληνικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι το φαινόμενο της περιορισμένης ελληνομάθειας είναι
συχνό ακόμα και σε πολλές μητέρες, ενώ το όλο θέμα επηρεάζεται σημαντικά τόσο από την
ποιότητα των σχέσεων μεταξύ πλειονότητας και μειονότητας όσο και από ανάλογα
ενδομειονοτικά ζητήματα.
Το θέμα της εξοικείωσης των φοιτητών με πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα και ιδιαίτερα με
την πολιτισμική πολυμορφία στη Θράκη καθώς και το ζήτημα της διαχείρισης της
πολιτισμικής ετερότητας στη σχολική τάξη, με έμφαση στη διδασκαλία της ελληνικής
γλώσσας (ως πρώτης και ως δεύτερης), έχει απασχολήσει ιδιαίτερα φοιτητές και
32
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
διδάσκοντες στο ΤΕΕΠΗ - ΔΠΘ και γι᾽αυτό καταλαμβάνει σημαντική θέση στο Πρόγραμμα
Πρακτικής Κατάρτισης του Τμήματος.
Στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση
προγραμμάτων διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια του
Προγράμματος Πρακτικής Κατάρτισης των φοιτητών και φοιτητριών του 4ου έτους του
ΤΕΕΠΗ - ΔΠΘ κατά την άνοιξη του 2013, σε δύο νηπιαγωγεία της Αλεξανδρούπολης με μικτό
(τουρκόγλωσσο και ελληνόγλωσσο) μαθητικό πληθυσμό. Αναλυτικότερα, στην αρχή
παρουσιάζονται οι αντιλήψεις, οι προβληματισμοί και οι φόβοι δύο ομάδων φοιτητριών
που επέλεξαν να κάνουν την άσκησή τους στα συγκεκριμένα νηπιαγωγεία. Στην συνέχεια,
και μετά μια σύντομη αναφορά στο προφίλ των τάξεων και στις δυνατότητες και ανάγκες
των συγκεκριμένων νηπίων, παρουσιάζεται ο σχεδιασμός των προγραμμάτων με
επικέντρωση στη γλώσσα και με βάση τη λογική και τις πρακτικές της διαφοροποιημένης
παιδαγωγικής, που οδηγεί στο σχεδιασμό τουλάχιστον δύο προγραμμάτων (το ένα για τα
ελληνόγλωσσα και το άλλο για τα τουρκόγλωσσα/ αλλόγλωσσα παιδιά) μέσα σε ένα σχήμα
παράλληλης υλοποίησης, καθώς και στο σχεδιασμός δραστηριοτήτων που θα υποστηρίζουν
την κατάκτηση της ελληνικής από τα αλλόγλωσσα νήπια, κατά τη διάρκεια ποικίλων
εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Η παρουσίαση συνεχίζεται με την αναφορά στην
υλοποίηση των προγραμμάτων και στον ανασχεδιασμό και επανεφαρμογή των ενοτήτων
που εμφάνιζαν προβλήματα, και ολοκληρώνεται με την αξιολόγηση και απολογισμό της
όλης δράσης.
Λέξεις κλειδιά: Θράκη – δημόσια νηπιαγωγεία – διγλωσσία – διδασκαλία ελληνικής –
διαπολιτισμική εκπαίδευση
Abstract
Despite the fact that, for the last 20 years, the existence of children having mother tongue
and community culture other than the dominant one is the rule in the Greek kindergarten, it
seem that, questions on the management of cultural and linguistic alterity in the classroom
doesn't bother educationalists on daily basis. On the other hand, although lessons on
intercultural education are offered to undergraduate students in all Geek university
departments dealing with per-school education, few thing are known on the way students
use these elements during their internship and on the knowledge produced, while only a few
things are published on the way departments and students capitalize this knowledge.
The way in which linguistic and cultural diversity can or should be managed in the public
kindergartens in Thrace concerns deeply all parts involved - parents, educationalists,
administration and, of course, the School of Education Sciences in Pre-school Age of the
Democritus University of Thrace. An important reason is that unlike what happens as a rule
in Greek kindergartens, where the enrolled children of migrant background are of 2nd or
even 3rd generation and almost fluent Greek speakers, in Thrace the situations differs. In the
recent 20 years we witness the increasing of the number of minority children getting
enrolled in the Greek public kindergarden; children coming from a Muslim cultural
environment, having Turkish (in cases also Pomak) as mother tongue, with whit knowledge
of Greek. Worth to notice that the phenomenon (limited knowledge of Greek) appears often
to their mothers too, while the whole issue is deeply influenced by the quality of the
majority-minority relations as well as by similar inter-minority matters.
33
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
The S.E.S.P.A. - D.U.Th. cares deeply on the way and the extent it's students get familiarized
with multicultural environments in general and the cultural diversity of Thrace in specific. As
a result, the management of cultural diversity in the classroom and especially the issue of
teaching Greek both as a first and second language, holds an important place in internship
courses.
In this article we present the planing, the implementation and the evaluation of intercultural
education projects materialized in 2013 Spring, by 8th semester students, in two
kindergartens of Alexandroupolis having mixed (Greek-speaking and Turkish-speaking)
children. All these in the frame of the S.E.S.P.A. - D.U.Th. Practicum Program. More
analytically: In the first part, we present the perceptions, the fears and the general approach
of two groups of students who had chosen to do heir internship in kindergartens with the
certain constitution of pupils. In the second part, and after a brief reference to the profile of
the classes and the abilities and needs of the children attending them, we present the
projects. These projects were focusing on teaching of Greek language in a Differentiative
Pedagogic Frame, which means that (at least) two programs were drawn up (one for the
Greek-speaking and one for the Turkish-speaking children) and were planed to be
implemented in parallel, while, at the same time, there were certain predictions for
activities supporting the acquisition of Greek (by non Greek-speaking pupils) during various
educational activities. The presentation gets on with extend references on the
implementation, re-planing and re-implementation of unities appearing problematic and
concludes with the evaluation of the whole project.
34
Συνέδριο Δικτύου Πρακτικών Ασκήσεων Τμημάτων Προσχολικής Εκπαίδευσης
Βελτιώνοντας την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε περίοδο
κρίσης των θεσμών: προτάσεις, εφαρμογές
Αλεξανδρούπολη, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2013, Τ.Ε.Ε.Π.Η-Δ.Π.Θ.
Η μεθοδολογία της παρατήρησης στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης.
Βασίλης Τσάφος, [email protected]
Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΑΠΗ – ΕΚΠΑ
Περίληψη
Η εισήγηση αναφέρεται στην πρώτη φάση της πρακτικής άσκησης , την παρατήρηση και την
ανάλυση του πλαισίου της σχολικής πράξης, και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος
θα παρουσιασθεί ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούμε να εξοικειώσουμε τις φοιτήτριες και
τους φοιτητές μας στη μεθοδολογία της παρατήρησης. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται
τα πρώτα στοιχεία μιας έρευνας αξιολόγησης που αφορά την παρατήρηση, τα οποία
βασίζονται σε δεδομένα που προέκυψαν από ένα ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν
όλοι/ες οι φοιτητές/τριες που παρακολούθησαν το μάθημα κατά τη
διαγνωστική/διερευνητική φάση στην αρχή του εξαμήνου και ένα δεύτερο που
συμπλήρωσαν μετά το τέλος του εξαμήνου. Τα πρώτα αποτελέσματα αποκαλύπτουν τις
αρχικές προσδοκίες των φοιτητών/τριών για το συγκεκριμένο μάθημα και προσκομίζουν
στοιχεία που συνδέονται με την αξιολόγηση του μαθήματος από τους/τις φοιτήτριες/ές
που το παρακολουθούν.
Λέξεις κλειδιά: Παρατήρηση, κατανόηση πλαισίου σχολικής τάξης, προσδοκίες
φοιτητών/τριών
Abstract
In the paper we focus on the first stage of the practicum (observing, analysing and
understanding the context of educational action), considering it important for the students
to be introduced to reflective approach of the educational practice. In the first part of the
paper we present the way we try to familiarise student teachers in the methodology of
observation. In the second part we present the results of the first part of an evaluation
research, dealing with the first stage, as we attempted to investigate the students’ initial
expectations and their perceptions on their needs as future educators, before and after each
stage, in order to understand the degree to which their perceptions of their Practicum
evolve or change.
35

1ο ΕΙΔΙΚΟ ΤΕΥΧΟΣ - Έρευνα στην Εκπαίδευση

Καινοτόμες παιδαγωγικές προσεγγίσεις σε πολυπολιτισμικά

Σχολ(ε)ιάζοντας

- Neamathisi

ΕΔΩ - 5ο Λύκειο Ιλίου

τευχος 1 - Έρευνα στην Εκπαίδευση

ΤΕΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Οι αναστοχαστικές δεξιότητες αυτοαξιολόγησης υποψήφιων

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ - efeteioathinon.gr

Αρχείο

Μάθηση μέσω σχεδιασμού Παπαδημητρίου Άρτεμις

Νέες τεχνολογίες και γλωσσική διδασκαλία_ ένας απολογισμός

Νικολετσέας Σωτήρης - Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής